FILOZOFSKI FAKULTET U SARAJEVU

ODSJEK ZA ROMANISTIKU
Katedra za latinski jezik i rimsku književnost

GRČKA HISTORIOGRAFIJA: HERODOT

SEMINARSKI RAD

Predmet: Pregled rimske književnosti 1

Student: Davud Dedić
Mentor: Dijana Beljan, MA

Datum: 04.decembar 2018.god

 SADRŽAJ

Uvod ........................................................................................................................................ 3

1. Historiografija ......................................................................................................................4

2. Herodot .................................................................................................................................4
3. Historija ................................................................................................................................5
4. Sadržaj djela Historija po knjigama .....................................................................................6

4.1 Klio (I) ..........................................................................................................................6

4.2 Euterpa (II) ....................................................................................................................6
4.3 Talija (III) ........................................................................................................................7
4.4 Melpomena (IV) .............................................................................................................7
4.5 Terpsihora (V) ................................................................................................................8
4.6 Erato (VI).......................................................................................................................8
4.7 Polihimnija (VII) ..............................................................................................................9
4.8 Uranija (VIII) ......................................................................................................................10
4.9 Kaliopa (IX) .................................................................................................................10
5. Prstenasta kompozicija .......................................................................................................11
Zaključak ................................................................................................................................12

Bibliografija ............................................................................................................................13

2
 UVOD

Historiografija ili jednostavnije nauka o historiji se bavi opisivanjem prošlosti ljudskog

društva. U mnogim kulturama historiografija je vezana za ideologiju, pa takva djela bivaju
opisana kao unilateralna. Drugačiji vid historiografskih djela po prvi puta je primijećen kod
grčkog velikana Herodota koji je upravo uspio da nametne određene pojmove kao glavne i
temeljne principe na kojima nastaju čista historiografska djela. Pojmovi koje spominjemo kao
temeljne su iskrenost i hrabrost. Iskrenost i hrabrost potiču iz dovoljnog stepena (etičkog)
obrazovanja i odgoja, te naše savjesti koja nas tjera da priznamo dobru i lošu stranu historije,
te kritički budemo nastrojeni prema sebi samima što će nas dovesti upravo do razumijevanja
drugih nad kojima je izvršena supresija. Herodot je nastupao upravo na takav način što ga čini
'ocem historiografije', pater historiae, kako ga opisuje Ciceron. On vješto pripovijeda u svom
kapitalnom djelu kako ga on naziva ‘ιστορίες ἀποόδεξις (histories apoιdeksis) izlaganje
istraživanja, tj. onoga što je istraživanjem doznao. Ne vidi Grke i barbare, ne vidi pobjednike,
niti pobijeđene, on vidi ljude.1 Rekli bismo da se epicentar Herodotovog stvarateljstva ogleda
u ratničkim pohodima različitih strana, međutim on ih upravo iskorištava na najbolji mogući
način veoma često umećući digresije u kojima daje etnografiju i geografiju određenog
područja, vrši usporedbe na osnovu podataka i s time intrigira publiku koja ne prati samo jednu
tematiku vezanu za tadašnje ratove, već više njih isprepletenih. Svojim djelima iskustvima i
misaonim formama, čiji učinak seže sve do danas, Herodot i Tukidit su obogatili kulturalnu,
historijsku i političku svijest Evrope.2

1
Salopek str. 143.
2
Slezak, str. 175.

3
1. Historiografija

Riječ historiografija potiče iz grčkog jezika i u pitanju je složenica sastavljena od ‘ίστορια –

historija i γράφο – pisati. Radi se o opisivanjθ prošlosti ljudskog društva, a njen početak datira
od ‘Ηρόδοτος (lat. Herodotus) koji se smatra ocem historije, pater historiae. 3

2. Herodot
Ἡρόδοτος (lat. Herodotus, 484. – 424. a. Ch ) je grčki
historičar rođen u uglednoj porodici u Halikarnasu u Kariji
(Mala Azija). Svoju mladost provodi na otoku Samu jer je
sudjelovao u pokušaju svrgavanja halikarnaškog vladara po
imenu Λίγδαμις (Lygdamis), koji je bio u narodu poznat
kao tiranin. Pretpostavlja se da je jonski dijalekt savladao
upravo tokom izgnanstva. U Atenu dolazi oko 443. a. Ch.
gdje upoznaje Σοφοκλῆς (lat. Sophocles) i Περικλῆς (lat.
Pericles). Postaje pobornik njegove politike i atenske
demokratije. Sofokle mu je posvetio i elegiju. Period
proveden u Ateni od presudnog je značaja za njegov dalji Preuzeto s: en.wikipedia.org/wiki/Herodotus
Rimska kopija biste Herodota
dio života. Život mu je obilježen putovanjima koja su
naposlijetku zapravo bila razlog i sama tematika njegovog pisanja. Obišao je cijelu Grčku,
stratišta diljem države na kojima su vođene borbe protiv Perzijanaca, Donji i Srednji Egipat,
dijelom Aziju, dolinu Eufrata sve do Babilona čime je upoznao babilonsku i perzijsku kulturu.
Sakupio je mnoštvo građe koja je bila izvor informacija za njegove pripovijesti o tzv.
barbarskim zemljama. Herodot je u Ateni oko 445. g. a. Ch. čitao pred okupljenom publikom
o grčko-perzijskim ratovima za što je odlukom skupštine dobio nagradu u iznosu od 10 talanata.
Naime, bilo je to, po svemu sudeći, prvo zabilježeno javno čitanje jednog proznog djela. 4 O
njemu su pisali mnogi poput Plutarha, Lukijana, Cicerona i drugi. Nazvan je „filobarbarom“ 5
od Plutarha.

3
Cic. Leg. 1, 5.
4
Škiljan, str. 5.
5
Plut. De Herod.malign.12.

4
3. Historija

Herodotovo životno djelo je u starini nazivano Ἱστορίαι (lat. Historiae). Herodot je vješt
pripovjedač. Služi se jednostavnim stilom, pripovijeda mirno i jasno što se očituje kao stil
narodne pripovijetke. Pored zrele tragedije Sofokla stoji Herodotovo djelo sa obiljem arhajskih
crta i onim šarenilom elemenata koje još nije dovelo do organskog jednistva i koje tvori
posebnu draž Herodotove naracije.6 Njegov rad je osporavan od strane nekih iz razloga što je
nerijetko bio upućen na nepouzdane izvore, te je katkad zanemarivao kritički osvrt prema tim
podacima. Usprkos tome, stručnjaci su predočili da se njegovo izlaganje odlikuje velikom
savješću i istinoljubivošću. Herodotov istraživački rad nije moguće potpuno razdvojiti od
geografskih i etnografskih interesa, jer nam pomoću njih Herodot priča o historiji gradova,
naroda i njihovih svakodnevnih običaja. Predočio nam je razliku između Azije i Evrope, tačnije
Perzijanaca i Grk gdje s jedne strane postoji totalitarizam i ropstvo naroda, a sa druge princip
slobode i i život u samostalnoj narodnoj državi. On predstavlja neobičnu spremnost i
sposobnost da se tuđe uzme i razumije te samim tim reprezentuje kulturalno prevođenje. Ovo
obimno historijsko djelo napisano je između četrdesete i dvadesete godine V stoljeća a. Ch, a
vjerovatno je objavljeno do sredine dvadesetih.7

Svijet prema Herodotu (slika 2)

Preuzeto s: en.wikipedia.org/wiki/Herodotus

6
Lesky, str. 306.
7
Slezak, str. 178.

5
 4. Sadržaj djela Historiae po knjigama

4.1. Klio (I)

Uvodne riječi Herodota u prvoj knjizi daju nam mitsku pozadinu sukoba Grka i barbara
(1-5) nakon čega slijedi starije historije Lidije do Kreza (6-25) uz niz događaja iz
Krezova života (26-94) u kojem daje svoje pacifističko mišljenje o ratu: Niko, naime,
nije tako lud da bi izabrao rat umjesto mira; u miru djeca pokapaju očeve,a u ratu očevi
djecu.8 Prisutna je tu i epizoda o susretu sa Solonom (26-33). Pored toga u njoj
pronalazimo informacije kako su Perzijanci došli u kontakt s maloazijskim Grcima
preko Liđana iz Jonije. Potom slijedi dio u kojem se pripovijeda o osnivanju Perzijskog
Carstva, odnosu Međana i Perzijanaca te mladosti Kira koji je osnovao Carstvo (95-
122) i pobuni protiv Međana uz presjek o perzijanskim običajima (123-140). Nakon
toga opisuje perzijski pohod na Lidiju i zarobljavanje Kreza koji gubi u ratu protiv njih
te postaje savjetnik Kiru (141-176). Sljedeći dijelovi vežu se za dva pohoda kojima Kir
pokušava širiti svoju državu, a to su pokoravanje Babilona s ekskurzom o Babilonu i
običajima Babilonaca (177-200) i rat protiv Mesagećana koji nije završio slavno po njih
jer je sam Kir usmrćen u borbi s kraljicom Tomirijom (201-217).

4.2. Euterpa (II)

U drugoj knjizi Herodot kao vladara Perzijskog Carstva predstavlja

prijestolonasljednika Kambiza, koji počinje rat sa Egiptom (1), a koje Herodot
iskorištava da napravi digresiju kako bi opisao zemlju koju je posjetio i kojom je bio
zadivljen. Opisuje Donji Egipat i Nil (2-34), religijske obrede i običaje, svete životinje
i svakodnevni život (35-98). Drugi dio je posvećen historiji Egipta od najstarijeg
vremena (99-123), pa vremenu građenja piramida, Keopsa, Kefrena i Mikerina (124-
136) i periodu nemira (137-151). Posljednji dijelovi ove knjige posvećeni su zadnjim
faraonima 26. dinastije nakon kojih Egipat pada pod perzijsku vlast (152-182).

8
Škiljan, str.11.

6
 4.3. Talija (III)

Treća knjiga koja nosi ime po Muzi Taliji počinje Kambizovim osvajanjem Egipta (1-
16) te opisom ekspedicije u Etiopiju koja je završila teškim porazom (17-30). Zadnje
godine vladavine Kambiza kazao je da su obilježene okrutnoću i ludilom (31-38).U tom
dijelu Herodot dokazuje da kod njega nema vrijednosnih sudova o tome čiji su običaji
bolji, niti u prvi plan stavlja grčke. On kaže: Kad bi neko predložio svim ljudima da
izaberu među svim običajima najbolje, nakon pažljiva razmatanja svako bi odabrao
svoje vlastite; svi, naime, misle da su njihovi običaji uvelike najbolji. Zato je prirodno
da samo lud čovjek ismijava običaje.9 Tu se javlja ekskurz autora u kojem on piše o
Polikratu, tiraninu Sama, i Perijandru, tiraninu Korinta (39-60). Pisanje vraća na diskurs
na kojem je dotad bio, pa spominje uzurpiranje perzijske vlasti od maga Smerdisa
uslijed Kambizovog odsustva koji veoma brzo umire, a protiv Smerdisa sedam uglednih
Perzijanaca s liderom Darijem podižu pobunu i preuzimaju vlast (61-87). Nastavlja sa
Darijevim unaprijeđenjem Perzijskog Carstva koje se ogledalo u podjeli na dvadeset
satrapija (88-117). Zatim je predočen početak zbivanja na početku vladavine Darija:
smrt Polikrata (118-128), liječnik Demoked i njegovi podvizi na Darijevom dvoru (129-
138), pad Sama (139-149) i gušenje ustanka u Babilonu (150-160).

4.4. Melpomena (IV)

Perzijski vladar Darije se okreće prema Skitima (1-4), dok autor to koristi kako bi
opisao najstariju historiju Skita (5-15) kao i civilizaciju koja živi sjevereno i istočno od
Skita, uključujući i Hiperborejce (16-36). U tom segmentu pisanja pred sobom on ima
Evropu, Aziju i sjeverni dio Afrike, odnosno vidio ih je sve, pa pravi određene
usporedbe geografskog tipa (37-45). Nakon tog presjeka, vraća se na Skite, rijeke (46-
58) te običaje Skita (59-82). Darijev boj protiv Skita završava neslavno i povlačenjem
u Aziju preko Helesponta i Dunava što autoru daje za pravo da se posveti opisu naroda
susjednih Skitima, odnosno u prvom redu Amazonki (83-144). Nakon tog slijedi pohod
na Libiju, Kirenu i Barku pri čemu se iznose brojni historijski i etnografski podaci o
tim dijelovima Afrike (145-205).

9
Škiljan, str.13.

7
 4.5. Terpsihora (V)

U Terpsihori počinje opis neposrednih uzroka i povoda grčko-perzijskoga sukoba. Tu

najprije piše o pohodu Darijevog vojskovođe Megabaza na primorske dijelove Trakije
koje osvaja uz opis njihovih običaja, te podvrgavanje Makedonaca perzijskoj vlasti (1-
22). U sljedećem dijelu spomenut je ustanak maloazijskih Grka (jonski ustanak) uz
njegove uzroke kao i dvojica tirana Mileta, Histije i Aristagora koji su kumovali
ustanku (23-38). Aristagora vrbuje Spartance i Atenjane da priteknu u pomoć što
Herodot koristi kako bi dao neke historijske informacije o Sparti i Ateni. Spartanci to
odbijaju, dok Atenjani i Eginjani šalju svoje brodovlje (39-97). Tada Grci prodiru sve
do Sarda nakon čega doživljavaju nekoliko poraza koji jonski ustanak odvode u
neuspjeh, a Aristagoru u smrt (98-126).

4.6. Erato (VI)

Drugi tiranin Histijej je za vrijeme ustanka bio zarobljen na perzijskom dvoru, međutim
pronalazi put i bježi. Usprkos tomu, Perzijanci zauzimaju Milet nakon pomorske bitke
kod Lade (1-30). Osim Mileta pokoreni su i otoci u Jonskom moru, i brojni grčki
gradovi na tračkom Hersonezu (31-42). Zbog takvih prilika uslijedile su pripreme za
Mardonijev pohod na Grčku u kojem dolazi do brodoloma perzijske flote kod Atosa na
Halkidici (43-47), ali nova ekspedicija pod vodstvom Datisa i Artafrena kreće u novu
ekspediciju na Grčku (48-140); dok opis iste u sebi posjeduje dugi dio o prilikama u
Grčkoj uokviren historijskim podacima, te u s posebnim osvrtom o Sparti (48-93), a
potom i opis dolaska perzijske vojske na Maraton i o samom boju (94-131). Posljednji
dio je posvećen atenskoj porodici Alkmeonida i maratonskom pobjedniku Miltijadu
kojoj je pripadao (132-140).

Maraton je bio mjesto najprikladnije za borbu konjice i najbliže Eretriji, pa ih je onamo

vodio Hipija, sin Pisistratov.10

Dok su još bili u gradu, zapovjednici su najprije poslali kao glasnika u Spartu Fidipida,
čovjeka Atenjanina, a uz to i skoroteču po zanimanju.11

10
Škiljan, str.509.
11
Škiljan, str.513.

8
 Oni su čekali razdoblje punog mjeseca, a Hipija sin Pisistratov je vodio barbare prema
Maratonu, pošto je noć prije toga u snu vidio ovakav prizor: činilo se Hipiji da je legao
u postelju zajedno sa svojom majkom. Iz sna je zaključio da će, pošto se vrati u Atenu i
opet uspostavi svoju vlast, umrijeti star u svojoj domovini. To je zaključio iz prizora u
snu, a tada je naprije kao vodič iskrcao roblje iz Ereterije na otok Stirana koji se zvao
Egilija, a zatim doveo lađe do Maratona i sam ih usidrio. Dok je to obavljao uhvate ga
kašalj i kihanje jači no obično; i kako je bio postariji čovjek, većina zubi počela mu se
klimati. Od snažnog kašlja jedan mu je od tih zubi izletio, a kad je ispao u pijesak, on
ga je s mnogo truda pokušavao pronaći. Kad zuba nigdje nije vilo, glasno uzdahne i
reče onima oko sebe:“Ova zemlja nije naša, niti ćemo je uspjeti pokoriti;a dio koji mi
je pripadao zauzima moj zub“.12

Bitka kod
Bitka Maratona
kod (slika 2)(slika 3)
Preuzeto s: https://www.museumreplicas.com/historicalbattlemarthon

4.7. Polihimnija (VII)

Uslijed priprema za novu vojnu akciju koja je trebala biti odgovor porazu kod
Maratona, Darije umire (1-4). Kserkso preuzima palicu i kreće u premošćavanje
Helesponta i prokopavanje kanala kod Atosa kako bi se izbjegao neugodni rt kod
Halkide (5-25). U nastavku se spominje prolazak vojske kroz Sard prema Evropi i
prelazak preko Helesponta (26-58) što pisac koristi kako bi opisao perzijske flote,
pješadiju, istaknute učesnike pojedinačno i slično (59-100). U Evropi Perzijanci moraju
proći kroz Trakiju i Makedoniju (101-130). Grci pripremaju odbranu i pomoć traže od
svojih kolonija Sicilije i Krete (131-170). Odbrana biva postavljena kod Termopila
(171-198) gdje se i odvija čuvena bitka u kojoj život gubi Leonida i njegovih 300
Spartanaca (199-239)

12
Škiljan, str.514.

9
 4.8. Uranija (VIII)

Kod rta Artemisija se zbiva velika bitka u kojoj Perzijanci doživljavaju velike gubitke
(1-22). Za to vrijeme Kserkso zauzima Atiku i upada u Atenu koju spaljuje (23-55). U
pomorskoj bitki kod Salamine zahvaljujući Temistoklu Atenjaninu Grci su izvojevali
veliku pobjedu (56-96) zbog čega se Kserkso povlači u Perziju dok pohod nastavlja
Mardoni u Tesaliji, a Temistoklo biva hvaljen za svoje podvige (97-129). Mardonije je
pokušao preko Aleksandra ući u savez s Atenjanima, ali bezuspješno (130-144).

U jednom od odgovora Spartancima koji se plaše atenske izdaje Atenjani se pozivaju

na: „Pripadnost Grcima, s kojima dijelimo istu krv, isti jezik, zajednička svetišta
bogova i slične načine žrtvovanja i običaje.“13

4.9. Kaliopa (IX)

Mardoniju uspijeva još jednom izvršiti upad u Atiku, međutim ubrzo prelaze u Beotiju
u kojoj se odigrava odlučujuća bitka (1-25), tačnije bitka kod Plateje u kojoj Mardonije
dolazi u susret sa smrću (26-98). Spartanci su dobivali od Mardonija zadovoljštinu za
Leonidino ubistvo... Mardonija je ubio Arimnest, čovjek sa ugledom u Sparti...14 U tom
danu odvila se i pomorska bitka kod rta Mikale u Malo Aziji u kojoj Grci nanose teške
gubitke Perzijancima (99-106). Povlačenje Perzijanaca prema Sardu, oslobađanje
Helesponta za Herodota predstavlja svojevrstan završetak grčko-perzijskih ratova (107-
121) pa su posljednje u devetoj knjizi Kirove riječi Perzijancima,a vrsta su etičke i
filozofske pouke samog djela (122).

Iz blage zemlje obično se rađaju blagi ljudi jer iz istog tla ne niču i plodovi i muškarci
vrsni u ratu.15

13
Škiljan, str.700.
14
Škiljan, str.733.
15
Škiljan, str.760.

10
 5. Prstenasta kompozicija

Kompozicija književnog djela je način na koji je neko djelo napisano tj. sastavljeno od
određenih dijelova koje čine jednu smislenu cjelinu. Riječ komponovati (lat. compono 3)
znači slagati, sastavljati nešto. Kod književnog djela se pod slaganjem misli na redoslijed
radnje ili redoslijed pjesničkih slika unutar književnog djela. Pisci često daju glavnu fabulu
svoje pripovijetke ili romana u okviru neke druge priče koja "opasuje" fabulu, pa djelo tako
dobiva prstenastu kompoziciju. Pri tome događa se da narator koji pripovijeda u okvirnoj
pripovijesti u svoju priču uvodi jednu drugu ličnost koja na sebe preuzima ulogu
pripovjedača i koja priča o drugim ličnostima i o događajima koji su se dogodili na drugom
mjestu ili u drugo vrijeme.

Egipćani su, prije nego što im je zavladao Psametih, smatrali da su nasjstariji od svih ljudi.
No otkako je Psametih, kad je stupio na prijestolje, zaželio saznati koji su ljudi doista
najstariji, od tada smatraju da su Frigijci stariji od njih, a da su oni sami stariji od ostalih.
Budući da Psametih nije mogao, iako je istraživao, iznaći nikakav drugi način da otkrije
koji su ljudi najstariji, domislio se ovakvu načinu: dade dva tek rođena djeteta od ljudi iz
puka pastiru da ih othranjuje i odgaja uz svoje stado i zapovjedi mu da miko pred djecom
ne smije govoriti niti jednu riječ, da ona sama leže u posebnoj kolibi i da im u određeno
vrijeme dana dovodi koze pa da, kad se napiju njihova mlijeka, obavlja svoje poslove...16

16
Škiljan, str. 153.

11
 ZAKLJUČAK

Herodot se uzima za tvorca književne proze što on i uistinu jeste. To se primjećuje kada
čitamo njegovo djelo ne stičemo dojam da je to djelo koje samo govori o historijskim
dešavanjima u tom periodu, nego kroz njegovo umijeće pisanja, stilsku dotjeranost i
modalitete uspješnog pisca mi danas možemo kazati da je pristup njegovoj knjizi veoma
blizak nekom putopisnom romanu. Prstenastom kompozicijom uspijeva da objedini
etnografiju, geografiju te historiju koja je naočigled u centru. Taj stil pisanja historije se
poznaje od Herodota pa sve do prosvjetiteljstva kada dolazi do diferenciranja proze od
historije. Ovakva dešavanja utječu i na Herodotovo djelo čiji naziv po prvi puta postaje i
prevodi se kao Povijest ili Historija, iako je tačnije kazati „O istraživanju“. Osim toga, iz
Herodotovog teksta možemo vidjeti da je autor koji s jedne strane teži za tim da što vjernije
prenese informacije koje je čuo, čak i ako mu se ne čine vjerodostojnima. Moja je dužnost
da ispričam ono što se pripovijeda, ali mu nikako nije dužnost da svemu vjerujem i ova
tvrdnja neka vijedi za cijelo moje djelo.17 Vrijedi napomenuti važnost gnomskih dijelova u
kojima autor na izričito biranim mjestima uspijeva da ponudi poučni zaključak vezan za
situaciju koju opisuje. Primjer za ovo prolanazimo u prvoj knjizi, 8. poglavlje: Ljudi, naime,
manje vjeruju svojim ušima nego očima.18

17
Škiljan, str. 597.
18
Škiljan, str. 48.

12
 BIBLIOGRAFIJA

Izvori:

1. Škiljan D, Herodot, Povijest, Zagreb, Matica Hrvatska, 2008.

2. Arsenić M, Herodotova Istorija 1. i 2. deo, Beograd, Matica Srpska,1980.

Literatura:

1. Salopek D.- Sironić, M, Grčka književnost (U: Povijest svjetske književnisti, sv. 2),
Zagreb, 1977.
2. Slezak Th. A, Šta Evropa duguje Grcima, , Beograd, Albatros plus, 2012.

3. Lesky A, Povijest grčke književnosti, Zagreb, Golden marketing, 2001.

4. Vahlen N, Ciceronis De legibus, Leipzig, Teubner, 1883.
5. Pearson L, Plutarchi moralia, Cambridge, Harvard University Press, 1959.
6. Lempriere J, Classical dictionary, Philadelphia, by James Crissy, 1882.
7. https://www.museumreplicas.com/historicalbattlemarthon ; 25.11.2018. 16:45 h
8. https://en.wikipedia.org/wiki/Herodotus ; 24.11.2018. 14:32 h
9. http://www.oocities.org/gimn1gradacac/knjizumjet/pripipripovj.htm 25.11.2018.17:32
h

13