Professional Documents
Culture Documents
eoVH$ar ~§YyZmo,
^maVm‘ܶo XmoZ/VrZ XeH$mnydu
AÞYmݶmMr àM§S> Q>§MmB© hmoVr. ˶mda ‘mV
H$aʶmgmR>r ^maVgaH$maZo EH$ar CËnmXZ
dmT>mdo d Xoe AÞ Ymݶ {Z{‘©Vr‘ܶo ñd¶§nyU©
ìhmdm åhUyZ h[aVH«$m§VrMm pñdH$ma Ho$bm.
‘mJrb H$mhr dfm©‘ܶo h[aVH«$m§VrÀ¶m ZmdmImbr
d ^aKmog CËnmXZ dmT>mdo åhUyZ eoVH$ar
Amnë¶m O‘rZr‘ܶo Ag§Vw{bV à‘mUmV amgm¶{ZH$
IVo d A‘¶m©X nmʶmMm dmna H$aV AmhoV.
˶m‘wio O‘rZr‘ܶo g|{ж nXmWmªMo (øw‘g) à‘mU
H$‘r hmoD$Z jmam§Mo à‘mU dmT>bo Amho.
O‘rZrVrb gwú‘ {OdmUw§Mm ({‘Ì {OdmUw) Zme
hmoD$Z g§nwU© O‘rZM ‘¥V (ZmnrH$) hmoʶmMm
YmoH$m Amho. Aem O‘rZrV ‘wim§Mo H$m¶©
ì¶dpñWV hmoV Zgë¶mZo ghm{OH$M YmoH$m Amho.
Aem O‘rZrV ‘wim§Mo H$m¶© ì¶dpñWV hmoV
Zgë¶mZo ghm{OH$M nm§T>è¶m ‘wim§Mr dmT>
hmoV Zmhr. ˶m‘wio CËnmXZmV ‘moR>çm à‘mUmV
KQ> ¶oVo. VgoM CËnm{XV eoVr ‘mb
(’$io,Ymݶ,^mOrnmbm) {ZH¥$îR> XOm©Mm
Z¡g{J©H$ Md hadbobm V¶ma hmoVmo. Aem ‘mbmbm
ñWm{ZH$ d naXoer ~mOmanoR>oV J«mhH$dJ© {‘iV
Zmhr. amgm¶{ZH$ IVm§Mm A{V d Ag‘Vmob
dmnam‘wio {nH$m§da (’$iPmS>o, ^mOrnmbm) amoJ d
{H$S>tMm ‘moR>çmà‘mUmda CnÐd hmoVmo d
˶m§À¶m ~§Xmo~ñVmgmR>r A˶§V Ohmb ({dfmar)
{H$Q>H$/~waerZmeHo$ dmnamdr bmJVmV. ˶m§Mo
{dfmar A§e AÞ-nmUr ¶mÛmao ‘mZd d Mmè¶m‘wio
nmird àmUr d newnjr ZH$iVnUo godZ H$aV AgVmV.
˶m‘wio ˶m§Zm {Za{Zamù¶m àH$maMo XþY©a
AmOma OS>VmV.
¶m gd© g‘ñ¶mda ‘mV H$aʶmgmR>r
‘mZdmMo, àmʶm§Mo d g¥îQ>rVrb Ag§»¶
OrdO§VyMo Amamo½¶ g§dY©ZmgmR>r O‘rZrbm
g|Ðr¶ IVmMr ’$ma ‘moR>çm à‘mUmV JaO Amho.
åhUwZ ""lr Am°aJ°{ZH$ A°J«mo B§S>ñQ´>rO'' ¶m
H§$nZrZo eoVH$ar ~m§Ydm§gmR>r O‘rZrMr
gw{nH$Vm d CËnmXZj‘Vm {Q>H$dʶmgmR>r {d{dY
àH$maMr O¡{dH$, g|Ðr¶ IVo, eoVr CËnmXZm§Mm
XOm© dmT>{dʶmH$arVm nrH$ g§OrdHo$ VgoMo
gwú‘AÞÐì¶m§Mr H$‘VaVm ^éZ H$mT>ʶmgmR>r
[MboeZda AmYmarV gwú‘ AÞÐì¶o, ~m¶moQ>oH$
~wareZmeHo$ d {H$Q>H$ZmeHo$ ¶m§Mo CËnmXZ
H$éZ {Xbo Amho. ¶mMm dmna H$éZ eoVH$è¶m§Zr
CËnmXZ dmT>r~amo~a {ZgJm©Mo g§dY©Z d Amnbr
O‘rZ {Od§V R>odyZ ñdV:Mm d n¶m©¶mZo
amîQ´>Mm {dH$mg gmYmdm hm H§$nZrMm hoVw
Amho.
ñàmB©Q>
"" {Z¶m©V hmoUmè¶m dmZmgmR>r
A{VCÎm‘''
ñàmB©Q>Mr H$m¶©àUmbr
""ñàmB©Q>'' ho CÀM V§ÌkmZmZo ~Zdbobo
EH$ A§VaamîQ´>r¶ XOm©Mo CËnmXZ Amho. ho
Z¡g{J©H$ I{ZO Ðì¶ d dZñnVr AH$m©da AmYm[aV
I{ZOo Am°³PrZ pìhQ>°{‘Z d gm¶Q>moH$m¶{ZZ ¶wº$
CËnmXZ Amho. ñàmB©Q>À¶m dmnam‘wio dZñnVr
A§VJ©V O¡d amgm¶{ZH$ {H«$¶m hmoD$Z {nH$mMr
M¶mnM¶ {H«$¶m gwairV hmoVo ˶m‘wio {nH$mMr
amoJà{VH$maH$ eº$s dmTw>Z gܶpñWVrV Agboë¶m
amoJm§Mo ‘imngwZ CÀMmQ>Z H$aVo.
dmnaʶmMr nÕV
· S´>rngmR>r EH$ar 3 Vo 5 {bQ>a · ’$dmaUrgmR>r
dmna H$é Z¶o.
' gmB©Pa 21
"" {Z¶m©V hmoUmè¶m dmZmgmR>r
A{VCÎm‘''
gmB©Pa 21>Mr H$m¶©àUmbr
""gmB©Pa 21'' {nH$m§À¶m CnOV eº$sMm
nwaonwa bm^ CR>{dʶmgmR>r dZñnVr‘ܶo {nH$
d¥ÜXr eº$sÀ¶m dmnamMr à{H«$¶m ¶eñdrnUo KS>dwZ
AmUʶmMo H$m¶© gwairV H$aVo. ˶m‘wio
{nH$m§À¶m Ordamgm¶{ZH$ d aMZm emñÌm‘wio
‘wb^yV dmT>rg H$maUr^yV Agboë¶m VËdm§À¶m
{H«$¶obm MmbZm {‘iyZ {nH$mbm AmVyZM A{YH$
CËnmXZmgmR>r CÎmoOZ {‘iVo VgoM {nH$m§Zm
{Xboë¶m amgm¶{ZH$ IVmVwZ nmofH$Ðì¶o A{YH$
à‘mUmV emofwZ KoʶmV d ˶m§Mo CÎm‘ XO}Xma
CËnmXZmV énm§Va hmoVo.
dmnaʶmMr nÕV
· S´>rngmR>r EH$ar 3 Vo 5 {bQ>a · ’$dmaUrgmR>r
dmna H$é Z¶o.
H$m°åßboZ +
""H$m°ånboZ +'' {nH$m§À¶m CnOV eº$sMm
nwaonwa bm^ CR>{dʶmgmR>r ˶mV
amoJà{VH$maH$ eº$s d {nH$ d¥ÜXrÀ¶m eº$sÀ¶m
dmnamMr à{H«$¶m ¶eñdrnUo KS>dyZ AmUʶmMo
H$m¶© H$aVo. ˶m‘wio {nH$m§À¶m Ordamgm¶{ZH$
d aMZm emñÌm‘wio ‘wb^yV dmT>rg H$maUr^yV
dmT>rg H$maUr^yV Agboë¶m VËdm§À¶m {H«$¶obm
MmbZm {‘iyZ {nH$mbm AmVyZM A{YH$
CËnmXZmgmR>r CÎmoOZ {‘ioVo. VgoM {nH$m§Zm
{Xboë¶m amgm¶{ZH$ IVmVyZ nmofH$Ðì¶o A[YH$
à‘mUmV emofyZ Koʶmg d ˶m§Mo CÎm‘ XO}Xma
CËnmXZmV énm§Va H$aʶmg ‘XV H$aVo.
H$m°åßboZ+ Mo ’$m¶Xo
* amonm§Mr ’$moQ>mo{gÝWo{gg {H«$¶m gwYmaVo
d ³bmoamo{’$bMm A§e dmT>ʶmg ‘XV hmoVo.
* ’w$bo d ’$io JiʶmMo à‘mU H$s‘ hmoVo, VgoM
’w$bm§À¶m d ’$im§À¶m g§»¶oV dmT> hmoVo.
* ’w$bm§À¶m d ’$im§À¶m dOZmV dmT> hmoD$Z
EHw$U CËnmXZmV dmT> hmoVo d ˶m§Mm
{Q>H$mD$nUm dmT>Vmo.
* amono Adf©U H$mimVhr VJ YéZ amhVmV åhUOoM
amonmV amoJ à{VH$maH$ eº$sMr dmT> hmoVo.
* nmZm§‘ܶo H$~© J«hU j‘Vm dmTy>Z AÞ-[Z{‘©Vr
hmoʶmg ‘XV hmoVo.
* amonm§Mr nmZo JX© {hadr hmoVmV d {nH$m§da
H$mimoIr ¶oVo.
‘mñQ>a ñQ´>moH$
g‘wÐ dZñnVr¶wº$ g§nwU© O¡ddY©H$
‘mñQ>a ñQ´>moH$ ho ñnré{Zbm ¶m
dZñnVrnmgwZ V¶ma Ho$bobo A˶§V CÀM XOm©Mo
g§nwU© O¡ddY©H$ Amho. ‘mñQ>a ñQ´>moH$ ho
g|Ðr¶ NPK d Am°³PrÝg, àmo{Q>Z gm¶Q>moH$m¶ZrZ
d hm‘m}ÝgZr g‘¥Õ Amho.
nm°BªQ>a 48
"" bm§~r hmoUmè¶m dmZmgmR>r
A{VCÎm‘'']
ho A{Ve¶ à^mdr dmT> CËàoaH$ g§OrdH$
AgyZ ¶m‘ܶo L-Cystein Derivative, Folic Acid, Auxin
& Vitamin B. à^mdembr KQ>H$ AmhoV. ¶mÀ¶m
dmnam‘wio Ðmj‘ʶm§Mr bm§~r dmTy>Z Ðmj ‘Ur
Q>moH$Xma hmoVmV. a§J, XOm©, Md, gwYméZ,
CËH¥$îQ> d AmH$f©H$ Ðmjo V¶ma hmoVmV.
dmnaʶmMr nÕV
’$dmaUr/{S>qnJ à‘mU (à{V {bQ>a nmʶm‘ܶo)
H$ir {S>n 0.75 {‘.br.
’w$bmoam {S>n 1 {‘.br.
goQ>tJ {S>n ([aìh©g {S>n) 1.5 {‘.br
H$dMHw§$S>b
ho EH$ Z¡g{J©H$ I{ZO ‘wbÐì¶mda AmYmarV
CËnmXZ AgwZ H$dMHw§$S>bMm dmna ’$dmaUr
Ûmao/IVmÛmao qH$dm {R>~H$ qgMZÛmao Ho$ë¶mg
{nH$m§Zm Z¡g{J©H$ ñdénmVrb ’$m°ñ’$ag, nmoQ>°e
d H°$pëe¶‘ ¶m AÞ Ðì¶m§Mr CnbãYVm dmT>Vo.
àH$me g§íbofU {H«$¶oV dmT> hmoD$Z h[aV
Ðì¶mMr {Z{‘©Vr hmoVo d {nH$m§‘ܶo AÞdmT>
{Z‘m©U hmoʶmg ‘XV hmoVo. dZñnVtÀ¶m
nmZmMm {ndiganUm H$‘r hmoD$Z nmZm§Zm
Mm§Jbr H$mimoIr d OmS>ga bd[MH$nUm àmá
hmoVmo.
ag emofUmè¶m {H$S>rnmgwZ g§ajU hmoVo.
H$mngmVrb aº$nUu (bmbnmZo) {Z¶§ÌrV H$aʶmg
‘XV H$aVo. {nH$m§Mr amoJ à{VH$maH$ j‘Vm
dmT>Vo. {nH$m§da ¶oUmè¶m ~waerOݶ d
{dfmUwOݶ amoJm§nmgwZ {nH$m§Mo g§ajU
hmoVo.
dmnaʶmMr nÕV
· {nH$ dmT>rÀ¶m AdñWoà‘mUo 1.5 Vo 2 J«°‘
H$dMHw§$S>b à{V {bQ>a nmʶmVyZ ’$dmamdo.
J«mo ‘°³g
J«mo ‘°³g ho øw‘rH$ A°{gS>, ’w$ëdrH$
A°{gS> d g|Ðr¶ nmoQ>°e ¶m§À¶m {‘ûm«UmVwZ
V¶ma Ho$bobo A{àV‘ CËnmXZ Amho. J«mo ‘°³g ‘Yrb
g‘m{dîQ> Agboë¶m øw‘rH$ A°{gS>‘wio nm§T>è¶m
‘wimMr dmT> Omo‘Xma hmoVo. {nH$m§Zm
Z¡g{J©H$ ñdénmVrb g|Ðr¶ H$~© ^anwa à‘mUmV
{‘iVmo. ’w$ëdrH$ A°{gS> O{‘ZrV CnbãY AgUmè¶m
AÞÐì¶m§Mo [MboeZ H$éZ ˶m§Mr CnbãYVm
dmT>dVo. J«mo ‘°³g AÞÐì¶o d gwú‘ AÞÐì¶o ¶m§Mm
{ZMam d pñWarH$aUm‘wio hmoUmam èhmg H$‘r
H$éZ IVm§À¶m ‘mÌo ‘ܶo ~MV H$aVo. {nH$m§‘ܶo
nmʶmMm VmU ghU H$aʶmMr j‘Vm dmTy>Z
Adf©U H$mimV {nHo$ VJ YéZ amhVmV. g|{ж
nmoQ>°eÀ¶m CnbãYVo ‘wio {nH$m§Mr
amoJà{VH$maeº$s dmT>Vo. J«mo ‘°³g {nH$m§Zm
bmJUmè¶m gd© AÞÐì¶m§Mr CnbãYVm dmT>dVo.
dmnaʶmMr nÕV
500 J°«‘ à{V EH$a S´>rn ‘YwZ
{Q>n : J«mo ‘°³g ho nmʶm‘ܶo A{VObX {daKiVo
VgoM Vimbm
gmH$m gmRy>Z ahmV Zmhr.
J«mo ‘°³g qR>~H$ {gM§Z (S´>rnÛmao)
XoʶmgmR>r A˶§V Cn¶wº$ CËnmXZ Amho.
dmnaʶmMr nÕV
nrHo$
Ðmjo,ñQ´>m°~oar
S>mqi~,g§Ìm
‘mog§~r,qb~w
Q>m‘°Q>mo,dm§Jr,{‘aMr
Jdma,^|S>r,T>~w {‘aMr
dmnaʶmMm H$mbmdYr
E{àb N>mQ>Ur doir
Am°³Q>mo~a N>mQ>Ur doir
‘Ur ‘D$ nS>VmZm
bmJdS>rdoi (Am°JñQ>-gßQ>|~a)
{S>g|~a ‘ܶo
~hma Yaʶmnwdu
~hma Yaë¶mZ§Va 1 ‘{hݶm§Zr
bmJdS>rdoir
bmJdS>r Z§Va 1 ‘{hݶm§Zr
à{V EH$ar
500 Vo 800 {H$.J°«
500 {H$.J°«
500 {H$.J°«
250 Vo 300 {H$.J°«
200 {H$.J°«
500 {H$.J°«
400 {H$.J°«
300 Vo 400 {H$.J°«
300 Vo 400 {H$.J°«
nrHo$
XmoS>H$m, H$mabo,
nS>di, H$qbJS>
(dobdJu¶)
H$m§Xm, bgwZ
~Q>mQ>o, aVmir
Ambo, hiX
dmnaʶmMm H$mbmdYr
bmJdS> H$aVmZm
bmJdS> H$aVmZm
bmdS>rZ§Va 1 ‘{hݶm§Zr
bmJdS>r doir
^aUr doir
à{V EH$ar
250 Vo 300 {H$.J«°
250 Vo 300 {H$.J°«
200 {H$.J°«
500 Vo 700 {H$.J«°
250 Vo 300 {H$.J«°
Shree-dev7-0734