Bölüm 2 - Malzeme 11

• Normal yapı elemanlarında 20-100mm,

• Dar ve sık donatılı yapı elemanlarında 100-200mm,
• Su geçirmez kalıp ve vibratör kullanılan yapı elemanlarında 0-50mm,
• Su geçirmez kalıp kullanılan yapı elemanlarında 0-100mm
alınabilir.
Basit bir ön tasarım için su/çimento/kum-çakıl oranı için hacimce 1/1.8/2.7, ağırlıkça su/çimento/kum/çakıl
0.5/1.0/3/4.5 uygun oranlardır.

Tablo 2-2 1m3 beton için gerekli su miktarı ( kg / m3 ) [12]’den uyarlanmıştır

1m3 beton için gerekli suyun ağırlığı, ( kg )

Çökme
Maksimum agrega çapı

AR
(mm)
10mm 12.5mm 20mm 25mm 40mm 50mm 70mm
20-50 205 200 185 180 160 155 145
75-100 225 215 200 195 175 170 160

AL
150-175 240 230 210 205 185 180 170

Tablo 2-3 1m3 beton için gereken iri agrega miktarı [12]’den uyarlanmıştır

YF
1m3 beton için öngörülen çakıl veya kırmataş miktarı 1m3 yaş
Agreganın
( m3 veya kg ) betonun
maksimum dane
ağırlığı
çapı ( mm )
İnce kum kullanılırsa Kalın kum kullanılırsa ( kg / m3 )
SA
10.0 0.48 m3 (770 kg) 0.45 m3 (720 kg) 2285
12.5 3 (930 kg) 3 (860 kg) 2315
0.58 m 0.54 m
20.0 0.65 m3 (1040 kg) 0.61 m3 (980 kg) 2355
EK

25.0 0.70 m3 (1120 kg) 0.66 m3 (1060 kg) 2375

40.0 3 (1200 kg) 3 (1140 kg) 2420
0.75 m 0.71 m
50.0 3 (1230kg) 3 (1170kg) 2445
0.77 m 0.73 m
N

70.0 0.80 m3 (1280 kg) 0.76 m3 (1220 kg) 2465

R

Not: Verilen çakıl veya kırmataş hacimleri, şişlenerek sıkıştırılmış kuru agrega içindir.
Ö

Betonun ilk deneme karışımları için aşağıdaki adımlar izlenebilir.

• Çökme miktarı ve maksimum agrega çapı seçilir.
• Seçilen çökme miktarı ve maksimum agrega çapına göre Tablo 2-2’den 1m3 beton için
kullanılacak su miktarı ağırlık olarak belirlenir.
• Gerekli beton dayanımı için Şekil 2-3’den taralı bölge içerisinden uygun su/çimento oranı seçilir.
Su miktarı bir önceki adımda belirlendiğinden çimento ağırlığı hesaplanır.
• Tablo 2-3’den 1m3 beton için kullanılacak iri agreganın (çakıl veya kırmataşı) ağırlığı hesaplanır.
• Tablo 2-3’den 1m3 yaş betonun ağırlığı hesaplanır. Bu ağırlıktan daha önceki adımlarda
hesaplanan su, çimento ve iri agrega ağırlıkları çıkarılarak kum ağırlığı hesaplanır.
 Bölüm 2 - Malzeme 13
Piriz geciktirici katkı malzemeleri:
Yüksek sıcaklıklarda çimento daha hızlı sertleşir. Bu amaçla sıcak havalarda taze betonun piriz başlangıç
süresini uzatmak amacıyla piriz geciktirici katkılar kullanılır. Böylece betonun yerleştirilmeden önce
sertleşmeye başlaması önlenmiş olur. Ayrıca uzak mesafeye taşınacak betonlarda da kullanılabilir.
Piriz hızlandırıcı katkı malzemeleri:
Özellikle soğuk hava şartlarında taze betonun hidratasyonunu çabuklaştırmak için karışımın plastik halden
katı hale geçmeye (pirizin) başlama süresini kısaltan kimyasal katkılar da bulunmaktadır. Erken kalıp alma
işlemi yapılması gerektiği durumlarda da kullanılabilir.
Bağlayıcı katkı malzemeleri:
Betonun işlenebilirliğini ve geçirimsizliğini artıran, su kusmasını önleyen katkı malzemeleridir.

AR
Genleşme sağlayan katkı malzemeleri:
Betonun sertleşmesi sırasında büzülme yerine genleşmesini sağlarlar. Derzlerin doldurulmasında ve onarım
işlerinde daha yaygın olarak kullanılırlar.
Mineral katkı malzemeleri:

AL
Öğütülmüş toz halde depolanan cüruf, uçucu kül, silis dumanı, taş unu vb. çeşitli maddelere mineral katkı
malzemesi adı verilmektedir. Mineral katkılar tek başlarına çimento gibi bağlayıcılık özelliği gösteremezler
fakat birlikte kullanılarak çimentoya benzer görev yerine getirir ve çimento ekonomisi sağlarlar. İnce

YF
mineraller beton hamurunun içinde boşluk oranını düşürerek betonun geçirimliliğini azaltır ve betonun
özelliklerini iyileştirir.
Katkı malzemelerinin seçiminde donatıya olan etkileri de göz önüne alınmalıdır. Gerekirse korozyon
önleyici katkı malzemeleri kullanılmalıdır.
SA
2.2.7 Betonun Yerleştirilmesi ve bakımı
Betonda karıştırma, taşınma ve yerleştirme sırasında ayrışma (segregasyon) olmamalıdır. Beton, piriz
başlamadan önce yerine dökülüp işlenmeye başlanmalıdır. Kalıplara yerleştirildikten sonra vibratör ile
EK

sıkıştırılmalıdır. Beton zamanla dayanım kazanan bir malzeme olduğundan döküm işleminden sonra belirli
bir süre bakımı devam etmelidir. Piriz için en uygun sıcaklık 15oC ve 25oC arasıdır ve uygun ortam nemli
ortamdır. Bu nedenle bakım yapılırken beton yüzeyi sürekli ıslatılmalı ve buharlaşmayı önlemek için
örtülmelidir. Sıcaklık +4oC nin altında ise su ve agrega ısıtılmalı veya özel katkı maddeleri kullanılmalıdır.
N

Boyutları büyük elemanlarda beton sürekli olarak dökülemeyip döküme ara verildiğinde iş derzi
oluşacaktır. İş derzlerinin elemanların iç kuvvet olarak en az zorlanan yerlerinde oluşturulması ve yeniden
R

beton dökümüne başlanmadan önce bu derzlerin temizlenmesi ve pürüzlendirilmesi gerekir.

2.3 Betonun Mekanik Özellikleri
Ö

Beton, basınç dayanımı iyi çekme dayanımı zayıf olan bir malzemedir. Betonun tanımlanması ve
sınıflandırılması basınç dayanımına göre yapılır. Betonun standart basınç dayanımı, çapı 150mm ve
yüksekliği 300mm olan standart deney silindirlerinin suda saklanarak 28 gün sonunda tek eksenli basınç
deneyleri sonucu elde edilen değer olarak tanımlanır. Gerilme cinsinden tanımlanan dayanım, numunenin
kırılma yükünün numune kesit alanına bölünmesiyle belirlenir ( fc = Pkırılma / A) . Beton karakteristik
basınç dayanımı f ck , denenecek silindirlerden elde edilecek basınç dayanımlarının bu değerden düşük
olma olasılığı belirli bir oran (genellikle %10) olan değerdir.
Gerektiğinde basınç dayanımı, küp deneylerinden de elde edilebilir. Böyle durumlarda, karakteristik basınç
14 Bölüm 2 - Malzeme

dayanımı f ck , geçerliliği deneylerle kanıtlanmış katsayılarla dönüştürülür. Bu amaçla, boyutları 150 mm

olan küp için f ck değerleri, Tablo 2-5 de verilmiştir.

2.3.1 Beton Basınç Gerilmesi-Şekildeğiştirme İlişkisi

Betonun gerilme-şekildeğiştirme ilişkisi doğrusal değildir. Gerilme-şekildeğiştirme eğrisi, basınç
dayanımının bir fonksiyonudur. Şekil 2-5’de tek eksenli basınç etkisinde farklı basınç dayanımlarına sahip
beton için gerilme-şekil değiştirme ( σ c − ε c ) eğrileri gösterilmektedir.

σc (MPa) σc Betonun gerilme-şekil değiştirme ( σ c − ε c )

ilişkisi birçok değişkenden etkilendiğinden
40
tek ve kesin bir gerilme-şekil değiştirme

AR
30
ilişkisi tanımlanamaz. Bu nedenle Şekil
2-5’de gösterilen σ c − ε c ilişkisi betonun
20 genel davranışı hakkında fikir verme amaçlı
olarak değerlendirilmelidir.

AL
10
Eğriler incelendiğinde aşağıdaki özellikler
εc gözlemlenebilir.
0.001 0.002 0.003 0.004
• Davranış en büyük gerilmenin

YF
Şekil 2-5 Beton Gerilme-Şekil değiştirme Eğrileri yaklaşık %70’ine kadar doğrusal elastiğe
yakın ve bu gerilmeden sonra belirgin
biçimde doğrusal olmayan davranış şeklindedir.
SA
• Beton basınç dayanımı arttıkça gerilme-şekil değiştirme grafiğinde doğrusal bölümün eğimi, Ec
Elastisite modülü, artmaktadır.
• Beton basınç dayanımı arttıkça basınç dayanımı maksimum değerini belirten tepe noktası
belirginleşmektedir. Yaklaşık 0.002 şekildeğiştirme değerinde basınç dayanımı maksimum değere
ulaşmaktadır.
EK

• Ezilme en büyük basınç gerilmesinde değil en büyük şekil değiştirmeye ulaşıldığında ortaya
çıkmaktadır. Ezilme anındaki birim kısalmaya karşı gelen gerilme en büyük gerilmeden küçüktür.
• Beton basınç dayanımı değiştikçe beton ezilme birim kısalması değeri de değişmektedir. Dayanım
arttıkça beton ezilme birim kısalması değeri küçülmektedir. Genel olarak ε cu = 0.003 ’ün bir alt
N

sınır değeri olarak alınabileceği görülmektedir.

R

• En büyük basınç dayanımından sonra düşen bir eğimle en büyük şekildeğiştirmeye (≥0.003) kadar
eğri devam etmektedir. Düşen eğimli bölgede gerilme azalırken şekil değiştirmeler artmaktadır. Bu
Ö

davranışa “gerilmenin yeniden dağılımı” veya “boşaltma” adı verilmektedir.

TS 500’de beton için en büyük şekildeğiştirme değeri ε cu = 0.003 olarak öngörülmekte ve bu değerde
betonun basınç etkisinde ezildiği kabul edilerek ε cu “beton ezilme birim kısalması” olarak
adlandırılmaktadır.
 Bölüm 2 - Malzeme 15
Birçok araştırmacı betonun gerilme-şekildeğiştirme
σc
ilişkisi için farklı matematik modeller önermiştir.
Şekil 2-6’de donatısız beton için Hognestad
fc tarafından önerilen model gösterilmektedir. Modelde
0.15f c
σ c − ε c eğrisinin tepe noktasına kadar olan bölüm
doğrusal
ikinci derece bir parabol, düşen kol bölümü ise
2ε ε 2 doğrusal kabul edilmektedir. En büyük gerilme
σc = f c ε c - ε c değeri genelde beton silindir dayanımının %85’i
co co

olarak alınmaktadır ( f c = 0.85 f ck ) . Maksimum

Ec=12680+460f c (MPa)
Ec=tanα
gerilmeye karşı gelen birim kısalma ε co = 2 fc / Ec
εc olarak tanımlanmıştır.

AR
2f
εco= Ec εcu =0.0038
c

Şekil 2-6 Beton için Hognestad modeli

AL
Örnek 2-2
Beton silindir dayanımı fck = 40MPa olan beton için
• Hognestad beton modelini esas alarak σ c − ε c grafiğini çiziniz.
•

•
kısalmayı hesaplayınız.
YF
Yükleme yapılarak kısa zamanda 25MPa gerilmesine ulaşıldığında bu duruma karşı gelen birim

Yükleme boşaltılarak 15MPa gerilmesine inildiğinde karşı gelen birim kısalmayı hesaplayınız.
SA
• Yeniden yükleme yapılarak 30MPa gerilme değerine çıkıldığında karşı gelen birim kısalmayı
hesaplayınız.
• Yükleme tamamen kaldırıldığında karşı gelen kalıcı birim kısalma değerini hesaplayınız.
Çözüm:
EK

σc (MPa)

34
N

30 5.1
28.9
R

25
Ö

15
8.13
11.7

εc (×10 -4 )
5.18 15.78 εco =24 εcu =38

fc = 0.85 f ck = 0.85 ⋅ 40 = 34MPa

Ec = 12680 + 460 ⋅ f c = 12680 + 460 ⋅ 34 = 28320MPa