Εαυτός και ταυτότητα

Ο εαυτός
• Ικανότητα του ανθρώπου για αυτοστοχασμό
(self-reflection)
• Κατανόηση για τον εαυτό (self-concept): Το
σύνολο των πεποιθήσεων των ανθρώπων για
τα προσωπικά τους χαρακτηριστικά
 Ο «εαυτός» ως νεοτερική επινόηση του
Δυτικού πολιτισμού
• Baumeister (1987) How the self became a
problem
• Gergen (1991/1997) Ο κορεσμένος εαυτός
• Αλλαγές στο τέλος του 16ου αιώνα:
– Εκκοσμίκευση
– Βιομηχανοποίηση
– Διαφωτισμός
 Ο εαυτός και η ταυτότητα στις κοινωνικές
επιστήμες
• Freud Ψυχαναλυτική οπτική του εαυτού: Εκείνο
(ασυνείδητο)-Εγώ -Υπερεγώ
• W. James (1893) Εγώ-υποκείμενο (Ι)-Εμένα-
αντικείμενο (Me)
• Θεωρία της συμβολικής αλληλεπίδρασης:
– Cooley (1902): ο «κατοπτρικός» άλλος
– G.H. Mead (1934): ο «γενικευμένος» άλλος
• Συλλογικός εαυτός: Wundt, Durkheim,
McDougall
 Ο εαυτός στη Γνωστική Κοινωνική
Ψυχολογία
• Οι καθημερινοί άνθρωποι αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους ή την
ταυτότητά τους (ποιοι είναι) με τις ίδιες γνωστικές διαδικασίες
με τις οποίες αντιλαμβάνονται και τους άλλους, μέσω
αυτοστοχασμού και κοινωνικής σύγκρισης
• Δεν έχουν πάντα επίγνωση των διαδικασιών αυτών (αυτόματες
διαδικασίες)
• Μεροληπτούν υπέρ του εαυτού τους επιδιώκοντας να
διατηρήσουν μια θετική εικόνα του εαυτού τους και να
δημιουργήσουν θετική εικόνα για τους ίδιους στους άλλους
• Αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους τόσο ως ενιαίο
(αυτοβιογραφία) όσο και ως πολλαπλό (ρόλοι), τόσο ως ιδιωτικό
όσο και ως δημόσιο
 Λειτουργίες του εαυτού
• Αυτογνωσία
• Αυτοέλεγχος
• Διαχείριση εντυπώσεων
• Αυτοεκτίμηση
 Αυτογνωσία
• Ενδοσκόπηση: οι άνθρωποι εξετάζουν τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τα κίνητρά τους
• Αυτεπίγνωση: οι άνθρωποι εστιάζουν την προσοχή τους στον εαυτό τους, αξιολογούν και
συγκρίνουν τη συμπεριφορά τους με βάση τα εσωτερικά τους πρότυπα και τις αξίες,
συγκρίνουν ανάμεσα σε πραγματικό και ιδανικό εαυτό
• Θεωρίες αιτιότητας των ανθρώπων: «θεωρίες» για τις αιτίες των συναισθημάτων και των
συμπεριφορών τους
• Θεωρία της αυτοαντίληψης (Bem, 1972): όταν οι στάσεις και τα συναισθήματα των
ανθρώπων είναι αβέβαια ή αμφίσημα, τότε βγάζουν συμπεράσματα για τις καταστάσεις
παρατηρώντας τη συμπεριφορά τους και την κατάσταση μέσα στην οποία αυτή προκύπτει
• Αποδόσεις για κίνητρα: ενδογενή και εξωγενή κίνητρα, το φαινόμενο της υπερ-
δικαιολόγησης (οι άνθρωποι αποδίδουν τη συμπεριφορά τους σε εξωγενείς λόγους και
υποτιμούν τους εσωτερικούς παράγοντες)
• Αυτογνωσία μέσω κοινωνικής σύγκρισης (Festinger, 1954): ανοδική και καθοδική
κοινωνική σύγκριση, σε διαπροσωπικό, ομαδικό και διομαδικό επίπεδο
• Σχήματα για τον εαυτό
Το φαινόμενο της υπερδικαιολόγησης
(Greene, Sternberg & Lepper, 1976)
 Αυτοέλεγχος
• Ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι κάνουν
σχέδια και υλοποιούν αποφάσεις, δαμάζοντας
τις άμεσες επιθυμίες τους, ώστε να πετύχουν
μακροπρόθεσμους στόχους
• Προθέσεις εφαρμογής: τα συγκεκριμένα
σχέδια των ανθρώπων σχετικά με τον τόπο, τη
χρονική στιγμή και τον τρόπο με τον οποίο θα
εκπληρώσουν έναν στόχο και θα αποφύγουν
πειρασμούς
 Διαχείριση εντυπώσεων
• Ο τρόπος που οι άνθρωποι παρουσιάζουν τον εαυτό τους στους άλλους
ανθρώπους και προσπαθούν να τους κάνουν να τους βλέπουν όπως οι
ίδιοι θέλουν
• Goffman (1959/2006) Η παρουσίαση του εαυτού στην καθημερινή ζωή
• Κολακεία: Στρατηγική με την οποία κάποιος επαινεί και προσπαθεί να
κάνει αρεστό τον εαυτό του στους άλλους, συχνά υψηλότερου status
• Αυτοϋπονόμευση: Στρατηγική με την οποία κάποιος δημιουργεί
εμπόδια και δικαιολογίες για τον εαυτό του, έτσι ώστε, αν δεν
αποδώσει καλά σε ένα έργο, να μπορεί να αποφύγει να κατηγορήσει
τον εαυτό του
• Αυτο-προώθηση (ικανότητα), εκφοβισμός (επικινδυνότητα),
παραδειγματισμός (ηθικό πρότυπο), ικεσία (ανάγκη για βοήθεια)
 Αυτοεκτίμηση
• Ο τρόπος που οι άνθρωποι αξιολογούν τον εαυτό τους, θετικά ή
αρνητικά, επιδιώκοντας να καταλήξουν σε μια θετική άποψη
• Το φαινόμενο της αυτο-εξύψωσης
• Στρατηγικές αντιμετώπισης απειλών της αυτό-αντίληψης:
απόδραση, άρνηση, υποβάθμιση της απειλής, αυτο-έκφραση,
επίθεση στην απειλή
• Η αυτοεκτίμηση ως ανθρώπινη ανάγκη: Θεωρία διαχείρισης του
τρόμου απέναντι στο θάνατο (Greenberg et al., 1986), σύνδεση
με την Ανθρωπιστική Ψυχολογία και την Υπαρξιστική Φιλοσοφία
• Προστασία της αυτοεκτίμησης μέσω αλλαγής στάσεων σε
καταστάσεις γνωστικής ασυμφωνίας
 Ο πολλαπλός εαυτός
• Ταυτότητες και περιστάσεις
• Ατομοκεντρικές ταυτότητες
• Σχεσιακές ταυτότητες
• Ομαδοκεντρικές ταυτότητες
• Συλλογικές ταυτότητες
 Κατανοώντας τον εαυτό στην ομάδα και τις
διομαδικές σχέσεις
• Θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας (Tajfel &
Turner, 1979): Προσωπική και κοινωνική
ταυτότητα
• Η ταυτότητα του ανθρώπου ως μέλους μιας
ομάδας
• Θεωρία της αυτο-κατηγοριοποίησης (Turner
et al, 1987): Αποπροσωποποίηση
(depersonalization)