ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ
ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ, ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΚΑΙ
ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ

Μάθημα: «Στάσεις και Αξίες (ΨΧ13»

Διδάσκουσα: Μ. Ντάλλα
Χειμερινό εξάμηνο: 2005 -2006

Αξίες και στάσεις

 Αξίες και στάσεις. Ορισμοί

 Ψυχοκοινωνική προσέγγιση των
αξιών
 Επίπεδα μελέτης των αξιών
(προσωπικό, κοινωνικό)
 Διαπολιτισμική προσέγγιση των
αξιών
1. Αξίες και στάσεις. Ορισμοί

 Αξίες: «σαφής ή υπονοούμενη

σύλληψη του επιθυμητού,
χαρακτηριστική ενός ατόμου ή μιας
ομάδας, η οποία επηρεάζει την
επιλογή προτύπων, μέσων και
ενεργειών, που χαρακτηρίζουν μια
συγκεκριμένη κοινωνία» (Kluckhohn,
1951).

«Το επιθυμητό»

 Εννοιολογικές κατηγορίες, ιδέες,

μορφές συμπεριφοράς που η
κοινωνία αξιολογεί ως επιθυμητές.
 Διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη
διαμόρφωση της κοινωνικής
συμπεριφοράς.
«Σαφής ή υπονοούμενη»

 Δυναμική έκφραση
 Δηλώνονται λεκτικά
 Βαθιά και διάχυτα «πρέπει» του
ατόμου που δεν εκφράζονται
λεκτικά

Σχέση αξιών και στάσεων.

Εννοιολογική δομή των αξιών

 Η δομή των αξιών παρόμοια με αυτή των

στάσεων
 Οι στάσεις αναφέρονται σε οποιαδήποτε
ατομική ή κοινωνική τοποθέτηση
 Οι αξίες αναφέρονται σε στοιχεία
κοινωνικής αναγνώρισης ως επιθυμητού
 Συνδέονται άμεσα με τα πολιτιστικά
στοιχεία της κοινωνίας
Χαρακτηριστικά των αξιών

 Έννοιες ή πεποιθήσεις, άμεσα

συνδεδεμένες με συναισθήματα.
 Βαθιά ριζωμένες στη συνείδησή
μας. Η παραβίαση των αξιών
μπορεί να δημιουργήσει αισθητή
αναστάτωση στον ψυχικό κόσμο
του ατόμου (άγχος, τύψεις).

Χαρακτηριστικά των αξιών (συνέχεια..)

 Επιθυμητοί στόχοι (π. χ. ισότητα)

και συμπεριφορές για την
προώθηση στόχων (δικαιοσύνη,
βοήθεια, κ.ά.)
 Υπερβαίνουν ειδικές ενέργειες και
καταστάσεις (π.χ. η συμμόρφωση
έχει άμεση σχέση με την εργασία,
το σχολείο, την οικογένεια, τους
φίλους και τους ξένους).
Χαρακτηριστικά των αξιών

 Καθοδηγούν το άτομο στην

αξιολόγηση της συμπεριφοράς,
 Ιεραρχούνται αξιοκρατικά.

2. Ψυχοκοινωνική προσέγγιση των

αξιών

 Κοινωνιολογική προσέγγιση
 Ανθρωπολογική προσέγγιση
 Ψυχολογική (ψυχανάλυση,
γνωστική ψυχολογία, κοινωνική και
διαπολιτιστική ψυχολογία)
Κοινωνιολογική προσέγγιση
 Συστατικά στοιχεία της κοινωνίας
 Εκφράζουν το κοινωνικό ιδεώδες
 Χρησιμεύουν ως γνώμονες προσδιορισμού
και διαμόρφωσης της συμπεριφοράς
 Συνδέονται με τους κοινωνικούς θεσμούς
 Δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη σχέση με την
κοινωνική οργάνωση και λιγότερο στις
ατομικές διαφορές των μελών της
κοινωνίας

Προσέγγιση πολιτιστικής
ανθρωπολογίας

 Έμφαση στην έννοια του πολιτισμού

 Πολιτισμός: Μορφές σκέψης,
συναισθημάτων και συμπεριφοράς, που
αποκτώνται και μεταδίδονται μέσω
συμβόλων (Γεώργας, 1995)
 Οι αξίες ως θεμέλιο λίθος του πολιτισμού
 Παραδοσιακές ιδέες και αξίες
 Αναζήτηση καθολικών εννοιών μεταξύ
πολιτισμών
Ψυχολογική προσέγγιση
 Ψυχανάλυση: Αξίες και στάδια
ανάπτυξης της προσωπικότητας
 Γνωστική ψυχολογία: Μέρος της
ανάπτυξης της νόησης
 Κοινωνική ψυχολογία: Εννοιολογική
προσέγγιση των στάσεων
 Διαπολιτιστική ψυχολογία:
καθολικές και πολιτιστικά
εστιασμένες αξίες

Προσωπικότητα και αξίες

 Οι αξίες είναι μέρος της προσωπικότητας

 Συνδέουν το άτομο με τις αξίες της
κοινωνίας
 Το «Υπερεγώ» αποτελεί το προσωπικό
ηθικό μέρος της προσωπικότητας
 Διαμορφώνεται μέσω διεργασίας της
ταύτισης
 Δίνεται έμφαση στη συναισθηματική
διάσταση των αξιών
Γνωστική ανάπτυξη και αξίες

 Νοητική διάσταση των αξιών

 Διαμόρφωση της ηθικότητας
(Kohlberg, 1984. Piaget, 1948)
 Οι αξίες και η ηθικότητα
διαμορφώνονται σε συγκεκριμένα
στάδια
 Στάδια ανάπτυξης: προηθικής,
συμβατικής και αυτόνομης ηθικής

Προσέγγιση της κοινωνικής

ψυχολογίας

 Οι αξίες είναι προїόντα κοινωνικής

επιρροής
 Επίδραση κοινωνικών παραγόντων
 Αλληλεπίδραση ατόμου κοινωνίας
 3. Επίπεδα μελέτης των αξιών

 Τρία επίπεδα κατανόησης των αξιών:

Προσωπικό επίπεδο

Κοινωνικοπολιτιστικό

Πανανθρώπινο-Καθολικές αξίες

Προσωπικές αξίες
 Συμπεριφορές και στόχοι του ατόμου,
καθοδηγητικές αρχές στην καθημερινή
ζωή (Rokeach, 1973. Schwarz & Bilsky,
1987, 1990)
 Οργανωμένες ιεραρχικά βάση το βαθμό
σπουδαιότητας τους
 Κεντρικές αξίες, για τις οποίες το άτομο
νιώθει ιδιαίτερη δέσμευση και προσήλωση,
ιδιαίτερα κάτω από αντίξοες συνθήκες.
Κατηγοριοποίηση προσωπικών αξιών
βάση αναγκών του ατόμου

1. «Αυτοπροσδιορισμός»:
περιλαμβάνει την ανεξάρτητη
σκέψη, την ανεξάρτητη πράξη,
τη δημιουργικότητα και την
εξερεύνηση, αντιπροσωπεύει την
ανάγκη του ατόμου για έλεγχο
και κυριαρχία.

Κατηγοριοποίηση αξιών βάση αναγκών

του ατόμου

2. «Παρώθηση»: αντιπροσωπεύει
την ανάγκη του οργανισμού για
ποικίλες αλλαγές και διέγερση.
3. «Ηδονή»: συνδέεται με την
ανάγκη του οργανισμού για
ευχαρίστηση και ικανοποίηση.
4. «Επίδοση»: συνδέεται με την
ανάγκη του ατόμου για προσωπική
επιτυχία και κοινωνική αναγνώριση.
5. «Ισχύς»: απόκτηση γοήτρου,
επίτευξη κοινωνικής θέσης, εξουσία,
πλούτος και κοινωνική δύναμη.
6.«Αίσθηση ασφάλειας»:κοινωνική
σταθερότητα, σταθερότητα
διαπροσωπικών σχέσεων,
εσωτερική ψυχική ισορροπία.

7. «Συμμόρφωση»: αναστολή των

πράξεων, οι οποίες ενδέχεται να
ενοχλήσουν ή να ζημιώσουν τους άλλους
ή να παραβούν κοινωνικές αξίες ή κανόνες.
8. «Παράδοση»: πεποιθήσεις και
κοινωνικοί κανόνες συμπεριφοράς ή
θρησκευτικές τελετουργίες. Κινητήρια
δύναμη της συγκεκριμένης αξίας, είναι ο
σεβασμός, η αφοσίωση και η αποδοχή των
εθίμων, του πολιτισμού, της θρησκείας και
του πολιτεύματος.
 9. «Φιλανθρωπία»: το ενδιαφέρον για
τους ανθρώπους με τους οποίους το άτομο
έχει συνάψει στενούς δεσμούς, όπως τον
κύκλο των φίλων, των συνεργατών, κ.ά.
10. «Παγκοσμιοποίηση»: κατανόηση,
εκτίμηση και ανεκτικότητα, σχετικά με
την προστασία του ανθρώπου και της
φύσης, γενικότερα.

Μέτρηση και αξιολόγηση προσωπικών

αξιών

 Ερωτηματολόγιο Προσωπικών Αξιών

(Schwarz & Billey, 1987)

Πόσο σημαντική είναι για σένα η αξία που
περιγράφεται:
Καθόλου Λίγο Δεν ξέρω Σημαντική Πολύ
σημαντική σημαντική σημαντική

εξουσία
κύρος
Κοινωνικοπολιτιστικές αξίες

 Κοινωνικο-πολιτιστικές αξίες:
α) βρίσκονται πίσω από τις
συμπεριφορές διαφορετικών
πολιτιστικών ομάδων, και
β) αντιπροσωπεύουν το κοινωνικά
επιθυμητό μιας συγκεκριμένης
κοινωνίας.

(συνέχεια…..)

 Λειτουργούν ως μέσο για την

επίτευξη στόχων,
 Η εκπλήρωση τους επιδιώκεται
διαμέσου των θεσμών (πολιτικών,
κοινωνικών, οικογένειας, εκκλησίας,
σχολείου, κ.ά.).
Οικογενειακές αξίες (Γεώργας, 1998.
1995. 1986)

 Οι παραδοσιακές αξίες για το ρόλο

του πατέρα και της μητέρας,
 Υποχρεώσεις των παιδιών προς την
οικογένεια και τους συγγενείς,
 Οικογενειακές σχέσεις, κ.ά.

Επαγγελματικές αξίες
 Στόχοι και κίνητρα και εκπροσωπούν
βασικές εργασιακές ανάγκες του ατόμου
(Pine & Innis, 1987).
 Συνδέονται με την ανταπόδοση, δηλαδή
αυτό που λαμβάνει ο εργαζόμενος από τη
δουλειά του μετά την επιτέλεση ενός
συγκεκριμένου έργου (χρηματική αμοιβή,
κοινωνική αναγνώριση, επαγγελματική
σταθερότητα, κ.ά.).
 Αποτελούν δείκτες ενδοπροσωπικής και
διαπροσωπικής προσαρμογής στο χώρο
εργασίας.
 Είδη επαγγελματικών αξιών

 Υψηλοί στόχοι
 Άνετο εργασιακό περιβάλλον
 Κοινωνική καταξίωση
 Συνεργατικότητα
 Ανεξαρτησία
 Ανάγκη υποστήριξης

Ερωτηματολόγιο επαγγελματικών
αξιών (Dawis & Lofquist, 1984)

Πόσο σημαντικό είναι για σένα αυτό που

περιγράφεται:
Καθόλου Λίγο σημαντική Δεν ξέρω Σημαντική Πολύ σημαντική
σημαντική

Οι οικονομικές
απολαβές (πολλά
χρήματα,
ανεξάρτητα από
το είδος της
δουλειάς)
Η μόνιμη δουλειά, κι
ας μη βγάζω πολλά
χρήματα
4. Διαπολιτιστική προσέγγιση των
αξιών

 Η έρευνα του Hofstede (1980) για

τις αξίες σε 50 διαφορετικές χώρες
και 66 διαφορετικές εθνότητες
ανέδειξε τέσσερις βασικές
διαφορετικές διαστάσεις των αξιών,
οι οποίες επιτρέπουν συγκρίσεις
ανάμεσα σε διάφορους πολιτισμούς.

Η διάσταση ατομικισμού – συλλογικότητας

 Συλλογικότητα: να ενδιαφέρεται κανείς

για τους άλλους, τα συμφέροντα του
ατόμου και της ομάδας είναι πολλές φορές
τα ίδια ή τα συμφέροντα της ομάδας
αποκτούν προτεραιότητα (Triandis, 1972).
 Η αλληλεξάρτηση (η ισχύς εν τη ένωση»,
«ένας για όλους και όλοι για έναν», «τι θα
πει ο κόσμος» είναι εκφράσεις που
σχετίζονται με τη συλλογικότητα.
 Ατομικισμός: το άτομο είναι η βάση
της κοινωνίας, σκοπός της
κοινωνίας είναι να εξυπηρετεί το
άτομο, η εξατομίκευση των στόχων
και ενδιαφερόντων, η ανάπτυξη της
ανεξαρτησία και αυτάρκειας.

Αποφυγή της αβεβαιότητας

 Επιδίωξη κανόνων, δομών με στόχο την
προστασία από ανεξέλεγκτες δυνάμεις
που απειλούν την ανθρώπινη ύπαρξη.
 Η αποφυγή αβεβαιότητας συνδέεται με
τον χρονικό προγραμματισμό να είναι στο
μέλλον, το μακροπρόθεσμο κέρδος, κ.ά.
Η χαμηλή αποφυγή της αβεβαιότητας
συνδέεται με πρόχειρο σχεδιασμό και
ευελιξία (Hofstede, 1980).
Δύναμη της απόστασης

 Μεγαλύτερη ή μικρότερη απόσταση

στις σχέσεις προϊσταμένων
υφισταμένων σε διάφορους
οργανισμούς, σεβασμός ή
επιφυλακτικότητα και καχυποψία
προς τα πρόσωπα εξουσίας.

Αρρενωπότητα-θηλυκότητα
 Έμφαση σε εργασιακούς και
κοινωνικούς στόχους ή αντίστοιχα
σε διαπροσωπικούς στόχους,
 Αρρενωπότητα: μεγαλύτερο
περιθώριο στη επίτευξη, την επίδοση
και την παραγωγή,
 Θηλυκότητα: μεγαλύτερη έμφαση
στην ασφάλεια, τη χαρά και την
άνετη ζωή.
Θέμα προς συζήτηση

 Η σημασία της μελέτης των αξιών

 Η σχέση με τη συμβουλευτική, την
ψυχοθεραπεία

Έννοια, δομή και μέτρηση

των στάσεων
Η έννοια των στάσεων
Η δομή των στάσεων
Η μέτρηση των στάσεων
Κλίμακα μέτρησης ίσων διαστημάτων
Κλίμακα Likert
Κλίμακα Σημασιολογικής
διαφοροποίησης του Osgood
Κλίμακα συσσωρευτική του Guttman
Άλλες κλίμακες μέτρησης των στάσεων
Η έννοια των στάσεων

Σημασία μελέτης των στάσεων

Ο τρόπος με τον οποίο αξιολογούμε
τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος
Υποκινούν και επηρεάζουν την
κοινωνική συμπεριφορά
Συμβάλλουν στην ερμηνεία, την
πρόβλεψη και τον έλεγχο της
συμπεριφοράς

Ορισμοί των στάσεων

Στάσεις ως συναίσθημα
Greenwald (1989): «Συναίσθημα
που συνδέεται με ένα νοητικό
αντικείμενο»
Petty & Cacioppo (1981): «Γενικό
και διαρκές, θετικό ή αρνητικό
συναίσθημα για κάποιο πρόσωπο,
αντικείμενο ή θέμα»
Στάσεις ως γνωστικές δομές

Fazio (1990):

 Συσχετιστικά δίκτυα
 Κατηγοριοποίηση ενός
αντικειμένου σε κάποια διάσταση
αξιολόγησης

Κοινωνιογνωστικό μοντέλο
(γνωστική και αξιολογική διάσταση)

Pratkanis & Greenwald (1989):

“Η αξιολόγηση που κάνει το
άτομο για ένα αντικείμενο της
σκέψης»
«Μνημονικές αναπαραστάσεις: α)
ένα αντικείμενο (αναπαράσταση
αντικειμένου), β) μια αξιολόγηση
του αντικειμένου, και γ) μια
γνωσιακή δομή που υποστηρίζει
αυτή την αξιολόγηση.
Olson & Zanna (1993):
 Η αξιολόγηση ως κεντρική όψη των
στάσεων,
 Οι στάσεις αναπαρίστανται στη μνήμη,

 Διακρίνονται τόσο οι συναισθηματικές, οι

γνωστικές και οι συμπεριφορικές
προϋποθέσεις των στάσεων, όσο και οι
συναισθηματικές, γνωστικές και
συμπεριφορικές συνέπειες των στάσεων.

Η δομή των στάσεων

 Η σχέση μεταξύ των δομικών

στοιχείων των στάσεων αφορά
στη δομή των στάσεων, δηλαδή,
πώς μπορεί να σχετίζονται τα
συναισθήματα, οι πεποιθήσεις
και η συμπεριφορά απέναντι σε
ένα ερέθισμα
 Το Τρισδιάστατο Μοντέλο Οι
(Rosenberg και Hovland, 1960)
Κάθε στάση αποτελείται από τρεις
διαστάσεις:
α) η συναισθηματική διάσταση
(αρέσκεια και δυσαρέσκεια απέναντι
στο ερέθισμα)
β) η γνωστική διάσταση (γνώσεις,
απόψεις, αντιλήψεις)
γ) το συμπεριφορικό στοιχείο (τάσεις
και προθέσεις)

Πολυδιάστατο μοντέλο των στάσεων

(Eagle & Chaiken, 1993)

Διεργασίες Αντιδράσεις

Γνωστικές Γνωστικές

Συναισθηματικές Συναισθηματικές

Στάσεις
Συμπεριφορικές Συμπεριφορικές
Συζήτηση
Θέμα συζήτησης
Να περιγράψετε τη στάση σας
απέναντι σε ένα αντικείμενο ή ένα
θέμα σημαντικό για σας.
Να εντοπίστε τα δομικά στοιχεία της
στάσης.
Να εξηγήσετε τη σημασία που έχει η
διάκριση των στοιχείων των
στάσεων.

Η μέτρηση των στάσεων

 Έμμεσοι τρόποι μέτρησης (αυτό-
αναφορές, κλίμακες)
 Εναλλακτικοί μέθοδοι μέτρησης
(ψυχοφυσιολογικές μετρήσεις, όπως
γαλβανική αντίδραση του δέρματος,
διαστολή της κόρης του ματιού,
ηλεκτρομυογραφική δραστηριότητα του
προσώπου)
 Μέθοδος bogus pipeline (αυτοαναφορές
με την εντύπωση ότι η στάση μετράται
μέσω συσκευής)
Βασικές προϋποθέσεις κατά τη χρήση
κλιμάκων μέτρησης των στάσεων

α) Αξιοπιστία (δίνει η κλίμακα το ίδιο

αποτέλεσμα για ένα άτομο αν γίνουν
δύο ή περισσότερες μετρήσεις)
β) Εγκυρότητα (μετράει το τεστ αυτό
που σκοπεύει να μετρήσει)

Κλίμακα μέτρησης ίσων διαστημάτων

 Κλίμακα Thurstone
 Διατύπωση του βαθμού εξαιρετικής
προτίμησης, του βαθμού έλλειψης
εξαιρετικής προτίμησης και της
ενδιάμεσης ουδέτερης τοποθέτησης
 Παράδειγμα 1ο
Εξαιρετική Ουδετερότητα Εξαιρετική
έλλειψη προτίμηση
προτίμησης

1 2 3 4 5 6 7 8 9

_ Για τους μετανάστες δεν είναι ιδιαίτερα

σημαντικό να έχουν στενές σχέσεις με
τους ανθρώπους της χώρας που ζουν.

Παράδειγμα 2ο
Αν συμφωνείτε με μία πρόταση, σημειώστε
την πρόταση με ένα Υ και αν διαφωνείτε με
ένα +.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

_1. Δεν τρέφω ιδιαίτερη αγάπη ούτε

ιδιαίτερο μίσος προς τους μετανάστες
_2. Συμπαθώ τους μετανάστες
_3. Οι μετανάστες είναι επιθετικοί
Βήματα κατασκευής της κλίμακας

 Διαμορφώνεται ένας αριθμός

προτάσεων
 Ταξινομούνται από μια ομάδα κριτών
κατά αύξουσα σειρά ευνοϊκής
προτίμησης προς το αντικείμενο της
στάσης
 Απορρίπτονται οι ασαφείς και
ουδέτερες προς το αντικείμενο
προτάσεις

Κλίμακα αθροιστικών μετρήσεων

(Likert)

 Περιλαμβάνει θετικές και αρνητικές

προτάσεις προς το αντικείμενο της
στάσης
 Η μέτρηση είναι κυρίως 5-βαθμη
 Το άθροισμα ή ο μέσος όρος
αποτελεί το γενικό δείκτη της
στάσης
Βήματα κατασκευής της κλίμακας

1η Φάση
Καταγραφή ερωτήσεων με
συνεντεύξεις ή συζητήσεις
Οι ερωτήσεις αφορούν γνώμες,
συναισθήματα, τάσεις
συμπεριφοράς

2η Φάση
 Κατασκευή αρχικού ερωτηματολογίου

3η Φάση
 Αξιολόγηση ερωτημάτων προκαταρκτικά
από ένα πραγματικό δείγμα
αντιπροσωπευτικό του πληθυσμού
 Η αξιολόγηση ερωτημάτων (βαθμός
δυσκολίας, αξιοπιστία εσωτερικής
συνέπειας των ερωτημάτων, κ.ά.)
4η Φάση
 Κατασκευή κλίμακας

 Συλλογή ερευνητικού υλικού και

μέτρηση των στάσεων

Κλίμακα Σημασιολογικής
Διαφοροποίησης του Osgood

 Μελετά τη σημασιολογική
διαφοροποίηση του λόγου σε τρεις
βασικές κατηγορίες:
α) την αξιολόγηση (καλό-κακό)
β) τη δυναμικότητα (δύσκολο-εύκολο)
γ) την ενεργητικότητα (περίεργο-
αδιάφορο)
 Παράδειγμα
Ο/η σύζυγος

αξιόλογος - - - - - - - - αναξιόλογος
ανέντιμος - - - - - - - - έντιμος
δυνατός - - - - - - - - αδύνατος
βαθυστόχασ - - - - - - - - ρηχός
τος
δραστήριος νωθρός
θερμός ψυχρός

Διαδικασία
 Επιλέγεται μια ομάδα εννοιών
σχετικά με το αντικείμενο
 Επιλέγονται ζεύγη διπολικών
επιθέτων που ταιριάζουν στις
έννοιες αυτές
 Τα άτομα καλούνται να
τοποθετηθούν για όλα τα ζεύγη,
σημειώνοντας το ένα ή το άλλο από
τα δύο αντίθετα επίθετα
Κλίμακα Guttman (1944)
 Ιεραρχικά οργανωμένο συνεχές
προτάσεων
 Μονοδιάστατη
 Ο ερωτώμενος που συμφωνεί με την
πρώτη πρόταση θα πρέπει να συμφωνήσει
και με τις επόμενες
 Ο ερωτώμενος θα πρέπει να διαφωνεί με
τις πρότασης που προηγούνται της
πρότασης που συμφώνησε.

Παράδειγμα
 Ερωτηματολόγιο Κοινωνικής Αποδοχής
1. Τον/την βοηθάω στην τάξη
2. Συζητώ στο διάλειμμα
3. Τον/την προτείνω για πρόεδρο της τάξης
4. Κάνω παρέα εκτός σχολείου
5. Τον/την καλώ για φαγητό
6. Μοιράζομαι τα μυστικά μαζί του/της
 Απαντήσεις
Απαντήσεις: 1 2 3 4 5 6 Σύνολο

1ος μαθητής 1 1 1 1 1 1 6
2ος μαθητής 0 1 1 1 1 1 5
3ος μαθητής 0 0 0 1 1 1 3
4ος μαθητής 0 1 1 1 1 1 5
5ος μαθητής 0 0 0 0 1 1 2
6ος μαθητής 0 0 0 0 0 0 0

Θέμα για συζήτηση

 Διαφορές ανάμεσα στις κλίμακες

μέτρησης των στάσεων.
 ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΩΝ (belief system)

Ιεραρχικά οργανωμένο σύνολο από τοποθετήσεις που

έχουν διαφορετική διάρκεια, διαφορετικό βαθμό
δέσμευσης προς εαυτό και άλλους και επηρεάζουν τη
συμπεριφορά
• Γνώμες
• Πίστεις
• Στάσεις
• Αξίες
• Ιδεολογίες (σύνολα απόψεων θρησκευτικών,
φιλοσοφικών και πολιτικών, λιγότερο ή περισσότερο
καθιερωμένων, που πηγάζουν από μορφές εξουσίας)

ΣΤΑΣΕΙΣ

Αρκετά σταθερό σύνολο οργανωμένων

πεποιθήσεων προς αντικείμενα και καταστάσεις
που προδιαθέτει το άτομο να λειτουργήσει με
ένα συγκεκριμένο τρόπο

• Είναι σταθερές, δεν αλλάζουν εύκολα

• Μαθαίνονται μέσω της εμπειρίας
(Rokeach, 1968)
 Έχουν τρισδιάστατη δομή

Αποτελείται από τα εξής στοιχεία:

 συναισθηματικά
 γνωστικά
 συμπεριφοράς
(Triandis, 1973)

Γνωστικά στοιχεία στάσεων

• Αντιλήψεις που βασίζονται στη λειτουργία της
κατηγοριοποίησης (εντοπισμού κοινών
χαρακτηριστικών με τάσεις γενίκευσης &
απλούστευσης)
• Εγωκεντρικότητα ≠ περιφερειακότητα αντιλήψεων σε
σχέση με το εγώ
• Υποκειμενική πολιτισμική διάσταση: πολιτισμική
διαφοροποίηση (διασπορά στο βαθμό ισχύος κάποιων
μεταβλητών)
Κριτική της θεωρίας της τρισδιάστατης δομής

Επισημαίνεται θετική συνάφεια μεταξύ γνωστικών και

συναισθηματικών στοιχείων των στάσεων,
αλλά μικρότερη συνάφεια ή και αρνητική με τη
συμπεριφορά, επομένως δεν πρόκειται για τρισδιάτατη δομή
αλλά δομή δύο διαστάσεων
(Hewstone et al., 1996; Oskamp, 1991)

Οι στάσεις απαρτίζονται μόνο από στοιχεία συναισθηματικά

(μονοδιάστατος χαρακτήρας), καθώς τα γνωστικά στοιχεία
είναι πεποιθήσεις που συνοδεύονται από συναισθήματα που
όμως κυριαρχούν, ενώ τα συμπεριφορικά στοιχεία είναι
προδιαθέσεις συμπεριφοράς αλλά όχι συμπεριφορές
(Fishbein & Ajzen, 1980)

ΑΞΙΕΣ

Κατά τον ανθρωπολόγο Kluckhohn (1951) οι

αξίες είναι:

• Σαφείς ή και υπονοούμενες συλλήψεις του επιθυμητού,

ατόμων ή ομάδων που επηρεάζουν την επιλογή μέσων,
προτύπων και δράσεων που χαρακτηρίζουν μία κοινωνία

• Υπο-βάλλονται και επι-βάλλονται είτε, άλλες φορές

αμφισβητώνται ώστε να προκαλείται κρίση των θεσμών
 Κατά τον Rokeach (1968)

Οι αξίες είναι απόψεις που κατέχουν κεντρική

θέση στο σύστημα των απόψεων του ατόμου και
αφορούν στο πώς πρέπει και πώς δεν πρέπει να
συμπεριφέρεται το άτομο, στους ιδεώδεις
σκοπούς και τις ιδεώδεις συμπεριφορές που
οφείλει να έχει

ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΥΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝ ΩΣ:

• καθοδηγητικά κριτήρια των πράξεών μας

• άξονες διαμόρφωσης και διατήρησης των
στάσεων
• κριτήρια αξιολόγησης των πράξεων των άλλων
• ηθικού τύπου προσεγγίσεις του εαυτού μας και
των άλλων
 Ταξινόμηση των αξιών

Allport, Vernon & Lindzey (1951)

“Study of Values Test” (AVL)
• Θεωρητικές αξίες
• Οικονομικές
• Αισθητικές
• Κοινωνικές
• Πολιτικές
• Θρησκευτικές

Για τον κοινωνιολόγο Lasswell (1954)

• Αξίες Δύναμης
• Πλούτου
• Αγάπης και έρωτα
• Ηθικότητας και τιμιότητας
• Πρόνοιας και ασφάλειας
• Μόρφωσης και εκπαίδευσης
• Επαγγελματικής εξειδίκευσης
 Σχέση Αξιών και Στάσεων:
Ομοιότητες

• Έχουν παρόμοια δομή (π.χ. γνωστικά,

συναισθηματικά στοιχεία και συμπεριφοράς)
αλλά με κυρίαρχα τα συναισθηματικά στοιχεία,
τα οποία αξιολογούν θετικά χαρακτηριστικά

• Επηρεάζουν την κοινωνική συμπεριφορά

• Οι αξίες επηρεάζουν τις στάσεις σε γνωστικό και

συναισθηματικό επίπεδο

Στάσεις & Αξίες: Διαφορές

• Οι αξίες αριθμητικά είναι λιγότερες από τις στάσεις

• Παραβίαση των αξιών συνεπάγεται ενοχές προς το
κοινωνικό αξιολογικό σύστημα, ενώ παραβίαση
στάσεων συνεπάγεται ασυνέπεια προς τον εαυτό και
τον κύκλο των δικών μας ανθρώπων
• Οι αξίες έχουν κανονιστικό χαρακτήρα (αποτελούν
καθοδηγητικές αρχές), είναι βαθειά ριζωμένες στο εγώ
και αλλάζουν δυσκολότερα από τις στάσεις, ίσως από
γενιά σε γενιά ή και βραδύτερα
• Οι αξίες σχετίζονται με ισχυρότερα κίνητρα για δράση,
σε σύγκριση με τις στάσεις
 ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΑΣΕΩΝ-ΑΞΙΩΝ

Ιδιοκεντρικές Στάσεις
[υπέρ της σκληρής ατομικής εργασίας, του
επιτυχούς αυτοπροσδιορισμού και της ανάπτυξης
της προσωπικότητας]
Συνδέονται και αποτελούν συνέχεια με τις
Ατομικιστικές Αξίες (αυτονομία, ανταγωνισμός,
έμφαση στην αφθονία και ευημερία, απόσταση από
την εσω-ομάδα, έμφαση στα ατομικά επιτεύγματα)

Αλλοκεντρικές Στάσεις [υπέρ του ενδιαφέροντος για

μοίρασμα των υλικών πόρων βάσει αρχών πχ της
Δικαιοσύνης, της Ισότητας, της Ανάγκης και του
υπολογισμού των συνεπειών για τους άλλους των πράξεών
μας και του υπολογισμού των συνεπειών των πράξεων στη
λήψη περαιτέρω αποφάσεων].
Συνδέονται με Αξίες Συλλογικές (δυσπιστία προς
την εξω-ομάδα, υπακοή στην εσω-ομάδα,
ενδιαφέρον για τους άλλους, συνεργασία,
επικάλυψη ατομικών & ομαδικών στόχων)

(Triandis 1968, 1971, 1983; Hui & Triandis, 1984, 1985)

 Κατά G. Hofstede (1980, 1994, 2001)
Αξίες Καθολικές ενηλίκων εργαζομένων που
εκφράζουν:

• Δύναμη της Απόστασης ≠ Εγγύτητας

• Αποφυγή της Αβεβαιότητας ≠ Αβεβαιότητα
• Ατομικισμός ≠ Συλλογικότητα
• Αρρενωπότητα ≠ Θηλυκότητα
• Μακροπρόθεσμος ≠ Βραχυπρόθεσμος
προσανατολισμός (2001)

10 Παγκόσμιες-καθολικές αξίες
Με βάση δύο διαστάσεις που εκφράζονται σε ένα
συνεχές ανάμεσα σε δύο πόλους:
• Ανοιχτότητα στην αλλαγή ≠ Συντηρητισμός
• Εξύψωση του εαυτού υπέρ του ατόμου ≠
Υπέρβαση του εαυτού υπέρ της ομάδας

Κλίμακα εννέα (9) βαθμίδων μεταξύ:

ΔΙΑΦΩΝΩ ΑΠΟΛΥΤΑ / ΣΥΜΦΩΝΩ ΑΠΟΛΥΤΑ
(Schwartz,1992, 1994, 1995, 1996, 2001;
Schwartz & Bilsky, 1990; Schwartz & Bardi, 2001)
Διάσταση Ανοιχτότητας στην αλλαγή
• Αξίες Αυτοκαθορισμού (self-direction):
αυτόνομη σκέψη, δημιουργικότητα και
επιλογή δράσης
• Αξίες Παρακίνησης-Ώθησης
(stimulation): νεωτεριστικές τάσεις,
ανταπόκριση στις προκλήσεις
• Αξίες Ηδονισμού (Hedonism):
ευχαρίστηση για τον εαυτό μας

Διάσταση Συντηρητισμού
• Αξίες Ασφάλειας (safety):
Σταθερότητα, αρμονία, αίσθηση
ασφάλειας (σε κάθε κοινωνία)
• α. Αξίες Παράδοσης (tradition):
σεβασμός και αποδοχή παραδοσιακών
αντιλήψεων για τα πράγματα και τη
θρησκεία
• β. Αξίες Συμμόρφωσης (conformity):
περιορισμός της δράσης με βάση
κοινωνικές προσδοκίες και νόρμες
Διάσταση Εξύψωσης του εαυτού
• Αξίες επιτυχίας (achievement):
προσωπική επιτυχία σύμφωνα με τα
ισχύοντα κοινωνικά κριτήρια

• Αξίες Δύναμης (power): κοινωνικό

κύρος, έλεγχος και επιβολή στους άλλους

Διάσταση Υπέρβασης του εαυτού υπέρ της

ομάδας

• Αξίες Φιλανθρωπίας-Καλοσύνης
(benevolence): διατήρηση και προώθηση της
ευτυχίας των ανθρώπων με τους οποίους
σχετιζόμαστε
• Αξίες Παγκοσμιότητας-Καθολικότητας
(universalism): κατανόηση όλων των
ανθρώπων και της φύσης ως ενός όλου, αντοχή.
Αξίες της Ατομικής Προσπάθειας στην Ομάδα
(Latane et al., 1981, 1984)

• Φαινόμενο της Κοινωνικής Αδράνειας-

Οκνηρίας: το άτομο εργαζόμενο ατομικά,
καταβάλλει περισσότερη προσπάθεια απ’ όση
καταβάλλει εργαζόμενο ομαδικά. Στην ομάδα
αδρανεί…..
• Φαινόμενο της Κοινωνικής Προσπάθειας:
το άτομο καταβάλλει μεγαλύτερη προσπάθεια
μέσα στην ομάδα συγκριτικά με την ατομική
εργασία
Οι εθνικές & κοινωνικές ομάδες στην Άπω
Ανατολή- κυρίως στην Κίνα- παρουσιάζουν
εντονότερο το φαινόμενο της Κοινωνικής
Προσπάθειας

Τα κοινωνικο-οικονομικά χαρακτηριστικά
κάθε κοινωνίας διαδραματίζουν ρυθμιστικό
ρόλο στην υιοθέτηση αξιών, αρχών για
δράση, κανόνων και κοινωνικών
αξιωμάτων του ατόμου (μέσω μεταβλητών
που έχουν διαμεσολαβητικό χαρακτήρα όπως
π.χ. είναι οι τακτικές ανατροφής παιδιών,
παραδοσιακά σχήματα των οικογενειακών
σχέσεων, αγροτικές δομές παραγωγής, διακριτές
διαφορές φύλων στο χώρο των επαγγελμάτων
κλπ).
 Κοινωνικά αξιώματα γενικά…

Ο καθένας μας αναπτύσσει γενικές, αφηρημένες,

αξιωματικές απόψεις για το πώς λειτουργεί ο
κόσμος, πώς θα μπορούσε να λειτουργεί
καλύτερα, πώς εξασφαλίζεται καλύτερα η
επιβίωση του ανθρώπου μέσα σε κάθε κοινωνία,
τι είναι αυτό που μπορεί να φέρει ευτυχία στον
άνθρωπο, αν υπάρχει μοίρα, πεπρωμένο για τον
καθένα από μας….
(Leung et al., 2002)

• Όπως και με τα μαθηματικά αξιώματα, τα

κοινωνικά αξιώματα είναι βασικές προκείμενες
που όλοι μας υιοθετούμε με βάση την εμπειρία
και χρησιμοποιούμε στην καθημερινή μας
συμπεριφορά

• Η διαφορά των κοινωνικών αξιωμάτων από τα

μαθηματικά αξιώματα είναι η δι-ατομική
διαφοροποίηση των πρώτων (ατομικές
διαφορές).
 ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΑΞΙΩΜΑΤΑ: εννοιολογία
Γενικευμένης αποδοχής απόψεις σε σχέση
με κάποιο άτομο, το κοινωνικό περιβάλλον, το
φυσικό περιβάλλον, τον πνευματικό κόσμο.
Διατυπώνονται σε κάποιο επίπεδο
αφαίρεσης & γενίκευσης που απηχεί το βαθμό
αξίωσης και εμπιστοσύνης από την πλευρά του
ατόμου που το εκφράζει για τη σχέση μεταξύ
δύο οντοτήτων ή εννοιών.
(Bond et al., 2004; Leung et al., 2002; Leung & Bond,
2004; Leung et al., 2007)

Έχουν την δομή: To A σχετίζεται με το Β.

Π.χ., η στάση Α: «Η σκληρή εργασία είναι
βασανιστική» και
η στάση Β: «Η επιτυχία είναι ολοκλήρωση»
το Κοινωνικό Αξίωμα μπορεί να είναι:
«Η σκληρή εργασία οδηγεί στην επιτυχία»

Διαμορφώθηκε ερωτηματολόγιο 60 ερωτημάτων σε

πεντάβαθμη κλίμακα:
«Το πιστεύω απόλυτα» (5)
«Δεν το πιστεύω καθόλου (1)
 Επιβεβαιώνονται διαπολιτισμικά
5 παγκόσμιες διαστάσεις σε 40 χώρες
Θρησκευτικότητας-Πνευματικότητας
(Spirituality): αναφέρονται στην ύπαρξη
μεταφυσικών δυνάμεων, στην επίδραση που ασκούν
οι θρησκευτικές πεποιθήσεις σε τομείς της
ανθρώπινης δραστηριότητας.
Παραδείγματα:
- Η θρησκεία κάνει τους ανθρώπους να ξεφεύγουν
από την πραγματικότητα.
- Η θρησκευτική πίστη συμβάλλει στην καλή
πνευματική κατάσταση
- Τα θρησκευόμενα άτομα είναι πιθανότερο να
τηρούν ηθικές αρχές.

• Κοινωνικού κυνισμού (Social Cynicism):

αρνητική αντιμετώπιση για την ανθρώπινη φύση,
προκατειλημμένη γνώμη απέναντι σε κάποιες
κοινωνικές ομάδες, έλλειψη εμπιστοσύνης στους
κοινωνικούς θεσμούς, απόρριψη των θεμιτών μέσων
για την επίτευξη ενός στόχου.
Περιγράφουν την ορθολογική και ψυχρή θεώρηση
της λειτουργίας της κοινωνίας και της επιβίωσης μέσα
στο κοινωνικό σύνολο.
Παραδείγματα:
- Οι νέοι είναι παρορμητικοί και αναξιόπιστοι
- Οι γυναίκες έχουν ανάγκη από μια καλύτερη
εμφάνιση σε σύγκριση με τους άνδρες
• Επιβράβευσης της προσπάθειας (Reward for
Application): αντιπροσωπεύουν μια γενικευμένη
πεποίθηση ότι η καταβολή προσπαθειών, η στήριξη
σε γνώσεις και προσεκτικό προγραμματισμό-
σχεδιασμό οδηγούν σε θετικά αποτελέσματα.
Παραδείγματα:
- Όποιος δεν γνωρίζει πώς να οργανώσει το μέλλον
του/της, τελικά θα αποτύχει.
- Οι αντιξοότητες μπορούν να ξεπεραστούν με
προσπάθεια.

• Κοινωνικής ευελιξίας (social flexibility):

αντανακλούν την άποψη ότι δεν υπάρχουν
άκαμπτοι κανόνες που πρέπει να ακολουθούνται,
αλλά ότι μπορούμε να επιτυγχάνουμε ένα
δεδομένο αποτέλεσμα με πολλαπλούς τρόπους.
Παραδείγματα:
- Η κοινωνική δικαιοσύνη μπορεί να διατηρηθεί αν
ο καθένας νοιάζεται για την πολιτική
- Κάθε πρόβλημα έχει μια λύση
• Ελέγχου από τη μοίρα (Fate control):
αντιπροσωπεύουν την άποψη ότι τα συμβάντα
της ζωής είναι προκαθορισμένα, ότι υπάρχουν
κάποιοι τρόποι να τα επηρεάσουμε
Παραδείγματα - Υπάρχει μια υπέρτατη δύναμη
που ελέγχει το σύμπαν
-Όλα τα πράγματα στο σύμπαν είναι
προκαθορισμένα

Σχέση μεταξύ
Κοινωνικών Αξιωμάτων & Αξιών
• Οι αξίες περιέχουν αξιολόγηση (evaluative belief)
& κανονιστικότητα (normative belief)
• τα κοινωνικά αξιώματα (Κ.Α.) δεν
αποκαλύπτουν επιθυμία ή αξιολογική σημασία
κάποιου αντικειμένου, ούτε υποδεικνύουν στάσεις
για «ορθούς» τρόπους δράσης στη ζωή, αλλά την
άκριτη, αξιωματική αποδοχή γενικών
απόψεων
Π.χ., «Η ειρήνη είναι ευλογία», «Δεν θα πρέπει να
εκμεταλλευόμαστε τους αδύνατους» είναι Αξίες
ΑΛΛΑ «ευνομία υπάρχει όπου οι πολίτες
ενδιαφέρονται για τα κοινά» είναι Κ.Α.
• Αντίθετα προς τις αξίες, τα κοινωνικά
αξιώματα αφορούν σε πλήθος ανθρώπινων
συμπεριφορών, έτσι αριθμητικά είναι
περισσότερα από τις αξίες

• Τα κοινωνικά αξιώματα διαφέρουν σημαντικά

ως προς το βαθμό εξειδίκευσής τους, δηλ.
ενδέχεται να αφορούν σε εξειδικευμένες
περιστάσεις ή συγκεκριμένα πρόσωπα,
αλλά και σε πολύ γενικευμένες
καταστάσεις.

Σχέση Κοινωνικών Αξιωμάτων & Στάσεων

Τα Κοινωνικά Αξιώματα λειτουργούν για το

άτομο όπως οι στάσεις
• διευκολύνουν ωφελιμιστικά την κατάκτηση
στόχων
• λειτουργούν αμυντικά διαφυλάσσοντας την αξία
του εαυτού
• εκφράζουν τις γενικότερες αξίες του ατόμου
• βοηθούν το άτομο να κατανοήσει τον κόσμο
(γνωστική σπουδαιότητα)
(Katz, 1960; Leung & Bond, 2004)
 Γνωστική ασυμφωνία

 Η θεωρία της γνωστικής ασυμφωνίας

 Καταστάσεις γνωστικής ασυμφωνίας

2. Α Ανεπαρκής δικαιολογία
2. Β Δικαίωση της προσπάθειας
2. Γ Η γνωστική ασυμφωνία ως συνέπεια
μιας επιλογής
 Η αναγκαστική συμφωνία και οι
συνέπειες της

1o Παράδειγμα
Παραδείγματα γνωστικής ασυμφωνίας:
Α. Ο Κ. είναι αντιπρόεδρος της Οργάνωσης Εναντίον
του Ρατσισμού και της Προκατάληψης. Όταν ήταν
μικρός συμμετείχε σε οργανώσεις εναντίον των
έγχρωμων, έκανε ρατσιστικά σχόλια,
διαπληκτίζονταν με τους συμμαθητές τους.. Ο Κ.
οφείλει την αλλαγή του σ’ ένα νεαρό έγχρωμο άντρα,
τον R., τον οποίο γνώρισε σε ένα κατάστημα
δίσκων, για να ξεφύγει από μια ομάδα έγχρωμων
παιδιών που τον χλεύαζαν. Ο R. του μίλησε για την
Οργάνωση Εναντίον του Ρατσισμού και της
Προκατάληψης. Άρχισε να συμμετέχει σε πολλές
εκδηλώσεις της οργάνωσης…
Ερώτηση: Τι οδήγησε τον Κ. στην αλλαγή των
ρατσιστικών του στάσεων?
Η θεωρία της γνωστικής ασυμφωνίας

 Εντάσσεται στην ομάδα θεωριών

γνωστικής συνέπειας.
 Βασική αρχή: Τα ασυνεπή γνωστικά
στοιχεία δημιουργούν μια δυσάρεστη
ψυχολογική κατάσταση, που οδηγεί σε
συμπεριφορές σχεδιασμένες για την
επίτευξη συνέπειας, η οποία είναι
ψυχολογικά ευχάριστη.

Καταστάσεις γνωστικής ασυμφωνίας

Ασυμφωνία:
α) μεταξύ των γνωστικών στοιχείων
των στάσεων,
β) μεταξύ στάσεων και
συμπεριφοράς, και
γ) το άτομο αναγκάζεται από τις
συνθήκες να συμπεριφερθεί με
τρόπο αντίθετο με τις πεποιθήσεις
του.
Γνωστικό στοιχείο

 Ο,τιδήποτε γνωρίζει το άτομο για

τον εαυτό του, τα συναισθήματά
του, τις πεποιθήσεις του, τις
προθέσεις του, τις πράξεις του, το
περιβάλλον του.

Χαρακτηριστικά της κατάστασης

γνωστικής ασυμφωνίας

 Αποτελεί μια κατάσταση

ψυχολογικής έντασης.
 H ένταση της γνωστικής
ασυμφωνίας είναι σε συνάρτηση: α)
της σπουδαιότητας των γνωστικών
στοιχείων σε σχέση με το
αξιοκρατικό του σύστημα, και β) την
αναλογία σύμφωνων και σύμφωνων
στοιχείων σε μια γνωστική δομή.
Μείωση της έντασης

 Το άτομο προσπαθεί να μειώσει την

ένταση: α) αλλάζοντας ένα ή και
περισσότερα από τα ασύμφωνα
γνωστικά στοιχεία, β) ψάχνοντας για
νέα στοιχεία, τα οποία είτε θα
ενισχύσουν είτε θα αποδυναμώσουν
τα υπάρχοντα ασύμφωνα στοιχεία.

Αλλαγή ή μετατροπή στοιχειών

Μειώνει την ένταση όταν:

 Το νέο τους περιεχόμενο τα καθιστά
λιγότερο αντιφατικά
 Μειώνεται η σπουδαιότητα των
γνωστικών στοιχείων
Προσθήκη νέων στοιχείων

 Τα νέα στοιχεία ενισχύουν τα

γνωστικά σύμφωνα στοιχεία και
αποδυναμώνουν τα ασύμφωνα,
 Τα νέα στοιχεία μειώνουν τη
σπουδαιότητα των γνωστικών
στοιχείων που εμπλέκονται στη
γνωστική διαδικασία.

2. Καταστάσεις γνωστικής ασυμφωνίας

2.Α Ανεπαρκής δικαιολογία: όταν μικρά

κίνητρα οδηγούν σε μεγάλες αλλαγές.

Γενική αρχή της ανεπαρκούς δικαιολογίας:

όταν εμπλεκόμαστε σε μια ασυνεπή
συμπεριφορά προς τις στάσεις μας, όχι
λόγο σοβαρών κινήτρων, είναι πιθανό να
βιώσουμε ασυμφωνία και να αλλάξουμε
στάση.
 Πείραμα Festinger & Carlsmith (1959)

 Τα υποκείμενα συμμετέχουν στην εκτέλεση ενός

βαρετού έργου,
 Ζητείται από τα υποκείμενα να λειτουργήσουν ως
συνεργοί τους, λέγοντας στα επόμενα υποκείμενα
ότι το έργο ήταν ενδιαφέρον,
 Το πείραμα περιλαμβάνει τρεις ομάδες, η ομάδα
ατόμων που έλαβε είκοσι δολάρια, η ομάδα που
έλαβε ένα δολάριο και η ομάδα που δεν αμείφθηκε
 Αργότερα ζητήθηκε από τα άτομα να
αξιολογήσουν πόσο ενδιαφέρον ήταν το έργο.

Γραφική παράσταση των αποτελεσμάτων

των Festinger & Carlsmith (Πηγή: Στοιχεία
των Festinger & Carlsmith, 1959)

0
1 δολ. 20 δολ. Ομάδα
ελέγχου
-1
 Τα υποκείμενα που πήραν ένα δολ.
βρέθηκαν σε μεγαλύτερη γνωστική
ασυμφωνία.
 Η μείωση της γνωστικής
ασυμφωνίας επιτεύχθηκε με την
αλλαγή της στάσεις του προς το
έργο.

Εναλλακτικές ερμηνείες του

φαινομένου

 Η θεωρία της αυτοαντίληψης, σύμφωνα

με την οποία οι άνθρωποι βγάζουν
συμπεράσματα για τις στάσεις
στηριζόμενοι στην έκδηλη συμπεριφορά,
έτσι όπως θα έκαναν εξωτερικοί
παρατηρητές.
 Η θεωρία χειρισμού των εντυπώσεων,
σύμφωνα με την οποία οι άνθρωποι
ενδιαφέρονται να φαίνονται συνεπείς
παρά να είναι συνεπείς.
2. Β Δικαίωση της προσπάθειας: όταν καταλήγουμε
να μας αρέσει αυτό για το οποίο υποφέρουμε

 Ερώτημα
 Γιατί διάφορες οργανώσεις υποβάλλουν τα
υποψήφια μέλη σε δυσάρεστες δοκιμασίες
ή εξευτελιστικές τελετές μύησης;
(Ο υποψήφιος τείνει να αποδίδει μεγάλη
αξία στην αδελφότητα μετά από
ταπεινωτικές δοκιμασίας.
Θα βιώσει ιδιαίτερη ασυμφωνία, αν
αποφασίσει ότι η αδελφότητα δεν αξίζει.)

Πείραμα (Aronson & Mills, 1959)

 Φοιτήτριες που ήθελαν να συμμετάσχουν σε
σεμινάριο για την ψυχολογία της σεξουαλικότητας.
 Η πειραματική ομάδα πέρασε από τεστ, το οποίο
περιλάμβανε ανάγνωση πρόστυχων λέξεων και
δύο ρεαλιστικές περιγραφές σεξουαλικών
πράξεων. Επίσης υπήρχαν και δύο άλλες ομάδες,
η ομάδα ελαφριάς μύησης και η ομάδα ελέγχου.
 Συμμετείχαν σε μια ελάχιστα ενδιαφέρουσα
συζήτηση για τη σεξουαλική συμπεριφορά των
ζώων.
 Ζητήθηκε να εκτιμήσουν τη συζήτηση.
Αποτελέσματα πειράματος

 Τα άτομα που είχαν υποβληθεί σε

χυδαίο τεστ, αποφάσισαν ότι η
ομαδική συζήτηση ήταν
ενδιαφέρουσα και αξιόλογη, αυτά
που είχαν υποβληθεί σε πιο ήπιο
τεστ αξιολόγησαν τη συζήτηση ως
μη ενδιαφέρουσα, όπως και η ομάδα
ελέγχου.

Η συνέπεια μιας επιλογής

Παράδειγμα:
Κάποιος αγοράζει ένα αυτοκίνητο
μοντέλο Α, επειδή πιστεύει ότι
υπερτερεί έναντι του μοντέλου Β.
Μετά τη λήψη της απόφασης τείνει να
αποφεύγει τις πληροφορίες που
μπορεί να οδηγήσουν σε
ασυμφωνία.
Πείραμα (Brehm, 1956)
 Έδειξε σε κάποιες γυναίκες 8 οικιακές συσκευές.
 Τους ζητήθηκε να πουν πόσο ελκυστική είναι κάθε
συσκευή.
 Μετά τους έδειξαν μόνο δύο συσκευές.
 Τους ζητήθηκε να επιλέξουν τη μία που θα πάρουν
ως δώρο.
 Σε συνθήκες υψηλής ασυμφωνίας οι δύο συσκευές
ήταν ελκυστικές, ενώ σε συνθήκες χαμηλής
ασυμφωνίας η επιλογή ήταν μεταξύ δύο συσκευών
που διέφεραν μεταξύ τους ως προς την
ελκυστικότητα.
 Στη συνέχεια έπρεπε να αξιολογήσουν τις 8
συσκευές.

Αποτελέσματα

 Στη συνθήκη υψηλής γνωστικής

ασυμφωνίας τα άτομα αξιολόγησαν
πιο θετικά την συσκευή που πήραν
και πιο αρνητικά αυτή που δεν
επέλεξαν.
 Αυτό συνέβη σε μικρότερο βαθμό σε
καταστάσεις χαμηλής γνωστικής
ασυμφωνίας.
Η αναγκαστική συμφωνία και οι
συνέπειες της

 Σε περιπτώσεις αναγκαστικής
συμφωνίας τα υποκείμενα θα
αλλάξουν τη συμπεριφορά τους, έτσι
ώστε να την καταστήσουν σύμφωνη
με τη νέα συμπεριφορά τους.
 Η ασυμφωνία προκύπτει ιδιαίτερα
όταν η αντίθετη προς τη στάση
συμπεριφορά είναι δεσμευτική.

Πείραμα (Keith, Davis & Jones, 1965)

 Ζητήθηκε από τα υποκείμενα να

εκτιμήσουν αρνητικά ένα «αθώο»
θύμα (στην πραγματικότητα
συνεργό).
 Προετοιμάστηκε το έδαφος, έτσι
ώστε τα υποκείμενα να
αποφασίσουν ότι ο λόγος της
υποτίμησης είναι η αντιπάθεια.
συνέχεια
 Δύο άλλοι παράγοντες του πειράματος: η
επιλογή των υποκειμένων και το
αμετάκλητο της συμπεριφοράς.
 Δηλαδή, μερικοί ερωτώμενοι μπορούσαν
να κάνουν εθελοντικά τις εκτιμήσεις τους.
 Μερικοί ενημερώθηκαν ότι θα μπορούσαν
να συναντήσουν το θύμα και να
αναιρέσουν τις εκτιμήσεις, μερικοί ότι δεν
θα το συναντήσουν ποτέ.

Αποτελέσματα

 Στην περίπτωση της αμετάκλητης

συμπεριφοράς, η γνωστική
ασυμφωνία ήταν μεγαλύτερη.
 Κοινωνικές αναπαραστάσεις

 Σκέψη και αναπαράσταση-γνωστική

θεωρία
 Κοινωνική αναπαράσταση, έννοια
και θεωρία
 Κοινωνικές αναπαραστάσεις για την
ψυχανάλυση και την υγεία
 Στάσεις και κοινωνικές
αναπαραστάσεις

1. Σκέψη και αναπαράσταση-γνωστική θεωρία

 Δηλώνει πώς αναπαριστούμε τις

πληροφορίες και πώς σκεφτόμαστε
 Νοερή ιδέα ή εικόνα, η οποία
εμπερικλείει την πληροφορία
 Ένα είδος «νευρικού ίχνους» ή ως
ένα πρότυπο δραστηριότητας στους
νευρώνες του εγκεφάλου
Έρευνα της αναπαράστασης

 Κωδικοποίηση πληροφοριών, έτσι

ώστε να αποθηκευτούν
 Αναπαράσταση της γνώσης: μοντέλα
της μνήμης, γνωστικά σχήματα
(σχήματα και σενάρια), δομές της
γνώσης (σχέδια ή γνωστικοί χάρτες)

Νοερή εικονική αναπαράσταση

 Αναπαράσταση μέσω αισθητηρίων
εικόνων (σαν να μπορούμε να ακούμε τον
ήχο, το αίσθημα της γεύσης, κ.ά.)
 Ανάπτυξη τεχνικών απομνημόνευσης
(λέξεις με παρόμοιο ήχο σε δύο γλώσσες)
 Συμβολική αναπαράσταση
 Σημασιολογική κωδικοποίηση
Το φαινόμενο Stroop

 Οπτική και σημασιολογική

πληροφορία (αναγνώριση του
χρώματος-ονομασία του χρώματος)
 Η ονομασία είναι διαφορετική
διαδικασία από την απλή
αναγνώριση

Ανάπτυξη της αναπαράστασης

(Bruner, 1957)

Ενεργητική αναπαράσταση-
αποθήκευση πληροφοριών με τη
μορφή μυϊκών κινήσεων, μέσα από
ενέργειες (βρεφική ηλικία).
Π.χ. Αναπαράσταση ενός γύρου στα
αλογάκια και πώς αισθανόμασταν
ανεβασμένοι
Εικονική αναπαράσταση

 Η αποθήκευση πληροφοριών με τη
μορφή αισθητηρίων εικόνων
 Οι πληροφορίες αποθηκεύονται ως
νοητικές εικόνες
 Εμπεριέχεται σύνολο πληροφοριών

Συμβολική αναπαράσταση

 Χρήση συμβόλων για

κατηγοριοποίηση και οργάνωση
 Αναπαράσταση πραγμάτων, εννοιών
που δεν μπορούν να εκφραστούν
εύκολα με εικόνες
 Έννοιες όπως τιμιότητα, ιδιοκτησία
Ειδετική αναπαράσταση

 Οπτική μνήμη, η οποία

αποθηκεύεται σαν φωτογραφία
 Αναγνωρίζει λεπτομέρειες
 Ένα 5% των παιδιών φαίνεται να
έχει αυτή την ικανότητα, η οποία
χάνεται συνήθως με την εφηβεία

Αναπαράσταση λέξεων
 Λεξιλογικές μονάδες-διεγείρονται από ένα
ερέθισμα
 Λογογένος, βασικός σκελετός της λεκτικής
σκέψης
 Δύο συστήματα αποθήκευσης λέξεων,
διαφορά στο αν ακούμε ή λέμε τη λέξη και
στο αν τη βλέπουμε γραμμένη
 Μαθαίνουμε τη γλώσσα από μικρή ηλικία,
η γραφή απαιτεί μεγαλύτερη προσπάθεια
Είδη αναπαραστάσεων

 Γνωστικοί χάρτες –οργάνωση

πληροφοριών για το περιβάλλον
 Η μέθοδος των τόπων-γνωστική
χαρτογράφηση
 Η τοποθέτηση στοιχείων σε μια
συγκεκριμένη θέση (Σιμωνίδης)
 Λέξεις-κλειδιά, κ.ά.

2. Κοινωνικές αναπαραστάσεις
 Ορισμοί
Γνωστικά συστήματα, διανοητικά
-
σχήματα, προκατασκευασμένες
ιδέες, σκέψεις, κρίσεις,
προσδοκίες, γνώση για μια
συγκεκριμένη ομάδα ή κατηγορία
-Οι άνθρωποι προσπαθούν να
κατανοήσουν ή να αξιολογήσουν τη
συμπεριφορά των συνανθρώπων
τους, τις πράξεις, την ιδεολογία και
να επικοινωνήσουν μεταξύ τους
Σύνθεση των αναπαραστάσεων

 Εικόνα και έννοια

 Η εικόνα αναπαράγει την
πραγματικότητα
 Η έννοια αποσκοπεί στην αφαίρεση
της σημασίας από την
πραγματικότητα
 Κάθε εικόνα αντιστοιχεί σε μια
έννοια

Ιδεολογία και κοινωνικές

αναπαραστάσεις

 Μέρος της ιδεολογίας

 Άμεσα προσλαμβανόμενη και
συγκεκριμένη πληροφορία
 Συνιστά γνωστική έννοια, αλλά
περιέχει επίσης και την έννοια της
επιρροής στο επίπεδο συμπεριφοράς
Χαρακτηριστικά κοινωνικών
αναπαραστάσεων

 Δεν έχουν συστηματική δομή

 Συγκροτούνται από διάφορα
εννοιολογικά σχήματα που
συνδέονται με διάφορους τρόπους
μεταξύ τους
 Είναι διάχυτες, ευμετάβλητες
 Παρουσιάζονται με σταθερότητα και
συνέπεια σαν παράγωγα της
ανθρώπινης επικοινωνίας

Χαρακτηριστικά της ιδεολογίας

 Η ιδεολογία έχει ένα εννοιολογικό

σύστημα
 Υποστηρίζεται και διατηρείται
θεσμικά
 Σταθερή και αποστασιοποιημένη
Λειτουργία κοινωνικών
αναπαραστάσεων

 Συμμετέχουν ενεργά στη διαμόρφωση της

ατομικής συμπεριφοράς
 Ως ιδέες, έννοιες, κατηγορίες και κίνητρα
μετατρέπουν την ατομική συμπεριφορά σε
συλλογική πρακτική, συλλογικά
φαινόμενα ή συγκινήσεις
 Εφαρμόζονται σε κοινωνικές ανταλλαγές
 Πραγματικότητες στη διάρκεια συλλογικής
ζωής του ατόμου

Επίπεδα εμφάνισης

 Καθημερινός λόγος: απλοïκές

συζητήσεις, κουτσομπολιό, οικογενειακές
συζητήσεις
 Μέρη συναντήσεων: καφετέριες, σαλόνια,
κ.ά.
 Θέματα συζητήσεων: Θρησκευτικά,
ψυχολογικά ή προσωπικά θέματα
 Διαδίδονται σαν φήμες
Επίπεδα εμφάνισης
 Οι κοινωνικές αναπαραστάσεις
δημιουργούν την ομάδα
 Κοινός κώδικας επικοινωνίας μεταξύ
των μελών
 Η ύπαρξη διαφωνίας οδηγεί σε
λογομαχία ή σύγκρουση
 Δομούν, στηρίζουν και
συγκεκριμενοποιούν τις πεποιθήσεις
της ομάδας

Ιστορική αναδρομή
 Συλλογικές αναπαραστάσεις
(Durkeim)-καθαρά λογικές και
αμετάβλητες πνευματικές
κατηγορίες, όλες οι μορφές της
γνώσης
 Moscovici-ιδιαίτερο εργαλείο γνώσης
και επικοινωνίας των γνώσεών μας
 Έχουν δύο όψεις-την έννοια και την
εικόνα
3. Κοινωνικές αναπαραστάσεις για την
ψυχανάλυση (Moscovici)

 Τρεις διαφορετικές σχέσεις από τη

μελέτη του Moscovici: η διάδοση, η
μετάδοση και η προπαγάνδα
 Η διάδοση παράγει κυρίως γνώμες
-Δεν γίνεται διάκριση ανάμεσα στον
πομπό και το δέκτη.
-Διάδοση της κοινής γνώμης.
-Οι συγγραφείς άρθρων είναι δέκτες
πληροφοριών, όπως οι αναγνώστες

Μετάδοση
 Η μετάδοση διαμορφώνει στάσεις.
-Η μετάδοση γίνεται από μέλη μιας ομάδας,
η οποία έχει μια πίστη και μια πεποίθηση
για τον κόσμο.
-Στα πλαίσια των δικών της απόψεων
προσαρμόζει και διασκευάζει άλλες
γνώσεις.
-Στη μελέτη του Moscovici, η μετάδοση
αντιστοιχεί στα έντυπα της εκκλησίας.
Προπαγάνδα

 Η προπαγάνδα παράγει στερεότυπα

-Εντάσσεται στα πλαίσια κοινωνικών
σχέσεων έντονου ανταγωνισμού
-Δεν δίνει συγκρουσιακές απόψεις
-Διάκριση ανάμεσα στο σωστό και
λάθος

Διάδοση και ψυχανάλυση

 Καταιγισμός της κοινής γνώμης

 Το θέμα γίνεται ομαδικό, όπου ο
καθένας μπορεί να έχει ό,τι γνώμη
θέλει
 Σκοπός της διάδοσης είναι η
διατήρηση του ενδιαφέροντος της
επικοινωνίας
Μετάδοση
 Η επικοινωνία λειτουργεί στο
επίπεδο των κοινωνικών στάσεων
 Τα έντυπα της Εκκλησίας ζητούν
από τους αναγνώστες να είναι
προσεκτικοί, αρνούνται της αξία της
σεξουαλικής ορμής, τονίζουν τα
θετικά συναισθήματα,
 Η ψυχανάλυση πλησιάζει τις βασικές
αρχές της εξομολόγησης.

Προπαγάνδα και ψυχανάλυση

 Χαρακτηρίζει τον τύπο που
πρόσκειται στο Γαλλικό
Κομμουνιστικό Κόμμα,
 Γενική και αόριστη άρνηση της
ψυχανάλυσης,
 Θεωρείται ως προïόν που εισάχθηκε
από τις ΗΠΑ,
 Αντιπαράθεση μεταξύ ψυχαναλυτικών
αρχών και αρχών της πάλης των τάξεων
Γενικά χαρακτηριστικά των κοινωνικών
αναπαραστάσεων

 Αντικειμενικοποίηση: Καθιστά
συγκεκριμένο το αφηρημένο,
μετατρέπει μια έννοια σε εικόνα.
 Επικέντρωση: Επιτρέπει να
ενσωματώσουμε στη γνωστική μας
δομή κάτι που είναι άγνωστο.

Αντικειμενικοποίηση και ψυχανάλυση

 Εκφράζεται με απλό τρόπο: η ψυχή

χωρίζεται σε δύο ξεχωριστά στοιχεία, από
πάνω βρίσκεται η συνείδηση και από κάτω
το υποσυνείδητο,
 Απλές έννοιες για εύκολη απομνημόνευση,
 Η εικόνα δεν είναι απόλυτα ξένη προς την
αρχική θεωρία,
 Αποσκοπεί στη μείωση της σύγκρουσης
και στην προσάρμογή της θεωρίας στην
κοινή λογική.
Συνέχεια..

 Η λίμπιντο γίνεται παρούσα παντού

 Το εικονικό σχήμα γίνεται
συγκεκριμένο και χειροπιαστό
 Η ψυχανάλυση μπήκε στην
καθημερινή ζωή

Ψυχανάλυση και επικέντρωση

 Εκφράζεται τόσο με την αφομοίωση της
φροϋδικής έμπνευσης στη χριστιανική
πρακτική της εξομολόγησης, όσο και με τη
σεξουαλική σχέση (επισκιασμός της
ερωτικής σχέσης του αναλυτή και
αναλυόμενου)
 Μετατοπίζει το περιεχόμενο σε ένα άλλο
επίπεδο (νέες ανάγκες, απορρίψεις,
προσδοκίες)
 Λειτουργίες των κοινωνικών
αναπαραστάσεων

 Δαμάζουν το άγνωστο,
 Λειτουργία πρόβλεψης,
εξασφαλίζοντας τη σχέση ανάμεσα
στο παρελθόν και το μέλλον,
 Λειτουργία αιτιολόγησης,
αιτιολογούν των κοινωνικών
στερεοτύπων.

Κοινωνικές αναπαραστάσεις της ασθένειας

και της υγείας (Herzlich, 1969)

 Μελέτη στο Παρίσι με 80

συνεντεύξεις, διάρκεια 1½ ώρα
 Δομή:
-Η υγεία αποδίδεται στη γερή κράση
(στην τύχη να γεννηθούμε με γερή
κράση),
-Η ασθένεια χρειάζεται κάποια
εξήγηση, οφείλεται στο περιβάλλον,
στον ξέφρενο τρόπο ζωής
συνέχεια

 Σύγχρονη ιατρική:
-Σημαντική πρόοδος, αύξηση του
μέσου όρου ζωής, αλλά επιδείνωση
της ποιότητας ζωής.
-Η υγεία δεν είναι συνώνυμη με την
απλή απουσία της αρρώστιας.

Σχέση υγείας, ασθένειας, ιατρικής

 Κοινωνικές αναπαραστάσεις της

υγείας, της ασθένειας, της ιατρικής
 Χαρακτηρίζονται από συγκρουσιακές
σχέσεις
 Παλιά η κοινωνία αναφερόταν στον
επικίνδυνο χαρακτήρα της
αρρώστιας, σήμερα στους κινδύνους
της ιατρικής
 Η ιατρική γίνεται το επίκεντρο
πολιτιστικών και κοινωνικών
συγκρούσεων, δεν είναι πια ατομικό
πρόβλημα
 Συνδέεται με την εξέλιξη της κοινωνίας
και ερωτήματα, όπως η ανάπτυξη της
τεχνολογίας, η εξειδίκευση, κ.ά.
 Συμπέρασμα: Η κοινωνική αναπαράσταση
μεταβάλλεται και γίνεται αντικείμενο και
εύνασμα κοινωνικών κινημάτων

Συζήτηση

 Διαφορές ανάμεσα στις στάσεις και

κοινωνικές αναπαραστάσεις
Μεθοδολογικές προσεγγίσεις των
κοινωνικών αναπαραστάσεων

1. Πειραματική μελέτη των

κοινωνικών αναπαραστάσεων
2. Πειραματικές έρευνες-
αναπαράσταση και διατομική
συμπεριφορά
3. Έρευνες σχετικά με την εσωτερική
δομή και δυναμική των
αναπαραστάσεων

1. Πειραματική μελέτη των κοινωνικών

αναπαραστάσεων

 Αναφέρεται στη σχέση ψυχολογικού

και κοινωνικού.
 Οι απόψεις, στάσεις και
πεποιθήσεις σε σχέση με ένα
αντικείμενο ή σε μια κατάσταση
καθορίζονται τόσο από το ίδιο το
υποκείμενο, όσο και από το
κοινωνικό και ιδεολογικό σύστημα
μέσα στο οποίο υπεισέρχεται.
Συνέχεια…
 Η μελέτη των κοινωνικών
αναπαραστάσεων τονίζει τη συμβολική
διάσταση των απόψεων, τη σημασία,
 Δεν ενδιαφέρεται αποκλειστικά για τους
παράγοντες και τις συμπεριφορές που
παρατηρούνται άμεσα.
 Οι συμπεριφορές των υποκειμένων ή
ομάδων δεν καθορίζονται από τα
αντικειμενικά χαρακτηριστικά της
κατάστασης, αλλά από την αναπαράσταση
της κατάστασης.

Ιδιαιτερότητα της πειραματικής μελέτης

των κοινωνικών αναπαραστάσεων

Πειραματικό σχέδιο
 Το πειραματικό σχέδιο αποσκοπεί
στον εντοπισμό της σημασίας των
μεταβλητών,
 Μια μεταβλητή μπορεί να οδηγηθεί
σε διαφορετικές αναπαραστάσεις και
να παίρνει διάφορες σημασίες.
 Αναπαράσταση της κατάστασης
(παιχνιδιού)

 Το παιχνίδι ως συνώνυμο κέρδους,

νίκης και σύγκρουσης,
 Το παιχνίδι ως συνώνυμο της
ευχάριστης συνάντησης, της
αλληλεπίδρασης.
 Οι δύο αναπαραστάσεις
συνδεδεμένες με πολιτιστικά
στοιχεία (δυτικά και λατινικά).

Χρήση εκφώνησης

 Η εκφώνηση ως μέσο εισαγωγής ή

ελέγχου των διαφορετικών
στοιχείων της κατάστασης,
 Η «αμφίεση» της κατάστασης, ο
τρόπος που παρουσιάζεται η
κατάσταση.
2. Πειραματικές έρευνες-αναπαράσταση και
διατομική συμπεριφορά

 Μελέτη της αναπαράστασης του

συμπαίκτη
Αναπαράσταση του παιχνιδιού
 Η αναπαράσταση του συμπαίκτη: α)
ως ο Άλλος, ο φοιτητής, και β) ως
μηχανή.
 Η αναπαράσταση δύο
συμπεριφορών: προσαρμοστικής και
άκαμπτης.

Υποθέσεις

 Η αναπαράσταση του συμπαίκτη

καθορίζει το επίπεδο συνεργασίας
κάθε συνθήκης, δηλαδή η
αναπαράσταση του ανθρώπινου
συμπαίκτη ευνοεί τη συνεργασία.
 Η αναπαράσταση του συμπαίκτη
παίζει μεγαλύτερο ρόλο από ό,τι η
πραγματική συμπεριφορά του.
Εργαλεία μελέτης των
αναπαραστάσεων

 Ερωτηματολόγια πριν, κατά τη

διάρκεια και μετά την
αλληλεπίδραση των παικτών.

Ανάλυση των αναπαραστάσεων και η

εξέλιξή τους
Αναλογία των επιλογών συνεργασίας
(σύνολο του παιχνιδιού)
προσαρμοστι άκαμπτη
κή
Αναπαρ Άλλος 0.58 Ο.51
άσταση
συμπαί
κτη
Μηχανή 0.41 0.30
3. Έρευνες σχετικά με την εσωτερική δομή
και δυναμική των αναπαραστάσεων

 Η θεωρία του κεντρικού πυρήνα

 Βασική υπόθεση: η οποιαδήποτε
αναπαράσταση οργανώνεται γύρω από ένα
κεντρικό πυρήνα.
 Δύο λειτουργίες του κεντρικού πυρήνα: α)
λειτουργία γεννήτριας, δημιουργεί και
μετασχηματίζει άλλα στοιχεία, β)
λειτουργία οργάνωσης, ενώνει και
σταθεροποιεί την αναπαράσταση.

Μελέτη του κεντρικού πυρήνα της

αναπαράστασης του τεχνίτη

Πρώτη φάση της μελέτης

 Λεπτομερής μελέτη της αναπαράστασης
του τεχνίτη,
 Τρεις πηγές πληροφοριών: ποιοτική
έρευνα σε εθνικό επίπεδο, δοκιμασία
σύνδεσης λέξεων (103 φοιτητές),
δοκιμασία διαδοχικών ιεραρχικών
επιλογών (55 φοιτητές).
 Αποτέλεσμα: χειρωνάκτης, αγάπη για την
εργασία, προσωπική εργασία, ποιοτική
εργασία, μαθητευόμενος.
Δεύτερη φάση της μελέτης
 Πειραματική συνθήκη περιλαμβάνει: α) τη
διαδικασία απομνημόνευσης, και β) τη
συνθήκη του κεντρικού πυρήνα.
 Διαδικασία απομνημόνευσης.
Τα υποκείμενα πρέπει να θυμηθούν αμέσως
μετά την ακρόαση (άμεση μνήμη) και στη
συνέχεια μετά από μια ώρα (μνήμη
χρονικά καθυστερημένη) 30 λέξεις
σχετικά με τον τεχνίτη.

Συνθήκη κεντρικού πυρήνα

 Παρουσία κεντρικού πυρήνα: Τα

πέντε στοιχεία του κεντρικού
πυρήνα είναι στη λίστα,
 Απουσία κεντρικού πυρήνα:
Παρουσία περιφερειακών στοιχείων.
 Υποθέσεις

 Τα κεντρικά στοιχεία της

αναπαράστασης θα απομνημονευτούν
καλύτερα, ιδίως στη χρονικά
καθυστερημένη μνήμη, εξαιτίας της
θέσης στην αναπαράσταση,
 Όταν τα κεντρικά σημεία απουσιάζουν
από τη λίστα, τα υποκείμενα
αποδίδουν τα απόντα κεντρικά
στοιχεία.

Αποτελέσματα
Αναλογία των απομνημονευμένων λέξεων
Αναπαράσταση Αναπαράσταση

Επικαλ. Μη- Επικα Μη-

επικ. λ. επικ.
Κεντρικά 0.73 0.78 0.77 0.77
Στοιχεία

Περιφερειακά
στοιχεία 0.61 0.65 0.55 0.53
Έρευνα για το ρόλο του κεντρικού πυρήνα στο
μετασχηματισμό των αναπαραστάσεων

 Αντικείμενο της αναπαράστασης: η

ιδανική ομάδα.
 1η φάση του πειράματος: παρουσίαση
κειμένου που περιγράφει μια «καλή
ομάδα»,
 2η φάση, δίνεται πληροφορία που
αμφισβητεί είτε στοιχεία του κεντρικού
πυρήνα (ισότητα), είτε περιφερειακά
(ασυμφωνία απόψεων).

Αποτελέσματα

 Όταν τίθεται υπό αμφισβήτηση ένα

περιφερειακό στοιχείο, η πλειοψηφία
διατηρεί την αναπαράσταση.
 Όταν τίθεται υπό αμφισβήτηση, τα
υποκείμενα θεωρούν ότι η
συγκεκριμένη ομάδα δεν είναι πλέον
ιδανική, αλλάζουν αναπαράσταση.