Yapılara Etkiyen Karakteristik Yükler

Kalıcı (sabit, zati, öz, ölü) yükler (G): Yapı elemanlarının öz yükleridir.
•Döşeme ağırlığı ( döşeme betonu+tesviye betonu+kaplama+sıva).
•Kiriş ağırlığı.
•Duvar ağırlığı (dolgu malzemesi+bağlama harcı+sıva).
•Kolon ağırlığı.

Hareketli yükler (Q): Yapı elemanına zaman zaman etkiyen ve yer değiştiren statik yüklerdir.
•Eşya yükleri.
•İnsan yükleri.
•Kar yükü.

Yatay yükler (E): Yapıya yatay olarak etkidiği varsayılan statik veya dinamik yüklerdir.
•Deprem yükü.
•Rüzgâr yükü.
•Toprak itkisi
•Sıvı yükü.

Diğer yükler (T):

•Sıcaklık farkından oluşan yük.
•Büzülme ve sünmeden oluşan yük.
•Farklı oturmalardan oluşan yük
•Buz yükü.

Karakteristik yükler yönetmeliklerde verilmiştir:

TS498–1997, TS ISO 9194–1997: Kalıcı yükler, hareketli yükler, kar, buz ve rüzgâr yükleri.
Deprem Yönetmeliği–2007: Deprem yükleri

50
 Sabit yükler
TS ISO 9194–1997 Ek A ve Ek B tablolarında
inşaatlarda kullanılan malzemelerin karakteristik
yoğunlukları verilmiştir. Bu tablolar yardımıyla
döşeme, kiriş, duvar gibi elemanların karakteristik
sabit yükü belirlenir. Sabit yük g ile gösterilir
Hareketli yükler
İnsan yükü, eşya ağırlıklar, kar yükü, depolanmış
malzeme gibi yüklerdir. TS498–1997 Çizelge 7 de
konut odaları, balkon, merdiven, kütüphane ve
birçok farklı amaçla kullanılan döşemelerde
alınması gereken karakteristik hareketli yükler
tanımlanmıştır. Döşeme karakteristik hareketli
yükü bu çizelgeden alınır. Hareketli yük q ile
gösterilir.
51
Örnek: Döşeme yükü analizi
Bir konutun salon döşemesinin katmanları verilmiştir. Döşemenin karakteristik sabit ve hareketli
yüklerini belirleyiniz.

ÇÖZÜM:
Döşeme 0.10 m * 25 kN/m3 = 2.50 kN/m2
Tesviye 0.05 m * 22 kN/m3 = 1.10 kN/m2
Kaplama 0.02 m * 27 kN/m3 = 0.54 kN/m2
Sıva 0.02 m * 20 kN/m3 = 0.40 kN/m2
---------------------------------------------
sabit yük g = 4.54 kN/m2
hareketli yük q = 2.00 kN/m2 (TS 498–1997)

52
Örnek: Duvar yükü analizi

Betonarme bir yapının dış dolgu duvarları 25 cm

gazbeton ile örülecektir. Dış sıva 2 cm, iç sıva 1.5 cm
olacaktır. Sıva olarak kireçli çimento harcı
kullanılacaktır. Duvarın 1 m2 lik alanının ağırlığını
bulunuz.

ÇÖZÜM:

Gaz beton duvar 0.25 m * 7 kN/m3 = 1.75 kN/m2

Dış sıva 0.02 m * 20 kN/m3 = 0.40 kN/m2
İç sıva 0.015 m * 20 kN/m3 = 0.30 kN/m2
-------------------------------------------------------------------
1 m2 duvar için g =2.45 kN/m2

Duvarlar oturdukları kirişe (nadiren döşemeye) çizgisel yük olarak etkirler. Yapıdaki duvar yükseklikleri
farklı olur. Bu nedenle, önce 1 m2 lik duvarın g ağırlığı belirlenir. Duvar yüksekliği ile g çarpılır, kiriş
çizgisel yükü kN/m cinsinden bulunur.

Örnek: Kiriş yükü analizi

Kesiti 25/50 cm olan ve yukarıda analizi yapılan 2.6 m yüksekliğindeki duvarı taşıyan kirişin yükünü
bulunuz.

ÇÖZÜM:

Kiriş bir çubuk (çizgisel) elemandır. Kendi ağırlığının ve üzerindeki duvarın oluşturacağı yük de
çizgiseldir, birimi kN/m dir. Kirişin kendi sıvası dikkate alınmaz:

Kiriş zati yükü 0.25 * 0.50 * 25 = 3.10 kN/m

Duvar 2.45 * 2.6 = 6.37 kN/m
-------------------------------
g = 9.47 kN/m

53
 Kar yükü

Kar yoğunluğu için tek değer vermek mümkün değildir, çok değişkendir: Normal kar yoğunluğu 100 -
300 kg/m3 arasındadır. Sulu yağan kar 400–500 kg/m3 yoğunluğa varabilir. Buz 900–970 kg/m3
yoğunluğu ile sudan daha hafiftir ve suda yüzer. Eriyerek su halini aldığında 1000 kg/m3 olduğu
düşünülürse iyi bir karşılaştırma yapılabilir.

Yeni yağmış, sulu olmayan yumuşak Yeni yağmış sulu yumuşak

kar: 100 kg/m3 kar: 400–500 kg/m3 Beklemiş sıkı kar: 300 kg/m3

Buz: 900–970 kg/m3. Buz

sudan hafiftir, bu nedenle
Eisberg suda yüzer, ancak
en çok %10 u su üstünde
görülür. En az %90 ı su
altındadır.

Su: 1000 kg/m3

Büyük alanları kapatan
pazaryeri; hangar, spor,
sergi, kongre salonu,
süpermarket gibi yapıların
çatıları kar yüküne karşı
duyarlıdır. Kar kalınlığının
15–20 cm yi aşması
durumunda mutlaka
temizlenmelidir. Bu tür
yapıların proje aşamasında
kar temizleme planları da
hazırlanmalıdır.

Kar, yapının çatı döşemesine etkiyen hareketli yük tipidir. Yapının yapılacağı yere, yerin deniz
seviyesinden yüksekliğine ve çatı eğimine bağlıdır. TS 498–1997 madde 7 ve 8 e göre hesaplanır.
Türkiye dört kar bölgesine ayrılmıştır. Yapının inşa edileceği il veya ilçenin kar yükü bölge numarası
yönetmeliğin 14–18 sayfalarındaki çizelgeden alınır. Eğimli çatıdaki karın yükü çatı döşemesine etkiyen
düzgün yayılı yüke dönüştürülür. Birimi kN/m2 dir.

54
Kar yükünün çatı planında dağılımı:

Kar çatının her yerinde

olabilir.

Rüzgâr ve/veya güneşin

etkisiyle kar çatının bir
tarafında hiç olmayabilir,
diğer tarafında da
birikebilir.

55
Farklı eğim nedeniyle kar yükü
aynı çatıda bölgesel olarak
farklı olur.
Çok dik (büyük eğimli)
çatılarda kar tutunamaz, rüzgâr
ile savrulur veya kayar. Çatıda
kar olmaz.

Çatıda yer yer kar yığılması

olabilir.

56
Kar yükü hesabı:
Türkiye’de kar yükünün nasıl
hesaplanacağı TS 498–1997 de
belirtilmiştir. Çatının eğimini de
dikkate alan Pk kar yükü bu
yönetmeliğe göre hesaplanır.
Yönetmelikte verilen değerler
minimum değerlerdir. Mühendis
yapının önemine, yerine ve çatının
tipine bağlı olarak yönetmelikte
verilen değerleri artırmak
zorundadır.

Kar haritası ve kar bölgeleri

Türkiye dört kar bölgesine
ayrılmıştır. I. bölge en az, IV bölge
en çok kar yağan bölgedir.
Yönetmelikte kar bölgesi haritası ve
ayrıca her il ve ilçenin kar bölge
numarasını içeren çizelge vardır.

İl ve ilçe bazında kar bölge

numaraları (TS 498–1997 EK1)

57
Kar yükünün TS 498–1997 ile hesaplanması: Örnek:
TS 498-1997’e göre Pk kar yükü aşağıdaki Elazığ (merkez)’in denizden yüksekliği yaklaşık 1100 m,
bağıntılardan hesaplanır: Şanlıurfa (merkez)’in, denizden yüksekliği yaklaşık 500
m dir. Her iki şehirde çatı eğimi 330 olan bir yapı
yapılacaktır. Çatı kar yükünün belirlenmesi
istenmektedir.

Pk0 değeri, yapının deniz seviyesinden

yüksekliğine ve kar bölgesi numarasına bağlı
olarak TS 498–1997 Çizelge 11’ den alınır. Hiç
kar yağmayan bölgelerde veya çatı altı sıcaklığı
sürekli 12 0C derecenin üstünde olan çatılarda
Pk0=0 alınabilir. 00≤ α≤900 geçerlidir. α≤300
durumunda m=1, α≥700 durumunda m=0 alınır.

Elazığ için:

330  30 0
m 1 =0.925
40 0

Pk  0.925  1.50  1.39 kN / m 2

Şanlıurfa için:

Pk  0.925  0.75  0.69 kN / m 2

Kar Rakım Pk0 Pk

Şehir α m
Bölg. (m) (kN/m2 (kN/m2)
Elazığ
III 1067 330 0.925 1.50 1.39
(Merkez)
Ş.urfa
I 518 330 0.925 0.75 0.69
(Merkez)

58
59
60
61
 Rüzgâr yükü

Çok yüksek olmayan, normal yapılar için statik olduğu kabul edilen ve yapıya yatay etkiyen yüktür. TS
498–1997 madde 11.2.3 ve 11.3 e göre hesaplanır. Rüzgârın esiş yönünde çarptığı yapı yüzeylerinde
basınç arka yüzeylerde emme kuvveti oluşur. Rüzgâr kuvvetinin birimi kN/m2 dir. w basınç kuvveti
yapının geometrisine, rüzgarın hızına bağlıdır. Rüzgâr hızı yapı yüksekliğince belli bir yüksekliğe kadar
artar. Bu nedenle cepheye etkiyen kuvvet de yapı yüksekliğince artar.

TS 498–1997, Çizelge 5 den q değeri, Çizelge 6 dan da Cp katsayısı alınır. Çizelge 5 tüm Türkiye için
geçerlidir. Rüzgâr hızının yüksek olduğu bölgelerdeki önemli yüksek yapılarda rüzgâr hızı meteoroloji
Bölge Müdürlüklerinden öğrenilerek Çizelge 5 yardımıyla yapı yüksekliğince q değerinin değişiminin
belirlenmesi yararlıdır.

62
Bir tarafı açık veya açılabilen hangar tipi yapı (kN/m2)

63
Kar yükünü ve rüzgar yükünün aynı anda etkimesi

64