SPINOZA

ΝΟΥΣ & ΣΩΜΑ

ΕΠΊΔΡΑΣΗ ΚΑΙ ΑΝΤΊΔΡΑΣΗ ΣΤΟΝ ΚΑΡΤΕΣΙΟ

• Αποδεχόταν ότι η υπόσταση του φυσικού κόσμου ανάγεται στην

έκταση

• Καθώς και ότι η ποικιλομορφία της φύσης και των φυσικών

φαινομένων είναι απλά τροποποιήσεις/τρόποι έκτασης

• “όπως όλα τα σχήματα (μπορούν να εξηγηθούν) ως θέσεις των μερών

και ως κινήσεις των μερών” (Καρτέσιος)

• σώματα “διακρίνονται το ένα από το άλλο απλά από το λόγο της

κίνησης και της στάσης, της ταχύτητας και της βραδύτητας” (Σπινοζα)

ΔΙΑΦΩΝΊΕΣ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΡΤΕΣΙΟ

A. Απορρίπτει ότι η έκταση είναι διαιρετή

• Καρτέσιος: Έκταση => διαστάσεις => συγκεκριμένη ποσότητα

ύλης => όταν υπάρχει ποσότητα, υπάρχει και δυνατότητα διαίρεσης
αυτής

• Σωματική ≡ υπόσταση ≡ έκταση ≡ ποσότητα ≡ χώρος

• Σπινοζα: μια μοναδική άπειρη αδιαίρετη υπόσταση που περιέχει τα

πάντα

ΔΙΑΦΩΝΊΕΣ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΡΤΕΣΙΟ

A. Απορρίπτει ότι η έκταση είναι διαιρετή

• Σημαίνει αυτό ότι ο Σπινοζα δε δίνει σημασία στο τί παρατηρούμε?

• Εκ πρώτης όψεως έτσι φαίνεται, καθώς συλλαμβάνουμε τόσο με

την αισθητήρια αντίληψη όσο και με τη φαντασία τη δυνατότητα
διαίρεσης της φυσικής ύλης

• Ένα λίτρο νερού μπορεί να διαιρεθεί σε δυο 1/2 λίτρου

ΔΙΑΦΩΝΊΕΣ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΡΤΕΣΙΟ

A. Απορρίπτει ότι η έκταση είναι διαιρετή

• Σημαίνει αυτό ότι ο Σπινοζα δε δίνει σημασία στο τί παρατηρούμε?

• Σπινοζα: “εάν σκεφτούμε την ποσότητα όπως σκεφτόμαστε και τη φαντασία,

θα καταλήξουμε στο ότι είναι πεπερασμένο, διαιρέτη και ότι συντίθεται από
μέρη. Εάν όμως τη σκεφτούμε όπως σκεφτόμαστε τη διάνοια και τη
συλλάβουμε δια της υπόστασης, τότε θα δούμε ότι είναι μοναδικά άπειρη και
αδιαίρετη”.

• Άρα, το νερό διαιρείται δια του νερού σε μέρη, αλλά όχι δια της σωματικής του
υπόστασης

ΔΙΑΦΩΝΊΕΣ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΡΤΕΣΙΟ

B. Απορρίπτει το δυϊσμό νου- σώματος

• Για τον Καρτεσιο, έκταση και νους αποτελούν δυο διακριτές

υποστασεις

• Θυμηθείτε ένα από τα επιχειρήματα για αυτό βασιζόταν στη

πρόταση ότι η έκταση διαιρείται ενώ ο νους όχι (διάλεξη 8)

ΔΙΆΚΡΙΣΗ ΜΕΤΑΞΎ ΝΟΥ-ΣΩΜΑΤΟΣ

ΕΠΙΧΕΊΡΗΜΑ ΚΑΡΤΕΣΙΟΥ ΒΑΣΙΣΜΈΝΟ ΣΤΗΝ
ΑΔΙΑΙΡΕΤΌΤΗΤΑ

Πρόταση 1. Εγώ (δηλ. ο νους) είμαι αδιαίρετος (δε βγάζει νόημα η

έννοια του μισού νου)

Πρόταση 2. Το σώμα μου είναι διαιρετό

—————————————

Συμπέρασμα. Εγώ δεν είμαι το σώμα μου

ΑΣ ΘΥΜΗΘΟΎΜΕ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΠΙΝΟΖΑ..

• Υπόσταση (substance)

• Ιδιότητες (attributes)

• Τρόποι (modes)

 ΔΙΑΦΩΝΊΕΣ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΡΤΕΣΙΟ

B. Απορρίπτει το δυϊσμό νου- σώματος

• Ο Σπινοζα απορρίπτει τη θέση ότι έκταση και νους αποτελούν διακριτές υποστασεις

• Υπάρχει μια μοναδική υπόσταση

• Έκταση και νους είναι δυο κατηγορηματα της υπόστασης - χαρακτηρίζουν το ίδιο ον,
το Θεό

• Η μια και μοναδική υπόσταση έχει άπειρες ιδιότητες και η έκταση και ο νους είναι δυο
εξ αυτών (θυμηθείτε εδώ ερμηνευτικό πρόβλημα)

• Σκέψη αποτελεί κατηγόρημα του Θεού, όπως και η έκταση => δυαδικοτητα
κατηγορημάτων

 ΔΙΑΦΩΝΊΕΣ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΡΤΕΣΙΟ

B. Απορρίπτει το δυϊσμό νου- σώματος

• Σπινοζα: “ένας κύκλος που υπάρχει στη Φύση και η ιδέα του υπάρχοντος
κύκλου εντός του Θεού είναι ένα και το ίδιο πράγμα, το οποίο εξηγείται μέσω
διαφορετικών κατηγορημάτων”

• Για κάθε ιδέα υπάρχει και ένα αντικείμενο

• “In having thought as an attribute, God has an in nite power of thought, but if
there were no objects to think about, that power would stay unrealized. It is God’s
in nite extension that offers an in nite material for thought” (Koistinen 2017: 277)
fi

fi

fi
ΔΙΑΦΩΝΊΕΣ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΡΤΕΣΙΟ

B. Απορρίπτει το δυϊσμό νου- σώματος

• Ιδέα/αντικείμενο δεν είναι ξεχωριστά, αλλά ένα

• Συλλαμβάνεται είτε ως τροποποίηση του κατηγορήματος της

σκέψης είτε ως τροποποίηση του κατηγορήματος της έκτασης.

• “Ο τρόπος έκτασης και η ιδέα αυτού του τρόπου είναι ένα και το
αυτό πράγμα, εκφρασμένο όμως με δυο τρόπους”

ΔΙΑΦΩΝΊΕΣ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΡΤΕΣΙΟ

B. Απορρίπτει το δυϊσμό νου- σώματος

• ΠΡΟΣΟΧΗ: το ότι σκέψη και έκταση είναι κατηγορηματα ενός όντος, δε σημαίνει
ότι δεν είναι διακριτά!

• Δυο διακριτές όψεις της μιας πραγματικότητας

• Αυτοπεριεκτικοτητα: δε χρειάζεται αναφορά στο ένα για να συλληφθεί το άλλο

• Κάθε ομάδα τρόπων μπορεί να κατανοηθεί πλήρως και επαρκώς δίχως

αναφορά στην άλλη

• **Συμφωνία με τον Καρτεσιο σε αυτό το σημείο!!!

“ΌΣΟ ΤΑ ΠΡΆΓΜΑΤΑ
ΘΕΩΡΟΎΝΤΑΙ ΤΡΌΠΟΙ
ΣΚΈΨΗΣ, ΕΜΕΊΣ ΠΡΈΠΕΙ ΝΑ
ΕΞΗΓΉΣΟΥΜΕ ΤΗ ΣΥΝΟΛΙΚΉ
ΤΆΞΗ ΤΗΣ ΦΎΣΗΣ Ή ΤΗ
ΣΎΝΔΕΣΗ ΤΩΝ ΑΙΤΙΏΝ ΜΌΝΟ
ΜΈΣΩ ΤΟΥ ΚΑΤΗΓΟΡΉΜΑΤΟΣ
ΤΗΣ ΣΚΈΨΗΣ. ΚΑΙ ΌΣΟ ΑΥΤΆ
ΘΕΩΡΟΎΝΤΑΙ ΤΡΌΠΟΙ
ΈΚΤΑΣΗΣ, Η ΤΆΞΗ ΤΟΥ
ΣΥΝΌΛΟΥ ΤΗΣ ΦΎΣΗΣ
ΠΡΈΠΕΙ ΝΑ ΣΥΛΛΑΜΒΆΝΕΤΑΙ
ΜΌΝΟ ΜΈΣΩ ΤΟΥ
ΚΑΤΗΓΟΡΉΜΑΤΟΣ ΤΗΣ
ΈΚΤΑΣΗΣ”

ΣΠΙΝΟΖΑ

ΔΙΑΦΩΝΊΕΣ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΡΤΕΣΙΟ

C. Απορρίπτει τη Καρτεσιανή ιδέα της ένωσης νου/σώματος

• Ο ρόλος του κωνοειδους αδένα στον Καρτεσιο δεν είναι λογικά

κατανοητός

• Άρα δεν είναι συνεκτική η θεωρία του Καρτέσιου περί μη υλικού

πνεύματος το οποίο παράγει κινήσεις στο κωνοειδή αδένα και
αντίστροφα

ΝΟΥΣ & ΣΏΜΑ ΣΤΟΝ ΣΠΙΝΟΖΑ

Ένα μεταφυσικό αξιοπερίεργο ή η λύση στο πρόβλημα νου/

σώματος?

Η ΘΈΣΗ ΤΟΥ ΣΠΙΝΟΖΑ

• Ανθρώπινος νους: μέρος της άπειρης διάνοιας του Θεού

• μια ιδέα

• μια τροποποίηση της θεϊκής συνείδησης

• Όμως κάθε ιδέα αντιστοιχεί σε ένα αντικείμενο

• Για τον ανθρώπινο νου, αυτό είναι το ανθρώπινο σώμα

• Το σώμα είναι μια τροποποίηση του κατηγορήματος της έκτασης

“The object of the idea constituting the human mind is the body,
or a certain mode of extension which actually exists, and nothing
else.”

–Johnny Appleseed
ΠΏΣ ΕΝΏΝΟΝΤΑΙ ΝΟΥΣ ΚΑΙ ΣΏΜΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΠΙΝΟΖΑ?

• Είναι ο Σπινοζα αναγωγιστης?

• Αναγωγισμος: διανοητικές καταστάσεις εξηγούνται, περιγράφονται και καθορίζονται με

βάση τις εγκεφαλικές (σωματικές) καταστάσεις και τις λειτουργίες τους.

• Ο Σπινοζα όμως απορρίπτει ότι τα γεγονότα του εγκεφάλου (και γενικότερα τα φυσικά
συμβάντα) καθορίζουν αιτιακα τις δραστηριότητες του νου

• Αυτό που ορίζει το νου είναι ένας τρόπος σκέψης

• Αυτό που ορίζει το σώμα είναι κάποιος τρόπος έκτασης

• => Αυτό ονομάζεται νομολογικά αυτοπεριεκτικοτητα των δυο κατηγορημάτων

• Παραλληλισμός

ΚΡΙΤΙΚΗ

• Σπινοζα: νους και έκταση, δυο διακριτές όψεις της ίδιας

πραγματικότητας => Τι σημαίνει αυτό?????

(i) Το παράδειγμα του Σπινοζα: Ισραήλ και Ιακωβ ως δυο ονόματα

που αναφέρονται στο ίδιο πρόσωπο

- Δε φαίνεται ιδιαίτερα ικανοποιητικό

ΚΡΙΤΙΚΗ

• Σπινοζα: νους και έκταση, δυο διακριτές όψεις της ίδιας

πραγματικότητας => Τι σημαίνει αυτό?????

(ii) Το παράδειγμα των γλωσσών: μια πρόταση στα ελληνικά και αγγλικά

- μια πραγματικότητα εκπεφρασμένη με δυο τρόπους

- δυο γλώσσες αυτοπεριεκτικες και αιτολογικα διακριτές

- Δε φαίνεται ιδιαίτερα ικανοποιητικό

ΚΡΙΤΙΚΗ

• Σπινοζα: νους και έκταση, δυο διακριτές όψεις της ίδιας

πραγματικότητας => Τι σημαίνει αυτό?????

(iii)Το παράδειγμα του νερού

- Είναι παντού αλμυρό και θερμό

ΚΡΙΤΙΚΗ

• Σπινοζα: νους και έκταση, δυο διακριτές όψεις της ίδιας πραγματικότητας => Τι σημαίνει
αυτό?????

(iv) Λειτουργισμος/Functionalism για το νου

- Διάκριση σε λειτουργικό και νευροφυσιολογικο επιπεδο

- Οι εξηγήσεις στο λειτουργικο επίπεδο είναι νομολογικά αυτοπεριεκτικες και διακριτές

από το νευροφυσιολογικο επίπεδο

- Ομοίως για τις νευροφυσιολογικες εξηγήσεις

- Αυτή είναι μια σύγχρονη θέση όποτε δε γνωρίζουμε τι θα απαντήσουμε ο Σπινοζα και
αν θα συμφωνούσε με αυτή και το τροπο που παραλληλίζεται με τη θεωρία του

ΚΡΙΤΙΚΗ

• Σπινοζα: νους και έκταση, δυο διακριτές όψεις της ίδιας πραγματικότητας =>
Τι σημαίνει αυτό?????

(iv) Λειτουργισμος/Functionalism για το νου

- Αυτή η θέση έχει κάποιες ιδιαιτερότητες που δεν διαφαίνονται στον

Σπινοζα και που επομένως να συνιστούν διάφορες με τη θεωρία του

- Multiple realisation

- Νευροφυσιολογικο επίπεδο ως πιο θεμελιώδες: περιορίζει το

λειτουργικό επίπεδο

ΑΝΟΙΧΤΆ ΕΡΩΤΉΜΑΤΑ

• Ε1. Δίνει ο Σπινοζα μια πιο πειστική απάντηση (σε σχέση με τον
Καρτεσιο) για το πώς σχετίζονται νους και σώμα?

• Ε2. Ξεπερνάει η θεωρία του Σπινοζα τα προβλήματα που είχε ο

Καρτέσιος?