Αρχές Επιστήμης Περιβάλλοντος Αριστοτελης Μαρτινης Ιονιο Πανεπιστημιο 2019

Αρχές Επιστήμης Περιβάλλοντος
Αριστοτελης Μαρτινης
Ιονιο Πανεπιστημιο 2019
Τι είναι η Επιστήμη Περιβάλλοντος;
• Η μελέτη του πώς εμείς και άλλα είδη αλληλεπιδρούμε μεταξύ μας και με το
γύρω περιβάλλον.
• Χρησιμοποιεί αρχές χημείας, βιολογίας, γεωλογίας, φυσικής, μετεωρολογίας

κ.α. προκειμένου να γίνει κατανοητό :
•το πως λειτουργεί το περιβάλλον
• το πώς μπορεί να επηρεαστεί από τις ανθρώπινες δραστηριότητες
• το πώς αυτό μπορεί να επηρεάσει εμάς
• Αποτελεί τελικά μία μελέτη συνδέσεων και αλληλεπιδράσεων!

• Η επιστήμη περιβάλλοντος είναι μία πολυδιάστατη
επιστήμη που απαιτεί γερές βάσεις σε άλλες επιστήμες. Σε
περιβαλλοντικές μελέτες υπεισέρχονται και οι κοινωνικές
επιστήμες (οικονομικές, πολιτικές, ιστορία κ.λπ.)
• Η επιστήμη περιβάλλοντος είναι συναρπαστική! Σημαντικό

τμήμα αυτής είναι επιστήμη αιχμής: αντιφατική, μη
δοκιμασμένη, και συχνά όχι ευρέος αποδεκτή. Επίσης
αποτελεί το κέντρο σημαντικής πολιτικής αντιπαράθεσης,
τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο.
• Υπάρχουν προβλήματα με την εγκυρότητα των δεδομένων που

χρησιμοποιούνται και την πολυπλοκότητα των συστημάτων που μελετώνται.
•Αν όχι σχεδόν αδύνατο, είναι πολύ δύσκολο να μετρηθούν δεδομένα με

ακρίβεια ή να γίνουν πλήρως κατανοητές οι πολυπλοκότητες των παγκοσμίων
συστημάτων από τα οποία προέρχονται τα δεδομένα.
•Αυτό συχνά οδηγεί σε αρκετά αποκλίνοντα συμπεράσματα, ακόμη και από

διάσημους ερευνητές.
• Εντούτοις, πολλές σημαντικές και εξαιρετικά αμφιλεγόμενες εθνικές και διεθνείς

αποφάσεις (νόμοι περί μολύνσεως περιβάλλοντος, διεθνείς εκπομπές CO2),
βασίζονται σε τέτοια, μη σίγουρα δεδομένα.
•Καλύτερα όμως δεν είναι να βασίζονται σε μη σίγουρη επιστήμη, από καμία

απολύτως;
Πώς υλοποιείται η Επιστήμη Περιβάλλοντος;
• Όπως σε κάθε επιστήμη, τα δεδομένα προκύπτουν από την παρατήρηση και

τον πειραματισμό.
•Συχνά χρησιμοποιούνται ελεγχόμενα πειράματα, στα οποία τροποποιείται μία

(ή περισσότερες) μεταβλητές και μετράται η επίδραση.
•Η σύγκριση γίνεται με μία ομάδα ελέγχου στην οποία η μεταβλητή δεν αλλάζει.
Πώς υλοποιείται η Επιστήμη Περιβάλλοντος;
• Παράδειγμα: Φυτά με μεταβλητές συνθήκες ποτίσματος
• Εντούτοις σε ένα αληθινό σύστημα μπορεί να επιδρούν πολλές μεταβλητές και

η τροποποίηση μόνο μίας μπορεί να μην είναι ρεαλιστική ή προγνωστική
• Η επιστήμη δεν είναι στατική. Εξελίσσεται και αλλάζει συνεχώς με νέες

υποθέσεις και θεωρίες να τίθενται σε έλεγχο και επανέλεγχο.
Περίγραμμα μαθήματος
Περιβαλλοντικά προβλήματα και τα αίτιά τους
Ι. Εκθετική πληθυσμιακή αύξηση: το ριζικό αίτιο για τα περιβαλλοντικά μας

προβλήματα!
Εκθετική αύξηση: η τιμή ενός πράγματος αυξάνει κάθε φορά με συγκεκριμένο
ποσοστό του συνόλου (π.χ. 5% κάθε χρόνο). Ξεκινά αργά και τελικά αυξάνει
ταχύτατα! Αυτό συμβαίνει και με τον παγκόσμιο πληθυσμό του ανθρώπου
Χρειάστηκαν περίπου 2 εκ. έτη για να φτάσει το 1 δις, άλλα 123 χρόνια για τα 2
δις (αρχές 20ου αι.), 33 ακόμη έτη για τα 3 δις, 14 ακόμα για τα 4 δις, 13 ακόμα
για τα 5 δις και 12 ακόμη για τα 6 δις το 1999. Εκτιμώνται ~ 7 δις το 2013, 8 δις
το 2028 και 9 δις το 2050.
Ουσιαστικά, όλα τα περιβαλλοντικά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε
αυξάνονται εκθετικά, όπως η ανάγκη για πόρους, απώλεια φυσικών
ενδιαιτημάτων, ρυθμοί εξαφάνισης ειδών, αύξηση φτώχειας, επίπεδα μόλυνσης.
Χρόνος διπλασιασμού (DT) οποιασδήποτε τιμής
υπολογίζεται με τον κανόνα του 70: DT=70/ %ρυθμού
αύξησης. Εάν ο ρυθμός αύξησης είναι 10% ανά έτος, τότε ο
χρόνος διπλασιασμού είναι 7 έτη.
Ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξάνεται με ρυθμό 1,2% ανά

έτος περίπου. Αυτό σημαίνει ότι θα διπλασιαστεί σε
λιγότερο από 60 έτη. Η μέση ωριαία αύξηση είναι 9.000
άτομα.
II: Άνιση κατανομή οικονομικού πλούτου και πληθυσμού

Ανεπτυγμένες χώρες: Υψηλά βιομηχανοποιημένες με κατά κεφαλή ΑΕΠ στα
$25.000. Περιλαμβάνονται ΗΠΑ, Καναδάς, Ιαπωνία, Ευρώπη, Αυστραλία.
Είναι υπεύθυνες για το 20% του παγκόσμιου πληθυσμού, αλλά έχουν το 85%
του παγκόσμιου πλούτου, χρησιμοποιούν το 88% των παγκόσμιων πόρων
(λιγνίτης, πετρέλαιο, νερό κ.λπ.) και παράγουν το 75% της παγκόσμιας
μόλυνσης και σκουπιδιών.
Ο πληθυσμός τους αυξάνεται με ρυθμό 0.3 %/έτος (χρόνος διπλασιασμού: 700

έτη
II: Άνιση κατανομή οικονομικού πλούτου και πληθυσμού
Αναπτυσσόμενες χώρες: Λίγο έως μετρίως βιομηχανοποιημένες με κατά

κεφαλή ΑΕΠ έως και στα $350. Είναι υπεύθυνες για το 80% του παγκόσμιου
πληθυσμού, αλλά έχουν μόλις το 15% του παγκόσμιου πλούτου, χρησιμοποιούν
το 15% των παγκόσμιων πόρων και παράγουν το 25% της παγκόσμιας
μόλυνσης και σκορπιδιών.
Ο πληθυσμός τους αυξάνεται με ρυθμό 2.6%/έτος (χρόνος διπλασιασμού: 41

έτη .
Τελικά, οι χώρες με τη μικρότερη δυνατότητα να υποστηρίξουν αύξηση

πληθυσμού είναι εκείνες όπου αυτός αυξάνεται περισσότερο. Συνέπειες;
IIΙ: Αειφορία & Πόροι

Γενική αλήθεια: Η ύπαρξή μας εξαρτάται από την ενέργεια και τα υλικά που
προέρχονται από τον ήλιο και τη γη.
Ενέργεια από τον Ήλιο: ηλιακό κεφάλαιο, ύλη από τη γη (αέρας, νερό, έδαφος
κ.λπ.) φυσικό κεφάλαιο:
Μία αειφόρος κοινωνία επιβιώνει από τα κεφάλαιά της, χωρίς να τα εξαντλεί.
Όταν τελειώσει το κεφάλαιο, η επιβίωσή μας είναι σε κίνδυνο.
Εντούτοις καθώς αυξάνεται ο πληθυσμός και το επίπεδο διαβίωσης,
χρησιμοποιούμε το κεφάλαιο της γης με ολοένα και αυξανόμενο ρυθμό.
• Μπορούμε να υποστηρίξουμε τον σημερινό πληθυσμό;
•Τον διπλάσιο από τον σημερινό;
•Μπορούμε να αυξήσουμε το επίπεδο διαβίωσης όλων;
•Μπορούμε να υποστηρίξουμε μεγαλύτερους πληθυσμούς και υψηλότερα

επίπεδα διαβίωσης;
•Ποια είναι τελικά η φέρουσα ικανότητα της γης σε ανθρώπινο πληθυσμό;
• Ένας από τους καθοριστικούς παράγοντες για να απαντηθούν τα

ερωτήματα αυτά είναι το πόσοι είναι οι διαθέσιμοι φυσικοί πόροι για την
υποστήριξη της ζωής και των κοινωνιών μας.
• Πόρος: Οτιδήποτε από το φυσικό περιβάλλον χρησιμοποιούμε για να

αντιμετωπίσουμε τις ανάγκες και τις επιθυμίες μας. Αυτό μπορεί να αλλάζει με
την εποχή (έλαιο από κητώδη έναντι ορυκτελαίων). Τρεις γενικοί τύποι:
• Ανανεώσιμος Πόρος: ανανεώνεται συνεχώς (ηλιακή, αιολική ενέργεια) Η

παροχή είναι ατελείωτη.
• Ενδεχομένως Ανανεώσιμος Πόρος: Ανανεώνονται εντός της κλίμακας ζωής

του ανθρώπου (μέσα σε μερικές δεκαετίες).
•Περιλαμβάνει δένδρα, καλλιέργειες, επιφανειακά ύδατα, και βιοποικιλότητα.
•Θα πρέπει να γνωρίζουμε την αειφορική απόδοση (χρόνος αναπλήρωσης) και

να χρησιμοποιούμε τον σχετικό πόρο αναλόγως.
Μη Ανανεώσιμος Πόρος:
Αναπληρώνονται σε γεωλογική χρονική κλίμακα (100-1000 εκ. έτη).
Δηλαδή, για τους σκοπούς μας, υπάρχει πεπερασμένη ποσότητα του πόρου και
όταν τελειώσει, χάθηκε.
Δεν μπορούμε να περιμένουμε για να ανανεωθεί. Περιλαμβάνει ορυκτέλαια,

μεταλλεύματα, υπόγεια ύδατα κ.λπ.
•Οι μη ανανεώσιμοι πόροι τυπικά έχουν κωδωνοειδή καμπύλη παραγωγής

μέσα στην ιστορία. Οικονομικά θεωρείται ότι ένας πόρος έχει εξαντληθεί, όταν
θα έχουμε καταναλώσει το 80% αυτού (δηλ. το υπόλοιπο 20% είναι πολύ ακριβό
για να αξιοποιηθεί).
•Μπορούμε να μεγαλώσουμε την καμπύλη παραγωγής με το εξής τετράπτυχο

συμπεριφοράς:
1) Άρνηση (μη χρησιμοποιείς)
2) Μείωση (χρησιμοποίησε λιγότερο)
3) Επαναλαμβανόμενη χρήση (χρησιμοποίησε το ίδιο πράγμα επανειλημμένως)
4) Ανακύκλωση (Παρασκευή νέων προϊόντων από υλικά)
•Τα τελευταία δύο δεν ισχύουν για τους ενεργειακούς πόρους (αν καούν,
χάνονται)
Αποθέματα:
Εκείνο το ποσοστό του συνολικού μη ανανεώσιμου πόρου για τον οποίο μπορεί
να γίνεται οικονομική εκμετάλλευση.
Μπορεί να αυξομειώνεται ανάλογα με τις συνθήκες της αγοράς.
Καθώς τα αποθέματα μειώνονται, οι τιμές ανεβαίνουν

IV: Μόλυνση
Μόλυνση: οτιδήποτε επηρεάζει αρνητικά αέρα, νερό, έδαφος ή την τροφή.

Ζημιώνει την υγεία, την επιβίωση ή τις δραστηριότητες των ανθρώπων ή άλλων
ζωντανών οργανισμών.
Η μόλυνση ενός ατόμου μπορεί να είναι πόρος ενός άλλου.
Μπορεί να είναι υγρής, στέρεας, αέριας ή ενεργειακής μορφής (θερμότητα,

ακτινοβολία).
Συνήθως προκύπτει φυσικά ή είναι ανθρωπογενούς προέλευσης. Μπορεί να

προκύπτει από συγκεκριμένο σημείο (καπνός φωτιάς) ή να είναι από
διευρυμένη, μη σημειακή πηγή (λιπάσματα).
Ευκολότερο και φθηνότερο να ελεγχθεί η σημειακή πηγή.

• Η επίδραση της μόλυνσης εξαρτάται από τρεις παράγοντες:
• Τοξικότητα ή χημική αντιδραστικότητα. Πόσο επιζήμιο είναι το υλικό;
• Συγκέντρωση (ppm, ppb, κ.λπ.). Μία πολύ μικρή ποσότητα μίας εξαιρετικά
. τοξικής ουσίας μπορεί να είναι μεγαλύτερη έννοια από μία μεγάλη ποσότητα
μιας σχετικά καλοήθους ουσίας
• Επιμονή (διασπώμενη ή μη διασπώμενη). Η ουσία που μας ενδιαφέρει

αποδομείται σε μία αβλαβή ουσία ή μένει για πάντα αμετάβλητη.

•Το πώς θα αντιμετωπίσουμε κάτι που μολύνει εξαρτάται από το συνδυασμό των
παραπάνω παραμέτρων. Δύο βασικές πιθανότητες:
• Πρόληψη μόλυνσης (έλεγχος εισόδου): δεν επιτρέπουμε ποτέ να φτάσει στο

περιβάλλον (προληπτική δράση). Παράδειγμα: οι 4 πτυχές που αναφέραμε
(ανακύκλωση). ‘Θεραπεύουμε το πρόβλημα’.
• Καθαρισμός μόλυνσης (έλεγχος εξόδου): Διώχνουμε τη μόλυνση αφού αυτή

θα έχει εισέλθει στο περιβάλλον (αντιδραστική δράση). Δυσκολότερη και
ακριβότερη από τη μόλυνση.
• Εντούτοις, για παράδειγμα στις ΗΠΑ, σήμερα το 99% του προϋπολογισμού για
το περιβάλλον ξοδεύεται για καθαρισμό μόλυνσης!
V: Εκτιμώντας το περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Μοντέλο ΡΑΤ

Απλό μοντέλο για την εκτίμηση της επίδρασης (αποτύπωμα) ενός πληθυσμού
στο περιβάλλον, όταν είναι γνωστοί 3 παράγοντες:
1) Πληθυσμός (P) – αριθμός ατόμων.
2) Ευπορία (A) – βιοτικό επίπεδο ή κατά κεφαλή χρήση πόρων.
3) Τεχνολογία (T) - μέγεθος μόλυνσης που παράγεται ανά μονάδα πόρου
που χρησιμοποιείται
P x A x T = Συνολικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα.
Ανεπτυγμένες χώρες: Χαμηλό Ρ, Υψηλά Α και Τ: Μόλυνση που καθοδηγείται

από την κατανάλωση.
Υπανάπτυκτες χώρες: Υψηλό Ρ, χαμηλά Α και Τ. Μόλυνση που καθοδηγείται

από τον πληθυσμό.
V : Αλλαγές στο περιβαλλοντικό αποτύπωμα του ανθρώπου

Όπως είναι φυσικό, μέσα από την ιστορική πορεία του ανθρώπου μεταβάλλεται
και η επίδραση του ανθρώπινου πολιτισμού στο περιβάλλον
Μέχρι και 12.000 έτη πριν, ο άνθρωπος ήταν κυνηγός-τροφοσυλλέκτης:
νομαδικός τρόπος διαβίωσης, τροφή από τις διαθέσιμες στο περιβάλλον πηγές,
ολιγομελείς ομάδες, συνεχώς μετακινούμενες για αναζήτηση τροφής. Μέγιστο
όριο ηλικίας: 30-40 έτη, Λόγω μεγάλης θνησιμότητας, ο πληθυσμός αύξανε
αργά.
Το αποτύπωμα στο περιβάλλον ήταν ελάχιστο και τοπικό.
Οι περισσότερες επιδράσεις ήταν βραχυπρόθεσμες (μετακινούνταν συνέχεια)

και αναστρέψιμες μέσα από φυσικές διαδικασίες (λόγω του μικρού μεγέθους του
πληθυσμού).
Από τα 12.000 έτη,
έχουμε την έναρξη της Γεωργικής Επανάστασης.
Άνθρωποι στην Ασία, την Αφρική και την Αμερική αρχίζουν να συγκεντρώνονται
σε μόνιμες κοινωνίες, να καλλιεργούν αυτοφυή φυτά (π.χ. καλαμπόκι, σιτάρι
κ.λπ.) και να εξημερώνει άγρια ζώα (βοοειδή, πουλερικά κ.λπ.).
Επιπτώσεις: Αύξηση της καλλιεργούμενης έκτασης, τύπου των φυτών που

αναπτύσσονται, αποδόσεων, και ως εκ τούτου, ρυθμού γεννήσεων,
προσδόκιμου ηλικίας και του περιβαλλοντικού αποτυπώματος του ανθρώπου.
Ο άνθρωπος αρχίζει να συγκεντώνει υλικά αγαθά (δεν χρειάζεται να τα

μεταφέρει μαζί του) και παράγει πιο πολλά από ότι καταναλώνει. Έναρξη
εμπορίου, κατασκευής πόλεων, φιλονικιών μεταξύ πόλεων-κρατών και
πολιτισμών.
Το περιβάλλον (άγρια φυτά και ζώα) αρχίζει να αντιμετωπίζεται ως όχληση και

όχι ως αναγκαιότητα.
Περισσότεροι άνθρωποι χρειάζονταν περισσότερη τροφή και ξυλεία (καύσιμο

και καταφύγιο),
οπότε μεγάλες δασικές περιοχές αποψιλώνονται, καταστρέφοντας βιοτόπους και

αυξάνοντας τους ρυθμούς εξαφάνισης ειδών.
Το χώμα χανόταν και γόνιμες περιοχές γίνονταν άγονες και ερημοποιημένες.
Αυξάνονταν οι ανάγκες για άλλους πόρους (μεταλλεύματα και ορυκτά) και η

ποσότητα των απορριμμάτων (αγροτικά και ανθρωπογενή), μολύνοντας το νερό.

Η Βιομηχανική Επανάσταση άρχισε στην Ευρώπη στα μέσα του 18ου αι. και
στις ΗΠΑ στις αρχές του 18ου αι.
Οδήγησε σε τεράστια αύξηση της κατά κεφαλή κατανάλωσης ενέργειας.
Η παραγωγή αγαθών αυξήθηκε γρήγορα.
Αρχικά τροφοδοτήθηκε από ξυλεία και ρέων νερό (δυνητικά ανανεώσιμοι πόροι)
και κατόπιν από κάρβουνο και μεταγενέστερα από πετρέλαιο και φυσικό αέριο.
Υπενθυμίζεται ότι αυτοί οι τρεις είναι μη ανανεώσιμοι πόροι.

Η παραγωγή αγαθών αλλάζει από τοπική, μικρής κλίμακας (π.χ. σπιτική) σε

κεντρικά, μεγάλα εργοστάσια, εντοπιζόμενα σε ταχύτατα αναπτυσσόμενες
πόλεις.
Οι πληθυσμοί αλλάζουν από αγροτικοί σε αστικοί.
Τα αγροτικά μηχανήματα, τα λιπάσματα, η γενετική μηχανική, αυξάνουν τις

αποδόσεις των καλλιεργειών.
Λιγότερες εκτάσεις παράγουν περισσότερο προϊόν.
Τεχνικές μαζικής παραγωγής οδήγησαν σε φθηνή διαθεσιμότητα αγαθών

μαζικής κατανάλωσης, απαιτώντας όμως, τεράστιες ποσότητες φυσικών πόρων
και παράγοντας εξίσου τεράστιες ποσότητες απορριμμάτων και μόλυνσης.
Εντούτοις, οι άνθρωποι τώρα απολαμβάνουν μακροβιότερη ζωή και μικρότερη

βρεφική θνησιμότητα, υγιέστερη ζωή λόγω διαθεσιμότητας περισσότερης
τροφής, καλύτερων συνθηκών καθαριότητας, υγιεινής, και ιατρικής περίθαλψης.
Οι σύγχρονες, προηγμένες τεχνολογικά κοινωνίες παρέχουν τα υψηλότερα

επίπεδα διαβίωσης, αλλά επίσης προκαλούν τη μεγαλύτερη ζημιά στο φυσικό
περιβάλλον.
VΙ : Τελικά λοιπόν ποια είναι η σημερινή μας κατάσταση;

Είμαστε στη μέση μιας επανάστασης της πληροφορίας;
Θα οδηγήσει σε περισσότερη η λιγότερη υποβάθμιση του περιβάλλοντος;
Όσον αφορά στην χρήση περισσότερων ή λιγότερων πόρων/άτομο τι θα γίνει;
Όσον αφορά στην παραγωγή περισσότερης ή λιγότερης μόλυνσης/άτομο τι θα

γίνει;
Δεν ξέρουμε πραγματικά τις απαντήσεις σε αυτές τις ερωτήσεις.
Μέσα από μία απλουστευμένη προσέγγιση, διαφαίνονται δύο πολύ διαφορετικές

απόψεις για τις σημερινές περιβαλλοντικές συνθήκες.
Η μία πιστεύει ότι ο άνθρωπος μπορεί να ξεπεράσει τα

πάντα,
η άλλη ότι ο άνθρωπος θα καταστρέψει τα πάντα.
Η αλήθεια;
μπορεί να βρίσκεται κάπου στη μέση.

Το τι πιστεύετε έχει να κάνει και με την κοσμοθεωρία σας
και με τη θέση στην οποία τοποθετείτε τον άνθρωπο μέσα σε αυτήν.
Ενδεχομένως έχει να κάνει και με το αν εκ φύσεως είστε αισιόδοξοι ή

απαισιόδοξοι!
Αρχές επιστήμης
περιβάλλοντος
Μια επανάληψη
 Περιβαλλοντική επιστήμη ορίζεται ως η
αλληλεπίδραση του ανθρώπου με το
περιβάλλον.
 Το περιβάλλον περιλαμβάνει όλες τις

συνθήκες που περιβάλλουν ζώντες
οργανισμούς :
◦ Κλίμα
◦ Ποιότητα αέρα και νερού
◦ Εδάφη και διαμόρφωση τοπίου
◦ Παρουσία άλλων ζωντανών οργανισμών
 Η Περιβαλλοντική επιστήμη και τα

ζητήματα που μελετά είναι σύνθετα και
πολυδιάστατα.
◦ Περιλαμβάνει έννοιες και ιδέες από πολλά πεδία
της μελέτης.
3
Βασική ιστορία του ανθρώπου και
του περιβάλλοντος
 Κυνηγοί - Συλλέκτες (10,000 B.C.)
 Αγροτική επανάσταση (6000-7000 B.C.)
 Βιομηχανική επανάσταση (1800s)

◦ Στροφή στην πηγή της ενέργειας από τα ορυκτά
καύσιμα
◦ Επιπτώσεις στο περιβάλλον:
 Πιο αποδοτική καλλιέργεια

 Ταχύτερη αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού
 Αυξημένη καύση των ορυκτών καυσίμων.
 Εισαγωγή συνθετικών πλαστικών, λιπάσματα,
παρασιτοκτόνα.
 Μεγαλύτερες ποσότητες της ρύπανσης.
Διαστημόπλοιο ΓΗ
• Η Γη είναι ένα κλειστό σύστημα.
• Το μόνο πράγμα που εισέρχεται ή εξέρχεται από τη Γη σε

μεγάλες ποσότητες είναι η θερμότητα.
• Οι πόροι είναι περιορισμένοι, αλλά ο πληθυσμός συνεχίζει να

αυξάνεται.
• Τα απόβλητα δεν πηγαίνουν μακριά.
5
Μείζονα περιβαλλοντικά προβλήματα
 Η εξάντληση των πόρων
◦ Οι πόροι μπορούν να είναι ανανεώσιμοι (νερό)
ή μη ανανεώσιμοι (πετρέλαιο).
◦ Η παροχή μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας,

όπως τα ορυκτά καύσιμα και ορυκτά τελικά θα
τελειώσουν.
◦ Η παροχή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας

δεν χρησιμοποιείται τόσο γρήγορα έτσι ώστε να
αναπληρώνονται οι μη ανανεώσιμες πηγές.

 Ρύπανση
◦ Η ανεπιθύμητη αλλαγή στον
αέρα, το νερό, ή το έδαφος
που επηρεάζει την υγεία των
έμβιων όντων.
◦ Η Βιοδιασπώμενη ρύπανση θα
καταρρεύσει με φυσικό τρόπο
στην πάροδο του χρόνου.
◦ Μη αποικοδομήσιμη ρύπανση
δεν διασπάται.
7
 Απώλεια της Βιοποικιλότητας
◦ Η βιοποικιλότητα είναι ο αριθμός των
διαφορετικών ειδών που υπάρχουν σε ένα
οικοσύστημα.
◦ Εξαφάνιση, ή η πλήρης απώλεια του είδους,

είναι ένα φυσικό γεγονός που μπορεί να
επιταχυνθεί με ανθρώπινες ενέργειες.
Η τίγρη της Τασμανίας είναι το μόνο γνωστό θηλαστικό
που έχει εξαφανιστεί τα τελευταία 200 χρόνια στο νησί
της Τασμανίας.
Κατά την ίδια χρονική περίοδο, στην κοντινή

Αυστραλία, 23 πουλιά, 4 αμφιβίων και 27 είδη
θηλαστικών έχουν εξαφανιστεί.
Περιβαλλοντική Ηθική
 Περιβαλλοντική ηθική είναι η
επιστήμη που μελετά την ηθική σχέση
του ανθρώπου με το περιβάλλον.
◦ Ποια είναι η αξία του περιβάλλοντος;
◦ Τι ηθική ευθύνη έχουμε;
◦ Σε ποιες ανάγκες θα πρέπει να δοθεί απόλυτη
προτεραιότητα στη λήψη των αποφάσεων μας;
 Διαφορετικοί τύποι της ηθικής έχουν

προκύψει στον ανθρώπινο πολιτισμό
στη σύγχρονη ιστορία.
9
Τύποι Περιβαλλοντικής Ηθικής
 Υπάρχουν πέντε κύρια ιστορικά

στάδια της περιβαλλοντικής ηθικής.
◦ Ανθρωποκεντρική
◦ Ρεαλιστική Διατήρηση πόρων
◦ Ηθική και Αισθητική Διατήρηση της Φύσης
◦ Σύγχρονη οικολογία
◦ Παγκόσμια Περιβαλλοντική Ιθαγένεια
10
Ανθρωποκεντρική
 Anthropocentrism literally means “human-

centered”.
◦ Αυτό το σύνολο της ηθικής προστατεύει και
προωθεί τα ανθρώπινα συμφέροντα ή την
ευημερία σε βάρος όλων των άλλων
παραγόντων.
◦ Συχνά δίνει έμφαση σε βραχυπρόθεσμα οφέλη,

αγνοώντας τις μακροπρόθεσμες συνέπειες.
11
Ρεαλιστική Διατήρηση πόρων
 Υποστηρίχθηκε αρχικά από τον
Πρόεδρο Θεόδωρο Ρούσβελτ.
 Οι περιβαλλοντολόγοι - οικολόγοι
πιστεύουν ότι το περιβάλλον θα
πρέπει να χρησιμοποιείται με
προγραμματισμένο τρόπο προς
όφελος όλων.
 Η σωστή πολιτική θα
δημιουργήσει το μεγαλύτερο καλό
για τον μεγαλύτερο αριθμό, για το
μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
12
Ηθική και Αισθητική Διατήρηση της Φύσης
 Διατηρητές (Preservationists)
 πιστεύουν ότι η φύση αξίζει να υπάρχουν

για τους δικούς του λόγους ανεξάρτητα από
το βαθμό της χρησιμότητας για τον
άνθρωπο.
13
Σύγχρονοι Περιβαντολλόγοι
 Η Rachel Carson έγραψε ένα
βιβλίο με τίτλο «Σιωπηλή
Άνοιξη» σχετικά με τις
επιπτώσεις των φυτοφαρμάκων
στα πτηνά.
◦ Ευαισθητοποίησε το κοινό για τις

απειλές της ρύπανσης και τις
τοξικές χημικές ουσίες για τον
άνθρωπο, καθώς και άλλα είδη.
14
Παγκόσμιος Περιβαλλοντισμός
 Η αύξηση των ταξιδιών και η επικοινωνία
επιτρέπει στους ανθρώπους να γνωρίζουν
για τις καθημερινές εκδηλώσεις σε μέρη
άγνωστα σε προηγούμενες γενιές.
 Τα ζητήματα και τα προβλήματα

διερευνώνται πια σε παγκόσμια κλίμακα,
αντί μιας τοπικής.
15
Η τραγωδία των κοινών
 Ένας οικολόγος Garrett Hardin έγραψε

ένα δοκίμιο που περιγράφει την πηγή των
περιβαλλοντικών προβλημάτων ως μια
σύγκρουση:
◦ Βραχυπρόθεσμα συμφέροντα των ιδιωτών
 έναντι ...
◦ Τα μακροχρόνια συμφέροντα του πολιτισμού
και η ίδια η Γη
16
Η τραγωδία των κοινών

 Κάθε χωρικός έχει ένα μικρό
κοπάδι των προβάτων.
◦ Το μόνο μέρος για τα πρόβατα να

βοσκήσουν είναι στο κέντρο του
χωριού.
 Μια κοινή περιοχή που ανήκει σε

ένα ολόκληρο χωριό.
 Πιθανό αποτέλεσμα:
◦ Χωρικοί θα έχουν τόσα πρόβατα όσο
το δυνατόν, επιτρέπεται να βόσκουν
στην κοινή περιοχή.
17
◦ Τι θα συμβεί αν η κοινή αντ 'αυτού χωρίζεται σε
ενότητες που ανήκουν σε κάθε χωρικό;
◦ Επειδή η γη ανήκει σε κάποιον, τα άτομα είναι
πολύ πιο πιθανό να σχεδιάσουν και να τη
χρησιμοποιήσουν σε πιο μακροπρόθεσμη βάση.
“Στην ιστορία του κόσμου, κανείς δεν έχει πλύνει ένα ενοικιαζόμενο αμάξι»
18
Οικονομία και Περιβάλλον

 Προσφορά και Ζήτηση -
Όσο μεγαλύτερη είναι η
ζήτηση για περιορισμένο
πόρο, τόσο υψηλότερη
είναι η τιμή.
19
 Ανάλυση Κόστους/Ωφέλειας– Είναι το
κόστος να κάνεις κάτι αντάξιο της τιμής;
Waukegan
λιμάνι
Ετήσια δειγματοληψία
ψαριών 20
Εκβάθυνση

 Ανάλυση ρίσκου– Η πιθανότητα κάτι να
προκαλέσει τραυματισμό ή θάνατο
◦ Π.χ.: Πυρηνική ενέργεια
21
Bhopal and Dow Chemical
 Τον Δεκέμβριο του 1984, ένα εργοστάσιο
φυτοφαρμάκων που βρίσκεται κοντά στην πόλη
Μποπάλ στην Ινδία διέρρευσε μεγάλη ποσότητα
τοξικών χημικών ουσιών στον αέρα.
◦ Οι χημικές ουσίες που οδήγησε σε άμεσο θάνατο
περίπου 3.000 ανθρώπους, ενώ 8.000 πεθαίνουν
αργότερα από μακροχρονιες ασθένειες.
◦ Συνολικά 558.125 τραυματισμοί αναφέρθηκαν στην
ινδική κυβέρνηση.
 Δεν επιτεύχθηκε δικαστικός συμβιβασμός με την

Union Carbide, που τώρα ανήκει στην Dow
Chemical.
22
Ηθική και οικονομικά

 Για να αντισταθμίσει σωστά και να θεραπεύσει
όλα τα άτομα που επηρεάστηκαν από αυτή
την καταστροφή, η Dow Chemical θα πρέπει
να πληρώσει πολλά δισεκατομμύρια δολάρια
σε οικισμούς.
 Η Dow Chemical έχει ένα ετήσιο εισόδημα

πάνω από 2 δισεκατομμύρια δολάρια, με
συνολικά περιουσιακά στοιχεία αξίας περίπου
70 δισεκατομμύρια δολάρια
23
Ο δημογραφικός διαχωρισμός:
Αναπτυγμένα vs Αναπτυσσόμενα κράτη
24

 Τα περιβαλλοντικά ζητήματα που
αντιμετωπίζουν οι διάφορες χώρες ποικίλλει
ανάλογα με την οικονομική τους
κατάσταση.
◦ ΑΝΑΠΤΥΓΜΕΝΕΣ - υψηλότερα εισοδήματα,
μεγαλύτερη διάρκεια ζωής, χαμηλότερο ρυθμό
ανάπτυξης.
25
 Αναπτυσσόμενα - έχουν
χαμηλότερα εισοδήματα,
μικρότερη διάρκεια ζωής, η
ταχεία αύξηση του
πληθυσμού.
◦ πχ: Ινδία, το Αφγανιστάν, οι
περισσότερες χώρες από την
Υποσαχάρια Αφρική
26
Πληθυσμός και κατανάλωση

 Οι αναπτυσσόμενες χώρες τείνουν να
έχουν σοβαρό υπερπληθυσμό. Αυτό οδηγεί
σε:
◦ Αποψίλωση των δασών
◦ Γυμνό έδαφος
◦ Αυτόχθονα ζώα που οδηγούνται σε εξαφάνιση
◦ Υποσιτισμός, πείνα, και νοσήματα
 Περίπου το 80% του παγκόσμιου

πληθυσμού ανήκει σε αυτή την κατηγορία
◦ Χρησιμοποιεί μόνο το 25% των πόρων του πλανήτη
27
Source: Holt Environmental Science, Arms, 2007
28
Οικολογικό αποτύπωμα
 Το οικολογικό αποτύπωμα είναι

η μέτρηση της χρήσης των
πόρων ενός ατόμου.
◦ Περιλαμβάνει το ποσό του χώρου
που απαιτείται για την υποστήριξη
κάθε πρόσωπο που σε μια χώρα,
συμπεριλαμβανομένων των
δασών, αγροκτήματα, τις πόλεις,
κλπ.
29
Οικολογικό αποτύπωμα
30
Ο στόχος: Ένας αειφορικός κόσμος

 Βιωσιμότητα
◦ Οι ανθρώπινες ανάγκες ικανοποιούνται, έτσι
ώστε ο πληθυσμός μπορεί να επιβιώσει επ
'αόριστον.
◦ " Αειφόρος ανάπτυξη είναι η ανάπτυξη που

καλύπτει τις ανάγκες του σήμερα χωρίς να
μειώνει τη δυνατότητα των επόμενων γενεών
να καλύψουν τις ανάγκες τους. "
◦ Επιτροπή Brundtland, 1987
31
Κατανοώντας την αειφορία: Η έννοια της αειφορίας
Η αναφορά Brundtland καταγράφει τέσσερα αλληλένδετες

στρατηγικές που απαιτούνται για την αειφορία
1. Διαχείριση των εππτώσεων των πληθυσμών στα

οικοσυστήματα
2. Εξασφάλιση της διατροφικής επάρκειας σε όλο τον πλανήτη
3. Διαχείριση των φυσικών πόρων
4. Δημιουργία αειφόρων οικονομιών
Η αειφόρος ανάπτυξη έχει τρεις συγγενείς έννοιες, που επιχειρούν να

καταστίσουν πιο επιχειρησιακά συγκεκριμένα μέρη της :
1. Περιβάλλοντική Πολιτική Ενσωμάτωση. Η έννοια της σύνδεσης

όλων των πολιτικών που διαπραγματεύονται τον χώρο και τους
φυσικούς πόρους έτσι ώστε από κοινού να αξιολογούνται και να
στοχοθετούν πάνω στα ζητήματα διαχείρισης των φυσικών πόρων και
των επιπτώσεων στο περιβάλλον.
2. Πράσινη ανάπτυξη/οικονομία. Η προσέγγιση μίας οικονομίας που

θα βασίζεται στην αξιοποίηση των αναεώσιμων πόρων, και μέσω αυτής
θα καλύπτει όλα τα πεδία ενδιαφέροντος της κοινωνίας: Τους
ανθρώπους, τον πλανήτη και τα κέρδη.
3. Οικοσυστημικές υπηρεσίες. Αφορά την αναγνώριση και

ποσοτικοποίηση των υπηρεσιών που παρέχουν τα οικοσυστήματα, με
βασικό στόχο τη συγκρισιμότητα με τα άμεσα οικονομικά οφέλη.
ΑΡΧΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
2η ΕΝΟΤΗΤΑ – ΑΡΧΕΣ
ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ
Γη
 Γη: βιο-αναγεννώμενο σύστημα
 Φυτά, ζώα, μικροοργανισμοί αναγεννούν και
ανακυκλώνουν την ύλη και την ενέργεια
 Τεχνητό βιο-αναγεννώμενο σύστημα δεν έχει ως
τώρα επιτευχθεί
 Παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών
 Μηχανισμοί αγοράς (π.χ. πετρέλαιο, τροφή)
 Εκτός μηχανισμών αγοράς (π.χ. καθαρός αέρας, ποιότητα
ζωής, προστασία από πλημμύρες)
Πολυπλοκότητα επιπέδων
Πολυπλοκότητα αντιλήψεων & αξιών

Τι είναι οικολογία;
 Heckel (1869): το σύνολο των σχέσεων ενός ζώου
με το οργανικό και ανόργανο περιβάλλον
 Odum (1971): η μελέτη των σχέσεων των
οργανισμών ή ομάδων ζώντων οργανισμών με
το περιβάλλον τους
 Krebs (1994): η επιστημονική μελέτη των
αλληλεπιδράσεων που καθορίζουν την κατανομή και
αφθονία των οργανισμών
Επίπεδα οργάνωσης
 Η ζωή είναι οργανωμένη σε συστήματα και επίπεδα
 Σύστημα: το σύνολο των συστατικών εκείνων τα
οποία αλληλεξαρτώνται και αλληλεπιδρούν
σχηματίζοντας ένα μοναδικό σύνολο (π.χ. γονιδιακό
σύστημα, κυτταρικό σύστημα, κ.α.)
 Αλληλεπίδραση ζωής με την ύλη δημιουργεί
χαρακτηριστικά επίπεδα
Οργάνωση βιολογικών
συστημάτων
Οικολογική ιεράρχηση
 Άτομο = οργανισμός
 Πληθυσμός = ομάδα οργανισμών του ίδιου είδους
(στο ίδιο μέρος – αναπαραγωγή)
 Βιοκοινότητα = όλοι οι πληθυσμοί μιας περιοχής
 Οικοσύστημα = το λειτουργικό σύστημα που
περιλαμβάνει τη βιοκοινότητα και το αβιοτικό
περιβάλλον
Ένα οικοσύστημα: κοραλλιογενής ύφαλος
Οικολογική ιεράρχηση
 Τοπίο = σύνολο οικοσυστημάτων μαζί με ανθρώπινες
παρεμβάσεις
 Οικοπεριοχές = μεγάλα σύνολα ομοειδών οικοσυστημάτων (π.χ.
Μεσογειακά δάση)
 Biome = ευρύ γεωγραφικό σύνολο τοπίων (π.χ. Ωκεανός,
έρημος)
 Βιογεωγραφική περιοχή = ήπειροι και ωκεανοί
 Βιόσφαιρα = όλη η ζωή στη γη
 Οικόσφαιρα = όλα τα οικοσυστήματα της γης
Ένα τοπίο: δάσος Φρακτού Ν. Δράμας
Χερσαίες οικοπεριοχές της γης

Βιόσφαιρα
 Η βιόσφαιρα περιλαμβάνει στην ουσία όλα τα
μέρη της γης που μπορούν να
«κατοικηθούν» από οργανισμούς
 Λιθόσφαιρα
 Υδρόσφαιρα
 Ατμόσφαιρα
Η γη από δορυφόρο
Χρόνος και χώρος
 Η χρονική και η χωρική κλίμακα διαφέρει

ανάμεσα στα επίπεδα οργάνωσης
 Διαρκής μεταβλητότητα - σε πιο μεγάλα (υψηλά)
επίπεδα, οι διακυμάνσεις μειώνονται
 Διαφορετικές επιπτώσεις εξωγενών παραγόντων
σε διαφορετικά επίπεδα
 Διαφορετική ποικιλότητα
 Αδυναμία σύνθεσης από απλούς παράγοντες
κάθε επιπέδου στο επόμενο
Υποδιαιρέσεις της οικολογίας
 Ανάλογα με τις μεγαδιαπλάσεις:
 Θαλάσσια οικολογία
 Οικολογία γλυκέων υδάτων
 Χερσαία οικολογία
 Έμφαση στους οργανισμούς
 Οικολογία ζώων
 Οικολογία φυτών
 Οικολογία μυκήτων
 Οικολογία μικροβίων

 Με βάση την ιεραρχική οργάνωση:
 Οικολογία ατόμων
 Φυσιολογική οικολογία
 Οικολογία συμπεριφοράς
 Πληθυσμιακή οικολογία
 Εξελικτική οικολογία
 Οικολογία πληθυσμών
 Οικολογία βιοκοινοτήτων
 Οικολογία οικοσυστημάτων
 Αυτοοικολογία: η συμπεριφορά ενός είδους
ως προς το περιβάλλον του
 Συνοικολογία: αλληλεπιδράσεις μεταξύ
διαφορετικών ειδών που ζουν στο ίδιο
περιβάλλον
 Θεωρητική οικολογία
 Εφαρμοσμένη οικολογία
Προέλευση της οικολογίας
Φυτογεωγραφία Εξελικτική Φυσιολογία

ή Γεωβοτανική βιολογία
Συνοικολογία Πληθυσμιακή Εξελικτική Φυσιολογική

οικολογία οικολογία
οικολογία
Οικολογία
οικοσυστημάτων
Οικολογία
τοπίου
Οικολογική έρευνα
 Αυτή γίνεται σε τρία επίπεδα:
 Στη θεωρία με μαθηματικά μοντέλα (κυρίως με τη βοήθεια
Η/Υ)
 Στο εργαστήριο (ενέργεια, συστατικά, συχνότητες
αλληλομόρφων, ρύπανση κ.α.)
 Στο πεδίο (παρατηρήσεις, μετρήσεις, απογραφές,
παρακολούθηση ατόμων, ομάδων, στοιχείων κ.α.)
 Οι δύο πρώτες μέθοδοι είναι πιο αποτελεσματικές
(ταχείς - απλές), αλλά χρειάζονται επιβεβαίωση στο
πεδίο
Προσέγγιση της οικολογίας

 Ολιστική προσέγγιση: το σύστημα είναι κάτι
παραπάνω από το σύνολο των συστατικών
του, αφού η αλληλεπίδραση των συστατικών
αυτών δημιουργεί νέες ιδιότητες
 Αφαιρετική προσέγγιση: μελέτη ενός
συστήματος μέσα από τη μελέτη των μερών
του
ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ
ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ
ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΑ

ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ
Τί είναι το οικοσύστημα?
 Σύστημα = Ένα ενοποιημένο σύνολο
αλληλεξαρτημένων αντικειμένων που
αλληλεπιδρούν σε τακτική βάση
 Οικοσύστημα
 = ένα οικολογικό σύστημα
Οικοσύστημα
 Ένα σύστημα όπου οι πληθυσμοί των ειδών

ομαδοποιούνται σε κοινότητες και
αλληλεπιδρούν μεταξύ τους αλλά και με το
αβιοτικό περιβάλλον
 Το συνολικό βιοτικό και αβιοτικό περιεχόμενο ενός

βιότοπου
 Η μικρότερη γεωγραφική μονάδα που μπορεί να οριστεί
με συγκεκριμένα όρια
= +
Ή, ΠΙΟ ΑΠΛΑ
 ένα οικοσύστημα αποτελείται από τους
οργανισμούς και το φυσικό περιβάλλον σε
μια προσδιορισμένη έκταση.
 ΜΕΓΕΘΟΣ: μικρό σε μέγιστο
ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ
Επίπεδο οργάνωσης Περιγραφή

Οργανισμός Ένα άτομο ενός είδους
Πληθυσμός Ομάδα ατόμων ενός μόνο είδους σε συγκεκριμένη περιοχή
Βιοκοινότητα Όλοι οι πληθυσμοί συγκεκριμένης περιοχής
Οικοσύστημα Βιοκοινότητα και φυσικό περιβάλλον - αλληλεπιδράσεις
Μεγαδιάπλαση Οικοσυστήματα παρόμοιων συνθηκών σε μεγάλες

γεωγραφικές περιφέρειες
Βιόσφαιρα Σύνολο βιοκοινοτήταν και μεγαδιαπλάσεων
Οικόσφαιρα – Γη Βιόσφαιρα και φυσικό περιβάλλον – αλληλεπιδράσεις
Προβλήματα με την έννοια

«οικοσύστημα»
 Δεν υπάρχει εσωτερική ομοιομορφία
 Δεν ορίζονται εύκολα τα όρια στο χώρο
 Πολύ σύνθετη έννοια για να αναλυθεί
 Περιλαμβάνει πολλούς απρόβλεπτους

παράγοντες
Προβλήματα με την έννοια
«οικοσύστημα»
Οικοσύστημα
 Οργάνωση ζωής σε επίπεδο οικοσυστήματος
 Οριοθέτηση οικοσυστήματος
 • αυθαίρετη, αναλόγως ερευνητικού ενδιαφέροντος -
 • φυσικά όρια, π.χ. ένα νησί …. ολόκληρη

βιόσφαιρα
 Ολόκληρη η γη
 Μία λίμνη – ένα νησάκι μέσα στη λίμνη
 Ένας απλός νερόλακκος

ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΡΟΗ ΣΤΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ
 Όλοι οι οργανισμοί απαιτούν ενέργεια,
για αύξηση, διατήρηση, αναπαραγωγή,

μετακινήσεις κλπ.
 Επομένως, για όλους τους οργανισμούς πρέπει να

υπάρχει:
 Μια πηγή ενέργειας
 Ένα χάσιμο της μη χρησιμοποιούμενης

ενέργειας
ΤΥΠΟΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
 Ηλεκτομαγνητική ενέργεια
 Φωτεινή ενέργεια του ήλιου
 Χημική ενέργεια
 Η ενέργεια που βρίσκεται αποθηκευμένη στους
δεσμούς των ιστών
 Κινητική ενέργεια (+ ενέργεια της βαρύτητας κλπ)
 Θερμική ενέργεια
 Απελευθερώνεται σε κάθε περίπτωση παραγωγής
έργου
Μετασχηματισμοί της ενέργειας
 Πως η ηλιακή ενέργεια μετατρέπεται σε χημική

ενέργεια;
 Πως αυτή η διαδικασία επηρεάζει τη ζωή όπως την

ξέρουμε στη γη;
 Οι μετασχηματισμοί της ενέργειας από την ηλιακή

ακτινοβολία σε χημική και κινητική ενέργεια και τελικά
πίσω σε θερμότητα είναι ένα από τα παραδοσιακά
χαρακτηριστικά της Οικοσυστημικής Οικολογίας.
Ένα οικοσύστημα έχει αβιοτικά

και βιοτικά συστατικά:
 ΑΒΙΟΤΙΚΑ συστατικά:
 Η ηλιακή ενέργεια παρέχει πρακτικά όλη την

ενέργεια για τα οικοσυστήματα.
 Ανόργανες πηγές, π.χ. θείο, φώσφορος έχουν

την τάση να ανακυκλώνονται μέσα στα
οικοσυστήματα.
 ΒΙΟΤΙΚΑ συστατικά:
 Τα βιοτικά συστατικά ενός οικοσυστήματος

μπορούν να ταξινομηθούν ανάλογα με το τύπο
της ενεργειακής απόκτησης τους.
 Σε αυτό το τύπο της ταξινόμησης υπάρχουν:
 Αυτότροφοι (Autotrophs)
 και
 Ετερότροφοι (Ηeterotrophs)
Αυτότροφοι
 Αυτότροφοι καλούνται πρωταρχικοί παραγωγοί.
 Φωτοαυτότροφοι μετατρέπουν την ενέργεια από τον

ήλιο και την αποθηκεύουν σε σύνθετες οργανικές
ενώσεις
(= πράσινα φυτά, πλακτόν, μερικά βακτήρια)
ΦΩΣ
Απλές ανόργανες Σύνθετες

πηγές Φωτοαυτότροφοι οργανικές
ενώσεις
 Χημειο-αυτότροφοι (χημειο-συνθέτες) είναι
βακτήρια
 Που οξειδώνουν απλές ανόργανες πηγές

(κυρίως ενώσεις θείου και αζώτου)
 και παράγουν σύνθετες οργανικές ενώσεις
Οξυγόνο
Ανόργανες Σύνθετες
πηγές Χημειο-αυτότροφοι Οργανικές
ενώσεις
Αζωτοποιούχα βακτήρια στο έδαφος κάτω από τα πόδια μας

Ετερότροφοι
 Οι ετερότροφοι δεν μπορούν να παράγουν τη δική
τους τροφή από τον ήλιο + τις ανόργανες πηγές.
Απαιτούν ενέργεια αποθηκευμένη από πριν σε
σύνθετα μόρια.
θερμότητα
Σύνθετες Απλές
οργανικές Ετερότροφοι οργανικές
ενώσεις
ενώσεις
(αυτό μπορεί να περιλαμβάνει πολλά στάδια, με
αρκετά διαφορετικούς τύπους οργανισμών)
 Οι Ετερότροφοι μπορούν να ταξινομηθούν

σε:
 Καταναλωτές
 Αποδομητές
ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΕΣ
 ΦΥΤΟΦΑΓΟΙ
 Ειδικές μορφές:
 Σποροφάγοι
 Φρουτοφάγοι
 ΣΑΡΚΟΦΑΓΟΙ
 ΠΑΜΦΑΓΟΙ
 ΣΑΠΡΟΦΑΓΟΙ
Aσπόνδυλα που τρέφονται με οργανικά

υπολλείματα και νεκρούς οργανισμούς
(τρίμματα) από όλα τα τροφικά επίπεδα
ΑΠΟΔΟΜΗΤΕΣ (DECOMPOSERS)
 Οι αποσυνθετές εκμεταλλεύονται
σύνθετες ενώσεις σε νεκρό πρωτόπλασμα
(σαπροφυτικοί οργανισμοί)
και τα αποσυνθέτουν (ανοργανοποιούν) σε

απλά ανόργανα στοιχεία ξανά διαθέσιμα
για τα φυτά.
 Τα Βακτήρια και οι μύκητες είναι οι κύριες
ομάδες των αποσυνθετών
(Decomposers).
 Τα βακτήρια είναι οι κύριοι καταναλωτές στη ζωϊκή

ύλη.
 Οι μύκητες τρέφονται κυρίως με φυτά, αν και τα

βακτήρια είναι επίσης σημαντικά για την αποδόμηση
μερικών φυτικών διαδικασιών.
Συστατικά οικοσυστήματος
 ΑΠΟΔΟΜΗΤΕΣ (DECOMPOSERS)
Ανακύκλωση της ύλης (ανοργανοποίηση)
 Η γη κλειστό σύστημα από άποψη υλικών

(ανοικτό από ενεργειακή άποψη ύψιστης
σπουδαιότητας)
 προβλήματα που απορρέουν από την

“ανικανότητα” αποδομητών ποσότητες
αστικών λυμάτων
 πλαστικά
Ενεργειακή ροή
 Απλουστευμένα: θερμότητα
Παραγωγοί Καταναλωτές
Αποδομητές
θερμότητα
Σχέσεις μεταξύ παραμέτρων
Σχέσεις μεταξύ παραμέτρων

Συστατικά οικοσυστήματος
 Διαμορφώστε μερικά παραδείγματα απλών

οικοσυστημάτων:
 Για λίμνη
 Για δάσος
Οργάνωση ζωής σε επίπεδο οικοσυστήματος
 Η εξέταση σε επίπεδο οικοσυστήματος
 και όχι απλά σε επίπεδο φυτών ή ζώων

βασική για τη διαχείριση και τη διατήρηση του
περιβάλλοντος
Τροφικά στάδια
Ακατέργαστη
μάζα
Βιομάζα
Βιομάζα
Βιομάζα
Βιομάζα
Νεκρομάζα
ΕΙΔΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ
 Ατελή οικοσυστήματα: απουσία κάποιου συστατικού

βιοτικού παράγοντα
 αβυσσαία συστήματα, βάθη ωκεανών: απουσία παραγωγών,

καταναλωτές-αποδομητές, κατακρημνίσματα
 πόλη: παρουσία μόνον καταναλωτών
 ζωολογικός κήπος
 σπήλαια
Οι νόμοι της Θερμοδυναμικής
 Η ροή ενέργειας είναι μια διαδικασία μιας κατεύθυνσης
 ήλιος---> θερμότητα (ευρύ φάσμα ηλεκτομαγνητικών

κυμάτων)
Ο πρώτος νόμος της Θερμοδυναμικής:
 Η ενέργεια μπορεί να μετατραπεί από μια

μορφή σε άλλη, αλλά δεν μπορεί να
δημιουργηθεί ή να καταστραφεί.
Μορφές ενέργειας
 Σημαντικές μορφές ενέργειας για τη λειτουργία των

οικοσυστημάτων:
 Φωτεινή ενέργεια (ηλιακή) σε μορφή φωτονίων που

έρχονται μέσω της ηλιακής ακτινοβολίας
 Χημική ενέργεια που υπάρχει στους δεσμούς μεταξύ των

ατόμων των μορίων.
 Θερμότητα – συνήθως δηλώνει την απώλεια ενέργειας

Ο δεύτερος νόμος της Θερμοδυναμικής:
 Κατά την μετατροπή της ενέργειας από τη

μία μορφή στην άλλη έχουμε πάντα απώλεια
σε μορφή θερμότητας.
 Στις ενεργειακές ανταλλαγές σε ένα κλειστό σύστημα,

η δυνητική ενέργεια στο τελικό στάδιο θα είναι
μικρότερη από αυτό του αρχικού σταδίου.
ή
 Η εντροπία (ακαταστασία – ακανονιστία) τείνει να
αυξηθεί (εντροπία = ποσότητα μη διαθέσιμης
ενέργειας σε ένα σύστημα)
 Σε κάθε κλειστό σύστημα η εντροπία τείνει να αυξάνει

– τα οικοσυστήματα χρειάζονται συνεχή εισροή
ενέργειας για να λειτουργήσουν.
Παράδειγμα
 Οι μηχανές εσωτερικής καύσης στα αυτοκίνητα

χρησιμοποιούν μόνο το 25% της χημικής ενέργειας
σε κινητική ενέργεια.
 Το υπόλοιπο είτε δεν χρησιμοποιείται είτε χάνεται

ως θερμότητα.
ΤΡΟΦΙΚΗ ΑΛΥΣΙΔΑ
 Τροφική αλυσσίδα (Food chain):
απλό διάγραμμα ροής ενέργειας μεταξύ

παραγωγών – καταναλωτών
Σαρκοφάγο Φυτοφάγο Παραγωγός

Απλή γραμμική μορφή: φυτά → φυτοφάγα →
σαρκοφάγα → αποδομητές
 Σε λιβάδι χορτάρι → αρουραίοι → νυφίτσες →

σκουλήκια & βακτήρια
 Στη θάλασσα: φυτοπλαγκτόν – ζωοπλαγκτόν –

φάλαινες - βακτήρια
 Πιο πολύπλοκο:
 φυτά → φυτοφάγα → σαρκοφάγα (1)→ σαρκοφάγα
(2)→ σαρκοφάγα (3) → αποδομητές
 Τροφική αλυσσίδα (Food chain):
απλό διάγραμμα ροής ενέργειας μεταξύ παραγωγών –
καταναλωτών
 Τροφικό επίπεδο (trophic level):

τμήμα τροφικής αλυσσίδας, όπου ανήκουν οργανισμοί
με ίδιες ανάγκες, λειτουργικότητα & τρόπους
διασφάλισης ενέργειας
 στο ίδιο τροφικό επίπεδο ανήκουν:

1. όλα τα φυτά (παραγωγοί)
2. όλα τα ζώα (μεγάλα ή μικρά, σπονδυλωτά ή μη)
που τρώνε μόνο φυτά (φυτοφάγα)
3. όλα τα ζώα που τρώνε μόνο φυτοφάγα ζώα
Τροφικές αλυσίδες
 Τροφικά επίπεδα – αριθμός βημάτων

μεταφοράς ενέργειας από την αρχική της πηγή:
 1. παραγωγοί
 2. πρωτογενείς καταναλωτές = φυτοφάγοι
 3. δευτερογενείς καταναλωτές = σαρκοφάγοι
 4. τριτογενείς καταναλωτές = σαρκοφάγοι
Παραγωγοί
Καταναλωτές – φυτοφάγοι – 1ο επίπεδο
Σαρκοφάγοι – 3ο επίπεδο
Καταναλωτές – σαρκοφάγοι – 2ο επίπεδο

 Στη φύση, τα πράγματα σπάνια είναι τόσο
απλά όπως το χορτάρι, ο λαγός και το
γεράκι, ή κάθε απλή γραμμική αλληλουχία
των οργανισμών.
Σαρκοφάγο Φυτοφάγο Παραγωγός

 Κάποια ζώα δεν ανήκουν σε ένα μόνο τροφικό

επίπεδο
 Μία αλεπού ανήκει στο επίπεδο του φυτοφάγου

καταναλωτή (1ο επίπεδο) όταν τρέφεται με
καρπούς-φρούτα και στο επίπεδο του σαρκοφάγου
καταναλωτή (2ο επίπεδο) όταν τρέφεται με
κοτόπουλα..
 Τότε και η αλυσίδα γίνεται πλέγμα (πολλαπλές

αλληλεπιδράσεις)
 Τροφικό πλέγμα ή δίκτυο (food web, trophic structure):

σύνολο τροφικών επιπέδων ενός οικοσυστήματος
Μεταφορά ενέργειας μέσω τροφής
 Από τους παραγωγούς, η ενέργεια περνά πλέον
στους καταναλωτές
 Η μεταφορά γίνεται μέσω της τροφής
 Τροφικά δίκτυα και τροφικές πυραμίδες
ΤΡΟΦΙΚΕΣ ΠΥΡΑΜΙΔΕΣ
 Η αποτελεσματικότητα της μεταφοράς της

ενέργειας ανάμεσα σε τροφικά επίπεδα μας δίνει
μια τροφική πυραμίδα.
Τροφικές Πυραμίδες
 Εξαιτίας των νόμων της Θερμοδυναμικής, κάθε
υψηλότερο επίπεδο πρέπει να είναι μικρότερο από
τα χαμηλότερα επίπεδα, εξαιτίας της απώλειας
ενέργειας ως θερμότητα (μέσω αναπνοής) μέσα σε
κάθε επίπεδο.
 Ο αριθμός των τροφικών επιπέδων σε μια τροφική

αλυσίδα περιορίζεται από την ενέργεια
Σαρκοφάγα
Φυτοφάγα
Παραγωγοί
Πυραμίδες αριθμών
 Η πυραμίδα των αριθμών δείχνουν τον αριθμό των
ατόμων σε κάθε τροφικό επίπεδο.
 Επειδή το μέγεθος των ατόμων μπορεί να διαφέρει

έντονα και δε λαμβάνουν υπόψη το μέγεθος των
οργανισμών, δεν μας λένε πολλά πράγματα για την
ποσότητα της ενέργειας που μεταφέρεται μέσα στο
οικοσύστημα.
 (σεγκόια – φυτοπλανκτον)
# σαρκοφάγων
# φυτοφάγων
# παραγωγών
Πυραμίδες βιομάζας (standing crop)
 Οι πυραμίδες βιομάζας υποδεικνύουν το πόσο

βιομάζα είναι παρών σε κάθε τροφικό επίπεδο κάθε
συγκεκριμένη χρονική στιγμή.
 Όπως και οι πυραμίδες αριθμών, μια πυραμίδα

βιομάζας μπορεί να μην αντανακλά καλά τη ροή
ενέργειας στο σύστημα, εξαιτίας των διαφορετικών
μεγεθών και ρυθμών αύξησης των οργανισμών.
Βιομάζα σαρκοφάγων
Βιομάζα φυτοφάγων
Βιομάζα παραγωγών
(σε μια χρονική στιγμή)
Αναστροφή πυραμίδας
 Μια πυραμίδα Βιομάζας (ή αριθμών) μπορεί να
αντιστραφεί, π.χ. Ένα υψηλότερο τροφικό
επίδεδο να έχει περισσότερη βιομάζα από ένα
χαμηλότερο.
 Αυτό μπορεί να συμβεί όταν στα χαμηλότερα
επίπεδα έχουμε υψηλούς ρυθμούς ανανέωσης
των πληθυσμών τους.

Αναστροφή πυραμίδας
 Νόμος της αντίστροφης σχέσης μεγέθους –
μεταβολικού ρυθμού
 Κατάσταση διατηρείται αν τα φυτά παράγουν

βιομάζα με ένα πολύ γρήγορο ρυθμό > από τη
μέση ποσότητα υδατανθρακών που
χρειάζονται οι καταναλωτές.
Πυραμίδες βιομάζας (standing crop)
 Οι πυραμίδες βιομάζας χρήσιμες στη μέτρηση

ενέργειας – αποθηκευμένη σε κάθε τροφικό επίπεδο
– διαφορές μικρές
 Ενεργειακό περιεχόμενο ανά γραμμάριο ξηρού

βάρους
 Φυτά = 4 χιλιοθερμίδες
 Ζώα = 5 χιλιοθερμίδες
Πυραμίδα ενέργειας
 Στις πυραμίδες ενέργειας υπολογίζονται τα ποσά
της ενέργειας που χρησιμοποιούνται από τους
οργανισμούς σε δεδομένο χώρο (π.χ. 1m2) και για
δεδομένη χρονική περίοδο (π.χ. ένας χρόνος).
Ανταλλαγές ενέργειας
ανάμεσα στα τροφικά επίπεδα
 Πόση ενέργεια περνάει από το ένα τροφικό

επίπεδο στο επόμενο;
 Πόσο αποτελεσματική είναι αυτή ανταλλαγή;

ΠΥΡΑΜΙΔΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
1 Kcal
30 επίπεδο καταναλωτών
Κυρίως σαρκοφάγα και λίγα παμφάγα
10 Kcal
2ο επίπεδο καταναλωτών
100 Kcal
σαρκοφάγα & παμφάγα
1000 Kcal 1ο επίπεδο καταναλωτών

φυτοφάγα
10,000 Kcal Παραγωγοί:

Πράσινα φυτά φτιάχνουν
τη δική τους ενέργεια από
το ηλιακό φως.
Kcal: Χιλιοθερμίδα = ποσό θερμότητας για αύξηση 1 λίτρου νερού κατά 1 0 C.
Λιγότερη διαθέσιμη
ενέργεια –
λιγότερη βιομάζα
1 Kcal 0.01%
10 Kcal 0.1%
100 Kcal 1%
1000 Kcal
10%
10,000 Kcal 100%

Άνθρωπος
0.01
unit
Ανώτεροι
θηρευτές 0.1 unit
Ψαροφάγα 1 unit
Πλανκτοφάγα 10 units
Ζωοπλανκτόν
100 units
Φυτοπλανκτόν 1000 units
Αποτελεσματικότητα ανταλλαγής 10%

Παραγωγοί – πηγή ενέργειας
κατανάλωση
Περίσσια Τροφή
Ομογενοποίηση
Χώνευση & Αναπνοή

Έκκριση
ομογενοποίηση
Παραγωγή
Αύξηση και
αναπαραγωγή
Νεκρομάζα
Δάση
σαπρόφυτα
καταναλωτές
παραγωγοί νεκρομάζα
Λιβάδια
καταναλωτές σαπρόφυτα
Πλανκτονικές κοινότητες
καταναλωτές σαπρόφυτα
Ποτάμια οικοσυστήματα
σαπρόφυτα
καταναλωτές
Συνολική αποτελεσματικότητα καταναλωτών (οικολογική
αποτελεσματικότητα)
 Αποτελεσματικότητα = παραγωγή / διαθέσιμη

ενέργεια
 Η ενέργεια μεταφέρεται από το επίπεδο των

παραγωγών στο επίπεδο των καταναλωτών
 Γενικά μικρές τιμές στα χερσαία οικοσυστήματα (10

– 20%)
 Περιορίζουν τα επίπεδα των καταναλωτών
 «αρχή του 10%»
ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΩΝ
ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ
ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΩΝ - ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ
 Η ηλιακή ενέργεια που δεσμεύεται από τα

φυτά, καταναλώνεται γρήγορα μέσα από τις
τροφικές αλυσίδες και τελικά διαφεύγει από
το σύστημα.
 Αντίθετα, τα θρεπτικά τα οποία είναι

αναγκαία για την παραγωγή της οργανικής
ύλης, κυκλοφορούν μέσα στο σύστημα και
ξαναχρησιμοποιούνται αρκετές φορές.
 Αποσύνθεση απελευθέρωση
θρεπτικών στο αβιοτικό περιβάλλον.
 Για τα στοιχεία διατηρείται μία δεξαμενή – η ενέργεια

αποβάλλεται
 Στο έδαφος η απελευθέρωση στοιχείων
 Μέσω των φυτών η είσοδος ενέργειας και θρεπτικών

στο σύστημα
 ΟΙ ΔΥΟ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ
 ΤΗΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
 ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΤΩΝ ΘΡΕΠΤΙΚΩΝ
 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΟΛΗ ΤΗ ΒΙΟΣΦΑΙΡΑ

 Από τα 92 στοιχεία της φύσης τα 30-40 είναι

απαραίτητα για τη ζωή
 Μακροθρεπτικά = μεγάλες ανάγκες
 Υδρογόνο, άνθρακας, οξυγόνο, άζωτο = 95% του

ξηρού βάρους της ζώσας ζωής
 Ατμόσφαιρα
 Κάλιο, θείο, φώσφορος
 έδαφος
 Μικροθρεπτικά (σίδηρος, χαλκός, ψευδάργυρος,

βόριο)
 Αποσάθρωση πετρωμάτων
• C, O, H (ατμοσφαιρικά)
• N (75% της ατμόσφαιρας + αζωτοδέσμευση

από μικροοργανισμούς)
• P, Ca, S, Mg, K, Na, Cl (κυρίως ιζηματογενείς κύκλοι)
• B, Si, V, Mn, Fe, Co, Zn, Mo, I

(από αποσάθρωση πετρωμάτων - κυρίως
ιζηματογενείς κύκλοι )
 ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ
 καθορίζουν τη διαθεσιμότητα θρεπτικών υλικών
 ποικίλες φάσεις: αέρια, ιζηματογενής, υδάτινη,

βιολογική
 ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ
 Αέριοι κύκλοι – μεγαλύτερη ικανότητα

αυτορύθμισης – ταχύτερη η ανακύκλωση
 Ιζηματογενείς κύκλοι – διαταράσσονται εύκολα –

τοπικές διακυμάνσεις δεν αντιμετωπίζονται εύκολα –
πολύ αργή η αντικατάσταση στοιχείου που χάνεται
στη δεξαμενή αποθήκευσης
 δεξαμενή αποθήκευσης ο φλοιός της γης – εισέρχονται

από τα πετρώματα, εξέρχονται ως ιζήματα
Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ

Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ
Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ

Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΑΖΩΤΟΥ
Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΑΖΩΤΟΥ

Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΦΩΣΦΟΡΟΥ
Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΦΩΣΦΟΡΟΥ

Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΘΕΙΟΥ
ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ
 Η ροή της ενέργειας και η κυκλοφορία των

θρεπτικών είναι δύο ζωτικής σημασίας
διαδικασίες
 Για την ανάπτυξη των οργανισμών και τη

λειτουργία των οικοσυστημάτων.
 Σημαντικό ρόλο στο ρυθμό παραγωγής νέας

οργανικής ύλης = ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ
 Παραγωγικότητα = ο ρυθμός παραγωγής βιομάζας
 και ιστάμενη μάζα = ποσότητα βιομάζας μια δεδομένη στιγμή

 Πρωτογενής παραγωγικότητα ΠΠ = φυτά
 Δευτερογενής παραγωγικότητα ΔΠ = ζώα
Πρωτογενής παραγωγικότητα
 Ενέργεια που αποθηκεύεται από τους παραγωγούς

(φυτά) στη μονάδα του χώρου / στη μονάδα του
χρόνου
 Μικτή πρωτογενής παραγωγικότητα ΜΠΠ = σύνολο
 Καθαρή πρωτογενής παραγωγικότητα ΚΠΠ

 ΚΠΠ = ΜΠΠ – αναπνοή
 ΚΠΠ συνήθως εκφράζεται ως βιομάζα (g/m2/yr)

Κλίμα και παραγωγικότητα
 Σε παγκόσμια κλίμακα, το κλίμα είναι καλός τρόπος

εκτίμησης της παραγωγικότητας
 Σε τοπικό επίπεδο είναι σημαντική και η κατάσταση
του εδάφους.
Βροχόπτωση και παραγωγικότητα

Θερμοκρασία και παραγωγικότητα
Εξατμισοδιαπνοή
και
παραγωγικότητα
Εξατμισοδιαπνοή = το ποσό
του νερού που επιστρέφει
στην ατμόσφαιρα
Παραγωγικότητα χερσαίων οικοσυστημάτων
Είδη, Πληθυσμός, Αλληλεπιδράσεις και
Κοινότητες
 Πως προκύπτει η ποικιλότητα των ειδών;

 Γιατί τα είδη ζουν σε διαφορετικές τοποθεσίες;
 Πως η αλληλεπίδραση ανάμεσα στα είδη επηρεάζει
την τύχη τους και αυτό τις κοινότητες τους;
 Εάν τα είδη έχουν δυνητικά απεριόριστες δυνατότητες
αύξησης γιατί δεν έχουν καταλάβει όλη τη Γη;
 Ποια η σχέση ανάμεσα στην ποικιλότητα ειδών και τη
σταθερότητα των κοινοτήτων;
 Τι είναι η όχληση και πως επιδρά στις κοινότητες;
Πως προκύπτει η ποικιλότητα των ειδών;
 Γιατί ορισμένα είδη ζουν σε ένα μέρος και όχι αλλού;
 Φυσική επιλογή και προσαρμογή

 http://www.youtube.com/watch?v=RXb9kOO8Lzs
 Γιατί ορισμένα είδη ζουν σε ένα μέρος και όχι αλλού;
 Φυσική επιλογή και προσαρμογή
 ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ
 Είναι μια από τις πιο σημαντικές όψεις της βιολογίας
 Ένας ανεξάρτητος οργανισμός μπορεί να ανταποκριθεί αμέσως σε

ένα μεταβαλλόμενο περιβάλλον, σε μια διαδικασία που ονομάζεται
ΕΓΚΛΙΜΑΤΙΣΜΟΣ.
 Άλλος τύπος προσαρμογής είναι η μεταφορά γενετικών
γνωρισμάτων από γενιά σε γενιά.
 Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ - Charles Darwin (1809 – 1882)

 Η βασική ιδέα της εξέλιξης είναι ότι τα είδη αλλάζουν διαμέσου

των γενεών επειδή τα άτομα ανταγωνίζονται για σπάνιους
πόρους.
 Δηλαδή;
 Η διαδικασία των καλύτερα – επιλεγόμενων ατόμων που

περνούν τα γνωρίσματα τους στην επόμενη γενεά καλείται:
 ΦΥΣΙΚΗ ΕΠΙΛΟΓΗ
 Κωδικοποιούνται στο DNA

 ΌΛΑ ΤΑ ΕΙΔΗ ΖΟΥΝ ΜΕΣΑ ΣΤΑ ΟΡΙΑ ΤΟΥΣ
 Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες ασκούν πίεση επιλογής και

επηρεάζουν την ικανότητα των ατόμων και των απογόνους
τους.
 Η φυσιολογία και η συμπεριφορά ενός οργανισμού του

επιτρέπει να επιβιώνει μόνο σε ορισμένα περιβάλλοντα.
 Κάθε περιβαλλοντικός παράγοντας έχει τόσο ελάχιστο και

ανώτατα όρια, που ονομάζονται όρια ανοχής, πέρα από τα
οποία ένα συγκεκριμένο είδος δεν μπορεί να επιβιώσει ή να
είναι σε θέση να αναπαραχθεί.
 Οι βασικοί περιοριστικοί παράγοντες είναι:
 1. Φυσιολογικό στρες εξαιτίας ακατάλληλων επιπέδων

κρίσιμων περιβαλλοντικών παραγόντων, όπως η υγρασία, το
φως, η θερμοκρασία, το pH, ή θρεπτικά.
 2. Ανταγωνισμός με άλλα είδη
 3. Θήρευση, συμπεριλαμβανομένων του παρασιτισμού και

ασθενειών
 4. Τύχη (μετά από περιβαλλοντικές καταστροφές)

Όρια ανοχής
Environmental Gradient
Τα όρια ανοχής υπάρχουν για όλους τους σημαντικούς περιβαλλοντικούς


 Μερικές φορές οι απαιτήσεις και οι ανοχές των ειδών είναι

χρήσιμοι ΔΕΙΚΤΕΣ ειδικών περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών.
Λειχήνες και ρύπανση αέρα = διοξείδιο θείου - όζον

 Μερικές φορές οι απαιτήσεις και οι ανοχές των ειδών είναι

χρήσιμοι ΔΕΙΚΤΕΣ ειδικών περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών.
Υπερβόσκηση ------------------ Ερημοποίηση

Η Οικολογική θέση
 Η Οικολογική θέση είναι ο ρόλος του είδους και του
Περιβάλλοντος
 Habitat περιγράφει τον τόπο ή ένα σύνολο από

περιβαλλοντικές συνθήκες στην οποία ένα
συγκεκριμένος οργανισμός ζει.
 Οικοθέση, περιγράφει τόσο το ρόλο που «παίζεται»

από ένα είδος σε μια βιολογική κοινότητα, και τη
συνολική δέσμη από περιβαλλοντικούς παράγοντεςπου
καθορίζουν την κατανομή ένα είδος
ΟΙΚΟΘΕΣΕΙΣ: Γενικευτές και εξειδικευμένα είδη
Διαχωρισμός των πόρων

 Νόμος του Ανταγωνιστικού αποκλεισμού -
Δεν μπορεί να υπάρχουν δύο είδη που θα
καταλάβουν την ίδια θέση και θα ανταγωνίζονται
για ακριβώς τους ίδιους πόρους
- Εξαφάνιση ενός από αυτούς

- Διαχωρισμός θέσεων (χωρικές, χρονικές)
Διαχωρισμός οικοθέσεων
και Νόμος του Ανταγωνιστικού αποκλεισμού
Chthamalus Balanus
Chthamalus Balanus
Διαχωρισμός οικοθέσεων
και Νόμος του Ανταγωνιστικού αποκλεισμού

ΕΡΩΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ: ΓΙΑΤΙ ΟΙ ΓΕΝΙΚΕΥΤΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΕΙΣΒΟΛΙΚΑ

ΕΙΔΗ ΕΙΝΑΙ ΤΟΣΟ ΠΕΤΥΧΗΜΕΝΑ ΕΙΔΗ;
ΤΕΛΙΚΑ η ειδογένεση διατηρεί την ποικιλότητα των ειδών


Ειδογένεση
• Γεωγραφική απομόνωση που έχει ως

αποτελέσματα
 Αλλοπατρική ειδογένεση- είδη που
προκύπτουν από μη εκαλυπτόμενες
γεωγραφικές περιοχές.
• Απομόνωση ως αποτελέσματα
συμπεριφοράς
 Συμπατρική ειδογένεση- είδη προκύπτουν
στον ίδιο χώρο από πρόγονα είδη.
Τρεις Πρότυπα Απόκλισης ειδών
 Από μια αρχική σειρά

χαρακτηριστικών, η μετατόπιση
μπορεί να είναι προς μια από τις
ακραίες τιμές του χαρακτηριστικού
(επιλογή κατεύθυνσης),
 Η αλλαγή μπορεί να μειώσει το εύρος

ενός χαρακτηριστικού (επιλογή
σταθεροποίησης),
 Ή μπορεί να προκαλέσει
χαρακτηριστικά για να αποκλίνουν στα
άκρα (διασπαστική επιλογή).
ΕΝΟΤΗΤΑ 2
Υποενότητα 2:
ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ
Πληθυσμός - ορισμός
• Krebs (1994): μια ομάδα οργανισμών του ίδιου
είδους που καταλαμβάνουν έναν ορισμένο χώρο
σε έναν ορισμένο χρόνο
• (όχι μόνο...)
– Αναπαραγωγική απομόνωση από άλλους πληθυσμούς
του ίδιου είδους
– Αναπαραγωγική δυνατότητα μεταξύ των μελών του
πληθυσμού
• Η μαύρη πεύκη της Θάσου
• Τα κρι-κρι στους Αγ. Θεοδώρους Χανίων
• Μια καλλιέργεια μικροοργανισμών σε ένα δοχείο
• Στον παραπάνω ορισμό ο χώρος είναι μεν αυστηρά
καθορισμένος, αλλά με λίγο-πολύ αυθαίρετα κριτήρια.
• Έτσι μιλάμε για τον πληθυσμό των πεύκων σε ένα

πευκοδάσος, για τον πληθυσμό των πελεκάνων σε μια λίμνη,
αλλά και για τον πληθυσμό των παρασίτων στα φύλλα ενός
δέντρου.
• Υπάρχει ωστόσο μια επιφύλαξη: ο χώρος θα πρέπει να

οριοθετηθεί έτσι ώστε τα άτομα που διαβιούν εκεί να έχουν
δυνατότητα να διασταυρώνονται ελεύθερα μεταξύ τους.
• Όταν μεταξύ των ατόμων υπάρχει ανυπέρβλητο φυσικό
εμπόδιο (ποτάμι, οροσειρά, κλπ.) τότε λόγω της γενετικής
απομόνωσης και της μη ανταλλαγής γονιδίων μεταξύ των
ατόμων, μιλούμε για διαφορετικούς πληθυσμούς με
διαφορετική σύνθεση γονιδίων.
• Τα γνωρίσματα αυτά παραμένουν σταθερά από γενιά σε

γενιά, με την προϋπόθεση ότι ο πληθυσμός δε βρίσκεται υπό
την επίδραση διαφόρων παραγόντων, όπως μεταλλάξεις,
μετανάστευση, κλπ.
Μεταπληθυσμός - ορισμός
• Ομάδα πληθυσμών
• Ορισμός:
– Ένα είδος
– Πολλές περιοχές
– Απομόνωση από άλλες
περιοχές
– Ικανότητα αναπαραγωγής
– Ροή γονιδίων (μικρή)
• Μετανάστευση γαμετών
(π.χ. γύρη)
• Μετανάστευση ατόμων (π.χ.
σπόροι, ζώα)
Μεταπληθυσμός - ορισμός
Μετρήσιμες ιδιότητες πληθυσμών
ΓΕΝΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ (+)
Μ ΕΓΕΘ Ο Σ / Π ΥΚ Ν Ο Τ Η ΤΑ
ΘΝΗΣΙΜΟΤΗΤΑ (-)
ΓΕΝΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ (+)
Μετανάστευση (εισροή) – ΕΠΟΙΚΙΣΜΟΣ (+)
Μετανάστευση (εκροή) – ΑΠΟΙΚΙΣΜΟΣ (-)
ΘΝΗΣΙΜΟΤΗΤΑ (-)

ΓΕΝΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ (+) ΕΠΟΙΚΙΣΜΟΣ (+)
ΘΝΗΣΙΜΟΤΗΤΑ (-) ΑΠΟΙΚΙΣΜΟΣ (-)

ΓΕΝΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ (+) ΕΠΟΙΚΙΣΜΟΣ (+)
ΘΝΗΣΙΜΟΤΗΤΑ (-) ΑΠΟΙΚΙΣΜΟΣ (-)
ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ
ΔΟΜΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΜΕΓΕΘΟΣ / ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ
ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ
+ ΓΕΝΕΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
Μεταβολές μεγέθους
• Παράγοντες ανεξάρτητοι της

πυκνότητας
– Δηλαδή εκείνες οι δυνάμεις που δρουν
χωρίς να επηρεάζονται από την
πυκνότητα ενός πληθυσμού
• Παράγοντες εξαρτημένοι από την

πυκνότητα
– Δυνάμεις που δρουν με ένταση που
σχετίζεται με την πυκνότητα ενός
πληθυσμού
Ανεξάρτητοι παράγοντες
• Για παράδειγμα
– Κλίμα
– Τοπογραφία
– Γεωγραφικό πλάτος
– Υψόμετρο
– Βροχόπτωση
– Ηλιακή έκθεση
• Γενικά αβιοτικοί παράγοντες
– Εξαιρέσεις
Εξαρτημένοι παράγοντες
• Παραδείγματα
– Εντός των ειδών
• Αναπαραγωγικός χώρος
• Τροφή
• Διαθεσιμότητα συντρόφων
• Σημεία κυνηγιού
– Μεταξύ ειδών
• Αρπακτικότητα
• Παρασιτισμός
• Φορείς γύρης
• Ανταγωνισμός
• Γενικά βιοτικοί
– Εξαιρέσεις
Απρόβλεπτοι παράγοντες
• Οι περισσότερες επιδράσεις είναι σταθερές και

αναμενόμενες
• Το αντίθετο των αναμενόμενων παραγόντων

είναι οι «στοχαστικές» δυνάμεις (τυχαιότητα)
• Παραδείγματα στοχαστικότητας
– περιβαλλοντική: ξηρασίες, καταιγίδες, αστεροειδείς,
ηφαίστεια, φωτιές, ...
– δημογραφική: απότομη μείωση λειτουργικού
πληθυσμού, φυλετικές ανισότητες
Απρόβλεπτοι παράγοντες
• Οι περισσότερες επιδράσεις είναι σταθερές και

αναμενόμενες
• Μεγαλύτερη σύγχρονη γενεσιουργός αιτία

στοχαστικών δυνάμεων
• = άνθρωπος
Πληθυσμιακή οικολογία
• Ο κλάδος της οικολογίας που μελετά τους οικολογικούς

παράγοντες οι οποίοι προκαλούν τις ποσοτικές μεταβολές του
πληθυσμού στο χώρο (γεωγραφική κατανομή) και το χρόνο
(αφθονία) ονομάζεται
• Πληθυσμιακή οικολογία (Population ecology)

• Το πλήθος των ατόμων που συνιστούν τον πληθυσμό τη

χρονική στιγμή t, ονομάζεται πληθυσμιακό μέγεθος στο
χρόνο t, και συμβολίζεται ως Nt.
• Το πληθυσμιακό μέγεθος ορίζεται σε αυστηρά χρονικά

πλαίσια, επειδή μεταβάλλεται συνεχώς με το χρόνο.
• Πληθυσμιακό μέγεθος (Πυκνότητα του πληθυσμού)
– Η πυκνότητα του πληθυσμού εκφράζεται ως αριθμός

ατόμων (ή ζευγαριών) σε μια καθορισμένη μονάδα
χώρου
– (π.χ. 200 άτομα ερωδιών στη Βεγορίδιτα ή 20 άτομα/

Km2)
• Η έκφραση της πυκνότητας δεν είναι πάντοτε απόλυτη,

καθόσον πλήρης απογραφή του πληθυσμού των άγριων ζώων
είναι πρακτικά αδύνατη (εκτός από ειδικές περιπτώσεις
σπάνιων ειδών σε απομονωμένες περιοχές). Σε αυτή την
περίπτωση καταγράφεται η σχετική πυκνότητα ή αφθονία
(relative abundance).
• Αντίστοιχα, όταν ως μονάδα χώρου λαμβάνεται μόνο η

χρησιμοποιήσιμη έκταση από ένα είδος, τότε ονομάζεται
ειδική ή οικολογική πυκνότητα (αν και σπάνια
χρησιμοποιείται).
• Η πυκνότητα παίζει σημαντικό ρόλο στη διαιώνιση των ειδών.
• Κάθε πληθυσμός έχει μια κρίσιμη οριακή πυκνότητα κάτω από

την οποία οδηγείται σε εξαφάνιση λόγω αδυναμίας
ζευγαρώματος μεταξύ των ατόμων, ή τα λίγα άτομα που
παραμένουν είναι ευάλωτα σε θηρευτές.
Πληθυσμοί μικρού μεγέθους
• Συνήθως κινδυνεύουν με εξαφάνιση
- μικρό πληθυσμιακό μέγεθος –
ομομειξία
- χαμηλή γενετική ποικιλότητα
- εκτεθειμένοι σε στοχαστικές δυνάμεις
- μικρή ανταγωνιστικότητα με άλλα
είδη
• Γενικά μικρή προσαρμοστικότητα
• Επειδή το μέγεθος του πληθυσμού υφίσταται συνεχείς

αυξομειώσεις στη διάρκεια του χρόνου (των χρόνων) για
συγκριτικούς λόγους θα πρέπει να αναφέρεται και ο χρόνος
υπολογισμού της πυκνότητας.
Χωροδιάταξη
Τα άτομα που συνιστούν τον πληθυσμό διασπείρονται στο χώρο με
έναν ορισμένο τρόπο.
Τα θεωρητικά πρότυπα χωροδιάταξης των ατόμων ενός πληθυσμού

είναι:
α) Τυχαία χωροδιάταξη
β) Ομοιόμορφη χωροδιάταξη
γ) Συσσωματική (σε ομάδες) χωροδιάταξη
• Χωροδιάταξη
• Τονίζεται όμως ότι:
1. Το πρότυπο χωροδιάταξης είναι δυνατό να μεταβάλλεται

με το χρόνο και εξαρτάται από το είδος του οργανισμού, από
την πυκνότητα του πληθυσμού, την ύπαρξη άλλων πληθυσμών
και από την ετερογένεια του χώρου.
• Τονίζεται όμως ότι:
2. Το πρότυπο χωροδιάταξης αναφέρεται σε αυστηρά

ορισμένο χώρο ( ή αλλιώς έχει σχέση με τη χωρική κλίμακα που
αναφερόμαστε)
Χωροδιάταξη
Για παράδειγμα τα παράσιτα στα φύλλα ενός είδους δρυός.
Σε παγκόσμια κλίμακα τα παράσιτα εντοπίζονται στις θέσεις όπου

υπάρχουν δρυοδάση (συσσωματική χωροδιάταξη)
Στην κλίμακα του δάσους η χωροδιάταξη είναι δυνατό να είναι

τυχαία
Στην κλίμακα του δέντρου μπορεί να είναι κανονική
Στην κλίμακα του φύλλου μπορεί να είναι τυχαία.
• Τυχαία κατανομή εμφανίζεται όταν η θέση του κάθε ατόμου

είναι ανεξάρτητη των άλλων ατόμων. Εμφανίζεται σε
περιπτώσεις που ο βιότοπος είναι ομοιόμορφος (δηλαδή
διαθέσιμα τροφής, νερού και κάλυψης) καθώς και η
αλληλεπίδραση μεταξύ των μελών του πληθυσμού δε
δημιουργεί τάσεις προσέλκυσης ή απώθησης.
• Είναι σπάνια στον πραγματικό κόσμο.
• Κανονική κατανομή έχουμε όταν τα άτομα εμφανίζουν

ομοιόμορφη διάταξη στο χώρο και είναι αποτέλεσμα του
ανταγωνισμού μεταξύ τους.
• Η συσσωματική χωροδιάταξη (σε ομάδες) είναι η συνηθέστερη

στη φύση. Οι ομάδες μπορεί να είναι μικρές ή μεγάλες
ανάλογα με το είδος, τη μορφολογία του βιοτόπου, του τρόπου
αναπαραγωγής και την κοινωνική συμπεριφορά των ειδών.
• Δυναμική πληθυσμών
• Η δυναμική των πληθυσμών είναι ο κλάδος της οικολογίας που

μελετά τις μεταβολές των πληθυσμών στο χρόνο. Αποσκοπεί
στο:
– 1. Να περιγράψει τις μεταβολές του μεγέθους και της ηλικιακής δομής

των πληθυσμών
– 2. Να διερευνήσει τα αίτια που προκαλούν αυτές τις μεταβολές
– 3. Να παράγει υποδείγματα (models) γενικής εφαρμογής και να κάνει

προβλέψεις για την μελλοντική εξέλιξη των πληθυσμών
• Δυναμική πληθυσμών
• Ως κλάδος της οικολογίας, επιχειρεί την αναγωγή των

οικολογικών φαινομένων σε επίπεδο αλληλεπιδράσεων:
– μεταξύ των ατόμων που συγκροτούν τον πληθυσμό
– μεταξύ διαφορετικών πληθυσμών
– μεταξύ πληθυσμού και αβιοτικών παραγόντων.

• Περιγραφή των πληθυσμών
• Οι μεταβολές στο πληθυσμιακό μέγεθος μπορεί να οφείλονται

σε:
• ΓΕΝΝΗΣΕΙΣ
– Ο κυριότερος παράγοντας που επηρεάζει την αύξηση ενός πληθυσμού

είναι ο αριθμός των γεννήσεων.
– Οι κυριότεροι παράγοντες που επηρεάζουν την γεννητικότητα είναι ο

αριθμός των νεογνών και τοκετών ή ωοτοκιών στη διάρκεια του χρόνου, η
ηλικία, η αναλογία των φύλων, ο τρόπος αναπαραγωγής και η πυκνότητα
του πληθυσμού.

σε:
• ΘΑΝΑΤΟΥΣ
– Η θνησιμότητα των ατόμων ενός πληθυσμού οφείλεται σε διάφορους

οικολογικούς παράγοντες του περιβάλλοντος, οι οποίοι ανάλογα με τη
ζωοχωρητικότητα του βιοτόπου και την πυκνότητα του πληθυσμού
επενεργούν κατά τρόπο ώστε το επίπεδο του πληθυσμού να διατηρείται
σχετικά σταθερό.

σε:
• ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΕΙΣ – ΕΠΟΙΚΙΣΜΟΙ
• Αυτά τα δημογραφικά γεγονότα είναι τα στοιχειώδη στα οποία

οφείλει ο κάθε πληθυσμός τη δυναμική φύση του.
Περιγραφή των πληθυσμών

Συνοπτικά το πληθυσμιακό μέγεθος σε μια ορισμένη θέση (Ν τώρα) ισούται
με το πληθυσμιακό μέγεθος που υπήρχε προηγουμένως (Ν πριν) συν τον
αριθμό των γεννήσεων στο ενδιάμεσο χρονικό διάστημα (Β), μείον τον
αριθμό των θανάτων (D), συν τον αριθμό των εποικιστών (I), μείον τον
αριθμό των μεταναστών (E).
Nτώρα = Ν πριν + Β - D + I - E
ή ελαφρώς τροποποιημένο:
N μέλλον = Ν τώρα + Β - D + I - E
Πως υπολογίζονται οι ρυθμοί με τους οποίους
συμβαίνουν τα δημογραφικά γεγονότα;
Εξαρτώνται από την ύπαρξη άλλων πληθυσμών και αβιοτικών συνθηκών;
Εξαρτώνται από το
τηνμέγεθος
ηλικία των
τουατόμων
πληθυσμού;
και πως;
(Διαειδικός ανταγωνισμός, θήρευση, παρασιτισμός, συμβιωτικές σχέσεις)
(Ενδοειδικός
(Δημογραφικέςανταγωνισμός)
τεχνικές)
Επίπεδο
Βιοκοινότητας
Επίπεδο
Επίπεδο
Επίπεδο πληθυσμού Πυκνότητα
Επίπεδο πληθυσμού
Επίπεδο
ατόμου Ανταγωνιστών
ατόμου
ατόμου Θηρευτών
Πυκνότητα
Πυκνότητα Παρασίτων κλπ.
Ηλικία
Ηλικία
Ηλικία
ΓΕΝΝΗΣΕΙΣ
ΓΕΝΝΗΣΕΙΣ
ΓΕΝΝΗΣΕΙΣ ΘΑΝΑΤΟΙ
ΘΑΝΑΤΟΙ
ΘΑΝΑΤΟΙ
Επίπεδο
Βιοκοινότητας
Επίπεδο
πληθυσμού Πυκνότητα
Επίπεδο Ανταγωνιστών
ατόμου Θηρευτών
Πυκνότητα Παρασίτων κλπ.
Ηλικία
Στη διαχείριση των πληθυσμών, απαραίτητα στοιχεία για τη

μελέτη των διαχρονικών μεταβολών τους είναι η συλλογή
πληροφοριών σχετικά με την επιβίωση και την αναπαραγωγή των
ατόμων του πληθυσμού.
Με βάση τα στοιχεία αυτά μπορούν να συνταχθούν πίνακες ζωής

και γονιμότητας του πληθυσμού και να υπολογιστεί η δυναμική
τους διαχρονική εξέλιξη.
Δημογραφία
Επίπεδο
ατόμου
ΠΙΝΑΚΕΣ ΖΩΗΣ
Ηλικία
Επίπεδο
ατόμου
ΚΑΜΠΥΛΕΣ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ
Ηλικία
Πίνακες ζωής
Η επιβίωση και η θνησιμότητα των ατόμων ενός πληθυσμού
συνήθως απεικονίζονται με τους πίνακες ζωής οι οποίοι
εκφράζουν τη θνησιμότητα των ατόμων ενός πληθυσμού στις
διάφορες κλάσεις ηλικίας τους.
Η σύνταξη των πινάκων αυτών αναφέρεται συνήθως σε ένα

σταθερό αριθμό ατόμων που γεννήθηκαν τον ίδιο χρόνο για να
μπορούν να συγκρίνονται τα αποτελέσματα από διαφορετικές
μελέτες ή περιοχές ή πληθυσμούς.
Για να γίνει αυτό τα πραγματικά πληθυσμιακά δεδομένα

στανταροποιούνται με βάση τα 1000 άτομα.
Για τη συλλογή δεδομένων υπάρχουν δύο τρόποι απογραφής:
α. Η συνεχής παρακολούθηση μιας ομάδας (cohort) ατόμων από

τη γέννηση έως το θάνατο τους (οριζόντιοι ή δυναμικοί πίνακες)
β. Η δειγματοληψία όλου του πληθυσμού σε ορισμένο χρονικό

διάστημα (κάθετοι ή στατικοί πίνακες).
Α. Η συνεχής παρακολούθηση μιας ομάδας (cohort)
ατόμων από τη γέννηση έως το θάνατο τους (οριζόντιοι
πίνακες)
Στην περίπτωση απογραφής τύπου ομάδας (Cohort) έχουμε
αγνοήσει όλα τα άτομα του πληθυσμού που γεννήθηκαν σε
χρονικά διαστήματα διάφορα του t0. Στην πράξη αυτό σημαίνει ότι
οφείλουμε να βρούμε τρόπους να διακρίνουμε όλα τα άτομα της
ομάδας από εκείνα άλλων ομάδων του πληθυσμού.
Ονομάζεται και δυναμική απογραφή καθώς πρόκειται για

παρακολούθηση της ομάδας στη διάρκεια του χρόνου.
α. Η συνεχής παρακολούθηση μιας ομάδας (cohort) ατόμων από

τη γέννηση έως το θάνατο τους (οριζόντιοι πίνακες)
Ένα παράδειγμα τέτοιας απογραφής θα έχουμε εάν βρούμε από

τα δηματολόγια μιας κοινότητας το τι συνέβη με τα άτομα του
ανθρώπινου πληθυσμού που γεννήθηκαν π.χ. το έτος 1970. Πότε
πραγματοποίησαν γεννήσεις και πόσες και πότε πέθαναν.
Οι Πίνακες ζωής στην πράξη
Ο υπολογισμός των δημογραφικών παραμέτρων με βάση

δεδομένα cohort πίνακα ζωής είναι δύσκολο να γίνει στην πράξη,
ιδιαίτερα με μακρόβιους οργανισμούς ή για οργανισμούς που
δύσκολα καταμετρούνται στο βιότοπο τους, είτε γιατί
μετακινούνται γρήγορα είτε γιατί κρύβονται.

Β. Η δειγματοληψία όλου του πληθυσμού σε ορισμένο
χρονικό διάστημα (κάθετοι ή στατικοί πίνακες).
Στις περιπτώσεις αυτές, η μόνη εναλλακτική λύση είναι οι στατικοί

πίνακες ζωής όπου τα πληθυσμιακά δεδομένα συγκεντρώνονται
εύκολα
(αν και δεν αποδίδουν ικανοποιητικά τη δημογραφία του

μελετούμενου πληθυσμού)
Υπάρχει και ένας τρίτος τρόπος απογραφής:
Γ. Η δειγματοληψία όλου του πληθυσμού σε ορισμένο

χρονικό διάστημα όχι με ζώντα άτομα, αλλά με
καταγραφή της ηλικίας των ατόμων που πέθαναν στο
παρελθόν.
Πίνακας ζωής
Ένα παράδειγμα
Καμπύλες επιβίωσης - Θνησιμότητας
Οι διάφοροι πληθυσμοί εμφανίζουν διαφορετικά πρότυπα

γεννήσεων και επιβίωσης σε εξάρτηση από την ηλικία.
Η καμπύλη επιβίωσης παριστά γραφικά τον αριθμό των ατόμων

ενός πληθυσμού που επιζούν σε σχέση με την ηλικία.
Τέσσερις βασικοί τύποι καμπυλών παρατηρούνται στους ζωικούς

πληθυσμούς:

Τύπος Ι: Ο τύπος αυτός αναφέρεται σε πληθυσμούς με πολύ μικρό
ποσοστό θνησιμότητας στις νεαρές ηλικίες που στη συνέχεια
γίνεται μεγάλο μετά από κάποια ηλικία οπότε τα άτομα
πεθαίνουν λόγο γήρατος.
Τέτοιου τύπου καμπύλη βιωσιμότητας εμφανίζουν πληθυσμοί
που αναπτύσσονται σε ελεγχόμενες συνθήκες και οι άνθρωποι
των οικονομικά ανεπτυγμένων κοινωνιών.

Τύπος ΙΙ: Ο τύπος αυτός αντιπροσωπεύει φυσικούς πληθυσμούς
πολλών άγριων ζώων. Χαρακτηρίζεται από μεγάλη θνησιμότητα
των ατόμων σε μικρές ηλικίες που προοδευτικά μειώνεται για να
αυξηθεί και πάλι στις μεγάλες ηλικίες.
Τύπος ΙΙΙ: Ο τύπος αυτός χαρακτηρίζει πληθυσμούς των οποίων ο
αριθμός των ατόμων που πεθαίνουν κάθε χρόνο είναι ένα
σταθερό ποσοστό. Η πιθανότητα θανάτου είναι ανεξάρτητη της
ηλικίας. Πολλά είδη πουλιών εμφανίζουν αυτό το πρότυπο.

Τύπος IV: Ο τύπος αυτός εμφανίζει μικρή βιωσιμότητα στις μικρές
ηλικίες, ενώ όσα άτομα επιβιώσουν υπόκεινται σε πολύ μικρή
θνησιμότητα έως ότου πεθάνουν λόγω γήρατος. Τέτοια καμπύλη
εμφανίζουν πολλά είδη ψαριών και θαλάσσιων ασπόνδυλων
ζώων.
Θα πρέπει να τονιστεί ότι τα παραπάνω πρότυπα είναι

θεωρητικές κατασκευές. Στη φύση παρατηρούνται ενδιάμεσες
καταστάσεις ή μεταβολές του προτύπου επιβίωσης ενός
πληθυσμού με το χρόνο.
Ηλιακή δομή
Είναι ελάχιστες οι περιπτώσεις στις οποίες τα άτομα που συνιστούν ένα

πληθυσμό έχουν όλα την ίδια ηλικία.
Έτσι, οι διαδοχικές γενιές ενός πληθυσμού διακρίνονται μεταξύ τους, ή

αλλιώς δεν επικαλύπτονται στο χρόνο.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι διαδοχικές γενιές συνυπάρχουν για

ένα χρονικό διάστημα (επικαλυπτόμενες γενιές) και ο πληθυσμός
αποτελείται από άτομα διαφόρων ηλικιών.
Για να περιγράψουμε έναν τέτοιο πληθυσμό στο χρόνο t δεν αρκεί να

αναφερθούμε μόνο στο πληθυσμιακό μέγεθος Nt, αλλά και στη
διανομή ηλικιών, δηλαδή στο ποσοστό με το οποίο συμμετέχει η κάθε
ηλικία, ή η κάθε κλάση ηλικιών στο συνολικό πληθυσμό.
Η ηλικιακή δομή ενός πληθυσμού είναι δυνατό να μεταβάλλεται στο

χρόνο. Στους περισσότερους πληθυσμούς οι μικρές ηλικίες είναι
πολυπληθέστερες από τις μεγαλύτερες με αποτέλεσμα να σχηματίζεται
μια πυραμίδα.
Αυτό όμως δεν είναι κανόνας. Υπάρχουν πληθυσμοί στους οποίους οι

ενδιάμεσες ηλικίες είναι οι επικρατέστερες και η πυραμίδα στενεύει όχι
μόνον προς την κορυφή, αλλά και προς τη βάση της.
Η πυραμίδα ηλικιών ενός αυξανόμενου πληθυσμού είναι πολύ ευρεία

στη βάση και συγκλίνει προς την κορυφή.
Αντίθετα η πυραμίδα ηλικιών ενός πληθυσμού με μικρή αύξηση ή ενός

φθίνοντος πληθυσμού παρουσιάζει στενή βάση, ευρύ μέσο και κορυφή
στενότερη από τη βάση.
Πληθυσμιακή αύξηση
• Εκθετική ή μορφής J
– Απότομη αύξηση
– Χωρίς όρια
– Π.χ. Εποίκιση νέας περιοχής
• Λογιστική ή μορφής S
– Αύξηση κάτω από όρια
– Όρια τίθενται από βιοτικούς ή
αβιοτικούς παράγοντες
– Φέρουσα ικανότητα
Εκθετική αύξηση
• Ρυθμός αύξησης r = ισοζύγιο θανάτων, γεννήσεων και

μετανάστευσης
• N / t = No + B + I - D - E
• N / t = (r)(No)
• Ευκαιριακή αύξηση όταν υπάρχουν ευνοϊκές

συνθήκες
– Νέος χώρος
– Νέοι πόροι
– Έλλειψη ανταγωνιστών...
• Παράδειγμα: εισαγωγή κουνελιών στην Αυστραλία...
Εκθετική αύξηση
• Η αύξηση γίνεται ανεξέλεγκτα
• Σταματά όταν τελειώσει ένας πόρος, ή προκύψει

άλλος περιορισμός
• Απότομη πτώση μέχρι τις επόμενες ευνοϊκές
συνθήκες αύξησης
• Εκρηκτική αύξηση – απότομη πτώση (boom and

bust)
• Συχνά επίδραση λίγων παραγόντων
• Σημαντικές πληθυσμιακές διακυμάνσεις
Λογιστική αύξηση
• Ο περιοριστικός παράγοντας επιδρά στον ρυθμό

αύξησης
• Πολλαπλοί παράγοντες επιδρούν ταυτόχρονα

• Συνθέτουν μια τιμή εξειδικευμένη για ένα είδος και
ένα περιβάλλον
• Φέρουσα ικανότητα Κ = η θεωρητική μέγιστη τιμή
του πληθυσμού ενός είδους, που «αντέχει» ένα
συγκεκριμένο περιβάλλον
Λογιστική αύξηση
• N / t = (r)(No)((Κ-Ν)/Κ)
– Βασική λογιστική εξίσωση
– ((Κ-Ν)/Κ) είναι η διαθέσιμη τιμή
της φέρουσας ικανότητας
– Όσο N ~ K, η αύξηση του
πληθυσμού μειώνεται
– Η λογιστική αύξηση είναι μια
ειδική περίπτωση της εκθετικής,
όσο η Κ προσεγγίζει το άπειρο
Φυσικό όριο (k)
Θεωρητικό μοντέλο
Φυσικό όριο (k)
Πραγματικότητα
Ρυθμός αύξησης
• Τα δύο αυτά μοντέλα εκπροσωπούν ακραίες περιπτώσεις

απότομης και αργής αύξησης
• Η εκθετική αύξηση είναι συνήθως ανεξάρτητη της πυκνότητας

του πληθυσμού
• Η λογιστική αύξηση εξαρτάται από την πυκνότητα
• Pests: οργανισμοί που εισβάλλουν σε ένα σύστημα και με

εκθετική αύξησή τους το μεταβάλλουν – π.χ. Ζιζάνια σε αγρό,
παράσιτα, γενικός όρος για «επιβλαβείς» οργανισμούς
Ρυθμός αύξησης
• Η εκθετικού τύπου αύξηση προκαλεί συχνά απότομη έξαρση

πληθυσμών και ακολουθεί η κατάρρευσή τους
• Ασταθή συστήματα
• Συνήθως συμβαίνουν σε «απλά» οικοσυστήματα με λίγα είδη
• Όσο πιο σύνθετα τα συστήματα, τόσο πιο σταθερά είναι

αυτά
r και K επιλογή
• Κάτω από συνθήκες «εισβολής» σε νέο περιβάλλον, ή

ανακάλυψης κάποιου πόρου, η φυσική επιλογή ευνοεί είδη
που αναπαράγονται σε μεγάλους ρυθμούς (ενεργειακή
επένδυση στην αναπαραγωγή)
• Κάτω από μεγάλες πληθυσμιακές πυκνότητες, ευνοούνται

τα είδη που αναπαράγονται λιγότερο, αλλά κάνουν πιο
συνετή χρήση των περιορισμένων πόρων
• r και Κ επιλογή
• Η r- και K- Επιλογή : 1967 R.MacArthour & E.Wilson

(οικολόγοι) εισήγαγαν τις έννοιες r- & K- επιλογής
στην οικολογική θεωρία:
• r-ενδογενής ρυθμός αύξησης, χρησιμοποιείται ως

βαθμός προσαρμογής σε περιβάλλοντα όπου ο
οργανισμός ζει χωρίς συνωστισμό.
• Αν υπάρχει συνωστισμός, τότε ο βαθμός

προσαρμογής αποτιμάται με το Κ-, την
βιοχωρητικότητα του περιβάλλοντος για τον υπό
μελέτη πληθυσμό.
r επιλογή
• εισβολείς (π.χ. νούφαρα στο Νείλο)
• ζιζάνια (π.χ. οξαλίδα)
• επιδημίες
• πρόσκοπα είδη (π.χ. πεύκα)
• είδη που καταλαμβάνουν τις άκρες κάποιων

οικοσυστημάτων
Κ επιλογή
• εύκρατα δρυοδάση
• σκιόφυτα (π.χ. έλατα)
• σύνθετα οικοσυστήματα
ΣΥΝΟΨΗ
Συνοπτικά, σε κάθε πληθυσμό οι γεννήσεις και οι

θάνατοι εξαρτώνται από την ηλικία των ατόμων.
Επίπεδο Ο τρόπος εξάρτησης των δημογραφικών

ατόμου παραμέτρων από την ηλικία διαφέρει ανάλογα με
το είδος, αλλά έχουν διαπιστωθεί ορισμένα κοινά
πρότυπα που αφορούν μεγάλες ομάδες
Ηλικία πληθυσμού.
ΣΥΝΟΨΗ
Ο τρόπος εξάρτησης των γεννήσεων και θανάτων από την

ηλικία των ατόμων καθορίζει τη δυναμική συμπεριφορά των
πληθυσμών που αναπτύσσονται χωρίς εξωτερικούς
περιορισμούς.
Στην περίπτωση αυτή, ο πληθυσμός εκδηλώνει την έμφυτη

ικανότητα του για αύξηση, αλλά ο πληθυσμός δεν μπορεί να
αυξηθεί απεριόριστα.
ΣΥΝΟΨΗ
Ο κάθε πληθυσμός στη φύση, προσεγγίζει την έμφυτη
ικανότητα του για αύξηση (και ταυτόχρονα προσεγγίζει τη
σταθερή διανομή ηλικιών) μόνο στην περίπτωση που
αναπτύσσεται σε άριστες συνθήκες χωρίς περιορισμούς. Αλλά
κάτι τέτοιο συμβαίνει σπάνια στη φύση.
Στη φύση υπάρχουν περιορισμοί και ένας από αυτούς είναι ο

ενδοειδικός ανταγωνισμός.
Έτσι ένας απομονωμένος πληθυσμός, δηλαδή ένας πληθυσμός

που δεν αλληλεπιδρά με άλλους πληθυσμούς (σπάνιο
φαινόμενο και αυτό) υπόκειται σε μεταβολές που
προσδιορίζονται από την έμφυτη ικανότητα του για αύξηση,
όπως αυτή περιορίζεται από τον ενδοειδικό ανταγωνισμό.
3η ΕΝΟΤΗΤΑ – ΠΙΕΣΕΙΣ ΣΤΟ
ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
3η ΕΝΟΤΗΤΑ – ΠΙΕΣΕΙΣ ΣΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Στερεά και επικίνδυνα απόβλητα
Εναλλακτικές πηγές ενέργειας
Αέρια μόλυνση
Υπεθέρμανση πλανήτη – Οζον
Πηγές νερού και μόλυνση

Ι : Τι είναι και πόσα παράγουμε;
Α) Στερεά απόβλητα
 Αποτελούν οποιοδήποτε ανεπιθύμητο ή απορριπτόμενο

υλικό που δεν είναι σε υγρή ή αέρια μορφή.
 Περιλαμβάνει ένα πολύ μεγάλο εύρος υλικών. Σημαντική

παραγωγή στις αναπτυγμένες χώρες.
 Για παράδειγμα: στις ΗΠΑ παράγονται περίπου 11 δις

τόνοι/έτος ή 44 τόνοι/άτομο, δηλ. το 33% της
παγκόσμιας παραγωγής.
Α) Στερεά απόβλητα
 Το μεγαλύτερο ποσοστό προέρχεται από εξορύξεις
μεταλλευμάτων, πετρελαίου και φυσικού αερίου, από τη
γεωργία και τη βιομηχανία (98,5% στις ΗΠΑ). Πολύ
μικρό ποσοστό προέρχεται από δημοτικές πηγές (οικίες
και επιχειρήσεις) π.χ. στις ΗΠΑ αυτό ανέρχεται σε 1,5%,
αν και αυτό σημαίνει ότι αντιστοιχεί σε περίπου 700
κιλά/άτομο.
 Μόνο το 25% ανακυκλώνεται ή κομποστοποιείται. Το

υπόλοιπο απορρίπτεται σε χωματερές-χώρους ταφής ή
αποτεφρώνεται.

Β) Επικίνδυνα απόβλητα:
Οποιοδήποτε στερεό ή υγρό πληροί οποιοδήποτε από τα ακόλουθα κριτήρια:
τοξικά, καρκινογενετικά,
1. Περιέχει ένα ή περισσότερα από 39
μεταλλαξιγόνα, η τερατογενετικά συστατικά σε ποσότητα που
υπερβαίνει τα επιθυμητά όρια. Παραδείγματα περιλαμβάνουν το μόλυβδο
(νευρολογικές επιδράσεις, ανωμαλίες στα έμβρυα) και διοξίνες
(καρκινογενετικοί χλωριοποιημένοι υδατάνθρακες – επηρεάζουν το
ανοσοποιητικό σύστημα)
Οποιοδήποτε στερεό ή υγρό πληροί οποιοδήποτε από τα ακόλουθα κριτήρια:
τοξικά, καρκινογενετικά,
1. Περιέχει ένα ή περισσότερα από 39
μεταλλαξιγόνα, η τερατογενετικά συστατικά σε ποσότητα που
υπερβαίνει τα επιθυμητά όρια. Παραδείγματα περιλαμβάνουν το μόλυβδο
(νευρολογικές επιδράσεις, ανωμαλίες στα έμβρυα) και διοξίνες
(καρκινογενετικοί χλωριοποιημένοι υδατάνθρακες – επηρεάζουν το
ανοσοποιητικό σύστημα)
2. Είναι εύφλεκτο
3. Είναι εκρηκτικό ή απελευθερώνει τοξικά αέρια.
4. Είναι διαβρωτικό.

Η παραπάνω περιγραφή δεν περιλαμβάνει ραδιενεργά υλικά, οικιακά απόβλητα,

πολλά από τα οποία πληρούν ένα ή παραπάνω από τα κριτήρια, απόβλητα από
την εξόρυξη μεταλλευμάτων, πετρελαίου και φυσικού αερίου, υγρά που
περιέχουν οργανικούς υδρογονάνθρακες, τη σκόνη που παράγεται στις
υψικαμίνους από την αποτέφρωση επικίνδυνων αποβλήτων και απόβλητα από
μικρές επιχειρήσεις και εργοστάσια.
Για παράδειγμα στις ΗΠΑ μόνο 6% των 6 δις τόνων (23 τόνοι/άτομο) των
δυνητικά επικίνδυνων αποβλήτων υπόκεινται σε νομοθετική ρύθμιση.
II. Μειώνοντας τον όγκο των αποβλήτων και της μόλυνσης που
παράγουμε
Μπορούμε είτε να διαχειριστούμε πιο αποτελεσματικά τα απόβλητα που
παράγουμε η να παράγουμε λιγότερα απόβλητα.
1. Η πρώτη προσέγγιση υποθέτει ότι οι μεγάλες ποσότητες αποβλήτων είναι

μία αναπόφευκτη (ή ακόμα και καλή) συνέπεια μιας εύρωστης οικονομίας.
Προσπαθήστε να μειώσετε την περιβαλλοντική βλάβη των αποβλήτων, εάν
είναι δυνατόν
2. Η δεύτερη προσέγγιση υποθέτει ότι τα απόβλητα θα πρέπει εξ αρχής να μην

παράγονται ή ότι εκείνα που είναι αναπόφευκτα μπορούν να ανακυκλωθούν,
να κομποστοποιηθούν ή να επαναχρησιμοποιηθούν. Τα απορρίμματα ενός
ατόμου είναι ο πόρος ενός άλλου.

παράγουμε
Ακολουθήστε ένα σετ προτεραιοτήτων για τα στερεά και επικίνδυνα απόβλητα.
Γενικά αυτά είναι, σε σειρά:
1) Μείωσε,
2) ξαναχρησιμοποίησε,
3) ανακύκλωσε και κομποστοποίησε,
4) επεξεργάσου και αποτέφρωσε,
5) τοποθέτησε σε χώρους μόνιμης αποθήκευσης.
• Τα πρώτα τρία θα μπορούσαν να μειώσουν τα συνολικά απόβλητα σε

ποσοστό 60-80%.
Δυστυχώς, οι περισσότερες σύγχρονες κοινωνίες, αντιστρέφουν αυτή την

προτεραιότητα. Επιστρέφουμε στην πρώτη προσέγγιση.
παράγουμε
Η δεύτερη προσέγγιση
μειώνει την απαίτηση για νέους, μη ανανεώσιμους πόρους και ενέργεια,

μειώνει την μόλυνση που προκύπτει από τη χρήση αυτών των πόρων,
μειώνει το κόστος ελέγχου και υποχρέωσης απέναντι στη μόλυνση και

συνήθως είναι μακροπρόθεσμα οικονομικότερη από το να προσπαθούμε να
καθαρίσουμε την μόλυνση και να επεξεργαστούμε τα απόβλητά μας.

παράγουμε
Συνήθως, η ανταπόδοση από πρωτοβουλίες μείωσης των αποβλήτων έρχεται

σε λιγότερο από 3 έτη.
Π.χ. η εταιρεία 3Μ μείωσε τα απόβλητά της κατά 30% την αέρια μόλυνση κατά
70% και εξοικονόμησε 750 εκ. $ σε έξοδα διαχείρισης αποβλήτων.
Η μείωση των αποβλήτων τελικά αποτελεί καλή επιχειρηματική πρακτική!

παράγουμε
Η μείωση των αποβλήτων μπορεί να υλοποιηθεί:
 με τη μείωση της κατανάλωσης των υλικών που τα παράγουν,
με τον επανασχεδιασμό των κατασκευαστικών διαδικασιών, προκειμένου

να χρησιμοποιούν λιγότερα υλικά και να παράγουν λιγότερα απόβλητα,
με τη χρήση λιγότερο επικίνδυνων οικιακών καθαριστικών υλικών,
ενσωματώνοντας στο σχεδιασμό προϊόντων την ευκολία ανακύκλωσης,

επαναχρησιμοποίησης, κομποστοποίησης, κατασκευάζοντας προϊόντα που
διαρκούν περισσότερο (μειώνεται η ζήτηση),
μειώνοντας τα υλικά συσκευασίας (π.χ. CD) και καθιστώντας τα φιλικά

προς το περιβάλλον, εφαρμογή σχετικής νομοθεσίας (π.χ. Φορολόγηση /
σακούλα σκουπιδιών)

παράγουμε
Η επαναχρησιμοποίηση υλικών είναι ο πιο αποδοτικός τρόπος για μείωση των
αποβλήτων.
Απαιτούνται λίγοι νέοι πόροι, και η χρήση ενέργειας και η μόλυνση

ελαχιστοποιούνται. Αυτό έχει πολλά περισσότερα οφέλη από την ανακύκλωση.
Παραδείγματα περιλαμβάνουν την χρήση γυάλινων φιαλών και υφασμάτινων

τσαντών για τα ψώνια μας.
Στις ΗΠΑ η επαναχρησιμοποίηση γυάλινων φιαλών έχει μειωθεί από 90%

κάποτε σε 7% σήμερα. Από την άλλη, μερικές ευρωπαϊκές χώρες απαγορεύουν
τα μη επαναχρησιμοποιήσιμα γυάλινα ή πλαστικά μπουκάλια.
ΙΙΙ: Τα θετικά και τα αρνητικά της ανακύκλωσης
Δύο τύποι ανακύκλωσης:
Κλειστού τύπου ή πρωτογενής ανακύκλωση, όπου τα υλικά ανακυκλώνονται

(απόβλητα μετά την κατανάλωση) για την παραγωγή των ίδιων προϊόντων
(εφημερίδα από εφημερίδα, κουτί αλουμινίου από κουτί αλουμινίου κ.λπ.).
Ανοικτού τύπου ή δευτερογενής ανακύκλωση, όπου το υλικό ανακυκλώνεται

για την παραγωγή κάτι διαφορετικού (π.χ. παλιά αυτοκίνητα που
ανακυκλώνονται για να γίνουν υλικά εστίασης). Όχι το ίδιο αποδοτική όσο η
πρωτογενής ανακύκλωση. Απαιτεί συνήθως περισσότερη ενέργεια και νέους
πόρους.

Α) Ανακύκλωση στερεών αποβλήτων
1. Περισσότερο από 25% των οικιακών αποβλήτων και εκείνων μικρών

επιχειρήσεων πλέον ανακυκλώνεται ή κομποστοποιείται. Περισσότερο από
50% συμμετέχει σε προγράμματα ανακύκλωσης. Δυνητικά αυτό μπορεί να
αυξηθεί στο 60-80%.
2. Προγράμματα στα οποία θα πληρώνεις για ό,τι πετάς αλλά δεν

ανακυκλώνεις θα βοηθούσαν;
3. Μεγάλες εγκαταστάσεις συγκέντρωσης υλικών ξεχωρίζουν τα αναμεμειγμένα

αστικά απόβλητα αφού αυτά θα έχουν θρυμματιστεί σε ανακτήσιμα και
ανακυκλώσιμα υλικά (χαρτί, πλαστικό, διάφορα μέταλλα κ.λπ.) και σε
οργανικά υλικά που μπορούν να καούν για να δημιουργηθεί θερμότητα και
ηλεκτρισμός
4. Απαιτεί μεγάλο όγκο απορριμμάτων για να είναι οικονομικά βιώσιμη. Υπό μία
έννοια ενθαρρύνει την παραγωγή αποβλήτων (1η προσέγγιση).Επίσης
παράγει τοξική στάχτη και CO2.Ίσως θα είναι προτιμότερο να γίνεται ο
διαχωρισμός των υλικών στην πηγή (σπίτι ή επιχείρηση)
Α) Ανακύκλωση στερεών αποβλήτων
1. Πολλά συστήματα ανακύκλωσης δεν βγάζουν τα έξοδά τους. Είναι

οικονομικότερο να αποτεφρώσουμε ή να θάψουμε τα απόβλητά μας.
Εντούτοις αυτό δεν λαμβάνει υπόψη την αξία των πλεονεκτημάτων της
ανακύκλωσης.
2. Ο σκοπός της είναι να μειωθεί η χρήση νέων πόρων, η παραγωγή

απορριμμάτων, η μόλυνση και η υποβάθμιση του περιβάλλοντος και όχι να
προκύψει κέρδος.

Β) Ανακύκλωση αλουμινίου, χαρτιού και πλαστικού
1. Περίπου 35% του αλουμινίου ανακυκλώνεται (68% των κουτιών αλουμινίου).

Μειώνει την μόλυνση αέρος και νερού και τις απαιτήσεις ενέργειας κατά 95%
σε σύγκριση με την επεξεργασία μεταλλεύματος βωξίτη για παραγωγή
αλουμινίου.
2. Περίπου το 50% του χαρτιού ανακυκλώνεται. Πρέπει να γίνει εκ νέου

επεξεργασία και να προστεθεί και νέος χαρτοπολτός. Απαιτεί περίπου 50%
λιγότερη ενέργεια, παράγει 70-90% λιγότερη μόλυνση αέρα και περίπου 35%
λιγότερη μόλυνση νερού από τη παραγωγή χαρτιού από δένδρα.
Β) Ανακύκλωση αλουμινίου, χαρτιού και πλαστικού
1. Εντούτοις το περισσότερο χαρτί που ανακυκλώνεται είναι απορρίμματα που

δεν φτάνουν ποτέ στον καταναλωτή (κομμάτια και τρίμματα ποτ προκύπτουν
κατά την παραγωγή). Δηλαδή, το μεγαλύτερο ποσοστό του χαρτιού που
χρησιμοποιεί ένας καταναλωτής δεν ανακυκλώνεται.
2. Τα πλαστικά αποτελούν πλέον το 20% οικιακών απορριμμάτων. Χρειάζονται

εκατοντάδες έτη για να βιοδιασπαστούν, εάν αυτό είναι δυνατό, βέβαια.
Μόνο το 5% ανακυκλώνεται.
3. Το πρόβλημα είναι ότι υπάρχουν τόσοι διαφορετικοί τύποι πλαστικών, που

πρέπει να διαχωριστούν, γεγονός που είναι απαιτητικό σε εργατικά χέρια.
4. Επίσης, ακόμη είναι φτηνότερο να κατασκευάζονται νέα πλαστικά από

πετρέλαιο, παρά να ανακυκλώνονται παλιά πλαστικά. Ίσως είναι καλύτερη η
επαναχρησιμοποίηση πλαστικών για τον ίδιο σκοπό.

Γ) Κομποστοποίηση – ένας νέος τρόπος ανακύκλωσης
1. Οι μύκητες και τα βακτήρια αποδομούν βιοδιασπώμενη οργανική ύλη (χαρτί,

τροφικά απορρίμματα, φύλλα, ξύλο, δηλ. περίπου το 35% των οικιακών
απορριμμάτων) σε ένα υλικό σαν χούμο.
2. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως λίπασμα ή καλής ποιότητας χώμα.
3. Μπορεί να παραχθεί είτε σε εσωτερικό είτε σε εξωτερικό χώρο από ιδιώτες ή

σε επίπεδο μικρών κοινωνιών.
4. Οι άσχημες μυρωδιές πρέπει να βρίσκονται υπό έλεγχο και πρέπει να

διασφαλίζεται ότι τα τοξικά υλικά βρίσκονται σε χωματερές ή
απομακρυσμένες περιοχές.
ΙV: Τρόποι απαλλαγής ή αποθήκευσης αποβλήτων
Μερικά απόβλητα δεν μπορούν να ανακυκλωθούν ή να επαναχρησιμοποιηθούν.

Αυτό είναι αναπόφευκτο.
Τέσσερις κύριες επιλογές:
 αποτοξίνωση,
 αποτέφρωση,
 ταφή,
 εξαγωγή.

A) Αποτοξίνωση αποβλήτων
Μετατρέπει τα επικίνδυνα απόβλητα σε ακίνδυνα. Μπορεί να γίνει μέσω χημικής
επεξεργασίας, αποτέφρωσης, έγκλεισης, βιοεπεξεργασία.
Η Βιοεπεξεργασία χρησιμοποιεί βακτήρια και μύκητες για να μετατρέψει υλικά

σε ακίνδυνα, είτε μέσω κατανάλωσης, είτε μέσω μετατροπής.
Η διαδικασία μιμείται την φυσική αποσύνθεση.
Μπορεί να είναι δυνατό να προσαρμοστεί συγκεκριμένος οργανισμός σε

συγκεκριμένο τύπου αποβλήτου μέσω γενετικής μηχανικής.
Εφαρμόζεται σε πολλούς τύπους στερεών αποβλήτων, αλλά και λυμάτων
Ενδέχεται επίσης να είναι αρκετά φθηνότερος από άλλους τύπους διαχείρισης

επικίνδυνων αποβλήτων. Για τώρα, λειτουργεί καλύτερα με οργανικά απόβλητα
(βιολογικοί καθαρισμοί).
Β) Αποτέφρωση αποβλήτων
1. Αρκετές χώρες καίνε ένα ποσοστό των αστικών αποβλήτων αλλά και
των τοξικών σε αποτεφρωτές.
2. Συνήθως γίνεται σε υψηλού όγκου, μαζικής αποτέφρωσης

εγκαταστάσεις, όπου αποτεφρώνονται ανάμεικτα απόβλητα χωρίς
διαχωρισμό.
3. Ακόμα και τα πιο αποδοτικά και άριστης κατάστασης συστήματα

εκπέμπουν τοξική μόλυνση (μόλυβδος, υδράργυρος, διοξίνες), Επίσης
είναι πολύ ακριβά συστήματα στη λειτουργία τους.
4. Η Ιαπωνία αποτεφρώνει το 75% των αστικών αποβλήτων σε χιλιάδες

αποτεφρωτές, εντούτοις προκύπτουν ερωτήματα για την υγεία.

Γ) Ταφή αποβλήτων-Αστικά απόβλητα
1. Σε πολλές χώρες, το μεγαλύτερο ποσοστό των αστικών αποβλήτων

(π.χ. 60% στις ΗΠΑ) αποτίθεται σε χώρους υγειονομικής ταφής, οι
οποίοι είναι σχεδιασμένοι για μακροπρόθεσμη διατήρηση
απορριμμάτων.
2. Οι σύγχρονοι χώροι εντοπίζονται σε γεωλογικά σταθερά εδάφη,

επενδεδυμένα με πηλό και πλαστικό και με τοποθέτηση στην κορυφή
πηλού και χώματος.
3. Διάτρητα αυλάκια περνούν από κάτω και συλλέγουν τα υγρά, τα οποία

υπόκεινται σε επεξεργασία ως λύματα πριν αποδοθούν στα τοπικά
ύδατα. Πηγάδια παρακολούθησης χρησιμοποιούνται για να ελέγχεται
πιθανή διαρροή λυμάτων στα γειτονικά ύδατα.
1. Εάν κατασκευαστούν σωστά, οι χώροι υγειονομικής ταφής μπορούν

• να μειώσουν την μόλυνση νερού και αέρα (όχι καύση, όχι διαρροή),
να μειώσουν τις οσμές,
• να διατηρήσουν τον αριθμό των επιβλαβών ζώων στο ελάχιστο,
• να διαχειριστούν μεγάλο όγκο απορριμμάτων, να χρησιμοποιηθούν
για σκοπούς αναψυχής (π.χ. πάρκα) αφού σφραγιστούν και
καλυφθούν,
• να αποτελέσουν μία βιώσιμη πηγή μεθανίου για την παραγωγή
ρεύματος και θέρμανσης
2. Ελάχιστοι χώροι λειτουργούν πράγματι, όπως διαφημίζονται!

1. Οι περισσότεροι έχουν διαρροές, εκπέμπουν οσμές, και το

περισσότερο υλικό δεν αποδομείται ακόμα και μετά από δεκαετίες.
2. Οι παλαιότεροι χώροι, συχνά δεν αποτελούν τίποτα άλλο πέρα από

εγκαταλελειμμένους, καλυμμένους με χώμα, τοξικούς λάκκους, που
μολύνουν τον περιβάλλοντα αέρα, έδαφος και
3. Ακόμα και οι σύγχρονοι χώροι κάποια στιγμή θα έχουν διαρροές.
4. Ίσως να υπάρχει η δυνατότητα να ‘καθαρίζονται’ οι χώροι, με τη διαρκή

πλύση με νερό και τη συλλογή και επεξεργασία των παραγόμενων
λυμάτων.
1. Τα επικίνδυνα απόβλητα απαιτούν ειδικούς χειρισμούς. Τα υγρά

συνήθως εγχέονται σε βαθειά πηγάδια κάτω από το νερό του
υπεδάφους.
2. Η ελπίδα είναι ότι οι ξηροί πορώδεις βράχοι θα αποθηκεύσουν τα υγρά

επ’ αόριστον μακριά από το νερό και την επιφάνεια. Είναι η μέθοδος
που επιλέγεται για τα επικίνδυνα υγρά.
3. Υπάρχουν έγνοιες για την μακροπρόθεσμη παρακολούθηση.
4. Επιφανειακοί εγκλεισμοί υποτίθεται ότι σφραγίζονται στον πάτο με

πλαστική επένδυση, για να αποφευχθούν οι διαρροές. Τα στερεά
κατακάθονται και οι πτητικές ουσίες εξατμίζονται.
Εντούτοις, το 90% είτε έχει διαρροές, είτε μη σωστή επένδυση.

1. Ειδικά στις ΗΠΑ, το 5% των επικίνδυνων αποβλήτων συγκεντρώνεται

και αποθηκεύεται σε βαρέλια που αποθηκεύονται σε ειδικές χωματερές.
2. Το πρόβλημα με πολλές από αυτές τις τεχνικές είναι ότι όταν

προκύπτουν τα προβλήματα, οι διαχειριστές δηλώνουν χρεωκοπία και
καλείται το κράτος να κάνει τον καθαρισμό.
3. Μία πρόταση είναι να αποθηκεύονται τα απόβλητα σε ειδικά

διαμορφωμένα κτήρια περιορισμού. Αυτά θα μπορούσαν να
κατασκευάζονται σε τοπικό επίπεδο, μειώνοντας έτσι την ανάγκη για
μεταφορά σε μεγάλη απόσταση και την πιθανότητα ατυχημάτων.
Δ) Εξαγωγή αποβλήτων
1. Μερικές χώρες, κυρίως οι ΗΠΑ δεν διαθέτουν πλέον χώρους για τα

σκουπίδια τους, οπότε τα εξάγουν σε άλλες χώρες, κυρίως του Τρίτου
Κόσμου.
2. Αυτές οι χώρες δεν έχουν καθόλου ή έχουν πολύ λιγότερο αυστηρούς

κανονισμούς διάθεσης απορριμμάτων. Συνήθως γίνεται υπό το
πρόσχημα της ανακύκλωσης.

Δ) Εξαγωγή αποβλήτων
1. Μία συμφωνία το 1994 απαγόρεψε σε παγκόσμιο επίπεδο την εξαγωγή

αποβλήτων σε μεγάλο βαθμό. Οι ΗΠΑ δεν στηρίζουν τη συμφωνία.
Πλέον 97 έθνη έχουν απαγορέψει την εισαγωγή επικίνδυνων
αποβλήτων.
2. Τελικά, δεν υπάρχει απλός, εύκολος και ανέξοδος τρόπος για την
αποθήκευση η καταστροφή των τοξικών αποβλήτων.
3. Το καλύτερο είναι φυσικά να αποφεύγεται εξ αρχής η παραγωγή τους.


Αέρια μόλυνση εσωτερικών & εξωτερικών χώρων
 Σχεδόν όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί βασίζονται σε αέρια

της ατμόσφαιρας της γης, ακόμα και εκείνα που ζουν
στους βαθύτερους ωκεανούς.
 Συνεπώς, η μόλυνση της ατμόσφαιρας έχει έντονα και με

μεγάλη διεισδυτικότητα παγκόσμιες επιδράσεις.
I) Δομή ατμόσφαιρας και διαδικασίες
 Η ατμόσφαιρα δεν είναι μία ομοιογενής μάζα αέρα.

Αντιθέτως, διαχωρίζεται σε διακριτά στρώματα με
μοναδικές κατανομές θερμοκρασίας.
 A) Τροπόσφαιρα: (0-17 km στον ισημερινό; 8 km στους

πόλους)
 Αποτελεί το 75% της ατμόσφαιρας της Γης. Είναι το

στρώμα που προκύπτει ο καιρός και είναι θυελλώδες.
 Αποτελείται από 78% Άζωτο, 21% Οξυγόνο, <1% Αργό,

0,036% CO2 συν ίχνη άλλων αερίων, περιλαμβάνοντας
υδρατμούς.
 Τυπικά, η θερμοκρασίες μειώνονται με το υψόμετρο

έως -50 C στην τροπόπαυση (ανώτερο όριο
τροπόσφαιρας)
 B) Στρατόσφαιρα: (17-48 km)
 Αποτελεί λιγότερο θυελλώδες στρώμα με μικρό βαθμό

ανάμειξης. Εντούτοις είναι κοινοί οι άνεμοι με υψηλή
ταχύτητα.
 Οι θερμοκρασίες αυξάνονται μέχρι το σημείο της

στρατόπαυσης. Έχει την ίδια σύσταση με την
τροπόσφαιρα, με εξαίρεση τους κατά 1000 φορές
λιγότερους υδρατμούς και το 1000 φορές περισσότερο
όζον (O3).

 Το στρατοσφαιρικό όζον παράγεται συνέχεια από το
οξυγόνο που αλληλεπιδρά με αστραπές και υπεριώδεις
ακτίνες. Εμποδίζει τη διέλευση το 99% της υπεριώδους
ακτινοβολίας από τον ήλιο.
 Αυτό επιτρέπει την ύπαρξη της ζωής και μας

προστατεύει από συνεχή εγκαύματα, καταρράκτη,
δερματικούς καρκίνους, και ζημίες στο ανοσοποιητικό
σύστημα.
 Επίσης βοηθά στο να μην μετατρέπεται το οξυγόνο της

τροπόσφαιρας σε όζον, το οποίο αποτελεί παράγοντα
μόλυνσης στην κατώτερη ατμόσφαιρα.

 Εν περιλήψει, το τροποσφαιρικό όζον είναι κακό, το

στρατοσφαιρικό είναι καλό.
 Δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια αυξήσαμε το πρώτο και

μειώσαμε το τελευταίο.
 Ακόμα πιο πάνω είναι η μεσόσφαιρα (48-80 km) και η

θερμόσφαιρα (80+ km), και τα δύο από τα οποία έχουν
ελάχιστη ή και καμία αλληλεπίδραση με την επιφάνεια.
 Γ) Ανθρώπινη διαταραχή των κύκλων των θρεπτικών

αερίων.
 Έχουμε αυξήσει το CO2 στην τροπόσφαιρα κατά 30%

περίπου, τον τελευταίο αιώνα, κυρίως λόγω της καύσης
ορυκτελαίων και της καταστροφής δασών.
 Έχουμε μειώσει το στρατοσφαιρικό όζον κατά 5-15%,

λόγω της χρήσης χλωροφθοροανθράκων
(chlorofluorocarbons- CFCs) και άλλων αερίων που το
καταστρέφουν.

 Γ) Ανθρώπινη διαταραχή των κύκλων των θρεπτικών
αερίων.
 Εκπέμπουμε τρεις φορές περισσότερο NO, NO2, N2O και

αμμωνία (NH3), μέσω της καύσης ορυκτελαίων και της
χρήσης λιπασμάτων. Αυτά μετατρέπονται σε νιτρικό οξύ
και βοηθούν στο σχηματισμό της όξινης βροχής. Το ίδιο
ισχύει και για την εκπομπή SO2.
 Επίσης, εκπέμπονται τεράστιες ποσότητες (πολύ πάνω

από τα φυσιολογικά επίπεδα) τοξικών μετάλλων στην
τροπόσφαιρα, περιλαμβάνοντας το Αρσενικό (2Χ), το
Κάδμιο (7Χ) και το Μόλυβδο (17Χ).
II) Εξωτερική μόλυνση της ατμόσφαιρας: Ρύποι,

Νέφος και Όξινη απόθεση.
 A) Τύποι Ρύπων
 Κύριοι Ρύποι: Προσθήκη στην τροπόσφαιρα, μέσω

φυσικών διεργασιών (σκόνη, ηφαιστειακές εκπομπές)
και ανθρώπινων δραστηριοτήτων.
 Εάν υφίστανται σε αρκετά υψηλές συγκεντρώσεις για

να προκαλέσουν βλάβη σε φυτά, ζώα και υλικά,
θεωρούνται ρύποι. Αναμειγνύονται στην
τροπόσφαιρα, μέσω αναταράξεων.

 A) Τύποι Ρύπων
 Δευτερεύοντες Ρύποι: Οι κύριοι ρύποι αντιδρούν και

σχηματίζουν νέες ενώσεις στην ατμόσφαιρα.
 Οι πηγές μόλυνσης μπορεί να είναι σταθερές (π.χ.

εργοστάσια) ή κινητές (π.χ. οχήματα).

A) Τύποι Ρύπων

Δευτερεύοντες Ρύποι
 Οι αστικές περιοχές, έχουν συνήθως υψηλότερα

επίπεδα αέριας μόλυνσης από ότι οι αγροτικές
περιοχές, αν και οι άνεμοι μπορούν να διασπείρουν
μακρόβιους ρύπους σε μεγάλες αποστάσεις.
 Οι ρύποι απαντώνται σε διάφορες μορφές και μπορεί

να είναι στερεοί, υγροί ή αέριοι.
II) Εξωτερική μόλυνση της ατμόσφαιρας: Ρύποι, Νέφος και

Όξινη απόθεση.
Β) Νέφος
 Δύο τύποι: φωτοχημικό (φαιός αέρας) νέφος και
βιομηχανικό (γκρίζος αέρας) νέφος.
 Το φωτοχημικό νέφος σχηματίζεται από ρύπους που

παράγονται κατόπιν αντίδρασης με το φως.
 Είναι κυρίως από δευτερεύοντες ρύπους και είναι πιο

κοινό σε αστικές περιοχές με άφθονη ηλιοφάνεια (π.χ.
Los Angeles, Σύδνεϋ, Πόλη του Μεξικό, κ.λπ.).
 Τα υψηλότερα επίπεδα συμβαίνουν κυρίως το απόγευμα.

Β) Νέφος
 Το βιομηχανικό νέφος προκύπτει κυρίως από

κύριους ρύπους, όπως το SO2 και αιωρούμενα
μικροσωματίδια.
 Αποτελεί πλέον μικρότερο πρόβλημα σήμερα σε

ανεπτυγμένες χώρες, όπως οι ΗΠΑ, λόγω
εφαρμοζόμενης νομοθεσίας για τις εκπομπές ρύπων.

Β) Νέφος
 Υφίσταται ακόμα ως πρόβλημα σε χώρες της Α.

Ευρώπης, στη Κίνα και στην Ινδία, λόγω της καύσης
λιγνίτη και πετρελαίου με υψηλή περιεκτικότητα σε
θείο.

Β) Νέφος
 Αστικές λεκάνες που περιβάλλονται από βουνά

περιορίζουν την ροή των ανέμων και επάγουν
θερμοκρασιακές αντιστροφές, σύμφωνα με τις οποίες
πυκνός κρύος αέρας παγιδεύεται κάτω από στρώμα
λιγότερο πυκνού ζεστού αέρα.

Β) Νέφος
 Αυτό διατηρεί τον επιφανειακό αέρα στάσιμο και

ανίκανο να αναμειχθεί με καθαρότερο αέρα από
μεγαλύτερα υψόμετρα.
 Δημιουργεί συμβάντα νέφους που διαρκούν για

ημέρες και επηρεάζουν την υγεία χιλιάδων

 Γ) Όξινη Απόθεση
 Προκαλείται από οξείδια του αζώτου και του θείου στην

τροπόσφαιρα, προκαλώντας τη δημιουργία οξέων και
αλάτων που δημιουργούν οξέα και τα οποία κατόπιν
διασπείρονται σε μεγάλες αποστάσεις.
 Πέφτουν στη γη σε υγρή μορφή (όξινη βροχή, χιόνι,

χαλάζι, ομίχλη) ή σε στερεή.

 Οι ψηλές καπνοδόχοι το επάγουν αυτό, αν και μειώνουν

τη μόλυνση σε τοπικό επίπεδο.
 Ότι ανεβαίνει στην Αθήνα, μπορεί να πέσει στη Θήβα.
 Μπορεί φυσικά να διασχίσει και σύνορα!

 Η όξινη απόθεση μειώνει το pH ποταμιών, λιμνών και

επιφανειακών υδάτων.
 Τα φυσιολογικά επιφανειακά ύδατα έχουν ένα pH γύρω

στο 5,5 (ελαφρώς όξινα),
 ενώ τα νερά που επηρεάζονται από όξινη απόθεση έχουν

pH μέχρι και 2,5 (1000 φορές πιο όξινο).

 Εάν το έδαφος είναι βασικό, μπορεί να αποσβέσει τις

επιπτώσεις της όξινης απόθεσης. Εάν το χώμα είναι λεπτό
ή όξινο, δεν μπορεί να αποσβέσει επαρκώς.
 Μπορεί να προκαλέσει άσθμα, βρογχικά και να βλάψει

κτήρια, αγάλματα, οχήματα και μέταλλα.

 Οι πιο σημαντικές επιδράσεις είναι στους υδρόβιους

οργανισμούς και στα δένδρα.
 Εξασθενεί τα δένδρα σε τέτοιο βαθμό, ώστε μετά να είναι

ευάλωτα σε άλλους τύπους ζημιών. Οι περισσότερες
ζημιές προκύπτουν σε ορεινές περιοχές με λεπτά εδάφη.
 Επίσης αυξάνει τη διύλιση των θρεπτικών εδάφους,

καθιστώντας τα λιγότερα γόνιμα.

 Τα ψάρια και άλλες υδρόβιες μορφές δεν μπορούν να

επιβιώσουν σε pH μικρότερο του 4,5. Από πολλές λίμνες
πλέον απουσιάζει η ζωή.
 Επίσης αποδεσμεύει τοξικές χημικές ουσίες στο νερό.

 Στις ΗΠΑ το κόστος για τη μείωση της όξινης απόθεσης,

είναι περίπου το μισό από το κέρδος των δραστηριοτήτων
που το παράγουν.
 Η κατάσταση πλέον βελτιώνεται κάπως, λόγω πρόσφατων

νομοθεσιών.

 Εντούτοις, μπορούμε να μειώσουμε περαιτέρω την όξινη

απόθεση μέσω:
 1)Μείωσης της κατανάλωσης ενέργειας.

 2) Στροφής σε καύσιμα χαμηλού θείου.
 3) Βελτίωση των σχετικών ελέγχων.
 Μπορούμε επίσης να προσθέσουμε ασβέστη σε λίμνες
και εδάφη, εντούτοις αυτό αποτελεί μία προσωρινή λύση
που ενδέχεται να κάνει πιο πολύ κακό από καλό.
 III) Μόλυνση αέρα σε εσωτερικούς χώρους
 Συνήθως είναι πιο μολυσμένος (2-70 φορές, ανάλογα με

τον ρύπο) και ανθυγιεινός σε σχέση με τον αέρα
εξωτερικού χώρου.
 Πολλά κτήρια (15-20%) έχουν το ‘σύνδρομο το άρρωστου

κτηρίου’, όπου τουλάχιστον το 20% των κατοίκων έχουν
συμπτώματα γρίπης (και άλλα), τα οποία σταματούν
μόλις βγουν έξω.
 Μπορεί να προκαλέσει απώλεια δισεκατομμυρίων € σε

χαμένη παραγωγικότητα!
 Οι πιο κοινοί ρύποι είναι μεταλλικές ίνες, καπνός

τσιγάρου, φορμαλδεΰδη, ραδόνιο και άλλα χημικά.
 Σε αναπτυσσόμενες χώρες, τα υψηλά επίπεδα

σωματιδίων, λόγω φωτιών αποτελούν το μεγαλύτερο
πρόβλημα.
 A) Αμίαντος
 Περιλαμβάνει μία μεγάλη ποικιλία μετάλλων με ινώδη

μορφή. Όταν εισπνέεται για μεγάλα χρονικά διαστήματα,
μπορεί να προκαλέσει αμιάντωση, καρκίνο των
πνευμόνων και μεσοθηλίωμα.
 Μπορεί να είναι υπεύθυνος για 100.000αδες θανάτους

παγκοσμίως.
 Επιπτώσεις στην υγεία παρατηρούνται κυρίως σε εργάτες

ορυχίων αμιάντου με χρόνιαμ έντονη έκθεση.
 Δεν είναι σαφές εάν υπάρχει ρίσκο για αρκετά

χαμηλότερα επίπεδα έκθεσης, που αντιμετωπίζουν οι
περισσότεροι άνθρωποι.
 Επιπλέον υπάρχει πολύ μεγαλύτερος κίνδυνος με

συγκεκριμένους τύπους αμιάντου.
 Δισεκατομμύρια έχουν ξοδευτεί για την αφαίρεση

αμιάντου από κτήρια, ιδιαίτερα σχολεία, χωρίς την σαφή
γνώση ότι υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος. Γιατί;
 B) Ραδόνιο
 Το Ραδόνιο είναι ένα φυσικό, αέριο προϊόν της

εξασθένησης του ουρανίου. Εντοπίζεται σε όλα τα αέρια
του εδάφους και στα αρτεσιανά νερά. Επίσης υπάρχει σε
χαμηλά επίπεδα στην ατμόσφαιρα.
 Εισέρχεται στο εσωτερικό κτηρίων, μέσω σχισμών και

ανοιγμάτων.
 Μπορεί να συσσωρευτεί σε υψηλά επίπεδα (10x-1000x)

σε σχέση με την ατμόσφαιρα.
 Η εισπνοή ραδονίου ή άλλων αέριων προϊόντων από την

εξασθένηση του ουρανίου μπορεί να περιζώσει τους
πνεύμονες με ιονίζουσα ακτινοβολία.
 Μπορεί να προκαλέσει καρκίνο του πνεύμονα, μετά από

χρόνιες, υψηλού επιπέδου εκθέσεις.
 Μπορεί να ευθύνεται για πολλούς θανάτους (π.χ. στις

ΗΠΑ, μέχρι και 15.000 άτομα ετησίως).
 Σε υψηλά επίπεδα έκθεσης (>200pci/l) οι θάνατοι μπορεί

να αυξηθούν θεαματικά.
 Ενδέχεται να υπάρχει μία κατώφλιος τιμή, ίσως κάτω από

τα 20pci/l, οπότε και η έκθεση σε ραδόνιο δεν είναι
σημαντικά επιβλαβής.
 Υπάρχει η ανάγκη ελέγχου των κτηρίων, καθώς δεν

μπορεί να προβλεφθεί πιο κτήριο έχει λίγο και πιο έχει
πολύ.
 Ευτυχώς το κόστος απαλλαγής από το αέριο αυτό είναι

σχετικά φτηνό.
IV) Επιδράσεις της αέριας μόλυνσης
 A) Επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία
 Η σημαντικότερη επίπτωση της μόλυνσης στους

ανθρώπους αφορά το αναπνευστικό τους σύστημα.

 Οι χρόνιες εκθέσεις μπορεί να προκαλέσουν καρκίνο των

πνευμόνων, άσθμα, βρογχίτιδα και εμφύσημα.
 Οι ηλικιωμένοι, τα νεαρά άτομα και οι έγκυες είναι οι πιο

ευάλωτες ομάδες.
 Προκαλούνται από ποικιλία αερίων (όζον, SO2, NxO) και

από αιωρούμενα μικροσωματίδια, διαστάσεων 100μm ή
μικρότερης.
 Τα υψηλά επίπεδα CO (κυρίως εξαιτίας ατελούς καύσης)

μπορούν να παρέμβουν στην οξυγόνωση του αίματος,
προκαλώντας απώλεια της νοητικής λειτουργίας, ναυτία,
υπνηλία και τελικά ασφυξία.
 Μπορεί επίσης να δημιουργήσει καρδιαναπνευστικά

προβλήματα και να επηρεάσει την εμβρυική και νεογνική
ανάπτυξη.
 Οι πτητικές οργανικές ενώσεις (βενζόλιο, φορμαλδεϋδη)

και τοξικά μέταλλα και ενώσεις (μόλυβδος, αρσενικό,
διοξίνες)
 μπορούν να προκαλέσουν γενετικές μεταλλάξεις,

αναπαραγωγικά προβλήματα και καρκίνους.
 Κάθε χρόνο, περισσότερα από ένα εκατομμύριο άτομα

πεθαίνουν πρόωρα παγκοσμίως λόγω των επιπτώσεων
της αέριας μόλυνσης σε εξωτερικούς και εσωτερικούς
χώρους.
 Η αέρια μόλυνση μπορεί να προκαλέσει έως και $150

δισεκατομμύρια οικονομικές απώλειες λόγω ασθένειας
εργατών και χαμένου χρόνου εργασίας.

 B) Βλάβες σε φυτά
 Η χρόνια έκθεση σε αέρια μόλυνση καταστρέφει την

κηρώδη επιδερμίδα των φύλλων και επιτρέπει στα φυτά
να γίνουν επιρρεπή σε απώλεια νερού, παράσιτα,
ασθένειες, ξηρασία και παγετό.
 Μπορεί επίσης να παρέμβει στην πρόσληψη των

θρεπτικών συστατικών.

 Τα δένδρα στα μεγάλα υψόμετρα επηρεάζονται συχνά

περισσότερο, λόγω της ολοετούς έκθεσης σε ρύπους που
μεταφέρονται από ανέμους που κινούνται σε μεγάλα
υψόμετρα.
 Η απώλεια βλάστησης μπορεί κατόπιν να οδηγήσει σε

διάβρωση του εδάφους, πλημμύρες, κατολισθήσεις.

 Περιοχές γύρω από χυτήρια και εργοστάσια παραγωγής

ενέργειας και βιομηχανίες που τροφοδοτούνται με
λιγνίτη συχνά υπόκεινται σε μεγάλη θνησιμότητα φυτών.
 Στην Ευρώπη, περίπου το 25% των δένδρων έχουν

βλαφθεί ή πεθάνει από την αέρια μόλυνση, με συνολική
οικονομική ζημιά της τάξης των $30 δις.
 Επίσης οι απώλειες σε αγροτική παραγωγή μπορεί να

φτάνει τα δις $.
 Γ) Ζημιά στην υδρόβια ζωή και τις ύλες που

παρασκευάζονται από τον άνθρωπο
 Η περισσότερη ζημιά από την όξινη απόθεση προκύπτει,

συνήθως, μετά από μία βαριά βροχή ή κατά το λιώσιμο
του χιονιού την άνοιξη.
 Ιόντα αλουμινίου που ξεπλένονται σκοτώνουν τα ψάρια

και αναστέλλουν την αναπαραγωγή τους.
 Γ) Ζημιά στην υδρόβια ζωή και τις ύλες που

 Η απώλεια της καθαρής πρωτογενούς παραγωγικότητας

επηρεάζει περισσότερα τους ζωικούς οργανισμούς που
βρίσκονται πιο ψηλά στην τροφική αλυσίδα.
 Χιλιάδες λίμνες στην Σκανδιναβία (16.000+), στον Καναδά

(14.000+) και στις ΗΠΑ (9.000+) δεν μπορούν πλέον να
υποστηρίξουν ουσιαστικούς πληθυσμούς ψαριών ή
απειλούνται.

Γ) Ζημιά στην υδρόβια ζωή και τις ύλες που
 Δις $ ζημιάς γίνεται κάθε έτος σε κάθε τύπο υλικού που

κατασκευάζουμε.
 Τα πάντα, από την διάβρωση της οικοδομικής πέτρας, την

καταστροφή του φινιρίσματος των αυτοκινήτων, την
κηλίδωση των υφασμάτων και την υποβάθμιση των
βαμμένων επιφανειών.
 Μόνο στις ΗΠΑ, η ζημιά που γίνεται στα κτήρια μόνο από
την όξινη βροχή κάθε χρόνο μπορεί να φτάνει τα 5 δις $.
V. Τρόποι μείωσης και παρεμπόδισης της μόλυνσης του

αέρα
 A) Νομοθετήματα που αφορούν στα επιτρεπτά επίπεδα

ουσιών στον αέρα
 Σημαντικά οφέλη μπορούν να προκύψουν από την

τήρηση συγκεκριμένων ορίων των επιβλαβών ουσιών
στην ατμόσφαιρα.
 Ειδικά στις ΗΠΑ. Η εφαρμογή τέτοιων ορίων, έχει

οδηγήσει σε μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης κατά
30% από το 1970.

αέρα
 A) Νομοθετήματα που αφορούν στα επιτρεπτά επίπεδα

ουσιών στον αέρα
 Η μόλυβδος έχει μειωθεί κατά 98% (γιατί;), το CO κατά

36%, και το SO2 κατά 37%. Άλλες ουσίες, πάντως,
μειώθηκαν λιγότερο ή και αυξήθηκαν (NxO και
αιωρούμενα μικροσωματίδια).
 Η οικονομική αξία από τα οφέλη του καθαρότερου αέρα

υπολογίζεται σε 6-33 φορές μεγαλύτερη του κόστους.

αέρα
 B) Μπορούμε να τα πάμε καλύτερα;
 Βεβαίως!!
 Εκτιμάται ότι μπορούμε να μειώσουμε σημαντικά τους

θανάτους, μόνο και μόνο μέσα από την αυστηρότερη
εφαρμογή των ήδη θεσπισμένων κανονισμών.

αέρα
B) Μπορούμε να τα πάμε καλύτερα;
 Μπορούμε να τα πάμε καλύτερα

 εμποδίζοντας αντί καθαρίζοντας την ρύπανση,
 αυξάνοντας την αποδοτικότητα των οχημάτων,
 επιβάλλοντας αυστηρότερους κανόνες για τα αιωρούμενα
σωματίδια και για τα επίπεδα των αερίων του
θερμοκηπίου,
 σταματώντας την καθυστέρηση στην επιβολή αυστηρών
στάνταρ σε παλαιότερα εργοστάσια κ.λπ.

αέρα
 B) Μπορούμε να τα πάμε καλύτερα;
 Υπάρχουν και άλλοι τρόποι για να μειωθεί η μόλυνση του

εξωτερικού αέρα από στατικές και κινητές πηγές, καθώς
και επίσης για να μειωθεί η μόλυνση εσωτερικών χώρων.
 Ορισμένες στρατηγικές στοχεύουν στην πρόληψη. Άλλες

στοχεύουν στην αραίωση ή τον καθαρισμό (μείωση της
ήδη υπάρχουσας ρύπανσης).
Υπερθέρμανση πλανήτη
 Το κλίμα ορίζεται ως οι μακροπρόθεσμες (30+ έτη)

φυσικές ιδιότητες της τροπόσφαιρας (ή ο χρονικά μέσος
όρος καιρού) για μία περιοχή.
 Δεν μπορεί να καθοριστεί με βάση την καθημερινή

παρατήρηση ή τη βραχυπρόθεσμη καταγραφή.
 Η θερμοκρασία και η βροχόπτωση αποτελούν τους πιο

σημαντικούς κλιματικούς παράγοντες.
 Το παγκόσμιο κλίμα ελέγχεται από πολυάριθμους,

φυσικά εμφανιζόμενους παράγοντες, όπως:
 Η ηλιακή απόδοση
 Η μετάπτωση των ισημεριών (κύκλος 22.000 ετών)
 Η κλίση του άξονα της Γης (κύκλος 44.000 ετών)
 Το σχήμα της τροχιάς της Γης (κύκλος 100.000 έως 400.000 ετών)
 Τα ατμοσφαιρικά επίπεδα του CO2 και άλλων αερίων του
θερμοκηπίου (κύκλοι χιλιάδων έως εκατομμυρίων ετών)
 Η θέση των ηπείρων (κύκλος εκατομμυρίων ετών)
 Ο ρυθμός κίνησης των τεκτονικών πλακών (το ίδιο)
 Η ένταση του ηφαιστειακού φαινομένου (το ίδιο)
I. Φαινόμενο θερμοκηπίου
 Ένας αριθμός από αέρια στην ατμόσφαιρα της Γης,

παγιδεύουν θερμότητα.
 Αυτά περιλαμβάνουν τους υδρατμούς, το CO2, το όζον, το

μεθάνιο, το N2O και τους CFC.
 Όλα λειτουργούν, όπως το γυαλί σε ένα θερμοκήπιο.

 Τα αέρια επιτρέπουν στην UV ακτινοβολία να φτάσουν

στη Γη και να τη θερμάνουν.
 Αυτή η θερμότητα ακτινοβολείται προς τα πίσω ως

υπέρυθρη ενέργεια, ή οποία απορροφάται από τα αέρια
του θερμοκηπίου, ζεσταίνοντας έτσι την κατώτερη
ατμόσφαιρα.
 Όσο πιο υψηλή η συγκέντρωση των αερίων του

θερμοκηπίου, τόσο περισσότερη θερμότητα παγιδεύεται
και τόσο πιο ζεστή γίνεται η τροπόσφαιρα.
 Ο πλανήτης μας ζεστός όπως είναι (μέση θερμοκρασία

15, 6 C αντί για -17,8 C), λόγω αυτών των αερίων.
 Καθιστούν την ύπαρξη των οικοσυστημάτων και τη

βιολογική ποικιλότητα δυνατή.
A. Ανθρώπινη επίδραση
 Λόγω των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, τα

ατμοσφαιρικά επίπεδα πολλών αερίων του θερμοκηπίου
έχουν αυξηθεί σημαντικά τον τελευταίο αιώνα.
 Πολλά είναι πιο αποτελεσματικοί παγιδευτές θερμότητας

από το CO2, αλλά η πολύ μεγαλύτερη αύξηση της
συγκέντρωσής του δευτέρου, το καθιστά ως το αέριο που
προβληματίζει περισσότερο.
 Τα αυξημένα επίπεδα του CO2 και άλλων αερίων του

θερμοκηπίου οφείλονται κυρίως στην καύση ορυκτών
καυσίμων, στην γεωργία, στην αποψίλωση και στην
χρήση των CFC.
 Σήμερα, τα επίπεδα του CO2 είναι μεγαλύτερα κατά 30%

σε σχέση με τα επίπεδα στα μέσα του 1800 (τα
μεγαλύτερα επίπεδα τα τελευταία 150.000+ έτη).
 Οι συγκεντρώσεις του CO2 μπορεί να διπλασιαστούν το

2050 σε σχέση με τα προ-βιομηχανικά επίπεδα.
 Με βάση μελέτες του κλίματος του παρελθόντος και των

ατμοσφαιρικών αερίων, υπάρχει άμεση συσχέτιση
μεταξύ της παγκόσμιας μέσης θερμοκρασίας και της
ποσότητας του CO2 της ατμόσφαιρας.
 Παγκοσμίως, τα 15 πιο ζεστά έτη που έχουν καταγραφεί

έχουν όλα συμβεί από το 1979 και εντεύθεν.
 Αυτό οφείλεται σε φυσικά η ανθρωπογενή αίτια;

B. Μοντέλα σε Η/Υ
 Με τη χρήση πολύπλοκων υπολογιστικών μοντέλων για

την ατμόσφαιρά μας, οι κλιματολόγοι μπορούν πλέον να
προβλέψουν μία αύξηση της μέσης παγκόσμιας
θερμοκρασίας
 κατά 1,5-5,5 βαθμούς μέχρι το τέλος του αιώνα.
 Υπάρχει ακόμα μία αβεβαιότητα για τις προβλέψεις

αυτών των μοντέλων.
 Οι κλιματικές προβλέψεις είναι τόσο αξιόπιστες όσο

αξιόπιστα είναι τα μοντέλα και τα δεδομένα που
χρησιμοποιούνται για να καταρτιστούν.
 Τώρα χρησιμοποιούνται γενικά μοντέλα κυκλοφορίας

του αέρα, μαζί με μοντέλα των ωκεανών του πλανήτη
(μεγάλες δεξαμενές θερμότητας και CO2) και εναέρια
αερολύματα (μπορούν να μειώσουν την ηλιακή
απόδοση).
 Επίσης χρειάζεται να ενσωματώνουν τις επιδράσεις των

νεφών (αντανακλούν την ηλιακή ακτινοβολία) και της
αποψίλωσης των δασών
 Τα μοντέλα δεν είναι τέλεια αλλά βελτιώνονται.
 Οι βραχυπρόθεσμες προβλέψεις έχουν επιβεβαιωθεί με

παρατήρηση και τα μοντέλα έχουν αναπαράγει
καταστάσεις του παρελθόντος με αρκετή ακρίβεια.
 Όλα τα μοντέλα συμφωνούν ότι η Γη θα θερμανθεί ως

αποτέλεσμα του αυξανόμενου CO2. Η ερώτηση είναι
πόσο πολύ.
 Αύξηση κατά 50% των θερμών ημερών για την

περίοδο 2021-2050 και 100% μεταξύ 2071-2100.
 Οι κατά μέσο όρο 6,7 ημέρες καύσωνα της περιόδου

αναφοράς 1961-1990 προβλέπεται να διπλασιαστούν
(12,8 ημ.) την περίοδο 2021-2050 και να
πενταπλασιαστούν (30,50 ημ.) την περίοδο 2071-
2100.
 Προβλέπονται 30 επιπλέον ημέρες αυξημένου

κινδύνου πυρκαγιάς ανά έτος, οι οποίες θα
παρουσιαστούν κυρίως στις ανατολικές περιοχές της
χώρας, από τη Θράκη μέχρι και την Κρήτη.
 Η αύξηση της θερμοκρασίας φαίνεται να συνοδεύεται

από αύξηση των ξηρών ημερών. Οι περιοχές που θα
επηρεαστούν περισσότερο είναι η Ανατολική Στερεά,
η Εύβοια, η Θεσσαλία, καθώς και τα νησιά του
Αιγαίου και η Κρήτη.
Περισσότερα για Ελλάδα και Μεσόγειο
II. Πιθανές (Δυνατές;) επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του

πλανήτη
 Το μέσο κλίμα της Γης θα είναι θερμότερο από ό,τι έχει

υπάρξει τα τελευταία 10.000 (150.000;) έτη.
 Το Β. Ημισφαίριο (περισσότερη ξηρά) θα θερμανθεί

περισσότερο από το Ν. Ημισφαίριο (περισσότεροι
ωκεανοί).

πλανήτη
 Οι Πόλοι θα θερμανθούν περισσότερο από τους
Τροπικούς.
 Η Αρκτική ήδη έχει ζεσταθεί σχεδόν κατά 5,5 C (Η

χερσόνησος της Ανταρκτικής κατά 2,2 C).
 Οι μόνιμοι πάγοι της Ανταρκτικής αρχίζουν να σπάνε με

αυξανόμενο ρυθμό, οι πάγοι στη θάλασσα της Αρκτικής
κατά το καλοκαίρι έχουν μειωθεί κατά 15%, το στρώμα
πάγου της Γροιλανδίας λεπταίνει.

πλανήτη
 Η θερμότερη ατμόσφαιρα προκαλεί μεγαλύτερη εξάτμιση

νερού, προκαλώντας μεγαλύτερη μέση βροχόπτωση και
πιο πολυάριθμες καταιγίδες (τυφώνες, θύελλες,
ανεμοστρόβιλοι).
 Καταλήγει σε πιο συχνές και έντονες πλημμύρες και

καταστροφές από ανέμους.
 Αυτό, μεταξύ των άλλων, θα έχει σοβαρότατη επίπτωση

στων κλάδο των ασφαλιστικών εταιριών και στα
ασφάλιστρα.

πλανήτη
 Η στάθμη της θάλασσας θα ανέβει, λόγω της διαστολή

του θερμότερου νερού και του λιώσιμου των πάγων.
 Η στάθμη της θάλασσας έχει ανέβει κατά 30 περίπου εκ.

από το 1900.

πλανήτη
 Υπολογισμοί προσθέτουν 61 έως 155 εκ. μέχρι το 2100.

Μπορεί να είναι και πολύ περισσότερο (ίσως και 6
περίπου μέτρα) ένα λιώσουν οι παγετώνες της
Ανταρκτικής, αλλά αυτό θα πάρει 100αδες έτη.
 Ακόμα και με τα μικρότερα προβλεπόμενα επίπεδα

ανόδου της στάθμης της θάλασσας, μεγάλες παραλιακές
εκτάσεις παγκοσμίως, θα πλημμυρίζουν πιο συχνά και
έντονα.

πλανήτη
 Μερικά χαμηλού υψομέτρου νησιά θα εξαφανιστούν

(π.χ. Μαλβίδες).
 Οι ακτογραμμές θα υποχωρήσουν έως και 300 μ.

οριζοντίως για κάθε 30 πόντους ανόδου της στάθμης της
θάλασσας.

πλανήτη
 Οι κλιματικές ζώνες θα απομακρυνθούν από τον
ισημερινό προς τους πόλους κατά 160 χλμ για κάθε μισό
περίπου βαθμό ανόδου της μέσης παγκόσμιας
θερμοκρασίας.
 Η μέση απομάκρυνση θα είναι 560 χλμ. μέχρι το 2100.
 Σημαίνει, π.χ. ότι οι ερημικές εκτάσεις του Β. Μεξικού και

των Ν. ΗΠΑ θα επεκταθούν στην καρδιά των ΗΠΑ, που
αποτελεί την πιο σημαντική περιοχή παραγωγής τροφής.

πλανήτη
 Οι ξηρασίες μπορεί να γίνουν πιο συχνές και έντονες,
δημιουργώντας συνθήκες ανεμοθύελλας.
 Η παραγωγή τροφής θα μετακινηθεί σε βορειότερες

περιοχές (Καναδάς – Ρωσία), όπου τα εδάφη είναι
λεπτότερα και λιγότερο γόνιμα.
 Η παγκόσμια γεωργική παραγωγή μπορεί να μειωθεί

κατά 50% ή περισσότερο.

πλανήτη
 Οι κλιματικές ζώνες θα μετατοπιστούν επίσης σε

μεγαλύτερα υψόμετρα (150 μ. για κάθε 0,55 C), επίσης
μειώνοντας το μέγεθος των γεωργικών εκτάσεων.
 Αυτή η μετατόπιση μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια

ενδιαιτημάτων και μείωση της βιοποικιλότητας
(περισσότερες εξαφανίσεις) σε ορεινά περιβάλλοντα.

πλανήτη
 Θα χρειάζεται περισσότερη άρδευση για την παροχή

επαρκών ποσοτήτων νερού σε ένα θερμότερο κλίμα.
 Τα υδατικά αποθέματα ίσως να μην επαρκούν για να

καλύψουν τη ζήτηση.

πλανήτη
 Τα όρια των δασών θα μετατοπιστούν σημαντικά,
τροποποιώντας τη θέση συγκεκριμένων οικοσυστημάτων.
 Ορισμένα είδη δεν θα μπορέσουν να προσαρμοστούν ή

να μεταναστεύσουν αρκετά γρήγορα, συνεπώς θα
εξαφανιστούν.
 Ίσως να το βλέπουμε ήδη με το πρόσφατο παγκόσμιο

φαινόμενο της θανάτωσης των κοραλιών

πλανήτη
 Οι τροπικές ασθένειες, όπως η ελονοσία και ο κίτρινος

πυρετός θα εξαπλωθούν σε νέες περιοχές.
 Οι περιοχές εξάπλωσης των τροπικών παρασίτων θα

αυξηθούν
 Όλως παραδόξως, ορισμένες περιοχές του πλανήτη θα

κρυώσουν, κυρίως λόγω αλλαγών στα ωκεάνια ρεύματα.

πλανήτη
 Το θέμα που προβληματίζει περισσότερο είναι η
επιβράδυνση, αν όχι πλήρη παύση, του θαλασσίου
ρεύματος το Κόλπου του Μεξικού, λόγω της εισροής
χαμηλής πυκνότητας φρεσκολιωμένου νερού από την
Αρκτική και τη Γροιλανδία.
 Αυτό μπορεί να οδηγήσει το ζεστό, υψηλής αλατότητας

νερό του ρεύματος στο να μη βυθιστεί στο βυθό του
Ατλαντικού κοντά στην Ισλανδία, οδηγώντας στην
διακοπή του ρεύματος.

πλανήτη
 Λιγότερη θερμότητα θα μεταφέρεται στη Β. Ευρώπη και

την Α. Βόρεια Αμερική, οδηγώντας το κλίμα στο να
κρυώσει έντονα σε εκείνες τις περιοχές.
 Όλες οι περιοχές του πλανήτη δεν θα αντιδράσουν

ομοιόμορφα σε ένα παγκοσμίως θερμότερο κόσμο.

πλανήτη
 Ανεξάρτητα από τις λεπτομέρειες, ένας θερμότερος,

θερμοκηπιακός κόσμος θα είναι σίγουρα διαφορετικός
και εμείς, όπως και κάθε άλλο είδος, θα πρέπει να
προσαρμοστούμε (αλλιώς θα εξαφανιστούμε).
 Χάρη στην τεχνολογία μας, μπορούμε να

προσαρμοστούμε. Άλλα είδη δεν έχουν αυτήν την
επιλογή.
III. Λύνοντας το πρόβλημα της υπερθέρμανσης του πλανήτη
 Υπάρχει καν πρόβλημα που χρειάζεται λύση;
 Μερικοί ερευνητές λένε όχι, αλλά γίνεται όλο και πιο

δύσκολο να αγνοούνται τα δεδομένα
 Άλλοι πιστεύουν ότι δεν έχουμε ακόμη τόσα δεδομένα

που να μας επιτρέπουν αν δράσουμε και να δικαιολογούν
τα έξοδα για τη μείωση των εκπομπών CO2.
 Μία τρίτη ομάδα επιστημόνων πιστεύει ότι δεν μπορούμε

να μην δράσουμε, ακόμη και αν διατηρείται αβεβαιότητα
σχετικά με τη σοβαρότητα της κατάστασης.
 Για παράδειγμα, θα έβαζες ένα πιθανά επιβλαβές αέριο

στο σπίτι σου, αν δεν ήσουν σίγουρος για το αποτέλεσμα;
Αυτό το πείραμα κάνουμε τώρα στον πλανήτη μας.
 Επίσης υπάρχει και το θέμα της χρονικής καθυστέρησης

μεταξύ της δράσης για τη μείωση των εκπομπών CO2 και
της επίπτωσης που θα έχει αυτή η μείωση στο
θερμαινόμενο κλίμα.
 Ό,τι κάνουμε σήμερα, δεν θα το αισθανθούμε μέχρι το

2050.
 Η μείωση της υπερθέρμανσης του πλανήτη, μέσω της

αύξησης της αποδοτικότητας της ενέργειας σε παγκόσμιο
επίπεδο έχει και άλλα οφέλη, όπως, λιγότερη μόλυνση
του αέρα, μικρότερη απώλεια βιοποικιλότητας, λιγότερη
εισαγωγή ορυκτών καυσίμων και καλύτερη υγεία.
 Ακόμα και αν η υπερθέρμανση του πλανήτη δεν

αποτελέσει τελικά ουσιαστικό πρόβλημα, δεν θα πρέπει
ούτως ή άλλως αν πράξουμε τα παραπάνω;
A. Τρόποι μείωσης της υπερθέρμανσης του πλανήτη
 Θα χρειαζόταν να μειώσουμε τις τωρινές εκπομπές CO2

περίπου κατά 75%, προκειμένου να σταθεροποιήσουμε
τα ατμοσφαιρικά επίπεδα στις σημερινές τιμές.
 Αυτό μπορεί να γίνει αυξάνοντας
 την ενεργειακή απόδοση,

 χρησιμοποιώντας λιγότερο λιγνίτη και περισσότερο φυσικό αέριο,
 πηγαίνοντας προς ανανεώσιμες πηγές ενέργειας,
 μειώνοντας την αποψίλωση των δασών,
 επιβραδύνοντας την αύξηση του πληθυσμού και
 αφαιρώντας πιο αποτελεσματικά το CO2 από τις σημερινές
εκπομπές.
 Αυτά δεν γίνονται ακόμα. Ως αποτέλεσμα, εκτιμάται ότι

οι εκπομπές CO2 θα αυξηθούν κατά 50%, μέσα στα
επόμενα 20 έτη.
 Ακόμα και μία μείωση κατά 50% θα αφήσει τα

ατμοσφαιρικά επίπεδα CO2 στα 450 ppm (50% υψηλότερο
από τα προ-βιομηχανικά επίπεδα)
B. Διεθνείς συμβάσεις
 Η Παγκόσμια σύνοδος κορυφής στο Rio de Janeiro,

δέσμευσε μόνο τις χώρες να μειώσουν τις εκπομπές στα
επίπεδα του 1990.
 Οι περισσότερες ήταν ανεπτυγμένες χώρες και μόνο οι

μισές από αυτές θα πετύχουν το στόχο.
 Οι αναπτυσσόμενες χώρες αυξάνουν τις εκπομπές τους

κατά 5% ανά έτος (χρόνος διπλασιασμού: 14 έτη).
 Μέχρι το 2025, η Κίνα θα εκπέμπει το περισσότερο CO2

από κάθε άλλη χώρα, αν και οι ΗΠΑ θα διατηρούν τις
περισσότερες κατά κεφαλή εκπομπές.
 Η συνθήκη του Κιότο του 1997 απαιτεί από τις
ανεπτυγμένες χώρες να μειώσουν το CO2 κατά 5,2% μ.ο.
(7% για τις ΗΠΑ), κάτω από τα επίπεδα του 1990, μέχρι το
2012.
 Εκτιμάται ότι οι εκπομπές των ΗΠΑ θα είναι κατά 30%

περισσότερες μέχρι τότε!
 Οι αναπτυσσόμενες χώρες δεν χρειάζεται να μειώσουν τις

εκπομπές, αν και μονάδες εκπομπών μπορούν να
εξαγοραστούν.
 Αν και η συνθήκη του Κιότο ήταν μία αρχή, προέβλεπε

πολύ λιγότερο από την κατά 60% μείωση των εκπομπών
CO2 που απαιτούνται για την σταθεροποίηση των
επιπέδων του στην ατμόσφαιρα.
 Οι ΗΠΑ και μερικές άλλες βιομηχανικές χώρες βγήκαν

από τη συνθήκη, κυρίως λόγω οικονομικών λόγων και
επειδή, όπως ισχυρίζονται, η συνθήκη είναι άδικη.
 Με βάση αυτά, πρέπει να προετοιμαστούμε για έναν πιο

ζεστό κόσμο πλέον….


 Με βάση όλα τα προβλήματα και τις αβεβαιότητες με τα

ορυκτά καύσιμα και την πυρηνική σύντηξη, τι άλλες
επιλογές έχουμε για την παραγωγή της ενέργειας στο
μέλλον;
 Καμία, μοναδική απάντηση, πολλές πιθανότητες. Το τι

είναι καλύτερο εξαρτάται από την εφαρμογή και την
ανάπτυξη νέων τεχνολογιών.
 Το μέλλον θα είναι διαφορετικό, το πόσο ακριβώς, είναι

με καθορισμένο!

Ι. Η ηλιακή ενέργεια σε όλες της τις μορφές
 Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να παράγει χαμηλής

ποιότητας (θέρμανση χώρου), υψηλής ποιότητας
θέρμανση και ηλεκτρισμό.
 Θα μπορούσε να καλύψει σημαντικό ποσοστό

ενεργειακών αναγκών (έως και 80%) μέχρι το τέλος του
αιώνα ή νωρίτερα.
 Πλήρως ανανεώσιμη πηγή, πολύ χαμηλότερο επίπεδο

μόλυνσης και περιβαλλοντικών επιπτώσεων, δημιουργεί
δουλειές και βελτιώνει την εθνική ασφάλεια.
Κύριο μειονέκτημα;
 Η μη ομοιόμορφη κατανομή της στον πλανήτη, η

μικρότερη αποτελεσματικότητά της σε συννεφιασμένες
ημέρες, η μη διαθεσιμότητά της τη νύχτα και το σχετικά
υψηλό κόστος.
 Εντούτοις, καθώς η τεχνολογία βελτιώνεται το κόστος

μειώνεται και τα προβλήματα λύνονται.

Α) Η χρήση της ηλιακής ενέργειας για τη θέρμανση σπιτιών

και νερού
 1) Συστήματα παθητικής ηλιακής θέρμανσης δεσμεύουν

την ηλιοφάνεια άμεσα, εντός της δομής τους. Δεν
μεσολαβούν μηχανικά συστήματα για τη μετατροπή σε
θερμότητα.
 Η χρήση της ηλιακής ενέργειας ενσωματώνεται στο

σχεδιασμό της δομής. Μπορεί να χρησιμοποιείται η
θερμική μάζα για τη διατήρηση της θερμότητας.

και νερού
 Μπορεί να αποδώσει μέχρι και το 70% των θερμαντικών

αναγκών ενός κτηρίου.
 Ενδεχομένως, χρειάζεται εναλλακτικό σύστημα

ενεργειακής υποστήριξης για πολύ κρύα ή ασυνήθιστα
νεφώδη κλίματα ή για περιοχές όπου το 60% του έτους
δεν υπάρχει φώς.
.


και νερού
 2) Συστήματα ενεργητικής ηλιακής θέρμανσης

χρησιμοποιούν ένα μηχανικό σύστημα (συνήθως αντλία ή
ανεμιστήρα για τη διανομή της θερμότητας. Συνήθως
φέρουν ηλιακούς θερμοσίφωνες στην ταράτσα, που είναι
πολύ αποδοτικοί στη θέρμανση του νερού σε
ηλιόλουστες περιοχές. Συνδυάζονται συνήθως με
παθητικά συστήματα.

και νερού
 Ανεξάρτητα από το εάν χρησιμοποιείται ένα σύστημα

παθητικής ή ενεργητικής ηλιακής θέρμανσης, η πηγή
ενέργειας είναι δωρεάν (ήλιος), οι ενεργειακές αποδόσεις
είναι μέσες έως υψηλές, η μόλυνση είναι χαμηλή
(καθόλου CO2) και οι τεχνολογίες υπάρχουν και
εγκαθίστανται εύκολα.
.

Β) Η χρήση της ηλιακής ενέργειας για την ψύξη σπιτιών.
 Οι παθητικοί ηλιακοί σχεδιασμοί μπορούν να

χρησιμοποιηθούν για να μειώσουν την είσοδο
θερμότητας το καλοκαίρι.
 Στέγαστρα, τέντες, δένδρα μπορούν να χρησιμοποιηθούν

για την παρεμπόδιση του ηλίου. Υπεδάφιες σωληνώσεις
μπορούν να κυκλοφορούν αέρα που ψύχεται στο έδαφος.
 Αυτά θα μπορούσαν να παρέχουν σε ένα τυπικό σπίτι το

60% το ψυκτικών του αναγκών.
.
Γ) Χρήση ηλιακής ενέργειας για την παραγωγή θερμότητας

υψηλής θερμοκρασίας και ηλεκτρισμού
 Τα ηλιακά θερμικά συστήματα συγκεντρώνουν την

ηλιακή ακτινοβολία για να αυξήσουν τη θερμοκρασία του
νερού ή του λαδιού σε πολύ υψηλή θερμοκρασία.


 Η θερμότητα μπορεί να χρησιμοποιηθεί άμεσα για την

παραγωγή ατμού για ηλεκτρισμό.
 Τα συστήματα χρησιμοποιούν ηλιοστάτες ή άλλους

τύπους ανακλαστήρων (παραβολικά πιάτα) για να
συγκεντρώνουν και να κατευθύνουν την ακτινοβολία. Σε
χώρες του Τρίτου Κόσμου χρησιμοποιούνται ηλιακές
κουζίνες για να αντικαθιστούν τη χρήση ξυλείας για το
μαγείρεμα.

 Για να παραχθούν σημαντικές ποσότητες ηλεκτρισμού,

απαιτούνται μεγάλες εκτάσεις.
 Εντούτοις η μόλυνση είναι ελάχιστη. Το κόστος

παραγωγής είναι ακόμα υψηλό, σε σχέση με τα ορυκτά
καύσιμα.
.


.



.


Δ) Χρήση του ηλίου για άμεση παραγωγή ενέργειας
 Μπορεί να γίνει με τη χρήση φωτοβολταϊκών κυψέλων.
 Κατασκευάζονται από λεπτές στρώσεις σιλικόνης, που

συνήθως εμπλουτίζονται με βόρον ή λίθιο και παράγεται
συνεχές ρεύμα με το που ‘χτυπά’ πάνω τους η ηλιακή
ακτινοβολία.
 Ενώνονται σε πάνελ και τα πάνελ σε μεγάλο αριθμό

τοποθετούνται σε ταράτσες.
 Το τυπικό ποσοστό μετατροπής είναι 15-20%.
 1 τ.μ. πάνελ παράγει περίπου 50 W ηλεκτρισμού. Αν ένα

τυπικό σπίτι χρειάζεται 1500W, τότε απαιτούνται 30 τ.μ.,
όση είναι περίπου μία οροφή.

 Ο ηλεκτρισμός που παράγεται μπορεί να αποθηκευτεί σε

μπαταρίες (μη αποδοτικό) ή να χρησιμοποιηθεί άμεσα.
 Το κόστος ακόμα είναι αρκετά υψηλό, αλλά θα πέσει

καθώς οι τεχνολογία και οι αποδοτικότητες θα
βελτιώνονται.
 Εάν φυσικά παράγεται περισσότερη ενέργεια από ό,τι

καταναλώνεται, τότε αυτή μπορεί να διατεθεί προς
πώληση (ΔΕΗ).
 Είναι εξαιρετική λύση για απομακρυσμένες περιοχές, μη

συνδεδεμένες με το δίκτυο.
 Ίσως να μπορεί να παράγει το 25% της παγκόσμιας

ηλεκτρικής ενέργειας μέχρι το 2050.
.

II. Ηλεκτρισμός από το νερό
 Μπορεί να παραχθεί από την μετατροπή της κινητικής

ενέργειας του νερού ή από την θερμότητα που είναι
αποθηκευμένη στο νερό.
Α) Υδροηλεκτρική ενέργεια
 Υδροηλεκτρική ενέργεια μεγάλης κλίμακας χρησιμοποιεί

ένα φράγμα για τη συγκέντρωση του νερού σε μεγάλη
δεξαμενή. Το νερό πέφτει από ύψος με ελεγχόμενο τρόπο
και περιστρέφει μία έλικα που είναι συζευγμένη με
γεννήτρια.
Α) Υδροηλεκτρική ενέργεια.
 Υπάρχουν πολλά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα για
την παραγωγή ενέργειας με αυτόν τον τρόπο.
 Υδροηλεκτρική ενέργεια μικρής κλίμακας χρησιμοποιεί

ένα μικρό φράγμα χωρίς δεξαμενή.
 Π.χ. η φυσική ροή του ρεύματος ενός ποταμού, γυρίζει τη

γεννήτρια.
.

 Σε σύστημα ηλεκτροπαραγωγής μέσω άντλησης-

αποθήκευσης, το νερό αποστέλλεται με αντλία σε
δεξαμενή κατά τη διάρκεια χαμηλών ενεργειακών
απαιτήσεων και ξανακυλά σε περιόδους υψηλών
ενεργειακών απαιτήσεων για την ηλεκτροπαραγωγή.
 Είναι σαν μία μηχανική μπαταρία.

 Το υδροηλεκτρικό σύστημα έχει μέτριες ενεργειακές
αποδόσεις και μικρό κόστος λειτουργίας και
συντήρησης.
 Δεν υπάρχει μόλυνση αέρα και νερού.
 Τα φράγματα επίσης βοηθούν τη διαχείριση

πλημμύρων και την παροχή νερού για άρδευση.
.

 Μειονεκτήματα;
 Οι μεγάλες δεξαμενές καταστρέφουν βιοτόπους, εμποδίζουν
τη μετανάστευση ψαριών, κατακρατούν ιζήματα, μπορούν να
προκαλέσουν σεισμούς και κατολισθήσεις και αν σπάσουν
δημιουργούν καταστροφικές πλημμύρες.
 Συχνά αντιμετωπίζονται σήμερα πιο πολύ ως

αρνητικά παρά ως θετικά.
.


B) Παλιρροϊκή και κυματική ενέργεια

 Τα παλιρροϊκά αντίγραφα περνούν μέσα από νησίδες,
κόλπους και εκβολές, περιστρέφουν έλικες. Πρέπει να
είναι αντιστρεπτές για να εκμεταλλεύονται τόσο
εισερχόμενα όσο και εξερχόμενα ρεύματα.
 Τα μεγάλα κύματα μπορούν επίσης να κινούν ελάσματα

και ιστία που περιστρέφουν έλικες.
 Και οι δύο μέθοδοι περιορίζονται σε σχετικά λίγες θέσεις

παγκοσμίως. Δεν αποτελεί μία γενικώς εφαρμόσιμη
τεχνική για την παραγωγή ενέργειας.
.


Γ) Χρήση της θερμότητας του νερού για την

παραγωγή ηλεκτρικής Ενέργειας
 Η μεγάλη θερμοκρασιακή διαφορά ανάμεσα στα

βαθειά, κρύα νερά και τα επιφανειακά, ζεστά τροπικά
νερά μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη περιστροφή
τουρμπίνας.


παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας
 Τα εργοστάσια ωκεάνιας θερμικής ενεργειακής

μετατροπής χρησιμοποιούν κρύο νερό για να
συμπυκνώνουν την αμμωνία σε υγρό και το ζεστό
νερό για να την εξατμίζουν, περιστρέφοντας έτσι την
έλικα.
 Δεν είναι ακόμα οικονομικά βιώσιμη και λειτουργούν

ορισμένες μόνο πιλοτικές μονάδες παγκοσμίως (μία
στην Χαβάη).

 Παρόμοια συστήματα που χρησιμοποιούν αλμυρές ή

γλυκές λίμνες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη
θέρμανση χώρων ή για την παραγωγή ηλεκτρικής
ενέργειας.
 Μπορεί να παρέχουν σε τοπικές θέσεις, θέρμανση,

ρεύμα και λίγη ηλεκτρική ενέργεια. Πιθανώς δεν θα
αποτελέσουν έναν κύριο πάροχο ενέργειας.
.


IIΙ. Αιολική Ενέργεια
 Αποτελεί σήμερα την πιο γρήγορα αναπτυσσόμενη πηγή

ενέργειας. Παράγει παγκοσμίως πάνω από 10.000 MW
από περισσότερες από 25.000 ανεμογεννήτριες.
 Οι τυπικές εγκαταστάσεις έχουν μεγάλο αριθμό από

ανεμογεννήτριες σε περιοχές με έντονους ανέμους.
Δυνητικά, μπορούν να καλύψουν όλες τις ενεργειακές
ανάγκες.

 Δεν προκαλούν μόλυνση, έχουν μέση έως υψηλή

ενεργειακή απόδοση και ο περιβάλλοντας χώρο μπορεί
να χρησιμοποιηθεί για άλλους σκοπούς.
 Οπτική μόλυνση, παράγουν θόρυβο και θανατώνουν

πτηνά και χειρόπτερα. Χρειάζεται εναλλακτικό σύστημα
υποστήριξης, όταν δεν φυσούν άνεμοι. Δεν κατανέμεται
ομοιόμορφα.
 Το κόστος είναι πολύ μικρότερο από εκείνο για την

πυρηνική ενέργεια και σχεδόν το ίδιο ανταγωνιστικό με
το κόστος χρήσης των ορυκτών καυσίμων.
 Οι τιμές θα πρέπει να πέσουν καθώς η τεχνολογία

βελτιώνεται.

IV. Ενέργεια από τη Βιομάζα
 Αποτελεί την πρωταρχική πηγή ενέργειας για τον

άνθρωπο (καύση ξύλων).
 Χρήση οργανικών υλών, όπως καλλιέργειες, δένδρα,

σκουπίδια, και υγρά και αέρια βιοκαύσιμα (μαγειρικά
έλαια), που προέρχονται από αυτά για την παραγωγή
ενέργειας. Επίσης γνωστά ως μη ορυκτά καύσιμα.
 Χρησιμοποιούνται ευρέως σε αναπτυσσόμενες χώρες

(ξυλεία και περιττώματα ζώων για θέρμανση και
μαγείρεμα)
 Οι περισσότερες πρώτες ύλες είναι ανανεώσιμες, καθώς

μπορούν να αναπτυχθούν (δένδρα, καλλιέργειες κ.λπ.) ή
παράγονται ως αποτέλεσμα άλλων ανθρώπινων
δραστηριοτήτων (σκουπίδια).

 Παράγουν CO2 ως μόλυνση.
 Επίσης, η αδιάκριτη κοπή δένδρων οδηγεί σε απώλεια

εδάφους, πλημμύρες, ερημοποίηση και καταστροφή
ενδιαιτημάτων.
 Η χρήση καλλιεργειών για καύσιμο επίσης εκτρέπει

πόρους (έδαφος, λιπάσματα, νερό) από την παραγωγή
τροφής.
 Η βιομάζα μπορεί να μετατραπεί σε βιοαέριο, αιθανόλη ή

μεθανόλη. Μπορεί να καεί ως έχει ή να αναμειχθεί με
άλλα καύσιμα (gasohol: βενζίνη με 10-23% αιθανόλη).
 Μπορούμε επίσης να καίμε τα οργανικά απορρίμματά

μας για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Εντούτοις,
έτσι παράγονται μεγάλες ποσότητες τοξικής στάχτης και
αερίων.
 Όλα τα προϊόντα από βιομάζα παράγουν CO2 κατά την

καύση τους.

V. Γεωθερμική Ενέργεια
 Χρησιμοποιεί την ενέργεια που αποθηκεύεται σε

βράχους και υπόγεια υγρά για την θέρμανση κτηρίων,
νερού και για την παραγωγή ηλ. ενέργειας.
 Εντοπίζεται σε συστήματα με μορφή ξηρού ατμού (μόνο

ατμός), υγρού ατμού (ατμός και νερό) και νερού σε
βράση (νερό μόνο).
 Ο ατμός και το νερό μπορούν να εξορυχθούν άμεσα ή το

νερό μπορεί να εγχυθεί, να ζεσταθεί και κατόπιν να
επιστρέψει στην επιφάνεια.

 Τα συστήματα συνήθως εξαντλούνται από θερμότητα.

Συνήθως διαρκούν 50-75 έτη, με το πέρας των οποίων
χρειάζεται η γεώτρηση σε νέες περιοχές.
 Συνήθως εντοπίζεται σε γεωλογικά ενεργές περιοχές,

κοντά στα όρια τεκτονικών πλακών με αρκετούς
σχετιζόμενους γεωλογικούς κινδύνους (σεισμοί,
ηφαίστεια).

 Πιθανώς, θα έχει περιορισμένη εφαρμογή, αλλά όπου θα

είναι διαθέσιμη, θα είναι ενδεχομένως πολύ σημαντική
(π.χ. Ισλανδία).
VI. Ενέργεια από σύντηξη
 Σύντηξη ισοτόπων υδρογόνου (δευτέριο και τρίτιο) για

την παραγωγή ηλίου.
 Είναι η ίδια διαδικασία που τροφοδοτεί τον ήλιο.

 Απαιτεί πολύ υψηλή πίεση και θερμοκρασίες (εκ.

βαθμούς).
 Τεχνολογικά είναι πολύ δύσκολο να γίνει και να

διατηρηθεί.
 Μπορεί να γίνει με πολύ υψηλής ισχύος μαγνητικά πεδία

και λέιζερ.

 Για τώρα, μπορούμε να διατηρήσουμε μία αντίδραση

σύντηξης για λίγα δευτερόλεπτα και μόλις με τα βίας να
επιτύχουμε ισορροπία όσον αφορά στην ποσότητα
ενέργειας που χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία της
σύντηξης και την ενέργεια που παράγεται κατά την
αντίδραση της σύντηξης.
 Εντούτοις, εάν γίνει κατορθωτό να πετύχει αυτή η

διαδικασία, θα παρέχεται μία σχεδόν ανεξάντλητη πηγή
ενέργειας (το υδρογόνο μπορεί να προέρχεται από το
νερό) με ελάχιστη ραδιενεργή μόλυνση.
 Εάν η σύντηξη γίνει ποτέ τεχνολογικά εφικτή, αυτό δεν θα

συμβεί πριν από το δεύτερο μισό του τρέχοντος αιώνα.

VII. Το υδρογόνο ως καύσιμο
 Προκύπτει από τον διαχωρισμό μορίων νερού

(ουσιαστικά, ένας ανεξάντλητος πόρος) σε οξυγόνο και
υδρογόνο ή από καύσιμα, πλούσια σε υδρογόνο, όπως η
αλκοόλη και το μεθάνιο.
 Εντούτοις απαιτείται ενέργεια για να γίνει αυτό. Μπορεί

να υποστηριχθεί από πολλές πηγές, όπως η ηλιακή και
αιολική ενέργεια.

 Μερικά φύκη σε περιβάλλοντα χωρίς θείο και οξυγόνο

μετατρέπουν το νερό και την ηλιακή ενέργεια σε
υδρογόνο και οξυγόνο. Ενδεχομένως, να μπορούμε να
‘καλλιεργήσουμε’ υδρογόνο αέριο.
 Όταν καίγεται το υδρογόνο, τα μόνα προϊόντα που

παράγονται είναι υδρατμοί και μερικά οξείδια του
αζώτου.
 Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε υδρογόνο αντί για

βενζίνη, φυσικό αέριο και άλλα υγρά και αέρια καύσιμα.
Π.χ. τα αυτοκίνητα μπορούν να λειτουργήσουν έτσι πολύ
εύκολα και με ελάχιστο επιπρόσθετο κόστος.

 Μπορούμε επίσης να χρησιμοποιήσουμε υδρογόνο σε

κυψέλες καυσίμου που λαμβάνουν υδρογόνο και
οξυγόνο (από τον αέρα) και τα συνδυάζουν για την
παραγωγή νερού, ηλ. ενέργειας και θερμότητας.
 Χρησιμοποιείται σε διαστημόπλοια εδώ και χρόνια.

 Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μπαταρία σε κινητά,

φορητούς υπολογιστές κ.λπ.
 Μεγαλύτερες κυψέλες καυσίμου θα μπορούσαν να

τροφοδοτήσουν με ενέργεια ηλεκτρικά/υβριδικά
αυτοκίνητα ή να παρέχουν την απαραίτητη ενέργεια για
ένα σπίτι.

VIII. Βρισκόμαστε μπροστά σε ένα ενεργειακά αειφορικό
μέλλον;
 Υπάρχουν πράγματι πολλοί εναλλακτικοί τρόποι για το

πώς παράγουμε και χρησιμοποιούμε ενέργεια σήμερα, ο
καθένας με τα δικά του πλεονεκτήματα και
μειονεκτήματα.
 Κάποιοι μπορεί ποτέ να μην είναι τεχνολογικά εφικτοί και

οικονομικά βιώσιμοι.
μέλλον;
 Το πιο πιθανό σενάριο είναι ένα μείγμα ανανεώσιμων

πηγών ενέργειας εντός ενός αποκεντρωμένου
συστήματος διανομής, σε συνδυασμό με βελτιωμένες
ενεργειακές αποδόσεις.

μέλλον;
 Οι μεγάλες, κεντρικές εγκαταστάσεις μπορούν να

αντικατασταθούν με τοπικούς παραγωγούς ενέργειας,
χρησιμοποιώντας την πηγή ενέργειας που είναι πιο
λογική (για περιβαλλοντικούς, οικονομικούς λόγους ή
λόγους αφθονίας) για κάθε περιοχή.
 Απλοί ιδιοκτήτες σπιτιών ή γειτονιές μπορούν να

παράγουν τη δική τους ενέργεια.
μέλλον;
 Πιθανά θα απαιτηθεί κυβερνητική παρέμβαση.
 Αυτό μπορεί να γίνει με πολλούς τρόπους.
 Μπορείτε να σκεφτείτε κάποιους;

μέλλον;
 Νομοθεσία που θα αφορά:
• Σε πιο αυστηρά πρότυπα ενεργειακής απόδοσης.
• Στην αγορά πιο οικονομικών αυτοκινήτων και συσκευών.

•
• Στην επιδότηση ανανεώσιμων καυσίμων.
• Στην έρευνα πάνω στην ενεργειακή απόδοση.

• Στην παύση της επιδότησης των μη ανανεώσιμων
καυσίμων.
μέλλον;
• Στην έρευνα πάνω στην ενεργειακή απόδοση.
• Στην παύση της επιδότησης των μη ανανεώσιμων

καυσίμων.
•

μέλλον;
• Σε φοροελαφρύνσεις για πιο οικονομικά οχήματα, σπίτια

και συσκευές. Από την άλλη, σε επιπρόσθετη φορολογία
για τα πιο ενεργοβόρα,
• Στη φορολόγηση της χρήσης λιγνίτη και πετρελαίου κ.λπ.
 Μερικές από αυτές τις ιδέες δεν είναι πολιτικά

εφαρμόσιμες. Γιατί;

Αρχές Επιστήμης Περιβάλλοντος Αριστοτελης Μαρτινης Ιονιο Πανεπιστημιο 2019

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Αρχές Επιστήμης Περιβάλλοντος Αριστοτελης Μαρτινης Ιονιο Πανεπιστημιο 2019

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Αρχές Επιστήμης Περιβάλλοντος

Ιονιο Πανεπιστημιο 2019

Τι είναι η Επιστήμη Περιβάλλοντος;

• Χρησιμοποιεί αρχές χημείας, βιολογίας, γεωλογίας, φυσικής, μετεωρολογίας

•το πως λειτουργεί το περιβάλλον

• το πώς μπορεί να επηρεαστεί από τις ανθρώπινες δραστηριότητες

• το πώς αυτό μπορεί να επηρεάσει εμάς

• Αποτελεί τελικά μία μελέτη συνδέσεων και αλληλεπιδράσεων!

• Η επιστήμη περιβάλλοντος είναι συναρπαστική! Σημαντικό

Τι είναι η Επιστήμη Περιβάλλοντος;

• Υπάρχουν προβλήματα με την εγκυρότητα των δεδομένων που

•Αν όχι σχεδόν αδύνατο, είναι πολύ δύσκολο να μετρηθούν δεδομένα με

•Αυτό συχνά οδηγεί σε αρκετά αποκλίνοντα συμπεράσματα, ακόμη και από

• Εντούτοις, πολλές σημαντικές και εξαιρετικά αμφιλεγόμενες εθνικές και διεθνείς

•Καλύτερα όμως δεν είναι να βασίζονται σε μη σίγουρη επιστήμη, από καμία

Πώς υλοποιείται η Επιστήμη Περιβάλλοντος;

• Όπως σε κάθε επιστήμη, τα δεδομένα προκύπτουν από την παρατήρηση και

•Συχνά χρησιμοποιούνται ελεγχόμενα πειράματα, στα οποία τροποποιείται μία

• Παράδειγμα: Φυτά με μεταβλητές συνθήκες ποτίσματος

• Εντούτοις σε ένα αληθινό σύστημα μπορεί να επιδρούν πολλές μεταβλητές και

• Η επιστήμη δεν είναι στατική. Εξελίσσεται και αλλάζει συνεχώς με νέες

Περιβαλλοντικά προβλήματα και τα αίτιά τους

Ι. Εκθετική πληθυσμιακή αύξηση: το ριζικό αίτιο για τα περιβαλλοντικά μας

Ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξάνεται με ρυθμό 1,2% ανά

Περιβαλλοντικά προβλήματα και τα αίτιά τους

II: Άνιση κατανομή οικονομικού πλούτου και πληθυσμού

Ο πληθυσμός τους αυξάνεται με ρυθμό 0.3 %/έτος (χρόνος διπλασιασμού: 700

II: Άνιση κατανομή οικονομικού πλούτου και πληθυσμού

Αναπτυσσόμενες χώρες: Λίγο έως μετρίως βιομηχανοποιημένες με κατά

Ο πληθυσμός τους αυξάνεται με ρυθμό 2.6%/έτος (χρόνος διπλασιασμού: 41

Τελικά, οι χώρες με τη μικρότερη δυνατότητα να υποστηρίξουν αύξηση

Περιβαλλοντικά προβλήματα και τα αίτιά τους

IIΙ: Αειφορία & Πόροι

• Μπορούμε να υποστηρίξουμε τον σημερινό πληθυσμό;

•Τον διπλάσιο από τον σημερινό;

•Μπορούμε να αυξήσουμε το επίπεδο διαβίωσης όλων;

•Μπορούμε να υποστηρίξουμε μεγαλύτερους πληθυσμούς και υψηλότερα

•Ποια είναι τελικά η φέρουσα ικανότητα της γης σε ανθρώπινο πληθυσμό;

• Ένας από τους καθοριστικούς παράγοντες για να απαντηθούν τα

Περιβαλλοντικά προβλήματα και τα αίτιά τους

• Πόρος: Οτιδήποτε από το φυσικό περιβάλλον χρησιμοποιούμε για να

• Ανανεώσιμος Πόρος: ανανεώνεται συνεχώς (ηλιακή, αιολική ενέργεια) Η

• Ενδεχομένως Ανανεώσιμος Πόρος: Ανανεώνονται εντός της κλίμακας ζωής

•Περιλαμβάνει δένδρα, καλλιέργειες, επιφανειακά ύδατα, και βιοποικιλότητα.

•Θα πρέπει να γνωρίζουμε την αειφορική απόδοση (χρόνος αναπλήρωσης) και

Αναπληρώνονται σε γεωλογική χρονική κλίμακα (100-1000 εκ. έτη).

Δεν μπορούμε να περιμένουμε για να ανανεωθεί. Περιλαμβάνει ορυκτέλαια,

Περιβαλλοντικά προβλήματα και τα αίτιά τους

•Οι μη ανανεώσιμοι πόροι τυπικά έχουν κωδωνοειδή καμπύλη παραγωγής

•Μπορούμε να μεγαλώσουμε την καμπύλη παραγωγής με το εξής τετράπτυχο

2) Μείωση (χρησιμοποίησε λιγότερο)

3) Επαναλαμβανόμενη χρήση (χρησιμοποίησε το ίδιο πράγμα επανειλημμένως)

4) Ανακύκλωση (Παρασκευή νέων προϊόντων από υλικά)

Μπορεί να αυξομειώνεται ανάλογα με τις συνθήκες της αγοράς.

Καθώς τα αποθέματα μειώνονται, οι τιμές ανεβαίνουν

Περιβαλλοντικά προβλήματα και τα αίτιά τους

Μόλυνση: οτιδήποτε επηρεάζει αρνητικά αέρα, νερό, έδαφος ή την τροφή.

Η μόλυνση ενός ατόμου μπορεί να είναι πόρος ενός άλλου.

Μπορεί να είναι υγρής, στέρεας, αέριας ή ενεργειακής μορφής (θερμότητα,

Συνήθως προκύπτει φυσικά ή είναι ανθρωπογενούς προέλευσης. Μπορεί να

Ευκολότερο και φθηνότερο να ελεγχθεί η σημειακή πηγή.

• Η επίδραση της μόλυνσης εξαρτάται από τρεις παράγοντες:

• Τοξικότητα ή χημική αντιδραστικότητα. Πόσο επιζήμιο είναι το υλικό;

• Επιμονή (διασπώμενη ή μη διασπώμενη). Η ουσία που μας ενδιαφέρει