ΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ Ι ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΔΡΟΣΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ

Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι
Α. Δροσόπουλος
2021
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ
Α. Δροσόπουλος Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι 11-10-2021 1 / 20
Διάλεξη 01

Περιγραφή
Το μάθημα Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι διαπραγματεύεται την ανάλυση και σύνθεση
ηλεκτρικών κυκλωμάτων συνεχούς και εναλλασσομένου ρεύματος στη σταθερή
κατάσταση με βασικά στοιχεία πηγές, ωμικές αντιστάσεις, πυκνωτές και πηνία.
Αποτελεί θεμέλιο γνώσεων σε Ηλεκτρολόγους Μηχανικούς γιατί οι παραπάνω δομές
είναι αυτές από τις οποίες χτίζονται όλες οι ηλεκτρικές συσκευές και συστήματα
ηλεκτρικής ενέργειας που χρησιμοποιούμε στην καθημερινή μας ζωή. Με την επιτυχή
ολοκλήρωση του μαθήματος ο φοιτητής / τρια είναι σε θέση να:
• Έχει κατανοήσει τις βασικές έννοιες ηλεκτρικής τάσης, ρεύματος, ισχύος και
ενέργειας και τη διαμόρφωσή τους από τα βασικά στοιχεία των κυκλωμάτων.
• Έχει γνώση της μεθοδολογίας, των εργαλείων και των τεχνικών που
χρησιμοποιούνται στην ανάλυση και σύνθεση κυκλωμάτων.
• Μπορεί να χρησιμοποιεί τα βασικά ηλεκτρικά όργανα μέτρησης και να
κατασκευάζει απλά κυκλώματα στο εργαστήριο.
• Έχει γνώση της βασικής χρήσης εφαρμογών όπως το spice που επιτρέπουν
ανάλυση και σύνθεση κυκλωμάτων στον υπολογιστή.
• Μπορεί να σχεδιάζει απλά κυκλώματα και να επιβεβαιώνει την ανάλυσή τους με
κλασσικές μαθηματικές μεθόδους.
Συγγράμματα
• Ηλεκτροτεχνία, Αναστάσιος Δροσόπουλος (κωδικός Ευδόξου

68396505)
• Εισαγωγή στα Ηλεκτρικά Κυκλώματα, Κολλιόπουλος Νίκος
(κωδικός Ευδόξου 12777737)

Εισαγωγικά
• Τι είναι Ηλεκτρολόγος Μηχανικός;

• Ενέργεια
+ Παραγωγή - Μεταφορά - Διανομή - Κατανάλωση
+ Ηλεκτρολογικές Εγκαταστάσεις
+ Συστήματα Ελέγχου - Διαχείρησης - Δίκτυο
• Τι είναι Μηχανικός Η/Υ;
• Σήματα - Επεξεργασία για έλεγχο, πληροφορία, αυτοματισμό,
επικοινωνίες
Παραγωγή - Λιγνίτης
Σχήμα: Εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από λιγνίτη

Παραγωγή - Πυρηνική
Σχήμα: Εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από άτομο
Παραγωγή - Υδροηλεκτρική
Σχήμα: Εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από υδατοπτώσεις

Παραγωγή - Αιολική
Σχήμα: Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από άνεμο
Παραγωγή - Φωτοβολταϊκά
Σχήμα: Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ήλιο

Μεταφορά
Σχήμα: Σύστημα μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας
Διανομή 1
Σχήμα: Σύστημα διανομής ηλεκτρικής ενέργειας

Διανομή 2
Σχήμα: Σύστημα διανομής ηλεκτρικής ενέργειας
Πληροφορία
• Φανταστείτε servers, υπολογιστές, μικρουπολογιστές, smartphone

κλπ
• Πολλά Ηλεκτρονικά
• και πολύς Προγραμματισμός

Λογισμικό
• Octave
• LTspice
Διάλεξη 02

Topic
1 Θεμελιώδεις έννοιες
2 Ηλεκτρικά Κυκλώματα
Βάση Ηλεκτρικών Κυκλωμάτων
• Ηλεκτρικά κυκλώματα είναι η δομή που χρησιμοποιούμε για να

μεταφέρουμε και να καταναλώσουμε ηλεκτρική ενέργεια.
• Ενέργεια - τι είναι;
• Φορτίο - τι είναι;
• Μάζα - τι είναι;
Όλα τα παραπάνω είναι οντότητες που τις αποδεχόμαστε για να

εξηγήσουμε αυτά που βλέπουμε γύρω μας.

Φορτίο
• Ατομικό μοντέλο ύλης.

• Από πειραματικά δεδομένα, διακρίνουμε δύο είδη φορτίου, θετικό
και αρνητικό - ομώνυμα απωθούνται - ετερώνυμα έλκονται
• Ιδιότητες Φορτίου - Κβάντωση, Διατήρηση, Αναλλοίωτο
• Ηλεκτρικές ιδιότητες σωμάτων - Αγωγοί, Μονωτές, Ημιαγωγοί,
Υπεραγωγοί
Δυνάμεις
• Όλα τα ηλεκτρικά φαινόμενα αναπτύσσονται από τις δυνάμεις που

εξασκούνται μεταξύ φορτίων
• Πεδίο δυνάμεων
• Ηλεκτρικό πεδίο
• Μαγνητικο πεδίο

Εξισώσεις Maxwell
⃗⃗⃗⃗⃗⃗ 𝑟,⃗ 𝑡) + 𝜕 𝐵(
∇ × 𝐸( ⃗⃗⃗ ⃗⃗ 𝑟,⃗ 𝑡) = 0 Νόμος Faraday
𝜕𝑡
⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗ 𝑟,⃗ 𝑡) − 𝜕 𝐷(
∇ × 𝐻( ⃗⃗⃗⃗⃗⃗ 𝑟,⃗ 𝑡) = 𝐽⃗⃗⃗ ⃗(𝑟,⃗ 𝑡) Νόμος διαρεύματος Ampère
𝜕𝑡
⃗⃗⃗⃗⃗⃗ 𝑟,⃗ 𝑡)
∇ ⋅ 𝐷( = 𝜌(𝑟,⃗ 𝑡) Νόμος Gauss
⃗⃗⃗ ⃗⃗ 𝑟,⃗ 𝑡)
∇ ⋅ 𝐵( = 0 Ανυπαρξία μεμονωμένου
μαγνητικού φορτίου
𝜕
∇ ⋅ 𝐽⃗⃗⃗ ⃗(𝑟,⃗ 𝑡) + 𝜌(𝑟,⃗ 𝑡) = 0 Συνέχεια
𝜕𝑡
⃗⃗⃗⃗⃗⃗ = 𝜖𝐸
𝐷 ⃗⃗⃗⃗⃗⃗ και ⃗⃗⃗ ⃗⃗ = 𝜇𝐻
𝐵 ⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗ Καταστατικές εξισώσεις
Λειτουργικό μοντέλο
• Μοντέλο - τι είναι για μας τους μηχανικούς;

• Απλοποιημένη ή ιδανική αναπαράσταση της πραγματικότητας
που μας επιτρέπει να κατασκευάσουμε χρήσιμα πράγματα.
• Τι μας ενδιαφέρει εμάς;
• Η πληθώρα ηλεκτρικών συσκευών γύρω μας που λειτουργούν με
ηλεκτρική ενέργεια μιλάει μόνη της.
• Υπό ορισμένες προϋποθέσεις - διακριτά στοιχεία - μας αρκούν
τάση, ρεύμα και ισχύ - αλγεβρικές εξισώσεις αντί Maxwell.

Τάση
Ηλεκτρική τάση μεταξύ δύο σημείων 1 και 2 ηλεκτροστατικού πεδίου

ορίζεται το πηλίκο του έργου που παράγεται ή δαπανάται από το πεδίο
κατά την μετακίνηση δοκιμαστικού φορτίου 𝑞 από το πρώτο σημείο στο
δεύτερο, δια του φορτίου.
2
𝑊 ⃗⃗⃗⃗⃗⃗ ⋅ ⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗
𝑉12 = 12 = ∫ 𝐸 𝑑ℓ
𝑞 1
Το φυσικό νόημα που εκφράζει αυτός ο νόμος είναι η «τάση» που

έχουν τα φορτία να αλληλοεξουδετερώνονται.
Μονάδα της ηλεκτρικής τάσης είναι το Volt (V).
Τάση 2
• Υπάρχουν ηλεκτρικά φορτία.

• Δημιουργούν γύρω τους ηλεκτρικό πεδίο (και μαγνητικό αν
κινούνται).
• Το ηλεκτρικό πεδίο (και το μαγνητικό όταν υπάρχει) εξασκεί
δυνάμεις στα φορτία που τα «σπρώχνει» να
αλληλοεξουδετερωθούν.
• Αυτές οι δυνάμεις συσχετίζονται με το μέγεθος της ηλεκτρικής
τάσης.

Ηλεκτρικό ρεύμα
Ηλεκτρικό ρεύμα = προσανατολισμένη κίνηση ηλεκτρικών φορτίων
Ένταση ηλεκτρικού ρεύματος σε κάποιον αγωγό είναι η ποσότητα του

φορτίου που περνά στη μονάδα του χρόνου από μια διατομή του
αγωγού κάθετη προς την κατεύθυνσή του. Όταν η τάση ή το πεδίο που
προκαλεί την κίνηση των φορτίων μεταβάλλονται στο χρόνο, ορίζουμε
την στιγμιαία τιμή της έντασης του ηλεκτρικού ρεύματος ως
𝑑𝑞
𝑖=
𝑑𝑡
𝑄
Όταν όμως έχουμε συνθήκες σταθερού ρεύματος τότε 𝐼 =
𝑡
Συμβατική φορά ρεύματος. Θετική φορά = κίνηση θετικών φορτίων
Μονάδα του ηλεκτρικού ρεύματος είναι το Ampere (A).

Συνεχές / Εναλλασσόμενο
2 2
I(t)
(a) 1.5 (b) 1.5
I(t)
1 1
0.5 0.5
0 0
−0.5 −0.5
−1 −1
−1.5 −1.5
−2 −2
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 0 0.2 0.4 0.6 0.8 1
t t
2 2 2
i(t) i(t) i(t)
1.5 1.5 1.5
1 1 1
0.5 0.5 0.5
0 0 0
−0.5 −0.5 −0.5
−1 −1 −1
−1.5 −1.5 −1.5
−2 −2 −2
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 0 0.5 1 1.5 2
t t t
(c) (d) (e)
Σχήμα: Παραδείγματα κυματομορφών ρεύματος στο χρόνο.

Ηλεκτρικό ρεύμα 2
• Προϋποθέσεις για την δημιουργία ηλεκτρικού ρεύματος είναι:

+ Να υπάρχουν φορτία ελεύθερα να κινηθούν.
+ Να υπάρχει ηλεκτρικό πεδίο / τάση που να ασκεί δυνάμεις στα
ελεύθερα φορτία έτσι ώστε αυτά να κάνουν προσανατολισμένη
κίνηση.
• πυκνότητα ρεύματος 𝐽
𝐼
𝐽=
𝑆
Ισχύς - Ενέργεια
i
A
∆
+ στοιχειο
v
-
B i
Σχήμα: Απλό μοντέλο κυκλώματος.

Ισχύς - Ενέργεια 2
𝑊𝐴𝐵 = 𝑞 𝑉𝐴𝐵 𝑑𝑤 = 𝑣 ⋅ 𝑑𝑞
𝑑𝑤 𝑑𝑤 𝑑𝑞
𝑝= = ⋅ =𝑣⋅𝑖 𝑃 =𝑉 ⋅𝐼
𝑑𝑡 𝑑𝑞 𝑑𝑡
𝑡 𝑡
𝑊 = ∫ 𝑝 𝑑𝑡 = ∫ 𝑣 ⋅ 𝑖 𝑑𝑡 𝑊 =𝑃 ⋅𝑡=𝑉 ⋅𝐼 ⋅𝑡
0 0
Μονάδα ισχύος Watt (W)
Μονάδα ενέργειας Joule (J) ή κιλοβατώρα (kWh)
1 kWh = 1 kW ⋅ 1 hour = 103 W ⋅ 3600 sec = 3.6 × 106 J
Νόμος Ohm
• Εάν περνάει ρεύμα μέσα από τους ακροδέκτες ενός στοιχείου, η

τάση στα άκρα του είναι ανάλογη με το ρεύμα που το διαρρέει
(νόμος Ohm).
• συντελεστής αναλογίας 𝑅 η ωμική αντίσταση του στοιχείου
𝑉 𝑉
𝑉 =𝐼 ⋅𝑅 και 𝑅= και 𝐼=
𝐼 𝑅
• Μονάδα ωμικής αντίστασης το ohm και συμβολίζεται με Ω
𝑉2
𝑃 =𝑉 ⋅𝐼 =𝐼 ⋅𝑅 = 2
𝑅

Αγωγιμότητα
Το αντίστροφο της αντίστασης 𝑅 ονομάζεται αγωγιμότητα

1
𝐺=
𝑅
και έχει μονάδα το Siemens (S), όπου 1 S = 1/Ω. Αν η αντίσταση

δείχνει την «δυσκολία» στην κίνηση φορτίων, η αγωγιμότητα δείχνει το
αντίθετο, την «ευκολία».
Με την αγωγιμότητα, ο νόμος του Ohm γίνεται

𝐼 𝐼
𝑉 = 𝐼 =𝑉 ⋅𝐺 𝐺=
𝐺 𝑉
Ειδική αντίσταση
ℓ
𝑅=𝜌
𝑆
• 𝜌 είναι η ειδική αντίσταση του υλικού και δεν εξαρτάται από τα

γεωμετρικά στοιχεία του αγωγού αλλά από το ίδιο το υλικό και τη
θερμοκρασία
• Μονάδα μέτρησης Ω ⋅ m
• Συχνά χρησιμοποιούνται και τα Ω ⋅ cm ή Ω ⋅ mm2 /m

Επίδραση θερμοκρασίας
Φαινόμενο Joule
𝑃 𝑡 = 𝑉 𝐼𝑡 = 𝐼 2 ⋅ 𝑅 ⋅ 𝑡
Σε πρώτη προσέγγιση, η σχετική μεταβολή της αντίστασης είναι

ανάλογη με τη μεταβολή της θερμοκρασίας
Δ𝑅 𝑅 − 𝑅0
= 𝛼 ⋅ Δ𝜃 ⇒ = 𝛼 ⋅ Δ𝜃 ⇒
𝑅0 𝑅0
𝑅 = 𝑅0 (1 + 𝛼 ⋅ Δ𝜃) ⇒ 𝑅 = 𝑅0 [1 + 𝛼 ⋅ (𝜃 − 𝜃0 )]
όπου 𝜃0 , 𝑅0 είναι η αρχική θερμοκρασία και αρχική αντίσταση

αντίστοιχα, και 𝜃, 𝑅 η τελική θερμοκρασία και τελική αντίσταση
αντίστοιχα.
Μονάδες
Πίνακας: Θεμελιώδεις SI μονάδες
φυσικό μέγεθος μονάδα σύμβολο

μήκος metre m
μάζα kilogram kg
χρόνος second s
ένταση ηλ. ρεύματος ampère A
θερμοκρασία Kelvin K
φωτεινή ένταση candela cd
ποσότητα ύλης mole mol
SI brochure

Βασικά Μεγέθη
Πίνακας: Βασικά μεγέθη στα Κυκλώματα
μέγεθος σύμβολο μεγέθους μονάδα σύμβολο μονάδας

φορτίο q, Q coulomb C
ρεύμα i, I ampère A
τάση v, V volt V
ισχύς p, P watt W
ενέργεια w, W joule J
Προθέματα
Πίνακας: Προθέματα μονάδων SI
όνομα σύμβολο δύναμη του 10

exa E 1018
peta P 1015
tera T 1012
giga G 109
mega M 106
kilo k 103
centi c 10−2
milli m 10−3
micro μ 10−6
nano n 10−9
pico p 10−12
femto f 10−15
atto a 10−18

Περί πράξεων
• Σύστημα μονάδων SI
• Νούμερα πολύ μεγάλα ή πολύ μικρά
• Δυνάμεις του 10
• floating point, scientific, engineering notation
• σημαντικά ψηφία
• Ασκήσεις set1.pdf
Άσκηση 1.6
Κυλινδρικός αγωγός με διάμετρο 𝑑 = 2.5 mm διαρρέεται από συνεχές

ρεύμα 𝐼 = 5 A. Ζητούνται:
• H ποσότητα ηλεκτρικού φορτίου που περνάει από μια διατομή του

αγωγού σε χρόνο 𝑡 = 3 min.
• Ο αριθμός των ελευθέρων ηλεκτρονίων που περνάνε από την ίδια
διατομή στον ίδιο χρόνο.
• Η πυκνότητα ρεύματος.
Δίδεται το φορτίο του ηλεκτρονίου 𝑒 = 1.6 × 10−19 C.

Άσκηση 1.7
Κυλινδρικό σύρμα από χρωμονικελίνη με διάμετρο 𝑑 = 1.8 mm, μήκος

ℓ = 2.3 m και ειδική αντίσταση 𝜌 = 100 µΩ ⋅ cm, τροφοδοτείται από
πηγή σταθερής τάσης 𝑉 = 18 V. Ποια είναι η ένταση και η πυκνότητα
του ρεύματος που το διαρρέει;
Άσκηση 1.8
Ποιά είναι η διατομή και το μήκος ενός σύρματος, από το οποίο είναι
κατασκευασμένη μια αντίσταση, όταν καταναλώνει ισχύ 𝑃 = 2.3 kW σε
δίκτυο με τάση 220 V; H ειδική αντίσταση του σύρματος είναι
𝜌 = 1.7 Ω ⋅ mm2 /m και η επιτρεπομένη πυκνότητα ρεύματος είναι
2
𝐽 = 3.5 A/mm .

Άσκηση 1.9
Λαμπτήρας πυρακτώσεως λειτουργεί σε τάση 𝑉 = 220 V. Όταν ο

λαμπτήρας βρίσκεται στη μόνιμη κατάσταση λειτουργίας (θερμική
ισορροπία), μέσα από το νήμα του περνάει ρεύμα 𝐼 = 200 mA. Να
βρεθούν:
• Η αντίσταση του λαμπτήρα στη μόνιμη κατάσταση λειτουργίας.

• Η αντίσταση του λαμπτήρα σε θερμοκρασία 20 ∘ C, αν η
θερμοκρασία λειτουργίας είναι 2225 ∘ C και ο θερμοκρασιακός
−1
συντελεστής 𝛼 = 0.005 ∘ C .
• Η ένταση 𝐼0 , όταν ο λαμπτήρας πρωτοσυνδεθεί και βρίσκεται
ακόμα σε θερμοκρασία δωματίου 20 ∘ C. Τι παρατηρείτε σε σχέση
με την μόνιμη κατάσταση λειτουργίας;
Άσκηση 1.16
Δίδεται χάλκινος αγωγός μήκους ℓ = 30 cm, διατομής 𝑆 = 82 mm2 και

ειδικής αντίστασης 𝜌20 ∘ C = 0.0175 Ω mm2 /m σε θερμοκρασία 20 ∘ C.
Ποια είναι η αντίσταση του αγωγού στις θερμοκρασίες 20 ∘ C και 45 ∘ C
−1
αντίστοιχα όταν ο θερμοκρασιακός συντελεστής είναι 𝛼 = 0.004 ∘ C ;

Άσκηση 1.17
Το παρακάτω σχήμα παριστά τμήμα ενός ηλεκτρομαγνητικού αγωγού

με ειδική αντίσταση 𝜌 = 1.78 × 10−8 Ω m και θερμοκρασιακό συντελεστή
−1
𝛼 = 3.89 × 10−3 ∘ C . Δίδονται 𝑟 = 0.85 cm και ℓ = 2.5 m. Ποια είναι η
ηλεκτρική του αντίσταση; Πώς μεταβάλλεται αυτή (απόλυτος μεταβολή
και σχετική %) όταν η θερμοκρασία αυξηθεί κατά 70 ∘ C;
Άσκηση
Για κάποια κατασκευή που πρέπει να κάνετε έχετε τις παρακάτω

προδιαγραφές για σύρμαρα χαλκού με ειδική αντίσταση
𝜌 = 1.678 µΩ ⋅ cm. Υπολογίστε τις αντίστοιχες ηλεκτρικές αντιστάσεις.
Πίνακας: Προδιαγραφές
AWG gauge διάμετρος mm μήκος m

3 5.827 500
7 3.665 700
14 1.628 2200

Topic
1 Θεμελιώδεις έννοιες
2 Ηλεκτρικά Κυκλώματα
Ηλεκτρικό Κύκλωμα
Ηλεκτρικό κύκλωμα είναι το σύνολο των ηλεκτρικών πηγών και

στοιχείων που είναι συνδεδεμένα μεταξύ τους με τέτοιο τρόπο ώστε να
περνάει ρεύμα από κάθε στοιχείο.
• Συμβατική φοράς ρεύματος

• Παθητικά στοιχεία
• Ενεργά στοιχεία

Ηλεκτρικό Κύκλωμα 2
I I
+ +
I
V V
- -
I I V
(a) (b) (c)
Στο (a) το ρεύμα εισέρχεται από τον θετικό ακροδέκτη και εξέρχεται
από τον αρνητικό, οπότε το στοιχείο καταναλώνει ισχύ ή αλλιώς, είναι
παθητικό (π.χ. αντίσταση). Στο (b) το ρεύμα εισέρχεται από τον
αρνητικό ακροδέκτη και εξέρχεται από τον θετικό, οπότε το στοιχείο
παράγει ισχύ ή αλλιώς, είναι ενεργητικό (π.χ. πηγή). Στο (c) το στοιχείο
είναι γραμμικό. Η σχέση μεταξύ της τάσης και του ρεύματος στους
ακροδέκτες του είναι γραμμική.
Τα παρακάτω κυκλώματα παράγουν ή καταναλώνουν ισχύ και πόση

είναι αυτή;
4Α 5Α Ι= ;
− − −
P=-20W P=40W
2V V= ; V=5V
+ + +
(α) (β) (γ)

Τα στοιχεία που θα διαπραγματευτούμε στο μάθημα
αντιστασεις πηνιο πυκνωτες
R R,Z
ανεξαρτητες πηγες τασης ανεξαρτητες πηγες ρευµατος
+
−
Τα στοιχεία που θα διαπραγματευτούμε στο μάθημα
πηγη τασης που

πηγη τασης που εξαρταται απο ρευµα
εξαρταται απο ταση i0
+
v0 V=µv0 V=ri0
i0
+
v0 I=gv0 I=βi0
-
πηγη ρευµατος που πηγη ρευµατος που
εξαρταται απο ταση εξαρταται απο ρευµα

Θεμελιώδεις Έννοιες (SOS)
κόμβος (node): το σημείο διακλαδώσεως του

ρεύματος σε ένα κύκλωμα ή
δίκτυο
κλάδος (branch): το τμήμα του κυκλώματος που

περιέχει ένα τουλάχιστον στοι-
χείο και συνδέει δύο κόμβους
βρόχος (loop): κλειστή διαδρομή σε ένα κύ-

κλωμα που περνά από διάφο-
ρους κόμβους μια μόνο φορά
ελάχιστος βρόχος ή οφθαλμός : ένας βρόχος που δεν περιέχει

άλλο βρόχο εντός του
Θεμελιώδεις Έννοιες
Στο παρακάτω κύκλωμα διακρίνουμε 4 κόμβους και 7 κλάδους

(κλασσικός ορισμός). Μερικοί δυνητικοί βρόγχοι είναι επίσης οι:
𝑉 − 𝑅 1 − 𝑅 2 − 𝑅 3 − 𝑉 , 𝑉 − 𝑅 1 − 𝑅4 − 𝑅 5 − 𝑉 ,
𝑉 − 𝑅1 − 𝑅2 − 𝐼 − 𝑅5 − 𝑉 όπου περιγράφονται οι κλάδοι που
σχηματίζουν τους βρόχους από τα στοιχεία που περιέχουν.
R1
R1
R2 R4
R2 R4
I I
V + R6 R6
− V +
−
R3 R5 R3 R5

Κανόνες Kirchhoff
• Το αλγεβρικό άθροισμα των ρευμάτων σε έναν κόμβο είναι μηδέν.

• Το αλγεβρικό άθροισμα των τάσεων σε έναν βρόχο είναι μηδέν.
𝑁 𝑀
∑ 𝐼𝑖 = 0 και ∑ 𝑉𝑖 = 0
𝑖=1 𝑖=1
για 𝑁 ρεύματα που ενώνονται στον ίδιο κόμβο και για 𝑀 τάσεις στα
άκρα ισάριθμων στοιχείων που ευρίσκονται στον ίδιο βρόχο.
Κανόνας Ρευμάτων
2A
1A
I
3A
4A
Τα ρεύματα που μπαίνουν στον κόμβο τα παίρνουμε με θετικό

πρόσημο και αυτά που βγαίνουν με αρνητικό.
𝐼 + 3 − 2 − 1 − 4 = 0 ⇒ 𝐼 = −3 + 2 + 1 + 4 = −3 + 7 = 4 A
Κανόνας Τάσεων
E1
+ R1 - + R2 -
+
−
I +
E2 +
R3
−
- + -
+
−
R4 E3
Διαλέγουμε αυθαίρετα την φορά ρεύματος που διαρρέει τον βρόχο (συνήθως
δεξιόστροφη). Οι ωμικές αντιστάσεις είναι καταναλωτικά στοιχεία επομένως θεωρούμε
ότι το ρεύμα μπαίνει από τον θετικό ακροδέκτη τους. Προσοχή εδώ. Θεωρούμε ότι το
ρεύμα κινείται πάντα από σημεία με υψηλό δυναμικό σε σημεία με χαμηλό δυναμικό
(από το + στο −). Έτσι πάντα σε μια αντίσταση θα έχουμε μια πτώση τάσης στα άκρα
της.
Κανόνας Τάσεων 2
E1
+ R1 - + R2 -
+
−
I +
E2 + R3
−
- + -
+
−
R4 E3
Όπως διαγράφουμε τον βρόχο δεξιόστροφα, τις πηγές τάσης που συναντάμε τις
παίρνουμε σαν θετικές, αν συναντάμε πρώτα τον θετικό ακροδέκτη και αρνητικές αν
συναντάμε πρώτα τον αρνητικό ακροδέκτη. Ομοίως, τις πτώσεις τάσεως στις
αντιστάσεις τις παίρνουμε θετικές, αν η φορά μας είναι ίδια με τη φορά του ρεύματος
που διαρρέει τις αντιστάσεις και αρνητικές, αν είναι αντίθετη.
𝐼𝑅1 − 𝐸1 + 𝐼𝑅2 + 𝐼𝑅3 + 𝐸3 + 𝐼𝑅4 − 𝐸2 = 0 ⇒
𝐸1 + 𝐸2 − 𝐸3 = 𝐼(𝑅1 + 𝑅2 + 𝑅3 + 𝑅4 ) = 𝐼𝑅ολική

Αντιστάσεις εν σειρά
E1
+ R1 - + R2 -
+
−
I +
E2 +
R3
−
- + -
+
−
R4 E3
Ορίζουμε αντιστάσεις εν σειρά αυτές από τις οποίες περνάει το ίδιο ρεύμα και
βρίσκονται στον ίδιο κλάδο. και μπορούν να αντικατασταθούν από μια ισοδύναμη
αντίσταση με τιμή ίση με το άθροισμά τους. Γενικά, για 𝑁 αντιστάσεις σε σειρά:
𝑁
𝑅ολική = ∑ 𝑅𝑖
𝑖=1
Πηγές τάσης σε σειρά
E1
+ R1 - + R2 -
+
−
I +
E2 +
R3
−
- + -
+
−
R4 E3
Βλέπουμε ομοίως ότι μπορούμε να αντικαταστήσουμε όλες τις πηγές τάσης με μια
ισοδύναμη, το αλγεβρικό άθροισμα των πηγών.
𝑁
𝐸ολική = ∑ 𝐸𝑖
𝑖=1

Διαιρέτης Τάσης
Στο παρακάτω κύκλωμα ποια είναι η τάση στις αντιστάσεις 𝑅1 , 𝑅2 και

πόση ισχύς καταναλώνεται στην αντίσταση 𝑅2 ;
+ VR1 -
R1 +
R2
V + I VR 2
−
-
Διαιρέτης Τάσης 2
𝑉
𝑉𝑅1 + 𝑉𝑅2 − 𝑉 = 0 ⇒ 𝑉 = 𝑉𝑅1 + 𝑉𝑅2 = 𝐼(𝑅1 + 𝑅2 ) ⇒ 𝐼 =
𝑅1 + 𝑅2
Οι τάσεις στις επιμέρους αντιστάσεις είναι τότε

𝑅1 𝑅2
𝑉𝑅1 = 𝑅1 ⋅ 𝐼 = 𝑉 και 𝑉𝑅2 = 𝑅2 ⋅ 𝐼 = 𝑉
𝑅1 + 𝑅2 𝑅1 + 𝑅2
και η ισχύς που καταναλώνεται στην αντίσταση 𝑅2 είναι

2
𝑉
𝑃𝑅2 = 𝐼 𝑉𝑅2 =( ) 𝑅2
𝑅1 + 𝑅2
Το κύκλωμα αυτό εμφανίζεται τόσες πολλές φορές στην πράξη που

του έχει δοθεί το όνομα διαιρέτης τάσης.

Άσκηση
Στο παρακάτω κύκλωμα ποια είναι η 𝑉0 ;
24V
+
−
2Ω
V0=?
I −
4Ω + 12V
3Ω
2𝐼 − 12 + 3𝐼 + 4𝐼 − 24 = 0 ⇒ 9𝐼 = 36 ⇒ 𝐼 = 4 A
𝑉0 = 2𝐼 − 12 = 8 − 12 = −4 V
Άσκηση
Στο παρακάτω κύκλωμα ποια είναι η 𝑉2 ;
4Ω 4Ω
24V + I 2Ω V0=4V
−
+
−
V2=?
2𝐼 = 4 ⇒ 𝐼 = 2 A
10𝐼 + 𝑉2 − 24 = 0 ⇒ 𝑉2 = 24 − 10𝐼 = 24 − 10 ⋅ 2 = 4 V

Διαιρέτης Ρεύματος
Στο παρακάτω κύκλωμα ποια είναι τα ρεύματα 𝐼1 , 𝐼2 που διαρρέουν τις
δύο αντιστάσεις;
I R1 I1 R2 I2
V
𝑉 𝑉 1 1 𝑉
𝐼 = 𝐼 1 + 𝐼2 = + =( + )𝑉 = ⇒ 𝑉 = 𝐼 𝑅0
𝑅1 𝑅2 𝑅1 𝑅2 𝑅0
1 1 1 𝑅1 𝑅2
= + ⇒ 𝑅0 =
𝑅0 𝑅1 𝑅2 𝑅1 + 𝑅2
Διαιρέτης Ρεύματος 2 - Παράλληλες Αντιστάσεις
𝑉 𝑅 𝑅2
𝐼1 = = 0 𝐼= 𝐼
𝑅1 𝑅1 𝑅1 + 𝑅2
𝑉 𝑅 𝑅1
𝐼2 = = 0 𝐼= 𝐼
𝑅2 𝑅2 𝑅1 + 𝑅2
Και αυτό το κύκλωμα εμφανίζεται πολλές φορές στην πράξη και του
έχει δοθεί το όνομα διαιρέτης ρεύματος.
Ορίζουμε επίσης παράλληλες αντιστάσεις αυτές που έχουν κοινούς

ακροδέκτες και κοινή τάση στα άκρα τους και η ισοδύναμη αντίσταση
δίνεται από:
𝑁
1 1
=∑
𝑅ολική 𝑖=1
𝑅𝑖

Άσκηση
Στο παρακάτω κύκλωμα να βρεθούν τα ρεύματα 𝐼1 , 𝐼2 .
I=12A R1=3Ω I1 R2=6Ω I2 <=> I=12A V

R0=2Ω
Από διαιρέτη ρεύματος

𝑅2 6 𝑅1 3
𝐼1 = 𝐼= 12 = 8 A 𝐼2 = 𝐼= 12 = 4 A
𝑅1 + 𝑅2 6+3 𝑅1 + 𝑅2 6+3
Με ολική αντίσταση
𝑅0 = 2 Ω 𝑉 = 𝐼 ⋅ 𝑅0 = 12 ⋅ 2 = 24 V
𝑉 24 𝑉 24
𝐼1 = = =8A 𝐼2 = = =4A
𝑅1 3 𝑅2 6
Μετατροπή αστέρα / τριγώνου

α α
α
Rα Rγα
Rγα Rαβ Rαβ
Rα
Rγ
Rγ
γ Rβ β
Rβ
αστερας γ β γ β
Rβγ Rβγ
τριγωνο
𝑅𝛼𝛽 ⋅ (𝑅𝛽𝛾 + 𝑅𝛾𝛼 )

𝑅𝐴𝐵 = 𝑅𝛼 + 𝑅𝛽 = (1)
𝑅𝛼𝛽 + 𝑅𝛽𝛾 + 𝑅𝛾𝛼
𝑅𝛽𝛾 ⋅ (𝑅𝛾𝛼 + 𝑅𝛼𝛽 )

𝑅𝐵Γ = 𝑅𝛽 + 𝑅𝛾 = (2)
𝑅𝛾𝛼 ⋅ (𝑅𝛼𝛽 + 𝑅𝛽𝛾 )

𝑅Γ𝐴 = 𝑅𝛾 + 𝑅𝛼 = (3)
Μετατροπή αστέρα / τριγώνου 2
Από τρίγωνο σε αστέρα (Δ → Υ).
𝑅𝛼𝛽 𝑅𝛾𝛼
𝑅𝛼 = (4)
𝑅𝛽𝛾 𝑅𝛼𝛽
𝑅𝛽 = (5)
𝑅𝛾𝛼 𝑅𝛽𝛾
𝑅𝛾 = (6)
Από (3) - (2) + (1) έχουμε την (4). Ομοίως και για τις άλλες.
Από αστέρα σε τρίγωνο (Υ → Δ).
𝑅𝛼 𝑅𝛽 + 𝑅𝛽 𝑅𝛾 + 𝑅𝛾 𝑅𝛼
𝑅𝛼𝛽 = (7)
𝑅𝛾
𝑅𝛽𝛾 = (8)
𝑅𝛼
𝑅𝛾𝛼 = (9)
𝑅𝛽
Από ( (4)(5) + (5)(6) + (6)(4) ) / (4) έχουμε την (8). Ομοίως και για τις άλλες.

Μνημονικός κανόνας για Υ → Δ Η αντίσταση κάθε πλευράς του

ισοδυνάμου τριγώνου Δ είναι ίση με το άθροισμα των
τριών γινομένων των αντιστάσεων του αστέρα Υ, αν
πάρουμε τις πλευρές ανά δύο, που διαιρείται με την
αντίσταση του αντίθετου κλάδου του αστέρα.
Μνημονικός κανόνας για Δ → Υ Η αντίσταση σε κάθε κλάδο του
ισοδυνάμου αστέρα Υ είναι ίση με το γινόμενο των
αντιστάσεων των διπλανών πλευρών του τριγώνου Δ
που περικλείουν τον κλάδο, διαιρούμενο με το άθροισμα
των αντιστάσεων του τριγώνου.
Αν οι τρεις πλευρές του αστέρα είναι ίσες μεταξύ τους με τιμή 𝑅Υ τότε
και οι τρεις πλευρές του τριγώνου είναι ίσες μεταξύ τους με τιμή
3𝑅Υ
2
𝑅Δ = = 3𝑅Υ
𝑅Υ
Ομοίως, αν οι τρεις πλευρές του τριγώνου είναι ίσες μεταξύ τους με

τιμή 𝑅Δ τότε και οι τρεις πλευρές του αστέρα είναι ίσες μεταξύ τους με
τιμή
𝑅Δ2
1
𝑅Υ = = 𝑅Δ
3𝑅Δ 3

Διάλεξη 03
Outline
1 Εργαστήριο
2 Ασκήσεις 1
3 Κανόνες Kirchhoff - Κλαδικά ρεύματα
4 Κυκλώματα - Επιπλέον θεωρία

Εργαστήριο 1
Πολύμετρο - Ωμόμετρο - Βολτόμετρο - Αμπερόμετρο
Αντιστάσεις
E
A B
−
+
R1
R2
R3

Σύνδεση σε σειρά
E
A B
−
+
R1
R2
R3
Σύνδεση σε σειρά - Μέτρηση ρεύματος
E
A B
A
−
+
R1
R2
R3

Σύνδεση σε σειρά
E
A B
−
+
R1
R2
R3
Σύνδεση παράλληλα
E
A B
−
+
R1
R2
R3

Σύνδεση παράλληλα - Μέτρηση ρεύματος
E
A B
−
+
R1
R2
R3
Το ρεύμα θέλει προσοχή
• Το ανθρώπινο σώμα έχει ηλεκτρική αντίσταση και αν γίνει μέρος

κυκλώματος και περάσει ρεύμα μέσα του έχουμε τραυματισμό και
ίσως και θάνατο. Το διερχόμενο ρεύμα εξαρτάται από την τάση
επαφής, την αντίσταση του σώματος και τη συχνότητα του
ρεύματος.
• Διάφορα τμήματα του σώματος έχουν διαφορετική αντίσταση που
μεταβάλλεται από τις συνθήκες περιβάλλοντος. Π.χ. η υγρασία
ελαττώνει την αντίσταση, άρα περνάει περισσότερο ρεύμα.
• Με ∼ 10mA στο χέρι έχουμε σπασμούς και αδυναμία να ανοίξουμε
το κύκλωμα.
• Με 100mA από την καρδιά έχουμε μαρμαρυγή που μπορεί να
οδηγήσει σε θάνατο.
• Ακολουθούν δυο φωτογραφίες από σχετικά σοβαρό τραυματισμό
από ρεύμα κοινής οικιακής τάσης.

Το ρεύμα θέλει προσοχή 2
Τραυματισμός τόξου όπου το ρεύμα πέρασε μέσα από το χέρι.
• hsa Health & Safety Authority

• ohio Ohio U - Fatal Current
Topic

Άσκηση Α1.2
A 1 kΩ 2 kΩ
RAB
kΩ
4 kΩ 6 kΩ
3
B
Άσκηση Α1.3
A 5 kΩ 4 kΩ
4
kΩ
RAB 6 kΩ 8 kΩ
kΩ
3
3 kΩ

Άσκηση Α1.4
6 kΩ
A 6 kΩ 2 kΩ
RAB 6 kΩ
B
Άσκηση Α1.5
2 kΩ 2 kΩ
2 kΩ 2 kΩ
4 kΩ 4 kΩ
A
RAB
2 kΩ 2 kΩ
2 kΩ 2 kΩ

Άσκηση Α1.6
12 kΩ
A 2 kΩ 6 kΩ
RAB
4 kΩ 12 kΩ
Topic

Kirchhoff ανάλυση με κλαδικά ρεύματα
• Εντοπίζετε κόμβους και κλάδους.

• Κάνετε όποιες απλοποιήσεις μπορείτε χωρίς να σκεπάσετε τα
στοιχεία ή τους κόμβους που χρειάζεστε για τη λύση.
• Σχεδιάζετε ρεύματα στους κλάδους με αυθαίρετη φορά.
• Εφαρμόζετε κανόνα ρευμάτων Kirchhoff σε όλους τους κόμβους.
Αλγεβρικό άθροισμα ρευμάτων σε κάθε κόμβο είναι μηδέν.
Επιλέξτε μια παραδοχή για πρόσημο και διατηρείστε τη για όλη τη
διαδικασία. Προσοχή. Δεν θα είναι όλες οι εξισώσεις σας
ανεξάρτητες.
Kirchhoff ανάλυση με κλαδικά ρεύματα 2
• Εφαρμόζετε κανόνα τάσεων Kirchhoff στους ελάχιστους βρόχους

(οφθαλμούς) για ανεξάρτητες εξισώσεις. Για ωμικές αντιστάσεις,
αν διαγράφετε τον βρόχο με τη φορά του ρεύματος η πτώση τάσης
είναι θετική. Διαφορετικά, αρνητική. Για πηγές τάσης το πρόσημο
είναι ίδιο με την πολικότητα που συναντάτε πρώτα. Αν συναντάτε
πηγή ρεύματος έχετε μια άγνωστη τάση στα άκρα της. Σύσταση:
Επιλέξτε βρόχο χωρίς πηγές ρεύματος.
• Λύνετε το γραμμικό σύστημα ανεξαρτήτων εξισώσεων με όποιον
τρόπο θέλετε (π.χ. μέθοδο αντικαταστάσεως, απαλοιφή Gauss).
• Από τα ρεύματα μπορείτε να υπολογίσετε τάσεις στα άκρα
στοιχείων και ισχύ που καταναλώνουν ή παράγουν.

Άσκηση Α1.12
Να βρεθούν το ρεύμα 𝐼 και η τάση 𝑉𝑏𝑑 .
80 kΩ 12 V
a b c
−
+
6V + I 40 kΩ
−
Άσκηση
Να βρεθούν τα κλαδικά ρεύματα στο παρακάτω κύκλωμα.
20 Ω 20 Ω
25V I1 I3
+
− 10 Ω 10 Ω
I2

Άσκηση
Να βρεθούν τα κλαδικά ρεύματα στο παρακάτω κύκλωμα.
20 Ω 20 Ω 20 Ω
25V
+
− 10 Ω 10 Ω 10 Ω
Παράδειγμα 1 - Kirchhoff - κλαδικά ρεύματα
I1
Α
I2 I4
R1 R4
V R3
+ Β Γ
−
I5
I3 I6
R2 R5

Παράδειγμα 1 - Kirchhoff - κλαδικά ρεύματα 2
Α∶ 𝐼 1 − 𝐼2 − 𝐼4 = 0
Β∶ 𝐼 2 − 𝐼 5 − 𝐼3 = 0
Γ∶ 𝐼 4 + 𝐼5 − 𝐼 6 = 0
Δ∶ 𝐼 3 + 𝐼6 − 𝐼1 = 0
συνδυασμός -(Α+Β+Γ) = Δ, άρα μόνο 3 εξισώσεις είναι ανεξάρτητες

μεταξύ τους - και από ελάχιστους βρόγχους (οφθαλμούς):
𝑅1 𝐼2 + 𝑅2 𝐼3 − 𝑉 = 0
𝑅4 𝐼4 − 𝑅3 𝐼5 − 𝑅1 𝐼2 = 0
𝑅3 𝐼5 + 𝑅5 𝐼6 − 𝑅2 𝐼3 = 0
Παράδειγμα 2 - Kirchhoff - κλαδικά ρεύματα
R1 Α R2
E1 I1 I2 E2
+ I3 R3 +
− −

Παράδειγμα 2 - Kirchhoff - κλαδικά ρεύματα 2
𝐸1 − 𝑅 3 𝐼3 𝐸 − 𝑅3 𝐼3
+ 2 − 𝐼3 = 0 ⎫
}
𝑅1 𝑅2 }
𝐼1 + 𝐼 2 − 𝐼 3 = 0 }
⎫
} 𝐸1 − 𝑅3 𝐼3 }
𝑅1 𝐼1 + 𝑅3 𝐼3 − 𝐸1 = 0 ⇒ 𝐼1 =
⎬
} 𝑅1 ⎬⇒
−𝑅2 𝐼2 + 𝐸2 − 𝑅3 𝐼3 = 0 ⎭ }
}
𝐸2 − 𝑅3 𝐼3 }
𝐼2 = }
𝑅2 ⎭
𝐸1 𝐸
+ 2
𝑅1 𝑅2
𝐼3 =
𝑅3 𝑅
+ 3 +1
𝑅1 𝑅2
Νούμερα: 𝐸1 = 12V, 𝐸2 = 9V, 𝑅1 = 2kΩ, 𝑅2 = 4kΩ, 𝑅3 = 3kΩ
Λύση: 𝐼1 = 2.192 mA, 𝐼2 = 0.346 mA, 𝐼3 = 2.538 mA
Topic

Πραγματική πηγή τάσης
𝑅 𝑅 + 𝑅 𝑠 − 𝑅𝑠 𝑅𝑠
𝑉 = 𝐸= 𝐸 = 𝐸 (1 − )
𝑅𝑠 + 𝑅 𝑅𝑠 + 𝑅 𝑅𝑠 + 𝑅
Rs A
E
+ R
−
Αν θέσουμε 𝑅𝑠 = 5 Ω, 𝐸 = 1 V και μεταβάλουμε το φορτίο 𝑅 μεταξύ

0 − 100 Ω έχουμε το παρακάτω διάγραμμα.
Πραγματική πηγή τάσης 2

1
0.8
0.6
V [V]
0.4
0.2
0
0 20 40 60 80 100
R [Ω]

Πραγματική πηγή ρεύματος
𝑅𝑠
𝐼= 𝐼
𝑅𝑠 + 𝑅 𝑠
A
I
Is
Rs R
Αν θέσουμε 𝑅𝑠 = 5 Ω, 𝐼𝑠 = 1 A και μεταβάλουμε το φορτίο 𝑅 μεταξύ

0 − 100 Ω έχουμε το παρακάτω διάγραμμα.
Πραγματική πηγή ρεύματος 2

Μετασχηματισμός πηγών
Rs
Vs + <=> Is Rs
−
Από πηγή τάσης σε πηγή ρεύματος, η εν σειρά αντίσταση είναι ίδια με την παράλληλη
και
𝑉
𝐼𝑠 = 𝑠
𝑅𝑠
Από πηγή ρεύματος σε πηγή τάσης, η παράλληλη αντίσταση είναι ίδια με την εν σειρά
και
𝑉 𝑠 = 𝐼 𝑠 𝑅𝑠
Μετασχηματισμός πηγών - Απόδειξη
Rs
IL IL
+ +
Vs + VL RL <=> Is Rs VL RL
−
- -
Θέλουμε το υπόλοιπο κύκλωμα να βλέπει ίδια τάση και ίδιο ρεύμα.
𝑅 𝐿 𝑉𝑠 𝑅𝑠 𝐼 𝑠
𝑉𝐿 = = 𝐼 𝐿 𝑅𝐿 = 𝑅 ⇒ 𝑉𝑠 = 𝐼𝑠 𝑅𝑠
𝑅𝑠 + 𝑅 𝐿 𝑅𝑠 + 𝑅 𝐿 𝐿
𝑉𝑠 𝑅𝑠 𝐼 𝑠 𝑉
𝐼𝐿 = = ⇒ 𝐼𝑠 = 𝑠
𝑅𝑠 + 𝑅𝐿 𝑅𝑠 + 𝑅𝐿 𝑅𝑠

Πηγές τάσης εν σειρά
E1, Rs1 E2, Rs2 E3, Rs3 En, Rsn
−
+
+
+
−
+ - + - + - + -
I
RL
𝐼 ⋅ (𝑅𝑠1 + 𝑅𝑠2 + … + 𝑅𝑠𝑁 ) + 𝐼 ⋅ 𝑅𝐿 + (𝐸1 + 𝐸2 + … + 𝐸𝑁 ) = 0 ⇒
𝐼 𝑅𝐿 + 𝐼 𝑅𝑠,ολική + 𝐸ολική = 0
όπου
𝑁
𝐸ολική = ∑ 𝐸𝑖
𝑖=1
και
𝑁
𝑅𝑠,ολική = ∑ 𝑅𝑠𝑖
𝑖=1
Πηγές ρεύματος παράλληλα
I1 Rs1 I2 Rs2 .... In Rsn
𝑁
1 𝑁
1
𝐼ολικό = ∑ 𝐼𝑖 =∑
𝑖=1
𝑅𝑠,ολική 𝑖=1
𝑅𝑠,𝑖

Πηγές τάσης παράλληλα
E, Rs
−
+
+ -
E, Rs
−
+
+ -
E, Rs
−
+
+ -
E, Rs
−
+
+ -
Iολ
RL
𝑁
𝑅𝑠
𝐼ολικό = ∑ 𝐼𝑖 = 𝑁 ⋅ 𝐼 και 𝑅𝑠,ολική =
𝑖=1
𝑁
Αδύνατες συνδεσμολογίες
• Ιδανικές πηγές ρεύματος (διαφορετικής τιμής καθεμιά) εν σειρά.

• Ιδανικές πηγές τάσης (διαφορετικής τιμής καθεμιά) παράλληλα.

Topic
Άσκηση Α3.1
Να βρεθεί η τάση 𝑉𝐴𝐵 .
A 3 kΩ B
12 V 3 mA
1 kΩ 2 kΩ + 4 kΩ
−

Άσκηση Α3.2
A 3 kΩ B
12 V +
− 3 mA
1 kΩ 2 kΩ 4 kΩ
2 kΩ
Άσκηση Α3.6
Να βρεθεί η τάση στα άκρα, το ρεύμα που την διαρρέει και η ισχύς που
καταναλώνει η αντίσταση 6 kΩ μεταξύ 𝐴 και 𝐵.
6 kΩ 3 kΩ
2 kΩ
12 V
+ A 6 kΩ
−
3 kΩ 6 kΩ

Άσκηση Α3.7
Να βρεθεί η τάση στα άκρα, το ρεύμα που την διαρρέει και η ισχύς που
καταναλώνει η αντίσταση 4.8 kΩ μεταξύ 𝐴 και 𝐵.
2 kΩ
12 kΩ 7.2 kΩ
40 mA 5.6 kΩ
A
1.3 kΩ 4.8 kΩ
Άσκηση Α3.12
Να βρεθεί η ισχύς που καταναλώνεται στην 12 kΩ.
5 kΩ
6 kΩ 18 kΩ
12 kΩ
+ 120 V
−
4 kΩ 6 kΩ

Άσκηση Α3.13
10 Ω 5Ω
4A
10 Ω 15 Ω
B
Άσκηση Α3.15
Αν η πηγή των 100 V απορροφά ισχύ 50 W ποια είναι η 𝑅;
10 Ω 10 Ω
R
5A + 100 V
−
+ 200 V
−

Διάλεξη 04
Outline
1 Κανόνες Kirchhoff - Κομβική ανάλυση
2 Ασκήσεις
3 Κυκλώματα
4 Ασκήσεις

Topic
2 Ασκήσεις
4 Ασκήσεις
Επανάληψη - Κλαδικά ρεύματα Kirchhoff

• Κάνετε δυνατές απλοποιήσεις.
• Σχεδιάζετε ρεύματα κλάδων.
• Εφαρμόζετε κανόνα ρευμάτων Kirchhoff σε όλους τους κόμβους.
• Εφαρμόζετε κανόνα τάσεων Kirchhoff στους ελάχιστους βρόχους
(οφθαλμούς).
• Λύνετε το γραμμικό σύστημα ανεξαρτήτων εξισώσεων.
• Από τα ρεύματα κλάδων μπορείτε να υπολογίσετε τα υπόλοιπα.

Ανάλυση Kirchhoff με τάσεις κόμβων

• Κάνετε όποιες απλοποιήσεις μπορείτε χωρίς να σκεπάσετε τα στοιχεία ή τους
κόμβους που χρειάζεστε για τη λύση.
• Επιλέξτε ένα κόμβο σαν κόμβο αναφοράς (γείωση).
• Για όλους τους άλλους κόμβους εφαρμόσετε κανόνα ρευμάτων Kirchhoff
θεωρώντας ότι τα ρεύματα που εξέρχονται έχουν θετικό πρόσημο και τα ρεύματα
που εισέρχονται αρνητικό.
• Δεν σχεδιάζετε ρεύματα. Τα εκφράζετε συναρτήσει της τάσης του κάθε κόμβου.
• Καταλήγετε σε σύστημα μικρότερης τάξης από τη μέθοδο κλαδικών ρευμάτων το
οποίο λύνετε με όποιον τρόπο θέλετε για τις κομβικές τάσεις.
• Από τις τάσεις μπορείτε να υπολογίσετε όλα τα κλαδικά ρεύματα καθώς και την
ισχύ που καταναλώνει ή παράγει το κάθε στοιχείο.
Θεμελιώδες θεώρημα τοπολογίας δικτύων
𝑏 =𝑙+𝑛−1
όπου:
𝑏: (branch) κλάδος
𝑙: (loop) ανεξάρτητος βρόχος
𝑛: (node) κόμβος

Παράδειγμα
R1 Α R2
E1 E2
+ R3 +
− −
𝐸1 𝐸
+ 2
𝑉𝐴 − 𝐸1 𝑉𝐴 − 𝐸2 𝑉𝐴 𝑅1 𝑅2
+ + = 0 ⇒ 𝑉𝐴 =
𝑅1 𝑅2 𝑅3 1 1 1
+ +
𝑅1 𝑅2 𝑅3
Παράδειγμα συν
Νούμερα: 𝐸1 = 12V, 𝐸2 = 9V, 𝑅1 = 2kΩ, 𝑅2 = 4kΩ, 𝑅3 = 3kΩ
𝑉𝐴 = 7.6154 V
𝐼1 = 2.19231 mA
𝐼2 = 0.34615 mA
𝐼3 = 2.53846 mA

Παράδειγμα 2
R1 R4
V R3
+ Β e1 e2 Γ
−
I
R2 R5
Παράδειγμα 2 συν 1
𝑒1 − 𝑉 𝑒 − 𝑒2 𝑒
+ 1 + 1 = 0 ⎫
}
𝑅1 𝑅3 𝑅2 }
⎬⇒
𝑒2 − 𝑒 1 𝑒 −𝑉 𝑒 }
+ 2 + 2 −𝐼 = 0 }
𝑅3 𝑅4 𝑅5 ⎭
1 1 1 1 𝑉 ⎫
𝑒1 ( + + ) − 𝑒2 = }
𝑅1 𝑅2 𝑅3 𝑅3 𝑅1 }
⎬
1 1 1 1 𝑉 }
−𝑒1 + 𝑒2 ( + + ) = 𝐼+ }
𝑅3 𝑅3 𝑅4 𝑅5 𝑅4 ⎭

Παράδειγμα 2 συν 3
Με αριθμούς
𝑉 = 20 V, 𝐼1 = 3 mA, 𝑅1 = 2 kΩ, 𝑅2 = 1.5 kΩ

𝑅3 = 0.5 kΩ, 𝑅4 = 1 kΩ, 𝑅5 = 3 kΩ
1 1 1 1 20 ⎫
𝑒1 ( + + ) − 𝑒2 = }
2 1.5 0.5 0.5 2 }
⎬ ⇒
1 1 1 1 20 }
−𝑒1 + 𝑒2 ( + + ) = 3+ }
0.5 0.5 1 3 1 ⎭
𝑒1 = 12.10 V 𝑒2 = 14.16 V
Topic
2 Ασκήσεις
4 Ασκήσεις

Άσκηση
Να γίνει πλήρη ανάλυση στο παρακάτω κύκλωμα όταν 𝐸1 = 9 V, 𝐸2 = 18 V,
𝑅1 = 500 Ω, 𝑅2 = 300 Ω, 𝑅3 = 1.2 kΩ.
R2 R3
I2 I3
R1 I1
−
+
+
−
E1 E2
Άσκηση
Να βρεθεί η τιμή της αντίστασης 𝑅 στο κύκλωμα (Α) έτσι ώστε η τάση
στα άκρα της να είναι 9 V.
3.2kΩ
12V 8.7kΩ
+ R 3.1kΩ
−
3mA
9.6kΩ 14.4kΩ
(A)

Άσκηση 2
Απλοποιώντας εν σειρά και παράλληλες αντιστάσεις έχουμε
12.8kΩ
12V I2 I1 I3
+ R 5.81kΩ
−
3mA
όπου με κανόνες Kirchhoff

𝐼2 − 𝐼 1 + 3 + 𝐼 3 = 0
12.8𝐼2 + 9 − 12 = 0 ⇒ 𝐼2 = 0.234 mA
5.81𝐼3 + 9 = 0 ⇒ 𝐼3 = −1.55 mA
9
𝐼1 = 3 + 𝐼2 + 𝐼3 = 1.685 mA ⇒ 𝑅 = = 5.34 kΩ
1.685
Άσκηση 3
Με κομβική ανάλυση
𝑉 − 12 𝑉 𝑉
+ −3+ =0
12.8 𝑅 5.81
𝑉 𝑉 − 12 𝑉
=3− −
𝑅 12.8 5.81
𝑉
𝑅=
𝑉 − 12 𝑉
3− −
12.8 5.81
octave:1> V=9
V = 9
octave:2> 3-(V-12)/12.8-V/5.81
ans = 1.6853
octave:3> V/ans
ans = 5.3402

Άσκηση
Να βρεθούν τα κλαδικά ρεύματα στο παρακάτω κύκλωμα καθώς και οι

τάσεις 𝑉1 , 𝑉2 , 𝑉3 , 𝑉4 .
10 Ω V1 12 Ω 5V V3 16 Ω V4 30 Ω
−
+
I1 I3 V2 I5 I7
15V 10V
+ 20 Ω 18 Ω 25 Ω +
− I2 I4 I6 −
Άσκηση 2
𝑉1 − 15 𝑉1 𝑉1 − 𝑉2
+ + =0
10 20 12
𝑉2 − 𝑉1 𝑉3 𝑉3 − 𝑉4
+ + =0
12 18 16
𝑉4 − 𝑉3 𝑉4 𝑉4 − 10
+ + =0
16 25 30
𝑉2 − 𝑉3 = 5

Άσκηση 3
1 1 1 𝑉 15
𝑉1 ( + + )− 2 =
10 20 12 12 10
𝑉1 𝑉2 1 1 𝑉
− + + 𝑉3 ( + ) − 4 = 0
12 12 18 16 16
𝑉3 1 1 1 10
− + 𝑉4 ( + + )=
16 16 25 30 30
𝑉2 − 𝑉3 = 5
Άσκηση 4
𝑉1 = 9.267 V
𝑉2 = 7.948 V
𝑉3 = 2.948 V
𝑉4 = 3.811 V

Άσκηση 5
15 − 𝑉1
𝐼1 = = 0.573A
10
𝑉
𝐼2 = 1 = 0.463A
20
𝑉 − 𝑉2
𝐼3 = 1 = 0.110A
12
𝑉
𝐼4 = 3 = 0.164A
18
𝑉 − 𝑉4
𝐼5 = 3 = −0.0539A
16
𝑉
𝐼6 = 4 = 0.152A
25
𝑉 − 10
𝐼7 = 4 = −0.206A
30
Άσκηση
Να γίνει πλήρη ανάλυση στο παρακάτω κύκλωμα.
5Ω 8Ω
4Ω
5V 2Ω 8V 3Ω
−
−
+
6Ω
10 Ω 4Ω
• Κατάστρωση εξισώσεων Kirchhoff με κλαδικά ρεύματα και τάσεις κόμβων.

• Δοκιμάστε να λύσετε τα συστήματα που προκύπτουν.
• Επιβεβαίωση με octave και LTspice.
Άσκηση 2
5Ω B 8Ω
4Ω
2Ω 5V 8V 3Ω
A C
−
−
+
+
6Ω
10 Ω D 4Ω
Άσκηση 3
𝑉𝐴 − 5 𝑉𝐴 − 𝑉𝐵 𝑉𝐴 − 𝑉𝐷
+ + = 0
2 5 10
𝑉𝐵 − 𝑉𝐴 𝑉𝐵 𝑉𝐵 − 𝑉𝐶
+ + = 0
5 4 8
𝑉𝐶 − 𝑉𝐵 𝑉𝐶 − 8 𝑉𝐶 − 𝑉𝐷
+ + = 0
8 3 4
𝑉𝐷 𝑉𝐷 − 𝑉𝐴 𝑉𝐷 − 𝑉𝐶
+ + = 0
6 10 4

Άσκηση 4
1 1 1 1 1 5
𝑉𝐴 ( + + ) − 𝑉𝐵 − 𝑉𝐷 =
2 5 10 5 10 2
1 1 1 1 1
−𝑉𝐴 + 𝑉𝐵 ( + + ) − 𝑉𝐶 = 0
5 5 4 8 8
1 1 1 1 1 8
−𝑉𝐵 + 𝑉𝐶 ( + + ) − 𝑉𝐷 =
8 8 3 4 4 3
1 1 1 1 1
−𝑉𝐴 − 𝑉𝐶 + 𝑉 𝐷 ( + + ) = 0
10 4 6 10 4
Άσκηση 5
0.8𝑉𝐴 − 0.2𝑉𝐵 + 0𝑉𝐶 − 0.1𝑉𝐷 = 2.5 ⎫

}
}
−0.2𝑉𝐴 + 0.575𝑉𝐵 − 0.125𝑉𝐶 + 0𝑉𝐷 = 0
0𝑉𝐴 − 0.125𝑉𝐵 + 0.708𝑉𝐶 − 0.25𝑉𝐷 = 2.67 ⎬ ⇒
}
}
−0.1𝑉𝐴 + 0𝑉𝐵 − 0.25𝑉𝐶 + 0.517𝑉𝐷 = 0 ⎭
Μέθοδο απαλοιφής Gauss
0.8𝑉𝐴 − 0.2𝑉𝐵 + 0𝑉𝐶 − 0.1𝑉𝐷 = 2.5 ⎫

}
}
0𝑉𝐴 + 0.525𝑉𝐵 − 0.125𝑉𝐶 − 0.025𝑉𝐷 = 0.625
0𝑉𝐴 − 0.125𝑉𝐵 + 0.708𝑉𝐶 − 0.25𝑉𝐷 = 2.67 ⎬ ⇒
}
}
0𝑉𝐴 − 0.025𝑉𝐵 − 0.25𝑉𝐶 + 0.504𝑉𝐷 = 0.312 ⎭

Άσκηση 6
0.8𝑉𝐴 − 0.2𝑉𝐵 + 0𝑉𝐶 − 0.1𝑉𝐷 = 2.5 ⎫

}
}
0𝑉𝐴 + 0.525𝑉𝐵 − 0.125𝑉𝐶 − 0.025𝑉𝐷 = 0.625
0𝑉𝐴 − 0𝑉𝐵 + 0.638𝑉𝐶 − 0.256𝑉𝐷 = 2.81 ⎬ ⇒
}
}
0𝑉𝐴 − 0𝑉𝐵 − 0.256𝑉𝐶 + 0.503𝑉𝐷 = 0.342 ⎭
0.8𝑉𝐴 − 0.2𝑉𝐵 + 0𝑉𝐶 − 0.1𝑉𝐷 = 2.5 ⎫

}
}
0𝑉𝐴 + 0.525𝑉𝐵 − 0.125𝑉𝐶 − 0.025𝑉𝐷 = 0.625
0𝑉𝐴 − 0𝑉𝐵 + 0.638𝑉𝐶 − 0.256𝑉𝐷 = 2.81 ⎬ ⇒
}
}
0𝑉𝐴 − 0𝑉𝐵 − 0𝑉𝐶 + 0.406𝑉𝐷 = 1.40 ⎭
Άσκηση 7
με 3 σημ [Volt] ακρίβεια [Volt]

𝑉𝐷 3.45 3.45504
𝑉𝐶 5.79 5.45234
𝑉𝐵 2.73 2.65318
𝑉𝐴 4.24 4.22017

Άσκηση 8
Άσκηση 9
A = [1/2+1/5+1/10 -1/5 0 -1/10; -1/5 1/5+1/4+1/8 -1/8 0;

0 -1/8 1/8+1/3+1/4 -1/4; -1/10 0 -1/4 1/6+1/10+1/4]
b = [5/2; 0; 8/3; 0]
V = inv(A)*b
A =
0.80000 -0.20000 0.00000 -0.10000
-0.20000 0.57500 -0.12500 0.00000
0.00000 -0.12500 0.70833 -0.25000
-0.10000 0.00000 -0.25000 0.51667
b =
2.50000
0.00000
2.66667
0.00000
V =
4.22017
2.65318
5.45234
3.45504

Topic
2 Ασκήσεις
4 Ασκήσεις
Θεώρημα Millman
E1 E2 E3 EN
+ + + +
− − − − I1 I2 I3 IN
R1 R2 R3 RN
R1 R2 R3 RN
(a) (b)
Iολ EM Rολ
+
Rολ −
(c) (d)
1 𝑁
1
=∑
𝑅ολ 𝑖=1
𝑅𝑖
𝐸1 𝐸 𝐸𝑁 𝑁 𝐸𝑖
+ 2 +…+ ∑𝑖=1
𝑅 𝑅2 𝑅𝑁 𝑅𝑖
𝐸𝑀 = (𝐼1 + 𝐼2 + … + 𝐼𝑁 ) 𝑅ολ = 1 =
1 1 1 𝑁 1
+ +…+ ∑𝑖=1
𝑅1 𝑅2 𝑅𝑁 𝑅𝑖
Να βρεθεί η τάση 𝑉𝐴𝐵 στο παρακάτω κύκλωμα.
650Ω 240V 470Ω

A
−
+
975Ω 200Ω 730Ω 1.5A
0.8A
40V −
+ 220V +
−
160Ω B
650Ω 240V 470Ω 470Ω

A A
−
+
975Ω 200Ω 730Ω 1.5A 1785Ω 200Ω 1.1A 730Ω 1.5A

0.8A 0.8A
40V −
+ 220V + 200V +
− −
160Ω B (a) B (b)
A 470Ω A 470Ω
157Ω
0.112A 0.8A 157Ω 2.6A 0.912A
1785Ω 1785Ω
+ 408.2V
−
B (c) B (d)
A A 464.01Ω A
0.912A 0.651A 1.563A

1785Ω 627Ω 464.01Ω + 725.25V
−
B (e) (f) B (g) B

1785Ω 627Ω
0.8A
200V
+ 408.2V +
− −
Με κομβική ανάλυση:
𝑉𝐴𝐵 − 200 𝑉 − 408.2
− 0.8 + 𝐴𝐵 = 0 ⇒ 𝑉𝐴𝐵 = 725.3 V
1785 627
Γέφυρα Wheatstone
Η γέφυρα Wheatstone είναι ένα κύκλωμα που εφαρμόζεται πολύ σε ηλεκτρικές

μετρήσεις. Το παρακάτω διάγραμμα δείχνει ότι αποτελείται από 4 ωμικές αντιστάσεις
εκ των οποίων η μία είναι άγνωστη και οι άλλες τρεις γνωστές.
I
Α
Rx Ια Ιβ R1
E Γ ∆
IG
G
R3 R2

Γέφυρα Wheatstone 2
Το γαλβανόμετρο που συνδέει τα Γ και Δ είναι ένα πολύ ευαίσθητο όργανο που δείχνει
την παρουσία ηλεκτρικού ρεύματος. Λέμε ότι η γέφυρα βρίσκεται σε ισορροπία όταν το
ρεύμα που περνάει από το γαλβανόμετρο είναι 𝐼𝐺 = 0. Έχουμε τότε 𝐼 = 𝐼𝛼 + 𝐼𝛽
όπου 𝐼𝛼 είναι το ρεύμα που διαρρέει τον κλάδο ΑΓΒ και 𝐼𝛽 το ρεύμα που διαρρέει τον
κλάδο ΑΔΒ. Εφόσον 𝐼𝐺 = 0 τα σημεία Γ και Δ έχουν το ίδιο δυναμικό. Προσοχή εδώ.
Η διαφορά δυναμικού μεταξύ των Γ και Δ είναι μηδέν. Τα δυναμικά στα Γ και Δ είναι
ίδια αλλά όχι απαραίτητα μηδέν. Επομένως,
𝑉AΓ = 𝑉AΔ ⇒ 𝐼𝛼 𝑅𝑥 = 𝐼𝛽 𝑅1
𝑉ΓB = 𝑉ΔB ⇒ 𝐼 𝛼 𝑅3 = 𝐼 𝛽 𝑅2
Διαιρώντας κατά μέλη βγαίνει η συνθήκη ισορροπίας την οποία μπορούμε να
χρησιμοποιήσουμε για να βρούμε την άγνωστη αντίσταση από τις γνωστές.
𝑅𝑥 𝑅 𝑅
= 1 ⇒ 𝑅𝑥 = 𝑅 3 1
𝑅3 𝑅2 𝑅2
Εντοπισμός θέσης σφάλματος
Το παρακάτω σχήμα δείχνει μια γραμμή μεταφοράς μήκους ℓ που αποτελείται από
δύο ηλεκτρικές γραμμές (π.χ. υπόγειο καλώδιο). Έστω ότι υπάρχει διαρροή στο
σημείο Β που απέχει άγνωστη απόσταση 𝑥 από το Γ. Η αρχή της γραμμής είναι τα
σημεία Γ και Δ και το τέρμα της γραμμής τα σημεία Ε και Ζ. Βραχυκυκλώνουμε το
τέρμα Ε, Ζ με ένα μικρό χάλκινο έλασμα αμελητέας αντίστασης.
l
∆ Ε
Α G χαλκινο ελασµα
Β
+
E − Γ Z
x l−x

Εντοπισμός θέσης σφάλματος 2
Στην αρχή Γ, Δ συνδέουμε το γαλβανόμετρο 𝐺, μια μεταβλητή αντίσταση και την πηγή
με τάση Ε. Ο συμβολισμός είναι ίδιος με το διάγραμμα που ορίστηκε η γέφυρα
Wheatstone. Η συνθήκη ισορροπίας μας δίνει
𝑅AΔ 𝑅 𝑙 + (𝑙 − 𝑥) 2𝑙 − 𝑥 2𝑙
= Δ𝐸𝑍𝐵 = = ⇒ 𝑥=
𝑅AΓ 𝑅Γ𝐵 𝑥 𝑥 𝑅
1 + 𝐴Δ
𝑅𝐴Γ
όπου χρησιμοποιήσαμε την σχέση 𝑅 = 𝜌 𝑙/𝑆 για τις αντιστάσεις και το γεγονός ότι το
υλικό και η διατομή των αγωγών είναι ίδια (𝜌 και 𝑆 ίδια).
Θεώρημα Επαλληλίας – Αρχή Υπέρθεσης
• Ένα άλλο σημαντικό και χρήσιμο θεώρημα είναι το θεώρημα

επαλληλίας ή αλλιώς η αρχή της υπερθέσεως. Σε ένα γραμμικό
κύκλωμα που έχει περισσότερες από μία πηγές μπορούμε να
υπολογίσουμε την απόκρισή του (τάση και ρεύμα σε κάθε
στοιχείο) για κάθε πηγή ξεχωριστά, «σβήνοντας» τις υπόλοιπες. Η
συνολική απόκριση είναι το άθροισμα των επί μέρους
αποκρίσεων. Με το θεώρημα αυτό μπορούμε πολλές φορές να
απλοποιήσουμε σύνθετα κυκλώματα σε πιο απλά.
• Πηγή τάσης την «σβήνουμε» βραχυκυκλώνοντάς την.
• Πηγή ρεύματος την «σβήνουμε» ανοίγοντάς την.

Να βρεθεί το ρεύμα 𝐼4 στο κύκλωμα (a) με τη μέθοδο υπέρθεσης όταν 𝐸1 = 18 V,

𝐸2 = 9 V, 𝐸3 = 20 V, 𝑅1 = 1.2 kΩ, 𝑅2 = 800 Ω, 𝑅3 = 1.4 kΩ, 𝑅4 = 600 Ω.
I1
+
+
−
E1 R1 E1 − R1 R1 R1
I2
+
+
−
−
E2 R2 R2 E2 R2 R2
I3
+
+
−
−
E3 R3 R3 R3 E3 R3
I4 I4b I4c I4d
(a) R4 (b) R4 (c) R4 (d) R4
Με τη μέθοδο επαλληλίας έχουμε τα κυκλώματα (b),(c),(d). Ένας απλός τρόπος είναι

να κάνουμε την κάθε πηγή τάσης πηγή ρεύματος, παράλληλες τις 𝑅1 , 𝑅2 , 𝑅3 και
έναν διαιρέτη ρεύματος για το κάθε ρεύμα 𝐼4𝑏 , 𝐼4𝑐 , 𝐼4𝑑 .
1 1 1 1
= + + ⇒ 𝑅 = 357.45 Ω
𝑅 𝑅1 𝑅2 𝑅3
𝑅 𝐸1
𝐼4𝑏 = = 5.6 mA
𝑅 + 𝑅4 𝑅1
𝑅 𝐸2 𝑅 𝐸3
𝐼4𝑐 = = 4.2 mA 𝐼4𝑑 = = 5.33 mA
𝑅 + 𝑅 4 𝑅2 𝑅 + 𝑅4 𝑅3
𝐼4 = 𝐼4𝑏 + 𝐼4𝑐 + 𝐼4𝑑 = 15.1 mA
Στο βιβλίο βλέπετε και εναλλακτικούς τρόπους και μπορείτε και εσείς να σκεφτείτε και
άλλους.

Να υπολογισθεί το ρεύμα και η καταναλισκόμενη ισχύς στην αντίσταση 6 Ω στο
κύκλωμα (a).
B
I1 I2
12V 12V
2Ω I3 2Ω
+
+
−
−
3Ω 3Ω
1Ω 6A ∆ 1Ω A 6A Ε
12A I5 12A
4Ω 6Ω 4Ω I4 6Ω
Ix Ix
Γ
(a) (b)
A A A
12V
2Ω 2Ω 2Ω
3Ω
+
3Ω 3Ω
−
Γ 1Ω E ∆ Γ 1Ω E 6A ∆ Γ 1Ω E ∆
12A
4Ω 6Ω 6Ω 6Ω
4Ω 4Ω
Ix1 Ix2 Ix3
B B B
(b) (d) (f)
A
A 2Ω 2Ω
1Ω 3Ω 2Ω
3Ω Ix1 3Ω
6A Ix3
Γ ∆ 4Ω
12V + 6Ω 1Ω
−
12A
6Ω
1Ω
4Ω 6Ω
B (g)
Γ 4Ω Ix2
(e)
(c)

Όταν μόνο η πηγή τάσης είναι ενεργός, έχουμε το κύκλωμα (b) και το ισοδύναμό του
(c). H τάση 𝑉𝐴Γ στα άκρα του κλάδου που περιέχει την αντίσταση 6 Ω είναι 12 V.
Οπότε,
12
𝐼𝑥1 = =1A
2+6+4
Όταν μόνο η πηγή ρεύματος 6 A είναι ενεργός, έχουμε το κύκλωμα (d) και το
ισοδύναμό του (e). Με διαιρέτη ρεύματος
2
𝐼𝑥2 = 6=1A
2 + 10
Όταν μόνο η πηγή ρεύματος 12 A είναι ενεργός, έχουμε το κύκλωμα (f) και το
ισοδύναμό του (g). Και πάλι με διαιρέτη ρεύματος
4
𝐼𝑥3 = − 12 = −4 A
4+8
Τελικά, 𝐼𝑥 = 𝐼𝑥1 + 𝐼𝑥2 + 𝐼𝑥3 = 1 + 1 − 4 = −2 A και 𝑃 = 𝐼𝑥2 ⋅ 6 = 24 W.
Topic
2 Ασκήσεις
4 Ασκήσεις

Άσκηση 1
Να βρεθεί η 𝑉𝐴𝐵 και το 𝐼 στο κύκλωμα.
50 kΩ A 12 V
−
+
6V I
+ 40 kΩ
−
10 kΩ B 20 kΩ
1b
Κανόνας Τάσεων Kirchhoff
50𝐼 + 12 + 40𝐼 + 20𝐼 + 10𝐼 − 6 = 0 ⇒ 𝐼 = −0.05 mA
𝑉𝐴𝐵 = 12 + 60𝐼 = 9 V
𝑉𝐴𝐵 = −50𝐼 + 6 − 10𝐼 = 9 V
octave:1> I = (-12+6)/(50+40+20+10)
I = -0.050000
octave:2> Vab = 12+60*I
Vab = 9
octave:3> Vab = -60*I+6
Vab = 9

Άσκηση 2
Να βρεθεί η τάση στα άκρα και το ρεύμα που διαρρέει την 42 kΩ.
Ix
10 Ix
22 kΩ 35 kΩ 42 kΩ
120 mA
2b
V
Ix
I42
10 Ix
22 kΩ 35 kΩ 42 kΩ
120 mA
Κομβική ανάλυση
𝑉 𝑉 𝑉
− 10𝐼𝑥 + 120 + + =0
22 35 42
𝑉
= 𝐼𝑥
22

2c
𝑉 𝑉 𝑉 𝑉 1 10 1 1
− 10 + 120 + + =0⇒𝑉 ( − + + ) = −120 ⇒
22 22 35 42 22 22 35 42
𝑉
𝑉 = 336.41 V και 𝐼42 = = 8 mA
42
octave:4> V = -120/(1/22-10/22+1/35+1/42)
V = 336.41
octave:5> I42 = V/42
I42 = 8.0097
Άσκηση 3
Να βρεθεί η 𝑉𝐴𝐵 και το ρεύμα που κυκλοφορεί στην 130 Ω.
225 Ω 20 VAB
A B
12 V
+ 45 Ω 130 Ω
−

3b
Κλαδικά ρεύματα
225 Ω 20 VAB
A B
I1 I2
12 V
+ 45 Ω 130 Ω
−
I3
3c
Κανόνες Kirchhoff - κλαδικά ρεύματα
𝐼1 + 𝐼 2 − 𝐼 3 = 0 ⎫
225𝐼1 + 45𝐼3 = 12 }
20𝑉𝐴𝐵 − 130𝐼2 − 45𝐼3 = 0 ⎬⇒
}
𝑉𝐴𝐵 = 225𝐼1 ⎭
𝐼1 + 𝐼 2 − 𝐼 3 = 0 ⎫
}
225𝐼1 + 45𝐼3 = 12 ⇒
⎬
}
4500𝐼1 − 130𝐼2 − 45𝐼3 = 0 ⎭
𝐼1 = 0.0085A 𝐼2 = 0.2158A 𝐼3 = 0.2243 A
Το ρεύμα που κυκλοφορεί στην 130 Ω είναι 𝐼2 = 0.2158 A.
Τάση 𝑉𝐴𝐵 = 225𝐼1 = 1.91 V.

3d
octave:6> 225*20
ans = 4500
octave:11> A=[1 1 -1; 225 0 45; 4500 -130 -45]
A =
1 1 -1
225 0 45
4500 -130 -45
octave:12> b=[0; 12; 0]
b =
0
12
0
octave:13> I=inv(A)*b
I =
0.0084771
0.2158038
0.2242810
octave:14> 225*I(1)
ans = 1.9074
3e
Κομβική ανάλυση
225 Ω 20 VAB
A B
12 V
+ 45 Ω 130 Ω
−

3f
Κανόνες Kirchhoff - κομβική ανάλυση
𝑉𝐵 − 12 𝑉𝐵 (−20𝑉𝐴𝐵 + 𝑉𝐵 )
+ + =0
225 45 130
𝑉𝐴𝐵 = −𝑉𝐵𝐴 = −(𝑉𝐵 − 12)
𝑉𝐵 − 12 𝑉𝐵 20(𝑉𝐵 − 12) + 𝑉𝐵
+ + =0⇒
225 45 130
1 1 21 12 240
𝑉𝐵 ( + + )= + ⇒
225 45 130 225 130
−20𝑉𝐴𝐵 + 𝑉𝐵
𝑉𝐵 = 10.093 V 𝑉𝐴𝐵 = 1.91 V 𝐼130 = = −0.2158 A
130
octave:17> Vb=(12/225+240/130)/(1/225+1/45+21/130)
Vb = 10.093
octave:19> Vab=12-Vb
Vab = 1.9074
octave:20> I=(-20*Vab+Vb)/130
I = -0.21580
Άσκηση 4
Να βρεθεί η 𝑉𝐴𝐵 .
40 kΩ A
0.9 mA
60 kΩ 80 kΩ

4b
Με διαιρέτη ρεύματος
60
𝐼𝐴𝐵 = 0.9 = 0.3 mA
80 + 40 + 60
𝑉𝐴𝐵 = 80𝐼𝐴𝐵 = 24 V
Άσκηση 5
2 kΩ 2 kΩ
12 kΩ 18 kΩ
12 V 6 kΩ
+
−
4 kΩ 9 kΩ

5b
2 kΩ
2 kΩ
6.32 kΩ 8.32 kΩ
C C
12 kΩ 20 kΩ 12 V
+ 1.89 kΩ 3.16 kΩ
12 V 6 kΩ − 12 V
+ + 3.97 kΩ
− A B A B −
4 kΩ 9 kΩ 4 kΩ I1 I2 9 kΩ
12 ⋅ 20 12 ⋅ 6 6 ⋅ 20
𝑟1 = = 6.32 kΩ 𝑟2 = = 1.89 kΩ 𝑟3 = = 3.16 kΩ
12 + 20 + 6 12 + 20 + 6 12 + 20 + 6
𝑟4 = (1.89 + 4) ∥ (3.16 + 9) = 3.97 kΩ

3.97 𝑉𝐶 𝑉𝐶
𝑉𝐶 = 12 = 3.89 V 𝐼1 = = 0.658 mA 𝐼2 = = 0.319 mA
3.97 + 8.32 1.89 + 4 3.16 + 9
𝑉𝐴 = 2.6312 V 𝑉𝐵 = 2.8704 V 𝑉𝐴𝐵 = −0.23920 V
𝑃 = 𝑉𝐴𝐵
2 /6 = 0.009536 mW = 9.536 𝜇W
5c
octave:23> r1=12*20/(12+20+6)
r1 = 6.3158
octave:24> r2=12*6/(12+20+6)
r2 = 1.8947
octave:25> r3=6*20/(12+20+6)
r3 = 3.1579
octave:26> 2+r1
ans = 8.3158
octave:27> r4=r2+4
r4 = 5.8947
octave:28> r5=r3+9
r5 = 12.158
octave:29> r6=r4*r5/(r4+r5)
r6 = 3.9699

5d
octave:30> Vc=r6*12/(r6+2+r1)
Vc = 3.8776
octave:31> I1=Vc/(r2+4)
I1 = 0.65781
octave:32> I2=Vc/(r3+9)
I2 = 0.31894
octave:34> Va=4*I1
Va = 2.6312
octave:35> Vb=9*I2
Vb = 2.8704
octave:36> Vab=Va-Vb
Vab = -0.23920
octave:37> P=Vab^2/6
P = 0.0095363
Άσκηση 6
Να βρεθεί η 𝑉𝐴𝐵 όπου η παράμετρος 2000 έχει μονάδες Ω.
I1 4 kΩ 2000 I1
A
12 V
+ 5 kΩ
−
8 kΩ 12 kΩ
B

6b
Κανόνας τάσης Kirchhoff
𝐼1 (4 + 5 + 12 + 8) − 2𝐼1 = 12 ⇒ 𝐼1 = 0.444 mA
𝑉𝐴𝐵 = 5𝐼1 = 2.22 V
Άσκηση 7
Να βρεθεί η 𝑉𝐴𝐵 και το 𝐼0 στο κύκλωμα.
8Ω
5A
6Ω A 3 VAB
I0
4Ω

7b
Κομβική ανάλυση με 𝑉 την τάση του επάνω κόμβου ως προς Β, τον κόμβο αναφοράς.
𝑉 𝑉
+ − 5 + 3𝑉𝐴𝐵 = 0
6 12
4
𝑉𝐴𝐵 = 𝑉
12
1 1 4
𝑉( + +3 )=5
6 12 12
𝑉
𝑉 =4V και 𝑉𝐴𝐵 = 16/12 = 1.33 V και 𝐼0 = = 0.667 A
6
Άσκηση 8
Να βρεθεί το 𝐼0 .
3 kΩ 4 kΩ
−
+ 12 kΩ
6 kΩ 12 V
6 kΩ I0 3 kΩ 6 kΩ

8b
16 kΩ
16 kΩ
− A
+
9 kΩ 12 V A 9 kΩ 6 kΩ 2 kΩ
2 mA
B
6 kΩ I0 3 kΩ 6 kΩ
16 kΩ 3.6 kΩ 16 kΩ
A A
−
3.6 kΩ 2 kΩ + 2 kΩ
2 mA 7.2 V
B B
2
𝑉𝐵𝐴 = 7.2 = 0.667 V
2 + 16 + 3.6
𝑉
𝐼0 = 𝐴𝐵 = −0.222 mA
3
Άσκηση 9
Να βρεθεί η 𝑉𝐴𝐵 .
1 kΩ 2 kΩ
A
24 mA
3 kΩ 6 kΩ
6 kΩ
B
12 kΩ

9b
4 kΩ 2 kΩ
A
96 V + 6 kΩ
−
4 kΩ
B
6
𝑉𝐴𝐵 = 96 = 36 V
6+2+4+4
Άσκηση 10
Να βρεθεί το 𝐼𝑥 .
1Ω 1Ω
12 V Ix
+ 3Ω 8Ω
−
10 Ω
2Ω

10b
1Ω
12 V Ix
+ 3Ω 6Ω
−
12 A Ix
1Ω 3Ω 6Ω
𝑅 = 1 ∥ 3 ∥ 6 = 0.667 Ω
𝑉
𝑉 = 12𝑅 = 8 V 𝐼𝑥 = = 2.667 A
3
Άσκηση 11
20 mA
1 kΩ 20 kΩ
10 kΩ 12 V
−
+
8 kΩ 24 V +
− 5 kΩ

11b - Kirchhoff κλαδικά ρεύματα
20 mA I1 I2
1 kΩ 20 kΩ
10 kΩ 12 V
B C
−
+
I3 I6
8 kΩ 24 V +
− 5 kΩ
I4 I5 I7
11c
A: 20 − 𝐼1 − 𝐼2 = 0
B: −20 − 𝐼3 − 𝐼4 = 0
C: 𝐼2 − 𝐼6 − 𝐼7 = 0
D: 𝐼4 − 𝐼5 + 𝐼7 = 0
−𝐼1 + 20𝐼2 = 12
10𝐼3 − 8𝐼4 = −24
5𝐼7 = 24 − 12
𝐼1 + 𝐼2 = 20
𝐼3 + 𝐼4 = −20
𝐼2 − 𝐼6 − 𝐼7 = 0
𝐼4 − 𝐼5 + 𝐼7 = 0
−𝐼1 + 20𝐼2 = 12
10𝐼3 − 8𝐼4 = −24
5𝐼7 = 12

11d
octave:5> A=[1 1 0 0 0 0 0; 0 0 1 1 0 0 0; 0 1 0 0 0 -1 -1; 0 0 0 1 -1 0 1;

-1 20 0 0 0 0 0; 0 0 10 -8 0 0 0; 0 0 0 0 0 0 5]
A =
1 1 0 0 0 0 0
0 0 1 1 0 0 0
0 1 0 0 0 -1 -1
0 0 0 1 -1 0 1
-1 20 0 0 0 0 0
0 0 10 -8 0 0 0
0 0 0 0 0 0 5
octave:6> b=[20; -20; 0; 0; 12; -24; 12]

b =
20
-20
0
0
12
-24
12
11e
octave:7> I=inv(A)*b
I =
18.47619
1.52381
-10.22222
-9.77778
-7.37778
-0.87619
2.40000
octave:8> P=5*I(7)^2
P = 28.800
𝑃5 = 5𝐼72 = 28.8 mW

11f - Kirchhoff κομβική ανάλυση
20 mA
1 kΩ 20 kΩ
10 kΩ 12 V
B C
−
+
8 kΩ 24 V +
− 5 kΩ
11g
A: −20 + 𝑉𝐴 /1 + (𝑉𝐴 − 𝑉𝐶 )/20 = 0

B: 20 + 𝑉𝐵 /10 + (𝑉𝐵 − 𝑉𝐷 )/8 = 0
C: 𝑉𝐶 = −12
D: 𝑉𝐷 = −24
𝑉𝐶𝐷 = 𝑉𝐶 − 𝑉𝐷 = −12 + 24 = 12 V
𝑃5 = 𝑉𝐶𝐷
2
/5 = 28.8 mW

Άσκηση 12
2 kΩ
8 kΩ 50 I0
30 V I0
+ 15 kΩ 5 kΩ
−
12b - Kirchhoff κομβική ανάλυση
2 kΩ
8 kΩ 50 I0
A B C
30 V I0
+ 15 kΩ 5 kΩ
−

12c
𝑉𝐵
B: −𝐼0 − 50𝐼0 + = 0
15
𝑉𝐶 − 30 𝑉
C: + 50𝐼0 + 𝐶 = 0
2 5
30 − 𝑉𝐵
= 𝐼0
8
octave:10> Vb=(51*30/8)/(51/8+1/15)
Vb = 29.690
octave:11> I0=(30-Vb)/8
I0 = 0.038810
octave:12> Vc=(15-50*I0)/(1/2+1/5)
Vc = 18.656
octave:13> P=Vc^2/5
P = 69.613
𝑃 = 69.6 mW
Άσκηση 13
Να βρεθεί η τιμή της παραμέτρου 𝑘 έτσι ώστε η ισχύς που δίνει η πηγή
6 A να είναι 108 W.
4Ω
6A
6Ω 12 Ω
k I0
6Ω I0 3Ω

13b
Με κομβική ανάλυση
𝑉 𝑉 𝑉
−6 + + 𝑘𝐼0 + + =0
6 6 12
2 𝑉
𝑉3 = 𝑉 =
4+2 3
𝑉 𝑉
𝐼0 = =
3⋅3 9
𝑃 = 6𝑉 = 108 ⇒ 𝑉 = 18 V
6 − 𝑉 (1/6 + 1/6 + 1/12)

𝑘= = −0.75
𝑉 /9
Άσκηση 14
Να βρεθεί το 𝐼0 .
5.12 kΩ 7.44 kΩ
64 V I0 95 mA
+ 1.83 kΩ
−
1.45 kΩ
2.15 kΩ
9.82 kΩ 50 V +
−
7.17 kΩ

14b
5.12 kΩ 9.59 kΩ 5.12 kΩ 9.59 kΩ
64 V I0 95 mA 64 V I0 95 mA
+ 1.83 kΩ + 1.83 kΩ
− −
1.45 kΩ 3.93 V
+
−
1.34 kΩ
16.99 kΩ 50 V + 6.456 kΩ 9.59 kΩ
−
60.068 V I0 95 mA
+ 1.83 kΩ
−
14c
octave:20> I1=50/16.99
I1 = 2.9429
octave:21> r1=16.99*1.45/(16.99+1.45)
r1 = 1.3360
octave:22> V1=I1*r1
V1 = 3.9317
octave:23> r2=5.12+r1
r2 = 6.4560
octave:24> V2=64-V1
V2 = 60.068
octave:25> V = (95+V2/r2)/(1/r2+1/1.83)
V = 148.72
octave:26> I0=V/1.83
I0 = 81.268
𝐼0 = 81.3 mA

Άσκηση 4.7
Εάν 𝐼 = 8 mA να βρεθεί η τάση 𝑉 στο κύκλωμα.
3.7 kΩ V I
−
+
kΩ
8
2.8 kΩ 4.5 kΩ 1.5 kΩ 7.3 kΩ

6.
Άσκηση 4.8
Να υπολογιστεί η τάση 𝑉 στο κύκλωμα.
8.49 kΩ 5.93 kΩ
4 mA
V +
7.
− 4.34 kΩ 8.49 kΩ
96
kΩ

Διάλεξη 05
Outline
1 Ασκήσεις
2 Θεωρήματα Thevenin και Norton
3 Μέγιστη μεταφορά ισχύος στο συνεχές
4 Παραδείγματα και ασκήσεις

Topic
1 Ασκήσεις
Άσκηση 1
Να μετατραπεί το τρίγωνο σε αστέρα και ο αστέρας σε τρίγωνο
A 11.5 Ω B D E
7.67 Ω 1.46 Ω 65.2 kΩ 41.3 kΩ
C 72.6 kΩ
F
A B
143.6 kΩ
4.28 Ω 0.814 Ω D E
0.543 Ω 252.4 kΩ 159.9 kΩ
C F
Άσκηση 1b
octave:1> r1=7.67*11.5/(7.67+11.5+1.46)
r1 = 4.2756
octave:2> r2=1.46*11.5/(7.67+11.5+1.46)
r2 = 0.81386
octave:3> r3=1.46*7.67/(7.67+11.5+1.46)
r3 = 0.54281
octave:4> r4=(65.2*41.3+41.3*72.6+72.6*65.2)/72.6
r4 = 143.59
octave:5> r5=(65.2*41.3+41.3*72.6+72.6*65.2)/41.3
r5 = 252.41
octave:6> r6=(65.2*41.3+41.3*72.6+72.6*65.2)/65.2
r6 = 159.89
Άσκηση 2
Για ποια τιμή 𝑅 θα δώσει η πηγή ρεύματος ισχύ 800 mW;
R R
30 mA R
R R

Άσκηση 2b
R/3
R/3
30 mA
R/3
R R
4 4 2 2 1
𝑅∥ 𝑅= 𝑅 𝑅+ 𝑅=𝑅
3 3 3 3 3
και
octave:7> P=800e-3; I=30e-3; R=P/I^2

R = 888.89
Άσκηση 3
Ποιες είναι οι τάσεις μεταξύ A, B, C και γής;
8Ω
2Ω 24 V
A B C
+
−
12 V
+ 4Ω 4Ω
−

Άσκηση 3b
Με μέθοδο κόμβων (προσθέτουμε ρεύμα 𝐼𝑥 μεταξύ B και C)
𝑉𝐵 − 12 𝑉 ⎫
+ 𝐵 + 𝐼𝑥 = 0 }
2 4 } 1 1 1 1 12 12
} 𝑉𝐵 ( + ) + 𝑉𝐶 ( + ) = ( + )
𝑉𝐶 − 12 𝑉 ⇒ 2 4 8 4 2 8
+ 𝐶 − 𝐼𝑥 = 0 ⎬
8 4 } −𝑉𝐵 + 𝑉𝐶 = 24
}
}
𝑉𝐶 − 𝑉𝐵 = 24 ⎭
Άσκηση 3c
octave:8> A=[1/2+1/4 1/8+1/4;-1 1]

A =
0.75000 0.37500
-1.00000 1.00000
octave:9> b=[12/2+12/8; 24]

b =
7.5000
24.0000
octave:10> V=inv(A)*b
V =
-1.3333
22.6667
Άρα, 𝑉𝐴 = 12 V, 𝑉𝐵 = −1.33 V, 𝑉𝐶 = 22.7 V.

Topic
1 Ασκήσεις
Θεώρημα Thevenin
Ένα γραμμικό κύκλωμα με δύο ακροδέκτες Α, Β μπορούμε να το

αντικαταστήσουμε με ένα ισοδύναμο κύκλωμα που περιέχει μια πηγή
τάσης σε σειρά με μια αντίσταση. Η αντίσταση, 𝑅𝑇 𝐻 είναι η αντίσταση
που φαίνεται από τους ανοικτούς ακροδέκτες Α, Β όταν
αντικαταστήσουμε τις πηγές με τις εσωτερικές τους αντιστάσεις (πηγές
πραγματικές) ή βραχυκυκλώσουμε τις πηγές τάσης και ανοίξουμε τις
πηγές ρεύματος (πηγές ιδανικές) στο κύκλωμα. Η τάση 𝑉𝑇 𝐻 είναι η
τάση που φαίνεται με το κύκλωμα ενεργό, στους ανοικτούς ακροδέκτες
Α, Β.

Θεώρημα Norton

αντικαταστήσουμε με ένα ισοδύναμο κύκλωμα που περιέχει μια πηγή
ρεύματος παράλληλα με μια αντίσταση. Η αντίσταση, 𝑅𝑁 είναι η
αντίσταση που φαίνεται από τους ανοικτούς ακροδέκτες Α, Β όταν
αντικαταστήσουμε τις πηγές με τις εσωτερικές τους αντιστάσεις (πηγές
πραγματικές) ή βραχυκυκλώσουμε τις πηγές τάσης και ανοίξουμε τις
πηγές ρεύματος (πηγές ιδανικές) στο κύκλωμα. Το ρεύμα 𝐼𝑁 είναι το
ρεύμα που παίρνουμε με το κύκλωμα ενεργό, όταν βραχυκυκλώσουμε
τούς ακροδέκτες Α, Β.
Θεωρήματα Thevenin και Norton
VTH

Να υπολογιστεί η ισχύς στην αντίσταση 𝑅𝐿 = 12.5 Ω στο παρακάτω
κύκλωμα (a) με το θεώρημα Thevenin.
VTH
Παράδειγμα 1b
octave:11> V=12.5*2/(27.5+12.5)
V = 0.62500
octave:12> P=V^2/12.5
P = 0.031250
𝑃 = 31.25 mW

Να υπολογιστεί το ισοδύναμο κατά Thevenin στο παρακάτω κύκλωμα (a) στα σημεία
Α, Β, όταν 𝐸 = 12 V, 𝑅1 = 330 Ω, 𝑅2 = 1 kΩ, 𝑅3 = 560 Ω, 𝑅4 = 820 Ω,
𝑅5 = 100 Ω, και 𝑅6 = 2.2 kΩ.
R5 R1
R1 R2
A
R2
A
E + R4 R6 R5 R4 R6 R3
−
R3
B (b) B
(a)
R5 R1 R2 A R’TH R1 R2 A
E + R4 R6 R3 + V’TH R6 R3
− −
B B
(c) (d)
octave:13> E=12; R1=330; R2=1e3; R3=560; R4=820; R5=100; R6=2.2e3;

octave:14> r1=1/(1/R5+1/R4)
r1 = 89.130
octave:15> r2=r1+R1
r2 = 419.13
octave:16> r3=r2*R6/(r2+R6)
r3 = 352.06
octave:17> r4=r3+R2
r4 = 1352.1
octave:18> Rth=1/(1/r4+1/R3)
Rth = 395.99

Παράδειγμα 2c
R’’TH R2 RTH
A A
+ V’’TH R3 + VTH
− −
(e) B (f) B
Παράδειγμα 2d
octave:19> Rthp = R5*R4/(R5+R4)

Rthp = 89.130
octave:20> Vthp = R4*E/(R4+R5)
Vthp = 10.696
octave:21> Rthpp = R6*(R1+Rthp)/(R6+R1+Rthp)
Rthpp = 352.06
octave:22> Vthpp = R6*Vthp/(R6+R1+Rthp)
Vthpp = 8.9841
octave:23> Rth=R3*(Rthpp+R2)/(R3+Rthpp+R2)
Rth = 395.99
octave:24> Vth=R3*Vthpp/(R3+Rthpp+R2)
Vth = 2.6312

Να υπολογιστεί η ισχύς που καταναλώνεται στην αντίσταση των 4 Ω στο παρακάτω
κύκλωμα χρησιμοποιώντας το θεώρημα Thevenin.
Α 2Ω Γ
12V + 4Ω 1Ω
−
6Ω
Β
1Ω
Α 2Ω Γ Α 2Ω Γ
I1
I3
I2
12V + 1Ω 1Ω
−
6Ω 6Ω
Β Β
1Ω 1Ω
∆ ∆
A
Α,∆ RTH
6Ω VTH + 4Ω
1Ω 2Ω −
1Ω
Β B
Γ

Παράδειγμα 3c
𝑅𝑇 𝐻 = [(6 ∥ 2) + 1] ∥ 1 = 0.714 Ω
octave:25> r1=6*2/(6+2)
r1 = 1.5000
octave:26> r2=r1+1
r2 = 2.5000
octave:27> Rth=r2*1/(r2+1)
Rth = 0.71429
octave:28> r=2*6/(2+6)
r = 1.5000
octave:29> Vgd=r*12/(r+2)
Vgd = 5.1429
octave:30> I2=Vgd/2
I2 = 2.5714
octave:31> Vth=12-I2*1
Vth = 9.4286
Παράδειγμα 3d
𝑉𝑇 𝐻 = 9.43 V
octave:32> Vab=4*Vth/(4+Rth)
Vab = 8
octave:33> P=Vab^2/4
P = 16
𝑃 = 16 W
spice

Να υπολογιστεί η ισχύς στην αντίσταση 𝑅𝐿 = 3 Ω στο παρακάτω κύκλωμα (a) με το
θεώρημα Norton.
4.5Ω A A
4A 1A
1.5Ω 2Ω RL=3Ω 6Ω 2Ω RL=3Ω
(a) B (b) B
A
1A
1.5Ω RL=3Ω
(c) B
Να υπολογιστεί η ισχύς στην αντίσταση 50 Ω στο παρακάτω κύκλωμα (a) με το

θεώρημα Norton και υπέρθεση.
10A
20Ω 40Ω A
A IN RN IAB
50V 50Ω
+ 60Ω 50Ω
−
B
B (b)
(a) 10A
20Ω 40Ω 20Ω 40Ω 20Ω 40Ω
A A A
50V
60Ω RN + 60Ω IN1 60Ω IN2
−
B B B
(c) (d) (e)

• Θέλουμε να μετατρέψουμε το (a) στο (b)

• Η αντίσταση Norton είναι αυτή που φαίνεται με ανοικτούς ακροδέκτες Α,Β και
σβηστές ανεξάρτητες πηγές (c) 𝑅𝑁 = (20 ∥ 60) + 40 = 55 Ω.
• Με υπέρθεση και ενεργή την πηγή τάσης έχουμε το (d). Με μετασχηματισμό σε
πηγή ρεύματος και διαιρέτη ρεύματος 𝐼𝑁1 = 0.68 A.
• Με υπέρθεση και ενεργή την πηγή ρεύματος έχουμε το (e). Στη διακλάδωση στο
Α έχουμε έναν κλάδο με αντίσταση και άλλο κλάδο βραχυκύκλωμα. Προφανώς
𝐼𝑁2 = 10 A.
• Άρα 𝐼𝑁 = 𝐼𝑁1 + 𝐼𝑁2 = 10.68 A.
• Άρα 𝐼𝐴𝐵 = 𝑅𝑁 𝐼𝑁 /(𝑅𝑁 + 50) = 5.59 A και 𝑃50 = 𝐼𝐴𝐵
2
50 = 1564.8 W
Να υπολογιστεί η τάση 𝑉𝐴𝐵 στο παρακάτω κύκλωμα (a) με α) κανόνες Kirchhoff και β)
θεώρημα Thevenin.
2VΒΓ 2VΒΓ
∆ Γ ∆ Γ
24V 3A 24V 3A
+ 4Ω + 4Ω I2
− −
2Ω 2Ω
A B A B
(a) I1 (b)
2VΒΓ RTH
∆ Γ A
24V 3A VTH
+ 4Ω + 2Ω
− −
A B B
(c) (d)

Παράδειγμα 6b - Kirchhoff
Κλαδικά ρεύματα
−𝐼1 + 𝐼2 − 3 = 0 ⎫
} −𝐼1 + 𝐼2 = 3
κόμβος Β:
−2𝑉ΒΓ + 4𝐼2 + 2𝐼1 = 24 ⇒
⎬ 2𝐼1 + 12𝐼2 = 24
αριστερός βρόγχος:
𝑉ΒΓ = −4𝐼2 }
⎭
octave:1> A=[-1 1; 2 12]; b=[3; 24]; I=inv(A)*b

I =
-0.85714
2.14286
octave:2> Vab = -2*I(1)

Vab = 1.7143
Παράδειγμα 6c - Thevenin
𝑉𝐴𝐵|𝑜𝑐 = −24 − 2𝑉ΒΓ + 𝑉ΓΒ = −24 − 3𝑉ΒΓ = −24 − 3(−3 ⋅ 4) = 12 V
2𝑉ΒΓ + 24 = 4𝐼2 ⇒ 2(−4𝐼2 ) + 24 = 4𝐼2 ⇒ 𝐼2 = 2 A

𝐼𝐴𝐵|𝑠𝑐 = 3 − 𝐼2 = 1 A
𝑉𝑇 𝐻
𝑅𝑇 𝐻 = = 12 Ω
𝐼𝑁
2𝑉𝑇 𝐻
𝑉𝐴𝐵 = = 1.714 V
2 + 𝑅𝑇 𝐻

Σημαντική Παρατήρηση
Οι εξαρτημένες πηγές τάσης ή ρεύματος είναι τα μόνα μη γραμμικά

στοιχεία στα μέχρι τώρα κυκλώματά μας. Η διαδικασία εύρεσης
ισοδυνάμου Thevenin / Norton διαφέρει. Πρέπει να βρεθούν:
• η τάση με ανοικτούς ακροδέκτες 𝑉𝑜𝑐 = 𝑉𝑇 𝐻

• το ρεύμα βραχυκυκλώσεως 𝐼𝑠𝑐 = 𝐼𝑁 και
• η αντίσταση Thevenin / Norton είναι τότε ο λόγος
𝑅𝑇 𝐻 = 𝑅𝑁 = 𝑉𝑜𝑐 /𝐼𝑠𝑐 = 𝑉𝑇 𝐻 /𝐼𝑁 .
Σημαντική Παρατήρηση 2
+ +
− −

Topic
1 Ασκήσεις
Μέγιστη μεταφορά ισχύος
H πραγματική πηγή έχει ΗΕΔ 𝐸 και εσωτερική αντίσταση 𝑅𝑠 . Πότε

έχουμε μέγιστη μεταφορά ισχύος από την πηγή στο φορτίο 𝑅𝐿 ;
Rs
E + RL
−
IL

Μέγιστη μεταφορά ισχύος (συνέχεια 2)
Το ρεύμα που περνάει από το φορτίο είναι

𝐸
𝐼𝐿 =
𝑅𝑠 + 𝑅𝐿
και η ισχύς είναι

𝐸 2 𝑅𝐿
𝑃𝐿 = 𝐼𝐿2 𝑅𝐿 =
(𝑅𝑠 + 𝑅𝐿 )2
Ακρότατο 𝑅𝐿,0 η λύση της
𝑑𝑃𝐿
=0
𝑑𝑅𝐿
𝑑 2 𝑃𝐿 𝑑 2 𝑃𝐿
𝑅𝐿,0 ∣ < 0 και ελάχιστο ∣ >0
𝑑𝑅𝐿 𝑑𝑅𝐿
μέγιστο 2 2
𝑅𝐿 =𝑅𝐿,0 𝑅𝐿 =𝑅𝐿,0
𝑑𝑃𝐿 2 1 ⋅ (𝑅𝑠 + 𝑅𝐿 ) − 𝑅𝐿 ⋅ 2 ⋅ (𝑅𝑠 + 𝑅𝐿 )

2
=𝐸 =0 ⇒
𝑑𝑅𝐿 (𝑅𝑠 + 𝑅𝐿 )4
(𝑅𝑠 + 𝑅𝐿 ) ⋅ ((𝑅𝑠 + 𝑅𝐿 ) − 2 ⋅ 𝑅𝐿 ) = 0 ⇒ 𝑅𝐿 = 𝑅𝑠
𝑑 2 𝑃𝐿 2 −1 ⋅ (𝑅𝑠 + 𝑅𝐿 ) − (𝑅𝑠 − 𝑅𝐿 ) ⋅ 3 ⋅ (𝑅𝑠 + 𝑅𝐿 )

3 2
=𝐸
𝑑𝑅𝐿 2 (𝑅𝑠 + 𝑅𝐿 )6
και για 𝑅𝐿 = 𝑅𝑠
𝑑 2 𝑃𝐿 𝐸2
∣ =− <0
𝑑𝑅𝐿 2 (2𝑅𝑠 )3
𝑅𝐿 =𝑅𝑠
άρα 𝑅𝐿,0 = 𝑅𝑠 είναι ακρότατο που οδηγεί σε μέγιστη ισχύ.

Στη γενική περίπτωση όπου έχουμε ένα οποιοδήποτε γραμμικό

κύκλωμα και θέλουμε την μέγιστη ισχύ σε κάποιο φορτίο 𝑅𝐿 ,
αντικαθιστούμε το κύκλωμα (μείον το φορτίο 𝑅𝐿 ) με το ισοδύναμό του
κατά Thevenin, οπότε έχουμε πάλι τη μορφή του απλού βρόχου που
εξετάσαμε προηγουμένως. Μέγιστη ισχύ τώρα έχουμε για 𝑅𝐿 = 𝑅𝑇 𝐻
και η μέγιστη ισχύς είναι
𝑉𝑇2𝐻
𝑃𝐿,μεγ =
4𝑅𝑇 𝐻
Topic
1 Ασκήσεις

Να υπολογισθεί το κατά Thevenin ισοδύναμο ως προς τους

ακροδέκτες Α, Β του παρακάτω κυκλώματος. Να προσδιορισθεί
κατόπιν η τιμή του φορτίου 𝑅𝐿 στους ακροδέκτες Α, Β που
καταναλώνει μέγιστη ισχύ από το κύκλωμα και να βρεθεί η τιμή της.
2Ω 4Ω 1Ω 5V
Γ
A A
+
−
RTH
3V 1Ω VTH
+ 3Ω +
− −
3Ω 6Ω
B
B
∆
Παράδειγμα 1 (συνέχεια 1)
2Ω 4Ω 1Ω 5V 4.67 Ω 1Ω 5V
Γ Γ
A A
+
+
−
−
3V 1Ω 1V
+ 3Ω + 2Ω
− −
3Ω 6Ω
B B
∆ ∆
2Ω 4Ω 1Ω 5V 1.4 Ω 1Ω 5V
Γ Γ
A A
+
+
−
3V 1Ω 0.3V
+ 2Ω +
− −
B B
∆ ∆
A
2.4 Ω
5.3V
+
−
B
𝑅𝐿 = 2.4 Ω
𝑉𝑇2𝐻
𝑃max = = 2.926 W
4𝑅𝑇 𝐻
Δίδεται το παρακάτω κύκλωμα. Να υπολογιστούν:
• Η τάση 𝑉𝐴𝐵 με ανοικτούς τους ακροδέκτες Α, Β.

• Η συνολική αντίσταση κατά Thevenin που φαίνεται στους ανοικτούς ακροδέκτες Α, Β.
• Το ρεύμα βραχυκυκλώσεως 𝐼𝐴𝐵 όταν οι ακροδέκτες Α, Β είναι βραχυκυκλωμένοι.
• Εάν προσθέσουμε ένα φορτίο 𝑅𝐿 μεταξύ των ακροδεκτών Α, Β, ποια είναι η τιμή του
φορτίου έτσι ώστε να έχουμε μέγιστη κατανάλωση ισχύος από το κύκλωμα και ποια είναι
αυτή η ισχύς;
3.5 kΩ 1.2 kΩ 1.8 kΩ
2.3 kΩ
− 12 V
+ + 0.55 kΩ 4.78 kΩ
−
20 V
A
5 kΩ
B 4.6 kΩ 2.91 kΩ

8.5 kΩ
2.3 kΩ
− 12 V
+ + 6.32 kΩ
−
20 V
A
B
3.62 kΩ
5.92 kΩ
2.3 kΩ A
− 12 V −
+ + +
− 20.53 V
8.53 V
A B
B
𝑅𝐿 = 5.92 kΩ
𝑉𝑇2𝐻
𝑃max = = 17.8 mW
4𝑅𝑇 𝐻

Δίδεται το παρακάτω κύκλωμα όπου 𝑖 το κλαδικό ρεύμα μεταξύ Α και Γ. Να υπολογιστούν:
• Η τάση 𝑉𝐴𝐵 με ανοικτούς τους ακροδέκτες Α, Β.

• Το ρεύμα βραχυκυκλώσεως 𝐼𝐴𝐵 όταν οι ακροδέκτες Α, Β είναι βραχυκυκλωμένοι.
• Η συνολική αντίσταση κατά Thevenin που φαίνεται στους ανοικτούς ακροδέκτες Α, Β.
• Εάν προσθέσουμε ένα φορτίο 𝑅𝐿 μεταξύ των ακροδεκτών Α, Β, ποια είναι η τιμή του
φορτίου έτσι ώστε να έχουμε μέγιστη κατανάλωση ισχύος από το κύκλωμα και ποια είναι
αυτή η ισχύς;
4Ω 6V
−
+
6Ω Γ 2Ω
A
i
5Ω 2i
B
i I2
4Ω 6V 4Ω 6V
−
−
+
i
6Ω Γ 2Ω 6Ω Γ 2Ω
A ∆ A ∆
i i i I3
2i 2i I1 2i
5Ω 5Ω
IN
B
B
2i 2i
(a) (b)
Σχήμα: Με κλαδικά ρεύματα

Τα κλαδικά ρεύματα με τον 1ο κανόνα Kirchhoff (κόμβος Γ) φαίνονται καθαρά στο κύκλωμα (a).
Εφαρμόζοντας 2ο κανόνα Kirchhoff στον επάνω βρόγχο ΑΓΔΑ έχουμε:
6 3
6𝑖 − 2𝑖 − 6 + 4𝑖 = 0 ⇒ 𝑖 = = = 0.75 A
8 4
άρα η τάση 𝑉𝐴𝐵 με ανοικτούς τους ακροδέκτες Α, Β (τάση Thevenin 𝑉𝑇 𝐻 ) είναι:
𝑉𝐴𝐵 = 𝑉𝐴Γ + 𝑉Γ𝐵 = 6𝑖 + 2𝑖 ⋅ 5 = 16𝑖 = 12 V
Το ρεύμα βραχυκυκλώσεως 𝐼𝐴𝐵 είναι το ρεύμα Norton. Από κόμβους και βρόγχους στο
κύκλωμα, με Α, Β βραχυκυκλωμένα (κύκλωμα (b)) έχουμε
κόμβος Α: 𝐼2 = 𝑖 + 𝐼 𝑁
κόμβος Β: 𝐼1 + 𝐼𝑁 = 2𝑖
κόμβος Γ: 𝑖 + 𝐼3 = 𝐼 1
κόμβος Δ: 2𝑖 = 𝐼3 + 𝐼2
βρόγχος ΑΓΔΑ: 6𝑖 − 2𝐼3 − 6 + 4𝐼2 = 0
βρόγχος ΑΓΒΑ: 6𝑖 + 5𝐼1 = 0
Από τις παραπάνω εξισώσεις έχουμε:
6𝑖
𝐼1 = −
5
6𝑖 11𝑖
𝐼3 = 𝐼 1 − 𝑖 = − −𝑖=−
5 5
11𝑖 21𝑖
𝐼2 = 2𝑖 − 𝐼3 = 2𝑖 + =
5 5
21𝑖 16𝑖
𝐼𝑁 = 𝐼 2 − 𝑖 = −𝑖=
5 5
11𝑖 21𝑖 30 15
6𝑖 − 2 (− ) − 6 + 4( )=0 ⇒ 𝑖= =
5 5 136 68
A
οπότε
16 15 12
𝐼𝑁 = ⋅ = = 0.706 A
5 68 17
Εφόσον έχουμε εξαρτημένη πηγή στο κύκλωμα, η αντίσταση Thevenin είναι
𝑉𝑇 𝐻 12
𝑅𝑇 𝐻 = = = 17 Ω
𝐼𝑁 12/17

Για μέγιστη κατανάλωση / μεταφορά ισχύος
𝑅𝐿 = 𝑅𝑇 𝐻 = 17 Ω
και η μέγιστη ισχύς είναι
𝑉𝑇2𝐻 122 144

𝑃max = = = = 2.118 W
4𝑅𝑇 𝐻 4 ⋅ 17 68
4Ω 6V 4Ω 6V
−
−
+
6Ω Γ 2Ω 6Ω Γ 2Ω
A ∆ A ∆
i i
5Ω 2i 5Ω 2i
IN
B B
(a) (b)
Σχήμα: Με κομβική ανάλυση

𝑉Γ 𝑉 − 𝑉Δ ⎫
−𝑖 + + Γ = 0 }
5 2 }
}
}
𝑉 − 𝑉Γ
𝑖+ Δ
2
− 2𝑖 = 0 ⎬⇒
}
}
(6 + 𝑉Δ ) − 𝑉Γ }
𝑖 = }
10 ⎭
1 1 1 1 1 6 ⎫
𝑉Γ ( + + ) − 𝑉Δ ( + ) = }
}
10 5 2 10 2 10
1 1 1 1 6 ⎬⇒
}
}
𝑉Γ ( − ) + 𝑉Δ (− + ) =
10 2 10 2 10 ⎭
𝑉Γ = 7.5 V 𝑉Δ = 9 V 𝑖 = 0.75 A 𝑉𝑇 𝐻 = 6𝑖 + 𝑉Γ = 12 V
octave:19> A=[1/10+1/5+1/2 -(1/10+1/2); 1/10-1/2 -1/10+1/2]

A =
0.80000 -0.60000
-0.40000 0.40000
octave:20> b=[6/10; 6/10]

b =
0.60000
0.60000
V =
7.5000
9.0000
octave:22> i=((6+V(2))-V(1))/10
i = 0.75000
octave:23> Vac=i*6
Vac = 4.5000
octave:24> Vab=Vac+V(1)
Vab = 12.000

𝑉Γ 𝑉 𝑉 − 𝑉Δ ⎫
+ Γ + Γ = 0 }
6 5 2 }
}
}
6 + 𝑉Δ 𝑉 − 𝑉Γ
4
+ Δ
2
− 2𝑖 = 0 ⎬⇒
}
}
𝑉Γ }
𝑖 = − }
6 ⎭
1 1 1 1 ⎫
𝑉Γ ( + + ) − 𝑉Δ = 0 }
}
6 5 2 2 ⇒
1 1 1 1 ⎬
6 }
𝑉Γ (− + ) + 𝑉Δ ( + ) = − }
2 3 4 2 4 ⎭
6 + 𝑉Δ 𝑉
𝐼𝑁 = + Γ = 0.706 A
4 6
𝑉𝑇 𝐻
𝑅𝑇 𝐻 = = 17 Ω
𝐼𝑁
octave:30> A=[1/6+1/5+1/2 -1/2; -1/2+1/3 1/4+1/2]

A =
0.86667 -0.50000
-0.16667 0.75000
octave:31> b=[0; -6/4]

b =
0.00000
-1.50000
V =
-1.3235
-2.2941
octave:33> In=(6+V(2))/4 + V(1)/6

In = 0.70588
octave:34> Rth=Vab/In
Rth = 17.000

Στο παρακάτω κύκλωμα, να υπολογιστεί η τάση 𝑉𝐴𝐵 |𝑜𝑐 με ανοικτούς τους ακροδέκτες Α και Β.
Επίσης, με κλειστούς τους ακροδέκτες Α και Β να υπολογιστεί το ρεύμα βραχυκυκλώσεως
𝐼𝐴𝐵|𝑠𝑐 . Να υπολογιστεί κατόπιν το ρεύμα 𝐼0 που διέρχεται από ένα φορτίο 𝑅𝐿 = 8.6 kΩ όταν
αυτό τοποθετηθεί μεταξύ των Α και Β. Τέλος, να υπολογιστεί η τιμή του 𝑅𝐿 έτσι ώστε να έχουμε
μέγιστη κατανάλωση ισχύος και να ευρεθεί η μέγιστη αυτή ισχύς.
16.8 V 8.38 kΩ 9.82 kΩ

A
−
+
2.13 kΩ 3.4 mA 5.87 V

7.05 kΩ +
− −
+
8.3 V
B
5.25 kΩ
16.8 V 8.38 kΩ 9.82 kΩ

A
−
+
2.13 kΩ 3.4 mA 5.87 V

7.05 kΩ +
− −
+
8.3 V
B
5.25 kΩ
16.8 V 16.8 V
A A A
−
−
+
7.07 kΩ
2.13 kΩ 12.5 kΩ 1.82 kΩ

12.1 V +
−
− −
+ + +
8.3 V 16.4 V − 4.7 V
B B B
5.25 kΩ 5.25 kΩ

octave:1> i1=5.87/9.82
i1 = 0.59776
octave:2> i2=i1+3.4
i2 = 3.9978
octave:3> r1 = 9.82*7.05/(9.82+7.05)
r1 = 4.1038
octave:4> v1=i2*r1
v1 = 16.406
octave:5> r2=r1+8.38
r2 = 12.484
octave:6> Em = (16.4/12.5-8.3/2.13)/(1/12.5+1/2.13)
Em = -4.7039
octave:7> Rm=1/(1/12.5+1/2.13)
Rm = 1.8199
octave:8> Vth=16.8-4.7
Vth = 12.100
octave:9> Rth=1.82+5.25
Rth = 7.0700
octave:10> In=Vth/Rth
In = 1.7115
octave:11> I0=Rth*In/(Rth+8.6)
I0 = 0.77218
octave:12> Pmax=Vth^2/(4*Rth)
Pmax = 5.1772
𝑉𝑇 𝐻 = 12.1 V 𝑅𝑇 𝐻 = 7.07 kΩ 𝐼𝑁 = 1.71 mA
𝐼0 = 0.772 mA
𝑃max = 5.18 mW

Διάλεξη 06
Outline
1 Ασκήσεις
2 Επανάληψη μιγαδικών
3 Εναλλασσόμενο

Topic
1 Ασκήσεις
Topic
1 Ασκήσεις

Αναπαράσταση μιγαδικών
• Καρτεσιανή μορφή
𝑧 = 𝑥 + 𝑗𝑦
√
όπου 𝑗 = −1 η φανταστική μονάδα, 𝑥 είναι το πραγματικό μέρος του 𝑧 και 𝑦
είναι το φανταστικό μέρος του 𝑧.
𝑥 = ℜ𝑒{𝑧} 𝑦 = ℑ𝑚{𝑧}
• Ιδιότητες φανταστικής μονάδας
1
= −𝑗
𝑗
𝑗2 = −1
𝑗3 = 𝑗 ⋅ 𝑗2 = −𝑗
𝑗4 = 𝑗2 ⋅ 𝑗 2 = 1
𝑗5 = 𝑗 ⋅ 𝑗4 = 𝑗
⋮
𝑗𝑛+4 = 𝑗𝑛
Αναπαράσταση μιγαδικών (συνέχεια 1)
Im
z
jy
r y
x Re

Αναπαράσταση μιγαδικών (συνέχεια 2)
• Πολική μορφή
𝑧 = |𝑧| /𝜃 = 𝑟 /𝜃
𝑦
όπου
𝑟 = √𝑥2 + 𝑦2 𝜃 = tan−1
𝑥
ή
𝑥 = 𝑟 cos 𝜃 𝑦 = 𝑟 sin 𝜃
και
𝑧 = 𝑥 + 𝑗𝑦 = 𝑟 /𝜃 = 𝑟 cos 𝜃 + 𝑗𝑟 sin 𝜃
• Εκθετική μορφή
𝑧 = 𝑟𝑒𝑗𝜃 = 𝑟(cos 𝜃 + 𝑗 sin 𝜃)
Μετατροπές
Im
z z
2 1
r2 r1
θ2
θ1
Re
θ3 θ4
r3 r4
z3 z4

Μετατροπές (συνέχεια 1)
Στην μετατροπή από καρτεσιανή σε πολική μορφή χρειάζεται προσοχή στον

προσδιορισμό της σωστής τιμής της γωνίας 𝜃 ανάλογα με το τεταρτημόριο όπου
βρίσκεται ο μιγαδικός αριθμός. Υπάρχουν τέσσερις δυνατότητες:
𝑦
𝑧 = 𝑥 + 𝑗𝑦 𝜃 = tan−1
𝑥
1o τετ
𝑦
𝑧 = −𝑥 + 𝑗𝑦 𝜃 = 180∘ − tan−1
𝑥
2o τετ
𝑦 𝑦
𝑧 = −𝑥 − 𝑗𝑦 𝜃 = 180∘ + tan−1 𝜃 = −180∘ + tan−1
𝑥 𝑥
ή 3o τετ
𝑦 𝑦
𝑧 = 𝑥 − 𝑗𝑦 𝜃 = 360∘ − tan−1 𝜃 = − tan−1
𝑥 𝑥
ή 4o τετ
όπου 𝑥 > 0, 𝑦 > 0.
Να εκφράσετε τον 𝑧1 = 6 + 𝑗8 σε πολική και εκθετική μορφή.
Ο 𝑧1 = 6 + 𝑗8 ανήκει στο πρώτο τεταρτημόριο επομένως
√ 8
𝑟1 = √62 + 82 = 100 = 10 𝜃1 = tan−1 = 53.13∘
6
Η πολική μορφή είναι 𝑧1 = 10 /53.13∘ και η εκθετική 𝑧1 = 10𝑒𝑗53.13 .

∘
>> z1=6+j*8
z1 = 6 + 8i
>> r1=sqrt(real(z1)^2 + imag(z1)^2)
r1 = 10
>> r1=abs(z1)
r1 = 10
>> theta1 = atan(imag(z1)/real(z1))*180/pi
theta1 = 53.130
>> theta1 = atan2(imag(z1),real(z1))*180/pi
theta1 = 53.130
>> theta1 = angle(z1)*180/pi
theta1 = 53.130

Να εκφράσετε τον 𝑧2 = −6 + 𝑗8 σε πολική και εκθετική μορφή.
Ο 𝑧2 = −6 + 𝑗8 ανήκει στο δεύτερο τεταρτημόριο επομένως
√ 8
𝑟2 = √(−6)2 + 82 = 100 = 10 𝜃2 = 180∘ − tan−1 = 126.87∘
6
Η πολική μορφή είναι 𝑧2 = 10 /126.87∘ και η εκθετική 𝑧2 = 10𝑒𝑗126.87 .

∘
>> z2=-6+j*8
z2 = -6 + 8i
>> r2=abs(z2)
r2 = 10
theta2 = -53.130
theta2 = 126.87
theta2 = 126.87
Να εκφράσετε τον 𝑧3 = −6 − 𝑗8 σε πολική και εκθετική μορφή.
Ο 𝑧3 = −6 − 𝑗8 ανήκει στο τρίτο τεταρτημόριο επομένως

√ 8
𝑟3 = √(−6)2 + (−8)2 = 100 = 10 𝜃3 = 180∘ + tan−1 = 233.13∘
6
Η πολική μορφή είναι 𝑧3 = 10 /233.13∘ και η εκθετική 𝑧3 = 10𝑒𝑗233.13 . Επίσης σωστό είναι
∘
8
𝜃3 = −180∘ + tan−1 = −126.87∘
6
και πολική μορφή 𝑧3 = 10 /−126.87∘ και εκθετική 𝑧3 = 10𝑒−𝑗126.87 .
∘
>> z3=-6-j*8
z3 = -6 - 8i
>> r3=abs(z3)
r3 = 10
theta3 = 53.130
theta3 = -126.87
theta3 = -126.87

Να εκφράσετε τον 𝑧4 = 6 − 𝑗8 σε πολική και εκθετική μορφή.
Ο 𝑧4 = 6 − 𝑗8 ανήκει στο τέταρτο τεταρτημόριο επομένως

√ 8
𝑟4 = √62 + (−8)2 = 100 = 10 𝜃4 = 360∘ − tan−1 = 306.87∘
6
Η πολική μορφή είναι 𝑧4 = 10 /306.87∘ και η εκθετική 𝑧4 = 10𝑒𝑗306.87 . Επίσης σωστό είναι
∘
8
𝜃4 = − tan−1 = −53.13∘
6
και πολική μορφή 𝑧4 = 10 /−53.13∘ και εκθετική 𝑧4 = 10𝑒−𝑗53.13 .
∘
>> z4=6-j*8
z4 = 6 - 8i
>> r4=abs(z4)
r4 = 10
theta4 = -53.130
theta4 = -53.130
theta4 = -53.130
Κομπιουτεράκι

Κομπιουτεράκι 2
Να εκφράσετε τους παρακάτω μιγαδικούς αριθμούς σε καρτεσιανή μορφή.

𝑧1 = 12 /−60∘ , 𝑧2 = −50 /285∘ , 𝑧3 = 8𝑒𝑗10 , 𝑧4 = 20𝑒−𝑗𝜋/3 .
∘
>> z1=12*exp(-j*60*pi/180)
z1 = 6.0000 - 10.3923i
>> z2=-50*exp(j*285*pi/180)
z2 = -12.941 + 48.296i
>> z3=8*exp(j*10*pi/180)
z3 = 7.8785 + 1.3892i
>> z4=20*exp(-j*pi/3)
z4 = 10.000 - 17.321i

Αριθμητικές πράξεις
Δυο μιγαδικοί αριθμοί 𝑧1 = 𝑥1 + 𝑗𝑦1 , 𝑧2 = 𝑥2 + 𝑗𝑦2 είναι ίσοι αν και μόνον αν και τα
πραγματικά και τα φανταστικά τους μέρη είναι αντιστοίχως ίσα
𝑥1 = 𝑥 2 και 𝑦1 = 𝑦2
Ο συζυγής μιγαδικός του μιγαδικού αριθμού 𝑧 = 𝑥 + 𝑗𝑦 = 𝑟 /𝜃 = 𝑟𝑒𝑗𝜃 είναι
𝑧∗ = 𝑥 − 𝑗𝑦 = 𝑟 /−𝜃 = 𝑟𝑒−𝑗𝜃
Δοθέντων δυο μιγαδικών αριθμών 𝑧1 = 𝑥1 + 𝑗𝑦1 και 𝑧2 = 𝑥2 + 𝑗𝑦2 το άθροισμά τους

είναι
𝑧1 + 𝑧2 = (𝑥1 + 𝑥2 ) + 𝑗(𝑦1 + 𝑦2 )
και η διαφορά τους
𝑧1 − 𝑧2 = (𝑥1 − 𝑥2 ) + 𝑗(𝑦1 − 𝑦2 )
Αριθμητικές πράξεις (συνέχεια 1)
Στην πράξη, η πρόσθεση και αφαίρεση μεταξύ μιγαδικών αριθμών γίνεται πιο απλά
στην καρτεσιανή τους μορφή. Ο πολλαπλασιασμός όμως και η διαίρεση γίνονται πιο
απλά στην πολική ή εκθετική τους μορφή
𝑧1 𝑧2 = 𝑟1 𝑟2 /𝜃1 + 𝜃2
𝑧1 𝑟
= 1 /𝜃1 − 𝜃2
𝑧2 𝑟2
Εναλλακτικά, στην καρτεσιανή μορφή
𝑧1 𝑧2 = (𝑥1 + 𝑗𝑦1 )(𝑥2 + 𝑗𝑦2 ) = (𝑥1 𝑥2 − 𝑦1 𝑦2 ) + 𝑗(𝑥1 𝑦2 + 𝑥2 𝑦1 )
𝑧1 𝑥 + 𝑗𝑦1 𝑥 + 𝑗𝑦1 𝑥 − 𝑗𝑦2 𝑥 𝑥 + 𝑦1 𝑦2 𝑥 𝑦 − 𝑥 1 𝑦2

= 1 =( 1 )( 2 ) = 1 22 + 𝑗 2 12
𝑧2 𝑥2 + 𝑗𝑦2 𝑥2 + 𝑗𝑦2 𝑥2 − 𝑗𝑦2 𝑥2 + 𝑦2
2
𝑥2 + 𝑦22

Άσκηση 1
Εάν 𝐴 = 2 + 𝑗5, 𝐵 = 4 − 𝑗6 να βρείτε, α) 𝐴∗ (𝐴 + 𝐵), β) (𝐴 + 𝐵)/(𝐴 − 𝐵).
Εάν 𝐴 = 2 + 𝑗5 τότε 𝐴∗ = 2 − 𝑗5 και
𝐴 + 𝐵 = (2 + 4) + 𝑗(5 − 6) = 6 − 𝑗
οπότε
𝐴∗ (𝐴 + 𝐵) = (2 − 𝑗5)(6 − 𝑗) =
5.385 /−68.2∘ ⋅ 6.083 /−9.46∘ =
32.757 /−77.66∘ = 7 − 𝑗32
Ομοίως
𝐴 − 𝐵 = (2 − 4) + 𝑗[5 − (−6)] = −2 + 𝑗11
οπότε
𝐴+𝐵 6−𝑗 6.083 /−9.46∘
= = = 0.544 /−109.765∘ = −0.184 − 𝑗0.512
𝐴−𝐵 −2 + 𝑗11 11.18 /100.305∘
Άσκηση 2
Υπολογίστε τις τιμές των παραστάσεων
(2 + 𝑗5) ⋅ (8𝑒𝑗10 ) 𝑗(3 − 𝑗4)∗

∘
2 + 𝑗4 + 2 /−40∘ (−1 + 𝑗6)(2 + 𝑗)2

και
Έχουμε
(2 + 𝑗5) ⋅ (8𝑒𝑗10 ) 5.385 /68.2∘ ⋅ 8 /10∘
∘
= =
2 + 𝑗4 + 2 /−40∘ 2 + 𝑗4 + 1.532 − 𝑗1.285
43.08 /78.2∘ 43.08 /78.2∘
= = 9.67 /40.65∘ = 7.34 + 𝑗6.30
3.532 + 𝑗2.715 /
4.455 37.55 ∘
Επίσης
𝑗(3 − 𝑗4)∗ 𝑗(3 + 𝑗4)
= =
(−1 + 𝑗6)(2 + 𝑗)2 (−1 + 𝑗6)(2 + 𝑗)(2 + 𝑗)
1 /90∘ ⋅ 5 /53.13∘
=
6.083 /99.462∘ ⋅ 2.236 /26.565∘ ⋅ 2.236 /26.565∘
5 /143.13∘
= 0.164 /−9.47∘ = 0.162 − 𝑗0.027
/
30.413 152.6 ∘

Άσκηση 2 (συνέχεια 1)
>> (2+j*5)*8*exp(j*10*pi/180)/(2+j*4+2*exp(-j*40*pi/180))
ans = 7.3368 + 6.3009i
>> j*conj(3-j*4) / ( (-1+j*6)*(2+j)^2 )
ans = 0.162162 - 0.027027i
Χρήσιμες σχέσεις
Σχέσεις του Euler
𝑒𝑗𝜃 = cos 𝜃 + 𝑗 sin 𝜃 και 𝑒−𝑗𝜃 = cos 𝜃 − 𝑗 sin 𝜃
𝑒𝑗𝜃 + 𝑒−𝑗𝜃 𝑒𝑗𝜃 − 𝑒−𝑗𝜃

cos 𝜃 = sin 𝜃 =
2 2𝑗
και
Για 𝑧 = 𝑥 + 𝑗𝑦 = 𝑟 /𝜃 έχουμε
𝑧𝑧∗ = 𝑥2 + 𝑦2 = 𝑟2
√ √
= 𝑟 /𝜃/2
1/2
𝑧 = √𝑥 + 𝑗𝑦 = (𝑟𝑒𝑗𝜃 )
𝑧𝑛 = (𝑥 + 𝑗𝑦)𝑛 = 𝑟𝑛 /𝑛𝜃 = 𝑟𝑛 𝑒𝑗𝑛𝜃 = 𝑟𝑛 [cos(𝑛𝜃) + 𝑗 sin(𝑛𝜃)]
𝑧1/𝑛 = (𝑥 + 𝑗𝑦)1/𝑛 = 𝑟1/𝑛 /𝜃/𝑛 + 2𝜋𝑘/𝑛 όπου 𝑘 = 0, 1, ...𝑛 − 1
ln(𝑟𝑒𝑗𝜃 ) = ln 𝑟 + ln 𝑒𝑗𝜃 = ln 𝑟 + 𝑗𝜃 + 𝑗2𝑘𝜋 όπου 𝑘 = 0, ±1, ±2, ...
Προσοχή στο τελευταίο. Το μαθηματικό υπόβαθρο (complex logarithm) μπορεί να γίνει
αρκετά σύνθετο.
𝑒±𝑗𝜋 = −1 𝑒±𝑗2𝜋 = 1
𝑒𝑗𝜋/2 = 𝑗 𝑒−𝑗𝜋/2 = −𝑗

Topic
1 Ασκήσεις
Ορισμός Εναλλασσομένου Ρεύματος
Εναλλασσόμενο ρεύμα είναι το ρεύμα που επαναλαμβάνε-

ται περιοδικά στο χρόνο και διαγράφει ίσες θετικές και αρ-
νητικές επιφάνειες σε μια περίοδο.
Σύμβολα συνεχούς: 𝐼 για ρεύμα, 𝑉 για τάση
Σύμβολα εναλλασσομένου: 𝑖 ή 𝑖(𝑡) για ρεύμα, 𝑣 ή 𝑣(𝑡) για τάση

Σύνθεση
Η πιο απλή μορφή εναλλασσομένου: 𝑦(𝑡) = 𝑦0 sin(𝜔𝑡 + 𝜃)
y(t)
y0
περιοδος
πλατος T
−θ/ω t
Με σύνθεση Fourier μπορούμε να συνθέσουμε οποιαδήποτε μορφή εναλλασσομένου

ρεύματος από ημίτονα με διαφορετικά πλάτη, συχνότητες και αρχικές φάσεις. Με
ανάλυση Fourier μπορούμε να αναλύσουμε οποιοδήποτε εναλλασσόμενο ρεύμα σε
ημίτονα (αρμονικές).
Ενεργός Τιμή
• Το ρεύμα που διαρρέει μια ωμική αντίσταση αναπτύσσει θερμότητα (φαινόμενο

Joule). Ορίζουμε ενεργό τιμή εναλλασσομένου ρεύματος, την τιμή της
αντίστοιχης τάσης ή ρεύματος του συνεχούς ρεύματος που έχει τα ίδια θερμικά
αποτελέσματα με το εναλλασσόμενο σε μια ωμική αντίσταση.
• Τρόπος υπολογισμού για διάφορα είδη εναλλασσομένου:
• Σε περιοδικές συναρτήσεις (και το εναλλασσόμενο είναι περιοδική συνάρτηση),
𝑓(𝑡) = 𝑓(𝑡 + 𝑘𝑇 ), 𝑘 = 0, ±1, ±2, …, με περίοδο 𝑇 , η ενεργός τιμή της
συνάρτησης (rms - root mean square) είναι ένας σταθερός πραγματικός αριθμός
που ορίζεται ως:
1
𝑇
𝑓rms =√ ∫ |𝑓(𝑡)|2 𝑑𝑡
𝑇 0

Ενεργός Τιμή (συνέχεια 1)
Τρία κοινά είδη εναλλασσομένου
f(t) f(t) f(t)
(T/4,f0)
f0 T f0 T f0 (T,0)
0 T/2 0 T/2 0 T/2 T
t t (0,0) t
(3T/4,-f0)
𝑓rms = 𝐾𝑓0
Ενεργός Τιμή ημιτόνου
1
𝑇
𝑓rms = √ ∫ |𝑓(𝑡)|2 𝑑𝑡
𝑇 0
όπου 𝑓(𝑡) = 𝑓0 sin(𝜔𝑡) με 𝜔 = 2𝜋/𝑇 . Έχουμε τότε
1 − cos(2𝜔𝑡)
𝑇 𝑇
∫ sin (𝜔𝑡)𝑑𝑡 = ∫
2
𝑑𝑡 =
0 0 2
1 1 1 1
𝑇 𝑇 𝑇
= ∫ 𝑑𝑡 − ∫ cos(2𝜔𝑡)𝑑𝑡 = (𝑇 − 0) − ∫ cos(2𝜔𝑡)𝑑(2𝜔𝑡) =
2 0 2 0 2 4𝜔 0
𝑇
𝑇 1 𝑇 1 2𝜋 𝑇
= − sin(2𝜔𝑡)∣ = − [sin(2 𝑇 ) − sin 0] =
2 4𝜔 2 4𝜔 𝑇 2
0
εφόσον τα ημίτονα μηδενίζονται. Οπότε
1 𝑇 𝑓02 𝑓 1
𝑓rms = √ = √0 ⇒ 𝐾 = √
𝑇 2 2 2

Ενεργός Τιμή τετραγωνικού παλμού
⎧ 𝑓0 για 0 ≤ 𝑡 < 𝑇 /2
{
𝑓(𝑡) = ⎨
{
⎩ −𝑓0 για 𝑇 /2 ≤ 𝑡 < 𝑇
𝑇 𝑇
𝑇 𝑇 /2 𝑇
∫ |𝑓(𝑡)| 𝑑𝑡 = ∫ 2
𝑓02 𝑑𝑡 + ∫ 𝑓02 𝑑𝑡 = 𝑓02 ( + ) = 𝑓02 𝑇 ⇒
0 0 𝑇 /2 2 2
1 1
𝑇
𝑓rms =√ ∫ |𝑓(𝑡)|2 𝑑𝑡 = √ 𝑓02 𝑇 = 𝑓0 ⇒ 𝐾 = 1
𝑇 0 𝑇
Ενεργός Τιμή τριγωνικού παλμού
Εδώ έχουμε
⎧ 4𝑓0
{ 𝑡 για 0 ≤ 𝑡 < 𝑇 /4
{ 𝑇
{
{ 4𝑓0
𝑓(𝑡) =
⎨ 2𝑓0 − 𝑇
𝑡 για 𝑇 /4 ≤ 𝑡 < 3𝑇 /4
{
{
{ 4𝑓0
{ −4𝑓 + 𝑡 για 3𝑇 /4 ≤ 𝑡 < 𝑇
⎩ 0
𝑇
με
𝑇 𝑇 /4 23𝑇 /4 𝑇 2 2
4𝑓0 4𝑓 4𝑓
∫ |𝑓(𝑡)|2 𝑑𝑡 = ∫ ( 𝑡) 𝑑𝑡 + ∫ (2𝑓0 − 0 𝑡) 𝑑𝑡 + ∫ (−4𝑓0 + 0 𝑡) 𝑑𝑡
0 0 𝑇 𝑇 /4 𝑇 3𝑇 /4 𝑇
𝑇 /4 2 2 𝑇 /4 2
4𝑓 4𝑓 𝑡3 4𝑓0 1 𝑇 3 𝑓2 𝑇
∫ ( 0 𝑡) 𝑑𝑡 = ( 0 ) [ ] =( ) ( ) = 0
0 𝑇 𝑇 3 0 𝑇 3 4 12
2 3𝑇 /4 2
4𝑓0 4 2 4 4𝑓
(2𝑓0 − 𝑡) = 4𝑓0 (1 + 2 𝑡 − 𝑡) ⇒ ∫
2 (2𝑓0 − 0 𝑡) 𝑑𝑡 =
𝑇 𝑇 𝑇 𝑇 /4 𝑇

Ενεργός Τιμή τριγωνικού παλμού (συνέχεια 1)
3𝑇 /4 3𝑇 /4
⎛ 3𝑇 /4 4 𝑡3 4 𝑡2 ⎞ 𝑓2 𝑇
= 4𝑓02 ⎜[𝑡]𝑇 /4 + 2 [ ] − [ ] ⎟=…= 0
𝑇 3 𝑇 /4 𝑇 2 𝑇 /4 6
⎝ ⎠
2
4𝑓0 𝑡 2
𝑡2 2𝑡
(−4𝑓0 + 𝑡) = (4𝑓0 ) ( − 1) = (4𝑓0 )2 ( 2 + 1 −
2 )⇒
𝑇 𝑇 𝑇 𝑇
𝑇 2 𝑇 𝑇
4𝑓 1 𝑡3 2 𝑡2 𝑓02 𝑇
∫ (−4𝑓0 + 0 𝑡) 𝑑𝑡 = (4𝑓0 )2 ( 2 [ ] + [𝑡]𝑇 − [ ] ) = … =
3𝑇 /4 𝑇 𝑇 3 3𝑇 /4 3𝑇 /4 𝑇 2 3𝑇 /4 12
Οπότε τελικά
1 𝑇
𝑓rms = √ ∫ |𝑓(𝑡)|2 𝑑𝑡 =
𝑇 0
1 𝑓02 𝑇 𝑓2 𝑇 𝑓2 𝑇 1 𝑓 1
=√ ( + 0 + 0 ) = √𝑓02 = √0 ⇒ 𝐾 = √
𝑇 12 6 12 3 3 3
Άλλες τιμές - Ισχύς και Ενέργεια
• Μέση αριθμητική τιμή:

1
𝑇
𝑓= ∫ 𝑓(𝑡)𝑑𝑡
𝑇 0
• Μέση αριθμητική τιμή ανορθωμένου:
1 1 2
𝑇 𝑇 /2 𝑇 /2
|𝑓| = ∫ |𝑓(𝑡)|𝑑𝑡 = ∫ |𝑓(𝑡)|𝑑𝑡 = ∫ |𝑓(𝑡)|𝑑𝑡
𝑇 0 𝑇 /2 0 𝑇 0
• Ισχύς και Ενέργεια:

𝑝(𝑡) = 𝑣(𝑡) ⋅ 𝑖(𝑡)
και εφόσον η ισχύς είναι πάντα ο ρυθμός μεταβολής της ενέργειας, η ενέργεια
που «δίνει» ή «παίρνει» κάποιο στοιχείο τη χρονική στιγμή 𝑡 είναι
𝑡
𝑤(𝑡) = ∫ 𝑝(𝑡)𝑑𝑡
−∞

Ο πυκνωτής στο εναλλασσόμενο
Ο πυκνωτής (capacitor) είναι ένα ηλεκτρικό στοιχείο που αποτελείται από δυο
αγώγιμες επιφάνειες (οπλισμοί) με διηλεκτρικό υλικό ανάμεσά τους. Εάν συνδεθεί
κάποια πηγή στα άκρα του πυκνωτή, ο ένας οπλισμός θα φορτιστεί με θετικό φορτίο
και ο άλλος με αρνητικό. Το ολικό φορτίο στον πυκνωτή είναι ανάλογο με την τάση στα
άκρα του
𝑞 = 𝐶𝑣
όπου η σταθερά αναλογίας 𝐶 είναι η χωρητικότητα του πυκνωτή με διαστάσεις
Coulomb ανά Volt ή Farad (F).
v(t) v(t)
Ο πυκνωτής στο εναλλασσόμενο (συνέχεια 1)

• Η διαφορά φορτίου μεταξύ των οπλισμών δημιουργεί ηλεκτρικό πεδίο που
μπορεί να αποθηκεύσει ενέργεια.
• Λόγω του διηλεκτρικού μεταξύ των οπλισμών, δεν υπάρχει κίνηση ηλεκτρικών
φορτίων μεταξύ τους.
• Αν μεταβάλλεται το φορτίο στους οπλισμούς, τότε μεταβάλλεται και το ηλεκτρικό
πεδίο, και είναι σαν να διέρχεται ρεύμα
𝑑𝑞 𝑑𝑣(𝑡)
𝑖(𝑡) = =𝐶
𝑑𝑡 𝑑𝑡
• Με αντιστροφή, και για 𝑣(−∞) = 0
1
𝑡
𝑣(𝑡) = ∫ 𝑖 𝑑𝑡
𝐶 −∞
• Επίσης, για αρχική τάση σε κάποιο χρόνο 𝑡0
1 1 1
𝑡
0 𝑡 𝑡
𝑣(𝑡) = ∫ 𝑖 𝑑𝑡 + ∫ 𝑖 𝑑𝑡 = 𝑣(𝑡0 ) + ∫ 𝑖 𝑑𝑡
𝐶 −∞ 𝐶 𝑡0 𝐶 𝑡0

Σχέση ρεύματος - τάσης

𝑑𝑣(𝑡)
𝑖(𝑡) = 𝐶
𝑑𝑡
Ισχύς
𝑑𝑣(𝑡)
𝑝(𝑡) = 𝑣(𝑡)𝑖(𝑡) = 𝐶 𝑣(𝑡)
𝑑𝑡
Ενέργεια
𝑣(𝑡)
𝑑𝑣(𝑡) 1
𝑡 𝑡
𝑤𝐶 (𝑡) = ∫ 𝐶 𝑣(𝑡) 𝑑𝑡 = ∫ 𝐶 𝑣(𝑡) 𝑑𝑣(𝑡) = 𝐶 𝑣2 (𝑡)∣ ⇒
−∞ 𝑑𝑡 −∞ 2
𝑣(−∞)
1
𝑤𝐶 (𝑡) = 𝐶 𝑣2 (𝑡)
2
J
εφόσον 𝑣(−∞) = 0.
• Ιδανικός πυκνωτής
• Πραγματικός πυκνωτής
• Οι πυκνωτές μπορεί να έχουν σταθερή ή μεταβλητή τιμή
χωρητικότητος με συνήθεις τιμές της τάξεως των mF μέχρι pF και
έχουν πολλές εφαρμογές στα ηλεκτρικά κυκλώματα
• Στο συνεχές, στη σταθερή κατάσταση, ο πυκνωτής δρα σαν
διακόπτης / ανοικτό κύκλωμα.

Το πηνίο στο εναλλασσόμενο
Πηνίο (inductor) είναι ένα ηλεκτρικό στοιχείο που αποτελείται από αγωγό τυλιγμένο
συνήθως γύρω από κάποιον κυλινδρικό σιδηρομαγνητικό πυρήνα. Σύμφωνα με το
φαινόμενο επαγωγής, μεταβαλλόμενο μαγνητικό πεδίο που προέρχεται από
μεταβαλλόμενο ηλεκτρικό ρεύμα, προκαλεί την δημιουργία τάσης στα άκρα του πηνίου
σύμφωνα με τη σχέση
𝑑𝑖(𝑡)
𝑣(𝑡) = 𝐿
𝑑𝑡
όπου η σταθερά αναλογίας 𝐿 είναι η αυτεπαγωγή του πηνίου (συνήθως συντομεύεται
απλώς σε επαγωγή) με διαστάσεις Volt-second ανά Ampere ή Henry (H).
v(t)
Το πηνίο στο εναλλασσόμενο (συνέχεια 1)
Σχέση ρεύματος - τάσης
1 1
𝑡 𝑡
𝑖(𝑡) = ∫ 𝑣(𝑡)𝑑𝑡 = 𝑖(𝑡0 ) + ∫ 𝑣(𝑡)𝑑𝑡
𝐿 −∞ 𝐿 𝑡0
Ισχύς
𝑑𝑖(𝑡)
𝑝(𝑡) = 𝑣(𝑡)𝑖(𝑡) = 𝐿 𝑖(𝑡)
𝑑𝑡
Ενέργεια
𝑖(𝑡)
𝑑𝑖(𝑡) 1
𝑡 𝑡
𝑤𝐿 (𝑡) = ∫ 𝐿 𝑖(𝑡) 𝑑𝑡 = ∫ 𝐿 𝑖(𝑡) 𝑑𝑖(𝑡) = 𝐿 𝑖2 (𝑡)∣ ⇒
−∞ 𝑑𝑡 −∞ 2
𝑖(−∞)
1
𝑤𝐿 (𝑡) = 𝐿 𝑖2 (𝑡)
2
J
εφόσον 𝑖(−∞) = 0.

Πυκνωτές σε σειρά
v1(t) v2(t) v3(t) vn(t)

v(t) v(t)
Από τον κανόνα τάσεων του Kirchhoff στο βρόχο έχουμε
1 𝑛 𝑡
𝑣(𝑡) = 𝑣1 (𝑡) + 𝑣2 (𝑡) + 𝑣3 (𝑡) + … + 𝑣𝑛 (𝑡) = ∑ ( ∫ 𝑖𝑘 (𝑡)𝑑𝑡 + 𝑣𝑘 (𝑡0 )) =
𝑘=1
𝐶 𝑘 𝑡0
1 1
𝑛 𝑡 𝑡
∑( ) ∫ 𝑖(𝑡)𝑑𝑡 + 𝑣(𝑡0 ) = ∫ 𝑖(𝑡)𝑑𝑡 + 𝑣(𝑡0 ) ⇒
𝑘=1
𝐶 𝑘 𝑡0 𝐶ολ 𝑡0
1 𝑛
1
= ∑( )
𝐶ολ 𝑘=1
𝐶𝑘
δηλ. πυκνωτές σε σειρά είναι σαν ωμικές αντιστάσεις παράλληλα.
Πυκνωτές παράλληλα
v(t) v(t)
Από τον κανόνα ρευμάτων του Kirchhoff στον επάνω κόμβο έχουμε
𝑛
𝑑𝑣(𝑡)
𝑖(𝑡) = 𝑖1 (𝑡) + 𝑖2 (𝑡) + 𝑖3 (𝑡) + … + 𝑖𝑛 (𝑡) = ∑ (𝐶𝑘 ) ⇒
𝑘=1
𝑑𝑡
𝑛
𝐶ολ = ∑ 𝐶𝑘
𝑘=1
δηλ. πυκνωτές παράλληλα είναι σαν ωμικές αντιστάσεις σε σειρά.

Πηνία σε σειρά
v1(t) v2(t) v3(t) vn(t)
Από τον κανόνα τάσεων του Kirchhoff στο βρόχο έχουμε

𝑛
𝑑𝑖(𝑡) 𝑛
𝑣(𝑡) = 𝑣1 (𝑡) + 𝑣2 (𝑡) + 𝑣3 (𝑡) + … + 𝑣𝑛 (𝑡) = ∑ (𝐿𝑘 ) ⇒ 𝐿ολ = ∑ 𝐿𝑘
𝑘=1
𝑑𝑡 𝑘=1
δηλ. επαγωγές σε σειρά είναι σαν ωμικές αντιστάσεις σε σειρά.
Πηνία παράλληλα
v(t) v(t)
Από τον κανόνα ρευμάτων του Kirchhoff στον επάνω κόμβο έχουμε
1 𝑛 𝑡
𝑖(𝑡) = 𝑖1 (𝑡) + 𝑖2 (𝑡) + 𝑖3 (𝑡) + … + 𝑖𝑛 (𝑡) = ∑ ( ∫ 𝑣(𝑡)𝑑𝑡 + 𝑖𝑘 (𝑡0 )) =
𝑘=1
𝐿𝑘 𝑡0
1
𝑛 𝑡
= ∑( ) ∫ 𝑣(𝑡)𝑑𝑡 + 𝑖(𝑡0 ) ⇒
𝑘=1
𝐿𝑘 𝑡0
1 𝑛
1
= ∑( )
𝐿ολ 𝑘=1
𝐿𝑘
δηλ. επαγωγές παράλληλα είναι σαν ωμικές αντιστάσεις παράλληλα.

Είδη πηγών εναλλασσομένου
Ανεξάρτητες και εξαρτημένες
+ +
- -
(a) (b) (c) (d)
Φάσορες / Παραστατικοί Μιγάδες
• Σχέση τάσης – ρεύματος για πυκνωτές/πηνία περιλαμβάνει

παραγώγους και ολοκληρώματα επομένως η εφαρμογή κανόνων
Kirchhoff οδηγεί σε ολοκληροδιαφορικές εξισώσεις για τις
κυματομορφές τάσης – ρεύματος σε ένα κύκλωμα.
• Όταν οι διεγέρσεις τάσης και ρεύματος σε ένα κύκλωμα που
περιέχει γραμμικά στοιχεία (R, L, C) είναι περιοδικές συναρτήσεις
του χρόνου, μπορούμε να κάνουμε μετασχηματισμό Fourier ή
Laplace και να μετατρέψουμε τις ολοκληροδιαφορικές εξισώσεις
σε αλγεβρικές.

Φάσορες / Παραστατικοί Μιγάδες (συνέχεια 1)
Για διεγέρσεις μιας συχνότητας και για ημιτονικές συναρτήσεις παρατηρήστε το
διάγραμμα όπου φαίνεται ότι μπορούμε να αντιστοιχίσουμε ένα περιστρεφόμενο
μιγαδικό διάνυσμα με μια ημιτονική συνάρτηση.
Όλα τα ημιτονοειδή ρεύματα και τάσεις στο κύκλωμα για την παραπάνω περίπτωση
περιστρέφονται με την ίδια γωνιακή ταχύτητα άρα, «παγώνοντας» το χρόνο,
μπορούμε να περιγράψουμε ημιτονοειδή ρεύματα και τάσεις με μιγαδικά διανύσματα.
A=Amsin(ωt+θ)
ωt+θ
θ
t
By Gonfer at English Wikipedia, CC BY-SA 3.0, εδώ.
Ένα ημιτονοειδές ρεύμα ή τάση γράφεται
𝑦(𝑡) = 𝐴 cos(𝜔𝑡 + 𝜃) ή 𝑦(𝑡) = 𝐴 sin(𝜔𝑡 + 𝜃)
Θυμηθείτε και τη σχέση του Euler
𝑒𝑗𝜙 = cos 𝜙 + 𝑗 sin 𝜙
Οπότε
𝐴𝑒𝑗(𝜔𝑡+𝜃) = 𝐴 cos(𝜔𝑡 + 𝜃) + 𝑗𝐴 sin(𝜔𝑡 + 𝜃)
ℜ𝑒{𝐴𝑒𝑗(𝜔𝑡+𝜃) } = 𝐴 cos(𝜔𝑡 + 𝜃) και ℑ𝑚{𝐴𝑒𝑗(𝜔𝑡+𝜃) } = 𝐴 sin(𝜔𝑡 + 𝜃)

• Επομένως, αν παραστήσουμε ένα ημιτονοειδές ρεύμα ή τάση με

τον μιγαδικό αριθμό 𝐴𝑒𝑗𝜃 μπορούμε να γυρίσουμε στην αρχική
ημιτονοειδή μορφή πολ/ζοντας με 𝑒𝑗𝜔𝑡 και παίρνοντας το
φανταστικό ή πραγματικό μέρος ανάλογα αν θέλουμε σαν
αναφορά το ημίτονο ή το συνημίτονο.
• Επιπλέον, εφόσον το μέγεθος που μετράμε στα ημιτονοειδή
ρεύματα είναι η ενεργός τιμή, αντί του πλάτους 𝐴 στον παραπάνω
μιγαδικό αριθμό, χρησιμοποιούμε την ενεργό τιμή 𝐴𝑟𝑚𝑠 .
Οπότε, ο φάσορας ή παραστατικός μιγάδας ενός ημιτονοειδούς ρεύματος

𝑖(𝑡) = 𝐼0 sin(𝜔𝑡 + 𝜃) ή τάσης 𝑣(𝑡) = 𝑉0 sin(𝜔𝑡 + 𝜃) είναι
𝐼 𝑉
𝐼 ̇ = √0 𝑒𝑗𝜃 = 𝐼𝑟𝑚𝑠 /𝜃 ή 𝑉 ̇ = √0 𝑒𝑗𝜃 = 𝑉𝑟𝑚𝑠 /𝜃
2 2
και από τον φάσορα ή παραστατικό μιγάδα πηγαίνουμε στο ημιτονοειδές ρεύμα ή τάση
√
𝐼 ̇ = 𝐼𝑟𝑚𝑠 /𝜃 ⇒ 𝑖(𝑡) = ℑ𝑚{𝐼𝑟𝑚𝑠 /𝜃 ⋅ 2𝑒𝑗𝜔𝑡 } = 𝐼0 sin(𝜔𝑡 + 𝜃)
με αναφορά το ημίτονο, ή
√
𝑉 ̇ = 𝑉𝑟𝑚𝑠 /𝜃 ⇒ 𝑣(𝑡) = ℜ𝑒{𝑉𝑟𝑚𝑠 /𝜃 ⋅ 2𝑒𝑗𝜔𝑡 } = 𝑉0 cos(𝜔𝑡 + 𝜃)
με αναφορά το συνημίτονο.

Άσκηση
Δυο κυματομορφές τάσης δίδονται από τις σχέσεις
𝑣1 (𝑡) = 12 sin(314𝑡 + 45∘ ) V και 𝑣2 (𝑡) = 6 sin(314𝑡 − 15∘ ) V
Nα βρείτε τη συχνότητα των τάσεων, τη διαφορά φάσης μεταξύ τους και να γράψετε
τους φάσορες.
Η συχνότητα 𝑓 σε Hz είναι
𝜔 314
𝑓= = = 50 Hz
2𝜋 2𝜋
Η διαφορά φάσης είναι
45∘ − (−15∘ ) = 60∘
δηλ. η 𝑣1 (𝑡) προηγείται της 𝑣2 (𝑡) κατά 60∘ ή η 𝑣2 (𝑡) έπεται της 𝑣1 (𝑡) κατά 60∘ . Οι
φάσορες με βάση το ημίτονο είναι
12 6
𝑉1̇ = √ /45∘ = 8.485 /45∘ V και 𝑉2̇ = √ /−15∘ = 4.243 /−15∘ V
2 2
Σύνθετη Αντίσταση
Οι αντικαταστάσεις κυματομορφών με φάσορες είναι στην ουσία μετασχηματισμοί

Fourier. Και εφόσον στους μετασχηματισμούς Fourier
𝑑 1
→ 𝑗𝜔 ∫ 𝑑𝑡 →
𝑑𝑡 𝑗𝜔
και
για το πηνίο
𝑑𝑖(𝑡)
𝑣(𝑡) = 𝐿 → 𝑉 ̇ = 𝑗𝜔𝐿𝐼 ̇
𝑑𝑡
και για τον πυκνωτή
1 1
𝑡
𝑣(𝑡) = ∫ 𝑖(𝑡)𝑑𝑡 → 𝑉 ̇ = 𝐼̇
𝐶 −∞ 𝑗𝜔𝐶

Σύνθετη Αντίσταση (συνέχεια 1)
Δηλαδή έχουμε τις σύνθετες αντιστάσεις (ή εμπεδήσεις)
για το πηνίο
𝑍𝐿 = 𝑗𝑋𝐿 = 𝑗𝜔𝐿 Ω
και για τον πυκνωτή
1 𝑗
𝑍𝐶 = 𝑗𝑋𝐶 = =− Ω
𝑗𝜔𝐶 𝜔𝐶
Φυσικά για την ωμική αντίσταση δεν αλλάζει τίποτα, 𝑅 → 𝑅 και η φάση της τάσης /
ρεύματος που την διαρρέουν παραμένει ίδια με αυτήν του κλάδου που ευρίσκονται.
Προσοχή. Οι σύνθετες αντιστάσεις ΔΕΝ είναι φάσορες. Μπορούμε όμως να τις

χρησιμοποιούμε σε κυκλώματα όπως ακριβώς και τις ωμικές αντιστάσεις αν
αντικαταστήσουμε επίσης και όλες τις τάσεις/ρεύματα με τους αντίστοιχους φάσορες.
Σχέση Τάσης/Ρεύματος
v(t) v(t)
Vmejθ Vmejθ
Για τον πυκνωτή:
𝑉𝑚 𝑒𝑗𝜃 1 𝑉𝑚 𝑗(𝜃−𝜙) 𝑗 1 −𝑗𝜋/2

= ⇒ 𝑒 = − = 𝑒 ⇒
𝐼𝑚 𝑒𝑗𝜙 𝑗𝜔𝐶 𝐼𝑚 𝜔𝐶 𝜔𝐶
𝜃 − 𝜙 = −𝜋/2 ⇒ 𝜙 = 𝜃 + 𝜋/2
δηλ. το ρεύμα προηγείται της τάσης κατά 90∘ ή η τάση καθυστερεί του ρεύματος κατά 90∘ .
Για το πηνίο:
𝑉𝑚 𝑒𝑗𝜃 𝑉
= 𝑗𝜔𝐿 ⇒ 𝑚 𝑒𝑗(𝜃−𝜙) = 𝜔𝐿 𝑒𝑗𝜋/2 ⇒ 𝜃 − 𝜙 = 𝜋/2 ⇒ 𝜙 = 𝜃 − 𝜋/2
𝐼𝑚 𝑒 𝑗𝜙 𝐼𝑚
δηλ. το ρεύμα καθυστερεί της τάσης κατά 90∘ ή η τάση προηγείται του ρεύματος κατά 90∘ .
Σχέση Τάσης/Ρεύματος (συνέχεια 1)
Άσκηση
Στο παρακάτω κύκλωμα είναι 𝑣(𝑡) = 10 sin(628𝑡 + 15∘ ), 𝑅 = 1 kΩ και

𝐶 = 3 𝜇F. Να βρείτε την σύνθετη αντίσταση που βλέπει η πηγή καθώς
και τις κυματομορφές τάσης και ρεύματος στα στοιχεία του
κυκλώματος.
+ C
v(t) i(t)
-

Άσκηση (συνέχεια 1)
√
𝜔 = 628 rad/s και 𝑉 ̇ = (10/ 2) /15∘ = 7.071 /15∘ V
1 𝑗
𝑍 =𝑅+ = 1000 − = 1000 − 𝑗530.8 = 1132.14 /−27.96∘ Ω
𝑗𝜔𝐶 1884 × 10 −6
𝑉̇
𝐼̇ = = 4.571 + 𝑗4.256 = 6.246 /42.96∘ mA ⇒
𝑍
√
𝑖(𝑡) = 6.246 2 sin(628𝑡 + 42.96∘ ) mA = 8.833 sin(628𝑡 + 42.96∘ ) mA
𝑉𝑅 ̇ = 𝐼𝑅 ̇ = 4.571 + 𝑗4.256 = 6.246 /42.96∘ V ⇒
√
𝑣𝑅 (𝑡) = 6.246 2 sin(628𝑡 + 42.96∘ ) V = 8.833 sin(628𝑡 + 42.96∘ ) V
̇
̇ = 𝐼 ̇ ⋅ 𝑍𝐶 = 𝐼 = 2.259 − 𝑗2.426 = 3.315 /−47.04∘ V ⇒
𝑉𝐶
𝑗𝜔𝐶
√
𝑣𝐶 (𝑡) = 3.315 2 sin(628𝑡 − 47.04∘ ) V = 4.688 sin(628𝑡 − 47.04∘ ) V
>> w=628; R=1e3; C=3e-6; V0=10; Zc=-j/(w*C);

>> Z=R+Zc
Z = 1000.00 - 530.79i
>> [abs(Z) angle(Z)*180/pi]
ans =
1132.137 -27.959
>> V=(V0/sqrt(2))*exp(j*15*pi/180)
V = 6.8301 + 1.8301i
>> [abs(V) angle(V)*180/pi]
ans =
7.0711 15.0000
>> I=V/Z
I = 0.0045709 + 0.0042563i
>> [abs(I) angle(I)*180/pi]
ans =
0.0062458 42.9587172
>> Vr=I*R
Vr = 4.5709 + 4.2563i
>> [abs(Vr) angle(Vr)*180/pi]
ans =
6.2458 42.9587
>> Vc=I*Zc
Vc = 2.2592 - 2.4262i
>> [abs(Vc) angle(Vc)*180/pi]
ans =
3.3152 -47.0413

Άσκηση

𝐿 = 150 mH. Να βρείτε την σύνθετη αντίσταση που βλέπει η πηγή
καθώς και τις κυματομορφές τάσης και ρεύματος στα στοιχεία του
+
v(t) i(t) L
-
>> w=628; R=1e3; L=150e-3; V0=10; ZL=j*w*L;

>> Z=R+ZL
Z = 1000.000 + 94.200i
>> [abs(Z) angle(Z)*180/pi]
ans =
1004.4270 5.3814
>> V=(V0/sqrt(2))*exp(j*15*pi/180)
V = 6.8301 + 1.8301i
>> [abs(V) angle(V)*180/pi]
ans =
7.0711 15.0000
>> I=V/Z
I = 0.0069409 + 0.0011763i
>> [abs(I) angle(I)*180/pi]
ans =
0.0070399 9.6186176
>> Vr=I*R
Vr = 6.9409 + 1.1763i
>> [abs(Vr) angle(Vr)*180/pi]
ans =
7.0399 9.6186
>> VL=I*ZL
VL = -0.11081 + 0.65384i
>> [abs(VL) angle(VL)*180/pi]
ans =
0.66316 99.61862

√
𝑉 ̇ = (10/ 2) /15∘ = 7.071 /15∘ V
𝑍 = 𝑅 + 𝑗𝜔𝐿 = 1004.43 /5.38∘ Ω
̇ 𝑉̇
𝐼= = 7.04 /9.62∘ mA ⇒
𝑍
𝑖(𝑡) = 9.956 sin(628𝑡 + 9.62∘ ) mA
̇ = 𝐼𝑅
𝑉𝑅 ̇ = 7.04 /9.62∘ V ⇒
𝑣𝑅 (𝑡) = 9.956 sin(628𝑡 + 9.62∘ ) V
̇ = 𝐼 ̇ ⋅ 𝑍𝐿 = 0.663 /99.6∘ V ⇒
𝑉𝐿
𝑣𝐿 (𝑡) = 0.938 sin(628𝑡 + 99.6∘ ) V
Διάλεξη 07

Outline
1 Ασκήσεις DC
2 Ασκήσεις AC
Topic

Κομβική 1
A 71 Ω B
224 V
45 Ω +
− 3.8 A
152 V 94 Ω
+ 67 Ω
−
Συνέχεια
𝑉𝐴 − 152 (−224 + 𝑉𝐴 ) 𝑉𝐴 − 𝑉𝐵
+ + =0
45 67 71
𝑉𝐵 − 𝑉𝐴 𝑉𝐵
+ − 3.8 = 0
71 94
Spice και Octave

Κομβική 2
71 Ω 48 V
A B
+
−
224 V
45 Ω +
− 3.8 A
152 V 94 Ω
+ 67 Ω
−
Συνέχεια
𝑉𝐴 − 152 (−224 + 𝑉𝐴 ) 𝑉𝐴 − (−48 + 𝑉𝐵 )

+ + =0
45 67 71
(−48 + 𝑉𝐵 ) − 𝑉𝐴 𝑉𝐵
+ − 3.8 = 0
71 94
Spice και Octave

Κομβική 3
48 V
A B
+
−
224 V
45 Ω +
− 3.8 A
152 V 94 Ω
+ 67 Ω
−
Συνέχεια
𝑉𝐴 − 152 (−224 + 𝑉𝐴 )
+ + 𝐼𝑥 = 0
45 67
𝑉
−𝐼𝑥 + 𝐵 − 3.8 = 0
94
𝑉𝐵 − 𝑉𝐴 = 48
που γίνεται
𝑉𝐴 − 152 (−224 + 𝑉𝐴 ) 𝑉𝐵
+ + − 3.8 = 0
45 67 94
𝑉𝐵 − 𝑉𝐴 = 48
Spice και Octave

Topic
Άσκηση (Δ6, σελ 54)

𝐶 = 3 𝜇F. Να βρείτε την σύνθετη αντίσταση που βλέπει η πηγή καθώς
και τις κυματομορφές τάσης και ρεύματος στα στοιχεία του
+ C
v(t) i(t)
-

Συνέχεια
Σύγκριση με LTspice - Ανάλυση με φάσορες (AC Analysis)
octave:1> R=1e3; C=3e-6; w=628; f=w/(2*pi)

f = 99.949
octave:2> V=(10/sqrt(2))*exp(j*15*pi/180)
V = 6.8301 + 1.8301i
octave:3> [abs(V) angle(V)*180/pi]
ans =
7.0711 15.0000
Σύγκριση με LTspice - Μεταβατική ανάλυση (Transient)
Άσκηση (Δ6, σελ 57)

𝐿 = 150 mH. Να βρείτε την σύνθετη αντίσταση που βλέπει η πηγή
καθώς και τις κυματομορφές τάσης και ρεύματος στα στοιχεία του
+
v(t) i(t) L
-

Συνέχεια
Σύγκριση με LTspice - Ανάλυση με φάσορες (AC Analysis)
octave:4> R=1e3; L=150e-3; w=628; f=w/(2*pi)

f = 99.949
Σύγκριση με LTspice - Μεταβατική ανάλυση (Transient)
Άσκηση
Στο παρακάτω κύκλωμα έχουμε 𝑉 ̇ = 100 V και τιμές στοιχείων 𝑅 = 100 Ω, 𝐶 = 1 𝜇F,
𝐿 = 15 mH και συχνότητα πηγής 𝑓 = 1 kHz. Να βρεθούν:
• Η εμπέδηση που βλέπει η πηγή.

• Οι κυματομορφές τάσης και ρεύματος στα στοιχεία του κυκλώματος.
• Το διανυσματικό διάγραμμα τάσεων.
• Το κύκλωμα έχει χωρητική ή επαγωγική αντίσταση και γιατί;
R L
.
. + I
V C
-

Η εμπέδηση που βλέπει η πηγή είναι η εν σειρά εμπέδηση της ωμικής, επαγωγικής και
χωρητικής αντίστασης
1
𝑍 = 𝑅+𝑗𝜔𝐿+ = 100+𝑗94.2478−𝑗159.155 = 100.000−𝑗64.907 = 119.22 /−32.986∘ Ω
𝑗𝜔𝐶
Το ρεύμα στον βρόχο που διέρχεται και από τις τρεις εμπεδήσεις (κανόνας τάσεων Kirchhoff) είναι
𝑉̇
𝐼̇ = = 0.7036 + 𝑗0.4567 = 0.839 /32.986∘ A
𝑍
Η κυματομορφή του ρεύματος που διέρχεται από όλα τα στοιχεία του κυκλώματος είναι
√
𝑖(𝑡) = 0.839 2 sin(6283.2𝑡 + 32.986∘ ) A = 1.1862 sin(6283.2𝑡 + 32.986∘ ) A
Η κυματομορφή της τάσης της πηγής είναι

√
𝑣(𝑡) = 100 2 sin(6283.2𝑡) = 141.42 sin(6283.2𝑡) V
Η κυματομορφή της τάσης στα άκρα της ωμικής αντίστασης είναι
̇ = 𝐼 ̇ ⋅ 𝑅 = 70.358 + 𝑗45.668 = 83.88 /32.986∘ V ⇒

𝑉𝑅
𝑣𝑅 (𝑡) = 118.62 sin(6283.2𝑡 + 32.986∘ ) V
Η κυματομορφή της τάσης στα άκρα του επαγωγέα είναι
̇ = 𝐼 ̇ ⋅ 𝑍𝐿 = −43.041 + 𝑗66.311 = 79.055 /122.99∘ V ⇒

𝑉𝐿
𝑣𝐿 (𝑡) = 111.8 sin(6283.2𝑡 + 122.99∘ ) V
Η κυματομορφή της τάσης στα άκρα του πυκνωτή είναι
̇ = 𝐼 ̇ ⋅ 𝑍𝐶 = 72.682 − 𝑗111.979 = 133.5 /−57.014∘ V ⇒

𝑉𝐶
𝑣𝐶 (𝑡) = 188.8 sin(6283.2𝑡 − 57.014∘ ) V

Το κύκλωμα έχει χωρητική αντίσταση εφόσον

ℑ𝑚𝑍 = 𝜔𝐿 − 1/(𝜔𝐶) = −64.907 Ω < 0
Άσκηση
√
Στο παρακάτω κύκλωμα έχουμε 𝑣(𝑡) = 12 2 cos(377𝑡 + 90∘ ) V. Να βρεθούν
• Η εμπέδηση που βλέπει η πηγή.

• Οι κυματομορφές τάσης και ρεύματος στα στοιχεία του κυκλώματος.
.
I R=4Ω
.
VR
+ .
. VL L=15.92mH
V
-
.
VC
C=1326µF
Η συχνότητα του εναλλασσομένου είναι 𝜔 = 377 rad/s ⇒ 𝑓 = 𝜔/(2𝜋) = 60 Hz και ο

φάσορας της τάσης με βάση το συνημίτονο είναι 𝑉 ̇ = 12 /90∘ = 𝑗12 V.
Η εμπέδηση που βλέπει η πηγή είναι η εν σειρά εμπέδηση της ωμικής, επαγωγικής
και χωρητικής αντίστασης
1
𝑍 = 𝑅 + 𝑗𝜔𝐿 + = 4 + 𝑗6 − 𝑗2 = 4 + 𝑗4 = 5.66 /45∘ Ω
𝑗𝜔𝐶
Το ρεύμα στον βρόχο που διέρχεται και από τις τρεις εμπεδήσεις (κανόνας τάσεων
Kirchhoff) είναι
𝑉̇
𝐼̇ = = 1.5 + 𝑗1.5 = 2.12 /45∘ A ⇒
𝑍
√
𝑖(𝑡) = 2.12 2 cos(377𝑡 + 45∘ ) A = 3 cos(377𝑡 + 45∘ ) A
Η κυματομορφή της τάσης στα άκρα της ωμικής αντίστασης είναι
̇ = 𝐼 ̇ ⋅ 𝑅 = 6 + 𝑗6 = 8.485 /45∘ V ⇒ 𝑣𝑅 (𝑡) = 12 cos(377𝑡 + 45∘ ) V
𝑉𝑅
Η κυματομορφή της τάσης στα άκρα του επαγωγέα είναι

̇ = 𝐼 ̇ ⋅ 𝑗𝜔𝐿 = −9 + 𝑗9 = 12.732 /135∘ V ⇒ 𝑣𝐿 (𝑡) = 18 cos(377𝑡 + 135∘ ) V
𝑉𝐿
Η κυματομορφή της τάσης στα άκρα του πυκνωτή είναι

̇ = 𝐼/(𝑗𝜔𝐶)
𝑉𝐶 ̇ = 3 − 𝑗3 = 4.243 /−45∘ V ⇒ 𝑣𝐶 (𝑡) = 6 cos(377𝑡 − 45∘ ) V

Άσκηση
Να υπολογιστούν οι τάσεις και τα ρεύματα στο παρακάτω κύκλωμα όταν

𝑉 ̇ = 24 /60∘ V.
.
I1 4Ω 8Ω
. + .
V1
.
j6 Ω V2 -j4 Ω
V
- . .
I2 I3
Η εμπέδηση που βλέπει η πηγή είναι

𝑗6(8 − 𝑗4) 24 + 𝑗48 288 + 𝑗336
𝑍 =4+ =4+ =4+ =
𝑗6 + 8 − 𝑗4 8 + 𝑗2 68
= 8.235 + 𝑗4.941 = 9.604 /30.964∘ Ω

Βήμα-βήμα τα υπόλοιπα μεγέθη είναι
̇ 𝑉̇ 24 /60∘
𝐼1 = = = 2.499 /29.036∘ A
𝑍 9.604 /30.964∘
𝑉1̇ = 𝑉 ̇ − 4𝐼1̇ = 16.263 /78.435∘ V

𝑉̇
𝐼2̇ = 1 = 2.710 /−11.565∘ A
𝑗6
𝐼3̇ = 𝐼1̇ − 𝐼2̇ = 1.818 /105∘ A
𝑉2̇ = 𝐼3̇ (−𝑗4) = 7.273 /15∘ V

Άσκηση
Να υπολογιστεί η τάση της πηγής στο παρακάτω κύκλωμα όταν 𝐼4̇ = 3 /45∘ A.
.
I1 10 Ω 5Ω j2 Ω -j2 Ω
. . .
I2 I3 I4
8Ω
. + . . 4Ω
V V1 V2
- -j5 Ω
j5 Ω
.
I5
Έχουμε 𝐼4̇ = 3 /45∘ A οπότε:
𝑉2̇ = 4𝐼4̇ = 12 /45∘ V
𝑉2̇
𝐼5̇ = = 1.404 /24.444∘ A
8 + 𝑗5 − 𝑗2
𝐼3̇ = 𝐼4̇ + 𝐼5̇ = 4.343 /38.480∘ A
𝑉1̇ = 𝐼3̇ (5 + 𝑗2) + 𝑉2̇ = 35.107 /55.113∘ V
𝑉̇
𝐼2̇ = 1 = 7.021 /145.113∘ A
−𝑗5
𝐼1̇ = 𝐼2̇ + 𝐼3̇ = 7.121 /109.352∘ A
𝑉 ̇ = 10𝐼1̇ + 𝑉1̇ = 96.047 /92.098∘ V

Περί ισχύος
στιγμιαία ισχύς
𝑝(𝑡) = 𝑣(𝑡) ⋅ 𝑖(𝑡)
Για εναλλασσόμενο ρεύμα ημιτονικής μορφής όπου
𝑣(𝑡) = 𝑉𝑚 cos(𝜔𝑡 + 𝜙𝑣 ) και 𝑖(𝑡) = 𝐼𝑚 cos(𝜔𝑡 + 𝜙𝑖 )
η στιγμιαία ισχύς γίνεται
𝑝(𝑡) = 𝑉𝑚 𝐼𝑚 cos(𝜔𝑡 + 𝜙𝑣 ) cos(𝜔𝑡 + 𝜙𝑖 ) =

𝑉 𝑚 𝐼𝑚
[ cos(𝜙𝑣 − 𝜙𝑖 ) + cos(2𝜔𝑡 + 𝜙𝑣 + 𝜙𝑖 )] ⇒
2
𝑝(𝑡) = 𝑉rms 𝐼rms [ cos(𝜙𝑣 − 𝜙𝑖 ) + cos(2𝜔𝑡 + 𝜙𝑣 + 𝜙𝑖 )]
Βλέπουμε ένα τμήμα που είναι σταθερό με το χρόνο και ένα δεύτερο που μεταβάλλεται
με το χρόνο, αλλά με διπλάσια συχνότητα από αυτή του ρεύματος. Παίρνοντας την
μέση τιμή της στιγμιαίας ισχύος σε μια περίοδο 𝑇 έχουμε την
Περί ισχύος (συνέχεια 1)
μέση ισχύ
1 0 𝑡 +𝑇
𝑃 = ∫ 𝑝(𝑡)𝑑𝑡 =
𝑇 𝑡0
1
𝑡 +𝑇
0
∫ 𝑉rms 𝐼rms [ cos(𝜙𝑣 − 𝜙𝑖 ) + cos(2𝜔𝑡 + 𝜙𝑣 + 𝜙𝑖 )]𝑑𝑡 ⇒
𝑇 𝑡0
𝑃 = 𝑉rms 𝐼rms cos(𝜙𝑣 − 𝜙𝑖 )
συντελεστής ισχύος, ωμικά, χωρητικά και επαγωγικά φορτία

Περί ισχύος (συνέχεια 2)
μιγαδική ισχύς
𝑆 ̇ = 𝑉 ̇ ⋅ 𝐼 ∗̇ = 𝑃 + 𝑗𝑄
όπου το ∗ δηλώνει συζυγή μιγαδικό. Επομένως
𝑆 ̇ = 𝑉rms /𝜙𝑣 ⋅ 𝐼rms /−𝜙𝑖 = 𝑉rms 𝐼rms /𝜙𝑣 − 𝜙𝑖 ⇒
ℜ𝑒{𝑆}̇ = 𝑉rms 𝐼rms cos(𝜙𝑣 − 𝜙𝑖 ) = 𝑃 και ℑ𝑚{𝑆}̇ = 𝑉rms 𝐼rms sin(𝜙𝑣 − 𝜙𝑖 ) = 𝑄

και το πραγματικό μέρος 𝑃 είναι η μέση ισχύς που ορίσαμε παραπάνω ενώ το
φανταστικό 𝑄 το ονομάζουμε άεργο ισχύ.
Το μέτρο της μιγαδικής ισχύος το ονομάζουμε φαινομένη ισχύ και είναι
𝑆 = |𝑆|̇ = |𝑉 ̇ | ⋅ |𝐼 ∗̇ | = 𝑉 ⋅ 𝐼
Για λόγους διαχωρισμού, οι μονάδες της μιγαδικής (και φαινομένης) ισχύος είναι VA,
της πραγματικής W και της αέργου VAR.
Άσκηση
Να υπολογιστούν τα ρεύματα στο παρακάτω κύκλωμα.
.
I1 -j4 Ω
2Ω
12 0o + j2 Ω
. .
I2 4Ω I3
- 2Ω
j6 Ω

𝑍1 = 2 Ω, 𝑍2 = 2 + 𝑗2 Ω, 𝑍3 = 4 + 𝑗6 − 𝑗4 Ω
𝑍23 = 𝑍2 ∥ 𝑍3 = 1.754 /37.875∘ = 1.385 + 𝑗1.077 Ω
𝑍ολικό = 𝑍1 + 𝑍23 = 3.385 + 𝑗1.077 = 3.552 /17.65∘ Ω
12 /0∘
𝐼1 = = 3.379 /−17.65∘ = 3.219 − 𝑗1.024 A
𝑍ολικό
και με διαιρέτη ρεύματος
𝑍3
𝐼2 = 𝐼1 = 2.095 /−24.775∘ = 1.902 − 𝑗0.878 A
𝑍2 + 𝑍 3
𝑍2
𝐼3 = 𝐼 = 1.325 /−6.340∘ = 1.317 − 𝑗0.146 A
𝑍2 + 𝑍 3 1
Άσκηση
Να υπολογιστεί η τάση της πηγής στο παρακάτω κύκλωμα όταν 𝑉0̇ = 8 /45∘ V.
2Ω -j2 Ω
. + j2 Ω 2Ω
.
V0
V
-

Το ρεύμα στο δεξιό κλάδο είναι 𝐼0̇ = 𝑉0̇ /2 = 4 /45∘ A. Με κομβική ανάλυση αν ο πάνω
κόμβος είναι 𝐴 και ο κάτω, ο κόμβος αναφοράς
̇ − 𝑉̇
𝑉𝐴 𝑉̇ ̇
𝑉𝐴
+ 𝐴 + =0
2 𝑗2 2 − 𝑗2
̇ = 𝑉̇
𝑉𝐴
1 1 1
2( + + )
2 𝑗2 2 − 𝑗2
̇
𝑉𝐴
= 𝐼0̇ ⇒
2 − 𝑗2
1 1 1
𝑉̇ = 2 ( + + ) (2 − 𝑗2)(4 /45∘ ) = 17.89/−18.4∘ V
2 𝑗2 2 − 𝑗2
octave:1> a=2*(1/2+1/(j*2)+1/(2-j*2))
a = 1.50000 - 0.50000i
octave:2> V=a*(2-j*2)*4*exp(j*45*pi/180)
V = 16.9706 - 5.6569i
ans =
17.889 -18.435
Άσκηση
Να βρείτε τις εμπεδήσεις που έχουν τα παρακάτω στοιχεία:
• Πηνίο 2 H στα 100 Hz.

• Πυκνωτής 25 𝜇F στα 50 Hz.
• Πυκνωτής 25 𝜇F στα 50 rad/s.
• Ωμική αντίσταση 75 Ω στα 377 rad/s.
𝑍𝐿 = 𝑗𝜔𝐿 = 𝑗2𝜋𝑓𝐿 = 𝑗628.32 ⋅ 2 = 𝑗1256.6 Ω
1 𝑗
𝑍𝐶 = =− = −𝑗127.32 Ω
𝑗𝜔𝐶 2𝜋𝑓𝐶
1
𝑍𝐶 = = −𝑗800 Ω
𝑗𝜔𝐶
𝑅 = 75 Ω

Άσκηση
Να βρείτε την ολική εμπέδηση που φαίνεται από τα Α, Β στα παρακάτω κυκλώματα.
2Ω
A
6Ω 4Ω
A
3Ω 6Ω
j2 Ω
j3 Ω
j4 Ω -j4 Ω
-j2 Ω
-j2 Ω B
B (b)
(a)
-j2 Ω 2Ω 2Ω A
2Ω j2 Ω
-j2 Ω
-j2 Ω
2Ω B
j2 Ω (c)
• 𝑍𝐴𝐵 = [(6 + 𝑗4) ∥ (3 − 𝑗2)] + 2 = 4.792 /−7.334∘ Ω
• 𝑍𝐴𝐵 = [{([(𝑗3) ∥ (−𝑗2)] + 4) ∥ (−𝑗4)} ∥ (𝑗2)] + 6 = 10.77 /31.33∘ Ω
• 𝑍𝐴𝐵 = {[{([(2 − 𝑗2) ∥ (−𝑗2)] + (𝑗2)) ∥ (𝑗2)} + 2] ∥ (−𝑗2)} + 2 + 2 =
5.423 /−12.53∘ Ω

Άσκηση
Να βρεθούν η τάση 𝑣(𝑡) και το ρεύμα 𝑖(𝑡) στα παρακάτω κυκλώματα.
i(t)
10cos(3t+45o) A i(t) 50cos(4t) V
+ 4Ω 8Ω
+
4Ω v(t)
1/6 F - - 3H +
v(t)
1/12 F -
(a)
(b)
√ έχει ∘εμπέδηση 𝑍𝐶 = −𝑗/(3/6) = −𝑗2 Ω και ο φάσορας
Στο κύκλωμα (a) ο πυκνωτής
̇
της πηγής είναι 𝐼𝑠 = (10/ 2) /45 A. Με διαιρέτη ρεύματος
𝑍𝐶
𝐼̇ = 𝐼 ̇ = 3 − 𝑗 = 3.162 /−18.435∘ ⇒ 𝑖(𝑡) = 4.472 cos(3𝑡 − 18.435∘ ) A
𝑍𝐶 + 4 𝑠
Η τάση στα άκρα του πυκνωτή είναι ίδια με την τάση στα άκρα της 4 Ω. Άρα,
𝑣(𝑡) = 4𝑖(𝑡) = 17.89 cos(3𝑡 − 18.435∘ ) V.
Στο κύκλωμα (b) ο πυκνωτής έχει εμπέδηση 𝑍𝐶 = −𝑗/(4/12) =√−𝑗3 Ω, το πηνίο

𝑍𝐿 = 𝑗4 ⋅ 3 = 𝑗12 Ω, και ο φάσορας της πηγής είναι 𝑉𝑠̇ = (50/ 2) /0∘ A.
Η τάση στο μεσαίο κλάδο είναι η τάση της πηγής, άρα
𝑉𝑠̇
𝐼̇ = = 7.071 /36.87∘ ⇒ 𝑖(𝑡) = 10 cos(4𝑡 + 36.87∘ ) A
4 − 𝑗3
Στον δεξιό κλάδο μπορούμε να εφαρμόσουμε διαιρέτη τάσης, άρα
𝑍𝐿
𝑉̇ = 𝑉𝑠̇ = 29.417 /33.69∘ ⇒ 𝑣(𝑡) = 41.603 cos(4𝑡 + 33.69∘ ) V
𝑍𝐿 + 8

Άσκηση
Να βρεθούν τα ρεύματα 𝑖1 (𝑡), 𝑖2 (𝑡) στο παρακάτω κύκλωμα εάν η

συχνότητα της πηγής είναι 𝑓 = 50 Hz.
8Ω
i1(t) i2(t)
+
40 0o V j5 Ω
- -j10 Ω
Το πηνίο και ο πυκνωτής είναι παράλληλα και η εμπέδηση είναι
𝑍 = (𝑗5) ∥ (−𝑗10) = 𝑗10 Ω
Με διαιρέτη τάσης, η τάση στα άκρα του πηνίου και πυκνωτή είναι
𝑗10
𝑉̇ = 40 = 31.235 /38.66∘ V
𝑗10 + 8
άρα
𝑉̇
𝐼1̇ = = 6.247 /−51.34∘ ⇒ 𝑖1 (𝑡) = 8.834 sin(2𝜋50 ⋅ 𝑡 − 51.34∘ ) A
𝑗5
𝑉̇
𝐼2̇ = = 3.123 /128.66∘ ⇒ 𝑖2 (𝑡) = 4.417 sin(2𝜋50 ⋅ 𝑡 + 128.66∘ ) A
−𝑗10

Άσκηση
Να βρεθεί η εμπέδηση 𝑍 στο παρακάτω κύκλωμα εάν 𝑉𝑜̇ = 4 /0∘ V.
12 Ω Z
+ +.
o
20 -90 V -j4 Ω j8 Ω Vo
- -
Το ρεύμα που διέρχεται από το πηνίο άρα και από την άγνωστη εμπέδηση είναι
𝑉𝑜̇
𝐼̇ = = −𝑗0.5 A
𝑗8
Αν 𝐴 ο επάνω κόμβος και γη ο κάτω, με κομβική ανάλυση
̇ − (−𝑗20)
𝑉𝐴 ̇
𝑉𝐴
+ + 𝐼 ̇ = 0 ⇒ 𝑉𝐴
̇ = −4.2 − 𝑗1.4 V
12 (−𝑗4)
̇ = 𝐼𝑍
𝑉𝐴 ̇ + 𝑉𝑜̇ ⇒ 𝑍 = 16.6/−80.3∘ Ω
octave:4> I=V0/(j*8)
I = 0.00000 - 0.50000i
octave:5> Va=(-j*20/12-I)/(1/12+j/4)
Va = -4.2000 - 1.4000i
octave:6> Z=(Va-V0)/I
Z = 2.8000 - 16.4000i
octave:7> [abs(Z) angle(Z)*180/pi]
ans =
16.637 -80.311

Άσκηση
Nα υπολογίσετε τις τάσεις 𝑉1̇ , 𝑉2̇ .
. 20 65o V .
V1 V2
-
o
.
3 40 A 4Ω 2I0 j3 Ω
.
I0
Με κομβική ανάλυση έχουμε
−3/40∘ + 𝑉1̇ /4 + 𝐼12

̇ = 0 ⎫
̇ + 2𝐼0̇ + 𝑉2̇ /(𝑗3) }
−𝐼12 = 0 } (3/4)𝑉1̇ − (𝑗/3)𝑉2̇ = 3/40∘
⇒ }⇒
𝐼0̇ = 𝑉1̇ /4 ⎬
} 𝑉1̇ − 𝑉2̇ = 20 /65∘
𝑉1̇ − 𝑉2̇ = 20 /65∘ }
⎭
𝑉1̇ = 10.2/17.9∘ V 𝑉2̇ = 15.0/−85.1∘ V

octave:9> A=[3/4 -j/3; 1 -1]

A =
0.75000 + 0.00000i -0.00000 - 0.33333i
1.00000 + 0.00000i -1.00000 + 0.00000i
octave:10> b=[3*exp(j*40*pi/180); 20*exp(j*65*pi/180)]

b =
2.2981 + 1.9284i
8.4524 + 18.1262i
V =
9.7259 + 3.1372i
1.2736 - 14.9890i

ans =
10.219 17.878
15.043 -85.143
Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι

Topic
1 Συντονισμός
Συντονισμός - Βασική ιδέα
Ο βασικός στόχος που κατασκευάζουμε κυκλώματα είναι να πάρουμε

ενέργεια από κάποια πηγή(ές), να την διαμορφώσουμε κατάλληλα και
να οδηγήσουμε το αποτέλεσμα σε κάποια έξοδο, συνήθως κάποιο
φορτίο. Οι όποιες αντιστάσεις, ανάλογα με τη συχνότητα, έχουν τελική
συμπεριφορά χωρητική (υπερισχύουν οι πυκνωτές) ή επαγωγική
(υπερισχύουν τα πηνία).
Σε κάποια συχνότητα, η χωρητική και επαγωγική συμπεριφορά

εξουδετερώνει η μια την άλλη και έχουμε μέγιστη μεταφορά ενέργειας
και ισχύος.
Έχουμε τότε κατάσταση συντονισμού.

Συντονισμός σειράς
+ −
̇
𝑉𝑅
+
+
𝑉̇ 𝐼̇ ̇
𝑉𝐿 𝐿
−
̇
𝑉𝐶 −
− +
Σχήμα: Κύκλωμα RLC σειράς
ΣΣ (2)
Σε RLC κύκλωμα σειράς η ολική αντίσταση που βλέπει η πηγή

1 1
𝑍(𝜔) = 𝑅 + 𝑗𝜔𝐿 + = 𝑅 + 𝑗 (𝜔𝐿 − )
𝑗𝜔𝐶 𝜔𝐶
είναι συνάρτηση συχνότητας και το φανταστικό μέρος μηδενίζεται για

συχνότητα
1 1
𝜔0 = √ ή 𝑓0 = √
𝐿𝐶 2𝜋 𝐿𝐶
τη συχνότητα συντονισμού. Το μέτρο της ολικής αντίστασης γίνεται τότε
ελάχιστο και το ρεύμα που διαρρέει το κύκλωμα μέγιστο. Στο
συντονισμό σειράς έχουμε μέγιστο ρεύμα στη συχνότητα συντονισμού
και γιαυτό τον ονομάζουμε και συντονισμό έντασης.

ΣΣ (3)
Αν στο προηγούμενο κύκλωμα δώσουμε τιμές στοιχείων 𝑉 ̇ = 1 V, 𝑅 = 15 Ω,
𝐿 = 80 mH και 𝐶 = 40 nF η συχνότητα συντονισμού είναι 𝑓0 = 2813.5 Hz και
μπορούμε να σχεδιάσουμε τα μέτρα της ολικής αντίστασης που βλέπει η πηγή καθώς
και του ρεύματος βρόχου.
V=1; R=15; L=80e-3; C=40e-9; w0 = 1/sqrt(L*C);

f0 = w0/(2*pi)
f = 1e3:100:6e3; w = 2*pi*f;
Z = R + j*L.*w - j./(w.*C);
plot(f*1e-3,abs(Z)*1e-3); grid()
xlabel(”συχνότητα f (kHz)”); ylabel(”μέτρο αντίστασης (kΩ)”);
I = V./abs(Z);
figure()
plot(f*1e-3,I); grid()
xlabel(”συχνότητα f (kHz)”); ylabel(”μέτρο ρεύματος (A)”);
̇ = 𝑉 ̇ /𝑅 = 66.7 mA και μέγιστη ισχύς 𝑃max = |𝐼max

Μέγιστο ρεύμα 𝐼max ̇ |2 𝑅 = 66.7 mW.
ΣΣ (4)
Μέτρο ολικής αντίστασης

ΣΣ (5)
Μέτρο ρεύματος βρόχου
Ωφέλιμη ζώνη
Στην πράξη μας ενδιαφέρει μια περιοχή συχνοτήτων γύρω από την συχνότητα
συντονισμού, 𝑓1 < 𝑓0 < 𝑓2 , η ωφέλιμη ζώνη, όπου μπορούμε να έχουμε πραγματική
ισχύ 𝑃 ≥ 𝑃max /2. Έχουμε 𝑃max = |𝐼|̇ 2max 𝑅 οπότε η σχέση γίνεται
̇ |2 𝑅
|𝐼max |𝐼 ̇ |
̇
𝑃 ≥ 𝑃max /2 ⇒ |𝐼| 𝑅 ≥
2
⇒ |𝐼|̇ ≥ √max
2 2
Θέτοντας για ευκολία 𝐼 = |𝐼|,̇ για τις συχνότητες 𝜔1 , 𝜔2 όπου ισχύει η ισότητα, έχουμε:
|𝑉 ̇ | |𝑉 ̇ |
𝐼(𝜔1 ) = 𝐼(𝜔2 ) = = √ ⇒
𝑅 2
√𝑅2 + (𝜔𝐿 − 1 )
2
𝜔𝐶
1 2 1 2
(𝜔𝐿 − ) = 𝑅 ⇒ (𝜔𝐿 −
2
) − 𝑅2 = 0 ⇒
𝜔𝐶 𝜔𝐶
1 1
(𝜔𝐿 − + 𝑅) (𝜔𝐿 − − 𝑅) = 0 ⇒
𝜔𝐶 𝜔𝐶
(𝜔2 𝐿𝐶 − 1 + 𝜔𝑅𝐶)(𝜔2 𝐿𝐶 − 1 − 𝜔𝑅𝐶)
=0
𝜔2 𝐶 2

Ωφέλιμη ζώνη (2)
οπότε
√
𝑅2 𝐶 2 + 4𝐿𝐶
−𝑅𝐶 + 𝑅 𝑅2 1
𝜔2 𝐿𝐶 + 𝜔𝑅𝐶 − 1 = 0 ⇒ 𝜔1 = =− +√ 2 +
2𝐿𝐶 2𝐿 4𝐿 𝐿𝐶
√
𝑅𝐶 + 𝑅2 𝐶 2 + 4𝐿𝐶 𝑅 √ 𝑅2 1
𝜔 𝐿𝐶 − 𝜔𝑅𝐶 − 1 = 0 ⇒ 𝜔2 =
2
= + +
2𝐿𝐶 2𝐿 4𝐿2 𝐿𝐶
όπου κρατήσαμε μόνο τις θετικές συχνότητες που έχουν φυσική σημασία και η διάταξη
είναι 𝜔1 < 𝜔2 .
Αν πάρουμε το γινόμενο των 𝜔1 , 𝜔2 βρίσκουμε ότι

1 1
𝜔1 𝜔2 = = 𝜔20 𝑓1 𝑓2 = = 𝑓02
𝐿𝐶 4𝜋2 𝐿𝐶
ή
Αν πάρουμε τη διαφορά τους

𝑅 𝑅
Δ𝜔 = 𝜔2 − 𝜔1 = Δ𝑓 = 𝑓2 − 𝑓1 =
𝐿 2𝜋𝐿
ή
Η τελευταία σχέση μας δίνει το εύρος της ωφέλιμης ζώνης συχνοτήτων για τον εν
σειρά συντονισμό.
Ωφέλιμη ζώνη (3)
Μπορούμε να εξετάσουμε και τη φάση της 𝑍(𝜔) στα όρια της ζώνης. Έχουμε
1
𝜔1 𝐿 −
𝜔1 𝐶 −𝑅
𝜙𝑍 (𝜔1 ) = tan−1 = tan−1 = −45∘
𝑅 𝑅
1
𝜔2 𝐿 −
𝜔2 𝐶 𝑅
𝜙𝑍 (𝜔2 ) = tan−1 = tan−1 = 45∘
𝑅 𝑅
και φυσικά
0
= 0∘
𝜙𝑍 (𝜔0 ) = tan−1
𝑅
Η φάση δηλ. της σύνθετης αντίστασης «σαρώνει» από −90∘ έως 90∘ (γιατί όχι από
−180∘ έως 180∘ ;) με −45∘ και 45∘ για τα άκρα της ωφέλιμης ζώνης και 0∘ στον
συντονισμό.
Από τη σχέση 𝐼 ̇ = 𝑉 ̇ /𝑍 ⇒ 𝜙𝑖 = 𝜙𝑣 − 𝜙𝑍 βλέπουμε ότι η φάση του ρεύματος (εκτός

από την προσθήκη της σταθερής φάσης 𝜙𝑣 ) «σαρώνει» από 90∘ έως −90∘ με 45∘ και
−45∘ για τα άκρα της ωφέλιμης ζώνης και 0∘ στον συντονισμό.

Συντελεστής ποιότητας 𝑄
Ένα άλλο σημαντικό μέγεθος στα κυκλώματα συντονισμού, είναι ο συντελεστής ποιότητος του
κυκλώματος που ορίζεται σαν
𝐼2𝑋 𝐼2𝑋
𝑄= = 2 𝐿 = 2 𝐶
άεργος ισχύς σε μια περίοδο
μέση ισχύς 𝐼 𝑅 𝐼 𝑅
οπότε
𝐼 2 𝑋𝐿 𝑋 𝜔 𝐿 1 𝐿
𝑄= = 𝐿 = 0 = √
𝐼 𝑅
2 𝑅 𝑅 𝑅 𝐶
ή
𝐼 2 𝑋𝐶 𝑋 1 1 𝐿
𝑄= = 𝐶 = = √
𝐼 𝑅
2 𝑅 𝜔0 𝑅𝐶 𝑅 𝐶
Στα παραπάνω η άεργος ισχύς σε μια περίοδο που αποθηκεύεται/μοιράζεται στα 𝐿, 𝐶
ταλαντώνεται μεταξύ δυο καταστάσεων. Μέγιστη στο 𝐿 και μηδενική στο 𝐶 και μέγιστη στο 𝐶 και
μηδενική στο 𝐿. Γιαυτό και οι δυο τελευταίες σχέσεις καταλήγουν στο ίδιο αποτέλεσμα.
Το εύρος της ωφέλιμης ζώνης μπορεί να γραφεί τώρα σαν

𝑅 𝜔 𝜔 𝑓0 𝑓
Δ𝜔 = = 0 ⇒𝑄= 0 Δ𝑓 = ⇒𝑄= 0
𝐿 𝑄 Δ𝜔 𝑄 Δ𝑓
ή
Επομένως βλέπουμε ότι όσο μεγαλύτερος είναι ο συντελεστής 𝑄 τόσο μικρότερο είναι το εύρος
ζώνης Δ𝑓 που σημαίνει ότι η δυνατότητα επιλογής μιας συγκεκριμένης συχνότητας από το
κύκλωμα γίνεται μεγαλύτερη.
Κέρδος τάσης
Παρατηρούμε επίσης στον συντονισμό σειράς ότι για τα μέτρα των τάσεων 𝑉 (πηγής),
𝑉𝐿 (πηνίου) και 𝑉𝐶 (πυκνωτή) έχουμε
𝑉𝐿 𝐼𝜔0 𝐿 𝑉𝐶 𝐼
= =𝑄 = =𝑄
𝑉 𝐼𝑅 𝑉 𝜔0 𝐶𝐼𝑅
και
που σημαίνει ότι

𝑉𝐿 = 𝑄𝑉 και 𝑉𝐶 = 𝑄𝑉
δηλ. παρατηρούμε ότι η τάση στον πυκνωτή και το πηνίο είναι πολ/σιο της τάσης της
πηγής κατά 𝑄. Το φαινόμενο αυτό το ονομάζουμε κέρδος τάσης.

Μερικές πράξεις
Με τις τιμές στοιχείων που είχαν δοθεί προηγουμένως, έχουμε:
𝑓0 = 2813.5 Hz
𝑓1 = 2798.6 Hz
𝑓2 = 2828.4 Hz
Δ𝑓 = 29.84 Hz
𝑄 = 94.28
𝐼max = 66.7 mA √
𝐼1 = 𝐼2 = 𝐼max / 2 = 47.1 mA
20 log10 𝐼max = −23.52 dB
20 log10 𝐼1 = −26.53 dB
20 log10 𝐼max − 20 log10 𝐼1 = 3.01 dB
και SPICE

Συντονισμός παράλληλος
̇
𝐼𝑅 𝐼𝐿̇
𝐼̇ ̇
𝐼𝐶
𝑅 𝐿 𝐶
Σχήμα: Κύκλωμα RLC παράλληλο
Πρακτική υλοποίηση
𝐼𝑠̇ 𝑅
+ −
̇
𝑉𝑅 + 𝐼𝐿̇ + 𝐼𝐶̇
+
𝑉𝑠̇ 𝑉𝐿̇ 𝐿 𝑉𝐶̇ 𝐶
−
− −
Σχήμα: Κύκλωμα RLC παράλληλο, πρακτική υλοποίηση

ΣΠ (2)
Σε RLC κύκλωμα παράλληλο μας βολεύει να χρησιμοποιήσουμε την
ολική σύνθετη αγωγιμότητα που βλέπει η πηγή
1 1
𝑌 (𝜔) = 𝐺 + 𝑗𝜔𝐶 + = 𝐺 + 𝑗 (𝜔𝐶 − )
𝑗𝜔𝐿 𝜔𝐿
όπου 𝐺 = 1/𝑅. Αυτή είναι συνάρτηση συχνότητας και το φανταστικό

μέρος μηδενίζεται για συχνότητα
1 1
𝜔0 = √ ή 𝑓0 = √
𝐿𝐶 2𝜋 𝐿𝐶
τη συχνότητα συντονισμού, ίδια σχέση όπως με τον εν σειρά
συντονισμό. Το μέτρο της ολικής αγωγιμότητας γίνεται τότε ελάχιστο
και η παράλληλη, κοινή τάση στους κλάδους γίνεται τότε μέγιστη.
Στον παράλληλο συντονισμό έχουμε μέγιστη τάση στη συχνότητα

συντονισμού και γιαυτό τον ονομάζουμε και συντονισμό τάσης.
ΣΠ (3)
Αν στο προηγούμενο κύκλωμα (σελ 17) δώσουμε τιμές στοιχείων 𝐼 ̇ = 1 mA,
𝑅 = 900 kΩ, 𝐿 = 50 mH και 𝐶 = 130 nF η συχνότητα συντονισμού είναι
𝑓0 = 1974.1 Hz και μπορούμε να σχεδιάσουμε τα μέτρα της ολικής αγωγιμότητας που
βλέπει η πηγή καθώς και της τάσης στον κοινό κόμβο.
I=1e-3; R=900e3; L=50e-3; C=130e-9; w0 = 1/sqrt(L*C);

f0 = w0/(2*pi)
f = 1e3:10:6e3; w = 2*pi*f;
Y = 1/R + j*C.*w - j./(w.*L);
plot(f*1e-3,abs(Y)*1e3); grid()
xlabel(”συχνότητα f (kHz)”); ylabel(”μέτρο αγωγιμότητας (mS)”);
V = I./abs(Y);
figure()
plot(f*1e-3,V); grid()
xlabel(”συχνότητα f (kHz)”); ylabel(”μέτρο τάσης (V)”);
̇ = 𝐼𝑅
Μέγιστη τάση 𝑉max ̇ = 900 V και μέγιστη ισχύς 𝑃max = |𝑉max
̇ |2 /𝑅 = 0.9 W.

ΣΠ (4)
Μέτρο ολικής αγωγιμότητας
ΣΠ (5)
Μέτρο τάσης κόμβου

Ωφέλιμη ζώνη και συντελεστής ποιότητας 𝑄
Στην πράξη μας ενδιαφέρει και εδώ μια περιοχή συχνοτήτων γύρω από την συχνότητα
συντονισμού, 𝑓1 < 𝑓0 < 𝑓2 , η ωφέλιμη ζώνη, όπου μπορούμε να έχουμε πραγματική
ισχύ 𝑃 ≥ 𝑃max /2. Μπορούμε να ακολουθήσουμε την ίδια διαδικασία όπως και στον εν
σειρά συντονισμό για να βρούμε την ωφέλιμη ζώνη και τον αντίστοιχο συντελεστή
ποιότητος ή, να χρησιμοποιήσουμε την αρχή δυαδικότητας, όπου κάνουμε τις
αντικαταστάσεις 𝑅 → 𝐺, 𝐶 → 𝐿, 𝐿 → 𝐶. Επομένως
1 1
𝜔1 𝜔2 = = 𝜔20 𝑓1 𝑓2 = = 𝑓02
𝐿𝐶 4𝜋2 𝐿𝐶
ή
𝐺 𝐺
Δ𝜔 = 𝜔2 − 𝜔1 = Δ𝑓 = 𝑓2 − 𝑓1 =
𝐶 2𝜋𝐶
ή
𝜔0 𝐶 1 𝑅 𝐶
𝑄= = 𝜔0 𝑅𝐶 = = = 𝑅√
𝐺 𝜔0 𝐺𝐿 𝜔0 𝐿 𝐿
Το εύρος της ωφέλιμης ζώνης συχνοτήτων για την μισή ισχύ Δ𝜔 ή Δ𝑓 μπορεί να
γραφεί τώρα ως
𝜔0 𝜔 𝑓0 𝑓
Δ𝜔 = ⇒𝑄= 0 Δ𝑓 = ⇒𝑄= 0
𝑄 Δ𝜔 𝑄 Δ𝑓
ή
Κέρδος έντασης
Παρατηρούμε επίσης στον συντονισμό ότι για τα μέτρα των ρευμάτων 𝐼 (πηγής), 𝐼𝐿
(πηνίου) και 𝐼𝐶 (πυκνωτή) έχουμε
𝐼𝐿 𝑉 𝐼𝐶 𝑉 𝜔0 𝐶
= =𝑄 = =𝑄
𝐼 𝜔0 𝐿𝑉 𝐺 𝐼 𝑉𝐺
και
που σημαίνει ότι

𝐼𝐿 = 𝑄𝐼 και 𝐼𝐶 = 𝑄𝐼
δηλ. παρατηρούμε ότι το ρεύμα στον πυκνωτή και το πηνίο είναι πολ/σιο του ρεύματος
της πηγής κατά 𝑄. Το φαινόμενο αυτό το ονομάζουμε κέρδος έντασης.

Μερικές πράξεις
Με τις τιμές στοιχείων που είχαν δοθεί προηγουμένως, έχουμε:
𝑓0 = 1974.1 Hz
𝑓1 = 1973.4 Hz
𝑓2 = 1974.8 Hz
Δ𝑓 = 1.36 Hz
𝑄 = 1451.2
𝑉max = 900 V √
𝑉1 = 𝑉2 = 𝑉max / 2 = 636.4 V
20 log10 𝑉max = 59.1 dB
20 log10 𝑉1 = 56.1 dB
20 log10 𝑉max − 20 log10 𝑉1 = 3.01 dB
και SPICE

Πραγματικό
Τα πραγματικό πηνίο έχει εκτός από την αυτεπαγωγή και μια μικρή ωμική αντίσταση
𝑅𝐿 σε σειρά. Ο πραγματικός πυκνωτής εκτός από την χωρητικότητα έχει και μια
μεγάλη ωμική αντίσταση 𝑅𝐶 παράλληλα. Εφόσον 𝑅𝐶 ≫ 𝑅 μπορούμε να πούμε ότι
𝑅𝐶 ∥ 𝑅 ≈ 𝑅.
Η μόνη διαφορά από το παράλληλο RLC είναι η εν σειρά 𝑅𝐿 . Η διαδικασία που

ακολουθούμε είναι ίδια. Η σύνθετη αγωγιμότητα είναι
1 𝑅 − 𝑗𝜔𝐿
𝑌 = 𝐺 + 𝑗𝜔𝐶 + = 𝐺 + 𝑗𝜔𝐶 + 2𝐿 =
𝑅𝐿 + 𝑗𝜔𝐿 𝑅𝐿 + (𝜔𝐿)2
𝑅𝐿 𝜔𝐿
=𝐺+ 2 + 𝑗 [𝜔𝐶 − ]
𝑅𝐿 + (𝜔𝐿)2 𝑅𝐿
2
+ (𝜔𝐿)2
Στον συντονισμό
𝜔0 𝐿 1 𝑅𝐿 1 𝑅𝐿 𝐶
2 2
𝜔0 𝐶 = 2 ⇒ 𝜔 2
= − ( ) = [1 − ] ⇒
𝑅𝐿 + (𝜔0 𝐿)2 0
𝐿𝐶 𝐿 𝐿𝐶 𝐿
1 √ 𝑅𝐿2
𝐶
𝜔0 = √ 1−
𝐿𝐶 𝐿
Βλέπουμε ότι συντονισμός επιτυγχάνεται σε χαμηλότερη συχνότητα από ότι στην
ιδανική περίπτωση.
Πραγματικό (2)
Η σύνθετη αγωγιμότητα είναι τότε
𝑅𝐿 𝐶
𝑌0 = 𝐺 + = 𝐺′
𝐿
Επίσης, εάν (𝜔𝐿)2 ≫ 𝑅𝐿
2
, για την ωφέλιμη περιοχή συχνοτήτων, έχουμε
𝜔0 𝐿 𝜔0 𝐿 1
𝜔0 𝐶 = ⇒ 𝜔0 𝐶 = ⇒ 𝜔0 𝐶 = ⇒
𝑅𝐿
2
+ (𝜔0 𝐿) 2 (𝜔0 𝐿)2 𝜔0 𝐿
1
𝜔0 = √
𝐿𝐶
1
𝑌 = 𝐺′ + 𝑗 [𝜔𝐶 − ]
𝜔𝐿
οπότε μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε (με αρκετά καλή ακρίβεια) τις σχέσεις που
ισχύουν για το ιδανικό παράλληλο κύκλωμα. Για τον συντελεστή ποιότητας π.χ. έχουμε
𝐶
√
𝜔 𝐶 𝐿
𝑄 = 0′ =
𝐺 𝑅 𝐶
𝐺+ 𝐿
𝐿

Αριθμοί
Για το ιδανικό RLC με 𝑅𝐿 = 100 Ω
𝑓0 = 1948.2 Hz
𝑄 = 6.175
και SPICE για πραγματικό

και SPICE για πραγματικό (2)
Με αριθμούς
𝑓0 = 1975.7 Hz
𝑓1 = 1820.6 Hz
𝑓2 = 2139.2 Hz
Δ𝑓 = 318.6 Hz
𝑄 = 6.2

Άσκηση 1
Σε εν σειρά κύκλωμα συντονισμού έχουμε 𝑅 = 10 Ω. Να βρεθούν οι τιμές 𝐿 και 𝐶 έτσι

ώστε το κύκλωμα να έχει συχνότητα συντονισμού 100 kHz και εύρος ωφέλιμης ζώνης
1 kHz. Να βρεθούν κατόπιν τα άκρα της ωφέλιμης ζώνης και ο συντελεστής ποιότητας
του κυκλώματος.
1 1
𝑓0 = √ ⇒ 𝐿𝐶 = = 2.5330 × 10−12
2𝜋 𝐿𝐶 (2𝜋𝑓0 ) 2
𝑅 𝑅
Δ𝑓 = ⇒ 𝐿= = 1.5915 × 10−3 H
2𝜋𝐿 2𝜋Δ𝑓
και
𝐿𝐶
𝐶= = 1.5915 × 10−9 F
𝐿
𝑓
𝑄𝑠 = 0 = 100
Δ𝑓
Άσκηση 1 (2)
𝑓1 𝑓2 = 𝑓02 και 𝑓2 − 𝑓1 = Δ𝑓
𝑓02 𝑓02
𝑓2 = − 𝑓1 = Δ𝑓 ⇒ 𝑓12 + Δ𝑓 ⋅ 𝑓1 − 𝑓02 = 0 ⇒
𝑓1 𝑓1
και
𝑓02
𝑓1 = 99501.25 Hz 𝑓2 = = 100501.25 Hz
𝑓1
και
Με καλή προσέγγιση υπολογίζεται επίσης με

Δ𝑓 Δ𝑓
𝑓1 = 𝑓0 − = 99500 Hz 𝑓2 = 𝑓0 + = 100500 Hz
2 2
και

Άσκηση 2
Στο παρακάτω κύκλωμα υπολογίστε τη συχνότητα 𝜔 για την οποία 𝑣(𝑡) και 𝑖(𝑡) είναι εν
φάση.
i(t) 1H 1F
+
v(t) 1Ω 1H
-
Άσκηση 2 (2)
1
ℑ𝑚{(𝑗𝜔 + ) + (1 ∥ 𝑗𝜔)} = 0 ⇒
𝑗𝜔
𝑗 𝑗𝜔 1 − 𝑗𝜔
ℑ𝑚{𝑗𝜔 − + ⋅ }=0 ⇒
𝜔 1 + 𝑗𝜔 1 − 𝑗𝜔
1 𝜔
𝜔− + =0 ⇒
𝜔 1 + 𝜔2
𝜔2 (1 + 𝜔2 ) − (1 + 𝜔2 ) + 𝜔2
= 0 ⇒ 𝜔4 + 𝜔2 − 1 = 0 ⇒
𝜔(1 + 𝜔2 )
√
−1 + 5
𝜔2 = = 0.61803 ⇒
2
𝜔
𝜔 = 0.78615 rad/s 𝑓= = 0.12512 Hz
2𝜋
ή
όπου κρατήσαμε μόνο τις θετικές τιμές των συχνοτήτων που έχουν φυσικό νόημα.

Άσκηση 3
Στο παρακάτω κύκλωμα έχουμε 𝑖(𝑡) = 10 sin 𝑡. Υπολογίστε την χωρητικότητα 𝐶 έτσι
ώστε 𝑣(𝑡) = 𝑉0 sin 𝑡. Ποιά είναι η τιμή 𝑉0 ;
1Ω
+
2 1F C
i(t) 3 H v(t)
-
Άσκηση 3 (2)
Μετατρέποντας σε φάσορες και σύνθετες αντιστάσεις έχουμε το παρακάτω κύκλωμα
K 1Ω
+
. j 2/3 Ω . -j Ω -j/C Ω
I V
-

Άσκηση 3 (3)
Με κομβική ανάλυση στον κόμβο Κ έχουμε:
𝑉̇ 𝑉̇ 𝑉̇
−𝐼 ̇ + + + =0⇒
𝑗(2/3) (−𝑗) 1 − 𝑗/𝐶
𝐼̇
𝑉̇ = =
3 𝐶 2 + 𝑗𝐶
[−𝑗 + 𝑗 + ]
2 1 + 𝐶2
𝐼̇
=
𝐶2 1 𝑗𝐶
[ − 𝑗 + ]
1 + 𝐶2 2 1 + 𝐶2
Άσκηση 3 (4)
√ √
Και επειδή 𝑉 ̇ = (𝑉0 / 2) /0∘ και 𝐼 ̇ = (10/ 2) /0∘ έχουμε
10
𝑉0 =
𝐶2 1 𝑗𝐶
[ −𝑗 + ]
1+𝐶 2 2 1 + 𝐶2
όπου 𝑉0 πραγματικός αριθμός. Επομένως το φανταστικό μέρος στον παρονομαστή
είναι μηδέν.
𝐶 1
= ⇒ 𝐶 2 − 2𝐶 + 1 = 0 ⇒ 𝐶 = 1 F 𝑉0 = 20 V
1+𝐶 2
2
και

Άσκηση 4
Να βρεθούν:
1 Συχνότητα συντονισμού σε rad/s και Hz.

2 Ολική μιγαδική αντίσταση που βλέπει η πηγή στο συντονισμό.
3 Το ρεύμα βρόγχου στο συντονισμό.
4 ̇ και 𝑉𝐶
Τάσεις 𝑉𝐿 ̇ στο συντονισμό.
5 Άεργος ισχύς 𝑄𝐶 και 𝑄𝐿 στο συντονισμό.
6 Συντελεστής ποιότητας 𝑄𝑠 .
7 Η μέγιστη ισχύς που καταναλώνεται στο κύκλωμα.
8 Το εύρος ζώνης Δ𝜔 και τις συχνότητες 𝜔1 , 𝜔2 .
9 Το ρεύμα βρόγχου και την ισχύ που καταναλώνεται στο κύκλωμα για τη συχνότητα 𝜔1 .
8Ω
2Ω
+
10 0o V
- 10 mH
1 µF
Άσκηση 4 (2)
1
𝜔0 = √ = 10000 rad/s 𝑓0 = 1591.5 Hz
𝐿𝐶
𝑍 = 10 Ω
𝑉̇ 10
𝐼̇ = = = 1 /0∘ A
𝑍 10
̇
̇ = 𝐼𝑗𝜔
𝑉𝐿 ̇ 0 𝐿 = 𝑗100 V ̇ = 𝐼 = −𝑗100 V
𝑉𝐶
𝑗𝜔0 𝐶
𝐼2
𝑄𝐶 = = 100 VAR 𝑄𝐿 = 𝐼 2 𝜔𝐿 = 100 VAR
𝜔𝐶
𝑄 100 100
𝑄𝑠 = 𝐿 = 2 = = 10
𝑃 𝐼 𝑅 10
|𝑉 ̇ |2 100
𝑃max = = = 10 W
𝑅 10

Άσκηση 4 (3)
𝜔0 10000
Δ𝜔 = = = 1000 rad/s
𝑄𝑠 10
κατά προσέγγιση
Δ𝜔 Δ𝜔
𝜔1 = 𝜔 0 − = 9500 rad/s 𝜔2 = 𝜔 0 + = 10500 rad/s
2 2
με ακρίβεια
𝜔1 𝜔2 = 𝜔20 𝜔2 − 𝜔1 = Δ𝜔
𝜔20 𝜔20
𝜔2 = − 𝜔1 = Δ𝜔 ⇒
𝜔1 𝜔1
𝜔21 + Δ𝜔 ⋅ 𝜔1 − 𝜔20 = 0 ⇒
𝜔1 = 9512.49 rad/s 𝜔2 = 10512.49 rad/s
𝑉̇
𝐼̇ = = 0.707 /45∘ A
10 + 𝑗𝜔1 𝐿 − 𝑗/(𝜔1 𝐶)
𝑃 = |𝐼|̇ 2 𝑅 = 0.7072 ⋅ 10 = 5 W
Διάλεξη 09

Outline
2 Θεωρήματα Thevenin, Norton και μέγιστη μεταφορά ισχύος
Topic

Άσκηση 1
Να βρεθούν:
1 Οι τιμές 𝑅 και 𝐶 έτσι ώστε η συχνότητα συντονισμού να είναι 200 kHz και το εύρος ζώνης
16 kHz.
2 Η μέγιστη ισχύς που καταναλώνεται στο κύκλωμα.
3 Η τάση 𝑣𝐴𝐵 (𝑡) στο συντονισμό.
R
A
5Ω
+
30sin(ωt) V
- 220 µH
B
C
Άσκηση 1 (2)
𝑓0 200
𝑄𝑠 = = = 12.5
Δ𝑓 16
𝑋
𝑋𝐿 = 2𝜋𝑓0 𝐿 = 276.46 Ω ⇒ 𝑅 + 5 = 𝐿 = 22.117 ⇒ 𝑅 = 17.117 Ω
𝑄𝑠
1
𝑋𝐶 = 𝑋𝐿 ⇒ 𝐶 = = 2.88 nF
2𝜋𝑓0 𝑋𝐶
√
(30/ 2)2
𝑃 = = 20.347 W
22.117
30 5 + 𝑗𝑋𝐿
𝑉𝑖̇ = √ /0∘ ̇
𝑉𝐴𝐵 = 𝑉𝑖̇ = 265.21 /88.96∘ V
2 𝑅 + 5 + 𝑗𝑋𝐿 − 𝑗𝑋𝐶
𝑣𝐴𝐵 (𝑡) = 375.06 sin(𝜔𝑡 + 88.96∘ ) V

Άσκηση 2 (για σας)
1 Προσδιορίστε τη συχνότητα συντονισμού σε rad/s και Hz.

2 Υπολογίστε το 𝑄 του κυκλώματος στο συντονισμό.
3 Την τάση 𝑉 ̇ παράλληλα στους κόμβους στο συντονισμό.
4 Το ρεύμα και την ισχύ σε όλα τα στοιχεία στο συντονισμό.
5 Το εύρος ζώνης και τις συχνότητες 𝜔1 , 𝜔2 .
6 Σκιτσάρετε την απόκριση τάσης στο κύκλωμα.
3.6 0o A 500 Ω 0.4 µF 16 mH
Μετασχηματισμοί RL
Τα παρακάτω δίπολα είναι ισοδύναμα για μια συγκεκριμένη συχνότητα αν έχουν ίδια
σύνθετη αντίσταση (ή αγωγιμότητα).
Rs
RP Lp
Ls

Μετασχηματισμοί 𝑅𝑠 𝐿𝑠 → 𝑅𝑝 𝐿𝑝
1 1 1
𝑌𝑠 = 𝑌𝑝 = +
𝑅𝑠 + 𝑗𝜔𝐿𝑠 𝑅𝑝 𝑗𝜔𝐿𝑝
και
𝑅𝑠 − 𝑗𝜔𝐿𝑠 1 𝑗
𝑌𝑠 = 𝑌 𝑝 ⇒ = − ⇒
𝑅𝑠2 + (𝜔𝐿𝑠 )2 𝑅𝑝 𝜔𝐿𝑝
2
𝑅𝑠 1 𝑅𝑠2 + (𝜔𝐿𝑠 )2 𝜔𝐿𝑠
= ⇒ 𝑅 = = 𝑅 [1 + ( ) ]
𝑅𝑠2 + (𝜔𝐿𝑠 )2 𝑅𝑝 𝑝
𝑅𝑠 𝑠
𝑅𝑠
2
𝜔𝐿𝑠 1 𝑅𝑠2 + (𝜔𝐿𝑠 )2 𝑅𝑠
= ⇒ 𝐿 = = 𝐿 [1 + ( ) ]
𝑅𝑠2 + (𝜔𝐿𝑠 )2 𝜔𝐿𝑝 𝑝
𝜔2 𝐿𝑠 𝑠
𝜔𝐿𝑠
1
𝑅𝑝 = 𝑅𝑠 (1 + 𝑄2𝑠 ) 𝐿𝑝 = 𝐿𝑠 (1 + )
𝑄2𝑠
και
Μετασχηματισμοί 𝑅𝑝 𝐿𝑝 → 𝑅𝑠 𝐿𝑠
𝑅𝑝 𝑗𝜔𝐿𝑝 (𝑅𝑝 𝑗𝜔𝐿𝑝 )(𝑅𝑝 − 𝑗𝜔𝐿𝑝 )

𝑅𝑠 + 𝑗𝜔𝐿𝑠 = = =
𝑅𝑝 + 𝑗𝜔𝐿𝑝 𝑅𝑝2 + 𝜔2 𝐿2𝑝
𝑅𝑝 𝜔2 𝐿2𝑝 𝜔𝑅𝑝2 𝐿𝑝
= 2 +𝑗 2 ⇒
𝑅𝑝 + 𝜔2 𝐿2𝑝 𝑅𝑝 + 𝜔2 𝐿2𝑝
1 𝑅𝑝
𝑅𝑠 = 𝑅𝑝 ( ) =
1 + 𝑅𝑝2 /(𝜔2 𝐿2𝑝 ) 1 + 𝑄2𝑝
𝑅𝑝2 𝐿𝑝
𝐿𝑠 = 𝐿 𝑝 2 =
𝑅𝑝 + 𝜔2 𝐿2𝑝 1 + 1/𝑄2𝑝

Μετασχηματισμοί RC
Τα παρακάτω δίπολα είναι ισοδύναμα για μια συγκεκριμένη συχνότητα αν έχουν ίδια
σύνθετη αντίσταση (ή αγωγιμότητα).
Rs
RP Cp
Cs
Μετασχηματισμοί 𝑅𝑝 𝐶𝑝 → 𝑅𝑠 𝐶𝑠
1
𝑅𝑝
𝑗 𝑗𝜔𝐶𝑝 𝑅𝑝 𝑅𝑝 (1 − 𝑗𝜔𝑅𝑝 𝐶𝑝 )
𝑅𝑠 − = = = ⇒
𝜔𝐶𝑠 1 1 + 𝑗𝜔𝑅𝑝 𝐶𝑝 1 + (𝜔𝑅𝑝 𝐶𝑝 )2
𝑅𝑝 +
𝑗𝜔𝐶𝑝
𝑅𝑝 𝑅𝑝
𝑅𝑠 = =
1 + (𝜔𝑅𝑝 𝐶𝑝 )2 1 + 𝑄2𝑝
και
1 1
𝐶𝑠 = 𝐶𝑝 [1 + ] = 𝐶 (1 + )
(𝜔𝑅𝑝 𝐶𝑝 )2 𝑝
𝑄2𝑝

Μετασχηματισμοί 𝑅𝑠 𝐶𝑠 → 𝑅𝑝 𝐶𝑝
1
𝑗𝜔𝐶𝑠
1 𝑅𝑠 𝑗𝜔𝐶𝑠 𝑗𝜔𝐶𝑠 + 𝜔2 𝑅𝑠 𝐶𝑠2
+ 𝑗𝜔𝐶𝑝 = = = =
𝑅𝑝 1 1 + 𝑗𝜔𝑅𝑠 𝐶𝑠 1 + (𝜔𝑅𝑠 𝐶𝑠 )2
+ 𝑗𝜔𝐶𝑠
𝑅𝑠
1 𝑗𝜔𝑅𝑠 𝐶𝑠 + (𝜔𝑅𝑠 𝐶𝑠 )2
= ⇒
𝑅𝑠 1 + (𝜔𝑅𝑠 𝐶𝑠 )2
1
𝑅𝑝 = 𝑅𝑠 [1 + ] = 𝑅 (1 + 𝑄 𝑠)
2
(𝜔𝑅𝑠 𝐶𝑠 )2 𝑠
και
𝐶𝑠 𝐶𝑠
𝐶𝑝 = =
1 + (𝜔𝑅𝑠 𝐶𝑠 )2 1 + (1/𝑄𝑠 )2
Άσκηση 3
Για τον εν σειρά συνδυασμό 𝑅𝑠 = 10 Ω, 𝐿𝑠 = 20 mH βρείτε το 𝑄 για
𝜔 = 1000 rad/s και μετασχηματείστε το δικτύωμα στο ισοδύναμο
παράλληλο. Επαναλάβετε για 𝜔 = 10 krad/s.
A A
Rs
ZAB
Rp Lp
YAB Ls
B B

Άσκηση 3 (2)
για 𝜔 = 1000 rad/s

𝜔𝐿𝑠
𝑄𝑠 = =2
𝑅𝑠
𝑅𝑝 = 𝑅𝑠 (1 + 𝑄2𝑠 ) = 50 Ω
1
𝐿𝑝 = 𝐿𝑠 (1 + ) = 25 mH
𝑄2𝑠
για 𝜔 = 10 krad/s
𝜔𝐿𝑠
𝑄𝑠 = = 20
𝑅𝑠
𝑅𝑝 = 𝑅𝑠 (1 + 𝑄2𝑠 ) = 4010 Ω
1
𝐿𝑝 = 𝐿𝑠 (1 + ) = 20.05 mH
𝑄2𝑠
Άσκηση 4 (για σας)
Υπολογείστε το 𝑄 κάθε δικτυώματος και προσδιορείστε το αντίστοιχο

ισοδύναμο εν σειρά.
10 kΩ 100 mH 2700 Ω 450 mH
ω=2500 rad/s ω=2000 rad/s

Άσκηση 5
Στο παραπάνω κύκλωμα να βρεθούν:
1 Η συχνότητα συντονισμού 𝜔0 και 𝑓0 .

2 Ο συντελεστής ποιότητας 𝑄 στο συντονισμό.
3 ̇
Η τάση 𝑉𝐴𝐵 στο συντονισμό.
4 ̇ , 𝐼𝐶
Τα ρεύματα 𝐼𝑅 ̇ , 𝐼𝐿
̇ στο συντονισμό.
5 Το εύρος ζώνης Δ𝜔 και Δ𝑓 καθώς και τα άκρα της 𝜔1 , 𝜔2 .
6 Σκίτσο της απόκρισης τάσης.
3.6 0o mA 500 Ω 0.4 µF 16 mH
IR IC IL
Άσκηση 5 (2)
1 𝜔0
𝜔0 = √ = 12.5 krad/s 𝑓0 = = 1989.4 Hz
𝐿𝐶 2𝜋
𝑅
𝑄 = 𝑄𝑝 = = 2.5
𝜔0 𝐿
̇ = 𝐼 ̇ ⋅ 𝑅 = (3.6 /0∘ ) ⋅ 500 = 1.8 /0∘ V
𝑉𝐴𝐵
̇ 𝑉̇
𝐼𝑅 = = 3.6 /0∘ mA
𝑅
̇ 𝑉̇
𝐼𝐿 = = 9 /−90∘ mA
𝑗𝜔0 𝐿
𝐼𝐶̇ = 𝑉 ̇ ⋅ (𝑗𝜔0 𝐶) = 9 /90∘ mA

Άσκηση 5 (3)
𝐺
Δ𝜔 = = 5 krad/s Δ𝑓 = Δ𝜔/(2𝜋) = 795.8 Hz
𝐶
Προσεγγιστικά
Δ𝜔 Δ𝜔
𝜔2 = 𝜔 0 + = 15 krad/s 𝜔1 = 𝜔 0 − = 10 krad/s
2 2
Με ακρίβεια
𝜔1 𝜔2 = 𝜔02 Δ𝜔 = 𝜔2 − 𝜔1
𝜔02
𝜔1 = ⇒ 𝜔22 − Δ𝜔 ⋅ 𝜔2 − 𝜔02 = 0 ⇒
𝜔2
𝜔2 = 15247.5 rad/s 𝜔1 = 10247.5 rad/s
Άσκηση 5 (4)
[V]
1.8
1.27
ω1 ω0 ω2 [rad/s]
Άσκηση 5 (5)
Και με spice
Άσκηση 6
Δοθείσας της καμπύλης τάσης για παράλληλο συντονισμό και της τιμής 𝑅 = 500 Ω εκτιμήστε
συχνότητα συντονισμού, 𝑄 και 𝐿, 𝐶.
𝑓0 = 1.99 kHz 𝑓1 = 1.63 kHz 𝑓2 = 2.43 kHz Δ𝑓 = 800 Hz

𝑓0 𝑅 1
𝑄= = 2.4875 𝐿= = 16.1 mH 𝐶 = = 0.398 𝜇F
Δ𝑓 2𝜋𝑓0 𝑄 (2𝜋𝑓0 )2 𝐿

Αλλαγή κλίμακας μέτρου
𝐶
𝑅 ′ ← 𝐾𝑀 𝑅 𝐿 ′ ← 𝐾𝑀 𝐿 𝐶′ ←
𝐾𝑀
οπότε η συχνότητα συντονισμού και οι συντελεστές ποιότητας
παραμένουν ίδιοι
1 1
𝜔0′ = √ = = 𝜔0
𝐿𝐶
′ ′ √𝐾𝑀 𝐿𝐶/𝐾𝑀
𝜔0′ 𝐿′ 𝜔0 𝐾 𝑀 𝐿 𝑅′ 𝐾𝑀 𝑅
𝑄′𝑠 = = = 𝑄𝑠 𝑄′𝑝 = ′ ′ = = 𝑄𝑝
𝑅′ 𝐾𝑀 𝑅 𝜔0 𝐿 𝜔0 𝐾𝑀 𝐿
και
Αλλαγή κλίμακας συχνότητας

Όπου 𝜔′ = 𝐾𝐹 𝜔. Οι ωμικές αντιστάσεις είναι ανεξάρτητες της συχνότητας επομένως
δεν αλλάζουν. Για τις επαγωγές έχουμε:
𝐿
𝜔′ 𝐿′ = 𝜔𝐿 ⇒ 𝐾𝐹 𝜔𝐿′ = 𝜔𝐿 ⇒ 𝐿′ =
𝐾𝐹
Τα ίδια ισχύουν και για τις χωρητικότητες, οπότε

𝐿 𝐶
𝑅′ ← 𝑅 𝐿′ ← 𝐶′ ←
𝐾𝐹 𝐾𝐹
Η συχνότητα συντονισμού γίνεται τώρα:

1 1
𝜔′0 = √ = = 𝐾𝐹 𝜔0
𝐿′ 𝐶 ′ √(𝐿/𝐾𝐹 )(𝐶/𝐾𝐹 )
ενώ οι συντελεστές ποιότητας δεν αλλάζουν

𝜔′0 𝐿′ 𝐾𝐹 𝜔 0 𝐿 𝑅′ 𝐾 𝑅
𝑄′𝑠 = = = 𝑄𝑠 𝑄′𝑝 = = 𝐹 = 𝑄𝑝
𝑅′ 𝐾𝐹 𝑅 𝜔0 𝐿 𝜔0 𝐿
και ′ ′

Topic
Θεώρημα Thevenin

αντικαταστήσουμε με ένα ισοδύναμο κύκλωμα που περιέχει μία πηγή
τάσης σε σειρά με μία εμπέδηση. Η εμπέδηση, 𝑍𝑇 𝐻 είναι η εμπέδηση
που φαίνεται από τους ακροδέκτες Α, Β όταν αντικαταστήσουμε τις
πηγές με τις εσωτερικές τους αντιστάσεις (για πηγές πραγματικές) ή
βραχυκυκλώσουμε τις πηγές τάσης και ανοίξουμε τις πηγές ρεύματος
(για πηγές ιδανικές) στο κύκλωμα. Η τάση 𝑉𝑇̇ 𝐻 είναι η τάση που
φαίνεται με το κύκλωμα ενεργό, στους ανοικτούς ακροδέκτες Α, Β.

Θεώρημα Norton

αντικαταστήσουμε με ένα ισοδύναμο κύκλωμα που περιέχει μία πηγή
ρεύματος παράλληλα με μία εμπέδηση. Η εμπέδηση, 𝑍𝑁 είναι η
εμπέδηση που φαίνεται από τους ακροδέκτες Α, Β όταν
αντικαταστήσουμε τις πηγές με τις εσωτερικές τους αντιστάσεις (για
πηγές πραγματικές) ή βραχυκυκλώσουμε τις πηγές τάσης και
ανοίξουμε τις πηγές ρεύματος (για πηγές ιδανικές) στο κύκλωμα. Το
ρεύμα 𝐼𝑁 είναι το ρεύμα που παίρνουμε με το κύκλωμα ενεργό, όταν
βραχυκυκλώσουμε τούς ακροδέκτες Α, Β.
Μέγιστη μεταφορά μέσης ή πραγματικής ισχύος
Μέγιστη μεταφορά πραγματικής ισχύος 𝑃 σε κάποιο φορτίο 𝑍𝐿 από κάποιο κύκλωμα.
ZTH .
IL |ZL| = RL2 + XL2
+ . .
VTH ZL VL XL
- θZL
RL
Στο αριστερό τμήμα του σχήματος βλέπουμε το ισοδύναμο κατά Thevenin ενός
οποιουδήποτε γραμμικού κυκλώματος ενώ στο δεξιό τμήμα του σχήματος, έχουμε την
απεικόνιση στο μιγαδικό επίπεδο του φορτίου 𝑍𝐿 .

Οι εμπεδήσεις είναι 𝑍𝑇 𝐻 = 𝑅𝑇 𝐻 + 𝑗𝑋𝑇 𝐻 και 𝑍𝐿 = 𝑅𝐿 + 𝑗𝑋𝐿 ενώ το ρεύμα που
διέρχεται από το φορτίο 𝑍𝐿 είναι
𝑉𝑇̇ 𝐻
𝐼𝐿̇ =
𝑍𝑇 𝐻 + 𝑍 𝐿
Από διαιρέτη τάσης στο φορτίο έχουμε
̇ = 𝑍𝐿
𝑉𝐿 𝑉̇
𝑍𝑇 𝐻 + 𝑍 𝐿 𝑇 𝐻
Η μιγαδική ισχύς στο φορτίο είναι
|𝑉𝑇̇ 𝐻 |2 𝑍𝐿
𝑆 ̇ = 𝑉𝐿
̇ 𝐼𝐿
∗̇
=
|𝑍𝑇 𝐻 + 𝑍𝐿 |2
και η πραγματική ισχύς στο φορτίο είναι
̇ |𝑉𝑇̇ 𝐻 |2 𝑅𝐿 |𝑉𝑇̇ 𝐻 |2 𝑅𝐿
𝑃 = ℜ𝑒{𝑆} = =
|𝑍𝑇 𝐻 + 𝑍𝐿 |2 (𝑅𝑇 𝐻 + 𝑅𝐿 )2 + (𝑋𝑇 𝐻 + 𝑋𝐿 )2
Η παραπάνω ισχύς 𝑃 είναι πραγματική συνάρτηση δυο μεταβλητών, 𝑃 (𝑅𝐿 , 𝑋𝐿 ). Για

την εύρεση των τιμών των 𝑅𝐿 , 𝑋𝐿 για τις οποίες έχουμε μέγιστη 𝑃 , χρησιμοποιούμε
γνωστό θεώρημα από τη μαθηματική ανάλυση όπου
𝜕𝑃 |𝑉𝑇̇ 𝐻 |2 𝑅𝐿 2 (𝑋𝑇 𝐻 + 𝑋𝐿 )
=− = 0 ⇒ 𝑋𝐿 = −𝑋𝑇 𝐻
𝜕𝑋𝐿 [(𝑅𝑇 𝐻 + 𝑅𝐿 )2 + (𝑋𝑇 𝐻 + 𝑋𝐿 )2 ]
2
και
𝜕𝑃 |𝑉𝑇̇ 𝐻 |2 [[(𝑅𝑇 𝐻 + 𝑅𝐿 )2 + (𝑋𝑇 𝐻 + 𝑋𝐿 )2 ] − 2𝑅𝐿 (𝑅𝑇 𝐻 + 𝑅𝐿 )]

= =0 ⇒
𝜕𝑅𝐿 [(𝑅 + 𝑅 ) + (𝑋
2 +𝑋 ) ] 2
2
𝑇𝐻 𝐿 𝑇𝐻 𝐿
(𝑅𝑇 𝐻 − 𝑅𝐿 )2 + (𝑋𝑇 𝐻 + 𝑋𝐿 )2 = 0 ⇒ 𝑅𝐿 = 𝑅𝑇 𝐻
Τελικά, για σύνθετο φορτίο (μιγαδικό φορτίο) 𝑍𝐿 έχουμε ακρότατο για
𝑍𝐿 = 𝑍𝑇
∗
𝐻

Εξετάζουμε την ορίζουσα
∣ 𝜕2𝑃 𝜕2𝑃 ∣
∣ 𝜕𝑅𝐿2
𝜕𝑅𝐿 𝜕𝑋𝐿 ∣
𝐷=∣ ∣
∣ 𝜕2𝑃 𝜕2𝑃 ∣
∣ 𝜕𝑋𝐿 𝜕𝑅𝐿 𝜕𝑋𝐿2
∣
στο ακρότατο. Εφόσον 𝐷 > 0 και 𝜕 2 𝑃 /𝜕𝑅𝐿

2
< 0 για 𝑍𝐿 = 𝑍𝑇
∗
𝐻 , τότε το ακρότατο
είναι μέγιστο. Το μέγιστο αυτό είναι
|𝑉𝑇̇ 𝐻 |2 |𝑉𝑇̇ 𝐻 |2
𝑃max = =
4𝑅𝑇 𝐻 4ℜ𝑒{𝑍𝑇 𝐻 }
Για την περίπτωση όπου το φορτίο είναι καθαρά ωμικό, δηλ. 𝑋𝐿 = 0 ενώ 𝑋𝑇 𝐻 ≠ 0,
έχουμε συνάρτηση μιας μεταβλητής. Οπότε
𝑑𝑃𝐿 |𝑉𝑇̇ 𝐻 |2 [[(𝑅𝑇 𝐻 + 𝑅𝐿 )2 + 𝑋𝑇

2
𝐻 ] − 2𝑅𝐿 (𝑅𝑇 𝐻 + 𝑅𝐿 )]
=0 ⇒ =0 ⇒
𝑑𝑅𝐿 [(𝑅 +𝑅 ) +𝑋 ]
2 2
2
𝑇𝐻 𝐿 𝑇𝐻
𝑅𝑇
2
𝐻 + 2𝑅𝑇 𝐻 𝑅𝐿 + 𝑅𝐿 + 𝑋𝑇 𝐻 − 2𝑅𝑇 𝐻 𝑅𝐿 − 2𝑅𝐿 = 0 ⇒
2 2 2
𝑅𝐿 = √𝑅𝑇
2
𝐻 + 𝑋𝑇 𝐻 = |𝑍𝑇 𝐻 |
2
και η μέγιστη πραγματική ισχύς (πρόσημο δευτέρας παραγώγου αρνητικό στο

ακρότατο) είναι τότε
|𝑉𝑇̇ 𝐻 |2 |𝑉𝑇̇ 𝐻 |2
𝑃max = =
2|𝑍𝑇 𝐻 | + 2𝑅𝑇 𝐻 2|𝑍𝑇 𝐻 | + 2ℜ𝑒{𝑍𝑇 𝐻 }

Συνοψίζοντας.
Για 𝑍𝐿 μιγαδικό:
𝑍𝐿 = 𝑍𝑇 ∗
𝐻
|𝑉𝑇̇ 𝐻 |2
𝑃max =
4ℜ𝑒{𝑍𝑇 𝐻 }
Για 𝑍𝐿 = 𝑅𝐿 πραγματικό:
𝑅𝐿 = |𝑍𝑇 𝐻 |
|𝑉𝑇̇ 𝐻 |2
𝑃max =
2|𝑍𝑇 𝐻 | + 2ℜ𝑒{𝑍𝑇 𝐻 }
Τι γίνεται όταν 𝑍𝐿 είναι καθαρά φανταστικό και το φορτίο είναι πηνίο ή πυκνωτής;
Στο παρακάτω κύκλωμα να βρεθεί το φορτίο 𝑍𝐿 που καταναλώνει μέγιστη πραγματική

ισχύ από το κύκλωμα καθώς επίσης και η τιμή της μέγιστης αυτής ισχύος.
jΩ
4 0o A 2Ω 4Ω ZL

jΩ 2Ω jΩ
4 0o A 8 0o V
+
2Ω 4Ω 4Ω
-
Αφαιρούμε πρώτα το φορτίο 𝑍𝐿 και απλοποιούμε το κύκλωμα, βρίσκοντας το ισοδύναμο κατά

Thevenin.
4(2 + 𝑗) 8 + 4𝑗 6 − 𝑗 48 − 𝑗2 4 + 𝑗24 − 𝑗8 52 + 16𝑗

𝑍𝑇 𝐻 = = = = =
4+2+𝑗 6+𝑗 6−𝑗 36 + 1 37
= 1.405 + 𝑗0.432 = 1.47/17.1∘ Ω
άρα 𝑍𝐿 = 𝑍𝑇∗ ̇ 𝐻 είναι η τάση στα άκρα της 4 Ω και με έναν διαιρέτη
= 1.47/−17.1∘ Ω. Η 𝑉𝑇
𝐻
τάσης έχουμε
̇ 𝐻= 4 32 /0∘
𝑉𝑇 8 /0∘ = ∘ = 5.261
/−9.46∘ V
4+2+𝑗 6.083 /9.46
οπότε
̇ 𝐻 |2
|𝑉𝑇 5.2612
𝑃max = = = 4.92 W
4ℜ𝑒{𝑍𝑇 𝐻 } 4 ⋅ 1.405
Να βρεθεί το ωμικό φορτίο 𝑅𝐿 για το οποίο έχουμε μέγιστη κατανάλωση μέσης ισχύος
από το κύκλωμα του σχήματος καθώς επίσης και η τιμή της μέγιστης αυτής ισχύος.
40 Ω -j30 Ω
150 30o V +
j20 Ω RL
-

Αφαιρούμε το φορτίο 𝑅𝐿 .
Με ανοικτούς ακροδέκτες και βραχυκυκλωμένη την πηγή τάσης

𝑗20(40 − 𝑗30)
𝑍𝑇 𝐻 = (40 − 𝑗30) ∥ 𝑗20 = = 9.412 + 𝑗22.353 Ω
𝑗20 + 40 − 𝑗30
Με ανοικτούς ακροδέκτες και ενεργή την πηγή τάσης, η 𝑉𝑇̇ 𝐻 βρίσκεται από τον
διαιρέτη τάσης
𝑗20
𝑉𝑇̇ 𝐻 = 150 /30∘ = 0.485 /104.036∘ 150 /30∘ = 72.761 /134.036∘ V
𝑗20 + 40 − 𝑗30
Οπότε
𝑅𝐿 = |𝑍𝑇 𝐻 | = √9.4122 + 22.3532 = 24.254 Ω
και
|𝑉𝑇̇ 𝐻 |2 72.7612
𝑃max = = = 78.63 W
2|𝑍𝑇 𝐻 | + 2ℜ𝑒{𝑍𝑇 𝐻 } 2 ⋅ 24.254 + 2 ⋅ 9.412
Στο παρακάτω κύκλωμα να βρεθεί το φορτίο 𝑍𝐿 που καταναλώνει μέγιστη πραγματική
ισχύ από το κύκλωμα καθώς επίσης και η τιμή της μέγιστης αυτής ισχύος.
j4 Ω -j2 Ω
A
.
Vx 2Ω
. +
Vx ZL
−
- +
4 0o V

j4 Ω -j2 Ω j4 Ω -j2 Ω
A C A
. .
Vx 2Ω Vx 2Ω
. + . . +
Vx I Vx
− −
- + - +
4 0o V 4 0o V
B B
̇ + 𝑗4) − 4 /0∘ − 𝑉𝑥̇ =

𝐼(2 0
} ⇒ 4(1 + 𝑗) 𝐼 ̇ = 4 ⇒ 𝐼̇ = 1 = 1 − 𝑗 A
𝑉𝑥̇ = −2𝐼 ̇ 1+𝑗 2
επομένως
𝑉𝑇̇ 𝐻 = 2𝐼 ̇ − 4 = 1 − 𝑗 − 4 = −3 − 𝑗 = 3.16/−161.6∘ V
̇ − 𝑉𝑥̇
𝑉𝐶 𝑉̇ + 4 ̇
𝑉𝐶 ⎫
+ 𝐶 + = 0 }}
𝑗4 2 (−𝑗2) ̇
⎬ ⇒ 𝑉𝐶 = 2(𝑗 − 2) V
̇ }
−4 − 𝑉𝐶 = 𝑉𝑥̇ }
⎭
̇
𝑉𝐶
̇ =
𝐼𝑁 = −1 − 𝑗2 A
(−𝑗2)
𝑉𝑇̇ 𝐻
𝑍𝑇 𝐻 = =1−𝑗Ω
𝐼𝑁̇
|𝑉𝑇̇ 𝐻 |2
𝑍𝐿 = 1 + 𝑗 = 1.41/45∘ Ω 𝑃max = = 2.5 W

Εισαγωγή στο LTspice
Περιεχόμενα
1 Εισαγωγή στο LTspice 1

1.1 Εισαγωγικά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
1.2 LTspice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
1.3 Netlists . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1.3.1 Τίτλος και εντολές σχολίων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1.3.2 Εντολές data . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1.3.3 Εντολή κλάδου για παθητικά στοιχεία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
1.3.4 Εντολή κλάδου για ανεξάρτητη πηγή τάσης ή ρεύματος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
1.3.5 Εντολές ελέγχου (control statements) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
1.3.6 Eντολή τερματισμού end . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
1.3.7 Eντολές width και nopage . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
1.3.8 Ανάλυση netlist με LTspice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.4 Δουλεύοντας με σχηματικά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.5 Κυκλώματα με εξαρτημένες πηγές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.5.1 Πηγή τάσης που εξαρτάται από τάση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.5.2 Πηγή ρεύματος που εξαρτάται από τάση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.5.3 Πηγή τάσης που εξαρτάται από ρεύμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.5.4 Πηγή ρεύματος που εξαρτάται από ρεύμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.6 Ισοδύναμα Thevenin, Norton . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
2 Εργαστηριακές ασκήσεις συνεχούς ρεύματος 14

2.1 Μέτρηση αντίστασης, τάσης και ρεύματος με πολύμετρο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
2.1.1 Ψηφιακό πολύμετρο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
2.2 Συνδεσμολογία αντιστάσεων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
2.2.1 Συνδεσμολογία εν σειρά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
2.2.2 Συνδεσμολογία παράλληλη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
2.2.3 Συνδεσμολογία μεικτή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
2.3 Κανόνες Kirchhoff . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
2.3.1 Κανόνας ρευμάτων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
2.3.2 Κανόνας τάσεων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
2.3.3 Συνδυασμός 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
2.3.4 Συνδυασμός 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2.4 Θεώρημα Υπέρθεσης/Επαλληλίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
ii
LTspice Εισαγωγή
2.4.1 Εξομοίωση με LTspice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

2.5 Θεωρήματα Thevenin και Norton . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
3 Εργαστηριακές ασκήσεις εναλλασσομένου ρεύματος 29

3.1 Παλμογράφος - Εισαγωγικά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
3.2 Μέτρηση τάσης, συχνότητας και διαφοράς φάσης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
3.3 LTspice και εναλλασσόμενο - Ημιτονικό σήμα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
3.3.1 LTspice - εσωτερικό σήμα και ανάλυση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
3.3.2 LTspice - εξωτερικό σήμα και ανάλυση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
3.3.3 LTspice - έξοδος σήματος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
3.4 Μέτρηση συχνότητας (συγκριτική) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
3.4.1 Σχήματα Lissajous . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
3.4.2 Διαφορά φάσης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
3.5 LTspice και εναλλασσόμενο - AC ανάλυση στη σταθερή κατάσταση . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
3.6 Συντονισμός σε κύκλωμα σειράς–παράλληλο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
iii
ΑΣΚΗΣΗ 1
Εισαγωγή στο LTspice

Εισαγωγή στην εφαρμογή LTspice για ανάλυση απλών κυκλωμάτων στον Η/Υ.
1.1 Εισαγωγικά
Το SPICE (Simulation Program with Integrated Circuit Emphasis) είναι ένα πρόγραμμα ανάλυσης ηλεκτρικών κυκλωμά-
των για διέγερση συνεχούς ρεύματος, Σ.Ρ. (DC), εναλλασσομένου ρεύματος, Ε.Ρ. (AC), καθώς επίσης και για μεταβατικές
(transient) καταστάσεις. Δημιουργήθηκε στο Πανεπιστήμιο Berkeley την δεκαετία του 70 και χρησιμοποιείται σήμερα με
διάφορες προσθήκες σε πολλά εμπορικά προγράμματα ανάλυσης/σχεδιασμού ηλεκτρικών κυκλωμάτων. Το ίδιο το SPICE
είναι ελεύθερο λογισμικό και μπορεί να βρει κανείς διάφορες εκδόσεις του στο Διαδίκτυο.
Το SPICE είναι χρήσιμο γιατί μπορεί να επιβεβαιώνει τις λύσεις που καταλήγουμε όταν αναλύουμε κάποιο ηλεκτρικό
κύκλωμα με μία από τις κλασσικές αναλυτικές μεθόδους (π.χ. κανόνες Kirchhoff). Με τον τρόπο αυτό ξεκαθαρίζονται
γρήγορα οι έννοιες που δεν έχουν αφομοιωθεί σωστά και αυξάνεται η ικανότητα επίλυσης ηλεκτρικών κυκλωμάτων. Το
SPICE χρειάζεται ένα netlist σαν είσοδο/input, δηλ. ένα αρχείο όπου περιγράφεται το κύκλωμα που έχουμε προς ανάλυση,
από τους κόμβους και τα ηλεκτρικά του στοιχεία. Η έξοδος/output του προγράμματος, για διέγερση Σ.Ρ., είναι οι τάσεις
σε όλους τους κόμβους σε σχέση με τον κόμβο αναφοράς καθώς επίσης και τα ρεύματα που διέρχονται μέσα από κάθε
πηγή τάσης.
To SPICE από μόνο του είναι ένα command line program, δηλ., πρέπει πρώτα να περιγράψει κανείς το κύκλωμα με ένα
αρχείο netlist, χρησιμοποιώντας έναν απλό ASCII editor, π.χ. Notepad (λειτουργικό Windows), να το δώσει σαν input στο
SPICE, και να πάρει τα αποτελέσματα της ανάλυσης τα οποία μπορεί να είναι σε μορφή κάποιου αρχείου ή γραφικών
παραστάσεων.
Οι σύγχρονες εκδόσεις από διάφορες εταιρίες προσθέτουν γραφικό frontend και επιπλέον βιβλιοθήκες για πολλά στοιχεία
που δίνει τη δυνατότητα να σχεδιαστεί ένα κύκλωμα με γραφικό τρόπο, τοποθετώντας εικονίδια των διαφόρων στοιχείων
στην κατάλληλη θέση.
Για απλά κυκλώματα με λίγα στοιχεία δεν έχει ιδιαίτερη σημασία αν φτιάξει κανείς το δικό του netlist ή χρησιμοποιή-
σει κάποιο σχηματικό πρόγραμμα. Η σημασία έρχεται αργότερα όταν μεγαλώσει το κύκλωμα και ο αριθμός στοιχείων.
Φαίνεται τότε ότι το σχηματικό είναι πιο εύχρηστο γιατί είναι πιο κατανοητό και εντοπίζονται πιο εύκολα οτιδήποτε
προβλήματα. Χρειάζεται όμως και γνώση netlist γιατί από εδώ φαίνονται οι πραγματικές συνδέσεις των στοιχείων, οι
παράμετροι που ελέγχουν την λειτουργία τους καθώς και η δυνατότητα τροποποίησης και δημιουργίας νέων στοιχείων.
1.2 LTspice
Ένα απλό ψάξιμο στο internet γρήγορα θα οδηγήσει στο πρόγραμμα LTspice, της εταιρίας Linear Technology, σαν ίσως
την πιο δημοφιλή δωρεάν έκδοση του SPICE, με πολύ καλά σχόλια από πλήθος σχεδιαστών κυκλωμάτων από όλο τον
κόσμο. Η εταιρία πουλά ένα μεγάλο πλήθος από ολοκληρωμένα ηλεκτρονικά στοιχεία και διαθέτει το LTspice δωρεάν
με ενσωματωμένες βιβλιοθήκες των προϊόντων της. Με τον τρόπο αυτό κάνει τη διαφήμισή της. Ταυτόχρονα όμως δί-
νει μεγάλη προσοχή στο LTspice, συχνές αναβαθμίσεις και μεγάλο πλήθος διαθέσιμων σχεδιασμών. Αυτό καθιστά την
εφαρμογή αυτή σαν ίσως την πιο εύχρηστη από αυτές που είναι διαθέσιμες.
Κατεβάζουμε το LTspice από την ιστοσελίδα της εταιρίας http://www.linear.com. Θα παρατηρήσετε ότι το link σας
μεταφέρει σε άλλη εταιρία, την analog. Προφανώς η linear έχει εξαγοραστεί από την analog η οποία συνεχίζει την παρά-
δοση και προσθέτει επιπλέον βιβλιοθήκες και για τα δικά της στοιχεία.
Το αρχικό παράθυρο φαίνεται στο σχ. 1.1.
1
Σχήμα 1.1: Ο καμβάς του σχηματικού του LTspice.
Στο σχ. 1.2 βλέπουμε τα βασικά εικονίδια όταν δουλεύουμε με σχηματικά. Κάνοντας κλικ στη δημιουργία νέου σχηματι-
κού, δημιουργείται ένα καινούργιο κενό σχηματικό και ενεργοποιούνται όλα τα εικονίδια. Μπορούμε τότε να τοποθετή-
σουμε αντιστάσεις απο το εικονίδιο αντιστάσεων και πηγές τάσης (voltage) και ρεύματος (current) από το εικονίδιο όλων
των στοιχείων (ψάχνοντας και κάνοντας κλικ στα αγγλικά τους ονόματα). Κλικ στο δεξί κουμπί του ποντικιού σταματά
την επιλογή του συγκεκριμένου στοιχείου.
Σχήμα 1.2: Τα βασικά εικονίδια όταν δουλεύουμε με σχηματικά.
5.7Ω A 3.1Ω B
+
36V − 2Ω 4.5A 0.4Ω
Σχήμα 1.3: Παράδειγμα απλού κυκλώματος.
Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το εικονίδιο του «ανοικτού χεριού» για να «γραπώσουμε» κάθε στοιχείο και να το
μετακινήσουμε όπου θέλουμε. Μπορούμε ταυτόχρονα, όταν είναι «γραπωμένο» κάποιο στοιχείο να το περιστρέψουμε
κατά 90∘ με το Ctrl-R. Με το ροδάκι του ποντικιού μπορούμε να μεγεθύνουμε ή να σμικρύνουμε το σχηματικό. Όταν
έχουμε όλα τα στοιχεία που θέλουμε με τον προσανατολισμό που θέλουμε μπορούμε να τα ενώσουμε με τις ηλεκτρικές
γραμμές της εφαρμογής. Μην ξεχάσετε να τοποθετήσετε και τη «γείωση», το σημείο αναφοράς για τις τάσεις σε όλο το
κύκλωμα. Μετακινώντας το ποντίκι πάνω από κάθε στοιχείο μέχρις ότου εμφανιστεί ένα χεράκι με προτεταμένο δείκτη,
κάνοντας κλικ στο δεξιό κουμπί του ποντικιού μπορούμε να εισάγουμε την αριθμητική τιμή του στοιχείου. Όταν έχουμε
δώσει τιμές σε όλα τα στοιχεία μπορούμε να κάνουμε κλικ στο «ανθρωπάκι που τρέχει» και να τρέξουμε το πρόγραμμα.
Την πρώτη φορά θα ανοίξει μια εικόνα που θα μας ρωτά τι είδους ανάλυση θέλουμε. Το τελευταίο εικονίδιο δεξιά είναι για
το DC operating point, το σημείο λειτουργίας του κυκλώματος υπό συνθήκες συνεχούς ρεύματος, που όταν το κάνουμε
κλικ θα μας κάνει την ανάλυση.
2
Στο σχ. 1.3 βλέπουμε ένα παράδειγμα απλού κυκλώματος. Δημιουργούμε εύκολα το σχηματικό κύκλωμα στο LTspice και
κάνουμε την ανάλυσή του.
Σχήμα 1.4: Επιλογή μιας πηγής τάσης ή ρεύματος.
Σχήμα 1.5: Εισαγωγή τιμών για τα στοιχεία αντίστασης και τάσης.
Σχήμα 1.6: Το έτοιμο σχηματικό.
3
Σχήμα 1.7: Επιλογή τύπου ανάλυσης. Για συνεχές ρεύμα η μόνη επιλογή είναι το DC op pnt (DC operating point) στο τέλος δεξιά.
Σχήμα 1.8: Όλα τα αποτελέσματα της ανάλυσης.
1.3 Netlists
Σε πρώτη ανάγνωση μπορείτε να παρακάμψετε την εισαγωγή στα netlist και να επανέλθετε όταν τα χρειασθείτε.
Ένα αρχείο netlist είναι ένα απλό text αρχείο που περιέχει τα ακόλουθα:
1. Τίτλος και εντολές σχολίων
2. Εντολές data
3. Εντολές ελέγχου (control statements)
4. Εντολές εξόδου (output statements), και
5. την εντολή τερματισμού end
1.3.1 Τίτλος και εντολές σχολίων
Ο τίτλος (title statement) είναι η πρώτη γραμμή του αρχείου και τυπικά περιγράφει συνοπτικά το κύκλωμα που ακολουθεί.
Οι εντολές σχολίων (comment statements) διακρίνονται από τον αστερίσκο στην πρώτη στήλη και δίνουν επεξηγηματικές
πληροφορίες/σχόλια για το τμήμα που ακολουθεί. Το SPICE τις αγνοεί.
1.3.2 Εντολές data
Το κύκλωμα περιγράφεται από τους κόμβους του και τα στοιχεία που υπάρχουν μεταξύ των κόμβων. Διακρίνεται ο κόμβος
αναφοράς 0 και η αρίθμηση των υπολοίπων (αυθαίρετη) δείχνει πως συνδυάζονται οι διάφοροι κλάδοι του κυκλώματος. Τα
διάφορα πεδία μιας εντολής data ξεχωρίζουν από ένα ή περισσότερα κενά, μία ισότητα, ή από το άνοιγμα ή κλείσιμο μιας
παρένθεσης. Μία εντολή μπορεί να συνεχιστεί στην επόμενη γραμμή αν η πρώτη στήλη της επόμενης γραμμής περιέχει
το +. Το πρόγραμμα συνεχίζει τότε την προηγούμενη εντολή από την στήλη 2.
Η θεμελιώδης μονάδα μιας εντολής data είναι ο κλάδος, το τμήμα του κυκλώματος μεταξύ δύο συνεχών κόμβων. Πρέπει
οπωσδήποτε να υπάρχει ένα στοιχείο σε κάθε κλάδο. Αν δεν υπάρχει, σημαίνει ότι οι δύο κόμβοι είναι στην πραγματικό-
τητα ένας. Αν υπάρχουν παραπάνω από ένα στοιχεία, τότε έχουμε παραπάνω από έναν κλάδους. Και στις δύο περιπτώσεις
το πρόγμαμμα θα μας βγάλει error και δεν θα τρέξει.
Οι δύο κόμβοι στα άκρα του κλάδου χρησιμοποιούνται να περιγράψουν την τάση στα άκρα του στοιχείου που περιέχει
ο κλάδος. Τα στοιχεία μπορεί να είναι αντιστάσεις, πηγές τάσεως, πηγές ρεύματος, πηνία, πυκνωτές, δίοδοι, τρανζίστορ,
4
κλπ. Εμείς εδώ συγκεντρώνουμε την προσοχή μας κυρίως στα τρία πρώτα είδη στοιχείων. Οι πηγές τάσεως ή ρεύματος
μπορεί να έχουν μηδενική τάση ή ρεύμα, η αντίσταση όμως πρέπει να είναι μη μηδενική.
Το πρώτο γράμμα στο όνομα του στοιχείου δηλώνει τον τύπο του στοιχείου. Έχουμε:
R Ωμική αντίσταση E Πηγή τάσης που εξαρτάται από τάση

V Ανεξάρτητη πηγή τάσης F Πηγή ρεύματος που εξαρτάται από ρεύμα
I Ανεξάρτητη πηγή ρεύματος G Πηγή ρεύματος που εξαρτάται από τάση
L Επαγωγή πηνίου H Πηγή τάσης που εξαρτάται από ρεύμα
C Χωρητικότητα πυκνωτή
Ακολουθούν μέχρι 7 αλφαριθμητικοί χαρακτήρες.
Πίνακας 1.1: Προθέματα αριθμητικών τιμών στο SPICE. Προσοχή στο F. Μην το μπερδέψετε με τη μονάδα Farad για πυκνωτές.
όνομα σύμβολο αριθμητική τιμή
tera t, ή T 1012
giga g, ή G 109
mega meg, ή MEG 106
kilo k, ή K 103
milli m, ή M 10−3
micro u, ή U 10−6
nano n, ή N 10−9
pico p, ή P 10−12
femto f, ή F 10−15
Η αριθμητική τιμή του στοιχείου μπορεί να είναι ακέραιος, π.χ. 12, −44, floating point, π.χ. 3.142, 1.4146, ακέραιος ή
floating point που ακολουθείται από εκθέτη, π.χ. 1E-14, 2.65e3, ή ακέραιος ή floating point που ακολουθείται από κάποιο
από τα σύμβολα του Πίν. 1.1.
Τα γράμματα όπως βλέπουμε μπορεί να είναι κεφαλαία ή μικρά. Γράμματα που ακολουθούν μία αριθμητική τιμή διαφο-
ρετική από τα παραπάνω σύμβολα αγνοούνται. Έτσι οι τιμές 10, 10V, 10VOLTS, 10HZ, 10hz αντιπροσωπεύουν την ίδια
αριθμητική τιμή. Ομοίως 1000, 1000.0, 1000HZ, 1E3, 1K, 1KHZ. Προσοχή εδώ στο F όταν εννοείτε τη μονάδα Farad για
πυκνωτές. Το spice καταλαβαίνει το F σαν το πρόθεμα femto, 10−15 .
Για τα στοιχεία έχουμε πιο αναλυτικά:
1.3.3 Εντολή κλάδου για παθητικά στοιχεία
«όνομα» «κόμβοι» «αριθμητική τιμή» («αρχικές συνθήκες»)
Οι αρχικές συνθήκες είναι προαιρετικές και συνήθως έχουν νόημα για πηνία και πυκνωτές. Οι κόμβοι είναι δύο. Για τις
ηλεκτρικές αντιστάσεις δεν παίζει ρόλο πια θα βάλουμε πρώτη και πια δεύτερη. Για τα πηνία και τους πυκνωτές ο πρώτος
κόμβος είναι πάντα ο κόμβος υψηλότερου δυναμικού και ο δεύτερος ο κόμβος χαμηλότερου δυναμικού. Για αντιστάσεις,
η αριθμητική τιμή (αν δεν υπάρχει πρόθεμα) είναι σε Ω. Για πηνία και πυκνωτές, σε H και F. Για πηγές τάσης σε V και
για πηγές ρεύματος σε Α.
Παράδειγμα 1.1 Να γραφούν οι εντολές data για τα παθητικά στοιχεία του σχήματος 1.9.
Rin 1 2 3k
Rin 2 1 3k
L1 4 5 30uH IC = 2mA
Ceq 6 0 5pF IC = −2V
5
1 Rin = 3kΩ 2
L1 = 30µH
4 5
I(0) = 2mA
Ceq = 5pF
0 6
V (0) = −2V
Σχήμα 1.9: Παθητικά στοιχεία: ωμικές αντιστάσεις, πηνία, πυκνωτές.
1.3.4 Εντολή κλάδου για ανεξάρτητη πηγή τάσης ή ρεύματος
«όνομα» «κόμβοι» «είδος πηγής» «αριθμητική τιμή»
Το είδος πηγής αναφέρεται σε πηγή Σ.Ρ. (dc) ή πηγή Ε.Ρ. (ac). Οι πηγές τάσης αρχίζουν από το γράμμα V και οι πηγές
ρεύματος από το γράμμα I. Για τις πηγές τάσης ο πρώτος κόμβος είναι ο κόμβος με το θετικό ακροδέκτη. Στον υπολογισμό
ρεύματος κλάδου σε κλάδο όπου υπάρχει πηγή τάσης η φορά του ρεύματος που υπολογίζεται είναι από τον θετικό ακρο-
δέκτη της πηγής τάσης στον αρνητικό. Για τις πηγές ρεύματος, το ρεύμα κυκλοφορεί από τον πρώτο κόμβο στο δεύτερο.
Δηλ. η φορά του ρεύματος ακολουθεί τη φορά του βέλους που φαίνεται στο σύμβολο της πηγής ρεύματος.
Vs = 30V
1 2
− +
Ibias = 2A
3 4
Σχήμα 1.10: Ανεξάρτητες πηγές τάσης, ρεύματος.
Παράδειγμα 1.2 Να γραφούν οι εντολές data για τις πηγές του σχήματος 1.10.
Vs 2 1 dc 30V
Ibias 3 4 dc 2A
1.3.5 Εντολές ελέγχου (control statements)
Όλες οι εντολές ελέγχου έχουν μπροστά τους μια τελεία. Αναφέρεται η εντολή .op η οποία έχει σαν αποτέλεσμα τον
υπολογισμό όλων των τάσεων στους κόμβους του κυκλώματος καθώς επίσης και των ρευμάτων που διέρχονται από τις
πηγές τάσεως σε κατάσταση Σ.Ρ.
1.3.6 Eντολή τερματισμού end
Η εντολή .end είναι η τελευταία εντολή του αρχείου (υποχρεωτική) και ειδοποιεί το πρόγραμμα ότι τελείωσε η περιγραφή
του κυκλώματος προς ανάλυση.
1.3.7 Eντολές width και nopage
Για όσους δουλεύουν με ngspice θα φανούν χρήσιμες οι εντολές .width out=100 που μεγαλώνει το πλάτος της σελίδας των
αποτελεσμάτων και η .opt nopage που απενεργοποιεί το «σπάσιμο» της ίδιας σελίδας αποτελεσμάτων όταν εκτυπώνεται.
6
1.3.8 Ανάλυση netlist με LTspice
Με την εντολή File → Open ή με κλικ στο αντίστοιχο εικονίδιο μπορείτε να ανοίξετε ένα ήδη υπάρχων netlist ή να
αρχίσετε να πληκτρολογείτε το δικό σας. Τα σχ. 1.12 - 1.16 δείχνουν τη διαδικασία για την περίπτωση αυτή για το κύκλωμα
που φαίνεται στο σχ. 1.11. Το LTspice δίνει επιπλέον και τα ρεύματα που διέρχονται μέσα από τα στοιχεία.
Vs = 4V
− +
R2 2 R3
1 3
3kΩ 1kΩ
R1 500Ω Is 3mA R4 1.5kΩ
Σχήμα 1.11: Το ηλεκτρικό κύκλωμα του παραδείγματος που έγινε η ανάλυση με εμφανείς τους κόμβους και τα ονόματα των στοιχείων.
Σχήμα 1.12: Η εντολή File → Open ή το κλικ στο αντίστοιχο εικονίδιο στη γραμμή εντολών ανοίγει αυτό το παράθυρο. Δίνοντας
όνομα αρχείου της αρεσκείας μας, π.χ. example1.cir, τύπο αρχείου *.cir και τον φάκελλο εργασίας που επιθυμούμε, έχουμε το
επόμενο παράθυρο στο σχ. 1.13.
Στο σχ. 1.12 ανοίγουμε το αρχείο netlist που θέλουμε, εκεί που το θέλουμε, με το όνομα που θέλουμε. Αν δεν υπάρχει,
σχ. 1.13, μας ζητείται η δημιουργία του. Το αρχείο δημιουργείται, σχ. 1.14, με την πρώτη και τελευταία γραμμή έτοιμη.
Απομένει να συμπληρώσουμε το περιεχόμενο, το οποίο και κάνουμε, σχ. 1.15. Η ανάλυση γίνεται κάνοντας κλικ στο run
και τα αποτελέσματα φαίνονται στο σχ. 1.16.
1.4 Δουλεύοντας με σχηματικά
Για σχηματικό, κάνουμε κλικ στο εικονίδιο για δημιουργία νέου σχηματικού και φτιάχνουμε εύκολα ένα κύκλωμα για
ανάλυση. Το πρόγραμμα θα δημιουργήσει αυτόματα netlist (με αρίθμηση κόμβων εν γένει διαφορετική από τη δική μας)
και θα το τρέξει με ίδια αποτελέσματα όπως προηγουμένως στην περίπτωση του netlist.
1.5 Κυκλώματα με εξαρτημένες πηγές
1.5.1 Πηγή τάσης που εξαρτάται από τάση
Η πηγή τάσης που εξαρτάται από τάση φαίνεται στο σχ. 1.17. Το όνομά της ξεκινά από το σύμβολο E. Στην περιγραφή
κατά netlist χρειάζονται οι δυο κόμβοι στα άκρα της (με πρώτον αυτόν που βρίσκεται στο θετικό ακροδέκτη), οι δυο
7
Σχήμα 1.13: Αν δεν υπάρχει το αρχείο μας ζητείται η δημιουργία του.
Σχήμα 1.14: Το αρχείο netlist έχει δημιουργηθεί με την πρώτη και τελευταία γραμμή έτοιμη. Απομένει να συμπληρώσουμε το περιε-
χόμενο
Σχήμα 1.15: το οποίο και κάνουμε. Το κύκλωμα αναλύεται κάνοντας κλικ στο run
Σχήμα 1.16: και να το αποτέλεσμα της ανάλυσης.
8
k1 V21
3 4 2
−+
+
V21
k2 V21
5 6 −
1
Σχήμα 1.17: Εξαρτημένες πηγές από τάση. Η πηγή τάσης (επάνω) και η πηγή ρεύματος (κάτω).
κόμβοι ελέγχου (με πρώτον αυτόν που βρίσκεται στο θετικό κόμβο) και ο πολλαπλασιαστής (στην περίπτωση αυτή είναι
καθαρός αριθμός), που δείχνει τι πολλαπλάσιο της τάσης ελέγχου εμφανίζεται στην πηγή. Π.χ.
E1 4 3 2 1 k1
Στο σχ. 1.18 βλέπουμε πως περιγράφεται αυτό το στοιχείο με σχηματικό διάγραμμα.
1.5.2 Πηγή ρεύματος που εξαρτάται από τάση
Η πηγή ρεύματος που εξαρτάται από τάση φαίνεται και αυτή στο σχ. 1.17. Το όνομά της ξεκινά από το σύμβολο G. Στην
περιγραφή κατά netlist χρειάζονται οι δυο κόμβοι στα άκρα της (με πρώτον αυτόν από τον οποίο ξεκινά το ρεύμα), οι δυο
κόμβοι ελέγχου (με πρώτον αυτόν που βρίσκεται στο θετικό κόμβο) και ο πολλαπλασιαστής (στην περίπτωση αυτή έχει
διαστάσεις αγωγιμότητας), που δείχνει τι πολλαπλάσιο της τάσης ελέγχου εμφανίζεται στην πηγή. Π.χ.
G1 5 6 2 1 k2
Στο σχ. 1.19 βλέπουμε πως περιγράφεται αυτό το στοιχείο με σχηματικό διάγραμμα.
1.5.3 Πηγή τάσης που εξαρτάται από ρεύμα
Η πηγή τάσης που εξαρτάται από ρεύμα φαίνεται στο σχ. 1.20. Το όνομά της ξεκινά από το σύμβολο H. Στην περιγραφή
κατά netlist χρειάζεται πρώτα να προσδιοριστεί το ρεύμα ελέγχου. Ρεύμα που διαρρέει κάποιο κλάδο στο spice προσδιο-
ρίζεται από μια πηγή τάσης (φορά ρεύματος αυτή μου μπαίνει στον θετικό ακροδέκτη της πηγής τάσης). Αν υπάρχει μια
πηγή τάσης στον κλάδο που διαρρέεται από το ρεύμα ελέγχου μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτή. Αλλιώς έστω ότι
υπάρχει μια αντίσταση μεταξύ των κόμβων 1 και 2. Εισάγουμε έναν νέο κόμβο τον 7 και μια πηγή 𝑉𝑑𝑚𝑦 μηδενικής τάσης.
Ο θετικός ακροδέκτης της πηγής είναι στον κόμβο 1 και ο αρνητικός στον κόμβο 7 γιατί το ρεύμα ελέγχου έχει φορά από
τον κόμβο 1 στον 2. Επομένως
Vdmy 1 7 dc 0
H1 4 3 Vdmy k3
Ο πολλαπλασιαστής k3 έχει διαστάσεις αντίστασης αυτή τη φορά. Στο σχ. 1.21 βλέπουμε πως περιγράφεται αυτό το
στοιχείο με σχηματικό διάγραμμα.
1.5.4 Πηγή ρεύματος που εξαρτάται από ρεύμα
Η πηγή ρεύματος που εξαρτάται από ρεύμα φαίνεται και αυτή στο σχ. 1.20. Το όνομά της ξεκινά από το σύμβολο F.
Στην περιγραφή κατά netlist χρειάζεται πρώτα να προσδιοριστεί το ρεύμα ελέγχου. Ρεύμα που διαρρέει κάποιο κλάδο στο
spice προσδιορίζεται από μια πηγή τάσης (φορά ρεύματος αυτή μου μπαίνει στον θετικό ακροδέκτη της πηγής τάσης).
Αν υπάρχει μια πηγή τάσης στον κλάδο που διαρρέεται από το ρεύμα ελέγχου μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτή.
Αλλοιώς εισάγουμε μια κενή πηγή τάσης με τιμή τάσης μηδέν. Επομένως
Vdmy 1 7 dc 0
F1 5 6 Vdmy k4
Ο πολλαπλασιαστής k4 είναι καθαρός αριθμός σε αυτή την περίπτωση. Στο σχ. 1.22 βλέπουμε πως περιγράφεται αυτό το
στοιχείο με σχηματικό διάγραμμα.
9
Σχήμα 1.18: Παράδειγμα κυκλώματος πηγής τάσης που εξαρτάται από τάση. Βλέπουμε πως ενώνουμε τους ακροδέκτες ελέγχου με
την τάση στα σημεία ελέγχου. Βλέπουμε επίσης πως δίνουμε την τιμή του πολλαπλασιαστή για την πηγή E1 (στην περίπτωση αυτή η
τιμή είναι 10.)
Σχήμα 1.19: Παράδειγμα κυκλώματος πηγής ρεύματος που εξαρτάται από τάση. Βλέπουμε πως ενώνουμε τους ακροδέκτες ελέγχου με
την τάση στα σημεία ελέγχου. Μπορούμε να διασταυρώσουμε ηλεκτρικές γραμμές και αν δεν υπάρχει εμφανές σημείο κόμβου αυτές
δεν ευρίσκονται σε επαφή. Βλέπουμε επίσης πως δίνουμε την τιμή του πολλαπλασιαστή για την πηγή G1 (στην περίπτωση αυτή η τιμή
είναι 2.)
k3 I
3 4
−+ 2
I
7
−
k4 I +
Vdmy = 0
5 6
1
Σχήμα 1.20: Εξαρτημένες πηγές από ρεύμα. Η πηγή τάσης (επάνω) και η πηγή ρεύματος (κάτω).
1.6 Ισοδύναμα Thevenin, Norton
Με τα παραπάνω μπορεί να περιγραφεί οποιοδήποτε κύκλωμα συνεχούς ρεύματος με ανεξάρτητες ή εξαρτημένες πηγές.
Στο εδάφιο αυτό υπενθυμίζεται απλώς η διαδικασία εύρεσης ισοδυνάμου Thevenin, Norton. Χρειαζόμαστε κάποια τάση
10
Σχήμα 1.21: Παράδειγμα κυκλώματος πηγής τάσης που εξαρτάται από το ρεύμα που διέρχεται από την R4 από αριστερά στα δεξιά.
Βλέπουμε πως έχουμε τοποθετήσει μια πηγή τάσης με μηδενική τιμή έτσι ώστε να δηλώσουμε το ρεύμα. Βλέπουμε επίσης πως δίνουμε
την τιμή του πολλαπλασιαστή για την πηγή H1 (στην περίπτωση αυτή η τιμή είναι 2.)
Σχήμα 1.22: Παράδειγμα κυκλώματος πηγής ρεύματος που εξαρτάται από το ρεύμα που διέρχεται από την πηγή τάσης V1 από πάνω
προς τα κάτω. Εδώ ήδη υπάρχει πηγή τάσης έτσι ώστε να δηλωθεί το ρεύμα και δεν χρειάζεται να εισάγουμε καινούργια με μηδενική
τιμή. Βλέπουμε επίσης πως δίνουμε την τιμή του πολλαπλασιαστή για την πηγή F1 (στην περίπτωση αυτή η τιμή είναι 2.)
με ανοικτούς ακροδέκτες που όταν επιλύσουμε το κύκλωμα, την έχουμε σαν μέρος της ανάλυσης. Χρειαζόμαστε επίσης
κάποιο ρεύμα βραχυκυκλώσεως. Στην περίπτωση αυτή, τοποθετούμε μια αντίσταση εκεί που θέλουμε το βραχυκύκλωμα
με πολύ μικρή τιμή, π.χ. 1f. Η τιμή αυτή είναι πρακτικά μηδέν, άρα βραχυκύκλωμα και παρακάμπτεται ο περιορισμός
του spice να μην δέχεται μηδενικές αντιστάσεις. Εναλλακτικά, μπορούμε να τοποθετήσουμε μια πηγή μηδενικής τάσης
με κατάλληλη πολικότητα και το ρεύμα που θα περνά από την πηγή θα είναι το ρεύμα βραχυκυκλώσεως.
Γνωρίζοντας την τάση με ανοικτούς ακροδέκτες, 𝑉𝑇 𝐻 , και το ρεύμα βραχυκυκλώσεως, 𝐼𝑁 , μπορούμε να υπολογίσουμε
την 𝑅𝑇 𝐻 ή 𝑅𝑁 από το πηλίκο τους. Η παραπάνω διαδικασία ισχύει και για εξαρτημένες πηγές.
Παράδειγμα 1.3 Να ευρεθεί το ισοδύναμο Thevenin που φαίνεται από τους ακροδέκτες A, B του παρακάτω κυκλώματος
στο σχ. 1.23.
Το απλό σχηματικό του κυκλώματος στο σχ. 1.23 φαίνεται στο σχ. 1.24. Η τάση 𝑉𝑇 𝐻 είναι η τάση στα άκρα της 200 Ω
και μια ανάλυση DC μας δίνει αμέσως ότι η τάση στα Α,Β είναι 𝑉𝑇 𝐻 = 𝑉𝐴𝐵 = 0.857 V. Τοποθετώντας μια μικρή αντί-
σταση 1f παράλληλα στα A,B (δεν φαίνεται στο σχήμα) και ξανατρέχοντας το κύκλωμα έχουμε 𝐼𝑁 = 𝐼𝐴𝐵 = 0.0048 A.
Επομένως, 𝑅𝑇 𝐻 = 𝑉𝑇 𝐻 /𝐼𝑁 = 178.5 Ω.
Εναλλακτικά, χωρίς προσεγγίσεις, μπορούμε να βάλουμε μια πηγή μηδενικής τάσης (σχ. 1.25). Το ρεύμα που θα περάσει
από τα άκρα της θα είναι το ρεύμα Norton, απλά και χωρίς προσέγγιση. 𝐼𝑁 = 𝐼𝐴𝐵 = 0.0048 A και 𝑅𝑇 𝐻 = 𝑉𝑇 𝐻 /𝐼𝑁 =
178.5 Ω όπως και πριν.
11
1kΩ 1kΩ A
+
12V − 2kΩ 200Ω
Σχήμα 1.23: Απλό κύκλωμα προς εύρεση ισοδυνάμου Thevenin.
Σχήμα 1.24: Το σχηματικό του κυκλώματος στο σχ. 1.23. Η τάση 𝑉𝑇 𝐻 είναι η τάση στα άκρα της 200 � και μια ανάλυση DC μας τη
δίνει αμέσως.
Και τέλος, υπάρχει και ένας τρίτος τρόπος. Μπορούμε να τοποθετήσουμε μια πηγή ρεύματος 1 A στους ακροδέκτες A,B
έτσι ώστε το ρεύμα να εισέρχεται στον κόμβο Α (σχ. 1.26). Εάν το κύκλωμα αριστερά το δούμε σαν ισοδύναμο Thevenin,
τότε θα έχουμε 𝑉𝐴𝐵 = 𝐼𝑅𝑇 𝐻 +𝑉𝑇 𝐻 . Οπότε, 𝑅𝑇 𝐻 = 𝑉𝐴𝐵 −𝑉𝑇 𝐻 για 𝐼 = 1 A. Την 𝑉𝑇 𝐻 την υπολογίσαμε προηγουμένως
ενώ την 𝑉𝐴𝐵 την βλέπουμε τώρα. Άρα, μπορούμε να υπολογίσουμε την 𝑅𝑇 𝐻 . Για το παράδειγμά μας, 𝑉𝐴𝐵 = 179.429 V,
𝑉𝑇 𝐻 = 0.857 V και, χωρίς προσεγγίσεις, 𝑅𝑇 𝐻 = 179.429 − 0.857 = 178.572 Ω.
Επιλέγουμε τον τρόπο που μας βολεύει.
Το ίδιο πρόβλημα με octave:
% thevi.m
V=12; R1=1e3; R2=2e3; R3=1e3; R4=200;
Vo=(12/R1)/(1/R1+1/R2+1/(R3+R4))
Vth=R4*Vo/(R3+R4)
Ro=(R1*R2/(R1+R2))+R3;
Rth=Ro*R4/(Ro+R4)
Pmax=Vth^2/(4*Rth)
Vo = 5.1429
Vth = 0.85714
Rth = 178.57
Pmax = 0.0010286
Στην πρώτη γραμμή δίνουμε τα στοιχεία. Με κομβική ανάλυση το κύκλωμα έχει έναν μόνον κόμβο, τον 𝑉𝑜 , μεταξύ των
τριών αντιστάσεων 𝑅1 , 𝑅2 , 𝑅3 . Από την εξίσωση
𝑉𝑜 − 12 𝑉 𝑉𝑜
+ 𝑜 + =0
𝑅1 𝑅2 𝑅3 + 𝑅 4
υπολογίζουμε την τιμή 𝑉𝑜 από όπου με έναν διαιρέτη τάσης έχουμε την 𝑉𝑇 𝐻 = 0.85714 V. Για την 𝑅𝑇 𝐻 , «σβήνουμε»
την πηγή τάσης με ένα βραχυκύκλωμα και η αντίσταση που «φαίνεται» από τα Α,Β είναι
𝑅𝑇 𝐻 = ((𝑅1 ∥ 𝑅2 ) + 𝑅3 ) ∥ 𝑅4 = 178.57 Ω
12
Σχήμα 1.25: Το σχηματικό του κυκλώματος στο σχ. 1.23 με προσθήκη μιας πηγής μηδενικής τάσης στα Α,Β.
Σχήμα 1.26: Το σχηματικό του κυκλώματος στο σχ. 1.23 με προσθήκη μιας πηγής ρεύματος στα Α,Β.
Τελικά, αν θέλαμε και τη μέγιστη μεταφορά ισχύος, αυτή θα ήταν
𝑉𝑇2𝐻
𝑃max = = 1.0286 mW
4𝑅𝑇 𝐻
13
ΑΣΚΗΣΗ 2
Εργαστηριακές ασκήσεις συνεχούς ρεύματος

Επισκόπηση σειράς εργαστηριακών ασκήσεων συνεχούς ρεύματος.
2.1 Μέτρηση αντίστασης, τάσης και ρεύματος με πολύμετρο
2.1.1 Ψηφιακό πολύμετρο
Το πολύμετρο είναι το πρώτο «εργαλείο» που χρησιμοποιούμε για να κάνουμε ανάλυση σε ένα κύκλωμα.
Στο σχ. 2.1 διακρίνουμε τα τρία βασικά του μέρη.
1. Την οθόνη απεικόνισης στο επάνω μέρος που δείχνει την τιμή του
μεγέθους που μετράμε. Έχει την ικανότητα να δείχνει και αρνητικές
τιμές.
2. Τον μεγάλο επιλογέα στο κέντρο που επιλέγει το μέγεθος και την
κατάλληλη κλίμακα για μέτρηση. Διακρίνουμε τάση (V), ρεύμα (A
ή mA ή μΑ) και αντίσταση (Ω), για συνεχές και εναλλασσόμενο.
Διακρίνουμε επίσης συχνότητα (Hz) και θερμοκρασία (∘ C) καθώς
και δυο κουμπιά. Το κίτρινο είναι το POWER όπου ανοίγει ή κλεί-
νει το όργανο και το μπλε ενεργοποιεί και επιλέγει λειτουργικότητα
για εναλλασσόμενο ρεύμα καθώς και μέτρηση χωρητικότητας, διό-
δων και συνέχειας. Παρόμοιες δυνατότητες έχουν τα περισσότερα
«καλά» πολύμετρα αν και μπορεί να διαφέρει ο τρόπος που γίνεται
η επιλογή τους.
3. Και τους τέσσερις ακροδέκτες (probes) στο κάτω μέρος. Το COM
είναι ο κοινός ακροδέκτης (γη). Συνηθίζεται να συνδέεται ο μαύ-
ρος ακροδέκτης εκεί αν και δεν υπάρχει φυσική διαφορά μεταξύ
του μαύρου και του κόκκινου. Ο ακροδέκτης 10A MAX είναι για
μετρήσεις μεγάλων ρευμάτων. Ο ακροδέκτης μΑmA∘ C είναι για
μικρά ρεύματα και ο τελευταίος HzVΩ για συχνότητα, τάση και
αντίσταση. Προσέξτε επίσης και το σήμα επικινδυνότητας εάν και
όταν δουλεύετε κατευθείαν με την τάση δικτύου.
Σχήμα 2.1: Τυπικό ψηφιακό πολύμετρο.

Μέτρηση τάσης
Μπορούμε να μετρήσουμε την τάση π.χ. μιας κοινής ΑΑ μπαταρίας (σχ. 2.2). Το μαύρο probe στο COM και το κόκκινο
στο HzVΩ. Πιέζουμε τους ακροδέκτες στα δυο άκρα της μπαταρίας και βλέπουμε την τάση της. Κόκκινος ακροδέκτης
στο (+) της μπαταρίας και μαύρος στο (−) θα δείξει θετική τιμή στην οθόνη. Το (−) του οργάνου είναι πάντα το COM
και το (+) ο άλλος ακροδέκτης. Εάν το (+) του οργάνου είναι συνδεδεμένο σε σημείο στο κύκλωμα που βρίσκεται σε
ψηλότερο δυναμικό από το (−) η ένδειξη του οργάνου θα είναι θετική. Στην αντίθετη περίπτωση θα είναι αρνητική.
Εναλλαγή των ακροδεκτών στους πόλους της μπαταρίας θα αλλάξει το πρόσημο στην οθόνη. Εάν η τάση του στοιχείου που
μετράμε είναι εκτός κλίμακος η οθόνη θα δείξει την τιμή «1» στην πιο αριστερή θέση, επομένως χρειάζεται να επιλέξουμε
την σωστή κλίμακα. Τα pixel στη πιο αριστερή θέση σε πολλά πολύμετρα έχουν την ικανότητα να δείξουν μόνο το «1»
που σημαίνει ότι εάν π.χ. η κλίμακα του οργάνου δείχνει μέχρι 20V το εύρος τιμών είναι από 0 έως 19.99.
Υπάρχει και η δυνατότητα μέτρησης εναλλασσομένου π.χ. από μια γεννήτρια συχνοτήτων με χαμηλή τάση. Πάντα όμως
χρησιμοποιείτε μεγάλη προσοχή και προφύλαξη για μετρήσεις από το δίκτυο.
14
Σχήμα 2.2: Μέτρηση τάσης μιας κοινής ΑΑ μπαταρίας, επάνω και μέτρηση τάσης πηγής συνεχούς (εσωτερική μπαταρία σε αλουμινένιο
κουτί) κάτω, με το πολύμετρο του εργαστηρίου Ηλεκτροτεχνίας. Στη δεύτερη περίπτωση μετρούμε τάση 12.81 V και παρατηρούμε από
την πολικότητα των probes του οργάνου ότι κάποιος ασκούμενος σπουδαστής έχει λανθασμένα σημειώσει με στυλό την πολικότητα
της πηγής στο κουτί.
Μέτρηση αντίστασης
Μπορούμε να μετρήσουμε μεμονωμένη αντίσταση σε πλακέτα αντιστάσεων που έχουμε στο εργαστήριο αν φέρουμε σε
επαφή τα probes στα άκρα της (σχ. 2.3).
Σχήμα 2.3: Μέτρηση μεμονωμένης αντίστασης με το φορητό πολύμετρο καθώς και με το πολύμετρο του εργαστηρίου. Το φορητό
πολύμετρο μας δείχνει άμεσα αν πρόκειται για Ω ή kΩ ενώ στο επιτραπέζιο πρέπει να επιλέξουμε την κατάλληλη κλίμακα.
Η λέξη κλειδί εδώ είναι «μεμονωμένη». Αν η αντίσταση είναι μέρος κάποιου κυκλώματος θα μετρήσουμε την ισοδύναμη
αντίσταση που φαίνεται από τα άκρα της. Φυσικά, δεν πρέπει η αντίσταση που μετράμε να διαρρέεται από κάποιο ρεύμα
δηλ. δεν πρέπει να έχουμε πηγές ενεργές στο κύκλωμα.
Μέτρηση ρεύματος
Στη μέτρηση τάσης τα probes του οργάνου τα φέρνουμε σε επαφή με τα άκρα του στοιχείου που θέλουμε να μετρήσουμε
την τάση στα άκρα του. Σύνδεση παράλληλη. Στη μέτρηση ρεύματος θέλουμε να μετρήσουμε το ρεύμα που διαρρέει
κάποιο στοιχείο. Άρα «κόβουμε» το κύκλωμα π.χ. στο ένα άκρο του και παρεμβάλλουμε «εν σειρά» το αμπερόμετρο το
οποίο τώρα διαρρέεται από το ίδιο ρεύμα που διαρρέει και το στοιχείο που μας ενδιαφέρει. Αν το ρεύμα έχει πολικότητα
τέτοια έτσι ώστε να εισέρχεται στο θετικό probe του οργάνου τότε η ένδειξη στην οθόνη θα είναι θετική. Αλλιώς, η ένδειξη
θα είναι αρνητική. Με τον τρόπο αυτό προσδιορίζουμε την πολικότητα του ρεύματος που μετράμε.
Η χρήση του πολύμετρου σαν αμπερόμετρο θέλει ιδιαίτερη προσοχή. Αν τοποθετηθεί παράλληλα, λόγω της μικρής εσωτε-
ρικής αντίστασης που διαθέτει, σημαίνει ότι βραχυκυκλώνουμε τα δυο σημεία που έρχονται σε επαφή με τους ακροδέκτες.
Αποτέλεσμα είναι να διέλθει μεγάλο ρεύμα μέσα από το αμπερόμετρο, να κάψει την εσωτερική του ασφάλεια και να το
αχρηστεύσει.
15
Σχήμα 2.4: Μέτρηση ρεύματος. Διακόπτουμε το κύκλωμα σε ένα από τα άκρα του στοιχείου που θέλουμε να μετρήσουμε το ρεύμα
που το διαρρέει και παρεμβάλλουμε σε σειρά το αμπερόμετρο.
Μέτρηση συνέχειας
Συχνά χρειάζεται να ελέγξουμε αν υπάρχει αντίσταση μεταξύ δυο σημείων σε κάποιον αγωγό ή στοιχείο. Χρησιμοποιούμε
τότε το πολύμετρο στη επιλογή «συνέχειας». Αν υπάρχει κάποια αντίσταση (συνέχεια) θα ακουστεί ένας ήχος από το
όργανο. Αν δεν υπάρχει συνέχεια σημαίνει ότι το κύκλωμα είναι ανοικτό (αγωγός «κομμένος») και δεν ακούγεται ήχος.
Παρατηρήσεις
Σε όλες τις μετρήσεις που κάνουμε με οποιοδήποτε όργανο θα υπάρχει πάντα κάποιο σφάλμα που οφείλεται στο ίδιο το
όργανο (μην ξεχνάμε ότι κανένα όργανο δεν έχει άπειρη ακρίβεια) αλλά και στο ίδιο το στοιχείο που μετράμε, συμπερι-
λαμβανομένου και του άμεσου περιβάλλοντος.
Οι αντιστάσεις π.χ. σύμφωνα με τον χρωματικό κώδικα έχουν κάποια ονομαστική τιμή καθώς και μια % ανοχή. Αυτό
σημαίνει ότι αν η ονομαστική τιμή είναι π.χ. 300 Ω με ανοχή 5% η πραγματική τιμή 𝑅 θα βρίσκεται στο διάστημα
300 − 300 ⋅ 0.05 ≤ 𝑅 ≤ 300 + 300 ⋅ 0.05 = 285Ω ≤ 𝑅 ≤ 315 Ω. Η αντίσταση επίσης θερμαίνεται όταν διαρρέεται από
ρεύμα και η τιμή της μεταβάλλεται με τη θερμοκρασία. Μην περιμένουμε λοιπόν μια αντίσταση να διατηρεί σταθερή την
τιμή της καθόλη τη διάρκεια ενός πειράματος ειδικά όταν διαρρέεται από μεγάλο ρεύμα. Παίρνουμε πάντα μέτρηση πριν
αρχίσουμε κάποιο πείραμα και επαναλαμβάνουμε αν χρειάζεται στα ενδιάμεσα.
Τα όργανα επίσης έχουν και αυτά τη δική τους ανοχή που συνήθως παρέχεται από τον κατασκευαστή στα έγγραφα που το
συνοδεύουν. Με τη χρήση βέβαια, ειδικά σε περιβάλλον όπου υπάρχουν πολλοί χρήστες και πολύχρονη χρήση, επέρχονται
αλλοιώσεις που μεγαλώνουν την ανοχή. Γιαυτό χρειάζεται προσοχή στη χρήση καθώς και τακτικός έλεγχος και συντήρηση
από εξειδικευμένο προσωπικό.
Επαναλαμβάνεται ότι οι τιμές όλων των στοιχείων, πηγών και αντιστάσεων μετρούνται πάντα πριν αρχίσουμε κάποιο πεί-
ραμα και επαναλαμβάνεται η μέτρηση, αν χρειάζεται, στα ενδιάμεσα. Αναγράφεται επίσης στο τετράδιο εργαστηρίου που
σημειώνουμε τις μετρήσεις μας, η ημέρα και ώρα που εκτελέστηκε η άσκηση, καθώς και ο αύξων αριθμός κάθε οργάνου
και πλακέτας που χρησιμοποιούμε. Οι πληροφορίες αυτές αναγράφονται στην αναφορά κάθε εργαστηριακής άσκησης
μαζί με τις μετρήσεις έτσι ώστε να υπάρχει πλήρης, διάφανη και επαναλήψημη περιγραφή όλης της διαδικασίας. Τονίζε-
ται ότι η παραπάνω διαδικασία ακολουθείται παγκοσμίως σε όλα τα έγκυρα εργαστήρια στη βιομηχανία και ερευνητικά
κέντρα και είναι αυτό που ξεχωρίζει την ποιότητα της δουλειάς που κάνετε.
Συνιστάται επίσης ο θεωρητικός υπολογισμός των διαφόρων τάσεων και ρευμάτων σε ένα κύκλωμα παράλληλα με τις
μετρήσεις έτσι ώστε να εντοπίζονται σφάλματα στα όργανα και να φαίνεται ότι καταλαβαίνουμε τι μετράμε. Έτσι κι αλλιώς
όλες οι μετρήσεις γίνονται για να επιβεβαιώσουμε θεωρητικούς υπολογισμούς που βασίζονται σε κάποιους φυσικούς
νόμους. Ο θεωρητικός υπολογισμός βασίζεται συνήθως στους κανόνες Kirchhoff και μπορεί να γίνει με κομπιουτεράκι,
ή και με τις εφαρμογές octave ή LTspice.
16
2.2 Συνδεσμολογία αντιστάσεων
Σε δικτυώματα αντιστάσεων που υπάρχουν σε κυκλώματα διακρίνουμε τις εξής συνδεσμολογίες αντιστάσεων: σειρά,
παράλληλη, αστέρα–τρίγωνο και μεικτή. Εάν οι αντιστάσεις είναι σε σειρά, η ισοδύναμη είναι το άθροισμά τους. Εάν οι
αντιστάσεις είναι παράλληλες, η ισοδύναμη 𝑅𝜊𝜆 υπολογίζεται από τη σχέση
1 1 1 1
= + +⋯+
𝑅𝜊𝜆 𝑅1 𝑅2 𝑅𝑛
Για μεικτή συνδεσμολογία μπορούμε, ίσως, να εφαρμόσουμε μετασχηματισμό αστέρα-τρίγωνο καθώς και συνδυασμό των
παραπάνω.
Στο εργαστήριο απλώς συνδέουμε τα probes του πολυμέτρου, στην κατάλληλη κλίμακα για μέτρηση αντίστασης και
διαβάζουμε το αποτέλεσμα αφού πρώτα βεβαιωθούμε ότι το κύκλωμα είναι ανενεργό (πηγές σβηστές).
Με το LTspice φτιάχνουμε το σχηματικό του δικτυώματος αντιστάσεων και ξεχωρίζουμε τους ακροδέκτες που θέλουμε να
μετρήσουμε την αντίσταση. Η εφαρμογή δεν υπολογίζει αντιστάσεις, μόνο τάσεις και ρεύματα. Τοποθετούμε επομένως
στο σχηματικό, μεταξύ των δυο ακροδεκτών που ξεχωρίσαμε, μια πηγή τάσης γνωστής τιμής, π.χ. 1 Volt, εξομοιώνουμε
το κύκλωμα και διαβάζουμε το μέτρο του ρεύματος 𝐼 που διέρχεται από την πηγή. Σύμφωνα με τον νόμο του Ohm η
ισοδύναμη αντίσταση θα είναι τότε 𝑅 = 1/𝐼.
2.2.1 Συνδεσμολογία εν σειρά
Έστω το εν σειρά δικτύωμα τριών αντιστάσεων στο παρακάτω κύκλωμα (a) με μετρούμενες τιμές 𝑅1 = 1.193 kΩ,
𝑅2 = 677 Ω και 𝑅3 = 549 Ω. Προφανώς: 𝑅ολ = 𝑅1 + 𝑅2 + 𝑅3 = 2419 Ω. Εάν τοποθετήσουμε μια πηγή τάσης 12.17 V
το ρεύμα που θα διαρρέει το βρόγχο θα είναι:
12.17
𝐼= = 0.005031 A = 5.031 mA
2419
R1 R1
A A I
+
R2 V −
R2
B B
R3 R3
(a) (b)
Σχήμα 2.5: Συνδεσμολογία σειράς
Μια επιβεβαίωση με το LTspice είναι απλή. Στο σχ. 2.6, σχηματικό (a), βλέπουμε ότι το ρεύμα στο βρόγχο είναι 𝐼 =
4.13394 × 10−4 A οπότε 𝑅ολ = 1/𝐼 = 2419 Ω. Στο σχηματικό (b) απλώς αλλάζουμε την τιμή της πηγής τάσης σε
12.17 V και βλέπουμε ότι το ρεύμα που διαρρέει το βρόγχο είναι 0.005031 A. Τιμές ίδιες με αυτές που υπολογίσαμε.
2.2.2 Συνδεσμολογία παράλληλη
Έστω το παράλληλο δικτύωμα τριών αντιστάσεων στο παρακάτω κύκλωμα (a) με μετρούμενες τιμές 𝑅4 = 331 Ω, 𝑅5 =
215 Ω και 𝑅6 = 121 Ω. Προφανώς:
1
𝑅ολ = = 62.748 Ω
1 1 1
+ +
𝑅4 𝑅5 𝑅6
Εάν τοποθετήσουμε μια πηγή τάσης 12.17 V το ολικό και τα επιμέρους ρεύματα θα είναι:
12.17 12.17 12.17 12.17

𝐼= = 0.1939 A 𝐼4 = = 0.0368 A 𝐼5 = = 0.0567 A 𝐼6 = = 0.1006 A
62.748 331 215 121
17
Σχήμα 2.6: Συνδεσμολογία σειράς - σχηματικά LTspice
I
A A
+
R1 R2 R3 V −
I1 R1 I2 R2 I3 R3
B B
(a) (b)
Σχήμα 2.7: Συνδεσμολογία παράλληλη
Σχήμα 2.8: Συνδεσμολογία παράλληλη - σχηματικά LTspice
Μια επιβεβαίωση με το LTspice είναι απλή. Στο σχηματικό (a), σχ. 2.8, βλέπουμε ότι το ολικό ρεύμα είναι 𝐼 = 0.0159368 A
οπότε 𝑅ολ = 1/𝐼 = 62.748 Ω. Στο σχηματικό (b) απλώς αλλάζουμε την τιμή της πηγής τάσης σε 12.17 V και βλέπουμε
ότι το ολικό ρεύμα είναι 0.1939 A και τα επιμέρους 0.0368 A, 0.0566 A, 0.1006 A αντίστοιχα, τιμές ίδιες με αυτές που
υπολογίσαμε.
2.2.3 Συνδεσμολογία μεικτή
Στο σχ. 2.9 βλέπουμε δυο παραδείγματα μεικτής συνδεσμολογίας (a), (b) με τιμές αντιστάσεων:
𝑅7 [Ω] 𝑅8 [kΩ] 𝑅9 [kΩ] 𝑅10 [kΩ] 𝑅11 [kΩ]

468 10.005 5.574 3.316 2.309
Για το πρώτο δικτύωμα (a) η ολική αντίσταση είναι 𝑅ολ = (𝑅7 + 𝑅8 ) ∥ (𝑅9 + 𝑅10 ) = 4808.4 Ω.
18
r1
R7 R9 R7 R9
A A A r3 r2
R11
B B B
R8 R10 R8 R10 R8 R10
(a) (b) (c)
Σχήμα 2.9: Συνδεσμολογία μεικτή
Σχήμα 2.10: Συνδεσμολογία μεικτή - σχηματικά LTspice
Στο δεύτερο δικτύωμα πρέπει πρώτα να κάνουμε απλοποιήσεις. Μπορούμε να διακρίνουμε στο κύκλωμα διάφορους συν-
δυασμούς αστέρα–τριγώνου. Επιλέγουμε να μετατρέψουμε το τρίγωνο 𝑅7 𝑅9 𝑅11 σε αστέρα (σχ. 2.9(c)):
𝑅7 𝑅9 𝑅9 𝑅11 𝑅11 𝑅7
𝑟1 = = 312.37 Ω 𝑟2 = = 1541.2 Ω 𝑟3 = = 129.4 Ω
𝑅7 + 𝑅9 + 𝑅11 𝑅7 + 𝑅9 + 𝑅11 𝑅7 + 𝑅9 + 𝑅11
Οπότε:
𝑅ολ = 𝑟1 + ((𝑟3 + 𝑅8) ∥ (𝑟2 + 𝑅10 )) = 3595.9 Ω
Στην επιβεβαίωση με το LTspice στο σχηματικό (a) βλέπουμε ότι το ολικό ρεύμα είναι 𝐼 = 2.0797 × 10−4 A οπότε
𝑅ολ = 1/𝐼 = 4808.4 Ω. Στο σχηματικό (b) το ολικό ρεύμα είναι 𝐼 = 2.7810 × 10−4 A οπότε 𝑅ολ = 1/𝐼 = 3595.9 Ω,
τιμές ίδιες με αυτές που ήδη υπολογίσαμε.
2.3 Κανόνες Kirchhoff
Επιβεβαιώνουμε τους κανόνες ρευμάτων και τάσεων του Kirchhoff σε τέσσερα κυκλώματα. Χρησιμοποιούμε συνολικά
δυο πηγές τάσης και οκτώ αντιστάσεις των οποίων οι τιμές μετρήθηκαν στην αρχή του πειράματος ότι είναι:
𝐸1 [V] 𝐸2 [V] 𝑅1 [Ω] 𝑅2 [Ω] 𝑅3 [Ω] 𝑅4 [Ω] 𝑅5 [Ω] 𝑅6 [Ω] 𝑅7 [Ω] 𝑅8 [Ω]
12.32 6.22 1188 674 544 330 214 120 466 10010
19
+
E −
I1 R1 I2 R2 I3 R3
Σχήμα 2.11: Κανόνας ρευμάτων του Kirchhoff. Ολικό ρεύμα 𝐼 ίσον με το άθροισμα των επιμέρους 𝐼1 , 𝐼2 , 𝐼3 . Αριστερά το κύκλωμα
και δεξιά το σχηματικό LTspice για τον κανόνα ρευμάτων.
2.3.1 Κανόνας ρευμάτων
Ο υπολογισμός είναι απλός. Και οι τρεις αντιστάσεις έχουν κοινή τάση στα άκρα την 𝐸 = 12.32 V οπότε τα επιμέρους
ρεύματα ευρίσκονται από τον νόμο του Ohm και το ολικό ρεύμα από τον άθροισμά τους σύμφωνα με τον κανόνα ρευμάτων
Kirchhoff στον επάνω κόμβο. Ο παρακάτω πίνακας παραθέτει τον υπολογισμό, την εξομοίωση με LTspice καθώς και τις
μετρήσεις.
𝐼 [mA] 𝐼1 [mA] 𝐼2 [mA] 𝐼3 [mA] 𝐼1 + 𝐼2 + 𝐼3 [mA]
υπολογισμός 51.3 10.4 18.3 22.6 51.3

LTspice 51.3 10.4 18.3 22.6 51.3
μέτρηση 50.8 10.3 18.1 22.5 50.8
Παρατηρούμε ότι «υπολογισμός» και «LTspice» ταυτίζονται. Οι μετρήσεις παρουσιάζουν μια μικρή απόκλιση με μέγιστη
τιμή 0.5 mA που αντιστοιχεί σε σφάλμα της τάξεως του 1% (0.5 ⋅ 100/50) τιμή λογική για την ποιότητα των οργάνων και
στοιχείων που χρησιμοποιούμε. Επιβεβαιώνεται έτσι ο κανόνας ρευμάτων με αυτήν την ακρίβεια.
2.3.2 Κανόνας τάσεων
Για τον κανόνα τάσεων του Kirchhoff (σχ. 2.12) έχουμε τέσσερις αντιστάσεις στη σειρά, με μια πηγή τάσης σε ένα βρόγχο.
Ο υπολογισμός είναι απλός. Η ισοδύναμη αντίσταση είναι το άθροισμα των επιμέρους και με ένα νόμο Ohm έχουμε το
ρεύμα βρόγχου. Οι επιμέρους τάσεις σε κάθε αντίσταση βρίσκονται πάλι με νόμο του Ohm.
Παρατηρούμε ότι «υπολογισμός» και «LTspice» ταυτίζονται. Οι μετρήσεις παρουσιάζουν μια μικρή απόκλιση με μέγιστη
τιμή 0.02 V που αντιστοιχεί σε σφάλμα της τάξεως του 0.4% (0.02⋅100/5.349) τιμή λογική για την ποιότητα των οργάνων
και στοιχείων που χρησιμοποιούμε. Επιβεβαιώνεται έτσι ο κανόνας τάσεων, ότι το αλγεβρικό άθροισμα είναι μηδέν με
αυτήν την ακρίβεια.
4
𝐸 [V] 𝑉1 [V] 𝑉2 [V] 𝑉3 [V] 𝑉4 [V] ∑𝑖=1 𝑉𝑖 [V]
υπολογισμός 12.3 5.349 3.035 2.450 1.486 12.32

LTspice 12.3 5.349 3.035 2.450 1.486 12.32
μέτρηση 12.3 5.33 3.03 2.45 1.48 12.3
2.3.3 Συνδυασμός 1
Στο κύκλωμα του σχ. 2.13 έχουμε συνδυασμό των δυο προηγουμένων. Οι παράλληλες αντιστάσεις 𝑅4 , 𝑅5 , 𝑅6 μπορούν να
αντικατασταθούν με μια ισοδύναμη και τότε έχουμε κύκλωμα ενός βρόγχου. Υπολογίζοντας το ρεύμα βρόγχου μπορούμε
20
R1 R2 R3 R4
V1 V2 V3 V4
+ −
Σχήμα 2.12: Κανόνας τάσεων του Kirchhoff. Αλγεβρικό άθροισμα των τάσεων στο βρόγχο είναι μηδέν. Αριστερά το κύκλωμα και
δεξιά το σχηματικό LTspice.
να υπολογίσουμε τις τάσεις 𝑉1 , 𝑉2 , 𝑉3 . Η κοινή τάση στις τρεις παράλληλες αντιστάσεις είναι 𝑉2 = 𝑉𝐴𝐵 και υπολογίζονται
εύκολα και τα ρεύματα 𝐼4 , 𝐼5 , 𝐼6 με απλή εφαρμογή νόμου Ohm.
R4
I4
R3 A R5 B R8
V1 I5 V3
R6
I
I6 V2
+ −
Σχήμα 2.13: Συνδυασμός και των δυο κανόνων Kirchhoff. Αριστερά το κύκλωμα και δεξιά το σχηματικό LTspice.
Οι μετρήσεις και υπολογισμοί για τα ρεύματα είναι:
𝐼 [mA] 𝐼4 [mA] 𝐼5 [mA] 𝐼6 [mA] 𝐼4 + 𝐼5 + 𝐼6 [mA]
υπολογισμός 1.16 0.22 0.34 0.60 1.16

LTspice 1.16 0.22 0.34 0.60 1.16
μέτρηση 1.15 0.21 0.33 0.59 1.13
Οι μετρήσεις και υπολογισμοί για τις τάσεις είναι:
𝐸 [V] 𝑉1 [V] 𝑉2 [V] 𝑉3 [V] 𝑉1 + 𝑉2 + 𝑉3 [V]
υπολογισμός 12.3 0.631 0.072 11.6 12.3

LTspice 12.3 0.631 0.072 11.6 12.3
μέτρηση 12.3 0.632 0.072 11.6 12.3
21
2.3.4 Συνδυασμός 2
Το κλασσικό παράδειγμα δυο βρόγχων για εφαρμογή κανόνων Kirchhoff.
R1 A R3
I1 I3
I2 R2
− + + −
B
E2 E1
Σχήμα 2.14: Συνδυασμός δυο βρόγχων για τους δυο κανόνες Kirchhoff. Αριστερά το κύκλωμα και δεξιά το σχηματικό LTspice.
𝐼1 [mA] 𝐼2 [mA] 𝐼3 [mA] 𝐼1 + 𝐼3 [mA]
υπολογισμός −0.40 9.94 10.34 9.94

LTspice −0.40 9.93 10.34 9.94
μέτρηση −0.38 9.84 10.22 9.84
Υπολογισμός με κλαδικά ρεύματα
Έχουμε τρεις αγνώστους, τα τρία κλαδικά ρεύματα, άρα θα χρειαστούμε τρεις ανεξάρτητες εξισώσεις. Εφαρμόζουμε τον
κανόνα τάσεων του Kirchhoff στους δύο ελάχιστους βρόχους που βλέπουμε. Έχουμε:
𝐼1 𝑅1 + 𝐼2 𝑅2 = 𝐸2 και 𝐼2 𝑅2 + 𝐼 3 𝑅3 = 𝐸 1
Εφαρμόζουμε επίσης τον κανόνα των ρευμάτων του Kirchhoff στον επάνω κόμβο: 𝐼2 = 𝐼1 +𝐼3 Έχουμε δηλ. ένα σύστημα
τρίτης τάξης και χρησιμοποιούμε την μέθοδο αντικατάστασης
𝐼1 − 𝐼2 + 𝐼3 = 0 ⎫ 𝐼1 − 𝐼2 + 𝐼3 = 0 ⎫
} }
𝐼1 𝑅1 + 𝐼 2 𝑅2 = 𝐸2 ⇒ 𝐼1 = (𝐸2 − 𝐼2 𝑅2 )/𝑅1
⎬ ⎬⇒
𝐼2 𝑅2 + 𝐼 3 𝑅3 = 𝐸1 }
⎭ 𝐼3 = (𝐸1 − 𝐼2 𝑅2 )/𝑅3 }
⎭
𝐸2 − 𝐼2 𝑅2 𝐸 − 𝐼 2 𝑅2 𝑅2 𝑅 𝐸 𝐸
− 𝐼2 + 1 =0 ⇒ 𝐼2 (1 + + 2) = ( 2 + 1) ⇒
𝑅1 𝑅3 𝑅1 𝑅3 𝑅1 𝑅3
𝐼1 = −0.401 mA, 𝐼2 = 9.936 mA, 𝐼3 = 10.337 mA
Το octave βοηθά στους παραπάνω υπολογισμούς:
% Συνδυασμός 2 - τελικές πράξεις
E1=12.32; E2=6.22; R1=1188; R2=674; R3=544;

I2 = (E2/R1+E1/R3)/(1+R2/R1+R2/R3)
I1=(E2-I2*R2)/R1
I3=(E1-I2*R2)/R3
% Επίλυση του συστήματος 3ης τάξης απευθείας
A=[1 -1 1; R1 R2 0; 0 R2 R3]
b=[0; E2; E1]
I=inv(A)*b
% Αποτελέσματα
22
I2 = 0.0099357
I1 = -4.0125e-04
I3 = 0.010337
A =
1 -1 1
1188 674 0
0 674 544
b =
0.00000
6.22000
12.32000
I =
-4.0125e-04
9.9357e-03
1.0337e-02
Υπολογισμός με κομβική ανάλυση
Στη μέθοδο κομβικής ανάλυσης ορίζουμε την κοινή τάση 𝑉𝐴𝐵 των τριών κλάδων σαν 𝑉 και εκφράζουμε τα τρία κλαδικά
ρεύματα συναρτήσει αυτής της τάσης. Έχουμε:
𝑉 − (−𝐸2 ) (−𝑉 ) 𝑉 − (−𝐸1 ) 𝑉 + 𝐸2 𝑉 𝑉 + 𝐸1

𝐼1 − 𝐼2 + 𝐼3 = 0 ⇒ − + =0 ⇒ + + =0 ⇒
𝑅1 𝑅2 𝑅3 𝑅1 𝑅2 𝑅3
1 1 1 𝐸 𝐸
𝑉( + + ) = −( 2 + 1) ⇒
𝑅1 𝑅2 𝑅3 𝑅1 𝑅3
𝑉 = −6.697 V 𝐼1 = −0.401 mA 𝐼2 = 9.936 mA 𝐼3 = 10.337 mA
2.4 Θεώρημα Υπέρθεσης/Επαλληλίας
Το σημαντικότερο θεώρημα στην ανάλυση γραμμικών κυκλωμάτων. Έστω γραμμικό κύκλωμα με 𝑁 ανεξάρτητες πηγές
τάσης ή ρεύματος. «Σβήνουμε» τις 𝑁 − 1. Οι τάσεις και τα ρεύματα στα υπόλοιπα στοιχεία του κυκλώματος οφείλονται
μόνο στην «αναμμένη» πηγή και συνήθως είναι πιο απλή η εύρεσή τους. Τα υπολογίζουμε. «Σβήνουμε» διαδοχικά την
αναμμένη πηγή και ανάβουμε κάποια άλλη υπολογίζοντας πάλι τις τάσεις και τα ρεύματα στα υπόλοιπα στοιχεία του
κυκλώματος. Συνεχίζουμε μέχρις ότου εξαντλήσουμε τη συνεισφορά από όλες τις 𝑁 πηγές. Το αλγεβρικό άθροισμα των
επιμέρους τάσεων και ρευμάτων για κάθε στοιχείο θα είναι η τάση και το ρεύμα που θα είχε το στοιχείο αν όλες οι πηγές
ήταν ενεργές.
Εφαρμόζουμε το θεώρημα στο παρακάτω κύκλωμα του σχ. 2.15a
E1 E1
R1 R1 R1
− + − +
I1 I11 I21
E2 E2
R2 R2 R2
− + − +
I2 I12 I22
R3 R3 R3
I3 I13 I23
(a) (b) (c)
Σχήμα 2.15: Στο (a) έχουμε δυο πηγές ενεργές. Στο (b) μόνο η 𝐸1 είναι ενεργή ενώ στο (c) μόνο η 𝐸2 είναι ενεργή. Παρατηρείστε τα
ρεύματα και τις φορές τους.
με τιμές στοιχείων:
𝐸1 [V] 𝐸2 [V] 𝑅1 [Ω] 𝑅2 [Ω] 𝑅3 [Ω]

12 6 2200 1200 560
23
2.4.1 Εξομοίωση με LTspice
Σχήμα 2.16: Το LTspice σχηματικό για το κύκλωμα (a). Οι απαντήσεις είναι ακριβώς ίδιες με αυτές που υπολογίσαμε αναλυτικά.
Εύκολα μπορεί να γίνει προσθαφαίρεση πηγών και να εξομοιωθούν και οι άλλες δυο περιπτώσεις.
Υπολογισμός κυκλώματος (a) - Ε1 , Ε2 ενεργές
Με κομβική ανάλυση θεωρούμε την κοινή τάση 𝑉 μεταξύ των δυο κόμβων στον κύκλωμα. Επιλέγουμε αυθαίρετα το
θετικό άκρο να είναι στον δεξιό κόμβο και το αρνητικό στον αριστερό. Έχουμε τότε
𝐸1 𝐸
+ 2
𝐸1 − 𝑉 𝐸 −𝑉 𝑉 𝑅1 𝑅2
𝐼1 + 𝐼 2 = 𝐼 3 ⇒ + 2 = ⇒ 𝑉 = = 3.401 V
𝑅1 𝑅2 𝑅3 1 1 1
+ +
𝑅1 𝑅2 𝑅3
𝐼1 = 3.908 mA 𝐼2 = 2.165 mA 𝐼3 = 6.074 mA
Υπολογισμός κυκλώματος (b) - Ε1 ενεργή
Έχουμε:
𝐸1
𝐸1 − 𝑉 𝑉 𝑉 𝑅1
𝐼11 = 𝐼12 + 𝐼13 ⇒ = + ⇒ 𝑉 = = 1.775 V
𝑅1 𝑅2 𝑅3 1 1 1
+ +
𝑅1 𝑅2 𝑅3
𝐼11 = 4.648 mA 𝐼12 = 1.479 mA 𝐼13 = 3.169 mA
Υπολογισμός κυκλώματος (c) - Ε2 ενεργή
Έχουμε:
𝐸2
𝐸2 − 𝑉 𝑉 𝑉 𝑅2
𝐼22 = 𝐼21 + 𝐼23 ⇒ = + ⇒ 𝑉 = = 1.627 V
𝑅2 𝑅1 𝑅3 1 1 1
+ +
𝑅1 𝑅2 𝑅3
𝐼21 = 0.739 mA 𝐼22 = 3.644 mA 𝐼23 = 2.905 mA
24
Σύνθεση αποτελεσμάτων
𝐼11 − 𝐼21 = 3.908 mA − 𝐼12 + 𝐼22 = 2.165 mA 𝐼13 + 𝐼23 = 6.074 mA

ίδια όπως και στην περίπτωση (a).
2.5 Θεωρήματα Thevenin και Norton
Επιβεβαιώνουμε τα θεωρήματα Thevenin και Norton στο κύκλωμα:
R1
R2
+ A A0
E −
R4 R6
R3 RL
B B0
R5
Σχήμα 2.17: Παράδειγμα κύκλωμα για εφαρμογή θεωρήματος Thevenin/Norton
όπου οι τιμές των στοιχείων μετρήθηκαν ότι είναι:
𝐸 [V] 𝑅1 [Ω] 𝑅2 [Ω] 𝑅3 [Ω] 𝑅4 [Ω] 𝑅5 [Ω] 𝑅6 [Ω]

12.32 1188 674 544 330 214 120
και θέλουμε να βρούμε τα ισοδύναμα κυκλώματα Thevenin και Norton αριστερά από τους ακροδέκτες A, B.
Σχήμα 2.18: Το ισοδύναμο Thevenin αριστερά και το ισοδύναμο Norton δεξιά.
Ο πιο απλός τρόπος θεωρητικής επίλυσης είναι με πολλαπλή εφαρμογή του θεωρήματος Thevenin.
Κόβουμε το κύκλωμα στα σημεία που φαίνονται στο σχ. 2.19(a) και υπολογίζουμε το ισοδύναμο Thevenin στο αριστερό
κομμάτι. Εφόσον οι αντιστάσεις 𝑅1 , 𝑅5 είναι στον «αέρα» δεν περνάει ρεύμα από αυτές. Η τάση με ανοικτούς ακροδέκτες
είναι η τάση στα άκρα της αντίστασης 𝑅4 που είναι η 𝐸. Άρα για αυτό το κομμάτι η τάση Thevenin είναι η 𝐸. Βραχυ-
κυκλώνουμε την 𝐸 άρα βραχυκυκλώνεται και η αντίσταση 𝑅4 . Τα αριστερά άκρα των 𝑅1 , 𝑅5 ενώνονται. Η αντίσταση
που φαίνεται από τους ανοικτούς ακροδέκτες είναι η 𝑅1 + 𝑅5 = 𝑅15 = 1402 Ω και αυτή είναι η αντίσταση Thevenin για
αυτό το κομμάτι. Αντικαθιστούμε το ισοδύναμο που υπολογίσαμε και έχουμε το κύκλωμα (b).
Κόβουμε πάλι το κύκλωμα στα σημεία που φαίνονται στο σχ. 2.19(b) και επαναλαμβάνουμε τη διαδικασία. Η 𝑅2 είναι
στον αέρα, άρα η τάση με ανοικτούς ακροδέκτες είναι η τάση στα άκρα της 𝑅6 . Με διαιρέτη τάσης έχουμε:
𝑅6
𝑉0 = 𝐸 = 0.971 V
𝑅6 + 𝑅15
Η αντίσταση που φαίνεται από τους ανοικτούς ακροδέκτες εάν βραχυκυκλώσουμε την πηγή 𝐸 είναι:
𝑅7 = 𝑅2 + (𝑅15 ∥ 𝑅6 ) = 784.54 Ω
25
R1
/
R2
+ A
E −
R4 R6
R3
B
/
R5
(a)
R15 R7 A
R2
+ −− A +
E −
R6 V0 −
R3
R3
B B
/
(b) (c)
Σχήμα 2.19: Στάδια υπολογισμών με πολλαπλή εφαρμογή θεωρήματος Thevenin.
και φθάνουμε στο σχ. 2.19(c). Η τάση που φαίνεται από τους ανοικτούς ακροδέκτες A, B είναι η ζητούμενη τάση Thevenin
και είναι:
𝑅3
𝑉𝑇 𝐻 = 𝑉 = 0.3977 V
𝑅3 + 𝑅 7 0
και η αντίσταση που φαίνεται από τους ανοικτούς ακροδέκτες A, B είναι η ζητούμενη αντίσταση Thevenin:
𝑅𝑇 𝐻 = 𝑅3 ∥ 𝑅7 = 321.25 Ω
Για το ισοδύναμο Norton 𝑅𝑁 = 𝑅𝑇 𝐻 και 𝐼𝑁 = 𝑉𝑇 𝐻 /𝑅𝑇 𝐻 = 1.238 mA και η μέγιστη ισχύς
𝑃max = 𝑉𝑇2𝐻 /(4𝑅𝑇 𝐻 ) = 0.123 mW
Σχήμα 2.20: Το σχηματικό LTspice για το κύκλωμα Thevenin.
Προχωράμε στην επαλήθευση με LTspice. Το σχηματικό φαίνεται στο σχ. 2.20. Η τάση Thevenin είναι η τάση στον
κόμβο Α και είναι 𝑉𝑇 𝐻 = 0.3977 V. Για το ρεύμα Norton μπορούμε να τοποθετήσουμε μια σχεδόν μηδενική αντίσταση
1 fΩ = 1 × 10−15 Ω μεταξύ των Α,Β και ξανατρέχουμε το LTspice. Το ρεύμα που περνά από αυτήν είναι 𝐼𝑁 = 1.238 mA.
26
Κάνουμε τη διαίρεση και έχουμε 𝑅𝑇 𝐻 = 𝑉𝑇 𝐻 /𝐼𝑁 = 321.25 Ω. Παρατηρούμε ότι οι τιμές του LTspice συμπίπτουν με
τους υπολογισμούς μας.
Μπορούμε επίσης να χρησιμοποιήσουμε μεταβλητό φορτίο μεταξύ των Α,Β και να υπολογίσουμε την μεταβλητή τάση
στα άκρα του και το μεταβλητό ρεύμα που το διαρρέει και να τα απεικονίσουμε σε γραφική παράσταση. Το σχηματικό
φαίνεται στο σχ. 2.22. Τοποθετούμε μια αντίσταση 𝑅7 με τιμή {𝑅} μεταξύ των Α,Β και χρησιμοποιούμε την εντολή spice
directive στο εικονίδιο τέρμα δεξιά της εργαλειοθήκης (menu) με περιεχόμενο .step param R 1f 1000 100. Ξεκινάμε
από την τιμή 1f γιατί το LTspice δεν δέχεται μηδενική τιμή.
Τρέχοντας το LTspice χρησιμοποιούμε τα probe τάσης και ρεύματος να «μετρήσουμε» την τάση στα άκρα V(n003) και
το ρεύμα I(R7) που διαρρέει το φορτίο. Μπορούμε επίσης να εισάγουμε νέα κυματομορφή με την Plot Settings → Add
trace, την V(n003)*I(R7) που δεν είναι άλλη από την ισχύ. Παρατηρούμε ότι η ισχύς έχει μέγιστο για 𝑅 = 𝑅𝑇 𝐻 και ότι
είναι ίσο με 0.123 mW όπως είχαμε υπολογίσει (σχ. 2.23).
Ανεξάρτητος υπολογισμός των παραπάνω γίνεται και με το octave με τον παρακάτω απλό κώδικα.
% thevenin.m
E=12.32; R=[1188 674 544 330 214 120];
R15=R(1)+R(5)
V0=R(6)*E/(R(6)+R15)
R7=R(2)+1/(1/R15+1/R(6))
Vth=R(3)*V0/(R(3)+R7)
Rth=1/(1/R(3)+1/R7)
In=Vth/Rth
Pmax=Vth^2/(4*Rth)
% μεταβλητό φορτίο RL
RL=0:10:1000;
VL=(RL./(RL+Rth))*Vth;
IL=Vth./(RL+Rth);
PL=VL.*IL;
subplot(311); plot(RL*1e-3,VL); grid; xlabel(’RL [kΩ]’); ylabel(’VL [V]’);
subplot(312); plot(RL*1e-3,IL*1e3); grid; xlabel(’RL [kΩ]’); ylabel(’IL [mA]’);
subplot(313); plot(RL*1e-3,PL*1e3); grid; xlabel(’RL [kΩ]’); ylabel(’PL [mW]’);
Υπολογίζονται επίσης και οι γραφικές τάσης, ρεύματος και ισχύος (σχ. 2.21) και συγκρίνονται με αυτές που έγιναν με το
LTspice.
Σχήμα 2.21: Γραφικές τάσης, ρεύματος και ισχύος συναρτήσει του μεταβλητού φορτίου 𝑅𝐿 .
27
Σχήμα 2.22: Χρήση μεταβλητού φορτίου.
Σχήμα 2.23: Τάση, ρεύμα και ισχύς για το μεταβλητό φορτίο.
28
ΑΣΚΗΣΗ 3
Εργαστηριακές ασκήσεις εναλλασσομένου

ρεύματος
Επισκόπηση σειράς εργαστηριακών ασκήσεων εναλλασσομένου ρεύματος.
3.1 Παλμογράφος - Εισαγωγικά
Ο παλμογράφος είναι όργανο μέτρησης, με την ικανότητα να εμφανίζει για ανάλυση κυματομορφές τάσης συναρτήσει του
χρόνου στην οθόνη του. Η τάση μπορεί να είναι συνεχής ή εναλλασσομένη με συχνότητες από περίπου 1 Hz μέχρι μερικά
MHz για την πιο χαμηλή κατηγορία οργάνου, μέχρι μερικά GHz για τις ανώτερες κατηγορίες. Η οριζόντια κατεύθυνση
στην οθόνη παριστά τον χρόνο και η κατακόρυφη την τάση.
Σχήμα 3.1: Παράδειγμα βασικού παλμογράφου HAMEG 205-3 που βασίζεται σε καθοδικό σωλήνα. Έχει δυνατότητα ταυτόχρονης
απεικόνισης δυο σημάτων τάσης (κανάλι Ι και ΙΙ).
Οι παλαιότεροι παλμογράφοι1 βασίζονται σε καθοδικό σωλήνα (όπως και οι παλαιότερες τηλεοράσεις). Ένα θερμαινό-
μενο σύρμα παράγει ηλεκτρόνια τα οποία κατευθύνονται και εστιάζονται κατάλληλα σε δέσμη που πέφτει σε φθορίζουσα
οθόνη. Με τη δράση καταλλήλων ηλεκτρικών πεδίων η δέσμη κινείται και αφήνει στην οθόνη κινούμενο φωτεινό ίχνος.
Ο σκανδαλισμός (triggering) γίνεται συνήθως με πριονωτή τάση κατάλληλης συχνότητας, από εσωτερικά κυκλώματα
του παλμογράφου, έτσι ώστε να «ξεδιπλώνεται» η κυματομορφή τάσης που εξετάζουμε στο χρόνο και να φαίνεται «ακί-
νητη». Οι νεώτεροι παλμογράφοι είναι ψηφιακοί και βασίζονται σε κυκλώματα δειγματοληψίας (data acquisition) των
σημάτων τάσης προς ανάλυση. Αυτό τους δίνει περισσότερες δυνατότητες επεξεργασίας, αποθήκευσης και παρουσία-
σης δεδομένων. Υπάρχουν ακόμα ψηφιακοί παλμογράφοι σε μέγεθος ενός πακέτου τσιγάρων που συνδέονται μέσω π.χ.
USB με υπολογιστή και χρησιμοποιούν την οθόνη του (τυπικό παράδειγμα ο myDAQ της National Instruments - βλ.
www.ni.com/mydaq). Η λειτουργικότητα ελέγχεται με κατάλληλο λογισμικό.
Το ξεκίνημα με τον παλμογράφο HAMEG 205-3 ακολουθεί την διαδικασία:

• Λειτουργία ΧΥ απενεργοποιημένη.
• Απενεργοποιημένο το storage ή το Component Tester.
1 π.χ. HAMEG 205-3 με εγχειρίδιο κατασκευαστή διαθέσιμο από www.hameg.com
29
• X-POS, Y-POS, σε μέση θέση.

• INTENS (Φωτεινότητα) - σε μέση θέση.
• AC/DC/GND στο GND αρχικά και στη συνέχεια στο DC για να δούμε την εικόνα του σήματος που εφαρμόζουμε
στο κάθε κανάλι. Με AC βλέπουμε μόνο την εναλλασσομένη συνιστώσα - η συνεχής DC φιλτράρεται εκτός.
• Για σκανδαλισμό (trigger) επιλέγουμε AT και σύζευξη AC.
• Προσοχή: Καμιά άλλη ειδική ρύθμιση.
Για μετρήσεις, η διαδικασία είναι:
• Επιλογή καναλιού CHI/II, DUAL.
• Επιλογή κατακόρυφης κλίμακας βαθμολογίας.
• Επιλογή οριζόντιας κλίμακας βαθμολογίας.
• Τα κουμπιά μικρομετρικής μεταβολής βαθμολογίας να είναι στη θέση Cal.
• Μετακίνηση της θέσης των κυματομορφών ώστε να μπορούμε να μετρήσουμε.
3.2 Μέτρηση τάσης, συχνότητας και διαφοράς φάσης
Η συνηθισμένη μορφή του εναλλασσομένου ρεύματος είναι η ημιτονική αλλά μπορεί να έχουμε και τριγωνικούς ή τε-
τραγωνικούς παλμούς ή και άλλη περιοδική μορφή. Η λέξη κλειδί είναι η «περιοδική» μορφή. Αυτό σημαίνει ότι η κυ-
ματομορφή επαναλαμβάνεται μετά από χρονικό διάστημα μιας περιόδου 𝑇 . Στην οθόνη του παλμογράφου φαίνεται η
περίοδος και μπορούμε να εντοπίσουμε π.χ. ένα συγκεκριμένο σημείο και να μετρήσουμε με το πλέγμα, μετά από πόσο
χρονικό διάστημα επαναλαμβάνεται. Αυτή είναι η περίοδος και η συχνότητα 𝑓 = 1/𝑇 είναι το αντιστροφό της. Στο σχ.
3.2 φαίνονται 4 διαφορετικές μορφές εναλλασσομένου ρεύματος καθώς και οι εντολές LTspice που τις παράγουν. Στο
εργαστήριο μπορείτε να δείτε τις ίδιες μορφές στον παλμογράφο συνδέοντας μια γεννήτρια συχνοτήτων.
Σχήμα 3.2: Παράδειγμα ημιτονικής τάσης, τετραγωνικών και τριγωνικών παλμών καθώς και πριονωτής τάσης. Η περίοδος και το
πλάτος της τάσης διακρίνεται ξεκάθαρα για κάθε κυματομορφή.
30
Εάν έχουμε ημιτονική τάση το πλάτος 𝑉0 της τάσης είναι από το μηδέν μέχρι τη μέγιστη τιμή της. Στον παλμογράφο
είναι πιο εύκολο να μετρήσουμε την απόσταση ελαχίστου - μεγίστου ή peak-to-peak, 𝑉𝑝𝑝 . Το πλάτος είναι τότε 𝑉0 =
√
𝑉𝑝𝑝 /2. Γνωρίζουμε επίσης ότι ένα πολύμετρο δείχνει την rms τιμή. Για το ημιτονικό σήμα η rms τιμή 𝑉𝑟𝑚𝑠 = 𝑉0 / 2 =
√
𝑉𝑝𝑝 /(2 2).
Η αναλυτική μορφή μιας ημιτονικής τάσης είναι 𝑉0 sin(𝜔𝑡 + 𝜙), όπου 𝑉0 το πλάτος, 𝜔 = 2𝜋𝑓 η κυκλική συχνότητα
και 𝜙 η φάση. Διαφορά φάσης σημαίνει ότι έχουμε δυο ημιτονικές κυματομορφές, ίδιας συχνότητας, 𝑉1 sin(𝜔𝑡 + 𝜙1 ),
𝑉2 sin(𝜔𝑡 + 𝜙2 ) και θέλουμε την διαφορά 𝜙1 − 𝜙2 . Τις δυο κυματομορφές τις συνδέουμε στα κανάλια CH I και CH II του
παλμογράφου και βλέπουμε μια εικόνα παρόμοια με αυτή στο σχ. 3.3. Αγνοώντας την διαφορά πλάτους, εντοπίζουμε ένα
σημείο, π.χ. το μέγιστο της κυματομορφής Ι, και κοιτάζουμε την απόσταση από το αντίστοιχο μέγιστο της κυματομορφής
ΙΙ, 𝑑. Η απόσταση αυτή αντιστοιχεί στη διαφορά φάσης που θέλουμε, αλλά σε μονάδες χρόνου. Εάν θέλουμε τη διαφορά
σε μοίρες, ξέρουμε ότι μια πλήρης περιστροφή από 360∘ αντιστοιχεί σε μια κοινή περίοδο 𝑇 (ή 𝐷 στο σχήμα). Οπότε
𝑑
𝜙1 − 𝜙2 = 360
𝐷
d
1
0.8
0.6
0.4
0.2
0
D
−0.2
−0.4
−0.6
−0.8
−1
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
Σχήμα 3.3: Απόσταση 𝑑 η απόσταση μεταξύ δυο μεγίστων. Απόσταση 𝐷 η κοινή περίοδος.
Στα παρακάτω εμβαθύνουμε λίγο σε περαιτέρω δυνατότητες του LTspice.
3.3 LTspice και εναλλασσόμενο - Ημιτονικό σήμα
3.3.1 LTspice - εσωτερικό σήμα και ανάλυση
Εκτός από ανάλυση κυκλωμάτων στο συνεχές το LTspice μπορεί να κάνει και μεταβατική (Transient) ανάλυση που μας
επιτρέπει να δούμε εναλλασσόμενες κυματομορφές όπως στον παλμογράφο. Το πιο απλό κύκλωμα που μπορούμε να
σχεδιάσουμε είναι μια πηγή τάσης με μια αντίσταση 1 Ω (σχ. 3.4). Η τάση στα άκρα της αντίστασης είναι ίδια με την τάση
στα άκρα της πηγής. Για να δηλώσουμε τιμή για την πηγή πάμε στην Advanced επιλογή και συμπληρώνουμε τη φόρμα
με τις παραμέτρους που θέλουμε. Στο σχ. 3.5 αριστερά φαίνονται π.χ. οι επιλογές για τάση
𝑣(𝑡) = 0.4 sin(2𝜋𝑓𝑡 + 32∘ ) με 𝑓 = 1 kHz
Για ανάλυση επιλέγουμε την Transient και συμπληρώνουμε την αντίστοιχη φόρμα (σχ. 3.5 δεξιά). Για το παρών κύκλωμα
αρκεί να δώσουμε τιμή Stop Time 3 ms.
Τρέχοντας την ανάλυση το πρόγραμμα περιμένει από μας να τοποθετήσουμε probe τάσης ή ρεύματος σε κάποιο σημείο
στο κύκλωμα. Τοποθετούμε το probe τάσης στο επάνω μέρος της αντίστασης και βλέπουμε την κυματομορφή τάσης (σχ.
3.6). Αν δεν είναι ακριβώς όπως τη θέλουμε μπορούμε να τροποποιήσουμε τις παραμέτρους έτσι ώστε να τη φέρουμε στην
επιθυμητή μορφή. Π.χ. για το παρών παράδειγμα για την ανάγκη εκτύπωσης σε άσπρο χαρτί, έγινε αλλαγή των default
χρωμάτων, μαύρο φόντο με κίτρινο χρώμα για την κυματομορφή, σε άσπρο φόντο και μαύρο χρώμα για την κυματομορφή
(Tools → Color Preferences).
Φαίνονται τρεις σχεδόν περίοδοι. Το LTspice δίνει την δυνατότητα για αυτόματο υπολογισμό ενεργού τιμής rms με Ctrl-
left mouse button στον τίτλο της γραφικής. Υπολογίζεται αυτόματα η μέση τιμή και η rms για ότι φαίνεται στη γραφική.
31
Σχήμα 3.4: Σχηματικό LTspice για εσωτερικό σήμα.
Σχήμα 3.5: Φόρμες για παραμέτρους της πηγής τάσης αριστερά και για παραμέτρους της Transient ανάλυσης δεξιά.
√
Στο συγκεκριμένο παράδειγμα έχουμε πλάτος 0.4 V οπότε η rms τιμή πρέπει να είναι 0.4/ 2 = 0.28284 V. Ο αυτόμα-
τος υπολογισμός δείχνει 0.28282 V, σχ. 3.7 αριστερά. Η πολύ μικρή διαφορά (0.003%) οφείλεται στο γεγονός ότι δεν
καλύπτουμε ακριβώς τρεις περιόδους στην οθόνη (μέση τιμή Average είναι −1.8 𝜇V αντί μηδέν).
Μπορούμε επίσης να χρησιμοποιήσουμε μέχρι δυο cursors στην κυματομορφή. Left-click mouse button στον τίτλο της
κυματομορφής V(n001) και επιλογή Attached cursor 1st&2nd θα μας εμφανίσει δυο cursors για την συγκεκριμένη κυματο-
μορφή. Αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να τους τοποθετήσουμε όπου θέλουμε πάνω στη κυματομορφή και να έχουμε εμφά-
νιση της διαφοράς για οριζόντιες και κατακόρυφες συντεταγμένες. Εάν επιλέξουμε κατακόρυφη συντεταγμένη ∼ 240 mV,
σχ. 3.7 δεξιά, (με zoom η ακρίβεια θα ήταν καλύτερη) και αυτόματα έχουμε διαφορά στο χρόνο (άρα μια περίοδο) να φαί-
νεται ότι είναι 998.294 𝜇s με αντίστοιχη συχνότητα 1.0017 kHz έναντι των 1000 𝜇s και 1 kHz που είναι οι ακριβείς.2
Με συνδυασμό περισσοτέρων πηγών τάσης σε σειρά και κατάλληλη επιλογή παραμέτρων μπορούμε να σχηματίσουμε αρ-
κετά σύνθετες κυματομορφές. Πειραματιστείτε και εσείς. Στο σχ. 3.8 φαίνεται το help manual που εξηγεί τις δυνατότητες
ανάλυσης που παρέχει το LTspice. Χρησιμοποιείστε το.
3.3.2 LTspice - εξωτερικό σήμα και ανάλυση
Μπορούμε να εισάγουμε και εξωτερικό σήμα στο LTspice από δεδομένα που έχουμε σε κάποιο εξωτερικό αρχείο τύπου
wav. Τα δεδομένα αυτά μπορεί να προέρχονται από δειγματοληψία σε κάποιο πραγματικό σύστημα ή με εξομοίωση από
το octave. Π.χ. για την τελευταία περίπτωση:
2 Εναλλακτικά, αν θέλουμε διαφορές μεταξύ δυο διαφορετικών κυματομορφών, μπορούμε να ενεργοποιήσουμε τον 1 cursor για την μια και τον 2
cursor για την άλλη.
32
Σχήμα 3.6: Η κυματομορφή της τάσης.
Σχήμα 3.7: Αυτόματος υπολογισμός rms αριστερά και διαφορές μεταξύ δυο σημείων με cursors δεξιά.
Σχήμα 3.8: Το help manual που εξηγεί τις δυνατότητες ανάλυσης με τις κυματομορφές. Υπάρχουν πολλές δυνατότητες του LTspice
που περιγράφονται εκεί. Χρησιμοποιείστε το.
N=2000; f1=650; f2=1210; fs=2e5;

t=0:1/fs:(N-1)/fs; x=0.7*sin(2*pi*f1*t)+0.2*cos(2*pi*f2*t);
plot(t,x); xlabel(’χρόνος [s]’); ylabel(’τάση [V]’); grid();
wavwrite(x’,fs,’teta2.wav’)
όπου εξομοιώνουμε σήμα δυο συχνοτήτων, 𝑥(𝑡) = 0.7 sin(2𝜋𝑓1 𝑡) + 0.2 cos(2𝜋𝑓2 𝑡), 2000 δειγμάτων με συχνότητα δειγ-
ματοληψίας 𝑓𝑠 = 200 kHz και συχνότητες 𝑓1 = 650 Hz, 𝑓2 = 1210 Hz. Η γραφική παράσταση του σήματος φαίνεται
στο σχ. 3.9
33
Σχήμα 3.9: Γραφική παράσταση του εξωτερικού σήματος.
Σχήμα 3.10: Σχηματικό στο LTspice για εισαγωγή και ανάλυση εξωτερικού σήματος σε μορφή αρχείου wav (αριστερά). Κυματομορφή
της τάσης του εξωτερικού σήματος του αρχείου wav (δεξιά).
Σχήμα 3.11: Αριστερά φαίνεται το φάσμα ισχύος με FFT με τις default τιμές που έχει το LTspice. View → FFT. Δεξιά φαίνεται η
αλλαγή σε γραμμική κλίμακα, Plot Settings → Manual Limits, και zoom στην περιοχή ενδιαφέροντος. Στα Plot Settings έχουμε επίσης
ενεργοποιήσει την επιλογή Mark Data Points για να φαίνονται τα «πειραματικά» σημεία.
και το αρχείο wav δημιουργείται με την εντολή wavwrite(x’,fs,’teta2.wav’). Φτιάχνουμε ένα κύκλωμα στο LTspice
με μια πηγή τάσης και μια αντίσταση 1 Ω. Αντικαθιστούμε την τιμή της τάσης V της πηγής (Right click στο V) με την
εντολή wavefile=”z:/home/drososa/tera2.wav” (το path του αρχείου teta2.wav – αντικαταστήσετε το δικό σας path
για δικά σας αρχεία) και κάνουμε Transient (μεταβατική) ανάλυση όπου η μόνη μεταβλητή που χρειάζεται να δώσουμε
για το συγκεκριμένο παράδειγμα είναι η Stop Time 0.01. Ένας περιορισμός που πρέπει να λάβουμε υπόψη είναι ότι το
αρχείο wav είναι αρχείο ήχου και το πλάτος πρέπει να έχει τιμές στο διάστημα [−1, 1]. Τυχόν τιμές έξω από αυτό το
34
διάστημα «κόβονται» (δοκιμάστε το).

Στην Transient ανάλυση τοποθετούμε το probe της τάσης στο πάνω άκρο της αντίστασης και βλέπουμε την κυματομορφή
της τάσης του εξωτερικού σήματος (σχ. 3.10 δεξιά). Συνεχίζουμε με View → FFT από το menu και έχουμε το φάσμα
ισχύος (σχ. 3.11 αριστερά) σε λογαριθμική κλίμακα αρχικά. Με Plot Settings → Manual Limits, και zoom στην περιοχή
ενδιαφέροντος βλέπουμε το φάσμα σε γραμμική κλίμακα (σχ. 3.11 δεξιά). Διακρίνονται οι δυο κορυφές με αρκετά καλή
ακρίβεια που αντιστοιχούν στις συχνότητες 𝑓1 και 𝑓2 του αρχικού σήματος.
3.3.3 LTspice - έξοδος σήματος
Αν χρειαζόμαστε τα δειγματικά σημεία μιας ή περισσοτέρων κυματομορφών από κάποια ανάλυση του LTspice μπορούμε
να τις αποθηκεύσουμε σε κάποιο εξωτερικό txt αρχείο. Π.χ. έχουμε κάνει κάποια ανάλυση και θέλουμε τις τάσεις V(n001)
και V(n002). Ενεργοποιούμε πρώτα το παράθυρο γραφικών για να ενεργοποιηθεί η κατάλληλη επιλογή στο menu. Η
επιλογή File → Export μας επιτρέπει να επιλέξουμε ποια ή ποιες κυματομορφές (Ctrl-left click για περισσότερες της
μιας) θα αποθηκευτούν σε κάποιο εξωτερικό txt αρχείο της επιλογής μας.
Αφαιρώντας την πρώτη γραμμή του αρχείου που είναι η επικεφαλίδα, μπορούμε μετά να εισάγουμε π.χ. τα δεδομένα στο
octave για πιο σύνθετη επεξεργασία.
3.4 Μέτρηση συχνότητας (συγκριτική)
Μια εύκολη οπτική σύγκριση δυο συχνοτήτων όταν η μια είναι πολλαπλάσια της άλλης γίνεται με τη βοήθεια παλμογρά-
φου. Όταν στα δυο ζεύγη των πλακών ενός παλμογράφου εφαρμοστούν δυο ημιτονοειδείς τάσεις, που οι συχνότητές τους
έχουν λόγο ακέραιο αριθμό, στην οθόνη δημιουργείται μια εικόνα γνωστή ως εικόνα Lissajous. Μετρώντας τον αριθμό
των λοβών κατά τον οριζόντιο και κατακόρυφο άξονα μπορούμε να εκτιμήσουμε τον λόγο των δυο συχνοτήτων (σχ. 3.12,
3.13).
3.4.1 Σχήματα Lissajous
Έστω ότι έχουμε δυο τάσεις

𝑣𝑥 = 𝑉𝑥 sin(𝜔𝑡) 𝑣𝑦 = 𝑉𝑦 sin(𝜔𝑡 + 𝜙)
με ίδια συχνότητα και διαφορά φάσης 𝜙. Αν απαλείψουμε το χρόνο 𝑡:
𝑣𝑥 √
𝑋= = sin(𝜔𝑡) cos(𝜔𝑡) = ±√1 − sin2 (𝜔𝑡) = ± 1 − 𝑋 2
𝑉𝑥
𝑣𝑦 √
𝑌 = = sin(𝜔𝑡 + 𝜙) = sin(𝜔𝑡) cos(𝜙) + cos(𝜔𝑡) sin(𝜙) = 𝑋 cos(𝜙) ± 1 − 𝑋 2 sin(𝜙) ⇒
𝑉𝑦
√ 2
𝑌 − 𝑋 cos(𝜙) 𝑌 − 𝑋 cos(𝜙)
± 1− 𝑋2 = ⇒ 1 − 𝑋2 = ( ) ⇒
sin(𝜙) sin(𝜙)
𝑋 2 − 2 cos(𝜙)𝑋𝑌 + 𝑌 2 − sin2 (𝜙) = 0
Αυτή είναι εξίσωση κωνικής τομής με γενική μορφή:
𝐴𝑥2 + 𝐵𝑥𝑦 + 𝐶𝑦2 + 𝐷𝑥 + 𝐸𝑦 + 𝐹 = 0 με
2
𝐵 − 4𝐴𝐶 < 0 έλλειψη, κύκλος, σημείο
𝐵2 − 4𝐴𝐶 = 0 ευθεία γραμμή, δυο παράλληλες γραμμές, παραβολή
𝐵2 − 4𝐴𝐶 > 0 υπερβολή, δυο τεμνόμενες γραμμές
Στην περίπτωσή μας έχουμε 4 cos2 (𝜙) − 4 = 4(cos2 (𝜙) − 1) ≤ 0 οπότε θα έχουμε κύκλο, έλλειψη ή ευθεία γραμμή
από τις μορφές που φαίνονται στο σχ. 3.14. Η κατάσταση προφανώς γίνεται πιο σύνθετη αν οι συχνότητες δεν είναι ίσες
μεταξύ τους. Ευτυχώς, μπορούμε να δούμε άμεσα το αποτέλεσμα, χωρίς μαθηματική ανάλυση, αν τοποθετήσουμε και τις
δυο τάσεις στην οριζόντια και κατακόρυφη απόκλιση του παλμογράφου. Το σχήμα που βλέπουμε είναι σχήμα Lissajous.
Τα παραπάνω σχήματα μπορούμε να τα δούμε και στο LTspice. Ένα απλό σχηματικό για αυτή τη περίπτωση φαίνεται στο
σχ. 3.15 για δυο τάσεις με ίσο πλάτος 1 V, ίση συχνότητα 𝑓 = 200 Hz και διαφορά φάσης 𝜙 = 35∘ . Οι κυματομορφές
τάσης φαίνονται για 10 ms στο κάτω μέρος. Πειραματιστείτε και εσείς αλλάζοντας συχνότητα, πλάτη και διαφορά φάσης.
Σχήματα Lissajous μπορούμε να φτιάξουμε στο LTspice αν πάμε τον cursor του ποντικιού στον οριζόντιο άξονα του
χρόνου. Εμφανίζεται ένα μικρό «χαρακάκι» σαν εικονίδιο και αν πατήσουμε αριστερό κλικ μας επιτρέπει να αλλάξουμε
τον χρόνο time σε π.χ. V(n002). Έτσι εμφανίζονται σχήματα σαν αυτά που βλέπετε στο σχ. 3.16.
35
Σχήμα 3.12: Παραδείγματα σχημάτων Lissajous όπως δημιουργούνται στην οθόνη παλμογράφου. Στην πρώτη γραμμή μετράμε αριθμό
λοβών κατά τον οριζόντιο άξονα και στην δεύτερη κατά τον κατακόρυφο. Από αριστερά προς δεξιά, 𝑓𝑥 = 𝑓𝑁 , 𝑓𝑥 = 2𝑓𝑁 , 𝑓𝑥 = 3𝑓𝑁
ανά στήλη αντίστοιχα.
fN
Γ2 Y2
X1 X2
fx
Γ1 Y1
Σχήμα 3.13: Είσοδος σημάτων στον παλμογράφο.
0o 35o 90o 180o
Σχήμα 3.14: Παραδείγματα σχημάτων Lissajous όπως δημιουργούνται στην οθόνη παλμογράφου.
3.4.2 Διαφορά φάσης
Για τις δυο τάσεις
που σχηματίζουν έλλειψη Lissajous μπορούμε να υπολογίσουμε τη διαφορά φάσης από την έλλειψη. Θέτοντας 𝑡 = 0,
𝑣𝑥 = 0 έχουμε 𝑣𝑦 = 𝑉𝑦 sin(𝜙). Οπότε sin(𝜙) = 𝑣𝑦 /𝑉𝑦 . Το 𝑣𝑦 αντιστοιχεί τότε στην κατακόρυφη συντεταγμένη της
έλλειψης για 𝑣𝑥 = 0 και το 𝑉𝑦 είναι το πλάτος της τάσης 𝑣𝑦 (μέγιστη τιμή) που αντιστοιχεί στην μέγιστη τιμή της
συνάρτησης 𝑣𝑦 .
36
Σχήμα 3.15: Σχηματικό LTspice για επίδειξη σχημάτων Lissajous (επάνω) και οι δυο κυματομορφές τάσης στο χρόνο (κάτω).
Σχήμα 3.16: V(n001) έναντι V(n002) αριστερά. V(n001) έναντι V(n002) δεξιά, όταν αλλάξουμε τη συχνότητα της V(n001) σε 600 Hz.
Η μικρή ασυμμετρία δεξιά οφείλεται στο γεγονός ότι υπάρχει διαφορά φάσης 𝜙 = 35∘ μεταξύ των δυο τάσεων. Δοκιμάστε τιμές 𝜙 = 0∘
και 𝜙 = 90∘ .
Έχουμε λοιπόν
⎧ 𝐴
{ sin−1 για 0∘ ≤ 𝜙 ≤ 90∘
{ 𝐵
{ 𝐴
{ 180∘ − sin−1 για 90∘ ≤ 𝜙 ≤ 180∘
𝜙=⎨ 𝐵
𝐴
{ − sin−1 για −90∘ ≤ 𝜙 ≤ 0∘
{ 𝐵
{ 𝐴
{
⎩ sin−1 − 180∘ για −90∘ ≤ 𝜙 ≤ −180∘
𝐵
όπου 𝐴, 𝐵 τα μήκη που φαίνονται στο σχ. 3.17.
37
A B
Σχήμα 3.17: Υπολογισμός διαφοράς φάσης από την έλλειψη Lissajous.
Σχήμα 3.18: Υπολογισμός διαφοράς φάσης από την έλλειψη Lissajous στο προηγούμενο παράδειγμα LTspice.
Στο σχ. 3.18 βλέπουμε την έλλειψη από το προηγούμενο παράδειγμα LTspice. Κάνοντας zoom για την συντεταγμένη
στον κατακόρυφο άξονα όταν ο οριζόντιος είναι μηδέν βρίσκουμε την τιμή 0.5725 V. Η μέγιστη τιμή είναι 1 V. Άρα
𝜙 = 34.925∘ με διαφορά 0.2% από τη γνωστή 35∘ .
Η διαφορά φάσης μεταξύ δυο κυματομορφών μπορεί να βρεθεί επίσης συγκρίνοντας τα δύο χρονικά σήματα αφού τοπο-
θετηθούν στα κανάλια CH I και CH II του παλμογράφου. Ο τρόπος σύγκρισης φαίνεται παραστατικά στο σχ. 3.19 όπου
(με ακρίβεια 1 δεκαδικό ψηφίο) 𝑑 = 7.6 − 4.9 = 2.7, 𝐷 = 19.7. Οπότε:
2𝜋 360Δ𝑡 360𝑑 360 ⋅ 2.7

𝜙 = 𝜔Δ𝑡 = Δ𝑡 (rad) = (μοίρες) = (μοίρες) = = 49.34∘
𝑇 𝑇 𝐷 19.7
Μπορούμε να συγκρίνουμε με τον αναλυτικό υπολογισμό της διαφοράς φάσης μεταξύ μιας πηγής τάσης 𝑉 ̇ και του ρεύ-
ματος βρόγχου 𝐼 ̇ στο κύκλωμα σχ. 3.20.
Έχουμε
𝑉̇
𝑉 ̇ = 𝑉 /𝜙𝑉 𝐼 ̇ = 𝐼 /𝜙𝐼 𝑍= = |𝑍|/𝜙𝑉 − 𝜙𝐼 = |𝑍|/𝜙
𝐼̇
1
1 1 2 𝜔𝐶 1 1
𝑍 =𝑅+ = |𝑍|/𝜙 |𝑍| = √𝑅2 + ( ) tan 𝜙 = = 𝜙 = tan−1
𝑗𝜔𝐶 𝜔𝐶 𝑅 𝜔𝑅𝐶 𝜔𝑅𝐶
Για 𝑓 = 1 kHz, 𝑅 = 10 kΩ και 𝐶 = 10 nF έχουμε 𝑍 = 𝑅 − 𝑗/(𝜔𝐶) = 18.796/−57.86∘ kΩ. Επομένως, η διαφορά
38
d
1
0.8
0.6
0.4
0.2
0
D
−0.2
−0.4
−0.6
−0.8
−1
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
Σχήμα 3.19: Απόσταση 𝑑 η απόσταση μεταξύ δυο μεγίστων. Απόσταση 𝐷 η κοινή περίοδος.
i(t) R
+v (t)−
+ R
+
v(t) C vC (t)
−
−
Σχήμα 3.20: RC κύκλωμα
φάσης τάσης και ρεύματος είναι −57.86∘ . Εναλλακτικά,
1
𝜙 = tan−1 = 57.86∘
𝜔𝑅𝐶
Βλέπουμε ότι ο δεύτερος τρόπος δίνει απόλυτη τιμή και χάνουμε την πληροφορία αν προηγείται η τάση του ρεύματος ή
το αντίστροφο.
Κατασκευάζοντας ένα σχηματικό στο LTspice τοποθετούμε μια πηγή ημιτονικής τάσης 1 V και συχνότητας 𝑓 = 1 kHz.
Παρατηρούμε στο κύκλωμα σχ. 3.21 ότι μπορούμε να βάλουμε δυο γειώσεις, μια στην πηγή και μια στον πυκνωτή. Αυτό
είναι ισοδύναμο με το να κλείσουμε το κύκλωμα με μια γείωση και είναι μια τεχνική που χρησιμοποιείται συχνά σε
σύνθετα κυκλώματα.
Θέλουμε την τάση στα άκρα της πηγής και την τάση στα άκρα της αντίστασης (ίδια φάση με ρεύμα βρόγχου). Την πρώτη
την παίρνουμε απλά, κάνοντας κλικ στον cursor τάσης στον κόμβο επάνω από την πηγή. Για την δεύτερη θέλουμε τη
διαφορά τάσης μεταξύ αριστερού και δεξιού κόμβου της αντίστασης. Πρέπει πρώτα να ορίσουμε κόμβο αναφοράς. Πάμε
στον δεξιό κόμβο της αντίστασης και αντί για αριστερό κλικ στον cursor τάσης πατάμε δεξί. Ανοίγει ένα μικρό παρά-
θυρο επιλογών και επιλέγουμε Mark Reference. Εμφανίζεται ένα μαύρο probe τάσης που παραμένει σταθερό στο σημείο
εκείνο. Μετακινούμε τον cursor αριστερά της αντίστασης και κάνουμε αριστερό κλικ. Εμφανίζεται τότε η κυματομορφή
V(N001,N002) που θέλουμε.
Όπως αναφέραμε στα προηγούμενα, αριστερό κλικ στον άξονα του χρόνου και επιλογή της κυματομορφής V(N001,N002)
αντί του χρόνου (time) μας δίνει την έλλειψη φάσεων. Έτσι έχουμε μια προσομοίωση του παλμογράφου. Παρατηρείστε
μόνο ότι στην μεταβατική ανάλυση επιλέγουμε να ξεκινήσουμε τις μετρήσεις μετά από 10 ms έτσι ώστε να αποφύγουμε
τα μεταβατικά φαινόμενα φόρτισης πυκνωτή. Επιλέγοντας δυο cursors για το σήμα V(n001) τους μετακινούμε κατάλληλα
και παίρνουμε τις διαφορές 𝐵 = 1.9979 V και 𝐴 = 1.6906 V. Η διαφορά φάσης βγαίνει 57.8∘ , θετική. Αρκετά κοντά
στην θεωρητική 57.86∘ μόνο που και εδώ χάνουμε την πληροφορία αν προηγείται η τάση του ρεύματος ή το αντίστροφο.
Για υπολογισμό ακριβείας από το LTspice κάνουμε AC ανάλυση για ένα σημείο συχνότητας. Στη φόρμα για την πηγή
και το είδος της ανάλυσης για εκτέλεση, κάνουμε τις επιλογές που φαίνονται στο σχ. 3.23. Στο αποτέλεσμα φαίνεται η
διαφορά φάσης 57.8581∘ , ταυτόσημη με την θεωρητική. Η διαφορά στο πρόσημο οφείλεται απλώς στο γεγονός ότι σε
οποιαδήποτε εφαρμογή spice η φορά του ρεύματος είναι πάντα προς το + της πηγής τάσης.
39
Σχήμα 3.21: Κύκλωμα RC και οι τάσεις στα άκρα της πηγής και της αντίστασης.
Σχήμα 3.22: Η αντίστοιχη έλλειψη φάσεων όπου με τους δυο cursors μετράμε τα Α και Β.
40
Σχήμα 3.23: Επιλογές στη φόρμα της πηγής (αριστερά) και στη φόρμα της ανάλυσης (δεξιά).
Σχήμα 3.24: Το αποτέλεσμα. Φαίνεται η διαφορά φάσης 57.8581∘ .
3.5 LTspice και εναλλασσόμενο - AC ανάλυση στη σταθερή κατάσταση
Στην ανάλυση εναλλασσομένου, AC, στη σταθερή κατάσταση, χρησιμοποιούμε το μοντέλο των εμπεδήσεων, όπου αντι-
καθιστούμε τις τιμές των πηγών με τους αντίστοιχους παραστατικούς μιγάδες (φάσορες) και τις τιμές των πυκνωτών ή
πηνίων με τις αντίστοιχες εμπεδήσεις τους. Βασικά μεταφέρουμε το πρόβλημα από το πεδίο του χρόνου στο πεδίο της
συχνότητας με αντίστοιχη μεταφορά των ολοκληροδιαφορικών εξισώσεων πραγματικών συναρτήσεων σε αλγεβρικές με
μιγαδικές μεταβλητές. Οι ωμικές αντιστάσεις παραμένουν όπως και πριν και οι τιμές των πυκνωτών και πηνίων είναι οι
πραγματικές τιμές σε Farad και Henry αντίστοιχα. Για να δούμε ένα παράδειγμα:
Παράδειγμα 3.1 Στο κύκλωμα του σχ. 3.25 με 𝑣(𝑡) = 20 cos(2𝜋𝑓𝑡 − 25∘ ) Vrms και 𝑓 = 1.2 kHz προσδιορίστε την τιμή
της εμπέδησης 𝑍𝐿 έτσι ώστε να φορτιστεί με τη μέγιστη πραγματική ισχύ καθώς και την μέγιστη αυτή ισχύ.
Χρειάζεται να δηλώσουμε στο LTspice την συχνότητα για την οποία θέλουμε την ανάλυση. Αυτό γίνεται στη δήλωση
των πηγών τάσης ή ρεύματος, κάνοντας κλικ στο Advanced κουμπί έτσι ώστε να μπορεί κανείς να έχει τις επιλογές που
χρειάζονται.
Συνήθως χρειαζόμαστε μόνο το μέτρο AC Amplitude και τη φάση AC Phase σε μοίρες. Ο τύπος ανάλυσης που χρεια-
ζόμαστε είναι η AC Analysis (σχ. 3.28). Όταν θέλουμε τάσεις και ρεύματα για τα στοιχεία του κυκλώματος για μια
41
30Ω 30µF 44Ω 4mH
+ 17Ω
v(t) ZL
− 50µF
Σχήμα 3.25: Κύκλωμα για υπολογισμό μέγιστης ισχύος.
Σχήμα 3.26: Το κύκλωμα του σχ. 3.25 στο LTspice έχοντας αφαιρέσει το 𝑍𝐿 .
Σχήμα 3.27: Επιλογές στο Advanced tab για ορισμό τιμών σε πηγή τάσης.
συγκεκριμένη συχνότητα, επιλέγουμε στη φόρμα σάρωση τύπου Linear αντί Octave με ένα σημείο και τη συγκεκριμένη
συχνότητα σε Hz (σχ. 3.28).
Η παραπάνω άσκηση ζητά το ισοδύναμο Thevenin. Αφαιρούμε λοιπόν το 𝑍𝐿 και σχεδιάζουμε το κύκλωμα στο LTspice.
Για τον τύπο ανάλυσης που θέλουμε γεμίζουμε τα πεδία στο σχ. 3.28 και τρέχουμε το πρόγραμμα. Το αποτέλεσμα είναι
στο σχ. 3.28 (δεξιά).
42
Σχήμα 3.28: Επιλογές στο παράθυρο AC Analysis και αποτελέσματα της ανάλυσης
Στο συγκεκριμένο κύκλωμα το επάνω άκρο της 𝑍𝐿 είναι ο κόμβος n003 ενώ το κάτω άκρο είναι η γη. Επομένως η τάση με
ανοικτούς ακροδέκτες, η 𝑉𝑇̇ 𝐻 , είναι η 𝑉 (𝑛003), 14.2551 /−14.9632∘ Vrms. Για να βρούμε το ρεύμα βραχυκυκλώσεως,
τοποθετούμε μια πολύ μικρή αντίσταση μεταξύ κόμβου n003 και γης (σχ. 3.29 αριστερά). Το ρεύμα βραχυκυκλώσεως
είναι το 𝐼(𝑅4) = 𝐼𝑁̇ = 0.659544 /−16.6169∘ A. Από αυτές τις τιμές
𝑉𝑇̇ 𝐻
𝑍𝑇 𝐻 = = 21.613 /1.6539∘ Ω
𝐼𝑁̇
άρα
|𝑉𝑇 𝐻 |2
𝑍𝐿 = 𝑍𝑇∗ 𝐻 = 21.613 /−1.6539∘ Ω και 𝑃max = = 2.351 W
Εναλλακτικά, με μοναδιαία πηγή ρεύματος, σχ. 3.29 δεξιά, έχουμε 𝑉 (𝑛003) = 35.5081 /−4.9387∘ Vrms οπότε
𝑍𝑇 𝐻 = 𝑉 (𝑛003) − 𝑉𝑇̇ 𝐻 = 21.613 /1.6539∘ Ω
ίδια τιμή πάλι.
Σχήμα 3.29: Το ρεύμα βραχυκυκλώσεως με μικρή αντίσταση (αριστερά) ή με μοναδιαία πηγή ρεύματος(δεξιά).
Τέλος, με octave, ο παρακάτω κώδικας
% συχνότητα
f=1200; w=2*pi*f;
% σύνθετη αντίσταση αριστερά
Z1=30-j/(w*30e-6)
% σύνθετη αντίσταση δεξιά
Z2=44+17+j*w*4e-3-j/(w*50e-6)
% η πηγή τάσης
V=20*exp(-j*25*pi/180);
% ρεύμα βρόγχου
I=V/(Z1+Z2);
% τάση Thevenin
43
Vth=I*Z2
[abs(Vth) angle(Vth)*180/pi]
% αντίσταση Thevenin
Zth=Z1*Z2/(Z1+Z2);
[abs(Zth) angle(Zth)*180/pi]
% μέγιστη πραγματική ισχύς
Pmax=abs(Vth)^2/(4*real(Zth))
μας δίνει τα αποτελέσματα
Z1 = 30.0000 - 4.4210i
Z2 = 61.000 + 27.507i
Vth = 13.7717 - 3.6806i
ans =
14.255 -14.963
ans =
21.6135 1.6539
Pmax = 2.3514
σε συμφωνία με τα προηγούμενα.
Στα παραπάνω προσέξατε ότι δουλεύουμε με τιμές rms απευθείας. Το spice δεν μετατρέπει τάση πλάτους σε τάση ενεργούς
τιμής. Αν χρειάζεται, αυτό πρέπει να το κάνουμε εμείς. Επίσης, σε κυκλώματα που οι τιμές των στοιχείων είναι σε μιγαδική
μορφή και δεν δίδεται η συγκεκριμένη συχνότητα για την οποία υπολογίστηκαν, μπορούμε να υποθέσουμε ότι 𝜔 =
1 rad/s άρα και 𝑓 = 𝜔/(2𝜋) = 0.15915 Hz. Από την τιμή αυτή των 𝜔 και 𝑓 μπορούμε να βρούμε τις πραγματικές τιμές
χωρητικότητας και επαγωγής για τους πυκνωτές και πηνία για εισαγωγή στο netlist και να επαναλάβουμε την προηγουμένη
διαδικασία AC Analysis.
3.6 Συντονισμός σε κύκλωμα σειράς–παράλληλο
i(t) R i(t) R
+v (t)−
R
+ + +
v(t) L vL (t) v(t) iL (t) L iC (t) C
− − −
C
− +
vC (t)
Σχήμα 3.30: Κύκλωμα συντονισμού σειράς (αριστερά) και παράλληλο (δεξιά) που μπορούν να κατασκευαστούν στο εργαστήριο.
Μελετάμε το κύκλωμα συντονισμού σειράς με στοιχεία 𝑅 = 1 kΩ, 𝐿 = 30 mH,𝐶 = 20 nF και√πλάτος πηγής τάσης
𝑉0 = 4 V σαρώνοντας τις συχνότητες από 1−20 kHz. Στον συντονισμό, στη συχνότητα 𝑓0 = 1/(2𝜋 𝐿𝐶) = 6.4975 kHz,
οι σύνθετες αντιστάσεις πηνίου και πυκνωτή εξουδετερώνει η μια την άλλη και το ρεύμα βρόγχου γίνεται μέγιστο και
ίσο με 𝐼max = 𝑉0 /𝑅 = 4 mA. Εάν κατασκευάσουμε το κύκλωμα στο εργαστήριο, με πηγή μια γεννήτρια συχνοτήτων
και σαρώσουμε τις συχνότητες, παρακολουθώντας την τάση στα άκρα της ωμικής αντίστασης (ανάλογης με το ρεύμα
βρόγχου) θα παρατηρήσουμε απλώς μέγιστο πλάτος στη συχνότητα συντονισμού. Γραφική παράσταση πλάτους ρεύματος
έναντι συχνότητος κατασκευάζουμε εμείς, παίρνοντας μετρήσεις για μια σειρά συχνοτήτων.
Μπορούμε επίσης να χρησιμοποιήσουμε το octave για να δούμε τι περιμένουμε να μετρήσουμε. Ο κώδικας
f = (1:0.1:20).*1e3;
w = 2*pi*f;
V = 4; R=1e3; L=30e-3; C=0.02e-6;
f0 = 1/(2*pi*sqrt(L*C))
Z = R+j*w*L-j./(w*C);
I = V./Z;
Imax = max(abs(I))
I2 = Imax/sqrt(2)
II = I2*ones(1,length(f));
plot(f*1e-3, abs(I)*1e3, f*1e-3, II*1e3);
grid; xlabel(’f [kHz]’); ylabel(’i [mA]’)
figure
plot(f*1e-3, 20*log10(abs(I)), f*1e-3, 20*log10(II));
grid; xlabel(’f [kHz]’); ylabel(’i [dB]’)
44
Σχήμα 3.31: Απόκριση συχνότητος (πλάτος ρεύματος βρόγχου) σε γραμμική (αριστερά) και λογαριθμική κλίμακα (δεξιά) με dB στον
κατακόρυφο άξονα.
δημιουργεί τις γραφικές παραστάσεις στο σχ. 3.31.

Στη γραμμική κλίμακα βλέπουμε μέγιστο ρεύμα 4 mA για την συχνότητα συντονισμού ή 20 log10 (0.004) = −47.959 dB
√
στην κλίμακα dB. Μας ενδιαφέρει η περιοχή συχνοτήτων ωφέλιμης ζώνης, όπου |𝐼| ≥ 𝐼max / 2 = 2.83 mA. Η οριζόντια
γραμμή στις γραφικές παραστάσεις δείχνει ακριβώς αυτήν την περιοχή. Οι συχνότητες που αντιστοιχούν στα σημεία
τομής προσδιορίζουν την ωφέλιμη ζώνη. Στην dB κλίμακα βλέπουμε ότι είμαστε 3 dB παρακάτω από το μέγιστο. Οι
συχνότητες ωφέλιμης ζώνης από τις γραφικές φαίνονται ότι είναι 𝑓1 = 4.37 kHz, 𝑓2 = 9.67 kHz και το εύρος της ζώνης
Δ𝑓 = 5.3 kHz.
Το LTspice έχει τη δυνατότητα σάρωσης συχνοτήτων και παρουσίασης των αποτελεσμάτων με τον εξής τρόπο.
Σχήμα 3.32: Απόκριση συχνότητος (πλάτος ρεύματος βρόγχου) σε dB κλίμακα με AC ανάλυση.
Σχεδιάζουμε το κύκλωμα και ορίζουμε την πηγή τάσης σαν AC φάσορα με μέτρο 4 V και γωνία 0∘ . Στην AC ανάλυση
θέτουμε γραμμική σάρωση (linear) με 191 σημεία από 1 έως 20 kHz. Με probe ρεύματος στην ωμική αντίσταση παρου-
σιάζουμε το ρεύμα βρόγχου με πλάτος και φάση έναντι συχνότητας. Στο μέγιστο του πλάτους και στο μηδέν της φάσης
αντιστοιχεί η συχνότητα συντονισμού. Στα 3 dB κάτω από το μέγιστο και στις ±45∘ φάση έχουμε τα όρια της ωφέλιμης
45
ζώνης που φαίνονται και στο σχ. 3.32. Παρατηρούμε καλή συμφωνία με τα προηγούμενα.
Το 𝑄 του κυκλώματος φαίνεται ότι είναι
𝑓0 6.5
𝑄= = = 1.226
Δ𝑓 5.3
σε καλή συμφωνία με τη θεωρητική τιμή
1 𝐿
𝑄= √ = 1.225
𝑅 𝐶
Σχήμα 3.33: Οι αντιστάσεις 𝜔𝐿, |𝑍|, −1/(𝜔𝐶) καθώς και η κατακόρυφη γραμμή στη συχνότητα συντονισμού.
Πληροφοριακά, αν συνεχίσουμε τον προηγούμενο κώδικα octave
plot(f*1e-3, w.*L, f*1e-3, -1./(w.*C), f*1e-3, abs(Z));

hold on
x1 = f0*1e-3; y1=get(gca,’ylim’);
plot([x1 x1],y1)
grid; xlabel(’f [kHz]’); ylabel(’[Ω]’)
w0=2*pi*f0
Le = 1226.4/w0
Ce = 1/(w0*1229.9)
μπορούμε να σχεδιάσουμε τις αντιστάσεις 𝜔𝐿, |𝑍|, −1/(𝜔𝐶) στην ίδια γραφική παράσταση, σχ. 3.33. Εάν φέρουμε και
την κατακόρυφη γραμμή που αντιστοιχεί στη συχνότητα συντονισμού βλέπουμε ότι τα σημεία τομής με τις 𝜔𝐿, −1/(𝜔𝐶)
αντιστοιχούν στις τιμές 𝐿 και 𝐶 του κυκλώματος. Η τομή με την |𝑍| αντιστοιχεί στο ελάχιστό της που είναι η ωμική
αντίσταση.
Σε παράλληλο κύκλωμα τώρα, με στοιχεία 𝑅 = 10 kΩ, 𝐿 = 30 𝜇H,𝐶 = 50 nF και πλάτος√ πηγής τάσης 𝑉0 = 4 V
σαρώνουμε τις συχνότητες από 50 − 200 kHz. Έχουμε συντονισμό στη συχνότητα 𝑓0 = 1/(2𝜋 𝐿𝐶) = 129.95 kHz σε
συμφωνία με το μέγιστο στη γραφική της κοινής τάσης. Κάνοντας zoom και με χρήση cursors 3 dB κάτω από το μέγιστο
και στις ±45∘ φάση μπορούμε να εντοπίσουμε την ωφέλιμη ζώνη, 𝑓1 = 129.78 kHz, 𝑓2 = 130.11 kHz, Δ𝑓 = 331 Hz και
να εκτιμήσουμε το 𝑄 = 𝑓0 /Δ𝑓 = 392.6. Συγκρίνοντας με το θεωρητικό, 𝑄 = 𝑅√𝐶/𝐿 = 408.25 βλέπουμε ότι είμαστε
αρκετά κοντα με απόκλιση 3.8%. Η διαφορά οφείλεται στο ότι οι cursors δείχνουν τιμές εκεί που έχουν υπολογιστεί
«πειραματικά» σημεία και δεν είναι ακριβώς στις ±45∘ φάση. Πειραματιστείτε και εσείς με άλλες τιμές στοιχείων και
προσπαθείστε να φτιάξετε κώδικα octave που να αναπαράγει και αυτός τις ίδιες γραφικές.
46
Σχήμα 3.34: Απόκριση συχνότητος (πλάτος κοινής τάσης) σε dB κλίμακα με AC ανάλυση.
47
Short Octave Spice
7 Οκτωβρίου 2021
1 Λογισμικό octave
Tη δεκαετία του 80 κυκλοφόρησε ελεύθερα (public domain) στο Διαδίκτυο ένα πακέτο από FORTRAN υπορουτίνες
για εύκολες και γρήγορες πράξεις με πίνακες σε υπολογιστή. Διάφορες εταιρίες βελτίωσαν και αύξησαν τις δυνατότητες
του αρχικού πακέτου με την προσθήκη γραφικών και βιβλιοθηκών εξειδικευμένων συναρτήσεων χρήσιμων σε πολλούς
τομείς εφηρμοσμένων επιστημών. Η πιο επιτυχημένη εταιρία ήταν και είναι η Mathworks και το προϊόν της το MATLAB
χρησιμοποιείται σήμερα διεθνώς σε πολλά πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα και εταιρίες που ασχολούνται με την έρευνα
και την τεχνολογία.
Την ίδια δεκαετία ξεκίνησε και το ρεύμα του Ανοικτού Λογισμικού (Open Source) που με τη βοήθεια του Διαδικτύου
έδωσε την ευκαιρία σε πολλούς νέους ερευνητές να συνεργαστούν εθελοντικά και να δημιουργήσουν πολλές χρήσιμες
εφαρμογές (π.χ. GCC C και C++ compilers και εργαλεία, λειτουργικό Linux, κλπ.).
Το MATLAB είναι αναμφισβήτητα ένα από τα πιο χρήσιμα εργαλεία που μαθαίνει ένας μηχανικός/επιστήμονας και σε
όλα σχεδόν τα πανεπιστήμια των τεχνολογικά προηγμένων χωρών του εξωτερικού επιβάλλεται η διδασκαλία του από
την αρχή των σπουδών του. Εκτός όμως από το εμπορικό πακέτο MATLAB που η πλήρης έκδοση έχει αρκετά υψηλό
κόστος, ερευνητές που χρησιμοποιούν εργαλεία ανοικτού λογισμικού δημιούργησαν άλλα πακέτα/εφαρμογές με παρό-
μοιες δυνατότητες, που έχουν το πλεονέκτημα να είναι νομίμως δωρεάν. Ένα από αυτά, το Octave, από τα Πανεπιστήμια
Wisconsin-Madison και Texas της Αμερικής, έχει σχεδιαστεί με στόχο την όσο το δυνατόν πλήρη συμβατότητα με το
MATLAB. Διαθέτει πολλές από τις βασικές δυνατότητες του MATLAB και βρίσκεται σε συνεχή ανάπτυξη για περαιτέρω
βελτίωση. Τα προγράμματα που θα ετοιμάζουμε παρακάτω μπορούν να τρέξουν σχεδόν αυτούσια και στα δυο περιβάλ-
λοντα.
Ένα συνηθισμένο σενάριο σε πανεπιστήμια του εξωτερικού είναι το πανεπιστήμιο να διαθέτει άδεια χρήσης του MATLAB
στο χώρο του πανεπιστημίου και οι σπουδαστές να χρησιμοποιούν το Octave στο σπίτι τους για τις εργασίες τους.
Επισημαίνεται ότι η Mathworks προσφέρει και στην Ελλάδα φοιτητική έκδοση MATLAB με κόστος γύρω στα 100€.
Η τελευταία έκδοση Octave (Ιούλιος 2021) είναι η 6.3.0. Ξεκινούμε με οδηγίες εγκατάστασης σε περιβάλλον Windows.
1.2 Εγκατάσταση
Το επίσημο site του Octave είναι εδώ: Octave. Πάτε στο Download και μπορείτε να κατεβάσετε το αντίστοιχο installer
για το λειτουργικό σας. Το Octave προσφέρει τη δυνατότητα εργασίας σε δυο περιβάλλοντα, το γραφικό περιβάλλον,
GUI (Graphical User Interface) και το περιβάλλον κονσόλας, CLI (Command Line Interface) και η τελευταία έκδοση έχει
απλοποιήσει αρκετά πράγματα.
Η εγκατάσταση είναι απλή. Απλώς τρέχετε το installer και ακολουθείτε τα προεπιλεγμένα βήματα που εμφανίζονται. Το
παράθυρο που ανοίγει μετά την εγκατάσταση στο GUI φαίνεται στο Σχ. 1.
Προαιρετικά, κατεβάζετε επίσης τα ακόλουθα λογισμικά από το διαδίκτυο:
Notepad++ Editor Notepad++, από το notepad-plus-plus, ένας βελτιωμένος editor, που αντικαθιστά τους Notepad και
Wordpad editors των Windows. Το Notepad++ εξειδικεύεται για προγραμματιστές που γράφουν κώδικα σε πληθώρα
γλωσσών και θα σας φανεί χρήσιμο και αλλού. Αν και η έκδοση Octave συμπεριλαμβάνει δικό της editor στο
περιβάλλον GUI, στο περιβάλλον CLI θα χρειαστείτε τον Notepad++ για να φτιάξετε τα δικά σας προγράμματα.
Inkscape Πρόγραμμα δημιουργίας και επεξεργασίας γραφικών από inkscape.org. Πηγαίνετε στο DOWNLOAD ->
1
Windows installer και κατεβάστε την 64bit ή 32bit έκδοση που αντιστοιχεί στο δικό σας σύστημα. Χρήσιμο, αν
χρησιμοποιείτε γραφικές παραστάσεις σε svg.
7zip Τέλος, αν δεν έχετε εφαρμογή συμπίεσης αρχείων winzip ή winrar συνιστώ την 7zip από το 7-zip.org. Τέτοια εφαρ-
μογή είναι απαραίτητη όταν ανεβάζετε εργασίες σε ενιαίο αρχείο στο eclass.
Σχήμα 1: Octave GUI περιβάλλον για έκδοση 6.3.0. Διακρίνουμε το Command Window (κονσόλα εντολών) τον Editor
και την τεκμηρίωση (Documentation) με οδηγίες και online βοήθεια. Διακρίνουμε επίσης τον τρέχοντα φάκελο εργασίας.
Κάθε φορά που αρχίζουμε μια συνεδρία με το Octave το πρόγραμμα «βλέπει» έναν συγκεκριμένο φάκελο (folder) όπου
μπορεί να διαβάσει και να αποθηκεύσει αρχεία δεδομένων ή γραφικών παραστάσεων. Ο φάκελος αυτός ονομάζεται φά-
κελος εργασίας. Η αρχική θέση του φακέλου εργασίας εξαρτάται από την έκδοση του Octave και το λειτουργικό σύστημα.
Π.χ. σε περιβάλλον Windows βλέπουμε ότι είμαστε στο C:/Users/Tasos αν Tasos είναι το όνομα χρήστη (περιοχή File
Browser επάνω αριστερά). Αν χρησιμοποιούμε Octave CLI πληκτρολογούμε pwd (print working directory) και το αποτέ-
λεσμα εμφανίζεται στην κονσόλα. Χρήσιμο είναι να δημιουργήσετε έναν ξεχωριστό φάκελο, π.χ. C:\work και να έχετε
το octave να πηγαίνει κατευθείαν εκεί.
Δημιουργείστε πρώτα αυτόν τον φάκελο, π.χ. C:\work εξωτερικά του Octave με τον τρόπο που συνήθως χρησιμοποιείτε
να δημιουργήσετε φακέλλους και μετά, μέσα στο Octave, στο Edit -> Preferences -> General δηλώστε τον σαν
αρχικό φάκελο εργασίας στον οποίο θα ανοίγει πάντα το πρόγραμμά σας (Σχ. 2). Στο Edit -> Preferences -> Editor
σετάρετε επίσης text encoding UTF-8 (Σχ. 3) που θα σας επιτρέψει αργότερα να έχετε και ελληνικούς χαρακτήρες στις
γραφικές και σχόλιά σας.
Στόχος σε εμάς τους Έλληνες χρήστες είναι να μπορούμε να εισάγουμε γραφικές με ελληνικούς χαρακτήρες σε εφαρμογές
επεξεργασίας κειμένου (π.χ. Word, LibreOffice) για οτιδήποτε εργασίες ή αναφορές θέλουμε. Ελληνικούς χαρακτήρες
ΔΕΝ βλέπουμε στην κονσόλα. Βλέπουμε όμως στον editor αν τον ρυθμίσουμε όπως παραπάνω.
Με την τελευταία έκδοση βλέπουμε υποστήριξη Ελληνικών σε γραφικές σε αρχεία τύπου png και δεν χρειάζεται κάτι επι-
πλέον. Αν θέλουμε όμως vector graphics τότε θέλουμε αρχεία svg και χρειαζόμαστε επιπλέον και την εφαρμογή Inkscape
που αναφέρθηκε παραπάνω.
1.3 Octave σαν «κομπιουτεράκι»
Η πρώτη και πιο απλή χρήση του Octave είναι να το χρησιμοποιήσει κανείς σαν «κομπιουτεράκι». Όλες οι γνωστές
αλγεβρικές πράξεις υποστηρίζονται.
2
Σχήμα 2: Edit -> Preferences -> General, σετάρισμα αρχικού φακέλου εργασίας.
Σχήμα 3: Edit -> Preferences -> Editor, σετάρισμα UTF-8 text encoding.
3
+ πρόσθεση
− αφαίρεση
* πολλαπλασιασμός
/ διαίρεση
^ ύψωση σε δύναμη
Το πρόγραμμα εκτελεί αμέσως κάθε εντολή/πράξη και δίνει το αποτέλεσμα στη μεταβλητή ans.
>> 5+3
ans = 8
>> 89*5
ans = 445
>> 56-8+9-45.5
ans = 11.500
>> 5/3
ans = 1.6667
Για αριθμούς που είναι δυνάμεις του 10, χρησιμοποιείται η εκθετική μορφή με το σύμβολο e (exponent - εκθέτης), π.χ.
3.245 × 103 = 3.245e3, −6.736 × 10−6 = -6.736e-6.
Υπάρχει πληθώρα ενσωματωμένων συναρτήσεων, πολύ περισσοτέρων από ένα «κομπιουτεράκι». Στον πίνακα (Πιν. 1)
φαίνονται μερικές από αυτές.
Πίνακας 1: Πίνακας συνήθων ενσωματωμένων συναρτήσεων
abs(x) απόλυτος τιμή ή μέτρο μιγαδικού αριθμού x

sin(x) ημίτονο του x όπου x σε rad
cos(x) συνημίτονο του x όπου x σε rad
tan(x) εφαπτομένη του x όπου x σε rad
asin(x) τόξο ημιτόνου x σε rad
acos(x) τόξο συνημιτόνου x σε rad
atan(x) τόξο εφαπτομένης x σε rad
atan2(y,x) τόξο εφαπτομένης tan−1 (𝑦/𝑥) σε rad
exp(x) εκθετικό του x, 𝑒𝑥
sqrt(x) τετραγωνική ρίζα του x
real(x) πραγματικό μέρος του μιγαδικού αριθμού x
imag(x) φανταστικό μέρος του μιγαδικού αριθμού x
conj(x) συζυγής μιγαδικός του x
log(x) φυσικός λογάριθμος (βάση e) του αριθμού x
log10(x) δεκαδικός λογάριθμος (βάση 10) του αριθμού x
log2(x) δεκαδικός λογάριθμος (βάση 2) του αριθμού x
Η πλήρης συλλογή συναρτήσεων του Octave φαίνεται αν πάτε στο Documentation και ανοίξετε το Function Index. Αν
θέλουμε βοήθεια για κάποια συγκεκριμένη εντολή, π.χ. την εντολή load μπορούμε επίσης να πληκτρολογήσουμε απλώς
help load στην κονσόλα. Ανοίγει τότε ο ενσωματωμένος info-reader κονσόλας με σύντομες πληροφορίες βοήθειας. Αν
η βοήθεια συμπεριλαμβάνει πολλές σελίδες πηγαίνουμε στην επόμενη πληκτρολογώντας το spacebar. Βγαίνουμε από τον
info-reader πληκτρολογώντας q.
Υπενθυμίζεται ότι ισχύει η προτεραιότητα των πράξεων όπως φαίνεται στον πίνακα Πιν. 2. Αν κάπου έχετε αμφιβολία
Πίνακας 2: Προτεραιότητα των πράξεων
() Πρώτα υπολογίζονται οι πράξεις μέσα σε παρενθέσεις

^ Ακολουθεί η ύψωση σε δύναμη
*/ Πολλαπλασιασμός και διαίρεση έχουν ίδια προτεραιότητα και εκτελούνται από αριστερά προς τα δεξιά
+- Πρόσθεση και αφαίρεση έχουν ίδια προτεραιότητα και εκτελούνται από αριστερά προς τα δεξιά
χρησιμοποιείστε επιπλέον παρενθέσεις.

Ακολουθούν παραδείγματα με μιγαδικούς αριθμούς και τριγωνομετρικές συναρτήσεις που θα μας χρειαστούν στο εναλ-
λασσόμενο. Προσέξτε στις τελευταίες ότι οι γωνίες είναι σε ακτίνια (rad). Η μετατροπή από rad σε μοίρες γίνεται πολλα-
πλασιάζοντας με 180/𝜋 και από μοίρες σε rad πολλαπλασιάζοντας με 𝜋/180.
4
>> sin(60*pi/180)
ans = 0.86603
>> asin(ans)*180/pi
ans = 60.000
>> z=5+j*3
z = 5 + 3i
>> abs(z)
ans = 5.8310
>> real(z)
ans = 5
>> imag(z)
ans = 3
>> atan2(imag(z),real(z))*180/pi
ans = 30.964
>> [abs(z) angle(z)*180/pi]
ans =
5.8310 30.9638
Η τελευταία εντολή μας μετατρέπει τον μιγαδικό αριθμό από καρτεσιανή σε πολική μορφή με τη συνάρτηση angle. Με
τις αγκύλες [ ] απλώς παρουσιάζουμε το αποτέλεσμα μέτρο, γωνία (σε μοίρες) το ένα μετά το άλλο στην ίδια γραμμή.
Το αντίστροφο, όπου μετατρέπουμε έναν μιγαδικό από πολική μορφή (φάσορα) σε καρτεσιανή, π.χ. τον 5 /45∘ , το επι-
τυγχάνουμε ως εξής:
>> 5*exp(j*45*pi/180)
ans = 3.5355 + 3.5355i
√
Υπενθυμίζεται ότι ένας μιγαδικός αριθμός ορίζεται σαν 𝑧 = 𝑎 + 𝑗𝑏 = 𝑟 /𝜃 = 𝑟 𝑒𝑗𝜃 όπου 𝑟 = 𝑎2 + 𝑏2 και 𝜃 το όρισμα
σε rad. Επομένως 5 /45∘ = 5 𝑒𝑗45𝜋/180 .
Μια μεταβλητή στο Octave όπως και σε άλλες γλώσσες προγραμματισμού χρησιμοποιείται σαν ενα σύμβολο για μια
θέση μνήμης που περιέχει κάποια τιμή. Μπορούμε να δώσουμε δικά μας ονόματα σε μεταβλητές ή, αν δεν το κάνουμε
αυτό, το Octave χρησιμοποιεί μια δική του μεταβλητή, την ans (answer – απάντηση) σαν στιγμιαία θέση μνήμης για το
πιο πρόσφατο αποτέλεσμα (την μεταβλητή αυτή μπορούμε αν θέλουμε να την χρησιμοποιήσουμε και εμείς στην αμέσως
επόμενη εντολή).
Υπενθυμίζεται επίσης ότι το = στον προγραμματισμό έχει διαφορετική σημασία από ότι στα μαθηματικά. Η έκφραση x=2
σημαίνει ότι η θέση μνήμης που έχει όνομα το σύμβολο μεταβλητής x θα πάρει την τιμή 2. H έκφραση x=x+2 σημαίνει
ότι στη θέση μνήμης που συμβολίζεται με το x θα προστεθεί η τιμή 2 και το αποτέλεσμα θα τοποθετηθεί πάλι στη θέση
μνήμης x. Δηλ. για ότι αλγεβρική έκφραση είναι στα δεξιά του =, θα γίνουν οι πράξεις, και το αποτέλεσμα θα αποθηκευτεί
στη θέση μνήμης που υπάρχει στα αριστερά του =. Που σημαίνει ότι οι εκφράσεις στα δεξιά πρέπει να καταλήγουν σε
κάποιο αριθμητικό αποτέλεσμα και δεν επιτρέπεται στα αριστερά να έχουμε αριθμητικές πράξεις αλλά κάποια μεταβλητή
που δηλώνει κάποια θέση μνήμης.
1.4 Μεταβλητές, διανύσματα και πίνακες
Όπως σε κάθε γλώσσα προγραμματισμού μπορούμε και εδώ να χρησιμοποιήσουμε μεταβλητές. Π.χ. νόμος του Ohm. Αν
είναι γνωστή η τάση 𝑉 στα άκρα κάποιας αντίστασης καθώς και το ρεύμα 𝐼 που την διαρρέει, τότε η τιμή της αντίστασης
είναι 𝑅 = 𝑉 /𝐼. Στο octave:
>> V=220
V = 220
>> I=2
I = 2
>> R=V/I
R = 110
ή, πιο συνοπτικά:
V=220; I=2; R=V/I

R = 110
5
Το ; απενεργοποιεί ηχώ αποτελεσμάτων και δίνει τη δυνατότητα να τοποθετήσουμε πολλές εντολές σε μια γραμμή. Μπο-
ρούμε επίσης με τον editor να φτιάξουμε πρόγραμμα με όνομα της επιλογής μας και κατάληξη m. Για το παραπάνω
παράδειγμα έστω πρόγραμμα tata.m με περιεχόμενο μια γραμμή σχόλιο (αρχίζει με %) και την εκτελέσιμη γραμμή που
χρησιμοποιήσαμε παραπάνω::
% σχόλιο για απλό παράδειγμα νόμου Ohm

V=220; I=2; R=V/I
Το αποθηκεύουμε μέσω editor στον φάκελο εργασίας και το τρέχουμε στην κονσόλα πληκτρολογώντας το όνομά του
χωρίς την κατάληξη m, ή πιο απλά, από το βελάκι στο toolbar του editor που λέει save and run αν κάνουμε hover με το
ποντίκι μας. Το octave θα το τρέξει και θα παρουσιάσει το αποτέλεσμα. Προφανώς, τα προγράμματα είναι χρήσιμα όταν
έχουμε πολλές γραμμές κώδικα.
Μπορούμε να χειριστούμε διανύσματα και πίνακες σαν να είναι απλές μεταβλητές. Ένα διάνυσμα είναι απλώς μια ακο-
λουθία αριθμών διατεταγμένων με κάποια συγκεκριμένη σειρά. Ακολουθεί παράδειγμα διανύσματος γραμμής
>> x=[0,1,3,6]
x =
0 1 3 6
>> y = [6 3 1 0]
y =
6 3 1 0
>> z = x + y
z =
6 4 4 6
>> size(x)
ans =
1 4
>> size(y)
ans =
1 4
>> size(z)
ans =
1 4
και διανύσματος στήλης
>> a=[1 3 -5]’

a =
1
3
-5
>> size(a)
ans =
3 1
>> b=[3; -6; 10]
b =
3
-6
10
>> size(b)
ans =
3 1
>> z1 = 5+3*j
z1 = 5 + 3i
>> z2=6-4*j
z2 = 6 - 4i
>> x=[z1 z2]
x =
5 + 3i 6 - 4i
>> x’
6
ans =
5 - 3i
6 + 4i
>> x.’
ans =
5 + 3i
6 - 4i
Χρησιμοποιούμε [ ] για να ορίσουμε τέτοιες ακολουθίες και χωρίζουμε τα στοιχεία τους με κόμμα ή κενό. Προσέξτε τη
χρήση της συνάρτησης size που μας δίνει τις γραμμές/στήλες των διανυσμάτων. Προσέξτε επίσης τους τρόπους για την
κατασκευή διανύσματος στήλης. Με ’ αντιμεταθέτουμε γραμμές στήλες με τον συζυγή μιγαδικό. Με .’ αντιμεταθέτουμε
καθαρά γραμμές και στήλες. Και με ; ξεχωρίζουμε εξ αρχής τις γραμμές.
Μπορούμε επίσης να κατασκευάσουμε διανύσματα από άλλα διανύσματα φτάνει να ταιριάζουν οι εκάστοτε διαστάσεις.
>> a=[1 2 3];

>> b=[4 5];
>> c=[a -b]
c =
1 2 3 -4 -5
>> d=[-10; 3]
d =
-10
3
>> a
a =
1 2 3
>> e=[a d]
error: horizontal dimensions mismatch (1x3 vs 2x1)
Ένας εναλλακτικός τρόπος κατασκευής διανυσμάτων αύξουσας ακολουθίας είναι με το σύμβολο/τελεστή : όπου δίνουμε
αρχική και τελική τιμή (υπονοείται βήμα 1) ή, αρχική τιμή, βήμα και τελική τιμή. Προφανώς με αρνητικό βήμα μπορούμε
να φτιάξουμε φθίνουσα ακολουθία.
>> x=1:10
x =
Columns 1 through 9:
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Column 10:
10
>> y=0:0.1:1
y =
0.00000 0.10000 0.20000 0.30000 0.40000 0.50000 0.60000 0.70000 0.80000
Columns 10 and 11:
0.90000 1.00000
>> Ts=0.2
Ts = 0.20000
>> t=0:Ts:1
t =
0.00000 0.20000 0.40000 0.60000 0.80000 1.00000
>> x=-1:0.1:1
x =
-1.0000 -0.9000 -0.8000 -0.7000 -0.6000 -0.5000 -0.4000 -0.3000
-0.2000 -0.1000 0.0000 0.1000 0.2000 0.3000 0.4000 0.5000
0.6000 0.7000 0.8000 0.9000 1.0000
>> x=-1:0.15:1
x =
7
-1.0000 -0.8500 -0.7000 -0.5500 -0.4000 -0.2500 -0.1000 0.0500
0.2000 0.3500 0.5000 0.6500 0.8000 0.9500
Το τελευταίο στοιχείο της ακολουθίας συμπεριλαμβάνεται εάν είναι πολλαπλάσιο του βήματος. Αλλιώς, όχι.
Ένας πίνακας δυο διαστάσεων μπορεί να οριστεί ως εξής:
>> A=[3 5 1 -4; 4 91 2 4; 0 4 -8 2]

A =
3 5 1 -4
4 91 2 4
0 4 -8 2
όπου ορίσαμε έναν πίνακα 3 × 4, και όπως βλέπουμε χωρίζουμε τις γραμμές με το σύμβολο ;.
Μπορούμε επίσης να αντιμεταθέσουμε γραμμές και στήλες με το σύμβολο ’
>> A’
ans =
3 4 0
5 91 4
1 2 -8
-4 4 2
Τα παραπάνω ισχύουν και για πίνακες με μιγαδικούς αριθμούς, μόνο που τότε το σύμβολο ’ δείχνει ότι στην πραγματικό-
τητα γίνεται ερμητιανή αντιμετάθεση (Hermitian Transpose) δηλ. στην αντιμετάθεση αντικαθιστούνται οι αριθμοί με τον
μιγαδικό συζυγή τους. Αν θέλουμε απλή αντιμετάθεση χρησιμοποιούμε την συνάρτηση conj που υπολογίζει τον μιγαδικό
συζυγή, ή το σύνθετο σύμβολο .’.
>> x=[3 4+j*5 -2-j*9]

x =
3 + 0i 4 + 5i -2 - 9i
>> x’
ans =
3 - 0i
4 - 5i
-2 + 9i
>> conj(x)’
ans =
3 + 0i
4 + 5i
-2 - 9i
>> x.’
ans =
3 + 0i
4 + 5i
-2 - 9i
Έστω τώρα ότι θέλουμε να λύσουμε το γραμμικό σύστημα
3𝑥1 − 4𝑥2 + 5𝑥3 = 0

𝑥1 + 9𝑥2 + 2𝑥3 = 3
−4𝑥1 + 9𝑥2 + 𝑥3 = 1
Ορίζουμε τον πίνακα των συντελεστών A, το γνωστό διάνυσμα στήλης b και η λύση θα είναι το διάνυσμα στήλης x.
>> A=[3 -4 5; 1 9 2; -4 9 1]
A =
3 -4 5
1 9 2
8
-4 9 1
>> b=[0; 3; 1]
b =
0
3
1
>> x=inv(A)*b
x =
0.4017094
0.2905983
-0.0085470
όπου βλέπουμε ότι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τη σχέση x=inv(A)*b για να βρούμε το x. Μπορούμε επίσης να
κάνουμε μια επαλήθευση του αποτελέσματος αφαιρώντας το σύστημα 𝐴𝑥 από το γνωστό διάνυσμα 𝑏
>> A*x-b
ans =
-2.7756e-16
4.4409e-16
4.4409e-16
και βλέπουμε ότι η απάντηση είναι της τάξης 10−16 , πρακτικά μηδέν, όπως πρέπει να είναι. Είναι πιθανόν, στο δικό σας
σύστημα, να δείτε λίγο διαφορετικά, αλλά και πάλι πολύ μικρά νούμερα.
Με τα διανύσματα και τους πίνακες βρίσκουμε πολύ χρήσιμες τις συναρτήσεις length και size. Η πρώτη μας δίνει το μήκος
ενός διανύσματος (δηλ. τον αριθμό των στοιχείων του) και η δεύτερη το μέγεθος ενός διανύσματος ή πίνακα (δηλ. τον
αριθμό των γραμμών και στηλών).
>> y=0:0.2:2
y =
0.00000 0.20000 0.40000 0.60000 0.80000 1.00000 1.20000 1.40000 1.60000
Columns 10 and 11:
1.80000 2.00000
>> length(y)
ans = 11
>> size(y)
ans =
1 11
>> A=[3 -9 0 12; 9 -2 -4 0; -1 9 5 2]
A =
3 -9 0 12
9 -2 -4 0
-1 9 5 2
>> size(A)
ans =
3 4
Οι δείκτες στα διανύσματα και στους πίνακες ξεκινούν από την τιμή 1 μέχρι το μέγεθος της εκάστοτε γραμμής ή στήλης.
Αν θέλουμε κάποιο συγκεκριμένο στοιχείο το αναφέρουμε με τον ή τους δείκτες του.
>> x=0:0.1:1
x =
0.00000 0.10000 0.20000 0.30000 0.40000 0.50000 0.60000 0.70000 0.80000
Columns 10 and 11:
0.90000 1.00000
>> x(3)
ans = 0.20000
>> x(8)
ans = 0.70000
9
>> A
A =
3 -9 0 12
9 -2 -4 0
-1 9 5 2
>> A(2,3)
ans = -4
>> A(4,2)
error: A(I,J): row index out of bounds; value 4 out of bound 3
>> A(3,1)
ans = -1
Μπορούμε επίσης να χρησιμοποιήσουμε κατάλληλα τους δείκτες και να παράγουμε άλλα διανύσματα ή πίνακες. Π.χ.
>> u=1:10
u =
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Column 10:
10
>> u(1:2:10)
ans =
1 3 5 7 9
>> u(3:2:8)
ans =
3 5 7
>> A
A =
3 -9 0 12
9 -2 -4 0
-1 9 5 2
>> A(1:3,1:3)
ans =
3 -9 0
9 -2 -4
-1 9 5
>> A(2,1:3)
ans =
9 -2 -4
>> A(3,:)
ans =
-1 9 5 2
>> A(:)
ans =
3
9
-1
-9
-2
9
0
-4
5
12
0
2
Βλέπουμε ότι μπορούμε να πάρουμε συγκεκριμένα υποσύνολα από διανύσματα ή πίνακες φτάνει να μπορούμε να τα
περιγράψουμε κατάλληλα με τους δείκτες τους.
Τα παραπάνω είναι αρκετά για να αρχίσουμε να χρησιμοποιούμε το octave στις ασκήσεις μας στα ηλεκτρικά κυκλώματα.
10
1.5 Κυκλώματα DC
1.5.1 Κύκλωμα ενός βρόχου
Έστω το κύκλωμα ενός βρόχου στο Σχ. 4. Αν είναι γνωστές οι τιμές των στοιχείων μπορούμε να εφαρμόσουμε κανόνα
𝐸2
𝑅2
+
−
𝑅1 𝑅3
−
𝐸1 + 𝐸3
+
−
𝑅4
Σχήμα 4: Κύκλωμα ενός βρόχου
τάσεων Kirchhoff και να βρούμε το ρεύμα βρόχου 𝐼.

𝐸1 − 𝐸 2 + 𝐸 3
−𝐸1 + 𝐼𝑅1 + 𝐼𝑅2 + 𝐸2 + 𝐼𝑅3 − 𝐸3 + 𝐼𝑅4 = 0 ⇒ 𝐼 =
𝑅1 + 𝑅2 + 𝑅3 + 𝑅4
Με octave:
>> E1=10; E2=6; E3=4.2; R1=1e3; R2=900; R3=2.1e3; R4=760;

>> I = (E1-E2+E3) / (R1+R2+R3+R4)
I = 1.7227e-03
printf(”I = %g mA\n”,I*1e3)
I = 1.7227 mA
Εδώ βλέπουμε και τη χρήση της εντολής printf, που εκτυπώνει string με ότι περιεχόμενο θέλουμε μεταξύ των ” ή ’. Το %g
είναι placeholder που καταχωρεί την τιμή της μεταβλητής που ακολουθεί. Μπορούμε να έχουμε όσα placeholders θέλουμε
για όσες μεταβλητές ακολουθούν. Το g είναι generic specifier και χειρίζεται με γενικό τρόπο ακέραιους και πραγματικούς.
Υπάρχουν και άλλα specifiers και μπορούμε να επέμβουμε στον αριθμό των δεκαδικών που εμφανίζονται. Περισσότερες
λεπτομέρειες εδώ. Το \n είναι το newline που απλώς σημαίνει ότι πάει στην επόμενη γραμμή.
1.5.2 Κύκλωμα δυο βρόχων
Έστω το κύκλωμα δυο βρόχων στο Σχ. 5. Με γνωστές τις τιμές των στοιχείων μπορούμε να αναλύσουμε το κύκλωμα με
δυο τρόπους.
Κλαδικά ρεύματα: Εφαρμογή κανόνα ρευμάτων στον κόμβο 𝐴 και κανόνα τάσεων στους δυο οφθαλμούς:
𝐸1 𝐸
𝐼1 − 𝐼2 − 𝐼3 = 0 ⎫ 𝐼1 − 𝐼2 − 𝐼3 = 0 ⎫ + 2
} } 𝑅1 𝑅3
𝑅1 𝐼1 + 𝑅2 𝐼2 = 𝐸1 ⇒ 𝐼1 = (𝐸1 − 𝑅2 𝐼2 )/𝑅1 ⇒ 𝐼2 =
⎬
} ⎬
} 𝑅 𝑅
𝑅3 𝐼3 − 𝑅2 𝐼2 = −𝐸2 ⎭ 𝐼3 = (−𝐸2 + 𝑅2 𝐼2 )/𝑅3 ⎭ 1+ 2 + 2
𝑅1 𝑅3
Υπολογίζουμε το 𝐼2 και από εκεί τα 𝐼1 , 𝐼3 .
Με octave λύνουμε απλώς το αρχικό σύστημα:
11
𝑅1 𝐼1 𝐴 𝐼3 𝑅3
𝐼2
𝐸1 + 𝑅2 + 𝐸2
− −
Σχήμα 5: Κύκλωμα δυο βρόχων
>> E1=10; E2=6; R1=1e3; R2=900; R3=2.1e3;

>> A = [1 -1 -1; R1 R2 0; 0 -R2 R3]
A =
1 -1 -1
1000 900 0
0 -900 2100
>> b=[0; E1; -E2]
b =
0
10
-6
>> I = inv(A)*b
I =
5.0307e-03
5.5215e-03
-4.9080e-04
>> printf(”I1 = %g mA, I2 = %g mA, I3 = %g mA\n”,I(1)*1e3,I(2)*1e3,I(3)*1e3)
I1 = 5.03067 mA, I2 = 5.52147 mA, I3 = -0.490798 mA
Κομβική ανάλυση: Κανόνα ρευμάτων στον κόμβο 𝐴 όπου εκφράζουμε τα κλαδικά ρεύματα μέσω των κομβικών τάσεων
θεωρώντας τον κόμβο 𝐵 γη.
𝐸1 𝐸
+ 2
𝑉𝐴 − 𝐸1 𝑉 𝑉 − 𝐸2 𝑅1 𝑅3 𝐸 − 𝑉𝐴 𝑉𝐴 𝑉𝐴 − 𝐸2
+ 𝐴+ 𝐴 = 0 ⇒ 𝑉𝐴 = ⇒ 𝐼1 = 1 , 𝐼2 = , 𝐼3 =
𝑅1 𝑅2 𝑅3 1 1 1 𝑅1 𝑅2 𝑅3
+ +
𝑅1 𝑅2 𝑅3
Με octave έχουμε:
>> E1=10; E2=6; R1=1e3; R2=900; R3=2.1e3;

>> Va = (E1/R1+E2/R3)/(1/R1+1/R2+1/R3)
Va = 4.9693
>> I1=(E1-Va)/R1
I1 = 5.0307e-03
>> I2=Va/R2
I2 = 5.5215e-03
>> I3=(Va-E2)/R3
I3 = -4.9080e-04
>> printf(”I1 = %g mA, I2 = %g mA, I3 = %g mA\n”,I1*1e3,I2*1e3,I3*1e3)
I1 = 5.03067 mA, I2 = 5.52147 mA, I3 = -0.490798 mA
Ίδια απάντηση όπως και πριν. Η κομβική ανάλυση αποφεύγει το 3ης τάξης σύστημα αλλά θέλει λίγη άλγεβρα και ιδιαίτερη
προσοχή στα πρόσημα για να βγει σωστά η λύση.
12
2 Λογισμικό spice
Το SPICE (Simulation Program with Integrated Circuit Emphasis) είναι πρόγραμμα ανάλυσης ηλεκτρικών κυκλωμάτων
για διέγερση συνεχούς ρεύματος, (DC), εναλλασσομένου ρεύματος, (AC), καθώς επίσης και για μεταβατικές (transient)
καταστάσεις. Αναπτύχθηκε στο Πανεπιστήμιο Berkeley την δεκαετία του 70 και χρησιμοποιείται σήμερα με διάφορες
προσθήκες σε πολλά εμπορικά προγράμματα ανάλυσης/σχεδιασμού ηλεκτρικών κυκλωμάτων. Το ίδιο το SPICE είναι
ελεύθερο λογισμικό και μπορεί να βρει κανείς διάφορες εκδόσεις του στο Διαδίκτυο.
Το SPICE είναι χρήσιμο γιατί μπορεί να επιβεβαιώνει τις λύσεις που καταλήγουμε όταν αναλύουμε κάποιο ηλεκτρικό
κύκλωμα με μία από τις κλασσικές αναλυτικές μεθόδους (π.χ. κανόνες Kirchhoff). Με τον τρόπο αυτό ξεκαθαρίζονται
γρήγορα οι έννοιες που δεν έχουν αφομοιωθεί σωστά και αυξάνεται η ικανότητα επίλυσης ηλεκτρικών κυκλωμάτων. Το
SPICE χρειάζεται ένα netlist σαν είσοδο/input, δηλ. ένα αρχείο όπου περιγράφεται το κύκλωμα που έχουμε προς ανάλυση,
από τους κόμβους και τα ηλεκτρικά του στοιχεία. Η έξοδος/output του προγράμματος, για διέγερση DC, είναι οι τάσεις
σε όλους τους κόμβους σε σχέση με τον κόμβο αναφοράς καθώς επίσης και τα ρεύματα που διέρχονται μέσα από κάθε
πηγή τάσης.
To SPICE από μόνο του είναι ένα command line program, δηλ., πρέπει πρώτα να περιγράψει κανείς το κύκλωμα με ένα
αρχείο netlist, χρησιμοποιώντας έναν απλό ASCII editor, π.χ. Notepad (λειτουργικό Windows), να το δώσει σαν input στο
SPICE, και να πάρει τα αποτελέσματα της ανάλυσης τα οποία μπορεί να είναι σε μορφή κάποιου αρχείου ή γραφικών
παραστάσεων.
Οι σύγχρονες εκδόσεις από διάφορες εταιρίες προσθέτουν γραφικό frontend και επιπλέον βιβλιοθήκες για πολλά στοι-
χεία που δίνει τη δυνατότητα να σχεδιαστεί ένα κύκλωμα με γραφικό τρόπο, τοποθετώντας εικονίδια στοιχείων στην
κατάλληλη θέση.
Για απλά κυκλώματα με λίγα στοιχεία δεν έχει ιδιαίτερη σημασία αν φτιάξει κανείς το δικό του netlist ή χρησιμοποιή-
σει κάποιο σχηματικό πρόγραμμα. Η σημασία έρχεται αργότερα όταν μεγαλώσει το κύκλωμα και ο αριθμός στοιχείων.
Φαίνεται τότε ότι το σχηματικό είναι πιο εύχρηστο γιατί είναι πιο κατανοητό και εντοπίζονται πιο εύκολα οτιδήποτε
προβλήματα. Χρειάζεται όμως και γνώση netlist γιατί από εδώ φαίνονται οι πραγματικές συνδέσεις των στοιχείων, οι
παράμετροι που ελέγχουν την λειτουργία τους καθώς και η δυνατότητα τροποποίησης και δημιουργίας νέων στοιχείων.
Στα παρακάτω εστιάζουμε στην απλή χρήση με γραφικό frontend σε κυκλώματα που μαθαίνουμε στο μάθημα Ηλεκτρικών
Κυκλωμάτων.
2.2 LTspice
Ένα απλό ψάξιμο στο internet γρήγορα θα οδηγήσει στο πρόγραμμα LTspice, της εταιρίας Linear Technology, σαν ίσως
την πιο δημοφιλή δωρεάν έκδοση του SPICE, με πολύ καλά σχόλια από πλήθος σχεδιαστών κυκλωμάτων από όλο τον
κόσμο. Η εταιρία πουλούσε ένα μεγάλο πλήθος από ολοκληρωμένα ηλεκτρονικά στοιχεία και διέθετε το LTspice δωρεάν
με ενσωματωμένες βιβλιοθήκες των προϊόντων της. Με τον τρόπο αυτό έκανε τη διαφήμισή της. Ταυτόχρονα όμως έδινε
μεγάλη προσοχή στο LTspice με συχνές αναβαθμίσεις και μεγάλο πλήθος διαθέσιμων σχεδιασμών. Η Linear εξαγοράστηκε
από την Analog μια μεγαλύτερη εταιρία που δραστηριοποιείται στον ίδιο τομέα και η Analog συνεχίζει την παράδοση
εμπλουτίζοντας το LTspice με βιβλιοθήκες των δικών της προϊόντων.
Κατεβάζουμε το LTspice από εδώ. Το αρχικό παράθυρο μετά την εγκατάσταση φαίνεται στο Σχ. 6.
Στο Σχ. 7 βλέπουμε τα βασικά εικονίδια όταν δουλεύουμε με σχηματικά. Κάνοντας κλικ στη δημιουργία νέου σχηματικού,
δημιουργείται ένα καινούργιο κενό σχηματικό και ενεργοποιούνται όλα τα εικονίδια. Μπορούμε τότε να τοποθετήσουμε
αντιστάσεις απο το εικονίδιο αντιστάσεων και πηγές τάσης (voltage) και ρεύματος (current) από το εικονίδιο όλων των
στοιχείων (ψάχνοντας και κάνοντας κλικ στα αγγλικά τους ονόματα). Κλικ στο δεξί κουμπί του ποντικιού σταματά την
επιλογή του συγκεκριμένου στοιχείου.
Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το εικονίδιο του «ανοικτού χεριού» για να «γραπώσουμε» κάθε στοιχείο και να το
μετακινήσουμε όπου θέλουμε. Μπορούμε ταυτόχρονα, όταν είναι «γραπωμένο» κάποιο στοιχείο να το περιστρέψουμε
κατά 90∘ με το Ctrl-R. Με το ροδάκι του ποντικιού μπορούμε να μεγεθύνουμε ή να σμικρύνουμε το σχηματικό. Όταν
έχουμε όλα τα στοιχεία που θέλουμε με τον προσανατολισμό που θέλουμε μπορούμε να τα ενώσουμε με τις ηλεκτρικές
γραμμές της εφαρμογής. Μην ξεχάσετε να τοποθετήσετε και τη «γείωση», το σημείο αναφοράς για τις τάσεις σε όλο το
κύκλωμα. Μετακινώντας το ποντίκι πάνω από κάθε στοιχείο μέχρις ότου εμφανιστεί ένα χεράκι με προτεταμένο δείκτη,
κάνοντας κλικ στο δεξιό κουμπί του ποντικιού μπορούμε να εισάγουμε την αριθμητική τιμή του στοιχείου. Όταν έχουμε
δώσει τιμές σε όλα τα στοιχεία μπορούμε να κάνουμε κλικ στο «ανθρωπάκι που τρέχει» και να τρέξουμε το πρόγραμμα.
Την πρώτη φορά θα ανοίξει μια εικόνα που θα μας ρωτά τι είδους ανάλυση θέλουμε. Το τελευταίο εικονίδιο δεξιά είναι
13
Σχήμα 6: Αρχικό παράθυρο LTspice
Σχήμα 7: Βασικά εικονίδια
5.7 Ω 3.1 Ω 𝐵
𝐴
+ 2Ω 4.5 A 0.4 Ω
36 V
−
Σχήμα 8: Παράδειγμα απλού κυκλώματος
14
για το DC operating point και αυτό θέλουμε για DC ανάλυση.
Στο Σχ. 8 βλέπουμε ένα παράδειγμα απλού κυκλώματος. Δημιουργούμε εύκολα το σχηματικό κύκλωμα στο LTspice και
κάνουμε την ανάλυσή του (Σχ. 9). Το σημείο που πρέπει πάντα να έχουμε υπόψη είναι ότι το spice θέτει τη φορά του
ρεύματος σε πηγή τάσης να μπαίνει πάντα από το θετικό ακροδέκτη.
Σχήμα 9: Σχηματικό και αποτελέσματα DC ανάλυσης απλού κυκλώματος
Όταν δηλώνουμε τιμές στοιχείων το spice ξέρει τις μονάδες από τον τύπο του στοιχείου. Το πρώτο γράμμα στο όνομα του
στοιχείου δηλώνει τον τύπο του στοιχείου. Εμείς θα δουλέψουμε κυρίως με τα παρακάτω:
R Ωμική αντίσταση E Πηγή τάσης που εξαρτάται από τάση

V Ανεξάρτητη πηγή τάσης F Πηγή ρεύματος που εξαρτάται από ρεύμα
I Ανεξάρτητη πηγή ρεύματος G Πηγή ρεύματος που εξαρτάται από τάση
L Επαγωγή πηνίου H Πηγή τάσης που εξαρτάται από ρεύμα
C Χωρητικότητα πυκνωτή
Ακολουθούν μέχρι 7 αλφαριθμητικοί χαρακτήρες. Αν θέλουμε πολλαπλάσια ή υποπολλαπλάσια των βασικών μονάδων
χρησιμοποιούμε τα προθέματα του Πιν. 3.
Πίνακας 3: Προθέματα αριθμητικών τιμών στο SPICE
όνομα σύμβολο αριθμητική τιμή
tera t, ή T 1012
giga g, ή G 109
mega meg, ή MEG 106
kilo k, ή K 103
milli m, ή M 10−3
micro u, ή U 10−6
nano n, ή N 10−9
pico p, ή P 10−12
femto f, ή F 10−15
Η αριθμητική τιμή του στοιχείου μπορεί να είναι ακέραιος, π.χ. 12, −44, floating point, π.χ. 3.142, 1.4146, ακέραιος ή
floating point που ακολουθείται από εκθέτη, π.χ. 1E-14, 2.65e3, ή ακέραιος ή floating point που ακολουθείται από κάποιο
από τα σύμβολα του Πίν.\ 3.
15
Τα γράμματα όπως βλέπουμε μπορεί να είναι κεφαλαία ή μικρά. Γράμματα που ακολουθούν μια αριθμητική τιμή διαφο-
ρετική από τα παραπάνω σύμβολα αγνοούνται. Έτσι οι τιμές 10, 10V, 10VOLTS, 10HZ, 10hz αντιπροσωπεύουν την ίδια
αριθμητική τιμή. Ομοίως 1000, 1000.0, 1000HZ, 1E3, 1K, 1KHZ. Προσοχή εδώ στο F όταν εννοείτε τη μονάδα Farad για
πυκνωτές. Το spice καταλαβαίνει το F σαν το πρόθεμα femto, 10−15 .
2.3 Εξαρτημένες πηγές τάσης ή ρεύματος
Οι εξαρτημένες πηγές τάσης ή ρεύματος είναι πηγές που οι τιμές τους εξαρτώνται από άλλα στοιχεία του κυκλώματος.
Έχουν ευρεία εφαρμογή σε κυκλώματα συνθέτων στοιχείων.
2.3.1 Πηγή τάσης που εξαρτάται από τάση
Το όνομά της ξεκινά με το σύμβολο E. Παράδειγμα κυκλώματος φαίνεται στο Σχ. 10 και το σχηματικό spice στο Σχ. 11.
1 kΩ 1 kΩ
+
200 Ω
+ 𝑉0 2 kΩ
12 V
−
+
10𝑉0
− −
Σχήμα 10: Παράδειγμα πηγής τάσης που εξαρτάται από τάση, E.
Σχήμα 11: Παράδειγμα κυκλώματος πηγής τάσης που εξαρτάται από τάση. Βλέπουμε πως ενώνουμε τους ακροδέκτες
ελέγχου με την τάση στα σημεία ελέγχου. Βλέπουμε επίσης πως δίνουμε την τιμή του πολλαπλασιαστή για την πηγή E1
(στην περίπτωση αυτή η τιμή είναι 10.)
Τρέχοντας το spice βλέπουμε ότι το ρεύμα που διαρρέει τον δεξιό κλάδο από πάνω προς τα κάτω είναι 15 mA. Επιβε-
βαιώστε το.
16
2.3.2 Πηγή ρεύματος που εξαρτάται από τάση
Το όνομά της ξεκινά με το σύμβολο G. Παράδειγμα κυκλώματος φαίνεται στο Σχ. 12 και το σχηματικό spice στο Σχ. 13.
2Ω 4Ω
+ −
𝑉0 +
+ 4Ω 2𝑉0 2Ω
12 V
−
Σχήμα 12: Παράδειγμα πηγής ρεύματος που εξαρτάται από τάση, G.
Σχήμα 13: Παράδειγμα κυκλώματος πηγής ρεύματος που εξαρτάται από τάση. Βλέπουμε πως ενώνουμε τους ακροδέκτες
ελέγχου με την τάση στα σημεία ελέγχου. Μπορούμε να διασταυρώσουμε ηλεκτρικές γραμμές και αν δεν υπάρχει εμφανές
σημείο κόμβου αυτές δεν ευρίσκονται σε επαφή. Βλέπουμε επίσης πως δίνουμε την τιμή του πολλαπλασιαστή για την πηγή
G1 (στην περίπτωση αυτή η τιμή είναι 2.)
Τρέχοντας το spice βλέπουμε ότι το ρεύμα που διαρρέει τον δεξιό κλάδο από πάνω προς τα κάτω είναι 1.714 A. Επιβε-
βαιώστε το.
2.3.3 Πηγή τάσης που εξαρτάται από ρεύμα
Το όνομά της ξεκινά από το σύμβολο H. Εδώ θέλει προσοχή πως θα δώσουμε στο spice το ρεύμα ελέγχου. Ρεύμα που
διαρρέει κάποιο κλάδο στο spice προσδιορίζεται από μια πηγή τάσης (φορά ρεύματος αυτή μου μπαίνει στον θετικό
ακροδέκτη της πηγής τάσης). Αν υπάρχει ήδη πηγή τάσης στον κλάδο που διαρρέεται από το ρεύμα ελέγχου μπορούμε
να χρησιμοποιήσουμε αυτή. Αν όχι, τοποθετούμε πηγή μηδενικής τάσης (μπορούμε να το κάνουμε αυτό - κατά κάποιο
τρόπο ξεγελάμε το πρόγραμμα) σε αυτόν τον κλάδο. Η πολικότητα αυτής της πηγής να είναι τέτοια έτσι ώστε το ρεύμα
ελέγχουν να μπαίνει από το θετικό ακροδέκτη της.
Παράδειγμα κυκλώματος φαίνεται στο Σχ. 14 και το σχηματικό spice στο Σχ. 15.
Τρέχοντας το spice βλέπουμε ότι το ρεύμα που διαρρέει τον δεξιό κλάδο από πάνω προς τα κάτω είναι 4 A. Επιβεβαιώστε
το.
17
12 V
4Ω 1Ω 4Ω 𝐼0
−
+
+ +
32 V 12 Ω 2𝐼0 2Ω 2Ω
− −
Σχήμα 14: Παράδειγμα πηγής τάσης που εξαρτάται από ρεύμα, H.
Σχήμα 15: Παράδειγμα κυκλώματος πηγής τάσης που εξαρτάται από το ρεύμα που διέρχεται από την R4 από αριστερά στα
δεξιά. Βλέπουμε πως έχουμε τοποθετήσει μια πηγή τάσης με μηδενική τιμή έτσι ώστε να δηλώσουμε το ρεύμα. Βλέπουμε
επίσης πως δίνουμε την τιμή του πολλαπλασιαστή για την πηγή H1 (στην περίπτωση αυτή η τιμή είναι 2.)
2.3.4 Πηγή ρεύματος που εξαρτάται από ρεύμα
Το όνομά της ξεκινά από το σύμβολο F. Ισχύουν και εδώ όσα αναφέρθηκαν προηγουμένως για δήλωση ρεύματος ελέγχου.
2Ω 2Ω
𝐼0
4Ω + 10 Ω
15 V
−
5Ω
2𝐼0
Σχήμα 16: Παράδειγμα πηγής ρεύματος που εξαρτάται από ρεύμα, F.
Παράδειγμα κυκλώματος φαίνεται στο Σχ. 16 και το σχηματικό spice στο Σχ. 17.
Τρέχοντας το spice βλέπουμε ότι το ρεύμα που διαρρέει τον δεξιό κλάδο από πάνω προς τα κάτω είναι 4 A. Επιβεβαιώστε
το.
18
Σχήμα 17: Παράδειγμα κυκλώματος πηγής ρεύματος που εξαρτάται από το ρεύμα που διέρχεται από την πηγή τάσης
V1 από πάνω προς τα κάτω. Εδώ ήδη υπάρχει πηγή τάσης έτσι ώστε να δηλωθεί το ρεύμα και δεν χρειάζεται να εισά-
γουμε καινούργια με μηδενική τιμή. Βλέπουμε επίσης πως δίνουμε την τιμή του πολλαπλασιαστή για την πηγή F1 (στην
περίπτωση αυτή η τιμή είναι 2.)
2.4 Συνδεσμολογία αντιστάσεων
Σε δικτυώματα αντιστάσεων που υπάρχουν σε κυκλώματα διακρίνουμε τις εξής συνδεσμολογίες αντιστάσεων: σειρά, πα-
ράλληλη, αστέρα–τρίγωνο και μεικτή. Ο υπολογισμός της ισοδύναμης γίνεται με τις σχέσεις που μαθαίνουμε στη θεωρία.
Στο εργαστήριο απλώς συνδέουμε τα probes του πολυμέτρου, στην κατάλληλη κλίμακα για μέτρηση αντίστασης και
διαβάζουμε το αποτέλεσμα αφού πρώτα βεβαιωθούμε ότι το κύκλωμα είναι ανενεργό (πηγές σβηστές).
Με το LTspice φτιάχνουμε το σχηματικό του δικτυώματος αντιστάσεων και ξεχωρίζουμε τους ακροδέκτες που θέλουμε
να μετρήσουμε την αντίσταση. Η εφαρμογή δεν υπολογίζει αντιστάσεις, μόνο τάσεις και ρεύματα. Άρα την ξεγελάμε
τοποθετώντας στο σχηματικό, μεταξύ των δυο ακροδεκτών που ξεχωρίσαμε, μια πηγή τάσης γνωστής τιμής, π.χ. 1 V.
Εξομοιώνουμε κατόπιν το κύκλωμα και διαβάζουμε το μέτρο του ρεύματος 𝐼 που διέρχεται από την πηγή. Σύμφωνα με τον
νόμο του Ohm η ισοδύναμη αντίσταση θα είναι 𝑅 = 1/𝐼. Εναλλακτικά, αντί για πηγή τάσης τοποθετούμε πηγή ρεύματος
1 A και διαβάζουμε την τάση στα άκρα της που μας δίνει το spice. Πάλι σύμφωνα με τον νόμο του Ohm η ισοδύναμη
αντίσταση θα είναι 𝑅 = 𝑉 /1. Εδώ μάλιστα αποφεύγουμε και την αναστροφή στο τελικό βήμα του προηγούμενου τρόπου.
Στο Σχ. 18 εξομοιώνουμε την ισοδύναμη αντίσταση που φαίνεται από δυο διαφορετικά ζευγάρια σημείων (κουκίδες στα
σχήματα). Ας υποθέσουμε για ευκολία ότι όλες οι αντιστάσεις είναι ίσες με 1 Ω.
𝑅3 𝑅4 𝑅3 𝑅4
𝑅2 𝑅12 𝑅5 𝑅2 𝑅12 𝑅5
𝑅9 𝑅10 𝑅9 𝑅10
𝑅1 𝑅11 𝑅6 𝑅1 𝑅11 𝑅6
𝑅8 𝑅7 𝑅8 𝑅7
Σχήμα 18: Ισοδύναμη αντίσταση από διαφορετικά σημεία.
Από τις εξομοιώσεις που φαίνονται στα Σχ. 19 – 22 έχουμε 0.7083 Ω για το αριστερό δικτύωμα και 0.875 Ω για το δεξιό.
Επιβεβαιώστε. Προσέξτε επίσης τον τρόπο που τοποθετώ τις πηγές ειδικά στα δυο τελευταία.
19
Σχήμα 19: Αριστερό δικτύωμα με πηγή τάσης
Σχήμα 20: Αριστερό δικτύωμα με πηγή ρεύματος
20
Σχήμα 21: Δεξιό δικτύωμα με πηγή τάσης
Σχήμα 22: Δεξιό δικτύωμα με πηγή ρεύματος
21
2.5 Ισοδύναμο Thevenin
Ο υπολογισμός του ισοδυνάμου Thevenin με το spice είναι τόσο απλός όσο στο εργαστήριο. Μετράμε την τάση με ανοι-
κτούς ακροδέκτες 𝑉𝑇 𝐻 και το ρεύμα βραχυκυκλώσεως 𝐼𝑁 και η αντίσταση Thevenin είναι 𝑅𝑇 𝐻 = 𝑉𝑇 𝐻 /𝐼𝑁 . Αλλάζο-
ντας λίγο το κύκλωμα (τιμές δυο στοιχείων) στο Σχ. 9 όπου τα άκρα της τελευταίας αντίστασης δεξιά είνα οι ανοικτοί
ακροδέκτες A, B, βλέπουμε από το Σχ. 23 ότι 𝑉𝑇 𝐻 = 7.7592 V. Από το Σχ. 24 βλέπουμε ότι 𝐼𝑁 = 3.5414 A. Άρα
𝑅𝑇 𝐻 = 𝑉𝑇 𝐻 /𝐼𝑁 = 2.191 Ω και 𝑃max = 6.8696 W. Επιβεβαιώστε.
Σχήμα 23: Τάση Thevenin
Σχήμα 24: Ρεύμα Norton
Το spice έχει τη δυνατότητα να μεταβάλει τιμές στοιχείων και να σχεδιάζει μεγέθη που εξαρτώνται από αυτές τις μετα-
βλητές.
Στο παραπάνω κύκλωμα Thevenin μπορούμε π.χ. να προσθέσουμε μια μεταβλητή αντίσταση στα άκρα δεξιά και να σχε-
διάσουμε τάση στα άκρα της, ρεύμα που την διαρρέει και ισχύ που καταναλώνει σαν συνάρτηση της μεταβλητής τιμής
της. Το σχηματικό και οι γραφικές φαίνονται στο Σχ. 25.
Τοποθετούμε μια αντίσταση 𝑅5 με τιμή {𝑅} μεταξύ των Α, Β και χρησιμοποιούμε την εντολή spice directive .op στο ει-
κονίδιο τέρμα δεξιά της εργαλειοθήκης (menu) με περιεχόμενο .step param R 1f 100 0.1 (start, stop, step). Ξεκινάμε
από την τιμή 1f (1 femto Ω) γιατί το LTspice δεν δέχεται μηδενική τιμή αντίστασης.
Τρέχοντας το LTspice χρησιμοποιούμε τα probe τάσης και ρεύματος να «μετρήσουμε» την τάση στα άκρα V(n003) και
22
το ρεύμα I(R5) που διαρρέει το φορτίο. Μπορούμε επίσης να εισάγουμε νέα κυματομορφή με την Plot Settings → Add
trace, την V(n003)*I(R5) που δεν είναι άλλη από την ισχύ. Παρατηρούμε ότι η ισχύς έχει μέγιστο για 𝑅 = 𝑅𝑇 𝐻 και ότι
είναι ίσο με το 𝑃max που είχαμε βρει προηγουμένως.
Σχήμα 25: Καμπύλες τάσης, ρεύματος και ισχύος
2.6 Εναλλασσόμενο στη σταθερή κατάσταση
Έστω το κύκλωμα στο Σχ. 26 και θέλουμε να κάνουμε ανάλυση με το spice. Δηλ. να βρούμε τις τάσεις στους κόμβους
και τα ρεύματα στους κλάδους. Διακρίνουμε δυο πηγές εναλλασσομένου, μια πηγή τάσης και μια πηγή ρεύματος, τρεις
ωμικές αντιστάσεις ένα πηνίο και έναν πυκνωτή. Το κύκλωμα λειτουργεί σε μια συγκεκριμένη συχνότητα 𝑓 που σημαίνει
ότι ο πυκνωτής και το πηνίο εμφανίζουν αντίσταση που εξαρτάται από αυτή τη συχνότητα.
𝐶1
𝑅1 𝐼1̇ 𝑅3 𝐼3̇ 𝐿1 𝐵
𝐴
𝐼2̇ 𝐼4̇ 𝐼̇
+
𝑉̇ 𝑅2 𝑅4
−
Σχήμα 26: Απλό κύκλωμα εναλλασσομένου.
Στο Σχ. 27 βλέπουμε το σχηματικό με συγκεκριμένες τιμές στοιχείων και το αποτέλεσμα όταν τρέξουμε το spice.
Στο Σχ. 28 βλέπουμε πως δηλώνουμε εναλλασσόμενη τάση ή ρεύμα στην Advanced φόρμα που επιλέγουμε όταν μας
εμφανίσει την αρχική για DC.
Στο εναλλασσόμενο στη σταθερή κατάσταση κάνουμε AC Analysis. Στο Σχ. 29 (αριστερά) βλέπουμε πως δηλώνουμε
τη συγκεκριμένη συχνότητα. Στο ίδιο σχήμα δεξιά βλέπουμε το netlist (View -> SPICE Netlist). Αυτό μας βοηθά να
23
Σχήμα 27: Σχηματικό και αποτελέσματα
προσδιορίσουμε τη φορά του φάσορα ρεύματος σε κάθε κλάδο. Το μόνο που χρειάζεται να ξέρουμε από netlists είναι ότι
η πρώτη στήλη δείχνει το σύμβολο του στοιχείου. Το σύμβολο που ακολουθεί είναι ο θετικός κόμβος του στοιχείου και
το επόμενο είναι ο αρνητικός κόμβος του στοιχείου. Ο τελευταίος αριθμός είναι η τιμή του. Η συμβατική φορά ρεύματος
είναι από το θετικό στο αρνητικό άρα προσδιορίζοντας τους κόμβους στα άκρα του στοιχείου βλέπουμε πια είναι η φορά
του ρεύματος. Στο συγκεκριμένο κύκλωμα τα 𝐼1̇ , 𝐼2̇ έχουν αντίθετη φορά από αυτή που φαίνεται στο Σχ. 26 ενώ τα 𝐼3̇ , 𝐼4̇
έχουν την ίδια.
Επιβεβαίωση μπορούμε να κάνουμε με ένα octave script όπου εφαρμόζουμε κανόνες Kirchhoff με κλαδικά ρεύματα και
κομβική ανάλυση. Δεν είναι απαραίτητη η εφαρμογή και των δυο μεθόδων. Η μια αρκεί. Επιβεβαιώστε.
Σχήμα 28: Δήλωση πηγής τάσης και ρεύματος στην Advanced φόρμα
24
Σχήμα 29: Τρέξιμο στην AC Analysis φόρμα και Netlist
Για ευκολία ορίζω 𝑍1 = 𝑅1 − 𝑗/(𝜔𝐶1 ) και 𝑍2 = 𝑅3 + 𝑗𝜔𝐿1 .
2.6.1 Κλαδικά ρεύματα
𝐼1̇ = 𝐼2̇ + 𝐼3̇ ⎫ 1 −1 −1 0 𝐼1̇ 0

} ⎛ ⎞ ⎛
𝐼3̇ = 𝐼4̇ − 𝐼 ̇ } ⎛
⎜ 0 0 ⎞
1 −1 ⎟ ⎜
⎜
̇
𝐼2 ⎟ ⎟ ⎜ −𝐼 ̇ ⎞
⎟
⎜
⎬ ⇒ ⎜ 𝑍1
⎟ =⎜ ⎟
̇
𝑍1 𝐼1 + 𝑅2 𝐼2̇ = 𝑉̇ } 𝑅2 0 0 ⎟ ⎜ 𝐼3 ⎟ ⎜
⎜ ̇ ⎟ ⎜ 𝑉̇ ⎟ ⎟
𝑍2 𝐼3 + 𝑅4 𝐼4̇ − 𝑅2 𝐼2̇
̇ = 0 } ⎝ 0 −𝑅2 𝑍2 𝑅4 ⎠ ⎝ 𝐼4̇ ⎠ ⎝ 0 ⎠
⎭
2.6.2 Κομβική ανάλυση
̇ − 𝑉̇
𝑉𝐴 𝑉̇ 𝑉 ̇ − 𝑉𝐵
̇ ⎫ 1 1 1 1
+ 𝐴+ 𝐴 = 0 } ⎡ (𝑍 + 𝑅 + 𝑍 ) − ⎤ 𝑉̇
𝑍1 𝑅2 𝑍2 } 1 2 2 𝑍2 ̇ ⎡ ⎤
⎢ ⎥ 𝑉𝐴 𝑍1 ⎥
⎬
⇒⎢ ⎥ [ 𝑉̇ ] = ⎢
⎢ ⎥
̇ − 𝑉𝐴
𝑉𝐵 ̇ 𝑉̇ } ⎢ 1 1 1 ⎥ 𝐵
+ 𝐵 −𝐼̇ = 0 } − ( + ) ⎣ 𝐼 ⎦̇
𝑍2 𝑅4 ⎭ ⎣ 𝑍2 𝑍1 𝑅4 ⎦
2.6.3 octave script
V=150*exp(j*40*pi/180)
I=3.4*exp(-j*72*pi/180)
R1=740; R2=2.1e3; R3=580; R4=920;
C1=0.52e-6; L1=74.5e-3;
f=780; w=2*pi*f
ZL=j*w*L1
ZC=-j/(w*C1)
Z1=R1+ZC
Z2=R3+ZL
% κλαδικά ρεύματα
A=[1 -1 -1 0; 0 0 1 -1; Z1 R2 0 0; 0 -R2 Z2 R4]
b=[0; -I; V; 0]
i=inv(A)*b
printf(”I(1) = %g /_ %g A\n”, abs(i(1)), angle(i(1))*180/pi)
% κομβική ανάλυση
A=[1/Z1+1/R2+1/Z2 -1/Z2; -1/Z2 1/Z2+1/R4]
b=[V/Z1; I]
25
v=inv(A)*b
printf(”Va = %g /_ %g V\n”, abs(v(1)), angle(v(1))*180/pi)
printf(”Vb = %g /_ %g V\n”, abs(v(2)), angle(v(2))*180/pi)
με αποτελέσματα
V = 114.907 + 96.418i
I = 1.0507 - 3.2336i
w = 4900.9
ZL = 0 + 365.1159i
ZC = 0 - 392.3938i
Z1 = 740.00 - 392.39i
Z2 = 580.00 + 365.12i
A =
1.0000e+00 + 0i -1.0000e+00 + 0i -1.0000e+00 + 0i
0 + 0i 0 + 0i 1.0000e+00 + 0i
7.4000e+02 - 3.9239e+02i 2.1000e+03 + 0i 0 + 0i
0 + 0i -2.1000e+03 + 0i 5.8000e+02 + 3.6512e+02i
Column 4:
0 + 0i
-1.0000e+00 + 0i
0 + 0i
9.2000e+02 + 0i
b =
0 + 0i
-1.0507 + 3.2336i
114.9067 + 96.4181i
0 + 0i
i =
-0.3461 + 1.0922i
-0.0274 - 0.4036i
-0.3187 + 1.4958i
0.7320 - 1.7378i
I(1) = 1.14569 /_ 107.582 A

I(2) = 0.404543 /_ -93.8843 A
I(3) = 1.52935 /_ 102.027 A
I(4) = 1.88568 /_ -67.1589 A
A =
2.7658e-03 - 2.1802e-04i -1.2348e-03 + 7.7732e-04i
-1.2348e-03 + 7.7732e-04i 2.3218e-03 - 7.7732e-04i
b =
0.0673 + 0.1660i
1.0507 - 3.2336i
v =
-57.55 - 847.59i
673.42 - 1598.79i
Va = 849.54 /_ -93.8843 V
Vb = 1734.82 /_ -67.1589 V
2.7 Τάση, συχνότητα και διαφορά φάσης στο εναλλασσόμενο
Η συνηθισμένη μορφή του εναλλασσομένου ρεύματος είναι η ημιτονική αλλά μπορεί να έχουμε και τριγωνικούς ή τετρα-
γωνικούς παλμούς ή και άλλη περιοδική μορφή. Η λέξη κλειδί είναι η «περιοδική» μορφή. Αυτό σημαίνει ότι η κυματο-
26
μορφή επαναλαμβάνεται μετά από χρονικό διάστημα μιας περιόδου 𝑇 . Στην οθόνη του παλμογράφου φαίνεται η περίοδος
και μπορούμε να εντοπίσουμε π.χ. ένα συγκεκριμένο σημείο και να μετρήσουμε με το πλέγμα, μετά από πόσο χρονικό
διάστημα επαναλαμβάνεται. Αυτή είναι η περίοδος και η συχνότητα 𝑓 = 1/𝑇 είναι το αντιστροφό της. Στο σχ. 30 φαίνο-
νται 4 διαφορετικές μορφές εναλλασσομένου ρεύματος καθώς και οι εντολές LTspice που τις παράγουν. Στο εργαστήριο
μπορείτε να δείτε τις ίδιες μορφές στον παλμογράφο συνδέοντας μια γεννήτρια συχνοτήτων.
Σχήμα 30: Παράδειγμα ημιτονικής τάσης, τετραγωνικών και τριγωνικών παλμών καθώς και πριονωτής τάσης. Η περίοδος
και το πλάτος της τάσης διακρίνεται ξεκάθαρα για κάθε κυματομορφή.
Εάν έχουμε ημιτονική τάση το πλάτος 𝑉0 της τάσης είναι από το μηδέν μέχρι τη μέγιστη τιμή της. Στον παλμογράφο
είναι πιο εύκολο να μετρήσουμε την απόσταση ελαχίστου - μεγίστου ή peak-to-peak, 𝑉𝑝𝑝 . Το πλάτος είναι τότε 𝑉0 =
√
𝑉𝑝𝑝 /2. Γνωρίζουμε επίσης ότι ένα πολύμετρο δείχνει την rms τιμή. Για το ημιτονικό σήμα η rms τιμή 𝑉𝑟𝑚𝑠 = 𝑉0 / 2 =
√
𝑉𝑝𝑝 /(2 2).
Η αναλυτική μορφή μιας ημιτονικής τάσης είναι 𝑉0 sin(𝜔𝑡 + 𝜙), όπου 𝑉0 το πλάτος, 𝜔 = 2𝜋𝑓 η κυκλική συχνότητα
και 𝜙 η φάση. Διαφορά φάσης σημαίνει ότι έχουμε δυο ημιτονικές κυματομορφές, ίδιας συχνότητας, 𝑉1 sin(𝜔𝑡 + 𝜙1 ),
𝑉2 sin(𝜔𝑡 + 𝜙2 ) και θέλουμε την διαφορά 𝜙1 − 𝜙2 . Τις δυο κυματομορφές τις συνδέουμε στα κανάλια CH I και CH II του
παλμογράφου και βλέπουμε μια εικόνα παρόμοια με αυτή στο Σχ. 31. Αγνοώντας την διαφορά πλάτους, εντοπίζουμε ένα
σημείο, π.χ. το μέγιστο της κυματομορφής Ι, και κοιτάζουμε την απόσταση από το αντίστοιχο μέγιστο της κυματομορφής
ΙΙ, 𝑑. Η απόσταση αυτή αντιστοιχεί στη διαφορά φάσης που θέλουμε, αλλά σε μονάδες χρόνου. Εάν θέλουμε τη διαφορά
σε μοίρες, ξέρουμε ότι μια πλήρης περιστροφή από 360∘ αντιστοιχεί σε μια κοινή περίοδο 𝑇 (ή 𝐷 στο σχήμα). Οπότε:
𝑑
𝜙1 − 𝜙2 = 360
𝐷
2.8 Ημιτονικό σήμα
Εκτός από ανάλυση κυκλωμάτων στο συνεχές (DC) ή εναλλασσόμενο σταθερής κατάστασης (AC Analysis) το LTspice
μπορεί να κάνει και μεταβατική (Transient) ανάλυση που μας επιτρέπει να δούμε εναλλασσόμενες κυματομορφές όπως
στον παλμογράφο. Το πιο απλό κύκλωμα που μπορούμε να σχεδιάσουμε είναι μια πηγή τάσης με μια αντίσταση 1 Ω
27
d
1
0.8
0.6
0.4
0.2
0
D
−0.2
−0.4
−0.6
−0.8
−1
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
Σχήμα 31: Απόσταση 𝑑 η απόσταση μεταξύ δυο μεγίστων. Απόσταση 𝐷 η κοινή περίοδος.
Σχήμα 32: Σχηματικό LTspice για εσωτερικό σήμα.
Σχήμα 33: Φόρμες για παραμέτρους της πηγής τάσης αριστερά και για παραμέτρους της Transient ανάλυσης δεξιά.
(Σχ. 32). Η τάση στα άκρα της αντίστασης είναι ίδια με την τάση στα άκρα της πηγής. Για να δηλώσουμε τιμή για την
πηγή πάμε στην Advanced επιλογή και συμπληρώνουμε τη φόρμα με τις παραμέτρους που θέλουμε. Στο Σχ. 33 αριστερά
φαίνονται π.χ. οι επιλογές για τάση
𝑣(𝑡) = 0.4 sin(2𝜋𝑓𝑡 + 32∘ ) με 𝑓 = 1 kHz
28
Για ανάλυση επιλέγουμε την Transient και συμπληρώνουμε την αντίστοιχη φόρμα (Σχ. 33 δεξιά). Για το παρών κύκλωμα
αρκεί να δώσουμε τιμή Stop Time 3 ms.
Τρέχοντας την ανάλυση το πρόγραμμα περιμένει από μας να τοποθετήσουμε probe τάσης ή ρεύματος σε κάποιο σημείο
στο κύκλωμα. Τοποθετούμε το probe τάσης στο επάνω μέρος της αντίστασης και βλέπουμε την κυματομορφή τάσης (Σχ.
34). Αν δεν είναι ακριβώς όπως τη θέλουμε μπορούμε να τροποποιήσουμε τις παραμέτρους έτσι ώστε να τη φέρουμε στην
επιθυμητή μορφή. Π.χ. για το παρών παράδειγμα για την ανάγκη εκτύπωσης σε άσπρο χαρτί, έγινε αλλαγή των default
χρωμάτων, μαύρο φόντο με κίτρινο χρώμα για την κυματομορφή, σε άσπρο φόντο και μαύρο χρώμα για την κυματομορφή
(Tools → Color Preferences).
Φαίνονται τρεις σχεδόν περίοδοι. Το LTspice δίνει την δυνατότητα για αυτόματο υπολογισμό ενεργού τιμής rms με Ctrl-
left mouse button στον τίτλο της γραφικής. Υπολογίζεται αυτόματα η μέση τιμή και η rms για√ότι φαίνεται στη γραφική.
Στο συγκεκριμένο παράδειγμα έχουμε πλάτος 0.4 V οπότε η rms τιμή πρέπει να είναι 0.4/ 2 = 0.28284 V. Ο αυτό-
ματος υπολογισμός δείχνει 0.28282 V, Σχ. 35 αριστερά. Η πολύ μικρή διαφορά (0.003%) οφείλεται στο γεγονός ότι δεν
καλύπτουμε ακριβώς τρεις περιόδους στην οθόνη (μέση τιμή Average είναι −1.8 𝜇V αντί μηδέν).
Μπορούμε επίσης να χρησιμοποιήσουμε μέχρι δυο cursors στην κυματομορφή. Left-click mouse button στον τίτλο της
κυματομορφής V(n001) και επιλογή Attached cursor 1st & 2nd θα μας εμφανίσει δυο cursors για την συγκεκριμένη
κυματομορφή. Αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να τους τοποθετήσουμε όπου θέλουμε πάνω στη κυματομορφή και να έχουμε
εμφάνιση της διαφοράς για οριζόντιες και κατακόρυφες συντεταγμένες. Εάν επιλέξουμε κατακόρυφη συντεταγμένη ∼
240 mV, Σχ. 35 δεξιά, (με zoom η ακρίβεια θα ήταν καλύτερη) και αυτόματα έχουμε διαφορά στο χρόνο (άρα μια περίοδο)
να φαίνεται ότι είναι 998.294 𝜇s με αντίστοιχη συχνότητα 1.0017 kHz έναντι των 1000 𝜇s και 1 kHz που είναι οι ακριβείς.
Εναλλακτικά, αν θέλουμε διαφορές μεταξύ δυο διαφορετικών κυματομορφών, μπορούμε να ενεργοποιήσουμε τον cursor
1 για την μια και τον cursor 2 για την άλλη.
Με συνδυασμό περισσοτέρων πηγών τάσης σε σειρά και κατάλληλη επιλογή παραμέτρων μπορούμε να σχηματίσουμε
αρκετά σύνθετες κυματομορφές. Πειραματιστείτε και εσείς. Στο Σχ. 36 φαίνεται το help manual που εξηγεί τις δυνατότητες
ανάλυσης που παρέχει το LTspice. Χρησιμοποιείστε το.
2.9 Σχήματα Lissajous
Μια εύκολη οπτική σύγκριση δυο συχνοτήτων όταν η μια είναι πολλαπλάσια της άλλης γίνεται με τη βοήθεια παλμογρά-
φου. Όταν στα δυο ζεύγη των πλακών ενός παλμογράφου εφαρμοστούν δυο ημιτονοειδείς τάσεις, που οι συχνότητές τους
έχουν λόγο ακέραιο αριθμό, στην οθόνη δημιουργείται μια εικόνα γνωστή ως εικόνα Lissajous. Μετρώντας τον αριθμό
των λοβών κατά τον οριζόντιο και κατακόρυφο άξονα μπορούμε να εκτιμήσουμε τον λόγο των δυο συχνοτήτων (Σχ. 37,
38).
Η θεωρητική ανάλυση σχημάτων Lissajous έχει ως εξής. Έστω ότι έχουμε δυο τάσεις:
με ίδια συχνότητα και διαφορά φάσης 𝜙. Αν απαλείψουμε το χρόνο 𝑡:

𝑣𝑥 √
𝑋= = sin(𝜔𝑡) cos(𝜔𝑡) = ±√1 − sin2 (𝜔𝑡) = ± 1 − 𝑋 2
𝑉𝑥
𝑣𝑦 √
𝑌 = = sin(𝜔𝑡 + 𝜙) = sin(𝜔𝑡) cos(𝜙) + cos(𝜔𝑡) sin(𝜙) = 𝑋 cos(𝜙) ± 1 − 𝑋 2 sin(𝜙) ⇒
𝑉𝑦
√ 2
𝑌 − 𝑋 cos(𝜙) 𝑌 − 𝑋 cos(𝜙)
± 1 − 𝑋2 = ⇒ 1 − 𝑋2 = ( ) ⇒
sin(𝜙) sin(𝜙)
𝑋 2 − 2 cos(𝜙)𝑋𝑌 + 𝑌 2 − sin2 (𝜙) = 0
Αυτή είναι εξίσωση κωνικής τομής με γενική μορφή:
𝐴𝑥2 + 𝐵𝑥𝑦 + 𝐶𝑦2 + 𝐷𝑥 + 𝐸𝑦 + 𝐹 = 0 με
𝐵2 − 4𝐴𝐶 < 0 έλλειψη, κύκλος, σημείο

𝐵2 − 4𝐴𝐶 = 0 ευθεία γραμμή, δυο παράλληλες γραμμές, παραβολή
𝐵2 − 4𝐴𝐶 > 0 υπερβολή, δυο τεμνόμενες γραμμές
Στην περίπτωσή μας έχουμε 4 cos2 (𝜙) − 4 = 4(cos2 (𝜙) − 1) ≤ 0 οπότε θα έχουμε κύκλο, έλλειψη ή ευθεία γραμμή
από τις μορφές που φαίνονται στο σχ.\ 39. Η κατάσταση προφανώς γίνεται πιο σύνθετη αν οι συχνότητες δεν είναι ίσες
μεταξύ τους. Ευτυχώς, μπορούμε να δούμε άμεσα το αποτέλεσμα, χωρίς μαθηματική ανάλυση, αν τοποθετήσουμε και τις
δυο τάσεις στην οριζόντια και κατακόρυφη απόκλιση του παλμογράφου. Το σχήμα που βλέπουμε είναι σχήμα Lissajous.
29
Σχήμα 34: Η κυματομορφή της τάσης.
Σχήμα 35: Αυτόματος υπολογισμός rms αριστερά και διαφορές μεταξύ δυο σημείων με cursors δεξιά.
Σχήμα 36: Το help manual που εξηγεί τις δυνατότητες ανάλυσης με τις κυματομορφές. Υπάρχουν πολλές δυνατότητες του
LTspice που περιγράφονται εκεί. Χρησιμοποιείστε το.
Τα παραπάνω σχήματα μπορούμε να τα δούμε και στο LTspice. Ένα απλό σχηματικό για αυτή τη περίπτωση φαίνεται στο
Σχ. 40 για δυο τάσεις με ίσο πλάτος 1 V, ίση συχνότητα 𝑓 = 200 Hz και διαφορά φάσης 𝜙 = 35∘ . Οι κυματομορφές τάσης
φαίνονται για 10 ms στο κάτω μέρος. Πειραματιστείτε και εσείς αλλάζοντας συχνότητα, πλάτη και διαφορά φάσης.
Σχήματα Lissajous μπορούμε να φτιάξουμε στο LTspice αν πάμε τον cursor του ποντικιού στον οριζόντιο άξονα του
χρόνου. Εμφανίζεται ένα μικρό «χαρακάκι» σαν εικονίδιο και αν πατήσουμε αριστερό κλικ μας επιτρέπει να αλλάξουμε
τον χρόνο time σε π.χ. V(n002). Έτσι εμφανίζονται σχήματα σαν αυτά που βλέπετε στο Σχ. 41.
30
Σχήμα 37: Παραδείγματα σχημάτων Lissajous όπως δημιουργούνται στην οθόνη παλμογράφου. Στην πρώτη γραμμή
μετράμε αριθμό λοβών κατά τον οριζόντιο άξονα και στην δεύτερη κατά τον κατακόρυφο. Από αριστερά προς δεξιά,
𝑓𝑥 = 𝑓𝑁 , 𝑓𝑥 = 2𝑓𝑁 , 𝑓𝑥 = 3𝑓𝑁 ανά στήλη αντίστοιχα.
fN
Γ2 Y2
X1 X2
fx
Γ1 Y1
Σχήμα 38: Είσοδος σημάτων στον παλμογράφο.
0o 35o 90o 180o
Σχήμα 39: Παραδείγματα σχημάτων Lissajous όπως δημιουργούνται στην οθόνη παλμογράφου.
2.10 Διαφορά φάσης από έλλειψη Lissajous
Σε προηγούμενο εδάφιο είδαμε πως μπορούμε να εκτιμήσουμε τη διαφορά φάσης δυο ημιτονικών κυματομορφών. Εναλ-
λακτική μέθοδος με καλύτερη ακρίβεια είναι να γίνει η εκτίμηση από έλλειψη Lissajous. Για τις δυο τάσεις
που σχηματίζουν έλλειψη Lissajous μπορούμε να υπολογίσουμε τη διαφορά φάσης από την έλλειψη. Θέτοντας 𝑡 = 0,
𝑣𝑥 = 0 έχουμε 𝑣𝑦 = 𝑉𝑦 sin(𝜙). Οπότε sin(𝜙) = 𝑣𝑦 /𝑉𝑦 . Το 𝑣𝑦 αντιστοιχεί τότε στην κατακόρυφη συντεταγμένη της
έλλειψης για 𝑣𝑥 = 0 και το 𝑉𝑦 είναι το πλάτος της τάσης 𝑣𝑦 (μέγιστη τιμή) που αντιστοιχεί στην μέγιστη τιμή της
συνάρτησης 𝑣𝑦 .
31
Σχήμα 40: Σχηματικό LTspice για επίδειξη σχημάτων Lissajous (επάνω) και οι δυο κυματομορφές τάσης στο χρόνο (κάτω).
Σχήμα 41: V(n001) έναντι V(n002) αριστερά. V(n001) έναντι V(n002) δεξιά, όταν αλλάξουμε τη συχνότητα της V(n001)
σε 600 Hz. Η μικρή ασυμμετρία δεξιά οφείλεται στο γεγονός ότι υπάρχει διαφορά φάσης 𝜙 = 35∘ μεταξύ των δυο τάσεων.
Δοκιμάστε τιμές 𝜙 = 0∘ και 𝜙 = 90∘ .
Έχουμε λοιπόν
⎧ 𝐴
{ sin−1 για 0∘ ≤ 𝜙 ≤ 90∘
{ 𝐵
{ 𝐴
{ 180∘ − sin−1 για 90∘ ≤ 𝜙 ≤ 180∘
𝜙=⎨ 𝐵
𝐴
{ − sin−1 για −90∘ ≤ 𝜙 ≤ 0∘
{ 𝐵
{ 𝐴
{
⎩ sin−1 − 180∘ για −90∘ ≤ 𝜙 ≤ −180∘
𝐵
όπου 𝐴, 𝐵 τα μήκη που φαίνονται στο Σχ. 42.
32
A B
Σχήμα 42: Υπολογισμός διαφοράς φάσης από την έλλειψη Lissajous.
Σχήμα 43: Υπολογισμός διαφοράς φάσης από την έλλειψη Lissajous στο προηγούμενο παράδειγμα LTspice.
Στο Σχ. 43 βλέπουμε την έλλειψη από το προηγούμενο παράδειγμα LTspice. Κάνοντας zoom για την συντεταγμένη στον
κατακόρυφο άξονα όταν ο οριζόντιος είναι μηδέν βρίσκουμε την τιμή 0.5725 V. Η μέγιστη τιμή είναι 1 V. Άρα 𝜙 = 34.925∘
με διαφορά 0.2% από τη γνωστή 35∘ .
2.11 Διαφορά φάσης αναλυτικά
Και φυσικά μη ξεχνάμε ότι μπορούμε να υπολογίσουμε τη διαφορά φάσης αναλυτικά. Π.χ. για τη διαφοράς φάσης μεταξύ
μιας πηγής τάσης 𝑉 ̇ και του ρεύματος βρόγχου 𝐼 ̇ στο κύκλωμα Σχ. 44.
Έχουμε
𝑉̇
𝑉 ̇ = 𝑉 /𝜙𝑉 𝐼 ̇ = 𝐼 /𝜙𝐼 𝑍= = |𝑍|/𝜙𝑉 − 𝜙𝐼 = |𝑍|/𝜙
𝐼̇
1
1 1 2 𝜔𝐶 1 1
𝑍 =𝑅+ = |𝑍|/𝜙 |𝑍| = √𝑅2 + ( ) tan 𝜙 = = 𝜙 = tan−1
𝑗𝜔𝐶 𝜔𝐶 𝑅 𝜔𝑅𝐶 𝜔𝑅𝐶
Για 𝑓 = 1 kHz, 𝑅 = 10 kΩ και 𝐶 = 10 nF έχουμε 𝑍 = 𝑅 − 𝑗/(𝜔𝐶) = 18.796/−57.86∘ kΩ. Επομένως, η διαφορά
φάσης τάσης και ρεύματος είναι −57.86∘ . Εναλλακτικά,
1
𝜙 = tan−1 = 57.86∘
𝜔𝑅𝐶
33
𝐶
+
𝑣(𝑡) 𝑖(𝑡) 𝑅
−
Σχήμα 44: Κύκλωμα RC
Βλέπουμε ότι ο δεύτερος τρόπος δίνει απόλυτη τιμή και χάνουμε την πληροφορία αν προηγείται η τάση του ρεύματος ή
το αντίστροφο.
Κατασκευάζοντας ένα σχηματικό στο LTspice τοποθετούμε μια πηγή ημιτονικής τάσης 1 V και συχνότητας 𝑓 = 1 kHz.
Παρατηρούμε στο κύκλωμα Σχ. 45 ότι μπορούμε να βάλουμε δυο γειώσεις, μια στην πηγή και μια στον πυκνωτή. Αυτό
είναι ισοδύναμο με το να κλείσουμε το κύκλωμα με μια γείωση και είναι μια τεχνική που χρησιμοποιείται συχνά σε
σύνθετα κυκλώματα.
Θέλουμε την τάση στα άκρα της πηγής και την τάση στα άκρα της αντίστασης (ίδια φάση με ρεύμα βρόγχου). Την πρώτη
την παίρνουμε απλά, κάνοντας κλικ στον cursor τάσης στον κόμβο επάνω από την πηγή. Για την δεύτερη θέλουμε τη
διαφορά τάσης μεταξύ αριστερού και δεξιού κόμβου της αντίστασης. Πρέπει πρώτα να ορίσουμε κόμβο αναφοράς. Πάμε
στον δεξιό κόμβο της αντίστασης και αντί για αριστερό κλικ στον cursor τάσης πατάμε δεξί. Ανοίγει ένα μικρό παρά-
θυρο επιλογών και επιλέγουμε Mark Reference. Εμφανίζεται ένα μαύρο probe τάσης που παραμένει σταθερό στο σημείο
εκείνο. Μετακινούμε τον cursor αριστερά της αντίστασης και κάνουμε αριστερό κλικ. Εμφανίζεται τότε η κυματομορφή
V(N001,N002) που θέλουμε.
Όπως αναφέραμε στα προηγούμενα, αριστερό κλικ στον άξονα του χρόνου και επιλογή της κυματομορφής V(N001,N002)
αντί του χρόνου (time) μας δίνει την έλλειψη φάσεων. Έτσι έχουμε μια προσομοίωση του παλμογράφου. Παρατηρείστε
μόνο ότι στην μεταβατική ανάλυση επιλέγουμε να ξεκινήσουμε τις μετρήσεις μετά από 10 ms έτσι ώστε να αποφύγουμε
τα μεταβατικά φαινόμενα φόρτισης πυκνωτή. Επιλέγοντας δυο cursors για το σήμα V(n001) τους μετακινούμε κατάλληλα
και παίρνουμε τις διαφορές 𝐵 = 1.9979 V και 𝐴 = 1.6906 V. Η διαφορά φάσης βγαίνει 57.8∘ , θετική. Αρκετά κοντά
στην θεωρητική 57.86∘ μόνο που και εδώ χάνουμε την πληροφορία αν προηγείται η τάση του ρεύματος ή το αντίστροφο.
Για υπολογισμό ακριβείας από το LTspice κάνουμε AC ανάλυση για ένα σημείο συχνότητας. Στη φόρμα για την πηγή και
το είδος της ανάλυσης για εκτέλεση, κάνουμε τις επιλογές που φαίνονται στο Σχ. 47. Στο αποτέλεσμα φαίνεται η διαφορά
φάσης 57.8581∘ , ταυτόσημη με την θεωρητική. Η διαφορά στο πρόσημο οφείλεται απλώς στο γεγονός ότι σε οποιαδήποτε
εφαρμογή spice η φορά του ρεύματος είναι πάντα προς το + της πηγής τάσης.
2.12 Συντονισμός
Μελετάμε το κύκλωμα συντονισμού σειράς με στοιχεία 𝑅 = 1 kΩ, 𝐿 = 30 mH,𝐶 = 20 nF και√πλάτος πηγής τάσης
𝑉0 = 4 V σαρώνοντας τις συχνότητες από 1−20 kHz. Στον συντονισμό, στη συχνότητα 𝑓0 = 1/(2𝜋 𝐿𝐶) = 6.4975 kHz,
οι σύνθετες αντιστάσεις πηνίου και πυκνωτή εξουδετερώνει η μια την άλλη και το ρεύμα βρόγχου γίνεται μέγιστο και
ίσο με 𝐼max = 𝑉0 /𝑅 = 4 mA. Εάν κατασκευάσουμε το κύκλωμα στο εργαστήριο, με πηγή μια γεννήτρια συχνοτήτων
και σαρώσουμε τις συχνότητες, παρακολουθώντας την τάση στα άκρα της ωμικής αντίστασης (ανάλογης με το ρεύμα
βρόγχου) θα παρατηρήσουμε απλώς μέγιστο πλάτος στη συχνότητα συντονισμού. Γραφική παράσταση πλάτους ρεύματος
έναντι συχνότητος κατασκευάζουμε εμείς, παίρνοντας μετρήσεις για μια σειρά συχνοτήτων.
Το LTspice έχει τη δυνατότητα σάρωσης συχνοτήτων και παρουσίασης των αποτελεσμάτων με τον εξής τρόπο.
Σχεδιάζουμε το κύκλωμα και ορίζουμε την πηγή τάσης σαν AC φάσορα με μέτρο 4 V και γωνία 0∘ . Στην AC ανάλυση
θέτουμε γραμμική σάρωση (linear) με 191 σημεία από 1 έως 20 kHz. Με probe ρεύματος στην ωμική αντίσταση παρου-
σιάζουμε το ρεύμα βρόγχου με πλάτος και φάση έναντι συχνότητας. Στο μέγιστο του πλάτους και στο μηδέν της φάσης
αντιστοιχεί η συχνότητα συντονισμού. Στα 3 dB κάτω από το μέγιστο και στις ±45∘ φάση έχουμε τα όρια της ωφέλιμης
ζώνης που φαίνονται και στο Σχ. 50.
Το 𝑄 του κυκλώματος φαίνεται ότι είναι
𝑓0 6.5
𝑄= = = 1.226
Δ𝑓 5.3
34
Σχήμα 45: Κύκλωμα RC και οι τάσεις στα άκρα της πηγής και της αντίστασης.
Σχήμα 46: Η αντίστοιχη έλλειψη φάσεων όπου με τους δυο cursors μετράμε τα Α και Β.
35
Σχήμα 47: Επιλογές στη φόρμα της πηγής (αριστερά) και στη φόρμα της ανάλυσης (δεξιά).
Σχήμα 48: Το αποτέλεσμα. Φαίνεται η διαφορά φάσης 57.8581∘ .
i(t) R i(t) R
+v (t)−
R
+ + +
v(t) L vL (t) v(t) iL (t) L iC (t) C
− − −
C
− +
vC (t)
Σχήμα 49: Κύκλωμα συντονισμού σειράς (αριστερά) και παράλληλο (δεξιά) που μπορούν να κατασκευαστούν στο εργα-
στήριο.
σε καλή συμφωνία με τη θεωρητική τιμή

1 𝐿
𝑄= √ = 1.225
𝑅 𝐶
36
Σχήμα 50: Απόκριση συχνότητος (πλάτος ρεύματος βρόγχου) σε dB κλίμακα με AC ανάλυση.
Σχήμα 51: Απόκριση συχνότητος (πλάτος κοινής τάσης) σε dB κλίμακα με AC ανάλυση.
Σε παράλληλο κύκλωμα τώρα, με στοιχεία 𝑅 = 10 kΩ, 𝐿 = 30 𝜇H,𝐶 = 50 nF και πλάτος√ πηγής τάσης 𝑉0 = 4 V
σαρώνουμε τις συχνότητες από 50 − 200 kHz. Έχουμε συντονισμό στη συχνότητα 𝑓0 = 1/(2𝜋 𝐿𝐶) = 129.95 kHz σε
συμφωνία με το μέγιστο στη γραφική της κοινής τάσης. Κάνοντας zoom και με χρήση cursors 3 dB κάτω από το μέγιστο
37
και στις ±45∘ φάση μπορούμε να εντοπίσουμε την ωφέλιμη ζώνη, 𝑓1 = 129.78 kHz, 𝑓2 = 130.11 kHz, Δ𝑓 = 331 Hz και
να εκτιμήσουμε το 𝑄 = 𝑓0 /Δ𝑓 = 392.6. Συγκρίνοντας με το θεωρητικό, 𝑄 = 𝑅√𝐶/𝐿 = 408.25 βλέπουμε ότι είμαστε
αρκετά κοντα με απόκλιση 3.8%. Η διαφορά οφείλεται στο ότι οι cursors δείχνουν τιμές εκεί που έχουν υπολογιστεί
«πειραματικά» σημεία και δεν είναι ακριβώς στις ±45∘ φάση. Πειραματιστείτε και εσείς με άλλες τιμές στοιχείων.
38

ΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ Ι ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΔΡΟΣΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ Ι ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΔΡΟΣΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι

Α. Δροσόπουλος Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι 11-10-2021 1 / 20

Α. Δροσόπουλος Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι 11-10-2021 1 / 20

Α. Δροσόπουλος Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι 11-10-2021 5 / 20

• Ηλεκτροτεχνία, Αναστάσιος Δροσόπουλος (κωδικός Ευδόξου

Α. Δροσόπουλος Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι 11-10-2021 8 / 20

• Τι είναι Ηλεκτρολόγος Μηχανικός;

Α. Δροσόπουλος Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι 11-10-2021 10 / 20

Σχήμα: Εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από λιγνίτη

Α. Δροσόπουλος Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι 11-10-2021 11 / 20

Σχήμα: Εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από άτομο

Α. Δροσόπουλος Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι 11-10-2021 12 / 20

Σχήμα: Εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από υδατοπτώσεις

Α. Δροσόπουλος Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι 11-10-2021 13 / 20

Σχήμα: Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από άνεμο

Α. Δροσόπουλος Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι 11-10-2021 14 / 20

Σχήμα: Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ήλιο

Α. Δροσόπουλος Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι 11-10-2021 15 / 20

Σχήμα: Σύστημα μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας

Α. Δροσόπουλος Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι 11-10-2021 16 / 20

Σχήμα: Σύστημα διανομής ηλεκτρικής ενέργειας

Α. Δροσόπουλος Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι 11-10-2021 17 / 20

Σχήμα: Σύστημα διανομής ηλεκτρικής ενέργειας

Α. Δροσόπουλος Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι 11-10-2021 18 / 20

• Φανταστείτε servers, υπολογιστές, μικρουπολογιστές, smartphone

Α. Δροσόπουλος Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι 11-10-2021 19 / 20

Α. Δροσόπουλος Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι 11-10-2021 20 / 20

Α. Δροσόπουλος Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι 18-10-2021 1 / 56

Α. Δροσόπουλος Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι 18-10-2021 3 / 56

Βάση Ηλεκτρικών Κυκλωμάτων

• Ηλεκτρικά κυκλώματα είναι η δομή που χρησιμοποιούμε για να

Όλα τα παραπάνω είναι οντότητες που τις αποδεχόμαστε για να

Α. Δροσόπουλος Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι 18-10-2021 4 / 56

• Ατομικό μοντέλο ύλης.

Α. Δροσόπουλος Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι 18-10-2021 5 / 56

• Όλα τα ηλεκτρικά φαινόμενα αναπτύσσονται από τις δυνάμεις που

Α. Δροσόπουλος Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι 18-10-2021 6 / 56

Α. Δροσόπουλος Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι 18-10-2021 7 / 56

• Μοντέλο - τι είναι για μας τους μηχανικούς;

Α. Δροσόπουλος Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι 18-10-2021 8 / 56

Ηλεκτρική τάση μεταξύ δύο σημείων 1 και 2 ηλεκτροστατικού πεδίου

Το φυσικό νόημα που εκφράζει αυτός ο νόμος είναι η «τάση» που

Μονάδα της ηλεκτρικής τάσης είναι το Volt (V).

Α. Δροσόπουλος Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι 18-10-2021 9 / 56

• Υπάρχουν ηλεκτρικά φορτία.

Α. Δροσόπουλος Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι 18-10-2021 10 / 56

Ένταση ηλεκτρικού ρεύματος σε κάποιον αγωγό είναι η ποσότητα του

Μονάδα του ηλεκτρικού ρεύματος είναι το Ampere (A).

0.5 0.5 0.5

−0.5 −0.5 −0.5

−1.5 −1.5 −1.5

(c) (d) (e)

Σχήμα: Παραδείγματα κυματομορφών ρεύματος στο χρόνο.

Α. Δροσόπουλος Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι 18-10-2021 12 / 56

• Προϋποθέσεις για την δημιουργία ηλεκτρικού ρεύματος είναι:

Α. Δροσόπουλος Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι 18-10-2021 13 / 56

Σχήμα: Απλό μοντέλο κυκλώματος.

Α. Δροσόπουλος Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι 18-10-2021 14 / 56

Μονάδα ισχύος Watt (W)

Μονάδα ενέργειας Joule (J) ή κιλοβατώρα (kWh)

1 kWh = 1 kW ⋅ 1 hour = 103 W ⋅ 3600 sec = 3.6 × 106 J

Α. Δροσόπουλος Ηλεκτρικά Κυκλώματα Ι 18-10-2021 15 / 56

• Εάν περνάει ρεύμα μέσα από τους ακροδέκτες ενός στοιχείου, η

• Μονάδα ωμικής αντίστασης το ohm και συμβολίζεται με Ω