Θεωρίες προσωπικότητας

Η προσωποκεντρική θεωρία του C. Rogers για την προσωπικότητα

Εμμανουέλα Νικολουζάκη
Ψυχολόγος MSc
• H φύση του εαυτού και η ένταση «είμαι ο εαυτός μου» vs «είμαι
αρεστός»  κεντρικά ενδιαφέροντα θεωρίας Rogers
• Συνδύασε γνώσεις ανάμεσα σε κλινική ψυχολογία και συστηματική
εμπειρική έρευνα προς ανάπτυξη θεωρίας ολότητας του ατόμου
(προσπάθεια ανθρώπου να δομήσει αίσθηση εαυτού που θα είχε
νόημα)
• Φαινομενολογική θεωρία: τονίζει τον υποκειμενικό τρόπο, που βιώνει
ένας άνθρωπος τον κόσμο, που τον περιβάλλει/ τη φαινομενολογική
εμπειρία του
• Φαινομενολογική και ανθρωπιστική εμπειρία: τμήμα ενός
ανθρωπιστικού ρεύματος στην ψυχολογία με πυρήνα το τονισμό του
εγγενούς δυναμικού του ανθρώπου για εξέλιξη
 Rogers vs Freud
• O Rogers αναγνώρισε την προσφορά του Freud και ξεκίνησε όπως και ο Freud ως θεραπευτής βασίζοντας τη
θεωρία του στα δικά του κλινικά περιστατικά

• Διαφωνία με Freud:
• Έλεγχος ανθρώπου από ασυνείδητες δυνάμεις
• Καθορισμός προσωπικότητας από εμπειρίες πρώτων ετών ζωής
• Πεποίθηση ότι οι ψυχολογικές εμπειρίες υφίστανται λόγω επανάληψης απωθημένων παρελθοντικών συγκρούσεων
Θεωρία Rogers:
• Τόνισε τις συνειδητές αντιλήψεις παρόντος
• Έδωσε βάρος στα διαπροσωπικά βιώματα
• Ικανότητα ανθρώπων για ανάπτυξη προς κατάκτηση ψυχολογικής ωριμότητας
Carl Rogers (1902-1987)
• «On becoming a person» (1961)

• Οικογένεια με θρησκευτική ατμόσφαιρα και αυστηρές αρχές

• 1) Ενδιαφέρον για ηθική και 2) σεβασμός στις επιστημονικές μεθόδους

• Ξεκίνησε σπουδές γεωπονίας (κλάδος που ενδιέφερε τον πατέρα του), έπειτα κληρικός. Παράτησε και τις δύο σχολές

• Παιδαγωγική Σχολή Columbia PhD

• Προσπάθεια συνδυασμού διαίσθησης με αντικειμενικότητα/ κλινικής και στατιστικής

• Πρόεδρος Αμερικάνικης Ψυχολογικής Εταιρίας για 3 έτη 1950’s

• Κέντρο Μελετών του Προσώπου 1970’s

• Βραβείο Διακεκριμένης Συνεισφοράς

• Θεωρία- Άνθρωπος- Ζωή  συνυφασμένα

«Η ζωή, στην καλύτερη στιγμή της, είναι μια ρέουσα, μεταβαλλόμενη διαδικασία όπου τίποτε δεν είναι σταθερό»
Η Άποψη του Rogers για το άτομο
Η υποκειμενικότητα της εμπειρίας

«Δεν αντιδρώ σε κάποια απόλυτη πραγματικότητα, αλλά στην αντίληψη που έχω για αυτήν την
πραγματικότητα. Η «πραγματικότητα» που παρατηρούμε είναι πραγματικά ένας ιδιωτικός χώρος εμπειριών .. το
φαινομενολογικό πεδίο».

Φαινομενολογικο πεδίο: ο χώρος των αντιλήψεων που συναποτελεί τις εμπειρίες μας  υποκειμενική
κατασκευή.

Οι εσωτερικές ψυχολογικές ανάγκες διαμορφώνουν τις υποκειμενικές εμπειρίες που εμείς ερμηνεύουμε ως
αντικειμενικά πραγματικές.

Η εμπειρία μας γίνεται η πραγματικότητά μας, γιατί αποτυγχάνουμε να αναγνωρίσουμε την επίδραση των
εσωτερικών αναγκών στον τρόπο αντίληψης του κοσμου μας.

Αλληγορία σπηλαίου του Πλάτωνα

• Αίσθημα αυθεντικότητας

Οι άνθρωποι ρέπουν προς μία διακριτή μορφή ψυχολογικής δυσφορίας εξαιτίας του αισθήματος
αλλοτρίωσης ή αποξένωσης- οι εμπειρίες δεν πηγάζουν από τον αληθινό εαυτό.

Θέλουμε την έγκριση των άλλων, οπότε υιοθετούμε επιθυμίες και αξίες άλλων

Π.χ. σταθερή παραδοσιακή δουλειά και ζωή ενώ ίσως επιθυμούμε ανεξαρτησία

Το άτομο σκέφτεται αλλά δεν αισθάνεται προσκόλληση προς τις δικές του αξίες. Οι πρωταρχικές
αισθητηριακές και ορμέμφυτες αντιδράσεις αγνοούνται

Για Freud: ζωικές ενορμήσεις Id, που πρέπει να χαλιναγωγηθούν από το Superego. Διαστρέβλωση
και άρνηση= φυσιολογική προσωπικότητας

Rogers: Ορμέμφυτες αντιδράσεις  πηγή σοφίας

Οι συγκρούσεις μεταξύ ενστίκτων και λογικών στοιχείων δεν είναι ένα αμετάβλητο χαρ/κο.
• Θετικότητα Κινήτρων των ανθρώπων
Ανθρώπινη παρώθηση πυρήνας φύσης κατ’ ουσίαν θετικός
Όταν λειτουργούμε ελεύθερα προχωράμε ως θετικά και ώριμα όντα
Βαθύς σεβασμός στους ανθρώπους

Σε απάντηση όσων τον αποκάλεσαν αφελή, ο R. τόνιζε την πολυετή εμπειρία

δεκαετιών
 Φαινομενολογική προοπτική
• Φαινομενολογική προσέγγιση: μελέτη συνειδητών εμπειριών των ανθρώπων. Ενδιαφέρον για την
εμπειρία του παρατηρητή
• Πρόδρομος θεωρίας Kant 18ος αι.: διάκριση ανάμεσα σε νοούμενα (αντικείμενα που υπάρχουν
αυτά καθαυτά ανεξάρτητα από τον παρατηρητή)- φαινόμενα (συνειδητές εμπειρίες)
Freud: μη ενδιαφέρον για συνειδητές εμπειρίες. Σύνδεση με πυρήνα προσωπικότητας μέσω
ασυνείδητων ορμών και αμυνών
Vs
Einstein: To “πραγματικό» δε μας δίνεται άμεσα . Αυτό που μας δίνεται είναι απλώς τα δεδομένα της
συνείδησής μας. Ο μόνος τρόπος να κατανοήσουμε τον κόσμο είναι η ψυχολογική πράξη της
διανοητικής κατασκευής
Ενδιαφέρον Rogers  οι διανοητικές κατασκευές που γεμίζουν τις σκέψεις των ανθρώπων για τον
εαυτό τους
 Η άποψη του Rogers για την επιστήμη της
προσωπικότητας
• Το κύριο ενδιαφέρον στην ψυχολογία προσωπικότητας είναι οι εσωτερικές υποκειμενικές
εμπειρίες, οι οποίες έγκεινται στην ερμηνεία του καθενός. Δεν προσδιορίζονται από αντικειμενικές
μετρήσεις

• Π.χ. αντικειμενική μέτρηση της ταχύτητας βλεφαρίσματος σε ένα υποκείμενο

ΑΛΛΑ ο λόγος που βλεφάρισε; Μπήκε σκόνη; Έκανε κάποιο νόημα; Προσποιήθηκε ότι έκανε
νόημα;

Υπάρχει απόσταση ανάμεσα στα φυσικά μετρήσιμα αντικείμενα και στις εσωτερικές ψυχολογικές
καταστάσεις με υποκείμενο νόημα  χάσμα ανάμεσα στην παραδοσιακή επιστήμη και την
προσέγγιση της προσωπικότητας εκ μέρους Rogers (Taylor, 1985).
 Ερμηνευτική και επιστήμες ανθρώπου
• Ζήτημα σχέσης φυσικών και ανθρωπιστικών επιστημών ήδη από 19ο αι. Πρόταση για χρήση ερμηνευτικής
προσέγγισης

• ερμηνευτική προσέγγιση ~ τρόπος σκέψης κατά την ανάγνωση λογοτεχνίας

1) αναζήτηση σημασίας πράξης

2)Συμπεράσματα έπειτα από εξέταση συνολικού ιστορικού και κοινωνικού πλαισίου

3)Αξιολόγηση ηθικής και δεοντολογίας χαρακτήρων

• Φυσικές επιστήμες: αναζήτηση καθολικών φυσικών νόμων

• Θεωρία Rogers: προσπάθεια παντρέματος των δύο κόσμων

1)ενδιαφέρον για υποκειμενικές εμπειρίες και του τρόπου που βίωναν τον κόσμο οι ασθενείς

2)υπέβαλλε τις ιδέες του σε εμπειρικό έλεγχο σεβόμενος τους κανόνες των επιστημών μεθόδων
 Θεωρία προσωπικότητας του Rogers
• Δομή  εαυτός

Το συνολικό σύστημα των αντιλήψεων και των νοημάτων συνιστούν το φαινομενολογικό πεδίο
του ατόμου

Εαυτός = μία πτυχή της φαινομενολογικής εμπειρίας μας από τον κόσμο/ ένα οργανωμένο και
συνεπές μοτίβο αντιλήψεων

Ο εαυτός αλλάζει ΑΛΛΑ διατηρεί 1) την ενοποίηση & 2) την οργάνωση

Η οργάνωση αντέχει στο χρόνο και χαρακτηρίζει το άτομο, άρα ο εαυτός είναι μία δομή της
προσωπικότητας
Δομή - εαυτός

1) Οργανωμένο σύνολο αντιλήψεων όχι ένα μικρό ασυνείδητο

ανθρωπάκι, που ελέγχει τη συμπεριφορά. Το ολοκληρωμένο άτομο
είναι υπεύθυνο για τη συμπεριφορά του.

2) Ο εαυτός είναι διαθέσιμος συνειδητά- το σύστημα περιλαμβάνει

συνειδητές αντιλήψεις για τον εαυτό. Η αυτοαντίληψη είναι συνειδητή
(σε αντίθεση με το Jung, που θεωρούσε τον εαυτό ως μια ασυνείδητη
αρχετυπική δύναμη).
Ιδανικός και πραγματικός εαυτός
• Πραγματικός= ο εαυτός που πιστεύουμε ότι είμαστε
• Ιδανικός = η αυτοαντίληψη, θα θέλαμε ιδανινικά να κατέχουμε στο
μέλλον

Αυτό προέκυψε από παρατήρηση των πελατών του, που ανέφεραν «δεν
αισθάνομαι ο εαυτός μου».

εαυτός  μία ψυχολογική δομή μέσω της οποίας οι

άνθρωποι ερμηνεύουν τον κόσμο τους
Μετρήσεις αυτοαντίληψης- Q-sort
• Την είχε αναπτύξει ο Stephenson 1953

• Κάρτες με πρόταση σχετική με κάποιο χαρ/κο της προσωπικότητας π.χ. κάνω εύκολα
φίλους

• Ταξινόμηση ανάλογα με το ποιες περιγράφουν καλύτερα τον εαυτό τους σε μία κλίμακα:
με χαρακτηρίζουν περισσότερο …. με χαρακτηρίζει λιγότερο

• Ταξινόμηση καρτών σύμφωνα με μια κανονική κατανομή, με τις περισσότερες να

κυμαίνονται στο κέντρο και κάποιες λίγες στα άκρα  εξασφαλίζεται η προσεκτική
μελέτη του περιεχομένου κάθε ιδιότητας
 Μετρήσεις αυτοαντίληψης- Q-sort-
χαρακτηριστικά
1) ενδιαφέρουσα ισορροπία ανάμεσα σε σταθερές και ευέλικτες μετρήσεις

Σταθερή μέτρηση: όλα τα Υ παίρνουν τις ίδιες προτάσεις

Ευέλικτη μέτρηση: τα Υ υποδεικνύουν ποιο σύνολο λημμάτων τούς ταιριάζει περισσότερο

άρα ευέλικτο να αναδείξει τη διαφορετικότητα (δεν εφαρμόζεται ένας στείρος βαθμός στο κάθε
Υ)

Δυνατή η χορήγηση στα άτομα παραπάνω της μίας φοράς για την αξιολόγηση και
πραγματικού και ιδανικού εαυτού. Αποκομίζεται μία ποσοτική μέτρηση της διαφοράς
ανάμεσα στις 2 όψεις της αυτοαντίληψης
 Μετρήσεις αυτοαντίληψης- Σημασιολογικό
Διαφορικό
• Μετρά περισσότερο στάσεις συμπεριφοράς και νόημα εννοιών (όχι ως συγκεκριμένο τεστ προσωπικότητας)

• Το άτομο κατατάσσει μία έννοια (π.χ. ο εαυτός μου/ το πανεπιστήμιο μου) σε μία σειρά από κλίμακες 7 σημείων διαμετρικά
αντίθετων επιθέτων (π.χ. καλός-κακός). Βαθμολογήσεις βάση το νόημα του ατόμου για την εκάστοτε έννοια

• Δομημένη τεχνική γιατί βαθμολογεί συγκεκριμένες έννοιες με συγκεκριμένες κλίμακες

• Δεδομένα κατάλληλα για στατιστική ανάλυση

• Δεν υπάρχει ΚΑΝΕΝΑ τυποποιημένο σημασιολογικό διαφορικό. Διάφορες κλίμακες είναι δυνατό να χρησιμοποιηθούν σε
αντιστοιχία με έννοιες όπως πατέρας, μητέρα κ.λπ.

• Χρήση του σημασιολογικού διαφορικού στην αξιολόγηση πολλαπλής προσωπικότητας το 1950 «τα τρία πρόσωπα της
Εύας»
Διαδικασία- Αυτοπραγμάτωση
• Απλό μοντέλο (σε σύγκριση με φροϋδικό) με κεντρική δομή της προσωπικότητας τον εαυτό και μία ενιαία κυρίαρχη
παρωθητική αρχή, την αυτοπραγμάτωση

• Αυτοπραγμάτωση: η ουσιαστικότερη διεργασία της προσωπικότητας

Τάση για ανάπτυξη, πραγμάτωση, διατήρηση και ενίσχυση των εμπειριών του ατόμου

Τάση για εξέλιξη από απλή οντότητα σε σύνθετη, μετάβαση από εξάρτηση σε ανεξαρτησία, από σταθερότητα και ακαμψία σε
αλλαγή και συναισθηματική έκφραση

• Ο Rogers δε διαμόρφωσε ποτέ εργαλείο μέτρησης για το κίνητρο της αυτοπραγμάτωσης.

• Άλλοι μεταγενέστερα (Jones & Crandall, 1986) σχεδίασαν μία κλίμακα 15 προτάσεων, που είχε καλή συσχέτιση με άλλα
ερωτηματολόγια που μετρούν την αυτοεκτίμηση

• Θετική ψυχική υγεία (Ryff, 1995, Ryff & Singer, 2000). Πολύπλευρη έννοια: αυτοαποδοχή, θετικές στάσεις με άλλους,
άριστη γνώση περιβάλλοντος κ.α. Η έννοια της Προσωπικής ανάπτυξης είναι κοντά με την άποψη του Rogers.
Ερωτηματολόγιο: Κλίμακα Προσωπικής Ανάπτυξης
Αυτοσυνέπεια και Συμφωνία

Η έννοια της αυτοπραγμάτωσης δεν αρκεί. Μεγάλο μέρος ψυχολογικής ζωής έχει
συγκρούσεις και αμφιβολία. Έπρεπε κάπως να συμπεριλάβει αυτές τις έννοιες
δημιουργώντας μία πληρέστερη δυναμική της προσωπικότητας

αναζήτηση αυτοσυνέπειας και συμφωνίας ανάμεσα σε αίσθηση εαυτού και

εμπειρίες καθημερινότητας

Άρα ο εαυτός προσπαθεί για:

Συνέπεια= απουσία συγκρούσεων ανάμεσα σε αντιλήψεις για τον εαυτό μας &

Συμφωνία =ανάμεσα σε αυτές τις αντιλήψεις και τις εμπειρίες

Αυτοσυνέπεια και Συμφωνία

• Αυτοσυνέπεια: Lecky 1945

Τα άτομα συμπεριφέρονται με τρόπο σύμφωνο προς την αυτοαντίληψή τους π.χ. αν θεωρώ ότι
είμαι άγαρμπος, θα συμπεριφέρομαι έτσι

(Ο νόμος του Πυγμαλίωνα)

• Συμφωνία

Ανάμεσα σε αίσθηση εαυτού και εμπειρίας για να είναι λειτουργική η προσωπικότητα.

Συμφωνία  Ακριβή αντιστοιχία ανάμεσα σε δύο ψυχολογικές καταστάσεις π.χ. στην
εμπειρία μου (πως περνάω σε ένα πάρτυ) και στην επικοινωνία μου (πως λέω ότι περνάω)
Καταστάσεις ασυμφωνίας και αμυντικές διεργασίες
• Άγχος, όταν αντιληφθεί ασυμφωνία μεταξύ αίσθησης εαυτού και βιωμάτων

• Κίνητρο να υποστηρίξει τον εαυτό του  αμυντικές διεργασίες

Άμυνα εναντίον της απώλειας συνεπούς και ακέραιης αίσθησης εαυτού

• Απειλητική εμπειρία (διακινδυνεύει την αίσθηση εαυτού)  ενδεχομένως δεν την αφήνουμε να
γίνει συνειδητή:
υπο- αντίληψη  έχουμε επίγνωση μίας εμπειρίας κόντρα στην αυτοαντίληψη πριν αυτή περάσει
στη συνείδηση
Διαστρέβλωση: γίνεται συνειδητή η εμπειρία της απειλής
αλλά με σύμφωνη προς τον εαυτό μορφή
Π.χ. καλοί βαθμοί σε αδύναμο μαθητή
«ήταν τυχαίο»
Αυτοσυνέπεια : αν παραεχθώ ότι είμαι καλός, θα προκληθεί
άγχος

Άρνηση: απαγόρευση συνειδητής έκφρασης

Έρευνα σχετικά με αυτοσυνέπεια και συμφωνία σελ. 245

• 1954 Chodorkoff
Τα Υ αργούσαν να αντιληφθούν λέξεις που τους απειλούσαν προσωπικά
• 1956 Cartwright
• Μελέτη αυτοσυνέπειας ως παράγοντα επιρροής στην άμεση ανάκληση
H Ανάγκη για θετική αναγνώριση
• Γιατί άγχος έπειτα από ρήξη ανάμεσα σε αυτοαντίληψη και εμπειρίες;

Ανάγκη για θετική αναγνώριση

Ανάγκες ανθρώπων όχι μονο βιολογικές αλλά και ψυχολογικές: αποδοχή και σεβασμός

Η ανάγκη για θετική αναγνώριση μπορεί να γίνει τόσο πιεστική ώστε το Υ να εναρμονιστεί
περισσότερο προς τη λήψη θετικής αναγνώρισης προς τους άλλους πάρα προς την αυτοπραγμάτωση
του οργανισμού

Ο Rogers δε θεωρούσε σημαντική την έννοια των κινήτρων. Ο άνθρωπος κατά βάση είναι
δραστήριος προς την αυτοπραγμάτωση. Προσπαθεί να διατηρήσει συμφωνία ανάμεσα σε εαυτό και
εμπειρίες. Εξαιτίας προηγούμενων εμπειριών με την υπό όρους θετική αναγνώριση, ίσως αρνηθεί ή
διαστρεβλώσει εμπειρίες, που απειλούν το σύστημα του εαυτού του.
Ανάπτυξη & Εξέλιξη
• Rogers εργαζόμενος με παιδιά για χρόνια

• Εμπειρική γνώση μέσω παρατήρησης

Οι άνθρωποι εξελίσσονται καθ’όλη τη ζωή τους προς την αυτοπραγμάτωση.

Ο εαυτός, αφού γίνει ξεχωριστό τμήμα του φαινομενολογικού πεδίου κατά τα πρώτα χρόνια ->
εξελίσσεται περαιτέρω

Αναπτυξιακοί παράγοντες 2 επιπέδων

1) Αλληλεπίδρασης γονέων-παιδιού: ιδανικό περιβάλλον- απεριόριστη θετική αναγνώριση

2) Εσωτερικών ψυχολογικών δομών: συμφωνία ανάμεσα σε εαυτό και εμπειρίες ή διαστρέβλωση

για επιτυχία θετικής αναγνώρισης και συνεπούς αυτοαντίληψης
 Έρευνα αναφορικά με τις σχέσεις γονέα-
παιδιού (Coopersmith, 1967)
Ριζική σημασία στον τρόπο που αντιλαμβάνονται τα παιδιά την αξιολόγησή τους από τους γονείς-
επίδραση στην δική τους αυτο-αποδοχή

Αυτοεκτίμηση= η αξιολόγηση του ατόμου για τον εαυτό του, διαρκής προσωπική κρίση και όχι
στιγμιαίο αίσθημα (Coopersmith, 1967)

Οι εξωτερικοί παράγοντες γοήτρου (πλούτος, μορφωτικό επίπεδο) δε συνδέονται με την

αυτοεκτίμηση των παιδιών ΑΛΛΑ σημασία στις διαπρτοσωπικές συνθήκες

Με τρεις όρους η πηγή της αυτοεκτίμησης: (σχεδόν) πλήρη αποδοχή παιδιών από γονείς, καθαρά
προσδιοριζόμενα και σθεναρά όρια και τέλος σεβασμός (ανεκτικότητα) και χώρος στις ατομικές
ενέργειες που αναπτύσσονται εντός των ορίων (Coopersmith, 1967)
 Έρευνα αναφορικά με τις σχέσεις γονέα-
παιδιού (Harrington, Block & Block, 1987)
Κριτική

• Όρος πολύ “καθολικός” (άλλες πτυχές εκτιμούμε και σε άλλες ειμαστε αυτο-
επικριτικοί)

• Άλλοι πιστεύουν η έννοια της καθολικής αυτοεκτίμησης έχει αξία και επίπτωση
σε πολλές όψεις των ψυχολογικών λειτουργιών μας
Κοινωνικές σχέσεις, Αυτοπραγμάτωση και
Ευζωία στην Ύστερη Ηλικία
• Robert & Chapman (2000) διαχρονική μελέτη 30 ετών ψυχολογικής ανάπτυξης γυναικών –ενηλικίωση έως μέση ηλικία-

• Μετρήσεις

1) Δείκτης ψυχολογικής ευζωϊας (συμπεριλαμβανομένης της αυτοεκτίμησης)

2) Δείκτης ποιότητας ρόλων (υποστηρικτικές κοινωνικές σχέσεις στους ρόλους της ζωής)

Αποτελέσματα σύμφωνα με προβλέψεις απο ροτζεριανή θεωρία: υψηλό βαθμό άγχους στους ρόλους γαμου και εργασίας 
χαμηλότερα επίπεδα ευζωϊας

Δύσκολη η απόδειξη σχέσης αίτιου- αιτιατού

Η άποψη περι ευζωϊας και εαυτού δύναται να αλλάξουν

Ο βαθμός θετικής αναγνώρισης απο τους σημαντικούς άλλους μπορεί να συμβάλλει σε αυτές τις αλλαγές