BETON

Çimento Kum Çakıl

Uzm. Dr. Zekeriya DOĞAN

INS 214

1
Google Classroom p5vw6kf
EDU+
BETON ve BİLİNESİ KAVRAMLAR
• Agrega • Rötre
• Mukavemet • Plastik rötre
• Porozite (gözeneklilik) • Kuruma rötresi
• Permeabilite (geçirgenlik) • Perlit (asidik bir volkanik cam)
• Granülometri • Grobeton (dolgu betonu) (lean concrete)
• Kompasite (doluluk) • Kalsit (CaCO3)
• Kür
• Aderans
• Adhezyon
• Kohezyon

2
BETON NEDİR
BETON = Çimento + Su + Agrega + Hava + Katkı

TS EN 206 ya göre beton; çimento, iri agrega, ince agrega

ve suyun, kimyasal ve mineral katkı da ilave edilerek veya
edilmeden karıştırılmasıyla oluşturulan ve çimentonun
hidratasyonu ile gerekli özelliklerini kazanan malzemedir.

Dünyada kişi başı yıllık beton tüketiminin 0,8 m3 ile 1,0 m3

arasında değiştiği düşünülmektedir. 3
BETON NEDİR...
Beton yeryüzündeki canlı yapılardan
milyonlarca yıllık basınç ve sıcaklık
sürecinde oluşan kalsiyum karbonat
bazlı bağlayıcıların ufalanmış taşlarla
oluşturduğu hidratasyon ürünüdür.

Beton metreküpü 40$ civarında

seyreden dünyanın en ucuz yapı
malzemesidir.

4
BETON TANIMLARI TS EN 206 (üretimine göre)
Taze beton Betonun, karıştırma işlemi tamamlandıktan sonra, seçilen metotla
sıkıştırılabilir haldeki durumu.
Sertleşmiş beton Katı fazda ve belirli seviyede dayanım kazanmış beton.
Şantiyede hazırlanan beton Beton kullanıcısı tarafından, sadece kendi kullanımı için
şantiyede imal edilen beton.
Hazır beton Kullanıcı olmayan şahıs veya kuruluş tarafından hazırlanarak taze halde iken
teslim edilen beton.
Ön yapımlı beton mamul Son kullanılacağı yer dışında dökülen ve küre tabi tutulan beton
mamul.
5
BETON TANIMLARI TS EN 206 (ağırlığına göre)
Normal beton Etüv kurusu durumdaki yoğunluğu, 2 ton/m3 den büyük olup, 2,6 ton/m3 ü
geçmeyen beton.
Hafif beton Etüv kurusu durumdaki yoğunluğu, 0,8 ton/m3 veya daha büyük olup, 2 ton/m3 ü
geçmeyen beton. Hafif betonda kullanılan agreganın bir kısmı veya tamamı hafif agrega olabilir.
Ağır beton Etüv kurusu durumdaki birim hacim kütlesi (yoğunluğu), 2,6 ton/m3 ten daha büyük
olan beton.
Yüksek dayanımlı beton Basınç dayanım sınıfı C 50/60 dan daha yüksek olan normal beton veya
ağır beton ve basınç dayanım sınıfı LC 50/55 den daha yüksek hafif beton.

800 Kg/m3 2000 Kg/m3 2600 Kg/m3

Hafif beton Norma beton Ağır beton 6

BETON TANIMLARI TS EN 206 (tasarımına göre)
Tasarlanmış beton Gerekli özellikler ve ilave karakteristiklerin imalatçıya tarif edildiği ve
imalatçının bu özelliklerle ilave karakteristiklere uygun olarak temin etmede sorumlu
olduğu beton.
Tarif edilmiş beton Kullanılacak bileşen malzemeler ve karışım oranlarının imalatçıya tarif
edildiği ve imalatçının bu karışım oranlarına sahip olarak temin etmede sorumlu olduğu
beton.
Standarda göre tarif edilmiş beton Betonun kullanılacağı yerde geçerli bir standartta
verilen karışım oranlarıyla tarif edilen beton.

TS EN 206 yerinde döküm ve ön dökümlü (prefabrik) yapılar ile binaların ve inşaat mühendisliği alanına giren
7
yapıların ön dökümlü yapısal elemanlarında kullanılan betonları kapsar. 9.1.17
BETON ÇEŞİTLERİ
Standart betonlar (CEM sınıfı) Grobetonlar (kaba beton, temel altı, düşük sınıflı) Yüksek
mukavemetli betonlar (baraj köprü tünel) Hafif betonlar (0,7-2,0 Kg/dm3) Ağır beton
(2,8-5,0 Kg/dm3) Şap betonları (çimento kum) Shotcrete Betonları (püskürtme betonu)
Sıva betonu gibi çeşitleri bulunmaktadır.

Bunların dışında Sülfat etkisine dayanıklı beton, Donmaya karşı dayanıklı beton, Yol
betonu, Su geçirimsiz beton, Denizde su altı betonları, Renkli betonlar, Akıcı dolgu
betonları, Lifli (çelik, polipropilen) betonlar, Perlitli betonlar, Kendiliğinden yerleşen ve
sıkışan beton, geçirgen poroz beton gibi özel beton türleri de mevcuttur.

8
BETONUN FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ
Betonun en önemli fiziksel özellikleri
• Mukavemeti
• Porozitesi (gözeneklilik)
• Permeabilitesi (geçirgenlik)
• Yoğunluğu
• Elastikliği
• Termal davranışları

9
MUKAVEMET (DAYANIM)
Betonunun mukavemetini etkileyen faktörler agrega cinsi ve granülometrisi, çimento cinsi
ve dozajı, su-çimento oranı ve kompasitesidir. Bunların dışında döküm koşulları ve kürü de
önemli etki yapar.

Amaç mümkün olan en yüksek yoğunluğu yakalamaktır. Bu sebeple kaba agrega oranının
olabildiğince büyük olması istenir.

Kompasite beton içinde bulunan katı maddelerin kapladığı hacmin betonun kapladığı
görünür hacme oranıdır. Normal betonların kompasitesi 0,8 den büyüktür. (bir nevi doluluk
oranı)
10
MUKAVEMET – ÇİMENTO ÇİNSİ VE DOZAJI
Çimento dozajı mukavemeti artırıcı bir etkidir ama
400 Kg cement/m3 den sonda beton için rötre sorunları oluşur.
Dozaj artırımı maliyet açısından da olumsuzdur.

Çimentonun asıl görevi beton iskeletini oluşturan kum ve çakıl

tanelerini birbirine bağlamasıdır. Aderans ve kohezyonu sağlayarak
mekanik mukavemet kazandırır.

*aderans: yapışma, bağlanma

*adezyon iki farklı madde molekülleri arasındaki çekim kuvveti.
*kohezyon maddenin kendi molekülleri arasındaki çekim kuvveti. 11
MUKAVEMET – SU ÇİMENTO ORANI
Çimento hidratasyon reaksiyonu için teorik su çimento
oranı % 23 – 24 dür. Pratikte betonu işlenebilir bir
kıvamda tutmak için su çimento oranı bu değerden biraz
daha büyük seçilir.

Bu fazla su daha sonra beton içerisinden buharlaşarak

çıkar ve yerinde boşluklar bırakır. Bu kılcal boşluklar
beton mukavemetini düşürür.

12
MUKAVEMET ve AGREGA
Betonda ince agrega (kum) ve kalın agrega (çakıl) olmak üzere 2 tip agrega kullanılır.
Maksimum agrega boyut ve kumun inceliği mukavemeti etkiler.

13
POROZİTE
Sıkıştırılmış veya sıkıştırılmamış belli bir miktardaki
agreganın kapladığı hacim içerisinde sadece agrega
tanelerinin doldurduğu hacim kompasite denir.

Agrega taneleri arasında kalan boşlukların toplamı ise

porozite olarak ifade edilmektedir.

14
MUKAVEMET ve POROZİTE
Tamamlayıcı iki kavram olan kompasite
ve porozite betonun temelde ne kadar
yoğun, yani ne kadar dayanımlı
olabileceğinin göstergeleridir.

Boşluklu yapı dayanımı düşürmektedir.

15
PERMEABİLİTE (GEÇİRGENLİK)
Betonun kompasitesi ile permeabilitesi arasında yakın ilişki
vardır. Kompasite ne derece artarsa permeabilite o derece
azalır.
Mukavemetin belirli bir değer alması için porozitenin 0,30 dan
küçük olmasına çalışılır. Bu durumda dayanım 70 MPa dan
büyük, permeabilite 15×10-13 cm/s den düşük olur.

*kompasite: doluluk (katı bileşen hacmi/beton hacmi)

*permeabilite: geçirimlilik 16
PERMEABİLİTE ve PUZOLANLAR
Puzolan katkısı betonun tüm fiziksel özelliklerine etki ettiği gibi permeabilitesini de etkiler.

Tüm puzolanlar permeabiliteyi azaltır. Bunun sebebi ince bir dolgu maddesi oluşu ve
serbest kireci bağlayarak boşluk yapısını etkilemesidir.

*puzolanların da zaten tam olarak fonksiyonu çimento hidratasyonu sonucu açığa çıkan serbest kireci kimyasal
olarak bağlamaktır. 17
RÖTRE
Betonda görünen hacim küçülmesi rötredir. Bu büzülme temel olarak su kaybından ileri
gelir.

Taze beton henüz plastik kıvamda iken beton içine katılmış fazla suyun bir kısmı yüzeyde
toplanır. Bu su kısa sürede buharlaşır. Bu ani su kaybı mikro çatlaklara sebep olur.

Yüzeyde oluşan su kaybı ve çatlaklar plastik rötre olarak adlandırılır. Taze betonun ilk
saatlerinde gerçekleşir ve dayanıma çok etkisi yoktur. Betonun sertleşmesi sırasında
meydana gelen kapiler boşluklar içerisindeki su kaybı kuruma rötresidir.

18
TERLEME
Taze betonun içerisindeki suyun beton yüzeyine çıkma eğilimine terleme denilmektedir. Terleme
bölgesinin su/çimento oranı yükselir ve dolayısı ile dayanım düşer.
Terlemeyi azaltacak faktörler:
1. Kullanılan çimentonun inceliğinin yüksek olması
2. Çimento kompozisyonu (C3S ve C3A oranının fazlalığı),
3. İnce öğütülmüş mineral katkılar,
4. Karma suyu miktarının azaltılması (düşük su/çimento),
5. Beton içerisine sürüklenmiş olan hava miktarı,
6. Betonun tabakalar halinde yerleştirilmesi ve tabaka derinliğinin mümkün olduğunca az olması.

İdeal durum: terleme suyu = buharlaşan su 19

BUHARLAŞMA
Yüzeyden uçan sudur. Hava sıcaklığı ve güneş ışınları buharlaşmayı artırır.

Betonun su kusma hızını (terleme) etkileyen iki temel faktör, betonun doluluğu ve agrega
granülometrisidir. Agreganın granülometrisi ne kadar az boşluklu ise betonun mukavemeti o kadar
yüksek olur, ama boşluk olmadığından kusma suyunun yukarı çıkması zorlaşır, gecikir; su kusma hızı
azalır. Buharlaşma suyunun yerine kusma suyu gelemeyince betonun yüzeyi kurur ve çatlar (plastik
rötre).

Kalıbı ve donatıyı ıslatmak, betonu direk güneşten ve rüzgardan korumak plastik rötreyi önleyecek
tedbirlerdir.

İdeal durum: terleme suyu = buharlaşan su 20

BUHARLAŞMA MİKTARI
Buharlaşan su oranı aşağıdaki formül ile de hesaplanabilir:

2,5 2,5
𝐸 = 5 𝑇𝑐 + 18 − 𝑟 𝑇ℎ + 18 × 𝑉 + 4 × 10−6

E = 1 m2 den bir saatte buharlaşan su miktarı oranı

r = % bağıl nem
Th = Hava sıcaklığı derece
Tc = Beton sıcaklığı °C
V = Rüzgar hızı km/saat

21
BETONDA SÜNME VE ELASTİKLİK
Sünme yük altındaki elastik olmayan deformasyon
olarak tanımlanır. Yapının iç boşluklarının
daralmasından ileri gelir.

Diğer birçok yapı malzemesi gibi, beton da belirli bir

mertebeye kadar elastik davranış gösterir.

Yine de kompozit bir malzeme olan betonun

özellikleri, bileşenlerinin özelliklerinin toplamı olarak
düşünülmemelidir.
22
BETONDA TERMAL ÖZELLİKLER
Bir Kg betonun sıcaklığını 1°C arttırmak için gereken ısı
miktarı betonun özgül ısısıdır. Agrega cinsine ve miktarına
bağlıdır. Normal sıcaklıklarda 0,22 – 0,24 Kkal/Kg
aralığındadır.

Beton yapılar sıcaklıkla genleşir. Kütle sıcaklığı 1°C arttığında

boyutları 10×10-6 oranında artar.

Kenar uzunluğu 1m olan bir beton küpün karşılıklı iki yüzü

arasında sıcaklığın 1°C düşmesi halinde 1 saniyede geçen ısı
miktarı betonun ısı iletim katsayısıdır.
23
BETON STANDARTLARI
Türk beton standartları (TS-11222) şubat 2001 tarihinde revize edilerek Avrupa Birliği beton
EN-206 standartlar ile eşdeğer hale getirilmiştir. Sonrasında TS-EN 206-1 olarak revize
edilmiştir. (Nisan 2002)
TS EN 206 standardına göre taze betonlar 5 ayrı sınıf olarak değerlendirilir.
1. Basınç mukavemetine göre
2. Kıvamlarına göre (4 tip tanımlanmıştır)
3. Agrega tane büküklüğüne göre (4 sınıftır)
4. Yoğunluk esasına göre (hafif, normal, ağır)
5. İçinde bulunduğu zararlı ortamlara göre (5 etki)
24
TS-EN 206-1 BASINÇ MUKAVEMETİ
Betonun, basınç dayanımına göre sınıflandırılmasında,
normal beton ve ağır beton için veya hafif beton için ayrı
ayrı verilen sınıflar uygulanır. Sınıflandırmada, çapı 150
mm ve yüksekliği 300 mm olan silindir şekilli numunenin
28 günlük karakteristik basınç dayanımı (fck, sil) veya kenar
uzunluğu 150 mm olan küp şekilli numunenin 28 günlük
karakteristik basınç dayanımı (fck, küp) kullanılabilir.

25
BETON BASINÇ DAYANIM SINIFI
Betonun basınç dayanım sınıfı
çapı 150 mm ve yüksekliği 300
mm olan standart deney
silindirlenin ve kenarı 150 mm
olan küp numunelerinin 28
günlük kürlenme sonucu elde
edilen basınç dayanım
değerleridir.

26
NORMAL VE AĞIR BETON İÇİN BASINÇ DAYANIM
En düşük karakteristik silindir En düşük karakteristik küp
Basınç dayanım sınıfı dayanımı dayanımı
fck,sil fck,küp
C 08/10 8 N/mm2 10 N/mm2
C 12/15 12 N/mm2 15 N/mm2
C 16/20 16 N/mm2 20 N/mm2
C 20/25 20 N/mm2 25 N/mm2
C 25/30 25 N/mm2 30 N/mm2
C 30/37 30 N/mm2 37 N/mm2
C 35/45 35 N/mm2 45 N/mm2
C 40/50 40 N/mm2 50 N/mm2
C 45/55 45 N/mm2 55 N/mm2
C 50/60 50 N/mm2 60 N/mm2
C 55/67 55 N/mm2 67 N/mm2
C 60/75 60 N/mm2 75 N/mm2
C 70/85 70 N/mm2 85 N/mm2
C 80/95 80 N/mm2 95 N/mm2
C 90/105 90 N/mm2 105 N/mm2
C 100/115 100 N/mm2 115 N/mm2
27
HAFİF BETON İÇİN BASINÇ DAYANIM SINIFLARI
En düşük karakteristik silindir En düşük karakteristik küp
Basınç dayanım sınıfı dayanımı dayanımı
fck,sil fck,küp
LC 08/09 8 N/mm2 9 N/mm2
LC 12/13 12 N/mm2 13 N/mm2
LC 16/18 16 N/mm2 18 N/mm2
LC 20/22 20 N/mm2 22 N/mm2
LC 25/28 25 N/mm2 28 N/mm2
LC 30/33 30 N/mm2 33 N/mm2
LC 35/38 35 N/mm2 38 N/mm2
LC 40/44 40 N/mm2 44 N/mm2
LC 45/50 45 N/mm2 50 N/mm2
LC 50/55 50 N/mm2 55 N/mm2
LC 55/60 55 N/mm2 60 N/mm2
LC 60/66 60 N/mm2 66 N/mm2
LC 70/77 70 N/mm2 77 N/mm2
LC 80/88 80 N/mm2 88 N/mm2

28
TS-EN 206-1 KIVAMINA GÖRE
Betonun kıvamı kendi içinde 4 farklı kavramla tanımlanır. Verilen kıvam sınıfları arasında doğrudan
ilişki kurulamaz. Özel durumlarda kıvam, hedef değerlerle de tarif edilebilir. Nemli toprak
kıvamındaki, özel yöntemle sıkıştırılmak üzere tasarlanmış çok düşük su içeriğine sahip olan benzeri
betonlar için kıvam sınıflandırılmaz.

Çökme Miktarı (mm) Vebe Süresi (s) Sıkıştırılabilme Derecesi (%) Yayılma Çapı (mm)
S1 10 – 40 V0 ≥ 31 C0 ≥ 1,46 F1 ≤ 340
S2 50 - 90 V1 30 - 21 C1 1,45 - 1,26 F2 350 - 410
S3 100 - 150 V2 20 - 11 C2 1,25 - 1,11 F3 420 - 480
S4 160 - 210 V3 10 - 6 C3 1,10 - 1,04 F4 490 - 550
S5 ≥ 220 V4 5-3 F5 560 - 620
F6 ≥ 630

29
TS-EN 206-1 HAFİF BETON YOĞUNLUK

Yoğunluk sınıfı D 1,0 D 1,2 D 1,4 D 1,6 D 1,8 D 2,0

Yoğunluk aralığı kg/m3 ≥ 800 ve ≤ 1000 > 1000 ve ≤ 1200 > 1200 ve ≤ 1400 > 1400 ve ≤ 1600 > 1600 ve ≤ 1800 > 1800 ve ≤ 2000

30
BETONUN İSTENMEYEN REAKSİYONLARI

İstenmeyen dış etkiler ile betonun kimyasal

yapısında defektler oluşabilir.

Bunlar yüksek sıcaklık etkileri, mekanik etkiler,

sülfat reaksiyonları gibi kimyasal etkilerdir.

31
YÜKSEK SICAKLIK REAKSİYONLARI

• ≈100-150°C Kılcal boşluklardaki suyun buharlaşması

• ≈150-200°C Büzülme, kılcal çatlak oluşumu, çekme dayanımında düşüş, pembemsi renk
≈300°C Aluminli ve demir oksitli bileşenlerde kristal suyu kaybı, basınç dayanımında
düşüş, koyu pembemsi kırmızımsı renk
400° C
• ≈400°C 𝐶𝑎 𝑂𝐻 2 𝐶𝑎𝑂 %33 büzülme
𝐶𝑎𝑂 + 𝐻2𝑂 𝐶𝑎 𝑂𝐻 2 %44 genleşme
• ≈400-600° C-S-H yapısının tahribi, gri-beyaz renk
• dayanımda %80 azalma

*uçucu kül ve yüksek fırın cürufu kullanımının yangın riskleri açısından faydası vardır.
32
KÜTLE KAYBINA YOL AÇAN ETKİLER
• Abrezif Aşınma, kuru sürtünme etkisidir.
(araç ve yaya trafiği, iş makinelerinin
paletleri, ağır cisimlerin süreklenmesi)

• Erozyon, içinde askı halinde yüzer

maddelerin bulunduğu sıvıların beton
yüzeyini çizerek aşındırmasıdır.

33
YÜZEYDE TOZLANMA
Beton yüzeyindeki su/çimeto oranın artması yüzey dayanımını düşürür ve dayanıksız bir
tabaka meydana gelir. Aşınmaya karşı güçsüz olan bu tabakada kolayca tozuma meydana
gelir.

Terleme suyunun buharlaşmaması; yüksek rutubet, beton yüzeyinde yoğuşma; yetersiz

havalandırma yavaş terleme; karbonatlaşma; yetersiz kür; donma gibi sebepleri vardır

34
YÜZEYDE KABARMA
Genelde 5-100 mm çaplarında ve 2-5 mm derinliğinde
beton yüzeyinde su ve havanın hapis kalması sonucu
görülen baloncuk şeklinde kabarmalardır.

Beton içerisindeki su henüz terlemeden ya da beton

içindeki hava dışarı çıkmadan beton yüzeyinde bitirme
işleminin yapılmasından dolayı meydan gelir.

35
YÜZEYDE PARÇA KIRILMASI
Beton yüzeyinden konik şekillerde parçaların kırılması ve değişik boyutlarda(5mm-5cm)
çukur oluşmasıdır. Genelde betonun ilk yıllarında görülür.

Ana neden su emmesi yüksek olan agrega ya da beton içinde kömür ve odun gibi
istenmeyen maddelerin su emerek şişmesi ve basınçla betonu çatlatmalarıdır. Yapının
servis ömrünü negatif etkilemez.

36
ÇİÇEKLENME
Çimentonun hidratasyonu sonucunda oluşan Ca(OH)2
ve beton içinde bulunan veya betona dışardan giren
bazı tuzların zamanla sertleşmiş beton yüzeyine çıkarak
oluşturduğu beyaz lekeler çiçeklenme olarak
adlandırılır.

37
DONMA ÇÖZÜLME ETKİSİ
Bilindiği gibi, su donduğunda hacimce genleşir. Betonda gözeneklerde ve kılcal boşluklarda
bulunan su da donduğunda genleşerek bu boşlukların ve gözeneklerin duvarlarına
gerilmeler uygular ve mikro çatlaklar oluşmasına neden olur. Hava sürükleyici katkılar
kullanıldığında betonda meydana gelen, birbirinden bağımsız hava kabarcıkları bu içsel
gerilmelere karşı bir tür yastık vazifesi görür. Su hava kabarcıklarına doğru hareket ederek
bunların bir kısmını doldurur ve genleşme sırasında tamamı dolu olmadığından içsel
gerilmeler meydana gelmez.

38
SÜLFAT ETKİSİ
Doğal sularda ya da atık sularda belli bir miktarda sülfat
bulunabilir. Özellikle yeraltı sularında sülfat iyonlarının miktarı
yüksek seviyede olabilir. Sülfat iyonları betona geçerek
çimentonun hidratasyonuyla elde edilen kalsiyum hidroksit ve
kalsiyum aluminat hidratlarla reaksiyona girerek, alçı ve
etrenjit oluşumuna neden olur. Bunlarda genleşerek
çatlamalara neden olur.

39
SÜLFAT REAKSİYONLARI ve KİREÇ

SO3 iyonlarının Ca(OH)2 ile reaksiyonları 200 mg/L (600 ppm) değerinden itibaren tehlikelidir.

Sülfat beton içerisindeki kireçle reakysiyona girerek alçıtaşı oluşturur.

𝑆𝑂3− + 𝐶𝑎(𝑂𝐻)2 + 𝐻2𝑂 𝐶𝑎𝑆𝑂4 · 2𝐻2𝑂 %124 hacim artışı

ö𝑟𝑛𝑒𝑘: 𝑁𝑎2𝑆𝑂4 · 10𝐻2𝑂 + 𝐶𝑎(𝑂𝐻)2 𝐶𝑎𝑆𝑂4 · 2𝐻2𝑂 + 2𝑁𝑎𝑂𝐻 + 8𝐻2𝑂

ö𝑟𝑛𝑒𝑘: 𝑀𝑔𝑆𝑂4 · 7𝐻2𝑂 + 𝐶𝑎(𝑂𝐻)2 𝐶𝑎𝑆𝑂4 · 2𝐻2𝑂 + 𝑀𝑔(𝑂𝐻)2 + 5𝐻2𝑂

Serbest kirecin puzolanlarla bağlanması sonucu sülfata dayanıklı beton elde edilir.

40
SÜLFAT REAKSİYONLARI C3A
3 𝐶𝑎𝑆𝑂4 · 2𝐻2𝑂 + 3𝐶𝑎𝑂 · 𝐴𝑙2𝑂3 · 12𝐻2𝑂 + 13𝐻2𝑂 3𝐶𝑎𝑂 · 𝐴𝑙2𝑂3 · 3𝐶𝑎𝑆𝑂4 · 31𝐻2𝑂

Etrenjit oluşumu (Candlot tuzu) %227 hacim artışı

𝑁𝑎2𝑆𝑂4 · 10𝐻2𝑂 + 2 3𝐶𝑎𝑂 · 𝐴𝑙2𝑂3 · 12𝐻2𝑂 3𝐶𝑎𝑂 · 𝐴𝑙2𝑂3 · 3𝐶𝑎𝑆𝑂4 · 31𝐻2𝑂 + 𝑁𝑎𝑂𝐻 + 17𝐻2𝑂

Etrenjit oluşumu (Candlot tuzu) %227 hacim artışı

C3A < %8 sülfata orta derecede dayanıklı çimento

C3A < %5 sülfata yüksek derecede dayanıklı çimento

41
SÜLFAT REAKSİYONLARI C3S
𝑀𝑔𝑆𝑂4 · 7𝐻2𝑂 + 3𝐶𝑎𝑂 · 2𝑆𝑖𝑂2 · 𝑛𝐻2𝑂 𝐶𝑎𝑆𝑂4 · 2𝐻2𝑂 + 𝑀𝑔(𝑂𝐻)2 + 𝑆𝑖𝑂2 · 𝑛𝐻2𝑂

alçı taşı oluşumu % 124 hacim artışı

42
KARBONATLAŞMA

Hidratasyon sonucu oluşan kalsiyum hidroksit ile havadaki CO2 reaksiyona girerek kalsiyum
karbonat oluşturur. Bunun sonucu pH değeri 12-13 den 8-9 a düşen betonun bazik özelliği
zayıflar. Böylece beton içindeki donatıların paslanması kolaylaşır.

𝐶𝑎 𝑂𝐻 2 + 𝐶𝑂2 𝐶𝑎𝐶𝑂3 + 𝐻2𝑂

43
AGREGA
Bildiğin irili ufaklı taş…

44
AGREGA ve BİLİNESİ KAVRAMLAR
• Agrega • Balast
• Aderans • Filler
• Kaba agrega • Mıcır tozu
• İnce agrega • Taşunu
• Mineral filler • İncelik modülü
• Mıcır • Granülometri
• Çakıl • Fuller bağıntısı
• Kum • Birim hacim ağırlık
• Silt • Yoğunluk
• Kil • Özkütle
• Tüvenan
45
AGREGA NEDİR
Mineral kökenli, değişik boyutlu, sert tanelerdir. Betonun % 60 - % 80 inin oluşturur.

46
AGREGA TANIMLARI
Agrega Betonda kullanıma uygun taneli mineral malzeme. Agregalar, doğal, yapay veya
daha ince yapıda kullanılmış malzemelerden tekrar kazanım yoluyla elde edilmiş olabilir.
Normal agrega TS EN 1097-6 ya uygun olarak tayin edilen etüv kurusu tane yoğunluğu 2000
Kg/m3 - 3000 Kg/m3 arasında olan agrega.
Hafif agrega TS EN 1097-6 ya uygun olarak tayin edilen etüv kurusu tane yoğunluğu ≤ 2000
Kg/m3 veya TS EN 1097-3 e uygun olarak tayin edilen etüv kurusu yığın (boşluklu)
yoğunluğu ≤ 1200 Kg/m3 olan mineral esaslı agrega.
Ağır agrega TS EN 1097-6 ya uygun olarak tayin edilen etüv kurusu tane birim hacim kütlesi
≥ 3000 Kg/m3 olan agrega.
TS EN 1097-6 Agregaların mekanik ve fiziksel özellikleri için deneyler. 18.12.2013 47
AGREGA ASTM
Amerikan standartlarından ASTM D8 agregayı,
“Harç veya beton oluşturmak amacıyla bir
bağlayıcı madde ile veya temel tabakaları,
demiryolu balastlarında, vb. işlerde tek başına
kullanılan kum, çakıl, deniz kabuğu, cüruf ya da
kırmataş gibi mineral kompozisyonlu granüler
(taneli) bir malzemedir” şeklinde tanımlar.

48
AGREGA TANELERİ ve ADERANS
Agrega taneleri, çimento hamurunun zamana bağlı olarak
gösterebileceği hacim değişikliği (büzülme-genleşme) ve buna bağlı
olarak oluşabilecek çatlakları azaltır, sert ve yüksek mukavemeti
nedeniyle betonun dayanımını artırır.

Agreganın çimento ile genellikle kimyasal etkileşime girmesi istenmez.

Çimento hamuru ile agrega arasındaki bağlantı fiziksel ve mekanik
özellik taşır. Bu bağlantıya aderans adı verilir.

49
AGREGA İÇİN ARANAN ÖZELLİKLER

• Sertlik
• Temiz yüzey
• Yüksek dayanım
• Kimyasal etkilere dayanım (inertlik)
• Aderans kabiliyeti – fiziksel bağ

50
DAYANIM
Beton karışımlarında agrega dayanımı yüksek
ise kırılma çimento hamurunda ve özellikle
çimento hamuru ve agrega arayüzeyinde
oluşur.

Eğer agrega zayıf ise; kırılma agrega içinde

oluşur.

C-S-H : 3CaO·2SiO2·3H2O CH : Ca(OH)2 C-A-Sത-H : 4CaO·Al2O3·3CaSO4·31H2O 51

ADERANS vs AGREGA DAYANIMI

Beton karışımlarında agrega dayanımı yüksek ise betonda

ara yüzeyden kırılma gerçekleşir

Eğer agrega zayıf ise agreganın kendisinde

kırılma gerçekleşir

52
AGREGA EBATLARI

Yapılarda kullanılabilir agregalar ebat olarak üçe ayrılır.

4 mm den büyük ebat kaba agrega

63 µm den büyük ebat ince agrega

63 µm den küçük ebat mineral filler

53
ÇAKIL KUM SİLT KİL

• 4 mm den büyük ebatlar çakıldır.

• 63 μm ile 4 mm arası tane boyutu kum olarak adlandırılır.
• 63 µm ile 2 µm arası silt
• 2 µm altı ebat kil dir
• Kum ve çakılın bir arada bulunduğu malzemeye tüvenan agrega adı verilir.

2 μm 63 μm 4 mm 31,5 mm 64 mm
kum çakıl

Kil Silt İnce agrega İri agrega Balast

Çok ince agrega Beton Agregası

54
AGREGA KAYNAKLARI

• Agregalar genel olarak; doğal agregalar, işlenmiş doğal agregalar ve yapay agregalar
olarak sınıflandırılmaktadır.
• Doğal agregalar çakıl ve kırmataştır.
• Yapay agregalar genleştirilmiş kil ve cüruftur.

55
DOĞAL AGREGALAR
• Doğal agregalar derelerden, eski dere yataklarından,
denizden, ova, teras ve çöllerden sağlanır.
• Dış etkenlere maruz kayaçlar hem fiziksel hem de
kimyasal birçok süreç tarafından aşındırılmaktadır.
• Karaların çok içerlerine kadar girmiş olan nehir kumları
sıklıkla büyük miktarlarda çakıl, silt ve kil içermektedir.
• Bu tip agregalar genellikle kırma, eleme, yıkama gibi
işlemlerden geçer.

56
KUM
2mm ile 63µm (0,063mm) arası ebat kum dur. (0,063-0,25 mm arası
ince kum, 0,25-1,0 mm orta kum, 1-2 mm arası kumdur)

Deniz kumu temiz ve homojen olmasına karşın içinde tuz bulundurur.

Tuz, nem çekici ve koroziftir.

Deniz kumları ayrıca canlı kalıntıları bulundurabilir. Bu yapılar düşük

dayanımlı taneler oluşturur.

Çöl, ova kumları ise temiz ve tuz içermemelerine rağmen, yalnızca ince
tanelerden oluştuğundan, beton yapımı için genellikle uygun değildir.

57
İŞLENMİŞ AGREGALAR
• İşlenmiş agregalar, kırılmış ve elenmiş doğal kayaları kapsamaktadır.
• Bazen çakıllar da beton karışımlarına daha uygun hale getirilmek amacıyla kırılmaktadır.
• Kırma işlemi yuvarlak parçacıkları daha köşeli hale getirmek suretiyle, tane şeklini ve tane boyut
aralığını ve dağılımını iyileştirmektedir.
• Kırmataş, ana kayaçların veya büyük taşların, tüm agrega parçalarının kırılmış bir yüzeye sahip
olacak şekilde kırılması sonucu oluşmaktadır.
• Kırmataş imalatında öncelikle ana kayaçlar taş ocağında patlatma yöntemiyle parçalanmakta,
daha sonra konkasörler (kırıcılar) tarafından kırılarak boyutsal olarak küçültülmektedir.
• Kırılmış ürün, istenilen agrega boyutlarının elde edilmesi için eleklerden geçirilmektedir.

58
FİLLER MICIR TOZU TAŞUNU
• İri agregaların üretilmesinden sonra, konkasörden arta kalan silt ebatına karşılık gelen
kırma kuma filler, mıcır tozu veya taşunu adı da verilir.

59
İŞLENMİŞ AGREGALAR
Mıcır adı da verilen kırmataş agregalar
70 mm - 31,5 mm arası ebat balast dır.
4 mm den büyük 31,5 mm den küçük ebatlarına
kaba agrega denir.
63 µm den büyük 4 mm den küçük taneler ince
agrega olarak adlandırılır.
63 µm den küçük taneler mineral fillerdir.

konkasör

60
İŞLENMİŞ AGREGALAR
Tane dağılımının düzgün olması ve temiz olması
durumunda, kırmataş agregalar pürüzlü ve köşeli
yüzeyleri nedeniyle çimento harcı ile iyi bir şekilde
bağlanabilmektedir (aderans).

Fakat kırmataşların pürüzlü olmaları nedeni ile

işlenebilirlik azalmaktadır. Kırmataşların doğal
hallerinden kırılmış olmaları nedeni ile köşeleri zayıf
olabilmekte, dolayısıyla beton dayanımını olumsuz
etkileyebilmektedir.

61
YAPAY AGREGALAR
• İmalat ürünü agregalar nispeten yeni malzemelerdir.
• Tipik olarak, bunlar hafif ağırlıklı olup, genellikle hafif
beton imalatında tercih edilmektedir.
• Yüksek fırın curufu en yaygın kullanılan yapay agrega
türüdür.
• Geri dönüşüm anlamında yapay agrega çevresel
kazanımdır.

62
YAPAY AGREGALAR
Genleştirilmiş kil hafif yapı malzemelerinin
basınç mukavemeti en yüksek
olanlarından biridir.

Kil sinterlenme sırasında bünyelerinde

bulunan gaz bileşenlerini 900-1250°C gibi
yüksek sıcaklıklarda açığa çıkarır ve
bunların bir kısmı malzeme içinde
hapsolarak malzemeyi genleştirir.

63
GERİ DÖNÜŞÜM AGREGALAR
Beton atıklarının geri dönüşümü de agrega olarak
değerlendirilebilmektedir.

Elde edilen hammaddeler eskisi gibi doğrudan

inşaatlarda kullanılamasa da birçok yol bakım
çalışmasında; bakım-onarım aşamalarında rahatlıkla
kullanılmakta ve ekonomiye geri kazandırılabilmektedir.

64
GERİ DÖNÜŞÜM AGREGALAR

Kiremit ve Tuğla kırıkları da agrega olarak

kullanılabilir.

65
İSTENMEYEN KAYAÇLAR

• Dayanımı düşük kayalar; Genellikle boşluklu,

yapraksı, ince yapılı kayaçların basınç dayanımı
mekanik özellikleri çok düşüktür.
• Su etkisinde hacim değişikliği sergileyenler.
• Betonda sülfat etkisi oluşturanlar.
• Çimento ile alkali-agrega reaksiyonu yapanlar.
• Değişik kimyasal reaksiyon verenler.

66
TÜRLERİNE GÖRE …

Betonda kullanılabilen mineral ve kayalar Betonda kullanılamayan mineral ve kayalar

Kireçtaşı Andezit
Bazalt Alçıtaşı
Granit Kiltaşı
Diyabaz Kumtaşı
Siyanit Silika Mineralleri
Mermer Feldspatlar
Barit Sülfat Mineralleri

67
AGREGA
DENEYLERİ

68
AGREGA DENEYLERİ
• Elek analizi • Klorür miktarı tayini
• Agreganın incelik modülü tayini • Sülfat miktarı tayini
• Agreganın özgül ağırlığının bulunması • Dona dayanıklılık
• Sıkışık ve gevşek birim hacim ağırlık • Elastisite modülünün bulunması
• Şekilsiz agrega birim hacim ağırlığı (parafin ile)
• Agreganın su muhtevasının bulunması
• Yabancı organik madde tayini
• Küçük agrega tayini (63 µm)
• Alkali-Agrega reaktivite deneyi
• Hafif malzeme yüzdesi tespiti
• Agregada kuruma çekmesi tayini
69
GRANÜLOMETRİ – TANE DAĞILIMI
Granülometri bileşimi agrega içinde boyutları belirli limitler içinde
kalan tanelerin ne oranlarda olduğunu açıklar.

Bu amaçla agrega karışımı elek analizi deneyi ile istenilen aralıkta

olup olmadığı test edilir.

Bir agrega tanesinin geçebildiği en küçük eleğin delik çapı veya

kenar uzunluğu o tanenin çapı olarak kabul edilir.

70
GRANÜLOMETRİ – TANE DAĞILIMI
Çimentonun beton karışımı içindeki en pahalı bileşen olması nedeniyle, gerekli işlenebilirlik,
dayanım ve kalıcılık özelliklerinin sağlanması koşulu ile karışımdaki çimento hamuru
gereksiniminin en aza indirilmesi gerekmektedir.

Bu nedenle, karışımda kullanılacak agreganın granülometrisi, başka bir deyişle tane boyutu
dağılımı, işlenebilir bir beton için gerekli olan çimento hamuru ihtiyacının belirlenmesi
açısından da önemli bir karakteristiktir.

71
GRANÜLOMETRİ
Agrega taneleri tek boyutlu küresel tanelerden
oluştuğunda, agrega taneleri arasındaki boşluk hacmi
fazla olmaktadır (a).

Düzgün bir tane boyutu dağılımı kullanıldığında ise

daha küçük olan taneler, kendilerinden büyük olan
taneler arasında yer bulabilmektedir. Bu şekilde boşluk
hacmi ve dolayısıyla çimento hamuru ihtiyacı da
azalmaktadır (b).

72
GRANÜLOMETRİ
• Çimento hamuru miktarı, agrega taneleri arasındaki doldurulması gereken boşluk
miktarı ve çimento hamuru ile sarılması gereken agrega toplam yüzey alanı ile doğrudan
ilgilidir.
• Granülometri bileşimi, agrega içinde boyutları belirli limitler içinde kalan tanelerin ne
oranlarda olduğunu açıklar.
• Bu amaçla, kullanılmadan önce agreganın granülometrik bileşiminin elek analizi deneyi
ile saptanıp, belirli sınırlar içinde kalıp, kalmadığı kontrol edilmelidir.

73
GRANÜLOMETRİ EĞRİLERİ
Bir agreganın granülometri bileşimi en iyi bir şekilde granülometri eğrileri vasıtasıyla ifade
edilir. Karışık agregaların granülometri eğrileri sürekli ve kesik olmak üzere iki gruba
ayrılmaktadır.

74
AGREGANIN SINIFLANDIRILMASI
70 mm 31,5 mm balast
31,5 mm 4 mm iri agrega
4 mm 60 µm ince agrega
60 µm 2 µm silt
2 µm altı kil

Agreganın ebatının belirlenmesi için agrega yığınından

çeyrekleme metodu ile numuneler alınarak elek analizi yapılır.

75
ÇEYREKLEME METODU
Agrega yığınının orta bölgesi tespit edilir. Bu
bölgenin değişik yerlerinden örnekler alınır.
Örnekler bir yüzeye toplanır. Örnek yayılarak
dörde bölünür. Karşıt iki çeyrek parça
alınarak yeni bir karışım yapılır. Yeni
oluşturulan yığın da dörde bölünüp karşılıklı
iki parçası alınarak deney yapmak üzere
karıştırılır.

76
AGREGA TANE BÜYÜKLÜĞÜ
Beton imalatında kullanılacak agreganın en büyük tane büyüklüğü;
Yapı elemanının şekil, Endar kesitinin boyutu, Beton örtü tabakası (paspayı) kalınlığı ve
Betonun dökümünde kullanılacak yönteme bağlıdır.
Agrega en büyük tane büyüklüğü;
• En dar kesite ait kalıp genişliğinin ⅕ ini
• Döşeme derinliğinin (paspayı) ⅓ ünü
• En küçük donatı aralığının ¾ ünü
• Pompa borusu iç çapının ⅓ ünü
aşmayacak tarzda seçilmelidir. paspayı
77
AGREGA TANE SINIF ADETİ

E n b ü y ü k a g r e g a e b a t ı ( D max m m )

Beton sınıfı Tane sınıf adedi Tane sınıf adedi Tane sınıf adedi Tane sınıf adedi
Dmax 8 Dmax 11,2 Dmax 16 Dmax 22,4

1 2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3 4

C16/20 0/4 4/8 0/4 4/11,2 0/4 4/16 0/4 4/11,2 11,2/22,4
C20/25
C20/25
C25/30 0/2 2/4 4/8 0/2 2/4 0/4 4/8 8/16 0/2 2/4 4/11,2 11,2/22,4

C30/37
C35/45 0/2 2/4 4/8 0/4 4/11,2 0/4 4/8 8/16 0/4 4/11,2 11,2/22,4
C40/50
C40/50
C45/55 0/2 2/4 4/11,2 0/2 2/4 4/16 0/2 2/4 4/11,2 11,2/22,4
C50/60

78
 AGREGA TANE SINIF ADETİ

E n b ü y ü k a g r e g a e b a t ı ( D max m m )
Beton Tane sınıf adedi Tane sınıf adedi Tane sınıf adedi
sınıfı Dmax 32 (31,5) Dmax 45 Dmax 63

1 2 3 4 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5

C16/20 0/4 4/11,2 11,2/32 0/4 4/22,4 22,4/45 0/4 4/16 16/32 32/63
C20/25
C20/25
C25/30 0/4 4/8 8/16 16/32 0/4 4/11,2 11,2/22,4 22,4/45 0/4 4/11,2 11,2/22,4 22,4/63

C30/37
C35/45 0/4 4/11,2 11,2/32 0/4 4/11,2 11,2/22,4 22,4/45 0/4 4/16 16/32 32/63
C40/50
C40/50
C45/55
C50/60 0/2 2/4 4/11,2 11,2/32 0/2 2/4 4/11,2 11,2/22,4 22,4/45 0/4 4/8 8/16 16/32 32/63

79
ELEK ANALİZİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Elek darası Elek üstünde kalan ağırlık Elek üstünde kalan yığışımlı ağırlık Elek üstü kalan yığışım oranı
TS Elek no
(g) (g) (g) (%)

31,5 mm
16,0 mm
8,0 mm
4,0 mm
2,0 mm
1,0 mm
0,5 mm
0,25 mm
Elek altı

Elek analizi yapılın agrega örneği için her elekte kalan malzeme miktarı tartılır ve kalından ince eleğe
gidildikçe yığışımlı malzeme miktarı hesaplanır. Bu üst eleklerin ağırlık miktarlarının toplamı
şeklindedir. Toplam miktarın başlangıç agregasına göre yüzdeleri hesaplanır. Bu elekte kalan agrega
yüzdesidir. Bu değerler kullanılarak elekten geçen yığışımlı agrega yüzdesi hesaplanır.
80
ELEK ANALİZİ ASTM ve DIN
ASTM DIN

elek no Elek açıklığı elek no Elek açıklığı

4 4,75 mm 4 5,00 mm
10 2,00 mm 10 2,00 mm
20 0,85 mm 20 0,80 mm
40 0,425 mm 40 0,40 mm
60 0,250 mm 60 0,25 mm
100 0,150 mm 100 0,20 mm
140 0,106 mm 140 0,10 mm
200 0,075 mm 200 0,071 mm

ASTM: American Society for Testing and Materials DIN: German Institute for Standardization

81
ELEK ANALİZİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Yapılan hesaplamalar sonucu yatay 100 100

90
eksende elek ebadı, dikeyde elekten
80
70,8
geçen kümülatif agrega yüzdesi grafiği 70

Elekten Geçen (%)

60
çizilir. 50
50,1

40 36,3

Bu örnek için: 4mm den küçük çaplı 30 23,6

malzemelerin oranı % 36,3 tür. 20 14,8

7,2
10
2,7
0

Diğer bir deyişle malzemenin % 36,3 ü 0

0 0,25 0,5 1 2 4 8 16 32
Elek Açıklığı (mm)
ince agrega % 63,7 si iri agregadır.

82
ELEK ANALİZİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Standartlarda deneysel verilerle belirlenmiş ideal agrega granülometri eğrileri vardır. Birçok
ülkenin standartlarına giren bu eğriler, uygulama kolaylığı yönünden tek bir eğri yerine,
eğrilerle sınırlandırılmış bölgeler olarak verilir.

Çok ince taneler Fazla Özgül Yüzey Fazla Su Düşük Dayanım

Çok iri taneler İşlenebilme Zorluğu Boşluklu Yapı Düşük Dayanım

Hepsi aynı boyutlu taneler Boşluklu Yapı Düşük Dayanım

83
SÜREKLİ GRANÜLOMETRİ EĞRİSİ
Sürekli eğri agreganın sıfırdan belirli bir büyüklüğe kadar bütün
taneleri içeren, kümülatif (yığışımlı) % geçeniyle elde edilen
sürekli eğrilerdir.

Deneysel sonuçların ilgili standart eğrileri üzerine bindirilmesi

sonucu:

Deney verileri dik eksene yakın ise, agregada fazla miktarda ince
tane bulunduğu anlaşılır.

Eğrinin yatay eksene yaklaşması durumunda ise, agregada fazla

miktarda iri agrega bulunduğu anlamı taşır.

İdeal gredesyon ile kaba agrega arasında bulunan bölgenin granülometri eğrisi şematik gösterim
kullanılmasına izin verilir.
84
İDEAL GRANÜLOMETRİ ve FULLER BAĞINTISI
Fuller parabolünde, P elekten geçen (%), D agreganın en fazla boyutu, d elek boyutu, n istenen incelik ve
kalınlığa göre katsayıdır.
Fuller bağıntısında en fazla birim hacim ağırlık elde edebilmek için n katsayısının 0,5 alınması gerektiği
belirtilmiştir.

𝑛
𝑑
𝑷 = 100 ×
𝐷

Agreganın iyi bir tane dağılımına (gradasyona) sahip olup, olmadığına söz konusu karışımın beton içindeki
performansı gözlenerek karar verilir.

85
İDEAL GRANÜLOMETRİ EĞRİSİ
B: İdeal Granülometri
C: İncelik Sınırı
A: Kalınlık sınırı

A ve B çizgileri arasında kalan bölge ideal

kullanım alanını göstermektedir.
B ve C çizgileri arasındaki bölgede kalan
malzemenin ince kalmasına rağmen
kullanılabilmesine izin verilir.
86
İDEAL GRANÜLOMETRİ EĞRİSİ
A, B arası istenilen karışımdır. Yani en uygun granülometriyi verecektir. Karışım sonucu çizilen eğrinin büyük bir
kısmı bölge içinde kalırsa karışım yine kullanılabilir. Fakat önemli işlerde bölge dışına çıkan kısım için tedbir
alınması tavsiye edilir. Karışımın çizilen eğrisinin bölge değiştirmemesi, ani iniş çıkış yapmaması ve sınır
eğrilerine paralel gitmesi istenir. Bütün bunlar en az boşluklu betonu elde etmek içindir.

𝑑
𝑷 = 100 ×
𝐷

İdeal bir granüloletri eğrisi elde edebilmek için fuller parabolünden de yararlanılabilir. Seçilen elek açıklıklarına
göre elekten geçen yığışımlı yüzdeler hesaplanarak bir grafik hazırlanabilir.
87
D max 8mm İçin İdeal Granülometri Eğrisi

88
D max 16mm İçin İdeal Granülometri Eğrisi

89
D max 32mm İçin İdeal Granülometri Eğrisi

90
D max 63mm İçin İdeal Granülometri Eğrisi

91
İDEAL GRANÜLOMETRİ
Taze betonun karıştırılması, taşınması, yerine serilmesi ve sıkıştırılması işlemleri boyunca, iri
ve ince tanelerin segregasyonuna neden olmayarak, istenilen işlenebilmenin ve yoğunluğun
elde edilmesini sağlayacak olan agrega tane boyutu dağılımıdır.

Bazen istenen granülometride karışım elde edebilmek için, dört beş ayrı malzemenin belirli
oranlarda karıştırılması gerekebilir. Sorun bu agregaların hangi oranlarda karıştırılacağını
bulabilmektir. Deneme yanılma metodu uygundur. Su ihtiyacı ve boşluk miktarı bakımından
iri malzeme mümkün olduğunca çok olmalıdır. İri agrega (4 mm den büyük malzeme) oranı
%50-60 olması akılcı bir başlangıç olabilir.

92
İNCELİK MODÜLÜ
Birbirini izleyen standart elek serisi üzerinde kalan kümülatif malzeme yüzdelerinin toplamının yüze
bölümü o malzemenin incelik modülü diye adlandırılan karakteristiğini oluşturur.

toplam kümülatif kalan %

incelik modülü =
100

İncelik modülü yorumu: Değer büyükse elekler üzerinde kalan malzeme çoktur, malzeme iridir.
Değer küçükse malzemenin çoğu eleklerden geçmiştir, malzeme incedir. TS 802 ye (1985) göre en
büyük tane çapı 32mm olan beton agregası için incelik modülü 3,30 ile 5,48 arasında değişmektedir.

93
İNCELİK MODÜLÜ
Agregaların bileşimini granülometri eğrilerinden başka gösteren diğer bir karakteristik de incelik modülüdür.

İncelik modülü, agreganın inceliği veya kabalığı hakkında genel bir fikir vermesine rağmen, agreganın tane
dağılımı hakkında bir bilgi vermemektedir. Farklı gradasyona sahip agregalar aynı incelik modülü değerine sahip
olabilir.

Karışım oranlarını deneme yolu ile ararken incelik modülü değerlerinden yararlanılabilir. İncelik modülü, aynı
kaynaktan sağlanan agregadaki küçük değişkenlikleri tespit için kullanılabilir. Ancak, farklı iki kaynaktan sağlanan
agregaların tane dağılımlarını karşılaştırmakta kullanılamaz.

ASTM C33, ince agreganın incelik modülünde 0,2 den daha fazla oranda değişkenlik olmamasını ister. Bir diğer
sınırlamada ASTM de belirtilen, ince agreganın incelik modülünün 2,3 den yüksek ve 3,1 den düşük olmasıdır.

94
İKİ TİP AGREGANIN KARIŞIMI
Granülometrisi bilinen iki agrega sınıfı karıştırıldığında oluşan agrega yığınının granülometrisi kendini
oluşturan iki sınıf agreganın granülometrilerinden hesaplanabilir.

Granülometrisi bilinen iki sınıf agrega A1 ve A2 olsun ve karışımdan oluşacak sınıf A3 olarak kodlansın.
A3 sınıfının granülometrisi: Karışımdaki “A1” agregasının oranı (A1/100) ile, “A2” agregasının oranı
(A2/100) ile gösterilirse

𝐴3 = 𝐴1 × 𝐴1 /100 + 𝐴2 × 𝐴2 /100

95
AŞINMA DENEYİ ve DORRY AYGITI
Taş yapılı cisimlerin deneyi, bir düşey eksen etrafında
ve yatay düzlem içinde dönen 60 cm çaplı madensel
bir tabladan oluşan Dorry aygıtı ile yapılır. Bir diğer
ismi Böhme cihazıdır.

Tablanın üzerine dönüş sırasında belirli özelliklere sahip aşındırıcı toz

kullanılmaktadır. Bu şekilde pürüzlü yüzeyde, malzeme dönen
ağırlıkların altında aşınır. Tabla dakikada 28-30 devirlik hızla döner. 500
devir sonra malzeme tartılarak veya hacmi ölçülerek aşınma miktarı
saptanır. Bu tip deneyler daha çok karo plak gibi yüzeysel elemanlar
dorry aygıtı
üzerinde yapılır. 96
AGREGANIN PARÇALANMAYA KARŞI DAYANIMI
Yollarda kullanılan beton veya asfalt gibi kaplama
malzemelerinin iskeletini oluşturan çakıl veya kırmataşların
aşınma deneyleri için Los Angeles deneyi uygulanır.

İçerisinde bir raf bulunan standart boyutlardaki bir silindirik

tamburun içine belirli ağırlıkta (P) ve tane dağılımında deney
örneği konulur. Tamburun içine ayrıca deney örneği tipine
bağlı olarak belirli sayıda çelik küre yerleştirilip, silindir
kapatılır.

97
LOS ANGELES DENEYİ
Tambur dakikada 30-33 devirlik hızla 500 tur döndürülür. Kürelerin ağırlığı ve dinamik etkisi ile
parçalanan P gram malzeme TS EN 1097-2:2000 e göre 1,4 mm göz açıklıklı elekten elenir ve yıkanır.
Bu eleğin üstünde kalan malzeme Pu ağırlığında ise, aşınma yüzdesi U şöyle bulunur

𝑃 − 𝑃𝑢
𝑈= × 100
𝑃
Hesaplanan aşınma yüzdesi (U) ne kadar küçük ise, agreganın aşınma dayanımı o kadar yüksektir.
ASTM standartlarına göre bu kayıp yüzdesinin beton agregasında 100 devir için % 10 u, 500 devir
için % 50 yi, yol agregası için 500 devirde % 30 u geçmemesi istenir.

98
DENEY KARIŞIMLARI VE KOŞULLARI

Los Angeles Deneyi Karışım Koşulları

Elek Göz Boyutları A B C D
40 - 25 mm arası % 25
25 - 20 mm arası % 25
20 – 12,5 mm arası % 25 % 50
12,5 - 10 mm arası % 25 % 50
10 - 8 mm arası % 50
8 - 5 mm arası % 50
5 – 2,5 mm arası % 100
Agrega miktarı P (Kg) 5 4,55 3,3 2,5
Font küre sayısı 12 11 8 7

99
AGREGADA BİRİM HACİM AĞIRLIK
Tanım olarak birim ağırlık birim hacmin kütlesidir. Agregaların birim ağırlıkları değişik faktörlere bağlıdır.
• Agreganın granülometrisi
• Agrega tane şekli (tanelerin yuvarlak ya da köşeli olması)
• Kusurlu malzeme yüzdesi
• Yerleştirme şekli
• Agreganın özgül ağırlığı
• Agreganın (özellikle ince agreganın) su içeriği
Birim hacim ağırlık, hacmi bilenen bir kap içerisine agreganın yerleştirmesi ile bulunur. Yerleştirme şekline bağlı
olarak, sıkışık veya gevşek olarak saptanır.

Özgül ağırlığı 2,4 ten düşük agregalar hafif agrega olarak kabul edilir.
100
GEVŞEK BİRİM HACİM AĞIRLIK
Gevşek birim hacim ağırlığın bulunmasında, ölçek dikkatli bir
şekilde agreganın ayrışım yapmasına engel olunarak malzeme
ile doldurulur.

Gevşek birim hacim ağırlık her hangi bir sıkıştırma işlemi

yapılmadan saptanır.

Çubuk ile malzemenin üst yüzü ölçeğin kenarı esas alınarak

düzeltilir. Bir gramı gösteren duyarlıkta bir terazide, ölçek
içindeki malzeme ile birlikte tartılır.

101
SIKIŞIK BİRİM HACİM AĞIRLIK
Sıkışık birim hacim ağırlık, hacmi belirli bir ölçeğe konulan agreganın, standart işlemlerle yerleştirilmesi ile elde
edilir. Bu amaçla agrega silindir şeklindeki bir kap
içerisine, her seferinde hacminin 1/3 ünü dolduracak şekilde üç aşamada, her tabaka demir bir çubukla 25 kez
eş dağılımlı vuruş yapmak suretiyle şişlenir ve ölçüm alınır.

Birim Hacim Ağırlık: Yığın halindeki agreganın taneler arasındaki ve içindeki boşluklar dahil birim hacminin
ağırlığıdır.
Yoğunluk: Agrega ağırlığının boşluksuz hacme oranıdır (kg/m3)
Özgül Ağırlık: Yoğunluğun suyun +4°C deki yoğunluğuna oranıdır.

102
ARŞİMET TERAZİSİ İLE BİRİM HACİM AGIRLIĞI
İri Agreganın özgül ağırlığı için malzeme önce kuru yüzey doygun hale getirilerek tartılır. (WKYD)
Malzeme Arşimet Terazisi ile su içerisinde tartılır. (WSU)
Etüve konulan malzeme kurutulduktan sonra tartılır. (WKURU)
𝑀𝑎𝑙𝑧𝑒𝑚𝑒 𝑏𝑜ş𝑙𝑢𝑘𝑠𝑢𝑧 ℎ𝑎𝑐𝑚𝑖 = (𝑊𝐾𝑌𝐷 ) − (𝑊𝑆𝑈 )

𝑊𝐾𝑌𝐷
𝐾𝑢𝑟𝑢 𝑌ü𝑧𝑒𝑦 𝐷𝑜𝑦𝑔𝑢𝑛 Ö𝑧𝑔ü𝑙 𝐴ğ𝚤𝑟𝑙𝚤𝑘 =
𝑊𝐾𝑌𝐷 − 𝑊𝑆𝑈

𝑊𝐾𝑈𝑅𝑈
𝐾𝑢𝑟𝑢 Ö𝑧𝑔ü𝑙 𝐴ğ𝚤𝑟𝑙𝚤𝑘 =
𝑊𝐾𝑌𝐷 − 𝑊𝑆𝑈𝐷𝐴

𝑊𝐾𝑌𝐷 − 𝑊𝐾𝑈𝑅𝑈
Su emme oran𝚤 = × 100
𝑊𝐾𝑈𝑅𝑈

103
BİRİM HACİM AGIRLIKLARINA KAFAM BASMADI SLAYDI…
Arşimet terazisi (özgül ağırlık sehpası), bir sıvının içine bırakılan katı cismin taşırdığı su miktarının, suyun ağırlığına denk bir batmazlık kuvvetiyle yukarıya
itildiğini belirtir. Bu prensibe göre sudaki ölçümün ağırlık farkı (azalma miktarı) taşan suyun ağırlığı kadardır. Bu ağırlıktan hacme geçiş yapılabilir.

𝑊𝐾𝑌𝐷 − 𝑊𝑆𝑈 = 𝑡𝑎ş𝑎𝑛 𝑠𝑢 𝑎ğ𝚤𝑟𝑙𝚤ğ𝚤 = 𝑡𝑎ş𝑎𝑛 𝑠𝑢𝑦𝑢𝑛 ℎ𝑎𝑐𝑚𝑖 (𝑠𝑢𝑦𝑢𝑛 𝑦𝑜ğ𝑢𝑛𝑙𝑢ğ𝑢𝑛𝑢𝑛 𝑏𝑖𝑧𝑒 𝑔𝑒𝑙𝑖ş𝑖 1𝑔/𝑐𝑚3)

𝐴𝑔𝑟𝑒𝑔𝑎𝑛𝚤𝑛 𝑏𝑜ş𝑙𝑢𝑘𝑠𝑢𝑧 ℎ𝑎𝑐𝑚𝑖 = 𝑡𝑎ş𝑎𝑛 𝑠𝑢𝑦𝑢𝑛 ℎ𝑎𝑐𝑚𝑖 (demek oluyor ki bir boşluklu yapıyı Arşimet terazisinde tartarak boşluksuz hacmini hesaplayabilirsiniz)

𝑦𝑎𝑛𝑖 ; 𝑊𝐾𝑌𝐷 − 𝑊𝑆𝑈 = 𝐴𝑔𝑟𝑒𝑔𝑎𝑛𝚤𝑛 𝑏𝑜ş𝑙𝑢𝑘𝑠𝑢𝑧 ℎ𝑎𝑐𝑚𝑖

𝑊𝐾𝑌𝐷
𝐾𝑢𝑟𝑢 𝑌ü𝑧𝑒𝑦 𝐷𝑜𝑦𝑔𝑢𝑛 Ö𝑧𝑔ü𝑙 𝐴ğ𝚤𝑟𝑙𝚤𝑘 =
𝑎𝑔𝑟𝑒𝑔𝑎 ℎ𝑎𝑐𝑚𝑖

𝑊𝐾𝑈𝑅𝑈
𝐾𝑢𝑟𝑢 Ö𝑧𝑔ü𝑙 𝐴ğ𝚤𝑟𝑙𝚤𝑘 =
𝑎𝑔𝑟𝑒𝑔𝑎 ℎ𝑎𝑐𝑚𝑖

oluyor… peki bu görünür özgül ağırlık ne oluyor?

𝑊𝐾𝑈𝑅𝑈
𝐺ö𝑟ü𝑛ü𝑟 Ö𝑧𝑔ü𝑙 𝐴ğ𝚤𝑟𝑙𝚤𝑘 =
𝑊𝐾𝑈𝑅𝑈 − 𝑊𝑆𝑈

Şu olur… Yapıya kurudan giren tüm suyun Arşimet terazisinde tespiti yapılır. Agreganın su emen kılcal boşluklar dahil tüm boşlukların haricindeki yoğunluğu kastedilir.
104
PİKNOMETRE İLE BİRİM HACİM AĞIRLIK
İnce Agreganın özgül ağırlığı için malzeme önce kuru yüzey doygun hale
getirilerek tartılır. (WKYD)
Şişe Piknometre işaretli seviyeye kadar su doldurulup tartılır. (WP+SU)
Deneyde kullanılacak piknometreye kum katılarak işaretli seviyeye kadar su
doldurulup tartılır. (WP+SU+K)
Kum ve su karışımı sallanarak hava kabarcıklarının su ve kum karışımından
uzaklaşması sağlanır. İstenirse vakum uygulanarak havanın tamamının çıkması
sağlanır.
Etüve konulan malzeme kurutulduktan sonra tartılır. (WKURU)
𝐵𝑜ş𝑙𝑢𝑘𝑠𝑢𝑧 ℎ𝑎𝑐𝑖𝑚 = 𝑊𝐾𝑌𝐷 + 𝑊𝑃+𝑆𝑈 − 𝑊𝑃+𝑆𝑈+𝐾

𝐾𝑢𝑟𝑢 Ö𝑧𝑔ü𝑙 𝐴ğ𝚤𝑟𝑙𝚤𝑘 ≤ 𝐾𝑌𝐷 Ö𝑧𝑔ü𝑙 𝐴ğ𝚤𝑟𝑙𝚤𝑘

105
 DONMAYA KARŞI DAYANIKLILIK

Agreganın donma etkisine dayanıklılığı; porozitesi, permeabilitesi,

su emme kapasitesi ve boşluk yapısı ile ilişkilidir.

TS 706 EN 12620 Beton agregaları standardına göre; Kırmataş

agregaların su emme oranı % 0,5 den az ve basınç

dayanımı 150 MPa dan büyük ise söz konusu agregaların dona
dayanıklı olacağına karar verilebilir.

Su, silikon, germanyum, arsenik, bizmut gibi maddeler molekül dışı etkiler sebebiyle donarken hacim genişlemesine uğrarlar. 106
DONMAYA KARŞI DAYANIKLILIK DENEYİ
Agrega kristalleşince hacmi artan, sodyum sülfat veya magnezyum sülfat çözeltisi içerisinde 18 saat
süreyle bekletip, sonrasında etüvde kurutulur. Bu işlem 5 defa tekrarlanır. Deney sonunda agrega
elenerek parçalanıp ayrılan tane yüzdeleri belirlenir. Dona dayanıklılık deneylerinde agregada ortaya
çıkabilecek izin verilen en yüksek ağırlık kayıpları Türk Standartları (*TS EN 1367-1) ve ASTM C88
olarak verilmiştir.

Agrega sınıfı Na2SO4 çözeltisi Na2SO4 çözeltisi MgSO4 çözeltisi MgSO4 çözeltisi
TS ASTM TS ASTM

İnce Agrega % 15 % 10 % 22 % 15

İri Agrega % 18 % 12 % 27 % 18

*Bu standart, agreganın donma ve çözülme döngüsüne maruz bırakılması halinde göstereceği davranış biçimi
hususunda bilgi sağlayan bir deney yöntemini kapsar. 107
AGREGA BASINÇ DAYANIMI
Betonda çok kullanılan agregaların basınç dayanımı ortalama 150 – 200 MPa dolayındadır.
Bazı kayaların basınç dayanımları:
• Granit 200 MPa
• Kalker 160 MPa
• Çakmaktaşı 210 MPa
• Kuvars 330 MPa
• Kumtaşı 130 Mpa

Normal ağırlıklı agregalarda Poisson oranı: 0,15 – 0,35

Poisson oranı, tek eksenli gerilim altında uzamasının gerilmeye dik doğrultuda daralmasına oranıdır. 108
AGREGADA ORGANİK MADDE TAYİNİ
Agrega yığını içerisinde çok küçük parçacıklar halinde
dağılmış olan çürümüş bitki köklerindeki, humuslu
topraklardaki ve diğer organik maddelerdeki tannik asit
ve türevleri beton yapımında çimentonun prizini ve
sertleşmesini yavaşlatmaktadır. Bu zararlı etki, organik
maddelerin hidrofob (suyu iten) olması ve bunların
çimentoda hidrate kristallerin oluşmasına engel olması
ile meydana gelir.

109
ORGANİK MADDE TAYİNİ DENEYİ
1L suya 30 g NaOH konulmak suretiyle hazırlanan sodyum hidroksit eriyiği, bir cam
mezurda 100 hacime kadar doldurulan agreganın üzerine 160 hacime kadar dökülür ve
çalkalanır. 24 saat sonunda eriyiğin aldığı renge göre şu sonuçlar çıkartılır:

Eriyik Rengi Organik Madde Agreganın Kullanımı

Renksiz veya çok hafif sarı Hiç yok veya çok az var Kaliteli beton üretiminde kullanılabilir

Safran sarısı Az miktarda var Normal işler için uygun

Belirgin kırmızı Var Önemsiz işlerde kullanılabilir

Belirgin kahverengi Çok var Kullanılmaz

110
AGREGADA KİL SİLT VE DİĞER İNCE MADDELER
Betonun dayanımını azaltan bu tanelerin oranını saptamak için belirli miktar malzeme
alınarak, kurutulur ve tartılır. (P0) İnce agrega belirli hacimdeki bir kaba konur ve üzerini
kaplayacak şekilde su dökülür ve sarsılır. Sonra ince agrega tabakasının üstündeki su
boşaltılır. Bu su içinde kolloidal taneler bulunduğundan bulanıktır. Kaba tekrar su koyularak
deney tekrarlanır. Bu işleme, boşaltılan su berrak oluncaya kadar devam edilir. Sonuçta
kaptaki ince agrega 110°C de kurutulup, tartılır (P1). Aradaki farkdan kil silt gibi çok ince
malzemenin yüzdesi hesaplanır.

111
AGREGADA KİL SİLT VE DİĞER İNCE MADDELER
Ayrıca, ince agrega içinde bulunabilecek silt ve kil miktarı
malzemeyi özel şekilde su altında 63 μm kare gözlü
elekten eleyerek de saptanabilir. *TS 706 EN 12620, bu
elekten geçen tane miktarının 0-4 mm için en fazla % 4,1-
4 mm için % 3, 2-8 mm için % 2, 4-0,063 mm tane sınıfları
için ağırlıkça en fazla% 0,5 olabileceğini belirtir.

İnce agrega 63 mikronluk elekten ıslak eleme yapılır.

*Bu standart, beton yapımında kullanılmak amacıyla, doğal, yapay veya geri kazanılmış agregaların, dolgu
malzemesi olarak kullanılan agregaların ve bu malzemelerin oluşturduğu karışımların özelliklerini kapsar. 112
AGREGADA İSTENMEYEN BİLEŞENLER
Agregalar bazen demir oksit ve demir sülfit taneleri içerebilir. Bu
taneler, beton yüzeylerinde hoş olmayan lekelenmelere neden
olabilir. Agregadaki betonda lekelenme problemi yaratan
tanelerin varlığı, agregaları kireçli su içerisine sokup, renk
değişimini inceleyerek de anlaşılabilir. Agrega içinde lekelenme
problemine yol açan taneler var ise, 5 ila 10 dakika içinde mavi-
yeşil jelatin gibi bir çökelti oluşmakta ve hava etkisine maruz
kaldığında hızla kahverengiye dönüşmektedir.

113
 SU
HİDROJENİN KÜLÜ

114
SU ve BİLİNESİ KAVRAMLAR
• S/Ç • Abraham konisi
• Porozite
• Karışım suyu
• Kür suyu
• Yıkama suyu
• Kuru yüzey – Doygun
• Doygun – Kuru yüzey
• Hava kurusu
• Etüv kurusu
• İncelik modülü

115
GRANÜLOMETRİ ISLATMA SUYU İLİŞKİSİ
Betonun teknik özelliklerini etkileyen en önemli birleşim parametresi su/çimento oranıdır.
Su miktarını etkileyen faktör ise betonun işlenebilir niteliğe sahip olması gereğidir. Bu nedenle
agreganın mevcut su içeriği ve granülometrisi önemlidir.

Agreganın 4 farklı ıslaklık durumu olabilir

• Fırın kurusu
• Hava kurusu
• Kuru yüzey doygun
• Islak

116
AGREGANIN ISLAKLIĞI
Tamamen Kuru Taneler hiç su bulunmamaktadır. Böyle bir
durum, agrega örneklerini etüvde 110°C de bekleterek elde edilir.

Kuru Yüzeyli Tanelerin yüzeyi kurudur ancak tanelerin içindeki

boşlukların bir kısmı su ile doludur.

Kuru Yüzeyli Doygun Tanelerin yüzeyleri kuru, iç boşlukları

tamamen su ile doludur.

Islak Tanelerin tüm boşlukları ve yüzeyi su ile kaplıdır.

117
AGREGANIN ISLAKLIĞI
Beton üretiminde kullanılacak agrega kuru yüzey – doygun durumda olmalıdır.

Eğer taneler kuru veya yarı kuru halde ise kullanılan suyun bir kısmı taneler tarafından emilecek,
betonda gereğinden az miktarda su kalacaktır.

Bu sakıncalı durumu ortadan kaldırmak için, agreganın emebileceği su miktarını hesaplayıp,

agregaların kuru yüzey-doygun duruma getirilinceye kadar ıslatılması gerekir.

Malzeme ıslak ise, beton karışım suyu da betona eklenince gereğinden fazla su kullanılmış olacaktır.
Bu durum da daha sonra açıklanacağı gibi betonun dayanımını büyük ölçüde düşürmektedir. Bağıl
nemi % 50 nin üzerindeki kapalı ortamlarda saklanan agregalar kuru yüzey-doygun konumda
varsayılabilir.
118
BOLOMEY DENKLEMİ
Agrega taneleri üzerinde yeterli kalınlıkta bir su tabakası oluşturmak için önerilen teorik formüller
vardır. Bunlardan en önemlisi Bolomey formülüdür.

𝑁×𝑞
𝑒= 3
𝑑1 × 𝑑2

Burada (e) Kg cinsinden, d1 ve d2 elekleri arasında bulunan (mm), (q) Kg agrega için gerekli su
miktarını vermektedir. Formülde N bir katsayıdır. Bolomey formülü boyutları 0,2 mm den küçük
taneler için uygulanamaz. Bu taneler için ağırlığının % 23 kadar su kullanılır. Çimento için gerekli su
miktarı için 0,23 değeri alınır. Bu formül yalnızca agrega yüzeylerini ıslatmak için gerekli su miktarını
vermektedir. Taneler içindeki boşlukları dolduracak su, bu miktarın içinde değildir.
119
BOLOMEY DENKLEMİ N KATSAYISI

𝑁×𝑞
𝑒= 3
𝑑1 × 𝑑2

Beton kıvamı Yuvarlak taneler Köşeli taneler

Kuru kıvam N = 0,08 N = 0,095
Plastik kıvam N = 0,09 – 0,05 N = 0,10 – 0,11
Akıcı kıvam N = 0,10 – 0,11 N = 0,12 – 0,13

120
İNCELİK MODÜLÜ – SU FORMÜLÜ
Islatma suyunun hesaplanmasında yararlanılan bir diğer bağıntı incelik modülü-su formülüdür.
TS 706 elek takımına göre agreganın incelik modülü "k" hesaplanır.

𝑆 = 𝛼 × 10 − 𝑘

α katsayısının değerleri tablodan alınır.

Beton Kıvamı Dere Kumu ve Çakıl Dere Kumu ve Mıcır Deniz Kumu ve Mıcır
Kuru α = 28 - 30 α = 33 α = 37
Plastik α = 31 – 33 α = 37 α = 40
Akıcı α = 36 - 40 α = 43 α = 47
121
AGREGA NEMİ – KARMA SUYU
Agreganın rutubetli olması beton üretiminde iki bakımdan göz önünde tutulmalıdır.

Birincisi; betona konulacak su miktarı agregada bulunan su miktarı kadar azaltılmalıdır.

Örneğin; 1 m3 beton yapımında 158 L su kullanılması gerekiyorsa ve bu betonda kuru yüzey doygun
konumdan % 3 fazla rutubet içeren 650 Kg ince agrega varsa, kullanılacak suyu

158 – (0,03 × 650) = 138,5 L ye düşürmek gerekir.

Aksi halde betonun dayanımı artan S/Ç oranından ötürü azalır.

Pratik olarak iri agregada ıslatma suyu ağırlığın % 1-2 si, ince agregalarda % 5-9 u arasında bir değer
alınabilir.

122
AGREGA NEMİ – HACİM ARTIŞI
İkinci önemli faktör, rutubetin hacim kabarmasına neden olmasıdır. Agrega tanelerinin rutubetli
olması halinde, taneleri kaplayan su filmi, taneciklerin birbirine yaklaşmasına engel olarak hacim
kabarmasına neden olur. Hacim artışı, % 5-8 rutubet miktarı ile kritik bir değere ulaşır.

İnce agrega uygulamada kamyon hacmi üzerinden satın alınır. Eğer alınan ince agregada % 5 oranında

rutubet mevcut ise, ince agreganın görünen hacmi gerçek hacminden yaklaşık % 30 fazladır. Bu
durumda, % 30 fazla para ödenmiş olacaktır. Katılan ince agrega gereğinden az olacak ve betonda
çimento dozajı artacaktır.

Beton üretiminde kullanılan agregaların miktarları, hacim yerine ağırlık cinsinden yapılmalıdır.

123
 POROZİTE
Agrega tanelerinde bulunan boşlukların oranının ve kuru yüzey-
doygun konuma gelinceye kadar emdiği su miktarının bilinmesinde
yarar vardır. Bu amaçla agrega taneleri üzerinde su emme deneyi
yapılır. Agreganın porozitesi, permeabilitesi ve su emmesi, agrega ve
çimento arasındaki aderansı, betonun donma-çözülme dayanıklılığını,
agreganın kimyasal stabilitesini ve aşınma dayanıklılığını etkilediği için
önemlidir.

124
POROZİTE TAYİNİ
İri agrega tanelerinden bir miktar malzeme alınarak 24 saat su içinde bırakılır. Sudan çıkarılan tanelerin içindeki
boşluklar su ile dolduğu gibi aynı zamanda yüzeylerinde de bir su filmi bulunur. Bir havlu ile iri agrega
tanelerinin yüzeyindeki su kurulanır ve malzeme kuru yüzey-doygun hale getirilir. Bu durumdaki tanelerden P1
ağırlığında malzeme alınarak etüvde kurutulur. Kurutulan malzemenin P0 ağırlığı bulunur. İri agregalarda
porozitenin dayanım için belirli bir değerden büyük olmaması (örneğin % 5 - % 10) istenir.

𝑃1 − 𝑃0
𝑠𝑢 𝑒𝑚𝑒 𝑚𝑖𝑘𝑡𝑎𝑟𝚤 =
𝑃0
Agreganın porozitesi P ve kuru agreganın özgül aığrlığı δ dır

𝑃1 − 𝑃0
𝑃= ×𝛿
𝑃0

125
İNCE AGREGA SU EME TAYİNİ
İnce agrega veya kumlarda, 24 saat su içinde tutulan tanelerin çok
küçük olması nedeniyle, kuru yüzey-doygun hale getirilmeleri havlu
ile kurutma yoluyla yapılamaz. Kurutma işlemi malzemeyi sıcak hava
ile karıştırmak suretiyle yapılır. Tanelerin kuru yüzey doygun
durumda olup olmadıklarını anlamak için, 73 mm yüksekliğinde ve
38 ve 89 mm çaplarında üst ve alt tabanlı bir kesik koni kullanılır.

Agrega dolu koni kaldırılınca, ince agreganın koni şeklinden belirli

derecede ayrışmaya başladığı zaman, ince agreganın kuru yüzey-
doygun hale dönüştüğü kabul edilir.
abraham su emme konisi

126
ABRAHAM KONİSİ
İnce agrega ile doldurulan koni yukarıya doğru kaldırılır. Koni
kaldırılınca, ince agrega koni şeklinden belirli derecede ayrışmaya
başladığı zaman, ince agreganın kuru yüzey-doygun hale dönüştüğü
kabul edilir.

Su emme kapasitesi iri agregalar için % 0,2 - 4, ince agrega için % 0,2 - 2
arasında değişir.

127
BETON İÇİN SU KALİTESİ
Betonu oluşturan bileşenlerden biri beton karma işleminde kullanılan sudur. Kullanılan suyun ilk
etapta priz olayına ve ileri zamanlarda betonun kimyasal dayanıklılığına etki etmemesi gereklidir.
Kullanılması gereken su içilebilen türde olmalıdır. Fakat her durumda içilebilecek su bulmak mümkün
olmamaktadır. Bu nedenle kullanılabilecek su standartlarla belirlenmiştir.

Betonda kullanılacak su, asit özelliği taşımamalı (pH>7); zararlı etkisi olacak oranda karbonik asit,
mangan bileșikleri, amonyum tuzları, serbest klor, madensel yağlar, organik maddeler ve endüstri
atıkları içermemelidir. Litresinde en çok çözünmüş olarak 15 g ve yüzer olarak 2 g madeni tuz, en çok
2g SO3 bulunabilir. Yüksek aluminli çimento ile yapılan betonlarda deniz suyu kullanılamaz.

128
KAYNAKLAR

• Beton; Turhan Y. Erdoğan; ODTÜ Yayınları

• Çimento ve Beton; Prof. Dr. Hayri Yalçın, Prof. Dr. Metin Gürü; Palme Yayıncılık
• Kimyasal Proses Endüstrileri; R. Norris Shreve, Joseph A. Brink; İnkılap Yayınevi
• Yapı Malzemeleri Ders Notları; Doç. Dr. Halit Yazıcı; Dokuz Eylül Üniversitesi
• Yapı Malzemeleri Ders Notları; Doç. Dr. Kamile Tosun Felekoğlu
• Malzeme Bilgisi; Prof. Dr. Bülent Baradan; Dokuz Eylül Üniversitesi
• Malzeme Bilgisi; Prof. Dr. İlker Bekir Topçu; Eskişehir Osmangazi Üniversitesi

129