Geetamrutham PDF

w`å=∞$`«=Ú
ÉèíQÆ=næ`« ™ê~åOâ◊ ã¨∂„`«=ÚÅ∞

'QÆ$Ç≤Ï}˜, Ü≥∂yx, „|Ç¨Ï‡*Ï˝x—
N=∞u X_≥¤ ÅH©;„Ñ¨ÉèÏ=u
„Ñ¨Hõ$u ([QÆ<å‡`«) – Ñ¨Ù~°∞+¨μ_»∞ ([QÆ„`«ÊÉèí∞=Ù)
â’¡II q<å "ÕOHõ>Ëâ◊O #<å^äÀ#<å^äŒó

ã¨^• "ÕOHõ>Ëâ◊O ã¨‡~åq∞ ã¨‡~åq∞
Ç¨Ïˆ~ "ÕOHõ>Ëâ◊ „Ñ¨ã‘^Œ „Ñ¨ã‘^Œ
„Ñ≤Ü«∞O "ÕOHõ>Ëâ◊ „Ñ¨Ü«∞K«Ûù „Ñ¨Ü«∞K«Ûù
N ã¨^Œ∞æ~°∞ =∞Ç¨Ïi¬ =∞ÅÜ«∂à◊ ™êfi=ÚÅ"å~°∞
#"≥∂ „|Ç¨‡kÉè’º „|Ç¨Ï‡q^•º ãÖ„Ñ¨^•Ü«∞ Hõ~°Î $Éè’º

=Oâ◊ |∞∞+≤Éè’º, =∞Ç¨Ï^Àƒù ºó #"≥∂ QÆ∞~°∞ÉèíºOó
˙
NQÆ∞~°∞Éè’º#=∞ó
NHõ$+¨‚ Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡}Ë #=∞ó
N =∂„`Õ#=∞ó
w`å=∞$`«=Ú
„QÆO^äŒHõ~°Î
''QÆ$Ç≤Ï}˜, Ü≥∂yx, „|Ç¨Ï‡*Ï˝x——
w`å=∞$`«=Ú
„QÆO^äŒHõ~°Î :
''QÆ$Ç≤Ï}˜, Ü≥∂yx, „|Ç¨Ï‡*Ï˝x——
"≥Ú^Œ\ ˜ =Ú„^Œ} : 2018, JHÀì|~°∞
„Ñ¨`«∞Å∞ : 1000
Published & Compiled by :

Dr. Odde Sivakesavam
(All rights reserved to author's three children)
Sri Vadde Venkata Srinivas, B.Tech. (IIT), Double M.S. (USA)
Dr. Vadde Venkatesh and
Dr. (Mrs.) Koppolu Lakshmi.
"≥Å : ~°∂. 60/–
Ñ¨Ùã¨ÎHõO ÅaèOK«∞ KÀ@∞ :

_®II X_≥¤ t=ˆHâ◊=O
áê¡\ò <≥O. 60, WO\˜ <≥O. 9–30,
FÖò¤ QÍÜ«∞„u #QÆ~ü, g∞~ü¿Ñ@ áÈã¨∞ì,
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ – 500 097
á¶È<£ : 040–24091968
ÃãÖò : 9441189616
=Ú„^Œ} :
™ê~Ú ed`« „Ñ≤O@~üû,
Mˇ·~°`åÉÏ^£, ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£
á¶È<£ : 7207045979
=ÚO^Œ∞=∂@
QÆ$Ç¨Ïã¨÷ ^ŒOÑ¨`«∞Å"≥∞ÿ# "Õ∞=Ú W~°∞=Ù~°=Ú (NX_≥¤ t=ˆHâ◊=O, N=∞u ÅH©∆ ‡„Ñ¨ÉèÏ=u
<å=∞^èÕÜ«ÚÅO) N"åº™ê„â◊=∞ ™êO„Ñ¨^•Ü«∞OÖ’ (Uˆ~Ê_»∞, z`«∂Î~°∞ lÖÏ¡, A.P.)
P^è•ºu‡HõOQÍ ™ê^èŒ# KÕã≤ ÉèíQÆ=^Œ#∞„QÆÇ¨xH˜ áê„`«∞Å=∞Ü«∂º=Ú. <å ^èŒ~°‡Ñüfl N=∞u X_≥¤
ÅH©;„Ñ¨ÉèÏ=u Ü≥∂QÍhfl, „|Ç¨Ï‡*Ï˝<åhfl, r=#∞‡H˜Îh á⁄Ok k. 23.09.2017 ¿ÇÏ=à◊Oa
<å=∞ ãÖ=`«û~°O Pâ◊fiÜ«Ú[ â◊√Hõ¡`«kÜ«∞ â◊x"å~°O <å_»∞ „|Ç¨Ï‡x~åº}O K≥OkOk. P
J=∞$`«=¸iÎ "≥Ú^Œ\ ˜ Ñ¨Ù}Ïº~å^èŒ# k. 12–10–2018# [~°∞Ñ¨Ù`«∞#fl ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ, `å#∞
ã¨fiÜ«∞OQÍ „"åã¨∞‰õΩ#fl ''ÉèíQÆ=næ`å ™ê~åOâ◊ ã¨∂„`åefl—— Éèí‰õΩÎÅ, ™ê^èŒ‰õΩÅ ™œHõ~åº~°÷O :
''N=∞u X_≥¤ ÅH©;„Ñ¨ÉèÏ=u Ü≥ÚHõ¯ w`å=∞$`«=Ú – ÉèíQÆ=næ`« ™ê~åOâ◊ ã¨∂„`«=ÚÅ∞—— J<Õ
¿Ñ~°∞`À =Ú„kã¨∞Î<åfl=Ú. P"≥∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ „"åã≤# H˘xfl "åº™êbfl, ‰õΩO_»eh Ü≥∂QÆOÖ’ =∂
J#∞Éèí"åbfl, ^≥·=O`À J#∞Éèí∂`«∞bfl, ÉèíQÆ=næ`å „áêâ◊™êÎºhfl, w`å=∂Ç¨`å‡ºhfl, *Ï˝#O
HõÅ∞QÆHõ áÈ=_®xH˜ QÆÅ HÍ~°}Ïefl ‰õÄ_® „QÆO^äŒO z=~À¡ =Ú„kã¨∞Î<åflO. Éèí‰õΩÎÅO`å K«kq,
PK«iOz `«iOK«O_ç.
N QÆ∞=∞‡_ç ã‘`å~å=∞Ü«∞ºQÍ~°∞ (q„âßO`« „Ñ¨^è•# Láê^è•ºÜ«Ú_»∞, ˆ~Ñ¨Öˇ¡, QÆ∞O@∂~°∞
lÖÏ¡, PO„^èŒ„Ñ¨^Õâò) =∂ ^ŒOÑ¨`«∞Å g∞^Œ Jaè=∂#O`À 90 Ñ¨^•ºÅ∞ „"åâß~°∞. "å\˜Ö’
=∞K«∞Û‰õΩ Ô~O_»∞ Ñ¨^•ºÅ∞ WO^Œ∞Ö’ „Ñ¨K«∞iã¨∞Î<åflO.
k=º^ŒOÑ¨f =O^Œ#=ÚÅ∞
''X_≥¤=Oâ◊√ºÅ~Ú# L`«Î=∞ ^ŒOÑ¨`«∞Öò Ü≥∂yhÜ≥∂QÆ∞Å∞QÍQÆ"å~°∞
"åº™ê„â◊=∂„t`« =O^ŒºQÆ∞}Ï_è»∞ºÖˇ·Ü«∂^è•º`«‡ r=#=∞Ok<å~°∞
w`å„Ñ¨Kå~å# MÏºux ÉÁOkÜ«Ú =ÚH˜Î™Èáê<åÅ "≥∂^Œ=∞Å~°
ÅHõ∆} ãÖÑ¨#fl ÅH©;„Ñ¨ÉèÏ=f H©iÎQÍOK«∞`« t=ˆHâ◊=ÙÅ∞#∞
Hõ$+¨‚ÉèíQÆ=O`«∞_»OkOÑ¨H©iÎ„jÜ«Ú
"≥∂^Œ"≥Ú^Œ=QÆ ™êkèOÑ¨ =ÚH˜ÎÑ¨^äŒ=Ú
PÜ«Ú~å~ÀQÆº=ÚÅO^Œ ™ê~ÚHõ~°∞}
JO^Œ*ËÜ«Ú^Œ∞ Ç¨i÷Hõ =O^Œ#=ÚÅ∞——
''t=ˆHâ◊"åÇ¨ÏfiÜ«∞ Éèí=~ÀQÆ"≥·^ŒºÅH©;„Ñ¨ÉèÏ=fÖÏOKè«#∞O_»
w`«‰õΩ "åºYº<åáê`«=∞^èŒ∞~°`«#∞ =ÚH˜Î™Èáê<åÅ =ÚK«Û\Õz
NHõ$+¨‚^Õ=Ùx zkfiÖÏãÖ|∞#∞ P^è•ºu‡HõÑ¨Ùsu<åÅÑ≤Oz
Ü≥∂y=~°∞º_»"≥·u"ÀÜ≥∂QÆq`«Î=∞ =O^Œ#O|∞eqÜ≥∞ JO^Œ∞H˘#∞=Ú
Ü≥∂y^ŒOÑ¨`«∞ÅH˜Å#∞#∞^ŒƒùqOK«∞ „QÆO^äŒHõ#ºÅ∞ z~°H©iÎQÆÅ∞QÆ*ËÜ«Ú
PÜ«Ú~å~ÀQÆº=ÚÅ#O^Œ™ê~ÚHõ~°∞} JO^Œ*ËÜ«Ú^Œ∞x"≥ <åÜ«∞aè=O^Œ#=ÚÅ∞——
Ç¨Ïi FO `«`ü ã¨`ü W@∞¡
QÍÜ«∞„f#QÆ~ü, _®II X_≥¤ t=ˆHâ◊=O
12–10–2018 („Ñ¨K«∞~°}, ãÖHõÅ#Hõ~°Î)
=$uÎs`åº Ñïâ’^èŒ#Ö’ ''Ãã·O\˜ã¨∞ì——, „Ñ¨=$uÎs`åº P^è•ºu‡HõOQÍ ã¨`åº<Õfi+¨}
KÕã≤ ''r=#∞‡H˜Îx—— á⁄Ok# ''ÉèíQÆ=næ`å Éèí‰õΩÎ_»∞ – w`å „Ñ¨Kå~°‰õΩ_»∞——
FO N~å=∞
N QÆ∞~°∞Éè’º#=∞ó N Ñ¨~°=∞QÆ∞~°∞Éè’º^ŒÜ«∞ó
ÉèíQÆqkfi~°z`«O
"Õ∞=Ú ^ŒOÑ¨`«∞ÅO W~°∞=Ù~°O ™ê^èŒ# KÕ¿ã J<ÕHÍ<ÕHõ ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ ''Ñ¨~°=∂`«‡——
=∂‰õΩ KÕã≤# É’^èŒÅÖ’ H˘xfl =ÚYº"≥∞ÿ# q+¨Ü«∂Å∞ ''áê@Å∞—— =∞iÜ«Ú =K«# ~°∂ÑÖQÍ
K≥Ñ≤Ê#q „HÕ^Œ á⁄O^Œ∞Ñ¨~°∞ã¨∞Î<åfl=Ú. k. 10–01–2008#, *’ºux "≥eyOz# q+¨Ü«∂xfl
JÑ¨C_Õ =∂iÛ 2008 ã¨^Œ∞æ~°∞ ÉèÏ~°u Ñ¨„uHõÖ’ ''"≥·+¨‚==∂Ü«∞ – ^≥·=O–^≥·=~°∂¿Ñ}—— J<Õ
"åºã¨ ji¬Hõ ¿Ñ~°∞`À ~¸ „QÆO^äŒOÖ’ Ñ¨Ù#ó „Ñ¨K«∞iOKåO. QÆ=∞xOK«QÆÅ~°∞. <å N=∞u
ã¨fiÜ«∞OQÍ „"åã≤# "åº™êÅÖ’ H˘xfl ~¸ „QÆO^äŒO z=~À¡ WKåÛO. QÆ=∞xOK«QÆÅ~°∞.
1. (ÃãìÂÅ∞) : <å áê@h<À@ Ñ¨ÅHÍÅã≤ÅHõ (09/2001)
h g∞^Œ <å „¿Ñ=∞ `«~°QÆx^≥#fl_»∂
hÖ’x ÉèÏ"åÖˇ„Ñ≤Ü«∞"≥∞ÿ#g <å‰õΩ
h =∞^èŒ∞~° ÉèÏ"åÖˇ "≥∂H∆ÍxÔHàÏ§~Ú
h Ç¨Ï$^ŒÜ«∞h_»Ö’ <å `«`«Î fi"≥∞ÿQÍOzuq IIh g∞^ŒII
Ñ¨~°`«`«fi"≥∞ÿ h‰õΩ ^Œ~°≈#OazÛux
r"å`«‡ÜÕ∞ h‰õΩ Ñ¨~°=∂`«‡Ü«∞x `≥eÑ≤
Ñ¨~°`«`«Î fi"≥∞ÿ h=Ù Ü«Ú<åfl=Ù `«b¡
r=„|Ç¨Ï‡Å∞ Ô~O_»∂ SHõº=∞x `≥eáê#∞
<å Hõ~°∞}`À #∞=Ùfi "≥∂H∆ÍxÔHàÏ¡=Ù IIh g∞^ŒII
(<å~åÜ«∞} q~°z`«O)
2. (ÃãìÂÅ∞) : ~åQÍÖÏã¨~åQÍÖÏ, Ç¨™êÖÏqÖÏ™êÖÏ, ™êˆQ ãÖ™ê~°O, ã¨∞Yr=#™ê~°O (11/2001)
™êˆQ#∞ rq`« <ÒHõ
Jk ^•\˜#"åˆ~ Ç¨ÏiÑ¨ÙiH˜KÕ~°∞#∞
^•QÆ∞_»∞=¸`«Å∞ P_Õ#∞ Ñ¨~°=∂`«‡
r=ÙxH˜k áÈ~å@=∞ø#∞
^•\Ïe JO>Ë ^•@ÖË~°∞ D<å=
ZHÍ¯e JO>Ë ZHõ¯ÖË~°∞ D<å=
Ç¨Ïi<å=∞=Ú#∞ [Ñ≤Oz# "åÔ~
^•>Ë#∞ D<å= J=bÅQÍ
Ç¨ÏiÑ¨ÙiH˜ KÕˆ~~°∞ J=bÅQÍ II™êˆQ#∞II
iii
3. (ÃãìÂÅ∞) : JO`å „ÉèÏOuÜÕ∞<å (03/2002)

JO`å =∞#∞+¨µºÖË<å? rq`åÖË, „ÉèÏOuÜÕ∞<å!
=∞=∞HÍ~åÖËq∞^äŒºÖË<å, q∞yÖËk q∞^äŒºÜÕ∞QÍ!
Ñ¨~°=âß#, =∞=∞HÍ~åÖË ÜÕ∞~°∞Öˇ·áê~°∞#∂,
q∞yÖËk q∞^äŒºÜÕ∞QÍ!
ÉèíQÆ=<åfl=∞=Ú `«Åz#O`«
Éèí=|O^è•Å∞ `˘ÅQÆ∞#O@
=¸_è»∞Öˇ·`Õ q#~°∞ã¨∞q∂‡
*Ï˝#∞ÅH˜k J=QÆ`«=∞QÆ∞#∞Öˇ
„ÑüaO|=Ú`À K«∞O|#ÖˇO^Œ∞‰õΩ
ã¨`«º=∞#∞#k h Ç¨Ï$kÖ’ "≥^Œ‰õΩ=Ú
JO`«ºHÍÅ=Ú =~°‰õÄ "Õz=ÙO_»Hõ
`≥eã≤HÀ~å h™ê÷#"Õ∞^À
„¿Ñ=∞`À Xãÿ# P`«‡ Ñ¨Ù+¨Ê=Ú
ã‘fiHõiOK«∞#∞ Hõ~°∞}Ï=∞Ü«Ú_»∞
`«#∞fl `å#∞ `≥eã≤H˘#fl
xOy, <ÕÅ J_»∞¤~å^Œ∞
P`«‡~å[º=Ú #O^Œ∞H˘#fl
r=ÙxˆHq∂ H˘^Œ∞=HÍ^Œ∞ IIJO`åII
F"£∞ `«`üã¨`ü
(<å~åÜ«∞} q~°z`«O)
4. 17.11.2008
`«xqf~å `«ÅKÕ=Ù##∞fl,
uxqf~å H˘eKÕ=Ù ##∞fl, =Úi¿ã=Ù ##∞fl QÆx#O`«<Õ,
`å=∞~° Ñ¨Ù=Ùfi"≥· =Ù<åfl=Ù h\˜Ö’,
ÉèíQÆ=O`«∞xH˜ KÕ~°∞"≥· =Ù<åfl=Ù h=Ù
<å J_»∞QÆ∞ *Ï_»ÖË h‰õΩ =ÚH˜ÎxKÕÛ~Ú,
^Àã≤e_çuq "≥∂H∆ÍxÔH·h=Ù,
Hõ~°∞}`À h KÕ~Ú JO^Œ∞H˘x ÖÏˆQ#∞,
"åÖÏ=Ù <å Ñ¨^Œã¨xflkèx h=Ù
iv
=Úiâß=Ù <åÖ’# QÀÑ¨ºOQÆ=ÙO_ç,

"≥Å∞¡"≥·Ñ¨~°=à◊√¡ „`˘H˜¯Ok h Ç¨Ï$^ŒÜ«∞O,
''P~°x *’ºu"≥·—— "≥eQÍ=Ù QÆkÖ’#,
áêÑÖ|∞ÅxflÜ«Ú Ç¨Ïi~ÚOzáÈÜ≥∞.
''K«`«∞~°∞ƒùA_çQÍ—— x#∞fl L^ŒúiOzx,
qâ◊fi=∞O`å h=ÙQÍOzuq hÖ’#,
`åÑÖ|∞ÅxflÜ«Ú #t~ÚOz<å~Ú,
áê^ŒO|∞Å g∞^Œ „"åeuq`«b¡
ÖË=<≥uÎux K«`«∞~°∞ƒùA_»<≥· x#∞fl,
PeOQÆ#=Ú KÕã≤ux `«b¡,
''<åÖ’# SHõºO|∞ <˘Okuq `«b¡——,
`«Ñ¨=ÚÅ∞, ^è•º#=ÚÅ∞ ZO^Œ∞ÔH|∞b¡,
h Ç¨Ï$^ŒÜ«∞ Ñ¨Ù+¨Ê=Ú <åH˜zÛÜ«ÚO_»QÍ,
ãÖ^ÕÇ¨Ï=ÚÖÁ^Œ∞Ì, <å J_»∞QÆ∞Ö’
J_»∞ˆQã¨∞‰õΩO@∂ "≥o¡áÈ
W@∞¡
K«`«∞~°∞ƒùAx q~°z`«O
5. 9–11–2009 (HÍsÎHõ |Ç¨ïà◊ ã¨Ñ¨Îq∞)
''Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡"≥∞ÿ Ü«Ú#fl Ñ¨~°=∂`«‡"Õ h=Ù——
ã¨HõÅ K«~åK«~° ã¨$+≤ì hÖ’<≥ =Ù#fl^Œx `≥eáê
ã¨$+≤ìÖ’ h=Ù SHõº"≥∞ÿ L<åfl=Ù
''Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡ QÀ„`«=Ú#∞—— K«^Œ"åe h=Ù
''Ö’ˆHâ◊fi~°∞xH˜ h‰õΩ `Õ_®<Õ ÖË^Œ∞——
HÍ~°}=Ú H˘~°ÔH· Ñ¨Ù\Ïì=Ù h=Ù
HÍ~°}ã≤kúx á⁄O^•=Ù h=Ù
Ö’HÍÅ <ÕÖË\ ˜ <å~åÜ«∞}∞_»∞ h‰õΩ
''UHõ`«fiã≤kúx—— HõeyOK≥ `«b¡
"Õ^•ÅH˜ ™ê~åOâ◊"≥∞ÿ L<åfl=Ù h=Ù
''JëêìOQÆ Ü≥∂yQÍ—— =Ù<åfl"≥ `«b¡
[#‡Å∞ ™êÑ¶¨Åº`«#∞ á⁄O^•Ô~`«b¡
|O^è•Å#∞ q_»Q˘@∞ì‰õΩ<åfl~°∞ g∞~°∞
''HÍ~°}=Ú H˘~°ÔH· Ñ¨Ù\˜ì# h=Ù——
v
[## =∞~°} K«„Hõ=Ú#∞ ^•\Ïˆ~ `«b¡,

Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡=∞x h"≥ `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åflHõ
Ñ¨Ó[Å∞, „=`«=ÚÅ∞ hÔHO^Œ∞Hõ=∂‡
Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡=Ú#‰õΩ „ã‘Î Ñ¨Ù~°∞+¨ ÉèË^ŒO|∞ ÖË^Œ∞
r=„|Ç¨Ï‡Å∞ Ô~O_»∞ SHõº"≥∞ÿ áÈÜ«∂~Ú
^À+Ö|∞ ÖˇÑ¨C_À #t~ÚOz<å~Ú
Ö’HõO|∞Ö’ h=Ù u~°∞QÍ_»∞ K«∞O_»
''„|Ç¨Ï‡ ÉèÏ=O|∞Ö’—— LO_®eh=Ù
HÍÅ=∞O`«Ü«Ú „|Ç¨Ï‡"≥∞ÿÜ«ÚO_»
„|Ç¨Ï‡O|∞HÀã¨ "≥∞^Œ∞‰õΩ >ˇO^Œ∞Å‰õΩ
P „|Ç¨Ï‡"Õ∞ h"≥· L<åfl"≥ `«b¡
''UHõ`«fiã≤kúx—— á⁄Okuq `«b¡
W@∞¡ ÉèíQÆ=kfi~°z`«O
6. 04–09–2010 (â◊x"å~°O)
F"£∞ Ç¨Ï~å â◊OHõ~å u~°∞=∞ÖËâ◊ x#∞fl #q∞‡<åk
áêÑ¨"Õ∞^À â◊OHõÖË^À `≥eÜ«∞~åxk
x~°‡Å Ç¨Ï$^ŒÜ«∞O =∂„`«"Õ∞ ^•xH˜zÛ<å
K«∂Ñ¨ÙÖË"≥∞ x~°‡Å =∂Ü≥∞ KÕ`«Å∞ K«∂_» ‰õΩã¨∞=∂ÖÏÜ≥∞
Ñ¨~°=∞ Ñ¨^•xH˜ `«Åx_ç#^•Ü≥∞, q+¨µ‚X_çÖ’ Xky<å^•Ü≥∞
Ñ¨^Œ∞<≥xq∞k "≥∞@∞¡ J=bÅQÍ ZH˜¯<åk
''K«∂Ñ¨~°∞Å‰õΩ Ju ™ê=∂#∞º~åeQÍ HÍ##QÆ∞#∞——
''áêu„=`«º=∞#fl—— Ñ¨~°=∞„Ñ‘uQÆK«∂_»#QÆ∞#∞
Ö’HÍÅ<ÕÖË\ ˜ <å~åÜ«∞}∞_»#fl =ÓÑ≤ˆ~q_»K«∞#∞.
^•xH˜ zÇ¨Ïfl"Õ∞ ''UHõ`«fiã≤kúx—— hH˜zÛ<å#∞.
7. 19–11–2010 (â◊√„Hõ"å~°O) (Ñ¨^ŒH˘O_»∞ J^è•ºÜ«∂Å∞ Ñ¨ÓiÎ KÕã≤ [_≥Û~°¡ "≥o¡ J=∞‡
Pj~åfi^•Å∞ fã¨∞‰õΩx QÆ∞~°∞=ÙÅ‰õΩ |@ìÅ∞ ÃÑ\˜ì# ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ Wk K≥Ñ≤ÊOk J=∞‡).
Ñ¨K«Ûx K≥@∂ì XHõ\ © – "≥K«Ûx zÅ∞HõÅ∞ Ô~O_»∂
~å=∂ ~å=∂ JO@∂<Õ `«iOz áÈÜ«∂~Ú.
_»∂º\©<Õ"≥∂ KÕã≤„#∞. J==∂<åÖˇ<Àfl ÉèíiOz<å~°∞.
QÆ∞~°∞=Ù#∞ =∂„`«O q_»ÖË^Œ∞.
QÀQÆ~°ƒùOÖ’ "å~°∂ LÑ¨#ºã≤OKå~°∞.
QÆ∞O_≥Ö’¡<Õ"≥∂ QÆ∞KÕÛâß~°∂
JkèÑ¨`«∞ÖË"≥∂ "åà◊¥¡, `«ÅÅ∞ Ñ¨@∞ì‰õΩ<åfl~°∞.
vi
8. 31.03.2015 (=∞OQÆà◊)
(xÜ«∞=∞áêÅ# ZuÎ "Õã≤# ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ (=∞#‡^äŒ<å=∞ ãÖ=`«û~°O N~å=∞ #=q∞`À)
J=∞‡ K≥Ñ≤Ê# ãÖ^Õâ◊O)
1. ^èŒ~°‡=Ú#∞ J#∞x`«ºO PK«iOz `«iOz# ãÖ^Œ~åƒùÅ∞ Z<Àfl,
2. „Ñü r=~åã≤x `«#ÖÏ K«∂K«∞H˘x ãÖ`«ã≤Oz# ãÖ^Œ~åƒùÅ∞ Z<Àfl ,
3. ã¨`«ºO ÑëH˜ ZHõ¯_»<åfl J|^ŒÌO P_®<Õ"≥∂#x PÖ’zOz# ãÖ^Œ~åƒùÖˇ<Àfl,
4. ^•#^èŒ~å‡Å∞ KÕã¨∂Î<Õ, <Õ<Õg∞ K≥Ü«∞º@O ÖË^Œx =QÆz# ãÖ^Œ~åƒùÖˇ<Àfl,
5. [Ñ¨^è•º<åÅ∞ KÕã¨∂Î<Õ, <Õ<≥Ñ¨C_»<åfl =∞~°zÑ¨_»∞‰õΩ<åfl<Õ"≥∂#x ^Œ∞ódOz =QÆz
Ñ¨_»∞‰õΩ#fl ~ÀAÅ∞ Z<≥fl<Àfl,
6. Ñ¨~°∞Å ™⁄=Ú‡HÍâ◊Ñ¨_»Hõ, ZÑ¨C_»<åfl Z=i^ŒQÆæ~°∞flOK«<åfl LuÎ<Õ fã≤‰õΩ<åfl<Õ"≥∂ Jx
`«~°z `«~°z, Ñ¨Ó~åfiÑ¨~åÅ∞ "≥uH˜ K«∂¿ãÎ Uq∞ Hõ#|_»Hõ âßOuOz# ~ÀAÖˇ<Àfl,
7. QÆ∞~°∞n"≥#Å∞ <å‰õΩ ÅaèOz<åÜ≥∂ ÖË^À#x PÖ’zOz# ~ÀAÖˇ<Àfl,
8. ^Õ=Ù_çzÛ# "≥∂H∆Íxfl "≥#H˜¯ fã¨∞‰õΩO\Ï_Õ"≥∂ Jx Ñ¨^ÕÑ¨^Õ ÉèíÜ«∞HõOÑ≤`«∞~åÅ~Úº
"Õ_»∞‰õΩO@∞<åfl=Ú.
9. `å#∞ Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡=∞x `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åflHõ Ô~O_À =ã¨∞Î"Õ ÖË^Œ∞.
10. ''r=#∞‡H˜Îx—— á⁄Ok# `«~°∞}OÖ’ JÉèíÜ«∞Ç¨Ïã¨Îq∞ã¨∂Î, h=Ù <å JO`«\ ˜ ^•xq
JÜ«∂º=x K≥|∞`«∞<åfl, [Ñ¨^è•º<åÅ∞ Ô~O_»∞ Ñ¨Ó@ÖÏ â◊s~°O ã¨Ç¨ÏHõiOz#O`« =~°‰õÄ
KÕÜ«ÚK«∂ kQÆ∞Å∞ K≥O^Œ‰õΩ. ZHõ¯_» h=Ù ‰õÄ~°∞ÛO>Ë JHõ¯_Õ KÕã¨∞HÀ. ~ÚOHÍ h=Ù
á⁄O^Œ=Åã≤# ^Õg∞ ÖË^Œx K≥|∞`«∂, h "≥O>Ë <Õ#∞O@∂ Pj~°fikOK«∞`«∂,
HÍáê_»∞‰õΩO\Ï#∞. kQÆ∞Å∞ K≥O^ŒHõ=∂‡ P_»Ñ≤Å¡#h!
''h=Ù <Õ<Õ——
P~°¤~ü! P~°¤~ü!!
<å~åÜ«∞} q~°z`«O
''PÑ¨Ó~°º=∂}=∞K«Å„Ñü+¨ìO
ã¨=Ú„^Œ=∂Ñ¨ó „Ñ¨qâ◊xÎÜ«∞^Œfi`ü
`«^Œfi`ü HÍ=∂Ü«∞O„Ñ¨qâ◊xÎã¨ˆ~fi
ã¨âßxÎ=∂áÈflu #HÍ=∞HÍq∂——
(2–70)
q+¨Ü«∞ ã¨∂zHõ
=.ãÖ. q+¨Ü«∞O ¿Ñl
1. w`å„áêâ◊ã¨Îº=Ú ix
2. Nw`å=∂Ç¨`«‡ºO xi
3. „Ñ¨^äŒ=∞ J^è•ºÜ«∞O – J~°∞˚# qëê^ŒÜ≥∂QÆO 1
4. Ô~O_»= J^è•ºÜ«∞O – ™êOYºÜ≥∂QÆO 2
5. =¸_»= J^è•ºÜ«∞O – Hõ~°‡Ü≥∂QÆO 4
6. <åÅæ= J^è•ºÜ«∞O – *Ï˝#Ü≥∂QÆO 6
7. S^Œ= J^è•ºÜ«∞O – Hõ~°‡ã¨<åºã¨Ü≥∂QÆO 8
8. P~°= J^è•ºÜ«∞O – P`«‡ãÖÜ«∞=∞Ü≥∂QÆO 10
9. U_»= J^è•ºÜ«∞O – q*Ï˝# Ü≥∂QÆO 13
10. Zxq∞^Œ= J^è•ºÜ«∞O – JHõ∆~°Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡Ü≥∂QÆO 15
11. `˘q∞‡^Œ= J^è•ºÜ«∞O – ~å[q^•º~å[QÆ∞Ç¨Ïº Ü≥∂QÆO 17
12. Ñ¨^Œ= J^è•ºÜ«∞O – qÉèí∂uÜ≥∂QÆO 20
13. Ñ¨^ŒH˘O_»= J^è•ºÜ«∞O – qâ◊fi~°∂Ñ¨ ãÖ^Œ~°≈# Ü≥∂QÆO 23
14. Ñ¨<≥flO_»= J^è•ºÜ«∞O – ÉèíH˜ÎÜ≥∂QÆO 26
15. Ñ¨^Œ=¸_»= J^è•ºÜ«∞O – ˆH∆„`«ˆH∆„`«[˝ qÉèÏQÆ Ü≥∂QÆO 28
16. Ñ¨^è•flÅæ= J^è•ºÜ«∞O – QÆ∞}„`«Ü«∞ qÉèÏQÆÜ≥∂QÆO 30
17. Ñ¨k¿ÇÏ#= J^è•ºÜ«∞O – Ñ¨Ù~°∞ëÈ`«Î=∞ „áêÑ≤ÎÜ≥∂QÆO 32
18. Ñ¨^ŒÇ¨~°= J^è•ºÜ«∞O – ^≥·"åã¨∞~° ãÖÑ¨kfiÉèÏQÆÜ≥∂QÆO 34
19. Ñ¨k¿ÇÏ_»= J^è•ºÜ«∞O – „â◊^•ú„`«Ü«∞ qÉèÏQÆÜ≥∂QÆO 36
20. Ñ¨^≥Ìxq∞^Œ= J^è•ºÜ«∞O – "≥∂Hõ∆ã¨<åºã¨Ü≥∂QÆO 39
21. ÉèíQÆ=næ`åˆQÜ«∞=Ú – q[Ü«∞ Ñ¶¨∞’+¨Å∞ 44
22. ‰õΩO_»eh Ü≥∂QÆOÖ’ <å J#∞Éèí==ÚÅ∞ (ÅH©∆ ‡ „Ñ¨ÉèÏ=u) 45
23. <Õ#∞ ‰õΩO_»eh Ü≥∂QÆO KÕã≤#Ñ¨Ê\˜ <å J#∞Éèí==ÚÅ∞ (N X_≥¤ t=ˆHâ◊=O) 46
24. 100= N ã¨^Œ∞æ~°∞ =∞ÅÜ«∂à◊™êfiq∞ Åe`å *Ï˝#Ü«∞[˝ â◊`«[Ü«∞O`«∞º`«û"åÅ∞
Ü«∞[˝ PÇ¨fi# ãÖÑ¶¨∞O (E<£, 1997) 48
viii
N=∞u X_≥¤ ÅH©∆ ‡ „Ñ¨ÉèÏ=u "åº™êÅ∞

25. ÉèíH˜Î–=ÚH˜Î^•~Úx (100= Åe`å *Ï˝# Ü«∞[˝ãÖzHõ – E<£, 1997) 49
26. N Åe`å ^Õq Ü≥ÚHõ¯ „áêâ◊ã¨Îº=Ú 50
(175 Åe`å *Ï˝# Ü«∞[˝ ãÖzHõ – #=O|~ü 2000)
27. P^è•ºu‡ ~°OQÆ=Ú# |Ç¨ï=ÚY „Ñ¨*Ï˝âße, Nâ◊√Hõ „|Ç¨‡„â◊=∞=Ú, NHÍà◊Ç¨Ïã≤Î, 51
(ã¨fi~À‚`«û= ãÖzHõ – 2001)
28. ''ã¨^Œ∞æ~°∞ ÉèÏ~°u—— ÉèÏ~°`å=xH˜ *Ï˝# nÑ≤Hõ Ü«∞QÆ∞QÍHõ (#=O|~°∞ 2001) 53
29. `«Ñ¨ã¨∞û – P=â◊ºHõ`« 56
(N=∞ÅÜ«∂à◊ ™êfiq∞ Åe`å `«áÈ=#O „áê~°OÉè’`«û= ãÖzHõ – 2003)
30. ã¨`åº<Õfi+¨} (ã¨^Œ∞æ~°∞ ÉèÏ~°u – [#=i, 2003) 58
31. [#‡=∞$`«∞º [~å^Œ∞óYx=$uÎ 60
32. "≥·+¨‚==∂Ü«∞ – ^≥·=O – ^≥·=~°∂¿Ñ} 62
(ã¨^Œ∞æ~°∞ ÉèÏ~°u – =∂iÛ, U„Ñ≤Öò, "Õ∞ 2008)
33. `«iOKÕ =∂~°æO – ÉèíH˜Î, „¿Ñ=∞, „â◊^Œú, â◊~°}ÏQÆu 65
(ã¨^Œ∞æ~°∞ ÉèÏ~°u – =∂iÛ, 2009)
34. J^≥· fi`« ã≤^•úO`«O (ã¨^Œ∞æ~°∞ ÉèÏ~°u – U„Ñ≤Öò–2009) 67
35. ÉèíQÆ=`åûH∆Í`å¯~°=Ú (ã¨^Œ∞æ~°∞ ÉèÏ~°u, EÖˇ·, 2009) 69
36. *Ï˝#=Ú QÆÅ∞QÆHõ áÈ=Ù@‰õΩ HÍ~°}=ÚÅ∞ 71
(N "åº™ê„â◊=∞ =„*’`«û= ãÖzHõ – =∂iÛ, 2001)
w`å „áêâ◊ã¨Îº=Ú
(=∞Ç¨ÉèÏ~°`«=Ú #∞O_ç)
â’¡II ''ÉèÏ~°`å=∞$`«ã¨~°fiã¨fiO qëÈ‚~°fi„HÍÎkfixã¨û$`«"£∞
w`åQÆOQÀ^ŒHõO Ñ‘`åfiÑ¨Ù#~°˚#‡ #q^Œº`Õ!!——
`åII =∞Ç¨ÉèÏ~°`«O Ü≥ÚHõ¯ J=∞$`«=∞Ü«∞"≥∞ÿ# ã¨~°fiã¨fi=¸ ''N=∞Ç¨q+¨µ‚=Ù—— Ü≥ÚHõ¯
=ÚMÏ~°qO^•#∞flO_ç "≥Å∞=_çO^≥·# ''w`«—— – J<Õ 'QÆOQÀ^ŒHÍxfl— „`åy`Õ 'Ñ¨Ù#~°˚#‡—
LO_»^Œ∞ (JO>Ë, ''[#‡~åÇ≤Ï`«º"Õ∞, "≥∂Hõ∆"Õ∞—— – Jx `å`«Ê~°ºO).
Ñ¨^Œ‡Ñ¨Ù~å}Ïk „QÆO^äŒ=ÚÅÖ’ w`«#∞ QÆ∞iOz N ã¨^Œ∞æ~°∞ =∞Ç¨Ïi¬ =∞ÅÜ«∂à◊
™êfi=ÚÅ"å~°∞ K≥Ñ≤Ê#q H˘xfl\˜x ~ÚK«@ `≥eÃÑ^Œ=Ú.
''ã¨~°fiâßG=∞~¸ w`å ã¨~°fi"Õ^Œ=∞Ü≥∂ Ç¨ÏióI
ã¨~°fif~°÷=∞~¸ QÆOQÍ ã¨~°fi`Õ*’=∞Ü≥∂ ~°qóII——
`åII UÖÏQÆ∞# QÆOQÆ ã¨~°fif~°÷=∞Ü«∞"≥∞ÿ Ü«Ú#fl^À, UÖÏQÆ∞# ã¨∂~°∞º_»∞ ã¨~°fi`Õ*’=∞Ü«Ú_≥·
Ü«ÚO@∞<åfl_À, Ç¨Ïi ÜÕ∞ÖÏQÆ∞# ã¨~°fi"Õ^Œ=∞Ü«Ú_≥· Ü«Ú<åfl_À, PÖÏQÆ∞# w`«Ü«Ú
ã¨~°fiâßG=∞Ü«∞"≥∞ÿ Ü«Ú#flk =∞é˜Ü«Ú,
ÉèÏ~°`Õ ÉèíQÆ=næ`å `«^ä• <å=∞ã¨Ç¨Ï„ã¨HõOI
QÍÜ«∞„`åºã¨ûq∞‡`«O „áÈHõÎO Ñ¨Ù}Ëº áêÑ¨Hõ∆ÜÕ∞ `«^ä•II
áêˆ~î# Ü«∞`«ÊÅO „áÈHõÎO J~°÷*Ï˝<åK«Û`«∞~°∞æ}OI
=∞^ŒƒùˆHÎÉèíº„âß≈=}ÏK«Û Ñ¨Ù}ºO ^Œâ◊QÆ∞}O ã¨‡ $`«OI
"åºMÏº<åKåÛÑ≤ t¿+ºÉèíºó Ñ¨Ù}ºO â◊`«QÆ∞}O ã¨‡ $`«"£∞II
`åII =∞Ç¨ÉèÏ~°`«=Ú#O^Œ∞ ÉèíQÆ=næ`«Ü«Ú q+¨µ‚ã¨Ç¨Ï„ã¨<å=∞=Ú#∞fl QÆÅ=Ù. D w`« QÍÜ«∞„f
=∞Ç¨=∞„#Î=Ú#‰õΩ ã¨=∂#"≥∞ÿ#k. QÍÜ«∞„u Ñ¨Ù}º„áêÑ≤ÎH˜x áêÑ¨Hõ∆Ü«∞=Ú#‰õΩ#∞ Ü≥∞O`«
=∞Ç≤Ï=∞QÆeyÜ«Ú#fl^À w`«Ü«Ú#∞ Ü«∞@∞=O\˜^Õ. áê~åÜ«∞}=ÚKÕ Ü≥∞O`«
Ñ¨Ù}º=ÚQÆÅ∞QÆ∞<À #O`«Hõ#fl#∞ J~°÷=Ú`ÀQÆ∂_» ÑïîOz# <åÅ∞æÔ~@¡kèHõÑ¶¨Å=ÚQÆÅ∞QÆ∞#∞.
ÉèíQÆ=^Œƒù‰õΩÎÅ‰õΩ „â◊=}=Úñ*Ë~ÚOz# Ñ¨kÔ~@¡kèHõ Ñ¨Ù}º=Ú QÆÅ∞QÆ∞#∞. D w`«‰õΩ
"åºMÏº#=Ú*Ëã≤ Éèí‰õΩÎÅKÕ |iîOÑ¨*Ëã≤#KÀ #∂~°∞Ô~@¡kèHõÑ¶¨Å=Ú (Ñ¨Ù}º=Ú) QÆÅ∞QÆ∞#∞.
Ñ¨~°=∞t=Ù_»∞ w`å=∂Ç¨`«‡º=Ú#∞ QÆ∞éÕz áê~°fif^ÕqH˜ LÑ¨^ÕtOz#k E_»∞_»∞.
''<å`«ó Ñ¨~°`«~°O HÕz „^ŒÇ¨Ïã¨ºO Ç¨ÏOã¨QÍq∞x!
LÑ¨`åÑ¨„`«Ü«∞Ç¨Ï~°O =∞Ç¨áê`«Hõ<åâ◊#OI
Ü«∞^ä• HÍÖË+¨fiÇ¨ÏO x`Àº Ü«∞^ä• Ñ¨â◊√+¨µ HÍ=∞^èŒ∞H±II
Ü«∞^ä• "åº™È =ÚhO„^Õ+¨µ "åº¿ã+¨µ „|Ç¨Ï‡q`«Î=∞óI
x
Ü«∞^ä• k"ÒHõ™êO â◊√„HÀ â◊√„HÍk+¨µ QÆ∞~°∞~°fi~°óII

Ü«∞^ä• ~°™ê<åO Ñ‘Ü«¸+¨=Ú`«Î=∞O qâ◊fiq„â◊√`«OII
`«^ä• ys<åO ÔH·ÖÏ™È Ü«∞^ä• KÕ„<ÀÌ kBHõ™ê"£∞II
f~å÷<åO Ñ¨Ù+¨¯~°O f~°÷O Ü«∞^ä• Ñ¨Ù¿+Ê+¨µ ÑÖHõ[OI
Ñü„=`åã¨∞ <ås+¨µ Ü«∞^ä• Ö’ˆH+¨â◊fi~°∞O^èŒfII
Ü«∞^ä• =∞MË+¨fiâ◊fi"Õ∞^èÀ Ü«∞^äÀ^•º<Õ+¨µ #O^Œ#OI
Ü«∞^ä• ~°∞„^Õ+¨µ ã¨ˆ~fi+¨µ g~°Éèí„^À =∞=∂#∞QÆóII
Ü«∞^ä• ^•<Õ+¨µ Éèí∂^•#O Ü«∞^ä• ã≤O^èŒ∞+¨µ Q“`«g∞I
Ü«∞^ä• Ö’ˆH Ç¨ÏiˆH∆„`«O „Ñ¨â◊ã¨ÎO ^èŒ~°‡Hõ~°‡ã¨∞II——
`åII F áê~°fif^Õg! D w`åâßG=ÚHõ#fl Ñ¨~°=∞~°Ç¨Ïã¨º=∞#∞#k "Õ~˘O_»∞ÖË^Œ∞. Wk ã¨HõÅ
ãÖ`åÑ¨Ç¨~°Hõ=Ú#∞, =∞Ç¨áê`«Hõ q<åâ◊Hõ=Ú<≥· Ü«∞Å~å~°∞K«∞#flk. WOHõ#∞ nx
„âı+¨ª`«fi=Ú#∞ q#∞=Ú. HÍÅ=ÚÅÖ’ x`«∞º_»#QÆ∞ <å=Öˇ#∞ (Dâ◊fi~°∞x=Öˇ#∞),
^èÕ#∞=ÙÅÖ’ HÍ=∞^èÕ#∞=Ù=Öˇ#∞, =ÚhO„^Œ∞ÅÖ’ "åºã¨=∞Ç¨Ïi¬=Öˇ#∞, "åºã¨=Ú#∞ÅÖ’
„|Ç¨Ï‡q`«ÎQÆ∞ "åºã¨ÉèíQÆ"å#∞x=Öˇ#∞, ^Õ=`«ÅÖ’ ^Õ"ÕO„^Œ∞x=Öˇ#∞, QÆ∞~°∞=ÙÅÖ’
|$Ç¨Ïã¨Êu =Öˇ#∞, ~°ã¨=ÚÅÖ’ Ü«∞=∞$`«=Ú=Öˇ#∞, Ñ¨~°fi`«=ÚÅÖ’ ÔH·ÖÏã¨=Ú=Öˇ#∞,
#Hõ∆„`«=ÚÅÖ’ K«O„^Œ∞x=Öˇ#∞, f~°÷=ÚÅÖ’ Ñ¨Ù+¨¯~°f~°÷=Ú=Öˇ#∞, Ñ¨Ù+¨Ê=ÚÅÖ’
Hõ=∞Å=Ú=Öˇ#∞, „Ñü„=`«ÅÖ’ J~°∞O^èŒu=Öˇ#∞, Ü«∞[˝=ÚÅÖ’ Jâ◊fi"Õ∞^èŒ=Ú =Öˇ#∞,
L^•º#=ÚÅÖ’ #O^Œ#=Ú=Öˇ#∞, ~°∞„^Œ∞ÅÖ’ g~°Éèí„^Œ∞x=Öˇ#∞, ^•#=ÚÅÖ’
Éèí∂^•#=Ú=Öˇ#∞, #^Œ∞ÅÖ’ QÆOQÆ=Öˇ#∞, Ñ¨Ù}ºˆH∆„`«=ÚÅÖ’ ^èŒ~°‡HÍ~åºK«~°}‰õΩ
|^ŒiHÍ„â◊=∞=Ú=Öˇ#∞ ~¸ w`åâßG=Ú ã¨~°fiâßG=ÚÅÖ’ „Ñ¨^è•#=ÚQÍ
#Å~å~°∞K«∞#flk Ü«∞x Ñ¨^Œ‡Ñ¨Ù~å}=Ú.
N â◊OHõ~°ÉèíQÆ=`åÊ^•Kå~°∞ºÅ∞ w`«#∞ QÆ∞éÕz `≥eÑ≤#k E_»∞_»∞.
''ÉèíQÆ=næ`å HÕz^Œnè`å QÆOQÍ[ÅÅ=Hõ}˜HÍ Ñ‘`åI
ã¨Hõ$^ŒÑ≤ ÜÕ∞# =Ú~åiã¨=∞~åÛ `«ã¨º Hõ~Àu Ü«∞"≥∂-Ñ≤ # K«~åÛ"£∞II
`åII ÉèíQÆ=næ`«#∞ H˘OK«=∞~Ú##∞ Ü≥∞=_»∞ áê~åÜ«∞}=Ú *ËÜ«Ú<À, QÆOQÍ[Å=Ú Ü≥ÚHõ¯
XHõ¯ÉÁ>ˇìÂ#<≥=_»∞ áê#=Ú*ËÜ«Ú<À, Ü≥∞=_˘Hõ¯™êiÜ≥ÿ∞# N=∞<åfl~åÜ«∞}∞x ^è•º#=Ú
*ËÜ«Ú<À, J\˜ì "åxxQÆ∂iÛ Ü«∞=Ú_»∞ ã¨Ç≤Ï`«=Ú ÉèíÜ«∞Ñ¨_ç Ü«∞`«x=∂@ÜÕ∞ Ü≥∞`«Î_»∞.
â’¡II =∞OQÆà◊O N‰õΩ~°∞ˆH∆„`« ~°}H∆À}˜ qÇ¨i}ËI
áê~°÷™ê~°kä ~°∂áêÜ«∞ w`åKå~åºÜ«∞ =∞OQÆà◊"£∞II
W@∞¡ `«=∞ K«~åK«~° ã¨∞MÏaèÖÏ+≤,
N =∞ÅÜ«∂à◊™êfiq∞ q~°z`«O
Ö’HÍã¨û=∞™êÎã¨∞ûd<ÀÉèí=#∞Î
F"£∞ `«`ü ã¨`ü
˙
NHõ$+¨‚ Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡}Ë #=∞ó
N =∂„`Õ#=∞ó
FO =ã¨∞^Õ=ã¨∞`«O ^Õ=O–HõOã¨ Kå}∂~°=∞~°Ì#O,
^Õ=H© Ñ¨~°=∂#O^ŒO–Hõ$+¨‚O =O^Õ [QÆ^Œ∞æ~°∞O.
N w`å=∂Ç¨`«‡º"£∞
N ÉèíQÆ=næ`«#∞ K«kq# "åiH˜ HõeˆQÖÏÉèÏefl QÆ∞iOz ''N =∞Ç¨q+¨µ‚=Ù—— – Éèí∂^Õq`À
=~åÇ¨Ï Ñ¨Ù~å}=Ú#O^Œe ''w`å=∂Ç¨`«‡ºO——Ö’ K≥áêÊ_»∞. HÍ|\˜ì, w`«#∞ K«kq `«iOK«=K«∞Û.
^èŒ~À"åK« : (Éèí∂^Õq W@¡<≥#∞)
F ÉèíQÆ"å<£! Ñ¨~°"Õ∞âß! „Ñ¨Éè’! „áê~°|úO J#∞ÉèíqOKÕ "å_çH˜ JK«OK«Å"≥∞ÿ# ÉèíH˜Î ZÖÏ
HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok?
Nq+¨µ‚~°∞"åK« : (N q+¨µ‚=Ù W@¡<≥#∞)
Z=_»∞ w`åÉèÏºãÖÖ’ x~°`«∞_≥·=ÙO\Ï_À, J`«_»∞ „áê~°ÉÏÌxfl J#∞Éèíqã¨∞Î<åfl Hõ~°‡ÅKÕ
JO@|_»_»∞. Ö’HõOÖ’ J`«_Õ ã¨∞d, J`«_Õ =Ú‰õΩÎ_»∞. `å=∞~å‰õΩ#∞ h~°O@#@∞¡, w`å^è•º#O
KÕ¿ã"å_çfl =∞Ç¨áêáêÅ∞ Ãã·`«O H˘OK≥O ‰õÄ_® JO@=Ù. w`å „QÆO^äŒO =ÙO_Õ KÀ\Ï, w`å
áê~åÜ«∞}O KÕ¿ã KÀ\Ï „Ñ¨Ü«∂QÍkã¨~°fi f~å÷Å∂ LO\Ï~Ú. w`å áê~åÜ«∞}O KÕ¿ã KÀ@,
ã¨=∞ã¨Î ^Õ=`«Å∂, |∞∞+¨µÅ∂, Ü≥∂QÆ∞Å∂, <åQÆ∞Å∂, QÀÑ¨–QÀÑ≤HÍ[#O, <å~°^À^Œú=ÙÅ∂
ã¨Ç¨Ü«ÚÖˇ· LO\Ï~°∞. w`å qKå~°}, Ñ¨~î°#O, É’^èŒ#O, „â◊=}O [iˆQHÍ_» <Õ<≥Ñ¨C_»∂
x=ã≤™êÎ#∞.
<Õ#∞ w`«<å„â◊~ÚOKÕ =Ù<åfl#∞. w`Õ <å L`«Î=∞ QÆ$Ç¨ÏO. w`å*Ï˝<åxfl P„â◊~ÚOKÕ
=¸_»∞Ö’HÍbfl áêeã¨∞Î<åfl#∞. w`« <åÜ≥ÚHõ¯ ''Ñ¨~°=∞q^Œº——. Jk ''„|Ç¨Ï‡ã¨fi~°∂ÑÖ——. W@
ãÖâ◊Ü«∞"Õ∞g∞ÖË^Œ∞. Jk („Ñ¨}=O Ü≥ÚHõ¯ <åÅæ= áê^Œ"≥∞ÿ#) J~°÷=∂„`åã¨fi~°∂ÑÖ. Jk
<åâ◊~°Ç≤Ï`«"≥∞ÿOk† x`«º"≥∞ÿOk† Jx~åfiK«º"≥∞ÿOk. NHõ$+¨‚Ñ¨~°=∂`«‡KÕ J~°∞˚#∞_çH˜ w`«
''ã¨fiÜ«∞OQÍ—— K≥Ñ¨Ê|_çOk. w`« =¸_»∞ ''"Õ^•Å™ê~°O——, Ñ¨~°=∂#O^Œ ã¨fi~°∂ÑÖ,
`«#<å„â◊~ÚOz# "åiH˜ j„Ñ¶¨∞OQÍ ''`«`«Î fi*Ï˝#O—— Hõeyã¨∞ÎOk. w`«#∞ Ñ¨ÓiÎQÍ x`«ºO
áê~åÜ«∞}O KÕ¿ãÎ ''*Ï˝#O, "≥∂Hõ∆O—— HõÅ∞QÆ∞`å~Ú. Ñ¨ÓiÎQÍ K≥Ü«∞ºÖËHõáÈ`Õ ã¨QÆ"≥∞ÿ<å
K≥Ü«∂ºe. ^•O`À ''QÀ^•# Ñ¨Ù}ºO—— xã¨ûO^ÕÇ¨ÏOQÍ =ã¨∞ÎOk.
xii
w`«Ö’ ''=¸_À—— ÉèÏQÆO KÕ¿ãÎ ''QÆOQÍ™êfl#Ñ¶¨ÅO——, ''P~À—— ÉèÏQÆO KÕ¿ãÎ

''™È=∞Ü«∂QÆÑ¶¨ÅO—— Åaè™êÎ~Ú. ~ÀE XHõ J^è•ºÜ«∞O KÕ¿ãÎ ''~°∞„^ŒÖ’HõOÖ’—— – '~°∞„^ŒQÆ}ÏÖ’¡—
XHõ_≥· z~°HÍÅO LO\Ï_»∞. J^è•ºÜ«∞OÖ’ ''<åÖ’æ ÉèÏQÆO—— KÕ¿ãÎ XHõ =∞#fiO`«~° HÍÅO
''=∂#=[#‡——<Õ á⁄O^Œ∞`å~°∞. Ñ¨kâ’¡HÍÖ’, U_À, S^À, =¸_À, Ô~O_À, XHõ\’, HõhãÖ J~°
â’¡HõO Ñïî¿ãÎ ''K«O„^ŒÖ’HõOÖ’—— xã¨ûO^ÕÇ¨ÏOQÍ ''Ñ¨k"ÕÅ ãÖ=`«û~åÅ∞—— ã¨∞YOQÍ LO\Ï~°∞.
w`«#∞ K«^Œ∞=Ù`«∂ =∞~°}˜¿ãÎ ''L`«Î=∞ =∂#= [#‡—— =ã¨∞ÎOk. JÖÏ #~°[#‡<≥uÎ w`«#∞ =∞àÏ¡
=∞àÏ¡ JÉèíºã≤Oz ''"≥∂Hõ∆O—— á⁄O^Œ∞`å~°∞. ''w`å–w`å—— JO@∂ „áê}O q_ç¿ãÎ ''ã¨^Œæu——
=ã¨∞ÎOk.
=∞Ç¨áêáê`«∞‡_≥·<å ''w`å~å÷xfl—— q#_»OÖ’ Pã¨H˜Î LO>Ë, ''"≥·‰õΩO~îåxfl—— á⁄Ok
''q+¨µ‚=Ù——`À ãÖ`À+ÖQÍ LO\Ï_»∞. x`«ºO ''w`å~å÷xfl—— zO`«# KÕ¿ãÎ, J<ÕHõ Hõ~°‡Å∞
KÕ¿ã"å_≥·<å ''r=#∞‡‰õΩÎ_Ò`å_»∞——. ^ÕÇ¨O`«OÖ’ ''Ñ¨~°=∞Ñ¨^ŒO—— ‰õÄ_® á⁄O^Œ∞`å_»∞. Ö’HõOÖ’
w`«#∞ P„â◊~ÚOz [#HÍk ~åAÅ<Õ‰õΩÅ∞ ''Ñ¨~°=∞Ñ¨^ŒO—— á⁄O^•~°∞. w`«#∞ ÑïîOz
=∂Ç¨`å‡ºxfl ÑïîOK«HõáÈ`Õ Ñ¶ë`«O LO_»^Œ∞. =$^è•„â◊"Õ∞. D =∂Ç¨`«‡ºO`À áê@∞
áê~åÜ«∞}O KÕ¿ãÎ ÃÑ·# `≥eÊ# Ñ¶ë`åxfl á⁄Ok ^Œ∞~°¡Éèí"≥∞ÿ# ''"≥∂H∆Íxfl—— ‰õÄ_® á⁄O^Œ∞`å~°∞.
ã¨∂`« L"åK« : (ã¨∂`«∞_ç@¡<≥#∞)
ã¨<å`«#"≥∞ÿ# ~¸ w`å=∂Ç¨`å‡ºxfl <Õ#∞ K≥áêÊ#∞. w`å áê~åÜ«∞}Ï#O`«~°O Z=~°∞
nxfl Ñïî™êÎ~À, "åà◊√¡ ÃÑ·# K≥Ñ≤Ê# Ñ¶ë`åefl á⁄O^Œ∞`å~°∞.
W@∞¡ N =~åÇ¨ÏÑ¨Ù~å} =∞O^Œe N w`å=∂Ç¨`«‡º=Ú ã¨=∂Ñ¨Î=Ú.
E
W
ÉèíQÆ=næ`« ™ê~åOâ◊ ã¨∂„`«=ÚÅ∞ 1
˙
NHõ$+¨‚ Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡}Ë #=∞ó
N =∂„`Õ#=∞ó
FO J^äŒó „Ñ¨^äŒ"≥∂^è•ºÜ«∞ó
J~°∞˚# qëê^Œ Ü≥∂QÆ=Ú
1. ''r"å`«‡—— { ''Ñ¨~°=∂`«‡Å—— HõÅ~ÚHõÜÕ∞ Ü≥∂QÆ=Ú. Ü≥∂QÆ=∞#QÍ ‰õÄ_çHõ.
r=„|ÃÇ·Ï‡Hõº=Ú. ÉèíH˜Î, *Ï˝#, xëê¯=∞ Hõ~°‡^è•º<å^Œ∞ÅKÕ ã≤kúOK« QÆÅ^Œ∞. QÆ#∞Hõ<Õ
PÜ«∂ Ñ¨^Œú`«∞Å #=ÅOaOz#Ñ¨Ù_»∞ ''ÉèíH˜Î—— Ü≥∂QÆ=∞x ''Hõ~°‡—— Ü≥∂QÆ=∞x ¿Ñ~°∞¡.
J~°∞˚#qëê^Œ Ü≥∂QÆ=∞# `«#"å~°O^Œih K«OÑ≤ ~å[º"Õ∞Å∞@ÔH· W+¨ìÑ¨_»Hõ â’HÕK«∞@.
J#QÍ ^èŒ~°‡=Ú H˘~°ÔH· zOuOK«∞@ˆH ''qëê^Œ Ü≥∂QÆ—— =∞<åfl~°∞.
2. ''|∞kú<åâß„`«Ê}â◊ºu——, |∞kúK≥_ç# =∞x+≤ #tOK«∞#∞.
3. áêÑ¨=Ú#∞ „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«∞@ ‰õÄ_® ''=∞Ç¨áêÑ¨"Õ∞—— Ü«∞QÆ∞#∞.
4. K«∂Ñ¨~åx "åi g∞^Œ ^ŒÜ«∞ K«∂Ñ¨QÆ∂_»^Œ∞.
5. Ü«Ú^Œú=Ú #O^Œ∞ ^Œ∞~°∞ƒkú – ^Œ∞~Àº^èŒ#∞xH˜, "Õ∞Å∞ KÕÜ«Ú@ÔH· |O^èŒ∞=ÙÅO^Œ~°∞
Ãã·#º~°∂Ñ¨=Ú# 'H“~°=Ù—Å Ñ¨Hõ∆=Ú# xÅzi. J\˜ì K≥_»∞#∞ „áÈ`«ûÇ≤ÏOK«∞K«∞#fl "åix
`«#"å~°x ^ŒÜ«∞^ŒÅz =∞=∞HÍ~°=Ú`À ^Œ∞ódOK«∞K«∞#fl J~°∞˚#∞x qëê^Œ=Ú#∞
`˘ÅyOK«∞@‰õΩ NHõ$+¨‚ Ñ¨~°=∂`«‡ KÕÜ«ÚK«∞#fl LÑ¨^Õâ◊"Õ∞ ''J~°∞˚# qëê^ŒÜ≥∂QÆ=Ú——
J#∞ "≥Ú^Œ\ ˜ J^è•ºÜ«∞"≥∞ÿ# ''ÉèíQÆ=næ`«——.
6. q+¨Ü«∞ Éè’QÆ=ÚÅO^Œ∞ q~°H˜Î, ^èŒ~°‡=Ú #O^Œ#∞~°H˜Î "≥∂Hõ∆¿ÇÏ`«∞=ÙÅ∞.
N Hõ$ëê‚~°Ê}=∞ã¨∞Î
"≥Ú^Œ\˜ J^è•ºÜ«∞"≥∞ÿ# J~°∞˚# qëê^ŒÜ≥∂QÆ=Ú ã¨=∂Ñ¨Î=Ú
FO `«`ü ã¨`ü.
E
W
2 N=∞u X_≥¤ ÅH©∆‡„Ñ¨ÉèÏ=u Ü≥ÚHõ¯ ''w`å=∞$`«=Ú——
˙
NHõ$+¨‚ Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡}Ë #=∞ó
N =∂„`Õ#=∞ó
FO J^äŒó kfifÜ≥∂^è•ºÜ«∞ó
™êOYºÜ≥∂QÆ=Ú
1. „Ñ¨Hõ$u Ü«∞O^Œ∞QÆÅ 24 `«`«fi=ÚÅ#∞ ÖËHõ 96 `«`«fi=ÚÅ#∞ ÑïjeOz Jq 'J<å`«‡—
~°∂Ñ¨=ÚÅx `«ºlOz ^•xH˜ ™êH˜∆QÆ #∞#fl\˜ì ''Ñ¨~°=∂`«‡——#∞ `≥Å∞ã¨∞HÀ=@"Õ∞ '™êOYº—
q^Œº. WO^Œ∞ ''*Ï˝#=Ú—— q∞o`«"≥∞ÿ LO_»∞#∞.
2. ''"≥∂Ç¨Ï=Ú—— JÑ¨H©iÎ `≥K«∞Û#∞. ã¨fi~°æ=Ú#‰õΩ "≥∂Ç¨Ï=Ú „Ñü|O^èŒHõ=Ú ‰õÄ_».
3. ''Ñ≤iH˜`«#=Ú—— hK«"≥∞ÿ#k. ''^è≥·~°ºQÆ∞}"Õ∞—— q[Ü«∞=Ú#‰õΩ =¸Å=Ú.
4. ''|∞kú=∞O`«∞Å∞—— K«xáÈ~Ú# "åix QÆ∂iÛ QÍx, rqOz L#fl "åix QÆ∂iÛ QÍx
Z#fl\˜H˜h ^Œ∞ódOÑ¨~°∞.
5. ''P`«‡—— ^Õxx K«OÑ¨Ù@ ÖË^Œ∞. ^Õx KÕ`«#∞ K«OÑ¨|_»∞@ÖË^Œ∞.
6. P`«‡ ''^ÕÇ¨Ï=Ú—— HÍ^Œ∞. ''^ÕÇ≤Ï——.
7. ''P`«‡—— XHõÑ¨C_»∞ L#flk HÍ^Œ∞, XHõÑ¨C_»∞ ÖËxk HÍ^Œ∞.
8. ziy# |@ìÅ∞ fã≤ „H˘`«Î |@ìÅ∞ "Õã¨∞H˘#∞ =∂kiQÍ ''P`«‡—— áê`« â◊s~°=Ú#∞ =ke
„H˘`«Î â◊s~°=Ú#∞ ^èŒiOK«∞ K«∞#flk.
9. ã¨fi^èŒ~°‡=Ú#∞ `«Ñ¨ÊHõ PK«iOÑ¨=Öˇ#∞. ÖËxKÀ Hõà◊OHõ=Ú.
10. P`å‡<å`«‡ Ü«Ú^Œú=Ú# ™ê^èŒ‰õΩ_»∞ ''q[Ü«∞=Ú—— <˘Ok#KÀ ''"≥∂Hõ∆=Ú#∞——,
''=∞~°}=Ú—— <˘Ok#KÀ ''L`«Î=∞ Ö’Hõ„áêÑ≤Î—— <˘O^Œ∞K«∞<åfl_»∞.
11. ™ê^èŒ‰õΩ_»∞ ÖÏÉèÏÖÏÉèí=ÚÅO^Œ∞, [Ü«∂Ñ¨[Ü«∞=ÚÅO^Œ∞, ã¨∞Y^Œ∞óY=ÚÅO^Œ∞,
ã¨=∞|∞kú QÆey Ü«ÚO_»=Öˇ#∞. K«eOÑ¨~å^Œ∞.
12. ™ê^èŒ‰õΩ_»∞ Hõ~°‡Ü≥∂QÆ=Ú KÕÜ«ÚK«∞ =∞^èŒº xÅzáÈ~Ú##∞ Jk =º~°÷=Ú HÍ^Œ∞. z#fl
^èŒ~°‡"≥∞ÿ##∞, ÃÑ^ŒÌ ^èŒ~°‡"≥∞ÿ##∞ ãÖ™ê~° ÉèíÜ«∞=Ú #∞O_ç ~°H˜∆OK«∞K«∞#flk, (z#fl
Ñ¨Ó[HÍx, ÃÑ^ŒÌ Ñ¨Ó[QÍx).
13. ™ê^èŒ‰õΩ#‰õΩ Hõ~å‡#∞ëêª#=Ú# xâ◊ÛÜ«∞=Ú`ÀQÆ∂_ç# |∞kúÜ«ÚO_»=Öˇ#∞ (UHÍ„QÆ|∞kú).
14. ™ê^èŒ‰õΩ#‰õΩ UHÍ„QÆ |∞kúÖËxKÀ ã¨=∂kèx+¨ì ‰õΩ^Œ~°^Œ∞. (q+¨Ü«∞"åOKè«Å#∞ =∞##=Ú
KÕÜ«∞~å^Œ∞)
15. ™ê^èŒ‰õΩ_»∞ ^Œ$H±ã¨fi~°∂Ñ¨=∞QÆ∞ P`«‡#∞ P„â◊~ÚOK«=Öˇ#∞.

16. ™ê^èŒ‰õΩ_»∞ ''Ñ¨Ù}º–áêÑ¨=Ú——Å#∞ Ô~O_çO\˜x D [#‡Ü«∞O^Õ `˘ÅyOK«∞H˘#=Öˇ#∞.
Hõ~°‡ÅÜ«∞O^Œe ''<Õ~°Êi`«#"Õ∞—— Ü≥∂QÆ=∞#|_»∞#∞.
17. "Õ^Œ=ÚÅO^Œ∞ D Hõ~°‡#∞ KÕã≤# D Ñ¶¨Å=Ú ÅaèOK«∞##∞ Ñ¨^Œ=ÚÅ<ÕHõ=ÚÅ∞
qx#O^Œ∞# ™ê^èŒ‰õΩ#‰õΩ =∞#ã¨∞ K«OK«Å=∞QÆ∞K«∂ Ñ¶¨ÖÏ#∞QÆ∞}º=∞QÆ∞ Hõ~°‡Å#∞
KÕÜ«ÚK«∞O^Œ∞~°∞. J\˜ì |∞kúx, r"å`«‡–Ñ¨~°=∂`«‡Å HõÅ~ÚHõ`À SHõºÑ¨~°z#
''P`«‡™êH∆Í`å¯~°=Ú—— HõÅ∞QÆ∞#∞. J#QÍ `«`«fi qKå~°} *ËÜ«ÚK«∂, |∞kúx
Ñ¨~°=∂`«‡Ü«∞O^Õ ã≤÷~°=ÚQÍ #∞OK«=Öˇ#∞.
18. ''=Úx—— J#QÍ =∞##=Ú KÕÜ«Ú"å_»∞. P^è•º`«‡ q+¨Ü«∞=ÚÅ#∞ =∞## KÕÜ«Ú@KÕ
=Ú#∞Åx ¿Ñ~°∞ =zÛ#k.
19. "åã¨<åHõ∆Ü«∞=Ú =Å# "≥∂Hõ∆=Ú QÆÅ∞æ#∞, WO„kÜ«∞=ÚÅ#∞ J#QÍ
ã¨ˆ~fiO„kÜ«∞=ÚÅ#∞ J^Œ∞Ñ¨ÙÖ’ #∞OK«∞H˘#=Öˇ#∞. (`åÉËÅ∞ `«# J=Ü«∞==ÚÅ#∞
Ö’xH˜ ÖÏQÆ∞H˘#∞ =∂ki).
20. ''ã¨=∂kè—— J#fl =∞#óã≤÷~°`«fi=Ú.
21. =∞#∞A_»∞, â◊ÉÏÌk q+¨Ü«∞=ÚÅ#∞, PÖ’zOK«∞@ =Å# "åx Ü«∞O^•ã¨H˜Î Z‰õΩ¯"≥·
|Å"≥∞ÿ# HÀiHõ HõÅ∞QÆ∞K«∞#flk. Jk <≥~°"Õ~°#O^Œ∞# HÀÑ¨=∞kèHõ"≥∞ÿ Jq"ÕHõ=Ú, =∞~°Ñ¨Ù
HõÅ∞QÆ∞K«∞#flq. gx=Å# |∞kú<åâ◊#=Ú „Hõ=∞=ÚQÆ Hõey K≥_çáÈ=ÙK«∞<åfl_»∞.
22. ™ê=∂#º „Ñ¨[Å∞ ''Ñ¨~°=∂~°ú`«`«fi=Ú—— `≥eã≤H˘#Hõ "åiH˜ rq`«=Ú
J*Ï˝<åO^èŒHÍ~°"≥∞ÿ# ~å„u=Öˇ JQÆ∞Ñ≤OK«∞#∞. Ü≥∂y WO„kÜ«∞ x„QÆÇ¨Ï=Ú Hõey
P`å‡=Ö’Hõ#=Ú KÕÜ«ÚK«∞O_»∞#∞. „áê}∞Å∞ (â◊ÉÏÌk q+¨Ü«∞=ÚÅO^Œ∞)
q+¨Ü«∞=ÚÅO^Œ∞ Pã¨H˜Î`À ãÖK«iOK«∞^Œ∞~°∞. HÍ=Ù# "åiH˜ *Ï˝#=Ú QÀK«~°=Ú HÍ^Œ∞.
HÍx ''*Ï˝#=Ú—— Ñ¨~°=∂~°÷`«`«fi=Ú ^Œi≈OK«∞ Ü≥∂y ^Œ$+≤ìH˜ QÀK«~°=Ú HÍQÆÅ^Œ∞. J#QÍ
Ü≥∂y q+¨Ü«∂^Œ∞ÅxK«ÛyOÑ¨_»∞. Ü≥∂y q~°H˜Î QÆeyÜ«ÚO_»∞#∞.
23. P`«‡*Ï˝xH˜ QÆ∞~°∞`«∞ Éè’QÆ=ÚÅO^•ã¨H˜Î ÖË‰õΩO_»∞@. (=.w.).
24. ''JÇ¨ÏOHÍ~° =∞=∞HÍ~°—— =i˚`«∞_Õ ''âßOux—— á⁄O^Œ∞#∞.
25. ÃÑ· q+¨Ü«∞=ÚÅ∞ JxflÜ«¸ „|Ç¨Ï‡ ãÖ|O^èŒ"≥∞ÿ# ã≤÷u. JO`«ºHÍÅ=Ú #O^Œ∞ QÆ∂_»
W\˜ì ã≤÷u Ü«∞O^Œ∞#fl "å_»∞ ''„|Ç¨‡#O^Œ~°∂Ñ¨ "≥∂Hõ∆=Ú#∞—— á⁄O^Œ∞K«∞<åfl_»∞.
Ô~O_»= J^è•ºÜ«∞"≥∞ÿ# ™êOV˝ºÜ≥∂QÆ=Ú ã¨=∂Ñ¨Î=Ú
FO `«`ü ã¨`ü.
E
W
˙
NHõ$+¨‚ Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡}Ë #=∞ó
N =∂„`Õ#=∞ó
FO J^äŒó `«$fÜ≥∂^è•ºÜ«∞ó
Hõ~°‡Ü≥∂QÆ=Ú
1. Hõ~°‡Å#∞ „Ñü rqÜ«Ú `«Ñ¨ÊHõ KÕÜ«∞=Öˇ#∞. HÍx Hõ~°‡Å#∞ U q^èŒ=ÚQÍ KÕÜ«∞=Öˇ<À
D Ü≥∂QÆ=Ú# NHõ$+¨‚Ñ¨~°=∂`«‡ `≥Å∞Ñ¨ÙK«∞<åfl_»∞. ''Hõ~°‡, *Ï˝#=Ú——ÅÖ’ Uk „âı+¨ì"≥∂
`≥Å∞Ñ¨=∞x D J^è•ºÜ«∞=Ú# J~°∞˚#∞_»∞ J_»∞QÆ∞K«∞<åfl_»∞.
2. `«`«fi qKå~°}Ñ¨~°∞Å‰õΩ (™êOY∞ºÅ‰õΩ) ''*Ï˝#—— Ü≥∂QÆ=Ú, Ü≥∂QÆ∞Å‰õΩ ''Hõ~°‡——
Ü≥∂QÆ=Ú J#∞#q Ô~O_»∞ J#∞ëêª#=ÚÅ∞ Jx Ñ¨~°=∂`«‡ `≥eÃÑ#∞.
3. ™ê^èŒ‰õΩ_»∞ Hõ~°‡Å#∞ (_»∂º\©x) KÕÜ«∞Hõ =Ó~°‰õΩ#flKÀ ''P`«‡—— ã≤÷uQÍx, ''"≥∂Hõ∆—— ã≤÷u
QÍx á⁄O^Œ_»∞. u#∞@, „`åQÆ∞@, QÍeÑ‘Å∞Û@ ‰õÄ_» Hõ~°‡ÜÕ∞.
4. Hõ~°‡Å#∞ KÕÜ«∞Hõ *Ï˝<ÕO„kÜ«∞=ÚÅ#∞ J}zÃÑ\˜ì, Z=_»∞ =∞#ã¨∞`À ''zOuOK«∞<À——
J\˜ì"å_»∞ ''=¸_è»∞_»∞, HõÑ¨\˜——.
5. Ñ¶¨ÖÏã¨H˜Î`À KÕã≤# Hõ~°‡=Ú ''|O^èŒ=Ú——#∞ HõÅ∞QÆ KÕÜ«Ú#∞. ''âßGã¨=∞‡`«"≥∞ÿ#—— Hõ~°‡<Õ
KÕÜ«∞=Öˇ#∞.
6. ''Ü«∞[˝=Ú——ÅKÕ ^Õ=`«Å∞ =∞#‰õΩ Éè’QÆ=ÚÅx`«∞Î~°∞. J\˜ì Éè’QÆº=ã¨∞Î=ÙÅ#∞ XHõ
''„áê}˜H˜——QÍx, ''ÉèíQÆ=O`«∞#‰õΩ—— QÍx ÃÑ\˜ì =∞#=Ú u#=Öˇ#∞.
7. „áê}∞Å∞ J#fl=Ú =Å# HõÅ∞QÆ∞K«∞#flq. J#fl=Ú "Õ∞Ñ¶¨∞=Ú=Å# HõÅ∞QÆ∞K«∞#flk.
"Õ∞Ñ¶¨∞=Ú Ü«∞[˝=Ú=Å# HõÅ∞QÆ∞K«∞#flk. Ü«∞[˝=Ú =∞Oz Ñ¨#∞Å =Å#
HõÅ∞QÆ∞K«∞#flq. ã¨`«¯~°‡ "Õ^Œ=Ú =Å# HõÅ∞QÆ∞K«∞#flq. "Õ^Œ=Ú JHõ∆~°Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡=Ú
=Å# HõÅ∞QÆ∞K«∞#flk. ã¨~°fi"åºÑ¨Hõ=∞QÆ∞ ''„|Ç¨Ï‡=Ú—— x~°O`«~°=Ú (ZÅ¡Ñ¨C_»∞)
Ü«∞*˝=Ú#O^Œ∞ „Ñü+≤ìOÑ¨|_ç#^•xQÆ<≥~°∞OQÆ∞=Ú.
8. P`å‡~å=ÚÅ∞, P`«‡ãÖ`«∞+¨µìÅ∞, P`«‡`«$Ñ¨ÙÎÅ‰õΩ, Hõ~°‡ ãÖ|O^èŒ"≥∞ÿ# qkè ÖË^Œ∞. "åiH˜
J=kè P`«‡™êH∆Í`å¯~°"Õ∞. Wk Hõey#O^Œ∞=Å# KÕÜ«Ú#^Õq∞Ü«ÚÖË^Œ∞. J~Ú##∞
Ö’HõÇ≤Ï`«=Ú#∞ HÀi "å~°∞ ã¨`«¯~°‡Å∞ KÕÜ«∞=Öˇ#∞.
9. *Ï˝x xëê¯=∞ Hõ~°‡Ü≥∂QÆ=∂K«iOz W`«~°∞Å‰õΩ K«∂Ñ¨=Öˇ#∞ QÍx g∞~°∞ KÕ¿ãk `«Ñ¨C,

~Ú^Õ Ñ¨^Œúu Jx K≥Ñ¨Ê‰õÄ_»^Œ∞. ™ê^èŒ‰õΩÅ∞ q+¨Ü«∞=Ú „QÆÇ≤ÏOK«Hõ Jã¨Å∞ Hõ~°‡Å∞
KÕÜ«∞Hõ K≥_çáÈ=Ù^Œ∞~°∞.
10. ™ê^èŒ‰õΩ#‰õΩ ãÖQÆ~åÇ≤Ï`«º"Õ∞ "≥∂Hõ∆=Ú.
11. ™ê^èŒ‰õΩ_»∞ ^Œ$‰õΩ¯, ^Œ$â◊º=ÚÅ#∞ q_»nÜ«∞=Öˇ#∞ ("Õ~°∞ KÕÜ«∞=Öˇ#∞)
12. ''P`«‡—— ˆH=ÅO ™êH˜∆ =∂„`«"Õ∞.
13. ''WO„kÜ«∞=ÚÅ∞—— J#fl=Ú =Å# HõeÔQ_ç ''ã¨`«Îfi, ~°[ã¨Î"≥∂ QÆ∞}=ÚÅ—— =Å# HõeÔQ_ç
''„Éèí=∞——`À Hõ~°‡Å#∞ KÕÜ«ÚK«∞#flq. ''WO„kÜ«∞=ÚÅ∞ – <Õ#∞ HÍ^Œ∞—— Jx
`≥Å∞ã¨∞H˘x# ™ê^èŒ‰õΩ_»∞ ãÖ™ê~°=∞<≥_ç [#‡K«„Hõ=Ú# Ñ¨_»_»∞.
14. ™ê^èŒ‰õΩ_»∞ q+¨Ü«∞=ÚÅO^Œ∞ ''Pâ◊—— =^ŒÅ=Öˇ#∞. q+¨Ü«∞=ÚÅO^Œ∞ =∞=∞HÍ~°
=ÚO_»~å^Œ∞.
15. ™ê^èŒ‰õΩx =∞#ã¨∞û ÉèíQÆ=O`«∞x `«ÅOK«∞ =∞#Ãã· Ü«ÚO_»=Öˇ#∞.
16. ™ê^èŒ‰õΩ_»∞ Jã¨∂Ü«∞#∞ =ke"≥Ü«∂ºe.
17. ™ê^èŒ‰õΩ#‰õΩ „â◊^Œú KåÖÏ J=ã¨~°=Ú.
18. ™ê^èŒ‰õΩ#‰õΩ ''HÀiHõÅ∞—— ~°*’QÆ∞}=Ú =Å# HõÅ∞QÆ∞K«∞#flq. WkÜÕ∞ „HÀ^èŒ=ÚQÍ =∂i
"≥∂Hõ∆=Ú#Hõ_»∞¤HõÅ∞QÆ∞K«∞#flk. Wk =∞x+≤H˜ â◊„`«∞=Ù. ''HÍ=∞—— =∞#QÍ „áêÑÖzHõ
Éè’QÆ"åOKè«Å∞. D HÍ=∞=Ú Å<≥_»∞ HÀÔ~¯Å∞ |∞kú, =∞#ã¨∞û, WO„kÜ«∞=ÚÅ∞
<å„â◊~ÚOK«∞H˘xÜ«Ú#flq.
19. ^ÕÇ¨Ï=ÚHõ<åfl WO„kÜ«∞=ÚÅ∞ Q˘Ñ¨Êq, WO„kÜ«∞=ÚÅ∞ Hõ<åfl =∞#ã¨∞, =∞#ã¨∞û Hõ<åfl
|∞kú, |∞kúHõ<åfl ''P`«‡—— KåÅ Q˘Ñ¨Êk. |∞kúKÕ =∞#ã¨∞û#∞, WO„kÜ«∞=ÚÅ#∞ JiHõ\ ˜ì
HÀÔ~¯Å#∞ [~ÚOK«=Öˇ#∞ (HÍ=∞=Ú). P Ñ≤=∞‡@ P`«‡ J#∞Éèí∂`«=∞QÆ∞#∞.
=¸_»= J^è•ºÜ«∞"≥∞ÿ# Hõ~°‡Ü≥∂QÆ=Ú ã¨=∂Ñ¨Î=Ú
FO `«`ü ã¨`ü.
E
W
˙
NHõ$+¨‚ Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡}Ë #=∞ó
N =∂„`Õ#=∞ó
FO J^äŒó K«`«∞~À÷^è•ºÜ«∞ó
*Ï˝#Œ Ü≥∂QÆ=Ú
1. <åâ◊=ÚÖËx^≥·#\˜ì ''xëê¯=∞Hõ~°‡Ü≥∂QÆ=Ú—— ^•fi~å á⁄O^Œ|_»∞ *Ï˝#=Ú Ñ¨Ó~°fi=Ú
NHõ$+¨‚Ñ¨~°=∂`«‡ ã¨∂~°∞º#‰õΩ K≥ÃÑÊ#∞. ã¨∂~°∞º_»∞, "≥·=ã¨fi`« =∞#∞=Ù#‰õΩÑ¨^ÕtOK≥#∞.
=∞#∞=Ù WH∆Ífi‰õΩ#‰õΩ É’kèOK≥#∞.
2. ™ê^èŒ∞ ã¨[˚#∞Å#∞ ãÖ~°H˜∆OK«∞@‰õΩ, ^Œ∞~å‡~°∞æÅ#∞ q<åâ◊ "≥Ú#~°∞Û@‰õΩ#∞ ^èŒ~°‡=Ú#∞
ÉÏQÆ∞QÆ ™ê÷Ñ≤OK«∞@‰õΩ ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ Ü«ÚQÆÜ«ÚQÆ=ÚÅO^Œ∞ J=`«iOK«∞K«∞O_»∞#∞.
3. J#∞~åQÆ=Ú, ÉèíÜ«∞=Ú, „HÀ^èŒ=Ú q_çz, ÉèíQÆ=O`«∞x P„â◊~ÚOz, ÉèíQÆ=O`«∞x Ü«∞O^Õ
=∞#ã¨∞û ÅQÆfl=Ú KÕã≤# "å~°∞, =∞~°}Ï#O`«~°=Ú ''"≥∂Hõ∆=Ú——#∞ á⁄O^≥^Œ~°∞.
4. QÆ∞} Hõ~°‡Å#∞|\˜ì Ñ¨~°=∂`«‡ *Ï`«∞Å#∞ qÉèílOK≥#∞.
5. Ü≥∞=i Ü≥ÚHõ¯ Hõ~°‡Å∞ (KÕÜ«ÚÑ¨#∞Å∞) HÀiHõÅ∞, ãÖHõÅÊ=ÚÅ∞ ÖËHõ Ü«ÚO_»∞<À
J\˜ì"åix ''ÑÖ_ç`«∞_»O^Œ∞~°∞——.
6. ™ê^èŒ‰õΩ_»∞ Hõ~°‡Ñ¶¨Å=ÚÖÏO^•ã¨H˜Îx q_çz x`«º`«$Ñ¨ÙÎ_≥· Ü«ÚO_»=Öˇ#∞.
7. Pâ◊ ÖË‰õΩO_»∞@, WO„kÜ«∞=ÚÅ#∞ [~ÚOK«∞@, =∞#ã¨∞ =â◊=∞O^Œ∞OK«∞H˘#∞@,
=ã¨∞Î=ÙÅO^Œ∞ =∞=∞`«fi=Ú ÖË‰õΩO_»∞@ (Ñï„QÆÇ≤ÏOK«‰õÄ_»^Œ∞) "≥Ú^ŒÅQÆ∞"åx =Å#
â◊s~°=Ú H˘~°‰õΩ Hõ~°‡Å∞ KÕã≤##∞ ™ê^èŒ‰õΩ_»∞ áêÑ¨=Ú#∞ á⁄O^Œ_»∞.
8. ^ÕxÜ«∞O^Œ∞ Pã¨H˜ÎÖËHõ, HÍ=∞, „HÀ^èŒ, ~åQÆ ^Õfi+¨=ÚÅ∞ ÖËHõ ^èŒ~°‡=Ú`À ‰õÄ_ç# Hõ~°‡Å∞
KÕÜ«ÚK«∞#fl Ü«∞_»Å (Z=iH˜x JÑ¨HÍ~°=Ú KÕÜ«∞Hõ) ™ê^èŒ‰õΩ#‰õΩ Jk |O^èŒ=ÚÅ∞
HõÅ∞QÆHõ qb#"≥∞ÿ áÈ=ÙK«∞#flq.
9. Ü«∞[˝=Ú#O^Œe ™ê^èŒ#Å∞, JO^Œ∞‰õΩÑ¨Ü≥∂yOz# „^Œ=º=ÚÅ∞, KÕÜ«Ú"å_»∞,
KÕ~ÚOK«∞"å_»∞, KÕÜ«Ú Jyfl Jhfl „|Ç¨Ï‡=ÚÅx `«Åz UHÍ„QÆ |∞kú`À KÕã≤#"å_»∞
''„|Ç¨Ï‡=Ú<Õ—— á⁄O^Œ∞#∞.
10. WO„kÜ«∞=ÚÅ#∞ ãÖÜ«∞=∞=∞#∞ Ü«∞[˝=Ú=Å##∞, =∞<Àx„QÆÇ¨Ï=∞#∞
Ü«∞[˝=Ú=Å##∞ x„QÆÇ≤ÏOK«=K«∞Û#∞.
11. ™ê^èŒ‰õΩÅ∞ „^Œ=º=Ú#∞ ^•#^èŒ~°‡=Ú KÕÜ«Ú@, `«Ñ¨ã¨∞û J#QÍ LÑ¨"åã¨=Ú, JëêìOQÆ

Ü≥∂QÆ=Ú "≥Ú^ŒÅQÆ∞#q KÕÜ«Ú@, âßG Ñ¨~î°#=Ú "Õ^•^èŒºÜ«∞#=Ú (J~°÷=Ú ÉÏQÆ∞QÆ
`≥eã≤H˘#∞@) ÑïîOK«∞@ "≥Ú^ŒÖˇ·# Ü«∞[˝=ÚÅ∞ KÕã≤##∞ ("åi"åi Jaè~°∞K«∞Å#∞
|\˜ì) z=~°‰õΩ ™ê^èŒ‰õΩÅ∞ Ñ¨~°=∂`«‡#∞ KÕ~°∞H˘#∞K«∞<åfl~°∞.
12. ™ê^èŒ‰õΩÅ∞ „áê}ÏÜ«∂=∞=Ú jeOK«∞@ =Å#∞ ‰õÄ_» `«iOK«QÆÅ~°∞.
13. ™ê^èŒ‰õΩÅ∞ PÇ¨~° xÜ«∞=∞=∞#∞ Ü«∞[˝=Ú`À WO„kÜ«∞=ÚÅ#∞ =jHõ$`«"≥Ú#~°∞ÛH˘#∞
K«∞<åfl~°∞.
14. ÃÑ· Ü«∞[˝=ÚÅÖ’ U XHõ¯\˜ KÕã≤##∞ `«iOK«QÆÅ~°∞ (q=Ú‰õΩÎÅQÆ∞^Œ∞~°∞).
15. Jxfl Ü«∞[˝=ÚÅÖ’xH˜ ''*Ï˝#Ü«∞[˝=Ú—— „âı+¨ì"≥∞ÿ#k. Jk `«`«fi"Õ`«ÎÅQÆ∞ ™ê^èŒ∞=ÙÅ
=Å# `≥eã≤H˘#=Öˇ#∞. q#Ü«∞=ÚQÆ #=∞ã¨¯iOz, ¿ã=KÕã≤, ã¨=∞Ü«∞=Ú K«∂z
„Ñ¨tflOz `≥eã≤H˘#=Öˇ#∞. (™êëêìOQÆ^ŒO_»=Ú / „Ñ¨}Ï=∞=Ú)
16. *Ï˝xH˜ ã¨=∞ã¨Î „áê}˜HÀ@∞¡ `«#Ü«∞O^Œ∞#QÆ∞Ñ≤OK«∞ q^Œº QÆ∞~°∞=ÙÅ =Å# `≥eÜ«Ú#∞.
Jk *Ï˝xH˜ HõÅ∞QÆ∞#∞.
17. áêáê`«∞‡_»∞ ‰õÄ_» *Ï˝#„áêÑ≤Î=Å# ãÖ™ê~°=∞#∞ ã¨=Ú„^Œ=Ú #∞O_ç
^•\˜"ÕÜ«∞QÆÅ∞QÆ∞K«∞<åfl_»∞.''"åb‡H˜——ÜÕ∞ WO^Œ∞‰õΩ ^Œ$ëêìO`«=Ú.
18. *Ï˝#=Ú#‰õΩ ã¨=∂#"≥∞ÿ#k D „Ñ¨ÑÖK«=Ú# UkÜ«¸ ÖË^Œ∞, J\˜ì *Ï˝#=Ú#∞
Ü≥∂QÆã≤kúx á⁄Ok# "å_»∞ HÍÅ„Hõ=∞=Ú# `«# Ü«∞O^Õ J#∞Éèí∂ux á⁄O^Œ∞K«∞<åfl_»∞.
19. Hõ~°‡Ñ¶¨Å=Ú#∞ `«ºlOz# "åxH©, *Ï˝#=ÚKÕ ãÖâ◊Ü«∞=ÚÅ∞ `˘Åy# P`«‡x+¨µìxH© –
Hõ~°‡Å∞ |OkèOÑ¨=Ù.
20. *Ï˝#~°Ç≤Ï`«∞_»∞, ãÖâ◊Ü«∞ z`«∞Î_»∞, „â◊^Œú ÖËx"å_»∞ `«Ñ¨ÊHõ q<åâ◊=Ú<˘O^Œ∞#∞.
21. ™ê^èŒ‰õΩ_»∞ Ç¨Ï$^ŒÜ«∞=∞O^Œ∞#fl J*Ï˝#=Ú#∞ *Ï˝# Y_»æ=ÚKÕ KèÕkOz xëê¯=∞Hõ~°‡#∞
PK«iOÑ¨=Öˇ#∞.
<åÅæ= J^è•ºÜ«∞"≥∞ÿ# *Ï˝#Ü≥∂QÆ=Ú ã¨=∂Ñ¨Î=Ú
FO `«`ü ã¨`ü.
E
W
˙
NHõ$+¨‚ Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡}Ë #=∞ó
N =∂„`Õ#=∞ó
FO J^äŒó Ñ¨&Û"≥∂^è•ºÜ«∞ó
Hõ~°‡ã¨<åºã¨ Ü≥∂QÆ=Ú
1. Hõ~°‡`åºQÆ=Ú#HõO>ˇ Hõ~°‡Ü≥∂QÆ"Õ∞ „âı+¨ì"≥∞ÿ#k. (ã¨<åºã≤ ´ `åºy)
2. Hõ~°‡ã¨<åºã¨=∞#QÍ Hõ~°‡ Ü≥ÚHõ¯ Ñ¶¨Å=Ú#∞ HÀ~°Hõ (PtOK«HõáÈ=Ù@) `åºQÆ=Ú KÕÜ«Ú@.
3. *Ï˝#Ü≥∂QÆ=Ú, Hõ~°‡Ü≥∂QÆ=Ú Ô~O_»∞#∞ QÆ∂_» ÉÏQÆ∞QÍ J#∞+≤ìOz# "≥∂Hõ∆=Ú xK«∞Û#∞.
4. Hõ~°‡Ü≥∂QÆ=Ú ÖË‰õΩO_» *Ï˝# Ü≥∂QÆ=Ú á⁄O^Œ∞@ Hõ+¨ìO. Hõ~°‡Ü≥∂QÆ=Ú KÕã¨∂Î
^≥·==Ú#∞ jeOK«# (^è•ºxOz#) j„Ñ¶¨∞=ÚQÆ „|Ç¨Ï‡=Ú#∞ á⁄O^ŒQÆÅ_»∞.
5. Hõ~°‡ÅÑ¶¨Å=Ú QÀ~°x "å_»∞, =∞Oz =∞#ã¨∞QÆÅ"å_»∞, WO„kÜ«∞=ÚÅ#∞
[~ÚOz#"å_»∞, ''`«# P`«‡—— Jxfl „áê}∞ÅÜ«∞O^Œ∞#fl P`«‡ XHõ¯>Ë#x
`≥eã≤H˘x#"å_»∞ : ''Hõ~°‡Å#∞ KÕã≤##∞ |OkèOÑ¨|_»_»∞——.
6. `«`«fi*Ï˝#=Ú `≥eã≤# Ü≥∂y `«# WO„kÜ«∞=ÚÅxflÜ«Ú "åx "åx Ñ¨#∞Å∞
KÕÜ«ÚK«∞#fl#∞, `å#∞ P ~ÚO„kÜ«∞=ÚÅ∞ HÍ^ŒxÜ«Ú, `å#∞ "åxH˜ ''™êH˜∆——
=∂„`«"Õ∞#x xi¡Ñ¨Î`«QÍ T~°‰õΩO_»∞#∞.
7. ™ê^èŒ‰õΩ_»∞ Hõ~°‡Å#∞ Ñ¶ë`«=∂tOz KÕã≤#KÀ |^Œ∞ú_»QÆ∞#∞. Hõ~°‡Å#∞ ÉèíQÆ=O`«∞#Hõ~°Ê}
KÕã≤# ''=ÚH˜Î——x á⁄O^Œ∞#∞.
8. (P`«‡Ü≥ÿ∞#) ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ r=ÙÅ‰õΩ Hõ~°Î $`«fi=Ú#∞ QÍx, Hõ~°‡=ÚÅ Ñ¶¨Å=ÚÅ`À\˜
ãÖ|O^èŒ=ÚQÍx ÃÑ@∞ì@ ÖË^Œ∞. „Ñ¨Hõ$uÜÕ∞ ([<å‡O`«~° ãÖ™ê¯~°=ÚÅ =Å#) "å\˜x
HõÅ∞QÆKÕÜ«ÚK«∞#flk.
9. Ñ¨~°=∂`«‡ Ü≥∞=i Ü≥ÚHõ¯Ü«Ú áêÑ¨=ÚÅ∞QÍx, Ñ¨Ù}º=ÚÅ∞QÍx ã‘fiHõiOÑ¨_»∞.
J*Ï˝#=Ú`À *Ï˝#=Ú HõÑ¨Ê|_ç ™ê^èŒ‰õΩ_»∞ „Éèí=∞<˘O^Œ∞K«∞<åfl~°∞. ''P`«‡—— ™êH˜∆QÍ
ã¨~°fiO `≥eÜ«ÚK«∞<åfl_»∞.
10. Ñ¨~°=∂`«‡Ü«∞O^Œ∞ |∞kúx, =∞#ã¨∞#∞ xeÑ≤ Ñ¨~°=∂`«‡Ü«∞O^Œ∞ x+¨ìQÆÅ"åÔ~· Ñ¨~°=∂`«‡<Õ

Ñ¨~°=∞QÆuQÆ <≥OK«∞"å~°∞ ''=ÚH˜Î——x á⁄O^Œ∞^Œ∞~°∞.
11. ÑÖ_ç`«∞x Ü«∞O^Œ∞#∞, Kè«O_®Å∞x Ü«∞O^Œ∞#∞, QÀ=Ù#O^Œ∞#∞, W`«~° [O`«∞=ÙÅ
Ü«∞O^Œ∞#∞ ''P`«‡—— XHõ¯>Ë#x `«ÅOK«∞ "åˆ~ *Ï˝#∞Å∞.
12. „|Ç¨Ï‡x+¨ìÜ«∞O^Œ∞ x~°uâ◊Ü«∂#O^Œ=Ú HõÅ^Œ∞.
13. Z=s â◊s~°=Ú#∞ q_»∞K«∞@‰õΩ Ñ¨Ó~°fi"Õ∞ JO>Ë D [#‡Ü«∞O^Õ HÍ=∞„HÀ^è•^Œ∞efl
JiHõ@ìHõÅ∞QÆ∞K«∞<åfl_À J`«_Õ ''Ü≥∂y——, ã¨∞Y=O`«∞_»∞.
14. „|Ç¨Ï‡ ™êH∆Í`å¯~°=Ú á⁄O^Œ=Öˇ##fl :– Z) áêÑ¨=ÚÅ∞ KÕÜ«∞‰õÄ_»^Œ∞ a)
ãÖâ◊Ü«∞=ÚÅ∞O_»~å^Œ∞ ã≤) WO„kÜ«∞x„QÆÇ¨Ï=Ú, =∞<Àx„QÆÇ¨Ï=Ú, _ç) Jxfl
„áê}∞ÅÜ«∞O^Œ∞#∞ ''^ŒÜ«∞—— Hõey Ü«ÚO_»=Öˇ#∞.
15. HÍ=∞„HÀ^è•^Œ∞Å∞ ÖËx"å~°∞, =∞<Àx„QÆÇ¨Ï=Ú HõÅ"å~°∞, P`«‡`«`«Î fi=Ú <≥iy#"å~°∞
Ü«∞`«fljÅ∞~°‰õΩ â◊s~°=Ú#flÑ¨Ù_»∂, ÖË#Ñ¨Ù_»∂ ‰õÄ_» ''"≥∂Hõ∆=Ú, „|Ç¨‡#O^Œ=Ú——
HõÅ∞QÆ∞K«∞#flk.
16. Z=_»∞ â◊|Ì ã¨Ê~å≈^Œ∞Å#∞ Ö’xH˜ ~åhÜ«∞Hõ K«∂Ñ¨Ù#∞ „Éèí∂=∞^èŒº=Ú# xeÑ≤
<åã≤HÍÑ¨Ù@=ÚÅO^Œ∞ ãÖK«iOK«∞ "åÜ«Ú=Ù#∞ ã¨=∞=ÚQÆ*Ëã≤, ÉèíÜ«∞„HÀ^èŒ=ÚÅ∞
ÖËx"å_≥· WO„kÜ«∞, =∞<À|∞^Œ∞úÅ#∞ x„QÆÇ≤ÏOz "≥∂H∆Íã¨‰õΩÎ_≥· P`«‡#∞ ^è•ºxOK«∞<À
J\˜ì"å_»∞ ZÅ¡Ñ¨C_»∞#∞ =Ú‰õΩÎ_Õ.
17. Ñ¨~°=∂`«∞‡_»∞ Ü«∞[˝=ÚÅ Ü≥ÚHõ¯ Ñ¶¨Å=Ú#∞, `«Ñ¨ã¨∞û#∞ J#∞ÉèíqOK«∞"å_»∞QÆ#∞, ã¨=∞ã¨Î
Ö’Hõ=ÚÅ‰õΩ Dâ◊fi~°∞_»∞QÆ#∞ ã¨=∞ã¨Î „áê}∞Å‰õΩ Ç≤Ï`«=ÚQÀ~°∞"å_»∞QÆ#∞ `≥Å∞ã¨∞H˘x#
"å_»∞ ''Ñ¨~°=∞âßOux—— á⁄O^Œ∞#∞.
S^Œ= J^è•ºÜ«∞"≥∞ÿ# Hõ~°‡ã¨<åºã¨ Ü≥∂QÆ=Ú ã¨=∂Ñ¨Î=Ú
FO `«`ü ã¨`ü.
E
W
˙
NHõ$+¨‚ Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡}Ë #=∞ó
N =∂„`Õ#=∞ó
FO J^äŒó +¨ëÈª^è•ºÜ«∞ó
P`«‡ãÖÜ«∞=∞ Ü≥∂QÆ=Ú
1. P`«‡ ãÖÜ«∞=∞Ü≥∂QÆ=∞#QÍ ''^è•º#Ü≥∂QÆ=∞x—— J~°÷=Ú, |∞kú, =∞#ã¨∞û, â◊s~°=Ú,
WO„kÜ«∞=ÚÅ∞ gx#xflO\˜x U q^èŒ=ÚQÍ x„QÆÇ≤ÏOK«=Öˇ<À `≥Å∞Ñ¨Ù#k.
2. ''ã¨<åºã≤—— Ü«∞#QÍ Z=_»∞ Hõ~°‡Ñ¶¨Å=Ú#∞ PtOK«Hõ Hõ~°‡Å#∞ KÕÜ«Ú<À J`«_Õ ã¨<åºã≤.
ˆH=ÅO Hõ~°‡Å#∞ q_»z# "å_»∞ =∂„`«O HÍ^Œ∞.
3. ''Ü≥∂y—— J#fl ãÖHõÅÊ~°Ç≤Ï`«∞_»∞, ãÖHõÅÊ (HÍ=∞ãÖHõÅÊ) ~åÇ≤Ï`«º"Õ∞ ã¨<åºã¨=Ú.
4. Ü≥∂QÆ=Ú#∞ ZHõ¯^ŒÅz# "åxH˜, ''Hõ~°‡—— ™ê^èŒ#=Ú. Ü≥∂QÆ=Ú#∞ ZH˜¯# "åxH˜,
''LÑ¨~°u—— (Hõ~°‡x=$uÎ) ™ê^èŒ#=Ú.
5. [~ÚOz# =∞#ã¨∞û QÆÅ"åxH˜ Jk |O^èŒ∞=Ù. [~ÚOÑ¨xKÀ Jk „â◊`«∞=~Ú –
=∞x+≤x Ñ¨`«#"≥ÚOkOK«∞#∞.
6. âßG*Ï˝#=Ú, J#∞Éèí= *Ï˝#=Ú QÆÅ"å~°∞, WO„kÜ«∞=ÚÅ#∞ [~ÚOz#"å_»∞,
xifiHÍ~°∞_»∞, =∞\˜ìx, |OQÍ~°=Ú#∞, ~å~Úx ã¨=∂#=ÚQÍ K«∂K«∞#∞. J`«_Õ
''Ü≥∂QÍ~°∂_è»∞_»∞—— Jx K≥Ñ¨C^Œ∞~°∞.
7. „ÑüÑ¶¨Å=Ú#∞ HÀi Ñ¨xKÕÜ«Ú"åiÜ«∞O^Œ∞, HÀ~°x"åiÜ«∞O^Œ∞, áêÑ¨ÙÅÜ«∞O^Œ∞
â◊„`«∞–q∞„`«∞=ÙÅ Ü«∞O^Œ∞, ã¨[˚#∞ÅÜ«∞O^Œ∞ ã¨=∞ÉèÏ==Ú QÆÅ"å_Õ „âı+¨µì_»∞.
8. Ü≥∂yÜ≥ÿ∞#"å_»∞ XO@iQÍ UHÍO`«=Ú#, =∞#ã¨∞û#∞, WO„kÜ«∞=ÚÅ#∞
™êfinè#Ñ¨~°∞Û‰õΩx, Pâ◊ÖËHõ, Z=i#∞O_ç Uq∞Ü«Ú fã≤H˘#Hõ =∞#ã¨∞û#∞ P`«‡Ü«∞O^Õ
#∞OK«=Öˇ#∞.
9. Z`«∞ÎÑ¨Å¡=ÚÅ∞ ÖËHõ â◊√„Éèí"≥∞ÿ# „Ñ¨^Õâ◊=Ú# "≥∞`«Îx =G=Ú#∞, (ã¨∞Y=ÚQÍ #∞O_»∞#k)
Hõ^ŒÅHõ #∞O_»∞#kÜ«Ú#QÆ∞ Pã¨#=Ú#∞ (^Œ~åƒùã¨#=Ú) "Õã≤H˘x WO„kÜ«∞=∞<À
"åºáê~°=ÚÅ#iHõ\ ˜ì JO`«óHõ~°} â◊√kúH˘~°‰õΩ Ñ¨~°=∂`«‡#∞ ^è•ºxOK«=Öˇ#∞.
10. ''^è•º#=Ú KÕÜ«Ú Ñ¨^Œúu—— :– â◊s~°=Ú, HõO~î°=Ú, t~°=Ú ã¨=∞=ÚQÆ xeÑ≤ Hõ^ŒÅHõ
ã≤÷~°=ÚQÆ#∞#fl "å_≥·, k‰õΩ¯Å∞K«∂_»Hõ, <åtHÍ„QÆ=ÚÃÑ· ^Œ$+≤ìxeÑ≤ x~°ƒùÜ«Ú_≥·
„Ñ¨âßO`«=∞#ã¨∞¯_≥· „|Ç¨Ï‡K«~°º=Ú#∞ Hõey, =∞#ã¨∞û#∞ ÉÏQÆ∞QÆ x„QÆÇ≤ÏOz
Ñ¨~°=∂`«‡Ü«∞O^Œ∞ z`«Î=ÚQÆÅ"å_≥·, Ñ¨~°=∂`«‡<Õ Ñ¨~°=∞QÆuQÍ#q∞‡ ^è•º#Ü«Ú‰õΩÎ_≥·
Ü«ÚO_»=Öˇ#∞.
11. D ^è•º#Ü≥∂QÆ=Ú JkèHõ=ÚQÍ Éèí∞lOz#, Jã¨Å∞ u#‰õΩ<åfl, Z‰õΩ¯=QÍ
x„kOK«∞"åxH˜, ZÑ¨C_»∂ "Õ∞ÖÁ¯x LO_»∞"åxH˜ HõÅ∞QÆ<Õ HõÅ∞QÆ^Œ∞.
12. Z=_»∞ =∞#ã¨∞û ÉÏQÆ∞QÆ x„QÆÇ≤ÏOz P`«‡Ü«∞O^Œ∞ =∞#ã¨∞û ã≤÷~°=ÚQÆ xeÑ≤ ã¨=∞ã¨Î
HÀiHõÅ #∞O_ç x=$`«∞Î_»QÆ∞<À J`«_Õ ''Ü≥∂QÆã≤kú——x á⁄O^Œ∞#∞ (ã¨=∂kèã≤÷u)
13. QÍegK«x KÀ@nÑ¨"≥∞@∞¡ Hõ^ŒÅHõ xâ◊ÛÅ`«QÍ #∞O_»∞<À P „Ñ¨HÍ~°"Õ∞ P`«‡^è•º#O
jeOK«∞K«∞#fl Ü≥∂y Ü≥ÚHõ¯ ''™êfinè#Ñ¨_ç# =∞#ã¨∞û—— xâ◊ÛÅ=ÚQÍ #∞O_»∞#∞.
14. ãÖHõÅÊ=Ú =Å# HõeÔQ_ç HÀiHõÅ#∞ q_çz, WO„kÜ«∞=ÚÅ#∞ Jxfl"≥·Ñ¨ÙÅ#∞O_ç
x„QÆÇ≤ÏOz, ^è≥·~°º=Ú`À QÆ∂_ç# |∞kú`À "≥∞Å¡"≥∞Å¡QÆ |Ü«∞\˜ „Ñ¨ÑÖK«=Ú #∞O_ç
=∞#ã¨∞û#∞ =∞~°eOz JO`«~°OQÆ=Ú#O^Œ∞ q„âßOu <˘O^Œ=Öˇ#∞ (LÑ¨~°u).
=∞#ã¨∞û#∞ P`«‡Ü«∞O^Œ∞ ™ê÷Ñ≤Oz, P`Õ‡`«~° q+¨Ü«∞=ÚÅ#∞ ^Õxx QÆ∂_»
zOuOÑ¨‰õΩO_»#∞O_»=ÅÜ«Ú#∞.
15. P`≥·‡Hõº ãÖ^è•#=Ú Hõey# Ü≥∂yH˜ ã¨~°fiÉèí∂`«=ÚÅ P`«‡, `«# Ü≥ÚHõ¯ P`«‡
XHõ¯>Ë#x: Jxfl Éèí∂`«=ÚÅ#∞ `«# =Öˇ#∂, `«##∞ Jxfl Éèí∂`«=ÚÅÖ’#∂
K«∂K«∞K«∞<åfl_»∞.
16. Jxfl Éèí∂`«=ÚÅÜ«∞O^Œ∞#fl P`«‡, `«# P`«‡ XHõ¯>Ë#x `«ÅOK≥_ç Éèí‰õΩÎ#‰õΩ
ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ Hõ#|_»∞#∞, ÉèíQÆ=O`«∞_»∂ Éèí‰õΩÎx K«∂K«∞#∞.
17. Jxfl r=ÙÅÜ«∞O^Œ∞#fl P`«‡, `«# P`«‡ XHõ¯>Ë##fl ÉèÏ==ÚQÆÅ"åxH˜
ã¨=∂kèÖ’#∞#fl#∞, Ñ¨#∞Å∞ KÕÜ«ÚK«∞#fl#∞ =∞#ã¨∞ ÉèíQÆ=O`«∞xÜ«∞O^Õ LO_»∞#∞.
18. ã¨=∞ã¨Î „áê}∞ÅÜ«∞O^Œe ã¨∞Y^Œ∞óY=ÚÅ∞ `«#ÖÏ\˜"Õ Jx `«ÅK≥_ç "å_»∞ L`«Î=Ú_»∞
(„âı+¨µª_»∞).
19. JÉèÏºã¨, q+¨Ü«∞ "≥·~åQÍº^Œ∞ÅKÕ 'UHÍ„QÆ`«— HõÅ∞æ#∞.
20. P`«‡™êH∆Í`å¯~°=Ú H˘~°‰õΩ Ü≥∂QÆ=Ú KÕÜ«ÚK«∞#fl#∂, „â◊^ŒúL#fl#∂ XH˘¯Hõ¯Ñ¨C_»∞

UHÍ„QÆ`« ‰õΩ^Œ~°^Œ∞. J~Ú##∞ =∞Oz Ñ¨x KÕÜ«ÚK«∞#flO^Œ∞# ™ê^èŒ‰õΩ#‰õΩ WÇ¨Ï, Ñ¨~°
Ö’Hõ=ÚÅÖ’ 'q<åâ◊=Ú— á⁄O^Œ_»∞.
21. Ü≥∂QÆã≤kú á⁄O^Œx"å_»∞ (Ü≥∂QÆ„Éèí+¨µª_»∞) =∞~°}Õz# `«~°∞"å`«, Ñ¨Ù}º=Ú KÕã≤# "åi
Ü≥ÚHõ¯ Ö’Hõ=ÚÅ#∞ á⁄Ok J<ÕHõ ãÖ=`«û~°=ÚÅ∞O_ç (JK«@), `«~°∞"å`«,
ã¨^•Kå~°=O`«∞Öˇ·#, N=∞O`«∞Å ~ÚO@ [x‡OK«∞#∞.
22. L`«Î=∞ `«~°QÆu Ü≥∂y, *Ï˝#=O`«∞ÅQÆ∞ Ü≥∂QÆ∞Å =Oâ◊=Ú# [x‡OK«∞#∞.
23. J\Ï¡`«_»∞ [x‡Oz Ñ¨Ó~°fi[#‡ ãÖ™ê¯~°=Ú =Å# ãÖÑ¨Ó~°‚Ü≥∂QÆã≤kú H˘~°‰õΩ uiy
Ü≥∂QÆ=Ú #Éèíºã≤OK«∞#∞.
24. ''Ü≥∂QÆ„Éèí+¨µì_»∞—— Ñ¨Ó~°fi[#‡ ãÖ™ê¯~°=Ú =Å# ''Ü≥∂QÆ=Ú—— "≥·Ñ¨Ù#ˆH
D_»fi|_»∞K«∞<åfl_»∞. ''Ü≥∂QÆ=Ú—— <≥é∞OQÆ `«ÅOÑ¨ÙQÆÅ"å_≥·#O`« =∂„`«=Ú KÕ`«<Õ
"Õ^Œ=Ú#O^Œ∞ K≥Ñ≤Ê# Hõ~å‡#∞ëêì# Ñ¶¨Å=Ú#∞ ^•\˜ "ÕÜ«ÚK«∞<åfl_»∞.
25. Ñ¨@∞ì^ŒÅ`À „Ñ¨Ü«∞uflOK«∞#\˜ì Ü≥∂y áêÑ¨~°Ç≤Ï`«∞_≥·, J<ÕHõ [#‡ÅÜ«∞O^Œ∞ KÕÜ«∞|_ç#
JÉèÏºã¨=ÚKÕ ''Ü≥∂QÆã≤kúx—— á⁄Ok#"å_≥· `«~°∞"å`« ã¨~Àfi`«Î=∞=∞QÆ∞ ''"≥∂Hõ∆=Ú——#∞
á⁄O^Œ∞K«∞<åfl_»∞.
26. ''Ü≥∂y—— Ü«∞QÆ∞"å_»∞, `«Ñ¨ã¨∞ûÅ∞ KÕÜ«Ú"åiHõO>ˇ#∞, âßG*Ï˝#=Ú QÆÅ"åi HõO>ˇ#∞,
JyflÇ¨ÏŸ„`åk Hõ~°‡Å∞ KÕÜ«Ú"åxHõO>ˇ#∞ ‰õÄ_» „âı+¨µª_»∞.
27. Ü≥∂QÆ∞ÅO^ŒiÖ’#∞ Z=~°∞ P`«‡Ü«∞O^Œ∞ =∞#ã¨∞û xeÑ≤ P ÉèíQÆ=O`«∞x „â◊^Œú`À
^è•ºxOK«∞<À J`«_Õ ã¨~°fi„âı+¨µª_»∞. Wk NHõ$+¨‚ Ñ¨~°=∂`«‡ Ü≥ÚHõ¯ xtÛ`åaè„áêÜ«∞=Ú.
P~°= J^è•ºÜ«∞"≥∞ÿ# P`«‡ãÖÜ«∞=∞ Ü≥∂QÆ=Ú ã¨=∂Ñ¨Î=Ú
FO `«`ü ã¨`ü.
E
W
˙
NHõ$+¨‚ Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡}Ë #=∞ó
N =∂„`Õ#=∞ó
FO J^äŒó ã¨Ñ¨Î"≥∂^è•ºÜ«∞ó
q*Ï˝#Œ Ü≥∂QÆ=Ú
q*Ï˝#=∞#QÍ qâı+¨"≥∞ÿ# *Ï˝#=Ú, J#∞Éèí=Ñ¨Ó~°fiHõ"≥∞ÿ# *Ï˝#=Ú.
1. ÉèíQÆ=O`«∞xÜ«∞O^•ã¨H˜Î Hõey# =∞#ã¨∞û`À, ÉèíQÆ=O`«∞}Ë‚ P„â◊~ÚOz (^è•º#=Ú`À)
Ü≥∂QÆ=Ú KÕÜ«∞=Öˇ#∞.
2. Éèí∂q∞, [Å=Ú, "åÜ«Ú=Ù, Jyfl, =∞#ã¨∞û, |∞kú, JÇ¨ÏOHÍ~°=Ú, PHÍâ◊=Ú J#∞
~¸ Zxq∞k „Ñ¨Hõ$uQÍ (=∂Ü«∞) qÉèílOÑ¨|_≥#∞.
3. [QÆ`«∞Î#O`«#∞ ^èŒiOK«∞#kÜ«Ú, r=~°∂Ñ¨"≥∞ÿ#kÜ«Ú#QÆ∞ =∞iÜ≥ÚHõ „Ñ¨Hõ$u
„âı+¨ì"≥∞ÿ#k (Ñ¨~å„Ñ¨Hõ$u).
4. [_», KÕ`«#=ÚÅKÕ „áê}∞Å∞ HõÅ∞QÆ∞K«∞#flq.
5. ^•~°=Ú#O^Œ∞ ''=∞}∞Å=Öˇ—— ÉèíQÆ=O`«∞xÜ«∞O^Õ „Ñ¨ÑÖK«=∞O`«Ü«Ú L#flk.
6. Ñ¶¨∞@=Ú ´ ^ÕÇ¨Ï=Ú, [Å=Ú ´ =∞#ã¨∞û† ã¨∂~°º„ÑüaO|=Ú (z^•ÉèÏã¨~°∂Ñ¨Ù_»QÆ∞)
r=Ù_»∞† ã¨∂~°∞º_»∞ ´ Ñ¨~°=∂`«‡ Jx TÇ≤ÏOz#Ü«∞_»Å† Ñ¶¨∞@=Ú, [Å=Ú,
JÑ¨~å„Ñ¨Hõ$u – ã¨∂~°º„ÑüaO|=∞∞ Ñ¨~å„Ñ¨Hõ$u.
7. J`«Îé˜ qHÍ~°=ÚÅxflÜ«Ú [Å, Ñ¶¨∞@ „ÑüaO|=ÚÅ"ÕQÍx – ã¨∂~°∞ºxH˜ HÍ^Œ∞.
JÖÏˆQ ã¨=∞ã¨Î [QÆkfiHÍ~°=ÚÅ∞#∞ ''Ñ¨~åÑ¨~°„Ñ¨Hõ$`«∞ÅˆH—— HõÅ∞QÆ∞#∞ QÍx
`«kfiÅHõ∆}"≥∞ÿ# ''P`«‡‰õΩ—— QÍ^Œ∞.
8. Ñ¨~°=∂`«‡ [Å=Ú#O^Œ∞ ''~°∞z——, K«O„^Œã¨∂~°∞ºÅO^Œ∞ ''HÍOu——, "Õ^Œ=ÚÅO^Œ∞ ''FO——
HÍ~°=Ú, PHÍâ◊=Ú#O^Œ∞ ''â◊|Ì=Ú——, =∞x+≤Ö’ ''Ñ¨~å„Hõ=∞=ÚQÆ—— #∞<åfl_»∞.
9. ã¨`«Î fi ~°[ã¨Î"≥∂QÆ∞}=ÚÅ∞ ÉèíQÆ=O`«∞x ''=∂Ü«∞—— =Å# HõÅ∞QÆ∞K«∞#flq. Jq
ÉèíQÆ=O`«∞x Ü«∞O^Œ∞ =â◊=~°∞ÎÖˇ· =Ù#flq. (ÉèíQÆ=O`«∞x Jnè#=ÚÖ’ #∞#flq)
10. Pâ◊, J#∞~åQÆO ÖËx |Å=Ú, <åºÜ«∞ ^èŒ~°‡ã¨=∞‡`«"≥∞ÿ# HÀÔ~¯ ''Ñ¨~°=∂`Õ‡——.
11. ã¨`«Î fi~°[ã¨Î"≥∂ QÆ∞}=ÚÅ =Å# "≥∂Ç¨Ï=ÚÖ’ („Éèí=∞Ö’Ñ¨_ç) Ñ¨_ç „Ñ¨ÑÖK«=∞O`«Ü«¸
P Ñ¨~°=∂`«‡#∞ `≥eã≤H˘#*ÏÅ‰õΩ<åfl~°∞.
12. =∂Ü«∞#∞ ^•@∞@ Hõ+¨ì=Ú. HÍx PÑ¨~°=∂`«∞‡x â◊~°}∞ á⁄Ok# ''=∂Ü«∞#∞—— ^•\˜
"ÕÜ«∞QÆÅ~°∞.
13. Z) PÑ¨^ŒÅÖ’ #∞#fl"å_»∞ ÉèíQÆ=O`«∞x ¿ãqOK«∞#∞.

a) ÉèíQÆ=O`«∞x `≥eã≤H˘#QÀ~°∞"å_»∞ ÉèíQÆ=O`«∞x ¿ãqOK«∞#∞.
ã≤) ãÖÑ¨^ŒÅ∞ JaèÅ+≤OK«∞"å_»∞ ÉèíQÆ=O`«∞x ¿ãqOK«∞#∞.
_ç) P`«‡*Ï˝#=Ú HõÅ"å_»∞ ÉèíQÆ=O`«∞x ¿ãqOK«∞#∞.
14. x`«º=Ú Ñ¨~°=∂`«‡Ü«∞O^Õ ÉèíH˜Î QÆÅ"å_»∞, Ñ¨~°=∂`«‡`À ‰õÄ_çÜ«ÚO_»∞ "å_»∞ „âı+¨µì_»∞.
J\˜ì "å_Õ *Ï˝x. J\˜ì *Ï˝x Ñ¨~°=∂`«‡‰õΩ W+¨ì=Ú. *Ï˝xH˜ Ñ¨~°=∂`«‡#fl W+¨ì=Ú.
15. J<ÕHõ [#‡Å Ü≥ÚHõ¯ JO`«=Ú# =∞#∞A_»∞ *Ï˝#=O`«∞_≥·, ã¨=∞ã¨Î=Ú P ÉèíQÆ=O`«∞_Õ
J#∞ Jaè„áêÜ«∞=Ú Hõey P Ñ¨~°=∂`«‡<Õ á⁄O^Œ∞K«∞<åfl_»∞. J\˜ì ''=∞Ç¨`«∞‡_»∞——
Ö’Hõ=ÚÖ’ KåÖÏ J~°∞^Œ∞.
16. Ñ¨Ó~°fi[#‡ ãÖ™ê¯~° „¿Ñ~°}KÕ=∞#∞A_»∞ HÀiHõÅ‰õΩ Ö’|_çáÈ~Ú, q"ÕHõ=Ú#∞
HÀÖ’Ê~Ú, Ñ¶¨ÖÏ¿ÑHõ∆ÔH· xÜ«∞=∞=ÚÅ<åK«iOz PÜ«∂ ^Õ=`«Å#∞ Ñ¨ÓlOK≥^Œ~°∞.
17. Z=~°∞ UU ^Õ=`«Å<å~åkèOK«∞K«∞<åfl~À, PÜ«∂ ^Õ=`«Å =Å# á⁄O^Œ`«y# Ñ¶¨Å=Ú#∞
''<Õ<Õ—— P ^Õ=`«Å ^•fi~å á⁄O^Œ∞#@∞¡ KÕÜ«ÚK«∞<åfl#∞ – Jx Ñ¨~°=∂`«‡ `≥eÃÑ#∞.
18. z#fl|∞kú QÆÅ"å~°∞ z#fl, z#fl ^Õ=`«Å<å~åkèOz, z#fl Ñ¶¨Å=Ú<Õ á⁄O^Œ∞K«∞<åfl~°∞.
Ñ¨~°=∂`«‡#∞ ¿ãqOKÕ Éèí‰õΩÎÅ∞ P Ñ¨~°=∂`«‡<Õ á⁄O^Œ∞K«∞<åfl~°∞.
19. Ñ¨~°=∂`«‡ <åâ◊~°Ç≤Ï`«∞_»∞, ã¨~Àfi`«Î=Ú_»∞, „Ñ¨Hõ$uH˜ Ñ¨~°"≥∞ÿ qÅã≤Å∞¡"å_»∞ Jx ^≥eÜ«∞x
"å~°∞ D ^ÕÇ¨Ï"Õ∞ ÉèíQÆ=O`«∞_»x `«ÅO`«∞~°∞. J\˜ì"å~°∞ Jq"Õ‰õΩÅ∞.
20. ''Ü≥∂QÆ=∂Ü«∞KÕ—— HõÑ¨Ê|_ç# ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ JO^ŒiH© Hõ#∞Ñ≤OK«_»∞.
21. Ñ¨~°=∂`«‡ Éèí∂`«, Éèíq+¨º^Œfi~°Î=∂# HÍÅ=ÚÅO^Œe „áê}∞ÅO^Œih Zé∞QÆ∞#∞.
ÉèíQÆ=O`«∞x =∂„`«=Ú Z=fi~°∂ Z~°∞QÆ~°∞.
22. ã¨=∞ã¨Î „áê}∞Å∂ Ñ¨Ù@∞ìHõ`À<Õ ~åQÆ^Õfi+¨ [x`«=∞QÆ∞ ã¨∞Y, ^Œ∞óMÏk ~°∂Ñ¨"≥∞ÿ#
"åº"≥∂Ç¨Ï=Ú =Å# q∞H˜¯e J*Ï˝#=Ú#∞ á⁄O^Œ∞K«∞#flq.
23. Z=i áêÑ¨=Ú #tOz áÈ~Ú#^À J\˜ì"å~°∞ ã¨∞Y^Œ∞óMÏk ^ŒfiO^Œ=ÚÅ #∞O_ç
q_»∞=|_ç ''^Œ$_è»„=`«∞Öˇ·—— P Ñ¨~°=∂`«‡x ¿ãqOK«∞K«∞<åfl~°∞.
24. Z=~°∞ "≥∂Hõ∆=Ú H˘~°‰õΩ (^è•º#=Ú) ÉèíQÆ=O`«∞x P„â◊~ÚOz „Ñ¨Ü«∞`«fl=Ú
KÕÜ«ÚK«∞<åfl~À, "å~°∞ ã¨=∞ã¨Î „Ñ¨`«ºQÍ`«‡ ã¨fi~°∂Ñ¨=Ú#∂fl, ã¨HõÅ Hõ~°‡=Ú#∂fl P
'„|Ç¨Ï‡—"Õ∞Ü«∞x `≥eã≤H˘O^Œ∞~°∞.
25. JkèÉèí∂`«, Jkè^≥·=, JkèÜ«∞[˝=ÚÅ`À QÆ∂_ç# "å_»x `≥eã≤H˘x# "å~°∞, ^ÕÇ¨ÏqÜ≥∂QÆ
HÍÅ=∞O^Œ∞QÆ∂_» ^≥·==∞O^Œ∞ xÅ∞Hõ_» QÆÅ =∞#ã¨∞û QÆÅ"åÔ~· P Ñ¨~°=∂`«‡#∞
`≥Å∞ã¨∞H˘#QÆÅ~°∞. (ã¨=∞ã¨Î=Ú P „|Ç¨Ï‡, P„|Ç¨Ï‡"Õ∞ <Õ##∞ ÉèÏ==Ú HõÅ∞QÆ∞#∞).
U_»= J^è•ºÜ«∞"≥∞ÿ# q*Ï˝#Ü≥∂QÆ=Ú ã¨=∂Ñ¨Î=Ú
FO `«`ü ã¨`ü.
E
W
˙
NHõ$+¨‚ Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡}Ë #=∞ó
N =∂„`Õ#=∞ó
FO J^äŒó J+¨ì"≥∂^è•ºÜ«∞ó
JHõ∆~° Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡ Ü≥∂QÆ=Ú
Hõ∆~°=∞#QÍ #tOK«∞#k. JHõ∆~°=∞#QÍ <åâ◊~°Ç≤Ï`«"≥∞ÿ#k. <åâ◊~°Ç≤Ï`«"≥∞ÿ#
Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡=Ú#∞ QÆ∂iÛ É’kèOK«∞ J^è•ºÜ«∞=∞QÆ∞@KÕ nxx ''JHõ∆~°Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡ Ü≥∂QÆ=∞x——
JO^Œ∞~°∞.
1. Z) ã¨~Àfi`«Î=∞"≥∞ÿ#, <åâ◊~°Ç≤Ï`«"≥∞ÿ#k ''„|Ç¨Ï‡—— =∞#|_»∞#∞.
a) P Ñ¨~°=∂`«‡ ÉèÏ="Õ∞ ''P^è•º`«‡=Ú—— Jx JO^Œ∞~°∞.
ã≤) „áê}˜HÀ@¡‰õΩ L`«ÊuÎx HõÅ∞QÆ∞KÕÜ«Ú `åºQÆÑ¨Ó~°fiHõ"≥∞ÿ# „H˜Ü«∞ (Ü«∞[˝=Ú) ''Hõ~°‡——
Ü«∞O^Œ∞~°∞.
_ç) #tOK«∞ Ñ¨^•~°÷=Ú ''JkèÉèí∂`«——=∞#|_»∞#∞.
W) q~å@∞Ê~°∞+¨µ_»∞ (ÖËHõ) Ç≤Ï~°}ºQÆ~°∞ƒù_Õ ''Jkè^≥·=`«——=∞#|_»∞#∞.
ZÑ¶π) D ^ÕÇ¨Ï=ÚO^Œ∞#fl <Õ#∞ (NHõ$+¨‚) (Ñ¨~°=∂`«‡ÜÕ∞) ''JkèÜ«∞A˝—— _»#|_»∞#∞.
2. Z=~°∞ =∞~°}HÍÅ=∞O^Œ∞ ‰õÄ_» PÑ¨~°=∂`«‡<Õ ã¨‡iOK«∞K«∞ â◊s~°=Ú#∞ q_»z
áÈ=ÙK«∞<åfl~À J\˜ì"å~°∞ P Ñ¨~°=∂`«‡<Õ K≥O^Œ∞K«∞<åfl~°∞ („|Ç¨Ï‡OÖ’ b#"≥∞ÿáÈ`å~°∞).
3. ™ê^èŒ‰õΩ_»∞ ZÅ¡HÍÅ=ÚÅO^Œ∞#∞ Ñ¨~°=∂`«‡#∞ ã¨‡iOK«∞K«∞ ã¨fi^èŒ~°‡=Ú#∞ áê\Õz#
''=ÚH˜Î—— HõÅ∞QÆ∞#∞.
4. JO`«ºHÍÅ=∞O^Œ∞ ™ê^èŒ‰õΩx =∞#ã¨∞ Uk zOuOK«∞K«∞O_»∞<À P ãÖ™ê¯~°=ÚÅ`À<Õ
=∞~°Å [x‡OK≥^Œ~°∞. =∞~°∞[#‡ ãÖ™ê¯~°=Ú JO`«ºHÍÅã¨‡~°}ÃÑ·
P^è•~°Ñ¨_çÜ«ÚO_»∞#∞.
5. ™ê^èŒ‰õΩ_»∞ x~°O`«~° zO`«# J<≥_ç ''JÉèÏºã¨Ü≥∂QÆ=Ú——KÕ P Ñ¨~°=∂`«‡<Õ K≥O^ŒQÆÅ~°∞.
6. Z=_»∞ ÉèíH˜Î`À ‰õÄ_»∞H˘x#"å_≥· ''JO`«ºHÍÅ=Ú#O^Œ∞—— Ü≥∂QÆ|Å=ÚKÕ
„áê}"åÜ«Ú=Ù#∞ „Éèí∂=∞^èŒº=Ú# ÉÏQÆ∞QÍ xeÑ≤ Ñ≤=∞‡@ ã¨~°fiA˝_»∞#∞, Ñ¨Ù~å}
Ñ¨Ù~°∞+¨µ_»∞#∞, [QÆxflÜ«∂=∞‰õΩ_»∞#∞, J}∞=ÙHõO>ˇ q∞QÆ∞Å ã¨∂Hõ∆ ‡"≥∞ÿ#"å_»∞#∞,
ã¨HõÅ„Ñ¨ÑÖK«=Ú#‰õΩ P^è•~°Éèí∂`«∞_»∞#∞, zOuOÑ¨#Åq HÍx "å_»∞#∞, ã¨∂~°∞ºx
HÍOu=O\˜ HÍOuQÆÅ"å_»∞, J*Ï˝<åO^èŒHÍ~°=Ú#‰õΩ P=Å #∞O_»∞"å_»∞#QÆ∞
''Ñ¨~°=∂`«‡#∞——, xâ◊ÛÅ=∞#ã¨∞ûKÕ ''Z_»`≥QÆHõ—— zOuOK«∞<À J`«_»∞ k=º ã¨fi~°∂Ñ¨Ù_»QÆ∞

ã¨~Àfi`«Î=∞"≥∞ÿ# ''PÑ¨~°=∂`«‡<Õ—— K≥O^Œ∞#∞.
7. Z=_»∞ Jxfl WO„kÜ«∞=ÚÅ#∞ JiHõ\ ˜ì, =∞#ã¨∞û#∞ Ç¨Ï$^ŒÜ«∞=∞O^Œ∞Oz,
„|Ç¨Ï‡~°O„^èŒ=Ú#O^Œ∞ „áê}"åÜ«Ú=Ù#∞ =ÙOz, UHÍ„QÆz`«Î=ÚHõÅ"å_≥·
Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡=Ú#‰õΩ "åzHõ"≥∞ÿ# ''F"£∞—— J#∞ XHõ¯ JHõ∆~°=Ú#∞ LK«ÛùiOK«∞K«∂ ##∞fl
(Ñ¨~°=∂`«‡#∞) ''Z_»`≥QÆHõ—— zOuOK«∞K«∂ ''â◊s~°=Ú#∞ =^ŒÅ∞<À—— J`«_»∞ '"≥∂Hõ∆=Ú—
#∞ á⁄O^Œ∞K«∞<åfl_»∞.
8. Z=~°∞ Ñ¨~°=∂`«‡#∞ QÆ∂iÛ x~°O`«~°O ^è•º#Ñ¨~°∞Öˇ· ã¨‡iOK«∞K«∞O^Œ∞~À "å~°∞ Ñ¨Ù#~°˚#‡
ÖË‰õΩO_® ã¨∞ÅÉèí=ÚQÆ ã¨~Àfi`«¯ $+¨ì"≥∞ÿ# Ñ¨~°=∂`«‡#∞ á⁄O^ŒQÆÅ~°∞.
9. „|Ç¨Ï‡Ö’Hõ=Ú =~°‰õΩ QÆÅ Ö’Hõ=ÚÅxflÜ«¸ á⁄Ok##∂ uiy [#‡<≥`«Î=Öˇ#∞.
(PÜ«∂Ö’Hõ=ÚÅ#∞ á⁄Ok#"å~°∞). Ñ¨~°=∂`«‡#∞ á⁄Ok# ~ÚHõ [#‡=Ú ÖË^Œ∞.
10. „|Ç¨Ï‡^Õ=Ù#‰õΩ 8,64,00,00,000 =∂#= ãÖIIÅ∞ XHõ¯~ÀA.
11. „|Ç¨Ï‡‰õΩ Ñ¨QÆÅ∞ „áê~°OÉèí=∞~Ú#Ñ¨Ù_»∞, „Ñ¨Hõ$u #∞O_ç (J=ºHõÎ=Ú) ã¨=∞ã¨Î
K«~åK«~°=ÚÅ∞ Ñ¨Ù@∞ìK«∞#flq. =∞~°ÖÏ ~å„u J~Ú#Ñ¨Ù_»∞ J=ºHõÎ=∞O^Õ Jq
b#=∞QÆ∞K«∞#flq.
12. Z=xÜ«∞O^Œ∞ „áê}˜HÀ@¡xflÜ«Ú L#fl"À, Z=xKÕ D ã¨=∞ã¨Î [QÆ`«∞Î
"åºÑ≤OÑ¨|_çÜ«Ú#fl^À, J\˜ì ''Ñ¨~°=∞Ñ¨Ù~°∞+¨µ_»∞—— (Ñ¨~°=∂`«‡) JK«OK«Å=∞QÆ∞ ÉèíH˜ÎKÕ`«<Õ
á⁄O^Œ|_»∞#∞.
13. â◊√Hõ¡=∂~°æ=Ú# áÈ~Ú# "åxH˜ (=∞~°}Õz# "åxH˜) [#‡~åÇ≤Ï`«º=Ú, Hõ$+¨‚=∂~°æ=Ú#
áÈ~Ú#"åiH˜ Ñ¨Ù#~°˚#‡=Ú HõÅ∞QÆ#∞.
14. ''Ü≥∂y——Ü≥ÿ∞# "å_»∞ ''JHõ∆~° Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡`«`«fi=Ú—— `≥eã≤H˘x#"åxH˜ – "Õ^Œ=ÚÅO^Œ∞#∞,
Ü«∞[˝=ÚÅO^Œ∞#∞, ^•#=ÚÅO^Œ∞#∞, `«Ñ¨ã¨∞ûÅO^Œ∞#∞ 'UÑ¨Ù}ºÑ¶¨Å=Ú—
K≥Ñ¨Ê|_çÜ«Ú#fl^À, ^•x#O`«#∞ Ü≥∂y Ju„Hõq∞OK«∞K«∞<åfl_»∞ (^•xx q∞Oz#
Ñ¨Ù}ºÑ¶¨Å=Ú#∞ á⁄O^Œ∞K«∞<åfl_»∞, J<åkÜ«∞QÆ∞ ã¨~Àfi`«Î=∞ „|Ç¨Ï‡ ™ê÷#=Ú#∞ Ü≥∂y
ÉÁO^Œ∞K«∞<åfl_»∞)
Zxq∞^Œ= J^è•ºÜ«∞"≥∞ÿ# JHõ∆~°Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡ Ü≥∂QÆ=Ú ã¨=∂Ñ¨Î=Ú
FO `«`ü ã¨`ü.
E
W
˙
NHõ$+¨‚ Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡}Ë #=∞ó
N =∂„`Õ#=∞ó
FO J^äŒó #="≥∂^è•ºÜ«∞ó
~å[q^•º~å[QÆ∞Ç¨ÏºÜ≥∂QÆ=Ú
''~å[—— Ñ¨^Œ=Ú „âı+¨ª`«fi=Ú#∞ ã¨∂zOK«∞#∞. ''~å[q^Œº—— Ü«∞#QÍ q^ŒºÅÖ’ÔHÅ¡
„âı+¨ì"≥∞ÿ#k. ''~å[QÆ∞Ç¨Ïº=∞#QÍ—— ~°Ç¨Ïã¨º=ÚÅÖ’xÔHÅ¡ ''Ñ¨~°=∞ ~°Ç¨Ïã¨º"≥∞ÿ#^Œx—— Jx J~°÷=Ú.
1. „|Ç¨Ï‡*Ï˝#=Ú Z) q^ŒºÅÖ’ ÔHÅ¡ „âı+¨ª"≥∞ÿ#k a) Ju~°Ç¨Ïã¨º"≥∞ÿ#k ã≤)
ã¨~Àfi`«¯ $+¨ª"≥∞ÿ#k _ç) Ñ¨q„`«"≥∞ÿ#k W) „Ñ¨`«ºHõ∆=ÚQÆ `≥eÜ«∞^Œy#k
(™êfi#∞Éèí=Ñ¨Ó~°fiHõ=ÚQÍ `≥eã≤H˘#=Öˇ#∞) ZÑ¶π) ^èŒ~°‡Ü«ÚHõÎ"≥∞ÿ#k l) J#∞+≤ìOK«∞@‰õΩ
ã¨∞ÅÉèí"≥∞ÿ#k ÃÇÏKü) <åâ◊~°Ç≤Ï`«"≥∞ÿ#k.
2. ^èŒ~°‡=Ú#O^Œ∞ ''„â◊^ŒúÖËx"å~°∞—— P`«‡ q^Œº#∞ á⁄O^Œ*ÏÅ~°∞. "å~°∞ =∞$`«∞º~°∂Ñ¨"≥∞ÿ#
ãÖ™ê~°=∞O^Õ u~°∞QÆ∞K«∞O^Œ∞~°∞.
3. „áê}˜HÀ@¡#∞`«Ê#fl"≥Ú#~°∞Û#kÜ«¸, ÉèíiOK«∞#kÜ«¸ S##∞ P P`«‡ã¨fi~°∂Ñ¨=Ú
„áê}∞ÅÜ«∞O^Œ∞O_»∞@ÖË^Œ∞. "åx <å^è•~°=ÚQÍ KÕã≤H˘x LO_»∞@ÖË^Œ∞.
4. "åÜ«Ú=Ù U q^èŒ=ÚQÍ PHÍâ◊=∞O`«@#∂ ãÖK«iOK«∞K«∞#fl^À, ã¨=∞ã¨Î „áê}˜HÀ@∞¡#∂fl
P^è•~°–P^èÕÜ«∞ ÉèÏ= ãÖ|O^èŒO`À P Ñ¨~°=∂`«‡ Ü«∞O^Œ∞#flq.
5. „Ñ¨à◊Ü«∞HÍÅ=Ú# r=ÙÅxflÜ«Ú ÉèíQÆ=O`«∞x „Ñ¨Hõ$u (ÉèíQÆ=O`«∞x=∂Ü«∞#∞) *Ëi
JO^Œ∞ J}yÜ«ÚO_»∞#∞. ã¨$+≤ìHÍÅ=Ú# "åxx P Ñ¨~°=∂`Õ‡ uiy =∞~°Å
ã¨$+≤ìOK«∞#∞.
6. „Ñ¨Hõ$u (=∂Ü«∞‰õΩ ÖËHõ ã¨fiH©Ü«∞ Hõ~°‡‰õΩ) Jnè#"≥∞ÿ =ÙO_»∞@=Å# Jã¨fi`«O„`«"≥∞ÿ#\˜ì D
„áê}˜ ã¨=Ú^•Ü«∞=Ú#∞ Ñ¨~°=∂`«‡ `«# ã¨fiH©Ü«∞ „Ñ¨Hõ$u#=ÅOaOz =∞~°Å =∞~°Å
ã¨$+≤ìOK«∞K«∞<åfl_»∞.
7. ã¨$ëêì ºk Hõ~°‡ÅÜ«∞O^Œ∞ Ñ¨~°=∂`«‡ `«QÆ∞ÖÁ¯#Hõ ''™êH˜∆QÆ=∂„`«"Õ∞—— LO@∞<åfl_»∞. PHõ~°‡
ÖËqÜ«Ú P Ñ¨~°=∂`«‡#∞ |OkèOÑ¨=Ù.
8. K«~åK«~° „Ñ¨¨ÑÖK«=∞O`«Ü«Ú P Ñ¨~°=∂`«‡KÕ ã¨$+≤ìOÑ¨|_»∞K«∞#flk. DHÍ~°}=Ú KÕ`«<Õ
[QÆ`«∞Î „Ñ¨=iÎOK«∞K«∞#flk.
9. =∞Ç¨`«∞‡Öˇ·`Õ ^≥·g „Ñ¨Hõ$ux (^≥·= ãÖ|O^èŒ"≥∞ÿ# ã¨fiÉèÏ==Ú) P„â◊~ÚOz#"å~°Öˇ·

ã¨=∞ã¨Î „áê}∞Å‰õΩ#∞ JkèHÍiQÆ#∞, <åâ◊~°Ç≤Ï`«∞xQÆ#∞, `≥eã≤H˘x, "Õ~˘Hõ ^•xÜ«∞O^Œ∞
=∞#ã¨∞#∞OK«Hõ P Ñ¨~°=∂`«‡<Õ ¿ãqOK«∞K«∞<åfl~°∞.
10. P Ñ¨~°=∂`«‡#∞ J^≥· fi`« ÉèÏ==Ú`À *Ï˝#Ü«∞[˝=ÚKÕ Ñ¨ÓlOK«∞K«∞<åfl~°∞(`å<Õ
„|Ç¨Ï‡=∞#∞ ÉèÏ==Ú) =∞iH˘O^Œ~°∞ ^≥· fi`«ÉèÏ=# („|Ç¨Ï‡"Õ∞ qq^èŒ ^Õ=`åk
~°∂Ñ¨=Ú##∞#flk, P ^Õ=`«ÅÖ’ <Õ<˘Hõ^•x Ñ¨ÓlOK«∞K«∞<åfl#∞ÉèÏ=#) `À#∞
Ñ¨ÓlOK«∞K«∞<åfl~°∞.
11. JO`å P „|Ç¨Ï‡"Õ∞. (PÑ¨~°=∂`Õ‡) – J^Õ J^≥· fi`«=Ú. „Hõ`«∞=Ù <Õ<Õ, Ü«∞[˝=Ú <Õ<Õ,
Ñ≤`«$^Õ=`«ÅH˜K«∞Û J#fl=Ú <Õ<Õ, B+¨^èŒ=Ú<Õ<Õ, =∞O„`«=Ú <Õ<Õ, Ç¨Ïqã¨∞û <Õ<Õ, Jyfl
<Õ<Õ, Ç¨ÏŸ=∞Hõ~°‡=Ú#∞fl <Õ<Õ J~Ú Ü«Ú<åfl#∞ (Jx Ñ¨~°=∂`«‡ `≥ÖˇÊ#∞).
12. D [QÆ`«∞Î#‰õΩ P Ñ¨~°=∂`«‡ÜÕ∞ `«e¡, `«O„_ç, ãÖ~°Hõ∆‰õΩ_»∞ (Hõ~°‡=ÚÅ‰õΩ Ñ¶ë`«=ÚÅ#∞
WK≥Û_ç"å_»∞), `å`«Ü«Ú, =∞iÜ«Ú `≥eã≤H˘#`«y# =ã¨∞Î=Ù, áê=# Ñ¨^•~°÷=Ú#∂fl,
FOHÍ~°=Ú#∂fl, |∞∞ˆQfi^Œ, Ü«∞Aˆ~fi^Œ, ™ê=∞"Õ^Œ=ÚÅ∞#∂fl P Ñ¨~°=∂`«‡ÜÕ∞
J~ÚÜ«Ú<åfl_»∞.
13. Ñ¨~°=∞ÅHõ∆ º=Ú#∞, ÉèíiOK«∞"å_»∞#∞, „Ñ¨Éèí∞=Ù#∞, ™êH˜∆Ü«Ú, „áê}∞Å x"åã¨=Ú#∞,
â◊~°}"≥ÚO^Œ^Œy#"å_»∞#∞, Ç≤Ï`«"≥Ú#~°∞Û "å_»∞#∞ ã¨$+≤ìã≤÷u ÅÜ«∞Hõ~°ÎÜ«Ú xˆH∆Ñ¨=Ú#∞,
<åâ◊~°Ç≤Ï`«"≥∞ÿ# c[=Ú#∞ ''P Ñ¨~°=∂`Õ‡—— J~Ú L<åfl_»∞.
14. ã¨∂~°ºH˜~°}=ÚÅKÕ `«Ñ≤OÑ¨KÕÜ«Ú#k ''PÑ¨~°=∂`Õ‡——. =~°¬=Ú ‰õΩiÑ≤OK«∞#kÜ«Ú,
xÅ∞Ñ¨Ù^ŒÅKÕÜ«Ú#kÜ«Ú, "≥∂Hõ∆q∞K«∞Û#k, =∞$`«∞º=Ù, =∞Oz =ã¨∞Î=Ù, K≥_»∞ =ã¨∞Î=Ù–
JO`å ''P Ñ¨~°=∂`«‡——ÜÕ∞ J~Ú=Ù<åfl_»∞ (PÜ«∞<Õ KÕÜ«ÚK«∞<åfl_»∞).
15. ZO`«\ ˜ ã¨fi~ÀæÑ¨Éè’QÆ=ÚÅ#∞ J#∞ÉèíqOz# "åÔ~·##∂ `«~°∞"å`« Éèí∂Ö’Hõ=Ú# uiy
[x‡OÑ¨=Öˇ#∞.
16. Z=~°∞ ~Ú`«~° ÉèÏ==ÚÅ∞ ÖËHõ ZÅ¡Ñ¨C_»∞ PÉèíQÆ=O`«∞x QÆ∂iÛ zOuOK«∞K«∞ Z_»`≥QÆHõ
^è•ºxOK«∞K«∞<åfl~À, P ÉèíQÆ=O`«∞x Ü«∞O^Õ x+¨ìHõeæÜ«ÚO^Œ∞~À J\˜ì "åi Ü≥ÚHõ¯
''Ü≥∂QÆ–ˆH∆=∞=Ú——Å#∞ P ÉèíQÆ=O`«∞_Õ K«∂K«∞H˘#∞K«∞<åfl_»∞.
17. W`«~° ^Õ=`«Å#∞ „â◊^•úÉèí‰õΩÎÅ`À ¿ãqOK«∞"å~°∞ ''„Hõ=∞=Ú `«Ñ≤Ê—— P Ñ¨~°=∂`«‡#∞
Ñ¨ÓlOz#"å~°QÆ∞^Œ∞~°∞.
18. ã¨~°fiÜ«∞[˝=ÚÅ‰õΩ „Ñ¨Éèí∞=Ù, Éè’HõÎ PÑ¨~°=∂`Õ‡. J\˜ì Ñ¨~°=∂`«‡#∞, W`«~° ^Õ=`«Å#∞
P~åkèOz, Ü«∞^è•~°÷=ÚQÆ `≥eã≤H˘#∞@ÖË^Œ∞. JO^Œ∞=Å# "å~°∞ Ñ¨~°=∂`«‡#∞
á⁄O^ŒÖËHõ *ÏiáÈ=ÙK«∞<åfl~°∞ (Ñ¨Ù#~°˚#‡ á⁄O^Œ∞K«∞<åfl~°∞).
19. ^Õ=`«Å <å~åkèOK«∞"å~°∞ ^Õ=`«Å#∞, Ñ≤`«$^Õ=`«Å<å~åkèOK«∞ "å~°∞ Ñ≤`«$^Õ=`«Å#∞,

Éèí∂`«=ÚÅ<å~åkèOK«∞ "å~°∞ Éèí∂`«=ÚÅ#∞ á⁄O^Œ∞K«∞<åfl~°∞. P Ñ¨~°=∂`«‡#∞
P~åkèOK«∞"å~°∞ ''PÑ¨~°=∂`«‡#∞—— á⁄O^Œ∞K«∞<åfl~°∞.
20. Z=~°∞ Ñ¨~°=∂`«‡‰õΩ ÉèíH˜Î`À P‰õΩ#∞QÍx, ÑÖ_»∞#∞QÍx, Ñ¨Ù=Ùfi#∞QÍx, [Å=Ú#∞QÍx
ã¨=∞iÊOK«∞‰õΩO@∞<åfl~À "åiÜ≥ÚHõ¯ x~°‡Å Ç¨Ï$^ŒÜ«∞O`À JiÊOz# Ñ¨ÙëêÊ^Œ∞Å#∞
ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ „Ñ‘u`À ã‘fiHõiã¨∞Î<åfl_»∞.
21. „Ñü"å~°∞#∞ Uk ux##∞, „`åy##∞, ^•#=Ú KÕã≤##∞, Ç¨ÏŸ=∞=Ú KÕã≤##∂
ÉèíQÆ=O`«∞#‰õΩ JiÊ`«=Ú KÕÜ«∞=Öˇ#∞.
22. W@∞¡ ÉèíQÆ=^Œ~°Ê} KÕã≤# ''Ñ¨Ù}º, áêÑ¨=ÚÅ Ñ¶ë`«=ÚÅ∞—— =∞#∞Ax |OkèOÑ¨=Ù.
23. ^Œ∞~åKå~°∞_≥·#Ñ¨Ê\˜H˜hfl, P Ñ¨~°=∂`«‡Ü«∞O^Œ∞ J##º ÉèíH˜Î Hõey, U W`«~°=ÚÅ#∞
¿ãqOK«Hõ, ^Õxx P„â◊~ÚOK«Hõ, xâ◊ÛÅÉèíH˜Î Hõey P Ñ¨~°=∂`«∞‡x ¿ãqOz# J`«#∞
q∞H˜¯e „âı+¨µª_Õ.
24. Z=~°∞ áêÑ¨[#‡#∞, hK«[#‡#∞ á⁄O^Œ∞^Œ∞~À J\˜ì"å~°∞† „ã‘ÎÅ∞, â◊¥„^Œ∞Å∞, "≥·â◊√ºÅ∞
JO^Œ~°∞#∂fl P ÉèíQÆ=O`«∞x P„â◊~ÚOz# Ñ¨~°"≥∂`«¯ $+¨ì"≥∞ÿ# ''"≥∂Hõ∆=Ú#∞——
á⁄O^Œ∞K«∞<åfl~°∞.
25. ÉèíQÆ=O`«∞xÜ«∞O^Õ =∞#ã¨∞û QÆey, ÉèíH˜Î`À Ñ¨ÓlOz#, P Ñ¨~°=∂`«‡<Õ Ñ¨~°=∞QÆuQÆ
#q∞‡ #=∞ã¨¯iOz#, `«∞^Œ‰õΩ (z=~°‰õΩ) PÜ«∞<Õfl (ÉèíQÆ=O`«∞}Ë‚) á⁄O^ŒQÆÅ~°∞.
`˘q∞‡^Œ= J^è•ºÜ«∞"≥∞ÿ# ~å[q^•º~å[QÆ∞Ç¨Ïº Ü≥∂QÆ=Ú ã¨=∂Ñ¨Î=Ú
FO `«`ü ã¨`ü.
E
W
˙
NHõ$+¨‚ Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡}Ë #=∞ó
N =∂„`Õ#=∞ó
FO J^äŒó ^Œâ◊"≥∂^è•ºÜ«∞ó
qÉèí∂u Ü≥∂QÆ=Ú
qÉèí∂u J#QÍ Sâ◊fi~°º=Ú, =∞Ç≤Ï=∂uâ◊Ü«∞=Ú. J=ºHõÎ ~°∂Ñ¨=Ú##∞#fl
ÉèíQÆ=O`«∞_»∞, `«# Ü≥ÚHõ¯ =∞Ç≤Ï=∂ qâı+¨=ÚÅ#∞, zkfiÖÏã¨=Ú#∞ K≥Ñ¨C Ü≥∂QÆ"≥∞ÿÜ«Ú#flk.
1. Ñ¨~°=∂`«‡#∞, =Ú#∞Å∞QÍx ^Õ=`«Å∞ QÍx Z~°∞QÆ~°∞. HÍ~°}Éèí∂`«∞_»∞ PÜ«∞#. PÜ«∞#
LxH˜ Z=fiiH˜h `≥eÜ«∞^Œ∞.
2. |∞kú, *Ï˝#=Ú, "≥∂Ç¨Ï~åÇ≤Ï`«º=Ú, F~°∞Ê, ã¨`«º=Ú, ÉÏ¿ÇÏºO„kÜ«∞ x„QÆÇ¨Ï=Ú,
JO`«ˆ~O„kÜ«∞ x„QÆÇ¨Ï=Ú, ã¨∞Y=Ú, ^Œ∞óY=Ú, Ñ¨Ù@∞ìHõ, <åâ◊=Ú, ÉèíÜ«∞=Ú, ÉèíÜ«∞=Ú
ÖË‰õΩO_»∞@, JÇ≤ÏOã¨, ã¨=∞`«fi=Ú, ãÖ`«∞+≤ì, `«Ñ¨ã¨∞û, ^•#=Ú, H©iÎ, JÑ¨H©iÎ „áê}∞Å
Ü≥ÚHõ¯ D „Ñ¨HÍ~°=ÚÖˇ·# <å<å q^èŒ=ÚÅQÆ∞ QÆ∞}=ÚÅ∞ P Ñ¨~°=∂`«‡ ''=∞Ç≤Ï=∞——
=Å<Õ HõÅ∞QÆK«∞#flq.
3. Ö’Hõ=∞O`«Ü«¸ |∞∞+≤ ãÖ`«u. P |∞∞+¨µÅ∞ ÉèíQÆ=`«ûOHõÅÊ=Ú =Å# Ñ¨Ù\˜ìi.
ã¨Ñ¨Î~°∞¬Å∞ 7, ã¨#HÍ^Œ∞Å∞ 4, =∞#∞=ÙÅ∞ 14 =∞Ok (g~°∞ ^≥·= ã¨fiÉèÏ==Ú QÆÅ"å~°∞).
4. ÉèíQÆ=O`«∞xH˜ ã¨=∞ã¨Î WO„kÜ«∞=ÚÅ#∞, „áê}=ÚÅ#∞ JiÊOz#"å~°∞, "åiÖ’"å~°∞
Ñ¨~°ã¨Ê~°=Ú ÉèíQÆ=O`«∞x QÆ∂iÛ K«iÛOK«∞H˘#∞K«∞ ZÅ¡Ñ¨C_»∂ ãÖ`«$Ñ≤Î`À ÉèíQÆ=`ü
P#O^Œ=Ú#∞ á⁄O^Œ∞K«∞<åfl~°∞.
5. ÉèíQÆ=O`«∞xÜ«∞O^Œ∞ ÉèíH˜Î Hõey „Ñ‘u`À ÉèíQÆ=O`«∞x ÉèílOK≥_ç"åiH˜ P`«‡–J<å`«‡Å#∞
`≥eã≤H˘#∞ *Ï˝#â◊H˜Îx PÉèíQÆ=O`«∞_Õ "åiH˜ „Ñ¨™êkOK«∞K«∞<åfl_»∞.
6. P ÉèíQÆ=O`«∞_Õ "åi JO`«óHõ~°}=ÚÅO^Œ∞ xez *Ï˝#nÑ¨=ÚKÕ`« J*Ï˝#=∞QÆ∞
JO^èŒHÍ~°=Ú#∞ #tOÑ¨KÕÜ«ÚK«∞<åfl_»∞.
7. ã¨=∞ã¨Î „áê}∞Å Ü≥ÚHõ¯ Ç¨Ï$^ŒÜ«∞=Ú#O^Œ∞#fl "å_»∞, P Ñ¨~°=∂`«‡QÍ
`≥Å∞ã¨∞H˘#=Öˇ#∞. ã¨$+≤ì ã≤÷uÅÜ«∞=ÚÅ∞#∞fl ''PÑ¨~°=∂`«‡—— =Å<Õ HõÅ∞QÆ∞K«∞#flq.
8. Pk`«∞ºÅ (Jku‰õΩ=∂~°∞Å∞)Ö’ q+¨µ‚=Ù P ÉèíQÆ=O`«∞_Õ, „Ñ¨HÍtOÑ¨KÕÜ«Ú"å_»∞.
H˜~°}=ÚÅ∞ QÆÅ ã¨∂~°∞º_»∞#∂fl PÜ«∞<Õ, ^Õ=`«ÅÖ’ =∞szÜ«Ú#∞, #Hõ∆„`«=ÚÅÖ’
K«O„^Œ∞_»∞#∂fl P Ñ¨~°=∂`Õ‡ J~Ú =Ù<åfl_»∞.
9. "Õ^Œ=ÚÅÖ’ ™ê=∞"Õ^Œ=Ú, ^Õ=`«ÅÖ’ WO„^Œ∞_»∞, WO„kÜ«∞=ÚÅÖ’ =∞#ã¨∞û

„áê}∞ÅÖ’ K≥·`«#º=Ú (`≥eq) P ÉèíQÆ=O`«∞_Õ J~Ú=Ù<åfl_»∞.
10. ~°∞„^Œ∞ÅÖ’ â◊OHõ~°∞_»∞#∞, Ü«∞‰õ∆ΩÅÖ’, ~åHõ∆ã¨∞ÅÖ’ ‰õΩÉË~°∞_»∞#∂fl, =ã¨∞=ÙÅ∞
JyflÜ«Ú#∂fl, Ñ¨~°fi`«=ÚÅÖ’ "Õ∞~°∞=Ù#∂fl P Ñ¨~°=∂`Õ‡ J~Ú=Ù<åfl_»∞.
11. Ñ¨Ù~ÀÇ≤Ï`«∞ÅÖ’ |$Ç¨Ïã¨ÊuÜ«Ú#∂, ¿ã<å<åÜ«∞‰õΩÅÖ’ ‰õΩ=∂~°™êfiq∞Ü«¸,
ã¨~°ã¨∞ûÅÖ’ ã¨=Ú„^Œ=Ú#∂fl P ÉèíQÆ=O`«∞_Õ J~ÚÜ«Ú<åfl_»∞.
12. =∞Ç¨Ï~°∞¬ÅÖ’ Éèí$QÆ∞=∞Ç¨Ïi¬Ü«Ú#∂, JHõ∆~°=ÚÅÖ’ „Ñ¨}==∞~Ú# ''FO——HÍ~°=Ú#∂fl,
Ü«∞[˝=ÚÅÖ’ [Ñ¨Ü«∞[˝=Ú#∂fl, ã≤÷~°Ñ¨^•~°÷=ÚÅÖ’ Ç≤Ï=∂ÅÜ«∞ Ñ¨~°fi`«=Ú#∂fl, P
Ñ¨~°=∂`Õ‡ J~Ú L<åfl_»∞.
13. K≥@¡xfl\˜Ü«∞O^Œ∞#∞ ~åqK≥@∞ì, ^Õ=~°∞¬ÅÖ’ <å~°^Œ∞_»∞, QÆO^èŒ~°∞fiÅÖ’ z„`«~°^äŒ∞_»∞,
ã≤^Œ∞úÅÖ’ HõÑ≤Å=ÚhO„^Œ∞_»∞#∂fl P ÉèíQÆ=O`«∞_Õ J~Ú=Ù<åfl_»∞.
14. QÆ∞é]=ÚÅÖ’ J=∞$`«=Ú`À ÉÏ@∞ Ñ¨Ù\˜ì# LK≥ÛùÂ„â◊==∞#∞ QÆ∞é]=Ú#∂fl, U#∞QÆ∞ÅÖ’
S~å=`«=∞#∞ U#∞QÆ∞#∂fl, =∞#∞+¨µºÅÖ’ ~åA#∂fl P ÉèíQÆ=O`«∞_Õ J~ÚÜ«Ú<åfl_»∞.
15. PÜ«Ú^è•ÅÖ’ =„*ÏÜ«Ú^èŒ=Ú, áê_ç P=ÙÅÖ’ HÍ=∞^èÕ#∞=Ù, „Ñ¨[Å (^èŒ~°‡|^Œú"≥∞ÿ#)
L`«ÊuÎH˜ HÍ~°}Éèí∂`«∞_≥·# =∞#‡^èŒ∞_»∞#∂fl, ã¨~°Ê=ÚÅÖ’ "åã¨∞H˜Ü«¸ P ÉèíQÆ=O`«∞_Õ
J~Ú=Ù<åfl_»∞.
16. <åQÆ∞ÅÖ’ J#O`«∞_»∞#∂fl, [Å^Õ=`«ÅÖ’ =~°∞}∞_»∞#∂fl, Ñ≤`«$^Õ=`«ÅÖ’
J~°º=∞Ü«¸, xÜ«∞q∞OK«∞ (tH˜∆OK«∞"åiÖ’) "åiÖ’ Ü«∞=Ú_»∞#∂fl P Ñ¨~°=∂`«‡ÜÕ∞.
17. ~åHõ∆ã¨∞ÅÖ’ „Ñ¨Ç¨¡^Œ∞_»∞#∂fl, ÖˇHõ¯ÃÑ@∞ì"åiÖ’ HÍÅ=Ú#∂fl, =∞$QÆ=ÚÅÖ’
=∞$QÆ~å[QÆ∞ ã≤OÇ¨Ï=Ú#∂fl, Ñ¨‰õ∆ΩÅÖ’ QÆ~°∞`«‡O`«∞_»∞#∂fl P Ñ¨~°=∂`Õ‡ J~Ú=Ù<åfl_»∞.
18. Ñ¨q„`«"≥Ú#~°∞Û "åxÖ’ "åÜ«Ú=Ù#∂fl, PÜ«Ú^èŒ=Ú ^èŒiOz# "åiÖ’
N~å=∞K«O„^Œ∞_»∞#∂fl, [ÅK«~°=ÚÅÖ’ "≥ÚãëÜ«Ú#∂fl, #^Œ∞ÅÖ’ QÆOQÍ#kÜ«Ú#∂fl
P ÉèíQÆ=O`«∞_Õ J~ÚÜ«Ú<åfl_»∞.
19. ã¨$+≤ì Ü≥ÚHõ¯ Pk =∞^è•ºO`«~°=ÚÅ∞#∂fl, q^ŒºÅÖ’ P^è•º`«‡ q^ŒºÜ«Ú#∂fl,
`«`«fiqKå~°} q+¨Ü«∞OÖ’ "åkOK«∞"åi – "å^Œ=Ú P ÉèíQÆ=O`«∞_Õ J~Ú Ü«Ú<åfl_»∞.
20. JHõ∆~°=ÚÅÖ’ ''J—— HÍ~°=Ú#∂fl, ã¨=∂ã¨=ÚÅÖ’ ''^ŒfiO^Œfi—— ã¨=∂ã¨=Ú#∂fl,
<åâ◊=ÚÖËx HÍÅ=Ú#∂fl, ã¨~°fi„`« =ÚY=Ú QÆÅ Hõ~°‡ Ñ¶¨Å„Ñ¨^•`«Ü«Ú#∂fl P Ñ¨~°=∂`Õ‡
21. ã¨=∞ã¨Î=Ú#∞ ãÖÇ¨ÏiOK«∞#\˜ì =∞$`«∞º=Ù#∂fl, L`«ÊuÎ HÍQÆÅ ã¨=∞ã¨Î Ñ¨Ù@∞ìHõÜ«Ú#∂fl,

„ã‘ÎÅÖ’ QÆÅ ãÖÑ¨^Œ, H©iÎ, "å‰õΩ¯, ã¨‡ $u*Ï˝#=Ú, ^è•~°}Ï â◊H˜ÎQÆÅ |∞kú, ^è≥·~°º=Ú,
F~°∞Ê, J#∞ D U_»∞ QÆ∞}=ÚÅ∞#∂fl P Ñ¨~°=∂`Õ‡ J~Ú Ü«Ú<åfl_»∞.
22. ™ê=∞"Õ^ŒQÍ#=ÚÅÖ’ |$Ç¨Ï`åû=∞=Ú#∂fl, Kè«O^Œã¨∞ûÅÖ’ QÍÜ«∞„uÜ«Ú#∂fl,
=∂ã¨=ÚÅÖ’ =∂~°æt~°=∂ã¨=Ú#∂fl, |∞∞`«∞=ÙÅÖ’ =ãÖ`« |∞∞`«∞=Ù#∂fl P
ÉèíQÆ=O`«∞_Õ J~ÚÜ«Ú<åfl_»∞.
23. =OK«Hõ "åºáê~°=ÚÅÖ’ E^Œ=Ú#∂fl, `Õ*’=O`«∞ÅÜ≥ÚHõ¯ `Õ[ã¨∞û#∂fl, [~ÚOK«∞
"å~°Å Ü≥ÚHõ¯ [Ü«∞=Ú#∂, „Ñ¨Ü«∞`«fl=Ú#∂fl, ™êufi‰õΩÅ Ü≥ÚHõ¯ ã¨`«fiQÆ∞}=Ú#∂fl, P
ÉèíQÆ=O`«∞_Õ J~ÚÜ«Ú<åfl_»∞.
24. =$+≤‚ =OjÜ«ÚÅÖ’ "åã¨∞^Õ=Ù_»∞#∂fl (NHõ$+¨µ‚_»∞#∂fl) áêO_»=ÙÅÖ’ J~°∞˚#∞_»∞#∂fl,
=Ú#∞ÅÖ’ "Õ^Œ"åºã¨∞_»∞#∂fl, Hõ=ÙÅÖ’ â◊√„HÍKå~°∞º_»∞#∂fl P ÉèíQÆ=O`«∞_Õ
25. ^ŒO_çOK«∞ "åi Ü≥ÚHõ¯ tHõ∆Ü«Ú#∂fl, [~ÚOÑ¨xK«ÛùQÆÅ"åi Ü≥ÚHõ¯ huÜ«Ú#∂fl,
~°Ç¨Ïã¨º=ÚÅÖ’ =∞ø#=Ú#∂fl, *Ï˝#=O`«∞ÅÖ’ *Ï˝#=Ú#∂fl PÑ¨~°=∂`Õ‡
26. D ã¨=∞ã¨Î K«~åK«~° [QÆ`«ÎO`«Ü«Ú PÑ¨~°=∂`«∞‡x ''XHõ¯ JOâ◊—— KÕ`«<Õ "åºÑ≤Oz
Ü«Ú#flk.
Ñ¨^Œ= J^è•ºÜ«∞"≥∞ÿ# qÉèí∂u Ü≥∂QÆ=Ú ã¨=∂Ñ¨Î=Ú
FO `«`ü ã¨`ü.
E
W
˙
NHõ$+¨‚ Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡}Ë #=∞ó
N =∂„`Õ#=∞ó
FO J^äŒó UHÍ^Œâ’^è•ºÜ«∞ó
qâ◊fi~°∂Ñ¨ ãÖ^Œ~°≈# Ü≥∂QÆ=Ú
ÉèíQÆ"å#∞_»∞ `«# Ü≥ÚHõ¯ qâ◊fi~°∂Ñ¨=Ú#∞ K«∂Ñ≤OK≥#∞. qâ◊fi~°∂Ñ¨=Ú Ü≥ÚHõ¯ =~°‚#Å∞,
qâ◊fi~°∂Ñ¨=Ú#∞ QÆ∂iÛ J~°∞˚#∞_»∞ QÍqOz# ™ÈÎ„`«=ÚÅ∞ D Ü≥∂QÆ=Ú #O^Œ∞O_»∞@KÕ nxx
''qâ◊fi~°∂Ñ¨ ãÖ^Œ~°≈#—— Ü≥∂QÆ=∞O^Œ∞~°∞.
1. NHõ$+¨‚ Ñ¨~°=∂`«‡ `«#Ü«∞O^Œ∞ J) ã¨∂~°∞ºÅ∞ ´ 12 =∞Ok P) =ã¨∞=ÙÅ∞ ´ 8 =∞Ok,
W) ~°∞„^Œ∞Å∞´11 =∞Ok, D) Jâ◊fih ^Õ=`«Å∞´2 L) =∞~°∞`«∞ÎÅ∞´49 =∞Okx
=∞iÜ«Ú Z#fl_»∞#∞ K«∂_»x ÃÑ‰õΩ¯ Pâ◊Û~°º=ÚÅ#∞ K«∂K«∞@‰õΩ J#∞[˝~ÚK≥Û#∞.
2. WOHõ#∞ K«~åK«~° „Ñ¨ÑÖK«=Ú#∂fl =∞iÜ«Ú ^Õx ^Õxx J~°∞˚#∞_»∞ E_»^ŒÅK≥<À
^•x#O`«Ü«Ú ÉèíQÆ"å#∞_≥·# NHõ$+¨‚Ñ¨~°=∂`«‡ â◊s~°=Ú#O^Œ∞ (XHõ J=Ü«∞==Ú=Öˇ)
XHõ KÀ@#∞#fl ^•xxQÍ K«∂_»∞=∞<≥#∞.
3. Ñ¨~°=∂`«‡ J~°∞˚#∞#‰õΩ hg=∂Oã¨=∞Ü«∞ <Õ„`«=ÚÅ`À qâ◊fi~°∂Ñ¨=Ú#∞ K«∂_»*ÏÅ=Ù
QÍ=Ù# k=º^Œ$+≤ìx „Ñ¨™êkOK≥^Œ#x „Ñ¨™êkOK≥#∞ (*Ï˝#<Õ„`«=Ú). ^•xKÕ Dâ◊fi~°
ãÖ|O^èŒ"≥∞ÿ# Ü≥∂QÆ=∞Ç≤Ï=∞#∞ K«∂_»=∞<≥#∞. ãÖ[Ü«Ú_»∞ "Õ^Œ"åºã¨∞Å J#∞„QÆÇ¨ÏO`À
Ü«Ú^Œú~°OQÆ=Ú# q+¨Ü«∞=ÚÅhfl `≥eã≤H˘#QÆeÔQ#∞. Ñ¨~°=∂`«∞‡x qâ◊fi~°∂Ñ¨=Ú#∞
QÆ∂_» ^Œi≈OK« HõeÔQ#∞. D q+¨Ü«∞=ÚÅ#xflÜ«¸ ^Œ$`«~å„+¨µìx ÔHiÔQOK≥#∞.
4. ÃÑ‰õΩ¯ =ÚY=ÚÅ∞#∞, <Õ„`«=ÚÅ∞ QÆÅkÜ«¸, J<ÕHõ=ÚÅQÆ∞ J^Œ∞ƒù`« q+¨Ü«∞=ÚÅ#∞
K«∂Ñ¨Ù#kÜ«¸ k=º=ÚÖˇ·# ÃÑ‰õΩ¯ PÉèí~°}=ÚÅ`À QÆ∂_ç#kÜ«¸ Z`«Î|_çÜ«Ú#fl
J<ÕHõ k"åºÜ«Ú^èŒ=ÚÅ∞ QÆÅkÜ«¸, k=º=ÚÖˇ·# Ñ¨Ù+¨Ê=∂eHõÅ#∞, =G=ÚÅ#∞
^èŒiOz#k~¸, k=º=∞QÆ∞ QÆO^èŒÑ¨Ó`«`À QÆ∂_çÜ«Ú#flkÜ«¸, J<ÕHõ Pâ◊Û~°º=ÚÅ`À
xO_çÜ«Ú#flkÜ«¸, „Ñ¨HÍâ◊=∂#"≥∞ÿ JO`«=ÚÖËxkÜ«¸, ZÖˇ¡_»Å =ÚY=ÚÅ∞
QÆÅkÜ«¸#QÆ∞ `«# qâ◊fi~°∂Ñ¨=Ú#∞ ÉèíQÆ"å#∞_»∞ J~°∞˚#∞#‰õΩ K«∂ÃÑ#∞.
5. PHÍâ◊=Ú#O^Œ∞ "ÕÖH˘Åk ã¨∂~°∞ºÅHÍOu XHõ¯™êi |Ü«∞Å∞^Õi#KÀ ZO`«HÍOu
Ü«ÚO_»∞<À Jk P=∞Ç¨`«∞‡x Ü≥ÚHõ¯ HÍOux É’eÜ«Ú#flk.
6. ÉèíQÆ=O`«∞x â◊s~°=Ú#O^Œ∞ ã¨=∞ã¨Î ^Õ=`«Å#∞, K«~åK«~°„áê}˜HÀ@¡ ã¨=¸Ç¨Ï=ÚÅ#∂,
ã¨$+≤ìHõ~°ÎÜ«∞QÆ∞ „|Ç¨Ï‡^Õ=Ùx, ã¨=∞ã¨Î |∞∞+¨µÅ#∞, k=º=ÚÅQÆ∞ ã¨~°Ê=ÚÅ#∞ J~°∞˚#∞_»∞
K«∂K≥#∞.
7. ''[QÆ„^Œ∂Ñ¨Ù_®! qâ◊fi=Ú#‰õΩ JkèÑüÜ≥ÿ∞#"å_®! ã¨~°fi„`« J<ÕHõ Ç¨Ïã¨Î=ÚÅ#∞, J<ÕHõ

L^Œ~°=ÚÅ#∞, =ÚY=ÚÅ∞#∞, J<ÕHõ <Õ„`«=ÚÅ#∞, J#O`« ~°∂Ñ¨ÙxQÆ#∞, <Õ#∞
K«∂K«∞K«∞<åfl#∞. Pk, =∞^èŒº, JO`«=ÚÅ#∞ QÍOK«*ÏÅ‰õΩ<åfl#x "Õ_»∞H˘<≥#∞——.
8. P ÉèíQÆ=O`«∞x ZÖˇ¡_»Å H˜s@=Ú#∞ ^èŒiOz# "åxxQÆ#∞, QÆ^Œ#∞ ^èŒiOz# "åx#QÆ#∞
K«„Hõ=Ú#∞ Ñ¨Óx#"åxxQÆ#∞, HÍOuÑ¨ÙO[=ÚQÆ#∞, JO`«@#∞ „Ñ¨HÍtOK«∞"åxQÆ#∞,
[fieOK«∞ Jyfl ã¨∂~°∞ºÅ=O\˜ HÍOuQÆÅ"åxxQÆ#∞, Ñïq∞uÖËx "åxxQÆ#∞
K«∂K«∞K«∞<åfl#∞ Jx J~°∞˚#∞_»∞ ã¨∞ÎuOK≥#∞.
9. J~°∞˚#∞_»∞ ÉèíQÆ=O`«∞x D „HÕkq^èŒ=ÚQÆ K«∂K≥#∞. ''^Õ=`åã¨=¸Ç¨Ï=ÚÅ∞
ÉèíQÆ=O`«∞xÜ«∞O^Œ∞ „Ñ¨"ÕtOK«∞K«∞#flq. H˘O`«=∞Ok cèue¡ (ÉèíÜ«∞O`À) KÕ`«∞Å∞
*’_çOK«∞H˘x Ñ¨~°=∂`«‡#∞ ã¨∞ÎuOK«∞K«∞<åfl~°∞. ã≤^Œ∞úÅ Ü≥ÚHõ¯Ü«Ú, =∞Ç¨Ï~°∞¬Å
Ü≥ÚHõ¯Ü«Ú ã¨=¸Ç¨Ï=ÚÅ∞ Ö’Hõ=Ú#‰õΩ ˆH∆=∞=∞QÆ∞#∞QÍHõ J#∞ ãÖÑ¨Ó~°‚"≥∞ÿ#
™ÈÎ„`«=ÚÅKÕ`« PÑ¨~°=∂`«‡#∞ ã¨∞ÎuOK«∞K«∞<åfl~°∞——.
10. Q˘Ñ¨Ê Éèí∞[=ÚÅ∞QÆÅ F Hõ$ëê‚! J<ÕHõ <Õ„`«=ÚÅ∞, J<ÕHõ =ÚY=ÚÅ∞ Hõey#\˜ìÜ«Ú,
J<ÕHõ Ç¨Ïã¨Î=ÚÅ∞, `˘_»Å∞, áê^Œ=ÚÅ∞, ÃÑ‰õΩ¯ Hõ_»∞Ñ¨ÙÅ∞ Hõeæ#\˜ìÜ«Ú, J<ÕHõ=ÚÖˇ·#
HÀ~°ÅKÕ ÉèíÜ«∞OHõ~°"≥∞ÿ#\˜ìÜ«Ú, h Ü≥ÚHõ¯ Q˘Ñ¨Ê ~°∂Ñ¨=Ú#∞ K«∂z [#∞ÅO^Œ~°∞#∞
q∞QÆ∞Å ÉèíÜ«∞Ñ¨_»∞K«∞<åfl~°∞. <Õ#∞#∞fl (J~°∞˚#∞_»∞#∞) J>Ë¡ ÉèíÜ«∞Ñ¨_»∞K«∞<åfl#∞.
11. F q+¨µ‚=¸sÎ! PHÍâ◊=Ú#∞ `å‰õΩK«∞#fl"å_»=Ù#∂, „Ñ¨HÍtOK«∞K«∞#fl "å_»=Ù#∂, ÃÑ‰õΩ¯
~°OQÆ∞Å∞ HõÅ"å_»=Ù#∂, `≥~°∞=|_ç# <À~°∞Å∞QÆÅ"å_»=Ù#∂, [fieOK«∞K«∞#fl
qâßÅ"≥∞ÿ# <Õ„`«=ÚÅ∞QÆÅ"å_»=Ù#∂, JQÆ∞ x#∞fl K«∂z, cèue¡# =∞#ã¨∞`À
^è≥·~°º=Ú#∞ âßOux á⁄O^Œ*ÏÅ‰õΩ<åfl#x „áêi÷OK≥#∞ J~°∞˚#∞_»∞.
12. J~°∞˚#∞_»∞ NHõ$+¨‚ Ñ¨~°=∂`«‡ qâ◊fi~°∂Ñ¨=Ú#O^Œ∞ D „HÕk=xflÜ«Ú K«∂K≥#∞ :
''^èŒ$`«~å„+¨µìx ‰õΩ=∂~°∞ÅO^Œ~°∞#∞, cè+¨µ‡_»∞, „^À}∞_»∞, Hõ~°∞‚_»∞, "åi¿ã# Ü«∞O^Œe
~å[ã¨=¸Ç¨Ï=ÚÅ#∞, J>Ë¡ J~°∞˚#∞x ¿ã#Ü«∞O^Œe Ãã·xHõ „Ñ¨=ÚY∞Å∞#∞, P
Ñ¨~°=∂`«‡#∞ KÕ~°∞K«∞#fl "åÔ~· HÀ~°ÅKÕ ÉèíÜ«∞OHõ~°=ÚÅ∞QÆ#∞#fl\˜ì h <Àà◊§Ü«∞O^Œ∞
„Ñ¨"ÕtOK«∞K«∞<åfl~°∞. "åiÖ’ H˘O^Œ~°∞ hÑÖ_»¡ ãÖ^Œ∞ÅÜ«∞O^Œ∞ z‰õΩ¯H˘x#"åÔ~·
á⁄_»∞=Ú KÕÜ«∞|_ç# t~°ã¨∞ûÅ`À HõxÑ≤OK«∞K«∞<åfl~°∞——.
13. ''U „Ñ¨HÍ~°=Ú J<ÕHõ #n„Ñ¨"åÇ¨Ï=ÚÅ∞ ã¨=Ú„^•aè=ÚY=ÚÖˇ· „Ñ¨=Ç≤ÏOK«∞K«∞#fl"À, P
„Ñ¨HÍ~°"Õ∞ =∞#∞+¨º Ö’Hõ=Ú#O^Œe ~åAÅO^Œ~°∞#∞ Öˇã¨ûQÆ [fieOK«∞K«∞#fl P
Ñ¨~°=∂`«‡ <Àà◊§Ü«∞O^Œ∞ „Ñ¨"ÕtOK«∞K«∞<åfl~°∞.
14. q∞_»∞`«Å∞ q∞H˜¯e"ÕQÆ=Ú`À =∞O_»∞K«∞#fl JyflÜ«∞O^Œ∞ Z@∞¡ „Ñ¨"ÕtOK«∞<À, P q^èŒ=ÚQÆ<Õ
[#∞Å∞#∞ q∞H˜¯e "ÕQÆ=Ú`À <åâ◊=Ú H˘~°‰õΩ, h<Àà◊§Ü«∞O^Œ∞ „Ñ¨"ÕtOK«∞K«∞<åfl~°∞.
15. qâ◊fi~°∂Ñ¨=∞O^Œe ÉèíÜ«∞OHõ~åHÍ~°=Ú K«∂z– ''Z=iq h=Ù, h =$uÎx
`≥eÜ«∞‰õΩ<åfl=Ú. PkÑ¨Ù~°∞+¨µ_»=QÆ∞ x#∞fl QÆ∂iÛ `≥eã≤H˘#QÀ~°∞K«∞<åfl#∞. h‰õΩ
#=∞™ê¯~°=Ú ##fl#∞„QÆÇ≤ÏOÑ¨Ù=Ú—— Jx J~°∞˚#∞_»∞ "Õ_»∞H˘<≥#∞.
16. ''Ö’HõãÖÇ¨~°=Ú#‰õΩ q[$OaèOz# HÍÅ∞_»∞, „áê}∞Å#∞ ãÖÇ¨ÏiOK«∞ xq∞`«Î=Ú D

„Ñ¨ÑÖK«=Ú# „Ñ¨=iÎOK«∞K«∞<åfl_»∞—— Jx P Ñ¨~°=∂`«‡ â‹ÅqK≥Û#∞.
17. J~°∞˚#∞_»∞ K≥ÃÑÊ#∞:– ''F NHõ$+¨‚Ñ¨~°=∂`å‡! h Ü≥ÚHõ¯ <å=∞=Ú #∞K«ÛùiOK«∞@ KÕ`«#∞,
=∂Ç¨`«‡º=Ú#∞ Öˇã¨ûQÆ H˘xÜ«∂_»∞@KÕ`«#∞, Ö’Hõ=Ú q∞QÆ∞Å ãÖ`À+≤OK«∞K«∞#flk.
x#∞fl K«∂z ~åHõ∆ã¨∞Å∞ ÉèíÜ«∞Ñ¨_ç#"åÔ~· kQÆO`«=ÚÅ‰õΩ Ñ¨~°∞y_»∞K«∞<åfl~°∞. ã≤^Œ∞úÅ
ã¨=¸Ç¨Ï=ÚÅxflÜ«Ú h‰õΩ #=∞ã¨¯iOK«∞K«∞#flq. g~°∞ h=∞Ç≤Ï=∞‰õΩ `«yÜ«Ú<åfl~°∞.
18. "åÜ«Ú=Ù#∞, JyflÜ«Ú#∞, Ü«∞=Ú_»∞#∞, =~°∞}∞_»∞, K«O„^Œ∞_»∞#∞, „|Ç¨Ï‡^Õ=Ù_»∞#∞,
„|Ç¨Ï‡^Õ=Ù#‰õΩ `«O„_çÜ«Ú#∞ h"Õ J~ÚÜ«Ú<åfl=Ù. h‰õΩ =∞~°Å =∞~°Å #=∞™ê¯~°=Ú.
19. <åâ◊~°Ç≤Ï`«∞_»=QÆ∞ F Hõ$ëê‚! h Ü≥ÚHõ¯ =∞Ç≤Ï=∞Å∞ `≥eÜ«∞Hõ á⁄~°ÉÏ@∞# QÍx, K«#∞=Ù
=Å# QÍx ãŸ∞_»=x `«Åz F Hõ$ëê‚, F Ü«∂^Œ"å, F ã¨MÏ Jx JÅHõ∆ º=ÚQÆ x#∞fl
QÆ∂iÛ <Õ<Õk K≥Ñ≤Êu<À, =∞iÜ«Ú qÇ¨~°=Ú ã¨Å∞Ê#Ñ¨Ù_»∞ QÍx, Ñ¨~°∞O_»∞#Ñ¨Ù_»∞QÍx,
‰õÄ~°∞ÛO_ç#Ñ¨Ù_»∞QÍx, Éèí∞lOK«∞#Ñ¨Ù_»∞QÍx, XO@iQÆ#∞#flÑ¨Ù_»∞ QÍx, W`«~°∞Å
Z^Œ∞@QÍx, ÑïÇ¨ã¨=Ú#‰õΩQÍx, U J==∂#=Ú#∞ QÍqOzu<À P
JÑ¨~å^èŒ=ÚÅxflÜ«Ú J„Ñ¨"Õ∞Ü«Ú_»=QÆ∞ h=Ù Hõ∆q∞OÑ¨ "Õ_»∞K«∞<åfl#x—— J~°∞˚#∞_»∞
„áêi÷OK≥#∞.
20. „Ñ¨HÍâ◊=ÚKÕ ÑïÑ¨Ó~°‚"≥∞ÿ#kÜ«Ú, [QÆ„^Œ∂Ñ¨"≥∞ÿ#kÜ«Ú JO`«=ÚÖËxkÜ«Ú,
"≥Ú^Œ\ ˜kÜ«Ú, Ñ¨Ó~°fi"≥∞=fi~°∞#∞, Z#fl_»∞#∞ E_»|_»xkÜ«¸#QÆ∞ U D
ã¨~Àfi`«Î=∞=∞QÆ∞ D ''qâ◊fi~°∂Ñ¨=Ú—— QÆÅ^À Jk „Ñ¨ã¨#∞fl_»QÆ∞ P NHõ$+¨‚Ñ¨~°=∂`«‡
Ü≥∂QÆâ◊H˜ÎKÕ J~°∞˚#∞#‰õΩ K«∂Ñ¨|_ç#k.
21. qâ◊fi~°∂Ñ¨=Ú#∞ K«∂K«∞@‰õΩ ^Õ=`«Å∞ ‰õÄ_» ã¨^• QÀ~°∞K«∞O^Œ∞~°∞.
22. "Õ^•^èŒºÜ«∞#=Ú, `«áÈ, ^•#, Ü«∞*Ï˝k „H˜Ü«∞Å∞ Ñ¨q„`«=ÚÖˇ·##∞, ™ê^èŒ‰õΩÅ∞ "åxKÕ
D qâ◊fi~°∂Ñ¨=Ú K«∂_»*ÏÅ~°∞. ÉèíH˜ÎHÍ=Öˇ#∞. P ÉèíH˜Î JK«OK«Å"≥∞ÿ#kQÍ
#∞O_»=Öˇ#∞.
23. qâ◊fi~°∂Ñ¨=Ú#∞ ''J##º ÉèíH˜ÎKÕ`« =∂„`«"Õ∞—— Ü«∞^•~°÷=ÚQÆ `≥eã≤H˘#∞@‰õΩ#∂fl
K«∂K«∞@ ‰õΩ#∂fl, „Ñ¨"ÕtOK«∞@‰õΩ#∂fl ™ê^èŒº"≥∞ÿ#"å_»QÆ∞K«∞<åfl_»∞ P Ñ¨~°=∂`«‡, J)
™êg∞Ñ¨º=Ú, P) ™ê~°∂Ñ¨º=Ú, W) ™êÜ«Ú[º=Ú.
24. Z=~°∞ PÑ¨~°=∂`«‡ H˘~°ˆH Hõ~°‡Å#∞ KÕÜ«Ú<À, Ñ¨~°=∞„áêÑ¨º=ÚQÆ PÑ¨~°=∂`«‡<Õ
#q∞‡Ü«ÚO_»∞<À, PÑ¨~°=∂`«‡Ü«∞O^Õ ÉèíH˜ÎQÆeæ Ü«ÚO_»∞<À, ã¨=∞ã¨Î ^Œ$â◊º
Ñ¨^•~°÷=ÚÅÜ«∞O^Œ∞#∞ ãÖQÆ=Ú#∞ (Pã¨H˜Î) – q_çz"ÕÜ«Ú<À, ã¨=∞ã¨Î „áê}∞Å Ü«∞O^Œ∞
^Õfi+¨=Ú ÖË‰õΩO_»∞<À J\˜ì"å_»∞ PÑ¨~°=∂`«‡<Õ á⁄O^Œ∞K«∞<åfl_»∞.
Ñ¨^ŒH˘O_»= J^è•ºÜ«∞"≥∞ÿ# qâ◊fi~°∂Ñ¨ãÖ^Œ~°≈# Ü≥∂QÆ=Ú ã¨=∂Ñ¨Î=Ú
FO `«`ü ã¨`ü.
E
W
˙
NHõ$+¨‚ Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡}Ë #=∞ó
N =∂„`Õ#=∞ó
FO J^äŒó ^•fi^Œâ’^è•ºÜ«∞ó
ÉèíH˜Î Ü≥∂QÆ=Ú
ÉèíH˜Îx QÆ∞iOz K≥Ñ¨Ê|_ç# J^è•ºÜ«∞=∞QÆ∞@KÕ ÉèíH˜ÎÜ≥∂QÆ=∞O^Œ∞~°∞. D Ü≥∂QÆOÖ’
Éèí‰õΩÎx ÅHõ∆}=ÚÅ∞, qq^èŒ P^è•ºu‡Hõ ™ê^èŒ#=ÚÅ∞ K≥Ñ¨Ê|_ç#q :
1. ÉèíQÆ=O`«∞x Ü«∞O^Œ∞ =∞#ã¨∞ xeÑ≤, x~°O`«~° ^≥·= zO`«#`À ''q∞H˜¯e „â◊^Œú——`À Z=~°∞
PÑ¨~°=∂`«∞‡x ¿ãqOK«∞K«∞<åfl~À"åˆ~ L`«Î=∞Ü≥∂QÆ∞Åx P ÉèíQÆ=O`«∞x Jaè„áêÜ«∞=Ú.
2. Z=~°∞ WO„kÜ«∞=ÚÅ#xfl\˜x ÉÏQÆ∞QÍ x„QÆÇ≤ÏOz, ZÖˇ¡_»Å ã¨=∞ÉèÏ==ÚQÆÅ"åÔ~·,
ã¨=∞ã¨Î „áê}∞Å‰õΩ#∞ Ç≤Ï`«"≥Ú#~°∞Û@Ü«∞O^•ã¨H˜ÎQÆÅ"åÔ~·, W\˜ì^Œx xˆ~ÌtOÑ¨â◊Hõº=Ú
HÍxkÜ«Ú, WO„kÜ«∞=ÚÅ‰õΩ QÀK«~°=Ú HÍxkÜ«Ú, zOuOÑ¨#Åq HÍxkÜ«Ú,
xifiHÍ~°"≥∞ÿ#kÜ«Ú, K«eOK«xkÜ«Ú, x`«º"≥∞ÿ#kÜ«Ú, JO`«@#∞ "åºÑ≤OzÜ«Ú#flk
Ü«Ú#QÆ∞ ''JHõ∆~°Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡=Ú#∞—— ^è•ºxOK«∞K«∞<åfl~À, "å~°∞ P Ñ¨~°=∂`«‡#∞
á⁄O^Œ∞K«∞<åfl~°∞.
3. x~°∞æ}Àáêã¨ (Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡=Ú#O^Œ∞)# Ü«∞O^Œ∞ Pã¨H˜ÎQÆÅ"åiH˜ „|Ç¨Ï‡=∞O^Œ∞ x+¨ì#∞
á⁄O^Œ∞@Ö’ (ã¨QÆ∞}Àáêã¨‰õΩÅHõ#fl) „Ñ¨Ü«∂ã¨ JkèHõ=Ú. UÅÜ«∞x# ^ÕÇ¨aè=∂#=Ú
QÆÅ"åiKÕ`« x~°∞æ}Àáêã¨# JuHõ+¨ì=ÚQÍ á⁄O^Œ|_»∞K«∞#flk.
4. Z=~°∞ ã¨=∞ã¨Î Hõ~°‡=ÚÅ#∞ ÉèíQÆ=O`«∞xH˜ JiÊ`«=ÚKÕã≤, P Ñ¨~°=∂`«‡<Õ Ñ¨~°=∞QÆuQÆ
#q∞‡, J##º z`«Î=Ú`À ^è•ºxOK«∞K«∞, Láêã≤OK«∞K«∞<åfl~À, PÉèíQÆ=O`«∞xÜ«∞O^Œ∞
z`«Î=Ú KÕiÛ# "åix, =∞$`«∞º~°∂Ñ¨=∞QÆ∞ D ãÖ™ê~° ã¨=Ú„^Œ=Ú #∞O_ç Ju
j„Ñ¶¨∞=ÚQÆ ÖË=nÜ«ÚK«∞<åfl_»∞ P Ñ¨~°=∂`«‡.
5. P Ñ¨~°=∂`«‡#∞ á⁄O^Œ∞@‰õΩ <åÅ∞QÆ∞ =∂~°æ=ÚÅ∞ :
J) ÃÑ·q^èŒ=ÚQÍ ÉèíQÆ=O`«∞x Ü«∞O^Œ∞ |∞kúx, =∞#ã¨∞û#∞ xÅ∞Ñ¨=Öˇ#∞.
P) ™ê^èŒº=ÚQÍxKÀ x`«ºO JÉèíºã≤OK«∞K«∂, á⁄O^Œ∞@‰õΩ „Ñ¨Ü«∞uflOÑ¨=Öˇ#∞.
W) Wk ‰õÄ_» ™ê^èŒº=ÚHÍxKÀ ÉèíQÆ=O`«∞xH˜ ãÖ|OkèOz# Hõ~°‡Å#∞ KÕÜ«∞=Öˇ#∞.
D) DÃÑ·k ‰õÄ_» ™ê^èŒº=Ú HÍxKÀ ã¨=∞ã¨Î Hõ~°‡Å Ñ¶ë`«=ÚÅ#∞ ÉèíQÆ=^ŒiÊ`«=Ú
KÕÜ«∞=Öˇ#∞.
6. JÉèÏºã¨=Ú HõO>ˇ âßG*Ï˝#=Ú =∞Ozk. âßG*Ï˝#=Ú Hõ<åfl ''^è•º#=Ú—— =∞Ozk.

g@xflO\˜ Hõ#fl Hõ~°‡Ñ¶¨Å`åºQÆ=Ú „âı+¨ª"≥∞ÿ#k.
7. Éèí‰õΩÎ#‰õΩ ''â◊„`«∞=Ù #O^Œ∞, q∞„`«∞x Ü«∞O^Œ∞—— ã¨=∞ÉèÏ=#, =∂<å==∂#=ÚÅO^Œ∞
ã¨=∂#=ÚQÍ #∞O_»=Öˇ#∞. j`À+¨‚, ã¨∞Y, ^Œ∞óY=ÚÅ#∞ ã¨=∂#=ÚQÍ K«∂_»=Öˇ#∞.
^ÕxÜ«∞O^Œ∞ Pã¨H˜ÎÖËx"å_»∞, xO^•ã¨∞Î`«∞Å#∞ ã¨=∂#=ÚQÍ K«∂K«∞"å_»∞, =∞ø#=Ú`À
#∞O_»∞"å_»∞#∞, ^˘iH˜#^•x`À ãÖ`«$Ñ≤ÎÑ¨_≥_ç"å_»∞#∞, xâ◊ÛÜ«∞|∞kúQÆÅ"å_»∞,
xiÌ+¨ì=∞QÆ∞ x"åã¨™ê÷#=ÚÖËx"å_»∞#∞ JQÆ∞ Éèí‰õΩÎ_»∞ P ÉèíQÆ=O`«∞_çH˜ W+¨µì_»∞.
8. Éèí‰õΩÎ_»∞ „áê}∞ÅÜ«∞_»Å "≥∞ÿ„u, Hõ~°∞} HõeyÜ«ÚO_»=Öˇ#∞.
Ñ¨<≥flO_»= J^è•ºÜ«∞"≥∞ÿ# ÉèíH˜ÎÜ≥∂QÆ=Ú ã¨=∂Ñ¨Î=Ú
FO `«`ü ã¨`ü.
E
W
˙
NHõ$+¨‚ Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡}Ë #=∞ó
N =∂„`Õ#=∞ó
FO J^äŒó „`«Ü≥∂^Œâ’^è•ºÜ«∞ó
ˆH∆„`«ˆH∆„`«[˝ qÉèÏQÆ Ü≥∂QÆ=Ú
ˆH∆„`«=∞#QÍ â◊s~°=Ú. ˆH∆„`«V˝=∞#QÍ P`«‡. r=Ù_»∞ D ˆH∆„`«=Ú ÑÖK«Éèí∂`å`«‡Hõ"≥∞ÿ#k.
''ˆH∆„`«A˝_»∞—— ˆH∆„`«=Ú <≥~°∞QÆ∞ „Ñ¨`«ºQÍ`«‡, z#flÜ«∞~°∂Ñ¨Ù_»∞. âßâ◊fi`«∞_»∞.
1. ã¨=∞ã¨Î â◊s~°=ÚÅO^Œ∞ (ˆH∆„`«=ÚÅO^Œ∞) #∞#fl\˜ì ˆH∆„`«A˝_»∞ P Ñ¨~°=∂`«‡ÜÕ∞. ~Ú\˜ì
*Ï˝#"Õ∞ "åã¨Î="≥∞ÿ# *Ï˝#=Ú.
2. ˆH∆„`«–ˆH∆„`«[˝ *Ï˝#=Ú "Õ^Œ=ÚÅ ^•fi~å, Z<Àfl q^èŒ=ÚÅ∞QÍ, Z<Àfl ~°HÍÅ∞QÍ
|∞∞+¨µÅKÕ K≥Ñ¨Ê|_çOk. ¿ÇÏ`«∞=ÙÅ`À „|Ç¨Ï‡ã¨∂„`«"åHõº=ÚÅ`À QÆ∂_»
xâ◊Û~ÚOÑ¨|_ç#k.
3. ˆH∆„`«=∞#QÍ :– ''ÑÖK«=∞Ç¨Éèí∂`«=ÚÅ∞, JÇ¨ÏOHÍ~°=Ú, |∞kú, =¸Å„Ñ¨Hõ$u,
Ñ¨^Œ∞<˘HõO_»∞ WO„kÜ«∞=ÚÅ∞ (10 WO„kÜ«∞=ÚÅ∞{=∞#ã¨∞û), S^Œ∞ WO„kÜ«∞
q+¨Ü«∞=ÚÅ∞ (â◊|Ì, ã¨Ê~å≈^Œ∞Å∞), HÀiHõ, ^Õfi+¨=Ú, ã¨∞Y=Ú, ^Œ∞óY=Ú,
^Õ¿ÇÏO„kÜ«∂^Œ∞Å ã¨=Ú^•Ü«∞=Ú, `≥eq, ^è≥·~°º=Ú J#∞ gx ã¨=Ú^•Ü«∞"≥∞ÿ,
qHÍ~°ã¨Ç≤Ï`«"≥∞ÿ#\˜ì ˆH∆„`«=Ú—— Jx ãÖˆH∆Ñ¨=ÚQÍ K≥Ñ¨Ê|_ç#k.
4. *Ï˝#=∞#QÍ :– ''`«#∞fl `å#∞ á⁄QÆ∞_»∞H˘#‰õΩO_»∞@, _»O|=Ú ÖË‰õΩO_»∞@, Ñ¨~°„áê}∞
Å#∞ ÉÏkèOÑ¨‰õΩO_»∞@, F~°∞Ê HõeyÜ«ÚO_»∞@, HõÑ¨@=ÚÖË‰õΩO_»∞@, ã¨<å‡~°æ=Ú#
xâ◊ÛÜ«∞"≥∞ÿ# Jaè„áêÜ«∞=Ú HõeyÜ«ÚO_»∞@, =∞#ã¨∞û#∞ ÉÏQÆ∞QÍ x„QÆÇ≤ÏOK«∞@,
â◊ÉÏÌã¨Ê~å≈^Œ∞ÅO^Œ∞ q~°H˜Î QÆeyÜ«ÚO_»∞@, JÇ¨ÏOHÍ~°=Ú ÖË‰õΩO_»∞@, Kå=Ù, Ñ¨Ù@∞ìHõ,
=Úãë`«#=Ú ~ÀQÆ=Ú J<≥_ç "åx=Å# HõeÔQ_ç ÉÏ^èŒÅ#∞ =∂\˜, =∂\˜H˜
ã¨‡iOK«∞@, ãÖ`å#=Ú, WÅ∞¡ "åxÜ«∞O^Œ∞ Pã¨H˜Î ÖË‰õΩO_»∞@, â◊√ÉèÏâ◊√Éèí=ÚÅ∞
Hõey#Ñ¨Ù_»∞ =∞#ã¨∞û XˆH q^èŒ=ÚQÍ #∞O_»∞@, ÉèíQÆ=O`«∞xÜ«∞O^Œ∞ J##º"≥∞ÿ#,
xâ◊ÛÅ"≥∞ÿ#ÉèíH˜Î HõeyÜ«ÚO_»∞@, UHÍO`«=Ú#O^Œ∞O_»∞@, [#ã¨=¸Ç¨Ï=Ú#O^Œ∞ Pâ◊
ÖË‰õΩO_»∞@, P`«‡x+¨ì x~°O`«~°=Ú HõeyÜ«ÚO_»∞@, `«`«fi*Ï˝#=Ú Ü≥ÚHõ¯ Q˘Ñ¨Ê
„Ñ¨Ü≥∂[#=Ú `≥eã≤H˘#∞@—— J#∞#k Ü«∞O`«Ü«Ú ''*Ï˝#—— =∞#|_»∞#∞.
5. *Ë˝Ü«∞ã¨fi~°∂Ñ¨=∞=∞QÆ∞ P''„|Ç¨Ï‡=Ú——: ''ã¨=∞ã¨Î=ÚÖˇ·# WO„kÜ«∞=ÚÅ Ü≥ÚHõ¯
QÆ∞}=ÚÅ#∞ „Ñ¨HÍtOÑ¨KÕÜ«Ú#kÜ«Ú, ã¨=∞ã¨Î WO„kÜ«∞=ÚÅ∞ ÖËxkÜ«Ú, ^Õxx
JO@xkÜ«Ú, ã¨=∞ã¨Î=Ú#∞ ÉèíiOK«∞#kÜ«Ú, QÆ∞}~°Ç≤Ï`«"≥∞ÿ#kÜ«Ú, QÆ∞}=ÚÅ
##∞ÉèíqOK«∞#kÜ«Ú, "≥Å∞Ñ¨Å, Ö’Ñ¨Å #∞O_»∞#kÜ«Ú, Hõ^ŒÅxkÜ«Ú, HõkÖˇ_çkÜ«Ú,
Juã¨∂Hõ∆ ‡"≥∞ÿÜ«Ú#flO^Œ∞# J*Ï˝#∞Å‰õΩ `≥eÜ«∞|_»xkÜ«Ú, ^Œ∂~°=ÚQÍ#∞O_»∞
#kÜ«Ú, ^ŒQÆæiQÍ‰õÄ_® #∞O_»∞#kÜ«Ú, qÉèílOÑ¨|_»xkÜ≥ÿ∞##∞, „áê}∞ÅO^Œ∞

qÉèílOÑ¨|_ç#^•x=Öˇ #∞O_»∞#kÜ«Ú, „áê}∞Å#∞ ã¨$+≤ìOK«∞#kÜ«Ú, áÈ+≤OK«∞
#kÜ«Ú, Å~ÚOÑ¨*ËÜ«Ú#kÜ«Ú Jx `≥eã≤H˘#^Œy#k. =∞iÜ«Ú „Ñ¨HÍtOK≥_ç
ã¨∂~°ºK«O„^•QÍflºk Ñ¨^•~°÷=ÚÅ‰õΩ ‰õÄ_» „Ñ¨HÍâ◊=Ú xK«∞Û#kÜ«Ú, *Ï˝#ã¨fi~°∂Ñ¨"≥∞ÿ
#kÜ«Ú (z#‡Ü«∞~°∂Ñ¨=Ú#∞) `≥eÜ«∞`«y#kÜ«Ú, *Ï˝#QÆ∞}=ÚÅKÕ á⁄O^Œ^Œy
#kÜ«Ú, ã¨=∞ã¨Î „áê}∞ÅÜ≥ÚHõ¯ Ç¨Ï$^ŒÜ«∞=Ú#O^Œ∞ qâı+≤Oz L#flk—— JxÜ«Ú
K≥Ñ¨Ê|_ç#k.
6. Ñ¨Ù~°∞+¨µ_»∞ â◊s~°=∞O^Œ∞#flÑ¨Ê\˜H˜hfl, â◊s~°=Ú HõO>ˇ"ÕÔ~·#"å_»∞#∂fl, ™êH©∆Éèí∂`«∞_»∞#∂fl
J#∞=∞uOK«∞"å_»∞#∂fl, ÉèíiOK«∞"å_»∞#∂fl, J#∞ÉèíqOK«∞"å_»∞#∂fl, Q˘Ñ¨Ê
„Ñ¨Éèí∞=Ù#∂fl, xÜ«∂=∞‰õΩ_»∞#∂fl, Ñ¨~°=∂`«‡Ü«Ú Jx K≥Ñ¨Ê|_»∞K«∞<åfl_»∞.
7. Z=~°∞ D „Ñ¨HÍ~°=ÚQÆ, ''P`«‡#∞—— QÆ∞}=ÚÅ`À, QÆ∂_ç# ''„Ñ¨Hõ$ux——
`≥eã≤H˘#∞K«∞<åfl_À, J`«_Õq^èŒ=ÚQÆ #∞#flÑ¨Ê\˜H˜x, =∞~°Å [x‡OÑ¨_»∞.
8. ''P`«‡#∞—— H˘O^Œ~°∞ â◊√^Œú=∞QÆ∞ =∞#ã¨∞ûKÕ ''^è•º#Ü≥∂QÆ=Ú—— ^•fi~å `«#Ü«∞O^Œ∞
QÍOK«∞K«∞<åfl~°∞. J>Ë¡ =∞iH˘O^Œ~°∞ ''™êOYºÜ≥∂QÆ=Ú—— KÕ`«#∞, =∞iH˘O^Œ~°∞
''Hõ~°‡Ü≥∂QÆ=Ú—— KÕ`«#∞ K«∂K«∞K«∞<åfl~°∞ (J#∞Éèí∂`«"≥Ú#~°∞ÛH˘#∞K«∞<åfl~°∞)
9. *Ï˝#, ™êOYº, Hõ~°‡Ü≥∂QÆ=ÚÅ ^•fi~å ÉèíQÆ=O`«∞x `≥eã≤H˘#*ÏÅx "å~°∞,
Ñ¨~°=∂`«‡#∞ QÆ∂iÛ ''qx——, Láêã≤OK«∞K«∞<åfl~°∞. ''„â◊=}`«`«Ê~°∞Å∞—— ‰õÄ_»
=∞$`«∞º~°∂Ñ¨=∞QÆ∞ D ãÖ™ê~°=Ú#∞ `«Ñ¨ÊHõ ^•@∞^Œ∞~°∞.
10. ã¨=∞ã¨Î „áê}∞ÅO^Œ∞ ã¨=∞=ÚQÍ Öˇã¨ûQÍ "≥ÅÜ«Ú#\˜ì Ñ¨~°=∂`«‡#∞, ã¨=∞=ÚQÆ
"åºÑ≤OzÜ«Ú#fl@∞¡ K«∂K«∞K«∞, =∞#∞A_»∞ (`«#∞fl`å#∞ `≥eã≤H˘x) `«# P`«‡#∞ `å#∞
Ç≤ÏOã≤OK«∞H˘#_»∞. HÍ=Ù# "≥∂Hõ∆=Ú#∞ á⁄O^Œ∞K«∞<åfl_»∞.
11. Z=_»∞ Hõ~°‡=ÚÅ#∞ „Ñ¨Hõ$uKÕ`«<Õ ã¨~°fiq^èŒ=ÚÅ KÕÜ«∞|_»∞K«∞#fl@∞¡QÆ#∞, J>Ë¡ P`«‡#∞
Hõ~°ÎHÍx"åxxQÆ#∞ `≥eã≤H˘#∞K«∞<åfl_À J`«<Õ x[=ÚQÆK«∂K«∞K«∞#fl"å_»QÆ∞#∞.
12. ã¨∂~°∞º_˘Hõ¯_Õ D ã¨=∞ã¨ÎÖ’Hõ=Ú#∞ Z@∞¡ „Ñ¨HÍtOÑ¨KÕÜ«ÚK«∞<åfl_À, J>Ë¡ ˆH∆„`«A˝_»QÆ∞
Ñ¨~°=∂`«‡ D ã¨=∞ã¨Î ˆH∆„`«=ÚÅ#∞ „Ñ¨HÍtOÑ¨*ËÜ«ÚK«∞<åfl_»∞.
13. Z=~°∞ ''*Ï˝#^Œ$+≤ì—— KÕ`« D„Ñ¨HÍ~°=ÚQÆ ''ˆH∆„`«–ˆH∆„`«A˝Å—— Ü≥ÚHõ¯ ÉèË^Œ=Ú#∞
Éèí∂`«=ÚÅ‰õΩ ãÖ|OkèOzÜ«ÚO_»∞ „Ñ¨Hõ$u #∞O_ç q=ÚH˜Îx HõÅ∞QÆKÕÜ«Ú
LáêÜ«∞=Ú#∞ `≥eã≤H˘O^Œ∞~À "å~°∞ ''Ñ¨~°=∂`«‡Ñ¨^Œ=Ú#∞—— "≥∂Hõ∆=Ú#∞fl á⁄O^Œ∞^Œ∞~°∞.
Ñ¨^Œ=¸_»= J^è•ºÜ«∞"≥∞ÿ# ˆH∆„`«–ˆH∆„`«[˝ qÉèÏQÆ Ü≥∂QÆ=Ú ã¨=∂Ñ¨Î=Ú
FO `«`ü ã¨`ü.
E
W
˙
NHõ$+¨‚ Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡}Ë #=∞ó
N =∂„`Õ#=∞ó
FO J^äŒó K«`«∞~°÷â’^è•ºÜ«∞ó
QÆ∞}„`«Ü«∞qÉèÏQÆ Ü≥∂QÆ=Ú
QÆ∞}„`«Ü«∞=∞#QÍ, ã¨`«fi, ~°[, ã¨Î"≥∂QÆ∞}=ÚÅ#∞ QÆ∞}„`«Ü«∞ qÉèÏQÆ=∞O^Œ∞~°∞. JO^Œ∞
U U QÆ∞}=ÚÅ∞, UU ÅHõ∆}=ÚÅ#∞ Hõey Ü«ÚO_»∞#n, ^•x=Å# r=Ùx ã¨fiÉèÏ==Ú,
^•x=Å# r=Ù#‰õΩ HõÅ∞QÆ∞ Ñ¶ë`«=ÚÅ#∂ `≥Å∞Ñ¨Ù#∞. D Ü≥∂QÆ=Ú#O^Œ∞, QÆ∞}Ïf`«∞_»QÆ∞
r=#∞‡‰õΩÎx ÅHõ∆}=ÚÅ∞ ‰õÄ_® `≥Å∞Ñ¨|_≥#∞.
1. D *Ï˝#=Ú <å„â◊~ÚOz, [#∞Å∞ <å`À <≥·Hõº=Ú<˘Ok#"åÔ~· (Ñ¨~°=∂`«‡Ö’)
ã¨$+≤ìHÍÅ=Ú# [x‡OÑ¨~°∞. „Ñ¨à◊Ü«∞HÍÅ=Ú# #tOÑ¨~°∞ (Ñ¨~°=∂`«‡ ã¨fi~°∂Ñ¨=Ú#∞
|_»ã≤) [##, =∞~°} ~°Ç≤Ï`«∞Öˇ· Ñ¨Ù#~å=$uÎ ÖËHõ Ü«ÚO^Œ∞~°x ÉèÏ==Ú (Jx Ñ¨~°=∂`«‡
K≥ÃÑÊ#∞).
2. ã¨=∞ã¨Î *Ï`«∞ÅÜ«∞O^Œ∞#∞ U â◊s~°=Ú Å∞^ŒƒùqOK«∞K«∞#fl"À, "åxH˜ =¸Å „Ñ¨Hõ$u
`«e¡=O\˜k. P Ñ¨~°=∂`«‡ c[=Ú =O\˜"å_»∞.
3. ã¨`«fiQÆ∞}=Ú ã¨∞Y=Ú #O^Œ∞#∞, ~°*’QÆ∞}=Ú Hõ~°‡=Ú#O^Œ∞#∞ (HÀÔ~¯Å∞)
`«"≥∂QÆ∞}=Ú *Ï˝#=Ú#∞ HõÑ≤Ê"≥·z, „Ñ¨=∂^Œ=Ú# ^ŒiKÕ~°∞ÛK«∞#flq.
4. ã¨`«fiQÆ∞}=Ú– nÑ¨=ÚÃÑ· QÍAzg∞fl É’i¡Oz#@∞¡O_»∞#∞. (HÍOukfiQÆ∞}©Hõ$`«=∞QÆ∞#∞)
~°*’QÆ∞}=Ú–nÑ¨=ÚÃÑ· JÅ‰õx QÆOÑ¨É’i¡Oz#@∞¡O_»∞#∞. (pHõ\ ˜–"≥Å∞QÆ∞Å ã¨q∞‡o`«O)
`«"≥∂QÆ∞}=Ú – nÑ¨=ÚÃÑ· ‰õΩO_»É’i¡Oz#@∞¡O_»∞#∞. (Hõ\ ˜Hõ pHõ\ ˜QÍ#∞O_»∞#∞)
4. ã¨`«fiQÆ∞}=Ú JkèHõ=ÚQÍ #∞O_»∞"å_»∞, ~°*’QÆ∞}=Ú#∞, `«"≥∂QÆ∞}=Ú#∞ J}QÆ„`˘H˜¯
„Ñ¨=iÎOK«∞#∞.
~°*’QÆ∞}=∞kèHõ=ÚQÍ#∞O_»∞"å_»∞ : ã¨`«fiQÆ∞}=Ú#∞, `«"≥∂QÆ∞}=ÚÅ#∞ J}z
„Ñ¨=iÎOK«∞#∞.
`«"≥∂QÆ∞}=∞kèHõ=ÚQÍ #∞O_ç#"å_»∞ : ã¨`«fiQÆ∞}=Ú#∞, ~°*’QÆ∞}=ÚÅ#∞ J}QÆ„^˘H˜¯
„Ñ¨=iÎOK«∞#∞.
5. J) ~°*’QÆ∞}=ÚQÆÅ "åx ÅHõ∆}=ÚÅ∞ Ñ¨~°=∂`«‡ K≥Ñ¨CK«∞<åfl_»∞ : =∞#∞AxÜ«∞O^Œ∞
Ö’Éèí`«fi=Ú, x+≤^Œú HÍ~°º=ÚÅKÕÜ«∞ <å~°OaèOK«∞@, =∞#âß≈Ou ÖË‰õΩO_»∞@, Pâ◊,
J#∞#q Ñ¨Ù@∞ì#∞.
a) `«"≥∂QÆ∞}=Ú JkèHõ=ÚQÍ #∞O_ç# "åx ÅHõ∆}=ÚÅ∞ : =∞#∞AxÜ«∞O^Œ∞
Jq"ÕHõ=Ú, ™È=∞i`«#=Ú, J*Ï„QÆ`«Î, J*Ï˝#=Ú (=¸_è»`«fi=Ú), J#∞#q HõÅ∞QÆ∞#∞.
ã≤) ã¨`«fiQÆ∞}=ÚQÆÅ"åx ÅHõ∆}=ÚÅ∞ : ZÑ¨C_≥·`Õ r=Ù_»∞ ã¨`«fiQÆ∞}=Ú Jaè=$kúx

á⁄Ok#^ŒQÆ∞K«∞O_»QÍ =∞~°}ÕK«∞<À, JÑ¨C_»∞ J`«_»∞ L`«Î=∞ *Ï˝#=ÚQÆÅ "åiÜ≥ÚHõ¯
Ñïâ◊√^Œú=ÚÖˇ·# Ö’Hõ=ÚÅ<Õ á⁄O^Œ∞#∞.
6. PÜ«∂ QÆ∞}=ÚÅ∞, (U QÆ∞}=Ú JkèHõ=∞QÆ∞K«∞O_»QÍ =∞x+≤) JkèHõ=∞QÆ∞K«∞O_»QÍ
=∞~°}ÕK≥^Œ~À, `«^Œ#∞QÆ∞}"≥∞ÿ# Hõ~°‡ÅÜ«∞O^Œ∞ Pã¨‰õΩÎÖˇ· [x‡OK≥^Œ~°∞. PÜ«∂
ã¨fiÉèÏ==Ú HõeyÜ«ÚO^Œ∞~°∞.
7. ™êufiHõ"≥∞ÿ# Hõ~°‡‰õΩ Ñ¶¨Å=Ú x~°‡Å ã¨∞Y=Ú, ~°*’QÆ∞} ãÖ|O^èŒ"≥∞ÿ# Hõ~°‡Å∞ KÕã≤#
^Œ∞óY=Ú Ñ¶¨Å=∞xÜ«Ú, `«"≥∂QÆ∞}=Ú#‰õΩ ãÖ|OkèOz# Hõ~°‡Å∞ KÕã≤# J*Ï˝#=Ú
Ñ¶¨Å=∞xÜ«Ú Ñ¨~°=∂`«‡ K≥ÃÑÊ#∞.
8. ã¨`«fiQÆ∞}=ÚQÆÅ"å~°∞ =∞~°}Õz# Ñ≤^ŒÑ¨ T~°úfiÖ’Hõ=ÚÅ‰õΩ áÈ=Ù^Œ∞~°∞.
~°*’QÆ∞}=ÚQÆÅ "å~°∞ =∞~°}Õz# =∞#∞+¨ºÖ’Hõ=Ú<Õ [x‡O`«∞~°∞. `«"≥∂QÆ∞}=Ú
QÆÅ"å~°∞ =∞~°}Õz# J^äÀÖ’Hõ=ÚÅ‰õΩ áÈ=Ù^Œ∞~°∞ (Ñ¨â◊√Ñ¨H∆Íº^Œ∞Å‰õΩ [x‡O`«∞~°∞).
9. QÆ∞}Ïf`«∞_»∞ : Z=_»∞ `«#‰õΩ ãÖ„áêÑ¨Î=ÚÅ~Ú# ã¨`«fiQÆ∞} ãÖ|O^èŒ"≥∞ÿ#
ã¨∞Y=Ú#∞QÍx, ~°*’QÆ∞} ãÖ|O^èŒ"≥∞ÿ# HÍ~°º„Ñ¨=$uÎx QÍx (HÀiHõÅ<Õ) `«"≥∂QÆ∞}
ãÖ|O^èŒ"≥∞ÿ# "≥∂Ç¨Ï=Ú#∞ ^Õfi+≤OÑ¨_À Jq `˘ey áÈ~Ú#KÀ, ^•x#¿ÑH˜∆OÑ¨_À,
ã¨∞Y=ÚÅKÕ K«eOK«_À, QÆ∞}=ÚÅ∞ „Ñ¨=iÎOK«∞K«∞#fl=x =∂„`«=Ú `≥eã≤H˘#∞<À,
Z@∞=O\˜ Ñïã≤÷`«∞ÅÜ«∞O^Œ∞#∞ K«eOÑ¨Hõ xâ◊ÛÅ=ÚQÆ #∞O_»∞<À, ã¨∞Y^Œ∞óY=ÚÅO^Œ∞
ã¨=∞ÉèÏ=#QÆey Z=~°∞O_»∞<À, P`«‡Ü«∞O^Õ ã≤÷~°ÉèÏ==Ú HõeyÜ«ÚO_»∞"å_»∞,
''=∞\˜ìQÆ_»¤, ~å~Ú, |OQÍ~°=Ú—— "≥Ú^ŒÅQÆ∞"åxÜ«∞O^Œ∞ ã¨=∞|∞kú HõeyÜ«ÚO_»∞<À,
~Úëêìx+¨ì=ÚÅÜ«∞O^Œ∞ ã¨=∞ÉèÏ==Ú HõeyÜ«ÚO_»∞<À, ^è≥·~°º=O`«∞_»∞#∞, ã¨=∞ã¨Î
HÍ~°º=ÚÅÜ«∞O^Œ∞ Hõ~°Î $`«fi|∞kú =^Œ∞Å∞"å_»∞#∞, ÖËHõ ã¨=∞ã¨Î Hõ~°‡=ÚÅ#∞ `«ºlOz
x~°O`«~°=Ú „|Ç¨Ï‡x+¨ìÜ«∞O^Œ∞O_»∞"å_»∞#∞ ''QÆ∞}Ïf`«∞_»x—— P Ñ¨~°=∂`«‡ K≥ÃÑÊ#∞.
10. Z=~°∞ P ÉèíQÆ=O`«∞x, JK«OK«Å"≥∞ÿ# ÉèíH˜ÎÜ≥∂QÆ=Ú KÕ`« ¿ãqOK«∞K«∞<åfl~À J`«_Õ
QÆ∞}=ÚÅxfl\˜x Öˇã¨ûQÍ ^•\˜"≥·z „|Ç¨Ï‡=ÚQÍ #QÆ∞@‰õΩ ã¨=∞~°∞ú_»QÆ∞K«∞<åfl_»∞.
(J~°∞›_»QÆ∞K«∞<åfl_»∞) (r=#∞‡‰õΩÎ_»QÆ∞@H˘~°‰õΩ).
11. P Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡ <åâ◊~°Ç≤Ï`«∞_»∞, JK«OK«Å∞_»∞, xifiHÍ~°∞_»∞, âßâ◊fi`« ^èŒ~°‡ ã¨fi~°∂Ñ¨Ù_»∞,
JK«OK«Å P#O^Œã¨fi~°∂Ñ¨=Ú#∞ JQÆ∞ „|Ç¨Ï‡=Ú#‰õΩ P„â◊Ü«∞=Ú#∞ J~ÚÜ«Ú<åfl_»∞.
Ñ¨^è•flÅæ= J^è•ºÜ«∞"≥∞ÿ# QÆ∞}„`«Ü«∞qÉèÏQÆÜ≥∂QÆ=Ú ã¨=∂Ñ¨Î=Ú
FO `«`ü ã¨`ü.
E
W
˙
NHõ$+¨‚ Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡}Ë #=∞ó
N =∂„`Õ#=∞ó
FO J^äŒó Ñ¨&Û^Œâ’^è•ºÜ«∞ó
Ñ¨Ù~°∞ëÈ`«Î=∞„áêÑ≤ÎÜ≥∂QÆ=Ú
Ñ¨Ù~°∞ëÈ`«Î=Ú_»#QÍ Ñ¨~°=∂`«‡. ''Láêkè – ˆH∆„`«=Ú—— J#∞ Hõ∆~° Ñ¨Ù~°∞+¨µx HõO>ˇ#∞,
r=Ù_»#∞ JHõ∆~° Ñ¨Ù~°∞+¨µx HõO>ˇ#∞, "ÕÔ~·#k. "åi~°∞=Ùi HõO>ˇ#∞ L`«Î=Ú_≥· Ñ¨~°QÆ∞@ =Å#
Ñ¨~°=∂`«‡‰õΩ Ñ¨Ù~°∞ëÈ`«Î=Ú_»x ¿Ñ~°∞ HõÖˇæ#∞. J`«x ã¨fi~°∂Ñ¨"≥∞\˜ìk, J`«xx
á⁄O^Œ∞=∂~°æ"Õ∞q∞? á⁄O^Œ∞@ =Å# HõÅ∞QÆ∞ Ñ¶ë`«=ÚÖˇqfi? "≥Ú^ŒÖˇ·# q+¨Ü«∞=ÚÅ∞ `≥Å∞Ñ¨Ù@
=Å# nxx Ñ¨Ù~°∞ëÈ`«Î=∞ „áêÑ≤ÎÜ≥∂QÆ=∞O^Œ∞~°∞.
1. D ãÖ™ê~°=Ú#∞ Jâ◊fi`«÷ =$Hõ∆=Ú`À áÈÅÛ|_≥#∞. nxH˜ Pk, =∞^èŒº, JO`«O
Uq∞Ü«Ú `≥eÜ«∞‰õΩO_»∞#∞. QÆ\ ˜ìQÆ "Õà◊√§ áê`«∞‰õΩáÈ~Ú# D Jâ◊fi`«÷ =$Hõ∆=Ú#∞
JãÖQÆ=∞#∞ |Å"≥∞ÿ# PÜ«Ú^èŒ=ÚKÕ #é˜H˜"≥·z, U ™ê÷#=∞O^Œ∞ „Ñ¨"ÕtOz#"å~°∞
=∞~°Å "≥#∞Hõ‰õΩ (D „Ñ¨ÑÖK«=ÚÖ’xH˜) uiy~å~À, Z=x#∞O_ç J<åkÜ≥ÿ∞# D
ãÖ™ê~° =$Hõ∆=Ú Ü≥ÚHõ¯ „Ñ¨=$uÎ "åºÑ≤Oz Ü«Ú#fl^À, J\˜ì PkÑ¨Ù~°∞+¨µ_»∞
Ñ¨~°=∂`«‡#∞ â◊~°}∞ÉÁO^Œ∞K«∞<åfl#∞ – J#∞#\˜ì ÉèÏ=#`À P Ñ¨~°=∂`«‡ Ñ¨^Œ=Ú#∞
"≥^ŒHõ=Öˇ#∞.
2. Ñ¨~°=∂`«‡ – JOâ◊=Ú, r=Ö’Hõ=Ú#O^Œ∞ r=Ù_≥· – „Ñ¨Hõ$uÜ«∞O^Œ∞#fl K«‰õ∆Ω=Ù, `«fiH±,
„â’„`«, lÇ¨Ïfi, „Ñ¶¨∂}, =∞#O|∞Å#∞ P~°∞ WO„kÜ«∞=ÚÅ#∞ PHõi¬OK«∞K«∞#flq.
3. ''r=Ù_»∞—— â◊s~°=Ú#∞ q_çz "≥à◊√§#Ñ¨Ù_»∞, #∂`«# â◊s~°=Ú#∞ á⁄O^Œ∞#Ñ¨Ù_»∞,
Ñ¨Ù+¨Ê=ÚÅ #∞O_ç QÍe "åã¨##∞ „QÆÇ≤ÏOz áÈ=Ù K«O^Œ=Ú#, ÑÖKÕO„kÜ«∞=ÚÅ∞,
=∞#ã¨∞û J#∞ PiO\˜x „QÆÇ≤ÏOz "≥_»Å∞K«∞<åfl_»∞.
4. P`«‡™êH∆Í`å¯~°=Ú#ÔH· „Ñ¨Ü«∞`«fl=Ú KÕÜ«ÚK«∞#fl ''Ü≥∂QÆ∞Å∞——, `«# Ü«∞O^Œ∞#fl\˜ì D
Ü«∂`«‡#∞ K«∂K«∞K«∞<åfl~°∞. (J#∞Éèí∂`«"≥Ú#~°∞ÛH˘#∞K«∞<åfl~°∞). J@∞¡ „Ñ¨Ü«∞`«fl=Ú
KÕÜ«ÚK«∞#fl "åÔ~·##∞ z`«Îâ◊√kú ÖËx Jq"Õ‰õΩÅ∞ D P`«‡#∞ K«∂_»*ÏÅ‰õΩ<åfl~°∞,
(z`«Îâ◊√kúH˜ „áê=ÚYº`«xK≥Û#∞ Ñ¨~°=∂`«‡).
5. Ñ¨~°=∂`«∞‡_»∞ Éèí∂q∞x „Ñ¨"ÕtOz, â◊H˜ÎKÕ`«, ã¨=∞ã¨Î „áê}˜HÀ@¡#∞, ^èŒiOK«∞K«∞<åfl_»∞
(xÅ∞Ñ¨ÙK«∞<åfl_»∞). ~°ã¨ã¨fi~°∂Ñ¨Ù_»QÆ∞ K«O„^Œ∞_≥· ã¨ã¨º=ÚÅxflO\˜x áÈ+≤OK«∞K«∞<åfl_»∞.
6. PÑ¨~°=∂`Õ‡ "≥·âßfi#~°∞_≥·, [~î°~åyfl J~Ú „áê}∞ÅÜ≥ÚHõ¯ â◊s~°=Ú#∞ P„â◊~ÚOz,

„áê}, Jáê# "åÜ«Ú=ÙÅ`À QÆ∂_»∞H˘x <åÅ∞QÆ∞ q^èŒ=ÚÅQÆ∞ J#fl=ÚÅ#∞
(PÇ¨~°=Ú) Ñ¨K«#=Ú KÕÜ«ÚK«∞<åfl_»∞.
7. ã¨=∞ã¨Î „áê}∞Å Ç¨Ï$^ŒÜ«∞=Ú#O^Œ∞ P Ñ¨~°=∂`«‡ x=ã≤OK«∞K«∞<åfl_»∞. P ''Ñ¨~°=∂`«‡——
=Å<Õ r=Ù#‰õΩ, *Ï˝Ñ¨Hõâ◊H˜Î, *Ï˝#=Ú (`≥eq), =∞~°Ñ¨Ù HõÅ∞QÆ∞K«∞#flq. "Õ^Œ=ÚÅxfl\˜
KÕ`« `≥eÜ«∞^Œy#"å_»∞ J~Ú=Ù<åfl_»∞. "Õ^Œ=Ú <≥iy#"å_»∞ ‰õÄ_» ''PÉèíQÆ=O`«∞_Õ——
J~Ú=Ù<åfl_»∞.
8. ''r=Ù_»∞—— <åâ◊=ÚÖËx"å_»∞ (JHõ∆~°∞_»∞). ''^ÕÇ¨Ï=ÚÅ∞—— (Láê^èŒ∞Å∞) Hõ∆~°=ÚÅx
''Ñ¨~°=∂`«‡—— K≥Ñ≤ÊÜ«Ú<åfl_»∞.
9. ''Ñ¨~°=∂`«‡—— Hõ∆~° ã¨fi~°∂Ñ¨Ùx HõO>ˇ q∞Oz#"å_»∞, JHõ∆~° ã¨fi~°∂Ñ¨Ùx (r=Ùx) HõO>ˇ
„âı+¨ì"≥∞ÿ#"å_»∞. JO^Œ∞=Å# „Ñ¨ÑÖK«=Ú#O^Œ∞#∞, "Õ^Œ=ÚÅO^Œ∞#∞ ''Ñ¨Ù~°∞ëÈ`«Î=Ú_»——
x „Ñ¨ã≤kúÔHÔH¯#∞.
10. Z=~°∞ J*Ï˝#=Ú ÖËx"åÔ~· D „Ñ¨HÍ~°=ÚQÆ P Ñ¨~°=∂`«‡#∞ Ñ¨Ù~°∞ëÈ`«Î=ÚxQÍ
<≥é∞QÆ∞K«∞<åfl~À, J`«#∞ ã¨=∞ã¨Î=Ú `≥eã≤#"å_»QÆ∞K«∞ Ñ¨ÓiÎ =∞#ã¨∞`À P ÉèíQÆ=O`«∞x
ÉèílOK«∞K«∞<åfl~°∞.
11. ÃÑ· q+¨Ü«∞=Ú#∞ K«Hõ¯QÍ `≥eã≤H˘x#"å_»∞ *Ï˝#=O`«∞_»∞#∞ Hõ$`«Hõ$`«∞º_»∞#∞ HÍQÆÅ_»∞.
Ñ¨k¿ÇÏ#= J^è•ºÜ«∞"≥∞ÿ# Ñ¨Ù~°∞ëÈ`«Î=∞„áêÑ≤ÎÜ≥∂QÆ=Ú ã¨=∂Ñ¨Î=Ú
FO `«`ü ã¨`ü.
E
W
˙
NHõ$+¨‚ Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡}Ë #=∞ó
N =∂„`Õ#=∞ó
FO J^äŒó ëÈ_»â’^è•ºÜ«∞ó
^≥·"åã¨∞~°ãÖÑ¨kfiÉèÏQÆÜ≥∂QÆ=Ú
ãÖÑ¨^Œ J#QÍ Sâ◊fi~°º=Ú. ^≥·= ãÖÑ¨^Œ J#QÍ ^≥·gHõ=ÚÅQÆ∞ ã¨^Œ∞æ}=ÚÅ Ü≥ÚHõ¯
ãÖÑüÎ. r=Ùx ÉèíQÆ=O`«∞x ã¨g∞Ñ¨=Ú#‰õΩ KÕ~°∞Û ãÖÑ¨^Œ. Jã¨∞~° ãÖÑ¨^Œ J#QÍ ~åHõ∆ã¨
QÆ∞}=ÚÅ∞. ^Œ∞~°∞æ}=ÚÅ~åt. ÉèíQÆ=O`«∞x ^Œ∂~°=ÚQÍ KÕÜ«Ú#\˜ì ^Œ∞j≈Å=Ú.
1. ^≥·==Ú#∞ á⁄O^Œ∞@‰õΩ Éèí‰õΩÎ#‰õΩO_»=Åã≤# ^≥·=QÆ∞} ãÖÑ¨^Œ :
1) ÉèíÜ«∞=Ú ÖË‰õΩO_»∞@ 2) JO`«óHõ~°}â◊√kú, 3) *Ï˝#Ü≥∂QÆ=Ú#O^Œ∞O_»∞@ 4)
^•#=Ú 5) ÉÏ¿ÇÏO„kÜ«∞ x„QÆÇ¨Ï=Ú 6) Ü«∞[˝=Ú (*Ï˝#) 7) "Õ^Œâß„™êÎ^Œ∞Å
J^èŒºÜ«∞#=Ú 8) `«Ñ¨ã¨∞û 9) HõÑ¨@=Ú ÖË‰õΩO_»∞@ 10) `åºQÆ|∞kú HõeyÜ«ÚO_»∞@
11) âßOuã¨fiÉèÏ==Ú 12) U „áê}˜H˜xfl ÉÏ^èŒ#∞ HõÅ∞QÆ KÕÜ«∞‰õΩO_»∞@ 13) ã¨`«º=Ú
14) HÀÑ¨=Ú ÖË‰õΩO_»∞@ 15) H˘O_≥=ÚÅ∞ K≥Ñ¨Ê‰õΩO_»∞@ (Kå_ôÅ∞) 16) „áê}∞ÅO^Œ∞
^ŒÜ«∞ Hõey Ü«ÚO_»∞@ 17) q+¨Ü«∞=ÚÅO^•ã¨H˜Î ÖË‰õΩO_»∞@ 18) =∞$^Œ∞`«fi=Ú 19)
^èŒ~°‡ q~°∞^Œú HÍ~°º=ÚÅO^Œ∞ ã≤QÆ∞æ HõeyÜ«ÚO_»∞@ 20) K«OK«Åã¨fiÉèÏ==Ú ÖË‰õΩO_»∞@
21) „ÑüÉèí („|Ç¨Ï‡`Õ[ã¨∞û) 22) F~°∞Ê 23) ÉÏÇ¨ºÉèíºO`«~° â◊√z`«fi=Ú 24) Z=iH˜x
„^ÀÇ¨Ï=Ú KÕÜ«∞‰õΩO_»∞@ „^ÀÇ¨ÏzO`«#=Ú ÖË‰õΩO_»∞@ 25) ™êfiuâ◊Ü«∞=Ú ÖË‰õΩO_»∞@
`å#∞ Ñ¨ÓlOÑ¨|_»∞"å_»#<≥_ç QÆ~°fi=Ú ÖË‰õΩO_»∞@ J#∞ hã¨∞QÆ∞}=ÚÅxflÜ«Ú ^≥·=
ãÖÑüÎ Ü«∞O^Œ∞ Ñ¨Ù\˜ì# "åxH˜ HõÅ∞QÆ∞K«∞#flq.
2. Pã¨∞~° QÆ∞}=ÚÅ∞ : _»O|=Ú, QÆ~°fi=Ú, Jaè=∂#=Ú (^Œ∞~°Ç¨ÏOHÍ~°=Ú), HÀÑ¨=Ú
("å‰õΩ¯ =Ú#flQÆ∞ "åxÜ«∞O^Œ∞), HÍiî#º=Ú, Jq"ÕHõ=Ú J#∞ h^Œ∞~°∞æ}=ÚÅ∞ Pã¨∞s
ãÖÑüÎ Ü«∞O^Œ∞ Ñ¨Ù\˜ì# "åxH˜ HõÅ∞QÆ∞K«∞#flq.
3. ''^≥·g ãÖÑ¨^Œ—— ÑïÑ¨Ó~°‚ ãÖ™ê~° |O^èŒx=$uÎx, ''Jã¨∞sãÖÑ¨^Œ—— Q˘Ñ¨Ê ãÖ™ê~°
|O^èŒ=Ú#∞ HõÅ∞QÆ∞ KÕÜ«Ú#x xâ◊Û~ÚOÑ¨|_ç#k.
4. Jã¨∞s ãÖÑ¨^Œ QÆÅ"ås q^èŒ=ÚQÆ "å^Œ# KÕÜ«Ú^Œ∞~°∞ :–
[QÆ`«∞Î Jã¨`«∞Î JxÜ«Ú, "Õ^Œ=Ú „Ñ¨=∂}~°Ç≤Ï`«=∞xÜ«Ú, „Ñü+¨ì ÖËx^ŒxÜ«Ú,
Dâ◊fi~°∞_»∞ ÖË_»xÜ«Ú, HÍ=∞"Õ∞ ¿ÇÏ`«∞=ÙQÆÅ^≥· „ã‘Î–Ñ¨Ù~°∞+¨ ãÖ|O^èŒ=ÚKÕ`« D
[QÆ`«ÎO`«Ü«Ú Hõey#^ŒxÜ«Ú, "Õ~°∞ HÍ~°}=Ú ÖË^ŒxÜ«¸ "åkO`«∞~°x Ñ¨~°=∂`«∞‡_»∞

K≥ÃÑÊ#∞.
5. "å~°∞ ''`«xqf~°x—— HÍ=∞=Ú <å„â◊~ÚOz, _»O|=Ú, Jaè=∂#=Ú, =∞^Œ=Ú
QÆÅ"åÔ~·, Jq"ÕHõ=Ú =Å# K≥_»∞ Ñ¨@∞ì^ŒÅ <å„â◊~ÚOz, JÑ¨q„`«=ÚÅQÆ∞ „=`«=ÚÅ∞
(hK«=$`«∞ÎÅ∞) QÆÅ "åÔ~· „Ñ¨=iÎOK«∞K«∞<åfl~°∞.
6. `«=Ú‡ `å=Ú Q˘Ñ¨ÊQÍ `«ÅK«∞"å~°∞#∞, q#Ü«∞=Ú (=∞~åº^Œ) ÖËx "å~°∞#∞, ^èŒ#=Ú
HõÅ^Œx Jaè=∂#=Ú`À#∞, =∞^Œ=Ú`À#∞ ‰õÄ_ç Ü«ÚO_»∞"å~°∞#∞, JÇ¨ÏOHÍ~°=Ú#∞,
|Å=Ú#∞, QÆ~°fi=Ú#∞, HÍ=∞=Ú#∞, „HÀ^èŒ=Ú#∞ ÉÏQÆ∞QÆ P„â◊~ÚOz# "å~°∞#∞, "åi
â◊s~°=ÚÅO^Œ∞#∞, W`«~°∞Å â◊s~°=ÚÅO^Œ∞#∞ L#fl ''Ñ¨~°=∂`«‡#∞—— ^Õfi+≤OK«∞"å~°∞#∞,
Jã¨∂Ü«∞#∞ QÆÅ"åÔ~· _»O|=Ú`À âßGq~°∞^Œú=ÚQÆ, <å=∞=∂„`«Ñ¨Ù Ü«∞[˝=ÚÅKÕ
Ü«∂QÆ=Ú KÕÜ«ÚK«∞O^Œ∞~°∞.
7. D „Ñ¨HÍ~°=ÚQÆ ã¨=∞ã¨Î „áê}∞ÅÖ’ QÆÅ P`«‡Ü«∞QÆ∞ ÉèíQÆ=O`«∞x ^Õfi+≤OK«∞"å~°∞#∞,
Hõ$Ï~°∞Å∞#∞, áêÑ¨HÍ~°º=ÚÅ#∞ KÕÜ«Ú"å~°∞#∞, J\˜ì =∞#∞*Ï^èŒ=ÚÅ#∞ Ñ¨~°=∂`«‡,
[##, =∞~°} ~°∂Ñ¨=∞QÆ∞ ãÖ™ê~° =∂æ=ÚÅO^Œ∞ Jã¨∞~° ãÖ|O^èŒ"≥∞ÿ# 'hK«[#‡ÅO^Õ—
ZÅ¡Ñ¨C_»∂ „`Àã≤"ÕÜ«Ú#x P Ñ¨~°=∂`«‡ K≥ÃÑÊ#∞.
8. Jã¨∞s ãÖ|O^èŒ"≥∞ÿ# hK«[#‡=Ú#∞, á⁄Ok# "å~°ÅQÆ∞ =¸_è»∞Å∞ „Ñü
[#‡=Ú#O^Œ∞#∞ ÉèíQÆ=O`«∞x á⁄O^ŒHõÜÕ∞, `åxÑ¨Ù_»∞ á⁄Ok# [#‡=ÚHõ#fl hK«"≥∞ÿ#
[#‡=Ú#∞ á⁄O^Œ∞K«∞<åfl~°∞.
9. ''HÍ=∞=Ú, „HÀ^èŒ=Ú, Ö’Éèí=Ú—— D =¸_»∞#∞ #~°Hõ ^•fi~°=ÚÅ∞, Hõ#∞Hõ „Ñürq D
=¸_çO\˜x q_çzÃÑ>ì=Öˇ#∞. ÖËHõáÈ`Õ `«##∞ `å#∞ #~°Hõ=Ú# Ñ¨_»„^Àã¨∞‰õΩ#fl>Ë¡.
10. Z=_»∞ ''âß„™ÈÎHõÎ=∞QÆ∞ qkèx—— q_çzÃÑ\˜ì, `«# ~Ú+¨ì=Ú=zÛ#@∞¡ „Ñ¨=iÎOK«∞<À
J\˜ì"å_»∞ ''Ñ¨Ù~°∞ëê~°÷ã≤kú——x QÍx, ''ã¨∞Y=Ú#∞——QÍx, L`«Î=∞QÆuÜ«∞QÆ∞ ''"≥∂Hõ∆=Ú#∞——
QÍx á⁄O^Œ<Õ~°_»∞.
Ñ¨^ŒÇ¨~°= J^è•ºÜ«∞"≥∞ÿ# ^≥·"åã¨∞~° ãÖÑ¨kfiÉèÏQÆÜ≥∂QÆ=Ú ã¨=∂Ñ¨Î=Ú
FO `«`ü ã¨`ü.
E
W
˙
NHõ$+¨‚ Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡}Ë #=∞ó
N =∂„`Õ#=∞ó
FO J^äŒó ã¨Ñ¨Î^Œâ’^è•ºÜ«∞ó
„â◊^•ú„`«Ü«∞qÉèÏQÆ Ü≥∂QÆ=Ú
„â◊^Œú =¸_»∞ (3) q^èŒ=ÚÅ∞QÍ #∞O_»∞#∞. 1) ™êufiHõ „â◊^Œú 2) ~å[ã≤Hõ „â◊^Œú
3) `å=∞ã≤Hõ „â◊^ŒúÅx =¸_»∞ q^èŒ=ÚÅ∞. UU „â◊^ŒúQÆÅ"åx ÅHõ∆}=ÚÅ∞ UU q^èŒ=ÚÅ∞QÆ
#∞O_»∞<À q=iOK«∞#k QÆ#∞Hõ nxx ''„â◊^•ú„`«Ü«∞ qÉèÏQÆÜ≥∂QÆ—— =∞O^Œ∞~°∞.
1. ã¨=∞ã¨Îr=ÙÅ‰õΩ#∞ "åi"åi Ñ¨Ó~°fi[#‡ ãÖ™ê¯~°=Ú ##∞ãïOz ã¨fiÉèÏ==Ú(QÆ∞}=Ú)
HõÅ∞QÆ∞K«∞#flk. D r=Ù_»∞ ''„â◊^Œú——ÜÕ∞ ã¨fi~°∂Ñ¨=ÚQÆ QÆÅ"å_≥· L<åfl_»∞. Z=_≥\ ˜ì „â◊^Œú
(QÆ∞}=Ú) HõeyÜ«ÚO_»∞<À J`«_»\ ˜ì „â◊^ŒúÜÕ∞ (QÆ∞}=O`«∞_Õ) JQÆ∞K«∞<åfl_»∞. `«„^Œ∂Ñ¨Ù_Õ
J~Ú Ü«ÚO_»∞#x ÉèÏ==Ú (J\˜ì QÆ∞}=ÚQÆÅ PÖ’K«<Õ =K«∞Û#∞).
2. ã¨`«fiQÆ∞}=Ú QÆÅ"å~°∞ ^Õ=`«Å#∞, ~°*’QÆ∞}=Ú QÆÅ"å~°∞ Ü«∞‰õ∆ΩÅ#∞, ~åHõ∆ã¨∞Å#∞,
`«"≥∂QÆ∞}=ÚQÆÅ"å~°∞, Éèí∂`«, „¿Ñ`«, QÆ}=ÚÅ#∞ Ñ¨ÓlOK«∞K«∞<åfl~°∞.
3. ÜÕ∞ [#∞Å∞ â◊s~°=Ú##∞#fl\˜ì ÑÖK« Éèí∂`«=ÚÅ ã¨=Ú^•Ü«∞=Ú#∞ (WO„kÜ«∞
ã¨=Ú^•Ü«∞=Ú#∞) (LÑ¨"å™ê^Œ∞ÅKÕ) â◊√+≤¯OÑ¨KÕÜ«Ú"å~°∞, â◊s~°=Ú#O^ŒO`«~åºq∞QÆ
#∞#fl P Ñ¨~°=∂`«‡#∞ Hõ+¨ì ÃÑ@∞ì"å~°∞#∞, ^ŒOÉèíO, JÇ¨ÏOHÍ~°=ÚÅ`À ‰õÄ_ç# "å~°∞#∞,
HÍ=∞=Ú, Pã¨H˜Î, Ñ¨â◊√|Å=Ú HõÅ"å~°∞#∞ Jq"Õ‰õΩÅ∞#∞ J~Ú âßG=Ú#O^Œ∞
qkèOÑ¨|_»xkÜ«Ú, `«=∞‰õΩ#∞, W`«~°∞Å‰õΩ#∞, ÉÏ^èŒ#∞ HõeyOK«∞#kÜ«Ú#QÆ∞
`«Ñ¨ã¨∞û#∞ KÕÜ«ÚK«∞<åfl~À, J\˜ì"åix ''Jã¨∞~°ã¨fiÉèÏ==Ú—— QÆÅ"åixQÆ
`≥eã≤H˘#=Öˇ#∞.
4. ™êufiHõ QÆ∞}=ÚÅ∞ QÆÅ"åiH˜+¨ì"≥∞ÿ# PÇ¨~°=Ú : PÜ«Úã¨∞û#∞, ^ÕÇ¨Ï|Å=Ú#∞,
P~ÀQÆº=Ú#∞, ™œYº=Ú#∞, „Ñ‘ux ÉÏQÆ∞QÆ =$kú <˘OkOK«∞#qÜ«Ú, ~°ã¨=ÚQÆÅqÜ«Ú,
K«=Ú~°∞ QÆÅqÜ«Ú, ^ÕÇ¨Ï=∞O^Œ∞ KåÖÏHÍÅ=ÚO_»∞#qÜ«Ú, =∞<ÀÇ¨Ï~°=ÚÖˇ·#qÜ«Ú
#QÆ∞ PÇ¨~°=ÚÅ∞ ã¨`«fiQÆ∞}=ÚQÆÅ"åiH˜+¨ì=Ú.
5. ~°*’QÆ∞}=ÚQÆÅ"åi H˜+¨ì"≥∞ÿ# PÇ¨~°O : KÕ^Œ∞QÍ#∞, Ñ¨ÙÅ∞Ñ¨ÙQÍ#∞, LÑ¨ÊQÍ#∞,
q∞H˜¯e"Õ_çQÍ#∞, HÍ~°=ÚQÍ#∞, K«=Ú~°∞ÖËxqQÍ#∞, ^•Ç¨Ï=Ú HõÅ∞QÆ∞*ËÜ«Ú#qQÍ#∞
#∞O_»∞#kÜ«Ú, ^Œ∞óY=Ú#∞ =∞<À"åº‰õΩÅ`«#∞ HõÅ∞QÆ∞KÕÜ«Ú PÇ¨~°=ÚÅ∞
~°*’QÆ∞}=Ú QÆÅ"åiH˜ W+¨ì"≥∞ÿÜ«Ú#flq.
6. `å=∞ã¨QÆ∞}=Ú QÆÅ"åiH˜+¨ì"≥∞ÿ# PÇ¨~°=Ú : áêzáÈ~Ú#k, xÅfi=Ù#flk,

^Œ∞~°æO^èŒ=ÚQÆÅkÜ«Ú, Jâ◊√^Œú=ÚQÍ#∞#flkÜ«Ú, ZOyekÜ«Ú "≥Ú^ŒÅQÆ∞ PÇ¨~°=Ú
`«"≥∂QÆ∞}=Ú QÆÅ"åiH˜+¨ì=Ú.
7. ™êufiHõÜ«∞[˝=Ú : âßGã¨=∞‡`«"≥∞ÿ, Ñ¶¨ÖÏ¿ÑHõ∆ ÖËHõ KÕÜ«Ú Ü«∞[˝=Ú ''™êufiHõÜ«∞[˝——
=∞#|_»∞#∞.
8. Ñ¶¨Å=Ú#∞ QÀiÜ«Ú, _»O|=Ú H˘~°‰õΩ (Q˘Ñ¨ÊHÀãÖ, "≥∞Ñ¨CHÀãÖ) KÕÜ«∞|_»∞ Ü«∞[˝O
''~å[ã¨Ü«∞[˝=∞—— x JO^Œ∞~°∞.
9. âßG=ÚÖ’ K≥Ñ¨Êx „Ñ¨HÍ~°=Ú KÕÜ«Ú#kÜ«Ú, J#fl^•#=ÚÖËxkÜ«Ú,
=∞O„`«~°Ç≤Ï`«"≥∞ÿ#kÜ«Ú, ^ŒH˜∆}ÖËxkÜ«Ú #QÆ∞ Ü«∞[˝=Ú ''`å=∞ã¨ Ü«∞[˝—— =∞#|_»∞#∞.
10. ™êufiHõ `«Ñ¨ã¨∞ûÅ∞ 3. J) âßs~°Hõ `«Ñ¨ã¨∞û P) "åzHõ `«Ñ¨ã¨∞û W) =∂#ã≤Hõ `«Ñ¨ã¨∞û.
âßs~°Hõ `«Ñ¨ã¨∞û : „|Ç¨Ï‡x+¨µìÅ#∞, QÆ∞~°∞=ÙÅ#∞, ^Õ=`«Å#∞, *Ï˝#∞Å#∞ Ñ¨ÓlOK«∞@,
ÉÏÇ¨Ïº JÉèíºO`«~° â◊√kú HõeyÜ«ÚO_»∞@, HõÑ¨@=Ú ÖË‰õΩO_»∞@ (KÕ¿ãk K≥Ñ¨Ê=Öˇ,
=∞#ã¨∞Ö’x^Õ =∂\Ï¡_»=Öˇ) (=∞#ã¨∞Ö’ PÖ’zOKÕ q+¨Ü«∂xfl J|^Œú=∂_ç "Õˆ~
q+¨Ü«∞O K≥Ñ¨Ê‰õÄ_»^Œ∞) „|Ç¨Ï‡K«~°º „=`«=Ú áêeOK«∞@, U „áê}˜x
Ç≤ÏOã≤OÑ¨‰õΩO_»∞@, ''âßs~°Hõ `«Ñ¨ã¨∞û—— J#|_»∞#∞.
"åK«Hõ `«Ñ¨ã¨∞û : W`«~°∞Å =∞#ã¨∞û#‰õΩ ÉÏ^èŒHõÅ∞QÆ∞‰õΩO_» =∂\Ï¡_»∞@, ã¨`«º"≥∞ÿ#k,
„Ñ≤Ü«∞"≥∞ÿ#kÜ«Ú, XHõiH˜ "Õ∞Å∞ HõeyOK«∞#kÜ«Ú =∂\Ï¡_»∞@, ~å=∂Ü«∞}=Ú,
ÉèÏ~°`«=Ú, "Õ^Œ=ÚÅ∞, ÉèíQÆ=næ`« "≥Ú^ŒÅQÆ∞#q K«^Œ∞=Ù@, „Ñ¨}"åk=∞O„`«=ÚÅ#∞
[Ñ≤OK«∞@ ''"åzHõ `«Ñ¨ã¨û——#|_»∞#∞.
=∂#ã≤Hõ `«Ñ¨ã¨∞û : =∞#ã¨∞û#∞ x~°‡Å=ÚQÍ #∞OK«∞@, =ÚY„Ñ¨ã¨#fl`«,
P`«‡^è•º#=Ú#O^Õ =∞#ã¨∞ xeÑ≤ Z‰õΩ¯=QÍ =∞ø#=ÚQÍ #∞O_»∞@, =∞#ã¨∞#∞ ÉÏQÆ∞QÍ
x„QÆÇ≤ÏOz, Ñïâ◊√^Œú=∞QÆ∞ ÉèÏ==Ú HõeyÜ«ÚO_»∞@, "≥∂ã¨=Ú =Ú#flQÆ∞#q
ÖË‰õΩO_»∞@ "≥Ú^ŒÅQÆ∞#q ''=∂#ã≤Hõ `«Ñ¨ã¨û——#|_»∞#∞.
11. W`«~°∞ÅKÕ Q“~°qOÑ¨|_»=Öˇ#∞, Ñ¨ÓlOÑ¨|_»=Öˇ#∞, ã¨<å‡xOÑ¨|_»=Öˇ#∞ Jx
_»O|=Ú`À KÕÜ«∞|_»∞ `«Ñ¨ã¨∞û Jã≤÷~°"≥∞ÿ JxtÛ`«"≥∞ÿ#\˜ì Ñ¶¨Å=ÚQÆÅ^≥· D
„Ñ¨ÑÖK«=Ú# ''~å[ã¨`«Ñ¨ã¨∞û—— Jx K≥Ñ¨Ê|_ç#k.
12. =¸~°öÑ¨Ù Ñ¨@∞ì^ŒÅ`À `«# â◊s~°=Ú#∞ ÉÏkèOK«∞H˘#∞@ ^•fi~å QÍx, ÖËHõ W`«~°∞Å#∞
<åâ◊#=Ú KÕÜ«∞=Öˇ##∞ `«ÅOÑ¨Ù`ÀQÍx KÕÜ«∞|_»∞ `«Ñ¨ã¨∞û ''`å=∞ã≤Hõ `«Ñ¨ã¨û——
#|_»∞#∞.
13. ^•#=Ú#∞ QÆ∞iOz :

1) ™êufiHõ ^•#=Ú : ^•#=Ú KÕÜ«∞=Öˇ#∞ J#∞ xâ◊ÛÜ«∞=Ú`À U^•#=Ú
Ñ¨Ù}º„Ñ¨^Õâ◊=∞O^Œ∞#∞, Ñ¨Ù}ºHÍÅ=∞O^Œ∞#∞, Ü≥∂QÆ∞º_»QÆ∞ "åxH˜, „Ñ¨`«∞ºÑ¨HÍ~°=Ú
KÕÜ«Úâ◊H˜Î ÖËx "åxH˘~°‰õΩ DÜ«∞|_»∞K«∞#fl^À Jk ''™êufiHõ^•#=∞——x K≥Ñ¨Ê|_≥#∞.
2) ~å[ã¨^•#=Ú : Ñ¶¨ÖÏ¿ÑHõ∆<åtOz ÖËHõ „Ñ¨`«∞ºÑ¨HÍ~°=ÚH˘~°‰õΩ QÍx, =∞#óˆH¡â◊=Ú`À
QÍx DÜ«∞|_»∞ ^•#=Ú ''~å[ã¨^•#=∞—#|_»∞#∞.
3) JÑ¨q„`«=∞QÆ∞ (J~°∞›Å∞HÍx) ^Õâ◊HÍÅ=ÚÅO^Œ∞#∞, áê„`«∞Å∞HÍx"åx H˘~°‰õΩ
ã¨`å¯~°â◊¥#º=ÚQÆ#∞, J=∞~åº^Œ`À#∞ DÜ«∞|_»∞^•#=Ú ''`å=∞ã¨^•#=∞——x
K≥Ñ¨Ê|_≥#∞.
14. Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡=Ú#‰õΩ ''F"£∞—— JxÜ«Ú#∞, ''`«`ü—— JxÜ«Ú, ''ã¨`ü—— JxÜ«Ú =¸_»∞ ¿Ñ~°∞¡
K≥Ñ¨Ê|_≥#∞.
15. HõÅ^Œ∞ J<≥_ç J~°÷=∞O^Œ∞#∞, =∞Ozk J<≥_ç J~°÷=∞O^Œ∞#∞ ''ã¨`ü—— J#∞ DÑ¨~°„|Ç¨Ï‡
<å=∞=ÚK«ÛùiOÑ¨|_»∞K«∞#flk. J>Ë¡ L`«Î=∞"≥∞ÿ# Hõ~°‡=Ú#O^Œ∞ P ''ã¨`ü—— J#∞ Ñ¨^Œ=Ú
"å_»|_»∞K«∞#flk.
16. Ü«∞[˝=Ú#O^Œ∞, ^•#=Ú#O^Œ∞, `«Ñ¨ã¨∞û #O^Œ∞ QÆÅ x+¨ª‰õÄ_» (LxH˜) 'ã¨`ü— Jx
K≥Ñ¨Ê|_»∞K«∞#flk =∞iÜ«Ú „|Ç¨ÏŸ‡^ÕÌâ◊º"≥∞ÿ# (ÉèíQÆ=„fÊ`«º~°ú"≥∞ÿ#) Hõ~°‡Å∞ ‰õÄ_» 'ã¨`ü—
JxÜÕ∞ Ñ≤Å∞=|_»∞K«∞#flq.
17. J„â◊^Œú`À KÕÜ«∞|_ç# Ç¨ÏŸ=∞=ÚQÍx, ^•#=ÚQÍx, `«Ñ¨ã¨∞ûQÍx, U W`«~° Hõ~°‡Å∞QÍx,
WÇ¨ÏÖ’Hõ ã¨∞Y=Ú#∞ QÍx Ñ¨~°Ö’Hõ ã¨∞Y=Ú#∞ QÍx HõÅ∞QÆKÕÜ«∞=Ù.
Ñ¨k¿ÇÏ_»= J^è•ºÜ«∞"≥∞ÿ# „â◊^•ú„`«Ü«∞qÉèÏQÆÜ≥∂QÆ=Ú ã¨=∂Ñ¨Î=Ú
FO `«`ü ã¨`ü.
E
W
˙
NHõ$+¨‚ Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡}Ë #=∞ó
N =∂„`Õ#=∞ó
FO J^äŒó Jëêì^Œâ’^è•ºÜ«∞ó
"≥∂Hõ∆ã¨<åºã¨ Ü≥∂QÆ=Ú
"≥∂Hõ∆=∞#QÍ q_»∞^ŒÅ. |O^èŒ=Ú #∞O_ç q_»∞^ŒÅ. [## =∞~°}=ÚÅ #∞O_ç q_»∞^ŒÅ.
|O^èŒq=ÚH˜Î Ü«∞x ÉèÏ==Ú. ã¨<åºã¨=∞#QÍ `åºQÆ=Ú. `åºQÆ=∞#fl ã¨<åºã¨=Ú. Ô~O_»∂ XHõ¯>Ë.
^ÕÇ¨Ï=Ú, =∞#ã¨∞, Éè∫uHõ „Ñ¨ÑÖK« q+¨Ü«∞=ÚÅ∞, "≥∂Hõ∆~°∂Ñ¨Ù_»QÆ∞ P`«‡<˘Hõ¯^•x<Õ
â◊~°}∞ÉÁO^Œ=Öˇ#∞. ã¨~°fiãÖQÆ Ñï`åºQÆ=Ú =Å# "≥∂Hõ∆=Ú ÅaèOK≥_ç#x É’kèOÑ¨|_»∞
J^è•ºÜ«∞=ÚQÆ@KÕ ''"≥∂Hõ∆ã¨<åºã¨—— Ü≥∂QÆ=∞x ¿Ñ~°∞=zÛ#k.
1. Ü«∞[˝=Ú, ^•#=Ú, `«Ñ¨ó (`«Ñ¨ã¨∞û) J<≥_ç Hõ~°‡Å#∞ =^ŒÅQÆ∂_»^Œ∞, Jq KÕÜ«∞`«y#q.
Ü«∞[˝, ^•#, `«ÑÖ|∞Å∞ |∞kú=∞O`«∞Å‰õΩ Ñ¨q„`«`«#∞ (z`«Îâ◊√kúx) HõÅ∞QÆKÕÜ«Ú#"≥·
Ü«Ú#flq.
2. Ü«∞[˝, ^•#, `«Ñ¨ó Hõ~°‡Å#∞ QÆ∂_» Pã¨H˜Îx, Ñ¶¨Å=ÚÅ#∞ q_çzÜÕ∞ KÕÜ«∞=Öˇ#x
Ñ¨~°=∂`«‡ Ü≥ÚHõ¯ xtÛ`åaè„áêÜ«∞O.
3. âßG qk`«"≥∞ÿ# Hõ~°‡Å#∞ PK«iOz Jaè=∂#=Ú#∞, Ñ¶ë`«=Ú#∞ q_çz ÃÑ@ì|_ç U
Hõ~°‡ KÕÜ«Ú^Œ∞~À Jk ™êufiHõ `åºQÆ=∞O^Œ∞~°∞.
4. Hõ~°‡Å#∞ q_»∞K«∞@‰õΩ ^ÕÇ¨Ï^è•i Ü«∞QÆ∞ r=Ù#‰õΩ ™ê^èŒº=Ú HÍ^Œ∞. Z=_»∞ Hõ~°‡
Ñ¶¨Å=ÚÅ#∞ q_»∞K«∞K«∞<åfl_À J\˜ì"å_Õ ''`åºy——.
5. ^Œ∞óYHõ~°"≥∞ÿ#kÜ«Ú, ã¨∞YHõ~°"≥∞ÿ#kÜ«Ú, ã¨∞Y, ^Œ∞óY=ÚÅ∞ Ô~O_»∞#∞
QÆeã≤#kÜ«Ú#QÆ∞ Hõ~°‡Ñ¶¨Å=Ú : Hõ~°‡Ñ¶¨Å`åºQÆ=Ú KÕÜ«∞x"åxH˜, =∞~°}Ï#O`«~°=Ú
HõÅ∞QÆ∞K«∞#flq. Hõ~°‡Ñ¶¨Å `åºQÆ=Ú KÕã≤# "åiHÀ Jq Z#fl\˜H˜x HõÅ∞QÆ<Õ~°=Ù.
6. Z=xH˜ ''<Õ#∞—— Hõ~°Î#∞ J#∞ `«ÅOÑ¨ÙÖË^À, Z=x Ü≥ÚHõ¯ |∞kú, q+¨Ü«∞=ÚÅ#∞,
Hõ~°‡Å#∞ JO@^À, J`«_Õ, J`«_Õ „áê}∞ÅxflO\˜h K«OÑ≤##∞, "åã¨Î==ÚQÆ Uq∞Ü«Ú#∞
K«OÑ¨Ù@ ÖË^Œ∞. =∞iÜ«Ú #`«_»∞ (Hõ~°‡ÅKÕ, áêÑ¨=ÚKÕ) |OkèOÑ¨|_»∞@Ü«Ú ÖË^Œ∞. (Wk
P`«‡ã≤÷`«∞x Ü≥ÚHõ¯ xˆ~¡Ñ¨`«fi=Ú#∞ QÆ∂iÛ# XHÍ<˘Hõ ã≤^•úO`«=Ú =∂„`«"Õ∞. ã¨`«º=Ú
K≥Ñ¨Ê|_ç#^Õ QÍx Ç≤ÏOã¨#∞ „¿Ñˆ~Ñ≤OK«∞@ÖË^Œ∞. HÍ=Ù# "åã¨Î==ÚQÍ U „áê}˜h
K«OÑ¨QÆ∂_»^Œ∞).
7. qÉèílOÑ¨|_ç "Õ~°∞"Õ~°∞QÆ#∞#fl ã¨=∞ã¨Î K«~åK«~° „áê}∞ÅO^Œ∞#∞, XHõ¯>ˇÿ#,

<åâ◊~°Ç≤Ï`«=∞QÆ∞ ''P`«‡—— =ã¨∞Î=Ù#∞ (^≥·==Ú Ü≥ÚHõ¯ LxH˜x) qÉèílOÑ¨|_»Hõ
(UHõ=ÚQÆ) #∞#fl@∞¡ U *Ï˝#=ÚKÕ`« <≥~°∞QÆ∞K«∞<åfl_À J\˜ì *Ï˝#=Ú#∞ ™êufiHõ=∞x
`≥eã≤H˘#∞=Ú.
8. =ºH˜Î Ü≥ÚHõ¯ â◊s~°=Ú#∞ Ñ¨@∞ì‰õΩx, JkÜÕ∞ P`«‡ Jx, JkÜÕ∞ ã¨=∞ã¨Î=∞x ÉèÏqOz,
H˘O^Œ~°∞ Ñ¨#∞Å∞ KÕÜ«Ú^Œ∞~°∞. Wk `å=∞ã¨ *Ï˝#=∞#|_»∞#∞. H˘O^Œ~°∞ =ºH˜Î Ü≥ÚHõ¯
Ö’Ñë QÆ∞}=Ú<Õ K«∂K≥^Œ~°∞. Wk ~å[ã¨*Ï˝#=∞#|_»∞#∞. P`«‡#∞ K«∂_»~°∞ g~°∞.
9. Ñ¶¨ÖÏ¿ÑHõ∆ QÆÅ"å_»∞ KÕÜ«Ú Hõ~°‡#∞, JÇ¨ÏOHÍ~°=Ú`À QÆ∂_ç KÕÜ«Ú Hõ~°‡#∞ '~å[ã¨Hõ~°‡—
JO^Œ∞~°∞. `å#∞ KÕÜ«∞É’=Ù Hõ~°‡#∞ QÆ∞iOz ~åÉ’=Ù ^Œ∞óY=Ú#∞ QÍx, #+¨ì=ÚQÍx
PÖ’zOÑ¨Hõ, KÕÜ«Ú#kÜ«Ú, ÉÏ^èŒ#∞ `«=∞ ™ê=∞~°÷º=Ú#∞ QÆ∂iÛ Hõ~°Î PÖ’zOK«Hõ
KÕÜ«Ú#kÜ«Ú J~Ú# Hõ~°‡‰õΩ ''`å=∞ã¨ Hõ~°‡—— JO^Œ∞~°∞.
10. <Õ#∞ KÕÜ«ÚK«∞<åfl#∞ J#∞ JÇ¨ÏOÉèÏ==Ú ÖËHõ, Pã¨H˜Î ÖËHõ L`åûÇ¨Ï=Ú`À, ^è≥·~°º=Ú`À,
HÍ~°º=Ú ã≤kúOz##∂ ã≤kúOÑ¨‰õΩ#fl#∂ qHÍ~°=Ú#∞ K≥O^ŒHõ KÕÜ«Ú"åxx ''™êufiHõ
Hõ~°Î—— JO^Œ∞~°∞.
11. J#∞~åQÆ=Ú QÆÅ"å_»∞, Ö’aè, Jâ◊√z`«fi=Ú QÆÅ"å_»∞, Ç≤ÏO™ê ã¨fiÉèÏ==Ú QÆÅ"å_»∞,
Hõ~°‡Ñ¶¨Å=Ú#∞ PtOK«∞"å_»∞ KÕÜ«Ú Hõ~°Î#∞ ''~å[ã¨Hõ~°Î—— JO^Œ∞~°∞ (ã≤kúOz#
ãÖ`À+¨=Ú, ÖËxKÀ ^Œ∞óY=Ú á⁄O^Œ∞#∞).
12. =∞<Àx„QÆÇ¨Ï=Ú ÖËHõ, W`«~°∞Å#∞ =OzOK«∞"å_»∞, q#Ü«∞=Ú ÖËHõ Jq"ÕHõ=Ú`À
#∞O_»∞"å_»∞, ™È=∞i`«#=Ú QÆÅ"å_»∞, ZÑ¨C_»∂ kQÆ∞Å∞`À #∞O_»∞"å_»∞,
KÕÜ«∞=Åã≤# Ñ¨xx `«fi~°Ö’ KÕÜ«∞HõáÈQÍ Z#fl\˜H© KÕÜ«∞x"å_»QÆ∞ Hõ~°Î#∞, '`å=∞ã¨Hõ~°Î—
JO^Œ∞~°∞.
13. |∞kú : U |∞kú ^èŒ~°‡=Ú#O^Œ∞ J#∞~°H˜Î, J^èŒ~°‡=Ú#O^Œ∞ J~Ú+¨ì`« Hõey,
KÕÜ«∞`«y#k, KÕÜ«∞`«QÆxn, ÉèíÜ«∞=Ú–JÉèíÜ«∞=Ú, |O^èŒ=Ú–"≥∂Hõ∆=ÚÅ‰õΩ QÆÅ
=º`åºã¨=Ú#∞ `≥Å∞ã¨∞H˘#∞K«∞<åfl_À J\˜ì|∞kú '™êufiHõ—"≥∞ÿ#k.
14. U |∞kúKÕ KÕÜ«∞`«y#k, KÕÜ«∞~åxk Jx `≥Å∞ã¨∞H˘#∞@Ö’ L#flk=Ù#fl@∞¡QÍHõ
á⁄~°áê@∞QÍ "Õ~˘Hõ q^èŒ=ÚQÆ J~°÷=Ú KÕã≤H˘#∞K«∞<åfl_À J\˜ì |∞kúx ''~å[ã¨ |∞kú——
JO^Œ∞~°∞.
15. Ü≥∞=i |∞kú J^èŒ~°‡=Ú#∞ ^èŒ~°‡=∞xÜ«Ú, ã¨=∞ã¨Î Ñ¨^•~°÷=ÚÅ#∞ q~°∞^Œú=ÚÅ∞QÍ
`«ÅOK«∞<À J\˜ì |∞kú ''`å=∞ã¨ |∞kú—— Ü«∞x JO^Œ∞~°∞.
16. ^è≥·~°º=Ú : K«eOÑ¨x =∞#ã¨∞ûQÆÅ"å_≥· WO„kÜ«∞=ÚÅ Ü≥ÚHõ¯Ü«Ú, „áê}=Ú Ü≥ÚHõ¯Ü«Ú

„H˜Ü«∞Å#∞, Ü≥∂QÆ™ê^èŒ# KÕ`« „uÑ≤Ê P`«‡^è•º#=Ú# (âß„™ÈÎHõÎ=∂~°æ=Ú#)
xÅ∞=Éˇ@∞ìK«∞<åfl_À J\˜ì ^è≥·~°º=Ú ™êufiHõ"≥∞ÿ#k. U ^è≥·~°º=ÚKÕ`« =∞#∞A_»∞ Ñ¶¨ÖÏ¿ÑHõ∆
QÆÅ"å_≥· ^èŒ~°‡=Ú#∞, J~°÷=Ú#∞, HÍ=∞=Ú#∞, q∞QÆ∞Å Pã¨H˜Î`À J#∞+≤ìOK«∞K«∞<åfl_À
^•xx ~å[ã¨^è≥·~°º=∞O^Œ∞~°∞. U |∞kúKÕ`« ^Œ∞~°∞ƒùkúÜ«∞QÆ∞ =∞#∞A_»∞ x„^Œ#∞,
ÉèíÜ«∞=Ú#∞ ^Œ∞óY=Ú#∞, ãÖ`åÑ¨=Ú#∞, =∞^Œ=Ú#∞ q_»∞=Hõ Ü«ÚO_»∞<À J\˜ì
^è≥·~°º=Ú `å=∞ã¨=∞O^Œ∞~°∞.
17. ã¨∞Y=Ú : U ã¨∞Y=Ú „áê~°OÉèí=Ú#O^Œ∞, q+¨=Ú=Öˇ#∞, Ñ¨~°º=™ê#=∞O^Œ∞
J=∞$`«=Ú#∞ áÈe#kQÆ #∞O_»∞<À, `«# |∞kú Ü≥ÚHõ¯ x~°‡Å`«fi=ÚKÕ HõÅ∞QÆ∞#\˜ì
ã¨∞Y=Ú ™êufiHõ=∞x K≥Ñ¨Ê|_»∞#∞ (P^è•ºu‡Hõ ã¨∞Y=Ú, ^è•º#=Ú).
18. U ã¨∞Y=Ú q+¨ÜÕ∞O„kÜ«∞ ãÖ|O^èŒ=Ú =Å# "≥Ú^Œ@ J=∞$`«=Ú#∞ É’eÜ«Ú,
J#∞Éèí"å#O`«~°=∞O^Œ∞ q+¨=Ú =Öˇ#∞ #∞O_»∞K«∞#fl^À J\˜ì ã¨∞Y=Ú ~å[ã¨=∞x
K≥Ñ¨Ê|_ç#k.
19. U ã¨∞Y=Ú x„^Œ, ™È=∞i`«#=Ú, „Ñ¨=∞`«Î`« J#∞"åx=Å# |∞\˜ì#^≥· JO`«=∞O^Œ∞#∞,
P~°OÉèí=Ú#O^Œ∞#∞, „ÉèÏOux, J*Ï˝#=Ú#∞ HõÅ∞QÆKÕÜ«Ú<À J\˜ì^•xx `å=∞ã¨
ã¨∞Y=∞O^Œ∞~°∞.
20. „Ñ¨Hõ$u #∞O_ç |∞\˜ì#=QÆ∞ (=∂Ü«∞=Å#) D =¸_»∞ QÆ∞}=ÚÅ`À QÆ∂_ç Ü«ÚO_»x
=ã¨∞Îg Éèí∂Ö’Hõ=∞O^Œ∞QÍx, ã¨fi~°æÖ’Hõ=∞O^Œ∞QÍx, ^Õ=`«ÅO^Œ∞QÍx ZK«@#∞ ÖË^Œ∞.
21. `«# Ü≥ÚHõ¯ ^èŒ~°‡=Ú QÆ∞}=Ú ÖËxkQÆ Hõ#|_ç##∞, K«Hõ¯QÍ J#∞+≤ìOÑ¨|_ç# W`«~°∞Å
^èŒ~°‡=Ú HõO>ˇ, „âı+¨ª"≥∞ÿ#^ÕÜ«∞QÆ∞#∞. ã¨fiÉèÏ==ÚKÕ U~°Ê_ç# Hõ~°‡=Ú#∞ KÕÜ«ÚK«∞#fl
Ü≥∞_»Å =∞#∞A_»∞ áêÑ¨=Ú#∞ á⁄O^Œ_»∞.
22. ã¨=∞ã¨Î Hõ~°‡=ÚÅO^Œ∞#∞ `«QÆ∞Å∞ÉÏ@∞ <˘O^Œx |∞kúQÆÅ"å_»∞#∞, =∞#ã¨∞û#∞
[~ÚOz# "å_»∞#∞, HÀiHõÅ∞ ÖËx"å_»∞#∞ JQÆ∞ =∞#∞A_»∞ ãÖQÆ`åºQÆ=ÚKÕ
ã¨~Àfi`«¯ $+¨ì"≥∞ÿ# x„+≤¯Ü«∂`«‡ ã≤÷ux á⁄O^Œ∞K«∞<åfl_»∞.
23. "≥∂Hõ∆=Ú#Hõ~°∞›_»∞ : Jux~°‡Å |∞kú`À QÆ∂_ç# "å_»∞#∞, ^è≥·~°º=Ú`À =∞#ã¨∞û#∞
x„QÆÇ≤ÏOK«∞"å_»∞#∞, â◊|Ìã¨Ê~å≈k q+¨Ü«∞=ÚÅ#∞ q_çzÃÑ@∞ì"å_»∞#∞, ~åQÆ^Õfi+¨=ÚÅ#∞
Ñï`«ºlOK«∞"å_»∞#∞, UHÍO`«ã¨÷Å=∞O^Œ∞ x=ã≤OK«∞"å_»∞#∞, q∞`åÇ¨~°=Ú#∞
Éèí∞lOK«∞"å_»∞#∞, "å‰õΩ¯#∞, =∞#ã¨∞û#∞, â◊s~°=Ú#∞ ™êfinè#"≥Ú#~°∞ÛH˘#∞"å_»∞#∞,
^è•º#Ü≥∂QÆ `«`«Ê~°∞_≥· Ü«ÚO_»∞"å_»∞#∞, "≥·~åQÆº=Ú#∞ Öˇã¨ûQÆ J=ÅOaOK«∞"å_»∞#∞,
JÇ¨ÏOHÍ~°=Ú, |Å=Ú, "≥ÚO_çÑ¨@∞ì#∞ _»O|=Ú#∞, HÍ=∞=Ú#∞, „HÀ^èŒ=Ú#∞,

=ã¨∞ÎãÖ„QÆÇ¨Ï}=Ú#∞, ÉÏQÆ∞QÆ =^Œe"≥·K«∞"å_»#∞, =∞=∞HÍ~°=Ú ÖËx "å_»∞#∞,
âßO`«∞_»∞#∞, J~ÚÜ«ÚO_»∞"å_»∞, „|Ç¨Ï‡ã¨fi~°∂Ñ¨=Ú <˘O^Œ∞@‰õΩ J~°∞›_»QÆ∞K«∞<åfl_»∞
(„|ÃÇ·Ï‡Hõº=Ú#‰õΩ, "≥∂Hõ∆=Ú#‰õΩ J~°›`«<˘O^Œ∞K«∞<åfl_»∞).
24. „|ÃÇ·Ï‡Hõº=Ú#∞ á⁄Ok#"å_»∞, x~°‡Å"≥∞ÿ# =∞#ã¨∞ûQÆÅ"å_≥· ^Õxx QÆ∂iÛÜ«Ú
^Œ∞ódOÑ¨_»∞, ^Õxx HÀ~°_»∞, ã¨=∞ã¨Î „áê}∞ÅÜ«∞O^Œ∞#∞ ã¨=∞|∞kúQÆÅ "å_≥· P
ÉèíQÆ=O`«∞x Ü«∞O^Œe L`«Î=∞ ÉèíH˜Îx á⁄O^Œ∞K«∞<åfl_»∞.
25. ÉèíH˜ÎKÕ`« =∞#∞A_»∞ P Ñ¨~°=∂`«‡ ZO`«\ ˜"å_À, Z\˜ì"å_À, Ü«∞^•~°÷=ÚQÆ
`≥eã≤H˘#∞K«∞<åfl_»∞. D „Ñ¨HÍ~°=ÚQÆ "åã¨Î==ÚQÆ <≥iy J#O`«~°=Ú P Ñ¨~°=∂`«‡
Ü«∞O^Œ∞ „Ñ¨"ÕtOK«∞K«∞<åfl_»∞.
26. ã¨=∞ã¨Î Hõ~°‡=ÚÅ#∞ ZÅ¡Ñ¨Ù_»∂ KÕÜ«ÚK«∞#fl#∞, ˆH=Å=Ú P ÉèíQÆ=O`«∞x
P„â◊~ÚOK«∞"å_»∞, P Ñ¨~°=∂`«‡ J#∞„QÆÇ¨Ï=Ú=Å#, <åâ◊~°Ç≤Ï`«=∞QÆ∞ "≥∂Hõ∆Ñ¨^Œqx
á⁄O^Œ∞K«∞<åfl_»∞.
27. ã¨=∞ã¨Î Hõ~°‡=ÚÅ Ü≥ÚHõ¯ Ñ¶¨Å=ÚÅ#∞, q"ÕHõÜ«ÚHõÎ=∞QÆ∞ |∞kúKÕ`«, P ÉèíQÆ=O`«∞x
Ü«∞O^Œ∞ ã¨=∞iÊOz, P Ñ¨~°=∂`«‡<Õ Ñ¨~°=∞QÆuQÍ ZOz#"å_≥· z`≥ÎÂHÍ„QÆ`«`À ‰õÄ_ç#
^è•º#=Ú#∞ J=ÅOaOz ZÅ¡Ñ¨Ù_»∞ P ÉèíQÆ=O`«∞x Ü«∞O^Õ z`«Î=Ú xÅÊ=Öˇ#∞.
28. Ñ¨Ó~°fi[#‡ ãÖ™ê¯~°=ÚKÕ Hõey# ã¨fiÉèÏ==ÚKÕ, Jq"ÕHõ=Ú`À U Hõ~°‡#∞
KÕÜ«∞‰õÄ_»^Œ#∞ `«ÅOÑ¨Ù Hõey##∞, P Hõ~°‡#∞ ÉèíQÆ=„`ÕÊ~°}KÕ (Hõ~å‡nè#∞_≥·) `«Ñ¨ÊHõ P
Hõ~°‡ KÕã≤ÜÕ∞ f~°∞#x ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ K≥ÃÑÊ#∞.
29. ã¨~Àfi`«Î=Ú_»QÆ∞ P Dâ◊fi~°∞<Õ â◊~°}∞á⁄Ok# P Ñ¨~°=∂`«‡ J#∞„QÆÇ¨Ï=ÚKÕ,
ã¨~Àfi`«Î=∞=∞QÆ∞ âßOux, âßâ◊fi`«=∞QÆ∞ "≥∂Hõ∆=Ú#∞ á⁄O^ŒQÆÅ_»x PÑ¨~°=∂`«‡
K≥ÃÑÊ#∞.
30. PÑ¨~°=∂`«‡ Ü«∞O^Œ∞ =∞#ã¨∞û (xeÑ≤) Ü«ÚOK«∞=Ú, PÑ¨~°=∂`«‡ Ü≥∞_»Å ÉèíH˜Î
HõeyÜ«ÚO_»∞=Ú, PÑ¨~°=∂`«‡ <å~åkèOK«∞=Ú, PÑ¨~°=∂`«‡‰õΩ #=∞ã¨¯iOÑ¨Ù=Ú, J@∞¡
HÍqOK≥^Œˆ~x Éèí‰õΩÎÅ∞ PÑ¨~°=∂`«‡<Õ á⁄O^ŒQÆÅ~°∞. J~°∞˚#∞_»∞ ÉèíQÆ=O`«∞x
H˜+¨µì_»QÆ∞@KÕ, Ü«∞^•~°÷=ÚQÆ Ñ¨~°=∂`«‡ „Ñü[˝ KÕã≤K≥ÃÑÊ#∞. (WO^Œ∞ H˘OK≥O ‰õÄ_»,
ãÖ^ÕÇ¨ÏO ÖË^Œ∞).
31. ''ã¨~°fi^èŒ~°‡=ÚÅ#∞ q_çzÃÑ\˜ì P Ñ¨~°=∂`«‡<Õ â◊~°}∞ÉÁO^Œ∞=Ú. P Ñ¨~°=∂`Õ‡,
ã¨~°fiáêÑ¨=ÚÅ #∞O_ç q=ÚH˜ÎxQÆ KÕÜ«Ú#∞——.
32. D w`åâßG=Ú : D w`åâßG=Ú#∞ `«Ñ¨ã¨∞û ÖËx"åxH˜QÍx, Éèí‰õΩÎ_»∞ HÍx"åxH˜

QÍx, q#∞@H˜+¨ì=Ú ÖËx"åiH˜QÍx, ÉèíQÆ=O`«∞xx ^Œ∂+≤OK«∞"åxH˜ QÍx, Z#fl_»∞#∞
K≥Ñ¨Ê^Œy#k HÍ^Œx PÑ¨~°=∂`«‡ ÃãÅqK≥Û#∞.
33. Z=_»∞ D w`åâßG=Ú#∞ Éèí‰õΩÎÅ‰õΩÑ¨^ÕtOK«∞<À, J\˜ì"å_»∞ P Ñ¨~°=∂`«‡ Ü«∞O^Œ∞`«Î=∞
ÉèíH˜ÎQÆÅ"å_≥· xã¨ûO^ÕÇ¨Ï=ÚQÆ P Ñ¨~°=∂`«‡#∞ á⁄O^ŒQÆÅ_»∞.
34. w`åâßG=Ú#∞ Éèí‰õΩÎÅ‰õΩ K≥Ñ¨C"åxHõO>ˇ Ñ¨~°=∂`«‡‰õΩ „Ñ≤Ü«∞=Ú HõeyOK≥_ç"å_»∞ "Õˆ~
Z=fi~°∞#∂ ÖË~°∞. WO`« W+¨ì"≥∞ÿ# "å_»∞, D Éèí∂Ö’Hõ=Ú# =∞iÜ≥ÚHõ_»∞ LO_»É’_»∞
(J`«_»#fl JO`«~Ú+¨ìO P Ñ¨~°=∂`«‡‰õΩ).
35. w`«#∞ J^èŒºÜ«∞#O KÕã≤#"åxH˜, P Ñ¨~°=∂`«‡#∞ *Ï˝#Ü«∞[˝=ÚKÕ`«
P~åkèOz#@¡QÆ∞#x P Ñ¨~°=∂`«‡ K≥ÃÑÊ#∞ (*Ï˝#=∞O`« Q˘Ñ¨Êk Jx J~°÷O)
36. Ü≥∞K«Û@ Ü≥∂wâ◊fi~°∞_»QÆ∞ NHõ$+¨µ‚_»∞#∞, ZK«@ ^èŒ#∞~åúiÜ«∞QÆ∞ J~°∞˚#∞_»∞#∞fl LO^Œ∞~À,
JK«@ ãÖÑ¨^ŒÜ«Ú, q[Ü«∞=Ú#∞fl, Sâ◊fi~°º=Ú#∞fl, ^Œ$_è»=∞QÆ∞ huÜ«Ú Ü«ÚO_»∞#x,
''<å Jaè„áêÜ«∞=Ú—— Jx Ñ¨~°=∂`«‡ K≥Ñ≤Ê# ÉèíQÆ=næ`«#∞ P™êO`«=Ú „â◊^Œú`À qx#
ãÖ[Ü«Ú_»∞ K≥ÃÑÊ#∞.
FO =∞OQÆà◊O N ‰õΩ~°∞ˆH∆„`« ~°}H∆À}˜ qÇ¨i}Ë
áê~°÷™ê~°kä ~°∂áêÜ«∞ w`åKå~åºÜ«∞ =∞OQÆà◊"£∞.
FO ã¨~°fi=∞OQÆà◊ =∂OQÆÖËº t"Õ ã¨~åfi~°÷™êkèˆH
â◊~°}Ëº „`«ºO|ˆH ^Õg <å~åÜ«∞}˜ #"≥∂ã¨∞Î`Õ.
ã¨~°fiO N Hõ$+¨¬Ñ¨~°„|Ç¨‡~°Ê}=∞ã¨∞Î
Ñ¨^≥Ìxq∞^Œ= J^è•ºÜ«∞"≥∞ÿ# "≥∂Hõ∆ã¨<åºã¨Ü≥∂QÆ=Ú ã¨=∂Ñ¨Î=Ú
FO `«`ü ã¨`ü.
E
W
N ÉèíQÆ=næ`å ˆQÜ«∞=Ú
(ÉËÇ¨Q∑ ~åQÆO – Pk`åà◊O)
ãÖã¨¯$`«O : N <À=ÚÅ JáêÊ~å=Ù
[Ü«∞ [Ü«∞ [Ü«∞ [Ü«∞ ÉèíQÆ=næ`Õ [Ü«∞ Éèí= |O^èŒ# â◊=∞# ã¨∞K«i`ÕII II[Ü«∞II
(1) HÍO_»„`«Ü«∞ ãÖâ’aè`«~°∂¿ÑI YO_ç`« „uÉèí∞=# Ñ¶¨∞# ãÖ`å¿ÑII II[Ü«∞II
(2) ™êOYºHõ~°‡ Ü≥∂QÍk qÅã≤`ÕI ãÖ„t`« ™ê^èŒHõ [#HõÅÊÅ`ÕII II[Ü«∞II
(3) Ñ¨^Œº ã¨Ñ¨Îâ◊`«Éèí=º `«~°OˆQI áêÑ¨qÉèíO[#! áê=# QÆOVıæII II[Ü«∞II
(4) ÉèíH˜Î *Ï˝# ™Èáê# â’aè`ÕI Ñ¨~°=∞Ü≥∂y Ç¨Ï$`«Ê^Œ‡ ÉèÏq`ÕII II[Ü«∞II
(5) ÉèíQÆ=`ü N=ÚY Ñ¨^Œ‡=∞~°<ÕÌI áê~°÷Ç¨Ï$`«û^Œ# ÉèÏi`å#<ÕÌII II[Ü«∞II
(6) ã¨HõÖ’Ñ¨x+¨`ü ™êQÆ~° *Ï`ÕI ã¨#∞‡x =∞^äŒ<åK«Å ÑïÑ¨Ó`ÕII II[Ü«∞II
(7) âßOu ã¨∞Y„Ñ¨^Œ ã¨^Œ=∞$`« H˜~°}ËI [## =∞~°} Éèí=™êQÆ~° `«~°}ËII II[Ü«∞II
(8) Éèí[# ã¨=∂[ ã¨∞ÉèíH˜ÎÇ¨Ï$^ŒÉË˚I ÑïÑ¨Ól`« áê=# áê^•ÉË˚II II[Ü«∞II
FO `«`ü ã¨`ü
q[Ü«∞ Ñ¶¨∞’+¨Å∞
^≥·==∞`«=Ú „Ñü+≤ª`« =∞QÆ∞#∞QÍHõ!
Hõ~°∞}Ï=∞`«=Ú =$kú<˘O^Œ∞#∞QÍHõ!
âßOu=∞`«=Ú ™ê÷Ñ≤`«=∞QÆ∞#∞ QÍHõ!
ã¨`«º=∞`«=Ú ã≤÷~° „Ñü+¨ª<˘O^Œ∞#∞ QÍHõ!
^èŒ~°‡=∞`«=Ú L^ŒúiOÑ¨|_»∞#∞QÍ`«!
|∞∞+≤=∞`«=Ú =i÷Å∞¡#∞QÍ`«!
™êfi`«O„`«º=∞`«=Ú [~ÚOK«∞#∞QÍHõ!
*Ï˝#=∞`«=Ú "åºÑ¨Hõ=∞QÆ∞#∞ QÍHõ!
K«~åK«~° ã¨∞MÏaèÖÏ+≤,
– =∞Ç¨Ïi¬ ã¨^Œ∞æ~°∞ N =∞ÅÜ«∂à◊ ™êfi=ÚÅ "å~°∞.
E
W
ÅH©∆ ‡ „Ñ¨ÉèÏ=u
QÍÜ«∞„f#QÆ~ü
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞
‰õΩO_»eh Ü≥∂QÆOÖ’ <å J#∞Éèí==ÚÅ∞

Ñ¨~°=∞Ç¨ÏOã¨ Ñï„"å[HÍ Kå~°∞ºÅQÆ∞ Ñ¨Ó[º NNN ~å"Õ∞â◊fi~å#O^Œyi ™êfi=ÚÅ"åi
=^ŒÌ <Õ#∞ ‰õΩO_»eh Ü≥∂QÆO <Õ~°∞Û‰õΩ<åfl#∞.
1. ‰õΩO_»eh Ü≥∂QÆO <Õ~°∞ÛHÀ_®xH˜ <å ã¨^Œ∞æ~°∞=Ù ^ŒQÆæ~°‰õΩ "≥o§<å#∞, "Õ∞=∞O^Œ~°O
Ü≥∂QÆO <Õ~°∞ÛHÀ_®xH˜ ã¨=∂"Õâ◊"≥∞ÿ ‰õÄ~˘Ûx Ü«Ú<åfl=Ú. KÕ`«∞Å∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ KåÑ≤
=∂ QÆ∞~°∞=ÙQÍ~°∞ K≥Ñ≤Ê# =∞O„`åxfl Hõà◊√§ =¸ã¨∞‰õΩx ^è•ºxOK«∞`«∂ L<åfl=Ú.
H˘OK≥O¿ãÑ¨\ ˜H˜ <å Ô~O_»∞ KÕ`«∞Å∂ H˘OK≥O H˘OK≥O [~°∞QÆ∞`«∂ XHõKÀ\˜H˜ =ÚO^Œ∞‰õΩ
=zÛ Hõeã≤#q. Wk <å Ü≥ÚHõ¯ "≥Ú^Œ\ ˜ J#∞Éèí∂u.
2. ^è•º#OÖ’ ‰õÄ~˘Ûx LO_»QÍ <åH˘Hõ =∞^èŒ∞~å#∞Éèí∂u Hõey#k. <Õ#∞ ^è•º#O
KÕã¨∞ÎO_»QÍ <åHõ#∞Ô~Ñ¨ÊÅ∞ "å@O`«@"Õ `≥~°K«∞‰õΩ#flq.
3. <Õ#∞ ^è•º#O KÕã¨∞‰õΩO@∂ LO_»QÍ x=∞QÆ∞fl~åe<≥·áÈÜ«∂#∞. JÑ¨C_»∞ <å‰õΩ
J#O`«"≥∞ÿ#, J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# ''âßOu—— ÅaèOzOk. <Õ#∞ Jx~°fiK«hÜ«∞"≥∞ÿ# J#∞Éèí∂ux
á⁄O^•#∞. W@∞=O\˜ ''âßOu—— <å‰õΩ ÉÏÇ¨Ïº„Ñ¨ÑÖK«OÖ’ ZHõ¯_» "≥kH˜<å ^˘~°HõÖË^Œ∞.
4. ^è•º#OÖ’ <å‰õΩ HõOÑ¨<åÅ∞ =K≥Û_çq.
5. WÖÏ <Õ#∞ ^è•º#O KÕã¨∂Î LO_»QÍ XHõ~ÀA# `«ÅO`å uq∞‡iQÍ |~°∞=ÙQÍ
J#∞Éèí∂ux á⁄O^•#∞.
6. XHõ ~ÀA# <å‰õΩ ^è•º#O KÕã¨∞ÎO_»QÍ k"åº#∞Éèí∂u HõeyOk. k=º"≥∞ÿ# JO`«~°æ`«
"≥·#OÖ’ xQÆ∂_è»"≥∞ÿ=Ù#fl@∞=O\˜ â◊H˜Î |Ç≤Ï~°æ`«"≥∞ÿ# Hõ∆}=Ú# ''<Õ#∞—— `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åfl#∞.
<åÖ’ <Õ#∞ Ñ¨~°=∂`«‡#∞ K«∂Kå#∞.
F"£∞ `«`üã¨`ü
ÅH©∆ ‡„Ñ¨ÉèÏ=u
(‰õΩO_»eh Ü≥∂QÆ â◊H˜Î ~°Ç¨Ïã¨º=Ú – 1994)
N =_≥¤ t=ˆHâ◊=O
B.E. (Met. Engg., Osmania),
M.S. (Met. Engg., I.I.T. Madras, Ph.D.)
(Met. Engg. IISc. Banglore),
Director II (Scientist - F),
D.M.R.L., Kanchanbagh,
Hyderabad - 500 258.
<Õ#∞ ‰õΩO_»eh Ü≥∂QÆO KÕã≤#Ñ¨Ê\˜ <å J#∞Éèí==ÚÅ∞

Ñ¨~°=∞Ç¨ÏOã¨ Ñï„"å[HÍ Kå~°∞ºÅQÆ∞ Ñ¨Ó[º N ~å"Õ∞â◊fi~å#O^Œyi ™êfi=ÚÅ"åi =^ŒÌ
<Õ#∞ ‰õΩO_»eh Ü≥∂QÆO <Õ~°∞Û‰õΩ<åfl#∞.
1. <Õ#∞ ã¨fã¨"Õ∞`«OQÍ Ü≥∂QÆO <Õ~°∞ÛHÀ=_®xH˜ ã¨^Œ∞æ~°∞=Ù J~Ú# N ™êfiq∞
~å"Õ∞â◊fi~å#O^Œyi ™êfi=ÚÅ"åi =^ŒÌ‰õΩ "≥àÏ§#∞. ^è•º#O KÕÜ«∞_®xH˜ "Õ∞=∞O`å
ã¨=∂"Õâ◊"≥∞ÿ ‰õÄ~˘Ûx LO_»QÍ =∞O„`«=¸iÎx ^è•ºxã¨∂Î KÕ`«∞Å∞ KåÑ≤ LOKå=Ú.
H˘OK≥O¿ãÑ¨\ ˜H˜ <å Ô~O_»∞ KÕ`«∞Å∂ Hõ^Œ∞Å∞`«∂ =ÚO^Œ∞‰õΩ (^ŒQÆæ~°QÍ) =zÛ uiy
Ü«∞^ä•™ê÷#OÖ’H˜ uiy "≥#∞Hõ‰õΩ (^Œ∂~°OQÍ) "≥àÏ¡~Ú. Wk <å "≥Ú@ì"≥Ú^Œ\ ˜
J#∞Éèí∂u.
2. <Õ#∞ Hõà◊√¡ =¸ã¨∞‰õΩx ^è•º#O KÕã¨∞ÎO_»QÍ Hõ#∞Å=ÚO^Œ∞ nÑ¨Ñ¨Ù HÍOuÖÏO\˜ XHõ
"≥∞é∞Ñ¨ÙÖÏO\˜ "≥Å∞QÆ∞ ^Œ~°≈#"≥∞ÿOk. nÑ¨Ñ¨Ù HÍOu ÖÏO\˜ "≥Å∞QÆ∞ "≥∞é∞Ñ¨ÙÖÏ "≥∞iã≤
=∂Ü«∞"≥∞ÿOk. nxx <Õ<˘Hõ Pâ◊Û~°ºHõ~°"≥∞ÿ# J#∞Éèí∂uQÍ ÉèÏqOKå#∞.
3. <Õ#∞ ^è•º#O KÕã¨∂Î#flÑ¨C_»∞#∂fl, =∞iÜ«Ú Ñ¨QÆÅ∞ Ñ¨xKÕã¨∂Î=ÙO_»QÍ ''ÉèíQÆ=O`«∞x
ã¨‡~°}—— Hõey# ''"≥#∞"≥O@<Õ—— <å`«Å qÑ¨s`«"≥∞ÿ# |~°∞"≥‰õΩ¯`«∂ LO_Õk.
4. <Õ#∞ ^è•º#O KÕ¿ã@Ñ¨C_»∞ J„Ñ¨Ü«∞`«flOQÍ <å â◊s~åxfl U^À XHõ ''J=ºHõÎâ◊H˜Î—— Jxfl
k‰õΩ¯Å‰õÄ Jxfl "≥·Ñ¨ÙÅ‰õÄ ‰õΩ^Œ∞Ñ¨Ù`«∞#fl@∞¡ JxÑ≤OKÕk. XHÀ¯™êi <åHõà◊√¡ qÑ≤Ê
Z=~°<åfl <å =^ŒÌ L<åflˆ~"≥∂#x K«∂¿ã"å_çx. Z=~°∂ LO_Õ"å~°∞ HÍ^Œ∞. XH˘Hõ™êi
<Õ<Õ á⁄~°áê@∞# ã¨fi„Ñ¨Ü«∞`«flOQÍ ~ÚÖÏ <å â◊s~åxfl ‰õΩ^Œ∞Ñ¨Ù`«∞<åfl<å Jx
J#∞=∂#O =zÛ JÖÏ<Õ KÕÜ«∂Åx „Ñ¨Ü«∞`«flO KÕ¿ã"å_çx HÍh K≥Ü«∞ºÖËHõ
áÈÜÕ∞"å_çx. k=º"≥∞ÿ#, ^≥·=ãÖ|O^èŒ"≥∞ÿ# ''J=ºHõÎâ◊H˜Î—— `«# LxH˜x <å‰õΩ
`≥eÜ«∞*ËÜ«∞_®xH˜ ~ÚÖÏ KÕã¨∂Î LO^Œx QÆ∞iÎOKå#∞. D J#∞Éèí=O XHõ

Jx~°fiK«hÜ«∞"≥∞ÿ# J#∞Éèí∂ux <å‰õΩ HõeyOzOk.
5. <Õ#∞ ^è•º#O KÕã¨∞‰õΩ<ÕÑ¨C_»∞ =∞O„`åxfl ÑïîOK«∞`«∂ ^è•º#O KÕã¨∞ÎO>Ë ÑïîOKÕ
=∞O„`åxH˜ |^Œ∞Å∞ "Õˆ~ =∞O„`åÅ∞ =KÕÛq. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ''~å=∞—— =∞O„`åxH˜
|^Œ∞Å∞ ''Éèí∂ó~°∞ƒù= ™êfiÇ¨—— Jx =K≥Û_çk. Wk <å‰õΩ Hõey# XHÍ<˘Hõ k=º"≥∞ÿ#
J#∞Éèí∂u.
6. <Õ#∞ ^è•º#O KÕã¨∂Î LO_»QÍ, ÉèíQÆ=^è•º#OÖ’ x=∞QÆfl"≥∞ÿáÈ~Ú#Ñ¨C_»∞
Jx~°fiK«hÜ«∞"≥∞ÿ# k=º"≥∞ÿ# J#∞Éèí∂u HõeyOk. nxKÕ`« <Õ#∞ <åÖ’Ñ¨Å J#O`«"≥∞ÿ#
''âßOu——x á⁄O^ŒQÆeQÍ#∞.
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞ W@∞¡
17–7–94. – =_≥¤ t=ˆHâ◊=O
(‰õΩO_»ehÜ≥∂QÆâ◊H˜Î ~°Ç¨Ïã¨º=Ú–1994)
''QÆ$Ç¨Ï™ê÷„â◊=∞=ÚÖ’ âßG qkè "Õ∞~°‰õΩ LO_»∞@

=∞Ozk. P Ñ≤=∞‡@ H˘O`« HÍÅ=Ú#‰õΩ JO`«~å`«‡ â◊√^Œú=ÚQÍ
P P„â◊=∞=Ú#∞ =^Œe ^è•º#=Ú KÕã≤ H˘#∞K«∞ P`å‡#O^Œ=Ú#∞
á⁄O^Œ=K«∞Û#∞.——
– ã¨^Œ∞æ~°∞ =∞Ç¨Ïi¬ =∞ÅÜ«∂à◊ ™êfiq∞
E
W
100= N ã¨^Œ∞æ~°∞ =∞ÅÜ«∂à◊™êfiq∞ Åe`å *Ï˝# Ü«∞[˝ â◊`« [Ü«∞O`«∞º`«û"åÅ∞

Ü«∞[˝PÇ¨fi# ãÖÑ¶¨∞O
Q“~°"å^èŒº‰õ∆ΩÅ∞ : N Ñ≤. „|Ç¨‡#O^ŒKåi QÍ~°∞
PÇ¨fi# ãÖÑ¶¨∂^èŒº‰õ∆ΩÅ∞ : N QÆ~°∞_»Ñë¡ JO[Ü«∞ºQÆ∞Ñ¨ÎQÍ~°∞
Láê^èŒº‰õ∆ΩÅ∞ : N QÆ∞=∞‡_ç Ü«∂kÔ~_ç¤ QÍ~°∞
II N K«H˜ÅO *Ï˝<Õâ◊fi~üQÍ~°∞
II N Ñ≤. ã¨`«º<å~åÜ«∞}QÍ~°∞
II N K«OQÆÖò~åÜ«Ú_»∞ QÍ~°∞
II N `À\Ï ã¨∞ÉÏƒ~åÜ«Ú_»∞ QÍ~°∞
II N ÔH. ~°Ñ¶¨ÚÑüÔ~_ç¤QÍ~°∞
„Ñ¨^è•# HÍ~°º^Œi≈ : N JOQÆ∞Å∂i ~å[QÀáêÖò <åÜ«Ú_»∞ QÍ~°∞
HÍ~°º^Œi≈ : N ã¨∞ˆ~âò ‰õΩ=∂~ü Ô~_ç¤ QÍ~°∞
HÀâßkèHÍi : N =_Õ¤ t=ˆHâ◊=OQÍ~°∞
ã¨Ç¨Ü«∞ HÍ~°º^Œ~°∞≈Å∞ : N QÆOQÍ^èŒ~° QÆ∞Ñ¨Î QÍ~°∞
N=∞u â◊‰õΩO`«Å=∞‡ QÍ~°∞
N=∞u Åe`«=∞‡ QÍ~°∞
N=∞u x~°‡Å=∞‡ QÍ~°∞
N=∞u l. [Ü«∞„Ñ¨^Œ QÍ~°∞
N âı+¨Ü«∞º QÍ~°∞
N ZO.l.ÃÇÏKü. #iûOQÆ~å=Ù QÍ~°∞
N JO[Ü«∞º QÍ~°∞
N Z. Ç¨Ï#∞=∞O`«~å=Ù QÍ~°∞
N =∞`ÕûºO^Œ~üÔ~_ç¤ QÍ~°∞
ÉèíH˜Î – =ÚH˜Î^•~Úx
N=∞u =_Õ¤ ÅH©∆ ‡„Ñ¨ÉèÏ=u
60, QÍÜ«∞„f#QÆ~ü, Hõ~°‡<£Ñ¶¨∂\ò, ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ – 74
Ñ¨~°=∞Ñ¨ÓAºÖˇ·# NNN ~å"Õ∞â◊fi~å#O^Œ™êfiq∞"åi áê^ŒÑ¨^Œ‡=ÚÅ‰õΩ „Ñ¨}Ï=∂Å∞

ã¨=∞iÊã¨∂Î, Ñ¨ÓAºÖˇ·# =∞Ç¨Ïi¬ =∞à◊Ü«∂Å ™êfi=ÚÅ"åi áê^Œ=ÚÅ‰õΩ „Ñ¨}q∞Å∞¡`«∂,
[QÆ[˚#xÜ≥ÿ∞# [QÆ<å‡`« áê^ŒÑ¨^•‡Å‰õΩ J#O`«HÀ\˜ #=∞™ê¯~°=ÚÅ∞ ã¨=∞iÊã¨∂Î [QÆ<å‡`«#∞
QÆ∞iOz <å‰õΩ `≥eã≤# <åÅ∞QÆ∞ "åHÍºÅ∞ „"åÜ«∞^ŒÅK«∞‰õΩ<åfl#∞.
„Ñü|O^èŒHÍÖˇ·# D ã≤iãÖÑ¨^ŒÅ∞, ÉèÏ~åºa_»¤Å∞, ‰õΩ@∞O|=Ú W=hfl ‰õÄ_® ã¨`åºÅ∞
HÍ=Ù q∞^èÕº. "åã¨Î"åx H˜=hfl ÖË=Ù. =∂Ü«∞`À ‰õÄ_ç# „Éèí=∞ =∞#Ö’ P~ÀÑ≤OK«|_»∞K«∞#flk.
Wk ~åHõ_»Å∞, áÈHõ_»Å∞ Hõey ã¨∞Y^Œ∞óY=ÚÅ ##∞ÉèíqOK«∞@‰õΩ ^•i fÜ«ÚK«∞#flk. nÑ¨Ñ¨Ù
Ñ¨Ù~°∞QÆ∞ nÑ¨Ñ¨Ù HÍOux K«∂z ÑÖ_»x „Éèíq∞Oz JO^Œ∞Ö’ `«QÆ∞ÖÁ¯x =∂_çáÈ~Ú#@∞¡ =∞x+≤
D ãÖ™ê~° uq∞~åO^èŒHÍ~°=ÚÖ’ Ñ¨_ç ^Œ∞óY=ÚÅ ##∞ÉèíqOK«∞K«∞<åfl_»∞. D ''=∂Ü«∞—— J<Õ
D ãÖ™ê~° ™êQÆ~°=Ú#∞ ^•@∞@‰õΩ â◊H˜Î ã¨fi~°∂Ñ≤}˜Ü≥ÿ∞# [QÆ<å`«‡#∞ P~åkèOz`Õ J=bÅQÍ
^•\˜ "ÕÜ«∞QÆÅ~°∞.
N Åe`å ã¨Ç¨Ï„ã¨ <å=∞=Ú#∞ x`«º=Ú áê~åÜ«∞}=Ú KÕã≤#"å~°∞ J=∞‡
J#∞„QÆÇ¨Ï=Ú#‰õΩ áê„`«∞Öˇ· [#‡, |O^èŒ, Hõ~°‡, ~°Ç¨Ïã¨º=ÚÅ#∞ `≥eã≤H˘x "≥∂Hõ∆=Ú#∞
á⁄O^ŒQÆÅ~°∞. ''J=∂‡—— Jx Ñ≤ez#O`«<Õ =∞OK«∞ÖÏ HõiyáÈ~Ú ^Œ~°≈#q∞=fiQÆÅ `«e¡
Åe`«=∞‡ `«e¡. P `«e¡x P~åkèOz# "åiH˜ ÉèíH˜Îx, =ÚH˜Îx, ‰õÄ_» ~ÚzÛ `«iOÑ¨*ËÜ«Ú#∞. P
`«e¡x P~åkèOK«x^Õ, P `«e¡x „áêi÷OK«x^Õ "≥∂Hõ∆=Ú Ju ^Œ∞~°¡Éèí=Ú. Ñ≤ez# ÑëˆH P
''Åe`å—— ^Õqx P~åkèOz g∞~°∞ ‰õÄ_» `«iOK«QÆÅ~°x <å „áê~°÷#.
(100= Åe`å *Ï˝# Ü«∞[˝ ãÖzHõ – E<£ 1997)
E
W
FO N~å=∞
N Åe`å^Õq Ü≥ÚHõ¯ „áêâ◊ã¨Îº=Ú
60, QÍÜ«∞„f#QÆ~ü, Hõ~°‡<£Ñ¶¨∂\ò, ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ – 74
Åe`« JO>Ë =ÚO^Œ∞ =∞#O `≥eã≤HÀ"åe. Åe`« JO>Ë ÖÏe`«º=Ú =Ç≤ÏOKÕ `«e¡ Jx
J~°÷=Ú. `«e¡ `«# a_»¤#∞ ZÖÏ ÖÏeOz áêÅ# áÈ+¨} KÕÜ«Ú<À Åe`å^Õq P"≥∞ Éèí‰õΩÎÅ#∞
HÍáê_ç ~°H˜∆OK«∞`«∂ "åiH˜ ÉèíH˜Î =∂~°æ=Ú „Ñ¨ãïOK«∞ÖÏ KÕÜ«Ú#∞.
J<ÕHõ [#‡Å Ñ¨Ù}ºÑ¶¨Å=âß`«∞Î ''Åe`å—— ^Õqx P~åkèOKÕ ÉèÏQÆº=Ú HõÅ∞QÆ∞#∞.
=ÚHÀ¯\˜ ^Õ=`«Å∂ Åe`«=∞‡ `«e¡x P~åkèOK«∞`«∂ LO\Ï~°∞. ™êH∆Í`«∞Î [QÆ[˚#xÜÕ∞ P `«e¡.
™êH∆Í`«∞Î ''<å~åÜ«∞}˜ÜÕ∞——. Åe`«=∞‡ `«e¡ =ºHõÎ=ÚQÍ#∞, J=ºHõÎ=ÚQÍ#∞ qâ◊fi=∞O`«\Ï
"åºÑ≤OzáÈ~Ú J}∞=Ù Hõ<åfl J}∞"≥·, =∞Ç¨Ï`≥ÎÂ ÉèÏã≤Å∞¡`«∂ L#flk.
K«~åK«~° [QÆ`«∞ÎÖ’ ã¨`≥ÎÂ, „áê}˜HÀ@¡Ö’ „áê}â◊H˜ÎQÍ =ÙO_ç, D [QÆ`«∞Î #_»∞Ñ¨Ù`«∞#flk.
P `«e¡ Hõ~°∞} ÖËx^Õ J~°∞=k <åÅ∞æ Hõà◊Ö’¡#∂ U XHõ¯ HõàÏ ‰õÄ_» =∞#‰õΩ ÅÉèíºOQÍ^Œ∞. P
`«e¡ Hõ~°∞}=ÖË¡ =∞# <À\˜ "≥O|_ç JHõ∆~°O Ñ¨Å∞Hõ QÆÅ∞QÆ∞`«∞<åfl=Ú. „áê}∞Ö’¡
„áê}â◊H˜ÎQÍ=ÙO_ç <å_çx HõkeOK«∞`«∞#flk. P `«e¡ P[˝ ÖËx^Õ P‰õΩ ‰õÄ_» JÖÏ¡_»^Œ∞.
Åe`å^Õqx P~åkèOz#O^Œ∞ =Å# WÇ¨ÏÖ’Hõ ã¨∞Y=ÚÅ‰õΩ HÍ~°}=ÚÖˇ·# Éè’QÆÉèÏQÆº=ÚÖË
QÍHõ, J+¨ì Sâ◊fi~°º=ÚÅ∂ „Ñ¨™êkOK«∞#∞. JOu=∞ HÍÅOÖ’ "≥∂H∆Íxfl ‰õÄ_» Wã¨∞ÎOk.
P `«e¡ Hõ~°∞}ÖËx^Õ =∂Ü«∞#∞ ^•@ÖË=Ú. Ñ¨Ù#~°Ñ≤ [##O Ñ¨Ù#~°Ñ≤ =∞~°}O `«Ñ¨Ê^Œ∞.
D ~åHõáÈHõ_»Å ÉÏi #∞O_ç q=ÚH˜Î á⁄O^Œ=Öˇ##fl [QÆ[˚#xÜ≥ÿ∞# Åe`«=∞‡ `«e¡x
P~åkèOK«=Öˇ#∞.
PK«~°}Ï`«‡Hõ"≥∞ÿ#, ã¨„`«Ê=~°Î#`À‰õÄ_ç# "åÔ~·, ''ÉèíH˜Î`À—— P~åkèOz# "åiH˜ `«##∞
`å#∞ `≥eã≤H˘#∞ ÉèÏQÆº=Ú HõÅ∞QÆKÕÜ«Ú#∞. r=#∞‡H˜Îx á⁄O^ŒQÆÅ~°∞. =∞~°}=Ú ÖËx
Ñ¨~°=∞Ñ¨^Œ=Ú á⁄O^Œ=Öˇ##fl, J=∞‡#∞ P~åkèOK«=Öˇ#∞. J=∞$`«`«fi=Ú „Ñ¨™êkOK«∞ `«e¡ P
Åe`«=∞‡ `«e¡.
F"£∞ `«`ü ã¨`ü
(175= Åe`å *Ï˝# Ü«∞[˝ ãÖzHõ – #=O|~°∞ 2000)
*Ï„QÆ^Œ=ã¨ã¨÷Ö’ h Ç¨Ï$^ŒÜ«∞=Ú Ñïâ◊√„Éèí"≥∞ÿ#kÜ«Ú, ÖËxkÜ«Ú `≥eÜ«∞=Öˇ#O>Ë

ã¨fiáêfl=ã¨÷Ö’ ã¨Ê+¨ì=ÚQÍ `≥eÜ«∞=K«∞Û#∞. Z@¡#QÍ ã¨fiáêfl=ã¨÷ Ü≥∞Ñ¨C_»∞
Ñïâ◊√^Œú=∞QÆ∞<À J=ã¨÷ÅxflÜ«Ú Ñ¨q„`« "≥∞ÿ#>Ë¡Ü«∞x `≥eÜ«∞=Öˇ#∞. ã¨fiáêfl=ã¨÷Ö’ U^≥·#
Ö’Ñ¨=Ú Å∞O_ç#KÀ *Ï„QÆ^Œ=ã¨÷‰õΩ =zfl# `«Hõ∆}"Õ∞ Ñ¨âßÛ`åÎÑ¨=Ú *ˇOk „áêÜ«∞tÛ`«Î=Ú
*Ëã¨∞H˘#=Öˇ#∞. (=∞ÅÜ«∂à◊™êfiq∞)
''P^è•ºu‡Hõ ~°OQÆ=Ú# |Ç¨ï=ÚY „Ñ¨*Ï˝âße——

– _®. =_≥¤ t=ˆHâ◊=O : N=∞u ÅH©;„Ñ¨ÉèÏ=u
PO„^èŒ^Õâ◊Ñ¨Ù P^è•ºu‡Hõ Ñ≤`å=∞Ç¨ïÅ∞, Ñ¨~°=∞Ñ¨ÓAºÅ∞, „áê`«óã¨‡~°}©Ü«ÚÅ∞, ã¨^Œ∞æ~°∞
=∞Ç¨Ïi¬ N =∞ÅÜ«∂à◊™êfi=ÚÅ"åi =O\˜ =∞Ç¨ÏhÜ«Úx rqOzÜ«ÚO_»QÆ ^Œi≈OK«∞ ÉèÏQÆº=Ú
=∂H˜~°∞=Ù~°‰õΩ HõÅ∞QÆ#Ñ¨Ê\˜H˜, N"åi J#∞OQÆ∞ t+¨µºÅ∞, ÑïÑ¨Ó~°‚„|Ç¨Ï‡*Ï˝# ãÖÑ¨#∞flÅ∞,
`«áÈxëêªQÆi+¨µªÅ∞, ÑÖ_ç`À`«Î=ÚÅ∞, „Ñ¨*Ï˝âße, "åiH˜"åˆ~™ê\˜ J#QÆÅ
"åHõÊ\˜=∂^èŒ∞~°O^èŒ~°∞Å∞, "å}© Hõ$áêáê„`«∞Å∞, ÑÖ_ç`« áê=∞~°∞Å Ãã·`«=Ú `«=∞
"Õ^•O`«„Ñ¨ãÖQÆ=ÚÅKÕ =∞O„`«=ÚQÆ∞úÅ#∞ QÍqOÑ¨QÆÅ nèâße, ÉèíQÆ=`Õû"å HÍ~°º„Hõ=∞=ÚÅÖ’
Ü«∂=r˚q`«=Ú "≥zÛOz Ö’HÀ^Œú~°}ÔH· q„âß=∞=ÚÖË‰õΩO_® „â◊q∞Oz, q^•º"åºÑ≤ÎH˜,
ÉèíQÆ=^ŒƒùH˜ÎH˜, w`å„Ñ¨Kå~°=Ú#‰õΩ 'J##º™ê=∂#º"≥∞ÿ#—— ¿ã=Å#OkOz# Ñ¨Ó[º NNN
q^•º„Ñ¨HÍâß#O^Œyi™êfi=ÚÅ"å~°∞ rqOz Ü«ÚO_»QÆ<Õ "åix ^Œi≈Oz, "åi K«~°}ã¨Ê~°≈
KÕ`« Ñ¨Ùh`«∞Å"≥∞ÿ ™êfiq∞"åi Pj~åfi^Œ=ÚÅ∞ á⁄Ok# "Õ∞q∞~°∞=Ù~°=Ú XHõ =∞Ç¨ÏŸ#fl`«"≥∞ÿ#
=∞Ç¨ÏhÜ«Úx ^Œ~°≈# ÉèÏQÆº=ÚKÕ`« HõeÔQ_»∞ P#O^Œ=Ú#∞ á⁄OkÜ«Ú<åfl=Ú. P =∞Ç¨`«∞‡x
„Ñ¨ã¨#fl=^Œ#=Ú, „Ñ¨âßO`«z`«Î=Ú =∂ Hõ#∞flÅ=ÚO^Œ∞ ã¨~°fi^•#Ü«∞<å#O^ŒHõ~°=ÚQÍ
™êH∆Í`«¯iOK«∞K«∞O_»∞##∞@ Juâ◊Ü≥∂H˜ÎHÍ^Œ∞, Ü«∞^ä•~°÷=Ú.
Ñ¨Ó[º NNN q^•º„Ñ¨HÍâß#O^Œyi™êfi=ÚÅ"å~°∞ D Ö’Hõ=ÚÖ’ KÕã≤# ''NÉèíQÆ=næ`å
„Ñ¨Kå~°=Ú—— J##º ™ê=∂#º"≥∞ÿ N <å~°^•^Œ∞Å"å~°∞ KÕã≤# ''ÉèíH˜Î „Ñ¨Kå~°=Ú——#‰õΩ U =∂„`«"Õ∞
fã≤ áÈx q^èŒ=ÚQÆ QÆ#Ê@∞ìK«∂, P^è•ºu‡Hõ~°OQÆ=Ú# Jk ''PK«O„^Œ`å~å~°¯"≥∞ÿ—— "≥ÅÜ«∞QÆÅ^Œx
=∂ „Ñ¨QÍ_è»qâßfiã¨=Ú. N q^•º„Ñ¨HÍâß#O^Œyi ™êfi=ÚÅ"å~°∞ ~°zOz# J<ÕHÍ<ÕHõ
P^è•ºu‡Hõ „QÆO^äŒ=ÚÅÖ’ ''w`å=∞Hõ~°O^Œ=Ú—— `≥Å∞QÆ∞<å@ Hõ=∞‡x =∞Hõ~°O^Œ"≥∞ÿ,
ÉèíQÆ=^Œƒù‰õΩÎÅ‰õΩ, q~°‰õΩÎÅ‰õΩ, =Ú=Ú‰õ∆Ω=ÙÅ‰õΩ r=# `«~°}ÀáêÜ«∞=Ú#∞ É’kèOK«∞
„QÆO^äŒ=ÚÅˆH „QÆO^äŒ~å["≥∞ÿ ™êfi=ÚÅ "åi ~°K«#ÅÖ’ =∞‰õΩ\ÏÜ«∞=∂#"≥∞ÿ
Ü«ÚO_çÜ«Ú#fl^Œ#∞@Ö’ <Õ=∂„`«=Ú ãÖkÜ«∞=Ú ÖË^Œ∞.
N ™êfi=ÚÅ"åi „Ñ¨`ÕºHõ`« U=∞O>Ë : "without expecting the readers or the list-
ners to raise to his level to understand his exposition, the Swamiji used to go down
to the level of the laymen to drive home his point. This speciality of the swamiji has
endeared him as one of the greatest exponents of GITA". N™êfi=ÚÅ"åi
áêO_ç`«ºÑ¨\ ˜=∞‰õΩ ''ÑÖK«~°`åflHõ~°=Ú——ÖË „Ñ¨`«ºHõ∆ ™êHõ∆ º=ÚÅ∞. N ™êfi=ÚÅ"åi ™êfi#∞Éèí"≥·Hõ
q*Ï˝#=Ú#‰õΩ ÑÖ_ç`«, áê=∞~° „Ñ¨â◊O™êáê„`«=ÚÖˇ·# ''`«`«Î fi™ê~°=Ú——, ''=∂#ã¨É’^èŒ—— J#∞
z#fl á⁄`«Î=ÚÖË „Ñ¨|Å `å~å¯}=Ú. "ÕÜÕ∞Å, N ™êfi=ÚÅ "å~°∞ ~°zOz# 'Éèí[#Å∞–H©~°Î#Å∞—
Ü«∞O^Œ∞O_»∞ =∂^èŒ∞~°º=Ú#∞ „QÀÅ=Öˇ##fl, Jk ™ê^èŒ‰õΩÅ‰õΩ, ÉèíQÆ=^Œƒù‰õΩÎÅ‰õΩ `«Ñ¨Ê
Jx`«~°™ê^èŒº"≥∞ÿÜ«ÚO_»∞##∞@ xifi"å^•Oâ◊=Ú.
P^è•ºu‡Hõ ~°OQÆ=Ú#, |Ç¨ï=ÚY „Ñ¨*Ï˝âße `«# nH∆Í^ŒHõ∆`«Å`À, PO„^èŒÖ’Hõ=Ú#,

PO„^èŒ∞Å ÉèÏQÆº=∂Ü«∞#fl@∞¡, `«=∞ "Õ^•O`«q*Ï˝#=Ú#∞ ^Œâ◊kâ◊Å "≥^Œ[e¡, `«=∞ „Ñ¨Kå~°=Ú
J##º™ê=∂#º=ÚQÍ *Ëã≤# w`ÀÑ¨<åºã¨=ÚÅ∞ N ™êfi=ÚÅ "åiH˜ `«Ñ¨Ê Jx`«~° ™ê^èŒº=ÚÅx
|∞∞A=ÙKÕã≤, u~°∞Ñü–u~°∞=∞Å ^Õ=™ê÷#=Ú"åi ™œ[#º=Ú`À, ™êH∆Í`ü
HõeÜ«ÚQÆ"≥·‰õΩO~î°"≥∞ÿ# u~°∞=∞ÖËâ◊√x Pjã¨∞ûÅ`À, J##ºw`å „Ñ¨Kå~°‰õΩÅ∞QÍ
Jaè#O^Œ#ÅO^Œ∞H˘#fl NNN q^•º„Ñ¨HÍâß#O^Œyi™êfi=ÚÅ"å~°∞, PK«O„^Œ`å~å~°¯=Ú
PO„^è•=xÜ«∞O^ŒkfifÜ«∞=ÚQÆ "≥Å∞Q˘O^ŒQÆÅ =∞Ç¨ÏhÜ«ÚÅx =∂ LÉèíÜ«ÚÅ
xtÛ`åaè„áêÜ«∞=Ú.
J\˜ì=∞Ç¨`«∞‡Å∞ ™ê÷Ñ≤Oz# N â◊√Hõ„ÉÇ¨‡„â◊=∞=Ú#‰õΩ L`«Î~åkèHÍiÜ≥ÿ∞#
Nq^•ºã¨fi~°∂áê#O^Œ ™êfi=ÚÅ"åi ÉèÏQÆº=Ú#∞ H˘xÜ«∂_»∞K«∂, ã¨ˆ~fiâ◊fi~°∞_»∞ q∂‰õΩ
PÜ«Ú~å~ÀQÆº=ÚÅ∞ KÕ‰õÄiÛ, ''J`«xHõO>ˇ Ñ¶¨∞#∞_»∞ – J#∞OQÆ∞ t+¨µºO_»∞—— J#∞#k
ã¨`«º^Œ∂~°=Ú HÍ^Œx Ö’Hõ=Ú#‰õΩ Kå@QÆÅ~°x PHÍOH˜∆ã¨∂Î, NNN q^•º„Ñ¨HÍâß#O^Œyi
™êfi=ÚÅ"åi =∞O_»ÖÏ~å^èŒ# J`«ºO`« "≥·Éèí"À¿Ñ`«=ÚQÍ, ã¨~°fi[#"≥∂^Œ=ÚQÍ,
ÉèíQÆ=„fÊuHõ~°=ÚQÍ, ™ê#O^Œ=ÚQÍ, „|Ç¨Ï‡x~åº}"≥ÚOk# ™êfi=ÚÅ"åi Ü«∂`å‡#O^Œ=ÚQÍ
[~°∞QÆQÆÅO^Œ∞Å‰õΩ U_»∞H˘O_»Å "≥OHõ@~°=∞}∞x ã¨^•"Õ_»∞‰õΩO@∞<åfl=Ú.
(ã¨^Œ∞æ~°∞"å}˜, EÖˇ· – 1998 =∞iÜ«Ú
N â◊√Hõ„|Ç¨‡„â◊=∞=Ú, NHÍà◊Ç¨Ïã≤Î, ã¨fi~À‚`«û= ãÖzHõ – 2001, ¿Ñ.74)
E
W
''ã¨^Œ∞æ~°∞ ÉèÏ~°u—— ÉèÏ~°`å=xH˜ *Ï˝#nÑ≤HõÜ«∞QÆ∞QÍHõ!

– N=∞u =_Õ¤ ÅH©∆ ‡„Ñ¨ÉèÏ=u
=∂ Ñ¨~°=∞ QÆ∞~°∞=ÙÖˇ·# N ã¨^Œ∞æ~°∞ =∞Ç¨Ïi¬ =∞ÅÜ«∂à◊ ™êfi=ÚÅ "åiH˜ #=∞ã¨¯iã¨∂Î
Ñ¨~°=∞Ç¨ÏOã¨ Ñï„"å[‰õΩÖˇ·# Ñ¨Ó[º NNN ~å"Õ∞â◊fi~å#O^Œ ™êfi=ÚÅ"åi áê^Œ Ñ¨^Œ‡=ÚÅ‰õΩ
Ç¨Ï$^ŒÜ«∞ Ñ¨Ó~°fiHõ „Ñ¨}Ï=∞=ÚÅ∞ ã¨=∞iÊOK«∞H˘O@∂, <å Ç¨Ï$^ŒÜ«∞ x"åã≤xÜ≥ÿ∞#
<å~åÜ«∞}˜H˜, ã¨~åfiO`«~åºq∞, ã¨~åfiO`«~å`«‡Ü≥ÿ∞ q~ålÅ∞¡`«∞#fl ÉèíQÆ=uH˜ <å
Ç¨Ï$^ŒÜ«∞Ñ¨Ó~°fiHõOQÍ J#O`«HÀ\˜ „Ñ¨}Ï=∞=ÚÅ#∞ ã¨=∞iÊOK«∞H˘O@∂ Ñ¨~°=∂`«‡#∞ QÆ∞iOz
<åÅ∞QÆ∞ "åHõº=ÚÅ∞ „"åÜ«∞^ŒÅK«∞‰õΩ<åfl#∞ :
„Ñ≤Ü«∂`«‡ |O^èŒ∞=ÙÖÏ~å!
D ''ã¨^Œ∞æ~°∞ ÉèÏ~°u—— Ñ¨„uHõ#∞ ™ê÷Ñ≤OK«∞ â◊√Éèíã¨=∞Ü«∞=Ú#, <å QÆ∞~°∞=ˆ~}∞ºÖˇ·#
Ñ¨Ó[ºN ~å"Õ∞â◊fi~å#O^Œ™êfi=ÚÅ"å~°∞ XHõ "åºã¨=Ú#∞ „"åÜ«∞=∞x ##∞fl J_çyi. ^•xÔH·
<Õh "åºã¨=Ú#∞ ‰õΩ¡Ñ¨Î=ÚQÍ „"åÜ«∞^ŒÅK«∞‰õΩ<åfl#∞. =ÚO^Œ∞QÍ <å ã¨^Œ∞æ~°∞"≥·#
''N~å"Õ∞â◊fi~å#O^Œ—— ™êfiq∞x QÆ∞iOz „"åÜ«ÚK«∞<åfl#∞.
`˘q∞‡k#fl~° ãÖ=`«û~åÅ „H˜`«O (1992= ãÖII) ã¨^Œ∞æ~°∞=ÙH˘~°ÔH· "≥^Œ‰õΩK«∞<åfl=Ú.
ZO^Œ∞HõO>Ë QÆ∞~°∞=ÙÖËx q^Œº QÆ∞_ç¤ q^Œº. QÆ∞~°∞=Ù ÖËxKÀ Ñ¨~°=∂`«‡#∞ KÕ~°∞HÀ\ÏxH˜ J<ÕHõ
[#‡=Ú Öˇ`«Î=Åã≤ Ü«Ú#flk. ÉèíQÆ=O`«∞x Hõ~°∞}`À =∞#‰õΩ WÑ¨C_»∞ =∂#= [#‡ =zÛ#k.
D =∞#∞+¨º [#‡=Ú#∞, Ñ¨â◊√, Ñ¨H∆Íº^Œ∞Å∞ÖÏQÆ, u#_»O Hõ#_»O =~°ˆH Ñïq∞`«O
KÕã≤HÀ‰õΩO_»QÍ, Hõ~°∞}Ï=∞Ü«Ú_»QÆ∞ Ñ¨~°"Õ∞â◊fi~°∞x á⁄O^Œ∞@‰õΩ qâ◊fi„Ñ¨Ü«∞`«fl=Ú KÕÜ«∞=Öˇ#∞.
P „Ñ¨Ü«∞`«fl=ÚÖ’ ã¨^Œ∞æ~°∞=Ù ÅaèOz#KÀ, D [#‡=ÚÖ’<Õ =∞#=Ú Ñ¨~°=∂`«‡#∞
á⁄O^ŒQÆÅ=Ú. J\˜ì „Ñ¨Ü«∞`«fl=ÚÖ’<Õ "Õ∞=Ú [QÆ[˚#x Hõ~°∞}`À Ñ¨Ó[ºN
~å"Õ∞â◊fi~å#O^Œ™êfi=ÚÅ "åi ^ŒQÆæ~°‰õΩ "≥o§Ü«Ú<åfl=Ú. Ñ¨Ó[ºN ~å"Õ∞â◊fi~å#O^Œ ™êfig∞r
=∂‰õΩ ''‰õΩO_»eh—— Ü≥∂QÆ=Ú#∞ <ÕiÊOzi. D ‰õΩO_»eh Ü≥∂QÆ=Ú <Õ~°∞ÛH˘#∞
`«~°∞}=ÚÖ’<Õ <å Ñ¨~°=∞QÆ∞~°∞"≥·# =∞Ç¨Ïi¬ Nã¨^Œ∞æ~°∞ =∞ÅÜ«∂à◊™êfi=ÚÅ "å~°∞
^Œ~°≈#q∞zÛÜ«Ú<åfl~°∞. <Õ#∞ KåÖÏ P#O^Œ Éèíi`«∞~åe<≥·<å#∞. QÆ∞~°∞ Hõ~°∞}`À, Zxq∞k
=∂ã¨=ÚÅÖ’ Ñ¨Ó~°‚"≥∞ÿ# Ü≥∂QÆã≤kúx |_»ã≤ux.
D Éèí=™êQÆ~°=Ú#∞ ^•@∞ `«~°∞}ÀáêÜ«∞=Ú K≥Ñ¨Ê=∞x, <å QÆ∞~°∞^Õ=ÙÖˇ·# Ñ¨Ó[º
''N~å"Õ∞â◊fi~å#O^Œ—— ™êfiq∞x "Õ_»∞H˘#QÍ Ñ¨Ó[º™êfig∞r =∂Ü«∞O^Œ∞ ^ŒÜ«∞Ü«ÚOz
''~å=∞`å~°Hõ—— =∞O„`ÀÑ¨^Õâ◊=Ú QÍqOzi. JO`Õ <å [#‡ ^èŒ#º"≥∞ÿ#k. LÑ¨^Õâ◊q∞zÛ#
"≥#∞"≥O@<Õ Ñ¨Ó[º™êfig∞r N =∞Ç¨q+¨µ‚"≥·# N~å=Ú_»∞ „Ñ¨`«ºHõ∆=∞QÆ∞#x K≥Ñ≤Êi. XHõ
<≥Å~ÀAÅ∞ QÆ_»z# `«^Œ∞Ñï ÉèíQÆ=O`«∞_≥·# ''N=∞<åfl~åÜ«∞}∞_»∞—— <å‰õΩ ^Œ~°≈#q∞K≥Û#∞.
JO^Œ∞ ''„|Ç¨Ï‡`«`«fi=Ú——#∞ QÍOzux. „|Ç¨‡#O^Œ=Ú#∞ J#∞ÉèíqOzux. <å QÆ∞~°∞^Õ=ÙÖˇ·#

Ñ¨Ó[ºN ~å"Õ∞â◊fi~å#O^Œ™êfig∞r =∂‰õΩ J<ÕHÍ<ÕHõ `«`ÀfiÑ¨^Õâ◊=ÚÅ∞ QÍqOzi. ##∞fl
ÑïÑ¨Ó~°‚"≥∞ÿ# „|Ç¨Ï‡*Ï˝xQÍ fiÛk^≥Ì#∞.
JO^èŒHÍ~°OÖ’ H˘@∞ìq∞\Ïì_»∞`«∞#fl D r"å`«‡‰õΩ ã¨^Œ∞æ~°∞=Ù ZO`≥·<å J=ã¨~°O.
ã¨^Œ∞æ~°∞=Ù#∞ P„â◊~ÚOz ÉèíH˜Î`À#∞, q#Ü«∞=Ú`À#∞, qâßfiã¨=Ú`À#∞, ¿ãqOz J#∞ëêì#
"Õ^•O`«Ñ¨~°∞Öˇ·#KÀ, `«Ñ¨ÊHõ D [#‡=∞O^Õ 'D ãÖ™ê~°=∞<Õ Éèí=™êQÆ~°=Ú—#∞ J=bÅQÍ ^•\˜
"ÕÜ«∞QÆÅ~°∞. Wk =Ú=∂‡\˜H˜ ã¨`«ºO. ã¨`«ºO. Ñ¨Ù#ã¨û`«ºO. WO^Œ∞ Wã¨∞=∞O`«‰õÄ_»
ãÖ^ÕÇ¨Ï=Ú ÖË^Œ∞. D qâ◊fi=∞O`å ‰õÄ_» Ñ¨~°=∂`«‡ ã¨fi~°∂Ñ¨"Õ∞. J}∞=}∞=Ù<å ‰õÄ_»
"åºÑ≤Oz áÈ~Ú=Ù#fl Ñ¨~°=∂`«‡ =∞#Ö’Ñ¨Å, Éˇ·\Ï QÆ∂_» u+¨ì"Õã≤ L<åfl_»∞.
Ç¨Ï$^ŒÜ«∞ ‰õΩÇ¨Ï~°=ÚÖ’ u+¨ì"Õã≤ L#fl ''<å~åÜ«∞}˜—— =∞#efl =∂Ü«∞Ö’ =ÚOz
"Õã¨∞Î#flk. PHõe, ^ŒÑ≤ÊHõ J#∞#q [_»"≥∞ÿ# â◊s~°=Ú#‰õΩ ÖË=Ù. =∞#Ö’Ñ¨Å∞#fl ÉèíQÆ=u
HõeyOKÕ q<åº™êÖË Wq. =∞#Ö’Ñ¨Å ÑïÑ¨Ó~°‚"≥∞ÿ# „|Ç¨Ï‡ ã¨fi~°∂Ñ≤}˜QÍ LO@∂, `å#∞
JO@Hõ =∞#ã¨∞û#∞ „¿Ñˆ~Ñ≤OK«∞`«∂, ã¨∞Y^Œ∞óMÏÅ∞ HõÅ∞QÆKÕÜ«ÚK«∞#flk. =∞#ã¨∞, D [_»"≥∞ÿ#
â◊s~°"Õ∞ `å#x „Éèíq∞OK«∞K«∞#flk. Hõ#∞q^ŒºKÕÜ«Ú"å_»∞ (QÍ~°_ç"å_»∞) QÍqOKÕ, QÍ~°_çx
K«∂z, =∞#=Ú ã¨`«º"≥∞ÿ#kQÍ „Éèíq∞OK≥^Œ=Ú. HÍx Jk ã¨`«º=ÚQÍ^Œ∞. „Éèí=∞ =∂„`«"Õ∞. JO>Ë
D „áêÑÖzHõ q+¨Ü«∂Åhfl QÆ∂_» XHõ QÍ~°_ôÖË. Jq ã¨`«º=Ú Öˇ#fl\˜H© HÍ=Ù. x[rq`«OÖ’
ã¨fiÑ¨fl=∞O^Œ∞ =∞#O Z<≥fl<Àfl QÍOK«∞K«∞<åfl=Ú. HÍh "Õ∞ÖÏ¯Oz# "≥O@<Õ J=hfl
Jã¨`«º=ÚÅx `≥eÜ«ÚK«∞#flq.
J>Ë¡ D ''ãÖ™ê~°=∞<Õ =∂Ü«∞#∞—— QÍ~°_ôQÍ ÉèÏqOz ã¨`«º=Ú#∞
J#∞Éèí=Ñ¨Ó~°fiHõ=ÚQÍ `≥eã≤H˘#∞@‰õΩ, ÑÖKåHõ∆s =∞O„`«=Ú#∞QÍx, JëêìHõ∆s
=∞Ç¨=∞O„`«=Ú#∞ QÍx, N~å=∞`å~°Hõ=∞O„`«=ÚQÍx, QÍÜ«∞„u =∞O„`«=Ú#∞QÍx
ã¨^Œ∞æ~°∞=Ù^•fi~å LÑ¨^Õâ◊=Ú#∞ á⁄Ok, Ô~O_»∞ Ñ¨Ó@ÖÏ x+¨ì`À [Ñ≤Oz#KÀ, ''Ñ¨Ù#~°Ñ≤[##O,
Ñ¨Ù#~°Ñ≤=∞~°}O—— ÖË‰õΩO_® J=∞$`«`«fi=Ú#∞ á⁄O^ŒQÆÅ~°∞. W\˜ì"≥∂Hõ∆ã≤÷ux á⁄O^Œ∞@‰õΩ
=∞xÃ+·Ñ¨Ù\˜ì# „Ñü =ºH˜Î QÆ\ ˜ì „Ñ¨Ü«∞`«fl=Ú KÕã≤ ^èŒ#º`« *ˇO^Œ=Öˇ#∞.
''„|Ç¨Ï‡ ã¨`«ºO, [QÆx‡^èŒº—— J#∞#k J#∞Éèí=Ñ¨Ó~°fiHõ=ÚQÍ HõÅ∞QÆ=Öˇ#∞.
Ñ¨~°„|Ç¨Ï‡ã¨fi~°∂Ñ≤}˜ ''â◊|Ì „|Ç¨Ï‡"≥∞ÿ—— K«~åK«~°r=HÀ@¡Ö’#∞ JO`«~åºq∞QÍ LO_ç
PHõ$uÖ’#∂, ã¨fi~°OÖ’#∂ ‰õÄ_» "Õ~°∞"Õ~°∞QÍ QÀK«iOK«∞K«∞#flk. HÍx ã¨`åºxH˜ Ö’Ñ¨Å,
ÉÜ«∞\Ï L#fl ''ÉèíQÆ=u—— XHõ¯>Ë. <Õ#∞ ÉèíQÆ=f ã¨fi~°∂Ñ¨"Õ∞QÍx, "Õ~°∞QÍ ÖË#∞ J#∞ÉèÏ=#`À,
JO`å ÉèíQÆ=`ü ã¨fi~°∂Ñ¨"Õ∞ J#∞ ^Œ$_è»"≥∞ÿ# ÉèÏ=# Hõeæ, ^ŒÜ«∂~°ã¨=Ú#∞, Ç¨Ï$^ŒÜ«∞=ÚÖ’
xOÑ¨ÙH˘x, P ÉèíQÆ=ux â◊~°}∞á⁄Ok#, *Ï˝#=Ú#∞ |_»Ü«ÚQÆÅ∞æ^Œ∞~°∞. ''*Ï˝<À^Õ=`«∞
ÔH·=ÅºOQÆ^•!——
=∂Ü«∞#∞ ^•@x "å~°∞ D ãÖ™ê~°=∞<Õ Éèí=™êQÆ~°=Ú#∞ ^•@ÖË~°∞. [##,

=∞~°}=ÚÅ ÉÏi# Ñ¨_»QÆÅ~°∞.
<Õ#∞, <åk J#∞ „ÉèÏOux q_»<å_ç, #tOK≥_ç D „Ñ¨ÑÖK«=Ú#∞ [˝Ñ≤ÎÖ’ LOK«∞H˘x,
„Ñü„áê}˜Ö’#∞ ÉèíQÆ=ux ^Œi≈OK«∞K«∞, r=# ã¨~°ox ™êyOK«∞K«∞ =Ù#flKÀ, '=∂Ü«∞#∞—
^•@QÆÅ~°∞. D HõeÜ«ÚQÆ=ÚO^Œ∞ ÉèíQÆ=<å‡=∞ ã¨‡~°} =∂„`«=Ú KÕ`«<Õ
ÑÖK«=∞Ç¨áê`«Hõ=ÚÅ∞ Ñ¨\ÏÑÖK«Öˇ·áÈQÆÅ=Ù.
''ã¨^Œ∞æ~°∞ ÉèÏ~°u—— Ñ¨„uHõ ^•fi~å J<ÕHõ J<ÕHõ q+¨Ü«∞=ÚÅ∞ `≥eã≤H˘x g∞~°∞
^èŒ#∞ºÅ∞QÍ=Öˇ#x Ptã¨∂Î ''ã¨^Œ∞æ~°∞ ÉèÏ~°u—— Ñ¨„uHõ #_»∞Ñ¨Ù@‰õΩ ZO`À „â◊=∞HÀiÛ =∞#O^Œsfl
L^ŒúiOK«=Öˇ##∞ ^Œ$_è»ãÖHõÅÊ=Ú`À Ñ¨Ó#∞H˘#fl =∂QÆ∞~°∞^Õ=ÙÖˇ·# Ñ¨Ó[ºN
~å"Õ∞â◊fi~å#O^Œ™êfig∞rÅ "åiH˜ <å Ç¨Ï$^ŒÜ«∞Ñ¨Ó~°fiHõ #=∞™ê¯~°=ÚÅ∞ `≥Å∞Ñ¨Ù`«∂ D
''ã¨^Œ∞æ~°∞ ÉèÏ~°u—— Ñ¨„uHõ Ü«∂=^•ƒù~°`å=xH˜ ã¨∞ã≤÷~°"≥∞ÿ# *Ï˝#=Ú #Ok=fiQÆÅ^Œx
HÀ~°∞‰õΩO@∂, [QÆ<å‡`«#∞ "Õ_»∞‰õΩO@∂, <Õ#∞ WO`«\ ˜`À =ÚyOK«∞K«∞<åfl#∞.
P ÉèíQÆ=O`«∞x K«~°}Ï~°qO^Œ=ÚÅ‰õΩ #=∞ã¨¯iã¨∂Î,
ÉèíQÆ=u K«~°}^•ã≤
F"£∞ `«`ü. ã¨`ü FO. Ç¨Ïi! F"£∞
(ã¨^Œ∞æ~°∞ ÉèÏ~°u „Ñ¨^äŒ=∞ ãÖzHõ – #=O|~°∞ 2001)
E
W
`«Ñ¨ã¨∞û – P=â◊ºHõ`«
– N=∞u =_Õ¤ ÅH©∆ ‡„Ñ¨ÉèÏ=u
N ã¨^Œ∞æ~°∞=ÙÅO^ŒiH© <å#=∞™ê¯~°=ÚÅ∞ ã¨=∞iÊOK«∞`«∂ <å ã¨^Œ∞æ~°∞=Ù Ñ¨~°=∞Ç¨ÏOã¨
Ñï„"å[HÍKå~°∞ºÅ∞ NNN ~å"Õ∞â◊fi~å#O^Œ ™êfi=ÚÅ"åi áê^ŒÑ¨^Œ‡=ÚÅ‰õΩ „Ñ¨}Ï=∞=ÚÅ∞
ã¨=∞iÊOK«∞`«∂ N ã¨^Œ∞æ~°∞ =∞ÅÜ«∂à◊ ™êfiq∞ Åe`åOaHÍ `«áÈ=#=Ú ™ê÷Ñ≤Oz#
â◊√ÉèíãÖ^Œ~°ƒù=Ú# N Åe`åOaHÍ `«e¡ J#∞„QÆÇ¨Ï=Ú`À D z#fl "åºã¨=Ú#∞ „"åã¨∞‰õΩ<Õ
ÉèÏQÆº=Ú HõeyOz#O^Œ∞‰õΩ P[QÆ[˚#xH˜ J#O`«HÀ\˜ #=∞™ê¯~°=ÚÅ∞ ã¨=∞iÊOK«∞‰õΩO@∞<åfl#∞.
„Ñ≤Ü«∂`«‡|O^èŒ∞=ÙÖÏ~å!
2. NNN ~å"Õ∞â◊fi~å#O^Œ ™êfi=ÚÅ"å~°∞ Jq~°à◊"≥∞ÿ# Hõ$+≤ ãëÑ≤ D ''Nã¨^Œ∞æ~°∞
=∞ÅÜ«∂à◊™êfiq∞ Åe`åOaHÍ `«áÈ=#=Ú#∞—— ™ê÷Ñ≤Oz#O^Œ∞‰õΩ =∞#O ZO`À Hõ$`«A˝ÅO.
''Ü«∞*’˝^•#O `«Ñ¨â‹·Û= áê=<åx =∞h+≤}Ï"£∞—— Jx ÉèíQÆ=næ`«Ö’ NHõ$+¨‚Ñ¨~°=∂`«‡
â‹ÅqzÛÜ«Ú<åfl~°∞ (18J–â’¡ 5). =∞#O ZOK«∞‰õΩ<Õ =∂~°æO „Ñ¨=$`≥ÎÂ<å, x=$`≥ÎÂ<å, `«Ñ¨ã¨∞û
J`«º=ã¨~°O. „Ñ¨=$uÎ =∂~åæxfl J=ÅOaOz# Z_»Å =∂#=ÙxH˜ `«Ñ¨ÊHõ „âıÜ«∞ã¨∞û HõÅ∞QÆ∞#∞.
`«Ñ¨ã¨∞Ê =Å# x=$uÎ =∂~åæxfl J=ÅOaOz# J^Õ `«Ñ¨ã¨∞û ÉèíQÆ=O`«∞x K≥O`«‰õΩ
H˘xáÈQÆÅ^Œ∞. Hõ#∞Hõ D Ô~O\˜H© `«Ñ¨ã¨∞û KÕÜ«Ú@ J`«ºO`å=â◊ºHõ"≥∞ÿ Ü«Ú#flk. „Ñ¨=$uÎ
=∂~åæxfl Z#∞flH˘x : Wk <åk, Jk <åk, W=hfl <å"Õ J#∞‰õΩO@∂ q+¨Ü«∞"åOKè«Å`À
ã¨`«=∞`«=∞=Ù`«∂, [#‡x H˘x `≥K«∞Û‰õΩO@∞<åfl=Ú. nx<Õ ''ãÖ™ê~°|O^èŒO—— JO\Ï~°∞ =∞#
ÃÑ^ŒÌÅ∞. D ãÖ™ê~° |O^èŒ=ÅÜ«∂#∞flO_ç q_ç=_®Å#fl `«Ñ¨#`À `«Ñ¨ã¨∞û KÕÜ«∞_»O =Å#
ZO`À "Õ∞Å∞#∞ KÕ‰õÄ~°∞ã¨∞ÎOk. P`«‡ ã¨fi~°∂Ñ¨ÙÅ"≥∞ÿ, â◊s~°"Õ∞ x`«º=∞#∞‰õΩx D â◊s~°O`À
`å^•`«‡º`« K≥Ok K≥Ü«∞º~åx Ñ¨#∞Åhfl KÕã¨∞‰õΩO@∂áÈ~Ú, uiy =∞~°Å hK«"≥∞ÿ# [#‡Å∞
Z`«Î‰õΩO_»QÍ =∞#efl =∞#O L^ŒúiOK«∞H˘#\ÏxH˜ `«Ñ¨ã¨∞û KÕÜ«∞_»O J`«ºO`« J=â◊ºHõ"≥∞ÿ
Ü«Ú#flk.
3. NHõ$+¨‚ ÉèíQÆ"å#∞Å"å~°∞ =∞#‰õΩ â◊ÅqzÛ#^Õ=∞#QÍ, ''âßG—— Ñï*Ï˝<åxfl
P^è•~°OQÍ KÕã¨∞H˘x =∞# ^≥·#OkHõ Ñ¨#∞Å∞ KÕã¨∞‰õΩO@∂ "≥o`Õ, hK« Ü≥∂#∞Ö’¡ Ñ¨_»=Åã≤#
JQÆ`«ºO LO_»^Œ∞. ÉèíQÆ=næ`«Ö’ (J.16–â’¡19) – ''ãÖ™êˆ~+¨µ #~å^èŒ=∂<£—— Jx
ÃãÅqzÛÜ«Ú<åfl~°∞. #~°[#‡ <≥uÎ‰õÄ_», J^èŒ=∂^èŒ=ÚÅ∞QÍ [#‡<≥`«Î=Åã≤# ^Œ∞ã≤÷u ~å^Œ∞.
`«Ñ¨ã¨∞û KÕã≤#O^Œ∞=Å# Ñ¨Ù}º=Ú HõÅ∞QÆ∞#∞. ã¨fi~°æÖ’Hõ=Ú Ü≥ÚHõ¯ ÉèÏQÆº=Ú ‰õÄ_® HõÅ∞QÆ∞#∞.
L`«Î"≥∂`«Î=∞"≥∞ÿ# #~° [#‡#∞ á⁄O^Œ∞#∞. ÉèíQÆ=`ü ÉèíH˜Î JkèHõ=∞QÆ∞#∞. ÉèíQÆ=O`«∞x`À
`å^•`«‡º`« K≥Ok# Z_»Å =∞Ç¨Ï`ü ÉèÏQÆº"≥∞ÿ#@∞=O\˜ ''"≥∂Hõ∆„áêÑ≤Îx—— ‰õÄ_» á⁄O^ŒQÆÅ~°∞.
4. Ñ¨Ù}Ïº~°˚# KÕã≤# Z_»Å, P Ñ¨Ù}º=Ú #tOz# `«~°∞"å`« =∂#=[#‡#∞ ZuÎ
f~°=Åã≤ Ü«Ú#flk. ''Ñ¨Ù#~°Ñ≤[##O Ñ¨Ù#~°Ñ≤ =∞~°}O—— `«Ñ¨Ê^Œ∞. JO^Œ∞=Å# ''x=$uÎ——
=∂~°æO „âı+¨ì"≥∞ÿ#k. x=$uÎ =∂~°æO H˘~°‰õΩ `«Ñ¨ã¨∞û KÕã≤_ç"å~°∞ L`«Î"≥∂`«Î=ÚÅ∞. `«Ñ¨ã¨∞û‰õΩ
™ê\˜ =∞i UkÜ«Ú#∂~å^Œ∞. ÉèíQÆ=O`«∞x áê^•Å K≥O`«‰õΩ H˘xáÈ~Ú ''K«`«∞~°∞ƒùAx—— Ü≥ÚHõ¯
^Œ~°≈#=Ú#∞ HõeyOzf~°∞#∞. ãÖ^ÕÇ¨ÏO ÖË^Œ∞.
5. D Ü≥ÚHõ¯ â◊s~°=Ú `å#∞HÍ^Œ∞ Jx `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<Õ ÉèÏQÆº=Ú ''`«Ñ¨ã¨∞û—— ‰õΩOk. D

`«Ñ¨â◊≈H˜Î HõÅ∞QÆ=Öˇ##fl ÉèíQÆ=O`«∞xÃÑ· JK«OK«Å"≥∞ÿ# ÉèíH˜Î, „¿Ñ=∞ Ü«ÚO_ç f~°=Öˇ#∞.
ÉèíQÆ=^Œ#∞„QÆÇ¨Ï=Ú á⁄Ok# =∞Ç¨#∞ÉèÏ=ÙÅ∞ `«Ñ¨ã¨∞û`À f„=`«~° ™ê^èŒ# KÕÜ«Ú@ =Å#<Õ `«áÈ
ã≤kúx á⁄O^ŒQÆeyi. `«Ñ¶¨ó Ñ¶¨Å=Ú#∞ á⁄Ok# =∞Ç¨#∞ÉèÏ=ÙÖË, *Ï˝#=Ú#∞ á⁄Ok
=∞#HõO^ŒiH© =∂~°æ^Œ~°≈‰õΩÖˇ·Ü«Ú<åfl~°∞. "åi „Ñ¨É’^è•ÖË =∞#‰õΩ PK«~°} Ü≥∂QÆº=ÚÅ∞. Jq
PK«~°}Ö’ ÃÑ\˜ì `«Ñ¨ã¨∞û KÕã≤<å Ñ¨~°=∞Ñ¨^Œ ™Èáê<åxfl Jkè~ÀÇ≤ÏOK«QÆÅ=Ú.
6. ˆH=ÅO ÉèíQÆ=O`«∞}˜‚ QÆ∞iOz KÕ¿ã `«Ñ¨ã¨∞û J`«∞º`«Î=∞ "≥∞ÿ#k. HÍ~°}O D
áêOK«Éè∫uHõ HÍÜ«∞=Ú #tOz áÈÜ≥∞_ç^Õ. D â◊s~°O HÀãÖ =∞#"≥∞O`« Hõ+¨ìÑ¨_ç<å, J^ŒO`å
=º~°÷"Õ∞. D Éè∫uHõ =∂Oã¨=∞Ü«∞"≥∞ÿ# HÍÜ«∂xH˜ ZO`« ã¨fi~°æã¨∞MÏÅ∞ JOkOz<å Jq
âßâ◊fi`åÅ∞HÍ=Ù. â◊s~°O tkäÅ"≥∞ÿáÈÜ≥∞_ç^Õ. Hõ∆}, Hõ∆}O Ñï„Éèíq∞OKÕ HÍÅO x~°O`«~°O
Ñ¶¨∞~°¬}`À ‰õÄ_»∞‰õΩ#fl^≥·Ü«Ú#flk. ^Œ∞óMÏÅÜ«∞O ‰õÄ_®#∞. ã¨∞YO =∞#O Hõ+¨ìÑ¨_ç
ãÖáêkOK«∞‰õΩ<åfl Jk =∞#ã¨∞H˜ XHõ Hõ∆}O =∂„`«"Õ∞ PÇ¨¡^•xfl JOkOK«QÆÅ^Œ∞. =∞~°∞Hõ∆}O
U^À XHõ q+¨Ü«∞OÖ’ ^Œ∞óYO HõÅ∞QÆ∞`«∂<Õ LO@∞Ok, ZO`«\ ˜"åiÔH·<å ã¨ˆ~. `«áÈâ◊H˜Î
JÖÏO\˜kQÍ^Œ∞. âßâ◊fi`«"≥∞ÿ# P#O^•xfl JOkOK«QÆÅ^Œ∞. PK«`«∞~°∞ƒùAx Hõ~°∞} HõeyO^ŒO>Ë
''Ñ¨~°=∞Ñ¨^•xfl—— JO^Œ∞HÀQÆÅ=Ú. x=$uÎ =∂~°æ=Ú Ñ¨~°=∞ „âı+¨ì"≥∞ÿ#k. U^Õ=`«#∞ L^ÕÌtOz
ÜÕ∞ `«Ñ¨ã¨∞û K≥Ü«∂ºÖ’ J<Õ ãÖ^ÕÇ¨ÏÑ¨_»#=ã¨~°O ÖË^Œ∞. qâ◊fi=∞O`«\Ï "åºÑ≤Oz L#fl UHÀ
''<å~åÜ«∞}—— XHõ¯_Õ. ''ã¨~°fi^Õ= #=∞™ê¯~°ó ˆHâ◊=O „ÑüQÆK«Ûùu—— =∞#O Z=iH˜ #=∞™ê¯~°O
KÕã≤<å P ÉèíQÆ=O`«∞xˆH KÕ~°∞`«∞Ok. Ñ¨q„`« Ç¨Ï$^ŒÜ«∞O, PK«~°}, JO>Ë ã¨„`«Ê=~°Î# LO_®e.
7. QÆ$Ç¨Ïã¨∞÷Å‰õΩ =∞#O WO\’¡ ‰õÄ~˘Ûx `«Ñ¨ã¨∞û K≥Ü«∞º=K«∞Û#∞ QÆ^•, `«áÈ=<åÅH˜,
P„â◊=∂ÅH˜ "≥o§ ZO^Œ∞‰õΩ K≥Ü«∞º@O J<Õ ãÖ^ÕÇ¨ÏO ~å=K«∞Û#∞. QÆ$Ç¨ÅÖ’ ‰õÄ~˘Ûx `«Ñ¨ã¨∞û
K≥Ü«∞º@OÖ’ QÆ$Ç¨Ï "å`å=~°}O H˘OK≥O JÅ[_çQÍ LO@∞Ok. JO`« J#∞=ÙQÍ LO_»^Œ∞.
`«áÈ=#OÖ’ `«Ñ¨ã¨∞û KÕã≤# Z_»Å =∞#ã¨∞û UHÍ„QÆ`« K≥Ok ÉèíQÆ=O`«∞x g∞^Œ ÅQÆflO
K≥Ü«∞ºQÆÅ∞QÆ∞`å=Ú. `«fi~°QÍ `«Ñ¨óã≤kú HõÅ∞QÆ∞@‰õΩ J=HÍâ◊=Ú QÆÅ^Œ∞. [#‡~åÇ≤Ï`«º=Ú#∞
á⁄O^Œ∞@‰õΩ `«áÈ=#=ÚÅ‰õΩ "≥o§ `«Ñ¨ã¨∞û KÕÜ«Ú@‰õΩ „Ñ¨Ü«∞uflOK«=Öˇ#∞.
8. <å ã¨^Œ∞æ~°∞"≥·# Ñ¨Ó[ºáê^Œ∞Å∞ NNN ~å"Õ∞â◊fi~å#O^Œyi ™êfi=ÚÅ"å~°∞
''Nã¨^Œ∞æ~°∞ =∞ÅÜ«∂à◊™êfiq∞ Åe`åOaHÍ `«áÈ=#=Ú#∞—— ™ê÷Ñ≤Oz#O^Œ∞‰õΩ =∞#O ZO`À
J^Œ$+¨ì=O`«∞ÅO, =∞#O |∞∞}Ñ¨_ç=Ù<åflO. [_»Û~°¡ ã¨g∞Ñ¨=Ú# QÆÅ „QÍ=∞"åã¨∞ÅO^Œ~°∂
ZO`À ÉèÏQÆº=O`«∞Å∞. g∞^Œ∞ q∞H˜¯e ''Q˘Å¡Ñë¡—— „QÍ=∞=Ú D `«áÈ=# x~å‡}=Ú`À
Ñ¨Ùh`«"≥∞ÿáÈ~Ú#k. HÍ=Ù# Éèí‰õΩÎÅO^Œ~°∂ N =∞ÅÜ«∂à◊™êfiq∞ Åe`åOaHÍ `«áÈ=#=Ú#∞
P^è•~°=ÚQÍ KÕã¨∞H˘x, =∞#=∞O`å `«áÈx+¨µªÅO HÍ"åÅx, =∞# JO^ŒiH© [QÆ[˚#x
Åe`åOaHõ `«e¡ Hõ~°∞}`À#∞, QÆ∞~°∞^Õ=ÙÅ Pj~åfi^•Å`À `«Ñ¨ó ã≤kúx á⁄O^ŒQÆÅ=∞x Ptã¨∂Î,
P `«e¡ K«~°}Ï~°qO^Œ=ÚÅÃÑ· =∞#ã¨∞ûÅ#∞ xÅ∞Ñ¨=∞x "Õ_»∞‰õΩO@∂ =ÚyOK«∞`«∞<åfl#∞.
FO `«`ü ã¨`ü F"£∞
X_≥¤ ÅH©∆ ‡„Ñ¨ÉèÏ=u
(N =∞ÅÜ«∂à◊™êfiq∞ Åe`åOaHõ `«áÈ=#O „áê~°OÉè’`«û= ãÖzHõ – 2003)
ã¨`åº<Õfi+¨}
– N=∞u =_Õ¤ ÅH©∆ ‡„Ñ¨ÉèÏ=u
ÉèíQÆ=`ü ã¨fi~°∂Ñ¨ÙÖˇ·# „Ñ≤Ü«∂`«‡ |O^èŒ∞=ÙÖÏ~å!
Ñ¨~°=∞ Ñ¨ÓAºÅ∞ ã¨^Œ∞æ~°∞=ÙÖˇ·# N ~å"Õ∞â◊fi~å#O^Œ ™êfi=ÚÅ "åi áê^ŒÑ¨^Œ‡=ÚÅ‰õΩ
#=∞ã¨¯iOK«∞`«∂, ÉèíQÆ=u Åe`åOaHÍ `«e¡H˜ J#O`«HÀ\˜ #=∞™ê¯~°=ÚÅ∞ ã¨=∞iÊOK«∞`«∂,
=∞#O^ŒiH˜ Ñ¨~°=∞ QÆ∞~°∞=ÙÖˇ·# „|Ç‘Ï‡Éèí∂`« =∞Ç¨Ïi¬ N =∞ÅÜ«∂à◊ ™êfiq∞H˜ „Ñ¨}Ï=∞=ÚÅ∞
`≥Å∞Ñ¨Ù`«∂ 2003= ãÖII=Ú =∂#"åo HõO^ŒiH© =∂#=`åÎ fixfl xO_»∞QÍ, "≥∞O_»∞QÍ
"≥e¡q~°Ü«∞ KÕÜ«∂Åx <å Ç¨Ï$^ŒÜ«∞ Ñ¨Ó~°fiHõOQÍ „áêi÷ã¨∂Î, D z#fl "åº™êxfl
ã¨=∞iÊOK«∞‰õΩO@∞<åfl#∞.
2. *Ï˝#=Ú Ñ¨~°=∞ L`«¯ $+¨ì"≥∞ÿ#k. *Ï˝#=Ú Ö’Ñ≤Oz# Ü≥∞_»Å =∂#=`«fi=Ú
â◊¥#º"≥∞ÿ#@¡x x~åúiOK«=K«∞Û#∞. U *Ï˝<åxfl á⁄Ok# =∞#O „âıÜ«∞ã¨∞û#∞ á⁄O^ŒQÆÅ"≥∂,
P *Ï˝#O ÉèíQÆ=`ü „¿Ñ~°}`À HõÅ∞QÆ∞#∞. k#=∞O`å =∞#O Z<Àfl Ñ¨#∞Å∞ KÕÜ«∞_»O`À<Õ
x=∞QÆ∞flÅ"≥∞ÿ ÉèíQÆ=O`«∞x H˘~°‰õΩ >ˇÿ=Ú#∞ "≥zÛOK«ÖËHõ ã¨`«=∞`«"≥∞ÿáÈ`«∂ LO\Ï=Ú. HÍx
~Úk âßGã¨=∞‡`«O HÍ^Œ∞.
3. Éèí∞H˜ÎHÀãÖ, Ñ¨_»~åx áê@∞¡ Ñ¨_»∞@ÔH· =∞#O HÍÖÏxfl =$^ä• KÕÃã^Œ=Ú. HÍx
=ÚH˜ÎHÀãÖ ‰õÄ_» H˘O`« ã¨=∞Ü«∂xfl ÉèíQÆ=`ü zO`«#ÔH· "≥zÛOz, P `«e¡ Hõ~°∞}‰õΩ
áê@∞Ñ¨_»=Öˇ#∞. ^≥·=zO`«#Ö’ =∂ˆHq∞ ÖÏÉèíO LOk. Jx x~°∞`åûÇ¨Ï Ñ¨_»@OÖ’ J~°÷O
ÖË^Œ∞. ^≥·=zO`«# J<Õk Ñ¨~°=∞ Ñ¨q„`«"≥∞ÿ#k. U â◊s~°O SW`Õ ÉèíQÆ=O`«∞}˜‚ P^è•~°O
KÕã¨∞H˘x, xÅ=QÆÅ∞QÆ∞`«∞O^À, P â◊s~°O ÉèíQÆ=O`«∞_çH˜ |∞∞}Ñ¨_çLOk. P^è•~°Éèí∂`«"≥∞ÿ#
Ñ¨~°=∂`«‡#∞ zOuOK«QÆÅ=∂? ™ê^èŒºO HÍxk. HÍh, zOuOK«\ÏxH˜ „Ñ¨Ü«∞`«flO KÕÜ«Ú@KÕ
P ^Õ=^Õ=Ù_çH˜, P [QÆ`«ÊuH˜ „Ñ‘u áê„`«∞ÅQÆ∞K«∞O\˜q∞. Wk =Ú=∂‡\˜H˜ ã¨`«ºO ã¨`åºxfl
"≥^Œ‰õΩ@ÜÕ∞ *Ï˝#O. =~°¬Ñ¨Ùh~°∞ áê„`«Ö’ xO_»=Öˇ##fl áê„`«#∞ É’i¡OK«‰õÄ_»^Œ∞. J>Ë¡
ã¨`åºxfl `≥Å∞ã¨∞HÀ=Öˇ##fl =∞# Ü≥ÚHõ¯ =∞#ã¨∞û „áêÑÖzHõ q+¨Ü«∂Å #∞O_ç =∞~°Å=Öˇ#∞.
ã¨`«ºO QÀK«~°O QÍ=@O JO`« ã¨∞ÅÉèí"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞O HÍ^Œ∞. *Ï˝#O Hõey`Õ ã¨`«ºO
QÀK«~°=∞~Ú#>Ë¡.
4. ^≥·"åOâ◊ ãÖÉèí∂`«∞Å∞ J~Ú# =∞Ç¨ÏhÜ«ÚÅ∞ áê~°=∂i÷Hõ=Ú#ÔH· áê@∞|_ç =∞#‰õΩ
=∂~°æ^Œi≈‰õΩÖˇ·i. "å~°∞ á⁄Ok# *Ï˝#O =∞#‰õΩ P^Œ~°≈ „áêÜ«∞O. ™êH∆Í`ü N =∞<åfl~åÜ«∞}∞_Õ
=∞#‰õΩâ‹ÅqzÛÜ«Ú<åfl_»∞. ÉèíQÆ=næ`«Ö’ ''„â◊^•ú"å<£ ÅÉèí`Õ *Ï˝#O `«`ü Ñ¨~°ó ãÖÜ«∞`ÕO„kÜ«∞óI
*Ï˝#O ÅÉÏúfi Ñ¨~åO âßOu =∞zèˆ~}Ïkè QÆK«Ûùu—— Jx (4–39)Ö’ K≥Ñ¨Ê|_çOk. D *Ï˝#O
=∞#‰õΩ Ñ¨~°=∞ âßOux KÕ‰õÄ~°∞Û#∞. Wk Z@¡x#, *Ï˝#O „Ñ¨HÍâ◊=∂#"≥∞ÿ J*Ï˝<åxfl ^èŒfiOãÖ
KÕÜ«Ú#∞. JÑ¨C_Õ =∞#O x["≥∞ÿ# =∂#=ÙÅ =∞xÑ≤OK«∞HÀQÆÅO. ã¨`«ºO QÀK«~°O HÍQÆÅ^Œ∞.
ã¨`«º=∞#fl ÉèíQÆ=O`«∞_Õ. WO„kÜ«∞Ö’Å∞Ô~·, q+¨Ü«∞"åOKè«Å‰õΩ Ö’|_ç, "åº"≥∂Ç¨Ï`«fi=ÚÅ‰õΩ
ÉÏxã¨Öˇ· J_»∞QÆ_»∞QÆ∞<å ãÖ^ÕÇ¨ÏÑ¨~°∞Öˇ·, ÉèíQÆ=`ü zO`«# K≥Ü«∞ºÖË~°∞. D ^ÕÇ¨Ï"Õ∞ <Õ#∞ J<Õ

ÉèÏ="Õ∞ q+¨Ü«∞ "åOKè«Å‰õΩ =¸Å"≥∞ÿ, ÉèíQÆ=O`«∞xH˜ ^Œ∂~°O KÕã≤ ''JâßOuH˜——Ö’#∞
KÕÜ«ÚK«∞#flk. U "˘Hõ¯ WO„kÜ«∞O QÍx q+¨Ü«∞"åOKè«Å‰õΩ Ö’|_ç# *Ï˝<åxH˜ ^Œ∂sHõ$`«∞ÅO
HÍQÆÅ=Ú. WO„kÜ«∂efl QÆ∞„~åÖÏ¡QÆ Ñ¨~°∞ÔQuÎOK«Hõ, ÉèíH˜Î`À#∞, Ü«ÚH˜Î`À#∞, `«#
|∞kú‰õΩâ◊Å`«#∞Ñ¨Ü≥∂yOz ™ê\˜ „áê}˜H˜ Ç¨x HõÅQÆ‰õΩO_»QÍ, D ^ÕÇ¨Ï áÈ+¨}Ï~°ú"≥∞ÿ
„Ñ¨„H˜Ü«∞Å#∞ U~åÊ@∞ KÕã¨∞H˘x, Ñ¨#∞Å∞ KÕã≤# Z_»Å NHõ$+¨‚ ÉèíQÆ"å<£Å "å~°∞ w`«Ö’ K≥Ñ≤Ê#
=∂ki =∞#O WO„kÜ«∂efl [~ÚOK«QÆÅ∞QÆ∞`å=Ú. ~ÚO„kÜ«∂efl =∞# =â◊OÖ’
LOK«∞HÀ=_»O J<Õk J`åº=â◊ºHõ"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞O.
5. ~ÚO„kÜ«∂efl =â◊OÖ’ =ÙOK«∞‰õΩ#fl =ºH˜ÎH˜ `Õ*’=∞Ü«∞"≥∞ÿ# *Ï˝#O
ÅaèOK«QÆÅ^Œ#flk xifi"å^•Oâ◊O. *Ï˝#O QÀK«~°"≥∞ÿ#, x~°‡Å"≥∞ÿ# Ç¨Ï$^ŒÜ«∞O`À ÉèíQÆ=O`«∞xÖ’
SHõº"≥∞ÿ#>Ë¡. ÉèíQÆ=O`«∞x Ü≥ÚHõ¯ „Ñü~°∂Ñ¨"Õ∞ D â◊s~°OÖ’ L#fl ÉèíQÆ=u. P `«e¡x
QÀK«iOÑ¨hÜ«∞Hõ HÀ~°¯Å`À ã¨`«=∞`«=∞=Ù`«∂ Ñ¨~°∞ÔQ`«∞Î`«∞<åfl=∞x J~°úO. JO^Œ∞=Å#
WO„kÜ«∂ÅxflO\˜h J^Œ∞Ñ¨ÙÖ’ LOK«∞H˘x *Ï˝#O HÀãÖ ã¨`«ºO "≥O|_ç #_»∞ã¨∂Î,
Åe`åOaHÍ Hõ~°∞}#∞ á⁄O^Œ∞@ÔH· „Ñ¨Ü«∞uflOz, =∞# [#‡Å#∞ ™ê~°úHõ`« KÕã¨∞H˘O^Œ∞=Ú QÍHõ.
Ñ¨~°=∞Ñ¨q„`«"≥∞ÿ# *Ï˝#=Ú á⁄Ok# "≥O@<Õ "≥∂Hõ∆=Ú Hõ~°`«ÖÏ=∞ÅHõ"≥∞ÿ áÈ=Ù#∞.
FO `«`ü ã¨`ü F"£∞
W@∞¡ ÉèíQÆ=u K«~°}^•ã≤
X_≥¤ ÅH©∆ ‡„Ñ¨ÉÏ=u
(ã¨^Œ∞æ~°∞ ÉèÏ~°u – [#=i, 2003)
E
W
[#‡=∞$`«∞º[~å^Œ∞óYx=$uÎ
– N=∞u =_Õ¤ ÅH©∆ ‡„Ñ¨ÉèÏ=u
„Ñ≤Ü«∂`«‡ |O^èŒ∞=ÙÖÏ~å!
qâ◊fi~°∂Ñ¨"≥∞ÿ#\˜ì ÉèíQÆ=O`«∞xH˜ <å J#O`«HÀ\˜ „Ñ¨}Ï=∞=ÚÅ∞ K≥e¡OK«∞`«∂, <å
Ñ¨~°=∞QÆ∞~°∞"≥·# N=∞Ç¨Ïi¬ ã¨^Œ∞æ~°∞ =∞ÅÜ«∂à◊™êfi=ÚÅ "åi áê^ŒÑ¨^Œ‡=ÚÅ‰õΩ #=∞ã¨¯iã¨∂Î,
<åQÆ∞~°∞^Õ=ÙÖˇ·# Ñ¨Ó[ºN N N~å"Õ∞â◊fi~å#O^Œyi ™êfi=ÚÅ "åi áê^ŒÑ¨‡=ÚÅ‰õΩ <å
Ç¨Ï$^ŒÜ«∞Ñ¨Ó~°fiHõ #=∞™ê¯~°=ÚÅ#∞ `≥eÜ«∞*Ëã¨∞‰õΩO@∞<åfl#∞.
=∂#= [#‡ ^˘~°Hõ@O Ju^Œ∞~°¡Éèí`«~°"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞O. Z<Àfl [#‡ÖˇuÎ# `«~°∞"å`«
=∞x+≤QÍ [#‡<≥`«∞Î`å=Ú. D =∂#=[#‡ ÉèíQÆ=O`«∞x Ü≥ÚHõ¯ Hõ~°∞}`À QÍx =∞#‰õΩ ~å=@O
ÖË^Œ∞. W@∞=O\˜ J=¸Åº"≥∞ÿ# =∂#= [#‡#∞ =∞#O ™ê~°úHõ`« KÕã¨∞H˘#∞@ Ju
„áê^è•#º"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞O. XHõ¯=∞x+≤H˜ =∂„`«"Õ∞ „áêÑÖK«Hõ"≥∞ÿ# q+¨Ü«∂efl J=QÍÇ¨Ï#
KÕã¨∞‰õΩ<Õ J^Œ$ëêìxfl P ã¨ˆ~fiâ◊fi~°∞_»∞ =∞#‰õΩ „Ñ¨™êkOKå_»∞. =∞Oz, K≥_»∞Å#∞ QÆ∞iOz
PÖ’zOz, q[˝`«`À „Ñ¨=iÎOKÕ J=HÍâ◊O =∞#Ö’ „Ñü =ºH˜ÎH© WKåÛ_»∞. W\˜ì ã¨^Œ=HÍâßxfl
=∞#O =^Œ∞Å∞HÀQÆ∂_»^Œ∞. Ñ¨Ù}ºHÍ~åºÅ#∞ KÕã¨∂Î =∞#O U „áê}˜H© ˆH¡âßxfl HõeyOK«‰õΩO_®,
=∞#O KÕ¿ã Ñ¨#∞Å =Å# U „áê}© Hõhfl~°∞ ÃÑ@ì‰õΩO_»QÍ J_»∞QÆ∞Å∞ "Õã¨∞‰õΩO@∂ "≥à◊¡=Öˇ#∞.
Ñ¨~°∞Å#∞ Ñ‘_çOK«@O =Å# =∞Ç¨áêÑ¨=Ú HõÅ∞QÆ∞#∞. Ñ¨~°∞Å‰õΩ Ç≤Ï`«=Ú HõeˆQ Ñ¨#∞Å∞
JO>Ë âßG ã¨=∞‡`«"≥∞ÿ# Ñ¨#∞Å#∞ KÕã¨∞‰õΩO@∂ „Ñük#=¸ QÆ_»Ñ¨=Öˇ#∞. =∞#=Ú KÕ¿ã
„ÑüÑ¨h ‰õÄ_® ''<Õ#∞ KÕã¨∞Î<åfl#∞——, J<Õ ÉèÏ"åxfl q_çzÃÑ\˜ì ÉèíQÆ=`å¯~°ºOQÍ ÉèÏqOz
''Ñ¶ë`åxfl—— ÉèíQÆ=^ŒiÊ`«OQÍ ÉèÏqOz ã‘fiHõiOK«=Öˇ#∞. JÑ¨Ù_Õ =∞#‰õΩ ^Œ∞óY=∞<Õk HõÅ∞QÆ^Œ∞.
=∞#`À U Ñ¨x KÕ~ÚOKåÖ’, =∞#ÔH@∞=O\˜ Ñ¶ë`åe"åfiÖ’ J=hfl ‰õÄ_» ã¨ˆ~fiâ◊fi~°∞_»∞`À
=ÚO^Õ x~°‚~ÚOK«|_ç LO@∞Ok. =∞#‰õΩ ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ ~ÀA‰õΩ 24 QÆO@Å∞ ã¨=∞Ü«∞O
WKåÛ_»∞. WO^Œ∞Ö’ ã¨QÆÉèÏQÆO =∞# Éèí∞H˜Î HÀãÖ KÕ¿ã „Ñ¨Ü«∞`«flO`À ãïáÈ`«∞Ok. q∞yeOk
x„^Œ‰õΩ ãïáÈ`«∞Ok. PHõe, x„^Œ, ÉÏ^èŒ, ãÖ`À+Ö ~Ú=hfl ‰õÄ_» Ñ¨~°=∂`«‡ HõeyOKÕ
ÉèÏ=#Å∞ =∂„`«"Õ∞. J^ŒO`å ‰õÄ_» ÉèíQÆ=O`«∞x =∂Ü«∂*ÏÅ"Õ∞. =∞#O g\˜H˜ Ö’<≥· J^èŒ~°‡O
#_»=‰õÄ_»^Œ∞. PHõe, x„^Œ, ÉÏ^èŒ, ãÖ`À+Ö D <åÅ∞QÆ∞ „Ñü„áê}˜H© ‰õÄ_» L<åfl~Ú. g\˜x
HõeyOK«∞K«∞#fl ÉèíQÆ=ux =∞#O =∞~°∞=‰õÄ_»^Œ∞. P [QÆ[˚#xx x`«ºO „áê~°÷# KÕÜ«∞=Öˇ#∞.
ÉèíQÆ=u P[˝=Å#<Õ, <Õ#∞ D Ñ¨x KÕÜ«∞ HõÅ∞QÆ∞`«∞<åfl#∞ J<Õ ÉèÏ=#`À P[QÆ[˚#xx
â◊~°}ÏQÆuKÕ "Õ_»∞H˘#=Öˇ#∞. JÑ¨C_»∞ =∂„`«"Õ∞ =∞#O D ãÖ™ê~°=∞<Õ ™êQÆ~°OÖ’
Ñ¨_»‰õΩO_»QÍ J=∞‡ =∞#efl |Ü«∞@ Ñ¨_»"Õã≤ ~°H˜∆OK«QÆÅ∞QÆ∞`«∞Ok. ''<Õ#∞—— KÕã¨∞Î<åfl#∞ J<Õ
ÉèÏ=O`À KÕã≤#@¡~Ú`Õ D ãÖ™ê~°=∞<Õ ÅOÑ¨@OÖ’ z‰õΩ¯‰õΩ áÈQÆÅ∞QÆ∞`å=Ú. D
ãÖ™ê~°=∞#∞#k XHõ JO^Œ"≥∞ÿ# ''ÑÖ[~°O—— ÖÏO\˜k. JO^Œ∞Ö’ `«QÆ∞Å∞HÀ‰õΩO_»QÍ =∞#O
|Ü«∞@ Ñ¨_çáÈ=ÅÜ«Ú#∞. JO^Œ∞‰õΩ ÉèíQÆ=^Œ#∞„QÆÇ¨Ï"≥ÚHõ¯>Ë =∂~°æ=Ú. "Õ~°∞ ^•i ÖË^Œ∞.
NHõ$+¨‚ Ñ¨~°=∂`«‡ ÉèíQÆ=næ`«Ö’ (13J–9=â’¡) XHõ â’¡HõOÖ’ WÖÏ â‹ÅqzÛÜ«Ú<åfl~°∞:

''[#‡=∞$`«∞º, [~å"åºkè
^Œ∞óY^Àëê#∞^Œ~°≈#"£∞——
Ñ¨Ù\˜ì# „Ñü „áê}˜H© ‰õÄ_®#∞, Kå=Ù, Ñ¨Ù@∞ìHõ, "å~°úHõº=Ú, ~ÀQÆ=ÚÅ∞, ^Œ∞óY=ÚÅ∞
J#∞#q `«Ñ¨Ê=Ù. =∞#=Ú ZO`« HÍáê_»∞H˘#∞@‰õΩ „Ñ¨Ü«∞uflOz##∂, "å\˜ÉÏi# =∞#=Ú
Ñ¨_»Hõ `«Ñ¨Ê^Œ∞. D â◊s~°=Ú#∞ KåeOK«∞@‰õΩ Ñ¨Ó~°fi"Õ∞, [QÆ„^ŒHõ∆‰õΩ_≥·# ''<å~åÜ«∞}∞}˜‚——
HÍ~°}"≥∞ÿ# "å_»∞QÍ QÆ∞Ô~Îiy, JÇ¨ÏOHÍ~°, =∞=∞HÍ~°=ÚÅ#∞ q_çz ÃÑ\˜ì, `«#Ö’=Ù#fl
ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ qâ◊fi=∞O`å L<åfl_»x ÉèÏ=#KÕã≤, =∞=∞`«fi=Ú ÖË‰õΩO_»QÍ "≥·~åQÆº=Ú`À#∞,
ÉèíH˜ÎÉèÏ=#`À#∞, `åºQÆ|∞kú`À#∞ „Ñ¨=iÎOz, ÉèíQÆ=O`«∞_çH˜ JOH˜`«=Ú HÍ=Öˇ#∞.
=∞#=Ú U Ñ¨x KÕã≤<å ''ÉèíQÆ=O`«∞xH˜ ã¨=∞iÊOz—— KÕ¿ãÎ "≥∂Hõ∆=Ú. ''<åk—— J<Õ
ÉèÏ=#`À KÕã≤ ''Ñ¶ë`åxfl—— PtOz`Õ ''[#‡—— J<Õ ''ÉO^èŒO—— HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. [#‡~å=@O`À
^Œ∞óMÏÅ∞, "å~°úHõºO, ~ÀQÍÅ∞, ÉèíÜ«∞OHõ~°"≥∞ÿ# Kå=Ù ‰õÄ_» `«Ñ¨Ê=Ù. ''Ñ¨Ù#~°Ñ≤ [##O Ñ¨Ù#~°Ñ≤
=∞~°}O—— `«Ñ¨Ê=Ù. ÉèíQÆ=O`«∞}˜‚ KÕ~°∞‰õΩ<ÕO`«=~°‰õÄ [## =∞~°}ÏÅ∞ "å~°úHõº=Ú, ~ÀQÍÅ∞
`«Ñ¨Ê=Ù.
`åºQÆ|∞kú`À#∞, "≥·~åQÆºO`À#∞, ÉèíQÆ=O`«∞_çH˜ ã¨=∞~°Ê}ÉèÏ=O`À#∂, =∞# rq`«OÖ’
„Ñ¨Hõ$uã¨Ç¨Ï["≥∞ÿ# Ñ¨#∞Å∞ KÕã¨∞‰õΩO@∂áÈ`Õ "≥∂Hõ∆O ''ã≤kúã¨∞ÎOk——.
ÉèíQÆ=uH˜ J#O`«HÀ\˜ #=∞™ê¯~°=ÚÅ#∞ ã¨=∞iÊOK«∞‰õΩO@∂,
F. ZÖò. „Ñ¨ÉèÏ=u
E
W
"≥·+¨‚==∂Ü«∞ – ^≥·=O – ^≥·=~°∂¿Ñ}

– _®II X_Õ¤ t=ˆHâ◊="£∞
JdÖÏO_»HÀ\˜ „|Ç¨‡O_»<åÜ«∞‰õΩ_»∂, J#O`«â◊H˜Î ãÖÑ¨#∞fl_»∂, =∞Ç¨
=∞Ç≤Ï=∂xfi`«∞_≥·# Ñ¨~°=∂`«‡‰õΩ J#O`«HÀ\˜ „Ñ¨}Ï=∂Å∞ K≥e¡ã¨∂Î, Ñ¨~°=∞Ñ¨ÓAºÅ∞,
„áê`«óã¨‡~°}©Ü«ÚÅ∞, "Õ∞=Ú KÕã≤# Ñ¨Ù~åHõ$`« ã¨∞Hõ$`«O =Å¡ =∂‰õΩ ÅaèOz# =∂ Ñ¨~°=∞
QÆ∞~°∞=ÙÖˇ·# N ã¨^Œ∞æ~°∞ =∞Ç¨Ïi¬ =∞ÅÜ«∂à◊ ™êfi=ÚÅ"åi k=ºK«~°}Ï~°qO^Œ=ÚÅ‰õΩ J<ÕHõ
ã¨Ç¨Ï„™êkèHõ „Ñ¨}Ï=∞=ÚÅ∞ ã¨=∞iÊã¨∂Î, Ñ¨Ó[ºáê^Œ∞Å∞, ã¨^Œ∞æ~°∞=ÙÅ∞, =∞^Œæ~°∞=ÙÖˇ·#,
Ñ¨Ó[ºNNN N ~å"Õ∞â◊fi~å#O^Œ yi™êfiq∞ k=º K«~°}Ï~°qO^Œ=ÚÅ‰õΩ q#„=ÚÅ"≥∞ÿ ™êëêìOQÆ
„Ñ¨}Ï=∞=ÚÅ∞ K≥e¡ã¨∂Î, N~å"Õ∞â◊fi~å#O^Œyi ™êfi=ÚÅ "åi k=º =∞O„`«nH∆ÍK«~°}=ÚÅ
=Å# Hõey# k"åº#∞Éèí∂ux g∞ JO^Œi`À ÑÖK«∞HÀ"åÅx, „HÕ^Œ„"åã¨∞Î<åfl=Ú.
„Ñ≤Ü«∂`«‡ |O^èŒ∞=ÙÖÏ~å!
z#flÑ¨C_»∞ ÉèÏQÆ=`«OÖ’ Ü«∞â’^•^ÕqH˜ NHõ$+¨‚Ñ¨~°=∂`«‡ K«∂Ñ≤# ''=∞Ç≤Ï=∞——‰õΩ
ãÖ„Éèí=∂â◊Û~°ºK«H˜`«∞~åÖˇ·# Ü«∞â’^•=$`åÎO`«O K«kq# ^•xx Ñ¨Ù#óâ◊Û~°} KÕã¨∞H˘O>Ë,
Ü«∞â’^•^Õq WÖÏ J#∞‰õΩ#fl@∞¡ QÆ∞~°∞Î‰õΩ =ã¨∞ÎOk :
''HõÅÜ≥∂, "≥·+¨‚==∂Ü«∞Ü≥∂, W`«~° ãÖHõÖÏÊ~°÷"≥∂, ã¨`«º"≥∂
`«ÅÑ¨<Õfl~°HõÜ«Ú#fl^•#<À, Ü«∞â’^•^ÕqQÍ<À, Ñ¨~°ã¨÷Å"≥∂
Ü«∞â’^•^Õq, "≥·+¨‚==∂Ü«∞‰õΩ Ö’<≥· ZÖÏO\˜ J#∞Éèí∂ux á⁄OkO^À,
"Õ∞=ÚÉèíÜ«ÚÅ=¸ ~ÚOK«∞q∞OK«∞ J@∞=O\˜ J#∞Éèí∂uˆH QÆ∞iÜ≥ÿ∞<å=Ú.
=∂ QÆ∞~°∞^Õ=ÙÖˇ·# N~å"Õ∞â◊fi~å#O^Œyi ™êfi=ÚÅ∞ =∂‰õΩÑ¨^ÕtOz# =∞O„`«[áêxfl
~ÀE Ô~O_»∞ Ñ¨Ó@ÖÏ K≥Ü«∞º_»O =∂H˜~°∞=Ù~°‰õÄ JÅ"å@∞. ~ÀE ÖÏQÍ<Õ k. 10.1.08
QÆ∞~°∞"å~°O L^ŒÜ«∞O áê~åÜ«∞}Ï#O`«~°O, *’ºux "≥eyOz (náê~å^èŒ#) Hõà◊√¡ =¸ã¨∞‰õΩx
=∞O„`« [ÑÖ KÕÜ«∞_»O W~°∞=Ù~°=¸ XˆH Ñ¨~åºÜ«∞O "≥Ú^ŒÅ∞ ÃÑ\Ïì=Ú. ã¨∞=∂~°∞ 20–30
xq∞ëêÅ∞ Ñ¨>Ëì ~¸ [ÑÖ Ñ¨ÓiÎ KÕã¨∞‰õΩx <Õ#∞ Hõà◊√¡ `≥iKå#∞. Hõà◊√¡ `≥iz K«∂¿ã ãïH˜, XHõ
J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ#, Pâ◊Û~°ºHõ~°"≥∞ÿ# =∞Ç≤Ï=∂xfi`«"≥∞ÿ# ^Œ$â◊ºO <å Hõà◊¡=ÚO^Œ∞ Pq+¨¯ $`«"≥∞ÿOk.
J^Õ=∞O>Ë, [áêxH˜ =ÚO^Œ∞ náê~å^èŒ# ‰õΩO^≥Ö’ Ô~O_»∞ =`«∞ÎÅ∞ "Õã≤, "å\˜ "≥Ú#Å#∞ HõeÑ≤
"≥eyOz, JÖÏ "≥eyOz# *’ºu`À JQÆ~°=`«∞Î "≥eyOz, ^èŒ∂áê~°^èŒ# KÕã≤ =∂#ã≤Hõ
Ñ¨Ó[‰õΩ„Ñ¨Hõq∞OKå=Ú. [ÑÖ ã¨=∂Ñ¨Î"≥∞ÿ Hõà◊√¡ `≥iz K«∂¿ããïH˜, [áêxH˜ =ÚO^Œ∞ <Õ#∞
"≥eyOz# =`«∞ÎÅ Ñ¨Ó~°fiÉèÏQÆ=Ú *’ºuQÍ „Ñ¨HÍtã¨∂Î, =`«∞ÎÅ L`«Î~° ÉèÏQÆO ‰õÄ_® *’ºuQÍ
„Ñ¨HÍtã¨∂Î ^Œ~°≈#q∞zÛOk. =∞^èŒºÉèÏQÆO =∂„`«O #∂<≥Ö’ =∂=¸Å∞QÍ<Õ LOk. P
J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# =∞Ç≤Ï=∂xfi`«"≥∞ÿ# ^Œ$âßºxfl K«∂ã≤ <Õ#∞ ãÖ„Éèí=∂â◊Û~åºÅ‰õΩ Ö’<≥·, K«∂z#

^Œ$âßºxfl #=∞‡ÖËHõ, ##∞fl <Õ#∞ =∞~˘Hõ™êi ÑïjeOK«∞‰õΩx, [áêxH˜ =ÚO^Œ∞ <Õ#∞ KÕã≤#
Ñ¨#∞Åxfl\˜h =∞~˘Hõ™êi QÆ∞~°∞Î‰õΩ `≥K«∞Û‰õΩx, Wk ã¨`«º"Õ∞#x x~åúiOK«∞‰õΩx, <å „Ñ¨Hõ¯<Õ
Pã‘#∞~åÖˇ· [ÑÖÖ’ L#fl <å N=∞u "≥·Ñ¨Ù K«∂âß#∞. P"≥∞ WOHÍ [ÑÖÖ’#∞Oz |Ü«∞@‰õΩ
~åÖË^Œ∞. N=∞u [ÑÖ Ñ¨ÓiÎ JÜ«∂ºHõ Hõà◊√¡ `≥~°=QÍ<Õ, ''Ñ¨~°=∂`«‡ ~¸ ~À*ÁHõ =∞Ç≤Ï=∞
K«∂Ñ≤OKå_»<åfl#∞——. ''Uq∞@k?—— Jx J_çyOk. [iy#^ŒO`å Ñ¨Óã¨„QÆ∞zÛ#@∞¡ P"≥∞‰õΩ
K≥áêÊ#∞. JkK«∂z <å Hõ<åfl KåÅ Z‰õΩ¯= ãÖ„Éèí=∂â◊Û~åºÅ‰õΩ QÆ∞i J~ÚOk <å N=∞u.
''Ñ¨Hõ¯"åà◊¡#∞ Ñ≤ez Z=iHõ<åfl K«∂Ñ≤OK«∞^•=∂—— JOk. ''Ñ¨~°=∂`«‡ K«∂Ñ≤OKÕ =∞Ç≤Ï=∞Å∞,
bÅÅ∞ =∞#HõÅ"å>Ë Hõ^•, Z=iHõ<åfl K«∂Ñ≤OKåÅ#∞O>Ë Jk h ~Ú+¨ìO—— Jx J<åfl#∞. ''Wk
=~°‰õΩ =∞#‰õΩ Ñ¨~°=∂`«‡ K«∂Ñ≤Oz# =∞Ç≤Ï=∞Å∞, WÖÏ [iyOk Jx =∞#O "Õˆ~ "åà◊¡‰õΩ K≥¿ÑÊ
J=HÍâ◊"Õ∞ LOk QÍx Éè∫uHõOQÍ "åà◊¡‰õΩ K«∂¿Ñ J=HÍâ◊O LO_Õk HÍ^Œ∞. HÍx D ~ÀA
K«∂Ñ≤Oz# =∞Ç≤Ï=∞#∞ =∞#O W`«~°∞Å‰õΩ Éè∫uHõOQÍ K«∂Ñ¨QÆÅO—— JOk. Jx =∂ N=∞u
`«#‰õΩ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ L#fl W^ŒÌ~°∞ ¿ãflÇ≤Ï`«∞Å‰õΩ á¶È#∞ KÕã≤ Ñ≤ez K«∂Ñ≤OzOk. P ^Œ$âßºxfl
Ô~O_»∞"≥·Ñ¨ÙÖÏ "≥eˆQ *’ºux K«∂ã≤, "åà◊√¡ ‰õÄ_® Pâ◊Û~°º K«H˜`«∞~åà‹¡Â<å~°∞. XHõ ¿ãflÇ≤Ï`«∞~åÅ∞,
*’ºuH˜ Ñ¨Ù=ÙfiÅ∞ ÃÑ\˜ì #=∞™ê¯~°O KÕã≤ Wk ˆH=ÅO ^≥·==∞Ç≤Ï"Õ∞ HÍx "Õ~°∞ HÍ^Œ∞ Jx, ^Õ=Ù_»∞
g∞‰õΩ `«# ãÖ`«$Ñ≤Îx WÖÏ =ºHõÎO KÕâß_»x =∞~À ¿ãflÇ≤Ï`«∞~åÅ∞ K≥áêÊ~°∞. rq`«OÖ’ Z<≥fl<Àfl
Ñ¨#∞efl W`«~°∞Å ^•fi~å =∞#‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ#∂, „Ñü‰õÄÅOQÍ#∂ KÕ¿ã Ñ¨~°=∂`«‡
#∞^ÕÌtOz – ''^≥·=O =∂#∞+¨ˆ~¿Ñ}—— JO\ÏO =∞#=Ú. HÍx =∂‰õΩ [iy# D ãÖÑ¶¨∞@#
''^≥·=O ^≥·=~°∂¿Ñ}—— Jx JxÑ≤OzOk. ''r"å`«‡ – Ñ¨~°=∂`«‡`À—— HõÅ"åÅx „Ñü~ÀE
Ô~O_»∞ =`«∞ÎÅ#∂ HõeÑ≤ *’ºu „Ñ¨[fiÅ# KÕ™êÎ~°∞. JÖÏ KÕÜ«∞_»OÖ’ g∞‰õΩ ''UHõ`«fiO
ã≤kúOzOk—— – J<Õ ^•xH˜ ãÖˆH`«OQÍ, `å<Õ ã¨fiÜ«∞OQÍ Ô~O_À „Ñ¨Hõ¯ *’ºu „Ñ¨[fiÅ#
KÕâß_Õ"≥∂? Jx JxÑ≤OzOk. Ü«∞â’^• `«e¡H˜ K«∂Ñ≤Oz# ''"≥·+¨‚==∂Ü«∞——#∞ =∂‰õΩ ‰õÄ_®
K«∂Ñ≤OKå_Õ"≥∂? JxÑ≤OzOk.
''Pâ◊Û~°º =`«Êâ◊ºuHõtÛ ^Õ#
=∂â◊Û~°º =^Œfi^Œu `«^ä≥·= Kå#ºó
Pâ◊Û~°º =K≥ÛÂ# =∞#º â◊≈ $ }Àu
â◊√„`å¿Ñº #O "Õ^Œ# K≥·=HõtÛ`ü—— (ÉèíQÆ=næ`« 2–29)
ã¨~åfi`«‡ã¨fi~°∂Ñ¨Ù_≥·# Ñ¨~°=∂`«‡, ÉèíQÆ=næ`«Ö’ P`«‡#∞ QÆ∂iÛ q=iã¨∂Î,
Jq^•º"≥∂Ç≤Ï`«∞Öˇ·# J*Ï˝# [#∞Å∞ P`«‡ Ü≥ÚHõ¯ Ü«∞^ä•~°÷ ã¨fi~°∂áêxfl `≥Å∞ã¨∞HÀÖË~°x, D
P`«‡#∞ XHõ_»∞ Pâ◊Û~°º"≥∞ÿ# ^•x=Öˇ K«∂K«∞ K«∞<åfl_»x, =∞é˘Hõ_»∞ Pâ◊Û~°º"≥∞ÿ# ^•xx =Öˇ
K≥Ñ¨CK«∞<åfl_»x "Õé˘Hõ_»∞ Pâ◊Û~°º"≥∞ÿ# ^•xx =Öˇ q#∞K«∞<åfl_»xÜ«¸, J@∞ K«∂zÜ«Ú,
K≥Ñ≤ÊÜ«Ú, qxÜ«¸ ‰õÄ_® P`«‡ Ü≥ÚHõ¯ "åã¨Î= ~°∂áêxfl „QÆÇ≤ÏOKÕ"å_»∞ J~°∞^Œ∞QÍ LO\Ï_»x,
P`«‡™êH∆Í`å¯~°O, r=#∞‡H˜Îx ÉÁOk# JkèHÍiˆH ÅÉèíºO HÍx, JO^ŒiH˜ ÅÉèíºO HÍ^Œx
K≥áêÊ_»∞. Ñ¶¨∞@<å Ñ¶¨∞@# ã¨=∞~°∞÷_≥·# Ñ¨~°=∂`«‡‰õΩ U^≥·<å ™ê^èŒº"Õ∞QÍ, J\˜ì Ñ¨~°=∂`«‡‰õΩ

Ñ¨Ù#óÑ¨Ù#ó „Ñ¨}Ï=∞=ÚÅ∞.
''Ñ¨@ìQÆÖË~°∞ x#∞fl ^Œ=∞ ÉèÏ==ÚÅO^Œ∞ ã¨#O^Œ<å^Œ∞ÖË
Ñ¨@∞ì#<≥·#† #\˜ì QÆ∞}Éèí„^Œ K«i„`«∞_»g=Ù, <Õ_»∞=∂
K«∞@ì=∞ =OK«∞ `≥eÊuq† K«∂K≥^Œ=Å∞ÊÅ"≥∞ÿ# =∞=Ú‡, "Õ∞
"≥∞\˜ì `«ÑÖ|∞ KÕã≤u=∞nèâ◊fi~°! Ñ¨Ó~°fi â◊s~°"Õà◊Å<£.——
Ñ¨~°=∂`å‡, Ñ¨~°=∞^ŒÜ«∂xnè, g∞ HÍ~°∞}º q∞>ˇ¡Å¡=Ù_»∂, =∂ÃÑ· „Ñ¨ãïOK«∞ QÍHõ!
1. ^≥·==∞`«=Ú „Ñü+≤ì`«=∞QÆ∞#∞ QÍHõ!
2. Hõ~°∞}Ï =∞`«=Ú =$kú <˘O^Œ∞#∞ QÍHõ!
3. âßOu=∞`«=Ú ™ê÷Ñ≤`«=∞QÆ∞#∞ QÍHõ!
4. ã¨`«º=∞`«=Ú ã≤÷~° „Ñü+¨ª <˘O^Œ∞#∞ QÍHõñ
5. ^èŒ~°‡=∞`«=Ú L^ŒúiOÑ¨|_»∞#∞ QÍHõ!
6. |∞∞+≤=∞`«=Ú =i÷Å∞¡#∞ QÍHõ!
7. ™êfi`«O„`«º =∞`«=Ú [~ÚOK«∞#∞ QÍHõ!
8. *Ï˝# =∞`«=Ú "åºÑ¨Hõ=∞QÆ∞#∞QÍHõ!
FO `«`ü ã¨`ü F"£∞
Ö’HÍã¨û=∞™ê÷ ã¨∞ûd<À Éèí=#∞Î
FO âßOu, âßOu, âß≈Ouó!
â◊OÉè’ t=t= t=t= t=t=!
<å~åÜ«∞} <å~åÜ«∞} <å~åÜ«∞}!
Ç¨Ïió FO
X_≥¤ ÅH©∆ ‡„Ñ¨ÉÏ=u
(ã¨^Œ∞æ~°∞ ÉèÏ~°u – =∂iÛ, U„Ñ≤Öò, "Õ∞, 2008)
E
W
`«iOKÕ =∂~°æO : ÉèíH˜Î, „¿Ñ=∞, „â◊^Œú, â◊~°}ÏQÆu

– N=∞u =_Õ¤ ÅH©∆ ‡„Ñ¨ÉèÏ=u
k"åº`«‡ ã¨fi~°∂Ñ¨ÙÖÏ~å!
[QÆ[˚#xÜ≥ÿ∞#\˜ì <å~åÜ«∞}˜H˜ <å J#O`«HÀ\˜ „Ñ¨}Ï=∞=ÚÅ#∞ ã¨=∞iÊOK«∞‰õΩO@∂,
<å Ñ¨~°=∞ QÆ∞~°∞"≥·# ã¨^Œ∞æ~°∞ =∞Ç¨Ïi¬ N=∞ÅÜ«∂à◊™êfi=ÚÅ "åi áê^ŒÑ¨^Œ‡=ÚÅ‰õΩ J<ÕHõ
#=∞™ê¯~°=ÚÅ#∞ `≥Å∞Ñ¨Ù`«∂! <å QÆ∞~°∞^Õ=ÙÖˇ·# Ñ¨Ó[º NNN ~å"Õ∞â◊fi~å#O^Œ ™êfi=ÚÅ "åi
áê^ŒÑ¨^Œ‡=ÚÅ‰õΩ <å Ç¨Ï$^ŒÜ«∞ Ñ¨Ó~°fiHõ #=∞™ê¯~°=ÚÅ#∞ `≥Å∞Ñ¨ÙH˘O@∞<åfl#∞.
=∞#O ÉèíQÆ=O`«∞x KÕ~°∞‰õΩ<Õ =∂~°æ=Ú Öˇxfl L#flÑ¨Ê\˜H˜h, ''ÉèíH˜Î—— =∂~°æ=Ú
ã¨∞ÅÉèí™ê^èŒº"≥∞ÿ#^Œx NHõ$+¨‚ÉèíQÆ"å#∞Å"å~°∞ ÉèíQÆ=næ`«Ö’ #∞_çqÜ«Ú<åfl~°∞. HÍ~°}O
ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ =∞#‰õΩ HÍ=Åã≤# PÇ¨~°=Ú, D [QÆ`«∞ÎÖ’ ã¨$+≤ìKÕÜ«ÚK«∞<åfl_»∞. =∞#=Ú
Z=iHõ<åfl LÑ¨HÍ~°=Ú KÕÜ«∞=Öˇ##fl =ÚO^Œ∞ ãÖHõÅÊ=Ú KÕã≤ ^•xx PK«~°}Ö’ ÃÑ>ˇì^Œ=Ú.
J>Ë¡ =∞#O ÉèíQÆ=O`«∞xg∞^Œ „¿Ñ=∞ =ºHõÎO KÕÜ«∞=Öˇ##fl PÜ«∞# ''J#O`«∞_»∞—— Hõ#∞Hõ
JO`«ÉèÏsÜ≥ÿ∞# „¿Ñ=∞#∞ =ºHõÎO KÕÜ«Ú@ Hõ+¨ì"≥∞ÿ# Ñ¨x. PÜ«∞# ''J}∞=Ù—— Ñï=∂}OÖ’ LO_ç
‰õÄ_» =∞#O u#∞#k, =∞#O PÖ’zOK«∞#k, ‰õÄ_® ''~å„uO|=à◊√§—— =∞#efl
ÑïHÕK«∞K«∞<ÕÜ«Ú<å¤#∞. HÍ|\˜ì =∞#O ''„Ñü~ÀE—— ÉèíQÆ=O`«∞xg∞^Œ∞#fl „¿Ñ=∞#∞
=ºHõÎÑ¨~°K«∞@ÔH· ''„Ñüx`«º=¸—— Ñ¨Ó[#∞ KÕÜ«∞=Öˇ#∞. J^Õ =∞Oz Ñ¨^Œúu. J^Õ
™ê^èŒºÑ¨_»HõáÈ~Ú#KÀ, ÉèíQÆ=O`«∞xk XHõ W+¨ì^≥·="≥∞ÿ#@∞=O\˜ á¶⁄\’#∞ ÃÑ@∞ì‰õΩx ''XHõ
Ñ¨„`«O QÍx, XHõ ÑÖ_»∞ QÍx, ÖËHõ XHõ P‰õΩ QÍx ÖËHõ, L^ŒHõ"≥∞ÿ##∂ ã¨=∞iÊOz——
ÉèíH˜ÎÑ¨Ó~°fiHõ=ÚQÍ ''=∞<å™ê~å Ñ¨~°=∂`«‡#∞ K«∂ã¨∂Î—— „áê~°÷# K≥Ü«∞º=Öˇ#∞.
ÃÑ· K≥Ñ≤Ê#q ‰õÄ_® =∞#‰õΩ ™ê^èŒºÑ¨_»HõáÈ`Õ Ñ¨~°=∂`«‡ =ÚO^Œ∞ xÅ|_ç ''XHõ â’¡HõO——
ÉèíQÆ=næ`«Ö’xk K«kq #=∞™ê¯~°O KÕã¨∞‰õΩ#flKÀ `«iOK«QÆÅ=Ú. „Ñü k#=Ú ''„â◊^Œú——`À,
''„¿Ñ=∞——`À#∂ KÕÜ«∞=Öˇ#∞. =∞# `«e¡, `«O„_»∞Å∞ =∞# ~ÚO\˜H˜ =zÛ#Ñ¨Ù_»∞ ZO`À
„¿Ñ=∞`À#∞, ãÖ`À+Ö`À#∞ Ñ≤O_ç=O@Å∞ ^ŒQÆæ~°∞O_ç ã¨fiÜ«∞OQÍ KÕã≤ ÃÑ_»`å=Ú.
P N=∞<åfl~åÜ«∞}˜, ™êH∆Í`«∞Î [QÆ`«∞Î‰õΩ `«b¡, `«O„_ô ‰õÄ_»! =∞#efl áêeOz,
áÈ+≤OK«∞K«∞#flk. Ñ≤ez# ÑëˆH `«e¡. J@∞=O\˜ `«e¡H˜ =∞#H˜zÛ# 24 QÆO@Ö’¡#∞ XHõ
J~°úQÆO@ QÍx, HõhãÖ 15 xq∞ëêÅ∞ QÍx =∞#™ê~å ÉèíQÆ=O`«∞x =ÚO^Œ∞ xÅ|_ç QÍx,
‰õÄ~°∞Ûx QÍx ã¨‡~°} KÕÜ«∞=Öˇ#∞. ÉèíQÆ=O`«∞xH˜ HÀi#O`« =∞#O ~Ú=fiQÆÅ=∂? PÜ«∞#
#=∞™ê¯~° „Ñ≤Ü«Ú_»∞. „¿Ñ=∞`À `«Åz, ÉèíH˜Î`À QÍ#O KÕã≤#, ÖËHõ <å=∞ã¨‡~°} KÕã≤# KåÖÏ
ãÖ`«ã≤OK«∞#∞. =∞#Å#∞ nqOK«∞#∞.
ÉèíQÆ=næ`« ã¨Ñ¨Î"≥∂^è•ºÜ«∞OÖ’ (7= J^è•º.) 13= â’¡HõOÖ’ NHõ$+¨‚ Ñ¨~°=∂`«‡ WÖÏ
â‹ÅqzÛÜ«Ú<åfl~°∞.
''„uaè~°∞æ}=∞Ü≥ÿ∞~åƒù"≥· ˆ~aèã¨~°fiq∞^ŒO[QÆ`üI
"≥∂Ç≤Ï`«O <åaè*Ï<åu =∂"Õ∞Éèíºó Ñ¨~°=∞=ºÜ«∞"£∞II—— (7–13)
„uaè~°∞æ}ÏÅ∞ J<Õ =¸_»∞ QÆ∞}ÏÅ`À JO>Ë ã¨`«fi, ~°[ã¨Î"≥∂QÆ∞}=ÚÅ<Õ =¸_»∞
QÆ∞}=ÚÅ`À ã¨$+≤ìx #_»∞Ñ¨ÙK«∞<åfl_»∞ ÉèíQÆ=O`«∞_»∞. „Ñü =ºH˜Î D =¸_»∞ QÆ∞}=ÚÅ‰õΩ Ö’|_ç
„Ñ¨=iÎOK«∞`«∞<åfl_»∞. Ñ¨Ó~°fi[#‡ ãÖ™ê¯~°=ÚÅ`À r=ÙÅ∞^ŒƒùqOK«∞K«∞<åfl~°∞. D =¸_»∞
QÆ∞}ÏÅ =∂Ü«∂*ÏÅOÖ’ Ñ¨_ç =∞#O D ^ÕÇ¨Ï"Õ∞ x`«º=∞x #q∞‡ ã¨`«º"≥∞ÿ# ÉèíQÆ=O`«∞}˜‚
=∞~°záÈ=ÙK«∞<åfl=Ú. D [QÆ=∞O`«Ü«Ú Ñ¨~°=∂`«‡ #∞O_çÜÕ∞ Ñ¨Ù@∞ìK«∞#flk. Ñ¨~°=∂`«‡Ö’<Õ.
=∞~°Å qb#=∞QÆ∞K«∞#flk.
=∞#O `«e¡ QÆ~°ƒù=Ú #∞O_ç =KÕÛ@Ñ¨C_»∞ Uq∞Ü«Ú#∂ fã≤H˘x ~åÖË^Œ∞. D â◊s~åxfl
q_çz "≥àı¡@Ñ¨C_»∞ fã≤H˘x "≥àı§^Õq∞Ü«Ú#∞ ÖË^Œ∞. =∂Ü«∞#∞ [~ÚOKåÅO>Ë ÉèíQÆ=O`«∞_çH˜
â◊~°}ÏQÆ`«∞Å=fi_» "≥ÚHõ¯>Ë =∂~°æ=Ú. "Õ~°∞ =∂~°æ=Ú ÖË^Œ∞, ÖË^Œ∞, ÖË^Œ∞.
=∂Ü«∞#∞ [~ÚOz# "åˆ~ ãÖ™ê~°=∞<Õ K«„Hõ=ÚÖ’ Ñ¨_»Hõ ÉèíQÆ=O`«∞}˜‚ KÕ~°∞HÀQÆÅ~°∞.
=∂Ü«∂*ÏÅOÖ’ z‰õΩ¯‰õΩáÈ~Ú#"å~°∞ D ãÖ™ê~°=∞<Õ K«„Hõ=ÚÖ’ Ñ¨_ç Kå=Ù, Ñ¨Ù@∞ìHõÅ
ÉÏi#Ñ¨_çáÈ=Ù^Œ∞~°∞. JO^Œ~°∂ ''Dâ◊fi~°Hõ$Ñ¨——‰õΩ áê„`«∞ÅQÆ∞^Œ∞~°x HÀ~°∞‰õΩO@∂ ÉèíQÆ=u
K«~°}Ï~°qO^Œ=ÚÅ‰õΩ ''â◊~°}ÏQÆu—— á⁄O^Œ∞`«∂, ÉèíQÆ=u K«~°}=ÚÅ‰õΩ „Ñ¨}q∞Å∞¡`«∂ ...
FO `«`ü ã¨`ü
X_≥¤ ÅH©∆ ‡„Ñ¨ÉÏ=u
(ã¨^Œ∞æ~°∞ ÉèÏ~°u – =∂iÛ, 2009)
E
W
J^≥·fi`« ã≤^•úO`«O
– N=∞u =_Õ¤ ÅH©∆ ‡„Ñ¨ÉèÏ=u
ã¨=∞ã¨Î [QÆ`«∞Î‰õΩ P^è•~°Éèí∂`«"≥∞ÿ#\˜ì ÉèíQÆ=uH˜ <å J#O`«HÀ\˜ „Ñ¨}Ï=∞=ÚÅ∞
K≥e¡OK«∞K«∂, <å Ñ¨~°=∞ QÆ∞~°∞"≥·# ã¨^Œ∞æ~°∞ N =∞Ç¨Ïi¬ =∞ÅÜ«∂à◊™êfi=ÚÅ "åi
áê^ŒÑ¨^Œ‡=ÚÅ‰õΩ #=∞ã¨¯iOK«∞K«∂, <å QÆ∞~°∞^Õ=ÙÖˇ·# Ñ¨Ó[ºN ~å"Õ∞â◊fi~å#O^Œ™êfi=ÚÅ "åi
áê^ŒÑ¨^Œ‡=ÚÅ‰õΩ „Ñ¨}Ï=∞=ÚÅ#∞ K≥e¡OK«∞`«∂, Pkâ◊OHõ~åKå~°∞ºÅ"å~°∞ É’kèOz# ''J^≥· fi`«
ã≤^•úO`åxfl—— QÆ∞iOz, <å q*Ï˝#O`À *’_çOz ‰õΩ¡Ñ¨ÎOQÍ „"åã¨∞Î<åfl#∞.
D ^Œ$â◊º „Ñ¨ÑÖK«=∞O`«Ü«¸ ÉèíQÆ=<£=∞Ü«∞"Õ∞. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H©, H©ÅHõ"≥∞ÿ# H˘xfl
q+¨Ü«∂Å∞ =∞#O `≥eã≤H˘#=Öˇ#∞. ''Ü«∞^Œ$â◊ºO `«`ü#ã¨ºO——. Hõ#∞Ñ≤OKÕ [QÆ`«ÎO`«Ü«¸
#tOz#Ñ¨Ê\˜H©, [QÆ`«∞Î ã¨$+≤ìOz# Ñ¨~°=∂`«‡ #tOK«_»∞. PÜ«∞#‰õΩ Kå=Ù Ñ¨Ù@∞ìHõÅ∞ ÖË=Ù.
h=Ù, <Õ#∞, J<Õ ÉèË^Œ=ÚÅ∞ Ñ¨~°=∂`«‡ =∂Ü«∞=Å#<Õ r=ÙÅ‰õΩ HõÅ∞QÆ∞K«∞#flq. ^Œ$_è»"≥∞ÿ#
ãÖHõÅÊO`À =∞#O ÉèíQÆ=O`«∞}˜‚ ^è•ºxOz`Õ Wk `≥eÜ«∞QÆÅ^Œ∞. Jk Z@¡#x#, ÉèíQÆ=O`«∞_»∞
''=~°¬O ‰õΩiÑ≤OK«∞K«∞<åfl_»∞—— Jx JO\ÏO. HÍx, ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ ''`å<≥· P =~°¬=Ú
‰õΩiÜ«ÚK«∞<åfl_»∞——, W^Õ H©ÅHõ"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞O. (JO>Ë, Ñ¨~°=∂`«‡ =~°¬O Hõ<åfl aè#flOQÍ ÖË_»x
J~°÷O).
PÇ¨~°=Ú u#∞ ''<åÅ∞Hõ—— Z<Àfl Éèí∞lOK«∞ K«∞#fl#∂, ^Õx ~°∞z ^•xˆH
`≥eÜ«∞K≥Ñ¨CK«∞#flk. P~°∞ ~°∞K«∞Å∂ ‰õÄ_® u<Õ@Ñ¨Ù_»∞, q_çq_çQÍ uO>Ë<Õ ^•x Ü≥ÚHõ¯
''~°∞z—— K≥Ñ¨ÊQÆÅ=Ú. Jhfl HõeÑ≤ uO>Ë r=Ù_»∞ ^•x ÉèË^Œ=Ú K≥Ñ¨ÊÖË_»∞ HÍx Éèí∞lOz#
Ñ¨^•~°÷=ÚÅ ~°∞z, "åx Ü«∞O^Œ∞ ^•yÜÕ∞ Ü«Ú#flk. HÍx q_çq_çQÍ u#flÑ¨C_»∞ "å\˜ ~°∞z
K≥Ñ¨ÊQÆey#@∞¡, Jhfl HõeÑ≤uO>Ë, Wk Ñ¶¨ÖÏ<å, Ñ¶¨ÖÏ<å ^•x ~°∞z Jx K≥Ñ¨ÊÖË=Ú. <åÅ∞Hõ
JHõ¯_» LO_ç, Ñ¨^•~å÷Åhfl, Hõe¿ã L<åfl~Ú. HÍx J#∞ÉèíqOz#Ñ¨Ù_»∞ nx ~°∞z Wk, JO>Ë
Wk fÑ≤, Ñ¨ÙÅ∞Ñ¨Ù, HÍ~°O, LÑ¨C, KÕ^Œ∞, =QÆ~°∞ J#∞ Ñ¨^•~°÷=ÚÅ ~°∞K«∞Å∞ QÀK«iOK«=Ù.
HÍ|\˜ì Ñ¨^•~°÷=ÚÅhfl L#flÑ¨Ê\˜H© q_çq_çQÍ u#flÑ¨C_»∞ÖÏ, "å\˜ ~°∞K«∞Å∞ QÀK«~°O HÍ=Ù.
(JO>Ë, ~°∞K«∞Å∞ Ñ¨^•~å÷Å∞ HõO>Ë "Õ~°∞QÍ ÖË=x ÉèÏ=O)
pHõ\ ˜Ö’ Öˇ·@∞ HÍOu „Ñ¨ã¨∞Êù@=ÚQÍ `≥eÜ«Ú#∞. HÍx, J^Õ Öˇ·@∞ Ñ¨QÆÅ∞ QÀK«iOÑ¨^Œ∞.
J^Õ q^èŒ=ÚQÍ, ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ Jxfl r=~åã¨∞ÅÖ’ L#flÑ¨Ê\˜H©, "Õ~°∞ "Õ~°∞QÍ
QÀK«iOK«∞K«∞<åfl_»∞. Wk JO`«Ü«Ú ÉèíQÆ=O`«∞x ''=∂Ü«∞—— =∂„`«"Õ∞. Z=iH˜ "å~°∞,
''ÉèíQÆ=O`«∞x Hõ<åfl aè#flOQÍ——, JO>Ë ''"Õ~°∞QÍ =Ù<åfl=∞<Õ ÉèÏ=#—— HõÅ∞QÆ∞`«∞#flk. Wk PÜ«∞#
Ü≥ÚHõ¯ ''WO„^Œ*ÏÅ, =∞¿ÇÏO„^Œ*ÏÅ"Õ∞—— HÍx "Õ~°∞HÍ^Œ∞. (JO>Ë Ñ¨QÆ\ ˜ HÍOuÖ’ Öˇ·@∞ "≥Å∞QÆ∞
q∞o`«"≥∞ÿ =Ù#fl@∞¡, Jxfl r=~åã¨∞ÅÖ’ XˆH Ñ¨~°=∂`«‡ q∞o`«"≥∞ÿ L<åfl_»x J~°÷O).
h\˜Ö’ L#fl KÕÑ¨ ZO`« z#fl^≥·#Ñ¨Ê\˜H© D^ŒQÆÅ^Œ∞. „áê}Ç¨x ÖË^Œ∞. =∞x+≤ =∂„`«O
_»∞|∞‰õΩ¯# =Úxy „áê}Ïxfl áÈQ˘@∞ì‰õΩO\Ï_»∞. H˘O_»g∞k #∞O_ç ~å~Ú Ju j„Ñ¶¨∞OQÍ ^˘i¡
„HÕ^Œ Ñ¨_çáÈ`«∞Ok. HÍx J^Õ =∞#O H˘O_» "≥∞@∞¡ ZHõ¯_»=∞O>Ë Ju Hõ+¨ì`«~°"≥∞ÿ#Ñ¨x. ~å~Ú
„HÕ^Œ Ñ¨_ç#@∞¡QÍ, =∞#O ‰õÄ_® Ñ¨~°=∂`«‡ ''=∂Ü«∞‰õΩ—— Ö’|_ç =∞#‰õΩ =∞#"Õ∞#x
=Úiã≤áÈ`«∞O\Ï=Ú. Ñ¨~°=∂`«‡ Hõ~°∞}#∞ á⁄O^•ÅO>Ë, H˘O_» "≥∞@∞¡ ZHõ¯_»O ZO`« Hõ+¨ì"≥∂,
JO`« WkQÍ#∂, =∞#O Hõ+¨ìÑ¨_ç ''~å„uO|=à◊√§——, ''`«Ñ¨ã¨∞û—— KÕã≤#KÀ ''ÉèíQÆ=O`«∞}˜‚——
ã¨∞ÅÉèíOQÍ KÕ~°∞HÀQÆÅ=Ú. KÕ~°∞Û‰õΩO\Ï_»∞. ÖËxKÀ, ''=∂Ü«∞——Ö’ Ñ¨_ç _»∞|∞‰õΩ¯#
=ÚxyáÈ`å=Ú (h\˜Ö’ =Úxy#@∞¡).
ÉèíQÆ=næ`«Ö’ ã¨Ñ¨Î"≥∂^è•ºÜ«∞OÖ’ (7= J–7= â’¡.) NHõ$+¨‚ÉèíQÆ"å#∞Å"å~°∞ W@∞¡
â‹ÅqzÛÜ«Ú<åfl~°∞ :
''=∞`«Îó Ñ¨~°`«~°O <å#ºu¯Oz^Œã≤Î ^èŒ#O[Ü«∞
=∞~Ú ã¨~°fiq∞^ŒO „áÈ`«O ã¨∂„`Õ =∞}˜QÍ} W=—— (7–7)
Ñ¨ÓÅ^ŒO_»Ö’ ^•~°O, Wq∞_ç L#fl@∞¡QÍ D qâ◊fi=∞O`å ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ P=iOz
Ü«Ú<åfl_»∞. Ñ¨ÓÅ^ŒO_»‰õΩ ''^•~°O—— P^è•~°O. JÖÏˆQ, qâ◊fiOÖ’ L#fl KÕ`«#,
JKÕ`«<åÅxflO\˜H© ''ÉèíQÆ=O`«∞_»∞—— P^è•~°Éèí∂`«∞_≥· "≥Å∞Q˘O^Œ∞K«∞<åfl_»∞.
''ÉèíQÆ=O`«∞_»∞—— P^è•~° Éèí∂`«∞_≥· „áê}∞Å#∞ K≥·`«#º=O`«∞Å#∞ KÕÜ«ÚK«∞<åfl_»∞.
ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ P^è•~°Éèí∂`«∞_»∞ HÍHõáÈ`Õ D „áê}∞Å â◊s~°=ÚÅxflÜ«Ú ''[_»=ÚÖË—— (JO>Ë
ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ ÖË‰õΩO_® ~¸ ã¨$+≤ìÖ’ U HÍ~°º=¸ [~°QÆ_»O ÖË^Œx J~°÷O).
qâßfixfl ^èŒiOz, P^è•~°Éèí∂`«∞_≥· =¸ÅHÍ~°‰õΩ_≥· ã¨$+≤ìx K≥·`«#º=O`«O KÕã≤,
„áê}∞Å‰õΩ PÇ¨~åxflã¨∂Î, ã¨∞YâßO`«∞Å∞ HõeyOKÕ ÉèíQÆ=O`«∞_çH˜ =∞#O ''|∞∞}Ñ¨_ç=Ù<åflO——
– J@∞=O\˜ ÉèíQÆ=O`«∞}˜‚ =∞#O^Œ~°O JiÛOK«∞^•O, H©iÎOK«∞^•O, ^è•ºxOK«∞^•O. ''J^≥fiÂ`«
ã≤^•úO`åxfl—— ^Œi≈OK«∞^•O.
ÉèíQÆ=u K«~°}Ï~°qO^Œ=ÚÅ‰õΩ #=∞ã¨¯iã¨∂Î..
X_≥¤ ÅH©∆ ‡„Ñ¨ÉÏ=u
(ã¨^Œ∞æ~°∞ ÉèÏ~°u – U„Ñ≤Öò, 2009)
E
W
ÉèíQÆ=`åûH∆Í`å¯~°=Ú
– N=∞u =_Õ¤ ÅH©∆ ‡„Ñ¨ÉèÏ=u
[QÆ`å¯~°}"≥∞ÿ# ÉèíQÆ=O`«∞_çH˜ J#O`«HÀ\˜ #=∞™ê¯~°=ÚÅ#∞ ã¨=∞iÊOK«∞`«∂, <å
Ñ¨~°=∞ QÆ∞~°∞"≥·# ã¨^Œ∞æ~°∞ N =∞Ç¨Ïi¬ =∞ÅÜ«∂à◊ ™êfi=ÚÅ "åiH˜ <å Ç¨Ï$^ŒÜ«∞ Ñ¨Ó~°fiHõ
#=∞™ê¯~°=ÚÅ∞ `≥Å∞Ñ¨Ù`«∂, <åQÆ∞~°∞^Õ=ÙÖˇ·# Ñ¨Ó[º NNN ~å"Õ∞â◊fi~å#O^Œ ™êfiq∞H˜ <å
Ç¨Ï$^ŒÜ«∞Ñ¨Ó~°fiHõ #=∞™ê¯~°=ÚÅ#∞ `≥eÜ«∞*Ëã¨∞‰õΩO@∞<åfl#∞.
D [QÆ`å¯~°}"≥∞ÿ# Ñ¨~°=∂`«‡ J#O`«∞_≥· <å=∞, ~°∂Ñ¨, q=i˚`«∞_≥·, D ÉÏÇ¨Ïº
„Ñ¨ÑÖK«=Ú#‰õΩ ã¨~°fi=Ú `å<ÕÜ≥ÿ∞, #_»Ü«∂_»∞`«∂ r=ÙÅ#∞ „Éèíq∞OÑ¨KÕÜ«ÚK«∂=Ù<åfl_»∞. =∞#
Ü≥ÚHõ¯ K«~°‡ K«‰õ∆Ω=ÙÅ‰õΩ QÀK«iOÑ¨Hõ, ÉèíQÆ=O`«∞x LxH˜x =∞#‰õΩ `≥eÜ«∞x=fi‰õΩO_»QÍ
KÕÜ«ÚK«∞<åfl_»∞.
Éèí‰õΩÎÅ∞, *Ï˝#∞Å∞, Ñ≤ez# Ñ¨Å‰õΩ`å#x ÉèíQÆ=O`«∞_Õ ã¨fiÜ«∞OQÍ „QÆO^ä•Ö’¡
#∞_çqÜ«Ú<åfl_»∞. ÉèíQÆ=O`«∞x Ü≥ÚHõ¯ LxH˜ =∞#‰õΩ QÀK«~°O HÍ=Öˇ##fl ''QÆ\˜ì „Ñ¨Ü«∞`«flO——
KÕÜ«∞=Öˇ#∞. J^Õ ã¨‡~°}, H©~°Î#O, J~°Û#O, ^•ã¨ºO. D <åÅ∞QÆ∞ ‰õÄ_» Ñ¨~°=∂`«‡#∞
á⁄O^Œ∞@‰õΩ ''H©ÅHõ"≥∞ÿ#—— q+¨Ü«∂Å∞. ã¨‡~°}O, H©~°Î#O =Å# =∞#ã¨∞ Å~ÚOzáÈ=Ù#∞.
=∞#ã¨∞ Å~ÚOz# ÉèíQÆ=O`«∞x LxH˜ `≥eÜ«∞QÆÅ^Œ∞. WO„kÜ«∞QÀK«~°=Ú HÍx ''Ñ¨~°=∞ Ñ¨^Œ=Ú—
— ÅaèOK«=Öˇ##fl Ñ¨~°=∂`«‡ Hõ~°∞}HÍ=ÅÜ«Ú#∞.
=∞#ã¨∞#∞ „áêÑÖzHõ q+¨Ü«∂Å`À J#∞ãÖ^è•#O KÕã≤#O`« ¿ãÑ¨Ù ^Œ∞óY=Ú, "åº‰õΩÅ`«
=∞#ã¨∞‰õΩ J#∞ÉèíqOK«Hõ `«Ñ¨Ê^Œ∞. ÑÖKÕO„kÜ«∞=ÚÅ#∞ ÉèíQÆ=O`«∞x"≥·Ñ¨Ù =∞o§Oz `«Ñ¨#`À#∞,
PiÎ`À#∞ H©iÎOz# =∞#ã¨∞‰õΩ âßOuHõÅ∞QÆ∞#∞. Ñ¨Ù~åHõ$`« ã¨∞Y, ^Œ∞óMÏÅ∞ ÑÖKÕO„kÜ«∞=ÚÅ#∞
„¿Ñˆ~Ñ≤OK«∞K«∂, q+¨Ü«∞ "åOKè«Å"≥·Ñ¨Ù ÖÏQÆ∞`«∂ =∞#ã¨∞#∞ Ñ¨~°=∂`«‡"≥·Ñ¨Ù =∞o§OK«Hõ
Ñ¨~°=∂`«‡‰õΩ ^Œ∂~°=Ú KÕÜ«ÚK«∞#flq. D q+¨Ü«∞ "åã¨#Å#∞ J}K«∞H˘#∞K«∂, ''PiÎ——`À
Ñ¨~°=∂`«‡#∞ "Õ_»∞H˘#∞K«∂, ÉèíQÆ=`ü ™êH∆Í`å¯~°=Ú H˘~°‰õΩ ˆ~~ÚO|=à◊√§ ''`«Ñ¨#—— |_»∞K«∂,
QÍ#=Ú KÕã≤#, Ñ¨ÓlOz<å, ^è•ºxOz<å, H©iÎOz<å, ã¨fiã¨fi~°∂Ñ¨=Ú#∞ `≥Å∞ã¨∞H˘#QÆÅ=Ú.
`«# Ü≥ÚHõ¯ ã¨fiã¨fi~°∂Ñ¨=Ú ÉèíQÆ=O`«∞x^Õ Jx `≥Å∞ã¨∞‰õΩ#fl rq ^èŒ#º`« K≥O^Œ∞#∞.
ã¨fiã¨fi~°∂Ñ¨=∞#QÍ Hõˆ~‡O„kÜ«∞=ÚÅ∞, *Ï˝<ÕO„kÜ«∞=ÚÅ∞, |∞kú, z`«ÎO,
JÇ¨ÏOHÍ~å^Œ∞Å∞. ~Ú"Õg∞ =∞# ã¨fiã¨fi~°∂ÑÖ QÍ^Œ∞. gxÜ≥ÚHõ¯ „Ñü~°∂ÑÖQÍ QÀK«iOKÕ
PHÍ~°"Õ∞ ''P`«‡—— J#|_»∞K«∞#flk. P`«‡ Ñ¨~°=∂`«‡ Ü≥ÚHõ¯ ''„Ñ¨`«ºQÍ`Õ‡——. „Ñ¨`«ºQÍ`«‡ J^ŒÌOÖ’x
„ÑüaO|O ÖÏQÆ ''„Éèí"Õ∞——. Jk „Ñü=ºH©Î ''<Õ#∞—— J#∞H˘#∞ „Éèí=∞=∂„`«"Õ∞. `å`å¯eHõ"≥∞ÿ#
P#O^Œ"Õ∞ ''„Ñ¨`«ºQÍ`«‡—— =Å# HõÅ∞QÆ∞#∞. JÖÏ HÍ‰õΩO_® ''ã¨fiã¨fi~°∂áê#∞Éèí∂u—— Hõey#KÀ
âßâ◊fi`«"≥∞ÿ#, Jx~°fiK«hÜ«∞"≥∞ÿ# ã¨`«º"≥∞ÿ# P#O^Œ=Ú =∞#‰õΩ HõÅ∞QÆ∞#∞.
Jk Z@¡x#, h\˜`À `Õ<≥#∞ HõeÑ≤#KÀ, h~°∞ `Õ<≥QÍ =∂i#@∞¡ QÀK«iOz, h~°∞ `Õ<≥
~°∞zx ãÖ`«iOK«∞H˘#∞#∞. =ÚO^Œ∞#fl h\˜ ~°∞z `å#∞ HÀÖ’Ê=Ù#∞. =∞#ã¨∞, |∞kú, z`«ÎO,
JÇ¨ÏOHÍ~°O, ''<å=∞~°∂áêÅ`À—— ‰õÄ_ç#"Õ. ''<å=∞~°∂áêÅ`À—— ‰õÄ_ç =Ù#flÑ¨C_»∞, `å#∞
ÉèíQÆ=O`«∞x Hõ<åfl aè#flOQÍ L#fl@∞¡ ''r=Ù_»∞—— „Éèíq∞OK«∞K«∞<åfl_»∞. J^ŒÌOÖ’ L#flk
„ÑüaO|"Õ∞ QÍx `å#∞ HÍ^Œ∞ Jx `≥Å∞ã¨∞‰õΩ#fl@∞¡QÍ, „Ñ¨`«ºQÍ`«‡ J~Ú#, PHÍ~°O`À ‰õÄ_ç#,

|∞kú, z`«ÎO, JÇ¨ÏOHÍ~°O, =∞#ã¨∞ ÉèíQÆ=O`«∞xÖ’ ''Å~ÚOz—— áÈ~Ú#Ñ¨C_»∞ ''`å<Õ——
ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ J#∞ ''ã¨fiã¨fi~°∂áê#∞Éèí==Ú—— Hõey Ñ¨~°=∂#O^Œ=Ú#∞ á⁄O^Œ∞#∞.
''„Ñ¨`«ºQÍ`«‡—— J~Ú# (P`«‡) „ÑüaO|=Ú, `«# Ü≥ÚHõ¯ LxH˜x HÀÖ’Ê~Ú, `å#∞
ÉèíQÆ=O`«∞x Hõ<åfl "Õ~°∞QÍ L<åfl#∞ Jx J#∞‰õΩx =Úiã≤áÈ`«∂ LO@∞Ok. ''„Ñ¨`«ºQÍ`«‡——
ÉèíQÆ=O`«∞x ã¨fi~°∂Ñ¨"Õ∞ `å#∞, ÉèíQÆ=O`«∞xHõ<åfl aè#flOQÍ ÖË#<Õ q+¨Ü«∞O J#∞Éèí"åxH˜
~åQÍ<Õ, Pâ◊Û~°º=¸, P#O^Œ=¸, Jq∞`«"≥∞ÿ# "≥·~åQÆº=Ú#∞ á⁄Ok, ÉèíQÆ=O`«∞xÖ’ =∞#ã¨∞
x~°O`«~°=¸, J#∞Hõ∆}=¸ =∞#ã¨∞ ÅÜ«∞"≥∞ÿáÈ`«∂<Õ LO@∞Ok.
'z`üâ◊H˜ÎH˜— K«eOK«∞ ã¨fiÉèÏ==Ú HõÅ^Œ∞. UHÍ„QÆ`« HÀãÖ =∞#O ''^è•º#—— „Ñ¨„H˜Ü«∞#∞
J=ÅOaOK«=Öˇ#∞. *Ï„QÆ^•=ã¨÷Ö’ U q+¨Ü«∂Å‰õΩ =∞#O „áê^è•#º`« x™êÎ"≥∂, J"Õ =∞#
=∞#ã¨∞Ö’ `«~°K«∂ "≥∞^ŒÅ∞`«∞O\Ï~Ú. q+¨Ü«∞ "åã¨#Å#∞ x~°∂‡eOK«∞‰õΩO@∂, "≥·~åQÆºO`À
=∞#ã¨∞#∞ ÉèíQÆ=O`«∞x"≥·Ñ¨Ù =∞o§OK«∞‰õΩO@∂ L#fl Z_»Å ''ÉèíQÆ=„`åÊÑ≤Î—— HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok.
=∞# x`«º Hõ$`åºÅ#∞ J=ÅOaOK«∞#Ñ¨Ù_»∞, „Ñü Ñ¨xh ÉèíQÆ=^ŒiÊ`«OQÍqOz KÕã≤#
Ü≥∞_»Å, P Ü≥ÚHõ¯ ã¨∞Y, ^Œ∞óMÏÅ∞ QÍx áêÑ¨, Ñ¨Ù}ÏºÅ∞ QÍx rqH˜ JO@=Ù.
''„Ñ¨Ç¨¡^Œ∞_»∞—— ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ ZO^Œ∞O_≥<À J#∞ ãÖ^ÕÇ¨Ï=Ú#∞ =∞#‰õΩ ÖË‰õΩO_»∞#@∞¡
XHõ Ñ¨^Œº=Ú#∞ q=iOK≥#∞.
''WO^Œ∞ QÆÅ _»O^Œ∞ ÖË_»x ãÖ^ÕÇ¨Ï=Ú=Å^Œ∞.
K«„H˜ ã¨~ÀfiÑ¨QÆ`«∞O_»∞, ZO^≥O^Œ∞ "≥^ŒH˜K«∂z# JO^ŒO^Õ QÆÅ_»∞—— Jx q=iOK≥#∞.
''Ñ¨~°=∂`«‡—— ÖËxKÀ@∞ ÖË^Œ∞. xOy, <ÕÅ, QÍe, ÑÖK«Éèí∂`åÅ∞, ã¨∂~°ºK«O„^Œ∞Å∞,
#Hõ∆„`åÅ∞, ã¨=Ú„^•Å∞, K≥@∞¡, KÕ=∞Å∞, Jxfl r=~åã¨∞Ö’¡#∞ P=iOzÜ«Ú<åfl_»∞. =∞#O "≥^ŒH˜
K«∂z`Õ JQÆ∞Ñ≤OK«∞`å_»∞. PÜ«∞# JQÆ∞Ñ≤OK«ÖË^Œ∞ J#fl Ü≥∞_»Å, Jk =∞# „Ñ¨Ü«∞`«flÖ’Ñ¨=∞x
=∞#O `≥Å∞ã¨∞H˘#=Öˇ#∞.
Ñ¨~°=∂`«‡ zkfiÖÏã¨=~°Î#∞_≥· D ã¨$+≤ìx~å‡}=Ú QÍqOz q<ÀkOK«∞K«∞O_≥#∞. =∞#O
D zkfiÖÏã¨ K«„HõOÖ’ #∞Oz |Ü«∞@Ñ¨_çáÈ=Öˇ#∞. ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ =∞#O^Œsfl ã¨$+≤ì KÕã≤,
ã¨~åfi=ã¨÷ÅÜ«∞O^Œ∞ ''K«∂K«∞K«∞<Õ—— Ü«Ú<åfl_»∞. =∞#O PÜ«∞xfl K«∂_®Å#fl '`«^ÕHõnHõ∆—`À
^è•ºxOz H©iÎOz '"≥^ŒH˜— K«∂z#@¡~Ú`Õ 'ZÖˇ¡_»ÖÏ— `å<Õ =Ù<åfl#x |^Œ∞e=fi QÆÅ_»∞. =∞#
J*Ï˝<åxfl x~°∂‡eOK«QÆÅ_»∞. =∞#O 'ã¨fi„Ñ¨Ü«∞`«flO—`À "≥^ŒH˜ K«∂_®e. ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ ''ÖËx
k‰õΩ¯ÖË^Œ∞——. =∞# â◊s~°OÖ’ PÜ«∞# ÖËx ÉèÏQÆO ÖË^Œ∞. ÉÏÇ¨Ïº „Ñ¨ÑÖK«=∞O`å ÉèíQÆ=#‡Ü«∞"Õ∞.
=∞# â◊s~°OÖ’ Páê^Œ `«Å=∞ã¨ÎHõO, J}∞=}∞=Ù<å "åºÑ≤OzÜ«Ú<åfl_»∞. J@∞=O\˜
Ñ¨~°=∂`«‡‰õΩ =∞#O Uq∞=fiQÆÅO? J}∞=}∞=Ùh PÜ«∞#‰õΩ ã¨=∞iÊOz '^è•ºxOK«_»"Õ∞
=∂~°æO.— D =∂#= [#‡ xzÛ#O^Œ∞‰õΩ, D [#‡Ö’<Õ PÜ«∞# |∞∞}O f~°∞Û‰õΩ<Õ „Ñ¨Ü«∞`«flO
áê~î°‰õΩÅO^Œ~°∂ KÕÜ«∞QÆÅ~°x Ptã¨∂Î ...
W@∞¡ ÉèíQÆ=u K«~°}^•ã≤,
X_≥¤ ÅH©∆ ‡„Ñ¨ÉÏ=u.
(ã¨^Œ∞æ~°∞ ÉèÏ~°u – E<£, EÖˇ·, 2009)
*Ï˝#=Ú QÆÅ∞QÆHõáÈ=Ù@‰õΩ HÍ~°}=ÚÅ∞

– N =∞ÅÜ«∂à◊™êfi=ÚÅ"å~°∞
13. f~°÷Ñ¨~°∞Åx K≥Ñ¨C@,
^èŒ∂~°ÎQÆ∞}=Ú QÆeæ =iÎOK«∞@.
14. „|Ç≤Ï‡+¨µªÅx K≥Ñ¨C@,
1. Ü≥∂QÆ∞Åx K≥Ñ¨C@, Hõi‡+¨µªÖˇ· #_»K«∞@.
Éè’QÆ=Ú =^ŒÅHõ Ü«ÚO_»∞@. 15. „|Ç¨Ï‡Kåi Ü«∞x K≥Ñ¨C@,
2. ã¨<åflºã¨∞Åx K≥Ñ¨C@, ^Œ∞~åKå~° „Ñ¨=$uÎÖ’ #∞O_»∞@.
J<åºÜ«∞ „Ñ¨=~°Î# QÆeæ Ü«ÚO_»∞@. 16. xëê¯q∞ Ü«∞x K≥Ñ¨C@,
3. `«Ñ¨ã¨∞fiÅx K≥Ñ¨C@, HÍ=∞Ñ¨~°=â◊√_≥· u~°∞QÆ∞@.
`«=∞ã¨∞ûÖ’<Õ Ü«ÚO_»∞@, 17. x+¨ªQÆÅ"å_»x K≥Ñ¨C@,
4. =Ú=Ú‰õ∆Ω=ÙÅx K≥Ñ¨C@, Hõ+¨ì=ÚÅ#∞ ã¨Ç≤ÏOÑ¨ ÖË‰õΩO_»∞@.
|∞Éèí∞‰õ∆Ω=ÙÖˇ· u~°∞QÆ∞@. 18. PK«Å∞_»x K≥Ñ¨C@,
5. Éèí‰õΩÎÅx K≥Ñ¨C@, K«Ñ¨Å`« q_»∞=‰õΩO_» #∞O_»∞@.
Éèí∞H˜Î„Ñ≤Ü«ÚÖˇ· Ü«ÚO_»∞@. 19. Ñ¨Ù~°∞+¨µ_»x K≥Ñ¨C@,
6. ™ê^èŒ∞Åx K≥Ñ¨C@, áœ~°∞+¨=Ú ÖË‰õΩO_» #∞O_»∞@.
™ê^èŒ#Å∞ KÕÜ«∞Hõ áÈ=Ù@ 20. ™È-Ç¨ÏOÑ¨~°∞_»x K≥Ñ¨C@,
7. P„â◊=∞"åã¨∞Åx K≥Ñ¨C@, "≥∂ã¨Ñ¨Ù =~°Î#=Ú QÆeæ =iÎOK«∞@.
q„âßOu QÆÅ∞QÆ*Ëã≤ H˘#‰õΩO_»∞@. 21. x~°∞æ}˜Ü«∞x K≥Ñ¨C@,
8. q~åQÆ∞Åx K≥CÑ¨@, ^Œ∞~°∞æ}=Ú QÆey Ü«ÚO_»∞@.
~åQÆÑ¨~°=â◊√Öˇ· Ü«ÚO_»∞@. 22. J=∞#ã¨∞¯_»x K≥Ñ¨C@,
9. ™È-Ç¨ÏOÑ¨~°∞Åx K≥Ñ¨C@, =∞<Àx„QÆÇ¨Ï=Ú QÆÅ∞QÆHõ Ü«ÚO_»∞@.
™È=∞~°∞Öˇ· u~°∞QÆ∞@. 23. Ñ¨~°=∞Ç¨ÏOã¨ Ü«∞x K≥Ñ¨C@,
10. =∞O„`«x+¨µªÅx K≥Ñ¨C@, Ñ¨~°Ç≤ÏOã¨KÕ rqOK«∞@.
`«O„`«Ñ¨~°∞Öˇ· Ü«ÚO_»∞@. 24. ^è•º#Ü≥∂yÜ«∞x K≥Ñ¨C@,
11. ™È-Ç¨ÏOÑ¨~°∞Åx K≥Ñ¨C@, HÍx Ñ¨#∞Å∞ KÕÜ«Ú@.
JÇ¨ÏOHÍ~°Ñ¨~°∞Öˇ· Ü«ÚO_»∞@. 25. ãÖÜ«∞q∞ Ü«∞x K≥Ñ¨C@,
12. ~å[Ü≥∂QÆ∞Åx K≥Ñ¨C@, xÜ«∞=∞x+¨ªÅ∞ ÖËHõÜ«ÚO_»∞@.
~åQÆ~ÀQÆ∞Öˇ· =iÎOK«∞@. 26. q^ÕÇ≤Ï Ü«∞x K≥Ñ¨C@,
^ÕÇ¨ÏÉèÏ==Ú QÆeæÜ«ÚO_»∞@.
27. =∞~î°=ÚÖ’ #∞O_»∞"å_»x K≥Ñ¨C@, 42. Ñ¨~ÀÑ¨HÍ~°∞Åx K≥Ñ¨C@,

Ñ¶¨∞@QÆ∞}=Ú QÆeæÜ«ÚO_»∞@. Ñ¨~°=∞ Hõ~°∞} ÖËHõ =iÎOK«∞@.
28. ã≤^Œ∞ú_»x K≥Ñ¨C@, 43. Ö’Hõ¿ã=‰õΩÅx K≥Ñ¨C@,
â◊√kúÖËHõ =iÎOK«∞@. HÍÅ=Ú <≥~°∞OQÆHõ =iÎOK«∞@.
29. âß„ã≤ÎÜ«∞x K≥Ñ¨C@, 44. xã¨ûOQÆ∞Åx K≥Ñ¨C@,
q„âßOu Ü≥∞~°∞OQÆHõ Ü«ÚO_»∞@. ã¨`«ûOQÆ=Ú KÕÜ«∞Hõ áÈ=Ù@.
30. xifiHõÅ∞Ê_»x K≥Ñ¨C@, 45. Ç¨Ï~î°Ü≥∂QÆ∞Åx K≥Ñ¨C@,
qHõÅÊ=Ú QÆeæÜ«ÚO_»∞@. â◊~î°∞Å =$uÎ HõeyÜ«ÚO_»∞@.
31. áê=#∞_»x K≥Ñ¨C@, 46. `å~°Hõ =∞O„`«=Ú [Ñ≤OK«∞@,
Ñ¨q„`«∞_»∞ QÍHõ =iÎOK«∞@. Hõ~°∞} QÆÅ∞QÆHõ Ü«ÚO_»∞@.
32. `åºy Ü«∞x K≥Ñ¨C@, 48. Ç¨ÏOã¨ =∞O„`«=Ú [Ñ≤OK«∞@,
Ü≥∂QÆ ™ê^èŒ#Å#∞ *ËÜ«∞HõáÈ=Ù@. ãÖ™ê~°=Ú q_»∞= <˘Å¡‰õΩO_»∞@.
33. Ü≥∂y Ü«∞x K≥Ñ¨C@, 49. ÃÇÏK«∞Û Q“~°==Ú QÍ=ÅÜ«Ú#x HÀ~°∞@,
qÜ≥∂QÆ=Ú QÆeæÜ«ÚO_»∞@. `«∞K«ÛùQÆ∞}=ÚÅ∞ QÆeæ =iÎOK«∞@.
34. =Ú„^ŒÉèÏq Ü«∞x K≥Ñ¨C@, 50. ÑÖpHõ~°}=Ú <ÕiÛÜ«ÚO_»∞@,
Éèí„^Œ=ÚQÆ xÅ∞=Hõ áÈ=Ù@. =OK«HõÑ¨Ù Ñ¨x =∂#‰õΩO_»∞@.
35. ÅHõ∆ º=Ú QÆÅ"å_»x K≥Ñ¨C@, 51. ã¨<åflºã¨=Ú QÍ=Öˇ#x HÀ~°∞@,
ÅHõ∆}=Ú ÖËHõáÈ=Ù@. Ñ¨<åflQÆ=ÚÅ#∞ q_»∞=‰õΩO_»∞@.
36. JH˜∆x+¨ª QÆÅ"å_»x K≥Ñ¨C@, 52. =∞Oz ™œYº=Ú QÆÅ∞QÆ=Öˇ#x QÀ~°∞@,
‰õΩH˜∆OÉèí~°∞_≥· Ü«ÚO_»∞@. H˘OK«"≥∞ÿ# Ñ¨x KÕÜ«∞‰õΩO_»∞@.
37. =∞`«Hõ~°Î Ü«∞x K≥Ñ¨C@, 53. Ñ¨~°∞Å∞ `«#‰õΩÑ¨HÍ~°=Ú
=∞`«=~°Î#=Ú QÆeæÜ«ÚO_»∞@. KÕÜ«∞=Öˇ#x `«ÅOK«∞@,
38. Ç¨ÏOã¨Ü≥∂QÆ∞Åx K≥Ñ¨C@, Ñ¨~°∞Å ‰õΩÑ¨HÍ~°=Ú KÕÜ«∞HõáÈ=Ù@.
ãÖâ◊Ü«∞x=$uÎ QÆÅ∞QÆHõ Ü«ÚO_»∞@. 54. `å~°HõÜ≥∂y Ü«∞x `«ÅOK«∞@,
39. Ñ¨~°=∂~°∞÷Åx K≥Ñ¨C@, HÍ~°}QÆ∞~°∞x ÉèílOÑ¨HõáÈ=Ù@.
áêi÷=QÆ∞}=Ú QÆey =iÎOK«∞@. 55. JO^Œ~°∞#∞ `«#H˜=fiÖˇ#x HÀ~°∞@,
40. „áê}ÏÜ«∂q∞ Ü«∞x K≥Ñ¨C@, H˘O^ŒiÔH·# `åx=fi‰õΩO_»EK«∞@.
„Ñ¨}Ü«∞"Õ^Œ# QÆeæÜ«ÚO_»∞@. 56. qKå~°} =∂„`«=Ú KÕÜ«ÚK«∞O_»∞@,
41. UHÍO`«∞Åx K≥Ñ¨C@, PK«~°} =∂„`«=Ú ÖË‰õΩO_»∞@.
J<ÕHõ QÆ∞}=ÚÅ∞ QÆeæ =iÎOK«∞@. 57. t+¨µì_»∞ QÍ=Öˇ#x `«ÅOK«∞@,
x+¨ª Uq∞Ü«Ú KÕÜ«∞HõáÈ=Ù@.
58. „áêÑ≤ÎÖË^Œx K≥Ñ¨C@, 73. ™ê~å™ê~° qKå~°=Ú KÕÜ«Ú@,

„áê~°÷# KÕÜ«∞<˘Å¡‰õΩO_»∞@. ™ê~å~Ú áê#=Ú =∂„`«=Ú =∂#‰õΩO_»∞@.
59. Éèí=~ÀQÆ x=$uÎ HÀ~°∞@, 74. Ñ‘~îåkèÑ¨`«∞Å=∞x K≥CC@,
ÉèíQÆ=`«û‡~°} KÕÜ«∞‰õΩO_»∞@. áê_»∞QÆ∞}=ÚÅ∞ QÆeæÜ«ÚO_»∞@.
60. ÉèÏ"åf`«=Ú QÆÅ∞QÆ=Öˇ#x HÀ~°∞@, 75. ã¨=∂kè x+¨µªÅ=∞x K≥Ñ¨C@,
Éèí=~ÀQÆ∞Å`À ã¨^• HõÅã≤Ü«ÚO_»∞@. â◊=∂k QÆ∞}=ÚÅ∞ ÖËHõáÈ=Ù@.
61. `åÑ¨ã¨∞Å=∞x K≥Ñ¨C@, 76. kQÆO|~°∞Å=∞x K≥Ñ¨C@,
`å=∞ã¨=$uÎ QÆeyÜ«ÚO_»∞@. `«fiQÆO|~°∞xÖ’ <≥·Hõº=Ú K≥O^ŒHõ Ü«ÚO_»∞@.
62. t+¨µìÅ=∞x `«ÅOK«∞@, 77. Ñ¨~°=∞ Ü≥∂QÆ∞Å=∞x K≥Ñ¨C@,
^Œ∞+¨ìQÆ∞}=Ú QÆeæÜ«ÚO_»∞@. Ñ¨~°∞Å #_çy u#=∞iy Ü«ÚO_»∞@.
63. QÆ∞~°∞=ÙÅ=∞x K≥Ñ¨C@, 78. ã¨^ŒfiOjÜ«ÚÅ=∞x K≥Ñ¨C@,
QÆ∞~°∞`«∞Ö’ xÅHõ_» ÖËHõáÈ=Ù@. Jã¨kfi+¨Ü«∞=ÚÅ∞ QÆeæÜ«ÚO_»∞@.
64. "Õ^•O`«∞Å=∞x K≥Ñ¨C@, 79. x~°uâ◊Ü«∂#O^Œ=Ú QÆÅ∞QÆ QÀ~°∞@,
=∞^•O^èŒ∞Öˇ· Ü«ÚO_»∞@. x~°O`«~°=Ú#∞ ^è•º#=Ú KÕÜ«∞Hõ áÈ=Ù@.
65. Ç¨ÏOã¨Ü≥∂QÆ∞Å=∞x K≥Ñ¨C@, 80. JO`«~°Ì$+≤ì QÆÅ"åi=Öˇ #\ÕK«∞@,
=∂Oã¨ÉèíHõ∆}=Ú QÆeæÜ«ÚO_»∞@. JO`«~å`«‡Ö’ xÅHõ_» QÆÅ∞QÆHõáÈ=Ù@.
66. Ñ¨~°=∞ Ç¨ÏOã¨Å=∞x K≥Ñ¨C@, 81. ãÖ^èŒº"å~°∞ÛH˘#∞ K«∞O_»∞@,
Ñ¨~°=∂`«‡Ö’ xÅHõ_» HõÅ∞QÆHõ Ü«ÚO_»∞@. ãÖkè `≥eã≤H˘#Hõ Ü«ÚO_»∞@.
67. ãÖKå~° Ü≥∂QÆ∞Å=∞x K≥Ñ¨C@, 82. Hõ$`å~°∞÷ ÅQÆ∞@‰õΩ `«ÅOK«∞@,
QÆO*Ï~Ú Ñ¨~°∞Öˇ· Ü«ÚO_»∞@. Hõ$`«Hõ$`«∞ºÅ∞ QÍHõáÈ=Ù@.
68. x~°fi$uÎ QÆÅ∞QÆHÀ~°∞@, 83. QÆ=∞º=Ú KÕ~°=Öˇ#x `«ÅOK«∞@,
„=`«x+¨ªÅ∞ QÆÅ∞QÆHõÜ«ÚO_»∞@. QÆ=∞#=Ú KÕÜ«∞<˘Å¡Hõ Ü«ÚO_»∞@.
69. Jf`«=∂~°∞æÅ=∞x K≥Ñ¨C@, 84. Dâ◊fi~°Hõ$Ñ¨ QÆÅ∞QÆ=Öˇ#x HÀ~°∞@,
=∞u#u„Hõq∞OÑ¨*ÏÅHõ Ü«ÚO_»∞@. Sâ◊º~°º=ÚÖ’ QÆÅ HÀiHõ q_»∞=‰õΩO_»∞@.
70. „Ñ¨}"Àáêã¨‰õΩÅ=∞x K≥Ñ¨C@, 85. ã¨ˆ~fiâ◊fi~°∞xÖ’ SHõº=Ú QÆÅ∞QÆQÀ~°∞@.
„áê}˜HÀ@¡Ö’ Hõ~°∞}ÖËHõ Ü«ÚO_»∞@. ã¨~°fi=Ú#∞fl q_»∞=Å<˘Å¡Hõ Ü«ÚO_»∞@.
71. x~åfi}∞Å=∞x K≥Ñ¨C@, 86. ã¨=∂kèã≤÷u QÆÅ∞QÆ ÖË^Œx HõÅ`« <˘O^Œ∞@,
x~åfi}=Ú á⁄O^ŒHõ Ü«ÚO_»∞@. ã¨=∞Ü«∞=∞O`«Ü«Ú x+¨ªÖ’ QÆ_»∞Ñ¨Hõ áÈ=Ù@.
72. Pã¨# Ñ¨~°∞Öˇ· Ü«ÚO_»∞@, 87. ã¨‡~°} =∂„`«"Õ∞ QÆeæÜ«ÚO_»∞@,
=∂#ã¨=Ú x~°‡Å=ÚQÆ #∞O_»Hõ áÈ=Ù@. Hõ~°∞} =∂„`«=Ú QÆÅ∞QÆHõ Ü«ÚO_»∞@.
88. ÉèíH˜Î=∂„`«"Õ∞ QÆeæÜ«ÚO_»∞@, 100. â◊OHõ~° "Õ+¨^è•~°∞Öˇ· k~°∞QÆ∞@,

q~°H˜Î =∂„`«=Ú QÆÅ∞QÆHõ áÈ=Ù@. ÉèíOQÆ∞Å∞ „`åy =∞é˜yáÈ=Ù@.
89. ã¨^• ã¨=∂kèÖ’ #∞O_»QÀ~°∞@, 101. „Hõ`«∞=ÙÅ∞ KåÅKÕÜ«Ú@,
ã¨`«`«=Ú ^è•º#=ÚÖ’ xÅ∞=Hõ áÈ=Ù@, „=`«x+¨ªÅ∞ ÖËHõáÈ=Ù@.
90. q^•fiOã¨∞_»x `«ÅOz "≥ÚéQÆ∞@, 102. ãÖã¨¯ $`«=Ú =∂„`«=Ú K«^Œ∞=Ù@,
Jq^ŒºÖ’ Ñ¨_ç =Úé˜y áÈ=Ù@. ãÖ™ê¯~° =∂`«‡‰õΩ QÆÅ∞QÆHõ Ü«ÚO_»∞@.
91. „QÆO^äŒ=ÚÅ#∞ =∂„`«"Õ∞ [^Œ∞=Ù@, 103. JÑ¨^äŒº=Ú =∂„`«=Ú `≥eã≤H˘x Ü«ÚO_»∞@,
„QÆO^äŒ∞Å#∞ ~°Ç≤Ï`« "≥Ú#~°ÛHõ áÈ=Ù@. Ñ¨^äŒº=Ú `≥eã≤H˘#Hõ áÈ=Ù@.
92. q^ÕÇ¨Ï ÔH·=Åº=Ú#∞ HÀ~°∞@,
104. `å#∞ `«iOK«=Öˇ#x `«ÅOK«∞@,
ã¨^ÕÇ¨Ï qÖÏã¨=Ú#∞ =∞~°∞=Hõ Ü«ÚO_»∞@.
J#∞ºÅ `«iOÑ¨*ËÜ«∞ ^ŒÅOÑ¨Hõ áÈ=Ù@.
93. JO`«~åºq∞Ö’ xÅHõ_» QÆÅ∞QÀ~°∞@,
JO`«~°OQÆâ◊√kú QÆÅ∞QÆKÕã≤H˘# ‰õΩO_»∞@. 105. ã¨ˆ~fiâ◊fi~°Hõ~°∞}ÔH· Hõhfl~°∞ QÍ~°∞Û@,
ã¨~°fi„áê}∞ÅÃÑ· Hõ~°∞} QÆey
94. ^≥·"åHÍ~°=ÚÖ’ xÅHõ_» QÆÅ∞QÆHÀ~°∞@, =∞#ã¨∞û Hõiy Hõhfl~°∞QÍ~°ÛHõ áÈ=Ù@.
^ŒÜ«∞ºÑ¨Ù PHÍ~° QÆ∞}=ÚÅ q_»∞=Hõ áÈ=Ù@.
95. QÆ∞~°∞=ÙÅ∞ QÍQÀ~°∞@, 106. ^Œ$‰õΩ¯Ö’ ~°q∞OÑ¨QÀ~°∞@,
^Œ∞~°∞æ}=ÚÅ∞ KåÅ QÆeæÜ«ÚO_»∞@. ^Œ$â◊º=Ú ~°Ç≤Ï`«=Ú KÕÜ«∞HõáÈ=Ù@.
96. `«∞sÜ«∂„â◊=∞ã¨∞÷Å=∞x Ü«ÚK«ÛiOK«∞@, 107. Dâ◊fi~°*Ï˝#=Ú QÆÅ∞QÆ HÀ~°∞@Ü«Ú,
=∞iy# ^Œ$â◊º=ÚÖ’ Ñ¨_ç =Úé˜y áÈ=Ù@. ~¸â◊, r=, [QÆ`«∞ÎÅ∞ UHõ=∞#∞
*Ï˝#=Ú QÆÅ∞QÆHõ áÈ=Ù@Ü«Ú.
97. "Õ+¨=ÚÅ∞ KåÅ "ÕÜ«Ú@,
q+¨Ü«∞=ÚÅ∞ ~°Ç≤Ï`«=Ú QÍHõáÈ=Ù@. 108. *Ë˝Ü«∞=ÚÖ’ xÅHõ_» QÆÅ∞QÆ QÀ~°∞@,
98. "Õ^Œ=ÚÅ∞ KåÖ [^Œ∞=Ù@, =∂Ü«∞ÖËx *Ï˝`«$ *Ï˝#
Pk=¸Å=Ú#∞ QÆ#∞Q˘#Hõ áÈ=Ù@. *Ë˝Ü«∞=Ú ÖËHõ =∞#∞ ã≤÷u QÆÅ∞QÆHõ áÈ=Ù@.
99. |O^èŒ=ÚH˜Î QÆÅ∞QÆ HÀ~°∞@, F"£∞ ã¨`ü ã¨`ü.
^ŒfiO^Œfi=ÚÅ Hõ_»„`À= *ÏÅ‰õΩO_»∞@.
E
W
„QÆO^äŒHõ~°Î ÑïK«Ü«∞=Ú
N=∞u X_≥¤ ÅH©Δ ‡„Ñ¨ÉèÏ=u („QÆO^äŒHõ~°Î) Ju ™ê=∂#∞º~åÅ∞QÍ Hõ#|_»∞`«∂ Ö’HõHõÖÏº}Ï~°÷=Ú
[x‡Oz# HÍ~°}[#∞‡~åÅ∞. „|Ç¨Ï‡K«~°º, QÆ$Ç¨Ïã¨÷, "å#„Ñ¨ã¨÷, ã¨<åºã¨=ÚÅ<≥_»∞ <åÅ∞QÆ∞ P„â◊=∞=ÚÅÖ’
Ö’HÍxH˜ =∂~°æxˆ~Ìâ◊O KÕÜ«∞_®xH˜ =∞Ç¨Ñ¨Ù~°∞+¨μÅ∞, |∞∞+¨μÅ∞, Ü≥∂QÆ∞Å∞, J=^èŒ∂`«Å∞, Ñï„"å[‰õΩÅ∞,
Ñ¨~°=∞Ç¨ÏOã¨Å∞QÍ J=`«i™êÎ~°∞. HÍh, N=∞u ÅH©Δ ‡ „Ñ¨ÉèÏ=u QÆ$Ç¨Ï™ê÷„â◊=∞=ÚÖ’ LO@∂, ^èŒ~å‡xfl
áê\˜ã¨∂Î, Ñü„=`å^èŒ~å‡xfl J#∞ãïã¨∂Î, ã¨`åºxfl Ñ¨Å∞‰õΩ`«∂, „Ñür=~åth `«#=Öˇ<Õ K«∂K«∞‰õΩO@∂
^•#^èŒ~å‡Å∞ KÕã¨∂Î, xÜ«∞=∞ x+¨ªÅ∞ áê\˜ã¨∂Î, [Ñ¨^è•º<åÅ∞ KÕã¨∂Î, Ñ¨~°∞Å ™⁄=Ú‡‰õΩ Pâ◊Ñ¨_»Hõ,
ÃÑ^ŒÌÅ∞–QÆ∞~°∞=ÙÅ Pj~åfi^•Å∞ á⁄O^Œ∞`«∂ – ''Ü≥∂QÍhfl, „|Ç¨Ï‡*Ï˝<åhfl, r=#∞‡H˜Îh—— á⁄Ok# xQÆifi,
=∞$^Œ∞ÉèÏ+≤}˜QÍ =∂ W~°∞=Oâßbfl L^ŒúiOK«∞@‰õΩ [x‡Oz# Ñ¨Ù}º=¸iÎ. Ñ¨Ù\˜ìxO\˜H©, "≥∞\˜ìxO\˜H©
H©iÎ„Ñü+¨ªÅ∞ QÆ_çOz JO^Œi=∞#fl#Å∂ |_»ã≤# `åºQÆ=¸iÎ.
ÉèíQÆ=O`«∞_≥·# NHõ$+¨‚Ñ¨~°=∂`«‡ Hõ~°‡, ÉèíH˜Î, Ü≥∂QÆ, *Ï˝#=ÚÅ<≥_»∞ <åÅ∞QÆ∞ Ü≥∂QÆ áê^Œ=ÚÅ`À
''=ÚH˜Î—— Ü«∞<≥_»∞ HÍ=∞^èÕ#∞=Ù ãÖK«iOK«∞#xÜ«¸, ''=ÚH˜Î—— <˘O^Œ∞@‰õΩ JkèHÍ~° q+¨Ü«∞=ÚÖ’
<åÅ∞QÆ∞ =∂~°æ=ÚÅ "å~°∞ JO^Œ~°∞#∂fl ã¨=∂#∞Å∞QÍ#∞O^Œ∞~°xÜ«¸ N =∞^ŒƒùQÆ=næ`«Ö’
Ñ¶¨∞O\ÏÑ¨^äŒ=ÚQÍ â‹ÅqzÛÜ«Ú<åfl~°∞. ™ê^èŒ‰õΩÅ∞ U XHõ¯ Ü≥∂QÆ=Ú <å„â◊~ÚOz##∂,
K«`«∞~å„â◊=∞=ÚÅÖ’ <≥K«@#∞#fl#∂ ''=ÚH˜Î——x á⁄O^≥^Œ~°x x~°ÌfiO^Œfi=ÚQÍ `≥eÑ≤Ü«Ú<åfl~°∞.
QÆ$Ç¨Ï™ê÷„â◊=∞=ÚÖ’ LO@∂ Éèí~°Î<≥·# <å‰õΩ PÇ¨~°O ÃÑ@ì‰õΩO_® U<å_»∂ ux Z~°∞QÆx ''P^Œ~°≈
QÆ$Ç≤Ï}˜—— <å ^èŒ~°‡Ñüfl N=∞u X_≥¤ ÅH©Δ ‡„Ñ¨ÉèÏ=u. w`åKå~°∞º#‰õΩ#fl ''=Ú^Œ∞Ìa_»¤——ÅÖ’ –
''ã≤÷`«„Ñ¨[˝, Ü≥∂yx, Éèí‰õΩÎ~åÅ∞, *Ï˝x., QÆ∞}Ïf`«∞~åÅ∞—— – J<Õ S^Œ∞ ™ê÷<åÅ#∂ JÅ"ÀHõQÍ
Ju„Hõq∞Oz – ''ã¨=∞Ö’ëêìâ◊‡HÍOK«#ó—— J#∞ Ñ¨sHõΔ Ü«∞O^Œ∞ LfÎ~°∞‚~åÖˇ·# x+¨¯à◊OHõ K«i„`« Hõey,
''FOHÍ~°=Ú#∞—— =¸_»∞ Ñ¨~åºÜ«∞=ÚÅ∞ LK«ÛùiOz#O`« =∂„`«O KÕ`« ''ã¨=∂kèã≤÷u—— #O^ŒQÆey#
''=∞Ç¨`«Ñ¨ã≤fi—— <å ^èŒ~°‡Ñüfl N=∞u X_≥¤ ÅH©Δ ‡„Ñ¨ÉèÏ=u.
h~°∞ Ñ¨Å¡=Ú#‰õΩ „Ñ¨=Ç≤ÏOK«∞#@∞¡ ã¨∞QÆ∞}=ÚÅxflÜ«¸ <å N=∞ux P„â◊~ÚOz ''Hõ_çy#
=Ú`«ºO——ÖÏ „Ñ¨HÍtOKå~Ú. JÖÏ<Õ Hõ~°‡, ÉèíH˜Î, ^è•º#, *Ï˝# Ü≥∂QÆ=ÚÅ∞ <åÅ∞QÆ∂ <å N=∞ux
P„â◊~ÚOz, r=Ù#‰õΩ#∂fl, „|Ç¨Ï‡=Ú#‰õΩ#∂fl, =∞^èŒº#∞#fl ^Œ$â◊º=$`«∞ÎÅ∞ #tOz ''UHõ`«fiã≤kú——x
QÆeyOKå~Ú. JHÍ¯~°}=ÚKÕ`« P^Œ~°≈QÆ$Ç≤Ï}˜QÍ, Éèí‰õΩÎ~åeQÍ, Ü≥∂yQÍ, „|Ç¨Ï‡*Ï˝xQÍ <åÅ∞QÆ∞
Ü≥∂QÆ=ÚÅO^Œ∞#∂ <å ^èŒ~°‡Ñüflx xëê‚`«∞~åexQÍ *Ëã≤ – '„|Ç¨Ï‡"Õ`«Î—ÅÖ’ L`«Î"≥∂`«Î=Ú~åÅ∞QÍ
''Ñ¨~°=∂`«‡—— =∞#fl#ÅO^Œ∞‰õΩ#fl Ñ¨Ù}ºK«i`« N=∞u X_≥¤ ÅH©Δ ‡ „Ñ¨ÉèÏ=u. P J=∞$`«=¸iÎ `å#∞
ã¨fiÜ«∞OQÍ „"åã¨∞‰õΩ#fl ÉèíQÆ=næ`å ™ê~åOâ◊ã¨∂„`åefl, P Ñ¨Ù}ºK«i`« „Ñ¨^äŒ=∞ Ñ¨Ù}Ïº~å^èŒ#
ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ „Ñ¨K«∞iã¨∞Î<åfl=Ú.
„QÆO^äŒHõ~°Î: 'QÆ$Ç≤Ï}˜, Ü≥∂yx, „|Ç¨Ï‡*Ï˝x— _®II X_≥¤ t=ˆHâ◊=O

N=∞u X_≥¤ ÅH©Δ‡ „Ñ¨ÉèÏ=u („Ñ¨K«∞~°}, ãÖHõÅ#Hõ~°Î)
PÑ¨^•=∞Ñ¨Ç¨Ï~åÎ~°O ^•`å~°O ã¨~°fiãÖÑ¨^•"£∞
Ö’HÍaè~å=∞O N~å=∞O Éèí∂Ü≥∂Éèí∂Ü≥∂#=∂=∞ºÇ¨Ï"£∞

Geetamrutham PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Geetamrutham PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

w`å=∞$`«=Ú

ÉèíQÆ=næ`« ™ê~åOâ◊ ã¨∂„`«=ÚÅ∞

â’¡II q<å "ÕOHõ>Ëâ◊O #<å^äÀ#<å^äŒó

#"≥∂ „|Ç¨‡kÉè’º „|Ç¨Ï‡q^•º ã¨O„Ñ¨^•Ü«∞ Hõ~°Î $Éè’º

"≥Ú^Œ\ ˜ =Ú„^Œ} : 2018, JHÀì|~°∞

Published & Compiled by :

"≥Å : ~°∂. 60/–

Ñ¨Ùã¨ÎHõO ÅaèOK«∞ KÀ@∞ :

3. (ÃãìÂÅ∞) : JO`å „ÉèÏOuÜÕ∞<å (03/2002)

=Úiâß=Ù <åÖ’# QÀÑ¨ºOQÆ=ÙO_ç,

[## =∞~°} K«„Hõ=Ú#∞ ^•\Ïˆ~ `«b¡,

N=∞u X_≥¤ ÅH©∆ ‡ „Ñ¨ÉèÏ=u "åº™êÅ∞

Ü«∞^ä• k"ÒHõ™êO â◊√„HÀ â◊√„HÍk+¨µ QÆ∞~°∞~°ﬁ~°óII

w`«Ö’ ''=¸_À—— ÉèÏQÆO KÕ¿ãÎ ''QÆOQÍ™êﬂ#Ñ¶¨ÅO——, ''P~À—— ÉèÏQÆO KÕ¿ãÎ

15. ™ê^èŒ‰õΩ_»∞ ^Œ$H±ã¨ﬁ~°∂Ñ¨=∞QÆ∞ P`«‡#∞ P„â◊~ÚOK«=Öˇ#∞.

9. *Ï˝x xëê¯=∞ Hõ~°‡Ü≥∂QÆ=∂K«iOz W`«~°∞Å‰õΩ K«∂Ñ¨=Öˇ#∞ QÍx g∞~°∞ KÕ¿ãk `«Ñ¨C,

11. ™ê^èŒ‰õΩÅ∞ „^Œ=º=Ú#∞ ^•#^èŒ~°‡=Ú KÕÜ«Ú@, `«Ñ¨ã¨∞û J#QÍ LÑ¨"åã¨=Ú, JëêìOQÆ

10. Ñ¨~°=∂`«‡Ü«∞O^Œ∞ |∞kúx, =∞#ã¨∞#∞ xeÑ≤ Ñ¨~°=∂`«‡Ü«∞O^Œ∞ x+¨ìQÆÅ"åÔ~· Ñ¨~°=∂`«‡<Õ

20. P`«‡™êH∆Í`å¯~°=Ú H˘~°‰õΩ Ü≥∂QÆ=Ú KÕÜ«ÚK«∞#ﬂ#∂, „â◊^ŒúL#ﬂ#∂ XH˘¯Hõ¯Ñ¨C_»∞

13. Z) PÑ¨^ŒÅÖ’ #∞#ﬂ"å_»∞ ÉèíQÆ=O`«∞x ¿ãqOK«∞#∞.

''Ñ¨~°=∂`«‡#∞——, xâ◊ÛÅ=∞#ã¨∞ûKÕ ''Z_»`≥QÆHõ—— zOuOK«∞<À J`«_»∞ k=º ã¨ﬁ~°∂Ñ¨Ù_»QÆ∞

9. =∞Ç¨`«∞‡Öˇ·`Õ ^≥·g „Ñ¨Hõ$ux (^≥·= ã¨O|O^èŒ"≥∞ÿ# ã¨ﬁÉèÏ==Ú) P„â◊~ÚOz#"å~°Öˇ·

19. ^Õ=`«Å <å~åkèOK«∞"å~°∞ ^Õ=`«Å#∞, Ñ≤`«$^Õ=`«Å<å~åkèOK«∞ "å~°∞ Ñ≤`«$^Õ=`«Å#∞,

9. "Õ^Œ=ÚÅÖ’ ™ê=∞"Õ^Œ=Ú, ^Õ=`«ÅÖ’ WO„^Œ∞_»∞, WO„kÜ«∞=ÚÅÖ’ =∞#ã¨∞û

21. ã¨=∞ã¨Î=Ú#∞ ãÖÇ¨ÏiOK«∞#\˜ì =∞$`«∞º=Ù#∂fl, L`«ÊuÎ HÍQÆÅ ã¨=∞ã¨Î Ñ¨Ù@∞ìHõÜ«Ú#∂fl,

7. ''[QÆ„^Œ∂Ñ¨Ù_®! qâ◊fi=Ú#‰õΩ JkèÑüÜ≥ÿ∞#"å_®! ã¨~°fi„`« J<ÕHõ Ç¨Ïã¨Î=ÚÅ#∞, J<ÕHõ

16. ''Ö’Hõã¨OÇ¨~°=Ú#‰õΩ q[$OaèOz# HÍÅ∞_»∞, „áê}∞Å#∞ ã¨OÇ¨ÏiOK«∞ xq∞`«Î=Ú D

6. JÉèÏºã¨=Ú HõO>ˇ âßG*Ï˝#=Ú =∞Ozk. âßG*Ï˝#=Ú Hõ<åﬂ ''^è•º#=Ú—— =∞Ozk.

#kÜ«Ú, ^ŒQÆæiQÍ‰õÄ_® #∞O_»∞#kÜ«Ú, qÉèílOÑ¨|_»xkÜ≥ÿ∞##∞, „áê}∞ÅO^Œ∞

ã≤) ã¨`«ﬁQÆ∞}=ÚQÆÅ"åx ÅHõ∆}=ÚÅ∞ : ZÑ¨C_≥·`Õ r=Ù_»∞ ã¨`«ﬁQÆ∞}=Ú Jaè=$kúx

6. PÑ¨~°=∂`Õ‡ "≥·âßﬁ#~°∞_≥·, [~î°~åyﬂ J~Ú „áê}∞ÅÜ≥ÚHõ¯ â◊s~°=Ú#∞ P„â◊~ÚOz,

[QÆ`«ÎO`«Ü«Ú Hõey#^ŒxÜ«Ú, "Õ~°∞ HÍ~°}=Ú ÖË^ŒxÜ«¸ "åkO`«∞~°x Ñ¨~°=∂`«∞‡_»∞

6. `å=∞ã¨QÆ∞}=Ú QÆÅ"åiH˜+¨ì"≥∞ÿ# PÇ¨~°=Ú : áêzáÈ~Ú#k, xÅﬁ=Ù#ﬂk,

13. ^•#=Ú#∞ QÆ∞iOz :

7. qÉèílOÑ¨|_ç "Õ~°∞"Õ~°∞QÆ#∞#ﬂ ã¨=∞ã¨Î K«~åK«~° „áê}∞ÅO^Œ∞#∞, XHõ¯>ˇÿ#,

16. ^è≥·~°º=Ú : K«eOÑ¨x =∞#ã¨∞ûQÆÅ"å_≥· WO„kÜ«∞=ÚÅ Ü≥ÚHõ¯Ü«Ú, „áê}=Ú Ü≥ÚHõ¯Ü«Ú

JÇ¨ÏOHÍ~°=Ú, |Å=Ú, "≥ÚO_çÑ¨@∞ì#∞ _»O|=Ú#∞, HÍ=∞=Ú#∞, „HÀ^èŒ=Ú#∞,

32. D w`åâßG=Ú : D w`åâßG=Ú#∞ `«Ñ¨ã¨∞û ÖËx"åxH˜QÍx, Éèí‰õΩÎ_»∞ HÍx"åxH˜

‰õΩO_»eh Ü≥∂QÆOÖ’ <å J#∞Éèí==ÚÅ∞

<Õ#∞ ‰õΩO_»eh Ü≥∂QÆO KÕã≤#Ñ¨Ê\˜ <å J#∞Éèí==ÚÅ∞

`≥eÜ«∞*ËÜ«∞_®xH˜ ~ÚÖÏ KÕã¨∂Î LO^Œx QÆ∞iÎOKå#∞. D J#∞Éèí=O XHõ

''QÆ$Ç¨Ï™ê÷„â◊=∞=ÚÖ’ âßG qkè "Õ∞~°‰õΩ LO_»∞@

100= N ã¨^Œ∞æ~°∞ =∞ÅÜ«∂à◊™êﬁq∞ Åe`å *Ï˝# Ü«∞[˝ â◊`« [Ü«∞O`«∞º`«û"åÅ∞

Ñ¨~°=∞Ñ¨ÓAºÖˇ·# NNN ~å"Õ∞â◊ﬁ~å#O^Œ™êﬁq∞"åi áê^ŒÑ¨^Œ‡=ÚÅ‰õΩ „Ñ¨}Ï=∂Å∞

*Ï„QÆ^Œ=ã¨ã¨÷Ö’ h Ç¨Ï$^ŒÜ«∞=Ú Ñ¨iâ◊√„Éèí"≥∞ÿ#kÜ«Ú, ÖËxkÜ«Ú `≥eÜ«∞=Öˇ#O>Ë

''P^è•ºu‡Hõ ~°OQÆ=Ú# |Ç¨ï=ÚY „Ñ¨*Ï˝âße——

P^è•ºu‡Hõ ~°OQÆ=Ú#, |Ç¨ï=ÚY „Ñ¨*Ï˝âße `«# nH∆Í^ŒHõ∆`«Å`À, PO„^èŒÖ’Hõ=Ú#,

''ã¨^Œ∞æ~°∞ ÉèÏ~°u—— ÉèÏ~°`å=xH˜ *Ï˝#nÑ≤HõÜ«∞QÆ∞QÍHõ!

JO^Œ∞ ''„|Ç¨Ï‡`«`«ﬁ=Ú——#∞ QÍOzux. „|Ç¨‡#O^Œ=Ú#∞ J#∞ÉèíqOzux. <å QÆ∞~°∞^Õ=ÙÖˇ·#

=∂Ü«∞#∞ ^•@x "å~°∞ D ã¨O™ê~°=∞<Õ Éèí=™êQÆ~°=Ú#∞ ^•@ÖË~°∞. [##,

5. D Ü≥ÚHõ¯ â◊s~°=Ú `å#∞HÍ^Œ∞ Jx `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<Õ ÉèÏQÆº=Ú ''`«Ñ¨ã¨∞û—— ‰õΩOk. D

ÉÏxã¨Öˇ· J_»∞QÆ_»∞QÆ∞<å ã¨O^ÕÇ¨ÏÑ¨~°∞Öˇ·, ÉèíQÆ=`ü zO`«# K≥Ü«∞ºÖË~°∞. D ^ÕÇ¨Ï"Õ∞ <Õ#∞ J<Õ

NHõ$+¨‚ Ñ¨~°=∂`«‡ ÉèíQÆ=næ`«Ö’ (13J–9=â’¡) XHõ â’¡HõOÖ’ WÖÏ â‹ÅqzÛÜ«Ú<åﬂ~°∞:

"≥·+¨‚==∂Ü«∞ – ^≥·=O – ^≥·=~°∂¿Ñ}

J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# =∞Ç≤Ï=∂xfi`«"≥∞ÿ# ^Œ$âßºxfl K«∂ã≤ <Õ#∞ ãÖ„Éèí=∂â◊Û~åºÅ‰õΩ Ö’<≥·, K«∂z#

K≥áêÊ_»∞. Ñ¶¨∞@<å Ñ¶¨∞@# ã¨=∞~°∞÷_≥·# Ñ¨~°=∂`«‡‰õΩ U^≥·<å ™ê^èŒº"Õ∞QÍ, J\˜ì Ñ¨~°=∂`«‡‰õΩ

`«iOKÕ =∂~°æO : ÉèíH˜Î, „¿Ñ=∞, „â◊^Œú, â◊~°}ÏQÆu

„Ñ¨uaO|"Õ∞ QÍx `å#∞ HÍ^Œ∞ Jx `≥Å∞ã¨∞‰õΩ#ﬂ@∞¡QÍ, „Ñ¨`«ºQÍ`«‡ J~Ú#, PHÍ~°O`À ‰õÄ_ç#,

*Ï˝#=Ú QÆÅ∞QÆHõáÈ=Ù@‰õΩ HÍ~°}=ÚÅ∞

27. =∞~î°=ÚÖ’ #∞O_»∞"å_»x K≥Ñ¨C@, 42. Ñ¨~ÀÑ¨HÍ~°∞Åx K≥Ñ¨C@,

58. „áêÑ≤ÎÖË^Œx K≥Ñ¨C@, 73. ™ê~å™ê~° qKå~°=Ú KÕÜ«Ú@,

88. ÉèíH˜Î=∂„`«"Õ∞ QÆeæÜ«ÚO_»∞@, 100. â◊OHõ~° "Õ+¨^è•~°∞Öˇ· k~°∞QÆ∞@,

„QÆO^äŒHõ~°Î: 'QÆ$Ç≤Ï}˜, Ü≥∂yx, „|Ç¨Ï‡*Ï˝x— _®II X_≥¤ t=ˆHâ◊=O

6. JÉèÏºã¨=Ú HõO>ˇ âßGÏ˝#=Ú =∞Ozk. âßGÏ˝#=Ú Hõ<åﬂ ''^è•º#=Ú—— =∞Ozk.