ΙΝΣ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

[Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη]

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

2ο Διεθνές Συνέδριο για την Ετυμολογία της Ελληνικής:

ελληνική και βαλκανική ετυμολογία
9–10 Νοεμβρίου 2018
Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών, Α.Π.Θ. | Αγίου Δημητρίου 159Α, Θεσσαλονίκη

κομψός λάους = αρωμ. láĭŭ κήλων

σγουρός κουμάσι = τουρκ. kümes ἑστία
θεός ὀρφανός κῦδος čudo θύρετρα
γκαβός = αρωμ. gavŭ ρόιδι βόιδι *ṷorta

bodit νίκη κοίρανος

International Conference on Greek Etymology:

Greek and Balkan etymology
November 9th–10th, 2018
Teloglion Fine Arts Foundation, A.U.Th. | Agiou Dimitriou 159A, Thessaloniki
2nd
ΙΝΣ
INSTITUTE OF MODERN GREEK STUDIES
[Manolis Triandaphyllidis Foundation]
ARISTOTLE UNIVERSITY OF THESSALONIKI
 Παρασκευη 9 Νοεμβριου | Friday, November 9th
8:30–9:00 Εγγραφές | Registration

▶ Προεδρος | Chair: Χρηστος Τζιτζιλης

9:00–9:30 Έναρξη – Χαιρετισμοί | Opening Ceremony
9:30–10:30 Jasmina Grković-Major: Προσκεκλημένη Ομιλήτρια | Keynote speaker
Etymology and Historical Semantics
10:30–11:00 Julián Méndez Dosuna
Oxen and Pomegranates: The Devil is in the Details
11:00–11:30 Aleksandar Loma
Homeric ‘glory’ and Slavic ‘miracle’: κυ῀δος and čudo Revisited
11:30–12:00 Διάλειμμα | Coffee Break

▶ Προεδρος | Chair: Aleksandar Loma

12:00–13:00 Χρήστος Τζιτζιλής
Ετυμολογία και μικρογλωσσολογία: αναδρομικός σχηματισμός επιθέτων
13:00–13:30 Krzysztof Tomasz Witczak
Two Greek Agent Nouns κοίρανος and ο᾿ρφανός in the Palaeo-Balkan and Indo-European
Perspective
13:30–14:00 Bilyana Mihaylova, Ekaterina Tarpomanova & Albena Mircheva
The Words for ‘fear’ in Ancient Greek from Etymological Perspective

14:00–15:00 Αναρτημενες ανακοινωσεις | Posters

▶ Αλέξανδρος-Νεκτάριος Ιω. Βασιλείου Δαμβέργης
Πώς η ετυμολογία αρχαίων τοπωνυμίων προωθεί την ιστορική και αρχαιολογική
έρευνα στην Εύβοια: η επιγραφή των δήμων της Ιστιαίας
▶ Μάρθα Λαμπροπούλου & Ντίνα Ντμίτροβιτς
Μελέτη κοινών ρηματικών δανείων της ελληνικής και της σερβικής γλώσσας
▶ Στυλιανός Πατεράκης
Ετυμολογία και εκπαίδευση: η χρήση της ετυμολογίας στην εκπαίδευση ως μέσο
έκφρασης και αναπαραγωγής της κυρίαρχης ιδεολογίας της νεοελληνικής κοινής
15:00–17:00 Διάλειμμα | Lunch Break
▶ Προεδρος | Chair: Julián Méndez Dosuna
17:00–17:30 Μαρία Καραλή
Λαϊκοί εθνοβιολογικοί όροι, ζωωνύμια και ετυμολογία
17:30–18:00 Γιαννούλα Γιαννουλοπούλου
Ετυμολογία και μορφολογία: μια υπαρκτή σχέση
18:00–18:30 Γιώργος Παπαναστασίου
Στα όρια ετυμολογίας και μορφολογίας
18:30–19:00 Διάλειμμα | Coffee Break

▶ Προεδρος | Chair: Michael Meier-Brügger

19:00–19:30 Ελένη Καραντζόλα & Ασημάκης Φλιάτουρας
Η μετονομασία των τοπωνυμίων ως περίπτωση ρυθμιστικής/τεχνητής ετυμολογικής εξέ-
λιξης
19:30–20:00 Ιωάννα Μανωλέσσου & Γεωργία Κατσούδα
Ιστορικό Λεξικό και ετυμολογία
20:00–20:30 Γεωργία Κατσούδα
Η συμβολή της διαλεκτολογίας και της διαλεκτικής λεξικογραφίας στη νεοελληνική ετυ-
μολογία: ετυμολογικές αναθεωρήσεις για λέξεις της νεοελληνικής κοινής

Σαββατο 10 Νοεμβριου | Saturday, November 10th

▶ Προεδρος | Chair: Μαριαννα Μαργαριτη-Ρογκα

9:30–10:00 Helmut Schaller
Slavic Remnants in Modern Greek and Greek Geographic Terminology
10:00–10:30 Δώρης Κυριαζής & Valter Memisha
Ένα νέο έργο για την ετυμολογία της αλβανικής: Kolec Topalli, Fjalor Etimologjik i Gjuhës
Shqipe, Tiranë 2018
10:30–11:00 Snežana Petrović
Etymological Dictionaries of the Serbian Language
11:00–11:30 Hristina Deykova
The Bulgarian Etymological Dictionary – A Project of Four Generations of Scientists
11:30–12:00 Διάλειμμα | Coffee Break
▶ Προεδρος | Chair: Θεοδοσια-Σουλα Παυλιδου
12:00–13:00 Thede Kahl: Προσκεκλημένος Ομιλητής | Keynote speaker
Κοινή ποιμενική ορολογία των βαλκανικών γλωσσών
13:00–13:30 Elwira Kaczyńska & Krzysztof Tomasz Witczak
Modern Greek κουμάσι n. ‘kennel (for a dog); hencoop’ and its Balkan Equivalents in the
Light of Etymology
13:30–14:00 Michael Meier-Brügger
Θεός: A Word with Balkan Connections
14:00–16:30 Διάλειμμα | Lunch Break

▶ Προεδρος | Chair: Krzysztof Tomasz Witczak

16:30–17:00 Orsat Ligorio
Greek θύρετρα ‘door’ and Proto-Slavic *ṷorta ‘door’
17:00–17:30 Marek Majer
Stabbing at Old and New Balkan Etymologies: 1. Greek νι κ η ‘victory’, 2. Albanian bodit
‘stab’
17:30–18:00 Alcorac Alonso Déniz
A Burning Question. On the Etymologies of Greek κήλων ‘stud’
18:00–18:30 Gonzalo Jerez Sánchez
῾Εστία ~ ῾Ιστία, αναθεώρηση του προβλήματος υπό το πρίσμα νέων πορισμάτων
18:30–19:00 Διάλειμμα | Coffee Break

▶ Προεδρος | Chair: Γιωργος Παπαναστασιου

19:00–19:30 Δήμητρα Δελλή
Αρχαία και μεσαιωνικά ίχνη και άλλοι ιδιωματισμοί στην τοπική γλώσσα της Χρυσοκελ-
λαριάς Μεσσηνίας (περιοχή Κορώνης)
19:30–20:00 Μαρία Χρίτη
Αρχαίοι και ετυμολογία της ελληνικής: μεταξύ φιλοσοφίας της γλώσσας και λογοπαιγνίων
20:00–20:30 Λήξη του Συνεδρίου | End of Conference
Προσκεκληµενοι Οµιλητες | Keynote Speakers ινσ

Jasmina Grković-Major
University of Novi Sad & Serbian Academy of Sciences and Arts
jgrkovicns@gmail.com

Etymology and Historical Semantics

(Παρασκευή 9 Νοεµβρίου, 9:30–10:30 | Friday, November 9th, 9:30–10:30)

It has been pointed out by many authors that semantics is a weak point in etymological research.
Although the mechanisms of semantic change such as metaphor, metonymy etc. have been long
known, the question of regularities in this domain, on which etymology could rely, remains open.
A way to address this problem is a combination of onomasiological and semasiological approach.
Diachronic onomasiology, going beyond one language or language family, reveals cross-linguis-
tically recurrent patterns of semantic change, discovering universal developmental pathways
(concrete > abstract) and universal pools of source concepts for certain target domains, whose
choice is language-specific (e.g. ‘see’, ‘hear’ > ‘know’). The results might contribute to the seman-
tic reconstruction of etyma, to the choice between several proposed etymologies and, in cases
when a given reconstruction is not in accordance with general principles of semantic change,
urge us to reexamine it.
Since meaning is also shaped by social semiotic systems, the study of semantic changes should be
conducted within “cultural frameworks” of a community in different periods, since categoriza-
tions of ‘reality’, expressed in language, might be very different. Thus in mythical thought some
words denote complex notions and cannot be translated by one word (e.g. PS *pravьda, denoting
‘justice’ as an abstract principle with all the aspects of its functioning and social application). This
is why in reconstructing primary meanings of etyma a holistic approach is needed, including an-
thropological data which might help specify them (e.g. PIE *doru ‘wood’ or ‘tree’?), or trace older
semantic layers in accepted etymologies (e.g. PIE *ḱerd ‘heart’ < ‘stomach’).

Selected references
Benveniste, É. 1969. Le vocabulaire des institutions indo-européennes, 2 v. Paris.
Brown, D. E. 2004. “Human universals, human nature & human culture”, Dædalus 133 (4), 47–54.
Buck, C. D. 1949. A Dictionary of Selected Synonyms in the Principal Indo-European Languages. Chicago
& London.
Geeraerts, D. 2002. “The scope of diachronic onomasiology”, in V. Ágel, A. Gardt, U. Hass-Zumkehr &
Th. Roelcke (eds), Das Wort. Seine strukturelle und kulturelle Dimension. Festschrift für Oskar Reich-
mann zum 65. Geburtstag. Tübingen, 29–44.
Grković-Mejdžor [Major], J. 2013. Istorijska lingvistika. Kognitivno-tipološke studije [Historical linguis-
tics. Cognitive-typological studies]. Sremski Karlovci, Novi Sad.

5
 Kurath, H. 1921. The Semantic Sources of the Words for the Emotions in Sanskrit, Greek, Latin, and the and (c) Taking into account the manner of formation of words that present isosemy. The isosemy
ινσ Germanic Languages. Menasha, Wisc.
ινσ
observed in pastoral vocabulary is part of a broader framework. As stockbreeding is one of the
Zalizniak, A. A. et al. 2012. “The catalogue of semantic shifts as a database for lexical semantic typolo- oldest productive activities of the region’s residents and since popular pastoral terminology has
gy”, Linguistics 50 (3), 633–69. been created by rural people, it shows an increased degree of isosemy in relation to other seman-
tic fields of the languages examined.

Thede Kahl
Friedrich Schiller University
Thede.Kahl@oeaw.ac.at

Common Pastoral Terminology in the Balkan Languages

(Σάββατο 10 Νοεµβρίου, 12:00–13:00 | Saturday, November 10th, 12:00–13:00)

Much of the specialist pastoral terminology, especially the designations for dairy and wool prod-
ucts, hide colours and livestock breeds are similar in Albanian, Greek, Slav Macedonian and Aro-
manian. Many etymologies cannot be explained from any of these languages, so that we have to
assume that some forms are based upon an unknown substrate. Two Austrian research projects
(“Terminology of mobile shepherds” and “BalkaNOMAD”), conducted by Thede Kahl, focussed on
these common elements and describe the activities and contact situations which are typical for
nomadic shepherds and which bring about the cultural exchange between shepherds belonging
to different linguistic communities and the non-pastoralist population. To reach this aim, a cul-
tural-geographic and ethno-linguistic documentation in the border triangle Albania, Greece and
the Republic of Macedonia (FYROM) was compiled.
The variety of dialects in the region is very high: we find Albanian with the variants of Tosk, Çam,
Lab, Aromanian with Rrămăneşti and Armâneaşti, Greek with the dialect σαρακατσάνικα, κοπα-
τσαραίικα and “βορειοηπειρώτικα”, and several small dialects of Slav Macedonian (makedonski).
Many interviewed persons were polyglot individuals who speak one language within the family
and a different one in public, and possibly use another one again for economic relations or reli-
gious matters.
The degree of similarity among the researched varieties was expected to be greater in languages
that are related or were in direct contact with each other for a long period of time. One of the
most frequent phenomena is the isosemy. Of the varieties used in the broader Pindos Mountain
region, Greek, Albanian, Aromanian and Slav Macedonian belong to the Indo-European language
family, but are not closely related. However, they have been “neighbours” for centuries/millen-
nia, a fact that has led to characteristics shared by the two languages, among which of great in-
terest is the isosemy between them.
We can distinguish the cases of parallel evolution from those of semantic borrowing, through
translated loanwords (calques). This view includes cases of: (a) Calques, formed on the basis of
erroneous etymological analysis; (b) Semicalques, which preserve elements of the model-language;

6 7
ινσ Προφορικες Ανακοινωσεις | Oral Presentations
Alcorac Alonso Déniz
CNRS – HiSoMA (Lyon)
alcorac.alonso@mom.fr
A Burning Question. On the Etymologies of Greek κήλων ‘stud’
(Σάββατο 10 Νοεµβρίου, 17:30–18:00 | Saturday, November 10th, 17:30–18:00)
An iambic fragment of Archilochus and a line from a lost comedy by the Athenian playwright
Cratinus attest to the noun κήλων:
ἡ δέ οἱ σάθη ὥστ’ ὄνου Πριηνέως κήλωνος ἐπλήμυρεν ‘His prick overflowed like that of a kêlôn ass
from Priene’ (Archilochus, fr. 43 West)
χαῖρ’ ὦ χρυσόκερως βαβάκτα κήλων, | Πάν, Πελασγικὸν Ἄργος ἐμβατεύων ‘Hail Pan, gold-horned ca-
rouser kêlôn, who mount the Pelasgian Argos’ (Cratinus, fr. 359 PCG Kassel & Austin)
The meaning of this form is recorded by late grammarians and lexica:
κήλων· ὁ εἰς τὰ ἀφροδίσια ἐπιρρεπής· ἀπὸ μεταφορᾶς τῶν ὀχευτῶν ὄνων ‘kêlôn: one prone to sexual
pleasures; metaphorically from the stud asses’ (Suetonius, Περὶ βλασφημιῶν 1; Taillardat)
In later Greek, κήλων referred to other male animals suitable for breeding: e.g., a stud horse (Hip-
piatrica 1.14.10) or a stud bull (Eustathius, Comm. ad Hom. Il. 1st v., 394). Although the form has
disappeared from the modern standard language, it still survives in some dialectal areas with the
same meaning: τσηλώνιν, τσηλωνάριν (Cyprus) and τσ’λώνι (Skyros).
In some inscriptions κήλων (and Doric κάλων) denotes the pole to draw water from a well (Eng.
shadoof): e.g., IG I, 3, 422 (Athens, 414 BCE), SEG 11, 417a (Epidauros, 4th c. BCE). The standard
term for this mechanism was κηλώνειον, documented in Herodotus, technical writers and Egyp-
tian papyri.
As for its etymology, two hypotheses were already suggested in Antiquity. Philoxenus of Alexan-
dria (1st c. BCE) proposed that κήλων originated from an unattested future of καίω ‘burn’, where-
as Epaphroditus of Chaironeia (1st c. CE) derived the word from an alleged metaphorical use of
κῆλον ‘arrow shaft’:
κήλων· παρὰ τὸν κήσω μέλλοντα δηλοῦντα τὸ καύσω. ὁ θερμὸς εἰς συνουσίαν ‘kêlôn: from the future
kêsô, i.e. kausô (I will burn). One who is hot for intercourse’ (Philoxenus, fr. 514a Theodoridis)
κῆλον γὰρ τὸ αἰδοῖον, ἔνθεν καὶ κήλων ὁ ὄνος ὁ συνουσιαστικός ‘For kêlon (shaft) is the [male] puden-
da, and from it also kêlôn, the lewd ass’ (Epaphroditus, fr. 10 Braswell & Billerbeck, Luenzner)
Epaphroditus’ etymology, which has been endorsed by some modern scholars, lacks any plausi-
8 9
bility. The underlying metaphor of the penis represented as a sharp long object is well attested
cross-linguistically and in Greek (ξίφος ‘sword’, δόρυ ‘spear’), but the alleged meaning of κῆλον ‘ar-
ινσ
row shaft’ is unwarranted. Furthermore, it can hardly account for the morphological derivation.
By contrast, although obviously mistaken in his formulation, Philoxenus may have been on the
right etymological track. In this paper, I propose that κήλων is a derivate of the verbal root *keh2u̯-
‘burn’ (cf. Gk. καίω, Hom. κηλέος ‘burning’, Toch. B kauṃ and A koṃ ‘sun’) and illustrates the
universal association of heat and sexual arousal.
Γιαννούλα Γιαννουλοπούλου
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
giannoulop@ill.uoa.gr
Ετυμολογία και μορφολογία: μια υπαρκτή σχέση
(Παρασκευή 9 Νοεµβρίου, 17:30–18:00 | Friday, November 9th, 17:30–18:00)
Είναι κοινή παραδοχή ότι στα βασικά επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης, τα οποία κατά τεκμήριο αντι-
στοιχούν και σε τομείς της γλωσσικής ικανότητας των φυσικών ομιλητών, δεν ανήκει η ετυμολο-
γική γνώση και επίγνωση. Η απαραίτητη μεθοδολογική διάκριση της διαχρονικής από τη συγχρο-
νική εξέταση, στην οποία θεμελιώθηκε η σύγχρονη γλωσσολογική έρευνα, κατέστησε την ετυμο-
λογική μελέτη έναν κλάδο της γλωσσολογίας παράλληλο και σχετικά αυτόνομο από τους ‘βασικούς’
τομείς της γλωσσικής ανάλυσης.
Στόχος της παρούσας ανακοίνωσης είναι να συζητήσει κριτικά την παραπάνω παραδοχή, διερευ-
νώντας τη σχέση της ετυμολογίας με τη μορφολογία. Η σχέση αυτή εντοπίζεται και συζητιέται σε
δύο επίπεδα:
(α) Στο επίπεδο της γλωσσικής γνώσης των ομιλητών, όπως αποδεικνύεται από την ικανότητα
ανάλυσης των μη απλών λεξικών μονάδων, η οποία είναι διαβαθμίσιμη ανάλογα με την μόρφωσή
τους και τις πιθανές ετυμολογικές γνώσεις που κατέχουν ή θεωρούν ότι κατέχουν. Οι κρίσεις των
ομιλητών για τη διαφάνεια και την παρεπόμενη αναλυσιμότητα των μη απλών λεξικών μονάδων
ποικίλλουν ανάλογα και με το κατά πόσο ετυμολογούν τις συγκεκριμένες λεξικές μονάδες. Ακόμη
και σε περιπτώσεις λεξικών μονάδων, όπου η μορφολογική αναλυσιμότητα είναι περιορισμένη
(π.χ. φεμινισμός, σοσιαλισμός, όπου αναγνωρίζεται το -ισμ-ός, αλλά όχι οι βάσεις φεμιν-, σοσιαλ-),
οι ομιλητές καταφεύγουν σε κάποιου τύπου ετυμολογική πληροφορία για να ‘αναλύσουν’ τη λέξη
(π.χ. δανεισμός). Επιπλέον, όλοι οι ομιλητές δείχνουν να έχουν συνείδηση της ‘παλαιότητας’ ή της
‘νεότητας’ των λεξικών μονάδων και αυτό γίνεται φανερό κατά τη δημιουργία νεολογισμών, ιδιαί-
τερα δε εκείνων των νεολογισμών που εμπλέκουν μορφολογικές διαδικασίες (π.χ. νεολογικά σύν-
θετα). Περαιτέρω διαφωτιστικό ρόλο στην απόπειρα ετυμολογικής ‘αποκωδικοποίησης’ των λεξι-
κών μονάδων από πλευράς των ομιλητών παίζει και η παρετυμολογία (βλ. Maiden 2008).
(β) Στο επίπεδο της γλωσσολογικής ανάλυσης, όπως διεξάγεται για θεωρητικούς, αλλά και για λε-
ινσ ξικογραφικούς σκοπούς. Σε γενικά λεξικά, όπως το ΛΚΝ, η ετυμολόγηση των μη απλών λεξικών
μονάδων ταυτίζεται με τη μορφολογική τους ανάλυση (π.χ. αμάγκωτος [α-μαγκώ(νω)-τος]) (βλ.
Πετρούνιας 1987· 1993).
Η συνεξέταση της γλωσσικής γνώσης και της γλωσσολογικής ανάλυσης αναμένεται να διαφωτίσει
τη σχέση της μορφολογικής και της ετυμολογικής γνώσης. Το πλαίσιο της επιχειρούμενης ανάλυ-
σης είναι ότι η μεθοδολογική διάκριση διαχρονικής και συγχρονικής εξέτασης δεν είναι υποχρεω-
τικό να γίνεται περιοριστική διχοτομία.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
ΛΚΝ = Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής. 1998. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυ-
μα Μανόλη Τριανταφυλλίδη).
Maiden, M. 2008. “Lexical nonsense and morphological sense. On the real importance of ‘folk etymol-
ogy’ and related phenomena for historical linguists’, στο Thórhallur Eyth. (επιμ.), Grammatical
Change and Linguistic Theory. Amsterdam & Philadelphia: Benjamins, 307–28.
Πετρούνιας, Ε. 1987. Λεξικό της Νέας Ελληνικής. Ετυμολογικές αρχές. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελ-
ληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη).
―. 1993. Αρχές μορφολογικής ανάλυσης για λεξικογραφικούς σκοπούς. Θεσσαλονίκη.
Δήμητρα Δελλή
Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
dimdelli@gmail.com
Αρχαία και μεσαιωνικά ίχνη και άλλοι ιδιωματισμοί στην τοπική γλώσσα
της Χρυσοκελλαριάς Μεσσηνίας (περιοχή Κορώνης)
(Σάββατο 10 Νοεµβρίου, 19:00–19:30 | Saturday, November 10th, 19:00–19:30)
Η εργασία εστιάζει στη σκιαγράφηση της ιστορίας του ιδιωματικού λεξιλογίου της Χρυσοκελλα-
ριάς Μεσσηνίας, όπως καταγράφεται στο λογοτέχνημα Για μια χούφτα ζωή. Δεκαεφτά διηγήσεις
της Φωτεινής Βασιλοπούλου. Δίνεται βαρύτητα στον ρόλο που παίζει η σημασία των λέξεων στον
προσδιορισμό της ετυμολογικής τους αρχής, αλλά και στην ανάγκη να εντοπιστεί η πρώτη εμφά-
νιση κάθε λέξης, απαραίτητη για τον προσδιορισμό της ετυμολογίας, καθώς και να περιγραφούν
οι τυχόν αλλαγές στη μορφή ή/και στη σημασία τους. Ενδεικτικά αναφέρονται τα ακόλουθα παρα-
δείγματα με τις σημασίες από το γλωσσάρι που παρατίθεται: να κοιταχτεί ‘να κοιμηθεί’· κοβότανε
‘χτυπιόταν’· σουβή μου ‘τρομάρα μου’· μίτσικα ‘(πολύ) μικρά (στην ηλικία)’, δεν περιλαμβάνεται
στο γλωσσάρι· κουτρούλες ‘μαύρες, κακομοίρες’· λημερνάω ‘μένω όλη τη μέρα, ξελημερίζω’· ακόνες
‘στρογγυλές, λειασμένες από το νερό πέτρες’· ζεύει ‘βρομάει’· κοτσίρια ‘φασόλια φάβας’· λουμώνω
‘λουφάζω, παραφυλάω, κρύβομαι’· γλαριάζω ‘νυστάζω, κλείνουν τα μάτια μου’.
10
Ενδεικτική βιβλιογραφία ινσ
Ανδριώτης, Ν. 1983. Ετυμολογικό λεξικό της κοινής νεοελληνικής, 3η έκδ. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο
Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη).
Βασιλοπούλου, Φ. 2015. Για μια χούφτα ζωή. Δεκαεφτά διηγήσεις. Αθήνα: Γαβριηλίδης.
Chantraine, P. 1933. La formation des noms en grec ancien (Collection Linguistique publiée par la Socié-
té de Linguistique de Paris, 38). Παρίσι: Klincksieck.
―. 1968–1980. Dictionnaire étymologique de la langue grecque. Histoire des mots. Παρίσι: Klincksieck.
Ιστορικόν Λεξικόν της νέας ελληνικής, της τε κοινώς ομιλουμένης και των ιδιωμάτων, 6 τ. 1933–2016.
Αθήνα: Ακαδημία Αθηνών.
Καζάζης, Ι. Ν. & Τ. Α. Καραναστάσης (επιμ.). 2001–2003. Επιτομή του λεξικού της μεσαιωνικής ελληνικής
δημώδους γραμματείας 1100–1669 του Εμμανουήλ Κριαρά, 2 τ. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής
Γλώσσας.
Λεξικό της κοινής νεοελληνικής. 1998. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μα-
νόλη Τριανταφυλλίδη).
Μπαμπινιώτης, Γ. 2011. Ετυμολογικό λεξικό της νέας ελληνικής, 2η έκδ. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας.
Τζιτζιλής, Χρ. 2017. “Εισαγωγή (στην ελληνική ετυμολογία)”, στο Χρ. Τζιτζιλής & Γ. Παπαναστασίου
(επιμ.), 2017, 33–83.
Τζιτζιλής, Χρ. & Γ. Παπαναστασίου (επιμ.). 2017. Ελληνική ετυμολογία / Greek etymology. Θεσσαλονίκη:
Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη).
Χρηστικό λεξικό της νεοελληνικής γλώσσας. 2014. Συντ. & επιμ. Χρ. Χαραλαμπάκης. Αθήνα: Ακαδημία
Αθηνών & Εθνικό Τυπογραφείο.
Hristina Deykova
Bulgarian Academy of Sciences
hristina.deykova@gmail.com
The Bulgarian Etymological Dictionary – a Project of Four Generations of Scientists
(Σάββατο 10 Νοεµβρίου, 11:00–11:30 | Saturday, November 10th, 11:00–11:30)
The paper will present the multi-volume Bulgarian Etymological Dictionary, one of the main lexi-
cographical projects of the Institute for Bulgarian Language “Prof. Lubomir Andreychin” at the
Bulgarian Academy of Sciences. The history of the dictionary will be traced, the initiator and lead-
er of which is the world-famous Bulgarian linguist academician Vladimir Georgiev. The scientific
and lexicographic conception and the specificity of the dictionary will be clarified. The results
achieved so far and the prospects for Bulgarian, Slavic and Balkan etymology will be presented.
11
ινσ Gonzalo Jerez Sánchez
Πανεπιστήμιο Complutense της Μαδρίτης
gonzalojerez@ucm.es
Ἑστία ~ Ἱστία, αναθεώρηση του προβλήματος υπό το πρίσμα νέων πορισμάτων
(Σάββατο 10 Νοεµβρίου, 18:00–18:30 | Saturday, November 10th, 18:00–18:30)
Η δημοσίευση των ελληνικών επιγραφών της Κω από τις Inscriptiones Graecae της Πρωσικής Ακα-
δημίας των Επιστημών του Βερολίνου, που ξεκίνησε το 2010 και αναμένονται ο τελευταίος τόμος
και τα ευρετήρια, προσφέρει εδώ και 8 χρόνια στους μελετητές της ελληνικής γλώσσας σχεδόν
4.000 επιγραφές με υλικό, εν μέρει πριν ανέκδοτο, που δεν έχει ακόμη μελετηθεί σε βάθος. Αυτά
τα νέα στοιχεία φωτίζουν μια αρχαία ελληνική διάλεκτο, την κωική, από την οποία δεν υπάρχει
μέχρι σήμερα μια εμπεριστατωμένη και ενημερωμένη γραμματική, πράγμα που είναι το αντικεί-
μενο της διδακτορικής μας διατριβής.
Στην ανακοίνωσή μας θα εκθέσουμε όλα τα ζητήματα που εγείρει η ετυμολογία της λέξης Ἑστία.
Μερικά από αυτά είναι η προέλευση της αρχικής δασείας, ο φωνηεντισμός ἑ-/ἱ- καθώς και η σχέση
της λέξης με άλλες ομόρριζες ινδοευρωπαϊκές λέξεις. Σύμφωνα με την παραδοσιακή θεωρία, η
μόνη διάλεκτος που διατηρεί τη ρίζα ἑστ-, είναι η αττική. Οι υπόλοιπες διάλεκτοι παρουσιάζουν
τη ρίζα ἱστ-, π.χ. λεσβ. ἰστία, θεσσ. Ἱσστιαίειος, βοιωτ. Ἱστιήω, δελφ. Ἱστιώ. Στην Κω συναντάται
αφενός μεν το κοινό ουσιαστικό με τον υποτιθέμενο αρχικό φωνηεντισμό, δηλαδή Ἑστία, αφετέ-
ρου δε το όνομα της θεότητας με τον διαλεκτικό τύπο Ἱστία. Πρβ. τα παρακάτω παραδείγματα από
την ίδια επιγραφή: ἐλᾶντι παρὰ τὰν Ἱστίαν (γρ. 28–29) καθώς και ἐφ’ ἑστίαν θύεται (γρ. 48) του ιε-
ρού νόμου που ανάγεται στον 4ο αιώνα π.Χ. (IG ΧΙΙ 4, 1, αρ. 278).
Αφού θέσουμε το ζήτημα, θα κρίνουμε όλες τις λύσεις που έχουν προταθεί μέχρι σήμερα για το
εκάστοτε πρόβλημα. Έπειτα, θα αξιοποιήσουμε και θα συνεξετάσουμε τα δεδομένα από την Κω
και τέλος θα καταλήξουμε στο συμπέρασμά μας.
Selected references
Buck, C. D. 1955. The Greek Dialects. Σικάγο.
Chantraine, P. 1968. Dictionnaire étymologique de la langue grecque. Histoire des mots. Παρίσι.
Dumézil, G. 1974. La religion romaine archaïque. Παρίσι.
Bosnakis, D., Kl. Hallof & K. J. Rigsby. 2010–. Inscriptiones Graecae: Inscriptiones insularum maris Aega-
ei praeter Delum – Vol XII Inscriptiones Coi, Calymni, insularum Milesiarum. Fasc. 4. Βερολίνο.
Méndez Dosuna, J. 1985. Los dialectos dorios del noroeste: gramática y estudio dialectal. Σαλαμάνκα.
Shipp, G. P. 1979. Modern Greek Evidence for the Ancient Greek Vocabulary. Σίδνεϊ.
Solmsen, F. 1901. Untersuchungen zur griechischen Laut- und Verslehre. Στρασβούργο.
Wackernagel, J. 1970. Sprachliche Untersuchungen zu Homer. Göttingen.
12
Elwira Kaczyńska & Krzysztof Tomasz Witczak ινσ
University of Łódź, Poland
elwira.kaczynska@uni.lodz.pl & krzysztof.tomasz.witczak@gmail.com
Modern Greek κουμάσι n. ‘kennel (for a dog); hencoop’ and its Balkan Equivalents
in the Light of Etymology
(Σάββατο 10 Νοεµβρίου, 13:00–13:30 | Saturday, November 10th, 13:00–13:30)
The authors discuss the origin of one of the modern balkanisms, attested in most Balkan languag-
es, cf. ModGk. κουμάσι n. ‘kennel (for a dog); hencoop’, dial. (Cretan) κούμος m. (o-stem) ‘id.’; Alb.
kumac m. ‘enclosure for small domestic animals: coop, cote; dog kennel; pig pen, sty’ and qymez
m. ‘chicken coop, dovecote’; Arom. cumàs ‘hencoop’; Turk. kümes ‘poultry-house; coop, hut’, also
küm ‘id.’. The Turkish origin of the above-mentioned bunch, suggested by Gustav Meyer (1891
[1982]: 229) and Wanda Budziszewska (1983: 84), should be excluded for chronological problems.
The Greek appellative appears as early as in the lexicon of Hesychius of Alexandria, created by
the end of 5th c. AD, cf. κουμάσιον· τὸ τῶν ὀρνίθων οἴκημα. The same loanword is also attested in
the Caucasian and Iranian area, see e.g. West Armenian kum ‘stable’, East Armenian gom ‘stable,
stall, pigsty’, Georgian gomi ‘pigsty’, Svan gwem ‘cupboard, pantry, larder’, Ossetic gom, gon, gon-
dan ‘box for grain, granary’, Kurdish gom, gov ‘sheep-fold; cow-shed, byre; pigsty’ and so on. It is
finally suggested that ModGk. κούμος, Turk. küm, Bulg. dial. кумà, Arm. kum/gom and other re-
lated forms represent an ancient borrowing from Anatolian *ḫaumaš c. (o-stem), cf. Hittite ḫūmmaš
c. ‘stable, stall, sty’, whereas AGk. κουμάσιον, ModGk. κουμάσι and its Balkan equivalents (cf.
Turk. kümes, Alb. kumác, Arom. cumàs) derive from the alternative form *ḫaumadi- in Anatolian,
cf. Luwian ḫūmmati- ‘stable’. It is suggested that Hittite ḫummaš c. ‘stable, stall, sty’ derives from
the Proto-Indo-European nomen actionis *h2óu-mo-s ‘spending the night’, later ‘a place where
domestical or wild animals spend the night; den, lair’ ← PIE *h2eu-, also *h2eu̯-s- ‘to spend the
night, to sleep / übernachten, schlafen’. The Hittite word in question belongs to the native ingre-
dients of Indo-European origin, cf. Old Irish úam f. (ā-stem) ‘cave, den, boar’s lair’ (< Celtic *oumā
< PIE *h2ou-meh2). It is worth emphasizing that also Luwian ḫūmmati- ‘stable’ has an exact equiv-
alent in Insular Celtic, cf. Old Iranian úama f. (d-stem) ‘cave, den, boar’s lair’ < Celtic *oumad-
(Matasović 2009: 302).
Selected references
Budziszewska, W. 1983. Słownik bałkanizmów w dialektach Macedonii Egejskiej. Warsaw.
Matasović, R. 2009. Etymological Dictionary of Proto-Celtic. Leiden & Boston.
Meyer, G. 1891 [1982]. Etymologisches Wörterbuch der albanesischen Sprache. Strassburg. [Reprinted in
1982 in Berlin.]
13
ινσ Μαρία Καραλή
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
mkarali@lit.auth.gr
Λαϊκοί εθνοβιολογικοί όροι, ζωωνύμια και ετυμολογία
(Παρασκευή 9 Νοεµβρίου, 17:00–17:30 | Friday, November 9th, 17:00–17:30)
Η διαγλωσσική και διαχρονική προσέγγιση των εθνοβιολογικών όρων για τα ζώα αναδεικνύει την
ισχύ της ονομασιολογίας στην έκφραση εννοιών. Οι ‘ίδιες’ και ‘διαφορετικές’ λέξεις και έννοιες που
υπάρχουν στις γλώσσες του κόσμου για τα ζώα (όπως και για άλλα σημασιολγικά πεδία) θέτουν εν-
διαφέροντα ερωτήματα για ζητήματα όπως η γλωσσική σχετικότητα και τα σημασιακά πρότυπα,
καθώς και για τη διαπλοκή γνωσιακής σημασιολογίας και γενετικής ταξινόμησης των γλωσσών.
Ελένη Καραντζόλα & Ασημάκης Φλιάτουρας
Πανεπιστήμο Αιγαίου & Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
karantzola@rhodes.aegean.gr & afliatou@helit.duth.gr
Η μετονομασία των τοπωνυμίων ως περίπτωση ρυθμιστικής/τεχνητής ετυμολογικής εξέλιξης
(Παρασκευή 9 Νοεµβρίου, 19:00–19:30 | Friday, November 9th, 19:00–19:30)
Ετυμολογία είναι η εξεύρεση της γλωσσικής και πολιτιστικής ιστορίας μιας λεξικής μονάδας, που
συνήθως απορρέει από τη φυσική γέννηση και εξέλιξή της. Δεν αποκλείεται όμως να εμφανίζει
έναν βαθμό τεχνητότητας ως αποτέλεσμα γλωσσικής ιδεολογίας ή γλωσσικού προγραμματισμού,
όπως για παράδειγμα ισχύει στη νέα ελληνική στην περίπτωση της λόγιας επαναφοράς στοιχείων
από το παρελθόν (εσωτερικά δάνεια).
Στόχος της παρούσας μελέτης είναι να αναδείξει περαιτέρω το φαινόμενο που θα ονομάσουμε ρυθ-
μιστική ή τεχνητή ετυμολογική εξέλιξη. Συγκεκριμένα, θα διερευνήσουμε ως μελέτη περίπτωσης
μια κατηγορία που υφίσταται υψηλό βαθμό γλωσσικής παρέμβασης με αποτέλεσμα έως και την αλ-
λοίωση της μορφής και/ή της αναφοράς και κατ’ επέκταση τη συσκότιση της φυσικής ετυμολογικής
εξέλιξης ή ακόμα και την εξαφάνιση της λέξης. Και αυτή δεν είναι άλλη από τη μετονομασία των
δάνειων οικωνυμίων (κατοικημένα τοπωνύμια), τα οποία τροποποιούνται συνήθως ως αποτέλεσμα
γλωσσικής πολιτικής (βλ. και Καραντζόλα 2016), π.χ. Σαχίν (< τουρκ. şahin ‘γεράκι’) > Εχίνος (Νο-
μός Ξάνθης) με παρετυμολογία προς τον αρχαίο ελληνικό ᾿Εχῖνος (πρβ. νεοελλ. αχινός), Καβάκι (<
τουρκ. kavak) > Λεύκα (Νομός Σερρών) με μετάφραση (Συμεωνίδης 1992). Έχοντας ως υλικό μελέτης
την πανελλαδική στατιστική κατανομή των μετονομασιών των οικωνυμίων ανά νομό, ετυμολογι-
κή κατηγορία (αρβανίτικα, σλάβικα, τούρκικα, βενετσιάνικα, φράγκικα) και γλωσσικό μηχανισμό
αλλαγής (παρετυμολογία, μετάφραση, απόδοση, αντικατάσταση, παλαιωνυμιοποίηση/επαναφορά)
από τους Φλιάτουρα κ.ά. (υπό ανακοίνωση) με βάση τον Συμεωνίδη (2010), θα διερευνήσουμε:
14
‣ Την επίπτωση κάθε μηχανισμού στην ετυμολογική εξέλιξη των τοπωνυμίων και επομένως
ινσ
τη θέση του στο συνεχές του βαθμού παρέμβασης.
‣ Τις αιτίες επιλογής των συγκεκριμένων μηχανισμών μετονομασίας.
‣ Τις διαφορές στη λειτουργία της ρυθμιστικής παρετυμολογίας στα τοπωνύμια από τα
άλλα είδη παρετυμολογίας (παικτική, λαϊκή) και των μεταφραστικών δάνειων τοπωνυ-
μίων από τα αντίστοιχα προσηγορικά.
‣ Τη φιλοσοφία (π.χ. ελληνοποίηση κτλ.) και τις επιπτώσεις που έχει η μετονομασία σε
γλωσσικό/ετυμολογικό και ιδεολογικό επίπεδο (π.χ. κλιτική προσαρμογή, αίσθηση γλωσ-
σικής συνέχειας, νόθευση κτλ.).
Τέλος, θα επικεντρωθούμε στον πιο παραγωγικό μηχανισμό μετονομασιών, στα μεταφραστικά
δάνεια, η οποία επεκτείνεται και στα εδαφωνύμια (μη κατοικημένα τοπωνύμια), με βάση σχετικό
πρωτογενές υλικό επιτόπιας έρευνας στον Νομό Ροδόπης. Μάλιστα, θα επιχειρήσουμε να δείξου-
με μέσω της μορφοσημασιολογικής ετυμολογικής ανάλυσης τη συστηματικότητα λειτουργίας, πα-
ρουσιάζοντας παραγωγικά μεταφραστικά σχήματα μετονομασίας τοπωνυμίων.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Καραντζόλα, Ε. 2016. Γλωσσικές πολιτικές στις χώρες της Μεσογείου. Αθήνα: Επίκεντρο.
Συμεωνίδης, Χ. 1992. Εισαγωγή στην ελληνική ονοματολογία. Θεσσαλονίκη: Κυριακίδης.
Συμεωνίδης, Χ. 2010. Ετυμολογικό λεξικό των νεοελληνικών οικωνυμίων. Λευκωσία & Θεσσαλονίκη: Κέ-
ντρο Μελετών Ιεράς Μονής Κύκκου.
Φλιάτουρας κ.ά. = A. Φλιάτουρας, Π. Μπεκάκου, Κ. Λύκος, Κ. Χατζογλίδης, Μ. Σταμπουλή, Κ. Σαραντί-
δου. Υπό ανακοίνωση. Η πανελλαδική στατιστική κατανομή των μετονομασιών των οικωνυμίων και
οι μηχανισμοί μετονομασίας. Παραδοτέα πρακτικής άσκησης φοιτητών του ΤΕΦ/ΔΠΘ (2017–2018).
Γεωργία Κατσούδα
Ακαδημία Αθηνών
katsouda@academyofathens.gr
Η συμβολή της διαλεκτολογίας και της διαλεκτικής λεξικογραφίας στη νεοελληνική
ετυμολογία: ετυμολογικές αναθεωρήσεις για λέξεις της νεοελληνικής κοινής
(Παρασκευή 9 Νοεµβρίου, 20:00–20:30 | Friday, November 9th, 20:00–20:30)
Αναμφίβολα, η ετυμολόγηση του λεξιλογίου της νεοελληνικής κοινής (ΝΕΚ) προϋποθέτει τη συνε-
ξέτασή του με το αντίστοιχο λεξιλόγιο των νεοελληνικών διαλέκτων. Η ετυμολογική έρευνα απαι-
τεί τη συνολική θεώρηση μιας λέξης μέσα στον χρόνο και στον χώρο με την αξιοποίηση δεδομένων
που προσφέρει η διαλεκτολογία και η διαλεκτική λεξικογραφία τόσο των νεοελληνικών διαλέκτων
όσο και των γεωγραφικών ποικιλιών γειτονικών χωρών που είχαν έντονη γλωσσική επαφή με την
ελληνική (βλ. Tzitzilis 1997: 203· Κατσούδα 2017· Τζιτζιλής 2017· Κατσούδα & Κωνσταντινίδου υπό
έκδοση). Ενδεικτικώς, πρέπει μεταξύ άλλων: (α) να μελετηθούν οι πρωτογενείς και οι δευτερογε-
νείς πήγες· (β) να συγκεντρωθούν και να αποτιμηθούν οι μέχρι σήμερα κατατεθειμένες ετυμολο-
15
 γικές προτάσεις· (γ) να ληφθούν υπ’ όψιν φωνητικά και μορφολογικά φαινόμενα τόσο των νεοελ-
ινσ
ληνικών διαλέκτων όσο και των γειτονικών δανειοδοτριών γλωσσών· (δ) να αξιοποιηθούν τα δε-
δομένα σχετικά με το πλέγμα των γλωσσικών επαφών.
Όμως, κυρίως λόγω του μειωμένου ενδιαφέροντος για την ιστορική γλωσσολογία, η νεοελληνική
ετυμολογική έρευνα παραμένει στάσιμη, με αποτέλεσμα σε επίπεδο λεξικογραφίας, δόκιμα νεοελ-
ληνικά λεξικά να μην προβαίνουν σε σοβαρές αναθεωρήσεις, αλλά αντιθέτως να ‘αναπαράγουν’
τις ίδιες ετυμολογικές πληροφορίες και να χαρακτηρίζονται, όπως σημειώνει και ο Τζιτζιλής (2017:
39), από “μια μηχανική επανάληψη λαθεμένων απόψεων” (βλ. και Κατσούδα 2017). Επομένως, η
ανάγκη για πρωτογενή ετυμολογική έρευνα είναι επιβεβλημένη.
Σε αυτή την ανακοίνωση, πέραν της θεωρητικής συζήτησης για τη συμβολή της διαλεκτολογίας
και της διαλεκτικής λεξικογραφίας στη νεοελληνική ετυμολογία, θα παρουσιάσουμε αναθεωρη-
μένες ετυμολογικές προτάσεις λέξεων της ΝΕΚ, αξιοποιώντας ποικίλα διαλεκτικά δεδομένα.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Κατσούδα, Γ. 2012. “Η ετυμολόγηση σε διαλεκτικά γλωσσάρια & λεξικά: παραδείγματα από το κυθηραϊ-
κό ιδίωμα”, στο Ζ. Γαβριηλίδου, Α. Ευθυμίου, Ε. Θωμαδάκη & Π. Καμπάκη-Βουγιουκλή (επιμ.), Επι-
λεγμένα κείμενα από το 10ο Διεθνές Συνέδριο Ελληνικής Γλωσσολογίας (Κομοτηνή, 1–4 Σεπτεμβρίου
2011). Κομοτηνή: Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, 853–60.
―. 2017. “Ανάγκη για πρωτογενή ετυμολογική έρευνα: παραδείγματα από το λεξιλόγιο ταμπού της νέας
ελληνικής”, στο Χρ. Τζιτζιλής & Γ. Παπαναστασίου (επιμ.), Ελληνική ετυμολογία / Greek etymology.
Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη), 357–71.
Κατσούδα, Γ. & Μ. Κωνσταντινίδου. Υπό έκδοση. “Όψεις του ιταλικού/βενετικού δανεισμού στη νέα ελ-
ληνική”, στο Χρ. Τζιτζιλής & Γ. Παπαναστασίου (επιμ.), Γλωσσικές επαφές στα Βαλκάνια και στη
Μικρά Ασία. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη).
Τζιτζιλής, Χρ. 2017. “Εισαγωγή (στην ελληνική ετυμολογία)”, στο Χρ. Τζιτζιλής & Γ. Παπαναστασίου
(επιμ.), Ελληνική ετυμολογία / Greek etymology. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών
(Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη), 33–83.
Tzitzilis, Chr. 1997. “Zur Problematik der griechischen Lehnwörter im Albanischen”, Zeitschrift für Bal-
kanologie 33 (2), 200–14.
Δώρης Κ. Κυριαζής & Valter Memisha
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης & Ακαδημία Αλβανολογικών Μελετών, Τίρανα
kyrdoris@lit.auth.gr & memisha_valter@yahoo.com
Ένα νέο έργο για την ετυμολογία της αλβανικής:
Kolec Topalli, Fjalor Etimologjik i Gjuhës Shqipe, Tiranë 2018
(Σάββατο 10 Νοεµβρίου, 10:00–10:30 | Saturday, November 10th, 10:00–10:30)
Η έκδοση ενός νέου ετυμολογικού λεξικού οδηγεί αναπόφευκτα στο ερώτημα ποια είναι η συνεισφο-
ρά του σε σχέση με τα προηγούμενα. Στην περίπτωση της αλβανικής, σημείο αναφοράς για κάθε σύ-
16
γκριση και αξιολόγηση αποτελεί το ετυμολογικό έργο του Ε. Çabej (1908–1980) Studime etimologjike
ινσ
në fushë të shqipes (7 τ., 1976–2014). Κινoύμενος στα χνάρια μιας πλούσιας παράδοσης που εγκαινιά-
ζεται το 1891 από τον G. Meyer, ο Topalli (1938–2018) θέτει ως στόχο τη σύνταξη του Fjalor Etimologjik
i Gjuhës Shqipe [Ετυμολογικού λεξικού της αλβανικής = ΕΛΑ] και όχι την παρουσίαση ενός επιλεκτι-
κού, σχετικά περιορισμένου, αλλά μελετημένου σε βάθος, λημματολογίου, όπως είχε πράξει ο Çabej.
Το ΕΛΑ του Topalli αναφέρεται άμεσα ή έμμεσα στην ετυμολογία 42.846 λέξεων (βασικά λήμματα
και παράγωγα/σύνθετά τους) και σε 2.331 ονοματολογικές μονάδες, διάσπαρτες στα λήμματά του.
Ποσοτικά υπερβαίνει το Fjalor i Gjuhës së Sotme Shqipe [Λεξικό της σύγχρονης αλβανικής], που
εκδόθηκε το 1980 και αριθμεί γύρω στις 40.000 λέξεις. Διαφέρει όμως από αυτό, γιατί δεν περιορί-
ζεται μόνο στο λεξιλόγιο της κοινής ή της σύγχρονης αλβανικής, αλλά επίσης επεκτείνεται διατοπι-
κά (αναφορά σε ιδιωματικές λέξεις) και διαχρονικά (αναφορά σε λέξεις που δεν χρησιμοποιούνται
πια), χωρίς να αποκλείει πρόσφατα δάνεια ή νεόκοπους νεολογισμούς της μετά το 1990 εποχής.
Το λημματολόγιό του αποτελείται από λέξεις που ανήκουν στη βασική κληρονομιά της αλβανικής,
από άλλες που δημιουργήθηκαν με δικά της μέσα, καθώς και από το δάνειο λεξιλόγιο. Η μικροδο-
μή του ΕΛΑ περιέχει φωνητικές, μορφολογικές, σημασιολογικές κ.ά. πληροφορίες, στον βαθμό
που μπορούν να φωτίσουν διάφορες πτυχές της ετυμολογίας μιας λέξης. Καθώς επιδιώκει να έχει
γενικό και ενημερωτικό χαρακτήρα, το λεξικό παρουσιάζει την ετυμολογική πρόταση που προ-
κρίνει, χωρίς να διαλέγεται με τις λιγότερο πειστικές, κατά τον συγγραφέα, ετυμολογίες, για τις
οποίες παραπέμπει στη σχετική βιβλιογραφία. Από την άποψη αυτή, θα μπορούσε να το κατατάξει
κανείς ανάμεσα στις ετυμολογικές μελέτες του Çabej (όπου γίνεται αναλυτική παρουσίαση των
διάφορων ετυμολογιών) και στο Ετυμολογικό λεξικό της κοινής νεοελληνικής του Ανδριώτη (όπου
γίνεται τηλεγραφική αναφορά σε διαφορετικές ετυμολογικές προτάσεις).
Το ΕΛΑ αποτελεί σίγουρα ένα ακόμη βήμα στις ετυμολογικές μελέτες της αλβανικής και είναι αναμ-
φίβολα μια παρακαταθήκη. Ωστόσο, όπως τονίζει ο συγγραφέας του, έργα τέτοιας εμβέλειας και
προβληματικής είναι αδύνατο να μην έχουν ελλείψεις ή/και αδυναμίες. Γι’ αυτό τον λόγο, ο εντο-
πισμός και η συνειδητή προσπάθεια βελτίωσής τους είναι η άλλη – εξίσου ουσιαστική – όψη κάθε
παρακαταθήκης.
Περιοριζόμενοι μόνο στις ελληνικές ετυμολογίες του ΕΛΑ θα λέγαμε ότι η ελλιπής σε ορισμένες
περιπτώσεις βιβλιογραφική ενημέρωση οδηγεί αναπόφευκτα σε κενά. Για παράδειγμα, είναι αι-
σθητή η απουσία του Lexikon der Archaismen in neugriechischen Dialekten του Ανδριώτη (Andriotis
1974), του Λεξικού της μεσαιωνικής ελληνικής δημώδους γραμματείας του Ε. Κριαρά (1969–) και
του Ιστορικού λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών (1933–). Είναι χαρακτηριστικό να αναφερθεί ότι, ενώ
συμπεριλαμβάνεται το άρθρο “Zur Problematik der griechischen Lehnwörter im Albanischen”
της G. Uhlisch (1968), μένει αναξιοποίητη η ομότιτλη μελέτη του Χρ. Τζιτζιλή (Tzitzilis 1997), που
αναθεωρεί σε μεγάλο βαθμό την έως τότε έρευνα για τα ελληνικά δάνεια της αλβανικής.
Γενικά, από μια σύγκριση των αντίστοιχων βιβλιογραφιών, διαπιστώνουμε ότι στον Çabej υπάρ-
χουν περισσότεροι ελληνικοί τίτλοι και συγγραφείς, ενώ θα περιμέναμε να συμβαίνει το αντίθετο,
λόγω του χρόνου που μεσολάβησε μέχρι την έκδοση του ΕΛΑ. (Βλ., π.χ., την απουσία της εργογρα-
φίας του Π. Φουρίκη, που απαντά στον Çabej, ή και του Ελληνο-αρβανίτικου λεξικού του Π. Κου-
πιτώρη [Γιοχάλας (επιμ.), 2006], το οποίο διασώζει πολύτιμο υλικό από τα αρβανίτικα.)
17
 Παραμένει, νομίζουμε, επίκαιρη η πρόσφατη διαπίστωσή μας στο “1ο Διεθνές Συνέδριο Ελληνικής
ινσ
Ετυμολογίας (Θεσσαλονίκη, Νοέμβριος 2015)” για την επιτακτική ανάγκη διεύρυνσης της επιστη-
μονικής ελληνογνωσίας στην Αλβανία, κυρίως και πρωτίστως στον χώρο των ειδικών.
Orsat Ligorio
University of Belgrade & Serbian Academy of Sciences and Arts
orsat.ligorio@gmail.com
Greek θύρετρα ‘door’ and Proto-Slavic *ṷorta ‘door’
(Σάββατο 10 Νοεµβρίου, 16:30–17:00 | Saturday, November 10th, 16:30–17:00)
It is an established fact that, in certain conditions, Proto-Indo-European *d yields *h1, as e.g. in
Gk. ἑκατόν << PIE *h̥1ḱm̥t-o-m < *dḱm̥t-o-m ‘100’ or in Gk. εἴκοσι (Hom. ἐείκοσι /ἐ(ϝ)ῑ κ́ οσι/, Dor.
ϝῑ κ́ ατι) < PIE *h̥1ṷ-i + h1ḱm̥t-i(-h1) << *dṷ-i + dḱm̥t-i(-h1) ‘20’, from Proto-Gk. *(ʔ̥ )ṷī ḱ аti, q.v. Kortlandt
(1983) and Lubotsky (2014).
In this communication, I attempt to derive Greek pl. θύρετρα ‘door’ and Proto-Slavic pl. *ṷorta
‘door’ from a common source using ‘Kortlandt’s law’.
As is known, Gk. θύρετρα derives from θύρᾱ ‘door’ which itself derives from Proto-Indo-Europe-
an *dhu(o)r- ‘door’, reconstructed on the basis of 1. *dhur- ⇒ *dhur-o- > Skr. -dura-, Gk. -θυρον,
Umbr. furu; 2. *dhur- :: *dhṷer- > OLat. berber (Ligorio 2012); 3a. *dhur- :: *dhṷor- > Skr. pl. dvāraḥ,
YAv. duuar-, Lat. pl. forēs; 3b. *dhur- :: *dhṷor- ⇒ *dhṷor-o- > Skr. dvāram, Lat. forum, Lith. dvāras,
OCS dvorŭ, etc.; v. IEW 278 and NIL 130.
However, Skr. -dura-, dvāraḥ, dvāram seems to point to PIE *dur- :: *dṷor-, not *dhur- :: *dhṷor-.
Supposing that the variant *dur- :: *dṷor- is an original variant, being operative in the proto-lan-
guage, I derive PSl. pl. *ṷorta ‘door’ (EDSIL 529) from PIE *du̯or- > *h1u̯or- (= ‘Kortlandt’s law’)
⇒ *h1u̯or-tr-e-h2, assuming *r – r > *ø – r; cf. Gk. ἀργός next to Skr. r̥jraḥ, from PIE *h2r̥ǵ-r-o-s ‥
*h̥2rǵ-r-o-s, with an identical dissimilation.
If so, PSl. *ṷorta ‘door’ would, in terms of derivation, be closely paralleled by Gk. θύρετρα ‘door’
and OP duvarϑi- ‘doorway’, which may, in fact, all go back to PIE *d(h)ṷor-(e-)tr- ‘door’.
Selected references
EDSIL = Derksen, R. 2008. Etymological Dictionary of Slavic Inherited Lexicon. Leiden & Boston: Brill.
ΙΕW = Pokorny, J. 1959. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch, Bd. 1. Bern & München: Francke.
Kortlandt, F. 1983. “Greek numerals and PIE glottalic consonants”, Münchener Studien zur Sprachwis-
senschaft 42, 97–104 [= Kortlandt, F. 2010. Studies in Germanic, Indo-European and Indo-Uralic. Am-
sterdam & New York: Rodopi, 104–9.]
18
Ligorio, O. 2012. “Stlat. sta berber ‘?’”, Lucida Intervalla 41, 35–37.
Lubotsky, A. 2014. “The Indo-European development *d > *h1 and its chronology”, Coffee Break Confer-
ινσ
ence 5 “Space, Culture, Language and Politics in South Asia. Common Patterns and Local Distinc-
tions”, Book of Abstracts, 22–25.
NIL = Wodtko, D., B. Irslinger & C. Schneider. 2008. Nomina im Indogermanischen Lexikon. Heidel-
berg: Winter.
Aleksandar Loma
University of Belgrade & Serbian Academy of Sciences and Arts
loma.aleksandar@gmail.com
Homeric ‘glory’ and Slavic ‘miracle’: κῦδος and čudo Revisited
(Παρασκευή 9 Νοεµβρίου, 11:00–11:30 | Friday, November 9th, 11:00–11:30)
The more than century-old comparison of Homeric κῦδος, ‑εος, traditionally but inadequately
translated as ‘glory’, with Old Church Slavic čudo, ‑ese ‘miracle, wonder’, has been recently con-
tested by Janda (2014: 239 ff.), in favour of deriving the Greek word from the root of Skt. codáyati
‘to incite’. If the new etymology was correct, we would be deprived of an exclusive Greek-Slavic
isolex belonging to Indo‑European poetic language, indicated as such by Porzig (1954: 170) and sub-
stantiated fifteen years later by Benveniste’s thorough analysis of Homeric usage of κῦδος (1969
I: 57 ff.), which lead to the conclusion that the word signifies ‘an irresistible magic power, an ap-
panage of the gods who occasionally concede it to a chosen hero in order to assure his triumph’,
a meaning matching well that of čudo. Moreover, there are noteworthy similarities between Ho-
meric passages with κῦδος playing a role and those with čudo in the South‑ and East‑Slavic oral
poetry, both contextual and formulaic (μέγα κῦδος : veliko(je) čudo ‘great miracle’), as has been
shown by the author in a paper from 2000 and subsequently in his book dealing with the pre-
history of the Serbian epic (Loma 2002: 326). An attempt to separate the two words can hardly
take account of this parallelism. To the observations previously made some fresh insights may
be added, e.g. the overlapping of the semantic fields of *čudo and *znamę ‘sign, omen’ on the one
hand – cf. especially the formula čudo i znamenje in Serbian epic songs – and of κῦδος and σῆμα
on the other – cf. the parallel use of two words in Θ 170–176 as well as the Hesychian gloss κύδαρ·
τάφος. Additionally, the problem of Greek κυδάζεσθαι ‘to revile, jeer at’ and its repeatedly assumed
kinship with Slavic kuditi ‘to blame’, apparently a causative to *keud‑ > čud‑, will be discussed.
Selected references
Benveniste, E. 1969. Le vocabulaire des institutions indo‑européennes I–II, Paris.
Janda, M. 2015. Purpurnes Meer. Sprache und Kultur der homerischen Welt. Innsbruck.
Loma, A. 2002. Prakosovo. Belgrade. [in Serbian, English summary 325–52.]
Porzig, W. 1954. Die Gliederung des indogermanischen Sprachgebietes. Heidelberg.
19
ινσ Marek Majer
University of Lodz (Poland)
marek.majer@uni.lodz.pl
Stabbing at Old and New Balkan Etymologies: 1. Greek νῑˊκη ‘victory’, 2. Albanian bodit ‘stab’
(Σάββατο 10 Νοεµβρίου, 17:00–17:30 | Saturday, November 10th, 17:00–17:30)
In the spirit of the conference, the contribution discusses two separate problems in etymology
and historical grammar: one relating to an earlier period (Ancient Greek in an Indo-European
context) and another to a more recent one (Albanian and Slavic in a Balkan context). Both cases
are centered around a verb meaning ‘stab’.
Greek νῑκ́ η ‘victory’ has no commonly accepted etymology (Frisk GEW II: 321: “Eine überzeugen-
de Etymologie fehlt”; Chantraine DELG III: 754–55: “Et.: Inconnue”). Beekes (2010: 1021–22), as so
often, reckons with substrate origin. This cannot be excluded, but the archaic-looking onomastic
data (Νικάνωρ, Φερενίκος etc.; cf. the material in Bechtel 1917: 330–35) suggests that an Indo-Eu-
ropean origin is at least likely.
On the margins of Majer (2017), where I dealt with the etymology of Proto-Slavic *nizъ ‘downwards’
(analyzed as *ni-h₂ǵ-o- ‘brought down’, with PIE preverb *ni ‘down’ and verbal root *h₂eg-́ ‘lead,
bring’), I proposed an etymology of Gk. νῑκ́ η building on Prellwitz (1905: 315) and Klingenschmitt
(1975: 162). Both scholars recognized that νῑκ́ η likely contains the PIE preverb *ni ‘down’, but no
full-fledged derivational scenario was proposed. In my opinion, the word can be understood as a
substantivization (of the type κακός ‘evil (adj.)’ → ἡ κάκη ‘evil (subst.)’) of an original *νῑκός ‘vic-
torious, striking down’, which would have arisen from PIE *ni-h2iḱ-ó- ‘striking down, smashing
down’ (PIE root *h2eyḱ- ‘strike, stab’, LIV²: 259; cf. Lat. īcō ‘strike’ < *h2i-h2iḱ-e-; Gk. αἰχμή ‘spear’
< *h2eyḱ-sm-eh2; etc.).
The poorly documented Albanian verb bodit ‘stab’ (Mann / Xylander) is evidently a loan from Sl.
*bosti (present *bode-) ‘stab’ (Svane 1992: 251). It is unclear, however, why this verb (as well as a
few others) entered the Albanian class of verbs in -it (which mostly contains borrowed Slavic
verbs in *-iti). No Slavic **boditi is reconstructible; the source had to be *bosti *bode-.
The problem can be solved if it is assumed that Albanian verbs such as venit(em) ‘(cause to) wane’
or mahnit(em) ‘(be) amaze(d)’ were borrowed from a Slavic dialect in which verbs with a present
stem in *-ne- had infinitives in *-nyti rather than *-nǫti (on this Common Slavic dialectal differ-
ence, cf. Andersen 1999). That is, the source Slavic forms would have been *vę(d)nyti *vę(d)ne-
‘wane’ and *maxnyti *maxne- ‘swing’. This would have enabled the proportional analogy: Sl.
*vę(d)n-e- → Alb. ven-it (based on infinitive *vę(d)n-yti) :: *bod-e- → X; X = bod-it (as though from
an infinitive **bod-yti, actually non-existent in Slavic).
20
Selected references ινσ
Andersen, H. 1999. “The Western South Slavic contrast Sln. sah-ni-ti // SC sah-nu-ti”, Slovene Linguistic
Studies 2, 47–62.
Bechtel, F. 1917. Die historischen Personennamen des Griechischen bis zur Kaiserzeit. Halle an der Saale.
Beekes, R. 2010. Etymological Dictionary of Greek (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Se-
ries, 10 [1–2]). Leiden & Boston.
Chantraine DELG = Chantraine, P. 1968–1980. Dictionnaire étymologique de la langue grecque. Histoire
des mots (I–V). Paris.
Frisk GEW = Frisk, H. 1960–1972. Griechisches etymologisches Wörterbuch (I–III). Heidelberg.
Klingenschmitt, G. 1975. “Tocharisch und Urindogermanisch”, in H. Rix (ed.), Flexion und Wortbildung:
Akten der V. Fachtagung der Indogermanischen Gesellschaft (Regensburg, 9.–14. Sept. 1973). Wies-
baden, 148–63.
Majer, M. 2017. “The etymology of Proto-Slavic *nizъ ‘down(wards)’ and similar forms in other branch-
es”, in B. S. S. Hansen, B. Nielsen Whitehead, Th. Olander & B. A. Olsen (eds), Etymology and the
European Lexicon. Proceedings of the 14th “Fachtagung der Indogermanischen Gesellschaft (17–22
September 2012, Copenhagen)”. Wiesbaden, 267–80.
Prellwitz, W. 1905. Etymologisches Wörterbuch der griechischen Sprache, 2nd ed. Göttingen.
Svane, G. 1992. Slavische Lehnwörter im Albanischen. Aarhus.
Ιωάννα Μανωλέσσου & Γεωργία Κατσούδα
Ακαδημία Αθηνών
manolessou@academyofathens.gr & katsouda@academyofathens.gr
Ιστορικό λεξικό και ετυμολογία
(Παρασκευή 9 Νοεµβρίου, 19:30–20:00 | Friday, November 9th, 19:30–20:00)
Το Ιστορικό λεξικό της νέας ελληνικής της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΛΝΕ), ως το μοναδικό ιστορικό λε-
ξικό της νέας ελληνικής, αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στον τομέα της ετυμολογίας. Κάθε συντακτικό
άρθρο αποτελείται από τρία διακριτά μέρη: τυπολογικό, ετυμολογικό και σημασιολογικό (βλ. Κα-
νονισμός 2012) και κατά συνέπεια υπάρχει τόσο ο στόχος όσο και η δυνατότητα να γίνεται εξαντλη-
τική πραγμάτευση της ετυμολογίας μιας λέξης ή ενός τύπου, καθώς και αναλυτική περιγραφή των
φωνητικών, μορφολογικών και σημασιολογικών μεταβολών που αυτή/αυτός υπέστη στη διαχρονία.
Φυσικά δεν πρόκειται για ένα ετυμολογικό αλλά για ένα ιστορικό λεξικό, και κατά συνέπεια η πα-
ρουσίαση του υλικού και της σχετικής βιβλιογραφίας είναι αναγκαστικά συνοπτική· αποτελεί όμως
βασική αρχή του ΙΛΝΕ ότι η ετυμολογική πληροφορία που παρέχεται είναι προϊόν πρωτογενούς
έρευνας βάσει των κειμενικών πηγών και βάσεων δεδομένων, όσο και βάσει όλης της σχετικής
προϋπάρχουσας βιβλιογραφίας.
Η μεθοδολογική θεώρηση της ετυμολόγησης στο ΙΛΝΕ έχει πλήρως αναθεωρηθεί και εκσυγχρονι-
στεί σύμφωνα με τα τελευταία πορίσματα της ιστορικής γλωσσολογίας, διαλεκτολογίας και λεξι-
21
 κογραφίας (βλ. Κανονισμός 2012). Αποτέλεσμα της νέας αυτής προσέγγισης είναι η δυνατότητα να
ινσ
παρέχονται νέες, αναθεωρημένες ετυμολογικές προτάσεις για πολλές προβληματικές λέξεις, να
προτείνονται ερμηνείες για ως τώρα μη ετυμολογημένες λέξεις, αλλά και να δίδονται συγκεκρι-
μένες και έγκυρες χρονολογήσεις (και αναχρονολογήσεις) λέξεων και τύπων της νεότερης ελλη-
νικής γλώσσας. Η μεθοδολογία του ΙΛΝΕ (βλ. και Μανωλέσσου 2012· 2016· Κατσούδα 2012· 2017)
εκτίθεται στην προτεινόμενη παρουσίαση με βάση συγκεκριμένα παραδείγματα από την πρόσφα-
τη συντακτική εργασία.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Κατσούδα, Γ. 2012. “Η ετυμολόγηση σε διαλεκτικά γλωσσάρια & λεξικά: παραδείγματα από το κυθηραϊ-
κό ιδίωμα”, στο Ζ. Γαβριηλίδου, Α. Ευθυμίου, Ε. Θωμαδάκη & Π. Καμπάκη-Βουγιουκλή (επιμ.), Επι-
λεγμένα κείμενα από το 10ο Διεθνές Συνέδριο Ελληνικής Γλωσσολογίας (Κομοτηνή, 1–4 Σεπτεμβρίου
2011). Κομοτηνή: Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, 853–60.
―. 2017. “Ανάγκη για πρωτογενή ετυμολογική έρευνα: παραδείγματα από το λεξιλόγιο ταμπού της νέας
ελληνικής”, στο Χρ. Τζιτζιλής & Γ. Παπαναστασίου (επιμ.), Ελληνική ετυμολογία / Greek etymology.
Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη), 357–71.
Μανωλέσσου, Ι. 2012. “Το Ιστορικόν Λεξικόν της Νέας Ελληνικής ως ιστορικό λεξικό”, Λεξικογραφικόν
Δελτίον 26, 9–75.
―. 2016. “Ο νέος τόμος του Ιστορικού Λεξικού της νέας ελληνικής της Ακαδημίας Αθηνών: διαχρονικές
προοπτικές”, Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 35, 239–349.
Κανονισμός = Ακαδημία Αθηνών. 2012. Κανονισμός Συντάξεως του Ιστορικού Λεξικού της Νέας Ελληνι-
κής (Λεξικογραφικόν Δελτίον, Παράρτημα 6). Αθήνα.
Michael Meier-Brügger
Freie Universität Berlin
drmeier@zedat.fu-berlin.de
Θεός: a Word with Balkan Connections
(Σάββατο 10 Νοεµβρίου, 13:30–14:00 | Saturday, November 10th, 13:30–14:00)
The Greek word for ‘god’ has nothing to do with the expected and inherited *deiwo- (cp. Latin
deus), but is related to the Armenian word di- ‘god’. I will explain the details and outline the his-
torical implications for this fact.
22
Julián Méndez Dosuna ινσ
Universidad de Salamanca
mendo@usal.es
Oxen and Pomegranates: The Devil is in the Details
(Παρασκευή 9 Νοεµβρίου, 10:30–11:00 | Friday, November 9th, 10:30–11:00)
According to the standard explanation, ModGk. βόδι ‘ox’ and ρόδι ‘pomegranate’ (besides βόιδι,
ρόιδι) are the legitimate descendants of AGk. βοΐδιον, ῥοΐδιον, the regular diminutives of βοῦς
and ῥοιά.
Phrynichus (later 2nd c. AD) comments on the pronunciation of ῥοΐδιον:
ῥοΐδιον διαιροῦντες λέγουσιν οἱ ἀμαθεῖς· ἡμεῖς δὲ ῥοίδιον (Phryn., Ecl. 224)
Vessella (2018: 246) interprets this as evidence for two different pronunciations: (a) [ˈroi̯ dion] or
possibly [ˈry(ː)dion] (ῥοίδιον), favored by the happy few, which supposedly died out and left no
traces whatsoever in Modern Greek; (b) stigmatized [roˈidion] (ῥοΐδιον), which supposedly evolved
into ῥόϊδιν > ρόδι.
A slightly different development (βοΐδιον > βόιδιον > βόδι(ν), ῥοΐδιον > ρόιδι(ν) > ρόδι) is recon-
structed in the ΛΚΝ, s.vv. βόιδι, βόδι, and ρόδι & ρόιδι.
However, the presumptive reduction of /oi̯ / to /o/ is unlikely, especially so in stressed syllables: cf.
the secondary diphthongs preserved unaltered in e.g. ἀηδών (dim. ἀηδόνιον) > αηδόνι [ai̯ ˈðoni],
ἀετός > αϊτός [ai̯ ˈtos], ὡρολόγιον > ρολόι [roˈloi̯ ], ὑπάγει > πάει [ˈpai̯ ], τρώγει > τρώει [ˈtroi̯ ], and in
loanwords like γάιδαρος, γαϊτάνι, μπόι, etc.
The cases of 2sg. λέγεις > λες, θέλεις > θες, ὑπάγεις > πας, τρώγεις > τρως, etc. are hardly compa-
rable. Here the loss of the semivowel crucially depends on the presence of a contiguous /s/ (yod-
absorption). Also less than compelling is the evidence of e.g. αγαπά/αγαπάει, since “non-contract-
ed” αγαπάει demonstrably results from the addition of 3sg. -ει to αγαπά (< AGk. ἀγαπᾷ). Pace Hat-
zidakis (1906), dialectal forms like 3sg. λε, πα, τρω are likely to be analogical and the case of Μι-
χαήλης > Μιχάηλης > Μιχάλης is not as compelling as it may initially seem.
I conclude that the proposed phonetic change /oi̯ / > /o/ is likely to be an illusion. While ModGk.
βόιδι and ρόιδι are the regular outcomes of AGk. βοΐδιον and ῥοΐδιον, ModGk. βόδι, ρόδι must be
traced back to βόδιον and ῥόδιον, secondary diminutives modeled on the pseudo-roots βo- (cf.
gen. sg. βο-ός) and ῥο- (cf. ῥοά [Od.]).
Selected references
Hatzidakis, G. Ν. 1906. “Φωνητικά της νεωτέρας ελληνικής”, Αθηνά 18, 62–65 [= Μεσαιωνικά και Νέα
Ελληνικά, 2nd v. 1907. Athens, 562–64].
23
 ΛΚΝ = Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής. 1998. Thessaloniki: Institute of Modern Greek Studies (Manolis
ινσ Triandaphyllidis Foundation).
Vessella, C. 2018. Sophisticated Speakers. Atticistic Pronunciation in the Atticist Lexica. Berlin & Boston:
Gruyter.
Bilyana Mihaylova, Ekaterina Tarpomanova & Albena Mircheva
Sofia University
bilydim@gmail.com, tochitsaaa@gmail.com & abi08@abv.bg
The Words for ‘fear’ in Ancient Greek from Etymological Perspective
(Παρασκευή 9 Νοεµβρίου, 13:30–14:00 | Friday, November 9th, 13:30–14:00)
According to psychologists, fear is one of the basic human emotions and it would appear to be
the most universal of all human emotions. However, the words denoting ‘fear’ in the history of
Ancient Greek have never been systematically studied. The etymological research in this field is
important in order to understand the essence of the emotion itself, for the study of the history of
emotions and the history of thinking.
The semantic development of words denoting fear is often transparent. It is well-known that the
words meaning ‘fear, fright’ in human languages commonly originate from lexemes with pri-
mary semantics connected to the physical actions or expressions of this emotion as ‘to go away,
run’, ‘to tremble, shake; to be cold, chilly shiver’, ‘to freeze, to be stiff, to be paralysed; to catch,
grasp’, ‘to be struck’.
The purpose of our talk is to establish the patterns of semantic development attested in Ancient
Greek in diachrony, on the one side, and compared to those in other Indo-European and non-In-
do-European languages, on the other side.
In Homer’s language, most words do not just indicate fear but also still contain a semantic com-
ponent linked to a physical symptom or reaction. A significant and notable example in this respect
is the case of φόβος, φοβέομαι. In Homer’s language, we observe the process of semantic transi-
tion: φόβος (going back to IE root *bhegw- ‘to run’) is still meaning ‘panic flight’, while in later Greek
its basic meaning is ‘(panic) fear’ and these words supersede the basic lexemes for ‘fear’ repre-
sented in Homer by δέος, δείδω.
The analysis involves the expertise of the authors: Indo-European linguistics and etymology; Bal-
kan linguistics and Classical philology.
24
Γιώργος Παπαναστασίου ινσ
Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
papana@lit.auth.gr
(Παρασκευή 9 Νοεµβρίου, 18:00–18:30 | Friday, November 9th, 18:00–18:30)
Στα όρια ετυμολογίας και μορφολογίας
Ποια γλωσσικά στοιχεία έχουν ετυμολογία; Ένα σχετικά πρόσφατο εγχειρίδιο για την ετυμολογία
(Durkin 2009, 285) απαντάει στο ερώτημα ως εξής: “any monomorphemic words; any word con-
taining a cranberry morph; any word with a form not explicable by currently productive word-
formation processes; any word in which the semantic relations between its elements is opaque.
It is often desirable also to add to this list other words or phrases which have a non-predictable,
institutionalized meaning”.
Σκοπός μας είναι να προβληματιστούμε ως προς το ποια γλωσσικά στοιχεία έχουν ετυμολογία,
προτείνοντας να θεωρήσουμε ότι σε αυτά ανήκουν όλα τα γλωσσικά σημεία, με μορφή και σημα-
σία/λειτουργία: τόσο τα μορφήματα όσο και οι λέξεις, απλές, παράγωγες ή σύνθετες. Ανεξάρτητα,
μάλιστα, από το αν κάποιες λέξεις των δύο τελευταίων κατηγοριών ερμηνεύονται με βάση τρέχου-
σες διαδικασίες παραγωγής και σύνθεσης, όχι μόνο έχουν ετυμολογία αλλά συχνά θέτουν κρίσιμα
ετυμολογικά ζητήματα. Το ερώτημα ίσως θα έπρεπε να τεθεί ως εξής: ποια είναι η ελάχιστη μονά-
δα που έχει ετυμολογία, και πώς δικαιολογείται το γεγονός ότι ετυμολογία έχουν επίσης και άλλες
συνθετότερες (μορφολογικά) μονάδες;
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Ανδριώτης, Ν. 1983. Ετυμολογικό λεξικό της κοινής νεοελληνικής. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνι-
κών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη).
Chantraine, P. 2009. Dictionnaire étymologique de la langue grecque. Παρίσι: Klincksieck.
Durkin, Ph. 2009. The Oxford Guide to Etymology. Οξφόρδη: Oxford University Press.
Λεξικό της κοινής νεοελληνικής. 1998. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μ.
Τριανταφυλλίδη).
Rix, H. 2001. Lexikon der indogermanischen Verben. Wiesbaden: Reichert.
Papanastassiou, G. 2017. “Reconstructions and derivational models”, στο Χρ. Τζιτζιλής & Γ. Παπαναστα-
σίου (επιμ.), Ελληνική ετυμολογία / Greek etymology. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών
Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη), 320–56.
Τζιτζιλής, Χρ. 2017. “Εισαγωγή (στην ελληνική ετυμολογία)”, στο Χρ. Τζιτζιλής & Γ. Παπαναστασίου
(επιμ.), Ελληνική ετυμολογία / Greek etymology. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών
(Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη), 33–84.
25

ινσ Snežana Petrović
The Serbian Language Institute of SASA
snezzanaa@gmail.com
Etymological Dictionaries of the Serbian Language
(Σάββατο 10 Νοεµβρίου, 10:30–11:00 | Saturday, November 10th, 10:30–11:00)
This paper begins with a brief history of etymological research of the Serbian language and a
short overview of events that led to the foundation of the Etymological department at the Serbian
Language Institute of SASA in early 1980s.
In further course it portrays two etymological dictionaries of the Serbian language which are cur-
rently being compiled: the Etymological Dictionary of the Serbian language, an exhaustive, the-
saurus type, long-term project, and the Concise Etymological Dictionary of the Serbian Language,
a shorter manual (comprising the entire basic lexicon).
The aim of this paper is also to depict downsides and benefits of the circumstances these two ety-
mological dictionaries are being written under, for example, the fact that they are preceded by a
long line of etymological dictionaries of individual Slavic languages (including Old Church Sla-
vonic and Proto-Slavic) and that the authors can rely on their abundant legacy. On the other side,
there is a necessity to keep up with challenges of the digital age by taking part in creation of lex-
ical data bases and in retro digitization of historical, dialectal and other monolingual dictionar-
ies, including efforts to start writing etymological dictionaries in the digital environment. One of
the objectives of the paper is to show how the authors cope with these challenges on practical,
methodological and institutional levels.
Helmut W. Schaller
University of Marburg
schalleh@staff.uni-marburg.de
Slavic Remnants in Modern Greek and Greek Geographic Terminology
(Σάββατο 10 Νοεµβρίου, 9:30–10:00 | Saturday, November 10th, 9:30–10:00)
Greek language, an Indo-European language, spoken primarily in Greece, has a long and well-doc-
umented history, the longest of any other Indo-European language. The Slavic influence in Greece,
both in the Greek lexicon and the geographic terminology, has been always an open question.
Beginning with Jakob Philipp Fallmereyer (1790–1861) and his Geschichte der Halbinsel Morea wäh-
rend des Mittelalters (2 v.; 1830–1836), where he expressed the opinion that the Greeks were an-
26
nihilated in the Middle Ages and that Modern Greeks are Slavs and Albanians, we proceed to
ινσ
Franz Miklosich (1813–1891) and his Die Bildung der slavischen Personen- und Ortsnamen (Wien;
1860–1874), as well as Max Vasmer (1886–1962) and his excellent publication on the Slavs in Greece,
published in 1941 in Berlin, where he treated the Slavic influence in Greece. In all these publica-
tions the Slavic influence in Greece was the main linguistic topic.
In the 6th century the Slavic migration in South-East Europe reached Greece down to the Pelo-
ponnese; the Slavs left their traces not only in the word-stock but also in Greek place names. There
are only a few remnants of Slavic words in Modern Greek, e.g. βεβερίτσα ‘squirrel’ or λόγγοϛ ‘for-
est’, but much more names of Greek settlements hint to a Slavic origin, of course a South Slavic
one. Some place names in Greece are doubtless Slavic, while some others have to be discussed,
e.g.: Βράνια, Πόλαινα, Σοχά, Σέλτσα, Βελίκα or Μόκρο.
Some more questions will be treated in this paper, concerning the written form of these names,
their graphics, also their morphological form (e.g. the adaptation of Slavic elements in Greek),
the word-building of these names (e.g. Greek suffixation of Slavic elements). There will be some
remarks on the adaptation of Slavic elements in Greek. The central question, though, of this pa-
per is that of the semantics, namely whether Slavic names belong to specific semantic fields.
Χρήστος Τζιτζιλής
Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
hrtzilis@lit.auth.gr
(Παρασκευή 9 Νοεµβρίου, 12:00–13:00 | Friday, November 9th, 12:00–13:00)
Ετυμολογία και μικρογλωσσολογία: αναδρομικός σχηματισμός επιθέτων
Η ετυμολογία εξετάζει συνήθως τις λέξεις ως ομόρριζες, δηλαδή ως λέξεις που ανάγονται σε μια
κοινή ρίζα και ανήκουν σε μια ετυμολογική οικογένεια, σπάνια όμως τις αναλύει ως ομότυπες,
δηλαδή ως λέξεις που σχηματίζονται με βάση το ίδιο παραγωγικό/μορφολογικό μοντέλο, μοιρά-
ζονται τα ίδια φωνολογικά και σημασιολογικά χαρακτηριστικά και ανήκουν σε μια ετυμολογική
ομάδα ή καλύτερα σε μια ετυμολογική δέσμη. Ως πλαίσιο ανάλυσης της δέσμης προτείνεται η μι-
κρογλωσσολογία και οι επιμέρους κλάδοι της, μικροφωνολογία και μικρομορφολογία.
Στο πλαίσιο αυτό εξετάζεται μία δέσμη τα μέλη της οποίας παρουσιάζουν αυξημένα ετυμολογικά
προβλήματα. Πρόκειται για τα αναδρομικά σχηματισμένα δισύλλαβα οξύτονα επίθετα σε -ός, που
χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: (1) αυτά που δηλώνουν αρνητικές σωματικές ή πνευματικές ιδιό-
τητες, και (2) αυτά που δηλώνουν χρώμα. Η εξέλιξη των επιθέτων της πρώτης ομάδας ακολουθεί
τα εξής στάδια: (1) επανανάλυση του α′ συνθετικού (σημασιολογική, μορφολογική και συντακτική
αμαύρωση – επανερμηνεία – αλλαγή γραμματικής κατηγορίας), (2) εκφραστικοποίηση και (3) ανα-
δρομικός σχηματισμός επιθέτων (λεξιλογική αυτονόμηση του επαναλυμένου στοιχείου)· τα επίθε-
τα της δεύτερης ομάδας αγνοούν την εκφραστικοποίηση.
27

ινσ Ενδεικτική βιβλιογραφία
Beekes, R. 2010. Etymological Dictionary of Greek, 2 τ. Leiden & Βοστόνη: Brill.
Leumann, M. 1950. Homerische Wörter. Βασιλεία.
Μalkiel, Υ. 1992. Diachronic Studies in Lexicology, Affixation and Phonology. Edita and Inedita 1977–1988,
2ος τ. Άμστερνταμ & Φιλαδέλφεια: Benjamins.
Τζιτζιλής, Χρ. 2017. “Εισαγωγή (στην ελληνική ετυμολογία)”, στο Xρ. Τζιτζιλής & Γ. Παπαναστασίου
(επιμ.), Ελληνική ετυμολογία / Greek etymology. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελλληνικών Σπουδών
(Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη).
Tζιτζιλής, Χρ. Υπό εκτύπωση. “Ο ηχοσυμβολικός ρόλος των φωνολογικών αρχαϊσμών και νεωτερισμών
στα αξιολογικά μορφήματα των νεοελληνικών διαλέκτων”, στο Τιμητικός τόμος Χριστίνας Μπασέα.
Krzysztof Tomasz Witczak
University of Łódź, Poland
krzysztof.tomasz.witczak@gmail.com, ktw@uni.lodz.pl
Two Greek Agent Nouns κοίρανος and ὀρφανός in the Palaeo-Balkan and Indo-European
Perspective
(Παρασκευή 9 Νοεµβρίου, 13:00–13:30 | Friday, November 9th, 13:00–13:30)
The nominal suffix -ανο-, which creates numerous Greek nouns and adjectives (e.g. Gk. θήγανον,
κοίρανος, ὀρφανός), appears to be identical in origin with the verbal suffix -αν- (Brugmann 1912:
335), cf. Gk. θηγάνη f. ‘whetstone’ and θηγάνω ‘to sharpen long’. It is possible to demonstrate a
durative feature of the verbal suffix -αν- in Greek, as well as in Indo-European (Witczak 2017), cf.
Gk. θηγάνω ‘to sharpen long’ vs. θήγω ‘to sharpen, whet’; Hittite iy-ann-a/i- ‘to march, to go long’,
Palaic iyannnai ‘he marches (long)’, Tocharian B yaneṃ ‘they walk (long)’ vs. Hittite i- ‘to go’, Lat-
in eō, īre ‘to go’ (< PIE *h1ei- ‘to go’). Two Greek agent nouns in -ανος demonstrate exact equiva-
lents in some Palaeo-Balkan languages (namely Armenian and Old Phrygian), as well as in North-
West Indo-European ones:
1. Greek ὀρφανός m. ‘an orphan’, adj. ‘orphan, fatherless, without parents’, Armenian arbaneak
‘footman, servant, groom’ (-eak is a diminutive suffix) vs. Gk. dial. *ὀρφός m. ‘orphan’ registered
in the compound ὀρφο-βόται m. pl. ‘protectors of the orphans’ (< PIE *h3orbhós); Armenian orb
(o-stem) ‘orphan’; Old Indic (RV) árbha- adj. ‘little, small, unimportant’, arbhá- m. ‘child, boy’;
Latin orbus adj. ‘bereaved, bereft; destitute; orphaned, fatherless; childless; widowed’, m. ‘or-
phan’; Old Irish orb m. (o-stem) ‘heir, inheritor’; Old Church Slavonic rabъ ‘servant’, Czech rob
‘slave’ (< Slavic *orbъ m. ‘servant, slave’). The noun *h3orbhós and the adjective *h3órbhos are se-
curely motivated by the Hittite verb ḫarp- ‘to separate oneself’ (< PIE *h3erbh-). The Greek agent
noun ὀρφανός derives from PIE *h3orbhós by means of the durative suffix -ανο-. PIE *h3orbh-ə2n-ós
originally had to mean ‘a person who is separated from his family for the long time’.
28
2. Greek κοίρανος m. ‘ruler, leader, commander (in war or peace)’, generally ‘lord, master’, also
ινσ
‘king’ in the Boeotian dialect; Old Phrygian kuryaneyos adj. ‘belonging to the army; leader’ (or
‘chief, king’, according to Lubotsky 1988: 23); Old Norse Herjann ‘Heervater’ (Odin’s by-name);
Lusitanian feminine PN Coriana vs. Lithuanian karỹs m. (i̯ o-stem) 4 AP ‘warrior, soldier’ (< PIE
*kori̯ ós m. ‘warrior’ ← PIE *ker-). It is necessary to reconstruct an agent noun *kori̯ anos (< PIE
*kori̯ -ə2n-o-s) m. ‘warrior fighting for a long time’ (hence ‘commander, ruler of the army’), derived
from the noun *kori̯ ós m. ‘warrior’ by the means of the durative suffix *-ə2no-s. It is obvious that
a commander of the army (PIE *kori̯ -ə2no-s) should be a warrior with a long-time military expe-
rience and not a simple warrior (PIE *kori̯ ós).
The Greek nominal suffix -ανο- seems to reflect the same durative aspect, which may be observed
in Ancient Greek verbs in -άνω. Palaeo-Balkan and extra-Balkan equivalents suggest the Indo-
European origin of the two Greek agent nouns in question.
Selected references
Brugmann, K. 1912. Griechische Grammatik. Lautlehre, Stammbildungs- und Flexionslehre, Syntax, Mün-
chen: C. H. Beck.
Lubotsky, A. M. 1988. “The Old Phrygian Areyastis Inscription”, Kadmos 27 (1), 9–26.
Witczak, K. T. 2017. “Externalisierung der Flexion in indogermanische Ursprache”, Roczniki Human-
istyczne 65 (6), 93–111.
Μαρία Χρίτη
Σχολείο Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
mchriti@gmail.com
Αρχαίοι και ετυμολογία της ελληνικής:
μεταξύ φιλοσοφίας της γλώσσας και λογοπαιγνίων
(Σάββατο 10 Νοεµβρίου, 19:30–20:00 | Saturday, November 10th, 19:30–20:00)
Οι ετυμολογικές προσεγγίσεις που διατυπώνονται σε κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας
απεικονίζουν σημαντικές όψεις του αρχαίου φιλοσοφικού στοχασμού για τη γλώσσα. Είναι εξαιρε-
τικά σημαντικό να λαμβάνεται υπόψη ο ιδιαίτερος χαρακτήρας τους πριν από οποιαδήποτε απόπει-
ρα πραγμάτευσής τους: αρχαίοι στοχαστές και συγγραφείς δεν αποσκοπούσαν στην ιστορική απο-
κατάσταση μιας λέξης, αλλά εστίαζαν στη διερεύνηση της σχέσης μεταξύ σημαίνοντος και σημαινο-
μένου, όπου το σημαινόμενο ήταν δεδομένο. Οι ετυμολογικές αναζητήσεις για την αρχαία ελληνική
γλώσσα σε κείμενα ποιητικά, φιλοσοφικά, ιατρικά, ρητορικά κτλ. κυμαίνονται από αφηγήσεις που
δικαιολογούν τη σύνδεση μιας λέξης με αυτό που σημαίνει, μέχρι λογοπαίγνια, αρκεί να δίνουν μια
αποδεκτή φιλοσοφική και όχι γλωσσολογική εξήγηση για τη συγκεκριμένη σύνδεση. Αυτός είναι και
ο λόγος για τον οποίο περισσότερες από μία ετυμολογίες υιοθετούνται συχνά για την ίδια λέξη.
29
 Παρόλο που ο όρος ετυμολογία χρησιμοποιείται για πρώτη φορά από τους Στωικούς, οι πρωιμό-
ινσ
τερες ετυμολογικές αναζητήσεις εντοπίζονται ήδη στον Όμηρο και στα αποσπάσματα των Προσω-
κρατικών, ενώ κατά την κλασική εποχή έχουμε ετυμολογικά παιχνίδια στον Αριστοφάνη και κεί-
μενα όπως το χωρίο από τον Αγαμέμνονα του Αισχύλου, όπου ο χορός αναρωτιέται ποιος μπορεί
να απέδωσε το όνομα Ἑλένη στη γυναίκα που προκάλεσε τόσα δεινά. Ωστόσο, η πρώτη σειρά ετυ-
μολογιών απαντά στον Κρατύλο του Πλάτωνα, όπου αντιτίθενται οι δύο βασικές απόψεις για τη
γλώσσα (φύσει ή θέσει) και η ετυμολόγηση θεωρείται ως η μόνη οδός για να ανιχνευτούν τα “πρώ-
τα θεία ονόματα” που δήλωναν την αληθινή φύση των πραγμάτων. Μετά τον Κρατύλο, ο Αριστο-
τέλης θα πει ότι η γλώσσα είναι συμβατική, αλλά δεν απομακρύνεται από την παραδοσιακή ετυ-
μολογική προσέγγιση και υιοθετεί μάλιστα ετυμολογίες του Κρατύλου, για να φτάσουμε σε συγ-
γραφείς όπως ο Γαληνός, ο οποίος κατακρίνει τις ισχύουσες μέχρι την εποχή του ετυμολογικές
πρακτικές.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Ademollo, F. 2011. The Cratylus of Plato: A commentary. Κέμπριτζ: Cambridge University Press.
Christidis, A.-F., M. Arapopoulou & M. Chriti (επιμ.). 2007. A History of Ancient Greek: From the Begin-
nings to Late Antiquity. Κέμπριτζ: Cambridge University Press.
Giannakis, G., V. Bubenik, E. Crespo et al. (επιμ.). 2014. Encyclopedia of Ancient Greek Language and
Linguistics, 2 τ. Leiden: Brill.
Kotzia, P. & M. Chriti. 2014. “Ancient philosophers on language”, στο G. Giannakis, V. Bubenik, E. Cre-
spo et al. (επιμ.), 2014, 1ος τ., 124–33.
Sedley, D. 1998. “The etymologies in Plato’s Cratylus”, Journal of Hellenic Studies 118, 140–54.
―. 2003. Plato’s Cratylus. Κέμπριτζ: Cambridge University Press.
Sluiter, I. 2015. “Ancient etymology: A tool for thinking”, στο F. Montanari, St. Matthaios & R. Rengakos
(επιμ.), Brill’s Companion to Ancient Greek Scholarship. Leiden: Brill, 896–921.
30
Αναρτημενεσ Ανακοινωσεισ | Posters ινσ
Αλέξανδρος-Νεκτάριος Ιω. Βασιλείου-Δαμβέργης
Πανεπιστήμιο Πατρών
damvergis@yahoo.gr
Πώς η ετυμολογία αρχαίων τοπωνυμίων προωθεί την ιστορική και αρχαιολογική έρευνα
στην Εύβοια: η επιγραφή των δήμων της Ιστιαίας
(Παρασκευή 9 Νοεµβρίου, 14:00–15:00 | Friday, November 9th, 14:00–15:00)
H αρχαιολογία χρησιμοποιεί συνήθως γραπτές και επιγραφικές πηγές, μαζί με την τοπογραφία
και τα ανασκαφικά ευρήματα για να προβεί σε ταυτίσεις τοπωνυμίων πόλεων, κωμών, ιερών κτλ.
Η παρούσα εισήγηση θα έχει στόχο να αναδείξει την προβληματική της ετυμολογίας τοπωνυμίων
που επιβιώνουν, καθώς και των μαρτυρούμενων από φιλολογικές και επιγραφικές πηγές που δεν
μπορούν να ταυτιστούν. Και αυτή η ύπαρξη της ευβοϊκής Κύμης αμφισβητήθηκε από την έρευνα,
και μετά τις ανασκαφές, η ίδια η αρχαιολογική έρευνα προβαίνει σε ταυτίσεις με βάση επιβιώσεις
τοπωνυμίων στο ιδίωμα των κατοίκων. Ιδιαιτέρως θα μας απασχολήσει η επιγραφή IG XII, 9
(Histiaia-Oreus), αρ. 1189, από τη θέση δηλαδή του ιερού της Αρτέμιδος Προσηώας, η οποία μαρ-
τυρεί σημαντικό αριθμό δήμων της Ιστιαιώτιδος τον 2ο αιώνα π.Χ., και επιγραφές από το ιερό του
Δαφνηφόρου Απόλλωνος στην Ερέτρια που αναφέρουν αρχαίους δήμους της Ερετρικής. Τα περισ-
σότερα από τα τοπωνύμια δεν μπορούν να ταυτιστούν, αφού δεν έχουν υπάρξει επιγραφές in situ.
Η ετυμολογία τους ωστόσο συγκρότησε επιχειρήματα ταύτισης. Όπου δεν το πέτυχε, ανέδειξε τον
γλωσσικό πλούτο τους από πλευράς ετυμολογίας και σημασιολογίας.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Βασιλείου-Δαμβέργης, Α.-Ν., Ι. 2014. Η γεωπολιτική οργάνωση της αρχαίας Εύβοιας. Αδημ. διδ. διατρ.,
Πανεπιστήμιο Κρήτης.
Κατάκης, Στ. 2001. Ἄκρα ἐστὶν Εὐβοίας τὸ Ἀρτεμίσιον. Η περιοχή του Αρτεμισίου κατά την αρχαιότητα.
Αθήνα.
Κοντολέων, Ν. Μ. 1965. “Η αποικιακή εξάπλωση της Ευβοίας”, Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών 12, 18–32.
Μπελλάρας, Ν. 1965. Το Ελύμνιον, 2η έκδ. Αθήνα.
Lolling, G. 1883α. “Das Artemision auf Nοrdeuböa”, Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Insti-
tuts, Athenische Abteilung 8, 7–23.
―. 1883β. “Αusgrabungen am Artemision auf Nοrdeuböa”, Mitteilungen des Deutschen Archäologischen
Instituts, Athenische Abteilung 8, 200–10.
Reber, K. 2002. “Die Südgrenze des Territoriums von Eretria”, Antike Kunst 45, 40–53 (& πίν. 10–12).
Sapouna-Sakellaraki, E. 1998. “Geometric Kyme: The excavation at Viglatouri, Kyme, on Euboea”, στo
B. d’Agostino & M. Bats (επιμ.), Euboica: L’Eubea e la presenza euboica in Caladica e in Occidente.
Αtti de convegno inernazionale di Napoli (13–16 Nov. 1996). Νάπολη, 59–104.
31
 Tritle, L. A. 1992. “Eretria, Argoura, and the road to Tamynai. The Athenians in Euboia, 348 B.C.”, Klio
ινσ 74, 131–65.
Wallace, W. P. 1961. “Οι δήμοι της Ερετρίας”, Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών 8, 157–203.
Wilhelm, A. 1892. “Επιγραφαί εξ Eυβοίας”, Αρχαιολογική Εφημερίς 31, 70–180.
Ziebarth, E. 1915. Inscriptiones Graecae, τ. XII, 9: Inscriptiones Euboae insulae. Βερολίνο.
Μάρθα Λαμπροπούλου & Ντίνα Ντμίτροβιτς
Πανεπιστήμιο Βελιγραδίου
marthalamp@gmail.com & dina_dotlic@hotmail.com
Μελέτη κοινών ρηματικών δανείων της ελληνικής και της σερβικής γλώσσας
(Παρασκευή 9 Νοεµβρίου, 14:00–15:00 | Friday, November 9th, 14:00–15:00)
Η συγκεκριμένη μελέτη επικεντρώνεται στο φαινόμενο του δανεισμού σε δύο γλωσσικές κοινό-
τητες· εξετάζει τη διαδικασία δανεισμού ρημάτων ξένης προέλευσης και επιθηματοποίησής τους
στα σερβικά και στα ελληνικά. Συγκεκριμένα, τα ρηματικά δάνεια που καταγράφονται προέρχο-
νται από λατινογενείς γλώσσες – ιταλικά και γαλλικά – αλλά και ένας σημαντικός αριθμός τους
από τα αγγλικά. Τα δάνεια αυτά στα ελληνικά δέχονται συνήθως την παραγωγική κατάληξη -άρω,
σύμφωνα και με σχετικές μελέτες (Βελούδης 2009· Αναστασιάδη-Συμεωνίδη 1994· Efthymiou 2011),
και, αντίστοιχα, στα σερβικά το -ira(ti) (Stanojčić & Popović 2008). Όπως αναφέρει η Αναστασιά-
δη-Συμεωνίδη (1994: 200), “η κατηγορία ρημάτων σε -άρω […] αποτελεί τη ρηματική κατηγορία
που κατεξοχήν ενσωματώνει τα δάνεια”. Ανατρέχοντας σε λεξικά (Αντίστροφο λεξικό της νέας ελ-
ληνικής· Ετυμολογικό λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας· Recnik Matice Srpske Izdanje), παρατη-
ρήθηκε αυτός ο κοινός τρόπος σηματοδότησης των ρημάτων ξενικής προέλευσης, για παράδειγμα:
μαρκάρω – markirati, αμπαλάρω – ambalažirati, παρκάρω – parkirati, κοντράρω – kontrirati, σου-
τάρω – šutirati, σοκάρω – šokirati, μπλοκάρω – blokirati κτλ. Φαίνεται πως οι ομιλητές και στις δύο
γλώσσες καταφεύγουν σε λεξικό και όχι σε σημασιολογικό δανεισμό, αλλά και σε δομικό δανεισμό
(κοινά επιθήματα). Στόχος της έρευνας είναι η καταγραφή των κοινών ρηματικών δανείων, η ετυ-
μολογική ανάλυση και η σύγκριση του γλωσσικού αυτού υλικού (το οποίο συλλέχθηκε από τα
προαναφερθέντα λεξικά) και στις δύο γλώσσες καθώς και η διάκριση βασικών σημασιολογικών
ομοιοτήτων και διαφορών, όπως π.χ. μεταφορικές σημασίες που ίσως αναδείχθηκαν στη μία γλώσ-
σα αλλά όχι στην άλλη, περαιτέρω στοιχεία δηλαδή που μαρτυρούν πολιτισμικές διαφορές.
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Αναστασιάδη-Συμεωνίδη, Ά. 1994. Νεολογικός δανεισμός της νεοελληνικής. Άμεσα δάνεια από τη γαλλι-
κή και αγγλοαμερικανική. Μορφολογική ανάλυση. Θεσσαλονίκη: Επιτροπή Δημοσιευμάτων Α.Π.Θ.
―. 2003. Αντίστροφο λεξικό της νέας ελληνικής. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυ-
μα Μανόλη Τριανταφυλλίδη).
Βελούδης, Γ. 2009. “-άρ(ω): τα γλωσσ(ολογ)ικά παρεπόμενα ενός δανεισμού”, Μελέτες για την Eλληνική
Γλώσσα 29, 74–85.
32
Efthymiou, A. 2011. “The semantics of verb forming suffixes in Modern Greek”, στο Proceedings of the
19th International Symposium of Theoretical and Applied Linguistics (3–5 April 2009). Θεσσαλονίκη:
ινσ
Τμήμα Αγγλικής Γλώσσας & Φιλολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 174–84.
Μπαμπινιώτης, Γ. 2011. Ετυμολογικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Ιστορία των λέξεων, 2η έκδ.
Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας.
Recnik Matice Srpske Izdanje. 1990. Matica srpska.
Stanojčić, Ž. & L. Popović. 2008. Gramatika srpskog jezika – za gimnazije i srednje škole.
Στυλιανός Πατεράκης
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
stelios.athina1821@gmail.com
Ετυμολογία και εκπαίδευση: η χρήση της ετυμολογίας στην εκπαίδευση ως μέσο
έκφρασης και αναπαραγωγής της κυρίαρχης ιδεολογίας της νεοελληνικής κοινής
(Παρασκευή 9 Νοεµβρίου, 14:00–15:00 | Friday, November 9th, 14:00–15:00)
Οι ετυμολογικές προτάσεις, εκφραζόμενες από κοινωνικά υποκείμενα, είναι δυνατόν να χρησιμο-
ποιηθούν για ιδεολογικούς σκοπούς. Η πρακτική αυτή προκύπτει είτε από την ηθελημένη από-
κρυψη σταδίων στην εξέταση της ιστορικής πορείας μιας λέξης είτε από την προώθηση ετυμολο-
γικών προτάσεων και την αποσιώπηση εξίσου πιθανών αναλύσεων της πορείας μιας λέξης. Προ-
κειμένου για την παράθεση ετυμολογικών πληροφοριών στα διδακτικά εγχειρίδια της αρχαίας
ελληνικής γλώσσας του γυμνασίου, τα μέσα αυτά παρατηρούνται σε πλήρη εφαρμογή, καθώς στό-
χος των συγγραφέων είναι να διαπιστώσουν οι μαθητές το ‘ενιαίο’ και το ‘αμιγές’ της ελληνικής
γλώσσας στον χώρο και στον χρόνο. Οι λόγοι για αυτή τη διαπίστωση, κατά τον Πετρούνια (2001:
25), είναι, εκτός από γλωσσικοί, εθνικοί-ιδεολογικοί. Για παράδειγμα, οι υποστηρικτές της άποψης
της διάσωσης όλου του λεξιλογίου της αρχαίας ελληνικής στην κοινή νέα ελληνική γλώσσα είναι
οπαδοί της ουσιοκρατικής αντίληψης περί ταυτοτήτων και, ειδικότερα, περί της εθνικής ταυτό-
τητας. Σύμφωνα με αυτούς, η ελληνική εθνική αυτοσυνειδησία δεν είναι δημιούργημα της νεωτε-
ρικότητας, θέση των κονστρουκτιβιστών επιστημόνων, οι οποίοι ασκούν κριτική στη φυσικοποιη-
μένη αντίληψη διαδικασιών με συγκεκριμένη ιστορικότητα, αλλά αυτονόητη και πανάρχαια ιστο-
ρική πραγματικότητα. Η συγκεκριμένη αυτή θέαση του ιστορικού χρόνου θέτει στο επίκεντρο τη
γλώσσα, η οποία, κατά τη ρομαντική αντίληψη του 19ου αιώνα, αποτελεί το βασικό διακριτικό
χαρακτηριστικό κάθε έθνους. Προς επίρρωση, λοιπόν, της άποψης για πανάρχαια ιστορική παρου-
σία του ‘ελληνικού έθνους’, επιστρατεύεται το επιχείρημα της ενιαίας σε λεξιλογικό επίπεδο ελ-
ληνικής γλώσσας. Εντός των ορίων αυτού, κάθε μορφολογική ομοιότητα λέξεων της νέα ελληνικής
με λέξεις της αρχαίας παρουσιάζεται σαν αποτέλεσμα της αδιάλειπτης συνέχειας της ‘μίας’ και
‘ενιαίας’ ελληνικής γλώσσας στον χώρο και στον χρόνο.
Στην παρούσα ανακοίνωση, θα εξετάσουμε το ιδεολογικό υπόβαθρο πάνω στο οποίο εδράζονται
οι ετυμολογικές πληροφορίες του βιβλίου της αρχαίας ελληνικής γλώσσας της Α′ Γυμνασίου (Μπε-
ζαντάκος, Παπαθωμάς, Λουτριανάκη & Χαραλαμπάκος 2017). Το συγκεκριμένο εγχειρίδιο, ήδη
33
ινσ στον πρόλογό του, παραθέτει τους σκοπούς της διδασκαλίας του μαθήματος των αρχαίων ελληνι-
κών στο γυμνάσιο και ο εθνοκεντρισμός από τον οποίο διαπνέεται αποτελεί το πλαίσιο για την
Σημειωσεις | Notes ινσ
έκφραση των ετυμολογιών και, εν γένει, της άποψης για την ιστορική πορεία της ελληνικής γλώσ-
σας. Η χρήση των ετυμολογιών σε αυτό το εγχειρίδιο θα εξεταστεί υπό το φως του αντιληπτικού
σχήματος της κυρίαρχης (‘καθεστωτικής’) ιδεολογίας της νεοελληνικής κοινής, καθώς το αντιλη-
πτικό αυτό μοντέλο επικρατεί στην Ελλάδα από το 1976 και από την τυπική επίλυση του γλωσσι-
κού ζητήματος μέχρι τις μέρες μας (Μοσχονάς 2005: 302).

Ενδεικτική βιβλιογραφία
Μοσχονάς, Σπ. 2005. Ιδεολογία και γλώσσα. Αθήνα: Πατάκης.
Πετρούνιας, Ε. 2001. “Ετυμολογία και προέλευση του λεξιλογίου της νέας ελληνικής”, στο Γ. Η. Χάρης
(επιμ.), Δέκα μύθοι για την ελληνική γλώσσα. Αθήνα: Πατάκης, 23–33.
Μπεζαντάκος, Ν., Α. Παπαθωμάς, Ε. Λουτριανάκη & Β. Χαραλαμπάκος. 2017. Αρχαία Ελληνική Γλώσσα
Α′ Γυμνασίου. Αθήνα: Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων «Διόφαντος».

34 35
 Πεξηζζφηεξα ζην:

More at:

https://glossologio.blogspot.com/2018/10/blog-post.html

http://kozanitologio.blogspot.com/2018/10/blog-
post.html

https://www.facebook.com/pg/Glossologio/photos/?tab=
album&album_id=1220116981462892