Giáo viên: Đặng Hoàng Liên Quang Trung – 0946 076 763 Chuyên đề: Hàm số

A. Lý thuyết
1. Định nghĩa
Cho hàm số y  f (x ) xác định trên K , trong đó K là một khoảng, đoạn hoặc nữa khoảng.

a) Hàm số y  f (x ) đồng biến trên K nếu mọi x 1, x 2  K , x 1  x 2  f (x 1 )  f (x 2 ) .

b) Hàm số y  f (x ) nghịch biến trên K nếu mọi x 1, x 2  K , x 1  x 2  f (x 1 )  f (x 2 ) .

2. Định lí
Cho hàm số y  f (x ) có đạo hàm trên K .
a) Nếu f (x )  0 với mọi x thuộc K thì hàm số f (x ) đồng biến trên K .
b) Nếu f (x )  0 với mọi x thuộc K thì hàm số f (x ) nghịch biến trên K .
c) Nếu f (x )  0 với mọi x thuộc K thì hàm số f (x ) không đổi trên K .
3. Định lí mở rộng:
Cho hàm số y  f (x ) có đạo hàm trên K .
a) Nếu f (x )  0 với mọi x thuộc K và f (x )  0 xảy ra tại một số hữu hạn điểm của K
thì hàm số f (x ) đồng biến trên K .
b) Nếu f (x )  0 với mọi x thuộc K và f (x )  0 xảy ra tại một số hữu hạn điểm của K
thì hàm số f (x ) nghịch biến trên K .
4. Qui tắc xét tính đơn điệu của hàm số
Bước 1: Tìm tập xác định.

 
Bước 2: Tính đạo hàm f (x ) . Tìm các điểm x i i  1,2, ..., n mà tại đó đạo hàm bằng 0

hoặc không xác định.

Bước 3: Sắp xếp các điểm x i theo thứ tự tăng dần và lập bảng biến thiên.

Bước 4: Nêu kết luận về các khoảng đồng biến, nghịch biến của hàm số.

B. Ví dụ minh họa (tự luận)

Ví dụ 1: Xét tính đơn điệu của mỗi hàm số sau:
a. y  x 3  3x 2  2 b. y  x 3  3x 2  3x  2 c. y  x 3  2x
Hướng dẫn giải
a. y = x 3  3x 2  2 .
 Hàm số xác định với mọi x   .

Tài liệu ôn thi THPT Quốc Gia năm 2019 tại lớp Toán của Thầy Trung Đặng Trang 1
Giáo viên: Đặng Hoàng Liên Quang Trung – 0946 076 763 Chuyên đề: Hàm số

 Ta có: y   3x 2  6x , cho y   0  3x 2  6x  0  x  0, x  2 .
 Bảng biến thiên:
x  0 2 
y  0  0 
y y(0) 
x  x  
lim y  lim x 3  3x 2  2   
y(2)



lim y  lim x 3  3x 2  2  
x  x 

 Dựa vào bảng biến thiên suy ra:
 Hàm số đồng biến trên các khoảng ; 0 và 2;  .    
 Hàm số nghịch biến trên khoảng 0;2 .  
Chú ý: Không được kết luận: “Hàm số đồng biến trên khoảng ; 0  2;  ”    
b. y = x 3  3x 2  3x  2
 Hàm số xác định với mọi x   .
 Ta có: y   3x 2  6x  3 , cho y   0  3x 2  6x  3  0  x  1 (nghiệm kép)
 y   0, x    hàm số luôn nghịch biến trên tập xác định  .
c. y = x 3  2x .
 Hàm số xác định với mọi x   .
 y   3x 2  2 , cho y   0  3x 2  2  0 (vô nghiệm)
 y   0, x    hàm số luôn đồng biến trên tập xác định  .
Ví dụ 2: Xét tính đơn điệu của mỗi hàm số sau:
1 4
a. y  x 4  2x 2  1 b. y  x 4  x 2  2 c. y  x  2x 2  1
4
Hướng dẫn giải
a. y = x 4  2x 2  1
 Hàm số xác định với mọi x   .
 
 y   4x 3  4x  4x x 2  1 , cho y   0  x  0 hoặc x  1 hoặc x  1 .
 Bảng biến thiên:
x  1 0 1 
y  0  0  0 
 
y y 0
y  1 y 1


lim x 4  2x 2  1  
x 
 
lim x 4  2x 2  1  
x 

 Dựa vào bảng biến thiên suy ra:
 Hàm số đồng biến trên các khoảng 1; 0 và 1;  .    
 Hàm số nghịch biến trên các khoảng ; 1 và 0;1 .    
Tài liệu ôn thi THPT Quốc Gia năm 2019 tại lớp Toán của Thầy Trung Đặng Trang 2
Giáo viên: Đặng Hoàng Liên Quang Trung – 0946 076 763 Chuyên đề: Hàm số

b. y = x 4  x 2  2
 Hàm số xác định với mọi x   .
2 2
 
 y   4x 3  2x  2x 2x 2  1 , cho y   0  x  0 hoặc x  
2
hoặc x 
2
.

 Bảng biến thiên:

x  2 2
 0 
2 2
y  0  0  0 
 2  2
y    y  
y  2   2 
 y 0 



lim  x 4  x 2  2  
x 
  
lim  x 4  x 2  2  
x 

 Dựa vào bảng biến thiên suy ra:

 2  2
 Hàm số đồng biến trên các khoảng  ;   và  0; .
 2   2 
   
 2   2 
 Hàm số nghịch biến trên các khoảng   ; 0  và  ;   .
 2   2 
   
1 4
c. y = x  2x 2  1 .
4
 Hàm số xác định với mọi x   .
 
 y   x 3  4x  x x 2  4 , cho y   0  x  0 (do x 2  4  0 vô nghiệm).
 Bảng biến thiên:
x  0 
y  0 
y  
y  0

 1   1 
lim  x 4  2 x 2  1   lim  x 4  2 x 2  1  
 4  4
x  x 
 
 Từ bảng biến thiên suy ra: Hàm số đồng biến trên khoảng 0;  và nghịch biến trên khoảng  
 ; 0  .
Ví dụ 3: Xét tính đơn điệu của mỗi hàm số sau:
a. y  x 4  4x 3  3 b. y  x 5  x 3  2x  4
Hướng dẫn giải
a. y = x 4  4x 3  3
 Hàm số xác định với mọi x   .
 
 y   4x 3  12x 2  4x 2 x  3 , cho y   0  x  0 (nghiệm kép) hoặc x  3 .
 Bảng biến thiên:
Tài liệu ôn thi THPT Quốc Gia năm 2019 tại lớp Toán của Thầy Trung Đặng Trang 3
Giáo viên: Đặng Hoàng Liên Quang Trung – 0946 076 763 Chuyên đề: Hàm số

x  3 0 
y  0  0 

y 
y  3


lim x 4  4 x 3  3  
x 
 
lim x 4  4 x3  3  
x 

 Từ bảng biến thiên suy ra: Hàm số đồng biến trên khoảng 3;  và nghịch biến trên khoảng  
 ; 3 .
b. y = x 5  x 3  2x  4
 Hàm số xác định với mọi x   .
2
 y   5x 4  3x 2  2 , cho y   0  x 2   (vô nghiệm) hoặc x 2  1  x  1 hoặc x  1 .
5
 Bảng biến thiên:
x  1 1 
y  0  0 
y (1) 
y
y 1



lim x 5  x3  2 x  4  
x 
 
lim x 5  x3  2 x  4  
x 

 Từ bảng biến thiên suy ra:
 Hàm số đồng biến trên các khoảng ; 1 và 1;  .    
 Hàm số nghịch biến trên khoảng 1;1 .  
Ví dụ 4: Xét tính đơn điệu của mỗi hàm số sau:
2x  1 x 2
a. y  b. y 
x 5 x 3
Hướng dẫn giải
2x  1
a. y =
x 5
 Hàm số xác định với mọi x  5 .

 Tập xác định: D   \ 5 . 

 y 
 
2. 5  1.1

11
 0, x  5 . Suy ra hàm số nghịch biến trên từng khoảng xác định,
x  5 x  5 
2 2

tức là hàm số nghịch biến trên các khoảng ;5 và 5;  .    

Cách khác: Lập bảng biến thiên:

Tài liệu ôn thi THPT Quốc Gia năm 2019 tại lớp Toán của Thầy Trung Đặng Trang 4
Giáo viên: Đặng Hoàng Liên Quang Trung – 0946 076 763 Chuyên đề: Hàm số

x  5 
y  

y 2

 2

 2x 1  2  2x 1   2x 1   2x 1  2
lim     2 lim     lim     lim     2
 x 5  1 x 5  x  5  x 5  x  5   x 5  1
x  x 

 Từ bảng biến thiên suy ra: Hàm số nghịch biến trên các khoảng ;5 và 5;  .    
x 2
b. y =
x 3
 Hàm số xác định với mọi x  3 .
 Tập xác định: D   \ 3 .  
1.3  1.2 1
 y    0, x  3 . Suy ra hàm số đồng biến trên từng khoảng xác định, tức
x  3 x  3
2 2


là hàm số đồng biến trên các khoảng ; 3 và 3;  .   
Cách khác: Lập bảng biến thiên:
x  3 
y  

 1
y

1 

 x 2 1  x2  2x 1   x 2 1

lim     1 lim      lim      lim     1
 x 3 1 x  3  x  3  x  3  x  5   x 3 1
x  x 

 Từ bảng biến thiên suy ra: Hàm số đồng biến trên các khoảng ; 3 và 3;  .    
Ví dụ 5: Xét tính đơn điệu của mỗi hàm số sau:
2x 2  x  1 x
a. y  b. y 
2x  1 x 1
2

2x x 2  8x  24
c. y  d. y 
x 9
2
x2  4
Hướng dẫn giải
2x 2  x  1
a. y =
2x  1
1
 Hàm số xác định với mọi x  .
2
1 
 Tập xác định: D   \   .
2 

Tài liệu ôn thi THPT Quốc Gia năm 2019 tại lớp Toán của Thầy Trung Đặng Trang 5
Giáo viên: Đặng Hoàng Liên Quang Trung – 0946 076 763 Chuyên đề: Hàm số

 y 
 4x  12x  1  2 2x 2
x 1   4x 2
 4x  3
, cho y   0  4x 2  4x  3  0  x  
1
2
2x  1 2x  1
2 2

3
hoặc x  .
2
 Bảng biến thiên:
1 1 3
x   
2 2 2
y  0   0 
1  

y 2
7
  2

 2x 2  x  1   2x 2  x  1   2x 2  x  1   2x 2  x  1 
lim      lim      lim    
lim     2x  1  2x  1  x  
x  
2x  1  x   
1
x   
1
 2x  1 
  2 2
 

 Từ bảng biến thiên suy ra:

 1 3 
 Hàm số đồng biến trên khoảng  ;   và  ;   .
 2 2 
 1 1 1 3
 Hàm số nghịch biến trên khoảng   ;  và  ;  .
 2 2 2 2
x
b. y =
x 1
2

 Vì x 2  1  0, x   nên hàm số xác định với mọi x   .

 Tập xác định D   .

 y 
 
1. x 2  1  2x .x

x 2  1
, cho y   0  x 2  1  0  x  1 hoặc x  1 .
x  x 
2 2
2
1 2
1

 Bảng biến thiên:

x  1 1 
y  0  0 
y 0 1
2
1
2 0

 x   x 
lim  0 lim  0
x    x   
 x 2
 1   x 2
 1 

 Từ bảng biến thiên suy ra:

 Hàm số đồng biến trên khoảng 1;1 .  

 Hàm số nghịch biến trên khoảng ; 1 và 1;  .    

Tài liệu ôn thi THPT Quốc Gia năm 2019 tại lớp Toán của Thầy Trung Đặng Trang 6
Giáo viên: Đặng Hoàng Liên Quang Trung – 0946 076 763 Chuyên đề: Hàm số

2x
c. y =
x 9 2

 Hàm số xác định khi x 2  9  0  x  3 .

 Tập xác định: D   \ 3; 3 .  
 Ta có y  
 
2 x 2  9  2x .2x

2x 2  18
 0, x  3 .
x  x 
2 2
2
9 2
9
 Bảng biến thiên :
x  3 3 
y   

y 0


  0
 Từ bảng biến thiên suy ra : Hàm số nghịch biến trên khoảng  ; 3 , 3; 3 và 3;  .     
x 2  8x  24
d. y =
x2  4
 Hàm số xác định khi x 2  4  0  x  2 .
 Tập xác định : D   \ 2;2 .  
 Ta có y  
2x  8  x 2
 
 4  2x x 2  8x  24   8x  40x  32 , cho
2

x  x  4 
2 2
2
4 2

y   0  8x 2  40x  32  0  x  1 hoặc x  4 .

 Bảng biến thiên :
x  2 1 2 4 
y   0   0 
1   2
y

 5  1
 Từ bảng biến thiên suy ra :
   
 Hàm số đồng biến trên khoảng 1;2 và 2; 4 .

 Hàm số nghịch biến trên khoảng  ; 2  ,  2;1 và  4;   .

Ví dụ 6: Xét tính đơn điệu của mỗi hàm số sau:

a. y  x 2  x  20 b. y  2x  x 2
c. y  x  x 2  8 d. y  x 3  x
Hướng dẫn giải
a. y = x 2  x  20
 Hàm số xác định khi x 2  x  20  0  x  4 hoặc x  5 .

 Tập xác định : D  ; 4  5;    

Tài liệu ôn thi THPT Quốc Gia năm 2019 tại lớp Toán của Thầy Trung Đặng Trang 7
Giáo viên: Đặng Hoàng Liên Quang Trung – 0946 076 763 Chuyên đề: Hàm số

2x  1 1
 Ta có y   , cho y   0  2x  1  0  x  .
2 x  x  20
2 2
 Bảng biến thiên :
x  4 5 
y  
 
y

0 0
 Từ bảng biến thiên suy ra :
 Hàm số đồng biến trên khoảng 5;  .  
 Hàm số nghịch biến trên khoảng ; 4 .  
b. y = 2x  x 2 .
 Hàm số xác định khi 2x  x 2  0  0  x  2 .
 Tập xác định: D  0;2  .

2  2x
 Ta có y   , cho y   0  1  x  0  x  1 .
2 2x  x 2
 Bảng biến thiên :
x  0 1 2 
y  0 
y
1

0 0
 Từ bảng biến thiên suy ra :

 Hàm số đồng biến trên khoảng 0;1 .  

 Hàm số nghịch biến trên khoảng 1;2 .  
c. y = x  x 2  8 .
 Tập xác định D   (vì x 2  8  0, x   )
2x x  0
 Ta có y   1  , cho y   0   x 2  8  x  0  x 2  8  x   2 2 (vô
2 x2  8 x  8  x
nghiệm)
 Bảng biến thiên :
x  
y 
y 

0
 8   8 
lim  x  x 2  8   lim  x  (x ) 1  2   lim x  1  1  2    .
x  x 
 x  x   x 

Tài liệu ôn thi THPT Quốc Gia năm 2019 tại lớp Toán của Thầy Trung Đặng Trang 8
Giáo viên: Đặng Hoàng Liên Quang Trung – 0946 076 763 Chuyên đề: Hàm số

 x 2  8  x  x 2  8  x  8 8
lim  x  x 2  8   lim  lim  0. 0
x  x 
x 8 x
2 x   8  11
x  1  2  1
 x 
 Từ bảng biến thiên suy ra : Hàm số nghịch biến trên  .
d. y = x 3  x .
 Hàm số xác định khi 3  x  0  x  3 .

 Tập xác định : D  ; 3  .

 Ta có y   3  x  x .
1


2 3x x  , cho y   0  6  3x  0  x  2 .
2 3x 2 3x
 Bảng biến thiên :
x  2 3 
y  0 
y 2

 0
 Từ bảng biến thiên suy ra :
 Hàm số đồng biến trên khoảng ;2 .  
 Hàm số nghịch biến trên khoảng  2; 3  .

1 3 m 2
Ví dụ 7: a. Tìm m để hàm số y  x  x  mx  m  2018 đồng biến trên  .
3 2
1
 
b. Tìm m để hàm số y   m  2 x 3  m  2 x 2  mx  2 nghịch biến trên tập
3
 
xác định của nó.
Hướng dẫn giải
1 3 m 2
a. Tìm m để hàm số y  x  x  mx  m  2018 đồng biến trên  .
3 2
 Tập xác định : D   .
 Ta có: y   x 2  mx  m .

 Để hàm số đồng biến trên  thì y   0, x    x 2  mx  m  0, x      0

 m 2  4m  0  0  m  4 .
 Vậy m  0; 4  là giá trị cần tìm.

1
b. Tìm m để hàm số y  
3
   
m  2 x 3  m  2 x 2  mx  2 nghịch biến trên tập xác định

của nó.
 Tập xác định : D   .
  
 Ta có : y    m  2 x 2  2 m  2 x  m . 
 Để hàm số nghịch biến trên tập xác định của nó thì y   0, x  

Tài liệu ôn thi THPT Quốc Gia năm 2019 tại lớp Toán của Thầy Trung Đặng Trang 9
Giáo viên: Đặng Hoàng Liên Quang Trung – 0946 076 763 Chuyên đề: Hàm số

   
  m  2 x 2  2 m  2 x  m  0, x   (*)

 
TH1: a  0   m  2  0  m  2 . Khi đó (*)  2  0, x   (vô lý)

Suy ra m  2 (loại).

 
a   m  2  0
TH2: a  0   m  2  0  m  2 . Khi đó *  
m  2
 (vô nghiệm)
 
  2m  4  0 m  2

 Vậy không có giá trị nào của m thỏa mãn yêu cầu bài toán.
Kiến thức cần nhớ: “Điều kiện để tam thức bậc hai không đổi dấu trên  ”
a  0 a  0
 ax 2  bx  c  0, x     .  ax 2  bx  c  0, x     .
  0   0

a  0 a  0
 ax 2  bx  c  0, x     .  ax 2  bx  c  0, x     .
  0   0

2x  m
Ví dụ 8: a. Tìm m để hàm số y  đồng biến trên từng khoảng xác định.
x 3
mx  4
b. Tìm m để hàm số y  nghịch biến trên từng khoảng xác định.
x m
Hướng dẫn giải
2x  m
a. Tìm m để hàm số y  đồng biến trên từng khoảng xác định.
x 3

 Hàm số xác định khi x  3  0  x  3 .

  
 Tập xác định: D   \ 3  ; 3  3;  .   
2.3  1.(m ) 6m
 Ta có: y    .
x  3 x  3 
2 2

 Để hàm số đồng biến trên từng khoảng xác định thì y   0, x  3  6  m  0  m  6 .

 Vậy m  6 là giá trị cần tìm.

Chú ý: Ở ví dụ trên ta không cho điều kiện y   0 , x  3 (bỏ dấu "  " ) vì tại y   0  m  6

2x  6
hàm số có dạng y  hay y  2 , khi đó phương trình y   0  0  0 tại vô số nghiệm x  
x 3
(không xảy ra tại hữu hạn điểm). Do đó điều kiện bài toán này là y   0, x  3 .

mx  4
b.Tìm m để hàm số y  nghịch biến trên từng khoảng xác định.
x m

 Hàm số xác định khi x  m  0  x  m .

  
 Tập xác định: D   \ m  ; m  m;  .   
Tài liệu ôn thi THPT Quốc Gia năm 2019 tại lớp Toán của Thầy Trung Đặng Trang 10
Giáo viên: Đặng Hoàng Liên Quang Trung – 0946 076 763 Chuyên đề: Hàm số

m.m  1.4 m2  4
 Ta có: y    .
x  m  x  m 
2 2

 Để hàm số nghịch biến trên từng khoảng xác định thì

y   0, x  m  m 2  4  0  2  m  2 .
 Vậy giá trị của m cần tìm là 2  m  2 .

2x  m  1
Ví dụ 9: Tìm m để hàm số y 
x m
đồng biến trên khoảng ; 3 .  
Hướng dẫn giải
 Tập xác định D   \ m .  
m 1 m  1  0
 y  . Để hàm số đồng biến trên khoảng ; 3 thì     
x  m  m  ; 3
2

m  1 m  1
   (vô nghiệm).
m  3 m  3
 
 Vậy không có giá trị nào của m thoả mãn yêu cầu bài toán.

C. Bài tập tự luận

Bài 1 : Xét tính đơn điệu của mỗi hàm số sau:
a. y  2x 2  8x  3 b. y  3x 2  8x 3 c. y  x 4  3x 2  2

x 1 x 2  2x  3
d. y  2x 3  1 e. y  f. y 
x2  8 x 1

x  4 
2
x2  x  5 x 2
g. y  h. y  i. y 
x 1 x  2x  5
2
x x 2
2

Bài 2: Xét tính đơn điệu của mỗi hàm số sau:

16 3
a. y  x 4  8x 3  432 b. y  16x  2x 2  x  x4
3

  5  x    x  3
3 2 3
c. y  x  1 d. y  x  2

e. y  25  x 2 f. y  2  x  x  3
Bài 3: Xét tính đơn điệu của mỗi hàm số sau:

a. y  x 2  2x  3 b. y  x  1  x 2 c. y  x x  3  
x
d. y  e. y  x x  1 f. y  x  x 2  x  1
10  x 2

Tài liệu ôn thi THPT Quốc Gia năm 2019 tại lớp Toán của Thầy Trung Đặng Trang 11
Giáo viên: Đặng Hoàng Liên Quang Trung – 0946 076 763 Chuyên đề: Hàm số

Bài 4 :
a. Tìm m để hàm số y  x 3  3mx 2  3(2m  3)x  m 2  1 đồng biến trên  .

 
b. Tìm m để hàm số y  m  3 x 3  (m  3)x 2  3x  m nghịch biến trên khoảng

 ;   .
Bài 5 :
x m 3
a. Tìm m để hàm số y  đồng biến trên từng khoảng xác định.
x 2
x 1
b. Tìm m để hàm số y 
x m

nghịch biến trên khoảng 0;  . 

Tài liệu ôn thi THPT Quốc Gia năm 2019 tại lớp Toán của Thầy Trung Đặng Trang 12