บทททท ๑

บทททวท ไป
๑. ระบบศาล

๑.๑ ระบบศาลเดดดยว
คคือระบบทดดใหห้ ศาลยยุตติธรรมมดอาอ นาจหนห้ าทดดพติจารณาวตินติจฉฉัยคดด
ทยุกประเภทไมม่วม่าจะเปป็ นคดดแพม่ง คดดอาญา หรคือคดดปกครอง โดยใหห้ ผห้ ผพติพากษาซซดงมด
คยุณสมบฉัตติและความรผห้ทางกฎหมายเปป็ นการทฉัดวไป (Generalist)เปป็ นผผห้พติจารณาวตินติจฉฉัย
คดดปกครอง ระบบนดนี้ใชห้ อยผม่ในประเทศทดดใชห้ ระบบกฎหมายแบบคอมมอนลอวว (Common
Law) เชม่ น อฉังกฤษ สหรฉัฐอเมรติกา และประเทศทดดใชห้ ระบบกฎหมายคอมมอนลอวว
แบบเดดยวกฉับอฉังกฤษ1 เหตยุผลของระบบศาลเดดดยวอยผม่ทดวม่า2 บยุคคลมดความเสมอภาคกฉัน
ตามกฎหมาย และตห้ องตกอยผม่ภายใตห้ บฉังคฉับของหลฉักกฎหมายเดดยวและขซนี้นศาลเดดยวกฉัน
ระบบนดนี้จซงไมม่มดความแตกตม่างระหวม่างเอกชนกฉับฝม่ ายปกครองซซดงหมายถซงเจห้ าหนห้ าทดดรฉัฐ
หรคือหนม่วยงานของรฉัฐ โดยถคือวม่าทฉันี้งเอกชนและฝม่ ายปกครองอยผม่ภายใตห้ กฎเกณฑว
อฉันเดดยวกฉัน จซงตห้ องถผกพติจารณาพติพากษาโดยศาลยยุตติธรรมซซดงเปป็ นระบบหลฉักเพดยงระบบ
เดดยวทดดมดถซงชฉันี้นศาลฎดกาและอยผม่ในสฉังกฉัดของฝม่ ายตยุลาการหรคือกระทรวงยยุตติธรรม
ศาลปกครองจซงมติไดห้ แยกออกเปป็ นเอกเทศ แตม่ลห้วนอยผม่ในระบบศาลยยุตติธรรมโดยเปป็ น
สม่วนหนซดงหรคือแผกหนซดงของศาลยยุตติธรรม ซซดงมดอาอ นาจหนห้ าทดดพติจารณาพติพากษาคดด
ทยุกประเภทไมม่วม่าจะเปป็ นคดดแพม่ง คดดอาญา คดดปกครอง หรคือคดดประเภทอคืดน ผผห้พติพากษา
ในคดดปกครองในระบบศาลเดดดยวนดนี้จซงมดคยุณสมบฉัตติและความรผห้ในทางกฎหมายเปป็ น
การทฉัดวไป
ตามระบบศาลนดนี้ถคือวม่าศาลปกครองชฉันี้นตห้ นเปป็ นศาลชอานาญพติเศษ
มดอาอ นาจพติจารณาคดดปกครองเปป็ นการเฉพาะแยกตม่างหากจากศาลชฉันี้นตห้ นอคืดน แตม่มดศาล
ยยุตติธรรมสผงสยุดหรคือศาลฎดกาทอาหนห้ าทดดควบคยุมคอาพติพากษาของศาลปกครองชฉันี้นตห้ นและ
ศาลลม่างทยุกศาล ตามระบบศาลเดดดยวนดนี้ คผม่ความฝม่ ายใดทดดไมม่พอใจคอาพติพากษาของ
ศาลปกครองชฉันี้นตห้ นอาจอยุทธรณวหรคือฎดกาตม่อศาลสผงเหมคือนกฉับคผม่ความในคดดอดนคื ๆ

๑.๒ ระบบศาลคผม่
คคือระบบทดดใหห้ ศาลยยุตติธรรมมดอาอ นาจหนห้ าทดดพติจารณาวตินติจฉฉัยคดดแพม่งและ
คดดอาญาเปป็ นหลฉักเทม่านฉันี้น สม่วนการพติจารณาวตินติจฉฉัยคดดปกครองใหห้ อยผม่ในออานาจหนห้ าทดด
ของศาลปกครอง ซซดงมดระบบศาลชฉันี้นตห้ นและศาลสผงสยุดของตนเอง มดระบบผผห้พติพากษา
และองควกรบรติหารงานบยุคคลเปป็ นเอกเทศตม่างหากเปป็ นอติสระจากระบบศาลยยุตติธรรมโดย
ผผห้พติพากษาศาลปกครองจะมดคยุณสมบฉัตติเฉพาะและมดความเชดด ยวชาญทางกฎหมาย
ปกครองเปป็ นพติเศษ ระบบนดนี้ใชห้ อยผม่ในประเทศทดดใชห้ ระบบประมวลกฎหมาย (Civil Law)
เชม่น ฝรฉัดงเศส เบลเยดดยม อติตาลด เยอรมฉัน ออสเตรดย สวดเดน และฟติ นแลนดว3

1
สาระสอาคฉัญของกฎหมายวม่าดห้ วยศาลปกครองและวติธดพติจารณาคดดปกครอง โดย โภคติน พลกยุล.,สวฉัสดติการ
สอานฉักงานศาลปกครอง ๒๕๔๔
2
ศาลปกครองไทย : วติเคราะหวเปรดยบเทดยบ รผปแบบ โครงสรห้ าง ออานาจหนห้ าทดด และการบรติหารงานบยุคคลกฉับศาล
ปกครองอฉังกฤษ ฝรฉัดงเศส และเยอรมฉัน,วติรฉัช วติรฉัชนติภาวรรณ. กรยุงเทพฯ : นติตธติ รรม, ๒๕๔๒
3
สาระสอาคฉัญของกฎหมายวม่าดห้ วยศาลปกครองและวติธดพติจารณาคดดปกครอง โดย โภคติน พลกยุล.,สวฉัสดติการ
สอานฉักงานศาลปกครอง ๒๕๔๔
 2

ประเทศทดดใชห้ ระบบ “ศาลคผม่” แบม่งออกเปป็ น ๓ กลยุม่มใหญม่ ๆ คคือ

(๑) ประเทศทดดจฉัดตฉันี้งศาลปกครองเปป็ นเอกเทศจากศาลยยุตติธรรม โดย
ศาลปกครองมดหนห้ าทดดพติจารณาคดดปกครองเพดยงอยม่างเดดยว แตม่ไมม่มดอาอ นาจหนห้ าทดด
ใหห้ คาอ ปรซกษาแกม่รฉัฐบาลไดห้ แกม่ ประเทศสหพฉันธวสาธารณรฉัฐเยอรมฉันและประเทศ
ออสเตรดย
(๒) ประเทศทดดจฉัดตฉันี้งศาลปกครองเปป็ นเอกเทศจากศาลยยุตติธรรมโดย
มอบออานาจในการวตินติจฉฉัยชดนี้ขาดคดดปกครองแกม่สถาบฉันซซดงเรดยกวม่า “สภาแหม่งรฉัฐ” หรคือ
“สภาทดดปรซกษาแหม่งรฉัฐ” (Council of State หรคือ Conseil d’Etat) ซซดงมดอาอ นาจหนห้ าทดด ๒
อยม่าง คคือเปป็ นทดดปรซกษากฎหมายของรฉัฐบาล และทอาหนห้ าทดดเปป็ นศาลปกครองดห้ วย ไดห้ แกม่
ประเทศฝรฉัดงเศส ประเทศเบลเยดดยม ประเทศเนเธอรวแลนดว ประเทศลฉักเซป็มเบอรวก
ประเทศอติตาลด ประเทศกรดซ ประเทศอดยติปตว ฯลฯ
(๓) ประเทศทดดจฉัดตฉันี้งศาลปกครองเปป็ นเอกเทศจากศาลยยุตติธรรม โดย
ศาลปกครองมดอาอ นาจหนห้ าทดด ๓ อยม่าง คคือใหห้ คาอ ปรซกษารฉัฐบาลเกดดยวกฉับการรม่างกฎหมาย
ปฉัญหาขห้ อกฎหมาย และทอาหนห้ าทดดเปป็ นศาลปกครองดห้ วย ไดห้ แกม่ประเทศสวดเดน และ
ฟติ นแลนดว เปป็ นตห้ น

๑.๓ วติวฉัฒนาการของการเลคือกระบบศาลในประเทศไทย4

ในชม่วงกลางปด พ.ศ. ๒๕๒๓ กระทรวงยยุตติธรรมไดห้ เสนอรม่างพระราช

บฉัญญฉัตติจฉัดตฉันี้งศาลปกครองและวติธพด ติจารณาคดดปกครอง พ.ศ. .... ซซดงคณะรฉัฐมนตรดมด
มตติรฉับหลฉักการและใหห้ สม่งสอานฉักงานคณะกรรมการกฤษฎดกา
ตรวจพติจารณาเมคืดอวฉันทดด ๑๗ มติถยุนายน ๒๕๒๓ ซซดงเปป็ นระบบศาลเดดดยว ๒ ชฉันี้นศาล คคือ
ศาลปกครองชฉันี้นตห้ นและศาลฎดกา (แผนกคดดปกครอง) และเมคืดอดอาเนตินการแกห้ ไขเพติดม
เตติมรม่างของกระทรวงยยุตติธรรมเสรป็จ คณะรฉัฐมนตรดจซงไดห้ เสนอรม่างพระราชบฉัญญฉัตติดฉัง
กลม่าวตม่อสภาผผห้แทนราษฎร แลห้ วเสนอตม่อไปยฉังวยุฒติสภา แตม่เนคืดองจากมดการยยุบสภา รม่าง
พระราชบฉัญญฉัตติดฉังกลม่าวจซงตกไป
ในปด พ.ศ. ๒๕๓๒ กระทรวงยยุตติธรรมไดห้ เสนอรม่างพระราชบฉัญญฉัตติจฉัดตฉันี้ง
ศาลปกครองและวติธพด ติจารณาคดดปกครอง พ.ศ. .... ตามระบบศาลเดดดยวตม่อคณะ
รฉัฐมนตรดอกด ครฉันี้งหนซดงซซดงมด พลเอกชาตติชาย ชยุณหะวฉัณ เปป็ นนายกรฉัฐมนตรด และคณะ
รฉัฐมนตรด ไดห้ มดมตติเมคืดอวฉันทดด ๖ ตยุลาคม ๒๕๓๒ ไมม่รฉับหลฉักการรม่างพระราชบฉัญญฉัตติดฉัง
กลม่าวและมอบใหห้ สาอ นฉักงานคณะกรรมการกฤษฎดการฉับไปพติจารณาปรฉับปรยุงคณะ
กรรมการวตินติจฉฉัยรห้ องทยุกขวใหห้ เปป็ นศาลปกครองแทนการจฉัดตฉันี้งศาลปกครอง
(ในระบบศาลยยุตติธรรม) แตม่ตม่อมามดการเปลดดยนแปลงรฉัฐบาลโดยคณะผผห้รฉักษาความสงบ
เรดยบรห้ อยแหม่งชาตติ การดอาเนตินการจซงไดห้ ระงฉับไป
ตม่อมารฉัฐบาลซซดงมดนายชวน หลดกภฉัย เปป็ นนายกรฉัฐมนตรด ไดห้ แถลง
นโยบายตม่อรฉัฐสภาเมคืดอวฉันทดด ๒๑ ตยุลาคม ๒๕๓๕ วม่า “รฉัฐบาลมดนโยบายทดดจะพฉัฒนา
บยุคลากร และกระบวนการวตินติจฉฉัยเรคืดองราวรห้ องทยุกขวตลอดจนเตรดยมปฉัจจฉัยทดดเกดดยวขห้ องใหห้
พรห้ อม เพคืดอนอาไปสผม่การจฉัดตฉันี้งศาลปกครองใหห้ ทนฉั ภายใน ๔ ปด ” และไดห้แตม่งตฉันี้ง “คณะ
กรรมการพฉัฒนาระบบบรติหารราชการแผม่นดติน” (ค.ร.พ.) โดยมดรองนายกรฉัฐมนตรด
(นายบฉัญญฉัตติ บรรทฉัดฐาน) เปป็ นประธาน ซซดงไดห้ แตม่งตฉันี้งอนยุกรรมการพฉัฒนาระบบงาน
บยุคคลภาครฉัฐและจฉัดตฉันี้งศาลปกครอง เพคืดอทอาหนห้ าทดดศซกษา วติเคราะหวและเสนอแนะเกดดยว
4
วารสารวติชาการศาลปกครอง ปด ทดด ๓ ฉบฉับทดด ๓ กฉันยายน-ธฉันวาคม ๒๕๔๖ และ สาระสอาคฉัญของกฎหมายวม่า
ดห้ วยศาลปกครองและวติธดพติจารณาคดดปกครอง โดย โภคติน พลกยุล.,สวฉัสดติการสอานฉักงานศาลปกครอง ๒๕๔๔
 3
กฉับการกอาหนดแนวทาง นโยบาย และมาตรการในการพฉัฒนาบยุคคลภาครฉัฐ และการจฉัด
ตฉันี้ง
ศาลปกครองตามนโยบายของรฉัฐ โดยคณะอนยุกรรมการดฉังกลม่าวเหป็นควรกอาหนด
มาตรการและขฉันี้นตอนในการดอาเนตินการ ๔ มาตรการ คคือ (๑) การตรากฎหมายวม่าดห้ วย
การพติจารณาเรคืดองทางปกครองและการดอาเนตินการรองรฉับกฎหมายดฉังกลม่าว (๒)
การพฉัฒนาคณะกรรมการวตินติจฉฉัยรห้ องทยุกขวและออานาจหนห้ าทดดเพคืดอการจฉัดตฉันี้งศาลปกครอง
(๓) การพฉัฒนาบยุคลากรทดดเกดดยวขห้ องกฉับการดอาเนตินกระบวนพติจารณาคดดปกครองเพคืดอนอา
ไปสผม่การจฉัดตฉันี้งศาลปกครอง และ (๔) การเตรดยมปฉัจจฉัยทดดเกดดยวขห้ องเพคืดอนอาไปสผม่
การจฉัดตฉันี้งศาลปกครอง
นอกจากนฉันี้นสอานฉักงานคณะกรรมการกฤษฎดกาไดห้ จฉัดทอารม่างพระราช
บฉัญญฉัตติจฉัดตฉันี้งศาลปกครองและวติธพด ติจารณาคดดปกครอง พ.ศ. .... ซซดงกอาหนดใหห้ มกด าร
จฉัดตฉันี้งศาลปกครองชฉันี้นตห้ นและศาลปกครองสผงสยุดในระบบ “ศาลคผม่” เปป็ นเอกเทศจาก
ระบบศาลยยุตติธรรม และมดคณะกรรมการตยุลาการศาลปกครองแยกตม่างหากจากคณะ
กรรมการตยุลาการศาลยยุตติธรรม และรม่างพระราชบฉัญญฉัตติคณะกรรมการกฤษฎดกา
(ฉบฉับ..) พ.ศ. .... ซซดงกอาหนดใหห้ สาอ นฉักงานคณะกรรมการกฤษฎดกา รฉับผติดชอบ
งานธยุรการของศาลปกครองทดดจะจฉัดตฉันี้งขซนี้น การจฉัดองควกรตามรม่างพระราชบฉัญญฉัตติดฉัง
กลม่าว เปป็ นความพยายามในการผสมผสานกฉันระหวม่างระบบศาลปกครองของประเทศ
เยอรมฉันและระบบศาลปกครองของประเทศฝรฉัดงเศส และมดสม่วนคลห้ ายคลซงกฉับการจฉัด
องควกรของสภาแหม่งรฉัฐของประเทศอดยติปตว ทดดใหห้ ศาลปกครองเปป็ นสม่วนหนซดงของสภาแหม่ง
รฉัฐ แตม่กม่อนทดด ค.ร.พ. จะนอารม่างกฎหมายมาตรการและแผนงานดฉังกลม่าวเสนอตม่อคณะ
รฉัฐมนตรด กป็ไดห้ มดการยยุบสภาเมคืดอวฉันทดด ๑๙ พฤษภาคม ๒๕๓๘
ตม่อมาในปด พ.ศ. ๒๕๓๘ รฉัฐสภาไดห้ แกห้ ไขรฉัฐธรรมนผญแหม่งราชอาณาจฉักร
ไทย แกห้ ไขเพติดมเตติม (ฉบฉับทดด ๕) พยุทธศฉักราช ๒๕๓๘ โดยไดห้ เพติดมเตติมบทบฉัญญฉัตติวม่าดห้ วย
ศาลปกครอง กอาหนดใหห้ ศาลปกครองมดอาอ นาจพติจารณาพติพากษาคดดตามทดดกฎหมาย
บฉัญญฉัตติ พระมหากษฉัตรติยวทรงแตม่งตฉันี้งและใหห้ ตยุลาการศาลปกครองพห้ นจากตอาแหนม่ง
การแตม่งตฉันี้งและใหห้ ตยุลาการในศาลปกครองพห้ นจากตอาแหนม่งตห้ องไดห้ รฉับความเหป็นชอบจาก
คณะกรรมการตยุลาการศาลปกครองตามทดดกฎหมายบฉัญญฉัตติ และในกรณดทดมดปฉัญหาเกดดยว
กฉับออานาจหนห้ าทดดระหวม่างศาลยยุตติธรรมกฉับศาลอคืดน หรคือระหวม่างศาลอคืดนดห้ วยกฉัน
ใหห้ คณะตยุลาการรฉัฐธรรมนผญเปป็ นผผห้วตินติจฉฉัย โดยในชฉันี้นพติจารณาของคณะกรรมาธติการ
วติสามฉัญพติจารณารม่างรฉัฐธรรมนผญแหม่งราชอาณาจฉักไทย แกห้ไขเพติมด เตติม (ฉบฉับทด.ด .)
พ.ศ. .... ไดห้ พติจารณาและมดความเหป็นดฉังนดนี้
(๑) เหป็นควรใหห้ มดบทบฉัญญฉัตติเกดดยวกฉับการจฉัดตฉันี้งศาลปกครองใหห้ เปป็ น
“ระบบศาลคผม่” แยกออกจากศาลยยุตติธรรมโดยมดขห้อสฉังเกตวม่าหนม่วยงานทดดจะรฉับผติดชอบ
ในดห้ านการบรติหารงานธยุรการของศาลปกครองควรจะเปป็ นสอานฉักงานคณะกรรมการ
กฤษฎดกา สม่วนศาลปกครองนฉันี้นควรจะพฉัฒนาจากคณะกรรมการวตินติจฉฉัยรห้ องทยุกขว
(๒) เหป็นควรยคืนยฉันใหห้ เรดยกชคืดอองควกรชดนี้ขาดคดดปกครองวม่ า
“ศาลปกครอง”
(๓) การแตม่งตฉันี้งประธานตยุลาการศาลปกครองสผงสยุดตห้ องใหห้ รฉัฐสภา
ใหห้ ความเหป็นชอบกม่อน
แตม่เมคืดอไดห้ พติจารณารม่างพระราชบฉัญญฉัตติจฉัดตฉันี้งศาลปกครองและ
วติธพด ติจารณาคดดปกครอง พ.ศ. .... ทดดจฉัดทอาโดยสอานฉักงานคณะกรรมการกฤษฎดกาแลห้ ว
เหป็นวม่าไดห้ บฉัญญฉัตติเกดดยวกฉับเรคืดองนดนี้ไวห้ อยม่างละเอดยดและชฉัดเจนแลห้ ว จซงเหป็นวม่าไมม่ควร
บฉัญญฉัตติประเดป็นดฉังกลม่าวไวห้ ในรฉัฐธรรมนผ ญ แตม่ควรบฉัญญฉัตติไวห้ ในกฎหมายลอาดฉับรองคคือ
รม่างพระราชบฉัญญฉัตติดฉังกลม่าวมากกวม่า
รฉัฐบาลตม่อมาซซดงมดนายบรรหาร ศติลปอาชา เปป็ นนายกรฉัฐมนตรด ไดห้ แถลง
นโยบายตม่อรฉัฐสภาเมคืดอวฉันพยุธทดด ๒๖ กรกฎาคม ๒๕๓๘ วม่า “รฉัฐบาลจะปรฉับปรยุง
 4
กระบวนการออานวยความยยุตติธรรมทฉันี้งทางปกครอง ทางแพม่ง และทางอาญาใหห้ มด
ประสติทธติภาพรวดเรป็ว เปป็ นระบบและทฉัดวถซง รวมทฉันี้งพฉัฒนาใหห้ ทนฉั สมฉัยเปป็ นระบบทดดมด
ความเชดดยวชาญเฉพาะดห้ าน.....”
“...รฉัฐบาลจะปรฉับระบบการอนยุมฉัตติการอนยุญาตใหห้ มดหลฉักเกณฑว ระยะ
เวลาในการดอาเนตินการและขอบเขตการใชห้ ดยุลพตินติจของเจห้ าหนห้ าทดดของรฉัฐ”
รฉัฐมนตรดประจอาสอานฉักนายกรฉัฐมนตรด (นายโภคติน พลกยุล) จซงไดห้ มอบใหห้
สอานฉักงานคณะกรรมการกฤษฎดกา เสนอรม่างพระราชบฉัญญฉัตติจฉัดตฉันี้งศาลปกครองและ
วติธพด ติจารณาคดดปกครอง พ.ศ. .... ใหห้ สอดคลห้ องกฉับบทบฉัญญฉัตติของรฉัฐธรรมนผญโดยใหห้
มดการจฉัดตฉันี้งศาลปกครองขซนี้นเปป็ นระบบศาลคผม่และใหห้ แยกศาลปกครองจากคณะกรรมการ
กฤษฎดกา โดยสอานฉักงานคณะกรรมการกฤษฎดกาทอาหนห้ าทดดเปป็ นหนม่วยธยุรการของ
ศาลปกครองซซดงนายกรฉัฐมนตรด (นายบรรหาร ศติลปอาชา) เหป็นชอบใหห้ ดาอ เนตินการ
เสนอรม่างพระราชบฉัญญฉัตติดฉังกลม่าวตม่อคณะรฉัฐมนตรดเพคืดอพติจารณาตม่อไป แตม่คณะ
กรรมการปฏติรผปการเมคือง เหป็นวม่าสอาหรฉับหนม่วยงานธยุรการของศาลปกครองนฉันี้น อาจมด
ทางเลคือก
ไดห้ หลายหนม่วยงาน คคือ สอานฉักงานคณะกรรมการกฤษฎดกา กระทรวงยยุตติธรรม หรคือจฉัด
ตฉันี้งหนม่วยงานใหมม่ขนี้ นซ ทอาหนห้ าทดดหนม่วยงานธยุรการของศาลปกครองโดยเฉพาะ
สอานฉักงานคณะกรรมการกฤษฎดกาไดห้ ปรฉับปรยุงรม่างพระราชบฉัญญฉัตติจฉัดตฉันี้ง
ศาลปกครองและวติธพด ติจารณาคดดปกครอง พ.ศ. .... และรม่างพระราชบฉัญญฉัตติคณะ
กรรมการกฤษฎดกา (ฉบฉับ...) พ.ศ. .... ทดดเสนอไวห้ ในรฉัฐบาลทดดแลห้ ว ใหห้ เปป็ นไปตาม
ความเหป็นของคณะกรรมการปฏติรผปการเมคืองในสม่วนของหนม่วยงานธยุรการศาลปกครอง
แตม่มดการยยุบสภาเสดยกม่อน การเสนอเรคืดองดฉังกลม่าวตม่อคณะรฉัฐมนตรดจซงไดห้ ระงฉับไป
ตม่อมาในสมฉัยรฉัฐบาลพลเอกชวลติต ยงใจยยุทธ เปป็ นนายกรฉัฐมนตรด รฉัฐบาล
ไดห้ แถลงนโยบายตม่อรฉัฐสภาเมคืดอวฉันพยุธทดด ๑๑ ธฉันวาคม ๒๕๓๙ เกดดยวกฉับการจฉัดตฉันี้ง
ศาลปกครองอยม่างชฉัดเจนวม่าจะ “เรม่งรฉัดผลฉักดฉันใหห้ มดศาลปกครองขซนี้นเปป็ นเอกเทศจาก
ระบบศาลยยุตติธรรมโดยสอดคลห้ องกฉับบทบฉัญญฉัตติและเจตนารมณวของรฉัฐธรรมนผญ ”
สอานฉักงานคณะกรรมการกฤษฎดกาจซงเสนอรม่างพระราชบฉัญญฉัตติจฉัดตฉันี้งศาลปกครองและ
วติธพด ติจารณาคดดปกครอง พ.ศ. .... และรม่างพระราชบฉัญญฉัตติคณะกรรมการกฤษฎดกา
(ฉบฉับทดด..) พ.ศ. ..... ทดดเคยนอาเสนอใหห้ รฉัฐบาลทดดแลห้ วตม่อนายกรฉัฐมนตรด ซซดงนายก
รฉัฐมนตรด (พลเอกชวลติต ยงใจยยุทธ) ไดห้ พติจารณาแลห้ วมดบฉัญชาใหห้ เสนอรม่างพระราช
บฉัญญฉัตติดฉังกลม่าวตม่อคณะรฉัฐมนตรดเพคืดอพติจารณาตม่อไป ในขณะเดดยวกฉัน รฉัฐมนตรดวม่าการ
กระทรวงยยุตติธรรม (นายสยุวติทยว คยุณกติตตติ) กป็ไดห้ เสนอรม่างพระราชบฉัญญฉัตติจฉัดตฉันี้งศาล
ปกครองและวติธพด ติจารณาคดดปกครอง พ.ศ. .... ของกระทรวงยยุตติธรรมตม่อคณะ
รฉัฐมนตรดเพคืดอพติจารณาเชม่นกฉัน โดยรม่างพระราชบฉัญญฉัตติทดกระทรวงยยุตติธรรมเสนอนดนี้
เปป็ นการจฉัดตฉันี้งศาลปกครองในระบบ “ศาลเดดดยว” ซซดงไมม่สอดคลห้ องกฉับรฉัฐธรรมนผญ
พ.ศ. ๒๕๓๔ แกห้ ไขเพติดมเตติม พ.ศ. ๒๕๓๘ และนโยบายของรฉัฐบาล
คณะรฉัฐมนตรดในคราวประชยุมเมคืดอวฉันทดด ๒๔ ธฉันวาคม ๒๕๓๙ ไดห้
พติจารณารม่างพระราชบฉัญญฉัตติจฉัดตฉันี้งศาลปกครองและวติธพด ติจารณาคดดปกครอง พ.ศ. ....
ทฉันี้งสองฉบฉับทดดสาอ นฉักงานคณะกรรมการกฤษฎดกาและกระทรวงยยุตติธรรมเสนอ แลห้ วมดมตติ
มอบใหห้ นายกรฉัฐมนตรด รองนายกรฉัฐมนตรด รฉัฐมนตรดประจอาสอานฉักนายกรฉัฐมนตรดและ
รฉัฐมนตรดวม่าการกระทรวงยยุตติธรรมรฉับรม่างพระราชบฉัญญฉัตติจฉัดตฉันี้งศาลปกครองและ
วติธพด ติจารณาคดดปกครอง พ.ศ. .... และรม่างพระราชบฉัญญฉัตติคณะกรรมการกฤษฎดกา
(ฉบฉับทดด..) พ.ศ. .... ทดดสาอ นฉักงานคณะกรรมการกฤษฎดกาเสนอไปพติจารณารม่วมกฉับรม่าง
พระราชบฉัญญฉัตติจฉัดตฉันี้งศาลปกครองและวติธพด ติจารณาคดดปกครอง พ.ศ. .... ทดดกระทรวง
 5
ยยุตติธรรมเสนอโดยใหห้ พติจารณาใหห้ สอดคลห้ องกฉับเจตนารมณวของรฉัฐธรรมนผญและนโยบาย
รฉัฐบาล แลห้ วใหห้ ดาอ เนตินการตม่อไปไดห้
สอานฉักเลขาธติการคณะรฉัฐมนตรดจฉัดทอาบฉันทซกผลการพติจารณาเรคืดอง
การจฉัดตฉันี้งศาลปกครอง โดยมดขห้อสรยุปรวม ๕ ประการ คคือ
(๑) ควรมดการจฉัดตฉันี้งศาลปกครองโดยเรป็ว เรดยกชคืดอวม่า “ศาลปกครอง”
(๒) ควรมดการเสนอรม่างกฎหมายวม่าดห้ วยการจฉัดตฉันี้งศาลปกครองและ
วติธพด ติจารณาคดดปกครอง เพคืดอใหห้ เขห้ าสผม่กระบวนการพติจารณาของสภาผผห้แทนราษฎรตาม
ลอาดฉับขฉันี้นตอน
(๓) ศาลปกครองทดดจะจฉัดตฉันี้งขซนี้นใหมม่ควรแยกออกมาจากระบบ
ศาลยยุตติธรรม โดยจฉัดเปป็ นระบบคผม่ขนานไปกฉับศาลยยุตติธรรมและศาลทหารทดดมดอยผม่แลห้ ว
(๔) ศาลปกครองตห้ องมดความเปป็ นอติสระอยม่างแทห้ จรติง ควบคยุมการแตม่งตฉันี้ง
โยกยห้ าย ถอดถอน การจฉัดกลไกมติใหห้ ฝม่ายบรติหารเขห้ าแทรกแซง การจฉัดระบบงบประมาณ
ของตนเอง การใหห้ หลฉักประกฉันเรคืดองคม่าตอบแทนและสติทธติประโยชนวทดตยุลาการจะไมม่ตห้อง
หวฉัดนไหวกฉับภาวการณวครองชดพมากนฉัก ตลอดจนการมดหนม่วยงานธยุรการของตนเองไมม่ใชม่
ใหห้ ศาลปกครองไปสฉังกฉัดองควกรอคืดนใดทฉันี้งสตินี้น
(๕) ศาลปกครองจอาเปป็ นตห้ องมดหนม่วยงานทางธยุรการของตนเอง และเพคืดอ
ความเปป็ นอติสระและขจฉัดขห้ อรฉังเกดยจหรคือขห้ อวติตกกฉังวลใด ๆ ทดดมดอยผม่ ศาลปกครองควรมด
หนม่วยงานทางธยุรการทดดเปป็ นอติสระไมม่สงฉั กฉัดกระทรวงยยุตติธรรม สอาหรฉับสอานฉักงานคณะ
กรรมการกฤษฎดกานฉันี้นควรใหห้ ทาอ หนห้ าทดดยกรม่างกฎหมาย ตรวจพติจารณารม่างกฎหมาย ใหห้
ความเหป็นทางกฎหมาย และพฉัฒนากฎหมายตม่อไปเทม่านฉันี้น โดยสมควรจฉัดตฉันี้งหนม่วยงาน
ทางธยุรการเปป็ นเอกเทศของตนเองเพคืดอรองรฉับศาลปกครองโดยเฉพาะ
ในทอานองเดดยวกฉับสอานฉักงานอฉัยการสผงสยุดหรคือสอานฉักงานตรวจเงตินแผม่นดติน
คณะรฉัฐมนตรดในคราวประชยุมเมคืดอวฉันทดด ๔ กยุมภาพฉันธว ๒๕๔๑ ไดห้
พติจารณาการจฉัดตฉันี้งศาลปกครองตามเรคืดองเดติมทดดคณะรฉัฐมนตรดมดมตติเมคืดอวฉันทดด ๒๔
ธฉันวาคม ๒๕๓๙ แลห้ วมดมตติเหป็นชอบในหลฉักการของรม่างพระราชบฉัญญฉัตติจฉัดตฉันี้งศาล
ปกครองและ
วติธพด ติจารณาคดดปกครอง พ.ศ. .... ทดดยซดหลฉักการใหห้ ศาลปกครองทดดจะจฉัดตฉันี้งขซนี้นใหมม่เปป็ น
หนม่วยงานอติสระและมดหนม่วยงานธยุรการเปป็ นอติสระ ไมม่สงฉั กฉัดสม่วนราชการใด
มตติคณะรฉัฐมนตรดดฉังกลม่าว เปป็ นการยคืนยฉันใหห้ มดการจฉัดตฉันี้งศาลปกครองในระบบ “ศาลคผม่”
อดกครฉันี้งหนซดง
ตม่อมาไดห้ มดการประกาศใชห้ รฉัฐธรรมนผญแหม่งราชอาณาจฉักรไทย
พยุทธศฉักราช ๒๕๔๐ ซซดงไดห้ บฉัญญฉัตติใหห้ มดการจฉัดตฉันี้งศาลปกครองแยกตม่างหากจากศาลอคืดนๆ
ในระบบ “ศาลคผม่” ในมาตรา ๒๗๖-๒๘๐ โดยใหห้ มดอาอ นาจหนห้ าทดดวตินติจฉฉัยคดดปกครอง
ใหห้ มดการแตม่งตฉันี้งตยุลาการศาลปกครอง ใหห้ มดคณะกรรมการตยุลาการศาลปกครอง ตลอด
จนใหห้ มดการจฉัดตฉันี้งหนม่วยงานธยุรการของศาลปกครองทดดเปป็ นอติสระขซนี้นโดยเฉพาะ
อฉันนฉับไดห้ วม่าเปป็ นรฉัฐธรรมนผญฉบฉับทดด ๒ ทดดบฉัญญฉัตติไวห้ เชม่นนดห้โดยรฉัฐธรรมนผญแหม่งราช
อาณาจฉักรไทย พยุทธศฉักราช ๒๕๓๔ แกห้ ไขเพติดมเตติม (ฉบฉับทดด ๕) พยุทธศฉักราช ๒๕๓๘
เปป็ นรฉัฐธรรมนผญฉบฉับแรกทดดบฉัญญฉัตติใหห้ มดการจฉัดตฉันี้งศาลปกครองในระบบ “ศาลคผม่ ” แตม่
รฉัฐธรรมนผญ พ.ศ. ๒๕๑๗ ซซดงบฉัญญฉัตติใหห้ จฉัดตฉันี้งศาลปกครองเปป็ นครฉันี้งแรก มติไดห้ บฉัญญฉัตติไวห้
ชฉัดแจห้ งวม่าใหห้ เปป็ นระบบ “ศาลคผม่” หรคือ “ศาลเดดดยว”
ตม่อมาสภาผผห้แทนราษฎรไดห้ ประชยุมเมคืดอวฉันพยุธทดด ๒๔ กยุมภาพฉันธว ๒๕๔๒
ลงมตติเหป็นชอบดห้ วยกฉับรม่างพระราชบฉัญญฉัตติดฉังกลม่าว แลห้ วเสนอวยุฒติสภาพติจารณาในคราว
ประชยุมวยุฒติสภา ครฉันี้งทดด ๒ (สมฉัยสามฉัญนติตติบฉัญญฉัตติ) วฉันศยุกรวทด ๒ กรกฎาคม ๒๕๔๒
ทดดประชยุมไดห้ ลงมตติแกห้ ไขเพติดมเตติมแลห้ วสม่งคคืนไปยฉังสภาผผห้แทนราษฎรและในคราวประชยุม
สภาผผห้แทนราษฎร ชยุดทดด ๒๐ ปด ทดด ๓ ครฉันี้งทดด ๗ (สมฉัยสามฉัญนติตติบฉัญญฉัตติ) ไดห้ ประชยุมใน
วฉันพยุธทดด ๑๔ กรกฎาคม ๒๕๔๒ เหป็นชอบดห้ วยกฉับความเหป็นของวยุฒติสภา จซงถคือวม่ารม่าง
พระราชบฉัญญฉัตติจฉัดตฉันี้งศาลปกครองและวติธพด ติจารณาคดดปกครอง พ.ศ. .... ไดห้ รฉับ
ความเหป็นชอบจากรฉัฐสภาแลห้ ว และไดห้ มดการประกาศใชห้ เปป็ นกฎหมาย คคือพระราช
 6

บฉัญญฉัตติจฉัดตฉันี้งศาลปกครองและวติธพด ติจารณาคดดปกครอง พ.ศ. ๒๕๔๒ ซซดงมดผลใชห้ บฉังคฉับ

ตฉันี้งแตม่วฉันทดด ๑๑ ตยุลาคม ๒๕๔๒

๒. ศาลรทฐธรรมนนู ญ : ตตุลาการศาลรทฐธรรมนนู ญ
ศาลรฉัฐธรรมนผญเปป็ นองควกรทดดทาอ หนห้ าทดดตรวจสอบและควบคยุมกฎหมาย
มติใหห้ กฎหมายทดดตราขซนี้นหรคือใชห้ บฉังคฉับอยผม่นนี้นฉั ขฉัดหรคือแยห้ งกฉับรฉัฐธรรมนผญซซดงถคือเปป็ น
กฎหมายสผงสยุดของประเทศ สอาหรฉับรผปแบบขององควกรทดดมาทอาหนห้ าทดดดฉังกลม่าวนดนี้ ทดดนติยม
ใชห้ กนฉั ในตม่างประเทศมด ๓ รผปแบบดห้ วยกฉัน คคือ5
(๑) รผปแบบองควกรทางการเมคือง เปป็ นการจฉัดตฉันี้งในรผปแบบของคณะ
กรรมการ ไดห้ รฉับการแตม่งตฉันี้งจากกระบวนการทางการเมคือง หรคืออาจเปป็ นผผห้ดาอ รงตอาแหนม่ง
ทางการเมคืองอยผม่แลห้ ว ซซดงอาจเรดยกชคืดอวม่า “คณะกรรมการรฉัฐธรรมนผญ” หรคือ “คณะ
ตยุลาการรฉัฐธรรมนผญ” โดยรผปแบบนดนี้ยฉังคงใชห้ บฉังคฉับอยผม่ในหลายประเทศ เชม่น ฝรฉัดงเศส
เวดยดนาม เปป็ นตห้ น
(๒) รผปแบบศาลยยุตติธรรม เนคืดองจากศาลยยุตติธรรมเปป็ นองควกรทดดมดอาอ นาจ
พติจารณาพติพากษาอรรถคดดทนี้งฉั ปวงอยผม่แลห้ ว ดฉังนฉันี้นเมคืดอมดประเดป็นขห้ อขฉัดแยห้ งเกดดยวกฉับ
ความชอบดห้ วยรฉัฐธรรมนผญของกฎหมาย รฉัฐธรรมนผญจซงกอาหนดใหห้ ศาลยยุตติธรรม
(ทางปฏติบฉัตติแลห้ วศาลฎดกาหรคือศาลสผงสยุดในสฉังกฉัดศาลยยุตติธรรมจะเปป็ นผผห้ทาอ หนห้ าทดดวตินติจฉฉัย
ชดนี้ขาด) เปป็ นผผห้พติจารณาวตินติจฉฉัยชดนี้ขาดไปในคราวเดดยวกฉัน ซซดงรผปแบบนดนี้เปป็ นทดดนติยมใชห้ อยผม่ใน
หลายประเทศ เชม่น สหรฉัฐอเมรติกา แคนาดา โบลติเวดย คติวบา เมป็กซติโก ไนจดเรดย คผเวต
ญดดปยุม่น อตินเดดย เปป็ นตห้ น
(๓) รผปแบบศาลพติเศษ หรคือศาลรฉัฐธรรมนผญ โดยแยกออานาจหนห้ าทดด
ออกจากศาลยยุตติธรรม เรดยกวม่า “ศาลรฉัฐธรรมนผญ” เพคืดอทอาหนห้ าทดดควบคยุมความชอบดห้ วย
รฉัฐธรรมนผญตม่อกฎหมาย โดยศาลพติเศษนดนี้จะมดอาอ นาจหนห้ าทดดพติจารณาวตินติจฉฉัยเฉพาะ
คดดรฉัฐธรรมนผญตามทดดกาอ หนดไวห้ เทม่านฉันี้น รผปแบบศาลพติเศษนดนี้เกติดขซนี้นครฉันี้งแรกในประเทศ
ออสเตรดย และไดห้ มดการนอามาใชห้ ในหลายประเทศ เชม่น เยอรมนด อติตาลด ตยุรกด สเปน
สวดเดน สวติตเซอรวแลนดว แอฟรติกา และเกาหลดใตห้ เปป็ นตห้ น
นฉับตฉันี้งแตม่ประเทศไทยมดการเปลดดยนแปลงการปกครองในปด พ.ศ.
๒๔๗๕ ประเทศไทยมดรฉัฐธรรมนผญใชห้ บฉังคฉับทฉันี้งสตินี้น ๑๕ ฉบฉับ โดยในระยะเรติดมตห้ น
รฉัฐธรรมนผญ
ไดห้ ใหห้ อาอ นาจแกม่รฉัฐสภาในการควบคยุมกฎหมายไมม่ใหห้ ขฉัดกฉับรฉัฐธรรมนผญ ซซดงทอาใหห้ เกติด
ปฉัญหาความขฉัดแยห้ งระหวม่างรฉัฐสภากฉับองควกรตยุลาการ จซงไดห้ มดการแกห้ ปฉัญหาโดยใหห้ มด
องควกรกลาง คคือ คณะตยุลาการรฉัฐธรรมนผญ เพคืดอทอาหนห้ าทดดในการตดความรฉัฐธรรมนผญ
แตม่โดยทดดตยุลาการศาลรฉัฐธรรมนผญเปป็ นองควกรกซดงตยุลาการ จซงกม่อใหห้ เกติดปฉัญหาเรคืดอง
ความเปป็ นอติสระและความเปป็ นกลางในการวตินติจฉฉัยปฉัญหาทางการเมคือง และโดยเหตยุผล
ดฉังกลม่าวนดนี้เอง เมคืดอมดการรม่างรฉัฐธรรมนผญ พ.ศ. ๒๕๔๐ ผผห้รม่างกฎหมายจซงไดห้ กาอ หนดใหห้
ศาลรฉัฐธรรมนผญทอาหนห้ าทดดแทนคณะตยุลาการรฉัฐธรรมนผญ6 ซซดงอาจแบม่งพฉัฒนาการของ
รฉัฐธรรมนผญของไทยโดยสฉังเขปดฉังตม่อไปนดนี้7
5
ความรผห้เบคืนี้องตห้ นเกดดยวกฉับศาลรฉัฐธรรมนผญ, สอานฉักงานศาลรฉัฐธรรมนผญ (ธฉันวาคม ๒๕๔๖), หนห้ า ๔-๕.
6
บรรเจติด สติงคะเนตติ, ความรผห้ทดวฉั ไปเกดดยวกฉับศาลรฉัฐธรรมนผญ, (กรยุงเทพฯ : สอานฉักพติมพววติญญผชน พ.ศ.
๒๕๔๔),
น.๑๑๔.
7
อมร จฉันทรสมบผรณว, “ศาลรฉัฐธรรมนผญ”, วารสารกฎหมายปกครอง เลม่ม ๑๒ (ธฉันวาคม ๒๕๓๖),
น.๕๑๙-๖๐๙.
 7

(๑) ระยะทดดหนซดง (พระราชบฉัญญฉัตติธรรมนผญแผม่นดตินสยามชฉัดวคราว

พยุทธศฉักราช ๒๔๗๕ )รฉัฐธรรมนผญยอมรฉับความมดอาอ นาจสผงสยุดของสภาผผห้แทนราษฎร
ในการตดความรฉัฐธรรมนผญ
(๒) ระยะทดดสอง (รฉัฐธรรมนผญฉบฉับทดด ๒ พ.ศ. ๒๔๗๕) การใหห้ อาอ นาจ
รฉัฐสภาและคณะตยุลาการรฉัฐธรรมนผญในการตดความรม่วมกฉัน ในระยะนดนี้มดการกอาหนดรผป
แบบขององควกรทดดทาอ หนห้ าทดดในการควบคยุมกฎหมายไมม่ใหห้ ขฉัดกฉับรฉัฐธรรมนผญขซนี้นใหมม่ มด
ลฉักษณะเปป็ นองควกรกลางทอาหนห้ าทดดในการพติจารณาวตินติจฉฉัยความชอบของกฎหมาย โดย
ตห้ องไดห้ รฉับการคฉัดเลคือกจากรฉัฐสภา จอานวน ๑๕ คน และใหห้ มดการแตม่งตฉันี้งคณะตยุลาการ
รฉัฐธรรมนผญทยุกครฉันี้งเมคืดอไดห้ มดการเลคือกตฉันี้งสมาชติกสภาผผห้แทนราษฎร เพราะเหตยุทดสมาชติก
สภาผผห้แทนราษฎรหมดอายยุหรคือถผกยยุบ ดฉังนฉันี้น จซงอาจกลม่าวไดห้ วม่าการทอางานของตยุลาการ
รฉัฐธรรมนผญตามรฉัฐธรรมนผญฉบฉับนดนี้ ยฉังไมม่มดความเปป็ นกลางอยม่างแทห้ จรติง เนคืดองจากทดดมา
ของคณะตยุลาการรฉัฐธรรมนผญมดทดมาจากองควกรทางการเมคือง
รฉัฐธรรมนผญแหม่งราชอาณาจฉักรไทย (ฉบฉับชฉัดวคราว) พยุทธศฉักราช ๒๔๙๐
รฉัฐธรรมนผญฉบฉับนดนี้ไมม่มดบทบฉัญญฉัตติเกดดยวกฉับตยุลาการรฉัฐธรรมนผญแตม่อยม่างใด ซซดงอาจ
ทอาความเขห้ าใจไดห้ วม่าเปป็ นเพราะรฉัฐธรรมนผญฉบฉับนดนี้รม่างขซนี้นโดย “คณะบยุคคลทดดทาอ การ
รฉัฐประหาร” ในปด พ.ศ. ๒๔๙๐ จซงไดห้ กาอ หนดใหห้ รฉัฐธรรมนผญกลฉับไปสผม่หลฉักความมด
ออานาจสผงสยุดของรฉัฐสภาอดกครฉันี้งหนซดง
รฉัฐธรรมนผญแหม่งราชอาณาจฉักรไทย พยุทธศฉักราช ๒๔๙๒ ยฉังคงมด
บทบฉัญญฉัตติทดยอมรฉับออานาจการตดความรฉัฐธรรมนผญของรฉัฐสภาอยผม่ แตม่จาอ กฉัดขอบเขต
ออานาจของการตดความลงใหห้ เกดดยวกฉับปฉัญหาในวงงานของวยุฒติสภาและสภาผผห้แทนราษฎร
เทม่านฉันี้น และกอาหนดใหห้ อาอ นาจหนห้ าทดดของคณะตยุลาการรฉัฐธรรมนผญเพติดมขซนี้นจากเดติม คคือ
ออานาจในการวตินติจฉฉัยวม่า สมาชติกภาพของสมาชติกวยุฒติสภาและสมาชติกสภาผผห้แทนราษฎร
สตินี้นสยุดลงหรคือไมม่
รฉัฐธรรมนผญแหม่งราชอาณาจฉักรไทย พยุทธศฉักราช ๒๔๙๕ กอาหนดใหห้
ออานาจในการวตินติจฉฉัยสมาชติกภาพของสมาชติกสภาผผห้แทนราษฎรเปป็ นออานาจของศาลฎดกา
สม่วนออานาจในการตดความรฉัฐธรรมนผญของรฉัฐสภานฉันี้น ใหห้ ตดความไดห้ เฉพาะปฉัญหาทดดอยผม่ใน
วงงานของสภาเทม่านฉันี้น
รฉัฐธรรมนผญแหม่งราชอาณาจฉักรไทย พยุทธศฉักราช ๒๕๑๑ มดบทบฉัญญฉัตติใหห้
คณะตยุลาการรฉัฐธรรมนผญมดอาอ นาจในการวตินติจฉฉัยวม่าสมาชติกภาพของสมาชติกสภาผผห้แทน
ราษฎรหรคือสมาชติกวยุฒติสภาสตินี้นสยุดลงหรคือไมม่ โดยยฉังคงบฉัญญฉัตติหห้ามมติใหห้ คณะตยุลาการ
รฉัฐธรรมนผญมดอาอ นาจในการวตินติจฉฉัยวม่ากฎหมายขฉัดกฉับรฉัฐธรรมนผญหรคือไมม่ และยฉังคง
จอากฉัดออานาจการตดความรฉัฐธรรมนผญของรฉัฐสภาใหห้ อยผม่ในวงงานของสภาเทม่านฉันี้น
รฉัฐธรรมนผญแหม่งราชอาณาจฉักรไทย พยุทธศฉักราช ๒๕๑๗ ยฉังคงบฉัญญฉัตติ
ออานาจในการตดความรฉัฐธรรมนผญของรฉัฐสภาเอาไวห้ สอาหรฉับออานาจหนห้ าทดดของคณะ
ตยุลาการรฉัฐธรรมนผญนฉันี้น ไดห้ บฉัญญฉัตติใหห้ มดอาอ นาจเพติดมขซนี้นจากรฉัฐธรรมนผญแหม่งราช
อาณาจฉักรไทย พยุทธศฉักราช ๒๕๑๑ เดติม คคือ
(ก) ออานาจในการวตินติจฉฉัยวม่ารม่างพระราชบฉัญญฉัตติทดเสนอตม่อสภา
นฉันี้นมดหลฉักการอยม่างเดดยวกฉันหรคือคลห้ ายกฉันกฉับหลฉักการของรม่างพระราชบฉัญญฉัตติทดอยผม่ใน
ระหวม่างการยฉับยฉันี้งของวยุฒติสภาหรคือไมม่
(ข) ออานาจในการวตินติจฉฉัยถซงการสตินี้นสยุดลงเฉพาะตฉัวของความ
เปป็ นรฉัฐมนตรด
(ค) ออานาจในการวตินติจฉฉัยเกดดยวกฉับออานาจหนห้ าทดดระหวม่าง
ศาลยยุตติธรรมกฉับศาลอคืดนดห้ วย และ
(ง) ออานาจในการวตินติจฉฉัยวม่ารม่างพระราชบฉัญญฉัตติทดไดห้ รฉับความเหป็น
ชอบจากรฉัฐสภาแลห้ วแตม่กม่อนทดดนายกรฉัฐมนตรดจะนอาขซนี้นทผลเกลห้ าฯ ถวายเพคืดอทรงลงพระ
ปรมาภติไธย มดขห้อความขฉัดหรคือแยห้ งกฉับรฉัฐธรรมนผญหรคือไมม่
(๓) ระยะทดดสาม คณะตยุลาการรฉัฐธรรมนผญมดอาอ นาจตดความรฉัฐธรรมนผญ
เพดยงสถาบฉันเดดยว รฉัฐธรรมนผญแหม่งราชอาณาจฉักรไทย พยุทธศฉักราช ๒๕๓๕ เปป็ น
รฉัฐธรรมนผญฉบฉับแรกทดดบฉัญญฉัตติใหห้ อาอ นาจในการตดความรฉัฐธรรมนผญแกม่คณะตยุลาการ
รฉัฐธรรมนผญเพดยงสถาบฉันเดดยวซซดงเปป็ นการตฉัดออานาจการตดความรฉัฐธรรมนผญของรฉัฐสภา
ออกทฉันี้งหมด โดยกอาหนดใหห้ คณะตยุลาการรฉัฐธรรมนผญมดอาอ นาจ ดฉังนดนี้
 8

(ก) วตินติจฉฉัยวม่าสมาชติกภาพของสมาชติกสภาผผห้แทนราษฎรหรคือ
สมาชติกวยุฒติสภาสตินี้นสยุดลงหรคือไมม่
(ข) วตินติจฉฉัยวม่ารม่างพระราชบฉัญญฉัตติทดเสนอตม่อสภานฉันี้นมดหลฉักการ
อยม่างเดดยวกฉันหรคือคลห้ ายกฉันกฉับหลฉักการของรม่างพระราชบฉัญญฉัตติทดอยผม่ในระหวม่าง
การยฉับยฉันี้งของวยุฒติสภาหรคือไมม่
(ค) วตินติจฉฉัยถซงการสตินี้นสยุดลงเฉพาะตฉัวของความเปป็ นรฉัฐมนตรด
(ง) วตินติจฉฉัยเกดดยวกฉับออานาจหนห้ าทดดระหวม่างศาลยยุตติธรรมกฉับศาล
อคืดน
(จ) วตินติจฉฉัยวม่ารม่างพระราชบฉัญญฉัตติทดไดห้ รฉับความเหป็นชอบจาก
รฉัฐสภาแลห้ วแตม่กม่อนทดดนายกรฉัฐมนตรดจะนอาขซนี้นทผลเกลห้ าฯ ถวายเพคืดอทรงลงพระปรมาภติไธย
มดขห้อความขฉัดหรคือแยห้ งกฉับรฉัฐธรรมนผญหรคือไมม่
(ฉ) วตินติจฉฉัยวม่าบทบฉัญญฉัตติแหม่งกฎหมายใดมดขห้อความขฉัดหรคือแยห้ ง
กฉับรฉัฐธรรมนผญ
(ช) วตินติจฉฉัยวม่าขห้ อบฉังคฉับของวยุฒติสภา สภาผผห้แทนราษฎรหรคือ
รฉัฐสภาขฉัดหรคือแยห้ งกฉับรฉัฐธรรมนผญหรคือไมม่ โดยกอาหนดเงคืดอนไขวม่า คณะตยุลาการ
รฉัฐธรรมนผญจะวตินติจฉฉัยไดห้ กตป็ ม่อเมคืดอสมาชติกวยุฒติสภา หรคือสมาชติกสภาผผห้แทนราษฎรจอานวน
ไมม่นห้อยกวม่าหนซดงในสติบของจอานวนสมาชติกทฉันี้งหมดเทม่าทดดมดอยผม่ของแตม่ละสภาไดห้ เสนอใหห้
คณะตยุลาการรฉัฐธรรมนผญพติจารณา
(ซ) พติจารณาวม่าพระราชกอาหนดเปป็ นไปเพคืดอประโยชนวในอฉันทดดจะ
รฉักษาความปลอดภฉัยของประเทศหรคือความปลอดภฉัยสาธารณะหรคือความมฉัดนคงในทาง
เศรษฐกติจของประเทศ หรคือปห้ องปฉัดภฉัยพติบฉัตติสาธารณะหรคือไมม่
(๔) ระยะทดดสด การใหห้ รฉัฐธรรมนผญเปป็ นองควกรผผห้มดอาอ นาจในการวตินติจฉฉัย
ปฉัญหาเกดดยวกฉับรฉัฐธรรมนผญ รฉัฐธรรมนผญแหม่งราชอาณาจฉักรไทย พยุทธศฉักราช ๒๕๔๐
ถคือไดห้ วม่าเปป็ นรฉัฐธรรมนผญฉบฉับปฏติรผปการเมคืองของไทย ซซดงมดลฉักษณะเดม่น คคือ
การคยุห้มครองสติทธติเสรดภาพของประชาชนใหห้ เกติดผลอยม่างแทห้ จรติงในการปฏติบฉัตติ
การจฉัดโครงสรห้ างองควกรทางการเมคืองขององควการของรฉัฐทฉันี้งหลาย เชม่น คณะกรรมการ
ปห้ องกฉันและปราบปรามการทยุจรติตแหม่งชาตติ คณะกรรมการการเลคือกตฉันี้ง ผผห้ตรวจการแผม่น
ดตินของรฉัฐสภา ศาลปกครอง และศาลรฉัฐธรรมนผญ เปป็ นตห้ น หลฉักการในการบรติหาร
จฉัดการพรรคการเมคือง หลฉักการอภติปรายเพคืดอลงมตติไมม่ไวห้ วางใจนายกรฉัฐมนตรด
จากหลฉักการใหมม่ทดเกติดขซนี้นในรฉัฐธรรมนผญฉบฉับนดนี้ ทอาใหห้ เกติดขห้ อเรดยกรห้ องวม่ารฉัฐธรรมนผญ
จอาเปป็ นทดดจะตห้ องมดองควกรทดดทาอ หนห้ าทดดตดความบทบฉัญญฉัตติของรฉัฐธรรมนผญ และองควกรทดดจะ
เขห้ ามาทอาหนห้ าทดดดฉังกลม่าวนดนี้ควรจะดอารงอยผม่อยม่างตม่อเนคืดอง เพคืดอตห้ องการพฉัฒนาความเปป็ น
ตยุลาการทดดมดความเชดดยวชาญในดห้ านนฉันี้นๆ อยม่างแทห้ จรติง8
สาเหตยุของการนอา “คณะตยุลาการรฉัฐธรรมนผญ” มาใชห้ ในประเทศไทย
ศาสตราจารยว ดร. อมร จฉันทรสมบผรณว ไดห้ วติเคราะหวสาเหตยุทด
ประเทศไทยนอา “คณะตยุลาการรฉัฐธรรมนผญ”มาใชห้ ในประเทศไทยวม่า9 มดสาเหตยุมาจาก
การทดด
ผผห้พติพากษาในระบบศาลยยุตติธรรมไดห้ กห้าวลม่วงเขห้ ามาชดนี้ขาดการเมคืองในคดด
อาชญากรสงคราม ซซดงรฉัฐบาลในขณะนฉันี้น (ม.ร.ว. เสนดยว ปราโมช) ไดห้ เสนอรม่างพระ
ราชบฉัญญฉัตติอาชญากรสงครามฯ ตม่อสภาผผห้แทนราษฎร โดยใหห้ ศาลฎดกาเปป็ นศาลทดดมด
ออานาจพติจารณาพติพากษาคดดทดฟห้องรห้ องตามความในพระราชบฉัญญฉัตตินนี้ ด โดยศาลฎดกาใหห้
เหตยุผลวม่า
ศาลฎดกามดอาอ นาจทดดจะวตินติจฉฉัยวม่า กฎหมายใดขฉัดกฉับรฉัฐธรรมนผญหรคือไมม่ เนนอ นื่ งจาก
ศาลเปป็ นองคค์กรททในื่ ชกฎหมายจจึ ช งต ชองรร ชวว่ากฎหมายนนน นั้ ใช ช
8
บรรเจติด สติงคะเนตติ, ความรผห้ทดวฉั ไปเกดดยวกฉับศาลรฉัฐธรรมนผญ, น.๑๒๓-๑๒๔.
9
บรรเจติด สติงคะเนตติ, อห้ างแลห้ ว, น.๑๒๔-๑๒๘.
 9

บนงคนบได ชหรนอไมว่ อทกทนงนั้ ศาลเปป็ นองคค์กรซงจึนื่ มทหน ชาททในื่ ชบนช งคนบ

กฎหมายททฝ นื่ ว่ ายนนิตบ
นิ ญ
น ญนตต นิ ราขจึน นั้ นอกจากนทย นั้ นงเหป็นวว่าฝว่ าย
นนิตบ นิ ญน ญนตไนิ มว่สามารถททจ นื่ ะตทความได ชวว่ากฎหมายใดขนดหรนอ
แย ชงตว่อรนฐธรรมนรญหรนอไมว่ เนนอ นื่ งจากฝว่ ายนนิตบ นิ ญ น ญนตเนิ ปป็ นผผห้ตรา
กฎหมายขซนี้นเอง สม่วนฝม่ ายบรติหารนฉันี้นกป็ไมม่มดอาอ นาจหนห้ าทดดตดความวม่ากฎหมายใดขฉัดหรคือ
แยห้ งตม่อรฉัฐธรรมนผญหรคือไมม่เชม่นเดดยวกฉัน ดฉังนฉันี้น
ศาลฎดกาจซงไดห้ มดคาอ พติพากษาฎดกาทดด ๑/๒๔๙๘10 วม่าพระราชบฉัญญฉัตติอาชญากรสงคราม
พ.ศ. ๒๕๔๘ ทดดตราขซนี้นนฉันี้นเปป็ นการใชห้ บฉังคฉับกฎหมายในลฉักษณะทดดมดผลยห้ อนหลฉัง
เปป็ นการตห้ องหห้ ามตามรฉัฐธรรมนผญ ถคือวม่าพระราชบฉัญญฉัตติฉบฉับนดนี้ใชห้ บฉังคฉับไมม่ไดห้ เปป็ นโมฆะ
จากแนวคอาพติพากษาดฉังกลม่าวทอาใหห้ เกติดประเดป็นถกเถดยงวม่า องควกรใดควร
จะมดอาอ นาจหนห้ าทดดในการพติจารณาวตินติจฉฉัยเกดดยวกฉับความชอบดห้ วยรฉัฐธรรมนผญของ
กฎหมาย และเพคืดอยยุตติขห้อขฉัดแยห้ งดฉังกลม่าวระหวม่างฝม่ ายนติตติบฉัญญฉัตติกบฉั ฝม่ ายตยุลาการ
รฉัฐธรรมนผญแหม่งราชอาณาจฉักรไทย พยุทธศฉักราช ๒๔๙๘ จซงไดห้ กาอ หนดใหห้ มดการจฉัดตฉันี้ง
องควกรขซนี้นใหมม่เรดยกวม่า “คณะตยุลาการรฉัฐธรรมนผญ” เพคืดอทอาหนห้ าทดดในการวตินติจฉฉัยชดนี้ขาด
ความชอบดห้ วยรฉัฐธรรมนผญของกฎหมาย จนกระทฉัดงเมคืดอมดการประกาศใชห้ รฉัฐธรรมนผญ
แหม่งราชอาณาจฉักรไทย พยุทธศฉักราช ๒๕๔๐ จซงไดห้ มดการเปลดดยนแปลงรผปแบบองควกร
ใหมม่จาก “คณะตยุลาการรฉัฐธรรมนผญ” เปป็ นองควกรในรผปแบบศาลทดดใชห้ อาอ นาจตยุลาการ
เรดยกวม่า “ศาลรฉัฐธรรมนผญ”
๓. ศาลยตุตติธรรม : ผนูพผู้ ติพากษา
สอาหรฉับความเปป็ นมาของศาลยยุตติธรรมไทย และผผห้ทดทาอ หนห้ าทดดพติจารณา
พติพากษาอรรถคดดจะไดห้ อธติบายตามลอาดฉับการแบม่งยยุคทางประวฉัตติศาสตรวดฉังนดนี้
๑. ศาลในสมฉัยกรยุงสยุโขทฉัย ลลักษณะการปกครองของ
ไทยในสมลัยสสุโขทลัยยสุคแรก สภาพสลังคมและการจลัด
ระเบบียบการบรริหารราชการแผผ่นดรินเปป็ นไปอยผ่าง
เรบียบงผ่าย การใชช้ออานาจตสุลาการเปป็ นไปในลลักษณะการ
ชอาระความแบบพผ่อปกครองลลูก พม่อขยุนหรคือกษฉัตรติยวทรงใชห้ อาอ นาจ
ทางการศาลดห้ วยพระองควเอง และยฉังทรงมอบออานาจใหห้ มดผห้ ผทาอ แทนเรดยกวม่า “ตระลา
การ” ซซดงมดการวางหลฉักเกณฑวการพติจารณาและพติพากษาไวห้ ตามทดดปรากฏในศติลาจารซกวม่า
การพติจารณาและพติพากษาคดดตห้องกระทอาดห้ วย
ความซคืดอสฉัตยวสจยุ รติต บรติสทยุ ธติธ ยยุตติธรรม ไมม่ลาอ เอดยงเขห้ าขห้ างฝม่ ายหนซดงฝม่ ายใด และไมม่เหป็นแกม่
สตินจห้ างหรคือสตินบนในยสุคสสุโขทลัยตอนปลายรลูปแบบการปกครอง
ไดช้พลัฒนาขขน ขึ้ มาอยผ่าง
มบีแบบแผนเพพพื่อใหช้สอดคลช้องกลับสภาพสลังคมทบีพื่เรริพื่มใหญผ่โต
ขขน ขึ้ โดยแบผ่งสผ่วนราชการออกเปป็ น ๔ กรม คพอ เวบียง
วลัง คลลัง นา โดยมบีเสนาบดบีกรมวลังเปป็ นผลูช้ชอาระความ
10
คอาพติพากษาฎดกาทดด ๑/๒๔๙๘ ลงวฉันทดด ๒๓ มดนาคม ๒๔๙๘
 10

แทนพระมหากษลัตรริย์ แตผ่ออานาจทางตสุลาการอยผ่างเดป็ด
ขาดขขน ขึ้ อยลูผ่กลับพระมหากษลัตรริยย
๒. ศาลในสมฉัยกรยุงศรดอยยุธยา กรยุงศรดอยยุธยาไดห้ รฉับขนบธรรมเนดยมมา
จากพราหมณวทดเชดดยวชาญดห้ านการปกครองและการวางแผนราชประเพณดเปป็ นผผห้ตรา
กฎหมายตม่างๆ โดยนอาพระธรรมศาสตรวมาเปป็ นตห้ นแบบในการตรากฎหมาย มดพนฉักงาน
ตยุลาการ และพราหมณวซดซงเชดดยวชาญดห้ านนติตติศาสตรว เรดยกวม่า“ลผกขยุน ณ ศาลหลวง”เปป็ น
ผผห้ชนี้ ด
บทกฎหมาย และมดพนฉักงานทดดเปป็ นคนไทยในตอาแหนม่งเสนาบดดและหฉัวหนห้ าราชการชฉันี้น
ผผห้ใหญม่มดหนห้ าทดดชนี้ ดผดติ ชอบ เรดยกวม่า “ลผกขยุน ณ ศาลา” ระบบการศาลในสมฉัย
กรยุงศรดอยยุธยามดรผปแบบทดดชฉัดเจนในสมฉัยพระเจห้ าทรงธรรม โดยตรากฎหมายวติธสด บฉัญญฉัตติ
เกดดยวกฉับพระธรรมนผญศาลยยุตติธรรม เมคืดอปด พ.ศ. ๒๑๖๕ โดยมดศาลทดดพติจารณาอรรถคดด
ตม่างๆ กฉัน ๑๔ ประเภท11 ไดห้ แกม่
(๑) ศาลความอยุทธรณวหรคือศาลหลวง พติจารณาคดดเกดดยวกฉับตระลา
การ ผผห้ถามความ ผผห้ถคือสอานวนพยานทดดถผกกลม่าวหาวม่ากระทอามติชอบในคดด
(๒) ศาลอาชญาราษฎรวหรคือศาลราษฎรว พติจารณาความอาชญา
ประเภทขม่มเหงรฉังแกกฉัน
(๓) ศาลอาชญาจฉักร พติจารณาคดดวม่าความแทนกฉัน
(๔) ศาลความนครบาลหรคือกระทรวงนครบาล พติจารณาความ
นครบาล
(๕) ศาลแพม่งวฉัง พติจารณาคดดดม่า สบประมาท แทะโลม แยม่งเมดย
และลผกสาวผผห้อดนคื กผห้หนดนี้ยคืมสติน บยุกรยุกทดดดติน ขม่มขคืนกระทอาชอาเรา เปป็ นตห้ น
(๖) ศาลแพม่งกลาง พติจารณาคดดแพม่งทดดกลม่าวหาในสถานเบา
(๗) ศาลแพม่งเกษม พติจารณาความแพม่งทดดพติจารณาในสถานหนฉัก
เชม่นเดดยวกฉับศาลแพม่งวฉัง แตม่จาอ เลยสฉังกฉัดกรมอคืดนทดดมติใชม่กรมวฉัง
(๘) ศาลความตม่างประเทศหรคือกระทรวงกรมทม่ากลาง พติจารณา
ความระหวม่างชาวไทกฉับชาวตม่างประเทศ
(๙) ศาลกรมพระคลฉังหรคือศาลคลฉังมหาสมบฉัตติ พติจารณาความเกดดยว
กฉับพระราชทรฉัพยว
(๑๐) ศาลกรมนาหรคือกระทรวงกรมนา พติจารณาความโภชนากร
(๑๑) ศาลกรมมรฎกหรคือกระทรวงมรฎก พติจารณาความมรดก
ของผผห้มดบรรดาศฉักดติธตม่างๆ
(๑๒) ศาลกระทรวงธรรมการ พติจารณาความพระภติกษยุสามเณรทดด
ผติดศดลผติดวตินฉัยรห้ ายแรง
(๑๓) ศาลความสฉังกฉัดหรคือศาลความสฉัสดด พติจารณาความพติพาท
เกดดยวกฉับหมผม่หมายของบม่าวไพรม่
(๑๔) ศาลความเวทมนตรวหรคือศาลกระทรวงแพทยา พติจารณา
ความทดดกลม่าวหาวม่าเปป็ นกระสคือกระหฉัง ทอาเวทมนตรวอาคม ทอาเสนม่หวยาแฝด เปป็ นตห้ น
ระบบศาลในสมฉัยนดนี้เมคืดอมดคาอ พติพากษาของศาลแลห้ ว ไมม่มดการฟห้ องรห้ องของ
คผม่ความเดติมในศาลสผงอดก เวห้ นแตม่กรณดคม่ผความฝม่ ายใดเหป็นวม่าตระลาการ หรคือพยานทดด
เกดดยวขห้ องในคดดกระทอามติชอบหรคือไมม่ยยุตติธรรมอาจฟห้ องรห้ องตม่อศาลหลวงโดยถคือเปป็ นความ
อยุทธรณว แตม่อาจมดบางกรณดทดราษฎรถวายฎดกาตม่อพระมหากษฉัตรติยวเชม่นกฉัน
11
สมหมาย จฉันทรวเรคือง, ระบบศาลและพระธรรมนผญศาลยยุตติธรรม, กรยุงเทพฯ : วติญญผชน ๒๕๔๖, น. ๑๖.
 11

๓. ศาลในสมฉัยกรยุงธนบยุรด ดห้ วยเหตยุทดพระเจห้ าตากสตินมหาราชตห้ องทอา

สงครามอยผม่เกคือบตลอดรฉัชสมฉัยของพระองคว การศาลในสมฉัยนดนี้จซงไดห้ นาอ ระบบศาลในสมฉัย
กรยุงศรดอยยุธยามาใชห้ เทม่าทดดเหมาะสมกฉับสถานการณวในสมฉัยนฉันี้น
๔. ศาลในสมฉัยกรยุงรฉัตนโกสตินทรว ในชม่วงแรกมดลฉักษณะเชม่นเดดยวกฉับศาล
ในสมฉัยกรยุงศรดอยยุธยา ในชม่วงแรกมดลฉักษณะเชม่นเดดยวกฉับศาลในสมฉัยกรยุงศรดอยยุธยา
แตม่เมคืดอสภาพสฉังคมเปลดดยนแปลงไป การศาลแบบเดติมไดห้ กม่อใหห้ เกติดปฉัญหาหลายประการ
ทฉันี้งตฉัวระบบเอง และผผห้พติจารณาพติพากษาคดด12 หากพติจารณาถซงศาลในอดดตจะพบวม่ามด
ศาลกระจายอยผม่ตามกระทรวงตม่างๆ มากมาย ซซดงทอาใหห้ กระบวนการพติจารณาคดดมด
ความลม่าชห้ า นอกจากนดนี้ การทดดศาลสฉังกฉัดอยผม่ตามกระทรวงตม่างๆ ทอาใหห้ ฝม่ายบรติหารเขห้ ามา
แทรกแซงออานาจตยุลาการไดห้ และสม่งผลใหห้ การพติจารณาคดดปราศจากความอติสระ
เกติดการทยุจรติตและแสวงหาประโยชนวโดยมติชอบ ทอาใหห้ สถาบฉันศาลไมม่อาจประกฉัน
ความยยุตติธรรมใหห้ กบฉั ประชานชนไดห้ และถคือเปป็ นขห้ ออห้ างของชาวตม่างชาตติทดปฏติเสธไมม่ยอม
ขซนี้นศาลไทย ในเวลาตม่อมาจซงไดห้ มดการปฏติรผปการศาลในสมฉัยรฉัชกาลทดด ๕ ซขงพื่ มบี
สาเหตสุสอาคลัญดลังนบีขึ้13 คพอ
(ก) ความไมผ่เหมาะสมของระบบการศาล
เดริม ระบบศาลทบีพื่มบีศาลแยกยช้ายกลันอยลูผ่ตามกระทรวง
กรมตผ่างๆ มากมายและระบบการดอาเนรินกระบวน
การพริจารณาและพริพากษาคดบีทบีพื่ตช้องทอางานรผ่วมกลัน
หลายหนผ่วยงานจขงทอาใหช้การพริจารณาคดบีเกริดความ
ลผ่าชช้าสลับสน และยลังกผ่อใหช้เกริดปลั ญหาเรพพื่องออานาจศาล
(ข) ความไมผ่เหมาะสมของวริธพ บี ริจารณา
ความแบบเดริม
วริธบีพริจารณาและพริพากษาคดบี รวมถขงการลงโทษขาด
ความเหมาะสมและไมผ่เปป็ นธรรม คดบีเกริดความลผ่าชช้า
และจอานวนคดบีความกป็เพริพื่มขขน ขึ้ อยผ่างรวดเรป็ว
(ค) ความบบีบคลัน ขึ้ จากตผ่างประเทศในดช้าน
การศาล อลันเนพพื่องจากชาวตผ่างประเทศมบี
สริทธริสภาพนอกอาณาเขตในประเทศ ซขงพื่ เปป็ นปลั ญหาใน
การปกครองประเทศเปป็ นอลันมากเพราะกงสสุลตผ่าง
ประเทศถพอโอกาสตบีความสนธริสลัญญาและไมผ่เคารพ
ยอาเกรงตผ่อกฎหมายและการศาลไทย จขงทอาใหช้
12
แสวง บยุญเฉลติมวติภาส, ประวฉัตติศาสตรวกฎหมายไทย, พติมพวครฉันี้งทดด ๒ กรยุงเทพฯ : สอานฉักพติมพววติญญผชน
๒๕๔๓,หนห้ า.๑๖๗.
13
http://www2.moj.go.th/pr3/Jhismoj.php
 12

ประเทศไทยตช้องปฏริรลูประบบกฎหมายและการศาลไทย
ใหมผ่อยผ่างเรผ่งดผ่วน พระบาทสมเดป็จพระจสุลจอมเกลช้าเจช้า
อยลูผ่หลัว
ทรงพระกรสุณาโปรดเกลช้าฯ ประกาศจลัดตลังขึ้ กระทรวง
ยสุตริธรรมขขน ขึ้ เมพพื่อวลันทบีพื่ ๒๕ มบีนาคม พ.ศ. ๒๔๓๔ (รศ.
๑๑๐) มบีวลัตถสุประสงคยเพพพื่อรวบรวมศาลทบีพื่กระจลัดกระจาย
ตามกระทรวงตผ่างๆ เขช้ามาไวช้ในกระทรวงยสุตริธรรม ใหช้
มบีเสนาบดบีเปป็ นประธาน เพพพื่อทบีพื่จะจลัดวางรลูปแบบศาลและ
กอาหนดวริธบีพริจารณาคดบีขน ข ขึ้ ใหมพื่ โดยมบีกรมพระสวลัสดริ
วลัฒนวริศริษฎยเปป็ นเสนาบดบีกระทรวงยสุตริธรรมคนแรก ไดช้
ทรงวางระเบบียบศาลตามแบบใหมพื่ ซขงพื่ เดริม
ตามประกาศจลัดตลังขึ้ กระทรวงยสุตริธรรมมบีศาลทลังขึ้ หมด ๑๖
ศาล ใหช้รวมมาเปป็ นศาลสถริตยยยสุตริธรรมใหช้เหลพอเพบียง ๗
ศาล คพอ
- ยกศาลฎบีกา เรบียกเปป็ น ศาลอสุทธรณยคดบี
หลวง ศาลอสุทธรณยมหาดไทย เรบียกเปป็ น อสุทธรณยคดบี
ราษฎรย
- ศาลนครบาล กลับศาลอาญานอก รวม
เรบียกวผ่า ศาลพระราชอาญา
- ศาลแพผ่งเกษม ศาลกรมวลัง ศาล
กรมนา รวมเรบียกวผ่า
ศาลแพผ่งเกษม
- ศาลแพผ่งกลาง ศาลกรมทผ่ากลาง
ศาลกรมทผ่าซช้าย ศาล
กรมทผ่าขวา
- ศาลธรรมการ และ ศาลราชตระกลูล
รวมเรบียกวผ่าศาลแพผ่งกลาง
- ศาลสรรพากร ศาลมรฎก รวม
เรบียกวผ่า ศาลสรรพากร
 13

- ศาลตผ่างประเทศ คงไวช้ตามเดริม
ตผ่อมาสมลัยพระองคยเจช้าระพบีพลัฒนศลักดริ ์ พระเจช้า
บรมวงศยเธอกรมหลวงราชบสุรบีดเริ รกฤทธริ ์ ทรงเปป็ น
เสนาบดบี รศ.๑๑๕ - รศ.๑๑๖ ไดช้ทรงจลัดตลังขึ้ โรงเรบียน
กฎหมายขขน ขึ้ ในกระทรวงยสุตริธรรมเพพพื่อสลัพื่งสอนวริชา
กฎหมายตามแบบอารยประเทศโดยทรงสอนวริชา
กฎหมายและเรบียบเรบียงตอารากฎหมายตผ่างๆ ไวช้
มากมาย จขงไดช้รลับสมลัญญาวผ่าเปป็ นบรมครลูกฎหมาย
ในปบี พ.ศ. ๒๔๕๑ (รศ. ๑๒๗) ไดช้มบีประกาศ
ใหช้ใชช้พระธรรมนลูญศาลยสุตริธรรมกลับพระราชบลัญญลัตริวริธบี
พริจารณาความแพผ่ง รศ.๑๒๗ เปลบีพื่ยนแปลงและ
ปรลับปรสุงราชการกระทรวงยสุตริธรรมและศาลยสุตริธรรมใหช้
ดบีขน ข ขึ้ ใหช้ศาลทลังขึ้ หมดตามประกาศตลังขึ้ กระทรวงยสุตริธรรม
ใหช้ยกเสบีย คงใหช้แบผ่งเปป็ นศาลฎบีการลับผริดชอบตผ่อพระบาท
สมเดป็จ
พระเจช้าอยลูผ่หลัว และใหช้มบีศาลขขน ขึ้ อยลูผ่ในกระทรวงยสุตริธรรม
๒ ประเภท คพอ ศาลสถริตย์ยสุตริธรรมกรสุงเทพฯ ไดช้แกผ่
ศาลอสุทธรณย ศาลพระราชอาญา ศาลแพผ่ง ศาลตผ่าง
ประเทศ และศาลโปรริสภา กลับศาลหลัวเมพอง
ตผ่อมาไดช้มบีประกาศจลัดระเบบียบราชการ
กระทรวงยสุตริธรรม ลงวลันทบีพื่
๓ เมษายน พ.ศ. ๒๔๕๕ แยกหนช้าทบีพื่ราชการกระทรวง
ยสุตริธรรมเปป็ นธสุรการสผ่วนหนขงพื่ และฝผ่ ายตสุลาการอบีกสผ่วน
หนขงพื่ และยกศาลฎบีกามารวมอยลูผ่ในกระทรวงยสุตริธรรม
และทรง
พระกรสุณาโปรดเกลช้าฯ ใหช้ตงลัขึ้ อธริบดบีศาลฎบีกาเปป็ น
ประธานในแผนกตสุลาการ โดย
กรมหลวงพริชริตปรบีชากร ไดช้รลับพระกรสุณาโปรดเกลช้าฯ
แตผ่งตลังขึ้ เปป็ นอธริบดบีศาลฎบีกาคนแรก ในสผ่วนระเบบียบ
 14

ราชการนลัน ขึ้ ใหช้เสนาบดบีกระทรวงยสุตริธรรมมบีออานาจและ

หนช้าทบีพื่บลังคลับบลัญชาราชการและรลับผริดชอบในบรรดา
ราชการทบีเพื่ ปป็ นสผ่วนธสุรการทลัพื่วไป แตผ่ในสผ่วนทบีเพื่ ปป็ น
ตสุลาการ ใหช้เสนาบดบีเปป็ นทบีพื่ปรขกษาหารพอและฟลั งความ
เหป็นอธริบดบีศาลฎบีกาแลช้ววรินริจฉลัยไปตามทบีพื่ตกลงกลัน ถช้ามบี
ความเหป็นแตกตผ่างกลัน ใหช้เสนาบดบีพรช้อมอธริบดบีศาลฎบีกา
นอาความกราบบลังคมทลูลเรบียนพระราชปฏริบลัตริ นอกจากนบีขึ้
ใหช้ศาลฎบีกามบีหนช้าทบีพื่ดอารริวางระเบบียบราชการฝผ่ าย
ตสุลาการ และนอาความเหป็นเสนอเสนาบดบี ตลอดจนการ
ตลังขึ้ การเลพพื่อน หรพอเปลบีพื่ยนตอาแหนผ่ง ผลูช้พพริ ากษา สผ่วน
การแกช้ขช้อขลัดขช้องปลั ญหากฎหมายใหช้เปป็ นหนช้าทบีพื่อธริบดบี
ศาลฎบีกา เปป็ นผลูช้วรินริจฉลัย ถช้ามบีขช้อใดจอาตช้องเรบียน พระ
ราชปฏริบลัตริ ใหช้อธริบดบีศาลฎบีกานอาความขขน ขึ้ กราบบลังคม
ทลูล จนในปบี พ.ศ. ๒๔๗๑ จขงไดช้ยกเลริกประกาศจลัดระเบบียบ
ราชการกระทรวงยสุตริธรรม ฉบลับ พ.ศ. ๒๔๕๕ ดช้วยการ
ประกาศจลัดระเบบียบราชการกระทรวงยสุตริธรรม ฉบลับลง
วลันทบีพื่ ๑๕ ธลันวาคม พ.ศ. ๒๔๗๑ ทบีพื่กอาหนดใหช้เสนาบดบี
กระทรวงยสุตริธรรมเปป็ นประธาน มบีหนช้าทบีพื่รลับผริดชอบ
บลังคลับบลัญชาขช้าราชการฝผ่ ายธสุรการและตสุลาการทบีพื่
นอกจากการพริจารณาพริพากษาคดบีในศาลซขงพื่ เปป็ นออานาจ
อริสระของผลูช้พพ ริ ากษา แตผ่เพพพื่อใหช้เสนาบดบี มบีโอกาสตรวจ
ตราราชการในศาลยสุตริธรรมใหช้ไดช้ผลดบียพื่งริ ขขน ขึ้ จขงใหช้
เสนาบดบีมบีออานาจนลัพื่งกอากลับการพริจารณาปรขกษาคดบี ใน
ศาลยสุตริธรรมไดช้ทสุกศาล และ
ในเวลาตผ่อมาไดช้มบีประกาศใชช้พระราชบลัญญลัตริ
ขช้าราชการฝผ่ ายตสุลาการ เพพพื่อปรลับปรสุงแกช้ไขระเบบียบ
ราชการตสุลาการใหช้เหมาะสมแกผ่กาลสมลัยและสผ่งเสรริม
สมรรถภาพของ
ผลูช้พริพากษา ตลอดจนการกวดขลันในเรพพื่องวรินลัยและ
 15

มารยาทเพพพื่อรลักษาไวช้ซงขพื่ ความ
เทบีย พื่ งธรรมและเชพพื่อถพอศรลัทธาของประชาชนในราชการ
ศาลยสุตริธรรม จขงไดช้มบีประกาศใชช้ พระธรรมนลูญศาล
ยสุตริธรรม พ.ศ.๒๔๗๗ ใหช้เรบียกศาลทบีพื่สลังกลัดกระทรวง
ยสุตริธรรมวผ่า
ศาลยสุตริธรรม และใหช้แบผ่งศาลออกเปป็ น ๓ ชลัน ขึ้ คพอ ศาล
ชลัน ขึ้ ตช้น ศาลอสุทธรณย และศาลฎบีกา โดยศาลชลัน ขึ้ ตช้นจะ
แบผ่งเปป็ นศาลในกรสุงเทพฯและศาลในหลัวเมพอง ตามพระ
ธรรมนลูญ
ศาลยสุตริธรรมวรรคหนขงพื่ บลัญญลัตริวผ่า ศาลยสุตริธรรมทลังขึ้
หลายตามพระธรรมนลูญนบีใขึ้ หช้สลังกลัดกระทรวงยสุตริธรรม
ดลังนลัน ขึ้ จขงหมายรวมไปถขงศาลอพพื่นตามพระราชบลัญญลัตริจลัด
ตลังขึ้ ศาลนลัน ขึ้ ๆ ดช้วย แตผ่ไมผ่รวมศาลทหาร ซขงพื่ สลังกลัดอยลูผ่ใน
กระทรวงกลาโหม ระบบศาลยสุตริธรรมไดช้มบีวริวลัฒนาการ
จนมบีความเจรริญรสุผ่งเรพองเรพพื่อยมาโดยการแกช้ไขเพริพื่มเตริม
พระธรรมนลูญศาลยสุตริธรรมอบีกหลายครลังขึ้ และไดช้มบีพระ
ราชบลัญญลัตริจลัดตลังขึ้ ศาลตผ่าง ๆ เพริพื่มขขน ขึ้ เพพพื่อออานวยความ
ยสุตริธรรมแกผ่ประชาชนผลูช้มบีอรรถคดบีอยผ่างเสมอภาคเปป็ น
ธรรมรวดเรป็ว และทลัพื่วถขงโดยมบีประธานศาลฎบีกาเปป็ นผลูช้
วางระเบบียบราชการฝผ่ ายตสุลาการของศาลทลังขึ้ หมด ทลังขึ้ นบีขึ้
โดยความเหป็นชอบของรลัฐมนตรบีวผ่าการกระทรวง
ยสุตริธรรม
ตผ่อมาในปบี พ.ศ. ๒๔๕๗ พระบาทสมเดป็จพระ
จสุลจอมเกลช้าเจช้าอยลูผ่หลัวไดช้ทรงพระกรสุณาโปรดเกลช้าฯ ใหช้
ตลังขึ้ เนตริบลัณฑริตยสภาขขน ขึ้ เปป็ นสภาในพระบรมราชลูปถลัมภย

มบีวลัตถสุประสงคยเพพพื่อสผ่งเสรริมการศขกษานริตริศาสตรยและการ
วผ่าความ ควบคสุมความประพฤตริของทนายความใหช้เปป็ น
ไปตามกฎหมายวผ่าดช้วยทนายความ ในปบี พ.ศ. ๒๔๙๑
 16

ปลั จจสุบลันเรบียกวผ่า สอานลักอบรมศขกษากฎหมายแหผ่งเนตริ

บลัณฑริตยสภา
อยผ่างไรกป็ตามในปบี พ.ศ. ๒๔๙๕ ไดช้มบีการจลัดตลังขึ้
ศาลคดบีเดป็กและเยาวชน และมบีพระราชกฤษฎบีกาจลัดตลังขึ้
แผนกคดบีเดป็กและเยาวชนในศาลจลังหวลัดขขน ขึ้ อบีกดช้วย ซขงพื่
ปลั จจสุบลันศาลคดบีเดป็กและเยาวชนไดช้เปลบีพื่ยนเปป็ นศาล
เยาวชนและครอบครลัว และแผนกคดบีเดป็กและเยาวชน
ในศาลจลังหวลัดเปลบีพื่ยนเปป็ นศาลจลังหวลัดแผนกคดบีเยาวชน
และครอบครลัว ตามพระราชบลัญญลัตริจลัดตลังขึ้ ศาลเยาวชน
และครอบครลัว พ.ศ. ๒๕๔๓
ในสผ่วนของศาลชอานลัญพริเศษ ไดช้จลัดใหช้มบีศาล
พริเศษขขน ขึ้ เพพพื่อพริจารณาคดบีทบีพื่มบีลลักษณะพริเศษออกไปจาก
คดบีธรรมดา เพพพื่อใหช้การดอาเนรินกระบวนพริจารณา
พริพากษาคดบีไดช้รลับการพริจารณาจากผลูช้พริพากษาทบีม พื่ บีความ
รลูช้ความชอานาญเฉพาะเรพพื่อง โดยมบีศาลชอานลัญพริเศษ ๔
ศาล คพอ ศาลแรงงานกลาง ศาลภาษบีอากรกลาง ศาล
ทรลัพยยสรินทางปลั ญญาและการคช้าระหวผ่างประเทศกลาง
และศาลลช้มละลายกลาง ซขงพื่ สลังกลัดอยลูผ่ในกระทรวง
ยสุตริธรรมทลังขึ้ สริน ขึ้ ปลั จจสุบลันศาลทลัพื่วราชอาณาจลักร มบีจอานวน
๑๙๖ ศาล เปป็ นศาลฎบีกา ๑ ศาล ศาลอสุทธรณย ๑๐
ศาล ศาลชลัน ขึ้ ตช้น ๑๘๕ ศาล
ตตอมาในปปี พ.ศ. ๒๕๓๔ ไดด้มปีการตราพระราชบบัญญบัตติปรบับปรรุ งกระทรวง
ทบวง กรม พ.ศ. ๒๕๓๔ มาตรา ๒๑ บบัญญบัตติใหด้ กระทรวงยรุตติธรรมมปีอาอ นาจหนด้าทปีที่เกปีที่ยว
กบับการศาลยรุตติธรรมแตตไมตรวมถถึงการพติจารณาพติพากษาคดปี โดยมปีบทบาทสอาคบัญ ในการ
บรติ หารจบัดการ การจบัดระบบบรติ หารงานบรุคคลและจบัดอบัตรากอาลบัง มปีระบบการศาลทปีที่มปี
ประสติ ทธติภาพ ตลอดจน สนบับสนรุนสต งเสรติ มใหด้ผพผ ด้ ติพากษาสามารถปฏติบตบั ติหนด้าทปีที่ของตนไดด้
โดยสะดวกรวดเรร็ วและเทปีที่ยงธรรม และสามารถ ออานวยความยรุตติธรรมใหด้แกตประชาชน
อยตางทบัวที่ ถถึง โดยมปีรบัฐมนตรปี วาต การกระทรวงยรุตติธรรมเปร็ นผผบด้ งบั คบับบบัญชาสผ งสรุ ด และรบับผติด
ชอบกติจการทบัทงปวงและกอาหนดใหช้กระทรวงยสุตริธรรมมบีภารกริจ
หลลัก ดลังนบีขึ้
 17

(๑) ธอารงไวช้ซงขพื่ ความศลักดริส

์ ริทธริแ
์ หผ่ง
กฎหมาย
(๒) ออานวยความยสุตริธรรมแกผ่ประชาชน
อยผ่างเสมอภาค
เปป็ นธรรมและรวดเรป็ว รวมถขงการขยายงานของศาล
ออกไปอยผ่างทลัพื่วถขง เพพพื่อออานวยความสะดวกใหช้แกผ่
ประชาชน และพลัฒนาระบบการพริจารณาพริพากษาคดบี
ใหช้สอดคลช้องกลับสภาพเศรษฐกริจและสลังคมของประเทศ
(๓) รลักษาสถาบลันตสุลาการใหช้มบีเกบียรตริ
ศลักดริศ ์ รบี สามารถดอารงตนเปป็ นอริสระเพพพื่อการพริจารณา
พริพากษาอรรถคดบี ไดช้อยผ่างเปป็ นธรรม
(๔) ปรลับปรสุงแกช้ไขและเสนอกฎหมาย
ใหช้มบีความเปป็ นธรรมและสอดคลช้องกลับสภาพเศรษฐกริจ
และสลังคม
(๕) พลัฒนางานสนลับสนสุนการออานวย
ความยสุตริธรรม ไดช้แกผ่
งานบลังคลับคดบีและพริทลักษยทรลัพยย งานคสุมประพฤตริผลูช้กระทอา
ผริดทบีพื่เปป็ นผลูช้ใหญผ่ งานพริทลักษยและคสุช้มครองเดป็ก เยาวชน
และครอบครลัว การระงลับขช้อพริพาททางแพผ่งโดย
วริธบีอนสุญาโตตสุลาการ รวมทลังขึ้ สรรหามาตรการสนลับสนสุน
การออานวยความยสุตริธรรมอพพื่นๆ เพพพื่อใหช้การออานวยความ
ยสุตริธรรมเปป็ นไปอยผ่างมบีประสริทธริภาพ
(๖) สผ่งเสรริมใหช้มบีการปช้ องกลันและแกช้ไข
ปลั ญหาอาชญากรรมเดป็กและเยาวชนทบีพื่กระทอาผริดใน
สลังคมรผ่วมกลับชสุมชน และหนผ่วยงานทบีเพื่ กบีพื่ยวขช้อง
(๗) พลัฒนาระบบการบรริหารและการ
ปฏริบลัตริราชการใหช้ทลันสมลัย เพพพื่อใหช้เกริดประโยชนยสลูงสสุดตผ่อ
ราชการและประชาชน
 18

(๘) พลัฒนาบสุคลากรใหช้มบีความรลูช้ ทลักษะ

ทลัศนคตริและจรริยธรรมใหช้เหมาะสมกลับการปฏริบลัตริ
ราชการอยผ่างมบีประสริทธริภาพ ซพพื่อสลัตยยสสุจรริต อสุทริศตนใหช้
แกผ่ราชการ รวมทลังขึ้ การเสรริมสรช้างคสุณธรรมและสรช้าง
ความภาคภลูมริใจในสถานภาพและบทบาทหนช้าทบีพื่ของเจช้า
หนช้าทบีท พื่ สุกฝผ่ าย
(๙) มสุผ่งเนช้นการใหช้บรริการแกผ่ประชาชน
ดช้วยความสะดวก รวดเรป็ว เปป็ นธรรมและปลอดภลัย
และสผ่งเสรริมการใหช้ความรลูช้ ความเขช้าใจในกฎหมาย
และกระบวนการยสุตริธรรมแกผ่ประชาชน
ในภายหลลัง รลัฐธรรมนลูญแหผ่งราชอาณาจลักร
ไทย พ.ศ.๒๕๔๐ ซขงพื่ มบีวลัตถสุประสงคยเพพพื่อสผ่งเสรริมและ
คสุช้มครองสริทธริเสรบีภาพของประชาชน ดช้วยการใหช้
ประชาชนมบีสผ่วนรผ่วมในการปกครองและตรวจสอบการ
ใชช้ออานาจรลัฐ รวมทลังขึ้ ปรลับปรสุงโครงสรช้างทางการเมพอง
ของประเทศใหช้มบีประสริทธริภาพและมบีความมลัพื่นคงเพริพื่ม
มากขขน ขึ้ โดยคอานขงถขงประโยชนยสลูงสสุดทบีพื่ประชาชนจะไดช้
รลับเปป็ นสอาคลัญ รลัฐธรรมนลูญแหผ่งราชอาณาจลักรไทย
พ.ศ. ๒๕๔๐ มาตรา ๒๗๕ จขงไดช้บลัญญลัตริใหช้ศาล
ยสุตริธรรมมบีหนผ่วยงานธสุรการทบีเพื่ ปป็ นอริสระโดยจลัดตลังขึ้ เปป็ น
สอานลักงานศาลยสุตริธรรม ซขงพื่ มบีอริสระในการบรริหารงาน
บสุคคล การงบประมาณ และการดอาเนรินการอพพื่น จขง
ทอาใหช้กระทรวงยสุตริธรรมไมผ่มบีภารกริจในการเปป็ นหนผ่วย
งานธสุรการใหช้กลับศาลยสุตริธรรมอบีกตผ่อไป การแยกศาล
ยสุตริธรรมออกจากกระทรวงยสุตริธรรมตามรลัฐธรรมนลูญ
แหผ่งราชอาณาจลักรไทย มบีผลบลังคลับใชช้ตงลัขึ้ แตผ่วลันทบีพื่
๒๐ สริงหาคม พ.ศ. ๒๕๔๓
 19

๔. ศาลปกครอง : ตตุลาการศาลปกครอง14
การจฉัดตฉันี้งศาลปกครองในประเทศไทยไดห้ เรติดมมดมาตฉันี้งแตม่ในสมฉัยของ
พระบาทสมเดป็จพระจยุลจอมเกลห้ าเจห้ าอยผม่หฉัวทดดไดห้ ทรงมดพระบรมราชโองการประกาศจฉัดตฉันี้ง
เคานวซติล(Council) หรคือสภาทดดปรซกษาแหม่งชาตติ ขซนี้นเมคืดอวฉันทดด ๘ พฤษภาคม ๒๔๑๗
คณะทดดปรซกษาดฉังกลม่าวมดหนห้ าทดดถวายคอาปรซกษาและความเหป็นตม่างๆในการบรติหาร
ประเทศเพคืดอจะนอาความคติดเหป็นหรคือมตติของสภาทดดปรซกษาราชการแผม่นดตินนฉันี้นไปปฏติบฉัตติ
หรคือตราเปป็ นกฎหมายออกมาบฉังคฉับใชห้ จากนฉันี้นเมคืดอวฉันทดด ๑๔ มติถยุนายน ๒๔๑๗ ไดห้ ทรงมด
พระบรมราชโองการโปรดเกลห้ าฯ ใหห้ ตราพระราชบฉัญญฉัตติเคานวซติลออฟสเตด(Council of
State) คคือทดดปฤกษาราชการแผม่นดติน หรคือคณะทดดปรซกษาราชการแผม่นดติน ประกอบดห้ วย
พระบาทสมเดป็จพระเจห้ าแผม่นดติน เปป็ นเปรสสติเดน และเคานวซติลลอรวออฟส
เตด(Councillors of State) จอานวน ๑๐-๒๐ คน มดอาอ นาจหนห้ าทดด ๒ ประการ คคือ เปป็ น
ทดดปรซกษาของพระองควในการบรติหารราชการแผม่นดตินและในการรม่างกฎหมาย กฉับ
พติจารณาเรคืดองทดดราษฎรไดห้ รฉับความเดคือดรห้ อน สถาบฉันทดดปรซกษาราชการแผม่นดตินนดนี้ เปป็ นรผป
แบบทดดคลห้ ายกฉับองควกรศาลปกครองทดดใชห้ กนฉั อยผม่ในบางประเทศ และถคือเปป็ นตห้ นแบบใน
การพฉัฒนาองควกรศาลปกครองของไทยในเวลาตม่อมา
ตม่อมาไดห้ ทรงตฉันี้งคณะทดดปรซกษาราชการสม่วนพระองควขนี้ นซ เรดยกวม่า
ปรดวด เคานวซติล (privy Council) มดหนห้ าทดดเปป็ นทดดปรซกษาราชการสม่วนพระองควและชม่วย
ปฏติบฉัตติราชการอคืดนๆ ตามแตม่พระองควจะทรงมอบภารกติจใหห้ อยม่างไรกป็ตามหนห้ าทดดของ
สภานดนี้รองมาจากเคานวซติลออฟสเตด เพราะขห้ อความทดดตกลงและปรซกษากฉันแลห้ วใน
ปรดวด เคานวซติล จะตห้ องนอาเสนอเสนาบดดโดยผม่านเคานวซติลออฟสเตดเสดยกม่อน
ภายหลฉังการเปลดดยนแปลงการปกครอง รฉัฐบาลในสมฉัยนฉันี้นโดยดอารติของ
นายปรดดด พนมยงคว ประสงควใหห้ มดการจฉัดตฉันี้งองควกรขซนี้นประเภทหนซดงในประเทศไทย
เพคืดอทอาหนห้ าทดดพติจารณาขห้ อพติพาทระหวม่างรฉัฐกฉับเอกชนโดยใหห้ มดสภาพเชม่นเดดยวกฉับสภา
แหม่งรฉัฐ(Conseil d’Etat)ของประเทศฝรฉัดงเศส จซงไดห้ มดการตราพระราชบฉัญญฉัตติวม่าดห้ วย
คณะกรรมการกฤษฎดกา พ.ศ. ๒๔๗๖ กอาหนดใหห้ มดคณะกรรมการกฤษฎดกามดอาอ นาจ
หนห้ าทดดและโครงสรห้ างอยม่างเดดยวกฉับ Conseil d’Etat ของฝรฉัดงเศส มดฐานะเปป็ นกรม สฉังกฉัด
สอานฉักนายกรฉัฐมนตรด โดยโอนงานและเจห้ าหนห้ าทดดในกรมรม่างกฎหมายมาสฉังกฉัดคณะ
กรรมการกฤษฎดกา และใหห้ คณะกรรมการกฤษฎดกามดหนห้ าทดดจฉัดทอารม่างกฎหมายหรคือกฎ
ขห้ อบฉังคฉับตามคอาสฉัดงของสภาผผห้แทนราษฎร หรคือคณะรฉัฐมนตรด รฉับปรซกษาใหห้ ความเหป็น
ทางกฎหมายแกม่ทบวงการเมคืองของรฉัฐบาล และพติจารณาพติพากษาคดดปกครองทดดจะไดห้ มด
กฎหมายใหห้ อยผม่ในออานาจของคณะกรรมการกฤษฎดกา ทฉันี้งนดนี้ ความประสงควของผผห้รม่าง
กฎหมายดฉังกลม่าวตห้ องการใหห้ ราษฎรมดชม่องทางทดดจะรห้ องเรดยนคอาสฉัดงทางปกครองทดดไมม่ชอบ
ดห้ วยกฎหมายไปยฉังคณะกรรมการกฤษฎดกาไดห้ นนี้นฉั เอง อยม่างไรกป็ตาม พระราชบฉัญญฉัตติ
วม่าดห้ วยคณะกรรมการกฤษฎดกา พยุทธศฉักราช ๒๔๗๖ ไดห้ บฉัญญฉัตติวม่าการพติจารณาคดด
ปกครองจะเปป็ นออานาจของคณะกรรมการกฤษฎดกาไดห้ กตป็ ม่อเมคืดอมดการตรากฎหมายใหห้ มด
ออานาจเชม่นนฉันี้นอดกชฉันี้นหนซดงกม่อน ดฉังนฉันี้น แมห้ จะไดห้ มดการจฉัดตฉันี้งคณะกรรมการกฤษฎดกาและ
กอาหนดใหห้ คณะกรรมการกฤษฎดกามดอาอ นาจหนห้ าทดดพติจารณาคดดปกครองไดห้ อยม่างกวห้ างๆ
กป็ตาม แตม่ตามขห้ อเทป็จจรติงนฉันี้น กรรมการกฤษฎดกากป็ยฉังไมม่อาจพติจารณาพติพากษาคดด
ปกครองไดห้ เนคืดองจากยฉังไมม่มดการตรากฎหมายวม่าดห้ วยออานาจของคณะกรรมการกฤษฎดกา
ในคดดปกครองออกมารองรฉับ
จากนฉันี้นมดการประกาศใชห้ รฉัฐธรรมนผญแหม่งราชอาณาจฉักรไทย พยุทธศฉักราช
๒๔๙๒ ซซดงรฉัฐธรรมนผญฉบฉับนดนี้มดบทบฉัญญฉัตติทดสาอ คฉัญ ๒ มาตรา ซซดงเกดดยวขห้ องกฉับ
การฟห้ องรห้ องคดดปกครอง โดยคยุห้มครองสติทธติของประชาชนในการยคืดนเรคืดองราวรห้ องทยุกขว
และการฟห้ องหนม่วยราชการ กลม่าวคคือ มาตรา ๔๒ “บยุคคลคนเดดยวหรคือหลายคนรม่วมกฉัน
ยม่อมมดสทติ ธติเสนอเรคืดองราวรห้ องทยุกขวภายในเงคืดอนไขและวติธกด ารทดดกฎหมายบฉัญญฉัตติ” และ
มาตรา ๔๔ “สติทธติของบยุคคลทดดจะฟห้ องหนม่วยงานราชการซซดงเปป็ นนติตติบยุคคลใหห้ รฉับผติดเพคืดอ
การกระทอาของเจห้ าพนฉักงาน ในฐานเสมคือนเปป็ นตฉัวการหรคือนายจห้ างยม่อมไดห้ รฉับ
14
วารสารวติชาการศาลปกครอง ปด ทดด ๓ ฉบฉับทดด ๓ กฉันยายน-ธฉันวาคม ๒๕๔๖ และ สาระสอาคฉัญของกฎหมายวม่า
ดห้ วยศาลปกครองและวติธดพติจารณาคดดปกครอง โดย โภคติน พลกยุล.,สวฉัสดติการสอานฉักงานศาลปกครอง ๒๕๔๔
 20

ความคยุห้มครอง” ดฉังนฉันี้น ในปด พ.ศ. ๒๔๙๒ จซงไดห้ มดการประกาศใชห้ พระราชบฉัญญฉัตติเรคืดอง

ราวรห้ องทยุกขว พ.ศ. ๒๔๙๒ พระราชบฉัญญฉัตติฉบฉับนดนี้ไดห้ จฉัดตฉันี้ง คณะกรรมการเรคืดองราวรห้ อง
ทยุกขว ขซนี้นอดกคณะหนซดงแยกตม่างหากจากคณะกรรมการกฤษฎดกา เพคืดอใหห้ หนห้ าทดดทนี้งฉั ๒ ดห้ าน
ของคณะกรรมการกฤษฎดกามดการปฏติบฉัตติอยม่างจรติงจฉัง โดยเฉพาะอยม่างยติดงในดห้ าน
การพติจารณาวตินติจฉฉัยขห้ อพติพาททางปกครองเพคืดอแกห้ ไขความเดคือดรห้ อนของประชาชนจาก
การปฏติบฉัตติหนห้ าทดดของทางราชการโดยใชห้ ระบบรห้ องทยุกขว ทดดใหห้ ประชาชนมดสทติ ธติเสนอเรคืดอง
ความเดคือดรห้ อนของตนใหห้ คณะกรรมการวตินติจฉฉัยขห้ อรห้ องทยุกขว เปป็ นผผห้พติจารณาวตินติจฉฉัย
จากนฉันี้นจซงเสนอคอาวตินติจฉฉัยนฉันี้นใหห้ นายกรฉัฐมนตรดพติจารณาสฉัดงการตม่อไป อฉันเปป็ น
การเตรดยมการเพคืดอนอาไปสผม่การเปป็ นศาลปกครองทดดสมบผรณวในอนาคต
นอกจากรฉัฐธรรมนผญฉบฉับดฉังกลม่าวแลห้ ว ในรฉัฐธรรมนผญฉบฉับสอาคฉัญอคืดน
อฉันไดห้ แกม่รฉัฐธรรมนผญแหม่งราชอาณาจฉักรไทย พยุทธศฉักราช ๒๔๗๕ แกห้ ไขเพติดมเตติม
พยุทธศฉักราช ๒๔๙๕ รฉัฐธรรมนผญแหม่งราชอาณาจฉักรไทย พยุทธศฉักราช ๒๕๑๑ กป็ไดห้ มด
บทบฉัญญฉัตติเกดดยวกฉับการฟห้ องคดดปกครองซซดงคยุห้มครองสติทธติของประชาชนใน
การยคืดนเรคืดองราวรห้ องทยุกขวและการฟห้ องหนม่วยงานราชการ จนกระทฉันี้ง เมคืดอมดการประกาศใชห้
รฉัฐธรรมนผญแหม่งราชอาณาจฉักรไทย พยุทธศฉักราช ๒๕๑๗ ซซดงเปป็ นรฉัฐธรรมนผญฉบฉับแรก
ทดดบฉัญญฉัตติถซงการจฉัดตฉันี้งศาลปกครอง โดยบฉัญญฉัตติไวห้ ในมาตรา ๒๑๒ เพดยงมาตราเดดยววม่า
“ศาลปกครอง และศาลในสาขาแรงงาน สาขาภาษดหรคือสาขาสฉังคมจะจฉัดตฉันี้งโดยพระราช
บฉัญญฉัตติ ...” แตม่กยป็ ฉังไมม่มดการตราพระราชบฉัญญฉัตติจฉัดตฉันี้งศาลปกครองขซนี้นมา
แตม่อยม่างใด และเนคืดองจากมดการยซดออานาจการปกครองประเทศโดยคณะปฏติรผป
การปกครองแผม่นดตินเมคืดอวฉันทดด ๖ ตยุลาคม ๒๕๑๙ ไดห้ ยกเลติกรฉัฐธรรมนผญ
แหม่งราชอาณาจฉักรไทย พยุทธศฉักราช ๒๕๑๗ และประกาศใชห้ รฉัฐธรรมนผญ
แหม่งราชอาณาจฉักรไทย พยุทธศฉักราช ๒๕๑๙ แทน โดยไมม่มดบทบฉัญญฉัตติใดเกดดยวกฉับ
การจฉัดตฉันี้งศาลปกครองแตม่ประการใด การดอาเนตินการเพคืดอจฉัดตฉันี้งศาลปกครองจซงไดห้ ชะงฉัก
ลงอดกครฉันี้งหนซดง
คณะกรรมการเรคืดองราวรห้ องทยุกขวตามพระราชบฉัญญฉัตติเรคืดองราวรห้ องทยุกขว
พ.ศ. ๒๔๙๒ ซซดงไดห้ ทาอ หนห้ าทดดพติจารณาวตินติจฉฉัยคดดปกครองมาระยะหนซดง จซงไดห้ มด
การปรฉับปรยุงองควกรเกดดยวกฉับการพติจารณาวตินติจฉฉัยคดดปกครองใหมม่ โดยรวมคณะ
กรรมการกฤษฎดกาตามพระราชบฉัญญฉัตติวม่าดห้ วยคณะกรรมการกฤษฎดกา
พ.ศ. ๒๔๗๖ และคณะกรรมการเรคืดองราวรห้ องทยุกขวตามพระราชบฉัญญฉัตติเรคืดองราวรห้ อง
ทยุกขว พ.ศ. ๒๔๙๒ เขห้ าดห้ วยกฉัน ซซดงมดหลฉักการเดดยวกฉันกฉับทดดบฉัญญฉัตติไวห้ ในพระราชบฉัญญฉัตติ
วม่าดห้ วยคณะกรรมการกฤษฎดกา พ.ศ. ๒๔๗๖ โดยการตรากฎหมายขซนี้นใหมม่อกด ฉบฉับ
คคือ พระราชบฉัญญฉัตติคณะกรรมการกฤษฎดกา พ.ศ. ๒๕๒๒ ขซนี้นใชห้ บฉังคฉับ และยกเลติกพระ
ราชบฉัญญฉัตติวม่าดห้ วยคณะกรรมการกฤษฎดกา พ.ศ. ๒๔๗๖ และพระราชบฉัญญฉัตติเรคืดองราว
รห้ องทยุกขว พ.ศ. ๒๔๙๒
รฉัฐบาลในสมฉัยตม่างๆ รวมทฉันี้งนฉักวติชาการและผผห้ทดเกดดยวขห้ อง กป็ไดห้ สนฉับสนยุน
ใหห้ มดการจฉัดตฉันี้งศาลปกครอง ในปด พ.ศ. ๒๕๓๘ ทฉันี้งนดนี้ รฉัฐสภาไดห้ แกห้ ไขรฉัฐธรรมนผญ
แหม่งราชอาณาจฉักรไทย แกห้ ไขเพติดมเตติม (ฉบฉับทดด ๕) พยุทธศฉักราช ๒๕๓๘ โดยเพติดมเตติม
บทบฉัญญฉัตติวม่าดห้ วยศาลปกครอง โดยกอาหนดใหห้ ศาลปกครองมดอาอ นาจพติจารณาพติพากษา
คดดตามทดดกฎหมายบฉัญญฉัตติ พระมหากษฉัตรติยวทรงแตม่งตฉันี้งและใหห้ ตยุลาการในศาลปกครอง
พห้ นจากตอาแหนม่ง การแตม่งตฉันี้งและการใหห้ ตยุลาการศาลปกครองพห้ นจากตอาแหนม่งตห้ องไดห้ รฉับ
ความเหป็นชอบจากคณะกรรมการตยุลาการศาลปกครองตามทดดกฎหมายบฉัญญฉัตติ และไดห้ มด
การเสนอรม่างพระราชบฉัญญฉัตติจฉัดตฉันี้งศาลปกครอง ฯลฯ พ.ศ. .... โดยสมาชติกรฉัฐสภาผผห้
แทนราษฎรอดกหลายครฉันี้ง โดยทดดรม่างพระราชบฉัญญฉัตติเหลม่านฉันี้นบฉัญญฉัตติใหห้ จฉัดตฉันี้ง
ศาลปกครองขซนี้นในระบบศาลยยุตติธรรม อยม่างไรกป็ดด การจฉัดตฉันี้งศาลปกครองตามแนวทาง
ดฉังกลม่าวไมม่ไดห้ รฉับการยอมรฉับอยม่างเปป็ นเอกฉฉันทวจากทยุกฝม่ ายทดดเกดดยวขห้ อง
เพคืดอใหห้ การจฉัดตฉันี้งศาลปกครองเปป็ นผลสอาเรป็จ รฉัฐบาลในสมฉัยพลเอก
ชวลติต ยงใจยยุทธ จซงไดห้ เสนอรม่างพระราชบฉัญญฉัตติจฉัดตฉันี้งศาลปกครองและวติธพด ติจารณาคดด
ปกครอง พ.ศ. .... ในเดคือนกยุมภาพฉันธว พ.ศ. ๒๕๔๐ โดยมดหลฉักการใหห้ ยกเลติก
งานวตินติจฉฉัยเรคืดองราวรห้ องทยุกขวของคณะกรรมการกฤษฎดกา และใหห้ โอนเรคืดองรห้ องทยุกขว
 21
ไปเปป็ นคดดปกครอง ทฉันี้งใหห้ มดการจฉัดตฉันี้งหนม่วยธยุรการของศาลปกครองขซนี้นใหมม่ แทนการทอา
หนห้ าทดดดฉังกลม่าวของสอานฉักงานคณะกรรมการกฤษฎดกา
ตม่อมา รฉัฐธรรมนผญแหม่งราชอาณาจฉักรไทย พยุทธศฉักราช ๒๕๔๐
ไดห้ บฉัญญฉัตติใหห้ มดการจฉัดตฉันี้งศาลปกครองแยกตม่างหากจากศาลอคืดนๆ ในลฉักษณะศาลคผม่
อฉันเปป็ นศาลอดกระบบหนซดงทดดแยกตม่างหากจากศาลยยุตติธรรม โดยใหห้ มอด าอ นาจหนห้ าทดดวตินติจฉฉัย
คดดปกครอง ใหห้ มดการแตม่งตฉันี้งตยุลาการศาลปกครอง ใหห้ มดคณะกรรมการตยุลาการ
ศาลปกครอง ตลอดจนใหห้ มดการจฉัดตฉันี้งหนม่วยธยุรการของศาลปกครองทดดเปป็ นอติสระขซนี้นโดย
เฉพาะ ซซดงเกติดจากแรงผลฉักดฉันในการปฏติรผปการเมคืองของประชาชน และตม่อมากป็ไดห้
มดการตราพระราชบฉัญญฉัตติจฉัดตฉันี้งศาลปกครองและวติธพด ติจารณาคดดปกครอง พ.ศ. ๒๕๔๒
จฉัดตฉันี้งศาลปกครองขซนี้น โดยมดหลฉักการในทอานองเดดยวกฉับรม่างพระราชบฉัญญฉัตติจฉัดตฉันี้ง
ศาลปกครอง ฯลฯ ทดดเสนอตม่อสภาผผห้แทนราษฎรใน พ.ศ. ๒๕๔๐ ทดดกลม่าวมา ซซดงมดผล
ใชห้ บฉังคฉับตฉันี้งแตม่วฉันทดด ๑๑ ตยุลาคม ๒๕๔๒ และในวฉันทดด ๙ มดนาคม ๒๕๔๔ ศาลปกครอง
กป็ไดห้ เปติ ดทอาการอยม่างเปป็ นทางการ เพคืดอทอาหนห้ าทดดพติจารณาพติพากษาคดดปกครองเปป็ น
ครฉันี้งแรกในประเทศไทย

๕. ศาลทหาร : ตตุลาการศาลทหาร15
ในการปกครองบฉังคฉับบฉัญชากองกอาลฉังของตนใหห้ อยผม่ในระเบดยบวตินฉัยเพคืดอ
ความมฉัดนคงแหม่งชาตติ วติธกด ารนฉันี้นกป็ไดห้ พฉัฒนามาจนถซงระบบศาลทหารในปฉัจจยุบฉันการสฉัดงสม
และพฉัฒนาจะคม่อยเปป็ นคม่อยไปตามระยะเวลาและยยุคสมฉัย คคือ
กฎหมายเกม่าแกม่ของไทยทดดวางระเบดยบการตฉัดสตินลงโทษทหาร อฉัน
เปป็ นตห้ นเคห้ าของกติจการศาลทหาร ไดห้ แกม่ กฎหมายตราสามดวงลฉักษณะขบถศซก ซซดงเปป็ น
สม่วนหนซดงของบรรดาพระราชกอาหนดกฎหมายทดดไดห้ ชาอ ระสะสางตามพระบรมราชโองการ
ของพระบาทสมเดป็จพระพยุทธยอดฟห้ าจยุฬาโลก เมคืดอ พ.ศ.๒๓๔๗ กฎหมายฉบฉับนดนี้ไดห้ วาง
ระเบดยบการลงโทษทดดยม่อทห้ อในทดดรบไวห้ โดยกอาหนดวม่าชฉันี้นใดผผห้บฉังคฉับบฉัญชาลงโทษเองไดห้
ชฉันี้นใดตห้ องนอาตฉัวสม่ง “นายกองยกกระบฉัตรเกดยกกาย” เพคืดอพติจารณาลงโทษ และ "เกดย
กกาย" คคือเจห้ าหนห้ าทดดตห้อนทหารเขห้ ารบ ทฉันี้งสามนายนดนี้รวมกฉันเปป็ นองควคณะพติจารณา
พติพากษา ซซดงบฉัญญฉัตติไวห้ ความตอนหนซดงวม่า
“ถห้ าผผห้ใดตม่อรบดห้ วยราชศฉัตรผ มดฟฉังบฉังคฉับยม่อทห้ อในทดดรบ ฝฉันี้นเฟคื อนจาก
กระบวนทฉับประการใด ถห้ ามดบฉันดาศฉักดติธแตม่นา ๘๐๐ ลงมาถซงไพรม่ไซรห้ โทษหนฉักเทม่าใด
ใหห้ ลงโทษโดยโทษานยุโทษนฉันี้น ถห้ าบฉันดาศฉักดติธ ๑๐๐๐ หนซดงขซนี้นไป ใหห้ กยุมเอาตฉัวไปสม่ง
แกม่นายกองยยุกระบฉัดเกดยกกาย ใหห้ ลงโทษโดยโทษานยุโทษนฉันี้น แลใหห้ เกดยกกายบฉันดาถคือ
อาชญาตห้ อนพล กฎหมายเอาโทษนฉันี้นไปบอกแกม่นายกอง และยยุกระบฉัด เกดยกกาย
ใหห้ พติจารณาโดยโทษ และเมคืดอยยุกระบฉัดและขยุนหมคืดนจะลงโทษผผห้ฝนี้นฉั เฟคื อนในกลาง
สงครามนฉันี้น ถห้ าแลฝฉันี้นเฟคื อนลงมาถซงชห้ างมห้ านายกองใหห้ ลงโทษจงหนฉักเรม่งตห้ อนเขห้ าใหห้ รบ
ถห้ าแลถอยหลฉังลงมาจากนายทฉับนายกอง ใหห้ ลงโทษถซงสตินี้นชดวติต”
ในสมฉัยกรยุงรฉัตนโกสตินทรวตนี้งฉั แตม่รฉัชกาลทดด ๑ ถซง รฉัชกาลทดด ๕ มดศาล
ชคืดอตม่าง ๆ เปป็ นจอานวนมากสฉังกฉัดอยผม่ตามกระทรวงทบวงกรมตม่าง ๆ ศาลใดสฉังกฉัด
กระทรวงทบวงกรมใด เขตออานาจของศาลกป็เปป็ นไปตามออานาจหนห้ าทดดของกระทรวง
ทบวงกรมนฉันี้น สอาหรฉับศาลทดดเรดยกวม่า "ศาลกลาโหม"นฉันี้น นอกจากจะชอาระความทดดเกดดยว
กฉับทหารแลห้ วยฉังชอาระความพลเรคือนดห้ วย ทฉันี้งนดนี้เนคืดองจากสมยุหพระกลาโหมนฉันี้นมติไดห้ มด
ออานาจหนห้ าทดดเฉพาะการบฉังคฉับบฉัญชาทหารบก ทหารเรคือเทม่านฉันี้น แตม่ยฉังมดหนห้ าทดดจฉัดการ
15
www.mod.go.th/opsd/jagweb/data/mjpcontent.htm และ
www.schq.mi.th/mil_court.doc
 22
ปกครองหฉัวเมคืองฝม่ ายใตห้ ดห้วย ศาลทดดขนี้ นซ อยผม่ในกระทรวงกลาโหมจซงมดทนี้งฉั ศาลทดดตนี้งฉั อยผม่ใน
กรยุงเทพ ฯ และศาลในหฉัวเมคืองฝม่ ายใตห้ ดห้วย ศาลกลาโหมจซงมดลฉักษณะเปป็ นทฉันี้งศาลทหาร
และ
ศาลพลเรคือน ศาลทปีที่ขท ถึนอยผใต นกระทรวงกลาโหมมปีทท งบั ศาลทปีที่ตท งบั อยผใต นกรรุ งเทพ และศาลใน
หบัวเมมืองฝต ายใตด้ดวด้ ย ศาลกลาโหมจถึงมปีลกบั ษณะเปร็ นทบัทงศาลทหารและศาลพลเรมื อน
ใน พ.ศ.๒๔๒๐ พระบาทสมเดป็จพระจยุลจอมเกลห้ าเจห้ าอยผม่หฉัวไดห้ ทรง
พระกรยุณาโปรดเกลห้ า ฯ ใหห้ จฉัดทหารมหาดเลป็กตฉันี้งขซนี้นเปป็ นกองรห้ อย และตม่อมาขยายขซนี้น
เปป็ นกรมทหารมหาดเลป็กมดวติธกด ารปกครองบฉังคฉับบฉัญชาตามขห้ อบฉังคฉับทหาร จ.ศ.๑๒๓๙
ขห้ อบฉังคฉับนดนี้มดบทบฉัญญฉัตติในเรคืดองการตฉัดสตินความของทหารมหาดเลป็กวม่ า ถห้ าทหาร
มหาดเลป็กตม่อทหารมหาดเลป็กมดถห้อยความตม่อกฉันประการใดใหห้ วม่ากฉันในกรม ถห้ ามดผห้ ผอดนคื
มายคืดนเรคืดองราวกลม่าวโทษทหารมหาดเลป็กประการใด ใหห้ ยดคืนเรคืดองราวตม่อแอดยยุแตนตว แอ
นยยุแตนตวนาอ เสนอในทดดประชยุมออฟฟติ ช (ซซดงอาจเรดยกไดห้ วม่าเปป็ น “ศาลทหารมหาดเลป็ก”)
แลห้ วแตม่ผห้ ผรฉับพระบรมราชโองการจะบฉังคฉับใหห้ ผห้ ผใดตฉัดสตินเปรดยบเทดยบเปป็ นความเถห้ าแกม่
ตามแตม่จะตกลงกฉัน ถห้ าฝม่ ายโจทกวไมม่ยอมความเปรดยบเทดยบกป็ใหห้ ไปฟห้ องรห้ องโรงศาลตาม
ธรรมเนดยม ถห้ าทหารจะเปป็ นความกฉับผผห้อดนคื ใหห้ ไปฟห้ องรห้ องยฉังโรงศาล
ตามระเบดยบประเพณดบห้านเมคือง
ตม่อมาใน พ.ศ.๒๔๓๔ พระบาทสมเดป็จพระจยุลจอมเกลห้ าเจห้ าอยผม่หฉัวไดห้
ทรงพระกรยุณาโปรดเกลห้ า ฯ ใหห้ ตนี้งฉั กระทรวงยยุตติธรรมขซนี้นโดยรวบรวมศาลซซดง
กระจฉัดกระจายสฉังกฉัดอยผม่ในกระทรวงทบวงกรมตม่างๆ เขห้ ามาสฉังกฉัดกระทรวงยยุตติธรรมจน
หมดสตินี้นทยุกศาลใน พ.ศ.๒๔๓๙ คงยกเวห้ นแตม่เพดยงศาลทหารซซดงยฉังคงสฉังกฉัดกระทรวง
กลาโหม
อยผม่ตามเดติม ศาลในประเทศไทยจซงแบม่งไดห้ เปป็ นศาลกระทรวงยยุตติธรรมกฉับศาลทหาร
นฉับแตม่นนี้นฉั มา
ตม่อมาในปด พ.ศ.๒๔๕๐ ไดห้ มดการตรา “พระธรรมนผญศาลทหารบก
ร.ศ.๑๒๖” และตรา “พระธรรมนผญศาลทหารเรคือ ร.ศ.๑๒๗” มาบฉังคฉับใชห้ ในปด ถฉัดมา
ซซดงในยยุคนฉันี้นไดห้ แยกวติธพด ติจารณาความอาญาคดดของทหารบกและทหารเรคือออกจากกฉัน
ศาลทหารบกตฉันี้งขซนี้นเปป็ นครฉันี้งแรกเมคืดอมดการประกาศใชห้ พระธรรมนผญศาลทหาร ร.ศ.๑๒๖
(พ.ศ.๒๔๕๐) สม่วนศาลทหารเรคือตฉันี้งขซนี้นเปป็ นครฉันี้งแรกเมคืดอมดการประกาศใชห้ พระธรรมนผญ
ศาลทหารเรคือ ร.ศ.๑๒๗ (พ.ศ.๒๔๕๑) เฉพาะพระธรรมนผญศาลทหารบกไดห้ มด
การแกห้ ไขเพติดมเตติมและบฉัญญฉัตติขนี้ นซ ใหมม่หลายครฉันี้ง
ใน พ.ศ.๒๔๕๕ พระบาทสมเดป็จพระมงกยุฎเกลห้ าเจห้ าอยผม่หฉัวไดห้ ทรง
พระกรยุณาโปรดเกลห้ า ฯ ใหห้ ตราพระราชบฉัญญฉัตติเพติดมเตติมพระธรรมนผญศาลทหารบก
วม่าดห้ วยตอารวจภผธร รฉัตนโกสตินทรศก ๑๓๑ ตามพระราชบฉัญญฉัตตินนี้ ด ตอารวจภผธรเปป็ นบยุคคล
ทดดอยผม่ใตห้ อาอ นาจศาลทหารบกดห้ วย
ใน พ.ศ.๒๔๕๙ ไดห้ ทรงพระกรยุณาโปรดเกลห้ า ฯ ใหห้ ออกประกาศกอาหนด
ออานาจ “ศาลทหารรฉักษาวฉัง” ซซดงกอาหนดใหห้ ศาลทหารรฉักษาวฉังมดอาอ นาจพติจารณาคดด
ทดดทหารรฉักษาวฉังกระทอาความผติดเปป็ นคดดอาญาวฉัง มดกฎมณเฑดยรบาล เปป็ นตห้ น
ตม่อมาพระธรรมนผญศาลทหารบก ร.ศ.๑๒๖ ไดห้ ถผกยกเลติกไป และ
ใชห้ พระราชบฉัญญฉัตติธรรมนผญศาลทหารบก พ.ศ.๒๔๖๕ แทน
ใน พ.ศ.๒๔๖๙ พระบาทสมเดป็จพระปกเกลห้ าเจห้ าอยผม่หฉัวไดห้ มดพระบรม
ราชโองการโปรดเกลห้ า ฯ ใหห้ ยกเลติกออานาจศาลทหารรฉักษาวฉังไปรวมกฉับศาลทหารบก
ใน พ.ศ.๒๔๗๗ ไดห้ ทรงพระกรยุณาโปรดเกลห้ า ฯ ใหห้ ตราพระราชบฉัญญฉัตติ
ธรรมนผญศาลทหาร พยุทธศฉักราช ๒๔๗๗ พระราชบฉัญญฉัตตินนี้ ได ดห้ รวมพระธรรมนผญ
ศาลทหารบกกฉับพระธรรมนผญศาลทหารเรคือ เขห้ าเปป็ นฉบฉับเดดยวกฉัน จนกระทฉัดงในปด
พ.ศ.๒๔๗๗ หลฉังจากมดการเปลดดยนแปลงการปกครองแผม่นดตินแลห้ ว ไดห้ ยกเลติก
 23

พระธรรมนผญศาลทหารบกและพระธรรมนผญศาลทหารเรคือ แลห้ วตรา“พระราชบฉัญญฉัตติ

ธรรมนผญศาลทหาร พ.ศ.๒๔๗๗” ซซดงใชห้ บฉังคฉับทฉันี้งทหารบกและทหารเรคือขซนี้นแทน
ตม่อมาพระราชบฉัญญฉัตติธรรมนผญศาลทหารพยุทธศฉักราช ๒๔๗๗ ไดห้
ถผกยกเลติกไป และใชห้ พระราชบฉัญญฉัตติธรรมนผญศาลทหาร พ.ศ.๒๔๙๘ แทน คคือฉบฉับทดด
ใชห้ อยผม่ในปฉัจจยุบฉันนดนี้ โดยไดห้ มดการแกห้ ไขเพติดมเตติมจนถซงฉบฉับทดด ๗ พ.ศ.๒๕๒๖ และแกห้ ไข
โดยประกาศของคณะปฏติวฉัตติฉบฉับทดด ๓๐๒ ลงวฉันทดด ๑๓ ธฉันวาคม ๒๕๑๕ และฉบฉับทดด
๒๕ ลงวฉันทดด ๘ พฤศจติกายน ๒๕๒๐ ทฉันี้งนดนี้ บทบฉัญญฉัตติตามพระราชบฉัญญฉัตติฉบฉับนดนี้เปป็ น
กฎหมายทดดบฉัญญฉัตติเกดดยวกฉับกระบวนยยุตติธรรมของทหารไวห้ โดยเฉพาะ ซซดงกลม่าวถซง
เขตออานาจและออานาจในการพติจารณาพติพากษาคดดของศาล การควบคยุมผผห้ตห้องหาซซดงเปป็ น
บยุคคลทดดอยผม่ในออานาจศาลทหาร และการสอบสวนคดดอาญาทฉันี้งปวงทดดอยผม่ในออานาจ
ศาลทหาร การฟห้ องคดดและการพติจารณาคดด ตลอดจนถซงการอยุทธรณวและฎดกา
การบฉังคฉับคดดตามคอาพติพากษา ทฉันี้งนดนี้ รฉัฐธรรมนผญแหม่งราชอาณาจฉักรไทย พยุทธศฉักราช
๒๕๔๐ ไดห้ มดบทบฉัญญฉัตติรองรฉับเกดดยวกฉับเรคืดองศาลทหาร และเรคืดองอคืดนๆ ทดดเกดดยวขห้ องไวห้
ดห้ วย.
๖ ระบบวติธทพติจารณา
วติธพด ติจารณาความ หมายถซง กระบวนการพติจารณาทดดกาอ หนดขฉันี้นตอนของ
การดอาเนตินการตม่างๆ เพคืดอใหห้ ไดห้ มาซซดงความยยุตติธรรม หรคืออาจกลม่าวไดห้ วม่าเปป็ นกฎหมาย
ทดดประกอบดห้ วยกฎเกณฑวทดบฉังคฉับหรคืออนยุญาตใหห้ คม่ผความและศาลปฏติบฉัตติตามเพคืดอใหห้ ไดห้ มา
ซซดงขห้ อเทป็จจรติงและขห้ อกฎหมายทดดเกดดยวขห้ องกฉับการแกห้ ไขปฉัญหาของคดด
ความสอาคฉัญของกฎหมายวม่าดห้ วยวติธพด ติจารณาความคคือ เปป็ นกฎหมาย
วม่าดห้ วยการกอาหนดวติธกด ารทดดบยุคคลภายนอกจะเสนอคดดหรคือเรคืดองของตนตม่อศาลและเปป็ น
กลไกในการควบคยุมและตรวจสอบการใชห้ ดยุลพตินติจของผผห้ใชห้ อาอ นาจตยุลาการ
หลฉักการสอาคฉัญในกฎหมายวติธพด ติจารณาความมดหลายหลฉักการ แตม่หลฉัก
การทดดถคือวม่าเปป็ นหลฉักการพคืนี้นฐานซซดงสมควรพติจารณาเปป็ นพติเศษ คคือ16
(๑) หลฉักการคห้ นหาความจรติงแหม่งคดด
ในการพติจารณาคดดนนี้นฉั ไมม่วม่าจะเปป็ นคดดประเภทใด ขห้ อเทป็จจรติง
ทดดจะใชห้ ประกอบในการพติจารณาเพคืดอนอาไปสผม่การพติพากษาหรคือมดคาอ สฉัดงใดๆ ไดห้ นนี้นฉั จะตห้ อง
ปรากฏวม่าในคดดนนี้นฉั มดขห้อเทป็จจรติงเพดยงพอแกม่การวตินติจฉฉัยคดด ซซดงการทดดศาลจะไดห้ ขห้อเทป็จจรติง
มาประกอบการวตินติจฉฉัยนฉันี้นกป็ขนี้ นซ อยผม่กบฉั ออานาจของศาลในการแสวงหาขห้ อเทป็จจรติงตาม
ทดดกฎหมายกอาหนดไวห้
(๒) หลฉักการฟฉังความทยุกฝม่ าย
หลฉักการฟฉังความทยุกฝม่ ายมดรากฐานมาจากแนวคติดทดดวม่า ผผห้ทาอ
หนห้ าทดดวตินติจฉฉัยชดนี้ขาดยม่อมถผกจอากฉัดในการรฉับรผห้ขห้อเทป็จจรติง และบยุคคลทดดรห้ ขผ ห้ อเทป็จจรติง
มากทดดสดยุ กป็คคือบยุคคลทดดถผกกระทบสติทธติจากคอาวตินติจฉฉัยนฉันี้นเอง ฉะนฉันี้นการรฉับฟฉังขห้ อเทป็จจรติง
ตม่างๆจากบยุคคลดฉังกลม่าวยม่อมทอาใหห้ ผห้ ผทดมดหนห้ าทดดวตินติจฉฉัยชดนี้ขาดสามารถตฉัดสตินคดดไดห้
อยม่างถผกตห้ อง
(๓) หลฉักการพติจารณาคดดโดยเปติ ดเผย
หลฉักการพติจารณาคดดโดยเปติ ดเผย หมายถซงการเปติ ดโอกาส
ใหห้ บยุคคลทฉัดวไปสามารถเขห้ าฟฉังการพติจารณาคดดของศาลไดห้ โดยผผห้ทดไมม่เกดดยวขห้ องในคดดนนี้ฉัน
ชอบทดดจะไดห้ อยผม่รม่วมในการพติจารณาไดห้ เชม่นเดดยวกฉัน เพคืดอเปป็ นการควบคยุมการปฏติบฉัตติ
หนห้ าทดดของฝม่ ายตยุลาการโดยประชาชนทฉัดวไป แตม่อาจมดขห้อจอากฉัดในกรณดเพคืดอเปป็ นการ
คยุห้มครองสติทธติสม่วนบยุคคล
(๔) หลฉักการพติจารณาคดดโดยเรป็ว

16
ระบบไตม่สวนในกฎหมายวติธดพติจารณาคดดปกครองไทย, คติดงาม คงตระกผล, วติทยานติพนธวมหาบฉัณฑติต, คณะ
นติตติศาสตรว มหาวติทยาลฉัยธรรมศาสตรว,๒๕๔๖
 24
กระบวนการยยุตติธรรมทดดดดนนี้ฉันจะตห้ องใหห้ คม่ผความไดห้ รฉับความ
ยยุตติธรรมดห้ วยความรวดเรป็วตามสมควรดห้ วย ดฉังสยุภาษติตกฎหมายทดดวม่า “ความยยุตติธรรม
ทดดลม่าชห้ าคคือความไมม่ยยุตติธรรม”
ถซงแมห้ วม่าวติธพด ติจารณาความของคดดตม่างๆ จะมดรายละเอดยดแตกตม่างกฉัน แตม่
หลฉักการพคืนี้นฐานทฉัดวไปทดดทยุกระบบวติธพด ติจารณาความตห้ องมด คคือหลฉักการคห้ นหาความจรติง
หลฉักการฟฉังความทยุกฝม่ าย หลฉักการพติจารณาคดดโดยเปติ ดเผย หลฉักการพติจารณาคดด
โดยรวดเรป็ว หลฉักการตม่างๆทดดกลม่าวนดนี้ เปป็ นหลฉักการทดดแมห้ ไมม่มดการบฉัญญฉัตติไวห้ เปป็ น
ลายลฉักษณวอกฉั ษรกป็ตห้องถคือวม่าเปป็ นหลฉักกฎหมายทฉัดวไปทดดศาลจะตห้ องนอามาใชห้ ในการดอาเนติน
กระบวนพติจารณาดห้ วย
ในแงม่ทฤษฎดของระบบกฎหมายวติธพด ติจารณาความ เราสามารถแบม่งกลยุม่ม
หรคือประเภทโดยพติจารณาจากออานาจและหนห้ าทดดของคผม่ความและศาลในการดอาเนติน
กระบวนพติจารณาออกไดห้ เปป็ นสองประเภทใหญม่ๆ คคือ วติธพด ติจารณาระบบกลม่าวหาและ
วติธพด ติจารณาระบบไตม่สวน

๖.๑ ระบบไตม่สวน
ตามระบบนดนี้ศาลมดอาอ นาจทดดจะเรติดมดอาเนตินกระบวนพติจารณาตม่างๆไดห้
ดห้ วยตนเองโดยไมม่ตห้องรอใหห้ คม่ผความรห้ องขอ การดอาเนตินกระบวนพติจารณาถคือเปป็ นออานาจ
หนห้ าทดดของศาลโดยศาลจะเปป็ นผผห้กาอ หนดทติศทางในการดอาเนตินกระบวนพติจารณา ขห้ อเทป็จ
จรติงทดดนาอ ไปสผม่การพติพากษาของศาลไมม่จาอ กฉัดเฉพาะแตม่ขห้อเทป็จจรติงทดดเสนอโดยคผม่ความใน
คดดเทม่านฉันี้นแตม่ศาลมดอาอ นาจในการคห้ นหาความจรติงเพคืดอพติจารณาพติพากษาคดดดห้วย คผม่ความ
ในคดดมดหนห้ าทดดเปป็ นเพดยงผผห้ชม่วยเหลคือศาลในการคห้ นหาความจรติงเทม่านฉันี้นโดยไมม่มดภาระ
หนห้ าทดดในการกลม่าวอห้ างและไมม่มดภาระในการพติสจผ นว กระบวนพติจารณาใน
ระบบนดนี้มฉักจะเปป็ นการพติจารณาโดยเอกสารหรคือเปป็ นลายลฉักษณวอกฉั ษร มากกวม่าการ
ตม่อสผห้คดดกนฉั โดยวาจาระหวม่างคผม่ความ ศาลจะเปป็ นผผห้ใชห้ ดยุลพตินติจวม่าพยานหลฉักฐานใดนม่าเชคืดอ
ถคือ
โดยหลฉักหากคดดประเภทใดกฎหมายประสงควทดจะชม่วยเหลคือคผม่กรณดใน
การดอาเนตินคดดเนคืดองจากอดกฝม่ ายหนซดงมดอาอ นาจเหนคือกวม่า กฎหมายกป็มแด นวโนห้ มทดดจะใหห้
ออานาจศาลในการแสวงหาความจรติงโดยใชห้ ระบบไตม่สวน ซซดงใหห้ อาอ นาจศาลเปป็ นอยม่างมาก
ในการแสวงหาความจรติงและควบคยุมกระบวนพติจารณา

๖.๒ ระบบกลม่าวหา
ระบบกลม่าวหาหรคือการดอาเนตินกระบวนพติจารณาคดดโดยคผม่ความ หมายถซง
กระบวนการพติจารณาทดดศาลเปป็ นเพดยงผผห้ควบคยุมและกอากฉับดผแลกระบวนพติจารณา
ใหห้ เปป็ นไปดห้ วยความเรดยบรห้ อยเทม่านฉันี้น ศาลไมม่อาจรติเรติดมดห้ วยตนเองในการพติสจผ นวพยาน
หลฉักฐานใดหากคผม่ความมติไดห้ กลม่าวอห้ างขซนี้น คผม่ความมดบทบาทสอาคฉัญในการแสดงพยาน
หลฉักฐานโดยเปป็ นผผห้กาอ หนดขอบเขตของขห้ อเทป็จจรติงและกฎหมายในการดอาเนตินคดด การ
ดอาเนตินกระบวนการพติจารณาใชห้ กฎหมายลฉักษณะพยานทดดวม่า “ผผห้ใดกลม่าวอห้ าง ผผห้นนี้นฉั
นอาสคืบ” คอาวตินติจฉฉัยของศาลวางอยผม่บนพคืนี้นฐานของพยานหลฉักฐานทดดไดห้ รฉับฟฉังจากคผม่ความ
เทม่านฉันี้น โดยไมม่นาอ พยานหลฉักฐานทดดคม่ผความมติไดห้ เสนอมาประกอบในการพติจารณา
พติพากษาคดด กระบวนพติจารณาในระบบนดนี้จะมดลฉักษณะเปป็ นกระบวนพติจารณาดห้ วยวาจา