SVEUČILIŠTE U RIJECI

TEHNIČKI FAKULTET
Zavod za konstruiranje u strojarstvu
Katedra za inženjersku grafiku

UPUTE ZA OBLIKOVANJE
T E H N I ČK I H CR T E ŽA
SADRŽAJ:

1. Formati tehničkih crteža (ISO 5457)......................................................................... 3

2. Primjer zaglavlja za sklopne ili montažne (dispozicijske) crteže s

početnim redom sastavnice (DIN 6771) ................................................................. 4

3. Primjer zaglavlja za tehničke crteže dijelova (DIN 6771).......................................... 4

4. Primjer sastavnice za sklopne ili montažne (dispozicijske) crtež

e
(DIN 6771) .............................................................................................................. 5

5. Previjanje različitih formata na veličinu formata A4 za ulaganje u

mapu s mehanizmom .............................................................................................. 6

6. Previjanje različitih formata na veličinu formata A4 za ulaganje u

mapu bez mehanizma ............................................................................................ 7

7. Tehničko pismo (ISO 3098-1)................................................................................... 8

8. Vrste crta i njihova primjena (ISO 128-24)................................................................ 9

9. Širine i grupe crta (ISO 128-24).............................................................................. 10

10. Mjerilo (ISO 5455) ................................................................................................ 11

11. Nagib i suž

enje (ISO 128)..................................................................................................11

12. Konus (ISO 3040)...............................................................................................................12

13. ISO sustav za granične izmjere – nazivlje (ISO 286-1) ........................................ 13

14. ISO sustav dosjeda (ISO 286-1)........................................................................... 14

14.1. Čvrsti dosjed...................................................................................................... 14

14.2. Labavi dosjed .................................................................................................... 15

14.2. Prijelazni dosjed ................................................................................................ 16

15. Označavanje geometrijskih tolerancija (ISO 1101)............................................... 17

16. Sastav potpunog grafičkog simbola za teksturu površine

(ISO 1302).......................................................................................................... 17

17. Podloge za crtanje na vježbama, omoti za programe i ispit

Upute za oblikovanje tehnič
ke dokumentacije Katedra za inženjersku grafiku

1. Formati tehnič
kih crtež
a (ISO 5457)

x A2

x/2
A1
y/2

x
Normalan
x/2
y/2 y/2 A4 polož aj zaglavlja
x/2 (donji desni kut
y/4
x/4 A4 A3 crtež
a)

A4 A3 A2 A1 y/2
y
A0=x
y=0,841
1,189=1m2

Dimenzije Produž eni

Normalni format Dimenzije /mm/
/mm/ format
A0 841x1189 A3x3 420x891
A1 594x841 A3x4 420x1189
A2 420x594 A4x3 297x630
297x420 A4x4 297x841
A3
A4x5 297x1051
A4 210x297

Izuzetno
produž eni format Dimenzije /mm/
A0x2 1189x1682
A0x3 1189x2523
A1x3 841x1783
A1x4 841x2378
A2x3 594x1261
A2x4 594x1682
A2x5 594x2102
A3x5 420x1486
A3x6 420x1783 Okvir crtež
a /mm/
Format Normalno Najmanje
A3x7 420x2080
A4x6 297x1261 A0 A1 20 10
A4x7 297x1471 A2 A3 A4 10 7
A4x8 297x1682
A4x9 297x1892

3
Upute za oblikovanje tehnič
ke dokumentacije Katedra za inženjersku grafiku

2. Primjer zaglavlja za sklopne ili montaž

ne (dispozicijske) crtež
e s poč
etnim
redom sastavnice (DIN 6771)

3. Primjer zaglavlja za tehnič

ke crtež
e dijelova (DIN 6771)

4
Upute za oblikovanje tehnič
ke dokumentacije Katedra za inženjersku grafiku

4. Primjer sastavnice za sklopne ili montaž

ne (dispozicijske) crtež
e (DIN 6771)

Primjer zaglavlja za vjež

be

5
Upute za oblikovanje tehnič
ke dokumentacije Katedra za inženjersku grafiku

5. Previjanje različ
itih formata na velič
inu formata A4 za ulaganje u mapu s
mehanizmom

6
Upute za oblikovanje tehnič
ke dokumentacije Katedra za inženjersku grafiku

6. Previjanje različ
itih formata na velič
inu formata A4 za ulaganje u mapu bez
mehanizma

7
Upute za oblikovanje tehnič
ke dokumentacije Katedra za inženjersku grafiku

7. Tehnič
ko pismo (ISO 3098-1)

HRN ISO 3 75

h

d a e

b
Normni brojevi

c
Uspravno pismo se razlikuje od kosog samo po kutu nagiba (90°)

Vrsta pisma Širina d Izgled

Tip A h / 14 koso, uspravno
Tip B h / 10 koso, uspravno

Karakteristike pisma tip B Odnos Dimenzije [mm]

Visina velikih slova i brojeva (10 / 10) h 2,5 3,5 5 7 10 14 20
h
Visina malih slova (7 / 10) h - 2,5 3,5 5 7 10 14
c
Razmak slova i brojeva (2 / 10) h 0,5 0,7 1 1,4 2 2,8 4
a
Razmak redova (14 / 10) h 3,5 5 7 10 14 20 28
b
Razmak riječi 1,5 2,1 3 4,2 6 8,4 12
(6 / 10) h
e
Širina crta (1 / 10) h 0,25 0,35 0,5 0,7 1 1,4 2
d

8
Upute za oblikovanje tehnič
ke dokumentacije Katedra za inženjersku grafiku

8. Vrste crta i njihova primjena (ISO 128-24)

Crta
Broj Primjena
Opis i prikaz
01.1 Puna uska .1 zaobljeni prijelazi kod prodora
.2 mjernice
.3 pomoćne mjerne crte
.4 pokazne crte
.5 šrafura
.6 obris zaokrenutih presjeka
.7 kratke središnjice, simetrale
.8 dno navoja
.9 ishodište i ograničenje mjernica
.10 dijagonale za oznaku ravne plohe
.11 zaobljeni prijelazi
.12 okvir detalja
.13 oznaka detalja koji se ponavljaju
.14 oznaka kod stožastih dijelova
.15 položaj lamela
.16 zrake projiciranja
.17 crte mreže
Puna uska prostoručna .18 preporučeno ograničenje djelomičnog ili
prekinutog pogleda i presjeka kod crtanja rukom,
a
ako granica nije središnjica, simetrala

Puna uska cik-cak .19 ograničenje djelomičnog ili prekinutog pogleda i

presjeka kod crtanja pomoću računala, ako
a
granica nije središnjica, simetrala

01.2 Puna široka .1 vidljivi bridovi

.2 vidljivi obrisi

.3 vrh navoja

.7 završetak navoja

.5 krivulje u grafičkom prikazu

.6 rešetka nosača

.7 crte podjele kalupa u pogledima

.8 oznaka ravnina i strelica presjeka

9
Upute za oblikovanje tehnič
ke dokumentacije Katedra za inženjersku grafiku

Crta
Broj Primjena
Opis i prikaz
02.1 Crtkana uska .1 nevidljivi bridovi
.2 nevidljivi obrisi
02.2 Crtkana široka .1 oznaka dozvoljenog područja površinske obrade,
npr. toplinske
04.1 Crta-točka-crta, uska .1 središnjice
.2 simetrale
.3 kinematska kružnica kod čelnika
.4 kružnica koja nosi središta provrta
.1 oznaka (ograničenih) potrebnih područja
0.4.2 Crta-točka-crta,široka
površinske obrade npr. toplinske obrade
.2 položaj ravnina presjeka
0.5.1 Crta-dvije točke-crta, uska .1 obris susjednih dijelova
.2 krajnji položaj pokretnih dijelova
.3 težišnice
.4 polazni obrisi koji prethode oblikovanju
.5 dijelovi smješteni ispred ravnine presjeka
.6 obrisi alternativne izvedbe
.7 obrisi završenog dijela unutar sirovine
.8 uokvirenje određenog polja/područja
.9 projicirano područje tolerancije
a
Preporuč
a se upotreba samo jedne vrste crte na crtežu.

9. Širine i grupe crta (ISO 128-24)

-koriste se dvije širine crta čije se širine odnose 1:2

Grupa crte Širine crta za crtu br.

01.2 - 02.2 - 04.2 01.1 – 02.1 – 04.1 – 0.5.1
0,25 0,25 0,13

0,35 0,35 0,18

0,5a 0,5 0,25

0,7a 0,7 0,35

1 1 0,5

1,4 1,4 0,7

2 2 1
a
Preporučene grupe crte

10
Upute za oblikovanje tehnič
ke dokumentacije Katedra za inženjersku grafiku

10. Mjerilo (ISO 5455)

Mjerilo se označ
ava na crtežu:

Mjerilo 1 : 2
M1:2
1:2

11. Nagib i suž

enje (ISO 128)

Nagib - definira se nagib jedne plohe prema drugoj ili simetrali tijela, koja je vodoravna ili
vertikalna.

Nagib plohe se izraž

ava kutom koji je određen s:

1 : x = tanα= (a-b) /1 Primjer obiljež

avanja nagiba

Suženje - koristi se za tijela koja imaju oblik pravilne uspravne četverostrane krnje piramide.
Takva tijela se kotiraju po pravilu za kotiranje nagiba ili kao suženje,

Primjer obilježavanja suženja

11
Upute za oblikovanje tehnič
ke dokumentacije Katedra za inženjersku grafiku

Nagib je tangens kuta plohe prema simetrali, a suženje je tangens kuta dvije
nasuprotne plohe, te vrijedi:

nagib : suženje = 1:2

Nagib i suženje se označavaju simbolom i omjerom na bridu.

12. Konus (ISO 3040)

Konus - koristi se za tijela koji imaju oblik krnjeg rotacijskog stoš
ca. Kotira se kao suž
enje s
omjerom:

1 : x = (D-d)/l

Na crtežu treba navesti:

-simbol i omjer

-kut /2 koji je potreban za postavljanje stroja

-promjer izabranog presjeka (nacrtati ga ili u stošcu ili izvan njega)

-izmjera koja određuje položaj presjeka, (duljina)

12
Upute za oblikovanje tehnič
ke dokumentacije Katedra za inženjersku grafiku

13. ISO sustav za granič

ne izmjere – nazivlje (ISO 286-1)

+ tolerancijsko tolerancija
m polje izmjere

gornje
odstupanje
izmjere
odstupanje iz mjera

donje odstupanje
izmjere (EI,ei) (ES,es)
nul - crta
0
gornje odstupanje tolerancijsko donje
izmjere (ES,es) polje odstupanje
nazivna izmjera

izmjere (EI,ei)

- tolerancija
izmjere

Prikaz položaja tolerancijskih polja

13
Upute za oblikovanje tehnič
ke dokumentacije Katedra za inženjersku grafiku

14. ISO sustav dosjeda (ISO 286-1)

glavina rukavac

Prikaz dosjeda dvaju strojnih elemenata

14.1. Čvrsti dosjed

rukavac
rukavac

nul-crta

provrt provrt

Shematski prikaz čvrstog dosjeda

Čvrsti dosjed određen pomoću računala

14
Upute za oblikovanje tehnič
ke dokumentacije Katedra za inženjersku grafiku

14.2. Labavi dosjed

provrt provrt
+
Odstupanja, m

nul-crta
0

- rukavac
rukavac

Shematski prikaz labavog dosjeda

Labavi dosjed određen pomoću računala

15
Upute za oblikovanje tehnič
ke dokumentacije Katedra za inženjersku grafiku

14.3. Prijelazni dosjed

rukavac
provrt

nul-crta

rukavac
rukavac

Shematski prikaz prijelaznog dosjeda

Prijelazni dosjed određen pomoću računala

16
Upute za oblikovanje tehnič
ke dokumentacije Katedra za inženjersku grafiku

15. Označ
avanje geometrijskih tolerancija (ISO 1101)

Pokazna crta Slovo referentnog elementa

0,02 A
Strelica
Vrijednost tolerancije (u mm, prethodi
Tolerirana značajka
- područje toler. kružno ili valjkasto)
Simbol tolerancije

A Slovo referentnog elementa

Referentni trokut
Referentni element

16. Sastav potpunog grafič

kog simbola za teksturu površ
ine (ISO 1302)

e d b

Položaj a – Pojedinačni zahtjev teksture površine

Položaj a i b - Dva ili više zahtjeva teksture površine

Položaj c – Metoda proizvodnje

Položaj d – Prostiranje i orijentacija površine

Položaj e – Dodatak za strojnu obradu (mm)

17