You are on page 1of 25

ºººººº M A M A Y ººººººº

- Teqsimuyuntinpi, tukuy hinantin mamakunapaq,


hanaq pachaman ripuq mamakunapaq,
hinallataq, mösöq, hamöq mamakunpaq.

... Mamay!
.......
Mamayqa manan t'ikachu,
... t'ika kaspaqa,
ruphaypichá... ñaqerqonman
Nitaqmi inti k'anchachu,
... inti kaspaqa,
ch'isintachá... ch'usaqyanman,

Ñawinkunaqa manan ch'askachu,


... ch'aska kaspaqa
p´unchaypichá... tukuyukunman
Makinkunapas manan qoriqolqechu,
... qoriqolqe kaspaqa
llank'asqanpichá... thantakunman,

Mamayqa... urpikunaq takinmi,


llakiq ñit´isqan.. sonqoyuq,
weqeq sarkhasqan... ñawiyuq,
Hump'iq qhëtusqan... mat'iyuq
... hatunkaray... khuyaq sonqo.

Wasanqa manan sunch'uq t'ikanchu,


nitaqmi achanqaraychu rikranpipas
pallay llikllapin... erqe puñun,
oqe phullupin... khuyay llimphan,
thanta unkhuñapitaq... chani phoqchin.

Mamaypa chaki khallkinmi


... sönqö nanayniy,
sarusqanpi laq'akusqantaq
... weqe qochayniy.
Hinayá... yupi saqesqan
... qonqorispa much'ana.

Mamaypa qhasqonpiqa...
... manan
suni chukchallanchu saman,
... qhasqonmantaqa
sut'i waylluymi... q'aparin,
... ñuñunkunamantataqmi
inti p'unchay... phuturin,
Chhaynan... ñoqaq mamay
mana hayk'aq... sonqoypi tukukuspa,
mana hayk'aq... simiypi q'aymayaspa,
mana hayk'aq... ñawiruruypi tutayaspa
wiñaypaq ... ñoqapi kawasan

“Mamay /Mamá”
Juan Wallparrimachi

¿Ima phuyu jaqay phuyu


yanayasqajj wasaykamun?
Mamaypajj waqayninchari
paraman tukuspa jamun.

Tukuytapis inti k’anchan,


ñuqayllatas manapuni.
Tukuypajpis kusi kawsan,
ñuqay waqaspallapuni.

Pujyumanta aswan askhata


ma rejsispa waqarqani,
mana pipas pichajj kajtin
ñuqallatajj millp’urqani.

Yakumanpis urmaykuni,
yaku, apallawayña nispa.
Yakupis aquykamuwan,
riyrajj, mask’amuyrajj nispa.

Paychus sunquyta rikunman,


yawar qhuchapi wayt’asqan,
khiskamanta jarap’asqa
pay jinallatajj waqasqan
Mar
14

poesias en traduccion castellana y quechua

miércoles 19 de octubre de 2011


Kachi huancaray minapi
Kachi wankaray minapi
Sapallayki llakisqayta
Amam pipas yachanqachu.
Sapam qutu apu urqu
Qamllamanmi willakuyki.

Kachim sisan kachin waqan


Llakisqayta qawarispa
Qaqamanta tuñiq rumi.
Auki picop wichichisqan
Qamraqmiyá llakiwanki.
Pacha mamap sunqunmanta
Sepulturamanta hina
Paqarimuq runakuna.
Willaykuway chay ukupi
Kusi kawsay kanchu chayta.

Imatataq willasqayki
Sunquy kirisqan llamkani
Tutatapas punchawchaspa.
Kukallaywan quqawchasqa
Kallpayta tukullachkani.

Socavon pikip pachanpi


Llaqtamasiy runakuna
Takay astawan nanaqta.
Ñawiykita kicharispa
Ñam inti lluqsimunqaña.

Takasun aswan kallpawan


Ñawinchikta kicharispa
Ñam inti lluqsimuchkanña.

# publicadas por Ivan Acuña : 9:07 PM 0 comentarios

miércoles 27 de julio de 2011


UNO APRENDE YACHARILLANCHIKMI
(J. L. Borges) (J. L. Borges)

Después de un tiempo, Chaypachamantaqa,


uno aprende la sutil diferencia sapaqtam allinta yacharillanchik
entre sostener una mano imaynam nuna qipachiymanta
y encadenar un alma, imaynam maki hapiymantaqa,

y uno aprende chaymi yacharillanchik,


que el amor no significa acostarse kuyakuyqa manam puñuyllachu
y una compañía no significa seguridad piwanpas kayqa manam allin kay kaqllachu,

y uno empieza a aprender... chaynatam yachariyta atinchik.


Que los besos no son contratos muchanakuypas manam ariniykunallachu
y los regalos no son promesas ima qunakuypas manam wiñaypaqchu

y uno empieza a aceptar sus derrotas chaymi atipaytaqa allinmi ninanchik


con la cabeza alta y los ojos abiertos kichasqa ñawiyuq, sinchi umayuq

y uno aprende a construir chaynatam ruwayta yacharillanchik


todos sus caminos en el hoy, kunan llapa puriykunata,
porque el terreno de mañana hamuq pachañataqmi
es demasiado inseguro para planes... mana allinchu imapas puririchinapaq,
y los futuros tienen una forma de caerse en la mitad. chawpillapi tukuq hinam hamuq pachaqa.

Y después de un tiempo Chaymantañataqmi


uno aprende que si es demasiado, llumpay kasqanta yacharillanchik,
hasta el calorcito del sol quema. intipa quñiychanpas rawrakunmi

Así que uno planta su propio jardín kikinchikpa muyanchikta tarpullanchik,


y decora su propia alma, nunanchikta sumaqyachinchik
en lugar de esperar a que alguien le traiga flores. mana pitapas waytayuqta suyaspa.

Y uno aprende que realmente puede aguantar, chaynam yacharillanchik suyay atiyta,
que uno realmente es fuerte, sinchi kallpayuq kasqanchikta,
que uno realmente vale, aswan chaniyuq kasqanchikta.
y uno aprende y aprende... chaymi musuqmanta yacharinchik…

y con cada día, uno aprende. sapa punchaw yacharillanchik


Etiquetas: adivinanzas quechua, borges, clases de quechua, uno aprende

# publicadas por Ivan Acuña : 9:04 AM 0 comentarios

viernes 7 de enero de 2011


Carnaval takikuna
Chayraqmi, chayraqmi chayaykamuchkani, Maypiraq tupayman yanaypa yananwan,
Wayrachawan, vientochawan pareschakuykuspa. Kaynachallatam saruykullasaq.

Mamay kachamuwan pasearikuy nispa, Kaspichakichay pichiwchay señoratataq saru


Taytay kachamuwan puririkuy nispa. Cuidadochawan purinki, cuidadochawan kaw
Pichqa esquinatas puyucha qispirqamun,
Hanaypas, uraypas paseakunallaysi, Corazonchallanpas kicha kicharisqa.
Wakmanpas, chaymanpas purikunallaysi.
Chayllay puyupaqa manas maman kanchu,
Chiwanki, chiwanki mancharichiwanki, Manas taytan kanchu,
Warma yanachayta kachaykachiwanki. Ñuqayá maman kasaq, ñuqayá taytan kasaq

Chiki tukuñataq qawapayawaqsa, Añallaw añallaw puka pikanti,


Paypa yananwanpas purichakayman hina. Atataw atataw ulluku pikanti.

Mullipa rurunta kachurquwaqchu, Añallaw añallaw arroz chupicha,


Hukpa yananta qichurquwaqchu. Atataw atataw calabazachalla.

Qawaykuway mapas, riqsiykuway mapas, Akakaw akakaw imam tipawachkan,


Kikiypa yanaywanmi purikamuchkani. Tunaspa kichakanchu, añaspa sillunchu.
Tipaykuway, ulluykuway waylis, Akakaw akakaw imam siqsiwachkan,
Sunquchallaymi nanallawachkan waylis. Wallpap itanchu, pasñap sillunchu.

Yunka sisi hina tipi wiqaw pasña, Huanta pikanti miski pikanti,
Wiñaytaraq tukuy ñuqawan kanaykipaq. Huamanga pikanti puchqu pikanti.

Yaw, yaw puka polleracha, Hakuchik urayta manam rillaymanchu,


Imatam ruwanki saray ukupi, Ranrallañam kasqa mitkarukuymanmi.
Mamaykimanmi willaykamusaq,
Saray ukupi ruwasqaykita. San francisco campana agoniayata waqtayku
Manas razonchu kawsayniy,
Imam qukuwan willaykamuypas, Manas razonchu kuyayniy.
Imanawanqam tayta mamaypas,
Carnavalpiqa pukllakunaymi, Ayrabamballay cañasu colerachayta cortayk
Carnavalpiqa tusukunaymi. Sinchi rabiasqam hamuni, warma yanaypa c

Saray sarapim warmay chinkarun, Uchuchapas asinsi, quesochallata kachkaspa


Arwichawanchuch arwichakurqun, Chillikuchapas asinsi huantinachata qawasp
Ratachawanchuch ratachakurqun.

Etiquetas: canciones quechuas, carnaval quechua, takikuna

# publicadas por Ivan Acuña : 9:02 AM 0 comentarios

sábado 25 de diciembre de 2010


Watuchikuna - Adivinanzas
1) IMACHÁ, IMACHÁ?
mana makiyuq kaspapas panyayta yachan,
mana simiyuq kaspapas sukayta yachan,
mana raprayuq kaspapas pawayta yachan,
mana lampayuq kaspapas allpata quqarin.

2) PITAQ, PITAQ?
Ukun qari, hawan warmi?

3) IMATAQ, IMATAQ
Llaqtan llaqtan willapakuq?

4) IMATAQ, IMATAQ?
Chukchantapas mana ñaqchakunchu,
Kiruntapas mana kanikunchu,
Manaña kirun kaptintaq
Manaña pipas munanñachu.

5) PICHÁ, PICHÁ?
Puchkan chaypas mana kururta ruwanchu,
Awan chaypas mana kallwankunaqa kanchu.

6) IMATAQ, IMATAQ?
Riptiyki rin,
Kutumuptiyki kutimun.

7) PITAQ KANI?
Rimaytaqa atinim.
Takiytapas atinim,
Manataqmi tusuytaqa atinichu.

8) IMATAQ, IMATAQ?
Mana munawaspapas muchawankipunim.

9) IMACHÁ, IMACHÁ?
Qaripa uchuylla,
Warmipataq hatun.
Qaripa takay-taka,
Warmipataq warkuy-warku,
Qallariypim yanay-yana,
Yuyayninpitaq yuraq-yuraq.

10) PICHÁ, PICHÁ?


China kachkaspapas mana wachanchu,
Urqu kachkaspapas mana churiyanchu.

11) PITAQ, PITAQ?


Ninaman yaykun, mana rupanchu.
Yakuman yaykun, mana nuyunchu.

12 IMATAQ?
Mayqin pawaq uywataq ñuñuyuq?

13) IMATAQ, IMATAQ?


Wayrawanpas, parawanpas
Mana wañuq kanchiq.

14) IMATAQ, IMATAQ?


Panpapi puriytapas atinmi,
Yaku wanpuytapas atinmi,
Pawaytapas atillantaqmi.

15) IMATAQ, IMATAQ?


Lecheyuq kaptiymi mana pipas munawanchu,
Manaña lecheyuq kaptiytaq munallawankuña.

16) IMATAQ, IMATAQ?


Punchawpi ñawsa, tutataq rikun,
Chakraykipi waqaptintaqmi waqanki.

respuestas.
1) WAYRA
2) TAYTA CURA
3) CARTA
4) CHUQLLU
5) ARAÑA
6) YUPI
7) RADIO
8) VASO
9) CHUKCHA
10) MULA
11) LLANTU
12) MASU
13) INTI
14) PATO
15) HIGOS
16) TUKU
RUNASIMILLAY
Santiago Ramirez Suarez

Runasimillay llaqtay simi Quechua lengua de mi pueblo


Sunquy ukupim kawsachkanki(bis) vives en mi corazón

Tutapipas, punchawpipas De noche y de día


Umayta kamachinki guías mis pensamientos
Qanwanmi allin runa qispini y contigo logro ser mejor

Tutapipas, punchawpipas De noche y de día


Manamyá qunqasaykichu jamás te olvidaré
Qanwanmi wañuspa wañukusaq y al morir, contigo moriré
Taytanchikpa taytankunam Nuestros antepasados
Qanwan kuskam purirqaku (bis) contigo caminaban

Runa simi mamachallay Quechua madre mía,


Llaqtakunatam qanwan contigo y por ti
Qamrayku qispichimullarqanchik hicimos crecer los pueblos.

Runa simi mamachallay Quechua madre mía


Qanwanmi llamkaykuspa trabajando contigo
Kallpawan paqarimullachkanchik estamos resurgiendo.

Peru sutiyuq llaqtaykipim En tu pueblo llamado Perú


Wawaykikuna kuyaykiku (bis) tus hijos te queremos

Ama wawqiy pinqakuychu Hermano, no te avergüences


Runasimi rimayta de hablar el quechua,
Maypipas allin wawanmi kanki en cualquier lugar eres su hijo

Ama paniy pinqakuychu Hermana, no te avergüences


Runasimi rimayta de hablar el quechua,
Maypipas allin wawanmi kanki en cualquier lugar eres su hija

fuga
kawsachun kawsachun runasiminchik Viva, viva nuestro quechua
intiwan killawan wiña wiñaypaq por siempre con el sol y la luna
kusikuy wawqiy, paniy kusikuy alégrate hermano, hermana alégrate
chaynamá kanqa ñuqanchikrayku así será por nosotros
wiñaypaq……….kawsachun (bis) por siempre …………..viva

Llapan sunquywan runasimi mamallaypaq con todo mi corazón para mi madre Quechua
Qampaqmi wawayki Santiago Ramirez Suarez para ti tu hijo santi

POEMAS DEDICADOS A LAS MADRES


PARA TI ESTA ROSA

Jesica Kristine Hayes Bernhard, 12 años


Para ti esta rosa.
Aunque no es la más preciosa
te la doy con mucho amor
para que me quieras sin temor.

La rosa
una bella flor
es mi corazón.
Delicada,
perfumada
con un bello color.
Me calienta el alma
con un fuego acogedor.

Tú, mamá,
siempre estarás,
y tendrás,
mi corazón.

¡Yo soy esa rosa


que necesita de tu cuidado
y bello cariño!

PARA MI MAMÁ

Angie Maria Badillo Alvizo

(10 Años; Cd. Mante Tamps, México)

Te dedico este poemita


por que tú eres la mas bonita,
tú eres una cosa
más bonita que una rosa,
tú eres más que una princesa
pues para mi tú eres una belleza,
tus hermanas te quieren
y tambien tu mamá,
pero nadie más te quiere
como mi amor por ti en verdad,
te hago cartitas
y tambien hicimos una canción,
te dedico este poema
porque no sé cómo expresar mi amor,
te quiero, te amo
y doy la vida por ti,
tú quedate aquí
viviendo feliz.

MI REGALO PARA MAMÁ

Juan Guinea Díaz

Le regalo a mi mamá
una sonrisa de plata
que es la que alumbra mi cara
cuando de noche me tapa.

Le regalo a mi mamá
una caperuza roja
por contarme tantas veces
el cuento que se me antoja.

Le regalo a mi mamá
una colonia fresquita
por no soltarme la mano
cuando me duele la tripa.

Le regalo a mi mamá
una armadura amarilla
que la proteja del monstruo
que espanta en mis pesadillas.

Le regalo a mi mamá
el lenguaje de los duendes
por entender lo que digo
cuando nadie más lo entiende.

Le regalo a mi mamá
una chistera de mago
en la que quepan mis besos
envueltos para regalo.

MI MADRE

Verónica Bonfiglio Zanelli

10 años, Uruguay.

¡Qué azul es el cielo!


¡Qué blanca es la arena!
¡Qué linda es mi madre,
tan dulce y tan buena!

LO BELLO

Lucía Olmedo, 9 años

A mi madre

Bello es lo bello
igual que tú
que tú y la rosa
y el paspartú.

MADRES

Francisca Soler Guerrero, 9 años.


Valparaiso, Chile.

para mi mamá

Sin ti yo me muero,
sin ti yo no estoy.
Madre mía
tú eres mi corazón.

A MI MADRE

Lucía Olmedo, 9 años

Me dio la vida,
me dio su amor,
y yo se lo pago
con mi corazón.

Ella es muy linda


Ella es mi madre
Ella es la estrella
que mi camino abre.

CADA DÍA

Camila Cardozo Rodríguez,


Argentina, 10 años

Para mamá
Cada día mamá
está más linda.
Cada día
la quiero más.
Al otro día
la extraño más.
Es por eso
que cada día
con mamá
vale más.

QUIÉN SUBIERA TAN ALTO COMO LA LUNA

Kevin Piña Alor

Quién subiera tan alto como la luna


para ver las estrellas una por una
y escoger entre ellas la más bonita
para alumbrar el cuarto de mi mamita.

LA RISA DE MI MADRE

Gladis Arely Nuñez Gomez

La risa de mi madre es alegre,


la risa de mi madre es bella,
la risa de mi madre es hermosa,
y mil cosas más todavÍa
te podria decir en esta carta,
a pesar de todo, tú eres mi mamá
tú eres mi mami, tú eres mi mamita
y seguiremos juntas hija con mamá.
MAMÁ

Leonor Leiva Abarca (Chile)

Mamá dame un besito


para que me vaya bien.
Quiero ganarme un lucerito
y una estrellita también.

Mamita si en la escuela
te recuerdo a cada rato
es porque eres buena
y yo te quiero tanto.

Me diste la vida
me regalas tu amor.
Como hoy es tu día
te doy mi corazón.

MAMITA QUERIDA

Valeria Cartes, 9 años

Mamita querida, tú eres la más linda,


tú eres lo mejor que ha pasado en mi vida,
te deseo muchas flores en tu dia,
y por eso te digo: ¡feliz dia, mamita!

LA VIDA

Ellisyem Díaz Méndez,


10 años de edad, Venezuela.
Como la vida es un regalo, un regalo para todos
aquellos que amamos, y disfrutamos de nosotros,
¿por qué la vida es tan dulce como amarga?
si cada vez que paseamos con un ser querido
disfrutamos en todo sentido,
no seria justo que cada día fuera amargado,
pero la dulzura no siempre es buena,
a veces necesitamos de alguien
que nos amargue el día,
en un buen sentido de la palabra.
Muchas veces la vida nos engaña,
enamora y nos complace,
pero yo por lo menos quisiera,
sólo por un día,
que la vida que tengo no fuera mía,
claro me encanta esta vida,
sólo digo que esta vida que tengo
algún día se la quisiera dar a mi madre
para que algún día,
cuando le llegara la hora de partir,
pudiera un rato más vivir.

MADRE DE MI CORAZÓN

Ana Geraldine Monagas Di Modugno,


8 años, Valle de la Pascua, Venezuela.

Madre mía, madre de mi corazón


sin ti me muero y me quedo sin amor.
Con este amor que me das
yo me siento protegida,
me siento feliz de estar en tu vida.

Cuando tú me traes regalos


yo me siento muy feliz
y aunque no me los trajeras
yo te querré siempre así.

SÓLO TE TRAIGO UNA FLOR

Eugenio Pascual

Sólo te traigo una flor


que ayer cogí en la pradera.
Esta noche se secó.
Te la traigo aquí, ¡ya muerta!
Son las cosas de la vida,
Hoy venimos y mañana volveremos a la senda,
ayer hermosa, hoy marchita.
¡No te importe como estás! A mí me gustas así, cansada y vieja...
Pues así te quiero yo
Y te quiero por ser fea,
pues sé que fea es mi madre
aunque en otro tiempo fue bella.
Te quiero con los ojos cansados,
cansados de tanta pena,
con tus manos gordezuelas y rugosas
que han soportado calor, frío, tormentas
para que yo comiera
Y tus piernas que han andado millas,...
¡ahora reumáticas!, infatigable viajera,
y todo para mí, por mí,
¡para que yo viviera!
Te mereces la flor lozana,
la mejor de la pradera
la que floreció dichosa
para que yo te la diera.
Dios que es justo, que todo lo ve y lo puede te dé la gloria del cielo
cuando vuelvas a la tierra.

EL CONSEJO MATERNAL

Olegario Víctor Andrade

Ven para acá, me dijo dulcemente


mi madre cierto día.
(Aún parece que escucho en el ambiente
de su voz la dulce melodía)
- Ven y dime qué causas tan extrañas
te arrancan esa lágrima, hijo mío,
que cuelga de tus trémulas pestañas
como gota cuajada de rocío.
Tú tienes una pena y me la ocultas;
¿no sabes que la madre más sencilla
sabe leer en el alma de sus hijos
como tú en la cartilla?
¿Quieres que te adivine lo que sientes?
ven acá pilluelo,
que con un par de besos en la frente
disiparé las nubes de tu cielo.
Yo prorrumpí a llorar. Nada le dije.
- La causa de mis lagrimas ignoro,
¡pero de vez en cuando se me oprime
el corazón y lloro!...
Ella inclinó la frente pensativa,
se turbó su pupila,
y enjugando sus ojos y los míos,
me dijo más tranquila:
- Llama siempre a tu madre cuando sufras,
que vendrá muerta o viva;
si está en el mundo, a compartir tus penas;
y si no, a consolarte desde arriba.
Y lo hago así cuando la suerte ruda,
como hoy, perturba de mi hogar la calma,
invoco el nombre de mi madre amada,
¡y entonces siento que se me ensancha el alma!

EL DIA DE LA MADRE

(Enviada por Mª Ángeles del Pozo)

Venga la risa a la casa,


huya de la casa el llanto,
hoy me ha dicho un angelito
Madre mía que es tu santo
y te voy a regalar
una cosa que he pensado.

Ser más buena cada día


hacerte bien los recados
estudiar, ser obediente
y hacerte feliz en pago
de todo lo que trabajas
en la casa sin descanso.

Aunque yo soy muy pequeña


me doy cuenta del trabajo.
Hoy es día de la Madre
mira como bailo y canto
porque bajaron los ángeles
a decirme que es tu santo.

MADRE DEL ALMA


José Martí

Madre del alma, madre querida,


son tus natales, quiero cantar;
porque mi alma, de amor henchida,
aunque muy joven, nunca se olvida
de la que vida me hubo de dar.

Pasan los años, vuelan las horas


que yo a tu lado no siento ir,
por tus caricias arrobadoras
y las miradas tan seductoras
que hacen mi pecho fuerte latir.

A Dios yo pido constantemente


para mis padres vida inmortal;
porque es muy grato, sobre la frente
sentir el roce de un beso ardiente
que de otra boca nunca es igual.

A mi mamá
Todas las mañanas
sueño al despertar
que del cielo un ángel
me viene a besar.
Al abrir los ojos
miro donde está
y en el mismo sitio veo a mi mamá.

You might also like