Il inci GUN 21 EYLOL 1937, SALI Seksiyon Toplantisi A Grupu Saat 9,30 — 12,10 Baskan: Hikmet Bayur Sekreterler: Dr. Arif Miifit Mansel; Dr. Sadi Irmak Dr. HAMIT Z. KOSAY (Ankara): Tiirk Tarih Kurumu tara- findan Alacahdyiikte yaptirilan Hafriyatta elde edilen Neticeler. Sayin bayanlar, baylar, Tiirk Tarih Kurumu’nun buyrugu iizerine 1935 te Arkeolog Bay Remzi O. Ank’la birlikte, 1936 ve 1937 senelerinde ise yalniz olarak Alacahéyiik hafriyatim idare ettim. Mimari ve resim islerini Bay Abdullah Sezai Altar, ilk sene kismen Mimar Bay Mazhar Altan gordi, Fotografe: Bay H. Siiler’di. Muhasipligi, basta Bay Ibrahim Bilgin, daha sonra Universite talebesinden Bay Kadri Erdil yapti. Ankara Universitesi Profesdrii Von der Osten, Antropolog Profesér Dr. Sevket Aziz Kansw’nun asistam Bayan Muine Atasayan, Ziraat Enstitiisi Docentlerinden Bay Hilmi’den bazi yardimlar gérdiik. Corum ve Yozgat Hiikimet idareleri hig bir zaman miizaheretini esirgemedi. Hafriyatta takip edilen metotlar Tarih Kurumu’nca bastaril- makta olan raporlardan tetkik ve takip miimkiin olacaktir, Huzu- runuzda kisaca hafriyatin muhtelif safahati ve elde edilen netice- ler hakkinda maruzatta bulunacagim: Héyiik, Corum Valiligi arazisi iginde Horam Ozii boyunda, sé- git ve kavaklar arkasina saklanmig seksen hanelik bir alevi tirk kéyiidiir. Haritalarda cok defa yeri gésterilmemistir. Ancak icap ettiginde ya komgusu imat kéyiine, yahut mensup oldugu Ala-22 ca kazasina nisbetle anarlar. Béyle olmakla beraber, ilim kitapla- rinda bu ada sik sik rasgelinir. Eti sanati deyince derhal Bogazka- le ve Hoyiik akla gelir. Bitiin diya iiniversitelerinde Héyiig’in isfenksi_ ile meshur kabartmalarindan saatlerce bahsolu- nur. O, yarn daha cok taninacaktir. Héyiigiin cenup etegindeki kapisim_bekleyen arslan viicutlu, kuz yiizlii iki isfenks, kuvvet ve giizellik ifade eden durumu ve esrarli bakisi ile hasmetli bir varhgi ifga etmese, Héyiik tizerindeki damlardan miitesekkil makiyaj ile daha uzun miiddet saklanip ka- hirdi. Anadolu’da eski medeniyetlerin izlerini arayan Avrupa’l bil- ginler, isfenks’in éniine gelince hayretle durdular: Ha- milton 1842 de, bu kapinin iskizini tamitt1. Meghur Afrika seyyahi Barth 1860 da (Petermanns Mitteil. Supl. Bd. 1) ve Van Lennep 1860 da (Travels in little Known parts of Asia Minor) buna yeni bil- giler kattilar, Ugiincii Napoléon'un emriyle gimali Anadolu'yu ge- zen Perrot ise, 1872 de cikan nesriyatmda isfenksli ka p 1’nn esash plan verdi. (Exploration archéologique de la Ga- latie et de la Bithynie... etc. 1872). Chantre, 1893/1894 seferinde, Perrot’nun planlarmdan faydala- narak bazi arastirmalar yapti (Mission en Cappadoce 1893/1894). istanbul Miizeleri Arkeologu Makridi ise, Winkler'le birlikte Bogazkéy’de calgirken, arasira Héyiig'e gelerek arastirmalar yap- ma firsatim bularak isfenksli kap.i’mn garp tara- finda énde dirsek teskil eden Orthosta t “lardan bazlarim meydana gikardi. Th. Macridy Bey: La porte de Sphinx 4 Euyuk M. V. A. g. 1908. 3). Bu bilginlerin hepsi Bogazkéy’iin tesiri altmda olduklarmdan, H6yiig’ii onun bir peyki samiyorlardi. Miinakaga ve faraziyeler bil- hassa Eti tarihiyle ilgili meseleler, ezciimle kabartmalardan bir kis- muinin daha arkayik olup olmadiji, sehir surlarimin bulunup bulun- madigi etrafinda devam ediyordu. Héyiik meskin oldugu igin, ige- ri giremediler. Baslangicta biz de aym miiskiille kargilagtik. Kéyiin ortasinda 1935 te kazdigimiz alanin sathi ancak 280 - 290 metre murab. idi. Hafriyat alanina kiigiik pargalar ilave etmek igin komgularimizla ayri ayri anlagmak, onlari irza etmek icap ediyordu. Simdi bu miiskiil kalkmistir. Eski miihmel kéy yerine ciimhuriyet idaresi sihhi gartlari haiz, 1gikh, modern bir kéy kurmak iizeredir. Kéyiin ortasmda bir hafriyat alam secgmemize saik gu idi: Sii- rekli surette iskan edilmig olan héyigiin iistten ana topraga kadar23 biitiin kiltiir katlarini tesbit etmek istiyorduk. Onun igin 20 ser sm. inmek suretiyle toprak tabakalarmi birbiri arkasi kaldirdik, Buldu- gumuz ganak cémlekleri ve diger eserleri 6zenle topladik. Rastgel- digimiz yap: katlarinin plan ve fotograflarm: aldiktan sonra kaldir- dik. 1936 senesinde daha genig élgiide yaptigimiz aragtirmalar neti- cesinde, 13,80 metrede ana topragi bulduk. 14 mimari kat tes- bit ettik. Héyiig’in iskan gsartlari, canaklarm mahiyetine gire bu mimari katlari dért kiiltiir devresine ayirmak miimkin« Derinlik —_‘Kiiltiir cagi1_ Mimari kat Takribi tarih Osmanh Milattan evvel 11 inci Selouk asirdan zamanimiza ka- Bizans dar. Roma Hellenistik Frikya 1,45-2,00 I, 1 Posteti 3,25 2 Bogazk6y Bi- M. E. takriben 1600 den yuk Eti Dev- 1200¢ kadar. leti 3,50 3/a Orta eti 4,60 3/b M. E. 2000 den 1700e ka dar. 5,80 tl. fk Eti Dev- Jeti 6,50 5 Bakir gag B. R. T. AY 7,40 6 AC. Takriben M. E. 3 iincii 9,06 7 binyil, belki 4 iincii biny:- 9,57 II. 8 hn sonlarma kadar uzar. 10,70 9 Kalkolitik M. E, 4 ineii bin yil. 10,76 10 11,40 by 12,05 12 12,80 13 13,78 14 13,81 IV. 15 Ana toprak24 Bu semayi géz Gniinde bulundurarak gimdi hafriyatin seyrini takip edelim: Son kiiltiir devresi: Canak ¢émleklerin ve bulunan sikkelerin tanikhgina gire, 1,40 ila 2,00 metreye kadar makta kalinhgi géste- ren bu devir, Osmanli’lardan Eti’lere kadar olan tarihi gagi ihtiva ediyor. Mimari eser olarak fena bir sekilde, tag kirintilarindan ku- ru olarak yapilmis duvar kalntilarindan baska bir sey yoktur. Ca- nak cémlekler fevkalade karigik olarak bulundugu icin, dikkatli miisahedeye ragmen, bir sira tesbiti miimkiin olamamistir. Bu dev- rede Héyiik bir kéy ve kazilan yer de bir meydandir. ikinci Kiiltiir Devresi: Topragin maktainda 4,50 metre kalin- lik gésteren bu kat, eski Eti devleti devri ve Eti imparatorluk dev- ri ile ilgilidir. Ug esas mimari kati ihtiva etmektedir. Bulunan bina temellerinin ve eserlerin tamiklgina gére Héyiik, bu devrede artik bir kéy degil, belki mithim dini ve siyasi merkezdir. 1 s- fenksii kap1 mihveri istikametinde ve hemen onun yani- baginda Eti imparatorlugu cagina isabet eden bir mabet bulunmug ve ilim aleminin sabirsizhkla hallini istedigi bir dava, tiirk isgisinin kazmasi sayesinde cdziilmiistiir. Kendimizi Eti devrinde tasavvur edersek, durum séyledir: Bogazkéy istikametinden gelen bir ziyaretci, isfenksli ka pi’nin 6niinde durunca, solunda dirsek teskil eden 0 r- thostat’lam gérmektedir. Bir piyedestal iistiinde erkek bas- tanri Tesup’un arzi timsali olan boa _ meveuttur. Bir kral ve kralice mihrap Gniinde ona tazimkar bir durum almmslardir. Ve di- Ber kabartmalar miihim ve dini bir muhitte oldugumuzu hatirlat- maktadir. 3,60 metre genisligindeki isfenksli kapt nin igine girilince, yine bir tanrmm, aglebi ihtimal giines tanrisi- nin, timsali olan iki bash kartalin penceleri altinda birer tavgan tut- makta oldugu gé . Onun iistiinde asil sehrin uzun elbiseli tanr- sinin tasviri bulunmaktadir. Bir dehlizden gegildikten sonra, ikin- ci kap: gelmektedir. Onu da gectikten sonra, mabedin biiyitk av- lusu gelmekte, fakat mabedin tas déseli ig salonuna girmek icin daha iki biiyiik kapidan gecmek icap etmektedir. Bu kapi- lardan birincisinin iizerinde mil cukurlar1, muazzam kapilarin bu- lunduguna delalet eder. Salonun yanindaki tig biiyiik piyedestal, heykel veya biiyiik siitunlarin kaidesi olsa gerek. Biiyiik avlunun iginden bir su olugu gegmektedir. ikinci kapinm bir yaninda tasla ériilmiis bir havuz, onun solunda biyitk bir kiipiin kalintilar: mev-25 cuttur. Mabedin, miistemilatiyle birlikte, biiyiik bir mahalle teskil ettigine siiphe yoktur. Salonun garkindaki bir bélmede, ay yildiz damgah biiyiik bir de kip bulunmustur. Garpta bu sene ve gecen sene kazdigimiz sahada, Eti cagina ait daha miitevazi ve mustatil geklinde hususi yapilar da bulunmus- tur. Biiyiik mabedin duvarlari 5,80 metreye kadar, eski Eti katim kismen tahrip ederek inmektedir. Uciincii mimari kat mithim bir varhk arzetmiyor (biz buna Orta Eti mimari kati adini verdik). Halbuki eski Eti devleti cagi- na ait 4 iincii mimari kat, zannima gére, yine biiyiik planh resmi bi- nalardir.. Eti Imparatorlugu devrindeki mabedin eski mabetlerin harabesi iizerine kurulmus olmasi muhtemeldir. Bu devirde bulunan biitiin pismis toprak kaplar ve canak gém- lek pargalari, Alisar ve Bogazkéy'’de iyi tanilan parcalarin egic Eski ve yeni Eti eserlerini emin bir sekilde ayirt etmek giictiir. Bunlar tek renkli, devetiiyii renginden karmiziya kadar niianslar gosteren, cok defa boya astarh veya yalmz boyaya cimdirilmigs (Wash) ve carkla yapilmigtir. Yalniz eski Eti katinda, ayrica ince hamurlu griden siyahimsi gtiye kadar niianslar gésteren, yine gark- la yapilmig bir cins canaklara rastlanmaktadir. Bu cegit eserler ba- kar devri’nin elle yapilmig ince hamurlu griden siyahimst griye ka- dar niianslar gésteren canak gekillerinin eski Eti caginda devami telakki edilmelidir. (Eti katinda bulunan eserler aksettirilerek iza- hat verilmistir). Uciineit Kiiltiir devresi: Uciincii kiiltiir devresi, dért mimari kati ihtiva etmektedir. 5-8, Dérdiincii mimari kattan sonra yer yer 75 santimetreden 1 metreye kadar kalimhk arzeden, siimullii bir yangin tabakasi gelmektedir. Bu tabaka, Eti kati ile Protgeti’lere ait olmasi muhtemel bakir devri katim, bariz bir surette ayiniyor. Beginci mimari kat bu suretle biyiik bir yangin 4fetinin kurbani olmus ve kalin bir kiil tabakasi, parlak bir maziyi értmiig ve unut- turmustur. Beginci ve altinc: mimari katlar, ihtiva ettigi zengin mezarlar dolayisiyle Alacahéyiig’iin en mithim caglarmdandir, Simdi bu dért mimari kati, buluntulariyle birlikte, teker teker gézden gecirelim: 1935 kazisinda, 6,25 ve 6,75 metre derinliklerde bulunan B. ve R. isaretli mezarlar, besinci mimari tabakada gikti. 1936 da ise, cenup kisminda kavrulmug hububat dolu ii¢ zahire ka-26 bi bulundu. Besinci mimari kat, duvarlari kaldirilinca, her tarafta yangindan isli ve kurumlu jiik taglar cenup alanim kapliyordu. Bu ddkiik taslarm teskil ettigi tabaka kalmlg 0,60 metreden 1,5 metreye kadar dejisiyordu. Yalniz gimali_— garki_kégesinde bazi duvar parcalar: ayakta idi. Bu yerlesme katmmin da bir felake- te ugradigina ve tas tag iistiinde kalmamasina bakilirsa, insan eliyle degil, belki bir yer depremesi neticesinde husule geldigine hiikmedilebilir. Bu mimari kati esas seviyesinde, diismiis taslar altinda iki yerde bir felakete kurban olan insan iskeleti grupuna rasgelindi. Gruplardan biri, iig biiyiik insan iskeletini, digeri de tig biiyiik insan ve bir cocuk iskeletini ihtiva etmektedir. Yikik taslarin altinda 1936 da gayet zengin iig mezar bulundu. Ve 1935 te kazilan T. igaretli 7,70 metre derinlikteki mezarin da bu mimari tabakaya aidiyeti anlagildi. Bulunus durumuna gare, bu mezarlarin altinci mimari kattan daha gen¢ olmalarina imkan yoktur, Ustiindeki yap: ve yikinti katlarma da daha muahhar ¢aj- larda el siiriilmemistir. Bunun béyle oldugunu, ayrica dikkatle toplanan canak - cémleklerin tamikhgi da isbat ediyor. Tedfin tarzi hakkinda bir fikir verebilmek igin, en iyi kalan A. igaretli mezar: tasvire galigalm: Mustatil seklindeki cukur, kerpig ile dégendikten sonra, cuku- run ortasina - muhakkak bir kadin - dorsal durumda, dizler biikiik olarak yatirilmigtir. Oli, gok giizel islenmig bir altm diyadem. iki alt bilezik, alti kiipe, altin, hematit, kirmizi kalsedon, necef ve fritten boncuklarla siislenmis, isbu esya yerli yerinde bulun- mustur. Ug adet 8 rakkami seklinde altin toka, anlagilan 6lii elbi- sesini tutturmaga yanyordu. Oliiniin ayaklam ucuna bit: bakir kapakh ve giimis kakmah agag bir kap konmugtu. Oliiniin sag ve soluna iki giimiig boru bash direk, aglebi ihtimal baldachin saplar yerlestirilmisti. Olii bagmin az yukarisi ve solunda bakirdan bir geyik heykeli, gériiniige gére, giimiig kakmalh bir agag sapina taki- larak yerlestirilmis bulunuyordu. Oliiniin sagmda_ iisliplastirilmis biiyiik ve giimiig kaplamah bakir safihadan tuglu iki giines kursu ve bir giines kursu daha bulundu. Sancak bashklarinin altinda bu- lunan tig bakar cengelin nigin kullanildigi tesbit edilemedi. Tama- men bozulan ve dagilan giimiig nesnelerden baska, diger atiyeler de meveuttu. Bir giimiis tarak ve igne demeti zikre deger. Giimiis ve bakir borular icine yerlestirilen bakir uglarin nigin kullanildigi- ni tesbit giictiir. Oli ve atiyeler yerlestirildikten sonra me-27 zarin iki uzun tarafina ve tas siralari igine iki uzun agag¢ direk, onlarin da iistiine amudi olarak agag traversler yerlegtirilmig ve bunlarin iistleri kerpigle dégenmisti. Bu tedfini bir kurban merasi- minin ve dli aginm takip ettigi ve kesilen hayvanlarin baslariyle ayaklarinin ancak mezarin iistiine yerlestirildigi anlagiliyor. Bag ucundaki sirh siyah kaplarin igine, 6liiniin ruhunu taziz igin et kondugu, bu kaplarin birinde et cengeli ve kemik kirntilan: bulun- masiyle anlasiliyor. A’ isaretli mezar: Plandaki A. isaretli mezardan biraz yiik- sekge ve onun kismen garkina miisadif oldugu igin, bulunug duru- mu bakimindan ondan biraz geng ise de, yine alte: mimari kata aittir. Yalmz bu mezar, herhangi bir sebeple tahribata ugramistir Ancak, altm ve bakirdan fevkalade zengin atiyelerin bulunu- gu, bu tahribatin insan eliyle olmayip, alte: mimari kati altiist eden yer depremesi sebebiyle vukuunu hatira getiriyor. Burada bulunan eserler arasinda, bilhassa bakirdan uzun kih¢, bakir idol, balur iig giizel sancak bagi, bir geyik heykeli zikre deger. Oliiniin gahsi ziyneti ise, gerek maddi kiymet ve gerek gekli bakimindan fevkalade zengindir. Bu ziynet tanelerinin bir cogu elbiseye dikil- mise benziyor. iglerinde iki tanesi demir boncuktur. C. jgaretli mezar: M. C. mezan da rutubet ve yikintidan cok miiteessir olan ii¢ iskeleti ihtiva etmekte, yedinci mimari katin ce- nuptaki biiyiik odasim kaplamaktadir. Insan iskeletleri bulunma- dan Gnce burada da kurban edilen hayvan kemiklerine rasgelindi. Biitiin alana dajilan ve muhtelif derinliklerde olan atiyeleri tig gru- pa ayirabiliriz: Birinci grup: Ug tane tugla renginde saglam kap, mezarin gimali sarki kégesinde bulundu. Yaninda beyzi bir nesne- nin bakiyesi olan giimiis kakmal ve bir siirit bash bronz civiler bu- Jundu. Ikineci grup: Bunlarm cenubunda ise, elektron kak- mah bir bakir boga heykeli bulundu. Bu heykel etrafinda da balda- chin saplarina gecirilmig altin ve giimiig borular meveuttu. ki sancak bagi ve bir cok kiigiik altin dteberi arasmda bu gru- pun en giizel eseri, kabzasi altin kaplamal, kim: iizerinde dokuma izleri gériinen agag kmh bakir kamadir. 6 numarali iskeletin sarkin- da bulunan iglenmig demir parcas: da bu grupa dahildir. Ucgineiéi grup: On numaral iskelet ile beraber bu- Junan zengin altin siise ait tanelerdir.28 Yedinci mimari kat: Cenup alaninda 8,20 metre derinlikte 0,50- 1,00 m. genislikte kal bir yap temeli ile ortasindaki bélmede Al1/198 sayil emzikli bir kap bulundu. Sekizinci mimari kat: Yedinci kat kaldirilinca onun altinda 9,53 m. derinlikte duvar profilinde bir yerlegme kati tesbit ettik. Ortada da Al/199 igaretli saglam bir tabak bulundu. Baki devrinde bulunan canak-céimlekleri umumiyetle bes simfa ayirmak miimkiindir: 1) Aligar I. tipinde, ici ve digi kirmizi, iyi boya astarli ve per- dahh canaklar, 2) Yortan ve Ahlathbel tipinde, siyah boya astarli, perdahli ve cok defa kabartmali canaklar, 3) Ahlathbel tipinde, digi kirmizi, igi siyah, kenar kisimlart alacal canaklar, 4) Eti cagv’nda tornada yapilmig érneklerine rasgelinen, fakat bakir ¢a&1’nda elde yapilan gri canaklar, 5) Tirnak veya agac degnekcik ile iz yapma suretiyle siislen- mig kertikli canaklar. Bu son gegit canaklar, sekizinci mimari katta, tam inkigaf mer- halesindedir. On metre derinlikte bile tek tik parcalara rasgelin- mistir. Bu canaklar gimdiye kadar Turova, Kumtepe, Ahlat- libel ve Alisar’da mechul yeni bir unsurdur. Alisar’da ancak iig parca malimdur, Héyiig’iin sarki simalisindeki Pazarli’nmn prehis- torik katlarinda ise malimdur. Suriye’deki kazilarda prehistorik katlarda dagimk olarak malimdur. Bu tirnak izli canaklar, giinde- lik dirimde kullanilan belli bash kap kagak oldugu icin, ithalat eg- yasi olarak bakilmasina imkan olmadigindan, esas halk kiitlesinin veyahut onu teskil eden mithim bir unsurun birlikte getirdigi ipti- dai sanat mahsulidiir, Bu tarz canaklara cenubi Rusya ve Ural’lar- larda mebzulen rasgelinmektedir. Sarktan gelen gécmenler onu ta Avrupa’nin icerlerine kadar gotirmiislerdir. Buna nazaran, Ala- cahdyik bakir devri_ kiiltiriine, simali-sarkiden ge- len bir kiiltiriin kuvvetli tesirini kabul zaruridir. Altin, giimiis ziy- net esyasi ve plastik eserlerin Kuban kiiltiirit ile ilgisi de bunu te- yit etmektedir. Diger taraftan, Urdaki kral mezarla- r 1 ’nda (mesela Al/A mezarmda bulunan tag tizerindeki motifle Ur’un meshur kamasi iizerindeki motif-v. s.). Ve Mari'de bulunan tezyinat esyasi ile bariz miinasebet ve benzerlikler mevcuttur.29 Bunlardan baska, daha bir cok eserlerin, bilhassa idol ve figii- rinlerin, bulundugunu isaretle iktifa edelim. Dérdiincii Kiiltiir Devresi = Kalkolitik cag : Dokuzdan on besinciye kadar olan mimari katlari ihtiva et- mektedir. imari kat: Bu katta kalkolitik adm it iin yeni bir kiiltiir devresine girmis bulunuyor- duk. Canak -cémleklerin cinsi degigmisti. I¢i siyah ve digi benekli eserlerle Ahlatizbel’in kabartmah siyah eserleri ve tirnak izli cegit- ler tamamen ortadan kalkti. Kirmizi eserler de kendisine takad- diim eden eserlere nazaran biisbiitiin kabahk ve ayrihk gésteriyor- du. Koyu griden siyaha kadar tehaliif eden canaklar ekseriyeti teskil ediyordu. 9,50 m. den 10,00 m. derinlige kadar zemin suyu- nun hiicumu dolayisiyle mesai giiglesmisti. Buna ragmen 13,81 met- rede ana topragi katiyetle buluncaya kadar galisma imkanini elde ettik. 9,95 ten 10,07 metreye kadar kerpig duvarlarla gevrili bir yerde, kerpi¢g désemeli bir pargaya rastlandi. Désemenin gimal ta- rafinda bir ocak yeri, ayrica bir kiigiik mustatil seklinde tag dése- me vardi. Onuncu mimari kat: Bu katta bazi gayri muntazam tag kiime- lerinden baska pek ciizi yap: kalntilar: bulundu. Yine de 10,79 m. derinlikte cenah profilinde kuvvetli bir ikametgah kati barizdi. On birinci kat: 10, 40 m. derinlikte garp kenarinda zayif tas duvar temelleri ve onun sarkinda bir ates yeri bulundu. On ikinci mimari kat: Yalniz profilde tanilabilen ince bir yer- lesme katinm gimali-garki késesinde mezar cukurunda bir kiiciik gocugun yan yatmis ve hocker durumunda iskeleti mey- dana cikarild:, iskelet mihveri, bag simale gelmek iizere takriben simal - cenup istikametinde idi, ve sag tarafina yatirilmisti. Camur iginde iskelet cok iyi muhafaza edilmisti. Bileginde bakirdan ba- sit bilezik ve kulagmda helezoni basit bir kiipe vard:, Cenupta ise tag ile 6 sanduka bigimli diger bir mezar bulundu. Buradaki kemikler cok harap olmakla beraber, biri biiyiik adama ve digeri bir cocuga ait oldugu tespit edildi. On iigiincii mimari kat: Bu yerlesme katinm varhgi 12,80 m. derinlikte profilde beliren kerpig izlerine bakilarak, ancak, tespit olunabildi. On dérdiincti mimari kat: Burada 13,75 metreden itibaren30 20-30 santimetre kalinhginda yanmis kerpiglere ve agag direklerin biraktigi bosluklara rasgelindi. Agilan yerin ciiziligi, fazla bir hii- kiim vermege miisait degildi. 13,81 m. derinlikte ana toprak ve bunun derhal iistiinde 2-3 santimetre kalinliginda marsik parcalar1 ve bazi cganak pargalart bulundu. Biz bu kata Alacahéyjiig’iin en eski yapi kati olarak ba- kayoruz. Bu kiiltiir devresinde bulunan canak ¢cémleklerin evsafinda ka- bahk barizdir, Hamurlari kumla karigiktar ve su gesitler mevcut- tur: 1) Esmer renkte, boya astarli ve perdahh canaklar, 2) Digi gri, igi siyah canaklar. Bu cesit, ist katlarda tamamen meghuldiir. 3) Alisar I’i andiran, fakat ondan farkh ve iist katlarda ras- lanan karmizi ganaklar. Bunlarin hamuru kaba oldugu gibi S 1 ip (bo ya astari) ya daha agik, yahut knrmizimtirak esmer renktedir. Ekserisi bezeksiz olmakla beraber, alelade derin cizgilerden miirekkep, basit siislere rastgelinmektedir. Aplikasyon ile kabartma olarak yapilmis eserler nadirdir. Meyva tabagi sekil- leri mebzuldiir. Tabaklarin kenarlari hafifge digari egilmistir. Bu- lunan tag bigaklar ise primer veyahut sekonder bicimdedir. Alacahiiyii 1— in Eti devrine ait isfenksli kapis1i arkasinda biiyii bir m a b e d ’in meveudiyeti tespit edilmistir. Hafriyatin bugiine kadar agilabilen kismina nazaran dahi bu mabet malim Eti mabetlerinin en biiyiiklerindendir. Bu suretle héyiigiin Eti devrinde dint merkezlerden biri olduguna siiphe yoktur. kazisi tarih ilmine ne verdi? 2 — Resmi bir yapi olan mabetle yagit olarak Eti devrine ait hususi binalarm kismen dahi olsa planlari_ elde edilmig- dir. Héyiik’teki hafriyat neticesinde, Anadolu’nun ortasindaki bir yerlesme yerinde, kablettarihi ve tarihi devirlere ait kiiltiir katla- rim zamanimizdan baslamak iizere tetkik ve tespit imkam hasil ol- mustur. Héyiik, tipki Turova ve Alisar gibi, bundan sonraki muka- yeselerde bir istinat noktas: olacaktir.31 4—Bakir o¢agi’mn mimari katlari arasinda bulunan zengin mezarlar, Anadolu’da Milattan Once iiciincii binyilin ilk msfinda, ve belki de, dérdincii binyil sonlarinda, tipki Mezopo- tamya ve Musi’da oldugu gibi, cok yiiksek bir medeniyetin var- higina tamkhk etmektedir. 5—Bakir gagi’na ait A’ mezamnda simdiye kadar nordik kilig adi verilen, uzun lamah, kabzasi iginde bu lamanm incelmesinden husule gelen bir dil ile miicehhez kahg (Griffzungenschwert)’a rastgeldik. Bunun Alacahéyiik’te ve daha 6nce Macaristan’da bulunmugs olmasi, verilen hiikmiin yanlishgina delalet eder. 6 — Alacahéyiig’iin bakir devri_ tabakasinda 8,00- 8,50 metre derinlikteki mezarlarda ijg defa ayri ayri olarak éliiye sunulan ziynet esyasi arasinda, islenmig demir eserler bulduk. Yu- karida verilen izahata gére, bunlarm daha muahhar zamanlarda kazilarak konmugs olmasma ihtimal yoktur. Demirin Anadolu’da Frikyalilar gaginda genis élgiide yayildigi malimdur. Bogazkale- de imparatorluk kuran Eti’lerin demiri iglediklerini ise komgula- yiyle yaptiklar: muharebelerden égreniyoruz. Mevzuubahs olan demir eserler bu tarihi caglara ait olmayip, ondan hig olmazsa bin sene evvelki prehistorik devir mahsulidir. Onlarin ziynet esyasi olarak kullaniglar1 nedretlerine ve kiymetlerine bir delildir. 7 — Alacahéy nm bakir devri_ kil raftan Kuban kiiltiirii ve Cenubi Rusya’nin preiskitik kiiltiiriyle, di- ger taraftan Ur'un kral mezarlarindaki eserlerle mukayeseye na- zaran, Sumer kiiltiirii ile ilgili gériinmektedir. Mezarlarda bulu- nan hayvan figiirinleri, zoomorph__ tefekkiir tarzmn sem- bolik ifadesi olan dini alametlerdir, Sancak bagi gibi kullamlan bu eserler, totem, diger tabirle mucizevi hayvan gekline biiriinmiig bi- rer ceddi 414 sayilmahdr. Bu kiiltire Eurasia’mn a t- 11 halkiar (= Reitervélker) adi verilen gécmenlerinde rasgelinmektedir ve giiphesiz bu ilk kiiltiiriin ana yurdu, simdiye kadar yapilan arastirmalara gére, Orta Asya’dir. Sonra, bu kiltér Cin’den Iskandinavya’ya kadar yayilmig ve beseri tekamiiliin mii- him bir kademesini teskil etmistir. Kongrede aramizda gérmekle miibahi oldugumuz degerli bilginlerden Menghin, Alféldi ve Kop- pers’e gore, bu kiiltiiriin bas miimessilleri Altayllar, belki de kis- men Ural- Altaylilar’dir. Prof. Koppers’e gore, Indo - germenler’in ecdadi bu kiiltiirii Altaylilar’dan dgrenmislerdir (Anthropos 1935:32 Die indogermanenfrage). Bu hiikiimler elbette birinci derecede Tiirkler’e samildir. Tiirk mitolojisini tetkik edersek, garp Tiirkleri- nin hikiimdarinm kurttan neset ettigini, oymagin hAliki olarak bir de mukaddes digi geyikleri oldugunu go . Hun mense’ efsane- sinde ise, mucizevi geyik, yurt kuran kahramanlarm rehberidir. Selcuk tiirk sanatmda cémelmig geyik bityik rol oynadigi gibi, bu- giin bile halk edebiyatimizda eren geyik miihim yer tutmaktadir. Her bakimdan Héyiig’iin eski kiiltirii Asya kiiltiirii dolayisiyle tiirk kiltiiri: ile ilgilidir. Ttirk irkinin tarihi gaglarda oldugu kadar ta- rihten énceki devirlerde de faal oldugunu, beseri medeniyetin ge- rek yaratilmasinda ve gerek yayilmasinda 4mil oldugunu kabul 14- zmdir. Bu, bizim esas gériisiimiizdiir. Héyiig’in canh bir tarih yaprag: olan kalin toprak tabakasi magrur klasik medeniyetlerin yalmz maddi medeniyet vasitalarimt defil, belki diigiiniig ve inamg tarzim: da ona takaddiim eden ve ilk maden medeniyetini kuran insanlardan hazir olarak aldigma tamik- hk ediyor. Turova, Aligar'la birlikte, Héyiig’iin meydana koydugu en miihim neticelerden biri de budur (1). Abbé M. BREUIL (Paris): Avrupa, Asya ve Afrika arasinda iltisak noktasi Tiirkiye. (Kendisi kongreye gelemedigi icin, bu tez Prof. Dr. Sevket Aziz Kansu tarafindan okunmustur.) Tiirkiye arazisi, medeniyet cereyanlar1 bakimindan, Afrika Mv sir’mn 6n bélgesi gibi addolunabilecek olan, Suriye - Filistin min- takasi ile, Arabistan célii, Mezopotamya, Iran daglari, Hazer deni- zi, Kafkasya, Karadeniz ve Marmara denizi bogazlar: arasmda, miimtaz bir mevki isgal eder. Cenupta hig bir mania yoktur; si- malde yiiksek, fakat ehemmiyetli gecitleri olan daglar, tiirk arazisi- ni, Rus Sibiryas:’mn, miinhat ovalarmdan ve yiiksek mintakalardan ayirir. Hazer denizi ve Karadeniz sahilleri boyunca, kolay agilan deniz yollari, Balkan Avrupas’na dogru, yine kolay agilabilen bo- Bazlar vardir. Fosil insanlar, eski diinyanm miiteaddit genig min- (1) ikinci Tiirk Tarih Kongresine sunulan bu rapor Alacahéyiik hafriyatimn 1937 durumunu aydinlatmaktadir. Qalismalara 1938, 1939, 1940 senelerinde de devam olunmus, bu arada Alacahdytik hafriyatina ait mufassal raporlarin ikinci cildi qikmus, iigiineii ve dérdiincii ciltleri de matbaaya verilmistir. H. Z. K.