Zastosowanie olejków eterycznych w kosmetologii i medycynie naturalnej

Magdalena Opalińska*, Józef Piotr Antonowicz, Paweł Młodożeniec

Pomeranian Academy in Słupsk, Institute of Biology and Environmental Protection,

Arciszewskiego 22b, 76-200 Słupsk, Poland

*absolwent

Streszczenie

Produkty pochodzenia naturalnego są w dzisiejszych czasach niezwykle pożądane. Skład,

właściwości i dostępność olejków eterycznych pozwala na ich szerokie zastosowanie w wielu

dziedzinach życia. Fakt iż olejki eteryczne są powszechnie spotykane w środowisku naturalnym,

stanowiąc wtórny metabolit roślin, daje możliwość szerokiego ich wykorzystywania. Olejki

eteryczne wykazują szereg właściwości pozytywnych, ale też można spotkać się z negatywnym

wpływem olejków na organizm człowieka. Olejki eteryczne mogą działać poronnie (Bień i in.,

2014), wzmagać bóle głowy i wywoływać mdłości (Igarashi, 2013).

Wprowadzenie

Olejki eteryczne są to aromatyczne ciecze o oleistej konsystencji otrzymywane z materiałów

roślinnych. Związki te należą głównie do terpenów (Nowak, 2011). Olejki eteryczne najczęściej są

ekstrahowane z części roślin takich jak owoce, nasiona, liście (Nowak, 2011). Ich zapach często jest

charakterystyczny dla rośliny z której pochodzą (Nowak 2011, Król i Kapka-Skrzypczak, 2011).
Otrzymywane są one w wyniku procesów chemicznych i fizycznych, takich jak: wyprażanie,

fermentacja, destylacja z parą wodną, wytłaczanie oraz adsorpcja. W celu ich otrzymania

wykorzystuje się również ekstrakcję rozpuszczalnikami organicznymi i ditlenkiem węgla

(Andriyevska i in., 2008; Burt, 2005, Kasprzykowska i in., 2009; Romer, 2010). W kosmetologii

stosowane są ze względu na to, iż stanowią źródło substancji aktywnych pożądanych w

kosmetologii i medycynie naturalnej. Znajdują one swoje zastosowanie w produkcji preparatów

leczniczych i pielęgnacyjnych. Olejki eteryczne są spotykane w środowisku naturalnym stanowiąc

wieloskładnikowe mieszaniny, pochodzące z wtórnego metabolizmu roślin (Król i Kapka-

Skrzypczak, 2011).

Znaczenie olejków eterycznych w kosmetologii i medycynie naturalnej

Substancje aktywne wchodzące w skład olejków eterycznych wykazują duże znaczenie

biologiczne i farmakologiczne. Olejki eteryczne w zależności od znajdujących się w nich substancji

aktywnej znajdują rozmaite zastosowanie w medycynie naturalnej. Niektóre olejki eteryczne mają

właściwości antybakteryjne (Wannissorn et al. 2005), przeciwgrzybowe (Nakamura et al. 2004),

antywirusowe (Bishop 1995), antytoksyczne (Juglal et al. 2002) oraz przeciwpasożytnicze (Holetz

et al. 2003, Ueda-Nakamura et al. 2006). Znane są olejki które regulują pracę przewodu

pokarmowego. Wykazują one działanie przeciwskurczowe, żółciopędne, a także żółciotwórcze,

które usprawniają procesy trawienne, a także łagodzą objawy chorób układu pokarmowego (Król i

Kapka-Skrzypczak, 2011). W literaturze często opisywane jest ich zastosowanie w medycynie,

między innymi jako składniki leków stosowanych przy chorobach układu pokarmowego (Król i

Kapka-Skrzypczak, 2011), oddechowego (Fabio i in., 2007), a także przeciwko chorobom

wirusowym. Antywirusowe właściwości olejków eterycznych mogą stać się podstawą do produkcji

leków syntetycznych o znacznie mniejszej toksyczności niż stwierdza się to u obecnie stosowanych
preparatów (Nowak, 2011). Olejki eteryczne wykorzystywane są również w kosmetologii do

zwalczanie cellulitu (Bojarowicz i in., 2016; Kucharska-Ambrożej, 2017).

Właściwości olejków eterycznych są coraz częściej wykorzystywane w wielu dziedzinach

życia. Substancje pochodzące z olejków eterycznych są również stosowane przy konserwowaniu

żywności (Adaszyńska i in., 2013). Olejki eteryczne powszechnie stosowane są w aromaterapii

(Buckle, 2003; Bastard i Tiran, 2006; Iwanowicz-Palus i Stobnicka, 2012), przemyśle

perfumeryjnym (Rauber i wsp. 2005), a także przy tłumieniu nieprzyjemnych zapachów, zarówno

pochodzących z naturalnych procesów przebiegających w środowisku, jak i wynikających z

działalności przemysłowej (Andriyevska i in., 2008). W tabeli 1 zestawiono wybrane zastosowania

olejków eterycznych stosowanych w kosmetologii i medycynie naturalnej.

Tabela 1. Zestawienie wybranych zastosowań olejków eterycznych w kosmetologii i medycynie

naturalnej

Właściwości Właściwości spazmolityczne wykazują olejki pochodzące z bazylii

spazmolityczne pospolitej (Ocimum basilicum) i bazylii eugenolowej (Ocimum
gratissimum). W ich skład wchodzą eugenol i 1,8-cyneol, które
działają hamująco na skurcze jelit (Król i Kapka-Skrzypczak,
2011).
Krwawnik pospolity (Archillea millefolium) wpływa
spazmolitycznie na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego (Król
i Kapka-Skrzypczak, 2011).
Właściwości Spazmolityczne działanie olejków eterycznych, hamowanie pasażu
przeciwbiegunkowe treści pokarmowej i wpływ na motorykę układu pokarmowego
mogą być wykorzystywane w łagodzeniu i profilaktyce biegunek
(Król i Kapka-Skrzypczak, 2011).
Aktywność Właściwości olejków eterycznych mogą mieć duże znaczenie w
przeciwwrzodowa i leczeniu choroby wrzodowej. Przeciwdziałają one uszkodzeniom
gastroprotekcyjna błony śluzowej żołądka, powodowanym głównie przez stres i
niezdrową dietę. Właściwości wykazuje między innymi:
- olejek z liści Ocimum sanctum (metyloeugenol i eugenol)
- kora Cinnamomum zeylanicum
- liście Cryptomeria japonica kryptomeria japońska (terpinen-4-ol,
elemol hamują wydzielanie soku w żołądku) (Król i Kapka-
Skrzypczak, 2011).
- Cymbopogon citratus (Rauber i in. 2005).
Działanie Olejek cynamonowy wykorzystywany jest w inhalacji przy
antyseptyczne chorobach układu oddechowego (Fabio i in., 2007).
Właściwości Croton zehntneri (1,8-cyneol, myrcen, estragol, anetol, eugenol)
hepatoprotekcyjne oraz (Nigella sativa). Działają ochronnie na wątrobę. Ich
działanie polega na hamowaniu peroksydacji lipidów (Król i
Kapka-Skrzypczak, 2011).

Działanie Olejek z (Hedera helix) (Bojarowicz i in., 2016) oraz (Glycyrrhiza

antycellulitowe glabra) (Kucharska-Ambrożej, 2017). Substancje działające
antycellulitowo powinny działać uszczelniająco na naczynia
włosowate, wykazywać działanie przeciwobrzękowe, a także
usprawniać mikrokrążenie krwi i limfy, co zapobiega tworzeniu
cellulitu (Bojarowicz i in., 2016).

Działanie Właściwości przeciwirusowe wykazują: olejek z (Mentha piperita)

przeciwiruswe (Harrmann i Kucera, 1967), (Salvia officinalis) (Schnitzler i in., a
2008; Król i in., 2013), (Pelargonium L'Hér.) (Schnitzler i in.,
2008). Niszczą one powłokę strukturalną wirusa (Siddiqui i in.,
1996; Astani i in., 2010). Według Rapp i Wrzos (1985) substancje
zawarte w tych olejkach eterycznych hamują działanie wirusa
poprzez interakcję z otoczką i glikoproteiną. Leki na bazie olejków
eterycznych wykazują mniejsze właściwości toksyczne (Nowak,
2011).
Konserwowanie i Ekstrakty roślinne i olejki eteryczne, np. olejek z (Mentha
stabilizowanie piperita ) są szeroko wykorzystywane do konserwacji żywności
żywności (Adaszyńska i in., 2013).
Maskowanie odorów Maskowanie odorów pochodzących zarówno z procesów
zachodzących naturalnie w środowisku, jak i działalności
antropogenicznej. Wykorzystuje się je między innymi na
oczyszczalniach ścieków, składowiskach odpadów, przetwórniach
ryb. W tych celach wykorzystuje się olejki pochodzące z owoców
cytrusowych, imbiru, a także goździków (Andriyevska i in., 2008).
Przemysł W przemyśle perfumeryjnym wykorzystuje się między innymi
perfumeryjny olejki:różany, bergamotowy, cytrynowy, cynamonowy,
sandałowy, , lawendowy, a także z drzewa herbacianego
(Jabłońska-Trypuć i Farbiszewski, 2008; Brud i Konopacka-Brud,
2009).
Aromaterapia Do łagodnych olejków eterycznych o kojącym zapachu należą:
olejek rumiankowy, cytrusowy, różany, lawendowy, olejek z
drzewa sandałowego, eukaliptusa, a także z geranium (Buckle,
2003; Bastard i Tiran, 2006; Iwanowicz-Palus i Stobnicka, 2012).
Właściwości Niektóre z olejków eterycznych wykazują właściwości repelentne
repelentne (odstraszające owady). W tych celach wykorzystuje się olejek
bazyliowy, cytrynowy i eukaliptusowy (Ginka, 2003).
Działania szkodliwe :

Nie wszystkie właściwości olejków eterycznych są przydatne w kosmetologii i medycynie

naturalnej. Niektóre olejki eteryczne wykazują działanie teratogenne oraz poronne (np. olejek

szałwiowy, bergamotowy) (Bień i in., 2014). Kobiety ciężarne powinny zachować dużą ostrożność

w wyborze olejku eterycznego do pielęgnacji ciała, ważne jest to zwłaszcza w pierwszym

trymestrze ciąży. Intensywny zapach olejków eterycznych może wzmagać bóle głowy, powodować

mdłości (Igarashi, 2013). Niektóre olejki eteryczne mogą wzmagać wydzielanie estrogenu, działają

jako anty- i prooksydanty, a także potrafią wpływać na funkcjonowanie autonomicznego układu

nerwowego (Lahlou i in., 2004; Bakkali i in., 2008).

Substancje aktywne w olejkach eterycznych

W Tabeli 1 Przedstawiono substancje aktywne występujące w olejkach eterycznych

pozyskanych z wybranych roślin rosnących w klimacie umiarkowanym. Istotą każdego olejku

eterycznego jest zawarta w nim substancja aktywna, której to działanie zapewnia odpowiednie

działanie farmakologiczne czy kosmetyczne (Adaszyńska i in., 2013). Ponadto należy zwrócić

uwagę na fakt, że skład chemiczny olejków eterycznych dostarcza ważnych informacji dotyczących

nie tylko ich zastosowania w medycynie czy kosmetologii, ale także stanowi odzwierciedlenie

świeżości olejku. Substancja aktywna taka jak P-cymen będący składnikiem olejku tymiankowego

(Koch i in., 2008) i z drzewa herbacianego (Melaleuca alternifolia Maiden & Betche) wykazuje

znacznie wyższe stężenia w olejkach starszych. Według Kędzia i in. (2000) w świeżo

oddestylowanym olejku stężenie tego związku wynosi około 4%, natomiast w olejku po 21-

miesięcznym przechowywaniu może sięgać nawet do 35%. Podobną zależność stwierdzono w

przypadku askarydolu, którego stężenie również wzrasta w miarę wydłużania się czasu

przechowywania olejku (Kędzia i in., 2000). Długotrwałe przechowywanie olejku sprzyja natomiast

zmniejszeniu stężenia terpinen-4-olu (Kędzia i in., 2000).

Tabela 1. zestawienie olejków eterycznych oraz znajdujących się w nich substancji aktywnych
pozyskanych z roślin.

Olejek eteryczny Roślina Sub. czynna Zawartość sub. Żródło

Czynnych %
rumiankowy Chamonilla alfa-bisabolol 27,4-60 Koch i in., 2008
recutita tlenek bisabololu 2-60 Gora, 2007
(Asteraceae)
chamazulen 2-23,35
farrnezen 2,6-40
hyzopowy Hyssopus izopinokamfon 13,2-43,3 Koch i in., 2008
officinalis pinokamfon 14,9-38,4 Gora, 2007
(Lamiaceae)
pinokarwon 0,7-20,3
imbirowy Zingiber officinale zingiberen 18,9 Koch i in., 20
(Zingiberaceae) limonen 15,5 Matławska, 2005

kamfen 6,2
sandałowy Santalum album alfa-santalol 52,5 Koch i in., 2008
(Santalaceae) beta-santalol 20,5
tymiankowy Thymus vulgaris tymol 40,5 Koch i in., 2008
(Lamiaceae) p-cymen 23,6
anyżowy Pimpinella anetol 89,1 Koch i in., 2008
anisom
(Apiaceae)
miętowy Mentha piperita mentol 42,8 Schuhmacher i in.,
(Lamiaceae ) menton 14,6 2005

isomenton 5,9
eukaliptusowy Eucalyptus 1,8-cyneol 65-70 Gora, 2007
 globulus alfa-pinen 14,7
(Myrtaceae)
z drzewa Melaleuca terpinen-4-ol 29-45 Kędzia i in., 2000
herbacianego alternifolia p-cymen 1-12
(Myrtaceae)
limonen 1-16
gama-terpinen 12-23
alfa-pinen 2-5
alfa-terpineol 2-7
alfa-terpinen 8-11
1,8-cyneol 2-16
miętowy Mentha piperita mentol 34,4 Adaszyńska i in., 2013
(Lamiaceae)
izomenton 17,8
neoizomentol 7,1
z przewłoki Smyrnium tlenek kariofilenu Masoudi i in., 2005
czarnej olusatrum β-pinen
(Apiaceae )
z lebiodki Origanum vulgare karwakrol Kivanc i in., 1991;
pospolitej (Lamiaceae) tymol Daferera i in., 2000
cytrynowy Citrus limon limonen 69,9 Russo i Bonaccorsi,
(Rutaceae ) 2015
β-pinen 11,2
γ-terpinen 8,21

Podsumowanie

Olejki eteryczne znalazły zastosowanie w wielu dziedzinach życia. W literaturze szeroko

opisywane są ich pozytywne właściwości wykorzystywane w medycynie, produkcji

farmakologicznej, kosmetologicznej, przemyśle spożywczym i perfumeryjnym (Fabio i in., 2007;

Andriyevska i in., 2008; Król i Kapka-Skrzypczak, 2011). Wykorzystanie olejków eterycznych w

medycynie umożliwia zastąpienie powszechnie stosowanych preparatów, które niejednokrotnie

wpływają toksycznie na nasze zdrowie środkami pochodzenia naturalnego. Takie właściwości

olejków eterycznych dają możliwość produkcji leków których stosowanie znacznie zmniejszy ilość

efektów niepożądanych (Nowak, 2011).

Olejki eteryczne poza cennymi właściwościami wykorzystywanymi bardzo powszechnie w

życiu codziennym, posiadają również szereg właściwości szkodliwych, olejki eteryczne pochodzące

z niektórych roślin mogą nawet działaś poronnie. (Bień i in., 2014). Powszechnie znane jest

potęgowanie bólu głowy, wywoływania mdłości przez zapach olejków eterycznych (Tiran, 1996;

Igarashi, 2013).

Literatura:

1. Adaszyńska M., Swarcewicz M., Markowska-Szczupak A., Jadczak D., 2013. Skład

chemiczny i właściwości przeciwdrobnoustrojowe olejku eterycznego i ekstraktu z mięty

pieprzowej odmiany Asia, Żywność, Nauka, Technologia, Jakość, 2(87), pp: 116-125

2. Andriyevska L., Juraszka B., Kowalczyk A., Piecuch T., Pol K., Zimoch A., 2008.

Neutralizacja przykrych zapachów poprzez rozpylanie roztworów powstałych na bazie

ekstraktów z owoców cytrusowych, imbiru oraz goździków, Środkowo-Pomorskie

Towarzystwo Naukowe Ochrony Środowiska, Tom 10, pp: 707-723

3. Astani A, Reichling J, Schnitzler P. Comparative study on the antiviral activity of selected

monoterpenes derived from essential oils. Phytother Res 2010; 24:673-9.

4. Bakkali F., Averbeck S., Averbeck D., Idaomar M.: Biological effects of essential oils – A

review. Food Chem. Toxicol., 2008, 46, 446-475.

5. Bastard J., Tiran D., 2006. Aromatherapy and massage for antenatal ankiety: Its effect on the

fetus. Compl Ther Clin Pract, 12(1): 48-54.

6. Bień A., Turkosz A., Stadnicka S., Kasprzak J., Jamróg M., 2014. Zabiegi pielęgnacyjne i

pielęgnacja skóry kobiety ciężarnej, Najnowsze Technologie Medyczne, EJMT, 3(4), pp: 66-

71

7. Bojarowicz H., Rucińska M., Krysiński J., 2016. Kosmetyki redukujące

cellulit, Probl Hig Epidemiol, 97(4), pp: 291-296

8. Brud W.S., Konopacka-Brud I., 2009. Podstawy perfumerii. Historia, pochodzenie i

zastosowanie substancji zapachowych, MA, Łódź

9. Buckle J.: Clinical Aromatherapy. Essential Oils in Practice. Churchill Livingstone,

Philadelphia 2003

10. Burt S. (2005) Essential oils: their antibacterial properties and potential applications in foods

- a review. Int. J. Food Microbiol. 94: 223-253

11. Daferera D.J., Ziogas B.N., Polissiou M.G., Agric J., Food Chem., 2000, 48, 2576.

12. Glinka R., 2003. Receptura kosmetyczna, MA Oficyna Wyd. Łódź

13. Holetz F. B., Ueda-Nakamura T., Dias Filho B. P., Cortez D. A. G., Morgado-Díaz J. A.,

Nakamura C. V. (2003) Effect of essential oil of Ocimum gratissimum on the

Trypanosomatid Herpetomonas samuelpessoai. Acta Protozool. 42: 269-276

14. Igarashi T.: Physical and Psychologic Effects of Aromatherapy Inhalation on Pregnant

Women: A Randomized Controlled Trial. J Altern Complement Med 2013; 19(10): 805-810.

15. Iwanowicz-Palus G., Stobnicka D.: Metody łagodzenia bólu porodowego, [w:] Iwanowicz-

Palus G. (red.): Alternatywne metody łagodzenia bólu porodowego. Wyd. Lek. PZWL,

Warszawa 2012.

16. Jabłońska-Trypuć A., Farbiszewski R., 2008. Sensoryka i podstawy perfumerii, MedPharm

Polska, Wrocław
17. Juglal S., Govinden R., Odhav B. (2002) Spice oils for the control of co-occurring

mycotoxin-producing fungi. J. Food Prot. 65: 683-687

18. Kasprzykowska R., Kołodziejczyk A., Stachowiak K., Jankowska E. Preparatyka i analiza

związków naturalnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2009.

19. Kivanc M., Akgul A., Dogan A., Int. J. Food Microbiol, 1991, 13, 81.

20. Król S.K., Kapka-Skrzypczak L., 2011. Aktywność farmakologiczna olejków eterycznych i

ich składników w leczeniu schorzeń układu pokarmowego, Medycyna Ogólna i Nauki o

Zdrowiu, Tom 17, Nr 4, pp: 202-205

21. Kucharska-Amrożej K., 2017. Aktualny stan wiedzy na temat chemizmu i aktywności

biologicznej lukrecji gładkiej Glycyrrhiza glabra L., Post Fitoter, 18(2), pp: 158-

1641

22. Lahlou S., Fernandes Figueiredo A., Caldas Magalhães P.J., Leal-Cardoso J.H., Duarte

Gloria P.: Cardiovascular effects of methyleugenol, a natural constituent of many plants

essential oils, in normotensive rats. Life Sciences, 2004, 74, 2401-2412.

23. Masoudi S., Essent. Oil Res., 2005, 17, 691.

24. Nakamura C. V., Ishida K., Faccin L. C., Dias Filho B. P., Cortez D. A. G., Rozental S., De

Souza W., Ueda-Nakamura T. (2004) In vitro activity of essential oil from Ocimum

gratissimum L. against four Candida species. Res. Microbiol. 155: 579-586

25. Nowak A., 2011. Hamujące działanie olejków eterycznych na wirusa HSV-1 i HSV-2,

Postępy Fitoterapii 4, Prace Przeglądowe, pp: 243-247

26. Wannissorn B., Jarikasen S., Siriwangchai T., Thubthimthed S. (2005) Antibacterial

properties of essential oils from Thai medicinal plants. Fitoterapia 76: 233-236
27. Ueda-Nakamura T., Mendonça-Filho R. R., Morgado-Díaz J. A., Maza P. K., Dias Filho B.

P., Cortez D. A G., Alviano D. S., Rosa M. S. S., Lopes A. H. C. S., Alviano C. S.,

Nakamura C. V. (2006) Antileishmanial activity of eugenol-rich essential oil from Ocimum

gratissimum. Parasitol. Int. 55: 99-105

28. Rauber C. S., Guterres S., Schapoval E. E. S. (2005) LC determination of citral in

Cymbopogon citratus volatile oil. J. Pharm. Biochem. Analysis 37: 597-601

29. Siddiqui YM, Ettayebi M, Haddad AM i wsp. Effect of essential oil on the enveloped

viruses: antiviral activity of oregano and glove oils on herpes simplex virus type 1 and

Newcastle disease virus. Med Sci Res 1996; 24:185-6.

30. Rapp F, Wrzos H. Synergistic effect of human leukocyte interferon and nonoxynol-9 against

Herpes simplex virus type 2. Antimicrob Agents Chemother 1985; 28:449-51.

31. Tiran D.: Aromatherapy In midwifery: benefis and risks. Complement Ther Nurs Midwifery

1996; 2(4): 88-92.

32. Romer M., 2010. Aromaterapia dla całej rodziny. MedPharm Polska, Wrocław

33. Russo M, Bonaccorsi I, et al. Reduced time HPLC analyses for fast quality control of citrus

essential oils. J Essential Oil Res 2015, 27(4): 307-315.

34. Koch C, Reichling J, Schneele J i wsp. Inhibitory effect of essential oils against herpes

simplex virus type 2. Phytomed 2008; 15:71-8.

35. Gora J, Lis A. Najcenniejsze olejki eteryczne. Wyd Uniw M. Kopernika, Toruń, 2007; 5:81-

8, 106-11, 241-51.

36. Matławska I. Farmakognozja. Wyd AM, Poznań 2005; 314-66.

 37. Schuhmacher A, Reichling J, Schnitzler P. Virucidal effect of peppermint oil on the

enveloped viruses herpes simplex virus type 1 and type 2 in vitro. Phytomed 2003; 10:504-

10.

38. Kędzia B, Alkiewicz J, Han S. Znaczenie olejku z drzewa herbacianego w fitoterapii. Cz. I.

Skład olejku i jego właściwości biologiczne. Post Fitoter 2000; 2: 36-40.

39. Fabio A, Cermelli C, Fabio G i wsp. Screening of the antibacterial effects of a variety of

essentials oil on microorganisms responsible for respiratory infections. Phytother Res 2007;

21:374-7

40. Harrmann EC, Kucera LS. Antiviral substances in plants of the mint family (Labiateae). 3.

Peppermint (Mentha piperita) and other mint plants. Proc Soc Exp Biol Med 1967; 124:874-

8.

41. Schnitzler P, Nolkemper S, Stintzing FC i wsp. Comparative in vitro study on the anti-

herpetic effect of phytochemically characterized aqueous and ethanolic extracts of Salvia

officinalis grown at two different locations. Phytomed 2008; 15:62-70

42. Schnitzler P, Schneider S, Stintzing FC i wsp. Efficacy of an aqueous Pelargonium sidoides

extract against herpesvirus. Phytomed 2008; 15:1108-16.

43. Król S.K., Skalicka-Woźniak K., Kandefer-Szerszeń M., Stepulak A., 2013. Aktywność

biologiczna i farmakologiczna olejków eterycznych w leczeniu i profilaktyce chorób

infekcyjnych, Postępy Hig Med Dosw (online), 67, pp: 1000-1007

Kędzia B, Alkiewicz J, Han S. Znaczenie olejku z drzewa herbacianego w fitoterapii. Cz. I. Skład

olejku i jego właściwości biologiczne. Post Fitoter 2000; 2: 36-40.