Φιλοσοφία

της Βιολογίας Σταύρος Ιωαννίδης

ΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ

Η βιολογία είναι η επιστήμη που έχει ως αντικείμενό της τους ζωντανούς οργανισμούς -τη
δομή και τη λειτουργία τους, την ανάπτυξη και την εξέλιξή τους, καθώς και τις σχέσεις
μεταξύ τους και με το περιβάλλον. Με τη μορφή που την ξέρουμε σήμερα, η βιολογία είναι μια
σχετικά νέα επιστήμη. Αν και τα φαινόμενα της ζωής μελετώνται επιστημονικά ήδη στην
αρχαία Ελλάδα και η ανατομία αναπτύσσεται στην Αναγέννηση και αργότερα (ως κλάδος
της ιατρικής), η βιολογία συγκροτείται ως αυτόνομο επιστημονικό πεδίο στις αρχές του
19ου αιώνα. Από την αρχή της συγκρότησής της μέχρι και σήμερα, κεντρικό χαρακτηριστικό
της ιστορίας της βιολογίας είναι η συνεχής ανάδυση νέων βιολογικών κλάδων, λόγω της
ανάπτυξης καινούριων τεχνολογιών και άρα ερευνητικών μεθόδων. Χαρακτηριστικά
παραδείγματα είναι η ανάπτυξη της κυτταρολογίας στα μέσα του 19ου αιώνα (με την εξέλιξη
του μικροσκοπίου), η συγκρότηση της γενετικής στις αρχές του 20ού αιώνα, και η ανάδυση
της μοριακής βιολογίας μισό αιώνα αργότερα (με την ανακάλυψη της μοριακής δομής του
DNA το 1953). Η μοριακή βιολογία θα μετασχηματίσει ριζικά όλους τους βιολογικούς
κλάδους, με την εφαρμογή μοριακών τεχνικών σε όλες τις πτυχές των επιστημών της ζωής.

Η βιολογία σήμερα χαρακτηρίζεται από μια πληθώρα διαφορετικών κλάδων, ο καθένας από
τους οποίους μελετά τα δικά του ειδικά προβλήματα, και εφαρμόζει τις δικές του ειδικές
τεχνικές και μεθόδους.

Ποιοι είναι οι κύριοι κλάδοι της βιολογίας;

Παρά την μεγάλη ποικιλία εξειδικευμένων βιολογικών

κλάδων, όλη η βιολογία χαρακτηρίζεται από κάποιες
γενικές αρχές, οι οποίες ενοποιούν το αντικείμενο
μελέτης της επιστήμης (τους ζωνταν ούς
οργανισμούς), καθιστώντας έτσι τη βιολογία μια
ενιαία επιστήμη. Δύο από τις σημαντικότερες γενικές
αυτές αρχές είναι, πρώτον, η εξέλιξη (όλοι οι
οργανισμοί σχετίζονται μεταξύ τους με γενεαλογικές
σχέσεις, σχηματίζοντας ένα ενιαίο δέντρο της ζωής)
και, δεύτερον, η ιεραρχική οργάνωση (η ζωή είναι οργανωμένη ιεραρχικά σε επίπεδα, από
τα οργανικά μόρια και τα κύτταρα, μέχρι τους οργανισμούς και τα οικοσυστήματα).

Μπορούμε να χαρτογραφήσουμε όλους τους διαφορετικούς βιολογικούς κλάδους,
εστιάζοντας στις δύο αυτές γενικές αρχές. Έτσι, διαφορετικοί βιολογικοί κλάδοι μελετούν
διαφορετικά επίπεδα της ιεραρχίας της ζωής. Για παράδειγμα, η μοριακή βιολογία
μελετά τους μοριακούς μηχανισμούς στα κύτταρα, ενώ η αναπτυξιακή βιολογία μελετά την
ανάπτυξη των οργανισμών. Η εξελικτική βιολογία μελετά της εξέλιξη των ειδών, ενώ η
οικολογία ολόκληρα οικοσυστήματα. Επιπροσθέτως, διαφορετικοί βιολογικοί κλάδοι
μελετούν διαφορετικά τμήματα του δέντρου της ζωής. Για παράδειγμα, η ερπετολογία
μελετά τα ερπετά, η εντομολογία τα έντομα, η πρωτιστολογία τα πρώτιστα (μονοκύτταροι
ευκαρυωτικοί οργανισμοί), κλπ. Ο συνδυασμός των δύο αυτών ταξινομιών, της
‘ιεραρχικής’ (που αφορά τα επίπεδα της ζωής) και της ‘οριζόντιας’ (που αφορά διαφορετικές
ομάδες οργανισμών), μας δίνει ακόμα πιο εξειδικευμένα πεδία, τα οποία χαρακτηρίζουν και
τις ερευνητικές περιοχές στις οποίες ένας βιολόγος μπορεί να εξειδικευτεί -π.χ. τη γενετική
της δροσόφιλας, την ανάπτυξη των εντόμων, τη συμπεριφορική βιολογία των πρωτευόντων,
κοκ.

1
Φιλοσοφία της Βιολογίας Σταύρος Ιωαννίδης

Ορισμένοι κύριοι βιολογικοί κλάδοι

(ταξινομημένοι κατά προσέγγιση σύμφωνα
με την ιεραρχία της ζωής):

• Μοριακή Βιολογία
• Γενετική
• Κυτταρική Βιολογία
• Φυσιολογία
• Αναπτυξιακή Βιολογία
• Ανοσοβιολογία
• Νευροβιολογία
• Ηθολογία (ή Συμπεριφορική Βιολογία)
• Ζωολογία
• Βοτανική
• Γενετική Πληθυσμών
• Οικολογία
• Συγκριτική Μορφολογία
• Συστηματική
• Εξελικτική βιολογία

Η βιολογία σχετίζεται άμεσα με άλλες επιστήμες. Η σημαντικότερη σύνδεση είναι με την

ιατρική -μπορούμε να θεωρήσουμε την ιατρική και γενικότερα τις βιοϊατρικές επιστήμες
(π.χ. φαρμακολογία) ως εφαρμοσμένες επιστήμες της ζωής (με τους διάφορους βιολογικούς
κλάδους ως τις βασικές επιστήμες της ζωής). Η μοριακή βιολογία, καθώς και νεότεροι πιο
εξειδικευμένοι βιολογικοί κλάδοι (π.χ. βιολογία βλαστοκυττάρων), οδήγησαν, και θα
οδηγήσουν στο μέλλον, σε καινούριες θεραπείες. Επίσης, τεχνικές από τη μοριακή βιολογία
εφαρμόζονται στην παρασκευή καινούριων φαρμάκων.

Πέρα από τους καθαυτό βιολογικούς κλάδους, υπάρχουν και πολλοί διεπιστημονικοί
κλάδοι μεταξύ βιολογίας και άλλων επιστημών, όπως η βιοχημεία, η βιοφυσική, και η
παλαιοντολογία (μεταξύ βιολογίας και γεωλογίας). Πολλοί είναι οι νεότεροι διεπιστημονικοί
κλάδοι, τόσο μεταξύ παραδοσιακών βιολογικών κλάδων (π.χ. ο σχετικά πρόσφατος κλάδος
της εξελικτικής αναπτυξιακής βιολογίας), όσο και μεταξύ βιολογίας και άλλων επιστημών,
όπως η εξελικτική ψυχολογία ή η αστροβιολογία (ένα έντονα διεπιστημονικό πεδίο μεταξύ
βιολογίας, γεωλογίας, πλανητικής επιστήμης, κλπ). Άλλοι πολύ σημαντικοί διεπιστημονικοί
βιολογικοί κλάδοι, που θα αποτελέσουν κεντρικά πεδία για την βιολογική έρευνα κατά τον
21ο αιώνα, είναι η βιοπληροφορική, η βιολογία συστημάτων, η συνθετική βιολογία και
οι νευροεπιστήμες. Γενικότερα, η διεπιστημονικότητα είναι κεντρικό χαρακτηριστικό των
σημερινών επιστημών, με τους παραδοσιακούς διαχωρισμούς μεταξύ των επιστημών (π.χ.
μεταξύ φυσικής και βιολογίας) να εξασθενούν ολοένα και περισσότερο.

Η επιστήμη του 21ου αιώνα

Η βιολογική επιστήμη αποτελεί ένα από τα συναρπαστικότερα επιστημονικά πεδία, με

συνεχώς καινούριες ανακαλύψεις, πολλές από τις οποίες αλλάζουν ριζικά τις απόψεις μας για
την οργάνωση και την εξέλιξη της ζωής. Μια από αυτές ήταν η ανακάλυψη μιας τρίτης
βασικής ομάδας οργανισμών, πέρα από τα Βακτήρια και τα Ευκάρυα (που περιλαμβάνουν

2
Φιλοσοφία της Βιολογίας Σταύρος Ιωαννίδης

μονοκύτταρους και πολυκύτταρους ευκαρυωτικούς

οργανισμούς), των Αρχαίων. Η ανακάλυψη αυτή έγινε
με τη χρήση μοριακών μεθόδων στα τέλη της
δεκαετίας του 1970. Μια άλλη πολύ πρόσφατη
ανακάλυψη είναι η συνειδητοποίηση ότι, τουλάχιστον
στη βάση του, το δέντρο της ζωής δεν είναι στην
πραγματικότητα δέντρο, αλλά ένα πολύπλοκο δίκτυο
(λόγω της οριζόντιας μεταφοράς DNA ακόμα και
μεταξύ ριζικά διαφορετικών οργανισμών -π.χ. αρχαίων
και βακτηρίων). Μπορούμε με ασφάλεια να πούμε ότι Αρχαία (Sulfolobus)
μερικές από τις σημαντικότερες ανακαλύψεις στον 21ο αιώνα
θα είναι στον τομέα της βιολογίας. Παραδείγματα θεμάτων στα
οποία αναμένονται σημαντικά βήματα προόδου τα επόμενα χρόνια αποτελούν η εξήγηση της
προέλευσης της ζωής στη γη, η αναπτυξιακή γενετική, η εξελικτική ιστορία της ζωής (π.χ. η
εξήγηση της έκρηξης της ζωής της Καμβρίου), η βιολογία των βλαστοκυττάρων, αλλά και η
λεπτομερής μοριακή εξήγηση κεντρικών κυτταρικών μηχανισμών, όπως η διαδικασία της
μίτωσης.

Σταύρος Ιωαννίδης
stavros.ioannidis.phil@gmail.com

3
Φιλοσοφία της Βιολογίας Σταύρος Ιωαννίδης

Βιβλιογραφία

Godfrey-Smith, P. (2014) Philosophy of Biology, Princeton: Princeton University Press.

https://drive.google.com/file/d/1biDuddECr83NBcy6LVm6ATT9dhN2eq_L/view?usp=sharing

Ηull, D. L. & Ruse, Μ. (2007) The Cambridge Companion to Philosophy of Biology, Cambridge:
Cambridge University Press.
https://drive.google.com/file/d/1tGKdnkueFfu3ky1Yb9DMcE8PP4g5s_Xb/view?usp=sharing

Sober, E. (ed.) (2006) Conceptual issues in evolutionary biology, Cambridge, Massachusetts: MIT
Press.
https://drive.google.com/file/d/1r94N60q-2lUIcOb_bBDl3cIYFPjgKQgf/view?usp=sharing

Sterelny, K & Griffiths, P. (1999) Sex and death: an introduction to philosophy of biology,
University of Chicago Press.
https://drive.google.com/file/d/1a96m838u5dqvrX-GNrrzvLmEfmsYeKjI/view?usp=sharing