© Greg Armfield - WWF-UK

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1:
Η σημασία της
βιοποικιλότητας
Όλα όσα χρειάστηκαν για την οικοδόμηση της
σύγχρονης ανθρώπινης κοινωνίας, με τα οφέλη και
τις πολυτέλειές της, παρέχονται από τη φύση - και θα
συνεχίσουμε να χρειαζόμαστε αυτούς τους φυσικούς
πόρους για την επιβίωση και την ευημερία μας. Η
επιστημονική έρευνα καταδεικνύει διαρκώς την
ανυπολόγιστη σημασία της φύσης για την υγεία, τον
πλούτο, την τροφή και την ασφάλειά μας. Τι
μελλοντικά οφέλη θα μπορούσαμε να ανακαλύψουμε
στα εκατομμύρια των ειδών που δεν έχουν
περιγραφεί, πόσο μάλλον μελετηθεί; Καθώς
κατανοούμε καλύτερα την εξάρτησή μας από τα
φυσικά συστήματα, είναι σαφές ότι η φύση δεν έχει
απλά αξία αναψυχής.

Μια πεταλούδα αναπαύεται σε ένα κλαδί στο δάσος Kaya Kauma.

Kilifi, Κένυα.

WWF Living Planet Report 2016 page 12 Chapter 3: Biodiversity in a changing world page 13
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ
ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ
Οι άνθρωποι εξελίχθηκαν, αναπτύχθηκαν και άνθισαν, στη φύση. Στην
πραγματικότητα, η φύση - και όσα μας δίνει - ήταν ο καταλύτης για τη
σημερινή μας υπόσταση. Οι φυσικοί πόροι επέτρεψαν στον άνθρωπο
να κυριαρχήσει στον πλανήτη και γέννησαν τις σύγχρονες προσδοκίες,
προνόμια και πολυτέλειες. Για να διατηρήσουμε τη σύγχρονη
ανθρώπινη κοινωνία, θα συνεχίσουμε να χρειαζόμαστε τους πόρους
της φύσης που μας επέτρεψαν διαχρονικά να ευημερούμε.
Ενώ αυτή η εξάρτηση από τη φύση είναι αυτονόητη σε πολλούς,
σπάνια λαμβάνεται υπόψιν για σημαντικές αποφάσεις διοικητικών
συμβουλίων, υπουργείων οικονομικών και προεδρικών γραφείων. Η
αντίληψη που κρύβεται πίσω από πολλές περιβαλλοντικά επιζήμιες
επιλογές είναι ότι η φύση έχει κυρίως αξία αναψυχής και η προστασία
της είναι δευτερεύουσα προς τους πιο σημαντικούς στόχους της
αύξησης του ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης, της δημιουργίας θέσεων
εργασίας, της ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας, ή της διατήρησης
χαμηλών τιμών.
Επιτέλους αυτό αρχίζει να αλλάζει. Πολλές εταιρείες και
κυβερνήσεις δείχνουν τώρα σημάδια της πρόθεσής τους να
υιοθετήσουν πιο ολοκληρωμένες προσεγγίσεις, που στοχεύουν στην
προστασία ή στην ενίσχυση της φύσης παράλληλα με την επίτευξη
των άλλων στόχων τους. Αυτή η αναθεώρηση βρίσκεται ακόμα σε
πρώιμο στάδιο, αλλά οδηγείται από ένα συνεχώς ενισχυόμενο σώμα
αποδεικτικών στοιχείων που αναδεικνύουν την ανυπολόγιστη
σημασία της φύσης για μια πληθώρα πτυχών της ζωής μας,
συμπεριλαμβανομένης της υγείας και της ευημερίας μας, της
διαθεσιμότητας τροφής, του πλούτου και της ασφάλειας.
Κατ’ αρχήν για την υγεία μας. Έμπνευση για πολλές θεραπείες
αποτέλεσαν άγρια είδη, από παυσίπονα μέχρι θεραπείες για
καρδιακές παθήσεις και από την θεραπεία του καρκίνου μέχρι
φάρμακα για υψηλή αρτηριακή πίεση 1.
Η ομάδα εμπειρογνωμόνων για τα φαρμακευτικά φυτά της IUCN
εκτιμά ότι υπάρχουν μεταξύ 50.000 και 70.000 γνωστά
φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά που χρησιμοποιούνται
βιομηχανικά 2.. Κάποια από αυτά είναι σημαντικά για την
ανακάλυψη φαρμάκων και θα μπορούσαν να είναι ζωτικής σημασίας
για την ανακάλυψη της επόμενης θεραπείας. Για παράδειγμα,
τουλάχιστον το 70% των νέων μικρομοριακών φαρμάκων, που
εμφανίστηκαν παγκοσμίως τα τελευταία 25 χρόνια, προέρχονται
από ή βασίζονται σε κάποια φυσική πηγή. 2,3.
WWF Living Planet Report 2018 σελίδα 14
Τα μικρομόρια αποτελούν τη σημαντική πλειοψηφία των υποψηφίων
νέων φαρμάκων καθώς στοχεύουν ένζυμα ή υποδοχείς στα κύτταρα
του σώματος με μεγαλύτερη ακρίβεια, ιδιαίτερα σε σύγκριση με τα
μακρομόρια όπως τα αντισώματα ή οι πρωτεΐνες. 4.
Οι επιστήμονες φοβούνται ότι η απώλεια βιοποικιλότητας μειώνει τη
διαθεσιμότητα πρώτων υλών για την ανακάλυψη φαρμάκων και τη
TonyJuniper, βιοτεχνολογία. 5.
WWF Η έρευνα δείχνει εμφατικά ότι η επαφή με το φυσικό περιβάλλον
βελτιώνει την σωματική μας ευεξία, προωθώντας και την άσκηση 6 και
αυξάνονται οι ενδείξεις για τη συμβολή της επαφής με το φυσικό
περιβάλλον στη ψυχολογική μας ευεξία. 7.
Εξίσου θεμελιώδης για την ευζωία μας είναι και η διατροφή. Σε τελική
ανάλυση η τροφή μας, εξαρτάται με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο από
Η ΦΥΣΗ ΕΧΕΙ φυσικά συστήματα και διεργασίες, συμπεριλαμβανομένων των
ΑΝΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗ ΑΞΙΑ ΓΙΑ περίπλοκων οικολογικών σχέσεων, που επιτρέπουν στο έδαφος να
ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ, ΤΟΝ ΠΛΟΥΤΟ υποστηρίξει την ανάπτυξη φυτών. Περίπου το 87% όλων των φυτικών
ειδών επικονιάζονται από ζώα 8 και καλλιέργειες που έχουν μερικώς
ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΜΑΣ γονιμοποιηθεί από ζώα αντιπροσωπεύουν το 35% της παγκόσμιας
παραγωγής τροφίμων 9. Αυτό διερευνάται περαιτέρω στο κεφάλαιο 2.
Επίσης, προφανώς, υπάρχει και το νερό που υποστηρίζει εκτός από τη
γεωργία και όλους τους άλλους παραγωγικούς τομείς.
Ενώ μερικές φορές εύκολα υποθέτουμε ότι η υδατική ασφάλεια είναι
επαρκώς εγγυημένη μέσω φραγμάτων, δεξαμενών, δικτύων διανομής
και επεξεργασίας, τελικά η φύση είναι εκείνη που αναπληρώνει το
γλυκό νερό, το οποίο υποστηρίζει όλες τις οικονομικές δραστηριότητες.
Τα τροπικά δάση στέλνουν την υγρασία στην ατμόσφαιρα και οι
«ουράνιοι ποταμοί» που ρέουν από αυτά ποτίζουν καλλιέργειες
χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά 10 . Υγρότοποι καθαρίζουν το νερό και
αναπληρώνουν τους υδροφορείς που τροφοδοτούν τις πηγές. Τα
φυσικά συστήματα συμβάλλουν επίσης στην υδατική ασφάλεια με το
ρόλο που παίζουν στη διατήρηση της κλιματικής σταθερότητας 11. Τα
υδάτινα οικοσυστήματα θα εξεταστούν περαιτέρω στο επόμενο
ΓΙΑ ΝΑ ΔΙΑΤΗΡΗΣΟΥΜΕ κεφάλαιο.
ΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ Καθώς η κλιματική αλλαγή εντείνεται, η αξία της φύσης αυξάνεται. Θα
βοηθήσει ουσιαστικά τις κοινωνίες των ανθρώπων να αντιμετωπίσουν
ΑΝΡΩΠΙΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
τις συνέπειες της αύξησης της θερμοκρασίας παγκοσμίως. Αυτές
ΘΑ ΣΥΝΕΧΙΣΟΥΜΕ ΝΑ περιλαμβάνουν αύξηση της στάθμης της θάλασσας, εντονότερες
ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΣΤΕ ΤΟΥΣ βροχοπτώσεις, συχνότερες ξηρασίες, συχνότερες και εντονότερες
καταιγίδες, επιπτώσεις που το ΝΑΤΟ και το Πεντάγωνο αναγνωρίζουν
ΦΥΣΙΚΟΥΣ ΠΟΡΟΥΣ ως σημαντικές απειλές για την παγκόσμια ασφάλεια. Υγιή φυσικά
συστήματα μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση των ζημιών που
προκαλούνται από αυτές τις αλλαγές 12,13.
Κεφάλαιο ¨1: Η σημασία της βιοποικιλότητας σελίδα 15
Πέρα από όλα αυτά τα οφέλη ιδιαίτερη σημασία έχουν τα φυτά και τα
ζώα που ζουν σε υγιή φυσικά και ημιφυσικά συστήματα. Άγρια ζώα,
φυτά, μύκητες και μικρόβια έχουν στηρίξει την ανθρώπινη ευημερία
σε όλη τη διάρκεια της ύπαρξή μας· όλο και περισσότερο η άγρια φύση
αξιοποιείται για τη λεγόμενη βιομημητική, καθώς μηχανικοί και
σχεδιαστές χρησιμοποιούν λύσεις που τελειοποιήθηκαν από τη φυσική
επιλογή για να ανταπεξέλθουν σε προκλήσεις του ανθρώπινου
κόσμου, όπως για παράδειγμα η αποδοτικότητα πόρων και οι
ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. 14.
Η ανυπολόγιστη δυνητική αξία των οφελών που μπορούμε να
αποκομίσουμε από μελλοντικές ανακαλύψεις, εμπνευσμένες από τη
φυσική ποικιλομορφία, θα είναι εφικτή μόνο εφόσον τα
οικοσυστήματα θα έχουν τη δυνατότητα να συντηρούν την ευρύτατη
ποικιλία ειδών, που μοιράζονται με μας αυτόν τον κόσμο. Σ’ αυτά
περιλαμβάνονται και τα εκατομμύρια των ειδών που δεν έχουν
ακόμη περιγραφεί, πόσο μάλλον μελετηθεί. 15.
Στον σύγχρονο αστικό κόσμο μας, χάνουμε τη δυνατότητα συχνής
επαφής με φυσικές περιοχές. Τα πνευματικά, εγγενή, αισθητικά και
επιστημονικά επιχειρήματα για την προστασία και την
αποκατάσταση της φύσης φαντάζουν απόμακρα ή φαίνεται να μη
μας επηρεάζουν άμεσα. Αλλά καθώς αναγνωρίζεται όλο και
περισσότερο ότι τα φυσικά συστήματα παίζουν θεμελιώδη ρόλο στην
υγεία, τον πλούτο και την ασφάλειά μας, ή ανάγκη για την
προστασία και την αποκατάσταση της φύσης γίνεται όλο και πιο
επιτακτική. Αν επιτύχουμε, θα είμαστε η πρώτη γενιά που θα έχει
καταφέρει μια τόσο σημαντική αλλαγή προσανατολισμού.
Η ΦΥΣΗ ΕΙΝΑΙ ΤΟ
ΣΠΙΤΙ ΤΗΣ Η ΦΥΣΗ ΩΣ ΠΗΓΗ Η ΦΥΣΗ ΠΑΡΕΧΕΙ
ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΤΡΟΦΗΣ, ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΚΑΘΑΡΟ ΝΕΡΟ, ΑΕΡΑ
ΚΑΙ ΦΑΡΜΑΚΩΝ ΚΑΙ ΥΓΙΗ ΕΔΑΦΗ
WWF Living Planet Report 2018 σελίδα 16
Όλη η οικονομική δραστηριότητα τελικά εξαρτάται από υπηρεσίες που
παρέχει η φύση, καθιστώντας την μία εξαιρετικά πολύτιμη συνιστώσα
του πλούτου μιας χώρας. Εκτιμάται ότι, σε παγκόσμιο επίπεδο, η φύση
παρέχει υπηρεσίες που αξίζουν περίπου 125 τρισεκατομμύρια δολάρια
ετησίως. Κυβερνήσεις, επιχειρήσεις και ο χρηματοπιστωτικός τομέας
αρχίζουν να διερωτώνται για το πώς οι παγκόσμιοι περιβαλλοντικοί
κίνδυνοι - όπως η αύξηση των πιέσεων στη γεωργική γη, η υποβάθμιση
των εδαφών, η διαρθρωτική λειψυδρία και τα ακραία καιρικά
φαινόμενα – θα επηρεάσουν τις μακροοικονομικές επιδόσεις των
χωρών, των παραγωγικών τομέων και των χρηματοπιστωτικών αγορών.
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ
ΣΤΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ ΤΟΥ
Εικόνα 1. Η σημασία της
TobyRoxburgh,
WWF
ΚΟΣΜΟΥ Υ
φύσης για τον άνθρωπο.
Η φύση μας παρέχει ζωτικά
Από την προμήθεια πρώτων υλών, νερού, τροφίμων, φαρμάκων και ενέργειας,
αγαθά και υπηρεσίες. μέχρι την επικονίαση των καλλιεργειών, τον σχηματισμό εδαφών και την
Προσαρμοσμένο από (van προστασία από πλημμύρες, καταιγίδες και διάβρωση, τα φυσικά συστήματα
Oorschot et al, 2016 16)
του πλανήτη παρέχουν μια σειρά ζωτικών υπηρεσιών που στηρίζουν την
παραγωγή, το εμπόριο, τον βιοπορισμό και την κατανάλωση στην κάθε χώρα
(σχήμα 1).
Η ΦΥΣΗ ΜΑΣ Οι φυσικοί πόροι που παρέχουν αυτές τις υπηρεσίες - οικοσυστήματα, είδη,
ΕΜΠΝΕΕΙ νερό, ποτάμια, θάλασσες, γη, ορυκτά και ατμόσφαιρα - είναι συνεπώς μία
εξαιρετικά πολύτιμη συνιστώσα του πλούτου μιας χώρας και ένας σημαντικός
παράγοντας για τον προσδιορισμό του επιπέδου οικονομικής ευημερίας της.
Το 2018, υπό την αιγίδα της Διακυβερνητικής Πλατφόρμας Επιστήμης-
Πολιτικής για τη Βιοποικιλότητα και τις Οικοσυστημικές Υπηρεσίες (IPBES),
οργανισμού που έχει συσταθεί για την αξιολόγηση της κατάστασης της
βιοποικιλότητας και των οικοσυστημικών υπηρεσιών που αυτή παρέχει στην
κοινωνία - περισσότεροι από 550 κορυφαίους εμπειρογνώμονες από
περισσότερες από 100 χώρες απέδωσαν σε οικονομικούς όρους την αξία
συγκεκριμένων πτυχών της φύσης. Αυτές οι καινοτόμες αξιολογήσεις
επέκτειναν την έννοια των υπηρεσιών οικοσυστήματος που χρησιμοποιήθηκε
στην αναφορά-ορόσημο του 2005 Millennium Ecosystem Assessment 17,
αναγνωρίζοντας επιπροσθέτως τον κεντρικό ρόλο που παίζει ο πολιτισμός
στον καθορισμό όλων των δεσμών μεταξύ ανθρώπων και φύσης 18. Το
εννοιολογικό πλαίσιο της IPBES - στο οποίο βασίζονται όλες οι αξιολογήσεις
και οι προτάσεις της – αποκαλεί αυτή την πολύ ευρύτερη έννοια Συνεισφορά
της Φύσης στους Ανθρώπους, Nature’s Contribution to People (NCP) 18,19.
Κεφάλαιο ¨1: Η σημασία της βιοποικιλότητας σελίδα 17
 Σχήμα 2: Οφέλη από τη φύση
Αποτιμά τη φύση πέρα από την απλά νομισματική κοστολόγηση και
Οι προμηθευτικές υπηρεσίες είναι
λαμβάνει υπόψιν άλλες δομές γνώσης, όπως για παράδειγμα εκείνες τα προϊόντα που λαμβάνονται από
των τοπικών κοινωνιών και των αυτοχθόνων πληθυσμών. Ο Sir Robert τα οικοσυστήματα, ρυθμιστικές
υπηρεσίες είναι τα οφέλη που
Watson, ο πρόεδρος του IPBES, υπογραμμίζει τον πολύπλευρο
απορρέουν από τις ρυθμιστικές
χαρακτήρα αυτής της προσέγγισης: “Αυτό το νέο πανδεκτικό πλαίσιο διαδικασίες των οικοσυστημάτων,
αποδεικνύει ότι η φύση, παράλληλα με την παροχή ζωτικών αγαθών πολιτιστικές υπηρεσίες είναι τα
άυλα οφέλη που αποκομίζουν οι
και υπηρεσιών όπως η τροφή, η προστασία από τις πλημύρες και άλλα
άνθρωποι από τα οικοσυστήματα
πολλά, έχει και μεγάλη κοινωνική, πολιτισμική, πνευματική και και υποστηρικτικές υπηρεσίες
θρησκευτική αξία, που απαιτείται επίσης να αξιολογηθεί στην χάραξη είναι αυτές που είναι απαραίτητες
για την παραγωγή όλων των
πολιτικής.’’ 20
άλλων υπηρεσιών
Αποτέλεσμα τριετούς εργασίας, αυτές οι αναφορές, που έχουν εκτενώς οικοσυστήματος. Προσαρμοσμένο
από το Millennium Ecosystem
«αξιολογηθεί από ομότιμους» καλύπτουν ολόκληρο τον πλανήτη εκτός Assessment, 2005 17.
από τους πόλους και τους ανοιχτούς ωκεανούς 21-24 και
επικεντρώνονται στο να απαντήσουν θεμελιώδη ερωτήματα όπως:
γιατί είναι σημαντική η βιοποικιλότητα, πού υπάρχει πρόοδος, ποιες
είναι οι βασικές απειλές και ευκαιρίες για τη βιοποικιλότητα, και πως
ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ
μπορούμε να προσαρμόσουμε τις πολιτικές και τους θεσμούς μας για ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ
ένα πιο βιώσιμο μέλλον;
Η περιφερειακή έκθεση της Αμερικανικής ηπείρου, για παράδειγμα, “Η ΦΥΣΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΕΙ
εκτίμησε την οικονομική αξία των εκεί, χερσαίων μόνο, παροχών της ΤΗΝ ΕΥΖΩΙΑ ΚΑΙ ΤΙΣ
φύσης σε περισσότερα από 24 τρισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ
ετησίως, ποσό ισοδύναμο με το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν της
ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ ΚΑΘΕ

περιοχής (ΑΕΠ) 21. Ωστόσο, αναφέρει ότι το 65% αυτών των
συνεισφορών βρίσκεται σε πτώση, με το 21% να μειώνεται έντονα.
Μια άλλη έκθεση εκτιμά ότι, σε παγκόσμιο επίπεδο, η φύση παρέχει
υπηρεσίες αξίας τουλάχιστον 125 τρισεκατομμυρίων δολλαρίων ΗΠΑ
ετησίως 25 . Αυτό που είναι σαφές είναι ότι σε όλες τις περιοχές, η
βιοποικιλότητα και η ικανότητα της φύσης να συνεισφέρει στους
ανθρώπους υποβαθμίζεται και χάνεται λόγω κοινών πιέσεων –
υποβάθμισης Οικοτόπων, υπερεκμετάλλευσης και μη βιώσιμης χρήσης
φυσικών πόρων, αέρια, εδαφική και υδατική ρύπανση, αύξηση του
αριθμού και των επιπτώσεων εισβλητικών χωροκατακτητικών ειδών,
και κλιματικής αλλαγής, μεταξύ άλλων.
Οι ανησυχίες αυτές κυριάρχησαν στην Global Risks Report του World
Economic Forum 2018 26. Οι πολιτικοί και επιχειρηματικοί ηγέτες και
ο χρηματοπιστωτικός τομέας, αρχίζουν να διερωτώνται για το πώς οι
παγκόσμιες περιβαλλοντικές τάσεις, όπως η αυξανόμενη πίεση στην
γεωργική γη, η υποβάθμιση εδαφών, η διαρθρωτική λειψυδρία και τα
ακραία καιρικά φαινόμενα θα επηρεάσουν τις μακροοικονομικές
επιδόσεις των χωρών και των παραγωγικών τομέων και πώς αυτό θα
επιδράσει στις χρηματοπιστωτικές αγορές 27. Η έκθεση είναι ένδειξη
του ότι οι μεταβαλλόμενες συνθήκες του πλανήτη συνδέονται ολοένα
και περισσότερο με μεγάλες κοινωνικοοικονομικές διαταραχές.
WWF Living Planet Report 2018 σελίδα 18
και παρασίτων
Έλεγχος ασθενιών
ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΑΠΟ ΤΗΝ
ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΥΤΥΧΙΑ
ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΕΥΗΜΕΡΙΑ
ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ” 20
SIR ROBERT WATSON, ΠΡΟΕΔΡΟΣ IPBES
“Η ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Η ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΣΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΦΑΝΤΑΖΟΥΝ
ΣΕ ΠΟΛΟΥΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΕΣ, ΚΑΙ ΠΟΛΥ ΑΠΟΜΑΚΡΥΣΜΕΝΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ ΜΑΣ. ΑΥΤΟ ΑΠΕΧΕΙ ΠΟΛΥ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ – ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΘΕΜΕΛΕΙΟ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΡΟΦΗ ΜΑΣ, ΤΟ ΚΑΘΑΡΟ ΝΕΡΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑ. ΕΙΝΑΙ Η ΨΥΧΗ ΟΧΙ ΜΟΝΟ
ΤΗΣ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ ΜΑΣ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ
ΑΠΟΛΑΥΣΗΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ.
ΤΑ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΔΙΑΘΕΣΙΜΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΥ ΣΥΝΕΛΕΞΑΝ ΕΠΙΦΑΝΕΙΣ ΕΜΠΕΙΡΟΓΝΟΜΩΝΕΣ
ΜΑΣ ΟΔΗΓΟΥΝ ΣΕ ΕΝΑ ΜΟΝΑΔΙΚΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΑΛΑΒΟΥΜΕ ΔΡΑΣΗ ΓΙΑ
ΝΑ ΣΤΑΜΑΤΗΣΟΥΜΕ ΚΑΙ ΝΑ ΑΝΤΙΣΤΡΕΨΟΥΜΕ ΤΗ ΜΗ ΒΙΩΣΙΜΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ· Η ΝΑ
ΔΙΑΚΙΝΔΥΝΕΥΣΟΥΜΕ ΟΧΙ ΜΟΝΟ ΤΟ ΕΠΙΘΥΜΗΤΟ ΜΕΛΛΟΝ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΟ ΣΗΜΕΡΙΝΟ
ΤΡΟΠΟ ΖΩΗΣ ΜΑΣ. ΕΥΤΥΧΩΣ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΕΠΙΣΗΣ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ ΟΤΙ ΞΕΡΟΥΜΕ ΠΩΣ ΝΑ
ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΣΟΥΜΕ ΚΑΙ ΝΑ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΗΣΟΥΜΕ, ΕΣΤΩ ΚΑΙ ΜΕΡΙΚΑ, ΤΟΥΣ ΖΩΤΙΚΟΥΣ
ΦΥΣΙΚΟΥΣ ΠΟΡΟΥΣ ΜΑΣ.’’ 28
Sir Robert Watson, Πρόεδρος IPBES
Chapter 1: Why biodiversity matters page 19
Κεφάλαιο ¨1: Η σημασία της βιοποικιλότητας σελίδα 19
 © André Bärtschi - WWF
ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΦΥΣΗ
Το σχολείο της φυσικής θεραπείας
Στη Santa Rosa de Huacaria, η οποία συνορεύει με το Εθνικό
Πάρκο Manu στο Περού, η Veronica Alata και οι μαθητές μελετούν
φαρμακευτικά φυτά με τη βοήθεια της ιθαγενούς κοινότητας
Huichipaeri. Σε αυτήν την εικόνα μαθαίνουν για το φυτό Pinon
Colorado (Jatropha gossypifolia, Euphorbiaceae) του οποίου η
ρητίνη χρησιμοποιείται για τη θεραπεία τσιμπήμάτων εντόμων και
εντερικών λοιμώξεων. Το εκχύλισμα των φύλλων ανακουφίζει τους
πονοκεφάλους και τους πυρετούς, και οι σπόροι είναι έντονα
καθαρκτικοί. Αυτή η κοινότητα είναι μέρος του έργου WWF/Pro
Naturaleza. Η εκπαίδευση είναι ένα σημαντικό στοιχείο σε πολλά
προγράμματα διατήρησης της φύσης σ’ όλο τον κόσμο, που
διδάσκουν στα παιδιά τη δυναμική των φυσικών διεργασιών και
τις διάφορες υπηρεσίες που παρέχει η φύση.

WWF Living Planet Report 2018 page 20 Chapter 1: Why biodiversity matters page 21

Ζούμε την εποχή της Μεγάλης Επιτάχυνσης - ένα μοναδικό γεγονός στα
4,5 δισεκατομμύρια χρόνια ιστορίας του πλανήτη μας - με εκρηκτική
αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού και της οικονομικής ανάπτυξης, που
οδηγεί σε πρωτοφανή πλανητική αλλαγή λόγω της αυξημένης ζήτησης
ενέργειας, γης και νερού. Το γεγονός αυτό είναι τόσο σημαντικό ώστε
πολλοί επιστήμονες θεωρούν ότι μπαίνουμε σε μία νέα γεωλογική εποχή:
την Ανθρωπόκαινο. Ωστόσο, τα οφέλη του ανθρώπου από τη Μεγάλη
Επιτάχυνση υφίστανται μόνο με τη συμβολή της φύσης. Χωρίς υγιή
φυσικά συστήματα πρέπει να αναρωτηθούμε αν η εξέλιξη του ανθρώπου
εξακολουθεί να είναι εφικτή.
Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΙΤΑΧΥΝΣΗ
Το 2016, ο Max Roser από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης
πραγματοποίησε ένα νοητικό πείραμα: έστω ότι ο 24ωρος κύκλος
των ειδήσεων έπαψε και πλέον οι ειδήσεις δημοσιεύονται κάθε 50
χρόνια 29. Υπ’ αυτές τις συνθήκες ποιο θα ήταν το πρωτοσέλιδο του
2018: Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου; Η άνοδος του
νεοφιλελευθερισμού; Το διαδίκτυο; Πολιτικά δικαιώματα; Η
οικονομική κρίση; Πιθανώς κανένα από αυτά.
Το μεγαλύτερο μεμονωμένο φαινόμενο τα τελευταία 50 χρόνια,
ελάχιστα συζητιέται στους κύκλους της ενημέρωσης, της πολιτικής,
των επιχειρήσεων ή της παιδείας. Είναι η Μεγάλη Επιτάχυνση - ένα
γεγονός μοναδικό στα 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια ιστορίας του
πλανήτη μας (βλ. σχήμα 3). Από το 1800, ο παγκόσμιος πληθυσμός
έχει αυξηθεί επτά φορές, υπερβαίνοντας τα 7,6 δισ. ευρώ και η
παγκόσμια οικονομία έχει αυξηθεί 30 φορές 30 . Αλλά πραγματικά
μόνο τα τελευταία 50 χρόνια η οικονομική ανάπτυξη έχει οδηγήσει
σε μια εκπληκτική αύξηση της ζήτησης για ενέργεια, γη και νερό
που αλλάζει ριζικά το λειτουργικό σύστημα της Γης.
Η οικονομική ανάπτυξη και η ανάπτυξη της μεσαίας τάξης, και όχι η
αύξηση του πληθυσμού καθαυτή, είναι αυτά που επηρεάζουν
δραματικά το ρυθμό μεταβολής του συστήματος υποστήριξης της
ζωής στη Γη 30,31. Αυτή η ανάπτυξη έχει βελτιώσει τη ζωή
δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Ο παγκόσμιος μέσος όρος του
προσδόκιμου ζωής είναι πάνω από 70 32. Ασθένειες όπως η ευλογιά
έχουν εξαλειφθεί και άλλες φαίνεται ότι θα ακολουθήσουν σύντομα:
παρωτίτιδα, ιλαρά, ερυθρά, πολιομυελίτιδα. Περισσότερα παιδιά
φθάνουν στην ενηλικίωση και λιγότερες γυναίκες πεθαίνουν κατά τον
τοκετό. Η φτώχεια βρίσκεται ιστορικά χαμηλά. Για όλα αυτά πρέπει
να είμαστε ευγνώμονες.
WWF Living Planet Report 2018 σελίδα 22
Owen Gaffney,
Stockholm Resilience Centre
and Future Earth
ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
ΑΝΑΣΤΑΤΩΣΗ. ΑΥΤΗ
ΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΕΧΕΙ ΤΟΣΟ ΕΝΤΟΝΗ
Ωστόσο, αυτές οι εκθετικές βελτιώσεις στην υγεία, τη γνώση και το
βιοτικό επίπεδο της Μεγάλης Επιτάχυνσης, επέφεραν ένα τεράστιο
κόστος για τη σταθερότητα των φυσικών συστημάτων που μας
υποστηρίζουν (Σχήμα3). Ο αντίκτυπός της δραστηριότητάς μας έχει
φτάσει τώρα σε σημείο να διαταράσσει βαθύτατα την ατμόσφαιρα, την
παγοκάλυψη, τους ωκεανούς, τα δάση, τη γη, και τη βιοποικιλότητα 33. Οι
εκπομπές αερίων θερμοκηπίου έχουν αυξηθεί σε ανησυχητικά επίπεδα34,35
και τον Απρίλιο του 2018, τα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα στην
ατμόσφαιρα έφτασαν κατά μέσο όρο τα 410 μέρη ανά εκατομμύριο (ppm)
για ολόκληρο τον μήνα - το υψηλότερο επίπεδο εδώ και τουλάχιστον
800.000 χρόνια 36 . Πάνω από την Ανταρκτική, το 1985 διαπιστώθηκε, ότι
ανθρωπογενή χημικά είχαν προκαλέσει μια τεράστια οπή στο στρώμα του
όζοντος 37. Τα τροπικά δάση απομειώνονται: σχεδόν το 20% του δάσους
του Αμαζονίου, που αναφέρεται ως πνεύμονας του πλανήτη,
εξαφανίστηκε σε μόλις 50 χρόνια 38.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΛΟΚΑΙΝΟ ΣΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΚΑΙΝΟ
Στο τέλος της τελευταίας εποχής των παγετώνων, η Γη μπήκε σε μια νέα
ΑΝΘΡΩΠΟΚΑΙΝΟΣ: γεωλογική εποχή: την Ολόκαινο 39 . Αυτή η εξαιρετικά σταθερή θερμή
περίοδος έχει διαρκέσει περίπου 11.700 χρόνια και θα μπορούσε να
Η ΤΡΕΧΟΥΣΑ
συνεχιστεί για άλλα 50.000. Αλλά η Μεγάλη Επιτάχυνση τα αλλάζει όλα 40. Η
ανθρωπογενής αλλαγή είναι τόσο μεγάλη που πολλοί επιστήμονες θεωρούν
ΠΟΥ ότι αρχίζει μια νέα γεωλογική εποχή: η Ανθρωπόκαινος 41.
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΖΕΤΑΙ
ΑΠΟ ΤΗΝ Δεν είναι γνωστό αν θα υπάρξει μια σταθερή κατάσταση για την
ΠΛΑΝΗΤΙΚΗ Ανθρωπόκαινο εποχή 42. Σίγουρα η σημερινή κατάσταση δεν είναι σταθερή 31.
Τα τελευταία 50 χρόνια, η παγκόσμια μέση θερμοκρασία έχει αυξηθεί με
ρυθμό 170 φορές το ρυθμό βάσης 31. Οι ωκεανοί γίνονται πιο όξινοι με ρυθμό
ΕΙΝΑΙ Η ΠΡΩΤΗ
που δεν έχει παρατηρηθεί τα τελευταία 300 εκατομμύρια χρόνια 43. Η Γη
χάνει βιοποικιλότητα με ρυθμό που παρατηρήθηκε μόνο κατά τις μαζικές
ΤΗΣ ΓΗΣ ΠΟΥ ΕΝΑ
εξαφανίσεις 44. Και ακόμα περισσότερες αλλαγές έπονται, ο τρόπος καθώς οι
ΜΟΝΟ ΕΙΔΟΣ - άνθρωποι είναι υπεύθυνοι για την απελευθέρωση 100 δισεκατομμυρίων
HOMO SAPIENS - τόνων άνθρακα στο σύστημα της Γης κάθε 10 χρόνια 45.
Τι σημαίνει αυτό για τη Γη; Μέχρι στιγμής, οι κοραλλιογενείς ύφαλοι των
ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΟ
θερμών υδάτων - οι πιο ποικιλόμορφοι θαλάσσιοι οικότοποι – μπορεί να μην
ΣΥΣΤΗΜΑ
επιβιώσουν μέχρι το τέλος του αιώνα 46. Χωρίς κολοσσιαία προσπάθεια για
ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΤΗΣ μείωση των εκπομπών, η Αρκτική είναι πιθανό, πριν τα μέσα του αιώνα, να
ΖΩΗΣ ΣΤΗ ΓΗ είναι «ελεύθερη πάγου» το καλοκαίρι 47. Ο πάγος αντανακλά τη θερμότητα
στο διάστημα, αλλά καθώς λιώνει, εκθέτει σκοτεινότερα νερά που
απορροφούν θερμότητα. Οι ερευνητές ανησυχούν ότι αυτό μπορεί να
δημιουργήσει έναν επικίνδυνο βρόχο ανατροφοδότησης, ενισχύοντας την
υπερθέρμανση. Πρόσφατη έρευνα συνδέει τις αλλαγές στην Αρκτική με μια
σημαντική αλλαγή στον Αεροχείμαρρο που επηρεάζει τον καιρό στο βόρειο
ημισφαίριο 48. Αυτό μπορεί να επηρεάσει την ξηρασία στην Καλιφόρνια 49 ,
τους παγετούς στην ανατολική ακτή των ΗΠΑ και σε ολόκληρη την Ευρώπη
και την τροχιά των τυφώνων. Προκαταρκτική ανάλυση δείχνει ότι η αλλαγή
αυτή επίσης συνέβαλε στο πρωτοφανές κύμα καύσωνα στο βόρειο ημισφαίριο
το 2018 50.
Κεφάλαιο 1: Η σημασία της βιοποικιλότητας σελίδα 23
 Η ΑΝΡΘΩΠΙΝΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ
ΤΑ ΣΥΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΓΗΣ Σχήμα 3: Η Μεγάλη Επιτάχυνση
Οι αυξανόμενοι ρυθμοί ανάπτυξης της ανθρώπινης δραστηριότητας από την αρχή της Βιομηχανικής Επανάστασης. Τη
Η Μεγάλη Επιτάχυνση, και η ταχύτατη και τεράστια κοινωνικό-οικονομική και οικολογική δεκαετία του 50 σηματοδοτείται μία έκρηξη ανάπτυξης. Από τότε, οι ανθρώπινες δραστηριότητες (στα αριστερά)
αρχίζουν να διαταράσσουν το σύστημα συντήρησης της ζωής στη Γη (στα δεξιά)(Τα διαγράμματα είναι από το Steffen
αλλαγή που έχει προκαλέσει, μας δείχνει ότι βρισκόμαστε σε μία περίοδο μεγάλης et al., 2015 30 και όλες οι αναφορές στις σχετικές βάσεις δεδομένων υπάρχουν στο πρωτότυπο).
αναταραχής. Κάποιες από αυτές τις αλλαγές ήταν θετικές, κάποιες αρνητικές και όλες
διασυνδέονται. Αυτό που γίνεται όλο και περισσότερο προφανές είναι ότι η ανθρώπινη
ανάπτυξη και ευζωία εξαρτώνται από υγιή φυσικά συστήματα και πρέπει να «προσέχουμε για
να έχουμε».

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΑΣΕΙΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΓΗΣ

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΑΕΠ ΑΜΕΣΕΣ ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΔΙΟΞΕΙΔΙΟ ΑΝΘΡΑΚΑ (CO2) ΥΠΟΞΕΙΔΙΟ ΑΖΩΤΟΥ ΜΕΘΑΝΙΟ
8 70 2,5 390 330 1800

Ατμοσφαιρική συγκέντρ. ppm

Ατμοσφαιρική συγκέντρ. ppb

Ατμοσφαιρική συγκέντρ. ppb
7 60 320
2 1600

τρισεκατομμύρια
δισεκατομμύρια

τρισεκατομμύρια

6 360

δολάρια ΗΠΑ
50 310
δολάρια ΗΠΑ

5 1400
40 1,5 300
4 330 1200
30 290
3 1
20 280 1000
2 300
10 0,5 270
1 800
0 0 0 270 260
600
1750 1800 1850 1900 1950 2000 1750 1800 1850 1900 1950 2000 1750 1800 1850 1900 1950 2000 1750 1800 1850 1900 1950 2000 1750 1800 1850 1900 1950 2000 1750 1800 1850 1900 1950 2000

ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ
ΑΣΤΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΤΆΝΑΛΩΣΗ ΛΙΠΑΣΜΑΤΩΝ ΣΤΡΑΤΟΣΦΑΙΡΙΚΟ ΟΖΟΝ ΕΠΙΦΑΝΙΑΚΗ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ΟΞΙΝΙΣΗ ΩΚΕΑΝΩΝ
4 600 200 100 0,6 8,4

Ιόντα υδρογόνου, nmol kg-1

Θερμοκρασιακή ανωμαλία, °C
180 8,2
Εκατομμύρια τόνοι
δισεκατομμύρια

500 80 0,4
3 160 8

% απώλεια
140 7,8
exajoule (EJ)

400 0,2
120 60 7,6
2 300 100 0 7,4
80 40 7,2
200 -0,2
1 60 7
40 20 6,8
100 -0,4
20 6,6
0 0 0 -0,6
0 6,4
1750 1800 1850 1900 1950 2000 1750 1800 1850 1900 1950 2000 1750 1800 1850 1900 1950 2000 1750 1800 1850 1900 1950 2000 1750 1800 1850 1900 1950 2000 1750 1800 1850 1900 1950 2000

ΜΕΓΑΛΑ ΦΡΑΓΜΑΤΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΧΡΗΣΗ ΝΕΡΟΥ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΧΑΡΤΙΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΑΛΙΕΙΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΓΑΡΙΔΑΣ ΑΖΩΤΟ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΚΤΙΑ
35 4,5 450 80 4 100 ΖΩΝΗ

Ανθρωπογενής εισροή N,
4 400 70 3,5 90
Εκατομμύρια τόνοι

30
χιλιάδες φράγματα

Εκατομμύρια τόνοι
Εκατομμύρια τόνοι
3,5 350 60 3 80
25 70
3 300

Mtons yr-1
χιλιάδες km3

50 2,5
20 2,5 250 60
40 2 50
15 2 200
1,5 150 30 1,5 40
10
1 100 20 1 30
5 0,5 50 10 0,5 20
0 0 0 10
0 0
0
1750 1800 1850 1900 1950 2000 1750 1800 1850 1900 1950 2000 1750 1800 1850 1900 1950 2000 1750 1800 1850 1900 1950 2000 1750 1800 1850 1900 1950 2000 1750 1800 1850 1900 1950 2000

ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗ ΧΕΡΣΑΙΑΣ
ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΕΣ ΔΙΕΘΝΗΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΑΠΩΛΕΙΑ ΤΡΟΠΙΚΩΝ ΔΑΣΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΓΗ
ΒΙΟΣΦΑΙΡΑΣ

% μείωση στη μέση αφθονία ειδών

1400 7 1000 30 0,5 40

% της χερσαίας επιφάνειας

900
τηλεφωνικές συνδρομές

1200 6
Εκατομμύρια οχήματα

25
Εκατομμύρια αφίξεις

800 % απώλεια (κάλυψης)

30
δισεκατομμύρια

1000 5 700 20
800 4 600
500 15 0,25 20
600 3
400
400 2 10
300 10
200 1 200 5
0 0 100
0 0 0
0
1750 1800 1850 1900 1950 2000 1750 1800 1850 1900 1950 2000 1750 1800 1850 1900 1950 2000 1750 1800 1850 1900 1950 2000 1750 1800 1850 1900 1950 2000 1750 1800 1850 1900 1950 2000

WWF Living Planet Report 2018 σελίδα 24 Κεφάλαιο 1: Η σημασία της βιοποικιλότητας σελίδα 25