Professional Documents
Culture Documents
ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ
Διαλέξεις 1 και 4
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΑ ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ
Μονάδα
Μέγεθος Όνομα Σύμβολο
Μήκος μέτρο (meter) m
Μάζα χιλιόγραμμο (kilogram) kg
Χρόνος δευτερόλεπτο (second) s
Ηλεκτρικό ρεύμα αμπέρ (ampere) A
Θερμοδυναμική θερμοκρασία κέλβιν (kelvin) K
Φωτοβολία (φωτεινή ένταση) καντέλα (candela) cd
Ποσό ύλης γραμμομόριο (mole) mol
Επίπεδη γωνία ακτίνιο (radian) rad
Στερεά γωνία στερακτίνιο (steradian) sr
Παράγωγες μονάδες μετρήσεως SI
Μονάδα
Έκφραση σε
Μέγεθος Όνομα Σύμβολο
άλλες μονάδες SI
Συχνότητα χερτζ (hertz) Hz s-1
Δύναμη νιούτον (newton) N kg·m·s-2
Πίεση πασκάλ (pascal) Pa N·m-2
Έργο, ενέργεια, ποσότητα θερμότητας τζουλ (joule) J N·m
Ισχύς βαττ (watt) W J·s-1
Ηλεκτρικό φορτίο κουλόμπ (coulomb) C A·s
Ηλεκτρικό δυναμικό. ηλεκτρονική τάση βολτ (volt) V W·A-1
Ηλεκτρική αντίσταση ωμ (ohm) Ω V·A-1
Ηλεκτρική αγωγιμότητα ζίμενς (siemens) S Ω-1
Ηλεκτρική χωρητικότητα φάραντ (farad) F C·V-1
Συντελεστής αυτεπαγωγής χένρυ (henry) H V·s·A-1
Μαγνητική ροή, ροή μαγνητικής επαγωγής γουέμπερ (weber) Wb V·S
Μαγνητική επαγωγή, πυκνότητα μαγνητικής τέσλα (tesla) T Wb·m-2
ροής
Φωτεινή ροή λούμεν (lumen) lm cd·sr
Φωτισμός λουξ (lux) lx lm·m-2
Δραστικότητα ραδιενεργού πηγής μπεκερέλ (becquerel) Bq s-1
Πολλαπλάσια και υποπολλαπλάσια
Συντελεστής Πρόθεμα Σύμβολο
10-12 πικο (pico) p
10-9 νανο (nano) n
10-6 μικρο (micro) μ
10-3 χιλιοστο (milli) m
10-2 εκατοστο (centi) c
10-1 δεκατο (deci) d
101 δεκα (deca) da
102 εκατο (hecto) h
103 χιλιο (kilo) k
106 μεγα (mega) M
109 γιγα (giga) G
1012 τερα (tera) T
Στατικός ηλεκτρισμός
Στατικός ηλεκτρισμός
• Ο στατικός ηλεκτρισμός δημιουργείται από την επαφή
σωμάτων που δεν είναι ηλεκτρικά ουδέτερα.
• Αυτή η επαφή δημιουργεί μια διαφορά δυναμικού αφού
ηλεκτρόνια από το ένα σώμα μεταφέρονται στο άλλο.
• Τα ηλεκτρόνια είναι συστατικά των ατόμων που
αποτελούν την ύλη.
Έχουν αρνητικό φορτίο e = -1.6 x 10-19 C.
• Κάθε άτομο αποτελείται επίσης από πρωτόνια
(φορτίο -e) και νετρόνια (ουδέτερα).
• Όταν ένα άτομο ‘χάσει’ ηλεκτρόνια, τότε είναι θετικά
φορτισμένο.
• Όταν ένα άτομο ‘κερδίσει’ ηλεκτρόνια, τότε είναι
αρνητικά φορτισμένο.
Στατικός ηλεκτρισμός
• Μερικά υλικά συγκρατούν τα ηλεκτρόνια τους πολύ
σφικτά. Τα ηλεκτρόνια δεν μετακινούνται μέσω τους
πολύ εύκολα.
• Αυτά τα υλικά ονομάζονται μονωτές (πλαστικό, γυαλί,
ρούχα, ξηρός αέρας).
• Άλλα υλικά έχουν ηλεκτρόνια που δεν έχουν δυνατούς
δεσμούς συνοχής με τον πυρήνα τους. Έτσι τα
ηλεκτρόνια μπορούν να μετακινούνται πολύ εύκολα.
• Αυτά τα υλικά ονομάζονται αγώγιμα (καλοί αγωγοί)
(μέταλλα).
Φορτίο (charge)
• Σύμβολο: Q
• Μονάδα μέτρησης: C (coulomb)
• Αρνητικό ή θετικό φορτίο
• Η κατεύθυνση της ηλεκτρικής δύναμης εξαρτάται
από την πολικότητα των φορτίων
-- Τα ετερώνυμα έλκονται και τα ομώνυμα απωθούνται
Δύναμη (Force)
• Σύμβολο: F
• Μονάδα μέτρησης: Ν (newton)
• 1 Ν = 1 kg.m/s2
• Ο νόμος του Coulomb:
q1q 2
F= 2
4πε 0 r
1
( = 9 × 10 9 Nm / C 2 )
4πε 0
Έργο (ενέργεια)
B
• Σύμβολο: W
• Μονάδα μέτρησης: J (joule)
• W = F*απόσταση
+ Q
A
Η ποσότητα του έργου που χρειάζεται για να
μεταφερθεί το φορτίο Q από το σημείο B στο σημείο A
εξαρτάται από το φορτίο και τη διαφορά δυναμικού
(ηλεκτρική τάση) μεταξύ των δυο σημείων.
W = Q × V AB
Ροή ηλεκτρονίων-Ηλεκτρικό ρεύμα
+
Vs Σ
-
dW d (QV AB ) dQ
P= = = V AB = VI
dt dt dt
Υπολογισμός τάσης σε ηλεκτρικό κύκλωμα
Α
Υποθέτουμε ότι:
I
(α) το κύκλωμα είναι ιδανικό
Σ VAB = 5 V
(β) τα δύο στοιχεία είναι πανομοιότυπα
+
Vs = 10 V Β
-
Σ VBΓ = 5 V
Γ
Τότε η ίδια ηλεκτρική ένταση διαπερνά τα δύο στοιχεία
(βρίσκονται συνδεδεμένα σε σειρά) και επομένως θα αναπτυχθεί το
ίδιο δυναμικό (τάση) στα άκρα τους.
Σημείωση: Αν τα στοιχεία ήταν διαφορετικά, τότε και η τάση στα
άκρα τους θα ήταν διαφορετική (εξαρτάται από την αντίσταση
κάθε στοιχείου).
Ασκήσεις
Υπολογίστε την τάση στα άκρα των δύο στοιχείων στα κυκλώματα (α) και (β)
33 V 26 V
+ +
15 V 2 18 V 2
- -
18 V 8V
+ +
5V 1 8V 1
- -
13 V 0V
Γείωση
(α) (β)
Πολικότητα
• Αν V > 0, τότε υπάρχει πτώση τάσης από το Α στο Β
• Αν V < 0, τότε υπάρχει άνοδος τάσης από το Α στο Β
• Αν VI > 0, το στοιχείο καταναλώνει ενέργεια
• Αν VI < 0, το στοιχείο παράγει ενέργεια
Α
Β
Μέτρηση τάσης
• Το βολτόμετρο είναι το όργανο μέτρησης της τάσης.
• Το βολτόμετρο συνδέεται πάντοτε παράλληλα με το στοιχείο
του οποίου θα μετρήσουμε την τάση.
• Το ιδανικό βολτόμετρο έχει άπειρη αντίσταση (δεν περνά
ρεύμα διαμέσου του).
• Στην πραγματικότητα έχει πολύ μεγάλη αντίσταση, αλλά όχι
άπειρη.
Α
+ I
V Σ V
-
Β
Μέτρηση έντασης
• Το αμπερόμετρο είναι το όργανο Α
μέτρησης της έντασης.
• Το αμπερόμετρο συνδέεται πάντοτε
σε σειρά με το στοιχείο του οποίου θα I A
μετρήσουμε την ένταση. +
• Το ιδανικό αμπερόμετρο έχει μηδέν
αντίσταση (δεν υπάρχει πτώση τάσης V
στα άκρα του). Γι’ αυτό και αν το
ενώσουμε παράλληλα αντί σε σειρά,
θα το καταστρέψουμε.
- Σ
• Στην πραγματικότητα έχει πολύ
μικρή αντίσταση και υπάρχει μια
πολύ μικρή πτώση τάσης στα άκρα του.
Β
Ηλεκτρική πηγή
• Κοινά χαρακτηριστικά ηλεκτρικών πηγών:
Έχουν δυο πόλους (ένα θετικό και ένα αρνητικό).
Η πηγή «σπρώχνει» τα ηλεκτρόνια από τον αρνητικό πόλο
στο θετικό.
Χρειάζονται καλώδια ή άλλα μέσα μεταφοράς για να
υπάρχει ροή ηλεκτρικής έντασης στο φορτίο.
• Η πηγή είναι μετατροπέας ενέργειας
-- Μετασχηματίζει ενέργεια κάποιας άλλης μορφής σε
ηλεκτρική
• Παραδείγματα:
-- Μπαταρία: Η αποθηκευμένη χημική ενέργεια
μετατρέπεται σε ηλεκτρική
-- Γεννήτρια: Η μηχανική ενέργεια μετατρέπεται σε
ηλεκτρική
Είδη ρεύματος
• Συνεχές (Direct current, DC)
-- Ροή ηλεκτρονίων μόνο προς μια κατεύθυνση
• Εναλλασσόμενο (Alternating current, AC)
-- Η ροή ηλεκτρονίων μεταβάλλεται από τη μια
κατεύθυνση στην άλλη
Συνεχές ρεύμα
• Ροή ηλεκτρονίων μόνο προς μια κατεύθυνση
• Παράδειγμα: Μπαταρία, γεννήτρια συνεχούς ρεύματος
+
Σύμβολο:
-
Εναλλασσόμενο ρεύμα
• Η ροή ηλεκτρονίων εναλλάσσεται
• Παράδειγμα: Γεννήτρια εναλλασσόμενου ρεύματος
Σύμβολο:
ρl
R=
A
Διατομή υλικού
Αντίσταση
• Παραδείγματα αντιστάσεων:
-- λάμπα πυρακτώσεως (incandescent lamp)
-- ηλεκτρική θερμάστρα
-- καλώδια
V
Ο νόμος του Ohm: R =
I
Ηλεκτρική ισχύς (power) που καταναλώνεται σε μια αντίσταση:
2
P = VI = ( IR) I = I R
Πηνίο
• Η ροή ηλεκτρικού ρεύματος σε αγωγό δημιουργεί
μαγνητικό πεδίο γύρω από τον αγωγό. Αυτό το
φαινόμενο είναι αμελητέο στα συνηθισμένα καλώδια.
Αν όμως πολλά καλώδια περιτυλιχτούν είτε μόνα τους
είτε γύρω από κάποιο μαγνήτη, τότε το φαινόμενο αυτό
δεν είναι αμελητέο.
• Τα περιτυλιγμένα καλώδια αποτελούν ένα στοιχείο το
οποίο ονομάζεται πηνίο.
• Τα πηνία αποθηκεύουν ενέργεια με τη μορφή
μαγνητικού πεδίου.
Πηνίο
L
• Σύμβολο: L
dI
Η τάση στα άκρα ενός πηνίου δίνεται από τη σχέση: V =L
dt
Παραδείγματα όπου παρατηρείται το φαινόμενο της αυτεπαγωγής:
μετασχηματιστές, πηνία, καλώδια μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας
Πυκνωτής
• Ο πυκνωτής αποτελείται από μια διάταξη δυο
αγώγιμων επιφανειών που διαχωρίζονται από ένα
διηλεκτρικό μονωτικό υλικό.
• Το φορτίο στους δύο αγωγούς δημιουργεί ηλεκτρικό
πεδίο.
• Οι πυκνωτές αποθηκεύουν ενέργεια με τη μορφή
ηλεκτρικού πεδίου.
Διηλεκτρικό
υλικό
Δύο αγώγιμες
επιφάνειες
Πυκνωτής
• Σύμβολο: C
C
I1
I4
∑ In = 0
n =1
I3
I2
I1 − I 2 − I 3 + I 4 + I 5 = 0
∑Vi =0
κλειστό κύκλωμα
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ KVL
R1 R2
V1 V2
V3 R3
V
V − V1 − V2 − V3 = 0
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ KVL
R1
V5 R5
ΣΥΝΔΕΣΜΟΛΟΓΙΑ ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΩΝ
(α) σε σειρά
R1 R2 R3
RT
RT = R1 + R2 + R3
(β) παράλληλα
1 1 1
= +
R1 R2 RT
RT R1 R2
ή
R1R2
RT =
R1 + R2
ΔΙΑΙΡΕΤΗΣ ΤΑΣΗΣ (VOLTAGE DIVIDER)
Σε ένα κύκλωμα σε σειρά
(α) η τάση στα άκρα των αντιστάσεων θα διαμοιραστεί ανάλογα
με το μέγεθος των αντιστάσεων και
(β) το άθροισμα των πτώσεων τάσης (voltage drops) στα άκρα
των σε σειρά αντιστάσεων ισούται με την τάση που εφαρμόζεται.
RT = R1 + R2
I V
V1 R1 I=
RT
V R
V V1 = IR1 = R1 = 1 V
RT RT
V R
V2 R2 V2 = IR2 = R2 = 2 V
RT RT
Rx
⇒ Vx = V
RT
ΔΙΑΙΡΕΤΗΣ ΕΝΤΑΣΗΣ (CURRENT DIVIDER)
Πως μοιράζεται η ένταση όταν εισέρχεται σε μια διάταξη παράλληλων
στοιχείων ή διακλαδώσεων;
I
+
I1 I2 I3 In
RT
V R1 R2 R3
L Rn
V I x Rx RT
I= = ⇒ Ix = I
RT RT Rx
-- Για δύο παράλληλα στοιχεία που έχουν την ίδια τιμή, η ένταση θα διαμοιραστεί εξίσου.
-- Για παράλληλα στοιχεία που έχουν διαφορετικές τιμές, όσο πιο μικρή είναι η αντίσταση
του στοιχείου, τόσο μεγαλύτερο είναι το μερίδιο της έντασης που θα το διαπεράσει.
ΘΕΩΡΗΜΑ ΕΠΑΛΛΗΛΙΑΣ
SUPERPOSITION THEOREM
• Χρησιμοποιείται για να μας βοηθήσει στην ανάλυση
κυκλωμάτων
• Όταν έχουμε ν πηγές μπορούμε να δημιουργήσουμε ν
κυκλώματα με μια πηγή το καθένα, να κάνουμε ξεχωριστά την
ανάλυση και να συνδυάσουμε τα αποτελέσματα
• «Για ένα στοιχείο που βρίσκεται σε ένα γραμμικό αμφίπλευρο
δίκτυο, η ένταση διαμέσου του ή η τάση στα άκρα του ισούνται
με το αλγεβρικό άθροισμα των εντάσεων ή των τάσεων που
παράγονται (ανεξάρτητα) από κάθε πηγή»
24 Ω
+
+
E1 54 V E2 = 48 V
R2 12 Ω -
-
R3
4Ω
I3
24 Ω
I3a
+
E1 54 V R2 12 Ω
-
R3
4Ω
RT = R1 + R2 // R3 = 27 Ω
E1 54
I= = = 2A
RT 27
R2
Χρησιμοποιώντας το διαιρέτη έντασης, I 3a = I = 1 .5 A
R2 + R3
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ (ΣΥΝΕΧΕΙΑ)
(β) Βραχυκυκλώνουμε την Ε1
R1
24 Ω
+
E2 = 48 V
R2 12 Ω
-
R3
4Ω
I3b
E2 48
I 3b = = = 4A
R3 + R1 // R2 12
⇒ I 3= I 3b − I 3a = 4 − 1.5 ⇒ I 3 = 2.5 A
Προσοχή στα σωστά πρόσημα !!!
ΘΕΩΡΗΜΑ THEVENIN
«Κάθε γραμμικό κύκλωμα που έχει δυο ακροδέκτες εξόδου και
αποτελείται από πηγές και αντιστάσεις είναι ισοδύναμο με
κύκλωμα μιας πηγής και μιας αντίστασης σε σειρά».
RTH
a
+
VTH Ισοδύναμο κύκλωμα
-
b
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ THEVENIN
Βρείτε το ισοδύναμο κύκλωμα Thèvenin στα άκρα a και b στο πιο
κάτω κύκλωμα.
R2 a
+
E R1 R3 RL
b
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ THEVENIN (συνέχεια)
(α) Αφαιρούμε το μέρος του κυκλώματος που δεν θα
αντικατασταθεί από το ισοδύναμο κύκλωμα. Σε αυτό το
παράδειγμα αφαιρούμε προσωρινά την αντίσταση RL.
R2 a
+
E R1 R3
b
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ THEVENIN (συνέχεια)
(β) Υπολογίζουμε την ισοδύναμη αντίσταση RTH.
Μηδενίζουμε όλες τις πηγές (αντικαθιστούμε τις πηγές τάσης με
βραχυκύκλωμα και τις πηγές έντασης με ανοικτό κύκλωμα). Εάν οι
πηγές αυτές έχουν εσωτερικές αντιστάσεις στο αρχικό κύκλωμα,
τότε συμπεριλαμβάνουμε αυτές τις αντιστάσεις και στον υπολογισμό
της RTH. Ακολούθως υπολογίζουμε τη συνολική αντίσταση μεταξύ
των σημείων a και b.
R2 a R2 a
R1 R3 R3 RTH
b b
R2 R3
RTH = R2 // R3 =
R2 + R3
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ THEVENIN (συνέχεια)
(γ) Υπολογίζουμε την ισοδύναμη πηγή τάσης VTH.
Επανατοποθετούμε στο κύκλωμα όλες τις πηγές που μηδενίσαμε
και βρίσκουμε την τάση στα άκρα a και b.
R2 a
+ V2 - +
+ +
+
E V1 R1 V3 R3
- - VTH
-
VTH = V3 b
V1 = V2 + V3
E = V1
R3 R3
Χρησιμοποιώντας τον κανόνα του διαιρέτη τάσης: V3 = V1 = E
R2 + R3 R2 + R3
R3
⇒ VTH = E
R2 + R3
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ THEVENIN (συνέχεια)
R2 a
+
E R1 R3 RL
⇓
RTH
a
+
VTH RL
b
ΔΙΟΔΟΙ
Η δίοδος είναι το πιο απλό και βασικό μη γραμμικό στοιχείο. Έχει
δυο ακροδέκτες.
5−0 I = 0A
I= = 2 mA
2.5k
V = 5V
V = 0V
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
3− 0
I= = 3 mA
1k
V = 3V
ΔΙΟΔΟΙ
• Υπάρχουν διάφορα μοντέλα για την ανάλυση της συμπεριφοράς
των διόδων (άλλα πιο ακριβή και άλλα για γρήγορη ανάλυση).
Power
transformer
240 V rms
50 Hz
ΑΝΟΡΘΩΤΗΣ ΜΙΣΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ
Για να επιλέξουμε την κατάλληλη δίοδο πρέπει να
γνωρίζουμε:
(α) την ένταση που αναμένεται ότι θα τη διαρρέει
(β) τη μέγιστη ανάστροφη τάση (peak inverse voltage,
PIV) που αναμένεται ότι θα εμφανιστεί στα άκρα της
ούτως ώστε να μη διασπαστεί.
npn pnp
B: Base (βάση)
C: Collector (συλλέκτης)
E: Emitter (εκπομπός)
ΦΥΣΙΚΗ ΔΟΜΗ
Περιοχή Χρήση
Αποκοπής (cutoff) Διακόπτες
Κορεσμού (saturation) Διακόπτες
Ενεργός (active) Ενισχυτές
Ανάστροφα ενεργός Δεν χρησιμοποιείται
(reverse active) πολύ
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΣΤΗΝ ΕΝΕΡΓΟ ΠΕΡΙΟΧΗ
I E = I B + IC
PL
η≡
Pdc
Η Pi αγνοείται αφού θεωρείται πολύ μικρή.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
Ένας ενισχυτής που λειτουργεί με τροφοδοσία ±12 V ζητείται να
ενισχύσει μια ημιτονοειδή τάση πλάτους 2 V και να δώσει μια
ημιτονοειδή τάση εξόδου πλάτους 12 V πάνω σε φορτίο 2 kΩ. Το
πλάτος της έντασης εισόδου στον ενισχυτή είναι 0.1 mA
(ημιτονοειδές), ενώ τα δυο τροφοδοτικά παρέχουν ένταση 8 mA
το καθένα.
Να υπολογιστούν τα ακόλουθα:
Κέρδος τάσης, κέρδος έντασης, κέρδος ισχύος, η ισχύς που
παρέχουν τα τροφοδοτικά, η ισχύς που καταναλώνεται στον
ενισχυτή και η αποδοτικότητα του ενισχυτή.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ (συνέχεια)
vˆo 12
Av = = =6
vˆi 2
ˆi = vˆo = 12 = 6 mA
o
RL 2 k
iˆo 6m
Ai = = = 60
ˆi 0.1m
i
Pdc = V1I1 + V2 I 2 = 12 × 8m + 12 × 8m = 192 mW
Pαπώλειες = Pdc + Pi − PL
2 0.1m
Pi = virms iirms = = 0.1 mW
2 2
PL 36
12 6m AP = = = 360
PL = vorms iorms = = 36 mW Pi 0.1
2 2 PL 36
⇒ Pαπώλειες = Pdc + Pi − PL = 156.1 mW η= = = 0.1875 = 18.75%
Pdc 192
ΚΟΡΕΣΜΟΣ
• Η γραμμική σχέση μεταξύ εισόδου και εξόδου του ενισχυτή
ισχύει μόνο σε μια περιορισμένη περιοχή τάσεων.
• Τα όρια της τάσης εξόδου είναι η θετική και η αρνητική τάση
τροφοδοσίας dc.
• Αν επιχειρήσουμε να υπερβούμε αυτά τα όρια, τότε η τάση
εξόδου ψαλιδίζεται (clipped) λόγω του κορεσμού.
• Για να αποφύγουμε τον κορεσμό, η τάση εισόδου πρέπει να
κρατηθεί εντός των ορίων:
V− V+
≤ vi ≤
Av Av
ΚΥΚΛΩΜΑΤΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΓΙΑ ΕΝΙΣΧΥΤΕΣ ΤΑΣΗΣ
Αντίσταση εξόδου
vo RL Ri
Av = = Avo ví = v s
vi RL + Ro Ri + Rs
v0 = A( v2 − v1 )
ΙΔΑΝΙΚΟΣ ΤΕΛΕΣΤΙΚΟΣ ΕΝΙΣΧΥΤΗΣ
• Άπειρη αντίσταση εισόδου
• Μηδενική αντίσταση εξόδου
• Άπειρο εύρος ζώνης (infinite bandwidth) (κέρδος Α που παραμένει σταθερό
από τη συχνότητα dc μέχρι το άπειρο)
• Το κέρδος Α ονομάζεται διαφορικό κέρδος ή κέρδος ανοικτού βρόγχου
(differential gain or open loop gain). Είναι άπειρο σε ένα ιδανικό op amp.
Ισοδύναμο κύκλωμα ιδανικού τελεστικού ενισχυτή
Αναστρέφων ακροδέκτης Η έξοδος είναι σε φάση με την
έξοδο 2 ενώ είναι σε αντίθετη
φάση με την έξοδο 1.