Οικολογία

H οικολογία αποτελεί κλάδο των φυσικών επιστημών. Θεωρείται κλάδος

της Βιολογίας, της γενικής επιστήμης που μελετά τους
ζωντανούς οργανισμούς. Είναι η μελέτη του μεγέθους και της διάδοσης
των πληθυσμών των ζώντων οργανισμών, καθώς και του τρόπου με τον
οποίο οι ιδιότητες αυτές επηρεάζονται από την αλληλεπίδραση μεταξύ των
οργανισμών και του περιβάλλοντός τους. Θέματα που παρουσιάζουν
ενδιαφέρον για τους οικολόγους αποτελούν τα: ποικιλότητα, κατανομή,
ποσότητα (βιομάζα), αριθμός των οργανισμών (πληθυσμός), ο
ανταγωνισμός μεταξύ των οργανισμών, αλλά και εντός του οικοσυστήματος
και μεταξύ των οικοσυστημάτων. Το περιβάλλον ενός οργανισμού
αποτελείται τόσο από τις φυσικές ιδιότητες, οι οποίες αποτελούν το σύνολο
των κατά τόπους αβιοτικών παραγόντων όπως το κλίμα και ηγεωλογία, όσο
και από τους υπόλοιπους οργανισμούς που μοιράζονται το
ίδιο οικοσύστημα. Η οικολογία είναι ένα διεπιστημονικό πεδίο που
περιλαμβάνει την επιστήμη της βιολογίας και την επιστήμη της Γης. Ο
όρος oekologie δημιουργήθηκε στα 1866 από το Γερμανό βιολόγο Ερνστ
Χέκελ, από τις ελληνικές λέξεις οίκος και λόγος που σημαίνει κυριολεκτικά
«μελέτη του φυσικού οίκου». Οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι, όπως
ο Ιπποκράτης και ο Αριστοτέλης, έθεσαν τα θεμέλια της επιστήμης της
οικολογίας στις μελέτες τους με θέμα τη φυσική ιστορία. Η σύγχρονη
οικολογία μετατράπηκε σε μία πιο τυπική επιστήμη στα τέλη του 19ου
αιώνα. Οι εξελικτικές έννοιες της προσαρμογής και της φυσικής
επιλογής έγιναν ακρογωνιαίοι λίθοι για τη σύγχρονη οικολογική θεωρία. Η
οικολογία δεν είναι συνώνυμο του περιβάλλοντος, του περιβαλλοντισμού,
της φυσικής ιστορίας, ή της επιστήμης του περιβάλλοντος. Είναι πιο στενά
συνδεδεμένη με την εξελικτική βιολογία, τη γενετική, και τηνηθολογία. Η
κατανόηση του πως η βιοποικιλότητα επηρεάζει την οικολογική λειτουργία
είναι ένας σημαντικός τόπος εστίασης στις οικολογικές μελέτες. Οι
οικολόγοι επιζητούν να εξηγήσουν:

 βιολογικές διαδικασίες, αλληλεπιδράσεις και προσαρμογές

 τη διακίνηση των στοιχείων και της ενέργειας διαμέσου των
κοινοτήτων των ζωντανών οργανισμών
 την επιτυχημένη εξέλιξη των οικοσυστημάτων, και
 την αφθονία και την κατανομή των οργανισμών και της
βιοποικιλότητας στο πλαίσιο του περιβάλλοντος.

Η οικολογία είναι, επίσης, μία ανθρωπιστική επιστήμη. Υπάρχουν πολλές

πρακτικές εφαρμογές της οικολογίας στην βιολογία διατήρησης, τη
διαχείριση των υγροτόπων, τη διαχείριση των φυσικών πόρων
(αγροοικολογία, γεωργία, δασοκομία, γεωργοδασοκομία, αλιεία), το
σχεδιασμό πόλεων (αστική οικολογία), την υγεία της κοινότητας, την
οικονομία, τη βασική και εφαρμοσμένη επιστήμη, και την ανθρώπινη
κοινωνική αλληλεπίδραση (ανθρώπινη οικολογία).

Αντικείμενο της οικολογίας

Η γη, το μόνο γνωστό οικοσύστημα που φιλοξενεί ζωή.

Η οικολογία θεωρείται συνήθως κλάδος της βιολογίας, της

γενικής επιστήμης που μελετά τους οργανισμούς. Οι οργανισμοί μπορούν να
μελετηθούν σε διάφορα επίπεδα: από το επίπεδο τωνπρωτεϊνών και
των νουκλεϊκών οξέων (βιοχημεία και μοριακή βιολογία), στο επίπεδο
των κυττάρων (κυτταρική βιολογία), στο επίπεδο των ατόμων
(βοτανική, ζωολογία, και άλλοι ανάλογοι κλάδοι), στο επίπεδο
των πληθυσμών, των κοινοτήτων και των οικοσυστημάτων, μέχρι και στο
επίπεδο του συνόλου της βιόσφαιρας. Τα δύο τελευταία επίπεδα αποτελούν
τα κύρια γνωστικά αντικείμενα της οικολογίας.

Η οικολογία αποτελεί μια διακλαδική επιστήμη. Επειδή επικεντρώνεται στα

υψηλότερα επίπεδα οργάνωσης της ζωής και στις αλληλεπιδράσεις μεταξύ
των οργανισμών και του περιβάλλοντός τους, βασίζεται έντονα σε πολλούς
άλλους επιστημονικούς κλάδους, ιδιαίτερα στη γεωλογία, τη γεωγραφία,
τη μετεωρολογία, την εδαφολογία, τη χημεία και τη φυσική. Επομένως, η
οικολογία θεωρείταιολιστική επιστήμη, καθώς υπερκαλύπτει παλαιότερους
κλάδους, όπως η βιολογία, οι οποίοι κατ' αυτήν την έννοια γίνονται
βοηθητικοί κλάδοι και συμβάλλουν στην οικολογική γνώση.

Ως επιστήμη, η οικολογία δεν υπαγορεύει ποιες πρακτικές είναι «σωστές» ή

«λανθασμένες». Εντούτοις, η διατήρηση της βιοποικιλότητας και άλλοι
ανάλογοι οικολογικοί στόχοι αποτελούν την επιστημονική βάση για την
έκφραση των στόχων του οικολογικού κινήματος, ενώ η οικολογική
επιστήμη βοηθά στην αντιμετώπιση των οικολογικών προβλημάτων
παρέχοντας επιστημονικές μεθοδολογίες, μετρήσεις και ορολογία.
Επιπροσθέτως, η ολιστική θεώρηση της φύσης αποτελεί κύριο πυλώνα τόσο
της οικολογικής επιστήμης όσο και του οικολογικού κινήματος.

Κλάδοι της οικολογίας

Η οικολογία μπορεί να διαχωριστεί σε μείζονες και ελάσσονες κλάδους. Οι

κύριες υποκατηγορίες της είναι (σε σειρά κλίμακας, από τη μικρότερη στη
μεγαλύτερη):
  Φυσιολογική οικολογία (ή οικοφυσιολογία), η οποία μελετά την
επίδραση του βιοτικού και αβιοτικού περιβάλλοντος στη φυσιολογία
του ατόμου και την προσαρμογή του ατόμου στο περιβάλλον.
 Οικολογία της συμπεριφοράς, η οποία μελετά την οικολογική και
εξελικτική βάση της ζωϊκής συμπεριφοράς και τη συνεισφορά της
συμπεριφοράς στην επιβίωση των ζώων στους τόπους όπου
ενδημούν.
 Οικολογία των πληθυσμών (ή αυτοικολογία), η οποία μελετά τη
δυναμική των πληθυσμών στα πλαίσια κάθε είδους καθώς και την
αλληλεπίδραση των πληθυσμών με τους περιβαλλοντικούς
παράγοντες.
 Οικολογία των κοινοτήτων (ή συνοικολογία) η οποία μελετά την
αλληλεπίδραση μεταξύ των ειδών εντός μιας οικολογικής
κοινότητας.
 Οικολογία των τοπίων, η οποία μελετά την αλληλεπίδραση μεταξύ
διακριτών στοιχείων ενός τοπίου.
 Οικολογία των οικοσυστημάτων, η οποία μελετά τις ροές ύλης και
ενέργειας εντός των οικοσυστημάτων.
 Παγκόσμια οικολογία, η οποία μελετά τα οικολογικά ζητήματα σε
παγκόσμιο (μακροοικολογικό) επίπεδο.

Ας αναλογιστούμε τους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσε ένας

βιολόγος να προσεγγίσει τη μελέτη της ζωής των μελισσών:

 οι σχέσεις συμπεριφοράς μεταξύ των ατόμων ενός είδους είναι

οικολογία της συμπεριφοράς. Για παράδειγμα, η μελέτη
της βασίλισσας μέλισσας και του τρόπου που σχετίζεται με τους
εργάτες και τους κηφήνες.

 η οργανωμένη δράση ενός είδους είναι οικολογία των κοινοτήτων.

Για παράδειγμα, η δραστηριότητα των μελισσών διασφαλίζει την
γονιμοποίηση της γύρης των ανθισμένων λουλουδιών. Επιπλέον
οι κυψέλες παράγουν μέλι το οποίο καταναλώνεται από άλλα είδη
όπως η αρκούδα.

 η σχέση μεταξύ του περιβάλλοντος και των ειδών είναι οικολογία

των οικοσυστημάτων. Για παράδειγμα, οι συνέπειες των
περιβαλλοντικών αλλαγών μετατρέπονται από τη δραστηριότητα των
μελισσών. Οι μέλισσες μπορεί να εκλείψουν λόγω περιβαλλοντικών
αλλαγών (μείωση της μεταφοράς γύρης). Το περιβάλλον επηρεάζεται
ταυτόχρονα και αυτό είναι μια συνέπεια αυτής της δραστηριότητας
και έτσι εμπλέκεται με την επιβίωση των ειδών.

Η οικολογία μπορεί επίσης να διαχωριστεί ανάλογα με την οικογένεια των

υπό εξέταση οργανισμών
σε ζωοοικολογία, φυτοοικολογία ή εντομοοικολογία. Επίσης, ανάλογα με
τις υπό εξέταση κλιματικές ζώνες, σε αρκτική οικολογία,τροπική
οικολογία, οικολογία της ερήμου και οικολογία της εύκρατης ζώνης (αν και
η οικολογία γενικά αναφέρεται συνήθως στην εύκρατη ζώνη, οπότε η
υποκατηγορία αυτή μπορεί και να θεωρηθεί περιττή).

Εφαρμοσμένοι κλάδοι της οικολογίας είναι η Περιβαλλοντολογία και

η Δασολογία

Ιστορία της οικολογίας

Βασικές αρχές της οικολογίας
Βιόσφαιρα και βιοποικιλότητα

Η οικολογία μπορεί να μελετηθεί σε διάφορα

επίπεδα: πληθυσμού, βιοκοινότητας, οικοσυστήματος, βιόσφαιρας.

Το εξωτερικό στρώμα της Γης μπορεί να διαχωριστεί σε διάφορα τμήματα

(σφαίρες): την υδατόσφαιρα, τη λιθόσφαιρα και την ατμόσφαιρα.
Η βιόσφαιρα αποτελεί μια τέταρτη τέτοια "σφαίρα" και αναφέρεται στο
σύνολο των ζωντανών οργανισμών του πλανήτη και συγχρόνως στην
περιοχή του πλανήτη που καταλαμβάνεται από τη ζωή. Η βιόσφαιρα
περιλαμβάνει μεγάλο μέρος των άλλων τριών επιφανειακών σφαιρών. Σε
σχέση με τον όγκο της Γης, η βιόσφαιρα αποτελεί ένα πολύ λεπτό
επιφανειακό στρώμα μεταξύ των 11000 μ. υπό τη θάλασσα και των 15000
μ. πάνω από αυτή.

Η ζωή αναπτύχθηκε αρχικά στην υδατόσφαιρα, σε μικρά βάθη, στη φωτική

ζώνη. Πολυκύτταροι οργανισμοί εμφανίστηκαν στη συνέχεια και αποίκησαν
τη βενθική ζώνη. Η ζωή στην ξηρά αναπτύχθηκε αργότερα, έπειτα από το
σχηματισμό του στρώματος του όζοντος, το οποίο προστατεύει τους ζώντες
οργανισμούς από την υπεριώδη ακτινοβολία. Η ποικιλία των ειδών της
ξηράς θεωρείται ότι αυξήθηκε λόγω της μετατόπισης των ηπείρων. Η
βιοποικιλότητα εκφράζεται και αυτή σε διάφορα επίπεδα: ως ποικιλία του
οικοσυστήματος (στο επίπεδο του οικοσυστήματος), ως ποικιλία ειδών
(επίπεδο πληθυσμών), ως βιοποικιλότητα είδους (επίπεδο είδους) και
ως γενετική βιοποικιλότητα.

Η βιόσφαιρα περιλαμβάνει μεγάλες

ποσότητες άνθρακα, αζώτου και οξυγόνου. Σε μικρότερες ποσότητες
περιέχει και άλλα απαραίτητα για την ύπαρξη ζωής στοιχεία, όπως είναι
ο φώσφορος, το ασβέστιο και το χλώριο. Σε επίπεδο οικοσυστήματος και
βιόσφαιρας, πραγματοποιείται διαρκώς ανακύκλωση των στοιχείων αυτών,
ανάμεσα στην ορυκτή και την οργανική κατάσταση.

Η κύρια ενεργειακή πηγή για τη λειτουργία του οικοσυστήματος είναι

η ηλιακή ενέργεια, αν και υπάρχει και μια μικρή συμβολή της γεωθερμικής
ενέργειας. Τα φυτά και οι φωτοσυνθετικοί μικροοργανισμοί μετατρέπουν
το φως σε χημική ενέργεια μέσω της χημικής διεργασίας που
ονομάζεται φωτοσύνθεση, κατά την οποία παράγεται γλυκόζη (ένα απλό
σάκχαρο) και απελευθερώνεται οξυγόνο. Η γλυκόζη αποτελεί μια
δευτερογενή ενεργειακή πηγή για τη λειτουργία του οικοσυστήματος.
Μέρος αυτής χρησιμοποιείται άμεσα από άλλους οργανισμούς για
παραγωγή ενέργειας. Άλλα μόρια σακχάρου μπορούν να μετασχηματιστούν
σε δομικά στοιχεία, όπως τα αμινοξέα. Ακόμα και για αναπαραγωγικούς
λόγους χρησιμοποιούνται από τα φυτά τα σάκχαρα, συγκεντρωμένα
σε νέκταρ, για την προσέλκυση επικονιαστών.

Η κυτταρική αναπνοή είναι η διεργασία με την οποία οι οργανισμοί (όπως

τα θηλαστικά) διασπούν τη γλυκόζη στα συστατικά της,
δηλαδή νερό και διοξείδιο του άνθρακα, ανακτώντας έτσι την ενέργεια που
είχε αποθηκευθεί εκεί από τα φυτά. Η ισορροπία της φωτοσυνθετικής
δραστηριότητας των φυτών και άλλων φωτοσυνθετών στην αναπνοή των
άλλων οργανισμών καθορίζουν την ιδιαίτερη σύνθεση της ατμόσφαιρας της
Γης, ιδιαίτερα το επίπεδο του οξυγόνου.Ρεύματα αέρος αναμειγνύονται
στην ατμόσφαιρα και διατηρούν την ίδια σχεδόν ισορροπία στοιχείων τόσο
σε περιοχές έντονης βιολογικής δραστηριότητας όσο και σε περιοχές
περιορισμένης βιολογικής δραστηριότητας.

Το νερό επίσης εναλλάσσεται μεταξύ υδρόσφαιρας, λιθόσφαιρας,

ατμόσφαιρας και βιόσφαιρας σε σταθερούς κύκλους. Οι ωκεανοί είναι
τεράστιες δεξαμενές, που αποθηκεύουν νερό, εξασφαλίζοντας τη θερμική
και κλιματική σταθερότητα, όπως και τη μεταφορά των χημικών στοιχείων
με τη βοήθεια των μεγάλων ωκεανικών ρευμάτων.

Για την καλύτερη κατανόηση του τρόπου λειτουργίας της βιόσφαιρας, και
τις ποικίλες δυσλειτουργίες που σχετίζονται με την ανθρώπινη
δραστηριότητα, Αμερικάνοι επιστήμονες προσομοίωσαν την βιόσφαιρα σε
ένα μικρής αναλογίας μοντέλο που ονομάζεται Βιόσφαιρα II.

Η έννοια του οικοσυστήματος

Η βασική αρχή της οικολογίας είναι ότι κάθε ζωντανός οργανισμός έχει μια
προοδευτική και συνεχόμενη σχέση με κάθε άλλο στοιχείο που απαρτίζει το
περιβάλλον του. Ως οικοσύστημα μπορεί να οριστεί κάθε τοποθεσία στην
οποία υπάρχουν αλληλεπιδράσεις μεταξύ των οργανισμών και του
περιβάλλοντος.

Το οικοσύστημα αποτελείται από δύο τμήματα, το τμήμα της ζωής

(ονομάζεται βιοκοινότητα (biocoenosis)) και το περιβάλλον στο οποίο
υπάρχει αυτή η ζωή (ο βιότοπος). Στο οικοσύστημα, τα είδη συνδέονται και
εξαρτώνται μεταξύ τους μέσω τροφικών αλυσίδων,
ανταλλάσσοντας ενέργεια και ύλη μεταξύ τους αλλά και με το περιβάλλον
στο οποίο ζουν (βλέπε παραγωγοί, καταναλωτές).

Η έννοια ενός οικοσυστήματος μπορεί να απευθύνεται σε μονάδες

διαφόρων διαστάσεων, όπως είναι μια λιμνούλα, ένα χωράφι, ή ένα κομμάτι
νεκρού δέντρου. Η μονάδα μικρότερων τμημάτων
ονομάζεται μικροοικοσύστημα. Για παράδειγμα, ένα οικοσύστημα μπορεί να
είναι μία πέτρα και η ζωή που υπάρχει κάτω από αυτήν.
Ένα μεσοοικοσύστημα μπορεί να είναι ένα δάσος, και
ένα μακροοικοσύστημα μια ολόκληρη οικοπεριοχή με τη λεκάνη
απορροής της.

Οι κύριες απορίες όταν μελετάμε οικοσυστήματα είναι:

 Πως θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί ο εποικισμός μιας άνυδρης

περιοχής;
 Ποια είναι η δυναμική και οι δυνατότητες αλλαγής του
οικοσυστήματος;
 Πώς αλληλεπιδρά ένα οικοσύστημα σε τοπική, επαρχιακή και
παγκόσμια κλίμακα;
 Η τωρινή του κατάσταση είναι σταθερή;
 Ποια είναι η αξία ενός οικοσυστήματος; Πώς η αλληλεπίδραση των
οικολογικών συστημάτων παρέχει οφέλη στους ανθρώπους, κυρίως
με την παροχή καθαρού νερού;

Τα οικοσυστήματα συχνά ταξινομούνται αναφερόμενα στους βιότοπους που

περιλαμβάνουν. Έτσι τα οικοσυστήματα μπορεί να οριστούν :

 ως χερσαία οικοσυστήματα, όπως είναι τα δασικά

οικοσυστήματα (δασική οικολογία), τα λιβαδικά
οικοσυστήματα (λιβάδια, στέπες, σαβάνες), ή τα γεωργικά
οικοσυστήματα (γεωργικές εκτάσεις).
 σαν οικοσυστήματα γλυκών νερών όπως είναι τα οικοσυστήματα
στάσιμων νερών (λίμνες, λιμνούλες) ή οικοσυστήματα ρεόντων
υδάτων (ποτάμια)
  σαν ωκεάνια οικοσυστήματα (θάλασσες, ωκεανοί).

Άλλο είδος ταξινόμησης μπορεί να γίνει αναφορικά με τις κοινότητες των

οικοσυστημάτων (για παράδειγμα τα ανθρώπινα οικοσυστήματα).

Δυναμική και ευστάθεια

Οι οικολογικοί παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν δυναμικά

τους πληθυσμούς ή τα είδη σε ένα οικοσύστημα συνήθως χωρίζονται σε δύο
κατηγορίες : τους βιοτικούς και τους αβιοτικούς παράγοντες.

Οι Αβιοτικοί παράγοντες είναι γεωλογικοί, γεωγραφικοί και

κλιματολογικοί παράμετροι. Ένας βιότοπος είναι μια συγκεκριμένη περιοχή
που χαρακτηρίζεται από ένα πλήθος αβιοτικών παραγόντων. Συγκεκριμένα
στους αβιοτικούς παράγοντες περιλαμβάνονται:

 το νερό, το οποίο αποτελεί ταυτόχρονα βασικό συστατικό της ζωής

και του ανθρώπινου περιβάλλοντος
 ο αέρας, ο οποίος παρέχει οξυγόνο, άζωτο, και διοξείδιο του άνθρακα
στους ζώντες οργανισμούς και επιτρέπει το διασκορπισμό της γύρης
και των σπορίων
 το έδαφος, το οποίο συγχρόνως αποτελεί πηγή θρέψης και φυσική
στήριξη
 το pH του εδάφους, η αλμύρα, το άζωτο και ο φώσφορος, η
ικανότητα συγκράτησης του νερού και η πυκνότητα, όλα αυτά
ασκούν επιρροή
 η θερμοκρασία, που δεν θα πρέπει να ξεπερνάει κάποια άκρα, παρόλο
που η αντοχή στη ζέστη είναι χαρακτηριστική σε κάποιους
οργανισμούς
 το φως, που παρέχει ενέργεια στο οικοσύστημα μέσω
της φωτοσύνθεσης
 οι φυσικές καταστροφές μπορούν επίσης να θεωρηθούν αβιοτικές

Βιοκοινότητα είναι μία ομάδα από πληθυσμούς φυτών, ζώων ή

μικροοργανισμών. Κάθε πληθυσμός προκύπτει από
την αναπαραγωγή μεταξύ μελών του ιδίου είδους και από τη συμβίωση σε
ένα δεδομένο τόπο και για ένα δεδομένο χρονικό διάστημα. Όταν ένας
πληθυσμός αποτελείται από ανεπαρκή αριθμό μελών, τότε αυτός ο
πληθυσμός απειλείται με αφανισμό. Ο αφανισμός ενός είδους είναι πιο
πιθανός όταν όλες οι βιοκοινότητες που απαρτίζονται από μέλη του είδους
αυτού βρίσκονται σε παρακμή. Σε μικρούς πληθυσμούς η αναπαραγωγή
μεταξύ συγγενικών μελών μπορεί να επιφέρει μειωμένη γενετική
διαφοροποίηση, γεγονός που σημαίνει περαιτέρω αποδυνάμωση της
βιοκοινότητας.
Βιοτικοί οικολογικοί παράγοντες επίσης επηρεάζουν τη βιωσιμότητα μιας
βιοκοινότητας. Αυτοί οι παράγοντες είναι είτε σχέσεις μεταξύ του ιδίου
είδους είτε σχέσεις ανάμεσα σε διαφορετικά είδη.

Οι σχέσεις μεταξύ των μελών του ιδίου είδους ενός πληθυσμού είναι
σχέσεις συνεργασίας ή ανταγωνισμού, με διαίρεση των εδαφών, και
μερικές φορές με οργάνωση σε ιεραρχικές κοινωνίες.
Οι σχέσεις ανάμεσα σε διαφορετικά είδη - αλληλεπιδράσεις - είναι
πολλαπλές και συνήθως περιγράφονται ανάλογα με την ευεργετική,
καταστροφική ή ουδέτερη επίδρασή τους (για παράδειγμα,
συμβιωτική σχέση ή ανταγωνιστική σχέση). Η σημαντικότερη σχέση
είναι αυτή μεταξύ αρπακτικού και θηράματος, που οδηγεί σε μια
βασική έννοια της οικολογίας, την έννοια της τροφικής αλυσίδας. Για
παράδειγμα, το γρασίδι καταναλώνεται από το φυτοφάγο ζώο, το
οποίο καταναλώνεται από ένα σαρκοφάγο ζώο, το οποίο με τη σειρά
του καταναλώνεται από ένα σαρκοφάγο μεγαλύτερου μεγέθους. Η
υψηλή αναλογία αρπακτικού προς θήραμα μπορεί να επηρεάσει
αρνητικά τις βιοκοινότητες και του αρπακτικού και του θηράματος,
καθώς η έλλειψη τροφής και η υψηλή θνησιμότητα που προηγείται
της αναπαραγωγικής ωριμότητας, μπορεί να μειώσει (ή να αποτρέψει
την αύξηση) των πληθυσμών κάθε ομάδας,αντίστοιχα. Ένα
παράδειγμα υψηλής αναλογίας αρπακτικού προς θήραμα αποτελεί το
επιλεκτικό κυνήγι κάποιων ειδών από τους ανθρώπους, που οδηγεί σε
μείωση του πληθυσμού των ειδών αυτών. Άλλες σχέσεις μεταξύ
διαφορετικών ειδών είναι ο παρασιτισμός, οι μολυσματικές
ασθένειες και ο ανταγωνισμός για τους περιορισμένους πόρους, που
μπορεί να συμβεί όταν δύο διαφορετικά είδη μοιράζονται την ίδια
οικολογική περιοχή.

Οι υπάρχουσες αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στους διάφορους ζώντες

οργανισμούς συνεχίζονται με μια διαρκή μείξη των μεταλλικών και των
οργανικών στοιχείων, που απορροφώνται από τους οργανισμούς για την
ανάπτυξή τους, τη συντήρησή τους και την αναπαραγωγή τους, και που
εντέλει απορρίπτονται ως απόβλητα. Αυτές οι διαρκείς ανακυκλώσεις των
στοιχείων (κυρίως του άνθρακα, του οξυγόνου και του αζώτου), καθώς και
του νερού ονομάζονταιβιογεωχημικοί κύκλοι. Εγγυώνται την ευστάθεια της
βιόσφαιρας, (τουλάχιστον όταν δεν παρεμβαίνουν η ανεξέλεγκτη
ανθρώπινη επίδραση και τα ακραία καιρικά ή γεωλογικά φαινόμενα). Αυτή
η αυτορύθμιση, στηριζόμενη από ελέγχους αρνητικής ανάδρασης,
διασφαλίζει την αιωνιότητα των οικοσυστημάτων. Το αποδεικνύουν οι πολύ
σταθερές συγκεντρώσεις των περισσότερων στοιχείων του κάθε
τμήματος.Αυτό αναφέρεται ως ομοιόσταση. Το οικοσύστημα επίσης τείνει
να εξελίσσεται σε μία κατάσταση ιδανικής ισορροπίας, που επιτυγχάνεται
μετά από μία διαδοχή γεγονότων, την ένωση κλίμαξ.
Χωρικές σχέσεις και υποδιαιρέσεις της γης

Τα οικοσυστήματα δεν είναι απομονωμένα μεταξύ τους, αλλά

αλληλοσχετίζονται. Για παράδειγμα, το νερό μπορεί να ρέει μεταξύ των
οικοσυστημάτων μέ την έννοια του ποταμού ή του ωκεανικού ρεύματος. Το
νερό από μόνο του, ως υγρό μέσο, προσδιορίζει τα οικοσυστήματα. Μερικά
είδη, όπως ο σολωμός ή το χέλι του γλυκού νερού, κινούνται μεταξύ
θαλάσσιων συστημάτων και συστημάτων γλυκού νερού. Αυτή η σχέση
μεταξύ των οικοσυστημάτων οδηγεί στην αρχή του βιώματος.

Το βίωμα είναι ένας ομοιογενής οικολογικός σχηματισμός που καλύπτει μία

μεγάλη περιοχή, όπως η τούνδρα ή οι στέπες. Η βιόσφαιρα αποτελείται από
όλα τα βιώματα της Γης - το σύνολο των τόπων όπου η ύπαρξη ζωής είναι
δυνατή - από τα υψηλότερα βουνά ως τα βάθη του ωκεανού.

Τα βιώματα αντιστοιχούν σε υποδιαιρέσεις που είναι διανεμημένες στα

γεωγραφικά πλάτη, από τον ισημερινό προς τους πόλους, με διαφορές που
βασίζονται στο φυσικό περιβάλλον (για παράδειγμα, ωκεανοί ή οροσειρές)
και στο κλίμα. Η διαφοροποίησή τους συνήθως σχετίζεται με τη διανομή
των ειδών ανάλογα με την ικανότητά τους να αντέχουν τη θερμοκρασία
και/ή την ξηρασία. Για παράδειγμα, μπορούμε να συναντήσουμε
φωτοσυνθετικά φύκια μόνο στη φωτικήζώνη του ωκεανού (όπου το φως
μπορεί να εισχωρήσει), ενώ τα κωνοφόρα δέντρα ευδοκιμούν κυρίως στα
βουνά.

Αν και αυτή είναι η απλούστευση ενός πιο περίπλοκου σχεδίου, τα

γεωγραφικά μήκη και πλάτη αποτελούν μια καλή αναπαράσταση κατά
προσέγγιση της διανομής της βιοποικιλότητας μέσα στην βιόσφαιρα. Σε
γενικές γραμμές, ο πλούτος της βιοποικιλότητας (περισσότερο για τα είδη
ζώων από ότι για τα είδη φυτών) μειώνεται ταχύτατα κοντά
στον ισημερινό (όπως στη Βραζιλία), και λιγότερο ταχέως πλησιάζοντας
στους πόλους.

Η βιόσφαιρα μπορεί επίσης να διαιρεθεί σε οικοζώνες, που ορίζονται με

αρκετή σαφήνεια σήμερα,και κυρίως ακολουθούν τα σύνορα των ηπείρων.
Οι οικοζώνες με τη σειρά τους χωρίζονται σε οικολογικές περιοχές, αν και
τα σύνορα τους δεν είναι σαφώς καθορισμένα.

Παραγωγικότητα του οικοσυστήματος

Σε ένα οικοσύστημα, οι διασυνδέσεις μεταξύ των ειδών σχετίζονται κυρίως

με το φαγητό και τον ρόλο τους στην τροφική αλυσίδα. Υπάρχουν τρεις
κατηγορίες οργανισμών:

 οι παραγωγοί - τα φυτά, τα οποία φωτοσυνθέτουν

  οι καταναλωτές - τα ζώα, που μπορεί να είναι πρωτογενείς
καταναλωτές (φυτοφάγα), ή δευτερογενείς ή τριτογενείς
καταναλωτές(σαρκοφάγα).
 οι αποσυνθέτες (ή αποικοδομητές) - βακτήρια, μανιτάρια οι οποίοι
μετατρέπουν την οργανική ύλη σε ανόργανη για να
ξαναχρησιμοποιηθεί από τις προηγούμενες κατηγορίες.

Αυτές οι σχέσεις σχηματίζουν αλληλουχίες, στις οποίες ο κάθε οργανισμός

καταναλώνει τον προηγούμενο και καταναλώνεται από τον επόμενο, στις
λεγόμενες τροφικές αλυσίδες ή τροφικό δίκτυο. Σε ένα τροφικό δίκτυο
υπάρχουν λιγότεροι οργανισμοί σε κάθε επίπεδο, ανεβαίνοντας προς τα
πάνω στην αλυσίδα.

Οι έννοιες αυτές οδηγούν στην ιδέα της βιομάζας(το σύνολο των ζώντων
οργανισμών σε έναν δεδομένο τόπο), της πρωτογενούς παραγωγικότητας(η
αύξηση της μάζας των φυτών σε ένα δεδομένο χρονικό διάστημα), και
τηςδευτερογενούς παραγωγικότητας(το σύνολο της ζωικής παραγωγής των
καταναλωτών και των αποσυνθετών σε ένα δεδομένο χρονικό διάστημα).

Αυτές οι δύο τελευταίες ιδέες είναι βασικές, καθώς καθιστούν δυνατή την
αξιολόγηση της χωρητικότητας φορτίου - των αριθμό των οργανισμών που
μπορεί να υποστηρίξει ένα δεδομένο οικοσύστημα. Σε οποιοδήποτε τροφικό
δίκτυο, η ενέργεια που περιέχεται στο επίπεδο των παραγωγών δεν
μεταφέρεται ολοκληρωτικά στους καταναλωτές. Έτσι,από άποψη ενέργειας,
είναι πιο αποδοτικό για τους ανθρώπους να είναι πρωτογενείς καταναλωτές
(δηλαδή να τρέφονται από καρπούς και λαχανικά) από το να είναι
δευτερογενείς καταναλωτές (δηλαδή να τρέφονται από φυτοφάγα ζώα -
μοσχάρι, βοδινό) και ακόμη περισσότερο από το να είναι τριτογενείς
καταναλωτές (δηλαδή να τρέφονται από σαρκοφάγα ζώα).

Η παραγωγικότητα των οικοσυστημάτων μερικές φορές υπολογίζεται

συγκρίνοντας τρεις τύπους χερσαίων οικοσυστημάτων και το σύνολο των
θαλάσσιων οικοσυστημάτων:

 τα δάση (1/3 των χερσαίων περιοχών της Γης) περιέχουν πυκνές

βιομάζες και είναι πολύ παραγωγικά. Το σύνολο της παγκόσμιας
δασικής παραγωγής αποτελεί τη μισή πρωτογενή παραγωγή.
 οι σαβάνες, τα λιβάδια, και οι βαλτότοποι (1/3 των χερσαίων
περιοχών της Γης) περιέχουν λιγότερο πυκνές βιομάζες, αλλά είναι
παραγωγικοί. Οι άνθρωποι βασίζονται κατά κύριο λόγο στα
οικοσυστήματα αυτά για την κάλυψη των αναγκών τους σε τροφή.
 τα ακραία οικοσυστήματα σε περιοχές με πιο ακραίο κλίμα - έρημοι
και ημιέρημοι, τούνδρα, αλπικά λιβάδια και στέπες - (1/3 της
επιφάνειας της Γης) έχουν διάσπαρτες βιομάζες και χαμηλή
παραγωγικότητα.
  τέλος, τα θαλάσσια οικοσυστήματα και τα οικοσυστήματα του
γλυκού νερού (3/4 της επιφάνειας της Γης) περιέχουν πολύ αραιές
βιομάζες (εκτός από τις παράκτιες ζώνες).

Η ανθρώπινη δραστηριότητα κατά τους τελευταίους αιώνες έχει μειώσει

αισθητά τις εκτάσεις της Γης που καλύπτονται από δάση (αποψίλωση), και
έχει αυξήσει τα αγροοικοσυστήματα (γεωργία). Τις τελευταίες δεκαετίες
έχει παρατηρηθεί αύξηση των εκτάσεων των ακραίων οικοσυστημάτων
(ερημοποίηση).

Οικολογική κρίση

Γενικά, μια οικολογική κρίση συμβαίνει όταν το περιβάλλον της ζωής

ενός είδους ή ενός πληθυσμού αναπτύσσεται με έναν δυσμενή τρόπο για την
επιβίωση του.

Αυτό ίσως να οφείλεται στην υποβάθμιση της ποιότητας του περιβάλλοντος

σε σχέση με τις ανάγκες του είδους, μετά από μία αλλαγή ενός αβιοτικού
οικολογικού παράγοντα (για παράδειγμα, αύξηση της θερμοκρασίας,
λιγότερες βροχοπτώσεις).
Αυτό σημαίνει ότι το περιβάλλον γίνεται δυσμενές για την επιβίωση ενός
είδους (ή πληθυσμού) οφειλόμενο στη αυξανόμενη πίεση που προκαλείται
από τη δράση των αρπακτικών ειδών (για παράδειγμα η υπεραλίευση).
Τέλος, είναι πιθανό η κατάσταση να αποβαίνει εις βάρος της ποιότητας
ζωής του είδους (ή του πληθυσμού) λόγω της αύξησης των μελών του
(υπερπληθυσμός).

Οι οικολογικές κρίσεις μπορεί να είναι περισσότερο ή λιγότερο οξείς, με τη

διάρκειά τους να κυμαίνεται μεταξύ λίγων μηνών και μερικών
εκατομμυρίων ετών. Επίσης η προέλευσή τους μπορεί να είναι φυσική ή
ανθρώπινη. Μπορεί να έχουν σχέση με ένα μοναδικό είδος ή, αντιθέτως, με
ένα μεγαλύτερο αριθμό ειδών. Τέλος, μια οικολογική κρίση μπορεί να είναι
τοπικής εμβέλειας (όπως η διαρροή πετρελαίου) ή παγκόσμιας, (όπως η
άνοδος της στάθμης του νερού που σχετίζεται με την πλανητική
υπερθέρμανση).

Ανάλογα με το βαθμό ενδημισμού της, μια τοπική κρίση μπορεί να έχει

περισσότερο ή λιγότερο σημαντικές επιπτώσεις, από το θάνατο πολλών
ατόμων, ως τον πλήρη αφανισμό του είδους. Όποια και αν είναι η
προέλευσή της, η εξαφάνιση ενός ή περισσοτέρων ειδών συχνά προκαλεί
ρήγμα στην τροφική αλυσίδα, έχοντας έτσι μεγαλύτερο αντίκτυπο στην
επιβίωση των υπόλοιπων ειδών.

Στην περίπτωση της παγκόσμιας κρίσης, οι συνέπειες μπορεί να είναι πολύ

πιο σημαντικές. Σε κάποια περιστατικά αφανισμού εξαφανίστηκε πάνω από
το 90% των υπαρχόντων ειδών της εποχής εκείνης. Ωστόσο, η εξαφάνιση
κάποιων ειδών, όπως οι δεινόσαυροι, επέτρεψε την ανάπτυξη και τη
διαφοροποίηση των θηλαστικών, μέσω της απελευθέρωσης μιας
οικολογικής περιοχής. Έτσι λοιπόν, μια οικολογική κρίση παραδόξως
ευνόησε την βιοποικιλότητα.

Μερικές φορές μια οικολογική κρίση μπορεί να αποτελέσει ένα

συγκεκριμένο και αναστρέψιμο φαινόμενο στην κλίμακα του
οικοσυστήματος. Αλλά γενικά, ο αντίκτυπος των κρίσεων έχει διάρκεια.
Πράγματι, συνήθως είναι μια αλληλουχία γεγονότων, που πραγματοποιείται
μέχρι ένα τελικό σημείο. Από αυτό το σημείο, η επιστροφή στην
προηγούμενη σταθερή κατάσταση δεν είναι δυνατή, και μια νέα σταθερή
κατάσταση θα δημιουργηθεί σταδιακά.

Τέλος, αν μια οικολογική κρίση μπορεί να προκαλέσει αφανισμό, μπορεί

επίσης, απλά να μειώσει την ποιότητα ζωής των ατόμων που έχουν
απομείνει. Έτσι, ακόμα και αν η βιοποικιλότητα του ανθρώπινου
πληθυσμού θεωρείται μερικές φορές απειλούμενη (βλέπε
κυρίως αυτόχθονες πληθυσμοί), λίγοι άνθρωποι οραματίζονται την
εξαφάνιση των ανθρώπων σε σύντομο χρονικό διάστημα.
Ωστόσο,οι επιδημίες, οι λιμοί, ο αντίκτυπος στην υγεία από τη μόλυνση της
ατμόσφαιρας, οι διατροφικές κρίσεις, η μείωση του ζωτικού χώρου, α
αφομοίωση τοξικών ή μη-διαλυτών αποβλήτων, η απειλή εξαφάνισης
βασικών ειδών (γορίλες, πάντα, φάλαινες), είναι επίσης παράγοντες που
επηρεάζουν την ευημερία των ανθρώπων.

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, αυτή η αυξανόμενη ευθύνη

της ανθρωπότητας σε κάποιες οικολογικές κρίσεις, έχει ξεκάθαρα
παρατηρηθεί. Λόγω της ανάπτυξης της τεχνολογίας και της ταχείας
πληθυσμιακής αύξησης, οι άνθρωποι έχουν περισσότερη επιρροή στο δικό
τους περιβάλλον από οποιοδήποτε άλλο παράγοντα του οικοσυστήματος.

Μερικά συνηθισμένα παραδείγματα οικολογικών κρίσεων είναι:

 Ο αφανισμός κατά την Πέρμια-Τριασική περίοδο, πριν από 250

εκατομμύρια χρόνια
 Ο αφανισμός κατά την Ύστερη Κρητιδική περίοδο, πριν από 65
εκατομμύρια χρόνια
 Η πλανητική υπερθέρμανση που σχετίζεται με το φαινόμενο του
θερμοκηπίου. Η υπερθέρμανση θα μπορούσε να προκαλέσει
πλημμύρες στα Ασιατικά δέλτα (δημιουργία
οικολογικών προσφύγων),πολλαπλασιασμό των ακραίων καιρικών
φαινομένων και αλλαγές στη φύση και την ποσότητα των τροφικών
πόρων (βλέπε πλανητική υπερθέρμανση και γεωργία).
 Η τρύπα του όζοντος
 Η αποψίλωση και η ερημοποίηση, με αφανισμό πολλών ειδών.
 Η πυρηνική καταστροφή στο Τσέρνομπιλ το 1986 προκάλεσε το
θάνατο πολλών ανθρώπων και ζώων από καρκίνο και δημιούργησε
μεταλλάξεις σε επίσης μεγάλο αριθμό ανθρώπων και ζώων. Η
περιοχή γύρω από το εργοστάσιο είναι εγκαταλελειμμένη λόγω της
μεγάλης ποσότητας ραδιενέργειας που εκλύθηκε κατά την
καταστροφή.
ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

"Ο οικοτουρισµός είναι µία εναλλακτική μορφή τουρισμού που εµπνέεται κυρίως από
τη φυσική ιστορία µιας περιοχής, αλλά και τις τοπικές πολιτιστικές παραδόσεις
(indigenous cultures). Ο οικοτουρίστας επισκέπτεται σχετικά µη ανεπτυγμένες περιοχές
µε πνεύµα εκτίµησης, συμμετοχής και ευαισθησίας. Ο οικοτουρίστας κάνει συνετή
χρήση των φυσικών πόρων και της άγριας ζωής και συνεισφέρει στην περιοχή που
επισκέπτεται, µέσω εργασίας ή οικονοµικών πόρων που διοχετεύονται κατευθείαν στην
προστασία της φύσης και στην οικονοµική ευηµερία των ντόπιων." (Ziffer,1989)
Παρακάτω, θα αναφερθώ στον τρόπο με τον οποίο πραγματοποιείται ο οικοτουρισμός,
στα οφέλη που έχει για την κοινωνία και τον άνθρωπο καθώς και στην ανάγκη και στους
τρόπους διάδοσης του.

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ

Οικοτουρισμός, πράσινος-εναλλακτικός τουρισμός, προστασία, φύση, περιβάλλον,

κοινωνία, οικολογική συνείδηση, ευαισθησία.

ΠΩΣ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΕΙΤΑΙ Ο ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

Χωρίς αμφιβολία ο οικοτουρισμός είναι εκδήλωση, στην οποία το άτομο αναζητά για
τις ευχάριστες διακοπές του τουριστικά καταλύματα που λειτουργούν με οικολογικούς
κανόνες και κάτω από ένα καθεστώς που σέβεται τη φύση.

Ένα οικολογικό ξενοδοχείο ή κατάλυμα έχει κάνει σημαντικές περιβαλλοντικές

βελτιώσεις στη δομή κατασκευής και στην λειτουργία, προκειμένου να
ελαχιστοποιηθούν οι επιπτώσεις στο περιβάλλον. Είναι ένα πράσινο ξενοδοχείο φιλικό
προς το περιβάλλον που ακολουθεί τις πρακτικές της πράσινης νοοτροπίας και ο
σχεδιασμός του εμπνέεται από τη χρήση των παραδοσιακών μεθόδων κατασκευής.

ΣΕΛΙΔΑ 1
Μερικά χαρακτηριστικά για ένα πράσινο ξενοδοχείο είναι τα εξής:
ανανεώσιμες πηγές ενέργειας όπως η ηλιακή ή αιολική ενέργεια,
ενεργειακά αποδοτικός φωτισμός με φώτα τεχνολογίας LED,
βιοκλιματικό design και σχεδιασμός χώρων με βάση την εξοικονόμηση ενέργειας,
βιολογικά-τοπικά προϊόντα, 100% οργανικό βαμβάκι, σεντόνια, πετσέτες και
στρώματα, βιολογικό σαπούνι, κάδοι ανακύκλωσης.

Τα οικολογικά καταλύματα δεν είναι απαραίτητα τα αγροτουριστικά όπως πολύ

λανθασμένα πιστεύει ένα μεγάλο ποσοστό του κόσμου, ούτε αυτά στα οποία μειώνονται
οι ανέσεις των επισκεπτών προκειμένου αυτοί να νιώσουν πιο κοντά στη φύση. Ένα
οικολογικό ξενοδοχείο μπορεί να συνδυάσει επιτυχώς παράγοντες όπως η πολυτέλεια,
η άνεση, το λογικό κόστος διαμονής και η οικολογική συνείδηση και διαχείριση.

Ωστόσο, ακόμα και αν το ξενοδοχείο που επέλεξε κάποιος για τις διακοπές του, δεν έχει
οικολογικό χαρακτήρα, μπορεί να κάνει πιο «πράσινες» τις διακοπές του ακολουθώντας
ορισμένες στρατηγικές, όπως να μην αφήνει το νερό να τρέχει στο μπάνιο και να
συντομεύει τη διάρκεια του ντους, όταν αποχωρεί από το δωμάτιο του να βεβαιωθεί ότι
διέκοψε τη λειτουργία του κλιματιστικού ή της θέρμανσης, ότι έκλεισε τα φώτα και τις
ηλεκτρικές συσκευές.

Μέρος του οικοτουρισμού μπορεί να είναι επίσης η ενασχόληση του ανθρώπου με τη

φύση με γνωστά οικολογικά θέματα που σχετίζονται με την προστασία της θαλάσσιας
και της χερσαίας ζωής και οι δραστηριότητες για την ανάδειξη περιβαλλοντικών
θεμάτων που χρειάζονται ιδιαίτερη οικολογική προσέγγιση από το ευρύτερο κοινωνικό
περιβάλλον. Στον οικοτουρισμό ανήκουν οικολογικές δράσεις όπως η δενδροφύτευση
και οι οργανωμένες δραστηριότητες καθαρισμού του δασώδους και του θαλάσσιου
χώρου.

Επίσης συγκαταλέγονται εκδηλώσεις, όπως η ανταλλαγή ενδιαιτημάτων, ο

αγροτουρισμός, το παρατηρητήριο της φύσης, η φυσική παραγωγή με οικολογικό
τρόπο, η εμπορία φυσικών προϊόντων αλλά και ο τουρισμός σε παραδοσιακούς
οικισμούς. Ανήκει σε αυτόν τον περιβαλλοντικό τουρισμό ο λαογραφικός, η ελεύθερη
στη φύση και περιορισμένη για οικολογικούς λόγους διαμονή αλλά και ο συστηματικός

ΣΕΛΙΔΑ 2
ομαδικός τουρισμός με εξορμήσεις στην ύπαιθρο. Σε κάθε μορφή αυτού του τουρισμού,
ενυπάρχει, όπως γίνεται κατανοητό το κίνητρο για τη φύση και η αγάπη για την
οικολογία.

Στην πρώτη περίπτωση ο τουρισμός ανάγεται σε κίνημα που στοχεύει στην οικολογική
και κοινωνική ευρύτητα του χρήστη. Έτσι το άτομο που συμφωνεί με άλλους για
ανταλλαγή κατοικιών στην πραγματικότητα υπερθεματίζει έναν τουρισμό στον οποίο
λείπει το κερδοσκοπικό στοιχείο και αναδεικνύει μια ταξιδιωτική ψυχαγωγία στην οποία
ενυπάρχει το συνεργατικό πνεύμα.

Ο οικοτουρισμός τώρα ως αγροτουρισμός είναι δράση θεμελιωμένη στη φυσική ανάγκη

για ενεργό τουρισμό σε προορισμούς που προσφέρονται ευκαιρίες για εναλλακτικές
εργασίες.

Το παρατηρητήριο είναι ένας άλλος τουρισμός, ο οποίος στηρίζεται στη φυσική

έκπληξη και στη χαρά που προσφέρει στον οικολογικό επισκέπτη η θέα της φύσης.

Παραπλήσιος τουρισμός τέλος είναι ο αρχαιολογικός τουρισμός ο οποίος, όπως και

εκείνος σε παραδοσιακούς οικισμούς, έχει ως αντικείμενο τον φυσικό πολιτισμό.

Έτσι, γίνεται κατανοητό πως ο οικολογικός τουρισμός αποτελεί στην ουσία μια ωφέλιμη
εξόρμηση του ανθρώπου στο περιβάλλον, με τη βοήθεια της οποίας συνδυάζει από τη
μια την ψυχαγωγία με φιλικές προς τη φύση δραστηριότητες και προσφέρει από την
άλλη περιβαλλοντικές υπηρεσίες που θεραπεύουν προβλήματα της φύσης.

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ-ΟΦΕΛΗ ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ

Οι θετικές επιδράσεις της ανάπτυξης του οικολογικού τουρισμού εντοπίζονται σε

οικονομικό, κοινωνικό, πολιτισμικό, περιβαλλοντικό επίπεδο. Σε επιχειρηματικό
επίπεδο, ο εναλλακτικός τουρισμός συμβάλλει στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.
Αυτό είναι καθοριστικό για τις ευαίσθητες, από άποψη εργασίας, κοινωνικές ομάδες
των νέων και των γυναικών. Μπορεί να ενεργοποιήσει άμεσα θέσεις εργασίας μέσω
ξενοδοχείων, εστιατορίων, αλλά και έμμεσα με την παροχή αγαθών και υπηρεσιών που
χρειάζονται από τις επιχειρήσεις που σχετίζονται με τον εναλλακτικό τουρισμό.

ΣΕΛΙΔΑ 3
Η ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισμού συμβάλλει τα μέγιστα στην τοπική,
περιφερειακή ανάπτυξη αφού η ύπαρξη του συντελεί στη βελτίωση του βιοτικού
επιπέδου, μέσω της δημιουργίας της απαραίτητης τουριστικής υποδομής, η οποία
εναρμονίζεται με το φυσικό περιβάλλον. Αναπτυξιακά έργα υποδομής που πιθανά να
καθυστερούσαν για μεγάλα χρονικά διαστήματα, υλοποιούνται εξαιτίας της τουριστικής
ανάπτυξης. Σ΄αυτά τα έργα περιλαμβάνονται βελτιώσεις σε θέματα υγιεινής και
συγκοινωνιών, δίκτυα παροχής ηλεκτρικού ρεύματος, παροχής τηλεπικοινωνιών, νέες
αθλητικές και αναψυχικές εγκαταστάσεις, εστιατόρια, δημόσιοι χώροι, καθώς και μία
μαζική εισροή καλύτερης ποιότητας αγαθών και ειδών διατροφής. Η περιφερειακή
ανάπτυξη συνδυάζεται με την προστασία και την ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος,
δεν δρα ανταγωνιστικά προς τους φυσικούς πόρους. Αντίθετα, συμβάλλει στην
ευαισθητοποίηση τόσο των μόνιμων κατοίκων όσο και των επισκεπτών στην προστασία
του φυσικού περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Η επαφή του τουρίστα-
επισκέπτη με τα οικοσυστήματα εντείνει την οικολογική συνείδηση και
ευαισθητοποίηση με σκοπό την ενεργό συμμετοχή του στην προστασία της φύσης.

Ο οικοτουρισμός, όπως γίνεται αντιληπτό, ευνοεί την πράσινη ανάπτυξη και ενισχύει
την πρόοδο μικρών μονάδων τουριστικής παραγωγής που ελέγχονται από τον τοπικό
πληθυσμό με ότι αυτό συνεπάγεται για το βιοτικό τους επίπεδο και τη σχέση τους με το
περιβάλλον. Η εκμετάλλευση του πλούτου της περιοχής γίνεται από τους ντόπιους
επιχειρηματίες, που δεν παραβλέπουν την πολιτιστική κληρονομιά. Έτσι δίνεται η
ευκαιρία στην τοπική κοινωνία να αναπτύξει και να διατηρήσει τη λαογραφία, την
τοπική αρχιτεκτονική, να αναβιώσει εργασίες και τέχνες ξεχασμένες για να παράγει
παραδοσιακά προϊόντα, τοπικά έθιμα και να οργανώσει πολιτιστικές εκδηλώσεις. Όλα
αυτά συντηρούν και δεν αλλοιώνουν το χαρακτήρα της περιοχής, αναδεικνύοντας τη
διαφορετικότητα και την μοναδικότητα του κάθε τόπου. Θεωρητικά ο εναλλακτικός
τουρισμός είναι ο τουρισμός που στην ιδανική περίπτωση ισοκατανέμει τους τουρίστες
και το σύνολο της τουριστικής δραστηριότητας σε όλους τους μήνες του έτους
αμβλύνοντας έτσι το πρόβλημα της τουριστικής εποχικότητας και τη διαφοροποίηση
των τουριστικών περιόδων, που ως γνωστόν, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα
προβλήματα του τουρισμού. Αποτελεί λύση για την αποκέντρωση του τουριστικού
κυκλώματος, καταργεί την τοπική και χρονική υπερσυγκέντρωση τουριστών, αλλά και
για την μείωση του κοινωνικού κόστους ανάπτυξης του τουρισμού αστικών περιοχών

ΣΕΛΙΔΑ 4
που έχει επιφέρει ο μαζικός τουρισμός. Ακόμα, ο εναλλακτικός τουρισμός αποτελεί
πηγή εσόδων για την οικονομία. Οι κύριες θετικές οικονομικές επιδράσεις σχετίζονται
με κέρδη συναλλάγματος και τις συνεισφορές στα κρατικά έσοδα. Οι τουριστικές
δαπάνες, η εξαγωγή και εισαγωγή σχετιζόμενων αγαθών και υπηρεσιών επιφέρουν
έσοδα στην οικονομία της χώρας που φιλοξενεί τους τουρίστες.

Τα ταξίδια φέρνουν τους ανθρώπους, διαφορετικών πολιτισμών, σε επαφή μεταξύ τους.

Λόγω του ιδιαίτερου χαρακτήρα του εναλλακτικού τουρισμού, μπορεί να δημιουργηθεί
σιωπηρά ένα κλίμα κατανόησης ανάμεσα στους ανθρώπους και στους πολιτισμούς και
να προωθηθούν πολιτιστικές ανταλλαγές ανάμεσα στους «φιλοξενούμενους» και τους
«οικοδεσπότες». Με τον τρόπο αυτό, αυξάνονται οι πιθανότητες για τους ανθρώπους να
αναπτύξουν αμοιβαία συμπάθεια και κατανόηση και να μειωθούν οι προκαταλήψεις.
Έτσι, ο εναλλακτικός τουρισμός λειτουργεί κι αυτός ως μέσο για τη διατήρηση της
ειρήνης.

Ο οικοτουρισμός ως αγροτοτουρισμός δίνει επιπλέον τη δυνατότητα στον

οικοεπισκέπτη να κατακτήσει περιβαλλοντικές δεξιότητες και συμβάλλει στην
εξοικείωσή του με αγροτικές εργασίες. Αποτέλεσμα αυτής της οικολογικής εμπειρίας
είναι η συμμετοχή του ατόμου που προτιμά τον εναλλακτικό τουρισμό, στην πρωτογενή
παραγωγή και η ανάδειξη του μεγάλου ρόλου του αγρότη.

Όσον αφορά τα οφέλη για τον οικοτουρίστα, οι δύσκολες συνθήκες ζωής των μεγάλων
πόλεων δημιουργούν στους ανθρώπους έντονη επιθυμία να βρεθούν κοντά στην φύση
για να απολαύσουν την γαλήνη, την ησυχία αλλά και το διαφορετικό τρόπο ζωής που
τους. Ο επισκέπτης αποφεύγει τον συνωστισμό, το θόρυβο, την αισχροκέρδεια των
ανεπτυγμένων και ήδη κορεσμένων τουριστικών περιοχών με στόχο την ψυχολογική
του ικανοποίηση και να περάσει ένα ευχάριστο «διάλειμμα» από το άγχος, το στρες και
τους έντονους και γρήγορους ρυθμούς της πόλης. Έρχεται σε γνωριμία με τα τοπικά ήθη
και έθιμα, τα πολιτισμικά στοιχεία και τα αυθεντικά χαρακτηριστικά του τόπου που
επισκέπτεται. Ο τουρίστας έρχεται σε στενή επαφή με το περιβάλλον και με
δραστηριότητες, στις οποίες μπορεί να συμμετέχει, να ψυχαγωγηθεί, να αθληθεί και
νιώσει τη χαρά της περιήγησης, της γνώσης και της ανακάλυψης. Μελετά οικολογικά
φαινόμενα και αποκτά άμεση εμπειρία για περιβαλλοντικά προβλήματα. Επίσης ο
περιηγητής με οικολογικό ενδιαφέρον μπορεί μέσα από τη συναναστροφή του με τη

ΣΕΛΙΔΑ 5
φύση να ανακαλύψει τη φυσικότητά του και να αναθεωρήσει τον αγχώδη και πιεστικό
τρόπο ζωής του. Στα πλαίσια του οικοτουρισμού ακόμη το άτομο με οικοτουριστικές
δραστηριότητες λειτουργεί ως πρότυπο και συνιστά ενεργητικό αντικίνητρο για κάθε
οικονομική δράση που υποβαθμίζει το περιβάλλον Οπωσδήποτε ο οικοτουρισμός εθίζει
το νέο άτομο, που είναι αλλοτριωμένο από την κατανάλωση, σε περιβαλλοντικές
εκδηλώσεις, οι οποίες τελικά διαμορφώνουν στο άτομο τη σύγχρονη οικολογική
συνείδηση. Είναι επόμενο ο οικοτουρίστας να αναδεικνύεται σε υπεύθυνο, ενεργό
άτομο, το οποίο με την πράσινη συνείδησή του αγωνίζεται για τον εξορθολογισμό της
χρήσης του περιβάλλοντος.

ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ

Όταν η ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισμού δεν είναι συμβατή με τις αρχές της
αειφορικής διαχείρισης έχει δυσμενείς επιπτώσεις στο φυσικό και κοινωνικό
περιβάλλον. Στην περίπτωση αυτή, οι επιπτώσεις αναφέρονται:

• Στην άναρχη και υπέρμετρη ανάπτυξη του σε βάρος της φέρουσας ικανότητας της
περιοχής, που προκαλεί υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος των περιοχών.

• Στον κίνδυνο ανάπτυξης του τουρισμού στις περιφερειακές περιοχές εις βάρος της
ζωής της υπαίθρου. Έχει παρατηρηθεί ότι σε περιοχές (ειδικότερα αγροτικές) που
αναπτύχθηκε τουρισμός, τα αγροτικά επαγγέλματα εγκαταλείπονται ή μετατρέπονται
σε δεύτερες ασχολίες και μεγάλο μέρος του πληθυσμού απασχολείται σε καθαρά
τουριστικά επαγγέλματα ή γενικότερα στον τομέα των υπηρεσιών, όπως για παράδειγμα
στις μεταφορές.

• Στην αλλοίωση του πολιτισμικού χαρακτήρα των περιοχών, στις περιπτώσεις που ο
εναλλακτικός τουρισμός ακολουθήσει τα γνωστά αναπτυξιακά τουριστικά «πρότυπα»
των περασμένων δεκαετιών (πρότυπα του μαζικού τουρισμού).

• Στον κίνδυνο αλλοίωσης οικοσυστημάτων, υγροβιότοπων και γενικά οικολογικά

ευαίσθητων περιοχών.

ΣΕΛΙΔΑ 6
• Στον κίνδυνο υπερσυγκέντρωσης τουριστών-επισκεπτών σε μία περιοχή με δυσμενή
αποτελέσματα, όπως ρύπανση του περιβάλλοντος (γη, νερό, ατμόσφαιρα), ηχορύπανση.

Κάθε τουριστική ανάπτυξη πρέπει να επιτυγχάνει το σημείο ισορροπίας, ανάμεσα στις

ανάγκες και παροχές των επισκεπτών και του οφέλους των ατόμων που αναπτύσσουν
τον εναλλακτικό τουρισμό και να γίνεται σύμφωνα με τις αρχές της αειφορίας (όχι
υπερσυγκεντρώσεις).

Κάθε μορφή βιομηχανοποίησης κυρίως από τους τουριστικούς επιχειρηματίες, οι

οποίοι ενδιαφέρονται μόνο για το κέρδος κι όχι για την «σωστή» ανάπτυξή του και η
εμπορευματοποίηση των προϊόντων οδηγούν στον εκφυλισμό του εναλλακτικού
τουρισμού.

ΤΡΟΠΟΙ ΔΙΑΔΟΣΗΣ ΤΟΥ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ

Ο οικοτουρισμός ως ιδέα έχει ανάγκη της διάδοσης και της διαφήμισης των
περιβαλλοντικών δράσεων. Αυτό σημαίνει πως ο οικοτουρισμός για να αποτελέσει
κίνημα και να αφυπνίσει το ενδιαφέρον του κοινού επιβάλλει την προβολή του και την
κατάλληλη επέμβαση των μέσων. Η πληροφόρηση επίσης συμβάλλει στη διαβάθμιση
του δημόσιου προβληματισμού ο οποίος με κριτήριο τη σοβαρότητα των
αναγνωρισμένων ζητημάτων προάγει την ευθύνη και συνεπάγεται λύσεις.

Εάν δηλαδή προσφέρονται τόποι προορισμού με οικολογικό χαρακτήρα σε

περιβαλλοντικά αμύητους επισκέπτες ενδέχεται τότε να αναπτυχθεί ρεύμα προς τη φύση
και αγάπη για τον οικοτουρισμό. Για παράδειγμα, η επίσκεψη των νέων σε τόπους, που
έχουν οικολογική ιστορία, εξασφαλίζει περιβαλλοντικά βιώματα που αποθηκεύονται
στη μνήμη ως ευχάριστη εμπειρία.

Δεν είναι μικρότερης σημασίας στην ανάπτυξη οικοτουριστικής συνείδησης και η

συμβολή της οικογένειας, η οποία όταν διακατέχεται από οικοτουριστικές αντιλήψεις
εξ ορισμού τις μεταδίδει και στα νεότερα μέλη.

Μακράν ωστόσο από όλους τους συντελεστές της ανάπτυξης της οικολογικής διάθεσης
είναι το σχολείο, το οποίο έχει τη δύναμη να προβάλει τον οικοτουρισμό και να

ΣΕΛΙΔΑ 7
αναδείξει την αξία της φύσης μέσα από δραστηριότητες. Ειδικά, μέσα από εξορμήσεις
στη φύση και με τη διακίνηση φιλοπεριβαλλοντικών ιδεών, ωθεί τον εκπαιδευόμενο να
έρθει σε επαφή με το περιβάλλον, να μάθει να το αγαπά και να το προστατεύει.

Δεν μπορούν βεβαίως από την προσπάθεια αυτή να λείψουν οι πνευματικοί, οι οποίοι
έχουν έναν ιδιαίτερο τρόπο να επικοινωνούν με το άτομο. Έτσι, όσον αφορά την
προαγωγή της οικοτουριστικής συνείδησης η έγκυρη θέση των πνευματικών και η
προσφορά εκ μέρους τους οικολογικών επιχειρημάτων βοηθά το κοινό να
προσανατολίζεται περιβαλλοντικά και το κυριότερο να ακολουθεί δοκιμασμένες
επιλογές.

Συμβολή μεγάλη στη διάδοση της ιδέας του οικοτουρισμού φαίνεται να έχει η τέχνη, η
οποία με τη διαφήμιση και την οργανωμένη πλαστική, εικονική, κινηματογραφική και
λογοτεχνική δημιουργία εξοικειώνει τον χρήστη με τη φύση.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Συγκεφαλαιώνοντας θα λέγαμε πως ο οικοτουρισμός ως εκδήλωση προηγείται τη

εποχής του αφού ικανοποιεί την ανάγκη του διαχρονικού ανθρώπου για επιστροφή στη
φύση. Παρά την αυτονόητη αξία του ο εναλλακτικός αυτός τουρισμός δεν τυχαίνει της
ευρείας διάδοσης. Εξαιτίας αυτού του γεγονότος και επειδή η σημασία του φυσικού
τουρισμού είναι μεγάλη επιβάλλεται η καλλιέργεια της ιδέας του, η οποία για την
επιτυχία της απαιτεί ανάπτυξη της οικολογικής συνείδησης και ενεργοποίηση των
πάντων που έχουν αντίληψη, του γενικού χρέους ως προς τη φύση.

ΣΕΛΙΔΑ 8
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 Βαρβαρέσος Σ. (1998). Τουρισμός, Έννοιες, Μεγέθη, Δομές, Εκδόσεις

Προπομπός, Αθήνα.

 Βαρβαρέσος, Σ. (1997). Τουρισμός οικονομικές προσεγγίσει, Προμποπός

 Ηγουμενάκης, Ν., & Κ. Κραβαρίτης, & Π. Λύτρας. (1998). Εισαγωγή στον

τουρισμό, INTERBOOKS.

 Καραμέρης Α., 1997: Οικοτουριστική ανάπτυξη των δασών. Πρακτικά

συνεδρίου με θέμα: “ Τα δάση της χώρας μας ”. Δράμα

 Καραμέρης Α., 1999: Οικοτουρισμός - Προστασία Φύσης: Μία συμβιωτική

σχέση.

 Κομίλης, Π., 2001. Οικοτουρισμός: Η εναλλακτική προοπτική αειφόρου

τουριστικής ανάπτυξης. Αθήνα: Προπομπός.

 Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού - WWF Ελλάς. 2000. Σχεδιασμός δράσεων

πιλοτικού χαρακτήρα για την ανάπτυξη του οικολογικού τουρισμού.

 Υπουργείο Ανάπτυξης, Επιχειρησιακό Πρόγραμμα 'Τουρισμός - Πολιτισμός',

Υποπρόγραμμα 'Τουρισμός'.
 ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ
ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ
Τουρισμός

Πολλές είναι οι προσπάθειες που έχουν γίνει για να δοθεί ένας επακριβής ορισμός της έννοιας
τουρισμού. Από τα κύρια χαρακτηριστικά του, πέντε μπορούν να εξακριβωθούν εννοιολογικά και
συγκεκριμένα τα εξής:

 Ο τουρισμός είναι αποτέλεσμα μεμονωμένης ή ομαδικής μετακίνησης ανθρώπων σε

διάφορους τουριστικούς προορισμούς και η διαμονή τους σε αυτούς επί τουλάχιστον ένα
24ωρο με σκοπό την ικανοποίηση των ψυχαγωγικών τους αναγκών.
 Οι διάφορες μορφές του τουρισμού περιλαμβάνουν απαραίτητα δύο βασικά στοιχεία: Το
ταξίδι στον τουριστικό προορισμό και τη διαμονή σε αυτόν, συμπεριλαμβανομένου της
διατροφής.
 Το ταξίδι και η διαμονή λαμβάνουν χώρα εκτός του τόπου της μόνιμης διαμονής των
ανθρώπων που αποφασίζουν να μετακινηθούν για τουριστικούς λόγους.
 Η μετακίνηση ανθρώπων σε διάφορους τουριστικούς προορισμούς είναι προσωρινού και
βραχυχρόνιου χαρακτήρα, που σημαίνει ότι πρόθεσή τους είναι να επιστρέψουν στον τόπο
της μόνιμης κατοικίας τους μέσα σε λίγες, μέρες βδομάδες ή μήνες.
 Οι άνθρωποι επισκέπτονται τουριστικούς προορισμούς για τουριστικούς λόγους, δηλαδή
για λόγους άλλους από εκείνους της μόνιμης διαμονής τους ή της επαγγελματικής
απασχόλησής τους.

Πιο απλά θα λέγαμε ότι ο τουρισμός είναι η μετακίνηση ατόμων από έναν τόπο σε άλλο τόπο
ή από μία χώρα σε μία άλλη, για λόγους ψυχαγωγικούς και μορφωτικούς.

Το 1963 η Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για Διεθνή Ταξίδια και Τουρισμό, που
πραγματοποιήθηκε στη Ρώμη συμφώνησε ο όρος επισκέπτης να περιγράφει κάθε άτομο που
επισκέπτεται μία χώρα διαφορετική από εκείνη που διαμένει μόνιμα, για οποιοδήποτε λόγο εκτός
από εκείνο της άσκησης ενός επαγγέλματος για το οποίο να αμείβεται με χρηματικούς πόρους της
χώρας την οποία επισκέπτεται. Ο ορισμός αυτό καλύπτει δύο κατηγορίες επισκεπτών:

 Τους τουρίστες: άτομα που επισκέπτονται μια χώρα και διαμένουν σε αυτήν τουλάχιστον
επί ένα 24ωρο, και των οποίων οι λόγοι επίσκεψης είναι τις περισσότερες φορές διακοπές,
επαγγελματικοί, υγείας, σπουδές, συμμετοχή σε αποστολή ή σύσκεψη ή συνέδριο,
επίσκεψη φίλων ή συγγενών, θρησκευτικοί και άθληση.
 Τους εκδρομείς: άτομα που επισκέπτονται μια χώρα και διαμένουν σε αυτή λιγότερο από
ένα 24ωρο. Σε αυτούς περιλαμβάνονται οι επιβάτες κρουαζιερόπλοιων, οι επισκέπτες που
έρχονται και φεύγουν την ίδια μέρα χωρίς να διανυκτερεύσουν, καθώς επίσης και τα
πληρώματα πλοίων, αεροπλάνων κλπ.

ΣΕΛΙΔΑ 1
 Η ανάγκη του ανθρώπου να αλλάζει περιβάλλοντα κατά διαστήματα, ή η ανάπτυξη και η
τελειοποίηση των μέσων συγκοινωνίας και επικοινωνίας, που διευκολύνουν τις μετακινήσεις των
ανθρώπων και μειώνουν τους κινδύνους, αποτέλεσαν τα αίτια δημιουργίας αυτής της
«μετακίνησης». Μέσα σε αυτά συμπεριλαμβάνονται και η ανάπτυξη του εμπορίου αλλά και η
επιθυμία του ανθρώπου να απαλλαγεί από την ανία και τη μονοτονία και να γνωρίσει νέα μέρη και
πολιτισμούς.

Η τουριστική ανάπτυξη παρουσιάζει αλληλεξάρτηση µε τις περιβαλλοντικές συνθήκες από

περισσότερες απόψεις. Στοιχεία του φυσικού αλλά και του δομημένου περιβάλλοντος αποτελούν
εισροή στην τουριστική παραγωγική διαδικασία, η οποία, µε τη σειρά της, επηρεάζει το περιβάλλον
είτε δυσμενώς είτε ευνοϊκά. Ειδικότερα η τουριστική ανάπτυξη μιας περιοχής, υπό τους
κατάλληλους όρους και προϋποθέσεις, μπορεί να συμβάλει στην αναβάθμιση της ποιότητας του
περιβάλλοντος ή ακόμη και στη δημιουργία νέων περιβαλλοντικών αγαθών, ειδικότερα σε ότι
αφορά το δομημένο περιβάλλον, κάτι που δεν συμβαίνει µε πολλές άλλες σύγχρονες χρήσεις.

Τουριστική ανάπτυξη και αρνητικές επιδράσεις στο περιβάλλον

Κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα έχει επιδράσεις, θετικές ή αρνητικές στο περιβάλλον, φυσικό
και ανθρωπογενές. Κατά μείζονα λόγο οι οικονομικές δραστηριότητες, αυτές δηλαδή που
συνεπάγονται παραγωγή και κατανάλωση με χρήση σπανιζόντων και σε μεγάλο βαθμό μη
ανανεώσιμων πόρων, έχουν αντίκτυπο συνήθως δυσμενή. Το ίδιο συμβαίνει και με τις
δραστηριότητες που ανήκουν στη σφαίρα του τουρισμού. Πράγματι ο τουρίστας καταναλώνει
αγαθά και υπηρεσίες που παράγονται από τουριστικές και μη επιχειρήσεις, οι οποίες στη διαδικασία
της δημιουργίας τους (τουριστικές επενδύσεις) και της λειτουργίας τους (τουριστική παραγωγή),
χρησιμοποιούν συντελεστές παραγωγής (έδαφος, εργασία και κεφάλαιο) που βρίσκονται σε
σπανιότητα. Έτσι ο τουρίστας καταναλώνει υπηρεσίες μεταφοράς, διανυκτέρευσης, εστίασης και
πάσης φύσεως διασκέδασης.

Σε γενικές γραμμές οι κυριότεροι τρόποι µε τους οποίους η τουριστική ανάπτυξη μπορεί να

βλάψει το περιβάλλον στους τόπους τουριστικού προορισμού, ιδίως σε περιοχές όπως η λεκάνη
της Μεσογείου και ειδικότερα οι παράκτιες περιοχές της, είναι οι εξής:

• Η υπεράντληση ύδατος, όταν η συγκέντρωση επισκεπτών σε µια περιοχή και η ικανοποίηση

των αναγκών τους σε πόσιμο νερό, για πισίνες, για την άρδευση γηπέδων γκολφ κλπ. υπερβαίνει
τις δυνατότητες φυσικής αναπλήρωσης των αποθεμάτων των υδροφοριών για τους οποίους
πρόκειται.

• Η μόλυνση ή η χειροτέρευση της ποιότητας των υδάτων των αποδεκτών όταν οι δυνατότητες
για την κατάλληλη επεξεργασία των υγρών αποβλήτων σε σύγκριση µε τον όγκο και τα λοιπά
χαρακτηριστικά τους, δεν επαρκούν.

ΣΕΛΙΔΑ 2
 • Οι κίνδυνοι μόλυνσης ή υποβάθμισης του περιβάλλοντος λόγω ελλείψεων ή αδυναμιών στο
σύστημα διαχείρισης στερεών αποβλήτων από τουριστικές δραστηριότητες.

• Απώλεια ή υποβάθμιση παραλιακών κυρίως βιοτόπων ή υγροτόπων, δυσμενείς επιπτώσεις

από την άποψη της επιβίωσης μορφών ζωής του ζωικού ή του φυτικού βασιλείου και απώλεια
πρασίνου.

• Παράνομη ή ανεξέλεγκτη δόμηση, που οδηγεί σε υποβάθμιση του φυσικού και δομημένου
περιβάλλοντος και της αισθητικής του στάθμης.

• Η δημιουργία εποχικής κυκλοφοριακής συμφόρησης και η συναφής δημιουργία αναγκών για

νέα έργα συγκοινωνιακής κυρίως και μεταφορικής υποδομής, τα οποία ενίοτε χωροθετούνται µε
τρόπο που οδηγεί σε υποβάθμιση περιβαλλοντικά ευαίσθητων περιοχών.

• Η πρόκληση πυρκαγιών.

• Η εγκατάλειψη άλλων μορφών παραγωγικών δραστηριοτήτων, κυρίως στη γεωργία, που

οδηγούν σε υποβάθμιση της ποιότητας του φυσικού περιβάλλοντος.

Είναι σαφές ότι τα περισσότερα περιβαλλοντικά προβλήματα που μπορεί να συνεπάγεται η

τουριστική δραστηριότητα είναι τοπικής σημασίας, κατά κανόνα δε είτε μπορούν να
αντιμετωπιστούν µε την κατάλληλη υποδομή είτε μπορούν να προληφθούν µε τον κατάλληλο
σχεδιασμό.

Η προστασία του περιβάλλοντος ασφαλώς έχει μεγάλη σημασία. Πολύ μεγάλη όμως σημασία
έχει και η διασφάλιση ενός ελάχιστου ποιότητας ζωής στους πληθυσμούς των νησιών. Η ποιότητα
της ζωής των εντοπίων σε ένα νησί συναρτάται στενά µε τον πληθυσμό του. Το εύρος και η ποιότητα
των αγαθών και υπηρεσιών που προσφέρονται, η πυκνότητα των δρομολογίων των μέσων
μεταφοράς και η αξιοπιστία τους, η ποιότητα και το φάσμα των ευκαιριών απασχόλησης, το φάσμα
των υπηρεσιών εκπαίδευσης και υγείας και των δυνατοτήτων αναψυχής και κοινωνικής ανέλιξης
και γενικά τα πλείστα από τα στοιχεία που συνθέτουν την ποιότητα της ζωής κάτω από τις
σύγχρονες συνθήκες εξαρτώνται από τον πληθυσμό και την ηλικιακή του σύνθεση αφενός και από
την κατά κεφαλήν αγοραστική δύναμη αφετέρου. Όσο μικρότερος ο πληθυσμός και όσο
περισσότερο γερασμένος τόσο περισσότερες γίνονται οι περιπτώσεις αγαθών ή υπηρεσιών η
προσφορά των οποίων παύει να είναι οικονομικά βιώσιμη και τόσο εντείνονται τα προβλήματα που
συντηρούν τη διαδικασία περαιτέρω συρρίκνωσης του. Και η συρρίκνωση του πληθυσμού
ακολουθείται σχεδόν πάντοτε και από αποδυνάμωση της κατά κεφαλήν αγοραστικής δύναμης που
καθιστά το πρόβλημα ακόμη εντονότερο. Η δε συρρίκνωση του πληθυσμού οδηγεί σε φαινόμενα
απερήμωσης τα οποία υποβαθμίζουν το περιβάλλον.

ΣΕΛΙΔΑ 3
Εναλλακτικός τουρισμός και προστασία περιβάλλοντος

Με τον όρο εναλλακτικός τουρισμός ορίζεται το σύνολο των ολοκληρωμένων τουριστικών

υπηρεσιών, οι οποίες διακρίνονται από εξειδίκευση ανάλογα με τις ιδιαίτερες ανάγκες και
προτιμήσεις των πελατών τους, απευθύνονται σε ένα εξειδικευμένο κοινό, στηρίζονται σε
οικολογικά ανεκτές και ήπιες δραστηριότητες, ενώ αναδεικνύουν χωρίς να καταστρέφουν τα
φυσικά κάλλη μίας περιοχής.

Τα κύρια χαρακτηριστικά του εναλλακτικού τουρισμού είναι η αναζήτηση της αυθεντικότητας

και της επαφής με την φύση, η άρνηση των απρόσωπων τουριστικών πακέτων, η αποφυγή των
κοσμικών παραλιών, ο συνδυασμός των διακοπών με την προσφορά εθελοντικής εργασίας
συμβάλλει στην προστασία του περιβάλλοντος και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς
και προσφέρει λύσεις σε προβλήματα της τουριστικής εποχικότητας. Θεωρείται μικρής κλίμακας
ανάπτυξης του τουρισμού, που προέρχεται και οργανώνεται από τον τοπικό πληθυσμό ή τους
τοπικούς φορείς και προσελκύει τουρίστες με ειδικά ενδιαφέροντα.

https://www.youtube.com/watch?v=jDA0o8A4fO4

Κάποιες από τις θεματικές μορφές του εναλλακτικού τουρισμού είναι οι εξής:

ΣΕΛΙΔΑ 4
 Αγροτουρισμός – Τουρισμός Υπαίθρου

Ο αγροτουρισμός, με την ευρύτερη έννοια του «τουρισμού υπαίθρου», είναι μια ήπια και μικρής
κλίμακας μορφή τουριστικής ανάπτυξης και πολυδραστηριότητας που αναπτύσσεται σε μια χωρική
ενότητα που χαρακτηρίζεται ως αγροτική (σε μη τουριστικά κορεσμένες περιοχές της υπαίθρου).
Προσδιορίζεται από τη διαμονή σε αγροκτήματα ή σε καταλύματα παραδοσιακού χαρακτήρα και
μικρής δυναμικότητας, καθώς και από μια ευρεία ποικιλία δραστηριοτήτων αναψυχής στην
ύπαιθρο που συνδέονται είτε με την γεωργική / κτηνοτροφική παραγωγή, την τοπική γαστρονομία
και τα τοπικά προϊόντα και τα πολιτισμικά στοιχεία του αγροτικού χώρου, είτε με υπαίθριες
δραστηριότητες όπως η ορειβασία, η πεζοπορία, η ποδηλασία βουνού κ.α.

Προκειμένου η αγροτουριστική προσφορά να μην περιορίζεται στην απλή παροχή καταλύματος,

όπως συμβαίνει στην πλειονότητα των «αγροτουριστικών» προορισμών της Ελλάδας, απαιτείται η
παροχή δυνατοτήτων πραγματοποίησης βιωματικών εμπειριών και ο συνδυασμός με άλλες μορφές
εναλλακτικού τουρισμού, όπως ο οικοτουρισμός και ο πολιτιστικός τουρισμός.

Ο οινοτουρισμός εντάσσεται στην κατηγορία του αγροτουρισμού. Η διαμόρφωση του

οινοτουριστικού προϊόντος συνίσταται στην ύπαρξη περιοχών αμπελοκαλλιέργειας, και ιδιαίτερα
παραγωγής οίνων ΟΠΑΠ (Ονομασίας Προέλευσης Ανώτερης Ποιότητας), σε συνδυασμό με την
παρουσία επισκέψιμων οινοποιείων με κατάλληλες υποδομές και υπηρεσίες εξυπηρέτησης
επισκεπτών. Ο οινοτουρισμός προσφέρεται και ως συνδετικό στοιχείο μεταξύ του γαστρονομικού
και πολιτιστικού τουρισμού (τοπικά / παραδοσιακά προϊόντα, παραδοσιακή κουζίνα, αγροτική
κληρονομιά).

ΣΕΛΙΔΑ 5
 Οικοτουρισμός

Ως οικοτουρισμό εννοούμε κυρίως ένα κίνημα, το οποίο βαίνει διαρκώς διογκούμενο και το οποίο
οφείλει την ανάπτυξή του στην εξέλιξη της περιβαλλοντικής συνείδησης. Πρόκειται για δράση η
οποία λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο της επένδυσης του ελεύθερου χρόνου, που διατίθεται για την
αναψυχή και την ξεκούραση του ανθρώπου. Ο οικοτουρισμός δηλαδή είναι αντίδραση σε έναν
εμπορικό τουρισμό ο οποίος από τη φύση του δεν προάγει τις σχέσεις του ατόμου με οικολογική
διάθεση και του περιβάλλοντος, με αποτέλεσμα η συμβιωτική του συνάρτηση με τον φυσικό κόσμο
να επιδεινώνεται.

Ο οικοτουρισμός αποτελεί μια μορφή τουρισμού η οποία συνδέεται με διάφορες μορφές

τουριστικής δραστηριότητας στη φύση («τουρισμός φύσης» ή «φυσιολατρικός τουρισμός»).
Αναπτύσσεται σε οικολογικά αξιόλογες και επί το πλείστον περιοχές θεσμοθετημένης
περιβαλλοντικής προστασίας (π.χ. περιοχές Natura) και εμπεριέχει δραστηριότητες που μπορεί να

ΣΕΛΙΔΑ 6
έχουν επιστημονικό και εκπαιδευτικό χαρακτήρα (πχ. τουρισμός παρατήρησης των
οικοσυστημάτων).

Ο οικοτουρισμός συμπληρώνεται από ορισμένες άλλες μορφές τουρισμού όπως ο επιστημονικός

τουρισμός, ο περιηγητικός/ πεζοπορικός τουρισμός και ο τουρισμός υπαίθριων δραστηριοτήτων
(τουρισμός περιπέτειας) που δεν συμβάλουν εξ ορισμού απαραίτητα στην προστασία του φυσικού
περιβάλλοντος, αλλά περιλαμβάνουν όλες εκείνες τις δραστηριότητες που διοργανώνονται στο
φυσικό περιβάλλον και εν μέρει έχουν έντονο το στοιχείο της περιπέτειας.

Πολιτιστικός τουρισμός

Ως πολιτιστικός τουρισμός προσδιορίζεται η περιήγηση με κεντρικό κίνητρο την επίσκεψη των

πολιτιστικών μνημείων και των πόρων πολιτιστικής κληρονομιάς ενός προορισμού, όπως
αρχαιολογικοί χώροι, ιστορικά μνημεία, θρησκευτικά μνημεία, το δομημένο περιβάλλον (οικιστικά
σύνολα αρχιτεκτονικής αξίας, παραδοσιακοί οικισμοί, ιστορικά κέντρα πόλεων, ιστορικοί φάροι
κλπ) και οι πολιτιστικές εκδηλώσεις (μουσικής, χορού, τέχνης, θεάτρου κλπ.). Αποτελεί μια
ιδιαίτερα σημαντική μορφή τουρισμού, αφού το πολιτιστικό κίνητρο ήταν και παραμένει ένας από

ΣΕΛΙΔΑ 7
τους κυριότερους λόγους ταξιδιών για τους τουρίστες σε παγκόσμιο επίπεδο. Στην περίπτωση της
Ελλάδας, ο συνδυασμός του αρχαιολογικού πλούτου και του αρχαιοελληνικού πολιτισμού αποτελεί
διαχρονικά έναν από τους κυριότερους πόλους προσέλκυσης τουριστών στην χώρα και ένα
σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι άλλων τουριστικών προορισμών.

Αρχαιολογικός τουρισμός

Ο αρχαιολογικός τουρισμός ως υποκατηγορία του πολιτιστικού έχει ως κύριο αντικείμενο την

επίσκεψη σε αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία, μουσεία κλπ.. Στην περίπτωση της Ελλάδας, ο
συνδυασμός του αρχαιολογικού πλούτου και του αρχαιοελληνικού πολιτισμού αποτελεί διαχρονικά
έναν από τους κυριότερους πόλους προσέλκυσης τουριστών στη χώρα και ένα σημαντικό
συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι άλλων τουριστικών προορισμών.

Αρχιτεκτονικός τουρισμός

Συστατικό στοιχείο της προσφοράς εναλλακτικών τουριστικών δραστηριοτήτων μπορεί να

αποτελέσει και η ανάδειξη της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς μιας περιοχής. Ο πλούτος και η
ποικιλομορφία της αρχιτεκτονικής πολιτιστικής κληρονομιάς αναδεικνύονται σε διατηρητέους

ΣΕΛΙΔΑ 8
παραδοσιακούς οικισμούς, ιστορικά κτίρια, κάστρα και φρούρια ρωμαϊκής, ενετικής, βυζαντινής
και οθωμανικής περιόδου, ιστορικούς φάρους καθώς και σε μνημεία της νεότερης ιστορίας
(δημόσια κτίρια, οικίες επιφανών προσώπων, κεντρικές πλατείες πόλεων κλπ) με μεγάλη ιστορική
και αρχιτεκτονική αξία.

Γαστρονομικός τουρισμός

Ο γαστρονομικός τουρισμός προσδιορίζεται από την επαφή και γνωριμία των επισκεπτών με την
τοπική / παραδοσιακή κουζίνα και μέσω αυτής με τοπικές παραδόσεις, τοπικές πολιτιστικές
εκδηλώσεις, γεωργικές δραστηριότητες κλπ. Προστιθέμενη αξία για την ανάπτυξη του
γαστρονομικού τουρισμού μιας περιοχής αποτελεί η προσφορά αγροτικών προϊόντων με ιδιαίτερη
έμφαση σε εκείνα που παράγονται από τοπικές πρώτες ύλες, προϊόντα βιολογικής παραγωγής,
προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης (ΠΟΠ) ή γεωγραφικής ένδειξης (ΠΓΕ).

ΣΕΛΙΔΑ 9
 Εκπαιδευτικός τουρισμός

Στο πλαίσιο του πολιτιστικού τουρισμού εντάσσεται και η ειδική μορφή του εκπαιδευτικού
τουρισμού, ο οποίος περιλαμβάνει τις ακόλουθες δραστηριότητες:

 Διοργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων για φοιτητές πανεπιστημίων και κολεγίων.

 Προγράμματα εκπαιδευτικού και πολιτιστικού περιεχομένου για εκδρομές σχολείων και
πανεπιστημίων από την Ελλάδα και το εξωτερικό.
 Προγράμματα εκπαίδευσης και γνωριμίας της Ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς.
 Προγράμματα εκμάθησης της Ελληνικής γλώσσας.

Ο εκπαιδευτικός τουρισμός θεωρείται μία από τις σημαντικότερες αναπτυσσόμενες τουριστικές

αγορές και μπορεί να προσφέρει σημαντικά οφέλη σε μια περιοχή με πλούσια πολιτιστικά στοιχεία,
τα οποία αποτελούν πόλο έλξης για εκπαιδευτικό/μαθητικό τουρισμό, προερχόμενο τόσο από την
Ελλάδα όσο και από το εξωτερικό.

Θαλάσσιος τουρισμός

Ο θαλάσσιος τουρισμός αναφέρεται στο σύνολο των τουριστικών δραστηριοτήτων που

αναπτύσσονται στο θαλάσσιο χώρο και στις ακτές μιας περιοχής υποδοχής τουριστών. Συνήθως,

ΣΕΛΙΔΑ 10
ως θαλάσσιος τουρισμός νοούνται οι κρουαζιέρες με κρουαζιερόπλοια καθώς και οι θαλάσσιες
περιηγήσεις με σκάφη αναψυχής (ιστιοπλοϊκά, μηχανοκίνητα σκάφη, θαλαμηγοί κλπ.).

Στην κατηγορία του θαλάσσιου τουρισμού εντάσσεται όμως και ένα μεγάλο εύρος άλλων
δραστηριοτήτων, όπως θαλάσσιες αθλητικές δραστηριότητες, το υποβρύχιο ψάρεμα, οι καταδύσεις
(«καταδυτικός τουρισμός») κ.ά.

Θρησκευτικός τουρισμός

Οι επισκέψεις σε θρησκευτικούς και λατρευτικούς χώρους (βυζαντινά και μεταβυζαντινά μνημεία

/ εκκλησίες και μοναστήρια) αποτελούν μια διαδεδομένη μορφή δραστηριότητας στην Ελλάδα,
καθώς σε πολλές περιοχές εντοπίζονται θρησκευτικά μνημεία που αποτελούν πόλους έλξης για
χιλιάδες πιστούς από την Ελλάδα και το εξωτερικό κάθε χρόνο.

ΣΕΛΙΔΑ 11
 Τουρισμός υγείας και ευεξίας

Ο τουρισμός υγείας («θεραπευτικός τουρισμός») έχει καθιερωθεί ως μορφή διακοπών σε

συνδυασμό με την παροχή ενός ευρύτερου φάσματος ιατρικών υπηρεσιών και την ευεξία. Οι κύριες
εκφάνσεις του τουρισμού υγείας μπορούν να διακριθούν στον «ιατρικό τουρισμό» που απευθύνεται
σε τουρίστες – ασθενείς που κάνουν χρήση συνήθως εξειδικευμένων υπηρεσιών ιατρικής
παρακολούθησης και θεραπείας, καθώς και στον «τουρισμό ευεξίας» που απευθύνεται σε τουρίστες
που επιθυμούν να εμπλουτίσουν τις διακοπές τους με υπηρεσίες βελτίωσης ή διατήρησης της υγείας
τους (SPA, θαλασσοθεραπεία, υδροθεραπεία κλπ.). Στην τελευταία κατηγορία εντάσσεται και ο
παραδοσιακός «ιαματικός τουρισμός» (θερμαλισμός).

ΣΕΛΙΔΑ 12
 Χιονοδρομικός Τουρισμός και Τουρισμός Χειμερινών
Αθλημάτων

Χιονοδρομικός τουρισμός είναι η εναλλακτική μορφή τουρισμού κατά τη διάρκεια της οποίας η
κύρια δραστηριότητα των τουριστών είναι οι χιονοδρομίες. Τις τελευταίες δεκαετίες, η χιονοδρομία
και το άθλημα του σκι έγιναν εξαιρετικά δημοφιλή στην Ελλάδα. Σήμερα, στο ηπειρωτικό τμήμα
της χώρας λειτουργούν, συνολικά, 19 χιονοδρομικά κέντρα σύγχρονων προδιαγραφών, που
αποτελούν σημαντικούς πόλους για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων χειμερινού τουρισμού και είναι
ιδιαίτερα προσφιλή τόσο στους Έλληνες, όσο και στους ξένους επισκέπτες της χώρας.

Τουρισμός χειμερινών αθλημάτων (χιονοδρομικών ή παγοδρομικών) είναι η εναλλακτική μορφή

τουρισμού κατά τη διάρκεια της οποίας η κύρια δραστηριότητα των τουριστών είναι η ενασχόλησή
τους με τα χειμερινά αθλήματα. Σαν χειμερινά αθλήματα εννοούνται τα χιονοδρομικά και
παγοδρομικά αθλήματα, τα αθλήματα δηλαδή που διεξάγονται πάνω στο χιόνι ή στον πάγο.

ΣΕΛΙΔΑ 13
Συμπεράσματα

Ο εναλλακτικός τουρισμός αποτελεί ένα συνεχώς αναπτυσσόμενο είδος τουρισμού στην Ελλάδα
και ασκεί μεγάλη γοητεία ιδιαίτερα στους κατοίκους των μεγαλουπόλεων. Οι δύσκολες συνθήκες
ζωής των μεγάλων πόλεων δημιουργούν στους ανθρώπους έντονη επιθυμία να βρεθούν κοντά στην
φύση για να απολαύσουν την γαλήνη, την ησυχία αλλά και το διαφορετικό τρόπο ζωής που τους.
Ο επισκέπτης αποφεύγει τον συνωστισμό, το θόρυβο, την αισχροκέρδεια των ανεπτυγμένων και
ήδη κορεσμένων τουριστικών περιοχών με στόχο την ψυχολογική του ικανοποίηση και να περάσει
ένα ευχάριστο «διάλειμμα» από το άγχος, το στρες και τους έντονους και γρήγορους ρυθμούς της
πόλης.

Κυρίως όμως μπορεί να χαρεί τη ζεστή ανθρώπινη «φιλοξενία» και την αυθόρμητη καλοσυνάτη
συμπεριφορά των κατοίκων του τόπου προορισμού. Έρχεται σε γνωριμία με τα τοπικά ήθη και
έθιμα, τα πολιτισμικά στοιχεία και τα αυθεντικά χαρακτηριστικά του τόπου που επισκέπτεται. Ο
τουρίστας έρχεται σε στενή επαφή με το περιβάλλον και με δραστηριότητες, στις οποίες μπορεί να
συμμετέχει, να ψυχαγωγηθεί, να αθληθεί και νιώσει τη χαρά της περιήγησης, της γνώσης και της
ανακάλυψης.

Η Ελλάδα έχει ανάγκη τον ποιοτικό τουρισμό, που θα βασίζεται στις αρχές της αειφορίας,
δημιουργώντας ένα παράλληλο αλλά και εξειδικευμένο τουριστικό προϊόν, το οποίο θα αναδεικνύει
το ιδιαίτερο και αυθεντικό της πρόσωπο. Οι εναλλακτικές μορφές τουρισμού εισάγουν την
μορφωτική εμπειρία στη θέση της επιδερμικής επαφής με το «ξένο» στοιχείο, λαμβάνουν υπόψη

ΣΕΛΙΔΑ 14
τη φέρουσα ικανότητα του επισκέπτη εξατομικεύοντας τις ταξιδιωτικές προτάσεις, αρνούνται τη
δημιουργία μηχανισμών περιφρούρησης του τουρίστα μέσω της διαμόρφωσης γυάλινων πύργων.

Βιβλιογραφία:

http://www.gnto.gov.gr/

https://en.wikipedia.org/wiki/Main_Page

http://altertourism.gr/

https://www.youtube.com/

http://www.ncu.org.cy/MSc/projects/tourism/index.html

ΣΕΛΙΔΑ 15
ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ
ΣΕ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ
ΣΕΛΙΔΑ 1
Εισαγωγικά

Μία από τις μορφές ρύπανσης, η οποία θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική στις μέρες μας,
είναι η ρύπανση της ατμόσφαιρας των εσωτερικών χώρων. Η εσωτερική ρύπανση1 είναι
το πρώτο από τα έξι μεγαλύτερα προβλήματα υψηλού κινδύνου για την υγεία και η
πρώτη πηγή από τις δεκαοκτώ γνωστές πηγές κινδύνου για καρκίνο, που προκαλεί κάθε
χρόνο χιλιάδες θανάτους, εκατομμύρια νοσήματα και ανυπολόγιστες οικονομικές
ζημιές. Κατά το παρελθόν, δινόταν πολύ μικρότερη προσοχή στην ατμοσφαιρική
ρύπανση σε εσωτερικούς χώρους σε σύγκριση με την ατμοσφαιρική ρύπανση σε
εξωτερικούς χώρους, κυρίως σε σύγκριση με τη ρύπανση από τις εκπομπές της
βιομηχανίας και των μεταφορών. Ωστόσο, κατά τα τελευταία χρόνια οι απειλές από την
έκθεση στην ατμοσφαιρική ρύπανση σε εσωτερικούς χώρους έχουν γίνει πιο εμφανείς,
γι αυτό και αποδίδεται όλο και μεγαλύτερη σημασία στην ποιότητα του αέρα των
εσωτερικών χώρων, καθώς έχει άμεση επίπτωση στην υγεία μας. Η κακή ποιότητα του
αέρα στους εσωτερικούς χώρους μπορεί να είναι ιδιαίτερα επιβλαβής για ευαίσθητες
ομάδες όπως τα παιδιά, οι ηλικιωμένοι και τα άτομα με καρδιοαγγειακές και χρόνιες
παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος, όπως το άσθμα.

Η εργασία αυτή έχει σαν στόχο την παρουσίαση των κυριότερων πηγών εκπομπής
ρύπων των εσωτερικών χώρων, των αρνητικών επιπτώσεων που οι ρύποι επιφέρουν
στην υγεία των ανθρώπων και την παρουσίαση των μέτρων που απαιτούνται για τη
βελτίωση της ποιότητας του εσωτερικού αέρα.

1. Πηγές ρύπανσης του αέρα των εσωτερικών χώρων και επιπτώσεις στην υγεία
των ανθρώπων

Σημαντική πηγή γένεσης ρύπων αποτελούν oι δραστηριότητες που σχετίζονται με την

καύση κάποιας καύσιμης ύλης, όπως η χρησιμοποίηση του τζακιού, θερμαστρών
πετρελαίου, υγραερίου, με σκοπό τη θέρμανση του χώρου. Οι επικίνδυνοι για την
ανθρώπινη υγεία ρύποι που παράγονται από την καύση είναι το μονοξείδιο του
άνθρακα και το διοξείδιο του αζώτου2. Μια μελέτη έδειξε πενταπλάσιο επίπεδο
διοξειδίου του αζώτου κατά τη διάρκεια μαγειρέματος με υγραέριο από τα ανώτατα
επιτρεπτά όρια για τους εξωτερικούς χώρους (500 μg/m3 με όριο 100 μg/m3 σε
24ωρη βάση), ενώ για το μονοξείδιο του άνθρακα μετρήθηκαν ίδια επίπεδα με το
ανώτατο επιτρεπτό όριο ( 15 mg/m3 )3. Το διοξείδιο του άνθρακα σε ποσοστό
μεγαλύτερο του 3% προκαλεί σε ανθρώπους, που διαμένουν σε χώρους που δεν
αερίζονται επαρκώς, αναπνευστικά προβλήματα και έντονο πονοκέφαλο. Το

1
Σφακιανάκης, Μ.(2003) Το εσωτερικό περιβάλλον: Οι Πηγές Ρύπανσής του και η Διαχείρισή τους,
Ιων, Αθήνα.
2
ΥΠΕΠΘ - Γενική Γραμματεία Εκπαίδευσης Ενηλίκων (2008) Κλιματικές αλλαγές και ατμόσφαιρα,
Αθήνα, σ.37.
3
Δερμιτζάκης, Μ. (1988) Περιβάλλον Διατροφή &Ποιότητα Ζωής, Θυμάρι, Αθήνα, σ.69.

ΣΕΛΙΔΑ 2
μονοξείδιο του άνθρακα μπορεί να προκαλέσει, κυρίως σε παιδιά, βρογχίτιδα, βήχα
και δυσφορία στο στήθος4.

Πολύ επικίνδυνη πηγή ρύπανσης θεωρούνται τα οικοδομικά υλικά που

χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή κτιρίων, όπως τα υλικά που περιέχουν αμίαντο,
καθώς ο αμίαντος διαθέτει αντοχή, ελαστικότητα, και μεγάλη θερμομονωτική
ικανότητα. Οι κίνδυνοι προκαλούνται όταν τα αμιαντούχα υλικά λόγω παλαιότητας,
φθοράς, καθαρισμού ή ανακατασκευής θρυμματιστούν ή ξεφλουδίσουν. Η έκθεση
σε αμίαντο μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση προβλημάτων υγείας, καθώς έχει
αποδειχθεί ότι ο αμίαντος είναι καρκινογόνος ουσία και μάλιστα από τις ισχυρότερες,
όταν προσλαμβάνεται δια της αναπνευστικής οδού5. Το τσιμέντο και ο γύψος, επίσης,
περιέχουν ραδόνιο. Το ραδόνιο είναι ένα ραδιενεργό αέριο, άοσμο, άγευστο και άχρωμο
που απελευθερώνεται από τη διάσπαση του ραδίου, το οποίο βρίσκεται στο έδαφος και
στα πετρώματα της γης, καθώς και στα οικοδομικά υλικά που προέρχονται από αυτά.
Όταν απελευθερωθεί, εισέρχεται δια μέσου ρωγμών ή χαραμάδων στον ατμοσφαιρικό
αέρα και εκπέμπει μικρά ραδιενεργά σωματίδια. Τα σωματίδια αυτά εισέρχονται στον
οργανισμό δια μέσου της αναπνοής και εντοπίζονται στους πνεύμονες. Στη Σουηδία,
μετά από έρευνες υποστηρίχθηκε πως ένας στους πέντε καρκίνους του πνεύμονα
οφείλεται στο ραδόνιο6.

Τα σύνθετα προϊόντα ξύλου αποτελούν τις κυριότερες πηγές έκλυσης φορμαλδεΰδης,

μιας χημικής ουσίας με έντονη οσμή, η οποία υπάρχει στην ατμόσφαιρα των αστικών
κέντρων και συντελεί μαζί με άλλες αλδεΰδες στην φωτοχημική ρύπανση. Ατμοί
φορμαλδεΰδης ελκύονται, γενικά, από ορισμένα μονωτικά υλικά που περιέχουν ρητίνες,
από κόλλες, σανίδια, έπιπλα. Οι συγκεντρώσεις αλδεϋδών σε εσωτερικούς χώρους
εξαρτώνται και από τις διαδικασίες καύσης, π.χ. θέρμανση, μαγείρεμα, κάπνισμα. Οι
μεγαλύτερες συγκεντρώσεις εμφανίζονται σε κλειστούς χώρους, χωρίς καλό εξαερισμό,
με υψηλή θερμοκρασία και σχετική υγρασία και κυρίως σε εσωτερικούς χώρους
νεόδμητων κατοικιών, στις οποίες δεν υπάρχει φυσικός αερισμός, αλλά συστήματα
κλιματισμού. Επιδημιολογικές και κλινικές έρευνες έχουν αποδείξει ότι η έκθεση του
ανθρώπου σε χαμηλές συγκεντρώσεις φορμαλδεΰδης μπορεί να προκαλέσει ερεθισμούς
στο δέρμα, στο λαιμό, κνησμό στα μάτια, πονοκέφαλο, αλλεργικά και ασθματικά
σύνδρομα. Υψηλές, όμως, συγκεντρώσεις φορμαλδεΰδης επιδρούν και στο νευρικό
σύστημα και σε μακροχρόνια έκθεση μπορούν να προκαλέσουν καρκίνωμα του
εσωτερικού της μύτης και του φάρυγγα7.

4
Γεωργόπουλος, Α. & Νικολάου, Κ. & Δημητρίου, Α. & Γαβριλάκης, Κ. & Μπλιώνης, Γ.( 2013) ΓΗ:
ένας μικρός και εύθραυστος πλανήτης, Gutenberg, Αθήνα, σ.579.
5
ΥΠΕΠΘ - Γενική Γραμματεία Εκπαίδευσης Ενηλίκων (2008) Κλιματικές αλλαγές και ατμόσφαιρα,
Αθήνα, σ.38.
6
Γεωργόπουλος, Α. & Νικολάου, Κ. & Δημητρίου, Α. & Γαβριλάκης, Κ. & Μπλιώνης, Γ.( 2013) ΓΗ:
ένας μικρός και εύθραυστος πλανήτης, Gutenberg, Αθήνα, σ.579.
7
Δερμιτζάκης, Μ. (1988) Περιβάλλον Διατροφή &Ποιότητα Ζωής, Θυμάρι, Αθήνα, σσ.68-69.

ΣΕΛΙΔΑ 3
Στο εσωτερικό ενός σπιτιού εκλύονται, επίσης, από οικοδομικά υλικά και από προϊόντα
που χρησιμοποιούνται για τη συντήρηση και την καθαριότητα του σπιτιού, όπως
χρώματα βαφής εσωτερικών τοίχων, βερνίκια για τα πατώματα και τα έπιπλα,
μαλακτικά και αποσμητικά, χημικά για ξηρό καθαρισμό, εντομοαπωθητικά και
εντομοκτόνα, πολλές πτητικές οργανικές ενώσεις.
Οι Πτητικές Οργανικές Ενώσεις (VOC’s) (αλκάνια, αρωματικοί υδρογονάνθρακες,
εστέρες, αλκοόλες, και κετόνες ) θεωρούνται επικίνδυνες για την υγεία του ανθρώπου
λόγω της υψηλής τοξικής και καρκινογόνου δράσης τους8.

Επιπρόσθετα, τα κλιματιστικά μηχανήματα έχουν επίπτωση στην ποιότητα του αέρα

ενός χώρου και κατ’ επέκταση στην υγεία του ανθρώπου, όταν η συντήρησή τους δεν
είναι επαρκής. Στα μεγάλα συστήματα κεντρικής ψύξης των ξενοδοχείων, νοσοκομείων,
εμπορικών και επαγγελματικών κτηρίων υπάρχει ο κίνδυνος ανάπτυξης παθογόνων
βακτηρίων, τα οποία είναι πιθανό να οδηγήσουν στην εκδήλωση της «Νόσου των
Λεγεωναρίων». Η νόσος των Λεγεωναρίων είναι οξεία νόσος του αναπνευστικού
συστήματος που οφείλεται σε λοίμωξη από βακτήρια. Ήλθε στο φως της δημοσιότητας
το 1976 όταν ξέσπασε επιδημία σε Αμερικανική λεγεώνα στην Φιλαδέλφεια των
Ηνωμένων Πολιτειών και προσβλήθηκαν από πνευμονία, συνολικά 221 σύνεδροι, 34 εκ
των οποίων κατέληξαν. Τα αρχικά σημεία της νόσου περιλαμβάνουν: υψηλό πυρετό,
ρίγος, πονοκέφαλους και μυϊκούς πόνους. Εάν δεν αντιμετωπισθεί με αντιβίωση η
νόσος, από τη δεύτερη μέρα και μετά τα συμπτώματα επιδεινώνονται και μπορεί να
οδηγήσει σε σοβαρές επιπλοκές όπως αναπνευστική ανεπάρκεια, σηψαιμικό σοκ και
οξεία νεφρική ανεπάρκεια. Εάν η νόσος δεν αντιμετωπισθεί αποτελεσματικά και
έγκαιρα μπορεί να οδηγήσει και στο θάνατο. Εκτός από τα μηχανήματα κλιματισμού,
ψύκτες νερού, ντεπόζιτα ζεστού νερού και μηχανήματα καθαρισμού χαλιών μπορούν να
γίνουν φορείς επώασης και διασποράς βιολογικών ουσιών9.

Ο καπνός από τα καπνικά προϊόντα, επίσης, αποτελεί σημαντικό παράγοντα

υποβάθμισης της ποιότητας του αέρα των εσωτερικών χώρων. Ο καπνός περιέχει
πληθώρα χημικών ενώσεων, όπως τοξικές σκόνες, μονοξείδιου του άνθρακα και
Πτητικές Οργανικές Ενώσεις (ΠΟΕ), πολλές από τις οποίες έχουν χαρακτηριστεί ως
καρκινογόνες. Ο καρκίνος του πνεύμονα ή ο καρκίνος του στομάχου προσβάλλει με
πολύ μεγαλύτερη συχνότητα τους καπνιστές από τους μη καπνιστές. Επίσης, το
κάπνισμα μπορεί να προκαλέσει αναπνευστική ανεπάρκεια, όταν διαταραχθεί η
λειτουργικότητα των πνευμόνων, εξαιτίας της απόφραξης των αεροφόρων οδών. Οι
παθητικοί καπνιστές είναι τα μεγαλύτερα θύματα αυτής της βλαβερής συνήθειας, καθώς
οι συνέπειες από το κάπνισμα δεν περιορίζονται μόνο στον ίδιο τον καπνιστή αλλά και
σε όλους όσους εκτίθενται στον καπνό του10.

Η σκόνη και η υγρασία στο σπίτι επιφέρουν επιβάρυνση του αέρα των εσωτερικών
χώρων. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται στον καλό και τακτικό καθαρισμό των
σημείων συγκέντρωσης της σκόνης (π.χ. επιφάνειες επίπλων, χαλιά και μοκέτες) και

8
ΥΠΕΠΘ - Γενική Γραμματεία Εκπαίδευσης Ενηλίκων (2008) Κλιματικές αλλαγές και ατμόσφαιρα,
Αθήνα, σ.38.
9
Δερμιτζάκης, Μ. (1988) Περιβάλλον Διατροφή &Ποιότητα Ζωής, Θυμάρι, Αθήνα, σ. 70.
10
Δερμιτζάκης, Μ. (1988) Περιβάλλον Διατροφή &Ποιότητα Ζωής, Θυμάρι, Αθήνα, σσ. 70-71.

ΣΕΛΙΔΑ 4
στον καλό αερισμό των χώρων όλου του σπιτιού για την αποφυγή δημιουργίας
υγρασίας. Η υγρασία παράγεται κυρίως από τις δραστηριότητες των κατοίκων όπως
το μαγείρεμα, πλύσιμο, στέγνωμα και αποτελεί το ιδανικό υπόστρωμα για την
ανάπτυξη βακτηρίων, μικροοργανισμών. Οι μικροοργανισμοί αυτοί εμφανίζονται με
τη μορφή μούχλας σε χώρους με αυξημένη υγρασία, όπως είναι το μπάνιο. Η έκθεση σ’
αυτά μπορεί να προκαλέσει στον άνθρωπο αναπνευστικά προβλήματα, αλλεργίες,
άσθμα και να επηρεάσει το ανοσοποιητικό του σύστημα.

Επιπρόσθετα, οι συσκευές γραφείων (φωτοτυπικά μηχανήματα, εκτυπωτές λέιζερ

κ.α.) παράγουν το όζον από το οποίο μπορεί να προκληθούν αναπνευστικές
δυσκολίες.

Τέλος, οι υπαίθριες πηγές είναι ιδιαίτερα σημαντικές στις αστικές περιοχές και
οδηγούν σε κακή ποιότητα του αέρα που εισέρχεται στο κτίριο, ή σε καθαρισμό του
αέρα που είναι μη επαρκής ή μη αποτελεσματικός. Σημαντικές υπαίθριες πηγές είναι
οι βιομηχανικές εκπομπές, που μπορούν να είναι αρμόδιες για τις υψηλές
συγκεντρώσεις στα οξείδια του αζώτου και του θείου, του όζοντος, του μολύβδου
των πτητικών οργανικών ενώσεων, του καπνού, των μορίων και των ινών, η
ρύπανση κυκλοφορίας, που περιλαμβάνει ρύπους μονοξείδιο άνθρακα και διοξείδιο,
σκόνη άνθρακα, μόλυβδος και οξείδια του αζώτου και ρύποι από το χώμα, που
μπορεί να περιλαμβάνουν το ραδόνιο, το μεθάνιο και την υγρασία 11.

Ο ακόλουθος πίνακας 1 δίνει μερικά παραδείγματα ρυπογόνων παραγόντων αέρα

εσωτερικού χώρου και τις δυνητικές πηγές τους

Πίνακας1 : Εσωτερικοί ρυπογόνοι παράγοντες και δυνητικές πηγές τους

Α/Α Ρυπογόνος Παράγοντας Πηγή

1 Αμίαντος Ορισμένα παλαιά υλικά για
πυροπροστασία ή θερμομόνωση,
φρεάτια εξαερισμού και αγωγοί,
λέβητες

2 Αμμωνία (NH3) Ειδικά φωτοτυπικά μηχανήματα,

χημικά καθαρισμού,
απορρυπαντικά

3 Βενζόλιο, τολουόλιο, Γόμα για καουτσούκ, φωτοτυπικό

διαλύτες με βάση το μελάνι, διαλύτες καθαρισμού για
πετρέλαιο γόμες, ορισμένες βαφές και
επιχρίσματα

4 Διεθανολαμίνη Πρόσθετο νερού που

(Diethylethanolamine χρησιμοποιείται σε λέβητες ατμού
11
Γεντεκάκης, Ι. (1999), Ατμοσφαιρική ρύπανση, Τζιόλας, Θεσσαλονίκη.

ΣΕΛΙΔΑ 5
5 Μεθυλική αλκοόλη Διαλύτης για φωτοαντιγραφικές
μηχανές

6 Τριχλωροαιθυλένιο Ορισμένα διορθωτικά υγρά,

μελάνια, κόλλες, καθαριστικά
χημικά

7 Ατμοί βενζίνης Εξατμίσεις αυτοκινήτων

8 Ιοί, βακτήρια, μύκητες Συστήματα εξαερισμού και

ύγρανσης, πύργοι ψύξης, αγωγοί
εξαερισμού, δοχεία συλλογής
νερού (από συμπύκνωση), χαλιά
και έπιπλα με βλάβη που
προκλήθηκε από νερό), υγρασία
στα παράθυρα, συνάδελφοι
εργοδοτούμενοι που έχουν
μολυνθεί

9 Φυτοφάρμακα Ψεκασμοί φυτών, εντόμων και

καταπολέμηση τρωκτικών

10 Φορμαλδεΰδη Εκπομπές από έπιπλα, ρητίνες στις

μοριοσανίδες, ξύλα από
πολυστρώσεις (laminated)

11 Πτητικές οργανικές Δομικά Υλικά - κόντρα πλακέ,

ενώσεις (VOCs) ρητίνες, κόλλες, στεγανοποιημένες
ενώσεις, νέα έπιπλα, χαλιά, βαφές
με βάση το πετρέλαιο

12 Διοξείδιο του θείου Εξωτερικές πηγές, όπως καύση

(SO2) ορυκτών καυσίμων

13 Όζον (O3) Ηλεκτροστατικοί καθαριστές αέρα,

φωτοτυπικές μηχανές, γεννήτριες
όζοντος.

14 Διοξείδιο του άνθρακα Το Διοξείδιο του Άνθρακα

(CO2) εκλύεται κατά την εκπνοή καθώς
και κατά την καύση από
καυστήρες, τζάκια, λέβητες και
οχήματα.

15 Μονοξείδιο του άνθρακα Το Μονοξείδιο του Άνθρακα είναι

(CO) προϊόν ατελούς καύσης και
εκλύεται από εξατμίσεις οχημάτων,

ΣΕΛΙΔΑ 6
 τα τζάκια, τις θερμάστρες
(υγραερίου - πετρελαίου) καθώς
και από αναμμένα καπνικά
προϊόντα.

2. Μέτρα που απαιτούνται για τη βελτίωση της ποιότητας του εσωτερικού αέρα

Σωστή ποιότητα αέρα σε ένα εσωτερικό χώρο σημαίνει συνθήκες υγείας και άνεσης για
τα άτομα που ζουν και εργάζονται στον χώρο αυτό. Όταν αυτές δεν διασφαλίζονται
οδηγούμαστε στο λεγόμενο ‘Σύνδρομο του Άρρωστου Κτιρίου’ (ΣΑΚ).
‘Σύνδρομο του Άρρωστου Κτιρίου’ είναι μία ομάδα ιατρικών συμπτωμάτων που
επιτείνονται όταν βρισκόμαστε στο κτίριο και περιστέλλονται όταν
απομακρυνθούμε από αυτό, χωρίς άλλη γνωστή αιτιολογία. Τα συμπτώματα αυτά
περιλαμβάνουν ερεθισμό των ματιών, της μύτης και του λαιμού, πονοκεφάλους,
ζαλάδες, κόπωση, ξηροδερμία και δερματικά εξανθήματα.

Ιδιαίτερα προσεκτικά με την ποιότητα του αέρα που εισπνέουν πρέπει να είναι τα άτομα
που ανήκουν σε ευαίσθητες ομάδες, όπως τα μικρά παιδιά και τα άτομα της τρίτης
ηλικίας, οι καπνιστές, τα άτομα με ιστορικό αναπνευστικών (π.χ. άσθμα) ή
καρδιολογικών προβλημάτων. Σε κάθε περίπτωση, όταν υπάρχει έστω και υποψία
παρουσίας ρύπων, πρέπει να λαμβάνονται όλα τα απαραίτητα μέτρα για τη βελτίωση
της ποιότητας του εσωτερικού αέρα των κτιρίων.

Το βασικότερο μέτρο για τη μείωση και αραίωση των συγκεντρώσεων των ρύπων στον
εσωτερικό αέρα ενός χώρου είναι ο τακτικός και επαρκής αερισμός των χώρων του
σπιτιού, της εργασίας ή της διασκέδασης. Επίσης, εξίσου σημαντικό μέτρο είναι η
απαγόρευση του καπνίσματος στους κλειστούς χώρους και η δημιουργία
προκαθορισμένων χώρων καπνίσματος. Στην περίπτωση που ο χώρος μας δε διαθέτει
κεντρική θέρμανση και είμαστε υποχρεωμένοι να κάνουμε χρήση ενός θερμαντικού
σώματος με τη χρήση καυσίμου, πρέπει να εξασφαλίσουμε ότι ο χώρος που βρίσκεται
το θερμαντικό σώμα αερίζεται επαρκώς, ιδιαίτερα, όταν εμείς κοιμόμαστε. Πρέπει
επίσης τα θερμαντικά σώματα αυτού του είδους να συντηρούνται σε τακτά χρονικά
διαστήματα. Δεν πρέπει να αμελούμε το συστηματικό καθαρισμό της καμινάδας του
τζακιού στο τέλος κάθε χειμερινής περιόδου. Όταν γίνεται συχνή χρήση των
κλιματιστικών, το φίλτρο του αέρα πρέπει να καθαρίζεται τουλάχιστον μια φορά το
μήνα. Πρέπει ακόμη να γίνεται τακτική απομάκρυνση της σκόνης από τους χώρους που
διαβιούμε και να αποφεύγεται η χρήση ισχυρών απορρυπαντικών, εντομοκτόνων,
διαλυτών και αποσμητικών χώρου. Όταν τοποθετούμε καινούργια έπιπλα από
συγκολλημένο ξύλο σε ένα χώρο, πρέπει να αερίζουμε το χώρο πολύ καλά για το
αμέσως επόμενο διάστημα μέχρι να απομακρυνθεί εντελώς η χαρακτηριστική οσμή της
φορμαλδεΰδης12.

12
ΥΠΕΠΘ - Γενική Γραμματεία Εκπαίδευσης Ενηλίκων (2008) Κλιματικές αλλαγές και ατμόσφαιρα,
Αθήνα, σσ.39- 40.

ΣΕΛΙΔΑ 7
Τέλος, για να καταστούν τα κτίρια ιδανικά, θα πρέπει να κατασκευάζονται και να
διατηρούνται έτσι ώστε να ελέγχονται οι εσωτερικές πηγές ρύπανσης, ο εξωτερικός
αέρας που εισέρχεται στο κτίριο μέσω του αερισμού, φυσικού ή μηχανικού και οι
συνθήκες θερμοκρασίας και σχετικής υγρασίας. Η χρήση των φιλικών προς το
περιβάλλον υλικών που δεν απελευθερώνουν ρυπογόνους ουσίες και η εκ νέου
ανακάλυψη κονιαμάτων και φυσικών βαφών που αφήνουν την τοιχοποιία να αναπνέει
ελεύθερα, θα συμβάλει στη σωστή ποιότητα του αέρα των εσωτερικών χώρων και την
επίτευξη της συνολικής ευημερίας.

Χρήσιμες Διαπιστώσεις

Από τα παραπάνω γίνεται φανερή η μεγάλη σημασία του ελέγχου της ποιότητας του
αέρα στους χώρους στους οποίους ζούμε και εργαζόμαστε, καθώς συχνά οι ρύποι στους
εσωτερικούς χώρους των κτιρίων μπορεί να εμφανίζουν συγκέντρωση και εκατό φορές
μεγαλύτερη από την συγκέντρωση των αντιστοίχων εξωτερικών ατμοσφαιρικών ρύπων
και επειδή καταναλώνουμε το μεγαλύτερο ποσοστό του ημερήσιου χρόνου μέσα σε
κτίρια. Οι νοικοκυρές, οι ηλικιωμένοι και τα παιδιά προσχολικής ηλικίας περνούν
περισσότερες ώρες στο σπίτι, ενώ οι εργαζόμενοι μοιράζουν τον χρόνο που περνούν σε
εσωτερικούς χώρους, ανάμεσα στο σπίτι, το χώρο εργασίας και τα μέσα μεταφοράς.
Ειδικά στους χώρους εργασίας, η συνεχής έκθεση των εργαζομένων σε κακής ποιότητας
αέρα δημιουργεί σοβαρά προβλήματα υγείας και μειώνει την αποδοτικότητα τους. Είναι
λοιπόν σημαντικό να προχωρήσουμε στις απαραίτητες ενέργειες για την βελτίωση της
ποιότητας του αέρα, ώστε να είμαστε σίγουροι ότι ο αέρας που αναπνέουμε δεν βλάπτει
την υγεία μας.

Βέβαια, παρά τη μεγάλη σημασία της εσωτερικής ρύπανσης και τη διαπίστωση και
τεκμηρίωση της επικινδυνότητας της, οι γνώσεις του κοινού για αυτήν και τα κονδύλια
που διατίθενται για την αντιμετώπισή της δεν επαρκούν, γεγονός που καθιστά
επιτακτικότερη την ανάγκη της αφύπνισης, της διάδοσης της γνώσης και της λήψης
προστατευτικών μέτρων.

Με την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση μπορούμε να αυξήσουμε τις γνώσεις για το

περιβάλλον και να μάθουμε να βλέπουμε την πλήρη εικόνα ενός συγκεκριμένου
προβλήματος, όπως είναι π.χ. η ιστορία της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, οι αξίες, οι
αντιλήψεις, τα συναισθήματα, οι διάφορες τεχνικές που προκαλούν το πρόβλημα, και οι
προτεινόμενες δράσεις για να το αντιμετωπίσουμε13.

13
Παρασκευόπουλος, Σ. (2009) Περιβαλλοντικός Εγγραματισμός: Τυπική & άτυπη περιβαλλοντική
εκπαίδευση, Δίσιγμα, σσ.22- 23.

ΣΕΛΙΔΑ 8
Βιβλιογραφία

Γεντεκάκης, Ι. (1999) Ατμοσφαιρική ρύπανση, Τζιόλας, Θεσσαλονίκη.

Γεωργόπουλος, Α. & Νικολάου, Κ. & Δημητρίου, Α. & Γαβριλάκης, Κ. & Μπλιώνης,

Γ.( 2013) ΓΗ: ένας μικρός και εύθραυστος πλανήτης, Gutenberg, Αθήνα.

Δερμιτζάκης, Μ. (1988) Περιβάλλον Διατροφή & Ποιότητα Ζωής, Θυμάρι, Αθήνα.

Παρασκευόπουλος, Σ. (2009) Περιβαλλοντικός Εγγραματισμός: Τυπική & άτυπη

περιβαλλοντική εκπαίδευση, Δίσιγμα.

Σφακιανάκης, Μ. (2003) Το εσωτερικό περιβάλλον: Οι Πηγές Ρύπανσής του και η

Διαχείρισή τους, Ιών, Αθήνα.

ΥΠΕΠΘ- Γενική Γραμματεία Εκπαίδευσης Ενηλίκων (2008) Κλιματικές αλλαγές και

ατμόσφαιρα, Αθήνα.

ΣΕΛΙΔΑ 9
 ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ

ΟΡΙΣΜΟΣ
Ανακύκλωση απορριμμάτων είναι η διαδικασία με την οποία επαναχρησιμοποιείται εν
μέρει ή ολικά οτιδήποτε αποτελεί έμμεσα ή άμεσα αποτέλεσμα της ανθρώπινης
δραστηριότητας και το οποίο στην μορφή που είναι δεν αποτελεί πλέον αγαθό για τον
άνθρωπο. Στην διαδικασία αυτή συνήθως τα απορρίμματα μετατρέπονται σε πρώτες
ύλες από τις οποίες παράγονται νέα αγαθά. Μέρος της διαδικασίας της ανακύκλωσης
είναι και η μετατροπή βλαβερών για το περιβάλλον υλικών σε λιγότερο ή και καθόλου
βλαβερά. Με τον τρόπο αυτό γίνεται ομαλότερα η επανένταξή τους στο φυσικό
περιβάλλον το οποίο ουσιαστικά ολοκληρώνει την διαδικασία της ανακύκλωσης με
φυσικό τρόπο. Παράδειγμα μιας τέτοιας περίπτωσης είναι η μετατροπή οικιακών
λυμάτων σε τέτοια μορφή ώστε να είναι λιγότερο βλαβερά σε αντίθεση με την
κατευθείαν εναπόθεσή τους π.χ. στην θάλασσα. Με άλλα λόγια η ανακύκλωση είναι η
διάσωση ενός υλικού που, ενώ έχει χρησιμοποιηθεί και μοιάζει άχρηστο, δεν έχει χάσει
την αξία του και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για πολύ ακόμα. Έτσι, αντί να το
απορρίψουμε στο περιβάλλον, το επιστρέφουμε στον οικονομικό κύκλο,
επιτυγχάνοντας προστασία του περιβάλλοντος, εξοικονόμηση πρώτων υλών και
ενέργειας.
Είναι φανερό το πόσο σημαντική είναι η διαδικασία της ανακύκλωσης αν αναλογιστεί
κανείς ότι το χαρτί παράγεται από τους κορμούς δέντρων, ενώ από 2.200 κιλά κορμών
δέντρων παράγονται 1.000 κιλά χαρτιού.
Το γυαλί παράγεται από άμμο των υδροβιοτόπων, άσβεστο και σόδα, ενώ από 1.100
κιλά των υλικών αυτών παράγονται 1.000 κιλά γυαλιού.
Το αλουμίνιο παράγεται από ορυκτό βωξίτη, ενώ από 4.000 κιλά βωξίτη παράγονται
1.000 κιλά αλουμινίου. Το πλαστικό παράγεται από πετρέλαιο και απορροφά για την
παραγωγή του το 4% της παγκόσμιας κατανάλωσης πετρελαίου.

ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΙΜΑ ΥΛΙΚΑ

Τα κυριότερα ανακυκλώσιμα υλικά είναι τα εξής: 1) συσκευασίες από αλουμίνιο, π.χ.

αναψυκτικά, μπίρες κ.ά. 2) συσκευασίες από λευκοσίδηρο, π.χ. από γάλα εβαπορέ,
τόνο, ζωοτροφές, τοματοπολτό κ.ά. 3) συσκευασίες από πλαστικό, π.χ. μπουκάλια και
δοχεία από νερό, αναψυκτικά, γιαούρτι, βούτυρο, λάδι, απορρυπαντικά, είδη
καθαρισμού, σαμπουάν, αφρόλουτρα, φιλμ περιτυλίγματος , οδοντόκρεμες,
αποσμητικά, πλαστικές σακούλες κ.ά. 4) συσκευασίες από γυαλί, π.χ. μπουκάλια και
βαζάκια, χυμοί, αναψυκτικά, αλκοολούχα ποτά, τρόφιμα κ.ά. 5) συσκευασίες από
χαρτί & χαρτοκιβώτια, π.χ. από ηλεκτρικές συσκευές, γάλα, χυμούς, δημητριακά,
πίτσα, μπισκότα, ζάχαρη, απορρυπαντικά, χαρτοσακούλες κ.ά.

Υπάρχουν όμως και άλλα υλικά τα οποία μπορούν να ανακυκλωθούν όπως είναι τα
παρακάτω: μεγάλες οικιακές συσκευές (ψυγεία, πλυντήρια κλπ.), μικροσυσκευές που

ΣΕΛΙΔΑ 1
διευκολύνουν τη ζωή (κλιματιστικά, φωτιστικά είδη, συσκευές τηλεπικοινωνίας κλπ.),
προϊόντα εικόνας και ήχου, εξοπλισμός πληροφορικής, ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά
εργαλεία και παιχνίδια, ιατροτεχνολογικά προϊόντα ( +φάρμακα), όργανα
παρακολούθησης και ελέγχου, συσκευές αυτόματης διανομής, ηλεκτρονικοί
υπολογιστές, καταλύτες εξάτμισης οχημάτων, φαγητά (λίπασμα), ελαστικά
αυτοκινήτων, μπαταρίες, σακούλες, ιστία (πανιά ιστιοπλοϊκών σκαφών) καθώς επίσης
και η ηλεκτρική ενέργεια. Μέρα με τα η μέρα γίνεται έρευνα και προσπάθεια για να
βρεθούν όλο και περισσότερα υλικά τα οποία μπορούν να ανακυκλωθούν.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΟΦΕΛΗ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ

Ένα από τα σημαντικότερα πλεονεκτήματα της ανακύκλωσης, είναι η εξοικονόμηση

φυσικών πόρων, έχοντας υπόψη ότι η εξέλιξη της τεχνολογίας έχει βοηθήσει στην
βελτίωση της ποιότητας των ανακυκλώσιμων υλικών. Αυτό συμβάλλει θετικά στην
εξοικονόμηση της ενέργειας από την εξόρυξη πρώτων υλών καθώς και στην διαδικασία
της ανακύκλωσης, με δεδομένο την υψηλή τιμή του πετρελαίου και των υπόλοιπων
καυσίμων τα τελευταία χρόνια.

ΣΕΛΙΔΑ 2
Παράλληλα, με την ανακύκλωση μειώνεται ο όγκος των απορριμμάτων που οδηγούνται
στους Χώρους Υγειονομικής Ταφής των Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) αυξάνοντας με αυτό
τον τρόπο τη διάρκεια ζωής τους. Επομένως μειώνονται τα προϊόντα και από την άλλη
τα προβλήματα διαχείρισής τους. Επιπρόσθετα, γίνεται μείωση των συσκευασιών που
καταλήγουν στην θάλασσα
και μείωση της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας κατά την παραγωγή νέων
συσκευασιών

Τέλος, μειώνεται η ρύπανση της ατμόσφαιρας, του εδάφους και των υπόγειων υδάτων
(ελαφρύνεται, έτσι, η επιβάρυνση του περιβάλλοντος). Αυτό συμβαίνει επειδή
μειώνεται η ρύπανση από τις βιομηχανίες συνεισφέροντας θετικά στη μείωση των
παγκόσμιων προβλημάτων, όπως είναι το φαινόμενο του θερμοκηπίου (κλιματικές
αλλαγές), η οξίνιση, ο ευτροφισμός.

ΣΕΛΙΔΑ 3
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΟΦΕΛΗ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ

Ως προς τα οικονομικά οφέλη της ανακύκλωσης, επιτυγχάνεται μακροπρόθεσμη πτώση

(ή μη αύξηση) των τιμών των προϊόντων, καθώς δεν απαιτείται εκ νέου παραγωγή
πρώτης ύλης. Επιπρόσθετα, ανακυκλώνοντας προϊόντα, δεν απαιτείται η παραγωγή εξ
ολοκλήρου νέων προϊόντων, με αποτέλεσμα να γίνεται οικονομία στην ενέργεια, στα
χρήματα και στους πόρους που απαιτούνται για να δημιουργηθούν τα καινούρια
προϊόντα. Με αυτό τον τρόπο, βελτιώνονται τα μεγέθη της Εθνικής οικονομίας.

Με τη συνεισφορά αυτή στην εξοικονόμηση πρώτων υλών και ενέργειας, που συνήθως
είναι μη ανανεώσιμες, επιτυγχάνεται οικονομικά οφέλη στην ελληνική κοινωνία, καθώς
είναι γνωστό ότι πολλά από τα προϊόντα που ανήκουν στην κατηγορία των πρώτων υλών
και η ενέργεια εισάγονται στη χώρα μας από άλλες χώρες. Επιλέγοντας λοιπόν τον
δρόμο της ανακύκλωσης, δεν απαιτείται τόσο μεγάλη εισαγωγή πρώτων υλών και
ενέργεια, με αποτέλεσμα να γίνεται μία γενική εθνική μείωση των οικονομικών εξόδων.

Τέλος, η αξία των εξαγωγών ανακυκλώσιμων υλικών παρουσιάζει αυξητική τάση,

γεγονός που συνδέεται και με την ανάπτυξη των ασιατικών οικονομιών και ειδικότερα
της Κίνας. Για ορισμένα ανακυκλώσιμα υλικά, όπως το χαρτί, το αλουμίνιο και ο
χαλκός, η αξία των εξαγωγών είναι υψηλότερη τα τελευταία χρόνια από ότι πριν την
οικονομική κρίση. Μεγαλύτερη είναι η επίδραση στις εξαγωγές των δευτερογενών
μετάλλων.

ΣΕΛΙΔΑ 4
ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΟΦΕΛΗ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ

Τα κοινωνικά οφέλη της ανακύκλωσης είναι ίσως τα περισσότερα και τα

σημαντικότερα, αν αναλογιστεί κανείς ότι ζούμε σε μία κοινωνία η οποία μαστίζεται
από κάθε είδους προβλήματα με τα οποία είμαστε αντιμέτωποι κάθε μέρα. Η καθιέρωση
του θεσμού της ανακύκλωσης, είναι ένα όπλο καταπολέμησης κάποιων προβλημάτων
από αυτά. Πρώτα-πρώτα, σώζεται η υγεία και καλυτερεύει η ποιότητα ζωής των
κατοίκων όλου του πλανήτη. Αυτό συμβαίνει καθώς, όπως προαναφέρθηκε μικρότερος
όγκος απορριμμάτων οδηγείται στις χωματερές. Είναι γεγονός το πόσο βλαβερές για την
υγεία είναι τέτοιες περιοχής συλλογής απορριμμάτων. Με την ανακύκλωση
αποφεύγεται η συλλογή σε ένα χώρο ενός τόσο μεγάλου όγκου απορριμμάτων, τα οποία
κάνουν καιρό να αποσυντεθούν και κάνουν κακό στην υγεία του ανθρώπου.

Επιπλέον, αποφεύγεται το φαινόμενο των γεμάτων κάδων που ξεχειλίζουν στους

δρόμους, που αποτελούν κίνδυνο για την υγεία των εκατοντάδων ανθρώπων που
καθημερινά περπατούν δίπλα από αυτούς τους κάδους και εισπνέουν την βρώμικη και
βλαβερή μυρωδιά των ουσιών. Με την ρίψη των ανακυκλώσιμων υλικών στον
κατάλληλο κάδο, μειώνεται ο όγκος των σκουπιδιών στους κάδους για όλα τα υλικά.
Αποφεύγεται έτσι το φαινόμενο ενός ξεχειλισμένου κάδου με σκουπίδια να περιβάλουν
τους κάδους ακόμα και γύρω-γύρω από αυτούς. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται
αποφυγή του κινδύνου της υγεία των κατοίκων. Έτσι οι άνθρωποι που περπατούν
καθημερινά στο δρόμο, περιβάλλονται από ένα καθαρότερο περιβάλλον και
προφυλάσσεται έτσι η προσωπική του υγεία.

Εξίσου σημαντικό όφελος σε κοινωνικά πλαίσια, είναι το άνοιγμα νέων θέσεων

εργασίας. Δεδομένου ότι η ανεργία αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κοινωνικά
προβλήματα στην εποχή μας, η διαδικασία της ανακύκλωσης, είναι ικανή να φέρει στο
προσκήνιο νέες θέσεις εργασία και απασχόλησης. Οι εργασίες της συλλογής, διαλογής,
επεξεργασίας, αποσυναρμολόγησης κλπ απασχολούν περισσότερους εργαζόμενους από
ότι η ταφή των αποβλήτων. Ανάλογα με το υλικό και τη χώρα, υπολογίζεται ότι η
ανακύκλωση της ίδιας ποσότητας αποβλήτων δημιουργεί 6 έως 10 φορές περισσότερες
θέσεις εργασίας από ότι η ταφή ή το κάψιμο. Στην Ε.Ε. έχει εκτιμηθεί ότι οι εργαζόμενοι
στην ανακύκλωση αυξήθηκαν από 230.000 το 2000, σε 512.000 το 2008, μια αύξηση
10,57% ετησίως. Η αύξηση αυτή ήταν η δεύτερη μεγαλύτερη στον κλάδο της οικο-
βιομηχανίας μετά τον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Ειδικότερα για την
Ελλάδα υπολογίζεται ότι η ανακύκλωση συνεισφέρει σε περίπου 3.600 θέσεις πλήρους
απασχόλησης. Ειδικά για τον κλάδο της ανακύκλωσης ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού
εξοπλισμού στη χώρα μας αριθμούν σε περισσότερες από 1.000. Κατά την ανακύκλωση
προκύπτουν έξι θέσεις εργασίας, ενώ κατά την διάθεση των αποβλήτων με υγειονομική
ταφή μόνο μία θέση εργασίας. Στην ανακύκλωση δημιουργούνται θέσεις εργασίας όχι

ΣΕΛΙΔΑ 5
μόνο στην αποκομιδή και στην ταξινόμηση των αποβλήτων, αλλά και στην επεξεργασία
των υλικών και την κατασκευή νέων αντικειμένων. Από τα παραπάνω στοιχεία,
προκύπτει ότι το όφελος στο κοινωνικό πρόβλημα της ανεργίας από το θεσμό της
ανακύκλωσης, είναι αδιαμφισβήτητο και πολύ σημαντικό.

Συνεχίζοντας, ένα ακόμη κοινωνικό όφελος που προκύπτει, είναι η ελάφρυνση των
εξόδων των κατοίκων μίας περιοχής. Πιο συγκεκριμένα, τα προϊόντα που προκύπτουν
απ την ανακύκλωση, είναι φθηνότερα συγκριτικά με τα προϊόντα που δημιουργούνται
εκ νέου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο καθένας να έχει τη δυνατότητα να αγοράσει κάτι
πιο φθηνό με εξίσου καλή αξία και να ελαφρύνει τα έξοδα που κάνει για τα προϊόντα
καθημερινής διαβίωσής του. Αν σκεφτεί κανείς ότι οικονομική κρίση μαστίζει στις
μέρες μας, αυτή η πλευρά της κοινωνικής συμβολής της ανακύκλωσης είναι από τις πιο
σημαντικές και ελαφρυντικές για τους κατοίκους της χώρας μας.

Συμπληρωματικά, η σωστή ενημέρωση σχετικά με την ανακύκλωση, η σωστή

διεξαγωγή της διαδικασίας της και η καθιέρωση της ως καθημερινή συνήθεια, θα
δημιουργήσει πολίτες συνειδητοποιημένους και ενεργούς, που θα προστατεύουν το
περιβάλλον και θα σέβονται τους ανθρώπους και τη φύση. Έτσι, θα αναπτύξουν
περισσότερο την περιβαλλοντική τους συνείδηση και θα δημιουργήσει μία κοινωνία
περισσότερο πολιτισμένη και ευαισθητοποιημένη. Θα κάνει τους ανθρώπους να έχουν
καλύτερη βάσεις πολιτισμού, τις οποίες θα φροντίζουν να περνούν στις επόμενες γενιές,

ΣΕΛΙΔΑ 6
όπως περνούν τις εκάστοτε αξίες που διέπουν μία κοινωνία, μέσα από το σχολείο, την
οικογένεια, τους διάφορες φορείς και οργανισμούς. Επιπροσθέτως, δημιουργεί ένα
γενικότερο κλίμα ικανοποίησης και ευχαρίστησης, καθώς οι πολίτες όχι μόνο είναι αλλά
νιώθουν κιόλας ότι με την ανακύκλωση βοηθούν το περιβάλλον, σέβονται τον πλανήτη
που τους φιλοξενεί, διανθίζουν την οικονομία της χώρας, παρέχουν βοήθεια στην
εσωτερική οικονομία της, δημιουργούν παιδιά που μεθαύριο θα γίνουν ευσυνείδητοι
πολίτες που θα σέβονται την φύση, προφυλάσσουν τη δική τους υγεία και αυτή των
παιδιών τους, βοηθούν δυνητικά κάθε πολίτη να εργαστεί και να έχει περισσότερες
επιλογές κατανάλωσης και διαχείρισης του εισοδήματός του και διατηρούν ένα
περιβάλλον περισσότερο καθαρό και ευχάριστο σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια,
που ο θεσμός της ανακύκλωσης ήταν ένα άγνωστο και δύσβατο μονοπάτι.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Συμπερασματικά, από τα όσα έχουν ειπωθεί παραπάνω, η ανακύκλωση έχει πολλά

οφέλη σε ποικίλους τομείς. Για τους λόγους αυτούς, πρέπει να διαφυλάσσεται ο θεσμός
της ανακύκλωσης, να αναπτύσσεται με κάθε ευκαιρία και να δίνεται μεγάλη σημασία
στην εξέλιξη της τεχνολογίας και τη μελέτη πάνω σε αυτήν, έτσι ώστε τα οφέλη της να
συνεχίσουν να υπάρχουν ή και να αυξάνονται. Η ευεργετική της δράση, έχει αποδειχθεί
στο πέρασμα των χρόνων. Το σημείο στο οποίο πρέπει να δοθεί πλέον σημασία είναι
αυτό της ανάπτυξης και της προστασίας του θεσμού αυτού. Εν κατακλείδι, η κοινωνία,
οι θεσμοί, το σχολείο, η οικογένεια και ο κάθε άνθρωπος ξεχωριστά, πρέπει να
φροντίζουν έτσι ώστε να υπάρχει πλήρης ενημέρωση και αξιοποίηση του θεσμού της
ανακύκλωσης. Η ανακύκλωση είναι ένας σύντομος και εύκολος δρόμος προς ένα
καλύτερο μέλλον για τον κόσμο.

ΣΕΛΙΔΑ 7
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. http://www.eoan.gr/el/content/22/i-simasia-kai-ta-ofeli-tis-anakuklosis

2. https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BD%CE%B1%CE%BA%CF%8D%CE
%BA%CE%BB%CF%89%CF%83%CE%B7#.CE.9F.CF.86.CE.AD.CE.BB.CE.B7

3. http://www.recycling-center.gr/benefits-of-recycling.html

4. http://www.herrco.gr/default.asp?siteID=1&pageid=15&langid=1

5. http://www.recycling-center.gr/uploads/6/3/1/1/6311906/perivallontika_ofeli.pdf

ΣΕΛΙΔΑ 8
ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΩΝ ΑΚΤΩΝ
 ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ο άνθρωπος, από τις απαρχές της ύπαρξης του στον πλανήτη μας, έμαθε να αλληλεπιδρά με το
περιβάλλον, να παρεμβαίνει σε αυτό ή ακόμα και να το τροποποιεί, προκειμένου να επιβιώσει
(κλασσικό παράδειγμα είναι η τροφή). Ανέπτυξε, επίσης, ποικίλες δραστηριότητες μέσα σε αυτό,
τόσο για την ανάπτυξη του όσο και για την εκμετάλλευση του, με σκοπό να ικανοποιήσει δικά του
συμφέροντα. Αυτή η σχέση αλληλεπίδρασης που δημιουργήθηκε, προφανώς, επηρέασε την ζωή
του ανθρώπινου πολιτισμού, όπως και την βιωσιμότητα, τον ρυθμό των διάφορων
οικοσυστημάτων.

Ειδικότερα, από τις αρχές του 20ου αιώνα, περίοδος που ο άνθρωπος προχώρησε στη δημιουργία
ανεπτυγμένης τεχνολογίας για την εκμετάλλευση του περιβάλλοντος και των οικοσυστημάτων,
διάφορες δραστηριότητες του επεκτάθηκαν, προσφέροντας του υψηλή ποιότητα ζωής και
οικονομική ανάπτυξη. Φτάνοντας στην σημερινή εποχή, τα μέσα και οι τρόποι εκμετάλλευσης των
οικοσυστημάτων εξελίχθηκαν και πολλαπλασιάστηκαν. Πέρα από τα θετικά αυτής της εξέλιξης, το
αρνητικό αντίκτυπο αυτών είναι πλέον εμφανές. Οι ραδιενεργές ουσίες και η συχνότητα χρήσης
της τεχνολογίας, επιβάρυναν το περιβάλλον και τους ρυθμούς των οικοσυστημάτων του. Με την
σειρά τους, επέφεραν δραστικές αλλαγές στον πλανήτη, με άμεσες επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής
του τελικού αποδέκτη, του ανθρώπου, καθώς και επιπτώσεις στο περιβάλλον και λοιπούς ζωικούς
οργανισμούς. Κλιματική αλλαγή, τρύπα του όζοντος, ρύπανση υδάτων-εδάφους-ατμόσφαιρας,
ξηρασία, είναι μερικές από τις αρνητικές υφιστάμενες συνέπειες που σταδιακά εντείνονται, υπό την

ΣΕΛΙΔΑ 1
επίμονη χρήση ανεπτυγμένης τεχνολογίας και την αδιαφορία μας μπροστά στην ικανοποίηση των
ιδιοτελών μας οικονομικών-επιχειρηματικών συμφερόντων.

Στην παρούσα εργασία, θα αναλυθεί ένα από τα σημερινά έντονα περιβαλλοντικά προβλήματα.
Θα γίνει αναφορά για την ρύπανση των ακτών (ζήτημα άρρηκτα συνδεδεμένο, εκ φύσεως, με την
ρύπανση των θαλασσών). Κριτήριο μου στην επιλογή της συγκεκριμένης θεματολογίας είναι η
επιθυμία μου, μέσω της αναζήτησης πληροφοριών, να έρθω σε επαφή με το σύνολο των συνεπειών
της εν λόγω ρύπανσης, κυρίως στον άνθρωπο, αλλά και σε λοιπούς καίριους τομείς. Εκτός των
άλλων, το συγκεκριμένο θέμα θα μπορούσα να πω ότι με αγγίζει, καθώς έχω συμμετάσχει συχνά
και σε εθελοντικές δράσεις για την καθαριότητα των ακτών.

Θα μεταβώ σε μερική ανάλυση της συμβολής της θάλασσας, θα επιχειρήσω να ορίσω την έννοια
της ‘παράκτιας ζώνης’, θα επισημάνω την συνάφεια της ρύπανσης των ακτών σε συνάρτηση με τα
απορρίμματα του θαλάσσιου χώρου. Επιπλέον, θα σημειώσω της πηγές, την αιτιολογία αυτής της
ρύπανσης και κυρίως, θα καταγράψω και θα αναδείξω τις επιπτώσεις της ρύπανσης των ακτών
στον άνθρωπο και το περιβάλλον, όπως μαρτυρά και ο τίτλος της παρούσας εργασίας παραπάνω.
Ζήτημα αρκετά ενδιαφέρον, ειδικότερα για εμάς, κάτοικοι μιας χώρας με αρκετά μεγάλη
ακτογραμμή, πλούσια εμπορική, ναυτιλιακή δραστηριότητα και αλιεία, ενώ παράλληλα βρίσκεται
στο νοτιοανατολικό τμήμα της Ευρώπης, στην Βαλκανική χερσόνησο και κεντρικά στην Μεσόγειο
Θάλασσα, στα χωρικά ύδατα της οποίας υφίσταται έντονη ανθρώπινη δραστηριότητα και ως εκ
τούτου, υψηλός βαθμός θαλάσσιας και παράκτιας ρύπανσης.

Λέξεις- κλειδιά: ρύπανση ακτών, ορισμός «παράκτιας ζώνης», αιτίες ρύπανσης ακτών,
συνέπειες ρύπανσης ακτών

1. ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΣΗΜΕΡΑ

Η θάλασσα είναι ένα απαραίτητο στοιχείο στη ζωή του ανθρώπου. Προσφέρει αναρίθμητα οφέλη
στον άνθρωπο ο οποίος προσπαθεί να εκμεταλλευτεί όσο το δυνατόν περισσότερα. Η
εκμετάλλευση αυτή άρχισε τα αρχαία χρόνια και φτάνει ως την εποχή μας. Μόνο που τώρα γίνεται
σε πολύ μεγάλο βαθμό και με πιο σύγχρονα μέσα. Ο άνθρωπος χρησιμοποιεί τη θάλασσα
διενεργώντας το θαλάσσιο εμπόριο. Μεγάλα σε χωρητικότητα πλοία διασχίζουν αδιάκοπα τις
θάλασσες και τους ωκεανούς μεταφέροντας εμπορεύματα και πρώτες ύλες. Κυρίως μεταφέρουν
πετρέλαιο και μεταλλεύματα χρήσιμα για τη βιομηχανία των ανεπτυγμένων κρατών. Το θαλάσσιο
εμπόριο παίρνει μεγάλες διαστάσεις γιατί είναι ο πιο καλός τρόπος για τη μεταφορά
προϊόντων. Επίσης η θάλασσα χρησιμοποιείται για την αλιεία. Μεγάλα αλιευτικά σκάφη που
πλέουν στους ωκεανούς ψαρεύουν κάθε μέρα χιλιάδες τόνους ψαριών, ώστε να καλύψουν τις
ανάγκες των ανθρώπων όλης της υφηλίου. Όμως σε ορισμένες περιπτώσεις είτε παράνομα είτε
από λάθος αλιεύονται σπάνια είδη ψαριών με αποτέλεσμα τον κίνδυνο να εκλείψουν.
Επιπλέον η θάλασσα προσφέρει στον άνθρωπο πρώτες ύλες απαραίτητες για τη ζωή του. Οι
άνθρωποι κυρίως παίρνουν από τη θάλασσα το αλάτι, αλλά με σύγχρονα μέσα εκμεταλλεύονται
και τα υποθαλάσσια κοιτάσματα πετρελαίου και άλλων πρώτων υλών.

Τέλος μια σπουδαία χρήση της θάλασσας είναι αυτή που αφορά τον τουρισμό. Σχεδόν όλοι οι
άνθρωποι χρησιμοποιούν τη θάλασσα για την ψυχαγωγία και την ξεκούρασή τους, εφόσον κάθε

ΣΕΛΙΔΑ 2
καλοκαίρι πηγαίνουν στις παραλίες για να την απολαύσουν. Το φαινόμενο αυτό έχει ως
αποτέλεσμα οι ωραιότερες παραλίες να πλημμυρίζουν από τουρίστες που θέλουν να χαρούν την
θάλασσα. Έτσι στις περιοχές αυτές αναπτύσσονται μεγάλες τουριστικές επιχειρήσεις που ωφελούν
την άνθηση της οικονομίας τους στις ψυχαγωγικές ανάγκες των τουριστών.
Παρ’ όλα τα οφέλη της θάλασσας προς τον άνθρωπο, αυτός χρησιμοποιεί τη θάλασσα και για να
εξυπηρετήσει ορισμένες φορές, άσχημους σκοπούς. Έτσι χρησιμοποιεί τη θάλασσα για τις
πολεμικές επιχειρήσεις και με σκοπό αυτό αναπτύσσει πολεμική τεχνολογία και δημιουργεί
πολεμικά πλοία και υποβρύχια. Επιπλέον κάνει στη θάλασσα δοκιμές πυρηνικών όπλων που έχουν
σαν συνέπεια μεγάλες οικολογικές καταστροφές. Ακόμη λόγω της υπερβολικής εκμετάλλευσης η
θάλασσα υποβαθμίζεται και δεν μπορεί να προσφέρει τα απαραίτητα αγαθά και πολλές φορές
μολύνεται εξ αιτίας της απερισκεψίας του ανθρώπου.
Για αυτό ο άνθρωπος πρέπει να σταματήσει την καταστροφή της θάλασσας, που είναι ένα
σημαντικό κομμάτι της ζωής του, ώστε να απολαμβάνει μόνο το οφέλη της χωρίς δυσάρεστες για
αυτόν συνέπειες.

2. ΟΡΙΣΜΟΣ «ΠΑΡΑΚΤΙΑΣ ΖΩΝΗΣ»

Δεν υπάρχει ένας κοινά αποδεκτός ορισμός για το τι περιλαμβάνει η παράκτια ζώνη, αλλά
υπάρχουν αρκετοί συμπληρωματικοί ορισμοί καθένας από τους οποίους εξυπηρετεί διαφορετικό
σκοπό. Παρόλο που σε γενικές γραμμές καταλαβαίνουμε διαισθητικά τι εννοείται με τον όρο
παράκτια ζώνη, είναι δύσκολο να καθορίσουμε την ακριβή έκταση της, είτε προς την ξηρά είτε προς
τη θάλασσα. Ένας γενικός ορισμός εργασίας είναι “ το μέρος της ξηράς που επηρεάζεται από τη
γειτνίαση με τη θάλασσα, και το μέρος της θάλασσας που επηρεάζεται από τη γειτνίαση με την
ξηρά, μέχρι του σημείου στο οποίο οι χερσαίες δραστηριότητες του ανθρώπου έχουν μια μετρήσιμη
επίδραση στην χημεία του νερού και στην θαλάσσια οικολογία”. Το χερσαίο όριο της παράκτιας
ζώνης είναι ιδιαίτερα ασαφές, καθώς οι ωκεανοί μπορεί να επηρεάσουν το κλίμα σε μεγάλη
απόσταση από τη θάλασσα.

Περίπου 200 εκατομμύρια Ευρωπαίων (από το σύνολο των 680 εκατομμυρίων) ζουν εντός 50 km
από τη θάλασσα. Αυτό διότι, ιστορικά οι ακτές προσφέρονταν για εγκατάσταση για αμυντικούς
λόγους και για λόγους τροφής. Τα λιμάνια δημιούργησαν βιομηχανική δραστηριότητα. Οι μονάδες
παραγωγής ενέργειας εξυπηρετούνται κοντά στη θάλασσα λόγω της εύκολης πρόσβασης στο

ΣΕΛΙΔΑ 3
πετρέλαιο και την εύκολη απόρριψη των αποβλήτων. Το χερσαίο τμήμα της παράκτιας ζώνης
παίζει σημαντικό ρόλο για εγκατάσταση και τουρισμό. Σε πολλές περιπτώσεις όμως, έχει υπάρξει
υπερβολική ανάπτυξη στις παράκτιες ζώνες και αυτό έχει οδηγήσει σε υποβάθμιση του
περιβάλλοντος. Αυτό με τη σειρά του οδήγησε στην ανεύρεση πολιτικών για την επιδιόρθωση ή τη
μείωση της προκαλούμενης ζημιάς.

3. ΘΑΛΑΣΣΙΟΣ ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΑ

Θάλασσα καλείται η υγρή μάζα που καλύπτει τα 3/4 της επιφάνειας της γης. Η Μεσόγειος
θάλασσα είναι η μεγαλύτερη κλειστή θάλασσα της γης, η οποία μοιάζει με λίμνη. Υπήρξε σημαντικό
εμπορικό και ταξιδιωτικό πέρασμα από τα αρχαία χρόνια, καθώς στην ευρύτερη περιοχή της
αναπτύχθηκαν πολλοί σημαντικοί πληθυσμοί. Ένα μεγάλο μέρος της Μεσογείου μολύνεται
καθημερινά από τόνους θαλάσσιων απορριμμάτων. Η παράκτια ζώνη φιλοξενεί το 85% του
πληθυσμού, το 80% της βιομηχανίας, το 90% του τουρισμού, μεγάλο μέρος της γεωργίας και το
σύνολο σχεδόν της αλιείας και των ιχθυοκαλλιεργειών. Τα θαλάσσια απορρίμματα ορίζονται ως:
«Κάθε βιομηχανικό κατασκευασμένο ή επεξεργασμένο υλικό, που εισέρχεται σα στερεό απόβλητο
στο θαλάσσιο περιβάλλον από οποιαδήποτε πηγή» (Coe and Rogers, 1997). Η παγκόσμια
επιστημονική κοινότητα έχει εκφράσει το ενδιαφέρον της προς την ποιοτική και ποσοτική
καταγραφή των απορριμμάτων, τα οποία έχει διακρίνει σε παράκτια, επιπλέοντα και βενθικά. Οι
περισσότερες διεθνείς επιστημονικές μελέτες έχουν πραγματοποιηθεί για τα παράκτια

ΣΕΛΙΔΑ 4
απορρίμματα, λόγω της ευκολότερης πρόσβασης και καταγραφής τους. Παρατηρείται
υπερκορεσμός θαλάσσιων απορριμμάτων στη Μεσόγειο, ο οποίος οφείλεται σε διάφορες πηγές.
Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα σοβαρές επιπτώσεις.

Σύμφωνα με το Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS

 πάνω από 60% των σκουπιδιών αποτελείται από διάφορα είδη πλαστικών (κυρίως πλαστικά
συσκευασίας)
 10% από αλουμίνιο και άλλα μέταλλα
 15% από χαρτί
 10% από γυαλί
 και 5% από διάφορα άλλα υλικά

4. ΠΗΓΕΣ- ΑΙΤΙΕΣ ΑΠΟΡΡΙΜΑΤΩΝ

Οι πηγές των απορριμμάτων, σύμφωνα με παγκόσμιες επιστημονικές μελέτες που έχουν

πραγματοποιηθεί, διακρίνονται σε δύο βασικές κατηγορίες: τις χερσαίες και τις θαλάσσιες.

ΣΕΛΙΔΑ 5
Επομένως τα παράκτια απορρίμματα είναι είτε θαλάσσιας είτε χερσαίας προέλευσης. Πρόσφατες
μελέτες έδειξαν ότι το 80% των παράκτιων απορριμμάτων οφείλεται σε χερσαίες πηγές, ενώ το
20% οφείλεται σε θαλάσσιες πηγές (UNEP, 2006). Οι χερσαίες πηγές απορριμμάτων μπορούν να
διαχωριστούν σε άλλες επιμέρους κατηγορίες, οι οποίες σχετίζονται με αναψυχή, αστική ρύπανση,
βιομηχανία . Ενώ οι θαλάσσιες πηγές απορριμμάτων μπορούν να διακριθούν σε πηγές που
σχετίζονται με την εμπορική αλιεία, αλιεία για λόγους αναψυχής, ιχθυοκαλλιέργειες , ναυσιπλοΐα.

Παρακάτω, παραθέτω τον εξής πίνακα για τις αιτίες-πηγές των παράκτιων απορριμμάτων.

Χερσαίες πηγές απορριμμάτων Θαλάσσιες πηγές απορριμμάτων

 Η κακή διαλογή και διαχείριση των  Η επαγγελματική αλιεία, καθώς

απορριμμάτων στο σπίτι. τα αλιευτικά σκάφη μπορεί να
πετούν στη θάλασσα σύνεργα,
δίχτυα κ.ά.

 Η ανεπαρκής διαχείριση των  Η εμπορική ναυτιλία με τα

απορριμμάτων σε όλα τα στάδια: φορτηγά, τα κρουαζιερόπλοια
συλλογή, μεταφορά, επεξεργασία και
κλπ., που μπορεί να αδειάζουν
τελική διάθεση.
λύματα, άχρηστα φορτία κ.ά.
 Οι εκροές ακατέργαστων αστικών  Ο θαλάσσιος τουρισμός, καθώς
λυμάτων στη θάλασσα. τα μικρά σκάφη αναψυχής και
ψαρέματος μπορεί να πετούν
μπουκάλια, κουτάκια,
κονσέρβες, εξοπλισμό
ψαρέματος κ.ά.
 Η ανεύθυνη διάθεση βιομηχανικών  Η υπεράκτια άντληση
αποβλήτων, που μπορεί να περιέχουν πετρελαίου και φυσικού αερίου
από υπολείμματα της γραμμής σε εξέδρες απ’ όπου κατά
παραγωγής (υλικά συσκευασίας,
καιρούς διαφεύγει ανεξέλεγκτα
πέλλετ κ.ά.) έως και ακατέργαστα
λύματα. παλιός εξοπλισμός κ.ά.

 Οι δραστηριότητες αναψυχής και  Οι ιχθυοκαλλιέργειες, που συχνά

τουρισμού. Δυστυχώς πολλοί
επισκέπτες αφήνουν πίσω τους,
εκτός από πατημασιές στην άμμο,
πολλά άλλα «ίχνη» της παρουσίας
τους.
δεν διαχειρίζονται σωστά τα
παλιά ή αχρηστεμένα κλουβιά,
δομικά υλικά, άδεια σακιά
τροφών κλπ.

 Τα απορρίμματα καταλήγουν στη  Όσα σκουπίδια παράγονται εν

θάλασσα μέσα από ποτάμια, πλω συχνά καταλήγουν στη
χείμαρρους, υπονόμους και θάλασσα οι ανεπαρκείς
αποχετεύσεις αλλά και όταν
εγκαταστάσεις διαχείρισης
παρασύρονται από παλίρροια.
απορριμμάτων στα πλοία, τα
λιμάνια και τις μαρίνες
επιδεινώνουν το πρόβλημα.

ΣΕΛΙΔΑ 6
Οι βαθύτερες αιτίες της συσσώρευσης απορριμμάτων στις θάλασσες και τις ακτές

σχετίζονται με τα σύγχρονα πρότυπα παραγωγής και κατανάλωσης (όσο περισσότερα

καταναλώνουμε τόσο περισσότερα απορρίπτουμε), την ανεπαρκή εφαρμογή της νομοθεσίας και
την αδιαφορία μας!

5. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΩΝ

Ο άνθρωπος, χωρίς να σκέφτεται αρνητικές επιπτώσεις που προκαλεί ρίπτοντας απορρίμματα σε

θάλασσες και ακτές συνεχίζει την ανεξέλεγκτη ρύπανση. Ρύπανση ορίζεται ως η συνέπεια
ανθρώπινων δραστηριοτήτων, άμεση ή έμμεση εισαγωγή, στον αέρα, στο νερό ή στο έδαφος,
ουσιών ή θερμότητας που μπορούν να είναι επιζήμια για την υγεία του ανθρώπου ή την ποιότητα
των υδατικών και χερσαίων οικοσυστημάτων, συντελούν στη φθορά υλικής ιδιοκτησίας ή
επηρεάζουν δυσμενώς ή παρεμβαίνουν σε λειτουργίες αναψυχής ή σε λοιπές νόμιμες χρήσεις του
περιβάλλοντος (Todd, 1980). Πρόκειται για επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, αισθητικές,
οικονομικές, οικολογικές.

ΣΕΛΙΔΑ 7
 5.1 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΥΓΕΙΑ

Σε πολλές θαλάσσιες λεκάνες απορροής υπάρχει ανεπαρκής επεξεργασία των οικιακών λυμάτων
και ακατέργαστα λύματα συχνά απορρίπτονται κατευθείαν σε παράκτια νερά και ποτάμια. Σε
κάποιες θάλασσες χύνονται ακατέργαστα ή μερικώς επεξεργασμένα βιομηχανικά απόβλητα που
αυξάνουν σημαντικά τα φορτία ρύπανσης. Δηλαδή μαζί με τα υγρά απόβλητα, μέσω των δικτύων
αποχέτευσης, διαφεύγουν και στερεά απορρίμματα οικιακής χρήσης που καταλήγουν στο
θαλάσσιο περιβάλλον και προκαλούν προβλήματα στη θαλάσσια ζωή. Τόσο τα αστικά λύματα, όσο
και τα ιατρικά απόβλητα προκαλούν ρύπανση των νερών και κατ’ επέκταση των ακτών. Τα ιατρικά
στερεά απόβλητα, όταν δεν διαχειρίζονται σωστά, μπορούν να καταλήξουν στο θαλάσσιο
περιβάλλον, να συσσωρευτούν σε ακτές και να αποτελέσουν κίνδυνο για την υγεία των λουομένων.

Η ρύπανση αυτή εγκυμονεί κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία, κυρίως των λουόμενων οι οποίοι
βρίσκονται εκτεθειμένοι σε πληθώρα ασθενειών.

 Συνηθισμένο κίνδυνο αποτελούν τα αιχμηρά αντικείμενα διαφόρων μεγεθών

που εκβράζονται ή αφήνονται στις ακτές και μπορούν να τραυματίσουν τους
λουόμενους.
 Σημαντικό είναι επίσης το γεγονός ότι αρκετοί δύτες παγιδεύονται σε «δίχτυα
φαντάσματα» και αυτό αποτελεί μια θανάσιμη απειλεί για τον άνθρωπο.
 Τα ιατρικά απόβλητα (σύριγγες, επίδεσμοι κλπ.) αλλά και τυχόν ακατέργαστα
αστικά λύματα αποτελούν κίνδυνο για τη δημόσια υγεία και τη μετάδοση
λοιμωδών νοσημάτων.
 Τα σκουριασμένα μέταλλα και γυαλιά στην ακτή ή το βυθό προκαλούν
τραυματισμούς σε κολυμβητές και επισκέπτες.
 Οι δύτες μπορεί να τραυματιστούν ή ακόμη και να πνιγούν αν παγιδευτούν σε
δίχτυα.
 Τα παρασυρόμενα δίχτυα και σχοινιά αν τυλιχθούν γύρω από προπέλες, άγκυρες
κλπ., προκαλούν σοβαρές ζημιές που επιβαρύνουν τον ιδιοκτήτη του σκάφους.
 Τα «δίχτυα-φαντάσματα» που συνεχίζουν να παγιδεύουν και να θανατώνουν
ψάρια, στερούν από τους ψαράδες πολύτιμες «ψαριές».
 Τα επιπλέοντα απορρίμματα αποτελούν κίνδυνο για την πλοήγηση των σκαφών.

Οποιαδήποτε ζημιά προκαλούν τα παράκτια απορρίμματα στα οικοσυστήματα και τις πολύτιμες
υπηρεσίες που παρέχουν, επηρεάζει τελικά τη ζωή και την ευημερία των ανθρώπων.

ΣΕΛΙΔΑ 8
 5.2 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ

Τα παράκτια απορρίμματα ασφαλώς υποβαθμίζουν αισθητικά μια παραλία. Οι ακτές με

σκουπίδια δεν προσελκύουν τουρίστες και λιγότεροι τουρίστες σημαίνει μικρότερο εισόδημα για
τις παράκτιες κοινότητες. Οι καθαρισμοί παραλιών είναι αρκετά δαπανηροί, ιδιαίτερα σε
απομονωμένες περιοχές με δύσκολη πρόσβαση ή έλλειψη.

Οι επιπτώσεις στην αισθητική των ακτών λόγω ρύπανσης είναι δραματικές. Παρατηρείται ότι
κατά τους χειμερινούς μήνες οι περισσότερες ελληνικές ακτές καλύπτονται από πληθώρα
απορριμμάτων. Γεγονός που τις καθιστά επικίνδυνες και «αντιαισθητικές». Θα μπορούσε επίσης
να αναφερθούν οι «απώλειες ευζωίας», δηλαδή οι χαρές και οι συνήθειες που στερούνται κάποιοι
άνθρωποι. Τέτοιες είναι η διακοπή του ψαρέματος των ιδιωτών, η διακοπή της κολύμβησης, καθώς
και η ευδαιμονία που προκαλούσε μια βόλτα στη περιοχή. Εάν κάθε άνθρωπος γνώριζε το χρόνο
ζωής των απορριμμάτων που βρίσκονται κάθε χρόνο στις ακτές, θα σκεφτόταν τις δράσεις του δυο
φορές. Για παράδειγμα τα γυάλινα απορρίμματα πρακτικά δεν αποσυντίθενται ποτέ, τα πλαστικά
χρειάζονται έως και περισσότερα από 400 χρόνια για να αποσυντεθούν, ενώ ένα κουτί αλουμινίου
χρειάζεται 80-200 χρόνια για να αποσυντεθεί στο θαλάσσιο περιβάλλον.

«Ακτή με απορρίμματα».

ΣΕΛΙΔΑ 9
 «Καθαρή ακτή»

5.3 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Η ρύπανση επηρεάζει όλους τους οργανισμούς και τα οικοσυστήματα της γης και ως τέτοιο
φαινόμενο έχει παγκόσμια διάσταση. Οι οικονομικές επιπτώσεις εμφανίζονται σε τοπική ή σε
παγκόσμια κλίμακα. Μια από τις συνηθισμένες επιπτώσεις σε οικονομικό επίπεδο είναι το πλήγμα
που δέχεται ο τουρισμός. Πέρα από τη θάλασσα, από τη ρύπανση πλήττονται και οι ακτές. Οι
ακτές χάνουν τη φυσική τους ομορφιά και την αίγλη τους και παύουν να αποτελούν πόλο έλξης για
τους τουρίστες. Αυτό έχει ως συνέπεια, χώρες οι οποίες βασίζονται στον τουρισμό να πλήττονται.
Ξενοδοχειακές μονάδες, καταστήματα και διάφορες τουριστικές επιχειρήσεις βλάπτονται
οικονομικά (Shievly and Register, 2007). Σε πολλές τουριστικές περιοχές σε όλο τον κόσμο, για την
αποφυγή της μείωσης της τουριστικής δραστηριότητας λόγω της ύπαρξης παράκτιων
απορριμμάτων, οι τοπικές αρχές καταφεύγουν σε καθαρισμούς των ακτών. Οι καθαρισμοί αυτοί
πραγματοποιούνται είτε με μηχανικά μέσα είτε με «το χέρι». Το οικονομικό κόστος των
καθαρισμών των ακτών καλύπτεται από τις εκάστοτε τοπικές αυτοδιοικήσεις, δηλαδή από τους
φορολογούμενους πολίτες (Marine Conservation Society, 2008). Η αγορά αλιευμάτων δέχεται
επίσης μεγάλο πλήγμα. Πολλές φορές λόγω της δράσης των απορριμμάτων στα ψάρια, κρίνεται
αναγκαία η απαγόρευση της διάθεσής τους στο εμπόριο. Επιπλέον, το κόστος της εμπορικής
αλιείας αυξάνεται σε περιοχές που πλήττονται από παράκτια, επιπλέοντα και βενθικά
απορρίμματα. Τα βενθικά απορρίμματα μπλέκονται στις ανεμότρατες, ενώ τα επιπλέοντα στα
δίχτυα των ψαράδων και στις προπέλες των αλιευτικών σκαφών, προξενώντας ζημιές (Nash, 11
1992; Dixon and Dixon, 1981) και δεσμεύοντας τον παραγωγικό χρόνο των ψαράδων για καθαρισμό
των διχτυών ή προσθέτοντας το μεγάλο κόστος της επισκευής ή αντικατάστασης χαλασμένων
διχτυών και ανεμοτρατών (Nash, 1992).

ΣΕΛΙΔΑ 10
 Στη χώρα μας η αλιεία υπήρξε ανέκαθεν κύρια δραστηριότητα και βασική πηγή εισοδήματος για
τους κατοίκους πολλών παράκτιων περιοχών και ιδίως των νησιών. Παρά τη μικρή συμμετοχή της
στο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ), μόλις 0,74% σε τρέχουσες τιμές (1990), είναι ιδιαίτερα
σημαντική για την Εθνική Οικονομία. Καθώς υποκαθιστά εισαγωγές αλιευτικών προϊόντων και
προσφέρει βασικές πρώτες ύλες στη μεταποιητική βιομηχανία, η οποία είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη
στην Βόρεια Ελλάδα. Επίσης και στην άμεση κατανάλωση, όπου καλύπτει σημαντικό μέρος από το
έλλειμμα πρωτεϊνών υψηλής διαιτητικής αξίας που εμφανίζει η χώρα μας. Συμβάλλει στην Εθνική
Απασχόληση με μικρό, βέβαια ποσοστό (5,1% στη γεωργική και 1,2 % στην Εθνική), ιδιαίτερα όμως
σημαντικό καθώς σε συγκεκριμένες περιοχές, όπως είναι οι μικρές νησιώτικες, όπου οι ευκαιρίες
απασχόλησης είναι περιορισμένες, συχνά παρατηρείται το 30-40% του πληθυσμού να απασχολείται
με την αλιεία, συντελώντας στη συγκράτηση του πληθυσμού στις εστίες του. Μια άλλη οικονομική
επίπτωση των βενθικών απορριμμάτων αλιευτικής προέλευσης είναι η «αλιεία φάντασμα» Το
φαινόμενο αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα βενθικά απορρίμματα που προέρχονται από
αλιευτικό εξοπλισμό εξακολουθούν να πιάνουν ψάρια και οστρακοειδή Μια επιπλέον σημαντική
επίπτωση οικονομική αφορά τη βιομηχανία.

Ο τομέας της βιομηχανίας επηρεάζεται από την ύπαρξη απορριμμάτων στην υδάτινη στήλη, καθώς
αυτή αυξάνει το κόστος για την άντληση μεγάλων ποσοτήτων θαλασσινού νερού, που
χρησιμοποιείται για ψύξη.

5.4 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ

Οι ωκεανοί μας προσφέρουν πολλά αγαθά φιλοξενώντας το 80% της ζωής πάνω στη γη, μονάχα
όμως το 1% της επιφάνειάς τους βρίσκεται υπό κάποιο καθεστώς προστασίας, ενώ πολλά άλλα
θαλάσσια είδη έχουν χαθεί για πάντα ή βρίσκονται στο χείλος της εξαφάνισης γεγονός που είναι
αποτυπωμένες στην παγκόσμια βιβλιογραφία.

Αιτία για άλλη μια φορά η ανθρώπινη απειλή: υπεραλίευση, ρύπανση, φαλαινοθηρία. Η αλιεία
είναι μια από τις αρχαιότερες ανθρώπινες δραστηριότητες. Τη σημερινή εντατική μορφή της την
απέκτησε μόλις τον περασμένο αιώνα. Η σύγχρονη εντατική αλιεία έχει οδηγήσει στην εξαφάνιση
πολλών αποθεμάτων ψαριών σε πολλές θάλασσες του πλανήτη, εάν αναλογιστεί κανείς ότι η
παγκόσμια αλιευτική παραγωγή έχει τετραπλασιαστεί τα τελευταία 40 χρόνια. Αυτό όμως δεν
σημαίνει πως αυξήθηκαν τα αποθέματα των ψαριών. Απλά, μεγάλωσε η αποτελεσματικότητα των
αλιευτικών εργαλείων και φυσικά, το μέγεθος των στόλων.

Επίσης, η ρύπανση του οικοσυστήματος προκαλεί κινδύνους εμπλοκής και κατάποσης των
παράκτιων απορριμμάτων από τα θαλάσσια ζώα και πουλιά

ΣΕΛΙΔΑ 11
  Τα απορρίμματα στη θάλασσα και τις ακτές ευθύνονται για χιλιάδες θανάτους
και τραυματισμούς ζώων, αλλά και για την αλλοίωση του θαλάσσιου και
παράκτιου οικοσυστήματος.
 Τα θαλάσσια ζώα, καθώς και θαλάσσια πουλιά που μπλέκονται στα
απορρίμματα παρουσιάζουν μειωμένη ικανότητα να ταξιδέψουν, να βρουν
τροφή και να αποφύγουν τους θηρευτές τους και σαν αποτέλεσμα κινδυνεύουν
να τραυματιστούν σοβαρά ή να πεθάνουν από ασιτία, ασφυξία ή πνιγμό .
 Τα παράκτια απορρίμματα γίνονται συχνά «τροφή» των χελωνών, των
δελφινιών, των πουλιών και των ψαριών με αποτέλεσμα πολλά να
τραυματίζονται, να πεθαίνουν από ασφυξία ή και να πνίγονται.
 Πολλά είδη της θάλασσας παγιδεύονται σε απορρίμματα με αποτέλεσμα να
τραυματίζονται ή και να θανατώνονται.
 Πολλά ζώα αντιμετωπίζουν πλέον τα απορρίμματα ως μέρος του φυσικού τους
περιβάλλοντος. Τα χρησιμοποιούν εκτός από τροφή και σαν παιχνίδι, σαν
καταφύγιο, σαν τόπο όπου μπορούν να κατοικήσουν.
 Επικίνδυνες και τοξικές ουσίες που βρίσκονται στα απορρίμματα περνούν στον
οργανισμό θαλάσσιων ειδών και τελικά στην τροφική αλυσίδα. Τα θαλασσινά
που προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση μπορεί να είναι απειλή για την
υγεία, αν περιέχουν τοξικές ουσίες όπως αναφέραμε προηγουμένως.

Οι επιπτώσεις της κατάποσης θαλάσσιων απορριμμάτων από θαλάσσιες χελώνες διάφορων ειδών
θαλασσοπούλια καθώς και σε άλλα ζώα της θάλασσας είναι αποδεδειγμένες. Τα θαλάσσια
απορρίμματα όταν καταπίνονται από τα ζώα είτε άμεσα, επειδή μπορεί να μοιάζουν με τη λεία ή
την τροφή τους, είτε έμμεσα με βιοσυσσώρευση μέσω της τροφικής αλυσίδας, είναι δυνατό να
δημιουργήσουν έλκος, να φράξουν την πεπτική οδό και να μειώσουν την λήψη τροφής λόγω ενός
ψευδούς αισθήματος κορεσμού, που έχει σαν αποτέλεσμα την ασιτία και τελικά το θάνατο.

6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Εν κατακλείδι, διαπιστώνεται πως το ζήτημα της ρύπανσης των ακτών γιγαντώνεται καθημερινά,
μέσω της έντονης ανθρώπινης δραστηριότητας στον θαλάσσιο και παράκτιο χώρο. Τα
απορρίμματα που αποβάλλονται από αυτήν την δραστηριότητα έχουν επικίνδυνες επιπτώσεις για
την υγεία μας, καθώς άθελα μας μπορεί από αυτά να τραυματιστούμε ή να μολυνθούμε, ενώ τα
θαλάσσια απορρίμματα είναι σε θέση έως και να εμποδίσουν ή να προκαλέσουν ζημιά στα
επιπλέοντα σκάφη. Η αισθητική των ακτών αλλάζει προς το χειρότερο. Μετατρέπονται σε έρημα,
απωθητικά τοπία, άτυπες χωματερές και εστίες μικροβίων, διώχνοντας ή μειώνοντας την ποιότητα
καλής ζωής των τουριστών. Πλήγματα από την ρύπανση των ακτών δέχεται και η οικονομία σε
εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο, με απώλειες για τις εκάστοτε τοπικές οικονομίες μέχρι και στον
βιομηχανικό τομέα. Τα οικοσυστήματα επηρεάζονται, επίσης, αρνητικά, με απώλειες πολλών ειδών
ψαριών και εμπόδια στην διαβίωση και την τροφή ποικίλων ζωικών οργανισμών. Όλες οι
επιπτώσεις που επισημάναμε στην παρούσα εργασία έχουν ως βασική αιτία την δική μας αδιαφορία
και οι λύσεις μπορούν να έρθουν με την ευαισθητοποίηση μας και την ενεργοποίηση συνεργασιών

ΣΕΛΙΔΑ 12
της πολιτείας με περιβαλλοντικούς οργανισμούς για την ενθάρρυνση των πολιτών για σωστή
οικολογική συνείδηση, τήρηση κανόνων υγιεινής και καθαριότητας και εθελοντική δράση, πάντα
εντός εθνικών πλαισίων στρατηγικών προστασίας των ακτών.

ΣΕΛΙΔΑ 13
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Γη , ένας μικρός και εύθραυστος πλανήτης (Γεωργόπουλος,

Νικολάου, Δημητρίου, Γαβριλάκης, Μπλιώνης)

2. : http://oceans.greenpeace.org

3. http://www.greenpeace.org/greece

4. www.eea.europa.eu

ΣΕΛΙΔΑ 14
ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί που υπάρχουν πάνω στη Γη αποτελούν κομμάτια ενός
τεράστιου αλληλεξαρτώμενου ψηφιδωτού. Η βιοποικιλότητα είναι η έκφραση αυτής της ποικιλίας
της ζωής που δημιουργήθηκε μέσα από δισεκατομμύρια χρόνια εξέλιξης και εξετάζει η επιστήμη
της Βιολογίας. Περιλαμβάνει όλες τις εκδηλώσεις της ζωής, από τα γονίδια μέχρι τους πληθυσμούς,
τα ζωικά και φυτικά είδη, τους μικροοργανισμούς, τις βιοκοινότητες, αλλά και τα οικοσυστήματα
και τα τοπία. Ολόκληρη η ανθρωπότητα εξαρτάται από αυτήν την κοινότητα της ζωής - τη
βιόσφαιρα - της οποίας εμείς οι άνθρωποι δεν είμαστε παρά ένα συστατικό.
Τα τελευταία χρόνια ο όρος «βιοποικιλότητα», ή αλλιώς βιολογική ποικιλότητα,
χρησιμοποιείται καθημερινά µε διάφορους τρόπους. Σήμερα η βιοποικιλότητα έχει γίνει
«παγκόσμια» έννοια, όχι αποκλειστικά επιστημονική, καθώς έχει τόσο κοινωνικές, όσο και
οικονομικές διαστάσεις.
Το κεντρικό θέμα της παρούσας εργασίας είναι η βιοποικιλότητα, όπου τονίζεται η
σημαντική αξία της και παρουσιάζονται αναλυτικά οι παράγοντες οι οποίοι συμβάλλουν αρνητικά
στην ύπαρξή της. Ο μεγαλύτερος παράγοντας που επηρεάζει την ύπαρξη της βιοποικιλότητας δεν
είναι άλλος παρά ο άνθρωπος. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες, στάσεις και συμπεριφορές έχουν
ένα μεγάλο μερίδιο ευθύνης για την παγκόσμια μείωση της βιοποικιλότητας και γι’ αυτόν τον λόγο
επιχειρείται μια ενδελεχής (στα όρια του δυνατού) ανάλυση τους. Εν συνεχεία θα παρουσιαστούν
προτάσεις οι οποίες αν υιοθετούν είναι πολύ πιθανό να υπάρξει σημαντική αύξηση και βελτίωση
της βιοποικιλότητας.

1.ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ

1.1 ΟΡΙΣΜΟΣ

Βιοποικιλότητα είναι η ποικιλία της ζωής στη Γη. Είναι τα πάντα από τα πιο μικροσκοπικά
μικρόβια μέχρι τα πιο ψηλά δέντρα, από οργανισμούς που περνούν όλη τους τη ζωή στα μεγάλα
βάθη των ωκεανών μέχρι αυτούς που αγκιστρώνονται στα βαθύτερα στρώματα του εδάφους
(Emberlin, 2002).

Βιοποικιλότητα, ή βιολογική ποικιλότητα, ορίζουμε κυρίως το σύνολο των γονιδίων, των

βιολογικών ειδών, και των οικοσυστημάτων μιας περιοχής (http://el.wikipedia.org).

Σύμφωνα με τους Γεωργόπουλος και Τσαλίκη (2006), η βιοποικιλότητα είναι ο όρος που
χρησιμοποιείται για να περιγράψει τα διαφορετικά περιβάλλοντα του πλανήτη μας, το σύνολο των
ζωντανών μορφών που φιλοξενούν και τις σχέσεις αλληλεπίδρασης που τα ενώνει. Τα γήινα
οικοσυστήματα και η ζωή που αναπτύσσεται σε αυτά, συμπεριλαμβανομένης της εντυπωσιακής
ποικιλίας στην πολιτισμική έκφραση των σύγχρονων αλλά και των προγενέστερων ανθρώπινων
κοινωνιών, συνιστούν τη βιοποικιλότητα του πλανήτη μας.

Η βιοποικιλότητα είναι ο αριθμός των ειδών που απαντούν σε μια βιοκοινότητα. Η

ποικιλότητα μετριέται με τη χρήση διαφόρων δεικτών βιοποικιλότητας. Με τους δείκτες
βιοποικιλότητας μετράμε όχι μόνο τον αριθμό των ειδών αλλά και τον πληθυσμό κάθε είδους
(Κορφιάτης.Κ,&Παρασκευόπουλος.Σ, 2010)

ΣΕΛΙΔΑ 1
 Ο όρος βιοποικιλότητα είναι η σύνθεση των λέξεων βιολογική ποικιλότητα και ως
επιστημονικής όρος ορίζεται ως «το σύνολο των γονιδίων, των βιολογικών ειδών των
οικοσυστημάτων και των πολιτισμών της περιοχής». Το 1991 διεθνείς οργανισμοί όρισαν τη
βιοποικιλότητα ως την ποικιλία της ζωής σε όλες τις μορφές, τα επίπεδα και τις αλληλεπιδράσεις
της που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων το οικοσύστημα, τα είδα και τη γενετική ποικιλότητα
(Εργαζάκη, 2013).

Συνοψίζοντας, ο όρος «βιοποικιλότητα» αποδίδεται στην ποικιλία του φαινομένου της ζωής σε
κάθε επίπεδο της οργάνωσής της, από τα γονίδια, τα χρωμοσώματα και τους οργανισμούς ως τα
είδη, τις βιοκοινότητες και τα οικοσυστήματα.

1.2 ΕΙΔΗ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ

Η βιοποικιλότητα αναγνωρίζεται κυρίως στα εξής επίπεδα :

Γενετική ποικιλότητα: εκφράζει το εύρος των κληρονομικών καταβολών ενός

είδους. Εκφράζει την ποικιλία των μορφών και των ιδιοτήτων που διαθέτουν οι
οργανισμοί (Εργαζάκη, 2013).

Το κάθε είδος χαρακτηρίζεται από γονίδια στα οποία οφείλει τα μοναδικά του χαρακτηριστικά:
στα ανθρώπινα όντα, για παράδειγμα, η τεράστια ποικιλία των ανθρώπινων προσώπων αντανακλά
τη γενετική ατομικότητα του κάθε ανθρώπου. Με τον όρο γενετική ποικιλότητα εννοούνται, επίσης,
οι διακριτοί πληθυσμοί ενός είδους, όπως οι χιλιάδες ράτσες διαφορετικών σκύλων ή οι διάφορες
ποικιλίες τριαντάφυλλου (http://www.coastlearn.org/gr/bio-gr/boxes/geneticdiv.html)

. Όλα τα άτομα ενός είδους έχουν γενετικές διαφορές μεταξύ τους. Όσο μεγαλύτερη είναι η
γενετική ποικιλότητα ενός είδους τόσο πιο εύκολα μπορεί να προσαρμοστεί σε αλλαγές του
περιβάλλοντος και κατά συνέπεια θα έχει μεγαλύτερές πιθανότητες επιβίωσης. Οι διαφορές που
παρουσιάζουν μεταξύ τους τα διαφορετικά άτομα του ίδιου είδους, αποτελούν την εμφανέστερη
εκδήλωση της γενετικής ποικιλότητας, που αυξάνεται όσο αυτές οι διαφορές μεγαλώνουν
(Εργαζάκη, 2013).

Ένα από τα καλύτερα μέρη για να αντιληφθεί κανείς την έννοια της γενετικής ποικιλότητας είναι η
λαϊκή αγορά. Οι πιπεριές, τα λάχανα, τα μήλα όπως και τα περισσότερα καλλιεργούμενα είδη
φυτών εμφανίζονται σε μια εκπληκτική ποικιλία χρωμάτων, σχημάτων και μεγεθών. Εξαιρετικό
παράδειγμα προσφέρουν το κουνουπίδι, το λάχανο, το μπρόκολο, η λαχανίδα και τα λαχανάκια
Βρυξελλών που αποτελούν ποικιλίες του ίδιου είδους. Όσο για το ανθρώπινο είδος η γενετική του
ποικιλότητα διασφαλίζεται όσο εξακολουθούν να υπάρχουν οι ξεχωριστές φυλές και οι άνθρωποι
να παρουσιάζουν διαφορές στο ύψος, στο χρώμα του δέρματος, των ματιών ή των μαλλιών τους.
Tέλος, η γενετική ποικιλότητα μπορεί να ελαττωθεί όταν μειωθεί ο πληθυσμός σε ένα μικρό
μέγεθος, οπότε χάνονται πολλά χαρακτηριστικά ή όταν λειτουργήσουν παράγοντες απομόνωσης
και εμφανιστεί ομομιξία δηλαδή αναπαραγωγή μεταξύ συγγενικών ατόμων (Μελιάδου.Α , 2000).

ΣΕΛΙΔΑ 2
Ποικιλότητα ειδών: εκφράζεται με τον αριθμό (πλήθος) των διαφορετικών ειδών (
φυτών, ζώων και μικροβίων) που ζουν σε μια περιοχή (Εργαζάκη, 2013). Η σύνθεση
των ειδών σε ένα δεδομένο οικοσύστημα αποτελεί αποτέλεσμα μιας μακροχρόνιας
εξέλιξης. Κάθε είδος είναι προσαρμοσμένο στην οικοθέση του, η οποία
χαρακτηρίζεται από συγκεκριμένα γνωρίσματα (π.χ διακύμανση της θερμοκρασίας,
διαθεσιμότητα σε τροφή ή φως κ.τ.λ) τα οποία βοηθούν στην αναπαραγωγή του είδους
και συνεπώς στη διατήρηση του πληθυσμού του. Το είδος καθώς ζει μέσα σε ένα
οικοσύστημα αλληλεπιδρά με το περιβάλλον του και συνεπώς εκτελεί συγκεκριμένες
λειτουργίες . Υπό φυσιολογικές συνθήκες αυτές οι αλληλεπιδράσεις και κατά συνέπεια
το σύστημα βρίσκεται σε ισορροπία. Η απώλεια ενός είδους επηρεάζει πολλά άλλα
είδη και προκαλεί ανισορροπία. Αυτό συνεπάγεται την παύση αρκετών λειτουργιών
εντός και εκτός του συστήματος. Οποιοδήποτε είδος λάβει τη θέση του χαμένου είδους
είναι σχεδόν βέβαιο ότι δεν θα αντικαταστήσει όλες τις λειτουργίες που συνήθως
εκτελούσε το προηγούμενο είδος. Όταν εξαφανίζονται τα είδη χάνονται για πάντα οι
υπηρεσίες τους για την παγκόσμια βιόσφαιρα. Είναι αδύνατον να αντικατασταθεί το
είδος αυτό (http://www.coastlearn.org/gr/bio-gr/boxes/specdiv.html) . Από την άλλη
μεριά μεγαλύτερη βιοποικιλότητα των ειδών σε ένα οικοσύστημα οδηγεί σε :
σταθερότητα του οικοσυστήματος, μακρύτερες οικολογικές αλυσίδες, στην αύξηση
της βιομάζας μιας κοινότητας ή/και της παραγωγικότητας, στην αύξηση της
αποθήκευσης και της ανακύκλωσης των θρεπτικών και τροφικών στοιχείων, σε
περισσότερες αλληλεπιδράσεις μεταξύ των οργανισμών, στην μείωση της εισβολής
των εξωγενών ειδών, καθώς και σε αυξημένες πιθανότητες για ύπαρξη αναδραστικών
μηχανισμών που μέσα από αρνητικές αναδράσεις θα μειώνουν τις εκ των έξω
διαταράξεις αυξάνοντας έτσι τη σταθερότητα των οικοσυστημάτων ( Γεωργόπουλος,
2006) (Amber & Olof, 2008). Η ποικιλότητα ειδών είναι η παράμετρος που
χρησιμοποιείται συνήθως για την εκτίμηση της βιοποικιλότητας (Amber & Olof,
2008).

Ποικιλότητα οικοσυστημάτων: είναι οι διαφορετικοί τύποι οικοσυστημάτων και η

ποικιλία ενδιαιτημάτων και των οικολογικών διεργασιών που χαρακτηρίζουν το
καθένα από αυτά. Η εκτίμηση της βιοποικιλότητας των οικοσυστημάτων είναι
προβληματικότερη από αυτή της γενετικής ποικιλότητας και της ποικιλότητας των

ΣΕΛΙΔΑ 3
ειδών αφού τα όρια, σύνορα των βιοκοινοτήτων και των οικοσυστημάτων είναι συχνά
ασαφή και ο ορισμός τους σε κάθε περίπτωση υποκειμενικός (http://kpe-
kastor.kas.sch.gr/biodiversity_site/b/ecosystems.htm) . Ένα οικοσύστημα αποτελείται
από μια κοινωνία οργανισμών, το περιβάλλον τους και τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ
τους. Τα οικοσυστήματα ποικίλλουν από πολύ μικρές περιοχές έως τη βιόσφαιρα.
Οικοσύστημα είναι ένα δάσος, αλλά και ένας νεκρός κορμός δένδρου, ένας ποταμός,
μια λιμνούλα, ένα βουνό, η θάλασσα ακόμη και όλος ο πλανήτης. Το οικοσύστημα
είναι μια δυναμική μονάδα στην οποία η σύνθεση, η δομή και οι ρόλοι των
διαφορετικών στοιχείων που την απαρτίζουν, εξελίσσονται διαρκώς μέσα στο χρόνο.
Ο ακριβής ρόλος που διαδραματίζει η βιοποικιλότητα μέσα στην πολυπλοκότητα των
οικοσυστημάτων είναι δύσκολο να αξιολογηθεί. Δεν γνωρίζουμε το βαθμό στον οποίο
συγκεκριμένα γνωρίσματα του οικοσυστήματος, όπως η πρωτογενής παραγωγή και η
αποσύνθεση, οφείλουν τη διατήρησή τους στη βιοποικιλότητα. Παρόλα αυτά,
παρατηρήθηκε ότι συγκεκριμένα είδη (γνωστά και ως ‘κυρίαρχα’ ή ‘βασικά’ είδη)
ασκούν μεγάλη επιρροή στις δομές και τις λειτουργίες του οικοσυστήματος (
Εκπαιδευτικό πακέτο για τη βιοποικιλότητα, Ζωολογικό Μουσείο Πανεπιστημίου
Αθηνών, Αθήνα,2000).

Η ποικιλότητα των τοπίων: Τα τοπία και η ποικιλότητά τους διαµορφώνονται από

τις ανθρώπινες δραστηριότητες µέσα στους αιώνες. Εξελίσσονται διαρκώς, εξαιτίας
των συνεχών αλλαγών στον τρόπο που οι διάφορες κοινωνίες χρησιµοποιούν τη γη.
Παραδείγµατος χάρη, αναπτύσσοντας τη γεωργία, οι άνθρωποι δηµιούργησαν τεχνητά
δάση και λίµνες. Στην Ευρώπη είναι τόσο µακρόχρονη και έντονη η επίδραση του
ανθρώπου ώστε δύσκολα να µπορούµε να βρούµε κάποιο παρθένο τοπίο. Ορισµένα
πολύ όµορφα τοπία στη χώρα µας είναι σε µεγάλο βαθµό τεχνητά, όπως, για
παράδειγµα, η λίµνη Κερκίνη, η λίµνη του Μαραθώνα, η λίµνη του Άγρα, το δάσος
του Σέιχ Σου, αρκετοί ταµιευτήρες νερού, αλυκές κλπ. Συνεπώς, τα τοπία αποτελούν
ένα πολύπλοκο και γοητευτικό κράµα της φύσης και των κατοίκων της. Τα τοπία
επίσης καθρεπτίζουν την πολιτιστική ποικιλότητα. Αυτή η ποικιλότητα συνεισφέρει
στην αίσθηση ότι ανήκουµε κάπου και επηρεάζει τον τρόπο που βλέπουµε την
πραγµατικότητα. Τα τοπία ενσωµατώνουν την τοπική ιστορία και ενέπνευσαν τη
φαντασία πολλών ανθρώπων για χιλιάδες χρόνια ( Εκπαιδευτικό πακέτο για τη
βιοποικιλότητα, Ζωολογικό Μουσείο Πανεπιστημίου Αθηνών, Αθήνα,2000)..

ΣΕΛΙΔΑ 4
1.3 ΑΞΙΑ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ

Η βιοποικιλότητα αποτελεί τη φυσική κληρονομιά του ανθρώπινου είδους και εμφανίζει

παγκόσμιο ενδιαφέρον. Η διατήρηση της βιοποικιλότητας εξασφαλίζει την ανάπτυξη βιώσιμων
πληθυσμών και οικοσυστημάτων. Παρόλο που ο άνθρωπος δύσκολα αντιλαμβάνεται την
αναγκαιότητα της διατήρηση της βιοποικιλότητας, η επιβίωσή του εξαρτάται καθοριστικά από το
άμεσο αλλά και το ευρύτερο περιβάλλον της βιόσφαιράς του (Williams, 2006).

Η διατήρηση της βιοποικιλότητας στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο αποτελεί αναγκαιότητα

αφού η εκμετάλλευση της δίνει άμεσα οφέλη στον άνθρωπο. Η μεγάλη ποικιλία γονιδίων, ειδών,
οικοσυστημάτων και πολιτισμών, μας εξασφαλίζει τροφή, ενέργεια, φάρμακα, ξυλεία και άλλες
πρώτες ύλες, γνώση και εμπειρία, αποδίδοντας σημαντικά στην παγκόσμια οικονομία. Επιπλέον, η
τεράστια αποθήκη ζωντανών οργανισμών και οικοσυστημάτων, γενικότερα, παρέχει δωρεάν
υπηρεσίες ανακύκλωσης στοιχείων και εξυγίανσης του περιβάλλοντος (Williams, 2006).

Η βιοποικιλότητα είναι καθοριστικής σημασίας για τη διατήρηση των πολλών υπηρεσιών

οικοσυστήματος, όπως η ρύθμιση της χημικής σύνθεση της ατμόσφαιρας, η παραγωγή τροφίμων,
η προμήθεια των πρώτων υλών, η παροχή νερού, η ανακύκλωση θρεπτικών ουσιών. Και δεν
σταματά σε αυτά που μπορούμε να πιάσουμε και να δούμε. Καθαρίζει επίσης το νερό, φιλτράρει
τον αέρα, συντηρεί το έδαφος και ρυθμίζει το κλίμα. Οι υγρότοποι για παράδειγμα είναι τα φυσικά
σφουγγάρια που απορροφούν όσο νερό χρειάζεται για να μην πλημμυρίσουν οι περιοχές της Γης,
αλλά και οι κοραλλιογενείς ύφαλοι, όπως και τα δάση, μας προστατεύουν από παλιρροϊκά κύματα
και καταιγίδες (Εργαζάκη, 2013).

Η απώλεια της βιοποικιλότητας έχει σημαντικότατες επιπτώσεις, όχι µόνο στα φυσικά
οικοσυστήματα, αλλά και στον ίδιο τον άνθρωπο. Σχεδόν όλες οι οικονομικές, πολιτισμικές και
ψυχαγωγικές δραστηριότητες των ανθρώπων, καθώς και η υγεία, εξαρτώνται άμεσα ή έμμεσα από
τη βιοποικιλότητα, γι’ αυτό η διατήρησή της είναι κρίσιμη και επείγουσα προτεραιότητα. Τα
συστατικά των περισσότερων φαρμάκων, τα ρούχα, τα φρούτα και φαγητά, τα μέρη που θα θέλαμε
να κάνουμε διακοπές, μεγάλα έργα τέχνης αποδεικνύουν το πόσο εξαρτάται ο άνθρωπος από τους

ΣΕΛΙΔΑ 5
άλλους οργανισμούς, από τα «ασήμαντα» μικρόβια, μέχρι τα μεγάλα φυτά και ζώα. Δυστυχώς όμως
συχνά υπάρχει η ψευδαίσθηση ότι όλα μπορούν να αντικατασταθούν (Εργαζάκη, 2013).

2. Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΜΕΙΩΝΕΙ ΤΗ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ

Η βιοποικιλότητα όμως δυστυχώς εξακολουθεί να μειώνεται σε πρωτοφανή ποσοστά,

καθώς η ανάπτυξη και επέκταση του ανθρώπου έχει οδηγήσει στον κατακερματισμό και την
απώλεια της χλωρίδας και της πανίδας. Η απώλεια της βιοποικιλότητας αναμένεται τις επόμενες
δεκαετίες να μειωθεί κι άλλο – με προβλέψεις για μείωση από περίπου 70% το 2000 σε περίπου
63% έως το 2050 - αφού τα κύρια και βαθύτερα αίτια που είναι οι αποτυχίες της οικονομίας και
των αγορών που ήταν απίθανο να επιλυθούν σύντομα (Εργαζάκη, 2013).

Ο σημερινός ρυθμός εξαφάνισης της βιοποικιλότητας εξαιτίας των ανθρώπινων

δραστηριοτήτων συναγωνίζεται εκείνους των μεγάλων καταστροφών του παρελθόντος, οι οποίες
όμως οφείλονταν σε φυσικά αίτια (συγκρούσεις της Γης µε αστεροειδείς, ασύλληπτης έντασης
ηφαιστειακές εκρήξεις κλπ.) (Williams, 2006).

Οι περισσότερες από τις πιέσεις που δέχεται η βιοποικιλότητα προέρχονται από

ανθρωπογενείς δραστηριότητες, με μια σειρά περίπλοκων αιτιών. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες
δημιουργούν πολυάριθμες απειλές στο περιβάλλον, µε αποτέλεσμα την εξαφάνιση ειδών και
ενδιαιτημάτων αλλά και την εξάντληση των φυσικών πόρων. Όλες αυτές οι απειλές προξενούν
ζημιές και καταστρέφουν τα τοπία και τα φυσικά ενδιαιτήματα, εξαφανίζουν τα είδη, ή μειώνουν
τη γενετική τους ποικιλότητα

Enger, Kormelink, Ross and Smith ,1994).

Είναι τέτοια η ταχύτητα µε την οποία αναπτύσσονται οι νέες τεχνολογίες, και η ζημιά που προξενούν
οι άνθρωποι στο περιβάλλον αυξάνεται τόσο, ώστε πολλά είδη δεν έχουν το χρόνο να
προσαρμοστούν στις έντονες αλλαγές. Ο κατακερματισμός σε απομονωμένα ενδιαιτήματα μπορεί
να εμποδίσει πολλά ζώα να βρουν τροφή, καταφύγια και συντρόφους, µε αποτέλεσμα τη σταδιακή
ελάττωση της γενετικής τους ποικιλότητας, αλλά μπορεί να αποτελέσει πρόβλημα για την
αναπαραγωγή των φυτών, εμποδίζοντας το ταξίδι των σπόρων και της γύρης. Η υποβάθμιση και η
εξαφάνιση της βιολογικής ποικιλότητας οφείλεται στην πρωτόγνωρη πίεση που ασκούν οι
άνθρωποι στη φύση Enger, Kormelink, Ross and Smith ,1994).

Από τις πολλές απειλές που θέτει η ανθρωπότητα στα τοπία, τα οικοσυστήματα και τα
είδη, μπορούμε να ξεχωρίσουμε τις ακόλουθες (Emberlin, 2002) (Γεωργόπουλος, 2006).

 Υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων εξαιτίας της έντονης δασοπονίας,

αλιείας και κυνηγιού. Η υπερεκμετάλλευση αυτή οφείλεται στον υπερπληθυσμό,
τη διαρκώς αυξανόμενη ζήτηση των πόρων αυτών και την ανάπτυξη του
διεθνούς εμπορίου.
 Βιομηχανοποιημένη και εντατική γεωργία που βασίζεται στις μονοκαλλιέργειες.
Αυτή η μορφή καλλιέργειας μειώνει τη γενετική ποικιλότητα των ζωικών και

ΣΕΛΙΔΑ 6
 φυτικών ειδών, αφού όσο πιο ομοιόμορφο είναι ένα είδος, τόσο πιο ευαίσθητο
γίνεται στις επιθέσεις από ιούς, έντομα, μύκητες και ασθένειες.
 Έντονη και άναρχη αστικοποίηση, όπως αυτή που συναντάμε κατά μήκος
πολλών ακτών αλλά και σε ήδη μεγάλες πόλεις, και κατασκευή έργων, όπως
δρόμων και φραγμάτων, που κατακερματίζουν ή καταστρέφουν τα ενδιαιτήματα
των ειδών.
 Ανάπτυξη τουριστικών δραστηριοτήτων, όπως μεγάλα ξενοδοχεία, που έχουν
αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Το παράδοξο είναι ότι ακριβώς οι πόροι
εκείνοι που προσελκύουν τους τουρίστες είναι αυτοί που απειλούνται µε
εξαφάνιση και εξάντληση.
 Ρύπανση ή δηλητηρίαση του εδάφους, του νερού και της ατμόσφαιρας εξαιτίας
της εκτεταμένης χρήσης χημικών λιπασμάτων και παρασιτοκτόνων στη γεωργία
αλλά και ορισμένων άλλων ανθρώπινων δραστηριοτήτων, ιδιαίτερα εκείνων που
συνδέονται µε τη βιομηχανία.
 Η θαλάσσια ρύπανση προκαλεί σοβαρές καταστροφές στους κοραλλιογενείς
υφάλους και τις λιμνοθάλασσες, επηρεάζοντας έτσι την αναπαραγωγή πολλών
θαλάσσιων ειδών.
 Η εισαγωγή ξενικών ειδών, τα οποία ανταγωνίζονται, και συχνά εκτοπίζουν τα
ιθαγενή είδη και μπορούν να αλλάξουν την ισορροπία των οικοσυστημάτων.

Οι κυριότερες, ανθρωπογενούς προέλευσης, απειλές για τη βιοποικιλότητα είναι οι εξής

(Εργαζάκη, 2013) (Γεωργόπουλος, 2006):

1.Η απώλεια, ο κατακερματισμός ή η μετατροπή ενδιαιτημάτων, για παράδειγμα εξαιτίας της

άναρχης δόμησης ή της επέκτασης αγροτικής γης.
2.Η υπερεκμετάλλευση φυσικών πόρων και ειδών (π.χ. υπεραλίευση).

ΣΕΛΙΔΑ 7
3. Η ρύπανση (ατμοσφαιρική ρύπανση, ρύπανση των υδάτων, θαλάσσια ρύπανση από
πετρελαιοκηλίδες κ.α).

4. Η τεχνητή ή τυχαία εισαγωγή και εξάπλωση εισβαλόντων ειδών σε οικοσυστήματα.

5. Η επιταχυνόμενη, εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας, κλιματική αλλαγή και το φαινόμενο

της ανύψωσης της θερμοκρασίας του πλανήτη.

6. Καταστροφή και διακοπή της συνέχειας των οικοσυστημάτων.

7. Ανθρωπογενείς επεμβάσεις που απειλούν έμμεσα τη διαχρονική διατήρηση της βιοποικιλότητας.

Άμεσες αιτίες της απώλειας της βιοποικιλότητας αποτελούν η αλλαγή της χρήσης γης με
επέκταση γεωργικών καλλιεργειών: με την αυξανόμενη παραγωγή τροφίμων στις αναπτυσσόμενες
χώρες, την αύξηση των βιοκαυσίμων, την αποψίλωση των δασών και την ανάπτυξη των υποδομών.
Επίσης, η ρύπανση αποτελεί ακόμα ένα ανθρώπινο αποτέλεσμα και διακρίνεται σε ατμοσφαιρική
ρύπανση, σε ρύπανση των υδάτων και σε θαλάσσια ρύπανση από πετρελαιοκηλίδες. Επίσης, οι
φυσικοί πόροι μειώνονται μέσω της αλιείας, της εξόρυξης μετάλλων και την εμπορική υλοτόμηση
(http://kireas.org/smf/index.php?topic=744.0 ).

2.1 ΕΞΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ

Οι εκτιμήσεις για τον αριθμό των ειδών χλωρίδας και πανίδας που είτε έχουν αφανιστεί τα
τελευταία χρόνια είτε φλερτάρουν σοβαρά με την προοπτική της εξαφάνισης προκαλούν δέος.
Περισσότερα από 62.000 είδη πανίδας και χλωρίδας κινδυνεύουν με εξαφάνιση. Ωστόσο, οι
εξαφανίσεις ειδών, ακόμα και οι μαζικές, δεν αποτελούν πρωτοφανές φαινόμενο.

Το ερώτημα που τίθεται είναι, τι έχει να χάσει ο άνθρωπος αν φτωχύνει η βιοποικιλότητα: και η
απάντηση είναι πολλά (http://www.econews.gr/2011/11/29/viopoikilotita-apwleia-synepeis/)

1.Υψηλό οικονομικό κόστος

ΣΕΛΙΔΑ 8
Το κόστος τεχνητής ανασύστασης φυσικών λειτουργιών όπως η επικονίαση, η άρδευση, η
ανασύσταση των εδαφών θα ανερχόταν σε τρισεκατομμύρια. Μόνο η αποψίλωση των δασών σε
όλο τον κόσμο υπολογίζεται ότι κοστίζει από 2 έως 5 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως.

2. Μειωμένη ασφάλεια τροφίμων

Η εισαγωγή νέων ειδών αυξάνει τον ανταγωνισμό με τα ενδημικά και συχνά οδηγεί στην εξαφάνιση
τοπικών πληθυσμών. Αυτό συμβαίνει ακόμα και σε κτηνοτροφικές μονάδες όπου ξενικά είδη
κτηνοτροφίας διώχνουν τα ντόπια. Αυτό συνεπάγεται περιορισμό του κτηνοτροφικού πληθυσμού
γεγονός που τον καθιστά ποιο ευάλωτο σε ασθένειες, ξηρασία και αλλαγές κλιματικών συνθηκών.

3.Αυξημένη προσβολή από ασθένειες

Η μείωση της βιοποικιλότητας έχει δύο σημαντικές συνέπειες στην ανθρώπινη υγεία και την
εξάπλωση ασθενειών. Πρώτον, αυξάνει τον αριθμό των άρρωστων ζώων στους τοπικούς
πληθυσμούς. Η έρευνα δείχνει πως τα είδη που είναι καλύτερα προσαρμοσμένα να επιβιώνουν σε
περιχαρακωμένους βιότοπους είναι οι αποτελεσματικότεροι κομιστές παθογόνων ιών. Όταν οι
βιότοποι διασπώνται και μειώνονται σε μέγεθος, τα είδη αυτά αναμειγνύονται και προσβάλλουν τα
υγιή που δεν φέρουν ασθένειες, ενώ οι άνθρωποι έρχονται σε συχνότερη επαφή μαζί τους.

4. Απρόβλεπτες καιρικές συνθήκες

Το ζήτημα του καιρού δεν έχει να κάνει με το αν θα πάρουμε ομπρέλα ή όχι, αλλά είναι ζήτημα
ζωής και θανάτου για ολόκληρες αγροτικές -και όχι μόνο- κοινωνίες σε όλο τον κόσμο. Η αλλαγή
των κλιματικών συνθηκών συνεπάγεται ξηρασίες, καταστροφές και ξεριζωμό για δεκάδες
εκατομμύρια ανθρώπων.

5. Κόστος σε ανθρώπινες ζωές

Από τη διατήρηση της βιοποικιλότητας εξαρτάται η ζωή αλιέων, αγροτών κλπ. Η επιβίωση του
ανθρώπου είναι αδιάρρηκτα συνδεδεμένη με τα οικοσυστήματα που τον περιβάλλουν.

6. Απώλεια της εικόνας της φύσης

Η φύση δεν είναι κάτι μη χειροπιαστό για το οποίο διαβάζουμε στα βιβλία και τις εγκυκλοπαίδειες.
Όταν θα έχουμε καταστρέψει το φυσικό περιβάλλον και στρέψουμε το βλέμμα από την οθόνη του
υπολογιστή, τι θα έχει απομείνει;

3. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ

Η διατήρηση της βιοποικιλότητας, καθοριστική προϋπόθεση για τη βιωσιμότητα του πλανήτη και
την επιβίωση και διαιώνιση κατ' επέκταση του είδους μας, πέρα από ανάγκη, αποτελεί ηθική
υποχρέωση του σύγχρονου ανθρώπου απέναντι στο περιβάλλον του και κυρίως, με μια
ανθρωποκεντρική προσέγγιση, απέναντι στις μελλοντικές γενιές.

ΣΕΛΙΔΑ 9
Για αυτό το λόγο η μακροχρόνια εκπαίδευση για τη σημασία της βιοποικιλότητας είναι ίσως η
σημαντικότερη πρόταση, κατά την άποψή μου, που θα πρέπει να επιδιωχτεί από τη διεθνή
κοινότητα. Η διδασκαλία της επόμενης γενιάς (συμπεριλαμβανομένων των σχολείων και των
μαθητών) σχετικά με την πολυπλοκότητα της παγκόσμιας οικονομίας, των υπηρεσιών των
οικοσυστημάτων, το οικολογικό αποτύπωμα και την ανισότητα κλπ. είναι αναγκαία για
να υλοποιηθούν οι ενέργειες που απαιτούνται για να
σταματήσει η απώλεια της βιοποικιλότητας σήμερα και στο μέλλον. Εκπαιδευτικό υλικό ,
τεχνογνωσία και το υπάρχον προσωπικό στα σχολεία και τα πανεπιστήμια μπορούν εύκολα να
εκπαιδευτούν.

Είναι απαραίτητη θα έλεγα η ευαισθητοποίηση των σύγχρονων κοινωνιών σε θέματα βιώσιμης

ανάπτυξης, η καθιέρωση δηλαδή σε παγκόσμια κλίμακα μιας ουσιαστικής Περιβαλλοντικής
Εκπαίδευσης. Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στοχεύει στη δραστηριοποίηση του ατόμου και των
κοινωνιών του για την ανάπτυξη μια ισορροπημένης σχέσης ανάμεσα στη βελτίωση του βιοτικού
επιπέδου και στη διατήρηση ενός βιώσιμου περιβάλλοντος. Η καθιέρωση μιας λειτουργικής
Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στις σύγχρονες κοινωνίες καλλιεργεί στους πολίτες θεμιτές στάσεις
και συμπεριφορές δημιουργώντας τελικά περιβαλλοντικά υπεύθυνα άτομα τα οποία
συνειδητοποιούν τα οφέλη της διατήρησης της υπάρχουσας βιοποικιλότητας και
προσανατολίζονται σε αποτελεσματικούς τρόπους διαχείρισής της
(Κορφιάτης.Κ,&Παρασκευόπουλος.Σ, 2005) . Είναι λοιπόν αναγκαία η εισαγωγή και η καθιέρωση
της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης σε όλες τις βαθμίδες των σύγχρονων εκπαιδευτικών
συστημάτων.

Η διατήρηση της βιοποικιλότητας δεν θα είναι αποτελεσματική αν αυτό δεν γίνει κοινός στόχος
όσο το δυνατόν περισσότερων ανθρώπων. Ο καθένας µπορεί να συνεισφέρει από τη θέση του.
Πρέπει επομένως να προωθηθεί η ευαισθητοποίηση, η πληροφόρηση και η εκπαίδευση σε
ζητήματα διατήρησης της βιοποικιλότητας. Η συµµετοχή στη διατήρηση της βιοποικιλότητας
σηµαίνει ότι είµαστε ενεργοί και πληροφορηµένοι πολίτες, συµµετέχοντας σε εθελοντικές
δραστηριότητες, ενώνοντας τις προσπάθειές µας µε οργανώσεις προστασίας του περιβάλλοντος,
συµµετέχοντας σε εκστρατείες ενάντια σε έργα που θέτουν σε κίνδυνο τη βιοποικιλότητα, πιέζοντας
τους αρµόδιους φορείς να εφαρµόσουν τις διεθνείς συµβάσεις και τη νοµοθεσία για την προστασία
της βιοποικιλότητας.

Επίσης πρέπει να σεβόµαστε έµπρακτα τη φύση και την ισορροπία της. Παραδείγµατος χάρη οι
αγρότες µπορούν να εφαρµόζουν αειφορικές µεθόδους καλλιέργειας, όπως αµειψισπορά, ελάχιστη
δυνατή χρήση λιπασµάτων, χρήση βιολογικών µεθόδων καταπολέµησης ασθενειών και παρασίτων,
καθώς και αποφυγή των µονοκαλλιεργειών.

Οι ιδιοκτήτες γης µπορούν να διασφαλίσουν τον πλούτο πολλών οικοσυστηµάτων µε το να

διατηρούν φυτοφράχτες, λιβάδια, υδατοδεξαµενές, λωρίδες βλάστησης δίπλα από ρέµατα κλπ.

Οι κτηνοτρόφοι µπορούν να µειώσουν την ελεύθερη βόσκηση σε περιοχές µε έντονη διάβρωση,

σπάνια χλωρίδα, ή υποβαθµισµένη βλάστηση, και να προτιµούν τοπικές φυλές ζώων.

Οι ασχολούµενοι µε τη δασοπονία µπορούν να αποφεύγουν τη χρήση ξενικών ειδών καθώς και τις
µονοκαλλιέργειες παραγωγικών δένδρων, να επιτρέπουν τις φυσικές διαδικασίες αναγέννησης των
δασών, να µην καταστρέφουν το φυσικό υποόροφο των δασών, και να µην αποµακρύνουν τους
πεσµένους κορµούς.

Οι βιοµηχανίες θα πρέπει να χρησιµοποιούν τις πιο αποτελεσµατικές µεθόδους περιορισµού όλων

των ρύπων, και οι τουριστικές επιχειρήσεις µπορούν να σέβονται το φυσικό περιβάλλον, να µην

ΣΕΛΙΔΑ 10
υπερεκµεταλλεύονται τους φυσικούς πόρους, να µην επιβαρύνουν τα φυσικά οικοσυστήµατα και
να µην αλλοιώνουν τη φυσιογνωµία των τοπίων.

Πρέπει επίσης να διαλέγουµε και να αξιολογούµε τα ποια προϊόντα αγοράζουµε, αλλά και να
προσέχουµε το πώς θα τα χρησιµοποιούµε. Μπορούμε να αγοράζουμε προϊόντα µε “οικολογικές
ετικέτες” για τα οποία οι διαδικασίες της παραγωγής, χρήσης και διάθεσης έχουν σχεδιαστεί έτσι
ώστε να µη βλάπτουν την υγεία µας και το περιβάλλον, και να µη θέτουν σε κίνδυνο τη
βιοποικιλότητα. Επιλέγοντας προϊόντα µε “οικολογικές ετικέτες” πιέζουμε τις βιοµηχανίες να
τροποποιήσουν τις µεθόδους παραγωγής τους. Συχνά, δεν συνειδητοποιούµε ότι το προϊόν που
αγοράζουµε µπορεί να προέρχεται από παράνοµο εµπόριο σπάνιων φυσικών πόρων.
Μποϋκοτάροντας προϊόντα που προέρχονται από απειλούµενα είδη της άγριας χλωρίδας και
πανίδας, όπως το ελεφαντόδοντο, οι τσάντες από δέρµα κροκόδειλου, οι γούνες από µη
εκτρεφόµενα ζώα και αντικείµενα φτιαγµένα από τροπική ξυλεία, βοηθάµε να σταµατήσει αυτό το
εµπόριο.

Το να είµαστε “οικολογικοί” καταναλωτές σηµαίνει επίσης ότι αγοράζουµε ανακυκλώσιµα, ή µε

επιστρέψιµες συσκευασίες προϊόντα. Όµως, παρόλο που η επαναχρησιµοποίηση και η ανακύκλωση
προϊόντων είναι αποτελεσµατικοί τρόποι για την αντιµετώπιση πολλών µορφών ρύπανσης και
ενεργειακής σπατάλης, αυτό δεν πρέπει να σηµαίνει ότι παραβλέπουµε πολλούς άλλους τρόπους
οικολογικής κατανάλωσης, όπως το να επιλέγουµε δηµόσια µέσα µεταφοράς, να περιορίζουµε την
υπέρµετρη κατανάλωση νερού και ενέργειας, να χρησιµοποιούµε µε λογικό τρόπο απορρυπαντικά,
καθαριστικά, µπαταρίες κλπ.

Όµως, η διατήρηση της βιοποικιλότητας περιλαµβάνει επίσης το γενικότερο σεβασµό για τα

συστατικά της φύσης. Το ξερίζωµα φυτών, η καταστροφή φωλιών και καταφυγίων των ζώων, η
οδήγηση έξω από τους χαραγµένους δρόµους, οι υπερβολικοί θόρυβοι, ή γενικά οι έντονες
ενοχλήσεις, µπορεί να έχουν ως αποτέλεσµα την ακούσια καταστροφή φυτών και ζώων.

Η βιολογική ποικιλότητα µπορεί να ενισχυθεί µε διάφορους τρόπους. Στους κήπους, µε τη φύτευση

πολλών διαφορετικών ιθαγενών φυτών, χωρίς χρήση χηµικών φυτοφαρµάκων και λιπασµάτων, θα
προσελκύσουµε και πολλά ζώα. Θάµνοι και χαµόδεντρα προσελκύουν µικρά πουλιά, θηλαστικά
και πολλά ασπόνδυλα, όπως και τα τοπικά ανθοφόρα φυτά πεταλούδες και άλλα έντοµα την άνοιξη
και το καλοκαίρι, το νερό προσελκύει λιβελούλες και βοηθά στην παρουσία πολλών άλλων
οργανισµών κοκ οικοσυστήματος ( Εκπαιδευτικό πακέτο για τη βιοποικιλότητα, Ζωολογικό
Μουσείο Πανεπιστημίου Αθηνών, Αθήνα,2000) .

Συνοψίζοντας τις παραπάνω προτάσεις και προσθέτοντας και κάποιες επιπλέον, πρέπει να
επισημάνω την/τον :

 Ενσωμάτωση των αρχών του βιοκλιματικού σχεδιασμού στον αστικό χώρο

 Δραστικό περιορισμό της εκτός σχεδίου δόμησης
 Περιορισμό των απαιτούμενων μετακινήσεων και ενσωμάτωση των αρχών της
βιώσιμης κινητικότητας
 Επέκταση των περιοχών απολύτου προστασίας της φύσης
 Στροφή προς την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές
 Αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών πιέσεων
 Πρόληψη και διαχείριση των κινδύνων από φυσικές καταστροφές

ΣΕΛΙΔΑ 11
  Διατήρηση φυσικών περιοχών με εκτατικοποίηση και διατήρηση των εκτατικών
γεωργικών εκμεταλλεύσεων και τη
 Δημιουργία δομικών στοιχείων και τη διατήρηση φυσικών εκτάσεων μέσα στο αγροτικό
τοπίο

Η εκτατικοποίηση συμβάλλει στη μείωση των εισροών από φυτοφάρμακα και λιπάσματα στα
αγροτικά οικοσυστήματα, ενώ η δημιουργία των δομικών στοιχείων του αγροτικού τοπίου
εμπλουτίζει τις αγροτικές εκτάσεις με φυσικούς χώρους οι οποίοι μπορεί μεν να διατηρούνται σε
βάρους των καλλιεργήσιμων εκτάσεων, εντούτοις, αν δημιουργούνται σε μικρή κλίματα είναι
πολύτιμοι χώροι τόσο για την βελτίωση της απόδοση των καλλιεργειών όσο και για την άγρια ζωή.
Οι φυτοφράκτες π.χ. προστατεύουν τις καλλιέργειες από τους ισχυρούς ανέμους που μπορεί να
καταστρέφουν την παραγωγή, ενώ η ύπαρξη αρπακτικών και εντομοφάγων πουλιών βοηθάει στον
έλεγχο των φυσικών εχθρών των καλλιεργειών (τρωκτικών και εντόμων) και στη διατήρηση μιας
οικολογικής ισορροπίας σε αυτά (http://www.ornithologiki.gr/page_cn.php?tID=2827) .

ΣΕΛΙΔΑ 12
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Amber Abdulla, PhD, Olof Linden, PhD (editors). 2008. Maritime traffic effects on biodiversity in
the Mediterranean Sea: Review of impacts, priority areas and mitigation measures. Malaga, Spain:
IUCN Centre for Mediterranean Cooperation. 184 pp.

Γεωργόπουλος, Α. (2006). Γη, ένας μικρός και εύθραυστος πλανήτης. Εκδόσεις Gutenberg

Γεωργόπουλος, Α. και Τσαλίκη, Ε. (2006). Περιβαλλοντική εκπαίδευση. Έβδομη έκδοση. Gutenberg

: Αθήνα.

Ζωολογικό Μουσείο Πανεπιστημίου Αθηνών, Εκπαιδευτικό πακέτο για τη βιοποικιλότητα, Αθήνα,

2000.

Emberlin, J.C. (2002). Εισαγωγή στην Οικολογία. Μετάφραση Αλεξάνδρα Μελιάδου. Τυπωθήτω
Δαρδανός Γιώργος: Αθήνα.

Enger, E.D., Kormelink, J.R., Ross, F.C. and Smith, R.J. (1994). Concepts in Biology. USA: WCB Pbs

Εργαζάκη, Μ. (2013). Βασικές Έννοιες Οικολογίας: Πανεπιστημιακές Σημειώσεις Μαθήματος.

Κωνσταντίνος, Κ & Παρασκευόπουλος, Σ. Γενικές αρχές οικολογίας &ελληνικά φυσικά συστήματα,

2010)

Κωνσταντίνος, Κ & Παρασκευόπουλος, Σ. Περιβαλλοντική εκπαίδευση,2005.

ΣΕΛΙΔΑ 13
Η ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ
ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΕΔΑΦΟΥΣ
Η Ρύπανση είναι ρυπογόνες ουσίες σε μεγάλες ποσότητες που
προκαλούν βλάβη σε οργανισμούς και κατά συνέπεια σε όλο
το οικοσύστημα. Καθετί που υπάρχει στην ατμόσφαιρα
καταλήγει στο έδαφος είτε με τον αέρα είτε με την βροχή.
Επομένως, είναι φυσικό το έδαφος να προσβάλλεται σε
μεγάλο ποσοστό, ένα γεγονός αρνητικό αφού σύμφωνα με την
επιστήμη αποτελεί μη ανανεώσιμος πόρος και αργεί να
ανανεωθεί, ενώ χάνονται και οι αποδώσεις του. Επιπλέον, το
έδαφος είναι μέρος επιβίωσης για όλους τους οργανισμούς.
Εκεί υπάρχουν και οι μικροοργανισμοί, τα ζώα και ο
άνθρωπος. Στη φύση όλα λειτουργούν ως αλυσίδα. Αν
ρυπανθεί το έδαφος σύμφωνα με την τροφική πυραμίδα θα
ρυπανθούν και οι φυσικοί και κατά συνέπεια οι ζωικοί
οργανισμοί. Παρόλα αυτά, η ρύπανση του εδάφους εκτός από
τους φυσικούς παράγοντες όπως το νερό και ο αέρας μπορεί
να προέλθει και από την ανθρώπινη παρέμβαση που συνήθως
είναι και η συνηθέστερη. Τα πιο χαρακτηριστικά
παραδείγματα είναι τα βιομηχανικά και γεωργικά απόβλητα
όπως είναι τα φυτοφάρμακα, απορρίμματα και ατυχήματα
από βλαβερές ουσίες για το έδαφος όπως το πετρέλαιο. Οι
επιπτώσεις φυσικά έχουν αντίκτυπο στην ανθρώπινη υγεία
καθώς οι άνθρωποι αρρωσταίνουν λόγω μολυσμένων
τροφίμων, ενώ χάνεται η βιοποικιλότητα.

ΣΕΛΙΔΑ 1
ΑΙΤΙΕΣ ΡΥΠΑΝΣΗΣ

Η ρύπανση όπως αναφέρθηκε και παραπάνω δημιουργείται

από φυσικούς αλλά και κυρίως ανθρώπινους παράγοντες.
Ένας παράγοντας ρύπανσης είναι τα γεωργικά απόβλητα. Η
σύγχρονη γεωργική καλλιέργεια για να επιφέρει μεγαλύτερο
ποσοστό προϊόντων καταφεύγει σε χημικές ουσίες οι οποίες
περιέχουν τοξικά μέταλλα τα οποία δεν διασπώνται με
αποτέλεσμα να συσσωρεύονται στο έδαφος. Φυσικά, η
ρύπανση του εδάφους επιφέρει αρνητικά αποτελέσματα και
στην ρύπανση των θαλασσών λόγω της εξάτμισης του νερού
το οποίο γίνεται βροχή ή μέσω υπόγειων υδάτων που
καταλήγουν στη θάλασσα. Επιπλέον, πολλές γεωργικές
εκτάσεις που βρίσκονται κοντά σε θαλάσσιες περιοχές,
διαπιστώνεται ότι υπάρχει πρόβλημα και στο κύκλο ζωής των
ψαριών και άλλων οργανισμών του υδάτινου
οικοσυστήματος. Το έδαφος γίνεται περισσότερο όξινο και
καταστρέφεται με αυτό τον τρόπο η χλωρίδα και η πανίδα,
επηρεάζεται η σύσταση του εδάφους καθώς προκαλείται
διάβρωση και στη συνέχεια το φαινόμενο της
«τσιμεντοποίησης». Έτσι το έδαφος γίνεται «στεγνό» με
επιπτώσεις στην οικονομία και την υγεία. Στην ίδια κατηγορία
κατατάσσονται και τα εντομοκτόνα.

Εκτός από τα λιπάσματα υπάρχουν και τα φυτοφάρμακα που

λειτουργούν ως δηλητήριο για τους φυτικούς οργανισμούς
καθώς δρουν σκοτώνοντας ζωικούς και φυτικούς
οργανισμούς που είναι βλαβεροί οργανισμοί. Αυτό έχει ως
αποτέλεσμα να ρυπαίνεται και το έδαφος και κατά συνέπεια

ΣΕΛΙΔΑ 2
και στον άνθρωπο που τα καταναλώνει. Έτσι, διαταράσσεται
η ισορροπία της χλωρίδας και της πανίδας και πολλές ουσίες
φυτοφαρμάκων καταλήγουν στο υπέδαφος και μολύνονται τα
υπόγεια νερά. Σύμφωνα με την τροφική αλυσίδα ο άνθρωπος
ως καταναλωτής ζωικών και φυτικών οργανισμών
συσσωρεύει μεγαλύτερη ποσότητα φυτοφαρμάκων από
άλλους οργανισμούς. Άρα, η συσσώρευση των ουσιών αυτών
στο έδαφος προκαλεί προβλήματα υγείας στον άνθρωπο,
όπως είναι ο καρκίνος, οι χρωμοσωματικές διαταραχές και
γενικώς το αναπνευστικό και νευρικό σύστημα.

Ένα άλλο φαινόμενο που προκαλεί εδαφική ρύπανση είναι

αυτό της όξινης βροχής. Όπως το λέει και η ίδια η λέξη
«όξινη» είναι η βροχή ή οτιδήποτε υγρό πέφτει στη γη, είτε
χιόνι είτε χαλάζι τα οποία είναι όξινα. Αυτό μπορεί να
προέρχεται από βιομηχανικούς ρύπους που φθάνουν στην
ατμόσφαιρα ή από χημικές ουσίες. Τα συμπτώματα της όξινης
βροχής στο έδαφος είναι η «αποσάθρωση» των πετρωμάτων
και η απελευθέρωση βλαβερών ουσιών. Η αποσάθρωση είναι

ΣΕΛΙΔΑ 3
ένα είδος θρυμματισμού της γης. Καταστροφή υπάρχει και σε
ποτάμια και λίμνες. Επιπλέον, καταστρέφει οργανισμούς που
βρίσκονται ανάμεσα στα φυτά και συσσωρεύουν άζωτο,
ασβέστιο και νάτριο. Τα φυτά καταστρέφονται καθώς
απελευθερώνονται μέταλλα που εμποδίζουν την ανάπτυξη
των φυτών και οδηγούνται στο θάνατο και έτσι καταλήγει να
υπάρχει ερημοποίηση. Ο μεγαλύτερος εχθρός της
ερημοποίησης είναι η διάβρωση του εδάφους. Η διάβρωση
μειώνει το πάχος του εδάφους και κατά συνέπεια και το νερό
το οποίο είναι ζωοφόρο για τους οργανισμούς και το ίδιο το
έδαφος.

Τα στερεά απόβλητα είναι ακόμη ένας παράγοντας ρύπανσης

του εδάφους. Είναι εκείνα τα στοιχεία που έχουν στερεή
μορφή και περιέχονται σε οικιακά και βιομηχανικά απόβλητα,
τα οποία εισχωρούν στο έδαφος και τα οποία με την τροφική
αλυσίδα περνούν από τον έναν οργανισμό στον άλλον και
συσσωρεύονται στο κύριο καταναλωτή. Η αλόγιστη χρήση
τους οδηγεί στην ερημοποίηση του εδάφους.

ΣΕΛΙΔΑ 4
Μια άλλη κατηγορία είναι τα απορρίμματα. Υπάρχει
ανεξέλεγκτη χρήση απορριμμάτων κάτι που δεν βοηθάει στην
«ανακούφιση» του εδάφους. Μάλιστα τα πιο επικίνδυνα
απόβλητα είναι αυτά των νοσοκομείων που λόγω ασθενειών
καίγονται και ρυπαίνουν περισσότερο το έδαφος. Παρόλα
αυτά στα νοσοκομεία δεν τηρείται η αποτέφρωση των
μολυσματικών αποβλήτων με συνέπεια να καταλήγουν και
αυτά στο έδαφος κάτι που φέρνει σοβαρές επιπτώσεις.
Μολυσματικά επιπλέον, θεωρούνται τα απορρίμματα
βιομηχανιών στα οποία δεν χρησιμοποιούν κατάλληλα
φίλτρα και ρυπαίνουν την ατμόσφαιρα και το έδαφος.

ΣΕΛΙΔΑ 5
Οτιδήποτε έχει να κάνει με πυρηνικό εργοστάσιο γνωρίζουμε
ότι η μόλυνση για το περιβάλλον είναι ανεπανόρθωτη. Το πιο
χαρακτηριστικό παράδειγμα που ακόμη και σήμερα επιφέρει
προβλήματα σε προϊόντα και συνεπώς στο άνθρωπο είναι το
πυρηνικό ατύχημα του «Chernobyl». Ήταν ένα ραδιενεργό
κατάλοιπο και παρόλο έχουν περάσει 30 χρόνια οι επιπτώσεις
στο έδαφος είναι εμφανής. Οι επιπτώσεις στην υγεία ήταν
πάρα πολλές αφού αυξήθηκε ο καρκίνος. Όμως σοβαρές ήταν
και οι επιπτώσεις στο περιβάλλον. τα ραδιενεργά απόβλητα
κατέστρεψαν μικροοργανισμούς και το σύστημα
διαταράχθηκε. Υπήρξαν μεταλλάξεις φυτών και εντόμων, ενώ
το έδαφος ερημοποιήθηκε.

Άλλος ένας παράγοντας είναι οι πυρκαγιές. Παρόλο που η

φύση μετά από ένα μεγάλο χρονικό διάστημα μπορεί και
ξαναδημιουργεί τη χαμένη βλάστηση, δεν παύει να θεωρείται
ρυπογόνος παράγοντας καθώς το δάσος και το έδαφος
καταστρέφεται. Το οικοσύστημα δεν λειτουργεί σωστά αφού
δεν έχει παραγωγική ικανότητα και ερημοποιείται. Η γη
γίνεται άγονη και βραχώδη. Η αποκατάσταση της καμένης
δασικής έκτασης γίνεται σε 50 χρόνια.

ΣΕΛΙΔΑ 6
ΛΥΣΕΙΣ
Αρχικά τα κράτη θα πρέπει να παίρνουν τα κατάλληλα μέτρα.
Εκεί που πιστεύουν ότι υπάρχει κίνδυνος για στεγανοποίηση
να βρίσκουν λύσεις και σε περιοχές εγκαταλελειμμένες θα
πρέπει να αποκαθίστανται. Το πιο συχνό φαινόμενο είναι
διάβρωση και για να την αποτρέψουμε θα πρέπει να
καλλιεργηθούν εδάφη τα οποία θα είναι πιο ανώμαλα ώστε να
έχουν αντοχές σε βροχές και να μην λειαίνουν εύκολα. Πάνω
σε αυτά φυσικά θα καλλιεργηθεί φυτική βλάστηση ή φυσική
βλάστηση ( λιβάδια, δάση) όπου ο κάθε πολίτης οφείλει να
έχει την υπευθυνότητα της σωστής διατήρησής τους.

Τα ελαιοτριβεία μετά την εξαγωγή λαδιού αφήνουν ρύπους

για το έδαφος στα απόβλητα τους. για το λόγο αυτό μπορούν
να προσληφθούν κάποια μέτρα. Τα ελαιοτριβεία πρέπει να
είναι βιολογικής επεξεργασίας. Θα πρέπει δηλαδή όλα τα
απόβλητα να περνούν από βιοχημικές επεξεργασίες ώστε να
γίνεται διαχωρισμός των «καλών» και «κακών» συστατικών
των αποβλήτων. Μάλιστα, αν γίνει αυτό τα απόβλητα
λειτουργούν και ως λίπασμα στο έδαφος.

Επιπλέον, πρέπει να γίνεται διαχωρισμός απορριμμάτων τόσο

σε φυτοπροστατευτικά απορρίμματα και λοιπά απορρίμματα.

ΣΕΛΙΔΑ 7
Κι αυτό για να προσβληθούν μέτρα τόσο στην υγεία όσο και
στο οικοσύστημα.

Οι τρόποι αντιμετώπισης της ρύπανσης συνίσταται στη

ατομική υπευθυνότητα του καθενός από εμάς. Όλα ξεκινούν
από τη παιδεία. Θα πρέπει να έχουμε περιβαλλοντική
εκπαίδευση και παιδεία και να κατανοούμε τα οφέλη του
φυσικού κόσμου. Πρώτο και κυριότερο είναι η ανακύκλωση.
Με τις κατάλληλες υποδομές μπορούμε να ανακυκλώνουμε
τα υλικά που χρησιμοποιούμε καθημερινά (χαρτί, γυαλί,
αλουμίνιο).

Μια άλλη πρόληψη είναι η λιγότερη χρήση χημικών στο σπίτι.

Πολλές φορές χρησιμοποιούμε προϊόντα που είναι επικίνδυνα
για το περιβάλλον. Αυτά μπορεί να είναι χρώματα, βερνίκια,
εντομοκτόνα ή κάποιο καθαριστικό σπιτιού τα οποία δεν
πρέπει να χρησιμοποιούνται με αλόγιστη χρήση. Μπορούμε
να βρούμε εναλλακτικούς τρόπους καθαρισμού της οικείας
χωρίς βλαβερές για τον οργανισμό και το περιβάλλον ουσίες,

ΣΕΛΙΔΑ 8
όπως είναι το ξύδι, η σόδα, το λεμόνι κ.α.

Εκτός από το χώρο του σπιτιού θα πρέπει να είμαστε συνεπείς

και στη καθημερινή μας εργασία. Πολλές φορές
χρησιμοποιούμε αλόγιστα φύλλα χαρτιού τα οποία μετά τη
χρήση τους τα πετάμε. Αντίθετα θα πρέπει να το
ανακυκλώνουμε και να χρησιμοποιούμε κατώτερης
ποιότητας κόλλες αναφοράς.
Γνωρίζουμε ότι οι πλαστικές σακούλες δεν διασπώνται ακόμα
και αν περάσουν χιλιάδες χρόνια. Για το λόγο αυτό θα πρέπει
να χρησιμοποιούμε σε λιγότερες ποσότητες και αυτό θα
επιτευχθεί με τη χρήση πάνινων σακουλιών. Αλλά και όταν
χρησιμοποιούνται να καταλήγουν σε κάδους ανακύκλωσης
και όχι στο έδαφος ή σε κάποια παραλία που κάποιο ζώο
μπορεί να εγκλωβιστεί μέσα σε αυτές. Επομένως, η λύση
έρχεται από το καθένα μας προσωπικά και ύστερα από
παράγοντες όπως η πολιτεία και διάφορες περιβαλλοντικές
οργανώσεις.

ΣΕΛΙΔΑ 9
ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ
 1. Ατμοσφαιρική ρύπανση – βασικές έννοιες και ορισμοί

Ατμόσφαιρα (Atmosphere): Το μίγμα των αερίων που περιβάλλει έναν

πλανήτη και τον ακολουθεί στο σύνολο των κινήσεών του. Με βάση τη
μεταβολή της θερμοκρασίας με το ύψος, η ατμόσφαιρα της γης μπορεί να
χωριστεί στις εξής βασικές περιοχές:
· Τροπόσφαιρα: Η κατώτερη περιοχή της ατμόσφαιρας που εκτείνεται από
το έδαφος μέχρι το ύψος των 10-12 km. Στην τροπόσφαιρα δημιουργείται
ο καιρός.

· Στρατόσφαιρα: Το ατμοσφαιρικό στρώμα μεταξύ της τροπόπαυσης

(δηλαδή του άνω ορίου της τροπόσφαιρας) και των 50 km από το έδαφος.
Είναι η περιοχή όπου βρίσκεται το στρώμα του όζοντος.
· Μεσόσφαιρα: Εκτείνεται από την στρατόπαυση μέχρι τα 80 km περίπου
και είναι η πιο ψυχρή περιοχή της γήινης ατμόσφαιρας.
· Θερμόσφαιρα: Εκτείνεται από την μεσόπαυση μέχρι τα 400 km περίπου
και χαρακτηρίζεται από την μεγάλη αραίωση του αέρα.
· Εξώσφαιρα: Η ατμοσφαιρική περιοχή πάνω από την θερμόπαυση. Στην
περιοχή αυτή τα μόρια μπορούν να διαφύγουν από την έλξη του πεδίου
βαρύτητας της γης.

Ατμοσφαιρική ρύπανση καλείται, η παρουσία στην ατμόσφαιρα κάθε

είδους ουσιών, σε συγκέντρωση ή διάρκεια που μπορούν να προκαλέσουν
αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία , στους ζωντανούς οργανισμούς και στα
οικοσυστήματα και γενικά να καταστήσουν το περιβάλλον ακατάλληλο
για τις επιθυμητές χρήσεις του.

ΣΕΛΙΔΑ 1
 2. Πηγές ατμοσφαιρικής ρύπανσης

Οι πηγές της ατµοσφαιρικής ρύπανσης είναι ποικίλες καθώς κάθε

άνθρωπος µπορεί, εν δυνάµει, να αποτελέσει πηγή ατµοσφαιρικής
ρύπανσης µέσω των καθηµερινών του δραστηριοτήτων. Οι πηγές
ατµοσφαιρικής ρύπανσης, ανάλογα µε την προέλευση τους, µπορούν να
διαχωριστούν σε φυσικές και ανθρωπογενείς :

(α) οι ανθρωπογενείς, δηλαδή εκείνες που οφείλονται στην ανθρώπινη

δραστηριότητα (αυτοκίνητα, θέρμανση, βιομηχανία, φυτοφάρμακα, σπρέι
κλπ)

(β) οι φυσικές, δηλαδή εκείνες που οφείλονται στη φυσική δραστηριότητα

(ηφαίστεια, ηλεκτρικές εκκενώσεις κλπ).

 Κυριότεροι ατμοσφαιρικοί ρύποι

Αρχικά, ρύποι είναι κάθε ουσία η οποία μπορεί να δράσει βλαπτικά στον
ανθρώπινο οργανισμό ή ακόμα και να προκαλέσει τον θάνατο. Ανάλογα
με την ιδιότητά τους διακρίνονται σε:

- Επικίνδυνες χημικές ουσίες

- Αέριοι ρύποι (τοξικά αέρια και αιωρούμενα σωματίδια) και τέλος
- Φυτοφάρμακα

Πώς εισέρχονται στον ανθρώπινο οργανισμό;

Πύλες εισόδου αυτών των ουσιών αποτελούν:

- Το αναπνευστικό σύστημα (εισπνοή)

- Το γαστρεντερικό σύστημα (λήψη υγρών και τροφών) και τέλος
- Το δέρμα

Οι ατμοσφαιρικοί ρύποι διαχωρίζονται σε 2 μεγάλες κατηγορίες:

Α. Πρωτογενείς ρύποι
Β. Δευτερογενείς ρύποι

ΣΕΛΙΔΑ 2
Πρωτογενείς, ονομάζουμε τους ρύπους οι οποίοι προέρχονται από
ανθρωπογενείς πηγές ρύπανσης. Τέτοιες είναι η βιομηχανία, τα
αυτοκίνητα (βενζίνη, πετρέλαιο), η θέρμανση κλπ. Κυριότεροι
πρωτογενείς ρύποι είναι το μονοξείδιο του άνθρακα, το μονοξείδιο του
αζώτου, το διοξείδιο του θείου και οι υδρογονάνθρακες. Οι ρύποι αυτοί
μαζί με το όζον (Ο3) παρακολουθούνται συστηματικά από τους
αρμόδιους κρατικούς φορείς και ονομάζονται «συμβατικοί ρύποι».

Οι πρωτογενείς ρύποι στην ατμόσφαιρα μέσω διαφόρων χημικών

αντιδράσεων παράγουν τους δευτερογενείς ρύπους, κυριότεροι εκ των
οποίων είναι το διοξείδιο του αζώτου και το όζον.

Μια άλλη σημαντική κατηγορία ρύπων είναι τα αιωρούμενα σωματίδια.

Πρόκειται για σωματίδια στερεής ή υγρής φάσης, τα οποία αιωρούνται
στην ατμόσφαιρα. Τέτοια σωματίδια είναι η σκόνη, ο καπνός, διάφορα
μέταλλα κλπ. Διακρίνονται ανάλογα με τη διάμετρό τους.

ΣΕΛΙΔΑ 3
 3. Από πού προέρχεται η ατμοσφαιρική ρύπανση; (ΑΙΤΙΑ
ατμοσφαιρικής ρύπανσης)

Τα προβλήματα της ατµοσφαιρικής ρύπανσης στην Ελλάδα άρχισαν να

εµφανίζονται τα τελευταία σαράντα χρόνια και συνδέονται κυρίως µε την
αστικοποίηση του πληθυσµού της χώρας σε συνδυασµό µε την
οικονοµική ανάπτυξη της. Η εισροή στα αστικά κέντρα έγινε χωρίς
προγραµµατισµό και οδήγησε στη διόγκωση των πόλεων κατά τρόπο
αυθαίρετο, τόσο από πολεοδοµική όσο και από λειτουργική άποψη.
Αποτέλεσµα ήταν τα περιβαλλοντικά προβλήµατα και κυρίως τα
προβλήµατα ατµοσφαιρικής ρύπανσης να πάρουν µεγαλύτερη έκταση και
κυρίως να γίνουν πολυπλοκότερα και οξύτερα από όσο θα ήταν σε µια
προγραµµατισµένη ή τουλάχιστον ελεγχόµενη αστικοποίηση της χώρας.
Σε αρκετές περιπτώσεις λόγω της άναρχης δόµησης, η βιοµηχανική
δραστηριότητα εκτείνεται πολύ κοντά ή ακόµα και εντός των οικιστικών
ζωνών όπως αυτές αναπτύχθηκαν. Γενικά τα προβλήµατα της
ατµοσφαιρικής ρύπανσης µπορούν να διαχωριστούν σε προβλήµατα
βιοµηχανικής και αστικής ρύπανσης.

Αστική ρύπανση
Το είδος αυτό της ατµοσφαιρικής ρύπανσης αφορά στις δοµηµένες
περιοχές και κυρίως όσες από αυτές είναι πυκνοκατοικηµένες. Οι πηγές
ρύπανσης εδώ είναι κατά κύριο λόγο τα οχήµατα και κατά δεύτερο λόγο η
θέρµανση. Οι πηγές αυτές αναπτύχθηκαν και αναπτύσσονται ραγδαία
ακολουθώντας την οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη της χώρας.
Επειδή τόσο η χρήση των αυτοκινήτων όσο και η χρήση της θέρµανσης
µπορούν να θεωρηθούν σε πρώτη προσέγγιση ανάλογες του πληθυσµού,
τα προβλήµατα αστικής ρύπανσης διαβαθµίζονται κατ’ αυξητική έννοια
από τις µικρές προς τις µεγάλες πόλεις. Τα προβλήµατα αυτά
επιδεινώνονται λόγω της κακής ρυµοτοµίας των περισσότερων ελληνικών
πόλεων, που χαρακτηρίζεται από την έλλειψη ανοικτών χώρων και την
ύπαρξη υψηλών κτιρίων σε δρόµους µικρού πλάτους. Η κυριότερη αιτία
ατµοσφαιρικής ρύπανσης στις αστικές περιοχές οφείλεται στον συνεχώς
αυξανόµενο αριθµό των πάσης φύσεως οχηµάτων που κυκλοφορούν,
στον υψηλό µέσο όρο της ηλικίας των οχηµάτων αυτών και τα
κυκλοφοριακά προβλήµατα. Αξίζει να σηµειωθεί ότι ο µέσος όρος των ΙΧ
αυτοκινήτων και ελαφρών φορτηγών αγγίζει τα 12 έτη και των βαρέων
οχηµάτων ξεπερνά τα 17 έτη.

ΣΕΛΙΔΑ 4
Βιοµηχανική ρύπανση
Το είδος αυτό της ρύπανσης αφορά κυρίως:

• Τις περιοχές όπου λειτουργούν θερμοηλεκτρικοί σταθµοί για την

παραγωγή ηλεκτρικού ρεύµατος. Το µέγεθος των προβληµάτων
ατµοσφαιρικής όπου λειτουργούν θερµοηλεκτρικοί σταθµοί εξαρτάται
από το µέγεθος της παραγωγής, από το χρησιµοποιούµενο καύσιµο
(λιγνίτη, πετρέλαιο) και από τις επικρατούσες κατά περίπτωση
µετεωρολογικές συνθήκες.
• Τις περιοχές όπου λειτουργούν µεγάλες βιοµηχανικές µονάδες. Η έννοια
«µεγάλες βιοµηχανικές µονάδες» περιλαµβάνει είτε τις πλέον ενεργότερες
είτε αυτές που το είδος και η ποσότητα παραγωγής τους καθώς και η
διακίνηση πρώτων υλών και προϊόντων δηµιουργούν εκτεταµένα
προβλήµατα. Στην κατηγορία αυτή υπάγονται τα διυλιστήρια, οι
τσιµεντοβιοµηχανίες, τα εργοστάσια παραγωγής λιπασµάτων, οι
χαλυβουργίες και οι µονάδες εξόρυξης και επεξεργασίας µετάλλων.
• Τις περιοχές όπου υπάρχει συσσώρευση πολλών έστω και µικρών
βιοµηχανιών και κυρίως τις περιοχές εκείνες όπου υπάρχει άµεση
γειτνίαση µε κατοικηµένες περιοχές.
Εκτός από αυτές τις ανθρωπογενείς αιτίες υπάρχουν και οι φυσικές
αιτίες που επιδεινώνουν άµεσα ή έµµεσα τα προβλήµατα της
ατµοσφαιρικής ρύπανσης.
Οι φυσικές αυτές αιτίες είναι:
• Η τοπογραφία µιας περιοχής. Η ύπαρξη πολλών ορεινών όγκων σε
συνδυασµό µε τη γειτνίαση της θάλασσας οδηγεί σε ανάπτυξη τοπικών
συστηµάτων κυκλοφορίας του αέρα, περίπτωση που απαντάται στα
περισσότερα µεγάλα αστικά κέντρα, δυσχεραίνει σηµαντικά τη
διαδικασία καθαρισµού της ατµόσφαιρας µε τους µηχανισµούς διάχυσης
και µεταφοράς.
• Οι κλιµατολογικές συνθήκες. Το κλίµα της Ελλάδας χαρακτηρίζεται από
υψηλή ηλιοφάνεια και θερµοκρασία, συνθήκες που ευνοούν ιδιαίτερα την
εµφάνιση της φωτοχηµικής ρύπανσης. Επίσης, η έλλειψη βροχοπτώσεων
δεν επιτρέπει την έκλυση της ατµόσφαιρας ιδιαίτερα σηµαντικό για τη

ΣΕΛΙΔΑ 5
µείωση της ατµοσφαιρικής ρύπανσης από σωµατίδια. Η έλλειψη
βροχοπτώσεων δεν επιτρέπει στις περιοχές όπου υπάρχουν ελεύθερα
εδάφη, τη φυσική αποκάλυψη τους, που δρα ως φυσικό φίλτρο για τα
σωµατίδια µε αποτέλεσµα την υπαναχώρηση σκόνης από το έδαφος.
Υπαναχώρηση σκόνης από το έδαφος λόγω έλλειψης βροχοπτώσεων
υπάρχει και σε δρόµους αστικών περιοχών.

• Η µεταφορά σκόνης από ερήµους (π.χ. Σαχάρα) φαινόµενο που

παρατηρείται σε όλες τις Νότιες Ευρωπαϊκές χώρες κάτω από ορισµένες
µετεωρολογικές συνθήκες.

4. Οι συνέπειες της ατμοσφαιρικής ρύπανσης

 Οι συνέπειες στην ανθρώπινη υγεία

Η ατµοσφαιρική ρύπανση, θεωρείται υπεύθυνη τόσο για καρδιαγγειακές

και κυκλοφοριακές παθήσεις και παθήσεις του αναπνευστικού
συστήµατος, όσο και για καρκίνο διαφόρων µορφών. Από δηµοσιεύµατα
ιατρικών περιοδικών και ανακοινώσεις συνεδρίων που είδαν το φως της
δηµοσιότητας, προκύπτουν εντυπωσιακά µεγέθη κινδύνων από την
ατµοσφαιρική ρύπανση. Πέρα από τις διάφορες µορφές καρκίνου που
συνδέονται άµεσα µε το νέφος λόγω της περιεκτικότητάς του σε
καρκινογόνες ενώσεις όπως οι αρωµατικοί κυκλικοί υδρογονάνθρακες, η
τολουόλη και το βενζόλιο, ακόµη οι ενώσεις του µολύβδου είναι
υπεύθυνες για πνευµατικές ασθένειες µέσω της αλλοίωσης του αίµατος
(καθυστερήσεις πνευµατικής ανάπτυξης σε παιδιά κ.α.). Επίσης όλοι
αυτοί οι ρύποι πολλαπλασιάζουν την καταστρεπτική τους δράση, όταν στο
νέφος περιέχονται µικροσωµατίδια, είτε από καπνό (αιθαλομίχλη) είτε
από σκόνη, διότι επικολλώνται στα µικροσωµατίδια πλήθος από µόρια
των ενώσεων που αναφέρθηκαν και συναποτελούν συγκεντρώσεις που
επικάθονται στις κυψελίδες των πνευµόνων. Για παράδειγµα, έχουµε
µελέτες οι οποίες κατέγραψαν σε περιεκτικότητα σε διοξείδιο του θείου
κάτω από 99 µικρογραµµάρια 27,5 θανάτους την ηµέρα, ενώ όταν το

ΣΕΛΙΔΑ 6
ποσό ανέβηκε στα 400 µικρογραµµάρια οι θάνατοι έφτασαν τους 36,8
αντίστοιχα όταν οι τιµές καπνού ήταν κάτω από 50 µικρογραµµάρια οι
θάνατοι ήταν 35,5 ενώ όταν ξεπερνούσαν τα 350 µικρογραµµάρια
έφτασαν τους 41,2 την ηµέρα. Αυτό βέβαια δείχνει την επίδραση της
µόλυνσης σε ακραία και ευαίσθητα στρώµατα πληθυσµού, αλλά το νέφος
βλάπτει περισσότερο σε µακροχρόνια βάση προκαλώντας σοβαρότερες
µορφές ασθενειών, εκτός από καρκινογενέσεις του καταλογίζουν και
στειρότητα, κ.α. Άλλες έρευνες, υπολογίζουν ότι περίπου 10 θάνατοι την
ηµέρα έχουν ως αίτιο το νέφος, σε µακροχρόνια ή µη δράση, ενώ άλλοι
επιστήµονες υπολογίζουν σε 50.000 τους νεκρούς ετησίως για την Ελλάδα
από τις επιδράσεις του νέφους σε κάθε κλίµακα.

 Επιπτώσεις στα ζώα

Αέρια και σωματιδιακά φθορίδια προκαλούν βλάβες και απώλειες σε

διάφορα ζώα – κτηνοτροφικά και άγρια- καθώς επίσης και στα ψάρια. Η
φθορίωση των ζώων παρατηρείται σε βιομηχανικές περιοχές που
εκπέμπουν σημαντικές ποσότητες φθοριδίων. Τα ζώα προσλαμβάνουν
τόσο τα φθορίδια που περιέχονται στον αέρα όσο και αυτά που υπάρχουν
στα άχυρα και στα χόρτα. Η φθορίωση εκδηλώνεται με ανωμαλίες στη
διάπλαση των οστών και των οδόντων και μερικές φορές επέρχεται ο
θάνατος. Στις αγελάδες παρατηρήθηκε μείωση της παραγωγής του
γάλακτος. Έχει επίσης παρατηρηθεί έντονη θνησιμότητα των μελισσών
που βρίσκονται πλησίον βιομηχανιών αλουμινίου. Οι μεταξοσκώληκες
είναι επίσης πολύ ευαίσθητοι στην ατμοσφαιρική ρύπανση. Αυτοψίες σε
ζώα μετά τα επεισόδια αιθαλομίχλης στην κοιλάδα Meuse, στη Donora
και στο Λονδίνο έδωσαν αποδείξεις για την πρόκληση πνευμονικών
οιδημάτων. Ωστόσο, η εισπνοή τοξικών ρύπων δεν είναι το σοβαρότερο
πρόβλημα όσο η κατανάλωση ρυπασμένων τροφών. Επιπρόσθετα, τα
μικρά χορτοφάγα ζώα που καταναλώνουν φυτά στα οποία είτε έχουν
αποτεθεί ρύποι είτε αυτοί έχουν εισέλθει σ’ αυτά, όταν γίνονται τροφή
άλλων ζώων μεταφέρουν το πρόβλημα στους υπόλοιπους κρίκους της
τροφικής αλυσίδας.

 Επίδραση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στα φυτά

ΣΕΛΙΔΑ 7
Η επίδραση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στα φυτά εξαρτάται από
πολλούς παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν το αποτέλεσμα, όπως τα είδη
των φυτών, η ηλικία, το ισοζύγιο των θρεπτικών, οι συνθήκες εδάφους, η
θερμοκρασία, η υγρασία και το ηλιακό φως. Σε πολύ χαμηλά επίπεδα
έκθεσης δεν υπάρχει καμιά ιδιαίτερη επίδραση, σε λίγο μεγαλύτερα
μπορεί να υπάρξει ακόμη και θρεπτική αξία, όπως για παράδειγμα το
διοξείδιο του θείου να προσφέρεται ως πηγή θείου για το φυτό, ενώ σε
αυξανόμενη έκθεση παρουσιάζονται διάφορες βλάβες, έως τον τελικό
θάνατο του φυτού. Οι αέριοι ρύποι εισχωρούν στο σύστημα του φυτού
άμεσα ή έμμεσα. Ο άμεσος τρόπος είναι ανάλογος με την ανθρώπινη
εισπνοή. Με τη διάχυση του αέρα μέσα και έξω από το φύλλο, οι αέριοι
ρύποι έχουν ένα άμεσο μονοπάτι να εισέλθουν στο κυτταρικό σύστημα
της δομής του φύλλου. Συμβαίνει επίσης άμεση απόθεση σωματιδιακής
ύλης στις εξωτερικές επιφάνειες των φύλλων, εμποδίζοντας την κανονική
αναπνοή και τους μηχανισμούς φωτοσύνθεσης. Ο έμμεσος τρόπος με τον
οποίο οι αέριοι ρύποι εισχωρούν στο εσωτερικό του φυτού, είναι μέσω
του ριζικού συστήματος. Η απόθεση των αερίων ρύπων στο έδαφος και
στα επιφανειακά νερά μπορεί να προκαλέσει αλλαγή στην περιεκτικότητα
σε θρεπτικά, του εδάφους στη γειτονιά του φυτού. Αυτή η αλλαγή των
εδαφικών συνθηκών οδηγεί σε άμεσες και έμμεσες επιδράσεις των αερίων
ρύπων στη βλάστηση και στα φυτά.

Οι επιπτώσεις της αέριας ρύπανσης στα φυτά ταξινομούνται σε ορατά

συμπτώματα και μη ορατές ή ανεπαίσθητες επιπτώσεις. Ορατά
συμπτώματα είναι οι αποκλίσεις από την κανονική υγιή εμφάνιση των
φύλλων. Στα πλατύφυλλα φυτά, ένα υγιές φύλλο έχει καλό χρώμα, με
κανονική δομή κυττάρων στα διάφορα στρώματα. Αποκλίσεις από την
υγιή εμφάνιση περιλαμβάνουν κατάρρευση των ιστών και διάφορες
διαβαθμίσεις απώλειας χρώματος. Άλλες μορφές ορατής βλάβης
σχετίζονται με διάφορες αλλαγές στη φυσιολογία. Η αέρια ρύπανση
μπορεί να προκαλέσει πρόωρη γήρανση ή πτώση του φύλλου. Ο μίσχος
του φύλλου μπορεί να επιμηκυνθεί ή να παραμορφωθεί. Διακοσμητικά
και οπωροφόρα δένδρα μπορούν επίσης να παρουσιάσουν ορατές βλάβες
στα άνθη και στους καρπούς, γεγονός το οποίο θα έχει ως αποτέλεσμα την
ελάττωση της παραγωγής. Οι μη ορατές ή ανεπαίσθητες επιπτώσεις των
αερίων ρύπων έχουν να κάνουν με τη μείωση της ανάπτυξης του φυτού
και την αλλαγή των φυσιολογικών και βιοχημικών διεργασιών, όπως
επίσης και αλλαγές στον κύκλο αναπαραγωγής. Ελάττωση της παραγωγής

ΣΕΛΙΔΑ 8
μπορεί να συμβεί και χωρίς την παρουσία ορατών συμπτωμάτων. Αυτός ο
τύπος βλάβης συχνά σχετίζεται με χαμηλού επιπέδου, μακροχρόνια
έκθεση στην αέρια ρύπανση.

 Επιπτώσεις στα μνημεία

Η ατμοσφαιρική ρύπανση συντελεί στην καταστροφή των υλικών με

διάφορους τρόπους όπως με διάβρωση λόγω τριβής, με ακαθαρσία
(στερεά σωματίδια, ιδίως καπνός) που επικάθεται στα υλικά, μειώνοντας
το αισθητικό κάλλος μνημείων και κτιρίων, καθώς και με διάβρωση από
όξινες ουσίες και άλλα οξειδωτικά. Η όξινη απόθεση διαβρώνει τα
οικοδομήματα σε πολλές πόλεις στον κόσμο, για παράδειγμα στην Αθήνα
και τη Ρώμη όπου η οξύτητα των βροχοπτώσεων έχει αρχίσει να
παραμορφώνει ανεκτίμητα εξωτερικά μνημεία. Υλικά στα οποία η
ατμοσφαιρική ρύπανση έχει επιπτώσεις είναι:
· Τα μέταλλα
Βασική επίπτωση των αέριων ρύπων στα μέταλλα είναι η διάβρωση της
επιφάνειας, με αποτέλεσμα απώλεια μάζας καθώς και αλλαγή των
ηλεκτρικών ιδιοτήτων των μετάλλων.
· Τα δομικά υλικά και το μάρμαρο

Πολλά κτίρια στις παλιές και μεγάλες πόλεις είναι εκτεθειμένα σε υψηλές
συγκεντρώσεις καπνού, SO2 και CO2 για πολλές δεκαετίες. Οι επιφάνειες
τους έχουν λερωθεί και είναι εκτεθειμένα και στις χημικές δράσεις των
όξινων αποθέσεων. Το διοξείδιο του θείου και η υγρασία αντιδρούν με το
ανθρακικό ασβέστιο (CaCO3) και σχηματίζουν θειικό ασβέστιο (CaSO4)
και γύψο (CaSO4 · 2H2O) τα οποία είναι διαλυτά στο νερό, με
αποτέλεσμα να προκαλείται φθορά τόσο στα δομικά υλικά όσο και στο
κονίαμα που τα συνδέει.

· Τα υφάσματα και οι βαφές τους

Βασική επίπτωση των αέριων ρύπων είναι το σπάσιμο της ύφανσης εξ
αιτίας της απώλειας της ελαστικότητάς τους και η αποχρωμάτωσή τους.
· Το δέρμα, το χαρτί και τα χρώματα

ΣΕΛΙΔΑ 9
 Το διοξείδιο του θείου (SO2) επιδρά στη σύνθεσή τους προκαλώντας
σημαντικές φθορές. Μεγάλο πρόβλημα παρουσιάζεται στις βιβλιοθήκες
πόλεων σε όλο τον κόσμο λόγω της καταστροφής των δερμάτινων
καλυμμάτων των βιβλίων. Η κυτταρίνη του χαρτιού επίσης επηρεάζεται
από το διοξείδιο του θείου. Το υδρόθειο αντιδρά με τις χρωστικές ουσίες
που περιέχουν μόλυβδο και αμαυρώνει τις λευκές και ανοιχτόχρωμες
βαφές.

· Το καουτσούκ
Το όζον προκαλεί ρωγμές στα προϊόντα φτιαγμένα από καουτσούκ καθώς
σπάει το διπλό δεσμό του άνθρακα του ισοπρενίου από το οποίο
συντίθεται το πολυμερές του καουτσούκ. Το φαινόμενο ξεκινά από την
επιφάνεια και προχωρά σε βάθος ανάλογα με τις συγκεντρώσεις όζοντος
που εκτίθεται το υλικό.

5. Τρόποι αντιµετώπισης του φαινομένου

Μέτρα για την καταπολέµηση της ατµοσφαιρικής ρύπανσης άρχισαν

ουσιαστικά να εφαρµόζονται από το 1978 και είχαν τότε ως στόχο τη
µείωση των τιµών του διοξειδίου του θείου και του µολύβδου, δύο ρύπων
ιδιαίτερα επιβαρυντικών στην ανθρώπινη υγεία που εµφανίζονταν σε
υψηλές τιµές. Η αντιµετώπιση του διοξειδίου του θείου έγινε αρχικά µε
την απαγόρευση της χρήσης µαζούτ στις κεντρικές θερµάνσεις και στη
συνέχεια µε συνεχείς µειώσεις της περιεκτικότητας σε θείο τόσο του
µαζούτ όσο και του πετρελαίου. Τα αποτελέσµατα ήταν θεαµατικά και
συνετέλεσαν ώστε σήµερα το πρόβληµα του διοξειδίου του θείου να
ελέγχεται πλήρως. Η αντιµετώπιση του µολύβδου έγινε µε συνεχείς
µειώσεις της περιεκτικότητας του µολύβδου στη βενζίνη µέχρι της
τελικής κατάργησης από 1/1/2002 της µολυβδωµένης βενζίνης που είχε
ως αποτέλεσµα να µην υπάρχει σήµερα πρόβληµα από τον ρύπο αυτό. Το
σηµαντικότερο πάντως µέτρο που οδήγησε σε µείωση αρχικά και
σταθεροποίηση στη συνέχεια της φωτοχηµικής ρύπανσης, ιδιαίτερα στα
αστικά κέντρα της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, ήταν η απόσυρση των
παλαιών ΙΧ αυτοκινήτων (περίοδος εφαρµογής 1992-93).

ΣΕΛΙΔΑ 10
  Προτεινόµενα νέα µέτρα

Τα προτεινόµενα νέα µέτρα αποσκοπούν στη σηµαντική µείωση της

ατµοσφαιρικής ρύπανσης και είναι τα εξής παρακάτω:
• Εξοικονόµηση ενέργειας: µείωση της κατανάλωσης καυσίµων προς
παραγωγή ενέργειας (π.χ., βελτίωση µόνωσης στα κτίρια, απόδοσης
οικιακών συσκευών, κινητήρων αυτοκινήτων, απόδοσης εγκαταστάσεων
στη βιοµηχανία)

• Βελτίωση µεταφορών: βελτίωση των συνθηκών κυκλοφορίας, αύξηση

της χρήσεως των µαζικών µέσων µεταφοράς
• Εισαγωγή ευγενέστερων καυσίµων: φυσικό αέριο, ανανεώσιµες πηγές
ενέργειας (π.χ., αιολική στα νησιά).
• Βελτίωση ποιότητας υγρών καυσίµων: ελάττωση του περιεχόµενου
θείου (S) στο diesel και στη βενζίνη, καθώς και των πτητικών
αρωµατικών υδρογονανθράκων αντίστοιχα.
• Επεµβάσεις στις εκποµπές των βιοµηχανιών: φίλτρα σε χαλυβουργεία,
βιοµηχανίες διατροφής και λιπασµάτων, µεταφορά χυτηρίων εκτός των
µεγάλων πόλεων, µείωση απωλειών εξάτµισης στη βιοµηχανία
πετρελαίου και παραγώγων του, ανάπτυξη µηχανολογικού εξοπλισµού
αντιρρύπανσης χηµικών διεργασιών

• Έλεγχος πηγών ρύπανσης: δηµιουργία «εθνικού µητρώου» απογραφής

των εκποµπών και επέκταση του δικτύου παρακολούθησης µε
εναρµόνιση των µεθόδων µέτρησης των διαφόρων σταθµών
• Πληροφόρηση του κοινού: δηµιουργία κέντρου πληροφοριών
περιβάλλοντος και τεχνολογίας αντιρρύπανσης για το κοινό. Ο καθένας
από εµάς µπορεί να συμβάλλει στην αντιµετώπιση των προβληµάτων.

ΣΕΛΙΔΑ 11
  Συμπεράσματα

Η ατµοσφαιρική ρύπανση επηρεάζει γενικά δυσµενώς τη βλάστηση, τα

εδάφη, τα ζώα, την ποιότητα του νερού, τα κτίρια και την ανθρώπινη
υγεία. Η ατµοσφαιρική ρύπανση καταστρέφει τους ιστούς των φύλλων
,των λουλουδιών και των καρπών και µειώνει τους ρυθµούς ανάπτυξης ή
τους αναστέλλει, κάνει τα φυτά επιρρεπή και τρωτά σε ποικιλίες
ασθενειών και ζιζανίων, και τέλος καταστρέφει τις αναπαραγωγικές τους
διαδικασίες. Τα ζώα υποφέρουν αντίστοιχα από ανωµαλίες του
αναπνευστικού συστήµατος, βλάβες στα µάτια, στα δόντια και στα
κόκαλα, αυξηµένη ευπάθεια σε αρρώστιες και µείωση της δυνατότητας
αναπαραγωγής. Το έδαφος και το νερό ρυπαίνονται ανάλογα, όταν οι
ρύποι της ατµόσφαιρας σταµατήσουν, να αιωρούνται και εναποτεθούν σε
αυτά. Τέλος, στην ανθρώπινη υγεία τα αποτελέσµατα είναι δύσκολο να
υπολογιστούν ακριβώς, λόγω της ποικιλίας των ρύπων, της δύσκολης
ανιχνευσιµότητας αρκετών από αυτούς και της µεγάλης περίοδοι µελέτης
που χρειάζεται για να αποκαλυφθεί ο ρόλος ενός ρύπου στην ανθρώπινη
υγεία, όµως, παρόλα αυτά, οι µελέτες δείχνουν ότι τα αποτελέσµατα της
ατµοσφαιρικής ρύπανσης είναι πολύ σηµαντικά και έχουν να κάνουν µε
βλάβες στο αναπνευστικό και καρδιαγγειακό σύστηµα, ενώ τα
αποτελέσµατα πάνω στα οικοδοµήµατα είναι ο αποχρωµατισµός η
διάβρωση και η αποσύνθεση των οικοδοµικών υλικών. Σε αντίθεση µε
όλα τα παραπάνω, θα µπορούσαµε να αναφέρουµε, ότι πρέπει να βρούµε
τρόπους ενάντια στην ατµοσφαιρική ρύπανση όσο µπορεί ο καθένας από
εµάς για να σώσουµε εµείς οι ίδιοι τους εαυτούς µας. Ενδεικτικά, θα
µπορούσαµε να αναφέρουµε τη λύση του πρασίνου σαν αντίδοτο στη
ρύπανση. ∆ηλαδή, να προχωρήσουν τα µεγάλα αστικά κέντρα σε
θεσµοθέτηση αντικινήτρων τέτοιων που να αποθαρρύνουν την

ΣΕΛΙΔΑ 12
ανοικοδόµηση. Επίσης, να ενισχυθούν τα περιαστικά δάση, να γίνουν
εκτεταµένες πεζοδροµήσεις, να προστατευτούν εγκαταλελειµµένοι
βιοµηχανικοί χώροι, να γίνει προσπάθεια για σύνδεση στο µεγάλωµα των
πράσινων χώρων της πόλης σε ένα ενιαίο δίκτυο και να γίνουν οι
κατάλληλες χωροθετικές διευθετήσεις, ώστε οι χώροι πρασίνου να
µπορέσουν να παίξουνε τον ευεργετικό και αντιρρυπαντικό τους ρόλο. Η
πολιτεία θα έπρεπε να δώσει όλα της στα ακίνητα για αυτό το σκοπό.
Επιπλέον, άλλος ενδεικτικός τρόπος είναι η αποκέντρωση από τις µεγάλες
πόλεις και η συγκέντρωση στα χωριά. Επίσης, η περιορισµένη χρήση των
αυτοκινήτων και προτίµηση για την καλύτερη εξυπηρέτηση των µέσων
µαζικής µεταφοράς είναι και αυτός ένας τρόπος αντιµετώπισης.

Συµπερασµατικά θα λέγαµε, ότι υπάρχουν και πολλοί άλλοι τρόποι για να

αντιµετωπιστεί καλύτερα το φαινόµενο αυτό αλλά εξαρτάται και από το
πόσο έτοιµος είναι ο κόσµος να κάνει κάποιες τέτοιες αλλαγές στη ζωή
του κοιτάζοντας όχι µόνο το προσωπικό του κίνητρο και συµφέρον αλλά
το συµφέρον για το καλό όλων των συµπολιτών µαζικά.

 Λέξεις κλειδιά

ατμόσφαιρα, ατμοσφαιρική ρύπανση, ανθρωπογενείς πηγές, φυσικές

πηγές, ρύποι, πρωτογενείς ρύποι, δευτερογενείς ρύποι, αιωρούμενα
σωματίδια, αστική ρύπανση, βιομηχανική ρύπανση.

ΣΕΛΙΔΑ 13
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 Γεωργόπουλος Α.,(2004):ΓΗ ένας µικρός και εύθραυστος

πλανήτης, Αθήνα: Gutenberg
 Χριστοδουλάκης Ν.(1995),Οικολογία «Εισαγωγή στη µελέτη του
Περιβάλλοντος». Αθήνα: Πατάκη
 Πηγές στο Διαδίκτυο

ΣΕΛΙΔΑ 14
Η ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ
Περίληψη
Το νερό είναι ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία της Γης αφού αποτελεί το 72%
αυτής. Η ποιοτική του και ποσοτική του επάρκεια αλληλεπιδρά άμεσα με τον άνθρωπο
και τα οικοσυστήματα αφού παίζει πρωταρχικό ρόλο στην αλλαγή του κλίματος.
Επιπλέον, παραμένει το σημαντικότερο αγαθό διαχρονικά για τον άνθρωπο, γι’ αυτό και
ο σεβασμός προς την αξία του αποτελεί μέγιστη προτεραιότητα. Ωστόσο, παρατηρείται
ότι τα ποσοστά ρύπανσης του νερού ολοένα και αυξάνονται στο πέρασμα των δεκαετιών
και το συγκεκριμένο θέμα να έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις, εφόσον απειλεί την υγεία
µας και υποβαθμίζει την ποιότητα ζωής µας.

Λέξεις κλειδιά: νερό, ρύπανση, υδάτινο περιβάλλον, αίτια ρύπανσης, επιπτώσεις,

κοινωνία, άνθρωπος.

ΣΕΛΙΔΑ 1
Η σπουδαιότητα του νερού
Φαίνεται ότι τα τελευταία
χρόνια, ύστερα από την
υπερκατανάλωση του νερού
καταλήξαμε στο συμπέρασμα που
αυξάνει και μεγιστοποιεί την αξία
και τη σπουδαιότητά του. Ο
άνθρωπος και ο τρόπος ζωής του
δείχνουν να απαιτούν την ύπαρξη
του Η2Ο καθώς γνωρίζουμε ότι ο
οργανισμός μας αποτελείται
περίπου 70% από αυτό. Τα
κόκκαλα μας αποτελούνται στο 1/5
τους από νερό καθώς και οι μύες του σώματος άρα και ο εγκέφαλος είναι 75%
διαμορφωμένα από το νερό. Το νερό είναι ασυμπίεστο. Άμεσα προκύπτει το
συμπέρασμα ότι η έλλειψη του προκαλεί πονοκεφάλους, δυσκαμψία και προβλήματα
στη γενικότερη, ορθή λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού. Η προστασία
ευαίσθητων περιοχών του ανθρώπου όπως τα μάτια, η σπονδυλική στήλη και το μυαλό
οφείλουν την εύρυθμη λειτουργία τους στο νερό καθώς αυτό τους προσδίδει ευελιξία,
αποφεύγει και ελαχιστοποιεί τους έντονους κραδασμούς.

Επιπρόσθετα, το νερό είναι το βασικότερο δομικό συστατικό του κυτταροπλάσματος

το οποίο αποτελεί το σπουδαιότερο κυτταρικό στοιχείο για όλους τους έμβιους
οργανισμούς. Το πλάσμα το οποίο το συναντάμε στο αίμα φαίνεται ότι διαμορφώνεται
στο μεγαλύτερο μέρος του από το Η2Ο, άρα το αίμα εξαρτάται άμεσα από τη σωστή
ενυδάτωση του οργανισμού. Το αίμα είναι υπεύθυνο για τη μεταφορά όλων των
θρεπτικών συστατικών, οξυγόνου και ορμονών, που λαμβάνει ο άνθρωπος, σε όλα τα
μέρη του σώματος του. Όσον αφορά την έλλειψη του Η2Ο στην ανθρώπινη αντίληψη
φαίνεται πως όταν «ακουμπήσει» το 20% υπάρχει άμεσος θάνατος. Μόλις στο 1%
νιώθουμε το αίσθημα της δίψας, στο 5% γίνεται η εμφάνιση του πυρετού και στο 8%
υπάρχει δυσλειτουργία των αδένων και ξεκινάει το μελάνωμα. Οι τροφές μας
προσφέρουν μόνο το 10-15% του νερού που απαιτεί ο ανθρώπινος οργανισμός για την
ομαλή και συνεχή λειτουργία του.

Η ύπαρξη νερού στον πλανήτη μας, έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην εμφάνιση ζωής στη
συνέχεια. Αρχικά, το νερό είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το φαινόμενο της ζωής αφού
βοήθησε στη δημιουργία των πρώτων οργανικών ενώσεων. Όλα τα προαναφερθέντα
επαληθεύονται αν ρίξουμε μια ματιά στον πλανήτη μας καθώς οι έρημες και ξηρές
περιοχές του παρουσιάζουν έντονη την έλλειψη του νερού. Αντίθετα τα δάση και
γενικότερα οι περιοχές που σφύζουν από ζωντάνια έχουν μεγάλα αποθέματα αυτού.

Το μεγαλύτερο κομμάτι του περιβάλλοντος είναι τα ύδατα. Τα ύδατα διακρίνονται ως

προς την ορατή επιφάνεια όπου καλύπτουν, σε υπόγεια και επιφανειακά, τα οποία θα

ΣΕΛΙΔΑ 2
αναλύσουμε αργότερα. Σε οποιαδήποτε μορφή υπάρχει το νερό αποτελεί ελιξίριο ζωής
για τον άνθρωπο, τα ζώα 7 και τα φυτά, γενικά για όλους τους οργανισμούς, φυτικούς
και ζωικούς. Η αναγκαιότητα του είναι μεγάλη, ιδίως του πόσιμου νερού και αυτό γιατί
το μεγαλύτερο ποσοστό του νερού ( 97% ) βρίσκεται σε αλμυρή μορφή και δεν είναι
εύκολο προς χρήση. Το 2% βρίσκεται στα παγόβουνα, στους παγετώνες και στην
υγρασία του εδάφους και της ατμόσφαιρας, καθιστώντας τα απρόσιτα. Μόνο το 0,62%
αποτελεί το γλυκό νερό που είναι χρήσιμο για τον άνθρωπο και βρίσκεται στις λίμνες,
τα ποτάμια και τα υπόγεια αποθέματα, για αυτό και η φύση έχει δημιουργήσει ένα
μοναδικό μηχανισμό «ανακύκλωσής» του.

Ο κύκλος του νερού ή ο

υδρολογικός κύκλος είναι ένα
πολύπλοκο σύστημα που
διατηρεί την ισορροπία μεταξύ
του νερού της ατμόσφαιρας και
του νερού μέσα και επάνω στη
γη. Το νερό βρίσκεται συνεχώς
σε μια σταθερή κατάσταση
κινήσεως όπως παρουσιάζεται
και στην εικόνα. Το νερό που
υπάρχει στην ατμόσφαιρα αφού
συμπυκνωθεί πέφτει στη γη ως
βροχή ή χιόνι. Μετέπειτα ρέει
σε ρεύματα, λίμνες και
ωκεανούς (επιφανειακά ύδατα) ή διεισδύει μέσα στο έδαφος (υπόγεια ύδατα). Με την
εξάτμιση των επιφανειακών υδάτων και την εξατμισοδιαπνοή των φυτών, τα μόρια του
8 νερού επιστρέφουν στην ατμόσφαιρα, επαναλαμβάνοντας τον κύκλο όπου ήδη
διάνυσαν.

ΣΕΛΙΔΑ 3
 Ρύπανση υδάτων- αίτια
Τις τελευταίες δεκαετίες έχει
παρατηρηθεί έντονα η αύξηση της
ρύπανσης του περιβάλλοντος
προερχόμενη από παρεμβολές
ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Οι
προσπάθειες που έχουν γίνει στο να
οριστεί και να δοθεί μία σαφής έννοια
της ρύπανσης είναι και πολλές και
ποικίλες. Η ρύπανση ορίζεται ως η
κατάσταση εκείνη κατά την οποία
ορισμένα στοιχεία που εκπέμπονται
και συσσωρεύονται στο περιβάλλον
είναι επιβλαβή για τον άνθρωπο και
τους άλλους έμβιους οργανισμούς, ή
ανεπιθύμητα, λόγω του ότι
εμποδίζουν την αξιοποίηση του
περιβάλλοντος για συγκεκριμένους
επωφελείς σκοπούς.

Η ρύπανση των υδάτων

δημιουργείται με την απελευθέρωση
στο υδάτινο περιβάλλον ουσιών οι
οποίες είτε διαλύονται είτε
κατακάθονται στον πυθμένα και οι οποίες επιφέρουν αλλαγή στα φυσικά, χημικά και
βιολογικά χαρακτηριστικά των επιφανειακών νερών. Οι ρύποι αυτοί είναι πάρα πολλοί
και αυτό διότι στον υδάτινο ορίζοντα καταλήγουν και οι ρύποι από την ρύπανση της
ατμόσφαιρας και την ρύπανση του εδάφους, μέσω των βροχών και της απορροής. Οι
σημαντικότερες πηγές ρύπανσης είναι τα βιομηχανικά απόβλητα, οι βιομηχανικές
διαδικασίες, τα αστικά λύματα και οι γεωργικές δραστηριότητες.

Η απόρριψη, με μερική ή καμία

επεξεργασία καθαρισμού,
ακαθάρτων νερών που
προέρχονται από ανθρώπινες
δραστηριότητες στα ποτάμια, τις
λίμνες και τη θάλασσα,
χαρακτηρίζονται από μεγάλη
περιεκτικότητα σε οργανικά
συστατικά και αυτό έχει σαν
συνέπεια τη σοβαρή ρύπανση της
περιοχής γύρο από το σημείο
εκβολής. Επομένως λίμνες,
ποτάμια και θάλασσες αποτελούν

ΣΕΛΙΔΑ 4
τους φυσικούς οχετούς που δέχονται χιλιάδες χημικές ουσίες, προϊόντα σύγχρονης
τεχνολογίας και καταναλώσεων, βαρέα μέταλλα, εντομοκτόνα, πλαστικά,
απορρυπαντικά και άλλες τοξικές ουσίες.

Επίσης τα αστικά λύματα με το μικροβιακό τους φορτίο, μπορούν να προξενήσουν

διάφορες μολύνσεις, όπως τυφοειδή πυρετό, δυσεντερία, χολέρα κ.λπ. Οι
απορροφητικοί βόθροι οικιακών λυμάτων, που εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται σε
πολύ μεγάλη έκταση, ρυπαίνουν τα υπόγεια ύδατα. Ανάλογο αποτέλεσμα έχει και η
εναπόθεση ακατέργαστων βιομηχανικών λυμάτων σε πηγάδια μεγάλου βάθους, μέσα
στις βιομηχανικές ζώνες.

Η ρύπανση που προκαλείται από τις γεωργικές δραστηριότητες, αφορά τη ρύπανση από
τα λιπάσματα, που έχει σχέση με τον ευτροφισμό των νερών και τη ρύπανση από τα
φυτοφάρμακα. Οι λίμνες
εμπλουτίζονται με την απορροή
φωσφορικών λιπασμάτων και έτσι
τα φύκια τους αναπτύσσονται τόσο
και καταναλώνουν τόσο οξυγόνο
που τα ψάρια και γενικά οι
ζωντανοί οργανισμοί να μη
μπορούν να ζήσουν. Παράλληλα τα
φωσφορικά άλατα μεταφερόμενα
από τους ποταμούς στις ακτές της
θάλασσας, προκαλούν έντονη
αύξηση του φυτοπλαγκτόν, με τις ανάλογες επιπτώσεις στα ψάρια και τους άλλους
ζωικούς οργανισμούς. Προφανείς είναι και οι συνέπειες για την αλιεία. Οι τοξικές
ουσίες, τα εντομοκτόνα κ.λπ., πέρα από την άμεση τοξική τους επίδραση πάνω στους
ζωικούς οργανισμούς, μπορούν έμμεσα να έχουν και άλλες επιπτώσεις για παράδειγμα
ένα εντομοκτόνο μεταφερόμενο από είδος σε είδος και αυξάνοντας διαδοχικά τη
συγκέντρωσή του, όταν φθάσει στα υδρόβια πουλιά, η συγκέντρωση είναι τέτοια, που
παρεμβαίνοντας στο μεταβολισμό του ασβεστίου, παρεμποδίζει το σχηματισμό γερού
κελύφους στα αυγά τους, με αποτέλεσμα να σπάζουν πριν εκκολαφτούν οι νεοσσοί.
Επομένως αποδεκατίζονται και τελικά εξαφανίζεται ο πληθυσμός τους. Το ίδιο
συμβαίνει και με τα αρπακτικά πουλιά. Επίσης από τις γεωργικές δραστηριότητες, εκτός
από τη ρύπανση των επιφανειακών
νερών μέσω της επιφανειακής
απορροής με τα νερά της βροχής,
ρυπαίνονται και τα υπόγεια νερά
από τη στράγγιση των νερών
άρδευσης των αγρών.

Μια άλλη επικίνδυνη πηγή

ρύπανσης είναι τα πετρελαιοειδή,
διότι έχουν την ιδιότητα να
διασπείρονται και να εξαπλώνονται

ΣΕΛΙΔΑ 5
σε τεράστιες εκτάσεις, επειδή σχηματίζουν μοριακές στρώσεις. Σε πάρα πολλές από τις
ακτές μας, τις τόσο όμορφες, η μικροβιακή μόλυνση και η ρύπανσή τους (πετρέλαια,
πίσσες, σκουπίδια) κάνουν επικίνδυνο ή αηδιαστικό και δυσάρεστο το κολύμπι.

Ένας άλλος παράγων ρύπανσης που προκαλεί σοβαρά προβλήματα στους φυτικούς
αλλά και τους ζωικούς οργανισμούς, κυρίως των λιμνών, είναι η όξινη βροχή. Η δράση
της στα φυτά και τα δένδρα μπορεί να είναι άμεση, επιδρώντας δηλαδή στο υπέργειο
τμήμα του φυτού προκαλώντας την καταστροφή του, είναι όμως δυνατό να επιδρά
έμμεσα περνώντας στο ριζικό σύστημα του φυτού μέσω του εδάφους.

Επιπτώσεις ρύπανσης
Γενικά η ρύπανση του επιφανειακού και υπόγειου νερού έχει σημαντικές επιπτώσεις
στο περιβάλλον, οι κυριότεροι από τους οποίους είναι:

Μείωση του οξυγόνου που είναι διαλυμένο στο νερό

Σε αντίθεση µε την ατμόσφαιρα, όπου η συγκέντρωση του οξυγόνου είναι σχεδόν

πάντα σταθερή και ανεξάρτητη από τη ρύπανση, τα νερά απειλούνται συχνά µε πλήρη
ή μερική αποξυγόνωση (αναερόβιες συνθήκες). Όσο αυξάνεται η ρύπανση των νερών,
κυρίως, µε οργανικές ύλες, και ανεβαίνει η θερμοκρασία τους, τόσο μειώνεται το
διαλυμένο οξυγόνο, γιατί καταναλώνεται λόγω της αερόβιας αναπνοής των
μικροοργανισμών που κάνουν αποσύνθεση. Όταν, λοιπόν, ρυπαίνονται τα επιφανειακά
νερά µε απόβλητα που περιέχουν ουσίες, που αποσυντίθενται από μικροοργανισμούς
(οργανικές ύλες), εκτός των άλλων "αφαιρείται" από τα νερά και το οξυγόνο, που είναι
απαραίτητο για την επιβίωση των φυτικών και ζωικών υδρόβιων οργανισμών. Οι
συνέπειες μπορεί να είναι καταστροφικές για τους περισσότερους υδρόβιους

ΣΕΛΙΔΑ 6
οργανισμούς, αφού κινδυνεύουν από ασφυξία. Έτσι, η ρύπανση µε αστικά λύματα ή
άλλα απόβλητα, που περιέχουν οργανικό φορτίο, μπορεί να απειλήσει µε καταστροφή
ένα ολόκληρο υδατικό οικοσύστημα.

Ευτροφισμός των νερών

Ανάλογα αποτελέσματα για τα επιφανειακά νερά έχει και η ρύπανση µε ανόργανα

άλατα που περιέχουν άζωτο και φωσφόρο, που περιέχονται συνήθως σε λιπάσματα,
απόβλητα κτηνοτροφικών και πτηνοτροφικών μονάδων, απορρυπαντικά και σε
ορισμένα βιομηχανικά απόβλητα. Το σημαντικότερο πρόβλημα, που δημιουργεί το
άζωτο και ο φώσφορος είναι ο ευτροφισμός, δηλαδή η υπερβολική ανάπτυξη αλγών
(φυτοπλαγκτόν) στα επιφανειακά νερά από την υπερβολική τροφοδοσία των νερών µε
θρεπτικά συστατικά. Το φαινόμενο αυτό αποτελεί σοβαρή διαταραχή του υδατικού
οικοσυστήματος µε διάφορες δυσμενείς συνέπειες, μεταξύ των οποίων είναι η
υπερβολική ανάπτυξη ορισμένων ειδών σε βάρος όλων των άλλων, η μείωση ή και
εξαφάνιση της ποικιλίας ειδών µε θανάτωση ή µμετανάστευσή τους, καθώς και η
πλήρης ή μερική αποξυγόνωση των νερών.

Ρύπανση υπόγειων νερών

Τα υπόγεια νερά είναι, επίσης, πολύ ευαίσθητα στη ρύπανση και έχουν περιορισμένη
ικανότητα αποκαθαρισμού. Η κατάληξη αστικών λυμάτων, ξεπλυμάτων εδάφους από
εντατική χρήση χημικών λιπασμάτων, αλλά και κτηνοτροφικών αποβλήτων στον
υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα έχει ως κύριο αποτέλεσμα την αύξηση της συγκέντρωσης
των νιτρικών αλάτων. Εξαιτίας αυτής της ρύπανσης, τα υπόγεια νερά γίνονται
επικίνδυνα για τον άνθρωπο και τους ζωικούς οργανισμούς. Τα νιτρικά, ενώσεις του
αζώτου, είναι επικίνδυνα για τον άνθρωπο αν ξεπεράσουν τα 50 mg/l στο πόσιμο νερό
και στα 500 mg/l γίνονται επικίνδυνα και για τα ζώα. Η ρύπανση του εδάφους µε τοξικές
ουσίες ή βιομηχανικά απόβλητα μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένες συγκεντρώσεις
βαρέων μετάλλων ή άλλων τοξικών ουσιών στα υπόγεια νερά. Είναι εξαιρετικά δύσκολο
και δαπανηρό να καθαρίσουμε τα υπόγεια νερά από επικίνδυνες και τοξικές ουσίες.

Μόλυνση νερών

Μια άλλη μορφή επιβάρυνσης των επιφανειακών και των υπόγειων νερών είναι η
µμόλυνσή τους, δηλαδή η παρουσία παθογόνων μικροοργανισμών στα νερά. Αυτή
οφείλεται κατά κανόνα σε αστικά ή κτηνοτροφικά λύματα. Η ανίχνευση των παθογόνων
μικροοργανισμών στο νερό μπορεί να γίνει και έμμεσα, µέσω της μέτρησης, για
παράδειγμα, των κολοβακτηριδίων.

ΣΕΛΙΔΑ 7
Επιπτώσεις της ρύπανσης του περιβάλλοντος στον άνθρωπο
Οι επιπτώσεις της ρύπανσης του περιβάλλοντος εντοπίζονται στην ανθρώπινη υγεία.
Οι περισσότερες ασθένειες που ταλαιπωρούν σήμερα τον άνθρωπο, όπως το άσθμα και
ο καρκίνος ξεκινούν από την μόλυνση του περιβάλλοντος. Τα φυτοφάρμακα που
χρησιμοποιούνται στις γεωργικές καλλιέργειες, εισέρχονται στο σώμα μας μέσω των
διαφόρων τροφίμων που καταναλώνουμε. Επιπλέον η κατανάλωση φρούτων ή
λαχανικών που καλλιεργούνται σε μολυσμένο έδαφος προκαλούν συνεχείς
πονοκεφάλους, ναυτία, και άλλα σοβαρά προβλήματα υγείας, όπως βλάβη στον
εγκέφαλο, το συκώτι, κλπ. Έτσι, στις μέρες μας γίνεται λόγος για μολυσμένες και
νοθευμένες τροφές. Τέλος το νερό που καταναλώνει ο άνθρωπος δεν θα μπορούσε να
μείνει έξω από όλη αυτή την κατάσταση, καθώς οι χημικές ουσίες που πέφτουν σ’ αυτό
είναι περισσότερες από αυτές που μπορεί να διαλύσει.

ΣΕΛΙΔΑ 8
Σύνοψη του προβλήματος -Συμπεράσματα
Το νερό είναι το πιο πολύτιμο αγαθό για όλους τους ζώντες οργανισμούς. Ημερησίως
ο άνθρωπος καταναλώνει περίπου 145 λίτρα νερό για προσωπικές του ανάγκες, όπως η
πόση, η καθαριότητα του σώματός του, ο καθαρισμός των χώρων διαβίωσής του, ακόμα
και το πότισμα των λουλουδιών. Το ανθρώπινο σώμα χρειάζεται 1 ml/θερμίδα
κατανάλωσης ενώ τα βρέφη 1,5ml/θερμίδα κατανάλωσης. Ουσιαστικά ο άνθρωπος
χρειάζεται το λιγότερο 3 λίτρα πόσιμου νερού ημερησίως. Το υπόλοιπο νερό
καταναλώνεται σε άσκοπες χρήσεις και μόνο με 50ml θα μπορούσε να ικανοποιήσει τις
ανάγκες διαβίωσής του.

Ο άνθρωπος πέραν της αλόγιστης κατανάλωσης νερού δεν μεριμνεί όπως θα έπρεπε
στη διαφύλαξη του πολύτιμου αυτού αγαθού. Η ρύπανση των υδάτων αποτελεί το
μείζων πρόβλημα ανά τον κόσμο τις τελευταίες δεκαετίες. Το γήινο οικοσύστημα έχει
έναν αυτόματο οργανισμό ισορρόπησης του νερού, που είναι γνωστό ως κύκλος του
νερού. Το νερό ανακυκλώνεται για να διατηρηθεί η ύπαρξή του. Δυστυχώς όμως, μέσα
σε αυτή τη λειτουργία ανακυκλώνεται και μεγάλο μέρος της ρύπανσης που
δημιουργήθηκε από τον άνθρωπο. Τα ύδατα διακρίνονται σε υπόγεια και επιφανειακά,
τα οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους. Όταν υφίσταται μόλυνση σε ένα από
τα δύο, συνεπάγεται και ολική μόλυνση. Γι’ αυτό άλλωστε η πρόληψη και η ασφάλεια
αφορά και τα δύο είδη υδάτων.

Την τελευταία δεκαετία τόσο ο Παγκόσμιος οργανισμός υγείας όσο και η ευρωπαϊκή
Ένωση έχουν κάνει απέλπιδες προσπάθειες μιας και οι προβλέψεις για την ύπαρξη
ποιοτικού νερού ανά τον κόσμο είναι δυσοίωνες. Για το σκοπό αυτό έχουν δαπανηθεί
μεγάλα χρηματικά κεφάλαια, χωρίς όμως να έχουν επιφέρει ακόμα τα επιθυμητά
αποτελέσματα. Η αλόγιστη χρήση νερού και η ρύπανσή του από τον άνθρωπο, αποτελεί
πλέον θέμα παιδείας. Προσπάθεια των τελευταίων Οδηγιών είναι να αλλάξει η
ανθρώπινη κουλτούρα σχετικά με τη συμπεριφοριστική χρήση απέναντι στο νερό. Τα
παιδιά από τα πρώτα χρόνια φοίτησής τους στις εκπαιδευτικές βαθμίδες πλέον
μαθαίνουν να σέβονται αυτό το πολύτιμο αγαθό.

Ευελπιστούμε πως οι νεότερες γενιές έχοντας αναπτύξει μεγαλύτερη ευαισθησία

απέναντι σε ζητήματα ρύπανσης, να είναι ο κινητήριος μοχλός στην οριστική, ή έστω
εν μέρει, λύση τους. Το ζήτημα της ρύπανσης των υδάτων αποτελεί μελλοντικό στόχο
για όλη την ανθρωπότητα. Από τον τρόπο που ο άνθρωπος θα ανταπεξέλθει στα μέτρα
που έχουν παρθεί για την προστασία του περιβάλλοντος από τη μόλυνση του νερού, θα
φανεί και κατά πόσο οι δυσοίωνες προβλέψεις των επιστημόνων για την περιβαλλοντική
κατάσταση θα επιβεβαιωθούν ή θα διαψευσθούν.

ΣΕΛΙΔΑ 9
ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ
ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ
ΠΕΡΙΛΗΨΗ:

Η ραγδαία βιομηχανική ανάπτυξη που σημειώθηκε στην διάρκεια του εικοστού

αιώνα, σημαδεύτηκε με την παράλληλη εμφάνιση σημαντικών επιπτώσεων στο
ατμοσφαιρικό περιβάλλον, όπως η όξινη βροχή, η καταστροφή του
στρατοσφαιρικού όζοντος και το φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Συγκεκριμένα ,στην παρούσα εργασία θα ασχοληθούμε με το φαινόμενο του

θερμοκηπίου, το οποίο έχει προκαλέσει έντονο ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια.
Περιγράφτηκε για πρώτη φορά από τον Βαρόνο Jean Fourier το 1822, ενώ ήδη
από το 1896 ο Σουηδός επιστήμονας Svante Arrenius επεσήμανε ότι η
βιομηχανική ρύπανση θα μπορούσε μετά από αιώνες να διπλασιάσει την
ποσότητα του διοξειδίου του άνθρακα και να αυξήσει με αυτόν τον τρόπο την
παγκόσμια θερμοκρασία κατά 5 βαθμούς C.

Η μέση θερμοκρασία στην επιφάνεια του πλανήτη διατηρείται τους τελευταίους

αιώνες στο επίπεδο των 15 βαθμών C λόγο του φυσικού φαινομένου του
θερμοκηπίου, κατά το οποίο οι υδρατμοί κυρίως, και σε μικρότερο βαθμό το
CO2, απορροφούν μεγάλο μέρος της εκπεμπόμενης από τη Γη υπέρυθρης
ακτινοβολίας. Αν δεν συνέβαινε αυτό, η μέση θερμοκρασία θα ήταν γύρω στους -
18 βαθμούς C, δηλαδή ο πλανήτης θα ήταν ένας παγωμένος και αφιλόξενος
τόπος. Άρα επιζήμιες στην όλη υπόθεση είναι οι δραστηριότητες του
ανθρώπου (αποψίλωση των δασών, χρήση ορυκτών καυσίμων, παραγωγή
ηλεκτρικής ενέργειας, συγκοινωνίες, βιομηχανικές εγκαταστάσεις και οικιακή
θέρμανση) που αυξάνουν τις συγκεντρώσεις του CO2 και των άλλων αερίων
πέραν των κανονικών επιπέδων. Στις δραστηριότητες αυτές είναι που θα δοθεί
έμφαση για να διαπιστώσουμε πώς ο άνθρωπος προκάλεσε το φαινόμενο αυτό με
τις πράξεις του(στα αίτια δηλαδή του φαινομένου) και έπειτα θα αναφερθούμε
στις συνέπειες του φαινομένου οι οποίες συνδέονται και επηρεάζουν άμεσα τις
ανθρώπινες κοινωνίες.

Τέλος, αναφέρονται κάποια συμπεράσματα και προτείνουμε τρόπους μείωσης

του φαινομένου καθώς και την πραγμάτωση διεθνών δράσεων για την κλιματική
αλλαγή.

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ:

Φαινόμενο του θερμοκηπίου, άνθρωπος, κοινωνία, συνέπειες, αίτια,

κλιματική αλλαγή, άμεση δράση

ΣΕΛΙΔΑ 1
Ορισμός φαινομένου:
Φαινόμενο του θερμοκηπίου, καλείται εκείνο το φυσικό φαινόμενο κατά το
οποίο η ατμόσφαιρα απορροφά ένα μέρος της ηλιακής ενέργειας (ακτίνες του
ήλιου), το οποίο έχει ανακλαστεί από την επιφάνεια της Γης (δευτερεύουσα -
γήινη ακτινοβολία). Κατά βάση η λειτουργία του φαινομένου, μόνο θετικές
επιδράσεις έπρεπε να είχε, αφού κάνει τη Γη να εκπέμπει (όπως και ο ήλιος)
αλλά κυρίως να εγκλωβίζει θερμότητα στην ατμόσφαιρα, αυξάνοντας τη μέση
θερμοκρασία σε επίπεδα που επιτρέπουν τη ζωή στον πλανήτη. Αν δεν υπήρχε
μάλιστα το φαινόμενο αυτό, η μέση θερμοκρασία της Γης θα άγγιζε τους -18°C.

Η δευτερεύουσα ακτινοβολία που εκπέμπει η Γη είναι μεγάλου μήκους

κύματος. Αυτό ακριβώς το γεγονός εκμεταλλεύεται το φαινόμενο του
θερμοκηπίου και εγκλωβίζει τη θερμότητα στο εσωτερικό της ατμόσφαιρας. Η
ατμόσφαιρα με άλλα λόγια παρουσιάζει έντονη αδιαφάνεια στις μεγάλου
μήκους κύματος ακτίνες, γεγονός που δεν επιτρέπει στην γήινη ακτινοβολία να
ξεφύγει στο διάστημα.

Η αύξηση της ποσότητας ωστόσο των αερίων του θερμοκηπίου στην

ατμόσφαιρα, τα οποία είναι γνωστά για την μεγάλη απορροφητικότητα τους
στις μεγάλου μήκους κύματος ακτινοβολίες, προκαλεί την αλλαγή του θετικού
χαρακτήρα του φαινομένου σε αρνητικό. Πως εξηγείται αυτό; Τα αέρια του
θερμοκηπίου απορροφούν τις μεγάλου μήκους κύματος θερμικές ακτίνες με
αποτέλεσμα όλο και περισσότερη θερμότητα να συγκεντρώνεται στην
ατμόσφαιρα και κατ' αυτό το τρόπο να αυξάνεται σε ρυθμούς μη φυσιολογικούς
η μέση θερμοκρασία της Γης - η Γη υπερθερμαίνεται.

Tα αίτια του φαινομένου:

Ως αίτιο μπορούμε να θεωρήσουμε μόνο ένα. Την αύξηση της ποσότητας
των αερίων του θερμοκηπίου (ρύπων) στην ατμόσφαιρα. Από εκεί και πέρα
μπορούμε να αναζητήσουμε τις πηγές των εκπομπών αέριων ρύπων. Αυτές
συνοψίζονται στις εξής:

Η αποψίλωση των δασών

Μια από τις ανθρωπογενείς αιτίες του φαινομένου είναι η αποψίλωση των δασών,
η οποία πετυχαίνεται με δύο τρόπους. Είτε με την καταστροφή τους από

ΣΕΛΙΔΑ 2
πυρκαγιές και άλλα περιβαλλοντικά φαινόμενα (πλημμύρες, τυφώνες κ.α) είτε με
την υλοτόμηση τους, αποσκοπώντας στην άντληση πρώτων υλών για την
εξυπηρέτηση των αναγκών της παραγωγής.

Πυρκαγιά στο δάσος.

Η αποψίλωση των δασών αυξάνει την ποσότητα του διοξειδίου του άνθρακα στην
ατμόσφαιρα. Επίσης, λόγω της εξαφάνισης των δέντρων, η φωτοσύνθεση δεν
μπορεί να πραγματοποιηθεί. Το φαινόμενο της αποψίλωσης είναι πολύ έντονο
στις μέρες μας και αυτό οφείλεται κυρίως στο βάρος των αναγκών μας. Τα
επίπεδα της αποψίλωσης των δασών έχουν αυξηθεί κατά περίπου 9% τα
τελευταία χρόνια. Ακόμα, η καύση του ξύλου προκαλεί και την αποσύνθεση
του, συνεπώς απελευθερώνει περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα στην
ατμόσφαιρα.

Η καύση γαιανθράκων

Τα αέρια του θερμοκηπίου μπορούν επίσης να απελευθερωθούν

στην ατμόσφαιρα από την καύση ορυκτών καυσίμων,
όπως είναι οι γαιάνθρακες (κάρβουνο, λιγνίτης, πετρέλαιο, φυσικό αέριο). Τα
υλικά αυτά χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο στις βιομηχανίες
ανεξέλεγκτα. Τα περισσότερα εργοστάσια παράγουν πολλούς αέριους ρύπους οι
οποίοι παραμένουν για πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα στην ατμόσφαιρα. Τα
αέρια αυτά συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου και ως εκ τούτου στην
υπερθέρμανση του πλανήτη. Οι αέριοι αυτοί ρύποι δεν είναι από τη φύση
τους διαθέσιμοι στην ατμόσφαιρα. Ως εκ τούτου οι βιομηχανίες και κυρίως αυτές
της παραγωγής ηλεκτρισμού αποτελούν ίσως τη σημαντικότερη αιτία
του φαινομένου του θερμοκηπίου.

ΣΕΛΙΔΑ 3
Εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας (χρησιμοποιώντας άνθρακα)

Αν σε όλα αυτά κάποιος συνυπολογίσει τα καυσαέρια των αυτοκινήτων, τα οποία

επίσης καταναλώνουν γαιάνθρακες για να μπορέσουν να κινηθούν (αμόλυβδη
βενζίνη, πετρέλαιο κ.α.), τότε θα καταλάβει πως την ευθύνη για αυτή την
κατάσταση την φέρουμε κατ' αποκλειστικότητα οι άνθρωποι.

Ηλεκτρικές Συσκευές και συσκευές θέρμανσης

Μια τελευταία αλλά εξίσου σημαντική πηγή εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου
είναι οι ηλεκτρικές συσκευές και οι συσκευές θέρμανσης. Όλες αυτές οι συσκευές
εκπέμπουν αέριους ρύπους. Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, οι κουζίνες,
τα κλιματιστικά ακόμα και το ψυγείο του σπιτιού μας είτε εκπέμπουν τέτοιου
είδους αέρια (τα κλιματιστικά και το ψυγείο), είτε καταναλώνουν μεγάλη
ποσότητα ηλεκτρικής ενέργειας, της οποίας η παραγωγή είναι ρυπογόνος
(οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές και οι κουζίνες). Τα αέρια που εκπέμπουν οι
συγκεκριμένες συσκευές είναι γνωστά ως χλωροφθοράνθρακες (CFCs) και
χρησιμοποιούνται στα ψυγεία, δοχεία αεροζόλ, στη συσκευασία προϊόντων ,στους
χημικούς πυροσβεστήρες, στα κλιματιστικά παλαιάς τεχνολογίας και στα
καθαριστικά που χρησιμοποιούνται από την ηλεκτρονική βιομηχανία. Ορισμένες
διαδικασίες των βιομηχανιών παραγωγής τσιμέντου μπορούν επίσης να
λειτουργήσουν ως αιτία του φαινόμενο του θερμοκηπίου.
Οι συσκευές θέρμανσης τέλος, όπως τα καλοριφέρ, αξιοποιούν την καύση
ορυκτών καυσίμων στους καυστήρες τους για να επιτύχουν το σκοπό τους
(παραγωγή θερμότητας). Όπως συμβαίνει με την καύση στις βιομηχανίες, έτσι κι
εδώ, απελευθερώνεται διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, καθώς κι
άλλα αέρια του θερμοκηπίου.

ΣΕΛΙΔΑ 4
Μια μοντέρνα κουζίνα (κυριαρχούν οι ηλεκτρικές συσκευές).

Συνέπειες του φαινομένου:

Οι συνέπειες του φαινομένου του θερμοκηπίου είναι δύσκολο να προεκτιμηθούν,
εξαιτίας του γεγονότος ότι η άνοδος της θερμοκρασίας συνδέεται με παράγοντες
των οποίων ο ρόλος δεν είναι πλήρως γνωστός. Οι σημαντικότερες συνέπειες
είναι:

Αλλαγή του κλίματος της Γης: Μετακίνηση των ζωνών βροχοπτώσεως, από τον
ισημερινό προς τον βορρά και ερημοποίηση του κάτω τμήματος της εύκρατης
ζώνης. Αυτό σημαίνει ότι θα πραγματοποιηθούν αλλαγές στους διάφορους
τύπους βλάστησης τόσο στις γεωργικές όσο και στις δασικές εκτάσεις. Όσον
αφορά την χώρα μας σε περιοχές όπως η Καβάλα, Θάσος, Ηράκλειο, Πύργος,
Ζάκυνθος, Κεφαλονιά κ.λ.π., από το 1982 και μετά, το ετήσιο ύψος βροχόπτωσης
βρίσκεται συνεχώς κάτω από τον μέσο όρο και τα αίτια ίσως θα πρέπει να
αναζητηθούν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Άνοδος της στάθμης των θαλασσών: Οι λόγοι που οδηγούν στο φαινόμενο
αυτό είναι η διαστολή των υδάτων που επιφέρει η αύξηση της θερμοκρασίας και
η τήξη των πάγων. Μία άνοδος της στάθμης κατά 50 έως 150 εκατοστά θα έχει
βαρύτατες συνέπειες, καθώς θα πλημμυρίσουν πολλές περιοχές που βρίσκονται
κοντά στο επίπεδο της θάλασσας (οι περισσότερες από αυτές είναι εύφορες και
πυκνοκατοικημένες).

Μείωση των υδάτινων πόρων: Αρνητικές συνέπειες θα δημιουργηθούν από τη

ΣΕΛΙΔΑ 5
μεταβολή του ρυθμού του υδρολογικού κύκλου, ενώ παράλληλα οι ανάγκες
άρδευσης και ύδρευσης θα είναι μεγαλύτερες.

Συμβολή στην εμφάνιση του φαινομένου Ελ Νίνιο: Το φαινόμενο Ελ Νίνιο,

δηλαδή η περιοδική αύξηση της θερμοκρασίας των επιφανειακών υδάτων στον
κεντρικό και ανατολικό Ειρηνικό ωκεανό, συσχετίζεται από πολλούς επιστήμονες
με την αύξηση της θερμοκρασίας. Επιπτώσεις του φαινομένου είναι ασυνήθιστοι
άνεμοι, πλημμύρες, ξηρασίες, ενώ αναφέρεται ότι επηρεάζει και τις καιρικές
συνθήκες της Μεσογείου, και συγκεκριμένα συνδέεται με τις χαμηλές
βροχοπτώσεις στην περιοχή.

Άμεση επίδραση της θερμοκρασίας: Η θερμοκρασία κατά τη διάρκεια του

Καλοκαιριού σε πολλές περιοχές του πλανήτη, αλλά και στην χώρα μας, θα
φτάσει σε τέτοια επίπεδα που θα είναι ανυπόφορη για τους ανθρώπους και τους
άλλους ζωικούς και φυτικούς οργανισμούς. Περισσότερο έντονο θα είναι (ήδη
έχει αρχίσει να γίνεται σε πολλές περιοχές) το πρόβλημα στις πόλεις, όπου η
θερμοκρασία είναι μεγαλύτερη από τον περιβάλλοντα χώρο κατά 0,5 - 3 ?C λόγω
της έλλειψης βλάστησης και της μεγαλύτερης απορρόφησης ακτινοβολίας των
δομικών υλικών. Δυστυχώς είναι γεγονός ότι οι πόλεις της πατρίδας μας
διαθέτουν πολύ μικρή επιφάνεια σε χώρους πρασίνου (Αθήνα 2,8 και
Θεσσαλονίκη 2,73 τετραγωνικά μέτρα ανά κάτοικο), ενώ οι ειδικοί προτείνουν
τουλάχιστον 15,5 τ.μ. και οι περισσότερες πόλεις τις Μεσευρώπης έχουν 20 τ.μ.

Όσον αφορά τη δημόσια υγεία, η θνησιμότητα που σχετίζεται με καρδιαγγειακά

και αναπνευστικά νοσήματα θα αυξηθεί ιδιαίτερα για ηλικιωμένα άτομα κατά τη
διάρκεια απότομων κυμάτων καύσωνα. Έρευνες στις ΗΠΑ έδειξαν πως άνοδος
της θερμοκρασίας κατά 3.9 C θα είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο 4.500 ή 9.000
ατόμων κυρίως ηλικιωμένων που θα έπασχαν από καρδιαγγειακά και
αναπνευστικά νοσήματα αναλόγως του βαθμού προσαρμογής τους στις
μεταβαλλόμενες θερμοκρασιακές συνθήκες, ενώ οι κανονικοί θάνατοι ήταν 1.100
στο δείγμα του πληθυσμού που εξετάστηκε. Αλλαγές στη γεωγραφική κατανομή
των ασθενειών που μεταδίδονται στον άνθρωπο από φορείς όπως έντομα πρέπει
να αναμένονται επίσης.

Όσον αφορά τα δάση, οι ξηρασίες θα είναι πιο έντονες, οι πυρκαγιές πιο

εκτεταμένες και η δράση των παρασιτικών εντόμων πιο καταστρεπτική. Τα ώριμα
δέντρα θα μπορέσουν πιθανότατα να υπομείνουν την αλλαγή της θερμοκρασίας
και των βροχών, αλλά η αναγέννηση του δάσους μέσω των σπόρων θα
σταματήσει εντελώς σε κάποιες περιοχές, διότι τα νέα δέντρα είναι πολύ πιο
ευαίσθητα στις αλλαγές αυτές. Τα αποτελέσματα αυτά ίσως γίνουν πιο αισθητά
στα εύκρατα δάση.

ΣΕΛΙΔΑ 6
Οι δέκα πιο ρυπογόνες χώρες
Στην παρακάτω λίστα θα δεις τις 10 χώρες του κόσμου με τα υψηλότερα ετήσια
ποσοστά εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.
Θέση Χώρα Τόνοι
εκπομπών CO2

1 Κίνα 8,2 εκ. τόνοι

2 ΗΠΑ 5,5 εκ. τόνοι

3 Ινδία 2 εκ. τόνοι

4 Ρωσία 1,7 εκ. τόνοι

5 Ιαπωνία 1,1 εκ. τόνοι

6 Γερμανία 762 χιλ. τόνοι

7 Ιράν 574 χιλ. τόνοι

8 Νότια 563 χιλ. τόνοι

Κορέα

9 Καναδάς 518 χιλ. τόνοι

10 Σαουδική 494 χιλ. τόνοι

Αραβία
(στοιχεία του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας)

Συμπεράσματα:
Συμπερασματικά λοιπόν, μπορούμε να πούμε πως υπεύθυνοι για το φαινόμενο
του θερμοκηπίου το οποίο αποτελεί απειλή για τον πλανήτη μας, είμαστε
αποκλειστικά οι άνθρωποι. Είμαστε αυτοί που το προκαλέσαμε και πρέπει να
αναλάβουμε τις ευθύνες μας και να δραστηριοποιηθούμε ώστε να αναστρέψουμε
το πρόβλημα στο βαθμό που είναι εφικτό η έστω να το περιορίσουμε.

ΣΕΛΙΔΑ 7
 Έτσι, καθώς το φαινόμενο του θερμοκηπίου αποτελεί και ένα κοινωνικό θέμα
καθώς επηρεάζει όλες τις κοινωνίες ανεξαιρέτως οφείλει η κάθε κοινωνία
ξεχωριστά να λάβει τα μέτρα της καθώς και να δραστηριοποιηθεί με τον
οποιοδήποτε δυνατό τρόπο. Ολοένα και περισσότερο τα κράτη οφείλουν να
συμμετέχουν στις διεθνείς δράσεις που πραγματοποιούνται για την κλιματική
αλλαγή. Ένα πολύ σημαντικό βήμα ήταν η 21η Διάσκεψη των Η.Ε για την
Κλιματική αλλαγή στο Παρίσι (30/11-11/12/2015), στην οποία τα Μέλη στης
Σύμβασης- Πλαίσια ενέκριναν μια νέα καθολική και νομικά δεσμευτική
παγκόσμια συμφωνία για το κλίμα, τη Συμφωνία του Παρισιού. Αυτή η φιλόδοξη
και ισορροπημένη συμφωνία, που αποτελεί την πρώτη μείζονα πολυμερή
συμφωνία του 21ου αιώνα, καθορίζει ένα παγκόσμιο σχέδιο δράσης με στόχο να
περιοριστεί η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη σε επίπεδα πολύ μικρότερα
από τους 2 βαθμούς C, ώστε να αποφευχθούν οι επικίνδυνες κλιματικές αλλαγές.

Η Ελλάδα συμμετέχει ενεργά στην υπό εξέλιξη διεθνείς διαπραγματεύσεις για την
Κλιματική αλλαγή και στηρίζει τις φιλόδοξες προσπάθειες της Ε.Ε να ηγηθεί του
αγώνα για την αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου.

Τέλος, όσο περισσότερο καθυστερήσει η λήψη των απαιτούμενων μέτρων, τόσο

πιο "οδυνηρές" θα είναι οι συνέπειες. Έτσι εκτός από τα μέτρα που πρέπει να
λάβουν τα κράτη και οι κοινωνίες πρέπει να ληφθούν κάποια μέτρα στα οποία
μπορεί να συμβάλλει ο καθένας και είναι τα εξής:

Θα πρέπει σίγουρα να αντιμετωπίσουμε την κάθε πηγή ξεχωριστά. Να

προσπαθήσουμε δηλαδή όσο το δυνατόν
να εστιάσουμε στους επιμέρους τομείς. Το καλύτερο ας πούμε, θα ήταν
να παύσει η καταστροφή των δασών. Είτε αυτή γίνεται για
λόγους παραγωγικούς, είτε από φυσικά φαινόμενα. Και αν το πρώτο στις
μέρες μας είναι δύσκολο, το δεύτερο μπορούμε να το περιορίσουμε,
τουλάχιστον όσον αφορά τις πυρκαγιές.

Αναφορικά τώρα με την καύση γαιανθράκων, η παραγωγή μπορεί να γίνει

πιο φιλική προς το περιβάλλον, αν πρώτα χρησιμοποιηθούν από τα εργοστάσια
περιβαλλοντικά φίλτρα στις καμινάδες τους και στη συνέχεια αν αξιοποιηθούν
στην παραγωγική διαδικασία άλλες πηγές ενέργειας (λ.χ. ο ήλιος, ο αέρας κ.α.).
Ακόμα και οι μετακινήσεις μπορούν να γίνουν φιλικότερες προς
το περιβάλλον, με τη χρησιμοποίηση υβριδικών αυτοκινήτων.

Οι ηλεκτρικές συσκευές τέλος και οι συσκευές θέρμανσης, μπορούν

ΣΕΛΙΔΑ 8
να χρησιμοποιούνται με μέτρο και όχι ακατάσχετα, περιορίζοντας έτσι
τον αρνητικό αντίκτυπο που έχει η χρήση τους.

Μεγαλύτερη εξοικονόμηση ενέργειας, για να καλυφθούν οι ανάγκες του συνεχώς

αυξανόμενου πληθυσμού της Γης, αλλά παράλληλα να μειωθεί η εκπομπή CO2
ανά κάτοικο.

Αξιοποίηση των καθαρών πηγών ενέργειας όπως η υδραυλική ενέργεια

(υδατοπτώσεις, παλίρροιες, κυματισμός), η αιολική, η ηλιακή, η ενέργεια του
μεθανίου, ο φωτοβολταϊκός ηλεκτρισμός, και η βιομάζα.

Χρήση φυσικού αερίου.

Περιορισμός των εκπομπών των άλλων αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του
θερμοκηπίου (χλωροφθοράνθρακες, όζον κλπ).

Δενδροφυτεύσεις που βοηθούν στην απορρόφηση του CO2 , συγκρατούν τα

εδάφη και ρυθμίζουν τον κύκλο του νερού.

Πρέπει να τονιστεί ότι οι ανεπτυγμένες χώρες φέρουν το μεγαλύτερο μέρος της

ευθύνης για το φαινόμενο του θερμοκηπίου, συμβάλλοντας σε αυτό με ποσοστό
80%. Παρ' όλα αυτά, και αδιαφορώντας για τις Συνθήκες που έχουν υπογραφεί
(Ριο ντε Τζανέϊρο 1992), τα επίπεδα των εκπομπών παραμένουν σχεδόν σταθερά.

ΣΕΛΙΔΑ 9
ΤΡΥΠΑ ΤΟΥ ΟΖΟΝΤΟΣ
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Τρύπα του όζοντος ονομάζεται το φαινόμενο κατά το οποίο το στρώμα του

όζοντος που βρίσκεται στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας της Γης
μειώνεται σε πάχος πάνω από την Ανταρκτική. Επειδή το λεπτότερο σημείο
του είναι πάνω από τον Νότιο Πόλο, η μείωση του πάχους του στρώματος
έχει ως αποτέλεσμα την ονομαζόμενη «τρύπα». Στο στρώμα του όζοντος.
Λόγω του ότι το όζον , προστατεύει από την ηλιακή ακτινοβολία
απορροφώντας σημαντικό τμήμα της υπεριώδους, η δημιουργία της τρύπας
του όζοντος έχει σημαντικά αποτελέσματα στην ανθρώπινη υγεία. Επίσης
αυξάνει την θερμοκρασία στον πλανήτη και βοηθάει αρνητικά στο λιώσιμο
των πάγων. Το φαινόμενο αυτό θεωρείται πως δημιουργήθηκε από
υπερβολική χρήση χλωριοφθορανθράκων (CFC)
Που χρησιμοποιούνταν σε κλιματιστικά και γενικά σε ψυκτικές συσκευές.
Στην επέκταση του επίσης συμβάλλουν τόσο τα καυσαέρια όσο και τα
αέρια απόβλητα των εργοστασίων.

ΣΕΛΙΔΑ 1
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο « Ο ρόλος της ατμόσφαιρας»

Συχνά θεωρείται δεδομένη η ύπαρξη της ατμόσφαιρας. Η ατμόσφαιρα, βασική

προϋπόθεση για όλες τις μορφές ζωής πάνω στη Γη, είναι το σύνολο των στρωμάτων
των αερίων, των ατμών και των υγρών και στερεών σωματιδίων που εκτείνονται από τη
γήινη επιφάνεια μέχρι τα όρια του δια- πλανητικού διαστήματος. Η ατμόσφαιρα
αποτελεί ένα περίβλημα της Γης, απομονώνοντας την επιφάνεια της, μη αφήνοντας τη
θερμότητα να διαφεύγει και διατηρώντας τη θερμοκρασία σε ανεκτά επίπεδα. Η
ατμόσφαιρα φιλτράρει τις επιβλαβείς ηλιακές ακτινοβολίες ή αναχαιτίζει τους
μετεωρίτες πριν πέσουν στη γήινη επιφάνεια. Αποτελεί επίσης απαραίτητη προϋπόθεση
για τις ραδιοεπι- κοινωνίες, γιατί μερικά στρώματα της ατμόσφαιρας αντανακλούν και
ξαναστέλνουν στη γήινη επιφάνεια τα ραδιοκύματα.
Τα διάφορα στρώματα της ατμόσφαιρας διακρίνονται μεταξύ τους ανάλογα με τη
χημική τους σύσταση, τη θερμοκρασία, το ύψος, τις ηλεκτρικές ιδιότητες και την ένταση
της τυρβώδους κίνησης του αέρα σ’ αυτά. Το πάχος των στρωμάτων αυτών
μεταβάλλεται ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες, την περίοδο του έτους και της ημέρας.
Ο αέρας στην κατώτερη ατμόσφαιρα αποτελείται από ένα σταθερό συνήθως μίγμα
αερίων, μοριακών στοιχείων και ιχνοστοιχείων, εκτός από τους υδρατμούς, των οποίων
η ποσότητα είναι μεταβλητή. Οι κατακόρυφες μετατοπίσεις των αερίων της
ατμόσφαιρας, όταν θερμαίνονται ή ψύχονται, και οι οριζόντιες, που οφείλονται σε
μεταβολές των βαρομετρικών πιέσεων, προκαλούν τη μετακίνηση μαζών αέρα, οι
οποίες με τη σειρά τους προσδιορίζουν τις μεταβολές των καιρικών συνθηκών. Η
στρατόσφαιρα εκτείνεται από το ανώτερο όριο της τροπόσφαιρας μέχρι 48 χιλιόμετρα
πάνω από την επιφάνεια της Γης.
Διακρίνεται από την τροπόσφαιρα από την έλλειψη υδρατμών, από τη χαμηλή
πυκνότητα της και από τις μεταβολές της θερμοκρασίας. Ενώ στην τροπόσφαιρα η
θερμοκρασία μειώνεται με την αύξηση του ύψους, στη στρατόσφαιρα συμβαίνει το
αντίθετο. Η τάση αυτή αντιστρέφεται ξανά στη μεσόσφαιρα, όπου η θερμοκρασία
μειώνεται σταδιακά ενώ πλησιάζουμε τα ανώτερα όρια της, σε ύψος 88 χιλιομέτρων. Οι
διάφοροι αυτοί τύποι μεταβολών της θερμοκρασίας είναι σημαντικοί, γιατί συντελούν
στο σαφή διαχωρισμό των στρωμάτων της ατμόσφαιρας. Η πρώιμη ηφαιστειακή
δραστηριότητα στη Γη απελευθέρωσε τεράστιες ποσότητες ατμού, δημιουργώντας,
όπως πιστεύεται, τα πρώτα σύννεφα, τις πρώτες βροχοπτώσεις και επομένως τους
πρώτους όγκους νερού στη Γη — δηλαδή την υδρόσφαιρα. Η παρουσία του νερού ήταν
αποφασιστική για την τελική παραγωγή του οξυγόνου, που είναι απαραίτητο για τη ζωή.
Η ποσότητα οξυγόνου και διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα ρυθμίζεται
σήμερα από πολύπλοκες χημικές αντιδράσεις, στις οποίες συμμετέχουν μικροσκοπικοί
υδρόβιοι οργανισμοί, τα τρηματοφόρα, καθώς και ορισμένα πετρώματα της
λιθόσφαιρας. Η αποτελεσματικότητα αυτού του συστήματος γίνεται φανερή από το
γεγονός ότι μόνο το 10% όλου του οξυγόνου που έχει παραχθεί από φωτοσύνθεση
βρίσκεται στην επιφάνεια της Γης. Το υπόλοιπο — απορροφημένο στους ωκεανούς και
στο έδαφος— πιστοποιεί την αόρατη διαδικασία η οποία έχει διαμορφώσει τη σύνθεση
της ατμόσφαιρας της Γης.

ΣΕΛΙΔΑ 2
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο « Το Στοιχείο του όζον»
Μια άλλη μορφή του οξυγόνου στην ατμόσφαιρα είναι το όζον (O3) που κατά 90%
περιέχεται στη Στρατόσφαιρα (σε υψόμετρο από 19 έως 48 χιλιόμετρα, από την
επιφάνεια της Γης) και κατά 10% στην Τροπόσφαιρα. Ο φυσικός ρόλος του όζοντος στη
Στρατόσφαιρα είναι διττός: α) Θερμαίνει την περιοχή απορροφώντας μέρος της ηλιακής
υπεριώδους ακτινοβολίας και β) Δεσμεύει το μέρος της υπεριώδους ακτινοβολίας που,
εάν έφτανε στο έδαφος, θα κατέστρεφε το οικοσύστημα. Το όζον, άγνωστο πριν το
1839, είναι ένα αέριο στοιχείο ασταθές, κατ' άλλους ιδιαίτερα, κατ' άλλους σχετικά, που
το μόριο του αποτελείται από τρία άτομα οξυγόνου και του οποίου ο χημικός τύπος είναι
Ο3. Η ονομασία αυτού του τύπου οξυγόνου προέρχεται από το ρήμα όζω και ήδη από
το 1850 είναι γνωστό πως αποτελεί "φυσικό συστατικό της ατμόσφαιρας". Όπως είναι
γνωστό, η ατμόσφαιρα αποτελείται από την τροπόσφαιρα, το στρώμα δηλαδή εκείνο
που βρίσκεται πιο κοντά στη γη, από τη στρατόσφαιρα, από τη μεσόσφαιρα, από τη
θερμόσφαιρα O + O και την εξώσφαιρα. Από τα 70 χλμ. και πάνω διακρίνουμε δύο
ατμοσφαιρικά στρώματα, την ιοντόσφαιρα και τη μαγνητόσφαιρα. Συγκεντρώσεις
όζοντος απαντώνται τόσο στην τροπόσφαιρα όσο και στη στρατόσφαιρα. Το όζον σε
γενικές γραμμές φτιάχνεται από το μοριακό οξυγόνο με την προσθήκη ενός ακόμη
ατόμου οξυγόνου, που δημιουργείται από τη δράση της υπεριώδους ακτινοβολίας.

Ο+Ο2 ------------- Ο3 (1)

Ο2+hf ------------- O+O (2)
Η αντίδραση (1), που είναι γραμμένη σε όλα τα σχολικά βιβλία, δεν μπορεί να
πραγματοποιηθεί σε ελεύθερη περιοχή, μόνο με τη συμμετοχή του ατομικού και
μοριακού οξυγόνου, επειδή ελευθερώνεται ενέργεια την οποία χρησιμοποιεί το όζον για
να διασπασθεί εκ νέου. Αυτό συμβαίνει γιατί το όζον δεν έχει αρκετούς βαθμούς
ελευθερίας, ώστε να κατανείμει ολόκληρη την ελευθερούμενη ενέργεια, εσωτερικά.
Με αυτήν την πυκνότητα του όζοντος που αναφέρθηκε πιο πάνω, θα μπορούσε να
αναπτυχθεί όλο το στρώμα του όζοντος μέσα σε 100 δευτερόλεπτα. Αλλά αυτό δεν
συμβαίνει, εξ'αιτίας της αργής αντίδρασης (2), η οποία δεν μπορεί να παράγει γρήγορα
τα αναγκαία ατομικά οξυγόνα για την δημιουργία του όζοντος. Ενώ το O2 φθάνει στην
ατμόσφαιρα από την φωτοσύνθεση στα φυτά και εκτός από το μοριακό άζωτο, πρέπει
να παραχθούν για το σχηματισμό του όζοντος μέσα στη στρατόσφαιρα και τα
απαραίτητα άτομα Ο, κατά συνεχή τρόπο και σε μικρές ποσότητες. Αυτή διαδικασία
γίνεται μέσω της ενέργειας της υπεριώδους (UV) ακτινοβολίας του ήλιου, η οποία είναι
σε θέση να διαχωρίσει το μοριακό O2 σε άτομα.

ΣΕΛΙΔΑ 3
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο «Τι προβλήματα προκαλεί στους ανθρώπους το
επιφανειακό όζον»
Οι πιθανές επιδράσεις του επιφανειακού όζοντος εξαρτώνται από το μέγεθος της
έκθεσης σε αυτό. Κατά τη βραχεία έκθεση σε υψηλές συγκεντρώσεις μπορεί να
προκληθεί ερεθισμός της μύτης, του λάρυγγα, βήχας, επίπονη αναπνοή, και εξασθένιση
των λειτουργιών των πνευμόνων. Σε άτομα που ασκούνται αργά το από γεύμα και νωρίς
το πρωί - τις ώρες της ημέρας που συνήθως εμφανίζονται οι μεγαλύτερες συγκεντρώσεις
των ρύπων - μπορεί να εμφανιστεί πόνος κατά την αναπνοή, το πιο σύνηθες σύμπτωμα
της έκθεσης στο όζον. Γενικά η βραχυχρόνια έκθεση (1-2 ώρες) στο όζον μπορεί να
οδηγήσει σε ερεθισμό των πνευμόνων, μείωση της ικανότητας για αναπνοή
προκαλώντας δύσπνοια, μείωση της απόδοσης των αθλητών, πόνο κατά τη βαθιά
αναπνοή, βήχα, σφίξιμο στο στήθος και δυσφορία, αύξηση της ευαισθησίας σε
ασθένειες του πνευμονικού συστήματος, όπως πνευμονία και βρογχίτιδα, αύξηση της
ευαισθησίας στις αλλεργίας, όξυνση ασθενειών του πνευμονικού συστήματος όπως
είναι το άσθμα και το εμφύσημα. Μακροχρόνια έκθεση στο όζον σε χαμηλές
συγκεντρώσεις μπορεί να επηρεάσει την ελαστικότητα των πνευμόνων και την
ικανότητα τους να ανθίστανται στις ασθένειες, προκαλώντας πρόωρη γήρανση τους. Τα
παιδιά, οι ηλικιωμένοι, οι ασθματικοί, και όσοι πάσχουν από χρόνια πνευμονικά
προβλήματα είναι περισσότερο ευάλωτοι από τον υπόλοιπο πληθυσμό στην επίδραση
του όζοντος. Η μακροχρόνια έκθεση μπορεί να οδηγήσει σε υψηλό κίνδυνο εμφάνισης
πνευμο- νικών νόσων, πρόωρη γήρανση και μείωση της ικανότητας των πνευμόνων.
Όταν το όζον εισέρχεται στους πνεύμονες, μεταβάλλει τη δομή των κυττάρων των
τοιχωμάτων των πνευμόνων. Αυτό επιτρέπει στα λευκά αιμοσφαίρια να εισέλθουν από
το αίμα στους. πνεύμονες. Τα λευκά αιμοσφαίρια εκκρίνουν ουσίες που αντιδρούν με
τα τοιχώματα των πνευμόνων και προκαλούν ερεθισμό ή οίδημα σε όλο το
αναπνευστικό σύστημα, συμπεριλαμβανομένης και της μύτης. Αυτή η φλεγμονώδης
αντίδραση μειώνει τον όγκο των διόδων των πνευμόνων προκαλώντας μείωση της
πνευμονικής λειτουργίας, που προκαλεί τα τυπικά συμπτώματα της έκθεσης στο όζον:
βήχα, σφίξιμο του στήθους, δυσφορία, πόνο κατά τη βαθιά αναπνοή, και δύσπνοια. Σε
υψηλές συγκεντρώσεις εμφανίζονται μη πνευμονικά συμπτώματα όπως ναυτία,
ερεθισμός των ματιών και πονοκέφαλος.

ΣΕΛΙΔΑ 4
3.1 Αίτια του προβλήματος
Βασικότερη αιτία του φαινομένου είναι αποδεδειγμένα η εκπομπή
χλωριοφθορανθράκων στην ατμόσφαιρα. Οι χλωροφθοράνθρακες (CFC), όπως δείχνει
και το όνομά του, περιέχουν χλώριο, το οποίο είναι ιδιαίτερα καταστροφικό για το όζον.
Ενδεικτικά, 1 μόριο χλωρίου καταστρέφει μέχρι και 100.000 μόρια όζοντος πριν την
αδρανοποίησή του. Μια ερευνητική ομάδα του Εργαστηρίου Φωτοχημείας και Χημικής
Κινητικής του Πανεπιστημίου της Κρήτη το 2009 σε συνεργασία με άλλα 61 ευρωπαϊκά
ιδρύματα, εξηγεί τη διαδικασία με την οποία οι χλωροφθοράνθρακες καταστρέφουν το
όζον: Οι CFC έχουν μεγάλη διάρκεια ζωής, έτσι μεταφέρονται από την τροπόσφαιρα
στην ατμόσφαιρα πριν αδρανοποιηθούν.
Εκεί, παρουσία της υπεριώδους ηλιακής ακτινοβολίας, διασπώνται ελευθερώνοντας
άτομα χλωρίου. Τα άτομα χλωρίου λειτουργούν ως καταλύτες, επιταχύνοντας την
καταστροφή της στοιβάδας του όζοντος.
Οι χλωροφθοράνθρακες συναντώνται σε ψυκτικές συσκευές (ψυγεία, κλιματιστικά)
και σε σπρέι. Η εκπομπή τους, για προφανείς λόγους, είναι μεγαλύτερη σε
πυκνοκατοικημένες και βιομηχανικές περιοχές. Από το 1987, χρονιά που
ανακηρύχτηκαν ως η βασικότερη αιτία της τρύπας του όζοντος, γίνονται προσπάθειες
για την αντικατάστασή τους από άλλες ουσίες, (οι οποίες όμως φαίνεται να
επιδεινώνουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, για παράδειγμα, οι υδροφθοράνθρακες
HFC διαθέτουν δυναμικό πλανητικής υπερθέρμανσης ως και 14.800 φορές περισσότερο
από το διοξείδιο του άνθρακα (CO2 ), μέσω του πρωτόκολλου του Μόντρεαλ

ΣΕΛΙΔΑ 5
3.2 Συνέπειες του φαινομένου

 Το όζον στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας είναι ιδιαίτερα χρήσιμο,

καθώς απορροφάει τις υπεριώδεις ηλιακές ακτινοβολίες. Οι υπεριώδεις ηλιακές
ακτινοβολίες αποτελούν το 10% της συνολικής ηλιακής ακτινοβολίας που
φτάνει στη Γη. Χωρίζεται σε τρία είδη, τη UV-A, τη UV-B και την πιο
επικίνδυνη, την UV-C. Η τελευταία είναι αυτή που απορροφάται από το όζον
στη στρατόσφαιρα. Η UV-C, λοιπόν, είναι η πιο επικίνδυνη υπεριώδης
ακτινοβολία, καθώς: Αποτελεί τη βασικότερη αιτία για το μελάνωμα, μια μορφή
θανατηφόρου καρκίνου του δέρματος. Στην Αυστραλία, όπου η υπεριώδης
ακτινοβολία είναι 15% περισσότερη από την Ευρώπη, εκτιμάται πως το 2011 οι
περιπτώσεις μελανώματος θα είναι αυξημένες κατά 23% για τις γυναίκες και
28% για τους άντρες σε σχέση με το 2002.

 Επίσης, η ακτινοβολία UV-C αποτελεί αιτία του καταρράκτη, καθώς είναι

αρκετά ισχυρή ώστε να περάσει μέσα από τον αμφιβληστροειδή του ματιού.
 Τελευταία, και ενδεχομένως η κυριότερη επίδραση της UV-C στους ζωντανούς
οργανισμούς είναι η μετάλλαξη του DNA τους. Μάλιστα, είναι τόσο ισχυρή που
οι επιστήμονες τη χρησιμοποιούν σε εργαστήρια και υπό κατάλληλες συνθήκες
για να επιτύχουν μεταλλάξεις γονιδίων. Πιο συγκεκριμένα, η UV-C αλλοιώνει
το DNA σε τέτοιο βαθμό ώστε αυτό σταδιακά να χάνει την ιδιότητά του να
διαιρείται και να πολλαπλασιάζεται.

ΣΕΛΙΔΑ 6
Συνεπώς, η τρύπα του όζοντος επιτρέπει την είσοδο των υπεριωδών ακτινοβολιών στην
ατμόσφαιρα της Γης, προκαλώντας όλα αυτά τα προβλήματα στους ζωντανούς
οργανισμούς. Ωστόσο, επιπτώσεις του φαινομένου αφορούν και το περιβάλλον. Η
επικρατέστερη άποψη είναι πως εφόσον το όζον, που απορροφά μέρος της ηλιακής
ακτινοβολίας, μειώνεται, θα εισέρχεται περισσότερη θερμότητα στη Γη, η οποία σε
συνδυασμό με το επίσης σοβαρό φαινόμενο του θερμοκηπίου, θα συντελεί στην
υπερθέρμανση του πλανήτη. Ωστόσο, στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας άρχισε
να σχηματίζεται η αντίληψη πως η τρύπα του όζοντος ψύχει αντί να θερμαίνει τη Γη

 Οι λόγοι για τους οποίους η αντίληψη πως η τρύπα του όζοντος αποτελεί αιτία
ψύξης κι όχι θέρμανσης της Γης δεν εξαπλώθηκε, καθώς: Η έρευνα έδειξε πως
η ελάχιστη θερμοκρασία στην Ανταρκτική παρουσιάζεται έξι μήνες μετά την
περίοδο έξαρσης του φαινομένου της τρύπας του όζοντος κάθε χρόνο.
 Θα έπρεπε να ληφθούν υπόψιν και άλλοι παράγοντες, όπως τα υποθαλάσσια
ρεύματα.

Έτσι οι επιστήμονες συμφώνησαν πως το κλίμα της Ανταρκτικής δεν οφείλεται κατ’
αποκλειστικότητα στην τρύπα του όζοντος, δεν αποκλείουν όμως το ενδεχόμενο να
αποτελεί απλώς μια απ’ τις αιτίες του.

Τρόποι Αντιμετώπισης

Στις 16 Σεπτεμβρίου του 1987 (από τότε η 16η Σεπτεμβρίου έχει ανακηρυχτεί από τον
ΟΗΕ Παγκόσμια Ημέρα κατά της Τρύπας του Όζοντος) υπεγράφη από 46 χώρες το
πρωτόκολλο του Μόντρεαλ, η σημαντικότερη και αποτελεσματικότερη πράξη
αντιμετώπισης του φαινομένου της τρύπας του όζοντος μέχρι σήμερα. Στόχος του
Πρωτόκολλου ήταν η σταδιακή εξάλειψη των CFC άλλων ODS (Ozone Depleting
Substances ή Ουσίες που Φθείρουν το Όζον) όπως οι υδροχλωροφθοράνθρακες (HCFC)
ή το μεθυλοβρωμίδιο (CH3Br) για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της καταστροφής
του όζοντος, που είχε ανακαλυφθεί πριν από δύο χρόνια. Ορίστηκε επίσης
χρονοδιάγραμμα για την αποκατάσταση του όζοντος που είχε ήδη καταστραφεί. Όποια
χώρα υπογράφει το πρωτόκολλο, υποχρεούται αυτόματα τη διακοπή παραγωγής και
κατανάλωσης CFC. Με τη συνεργασία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καταργήθηκε
σταδιακά το 99% των χλωροφθορανθράκων οικιακής χρήσης, ενώ παράλληλα στοχεύει
με νομοθεσίες (όπως αυτή του 2006) να ρυθμίσει τη χρήση φθοριούχων αερίων από
βιομηχανίες, που επίσης καταστρέφουν τη στοιβάδα του όζοντος. Το καλοκαίρι του
2009 η εφαρμογή του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ έγινε οικουμενική, καθώς υπέγραψε
και η τελευταία από τις 196 χώρες-μέλη του Ο.Η.Ε. Πρόσφατα ο Ο.Η.Ε. παρουσίασε
έκθεση με τίτλο «Επιστημονική Εκτίμηση της Εξάντλησης του Όζοντος 2010» για την
κατάσταση της τρύπας του όζοντος, σύμφωνα με την οποία τα νέα είναι εξαιρετικά

ΣΕΛΙΔΑ 7
ευχάριστα. Η τρύπα του όζοντος έχει πλέον σταματήσει να αραιώνει, αλλαγή η οποία
συνέβαλλε και στη μείωση της υπερθέρμανσης του πλανήτη, εφόσον αυτή αποτελεί
συνέπεια του φαινομένου. Αν και τα αποτελέσματα της έκθεσης είναι ενθαρρυντικά, ο
Ο.Η.Ε. μας προτρέπει να μην καθησυχαστούμε, καθώς ακόμα δεν έχει ξεκινήσει η
αποκατάσταση της τρύπας του όζοντος σε ικανοποιητικούς ρυθμούς. Σύμφωνα με
υπολογισμούς, τα επίπεδα του όζοντος θα έχουν φτάσει εκείνα του 1980 κάποια στιγμή
στο διάστημα 2045-2060.

Συμπεράσματα

• Το όζον είναι εξαιρετικά λίγο στην ατμόσφαιρα του πλανήτη μας, αφού σε κάθε 10
εκατομμύρια μόρια αέρα περιέχονται κατά μέσο όρο μόνο 3 μόρια όζοντος.
• Τα τελευταία χρόνια η επιστημονική έρευνα έχει αποδείξει, ότι την κύρια ευθύνη για
τη μείωση του στρατοσφαιρικού όζοντος φέρουν τα ανθρωπογενή χημικά. Οι χημικές
ενώσεις που όλα αυτά το ατμοσφαιρικό όζον παίζει καθοριστικό ρόλο για τη ζωή στον
πλανήτη και όχι μόνο.
• Το σπάνιο αυτό αέριο συναντάται κύρια σε δύο ατμοσφαιρικές περιοχές, αφού το 90%
της συνολικής ποσότητας του βρίσκεται στο ατμοσφαιρικό στρώμα ανάμεσα στο 10ο
και 50ο Km από τη γήινη επιφάνεια, τη στρατόσφαιρα, και το υπόλοιπο 10% στην
κατώτερη ατμοσφαιρική περιοχή, την τροπόσφαιρα, που εκτείνεται από τη γήινη
επιφάνεια μέχρι τα 10 Km ύψους από αυτήν.
• Το στρατοσφαιρικό όζον παίζει ένα προνομιακό ρόλο, επειδή απορροφά το
μεγαλύτερο μέρος της βιολογικά καταστρεπτικής ηλιακής υπεριώδους ακτινοβολίας
(UV-Β), επιτρέποντας μόνο μικρές ποσότητες της να φτάσουν στη γήινη επιφάνεια. Η
απορρόφηση αυτή δημιουργεί μια θερμική πηγή, που σχηματίζει τη στρατόσφαιρα, στην
οποία η θερμοκρασία κατά κανόνα αυξάνεται με το ύψος. Έτσι, το όζον παίζει επίσης
ένα θερμικό ρόλο στη θερμική δομή της γήινης ατμόσφαιρας.

ΣΕΛΙΔΑ 8
• Ο προνομιακός χαρακτήρας του όζοντος να εξασθενίζει τη UV-Β ακτινοβολία, που σε
μεγάλες δόσεις προκαλεί αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία του φυτικού και ζωικού
βασιλείου, έρχεται σε αντιπαράθεση με την καταστρεπτική του φύση όταν έρχεται σε
άμεση επαφή με ζωικούς οργανισμούς. Επειδή το όζον αντιδρά άμεσα με άλλα μόρια,
σε μεγάλες ποσότητες είναι τοξικό για τους ζώντες οργανισμούς, προκαλώντας σοβαρές
καταστροφές στην υγεία τους.
• Ο διττός χαρακτήρας του όζοντος οδηγεί σε δύο ξεχωριστά περιβαλλοντικά
προβλήματα. Στην τροπόσφαιρα υπάρχει το πρόβλημα της αύξησης του όζοντος, το
οποίο στα κατώτερα τμήματα της είναι βασική συνιστώσα του φωτοχημικού νέφους και
είναι συνήθως πρόβλημα των μεγαλουπόλεων ανά τον κόσμο. Πάντως οι συγκεντρώσεις
του επιφανειακού όζοντος ακόμα και στις πιο ρυπασμένες μεγαλουπόλεις είναι πάρα
πολύ μικρότερες των συγκεντρώσεων του στην στρατόσφαιρα.
• Επειδή το όζον αντιδρά ισχυρά με άλλα μόρια είναι πολύ ασταθές, ώστε να
παρασκευαστεί κάπου (πχ. σε μεγάλες πόλεις, με το μηχανισμό της φωτοχημικής
αιθαλομίχλης) και να μεταφερθεί αλλού (πχ. στη στρατόσφαιρα). Σύμφωνα με το
Πλαίσιο του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ, αποτελεί αναγκαιότητα, όχι μόνο ο
περιορισμός της παραγωγής, αλλά και της χρήσης των CFCs και των άλλων βλαπτικών
ουσιών για το όζον μέσα στα επόμενα μερικά χρόνια. Έτσι, αναμένεται αποκατάσταση
της στοιβάδας του όζοντος τα επόμενα χρόνια.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Πηγές
http://robinwestenra.blogspot.gr
http://users.sch.gr
http://lyk-vatheos.eyv.sch.gr
http://el.wikipedia.org
http://himaira.blogspot.com

ΣΕΛΙΔΑ 9
ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ
Εισαγωγή:
Ένα οικοσύστημα για να λειτουργήσει χρειάζεται ενέργεια και τα
βασικά χημικά στοιχεία της ζωντανής ύλης. Την ενέργεια τη παίρνει
από τον ήλιο με τη φωτοσύνθεση και τη μετατρέπει από τη μία μορφή
στην άλλη. Τα χημικά στοιχεία μεταφέρονται από το αβιοτικό
περιβάλλον προς τους οργανισμούς και το αντίστροφο. Τα φυτά μέσω
της τροφικής αλυσίδας μεταφέρουν τα απαραίτητα στοιχεία στα
φυτοφάγα από αυτά στα σαρκοφάγα κ.ο.κ. Οι αποικοδομητές
διασπούν τα νεκρά συστατικά σε απλούστερα τα οποία
προσλαμβάνονται και επαναχρησιμοποιούνται από τα φυτά. Αυτοί οι
δρόμοι των στοιχείων είναι κυκλικοί και αποτελούν τους
βιογεωχημικούς κύκλους. Ο άνθρωπος με τη βιομηχανική επανάσταση
άλλαξε τρόπο ζωής και προκάλεσε διαταραχές στους βιογεωχημικούς
κύκλους.

Βιογεωχημικοί κύκλοι:
Τα οικοσυστήματα τροφοδοτούνται συνεχώς με ενέργεια από τον ήλιο.
Η ενέργεια που δεσμεύεται από τους παραγωγούς, αφού μετατραπεί σε
χημική, «ρέει» μονόδρομα, μέσω των τροφικών αλυσίδων, στα
διάφορα επίπεδα καταναλωτών και στους αποικοδομητές. Αντίθετα
όμως με την ενέργεια, η ύλη που υπάρχει διαθέσιμη στη βιόσφαιρα
είναι περιορισμένη, καθώς ο πλανήτης δέχεται ελάχιστα ποσά ύλης
από το Διάστημα (μετεωρίτες κτλ.). Για το λόγο αυτό τα χημικά
στοιχεία (C, H, O, N, S, P κ.ά.) που είναι απαραίτητα για τη σύνθεση
των χημικών ενώσεων, από τις οποίες εξαρτώνται οι δομές και οι
λειτουργίες των οργανισμών, πρέπει να κυκλοφορούν, ώστε να
γίνονται εκ νέου διαθέσιμα. Οι επαναλαμβανόμενες κυκλικές πορείες
των χημικών στοιχείων στα οικοσυστήματα χαρακτηρίζονται ως
βιογεωχημικοί κύκλοι, διότι διεκπεραιώνονται με τη συμμετοχή
βιολογικών, γεωλογικών και χημικών διαδικασιών.

Ο κύκλος του άνθρακα:

ΣΕΛΙΔΑ 1
O άνθρακας εισέρχεται στα οικοσυστήματα με τη μορφή του διοξειδίου
του άνθρακα, το οποίο βρίσκεται στην ατμόσφαιρα. Το διοξείδιο του
άνθρακα παραλαμβάνεται από τους παραγωγούς προκειμένου να
μετατραπεί, με τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης, σε γλυκόζη. Ένα
μέρος της γλυκόζης, αλλά και άλλων ενώσεων που συντίθενται από
τους παραγωγούς, χρησιμοποιείται κατά την κυτταρική αναπνοή
προκειμένου να απελευθερωθεί ενέργεια για την κάλυψη των αναγκών
των παραγωγών. Επειδή όμως κατά την κυτταρική αναπνοή παράγεται
και διοξείδιο του άνθρακα, το αέριο αυτό επιστρέφει στην ατμόσφαιρα,
με αποτέλεσμα να ολοκληρώνεται ένας κύκλος πρόσληψης και
επαναφοράς από και προς την ατμόσφαιρα.
Στη βάση της ανταλλαγής του διοξειδίου του άνθρακα μεταξύ της
ατμόσφαιρας και των βιοτικών παραγόντων των οικοσυστημάτων
βρίσκεται η εναλλαγή δύο διαδικασιών: με τη φωτοσύνθεση
προσλαμβάνεται το διοξείδιο του άνθρακα προκειμένου να
χρησιμοποιηθεί στην παραγωγή γλυκόζης, ενώ με την κυτταρική
αναπνοή οξειδώνεται η γλυκόζη και επιστρέφει το διοξείδιο του
άνθρακα στην ατμόσφαιρα.

Παρέμβαση του ανθρώπου στο κύκλο του άνθρακα:

Με τη Βιομηχανική Επανάσταση άρχισε η συστηματική χρήση
ορυκτών καυσίμων (γαιανθράκων, πετρελαίου και φυσικού αερίου).
Αυτά τα καύσιμα, τα οποία προέρχονται από το μετασχηματισμό
οργανικής ύλης φυτικών και ζωικών οργανισμών του παρελθόντος,
παρέμεναν για εκατομμύρια χρόνια στα έγκατα της Γης, αποτελώντας
μια μεγάλη αποθήκη άνθρακα που έμενε αχρησιμοποίητη. Στη
συνέχεια όμως οι αυξανόμενες ενεργειακές ανάγκες της βιομηχανίας
και των μεταφορών επέβαλαν την εντατική εξόρυξη του άνθρακα, η
καύση του οποίου οδήγησε στην απελευθέρωση τεράστιων ποσοτήτων

ΣΕΛΙΔΑ 2
διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Βέβαια το διοξείδιο του
άνθρακα δεσμεύεται από τους παραγωγούς και χρησιμοποιείται στη
φωτοσύνθεση. Η καταστροφή ωστόσο των δασών, είτε λόγω της
υλοτόμησης, που γίνεται με σκοπό την εκμετάλλευση των προϊόντων
της ξυλείας, είτε λόγω των εκχερσώσεων, περιορίζει το συνολικό
αριθμό των φωτοσυνθετικών οργανισμών του πλανήτη. Υπάρχει
δηλαδή μια τάση για βαθμιαία αύξηση της συγκέντρωσης του
διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, μια εξέλιξη που μπορεί να
έχει δυσάρεστες συνέπειες για το κλίμα του πλανήτη.

Ο κύκλος του αζώτου:

Το άζωτο αποτελεί ένα σημαντικό χημικό στοιχείο για τη ζωή, καθώς
είναι συστατικό πολλών βιομορίων όπως των νουκλεϊκών οξέων και
των πρωτεϊνών. Αν και το άζωτο αφθονεί στην ατμόσφαιρα, όπου
αποτελεί το 78% δεν μπορεί να αξιοποιηθεί από τους παραγωγούς στη
μορφή με την οποία βρίσκεται σ' αυτή (μοριακό άζωτο). Για το λόγο
αυτό η εισαγωγή του ατμοσφαιρικού αζώτου στις τροφικές αλυσίδες
των οικοσυστημάτων γίνεται με τη διαδικασία της αζωτοδέσμευσης,
η οποία μετατρέπει το ατμοσφαιρικό άζωτο σε μορφές αξιοποιήσιμες
από τους παραγωγούς. Η αζωτοδέσμευση διακρίνεται σε
ατμοσφαιρική και βιολογική. Κατά την ατμοσφαιρική
αζωτοδέσμευση το άζωτο της ατμόσφαιρας αντιδρά είτε με τους
υδρατμούς, σχηματίζοντας αμμωνία, είτε με το ατμοσφαιρικό οξυγόνο,
σχηματίζοντας νιτρικά ιόντα. Η απαραίτητη ενέργεια προσφέρεται από
τις ηλεκτρικές εκκενώσεις (αστραπές, κεραυνοί). Η αμμωνία και τα
νιτρικά ιόντα μεταφέρονται με τη βροχή στο έδαφος. Η ατμοσφαιρική
αζωτοδέσμευση κατέχει το 10% της συνολικής αζωτοδέσμευσης.
Η βιολογική αζωτοδέσμευση πραγματοποιείται από ελεύθερους ή

ΣΕΛΙΔΑ 3
συμβιωτικούς μικροοργανισμούς. Η βιολογική αζωτοδέσμευση
κατέχει το 90% της συνολικής αζωτοδέσμευσης.
Τα φυτά χρησιμοποιούν τα νιτρικά ιόντα που προσλαμβάνουν από το
έδαφος (είτε με τη διαδικασία της ατμοσφαιρικής είτε με αυτήν της
βιολογικής αζωτοδέσμευσης) προκειμένου να συνθέσουν τις
αζωτούχες ενώσεις τους όπως τις πρωτεΐνες και τα νουκλεϊκά οξέα. Το
άζωτο που περιέχεται στις ουσίες αυτές διακινείται μέσω των τροφικών
αλυσίδων στις διάφορες τάξεις των καταναλωτών προκειμένου να
χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή πρωτεϊνών. Όμως τόσο τα φυτά όσο
και τα ζώα εγκαταλείπουν στο έδαφος νεκρή οργανική ύλη (καρπούς,
φύλλα, νεκρά σώματα, τρίχωμα κτλ.) που φυσικά περιέχει άζωτο. Τα
ζώα επιπροσθέτως αποβάλλουν αζωτούχα προϊόντα του μεταβολισμού
τους, όπως είναι η ουρία, το ουρικό οξύ και τα περιττώματα. Όλες
αυτές οι ουσίες διασπώνται από τους αποικοδομητές του εδάφους
μέσα από μια διαδικασία που καταλήγει στην παραγωγή αμμωνίας. Η
αμμωνία που συγκεντρώνεται στο έδαφος, υφιστάμενη τη δράση
των νιτροποιητικών βακτηρίων του εδάφους, μετατρέπεται τελικά σε
νιτρικά ιόντα τα οποία παραλαμβάνονται από τα φυτά. Έτσι κλείνει
ένας κύκλος αζώτου στο εσωτερικό του οικοσυστήματος. Το άζωτο
που έχει απομακρυνθεί από την ατμόσφαιρα επιστρέφει πίσω σ' αυτήν
μέσω των απονιτροποιητικών βακτηρίων που μετατρέπουν τα
νιτρικά ιόντα σε μοριακό άζωτο, το οποίο επιστρέφει στην
ατμόσφαιρα.

ΣΕΛΙΔΑ 4
Παρέμβαση του ανθρώπου στο κύκλο του αζώτου:

Ο άνθρωπος επηρεάζει τον κύκλο του αζώτου εισάγοντας αζωτούχα

λιπάσματα στα αγροτικά οικοσυστήματα προκειμένου να αυξήσει την
παραγωγικότητά τους. Στο παρελθόν χρησιμοποιούνταν για το σκοπό
αυτό περιττώματα ζώων (κοπριά). Μετά την ανακάλυψη της μεθόδου
παραγωγής αζωτούχων λιπασμάτων από το ατμοσφαιρικό άζωτο, τα
οργανικά φυσικά λιπάσματα αντικαταστάθηκαν από τα βιομηχανικά,
που μάλιστα χρησιμοποιούνται σε τεράστιες ποσότητες. Ωστόσο
λιγότερο από το ένα τρίτο της εκάστοτε προστιθέμενης στο έδαφος
ποσότητας προσλαμβάνεται από τα καλλιεργούμενα φυτά. Το
υπόλοιπο παρασύρεται από τη βροχή και καταλήγει στα γλυκά ή στα
θαλασσινά νερά οδηγώντας στο φαινόμενο του ευτροφισμού, που θα
γνωρίσουμε στη συνέχεια. Ο ευτροφισμός βέβαια προκαλείται και με
την απόρριψη τεράστιων ποσοτήτων αστικών λυμάτων στα υδάτινα
οικοσυστήματα. Οι δύο πιο οικολογικοί τρόποι εμπλουτισμού του
εδάφους σε άζωτο είναι η αγρανάπαυση και η αμειψισπορά. Κατά την

ΣΕΛΙΔΑ 5
αγρανάπαυση το έδαφος ξεκουράζεται και αφήνεται να γίνει «δάσος».
Αμειψισπορά είναι η εναλλαγή στην καλλιέργεια σιτηρών και
ψυχανθών, έτσι ώστε το έδαφος να εμπλουτίζεται με άζωτο και να μην
εξασθενεί (εναλλακτική καλλιέργεια).

Ο κύκλος του νερού:

Το νερό καλύπτει το μεγαλύτερο τμήμα της Γης, οριοθετεί τα υδάτινα
οικοσυστήματα και καθορίζει τις ιδιότητές τους. Είναι το μέσο με το
οποίο τα θρεπτικά συστατικά εισέρχονται και κυκλοφορούν στο
εσωτερικό των αυτότροφων οργανισμών. Το νερό αποτελεί σημαντικό
τμήμα των ζωντανών ιστών (το 75% του νωπού βάρους τους) και
συμβάλλει στη θερμορύθμιση τόσο των φυτικών όσο και των ζωικών
οργανισμών. Χρησιμοποιείται επίσης στη φωτοσύνθεση των φυτικών
οργανισμών. Αν και η ποσότητα του νερού που υπάρχει στην
ατμόσφαιρα δεν είναι μεγάλη, εντούτοις το νερό, χάρη στην
κινητικότητά του, κυκλοφορεί συνεχώς στον υδρολογικό κύκλο (ή
κύκλο του νερού) και έτσι γίνεται διαθέσιμο στα οικοσυστήματα και
στους οργανισμούς.
Η κυκλοφορία του νερού στηρίζεται κυρίως στην εξάτμιση, στη
διαπνοή των φυτών και στις κατακρημνίσεις. Με την εξάτμιση το νερό
απομακρύνεται με τη μορφή υδρατμών από οποιαδήποτε επιφάνεια. Η
εξάτμιση του νερού από την επιφάνεια των φύλλων
ονομάζεται επιδερμική εξάτμιση και διακρίνεται από τη διαπνοή,

ΣΕΛΙΔΑ 6
που είναι η απομάκρυνση του νερού μέσω των στομάτων, των πόρων
δηλαδή της επιδερμίδας των φύλλων. Το νερό του εδάφους, που είναι
πλούσιο σε θρεπτικά στοιχεία, απορροφάται από τις ρίζες των φυτών
και κυκλοφορεί στο εσωτερικό τους. Φθάνοντας το νερό στα φύλλα
απομακρύνεται με τη διαπνοή από τα στόματά τους, μέσω των οποίων
γίνεται επίσης η ανταλλαγή των αερίων μεταξύ των φυτών και της
ατμόσφαιρας (είσοδος διοξειδίου του άνθρακα και αποβολή οξυγόνου
κατά τη φωτοσύνθεση, αντίστροφα κατά την αναπνοή). Η διαπνοή,
αποτελώντας την «κινητήρια δύναμη» για τη μεταφορά των θρεπτικών
στοιχείων στο εσωτερικό των φυτικών οργανισμών, συνδέεται
αναπόσπαστα με τους βιογεωχημικούς κύκλους των στοιχείων που
εισέρχονται στις τροφικές αλυσίδες των οικοσυστημάτων με πύλη
εισόδου τα φυτά. Με τις κατακρημνίσεις (δηλαδή τη βροχή, το χιόνι,
το χαλάζι) το νερό απομακρύνεται από την ατμόσφαιρα και γίνεται
διαθέσιμο στα υδάτινα και στα χερσαία οικοσυστήματα.

Παρέμβαση του ανθρώπου στο κύκλο του νερού:

Το νερό, μετά τον αέρα, αποτελεί το πλέον αναντικατάστατο φυσικό

αγαθό. Ωστόσο η ρύπανσή του, δηλαδή κάθε φυσική, χημική ή
βιολογική μεταβολή που το καθιστά ακατάλληλο για τους

ΣΕΛΙΔΑ 7
οργανισμούς οι οποίοι ζουν σ' αυτό ή το χρησιμοποιούν, παρακολουθεί
την ιστορία του ανθρώπου από τότε που τα λύματα των πρώτων
οικισμών του απελευθερώνονταν στα γειτονικά ποτάμια, τις λίμνες και
τις θάλασσες. Πολύ αργότερα η συγκέντρωση των πληθυσμών στις
ανεγειρόμενες πόλεις αύξησε την ποσότητα των οργανικών λυμάτων
τα οποία παράγονταν από τους κατοίκους τους και προσέθεσε στους
ήδη υπάρχοντες ρύπους τις τοξικές ουσίες και τα παραπροϊόντα των
χημικών κατεργασιών όπως αυτά της βυρσοδεψίας και της
μεταλλουργίας.

Μεταβολές στην ποιότητα του νερού οι οποίες το καθιστούν

ακατάλληλο για τους οργανισμούς προκαλούνται με διάφορους
τρόπους. Στις περισσότερες όμως περιπτώσεις η ρύπανση του νερού
ξεκινά από την αστική και τη βιομηχανική δραστηριότητα της ξηράς
και καταλήγει στις θάλασσες, στους ποταμούς και στις λίμνες. Οι
αρνητικές πλευρές της επίδρασης του ανθρώπου στο νερό
δημιούργησαν προβλήματα ρύπανσης του μη πόσιμου νερού. Σήμερα
κυριαρχούν ευρέως οι ανθρώπινες πηγές ρύπανσης του νερού:

 Αστικά απόβλητα
 Θρεπτικές ουσίες για τα φυτά και ιδιαίτερα άζωτο και φώσφορος
που προστίθενται στο έδαφος ως τεχνικά λιπάσματα
 Κατάλοιπα
 Οργανικές χημικές ουσίες, κυρίως εντομοκτόνα, φυτοφάρμακα
και απορρυπαντικά
 Άλλες μεταλλικές και χημικές ουσίες που προέρχονται από
βιομηχανικές και εξορυκτικές δραστηριότητες
 Ραδιενεργά υλικά
 Θερμότητα

Τα αστικά λύματα που καταλήγουν μέσω των αγωγών αποχέτευσης

στα υδάτινα οικοσυστήματα περιέχουν παραπροϊόντα του ανθρώπινου
μεταβολισμού (περιττώματα, σωματικές εκκρίσεις) και διάφορες
ουσίες καθημερινής χρήσης όπως απορρυπαντικά, προϊόντα
καθαρισμού κ.ά. Στις διαταραχές που προκαλούν τα αστικά λύματα
στα υδάτινα οικοσυστήματα περιλαμβάνονται η άσχημη εικόνα με το
θέαμα κηλίδων από απόβλητα που επιπλέουν ή ξεβράζονται στα ακτές,
η αύξηση του μικροβιακού φορτίου τους, που μπορεί να γίνει αιτία για
τη διάδοση σοβαρών νοσημάτων (εκδήλωση ασθενειών από
κολοβακτηρίδιο) και το φαινόμενο του ευτροφισμού. Όσον αφορά το

ΣΕΛΙΔΑ 8
φαινόμενο αυτό, το υδάτινο οικοσύστημα, αφού δεχτεί τα αστικά
λύματα, αλλά και τα λιπάσματα που αποπλένονται από το νερό της
βροχής, εμπλουτίζεται με τα νιτρικά και τα φωσφορικά άλατα που
αυτά περιέχουν. Επειδή όμως οι ουσίες αυτές αποτελούν θρεπτικά
συστατικά για τους υδρόβιους φωτοσυνθετικούς οργανισμούς
(φυτοπλαγκτόν), προκαλείται υπέρμετρη αύξηση του πληθυσμού τους.
Έτσι αυξάνεται και ο πληθυσμός των μονοκύτταρων ζωικών
οργανισμών (ζωοπλαγκτόν) που εξαρτώνται τροφικά από το
φυτοπλαγκτόν. Με το θάνατο των πλαγκτονικών οργανισμών
συσσωρεύεται νεκρή οργανική ύλη, η οποία με τη σειρά της πυροδοτεί
την αύξηση των αποικοδομητών, δηλαδή των βακτηρίων που την
καταναλώνουν. Με την αύξηση όμως των μικροοργανισμών ο ρυθμός
κατανάλωσης οξυγόνου γίνεται πολύ μεγαλύτερος από το ρυθμό
παραγωγής του. Έτσι η ποσότητα του οξυγόνου που βρίσκεται
διαλυμένη στο νερό γίνεται ολοένα μικρότερη, γεγονός που πλήττει
τους ανώτερους οργανισμούς του οικοσυστήματος, όπως τα ψάρια,
που πεθαίνουν από ασφυξία.

Το θερμό νερό από τις ψυκτικές εγκαταστάσεις των πυρηνικών

αντιδραστήρων και των εργοστασίων που χρησιμοποιούν ορυκτά
καύσιμα, όταν διοχετεύεται σε ένα υδάτινο οικοσύστημα, μπορεί να
προκαλέσει αύξηση της θερμοκρασίας του νερού και επομένως
ελάττωση της συγκέντρωσης του οξυγόνου που βρίσκεται διαλυμένο σ'
αυτό. Τα ποσά της θερμότητας διασπείρονται με τη βοήθεια του νερού.
Αφού, η θερμότητα χρησιμοποιηθεί επιστρέφει στα ποτάμια, στις
λίμνες ή τις εκβολές ποταμών σε θερμοκρασίες 6,25-9,5ο C
υψηλότερες. Η άνοδος της θερμοκρασίας θα προκαλέσει μείωση της
ικανότητας του νερού να συγκρατήσει το οξυγόνο, μείωση της
αναπαραγωγικής ικανότητας και έπειτα, θάνατο του υδρόβιου
πλούτου.

Οι πιο τοξικοί όμως ρυπαντές στη βιόσφαιρα είναι τα διάφορα

παρασιτοκτόνα και εντομοκτόνα, και φυσικά τα ραδιενεργά απόβλητα
και τα παραπροϊόντα των ραδιενεργών εκρήξεων. Οι ρύποι αυτοί
απέκτησαν ιδιαίτερη σημασία μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο λόγω της
αυξημένης απελευθέρωσής τους στο περιβάλλον. Το κοινό στοιχείο
της επίδρασης των ουσιών αυτών στο περιβάλλον είναι ότι δε
διασπώνται (μη βιοδιασπώμενες ουσίες) από τους οργανισμούς, με
αποτέλεσμα, ακόμη και αν βρίσκονται σε χαμηλές συγκεντρώσεις, να
συσσωρεύονται στους κορυφαίους καταναλωτές, καθώς περνούν από

ΣΕΛΙΔΑ 9
τον έναν κρίκο της τροφικής αλυσίδας στον επόμενο. Ένα τέτοιο μόριο
είναι το εντομοκτόνο DDT.

Ο κύκλος του φωσφόρου:

Ο κύκλος του φωσφόρου στην βιόσφαιρα ξεκινάει με την εκχύλιση των
φωσφορικών αλάτων από βράχους με το νερό της βροχής και του
χιονιού και μεταφορά μέσω των ποταμών. Ο φώσφορος υπάρχει σε
διάφορα πετρώματα και ορυκτά του εδάφους με τη μορφή ανόργανης
φωσφορικής ρίζας. Τα φωσφορικά άλατα διαλυτοποιούνται δύσκολα
στο νερό αλλά δεν εισέρχονται στον αέρα. Τα φυτά απορροφούν
φωσφορικά από το έδαφος ή από υδατικά διαλύματα και τα
ενσωματώνουν σε διάφορες οργανικές ενώσεις. Ο φώσφορος
απελευθερώνεται αργά στα υδάτινα και χερσαία οικοσυστήματα μέσω
της αποσάθρωσης των πετρωμάτων, απορροφάται από τα φυτά και
ανακυκλώνεται μέσα στα οικοσυστήματα. Μεγάλη ποσότητα
παρασύρεται στα ποτάμια και οδηγείται στους ωκεανούς όπου θα
παραμείνει σε διαλυτή μορφή μέχρις ότου οδηγηθεί στα ωκεάνια
ιζήματα τα οποία θα μετασχηματιστούν σε φωσφορούχα ιζηματογενή
πετρώματα τα οποία μέσω γεωλογικής ανύψωσης μπορούν να
σχηματίσουν νέα ξηρά.

Παρέμβαση του ανθρώπου στο κύκλο του φωσφόρου:

Η παρέμβαση γίνεται με δύο τρόπους: Αφενός εξορύσσοντας μεγάλες
ποσότητες φωσφορικών πετρωμάτων για τη παραγωγή ανόργανων
λιπασμάτων και απορρυπαντικών, αφετέρου προσθέτοντας περίσσεια
φωσφόρου στα υδάτινα οικοσυστήματα από τις απορροές των ζωικών
αποβλήτων, των κτηνοτροφικών μονάδων, των εμπορικών
φωσφορούχων λιπασμάτων των αγρών και την αποφόρτιση των
αστικών υγρών αποβλήτων.

ΣΕΛΙΔΑ 10
Ο κύκλος του θείου:
Το θείο εισέρχεται στην ατμόσφαιρα υπό μορφή διοξειδίου του θείου
από φυσικές πηγές, όπως οι ηφαιστειακές εκρήξεις, ως σωματίδια που
περιέχουν θειικά άλατα από την επίδραση του ανέμου στην επιφάνεια
των ωκεανών και ως υδρόθειο, το οποίο παράγεται κατά την αναερόβια
αποσύνθεση της οργανικής ύλης. Οι ενώσεις του θείου που υπάρχουν
στην ατμόσφαιρα κατακρημνίζονται με τις βροχές και, με τον τρόπο
αυτό, προσλαμβάνονται από το έδαφος, τα διάφορα φυτά και τα
επιφανειακά νερά.

Παρέμβαση του ανθρώπου στο κύκλο του θείου:

Πολλές ανθρώπινες δραστηριότητες και κυρίως η καύση
υδρογονανθράκων, απελευθερώνουν στην ατμόσφαιρα θείο. Η
συνεισφορά των ανθρώπινων δραστηριοτήτων σε εκπομπές θείου στην
ατμόσφαιρα, υπερισχύουν σημαντικά των εκπομπών από τις φυσικές
πηγές. Το διοξείδιο του θείου μετατρέπεται σε τριοξείδιο του θείου και
σε σωματίδια που περιέχουν θειικά ιόντα. Τα σωματίδια αυτά μειώνουν
την ορατότητα και, παρουσία υδρατμών, σχηματίζουν θειικό οξύ. Το
θειικό οξύ είναι διαβρωτικό και η παρουσία του στο νερό της βροχής
αυξάνει την οξύτητά του (όξινες βροχές) με δυσμενείς επιπτώσεις στα
οικοσυστήματα (π.χ. καταστροφή δασών).

ΣΕΛΙΔΑ 11
Αποτελέσματα-Συμπεράσματα:
Σύμφωνα με τα παραπάνω, καταλαβαίνουμε ότι η δράση του
ανθρώπου προκειμένου να διευκολύνει τη ζωή του έχει αρνητικές
συνέπειες στο περιβάλλον. Ο άνθρωπος θα πρέπει να αποφεύγει την
κατάχρηση του περιβάλλοντος. Το ανθρώπινο γένος θα πρέπει να
θεωρείται οικονόμος του φυσικού κόσμου και να θυμηθεί ότι η Γη του
έχει παραχωρηθεί μόνο για χρήση και όχι για κατανάλωση ή αλόγιστη
σπατάλη.

Βιβλιογραφία:

 Περάκη Β., Μπαρώνα Φ., Μπουρμπουχάκης Ι., Μπότσαρης Ι., Βιολογία Γενικής
Παιδείας Γ′ Ενιαίου Λυκείου, Ο.Ε.Δ.Β, Αθήνα 2001.
 Το Ανοιχτό Πανεπιστήμιο., Άνθρωπος και Περιβάλλον 2., 1988, Εκδοτικές
Επιχειρήσεις Π. ΚΟΥΤΣΟΥΜΠΟΣ Α.Ε.

Από το διαδίκτυο οι σελίδες:

 http://www.metal.ntua.gr/uploads/4407/perivallonI_rev.pdf
 http://www.chem.uoa.gr/courses/organiki_1/oikotoxikologia/
oiktxk2_K08.pdf

ΣΕΛΙΔΑ 12