Kompozit Malzemelerin Test Metotlari Prof DR Bilsen Besergil PDF

TEST METOTLARI
Polimer Matris Kompozitler
Sandviç Konstrüksiyonlar
Metal Matris Kompozitler
Seramik Matris Kompozitler
Nondestruktiv Testler (NDT)

POLİMER MATRİS KOMPOZİTLER
1. TAKVİYE MALZEME FİBERLER
1.1. KİMYASAL TEKNİKLER
a. Elementel Analiz
Fiberlerin kompozisyonlarının ve içerdiği eser miktardaki elementlerin analizinde çeşitli kantitatif
ıslak gravimetrik ve spektroskopik kimyasal analiz teknikleri uygulanabilir. Örneğin, borosilikat cam
fiberlerin kimyasal bileşiminin tayininde ASTM C169 (Soda-kireç ve Borosilikat Camın Kimyasal
Analizi) test metodu kullanılır.
b. Fiber Yapısı
Kristalin ve yarı-kristalin fiberlerin yapısı X-ışını difraksiyon spektroskopisiyle karakterize edilebilir.
Kristalinite derecesi ve kristallerin oryantasyonu, karbon ve polimerik fiberlerin modül ve diğer kritik
özelliklerini doğrudan etkileyen parametrelerdir.
c. Fiber Yüzey Kimyası

Fiber yüzey özelliklerinin incelenmesinde uygulanabilen çeşitli teknikler vardır; örneğin, X-ışını
difraksiyon, elektron difraksiyon, transmisyon elektron mikroskopisi (TEM), taramalı elektron
mikroskopisi (SEM), elektron spin rezonans (ESR) spektroskopisi, X-ışını fotoelektron spektrosko-
pisi (XPS) veya kimyasal analiz-elektron spektroskopisi (ESCA), Auger elektron spektroskopisi
(AES), iyon saçılma spektroskopisi (ISS), seconder iyon kütle spektroskopisi (SIMS), infrared
spektroskopi (IRS) veya Fourier transform IRS (FTIRS), lazer Raman spektroskopisi, termal
desprbsiyon ölçmeler, titrimetrik, kulometrik ve radyografik tekniklerle fonksiyonel grup analizleri.
d. Boyut İçeriği ve Kompozisyon

Fiberlerin içerdiği boyutların miktarı, kurutulmuş fiberlerin % miktarı olarak tanımlanır. Genellikle
fiberlerin uygun bir solventle ekstrakt edilmesi, temizlenmesi ve kurutularak tartılmasıyla saptanır.
ASTM C613 (Kompozit Prepregin Soxhlet Ekstraksiyonuyla Konstitüent İçeriğinin Tayini) bu amaç-
la kullanılabilen uygun bir standart test metodudur. (Bölüm. 3 – b1)
e. Nem Miktarı
Fiberlerin veya tekstillerin nem miktarı veya nem tutması ASTM D5229 (Polimer Matris
436 KOMPOZİT TEST METOTLARI
Kompozitlerin Nem Absorbsiyon Özellikleri ve Şartlandırılması) test metoduyla tayin edilir. Örnekte
içerdiği nem dışında uçucu maddeler de bulunabileceğinden İşlem uygulanırken dikkatli olunması
gerekir. Nem miktarı kuru test örneği ağırlığına göre % olarak verilir. (Bölüm. 4 – f)
f. Termal Stabilite ve Oksidasyona Dayanıklılık

Termal gravimetrik analiz (TGA) karbon fiberlerin ve organik fiberlerin termal dekompozisyon sı-
caklığının (td) tayininde ve uçucu madde, organik katkı maddesi, inorganik kalıntı miktarlarının
tayininde kullanılabilir. Karbon fiberlerin ağırlık kaybı ASTM D4102 (Karbon Fiberlerin Termal
Oksidatif Dirençleri) test metoduyla saptanır.
Metot kısa süreli veya uzun süreli olmak üzere iki şekilde uygulanabilir. Kısa süreli yöntemde fiber-
ler bir fırında 375 0C’de 24 saat tutularak ağırlık kaybı saptanır. Uzun süreli uygulamada ise sıcak-
lık 315 0C, süre 500 saattir.
Deney sonunda fiber finish, kurutmada ve oksidatif ağırlık kaybı değerleri hesaplanır. (Finish: Fibe-
rin ve matrisin veya her ikisinin de kullanılabilirliğini kolaylaştıran yüzey kaplama malzemesidir.)
Fiber Finish, Wf (%) Ağırlık Kaybı oksidatif, Wd (%)
We Wa
Wf = (Wi –  ) 100 Wd = (Wi –  ) 100
Wi Wd
Ağırlık Kaybı, kurutma, Wdr (%)
Wd Wd
Wdr = (We –  ) 100 Wdr = (Wi –  ) 100
We Wi
Wi = finish ayrılmadan önceki örnek ağırlığı (mg), We = finish ayrıldıktan sonraki örnek ağırlığı
(mg), Wd = kurutmadan sonraki örnek ağırlığı (mg), Wa = sıcak hava uygulamasından sonraki ör-
nek ağırlığı (mg).
POLİMER MATRİS KOMPOZİTLER 437
1.2. FİZİKSEL TEKNİKLER (İNTRİNSİK)
Polimer matris kompozitlerde kullanılan fiberlerin fiziksel özellikleri iki sınıfta toplanabilir:
1. Filamentterin doğasından ileri gelen (asıl-intrinsik) fiziksel özellikleri; yoğunluk, çap ve
elektriksel direnç.
2. Filamentlerin konstrüksiyonuyla yapılan yarnlar, towlar ve fabriklerin (ikincil-ekstrinsik) fi-
ziksel özellikleri; akma (yield), kesit alanı, twist, fabrik konstrüksiyonu ve alansal ağırlık.
Kompozit ürünlerin konstrüksiyon ve analizi için gerekli hesaplamalarda yoğunluk ve yoğunluk
kaynaklı özellikler kullanılır. Örneğin, yoğunluk ve verim malzeme kalitesinde, filament çapı ve
elektrik direnci özellikleri havacılık endüstrisi kompozitlerinde önemli değerlerdir.
a. Filament Çapı
Fiber çapı ve çapın fiber uzunluğuyla değişmesi optik mikroskopla incelenebilir. Optik mikroskobun
rezolusyon üst sınırı ~0.1 mikrondur; bu nedenle <1  değerler için bu yöntem uygun olmaz..
“Image splitting eyepiece” yerleştirilmiş bir mikroskop bir cam lam üzerine yayılmış objenin mesa-
fesini ölçer. Bu değer, sadece fiberler gerçek silindirler şeklinde ise fiber çapını gösterir.
Farklı fiberlerin karakteristik şekilleri de farklı olduğundan, bu metodun şekilleri düzgün olmayan
fiberlere uygulanması için fiberin mikro fotoğrafıyla alan faktörünün saptanması gerekir.
Fiberler daima düzgün silindirler şeklinde ol-
madığından deneylerde yarn veya towlarla oküler
çalışır ve filamentin çapı yarn veya towun top-
lam kesit alanı içerdikleri filament sayısına bö-
lünerek hesaplanır. Kesit alanı birim uzunluğun
kütlesinin yoğunluğa oranıyla da bulunabilir.
Örnek malzemesinden birkaç strand alınır ve
bir cam lam üzerine yerleştirilir, ~0.5 mm’lik
parçalar halinde kesilir ve parçalar lam üzerin- dönen
prizmalar
de yayılır. Ortalama 20 test örneğiyle çalışılır.
Diğer tekniklerden bazılarında, örneğin taramalı

elektron mikroskop (SEM) tekniğinde (b)
rezolusyon daha yüksek olduğundan 5 nano-
objektif
metreye kadar fiber yüzeyleri incelenebilir; ay- (a)
rıca fiberlerin üç-boyutlu görüntüleri de kayde-
Şekil-1: (a) Bir image-splitting mikroskobun
dilebilir.
optik diyagramı, (b) image splitting eyepiece
b. Fiberlerin Yoğunluğu
Fiber yoğunluğu fiber üretiminde sadece önemli bir kontrol parametresi olmayıp fibrous
kompozitlerin içerdiği boşlukların tayininde de bilinmesi gereken bir özelliktir. Ayrıca bir fiberin ta-
nımlanmasında kullanılan bir özelliktir. Fiber yoğunluğunun tayininde ASTM D3800 standart test
metodu uygulanır.
ASTM D3800: Yüksek Modüllü Fiberlerin Yoğunluğu

Rastgele olarak seçilen uygun bir miktardaki yüksek-modül fiber örneği bu metodun kapsamındaki
üç farklı yöntemden biriyle test edilebilir. Sıvı ortam olarak yüzey aktif bir maddeyle su kullanıldı-
ğından çevresel ve güvenlik yönünden işlem A tercih edilebilir. İşlem B ve C, genellikle İşlem
A’dan alınan sonuçların kıyaslanması istendiğinde uygulanır.
1. İşlem A: Suya Batmama (Archimedes) Metodu: Test örneği önce havada ve sonra bir sıvı içinde
tartılır; sıvının örneği tamamen ıslatması ve yoğunluğunun örnekten daha düşük olması gerekir.
Örneğin iki ortamdaki ağırlık farkı suya batmama kuvvetidir; bu kuvvetin sıvının yoğunluğuna bö-
lünmesiyle örneğin hacmi bulunur. Örneğin yoğunluğu = örneğin havadaki ağırlığı/örneğin hacmi.
2. İşlem B: Çöktürme-Yüzdürme Tekniği: Örnek, örneği tamamen ıslatabilen ve yoğunluğu örnek-
ten daha düşük olan bir sıvının bulunduğu bir kap içine konulur. Bu sıvıyla karışabilen, yoğunluğu
örneğin yoğunluğundan daha yüksek olan bir sıvı, kaba yavaş yavaş ilave edilir; bu işleme örnek,
oluşturulan sıvı karışımında asılı hale gelinceye kadar devam edilir; karışımın yoğunluğu bir hid-
rometre veya bir piknometreyle ölçülür. Örneğin yoğunluğu = asılı kaldığı sıvı karışımın yoğunluğu.
3. İşem C: Alternatif bir metot olarak ASTM D1505 (Yoğunluk-Gradient Tekniğiyle Plastiklerin Yo-
ğunluğu) test metodu önerilebilir. (Bölüm. 4 – b2)
Test Örnekleri:
Test örneği malzemeden rastgele seçilmeli ve en az 0.5 gram olmalıdır.

Ölçülen Özellikler:
İşlem A—Archimedes metodu
Cam standardın Daldırma sıvısının Fiberin

yoğunluğu (g/ml) yoğunluğu (g/ml) yoğunluğu (g/ml)
(M3 – M1) w (M3 – M1) – (M4 - M2) (M3 – M1) l

s =  l = s  f = 
(M3 – M1) – (M4 – M2) (M3 – M1) (M3 – M1) – (M4 – M2)
M1 = asılı telin havadaki ağırlığı, M2 = asılı telin sıvıdaki ağırlığı, M3 = asılı tel + örnek ağırlığı (ha-
vada), M4 = asılı tel + örnek ağırlığı (sıvıda).
terazi terazi
asılı tel
fiber örnek
sıvı kabı
köprü
tartı
tavası
Şekil-1: Archimedes metodunda kullanılabilen iki yoğunluk tayin cihazı
c. Elektrik Direnci
Elektrik direnci karbon fiberlerin yapısal anizotropisinden önemli derecede etkilenen özelliklerinden
biridir. Ölçmeler tek bir filament veya bir yarn üzerinde yapılabilir. Bir ohm metre veya benzeri bir
cihazda ölçülen değer verilen bir fiberin direncini gösterir.
Bir fiberin elektriksel direnci basit direnç probuyla (iki-prob veya dört-prob) ölçülebilir. İki-prob me-
todunda iki elektrot arasına sıkıştırılmış örneğin kesitine akım uygulanır, diğer elektrotlar arasında-
ki potansiyel düşmesi ölçülür. Fiberlerin çapları uzunlukları boyunca standart olmadığından, bura-
da fiber çapının çok önemli bir parametre olduğunun bilinmesi gerekir.
Elektrik direnci,  Ortalama fiber çapı, dort
RA d2 R wR
 =  =  dort = ()1/2
L L  m L n
d = fiberin çapı, R = iletkenin direnci, L = fiber uzunluğu, w = fiberin kütlesi, m = fiberin yoğunluğu,
n = towdaki filament sayısıdır (tek fiber yerine tow kullanıldığında).
h l h l
w w
iki-prob metodu dört-prob metodu
h: yükseklik, w: genişlik, l: uzunluk
Şekil-1: Direnç probları

d. Termal Genleşme Katsayısı (CTE)

Fiberlerin termal genleşme katsayılarının ölçüldüğü genel bir standart metot yoktur. CTE değerleri
fiberlerin anizotropisine bağlıdır ve bu özellikten önemli derecede etkilenir.
Fiberlerin termal genleşme katsayısı, bunları içeren kompozitin ölçülen CTE değerinden hesapla-
nabilir. Bu amaçla kullanılabilen en popüler yöntemler lazer interferometre ve dilatometre teknikle-
ridir; ayrıca, impregne olmamış fiberlere uygulanabilen diğer bazı tekniklerden de yararlanılabilir.
Kompozit malzeme test edilirken, tek-yönlü fiberler eksensel veya enlemesine CTE değerinin ölç-
me yönüne dik veya paralel olarak oriyente olabilirler; bu nedenle analizi yaparken fiberin modülü,
matrisin modülü ve CTE değeri ve fiber yüklemesi bilinmelidir. Sonuçları kıyaslayabilmek için deği-
şik fiber yüklü kompozitlerle birkaç deney yapılması uygun olur. (Bölüm. 4 – g)
e. Termal İletkenlik (TC)

Fiberlerin termal iletkenlikleri genellikle tek-yönlü takviyeli kompozitlerin aksiyal termal iletkenlik
ölçümlerinden tayin edilir; ayrıca fiber demetleri ve tek filamentler üzerinde de ölçmeler yapılabilir.
Her iki halde elde edilen değerler birbirlerine oldukça yakındır. Deneylerde sofistike cihazlar kulla-
nılır ve operatör mahareti çok önemlidir.
f. Spesifik Isı
Bir malzemenin spesifik ısısı veya ısı kapasitesi termodinamik bir özelliktir; bu özellik, malzemenin
birim miktarında bir sıcaklık değişikliği için gerekli enerji miktarının ölçüsüdür. Spesifik ısı ASTM
D2766 test metodunda verilen bir kalorimetrede ölçülebilir.
ASTM D2766: Sıvıların ve Katıların Spesifik Isıları

Bu test metodu test sıcaklığı aralığında faz dönüşümüne uğramayan sıvı ve katı malzemelerin ısı
kapasitelerini tayin etmekte uygulanır. Testte adyabatik bir kalorimetre kullanılır; çevreyle ısı alış-
verişi yoktur, proses sırasındaki sıcaklık değişikliği saptanır.
Hc = boş bir örnek kabının (sabit bir sıcaklık bölgesinden), başlangıç sıcaklığı belirlenmiş
adyabatik bir kalorimetreye transfer edildiğinde meydana gelen entalpi değişikliğidir. Sıcak bölge
ölçme yapılması istenilen sıcaklık aralığıdır.
HT = test örneğiyle doldurulmuş test kabının (sabit Tc sıcaklığındaki sıcak bölgeden), başlangıç
sıcaklığı belirlenmiş adyabatik kalorimetreye transfer edildiğinde açığa çıkan entalpi değişikliğidir.
Bir gram örnek için net entalpi değişimi sıcaklık diferansiyelinin (T’ = Tf – Tc) fonksiyonu olarak
ifade edilir; bu fonksiyonun gerçek sıcaklığa (Tf) göre birinci türevi, örneğin spesifik ısısını verir
(sıcaklığın fonksiyonu olarak). Spesifik ısının gerçek değeri bu eşitliğin çözülmesiyle elde edilir.
fırın termokupl
fırın kontrol
termokupl
fırın
seramik tüp
çelik tüp
örnek hücresi
tapa
pul
bağlantı tüpü
örnek
odacığı
cam
tutucu karıştırıcı
termokupl ısıtıcı
dewar kabı
izolasyon
(b)
(a)
Şekil-1: (a) Spesifik ısı tayini cihazı, (b) örnek hücresi
Her sıcaklık için Hc değerinin hesaplanması. Bunun için öncelikle her sıcaklık için elektrikli ısıtıcı-
daki enerji (q) ve kalorimetre faktörü (F) hesaplanır:
E1 R100 + R10000 tc q
q =  [(  ) E100 – E1 ]  F = 
R1 R100 4.186 ec
Hc = F Ec (joule)

Hc değerleri sıcaklığa (0C) karşı grafiğe alınır. Ayrıca, her bir veri noktası için HT ve gram örnek
için Hs değerleri hesaplanır:
Hc (J) HT (J) Hs (J) Hs* (J)
HT - Hc
Hc = F Ec HT = F Es Hs =  Hs = BT’ + CT’2
W
Tf ‘den Tc ‘ye:
Hc = örnek kabı için toplam entalpi değişimi, HT = örnek + örnek kabı için toplam entalpi değişi-
mi, Hs = örnek için toplam entalpi değişimi, Hs* = en küçük kareler metoduyla sıcaklık diferansi-
yeli T’ nün fonksiyonu olarak Hs için çıkarılan eşitlik (eşitlikteki B ve C sabilerdir), W = örneğin
ağırlığıdır.
g. Termal Geçiş Sıcaklıkları

Fiberin camsı geçiş sıcaklığı (Tg) ve fiber yarı-kristalin ise kristalin ergime sıcaklığı (Tm) tayininde
diferansiyel taramalı kalorimetre (DSC), diferansiyel termal analiz (DTA) veya termal mekanik ana-
liz (TMA) yöntemleri uygulanabilir. ASTM D3418 (Diferansiyel Taramalı Kalorimetreyle (DSC) Po-
limerlerin Geçiş Sıcaklıkları, Fusion Entalpileri ve Kristalizasyonu) test metodu organik fiberlerin Tm
ve Tg değerlerinin ölçülmesinde kullanılan bir standarttır. (Bölüm.2.1 – a1)
1.3. FİZİKSEL TEKNİKLER (EKSTRİNSİK)
a. Yarn, Strand veya Roving Verimi

Yarn (iplik), strand (tek bir fiber, filament, veya monofilament), roving (bükülmemiş veya çok az
bükülmüş filamentler veya sürekli strand desteleri) verimi, genellikle uzunluk/ağırlık olarak ifade
edilir; bu ifadenin tersi lineer yoğunluktur, ağırlık/uzunluk. Deneyde ölçülen değer lineer yoğunluk-
tur; bir parça yarn, strand, ve roving havada doğru olarak tartılır ve uzunluğuna bölünür.
b. Yarn veya Tow Kesit Alanı

Bu özellik ölçülerek değil hesaplanarak saptanır; lineer yoğunluğun (ağırlık/uzunluk), volumetrik
yoğunluğa (ağırlık/hacim) bölünmesiyle elde edilir. Bu değer fiber demetindeki her bir filamentin
kesit alanlarının kümülatif toplamını verir.
c. Yarn Twist
Bir yarn veya diğer tekstil dizisinde eksen boyunca olan birim uzunluktaki dönme sayısı twist teri-
miyle tanımlanır. Twist, malzemenin ‘ele gelme’ özelliğini kolaylaştırdığı için istenilen bir özellik
olmasına karşın yayılma veya gerilmeyi engelleyeceği için genellikle tercih edilmeyen bir özelliktir.
Yarn twistin miktarı ve yönü ASTM D1423 standart test metoduyla ölçülür.
ASTM D1423: Yarnlarda Twist Tayini; Doğrudan Sayma

Belirli uzunlukta bir örnek twist ekipmanına yerleştirilir ve bir ucu, elementin büklümü (twist) tüke-
ninceye kadar döndürülür. Dönme sayısı saptanır ve birim uzunluk için dönme sayısı hesaplanır.
Kablo (veya tabakalı) yarnın elementlerdeki twist miktarı iki şekilde saptanır: Birincisi orijinal twist
tayinidir; yarnın bir ucu sabit tutulurken diğer ucu, yapısal komponentler paralel konuma gelinceye
kadar döndürülür, sonra bu komponentlerin her biri test örneği olarak kullanılabilir. Diğeri
komponentdeki son twistin tayinidir; bunun için yarnın bir komponentinin her iki ucu da sabitlenir.
Test Örnekleri:
İplik (bükülmüş) tek yarn, tek filament yarn, tabakalı veya kablo yarnlar olabilir.
Twist miktarı, Twist faktör, TF, Twist çarpanı,

Germe (%)
T (tpm) (tpcm), TM (tpi),
R U – T’
T =  TF = tpcm x T TM = tpi x N Germe, % = 100
L U
tpm = twist/m, tpcm = dönme sayısı/cm, tpi = dönme sayısı/inç, R = sayıcı değeri, L = örnek uzun-
luğu (m), T ve N = yarn sayısı (tex), U ve T’ = twist kaldırıldıktan sonraki ve twist kaldırılmadan
önceki örnek uzunluklarıdır.
d. Fabrik Konstrüksiyonu
Fabriklerin ele gelme, şekillendirilebilme, fiziksel kararlılık, kalınlık ve fiber özelliklerine dönüştü-
rülme gibi özelliklerinin tümü fabriğin konstrüksiyonuna bağlıdır. Bu amaçlarla uygulanabilen tipik
test metotları olarak ASTM D3775 (Dokuma Fabriklerin Çözgü (uç) ve Atkı Sayısı), ASTM D3773:
(Dokuma Fabriklerin Uzunluğu), ASTM D3774 (Tekstil Fabriklerin Genişlik Testi), ve ASTM D3776:
(Fabriklerin Kütle/Alan, ağ. Tayini) sayılabilir.
e. Fabrik Alansal Yoğunluğu

Bu özellik yarn sayısıyla ilişkilidir; ağırlık/ alan (fabrik). Kompozitin konstrüksiyonu ve analizi için
önemli olan bu parametre impregne fabriğin kürlenmesinde fiber yoğunluğuyla kalınlığını kontrol
eder. Fabrik alansal yoğunluğun tayininde genellikle ASTM D3776 (Fabriklerin Kütle/Alan, ağ.
Tayini) standart test metodu uygulanır. (Bölüm. 3 – g)
1.4. FİBERLERİN MEKANİK TESTLERİ
a. Gerilme Özellikleri
Bir örneğin çökmesinde fiberin stresi testte kullanılan malzemeye göre değişir; örneğin, tipik kar-
bon fiberler için çökmedeki nominal ölçülen fiber kuvvetleri birbirlerinden oldukça farklıdır: Karbon
fiber standart modülleri bir filament için 4100 MPa, bir impregne tow için 4000 MPa’dır. Bu veriler
kompozit gerilme kuvvetinin, fiber ve matrisin özellikleri ve arayüz karakteristiklerinin de bulunduğu
çeşitli faktörlere bağlı olduğunu gösterir.
Filament gerilme testi için ASTM D3379, tow gerilme testi için ASTM D4018 test metotları tipik
örnekler olarak verilebilir.
a.1. ASTM D3379: Yüksek-Modül Tek Filament Malzemelerin Gerilme Kuvveti ve

Young’s Modülü
Test örneğinden rastgele filamentler seçilir, özel delikleri olan tablara (uçlar) merkezi olarak yerleş-
tirilir (tablar, örnek çeneler arasında eksensel konumda olacak şekilde konumlandırılmıştır) ve
sabit bir strain hızında stres uygulanır. Bu metotta filamentin kesit alanı planimetre ölçümleriyle
tayin edilir. Alternatif bazı metotlar da vardır; örneğin, optik geyçler, imaj splitting mikroskop, v.s.
gibi. Kesit alanı ve yük-uzama değerlerinden gerilme kuvveti ve Young’s modül hesaplanır.
Gerilme kuvveti ve Young’s modülü, yük-uzama değerleri ve kesit alanı ölçümlerinden hesaplanır.
Test Örnekleri:
Test örnekleri genellikle strand bundle’dan dikkatlice alınan tek filamentlerdir; buradaki en kritik
konu filamentin hasarlanmaması veya diğer bir filamentle birleşmemesi ve yeterli derecede uzun
olmasıdır.
Ortalama fila- Gerilme kuv- Gözlenen uyum- Gerçek uyum- Young’s

ment alanı (m2) veti (Pa) luluk (mm/N) luluk (mm/N) modül (Pa)
af 10-6 F I H L
A =  T =  Ca =  C = Ca – C s Ym = 
N Mf2 A P S Ca
af = bir filamentin alanı (mm2), N = ölçülen filament sayısı, Mf = fotomikrograf büyütme faktörü, F =
çökme kuvveti (N), I = yük-zaman eğrisi düz kısmının eksrapole değeri (mm), H = karşıt başlık hızı
(mm/s), P = tüm kuvvet (N), S = kâğıt hızı (mm/s), Cs = sistem uyumluluğu (mm/N), L = örnek geyç
uzunluğu (mm).
çimento/waks test örneği

grip alanı
genişlik
grip alanı geyç

uzunluğu
toplam uzunluk
Şekil-1: Test örneğinin yerleştirilmesi
50
Ca, uyumluluk, mm/kg 40

akma (yield) noktası
Yer değiştirme
30
I = 93 mm
20
ön-yük
10
Yük Ptüm =
0.01 kg 2.5
S = kağıt hızı, 1000 mm/dak. CS sıfır geyç uzunluğu
0
H = 0.2 mm/dak. 0 10 20 30 40 50
Geyç uzunluğu, mm
Şekil-2: Tipik yük zaman eğrisi
Şekil-3: Tipik sistem komplians
a.2. ASTM D4018: Sürekli Filament Karbon ve Grafit Fiber Towların Özellikleri
Bu test metotları reçine-impregne ve konsolide karbon fiber towların gerilme kuvveti ve modül tayi-
ni işlemleri ile kütle/ uzunluk, yoğunluk, reçine miktarı işlemlerini kapsar.
Reçine impregne yarn, strand, roving veya towların çöktükleri gerilme yükünden özellikleri tayin
edilir. Gerilme özelliklerine impregne reçinenin etkisini minimuma indirmek için bazı önlemler alın-
malıdır: Reçine fiberle uyumlu olmalı, kürlenmiş örnekteki reçine miktarı en düşük düzeyde bulun-
malı, yarn, strand, roving veya tow filamentleri paralel konumda yerleştirilmeli, Reçinenin strain
(gevşeme) yeteneği filamentlerinkinden daha büyük olmalıdır.
ASTM D4018 Metot I’de griplerdeki (kavramalar) test örneğine yük uygulandığında örneğin kay-
maması için Şekil-1 (a) ve (b)’de şematik olarak gösterilen özel dökme-reçine tab ve grip dizaynlar
kullanılır. Örneğin güvenli bir şekilde yerleştirebildiği alternatif metotlar da kullanılabilir. Metot II’de
özel grip mekanizmaları gerekmez, standart kauçuk kaplı çeneler yeterlidir.
Test Örnekleri: Bu testte üç farklı tipte örnek kullanılabilir; Kütle/uzunluk örneği, yoğunluk örneği,
ve gerilme test örneği.
Gerilme kuvveti Gerilme kord

MUL (g/m) Reçine miktarı (%ağ.)
(MPa) modülü (GPa)
W1 MUL P f (Pu – Pl) f 10-3

MUL =  RC = 100 (1 –  ) F =  E = 
L MULi MUL (u – f) MUL
RC = reçine miktarı (%), W1 = örneğin kütlesi (g), L = örneğin uzunluğu (m), MUL (the Mass per
Unit Length of the sized fiber) = kütle / fiber uzunluğu (g/m), P = maksimum yük (N), f = fiberin
yoğunluğu (g/cm3), Pu = en üst strain gerilme yükü (N), Pl = en alt strain gerilme yükü (N), u = üst
strain sınırı, f = alt strain sınırı
adaptörler
dökme
reçine
tab
strand, roving veya tow
reçine impregne yarn,
330 mm
150 mm
esnek
kauçuk
ekleme
malzeme:
yumuşak çelik
16 mm
(a) (b)
Şekil-1: (a) Dökme reçine tablara yerleştirilmiş test örneği, (b) yüksek yük gerilme örnek gripleri
b. Filament Sıkıştırma Testi

Tek filamentlerin sıkıştırma kuvvetlerinin ölçülmesinde ‘dinamik recoil’ testleri kullanılabilir; test
metodu geliştirilme aşamasında olduğundan genellikle kullanılmaz.
Aşağıda organik bazı fiberlere uygulanan tipik bir sıkıştırma gevşemesi testi verilmiştir.
Organik fiberler (aramid, polietilen veya poliarilat gibi) tensile yükleme altında çok yüksek perfor-
mans gösterirler; sıkıştırma (kompresiv) yük altında ise bu fiberlerin modül ve kuvvetleri tensile
özelliklerine kıyasla daha düşüktür. Sıkıştırılan fiberlerde tipik kink (burulmuş) bandlar meydana
gelir; bu bandların oluşumu fiberdeki kalıntı gerilimi, dolayısıyla fiberin mekanik özelliklerini etkiler.
Monofilament sıkıştırma testinde polikarbonat bir levha yüzeyine 3 filament (1 mm aralıklarla)

polivinilalkolle yapıştırılır. Monofilamentlere üç-nokta bending testi uygulanır.
Polikarbonat levha yüzeyinde sıkıştırma-gevşeme dağılımı (Şekil-1a) aşağıdaki eşitlikle verilir:
P (L/2 – Ic)
c = 
2 ZE
c: kritik sıkıştırma-gevşemesi (strain), P: polikarbonat levhaya uygulanan yük, L: destek noktaları
arasındaki mesafe, Z: kısmın modülü, E: polikarbonatın modülüdür. Yükleme noktası ve bu nokta-
dan en uzak mesafedeki kink (deforme, bozuk) bandın bulunduğu nokta arasındaki uzunluk ‘kritik
sıkıştırma mesafesi’ olarak tanımlanır.
monofilament kink (bozuk)

band

polikarbonat levha
monofilament
C
0 LC L
Şekil-1(a): Üç nokta bending testiyle sıkış- Şekil-1(b): Monofilament tensile testi

tırma gevşemesi (compressive strain) örneği
2. MATRİS KARAKTERİZASYONU
Bir kompozitte matrisin fonksiyonu fiberleri istenilen pozisyonda tutmak ve dışarıdan gelen yükün
fiberlere geçişini sağlamaktır. Matris malzemenin kuvveti genellikle fiberlerin kuvvetinden daha
düşük olduğundan, fiberlerin matris içinde yükün büyük kısmını taşıyabilecek konumda yerleştiril-
meleri önemlidir. Bu arada matris malzemenin kuvveti ve diğer özellikleri de dikkate alınmalıdır.
Matrisin özellikleri kompozitin özelliklerini de etkiler; örnek olarak kompozitin düzlem-içi sıkıştırma,
düzlem-içi shear, darbeye direnç performansları gösterilebilir.
2.1. TERMAL/FİZİKSEL ANALİZLER VE ÖZELLİK TESTLERİ
a. Termal Analizler
Termal analizler, termal gravimetrik analizler (TGA), diferansiyel termal analizler (DTA), diferansi-
yel taramalı (scanning) kalorimetre (DSC), termal mekanik analiz (TMA), dinamik mekanik analiz
(DMA) ve torsional braid (TBA) gibi termal analitik teknikler reçinelerin kompozisyon ve işlenebilir-
likleriyle ilgili önemli bilgiler verir. Tipik test metotları ASTM D3418 ve ASTM D7028’dir.
a.1. ASTM D3418: Diferansiyel Taramalı Kalorimetreyle (DSC) Polimerlerin Geçiş

Sıcaklıkları, Fusion Entalpileri ve Kristalizasyonu
Bu test kontrollü akış hızındaki bir pörc gazı altında test örneğinin kontrollü olarak ısıtılması veya
soğutulmasıyla yapılır. Test süresince uygun bir algılayıcı aparatla referans bir malzeme ile test
malzemesi arasındaki, enerji değişikliği nedeniyle oluşan, ısı giriş farkı izlenir. Örneğe
absorbsiyonla bir geçişi veya enerji çıkışı olabilir; buna uygun olarak da ısıtma veya soğutma eğri-
sinde endotermik pik veya ekzotermik pik veya taban hattında kayma meydana gelir. Test malze-
mesinin kristalizasyon ekzotermi veya fusion endotermi altındaki alan, standart örneğin aynı de-
ğerleriyle kıyaslanır.
Test Örnekleri: Test örnekleri tozlar veya granüler, kalıplanmış malzemeler veya pelletler, filmler
veya levhalar olabilir.
Birinci-derece geçiş (ergime ve kristalizasyon) (Şekil-1)
Eğriler üzerinde gerekli notalar için sıcaklıklar ölçülür: Teim, Tpm, Tefm , Teic, Tpc, ve Tefc İki Tpm veya
Tpc değeri kaydedilir.
Teim = başlangıç (onset) sıcaklığa ekstrapole ergime, Tefm = son sıcaklığı ekstrapole ergime, Tpm =
ergime pik sıcaklığı, Teic = onset sıcaklığa ekstrapole kristalizasyon sıcaklığı, Tpc = kristalizasyon
pik sıcaklığı, Tefc = son sıcaklığa ekstrapole kristalizasyon sıcaklığı(birimler 0C).
Camsı geçiş:
Eğri üzerinde Teig , Tmg, ve Tefg sıcaklıkları ölçülür: (Şekil-2)
Teig = ekstrapole onset sıcaklık, Tmg = orta nokta sıcaklık, Tefg = ekstrapole son sıcaklık (birimler
0
C).
Fusion ısısı ve kristalizasyon:
Saptanan entalpi değeri test örneğinin kütlesine bölünerek, kütle normalize entalpi veya geçiş ısısı
hesaplanır. (Şekil-3 ve Şekil-4)
Tpc1
Tpc2
ekso
ekso
Tefc Teic Teig
Isı akışı, mV
Isı akışı, mV
Tefm ½h
Tmg h
Teim
Tefg
endo
endo
Tpm1
Sıcaklık, 0C
Tpm2
Şekil-2: Tipik bir camsı geçiş sıcaklığı diyag-
Sıcaklık, 0C ramı (PMMA)
Şekil-1: Tipik bir birinci-derece geçiş diyagramı

(Naylon)
ekso
ekso
Isı akışı
Isı akışı
endo
endo
Sıcaklık, 0C Sıcaklık, 0C
Şekil-3: Tipik bir ısıtma eğrisi (Polietilen) Şekil-4: Tipik bir donma eğrisi (Polietilen)
a.2. ASTM D7028: Dinamik Mekanik Analizle (DMA) Polimer Matris Kompozitlerin
Camsı Geçiş Sıcaklığı (Tg)
Dikdörtgen şeklindeki düz bir laminat şerit DMA cihazına konulur ve nominal 1 Hz. frekansta
osilasyon uygulanır. Örnek 5 0C/dak. Hızla ısıtılır. Kuru ve nemlendirilmiş test örnekleriyle çalışılır-
ken kıyaslama amacıyla her ikisine de aynı yükleme frekansı ve ısıtma hızı uygulanır. Depolama
modülünde (E’) önemli bir düşüşün başladığı sıcaklık camsı geçiş sıcaklığı (DMA Tg) olarak belir-
lenir.
Tanjant delta eğrisinin pik noktasındaki sıcaklık (Tt) da, kıyaslama amacıyla kaydedilir.
Test Örnekleri:
Çeşitli dinamik mekanik analizörlere bağlı olarak örneklerin boyutu kısmen farklılıklar gösterebilir.
Tipik boyutlar; örnek uzunluğu x örnek genişliği x örnek kalınlığı sırasına göre aşağıdaki aralıklar-
da değişebilir:
56  4 x 12  1 x 2.0  0.5 mm ile 22  1 x 3  1 x 1.0  0.5 mm arasındadır.
Camsı geçiş sıcaklığı (Tg): Depolama
modülünün (E’) logaritması ve lineer
tanjant delta (tan ) değerleri sıcaklığa A hattı Tg
karşı grafiğe alınır (Şekil-1). TA
Lineer tanjant delta pik

B hattı
Birinci tanjant hattı (hat A) geçişten ön-
tanjant
Log E’,Pa
ceki bir sıcaklıktadır; bu sıcaklık TA ola- delta pik

rak gösterilmiştir. TB
İkinci tanjant hattı (hat B) infleksiyon

(eğilme)noktasında, depolama modülü
düşmesinin yaklaşık olarak yarısındadır;
sıcaklık TB ile gösterilmiştir.
tan delta
Bu iki tanjant hattının kesiştiği noktadaki
Sıcaklık, 0C
sıcaklık değeri DMA Tg olarak kaydedilir.
Tanjant delta () eğrisi pik sıcaklığı Şekil-1: Depolama modülü camsı geçiş sıcaklığı
(Tt): Tanjant delta eğrisinin pik noktasın- konstrüksiyonu
daki sıcaklıktır.
b. Reolojik Analizler
Tipik reolojik analiz metotları olarak kullanılabilen çeşitli ASTM standart test metotları vardır: ASTM
D3835 (kapiler reometre), ASTM D4065 (Dinamik Mekanik Özelliklerin Tayini), ASTM D4440
(Plastiklerin Mekanik Özellikleri; Ergiyik Reoloji), ASTM D4473 (kürleme davranışları) gibi. Aşağıda
tipik bir örnek olarak ASTM D3835 test metodu verilmiştir.
ASTM D3835: Polimerik Malzemelerin Kapiler Reometreyle Özelliklerinin Tayini

Bu test metodu polimerik malzemelerin çeşitli sıcaklıklardaki reolojik özellikleri ve shear hızının
ölçülebildiği bir test metodudur. Metot ergiyik viskozitesi, hassasiyet , sıcaklığa karşı ergiyik visko-
zite kararlılığı, shear hassasiyeti gibi özellikleri kapsar. Metot, polimer molekül ağırlığı ve molekül
ağırlığı dağılımına, polimer stabilitesine (termal ve reolojik), shear kararsızlığına ve katkı maddele-
rine (plastifiyanlar, yağlar, inert dolgu maddeleri gibi) karşı hassas bir test metodudur.
Test Örnekleri:
Örnekler toz, tanecikler, pelletler, şerit veya film veya kalıplanmış malzeme formda olabilir.
Gerçek shear stres,  Gerçek shear hızı, 

(P – Pc) D (F – Fc) D 3n + 1
 =  =   = 
4L 4 L AB 4n
Shear stres, Pa Shear hızı, s-1
Pr Fr 4Q 4V
shear stres =  =  shear hızı =  = 
2L 2 R2 L  r3  r3 t
Viskozite, Pa.s Şişme oranı
4 4
Pr Fr t strand çapı
viskozite =  =  şişme oranı = 
8 LQ 8 R2 LV kapiler çapı
Ekstrudat şişme, %
strand çapı – kapiler çapı
ekstrudat şişme =  x 100
kapiler çapı
P = ergime basıncı, Pc = kesişme noktası (Şekil-1), D = kalıp çapı, L kalıp uzunluğu, n = tanjant
eğimi, a = görünür shear hızı (Şekil-2), P = şahmerdan basıncı (Pa), F = şahmerdan kuvveti (N),
r = kapiler yarı çapı (m), R = kovan yarı çapı (m), L = kapilerin uzunluğu (m), Q = akış hızı (m3/s),
V = ekstrud edilen hacim (m3), t = ekstruzyon zamanı (s)
100
en hızlı shear
80 hızı
piston kuvveti
Basınç veya 60 Pc = kesişme
noktası X
40
X
yavaş shear hızı

20 X
0
0 10 20 30 40
Uzunluk / Çap oranı
Şekil-1: Bagley düzeltmesi
100000
Gerçek Shear kuvveti
tanjant eğimi = n
1000
100
1 10 100
Görünür shear hızı
Şekil-2: Gerçek shear hızı için Weissenberg Rabinowitsch düzeltme grafiği
c. Morfoloji
Matris malzemenin morfolojisi polimerin tipine bağlıdır. Termoset malzemelerde yüksek dereceler-
de çapraz bağ oluşması kürlenen komponentlerin fonksiyonalitesine ve dönüşüm derecesine bağ-
lıdır. Çapraz bağlanma derecesi “kürleme derecesi” olarak tanımlanır; termal analiz veya
spektroskopik yöntemlerle saptanır.
Mikroskopik skalada yarı-kristalin termoplastikler üç-boyutlu (kristalin) ve uzun-dizili (amorf) bölge-
ler içerir. Kristalin bölgeler küresel yarı kristaller (spherulite), lamellar kristal agregatlardır. Kristalin
bölgelerdeki farklılıklar malzemenin mekanik özelliklerini etkiler. Kristalin bölge çeşitli şekillerde
analizlenir. Kristallerin boyutu ve oryantasyonu X-ışını difraksiyon, elektron mikroskopi ve polari-
zasyon mikroskopi teknikleriyle incelenebilir. Kristalinite derecesi tayininde X-ışını difraksiyon,

spesifik hacim ve erime ısısı metotlarından (ASTM D3417) test metodu ile tayin edilebilir.
Kristalin olmayan termoplastikler farklı moleküler oryantasyon seviyeleri gösterebilir. Sıvı kristal
polimerler bir-iki/veya iki-boyutlu bölgeler içerebilir; bu durum termal analizle değerlendirilebilir.
Amorf termoplastiklerde zincir dağılımı proses tekniğine bağlı olarak değişir. Genellikle moleküler
oryantasyon malzemede anizotropik özelliklere neden olur.
ASTM D3417: Diferansiyel Taramalı Kalorimetreyle (DSC) Polimerlerin

Kristalizasyon ve Erime Entalpileri
Metot, test malzemesinin kontrollü olarak ısıtılması veya soğutulmasıyla yapılır; testte akış hızı
kontrol altında olan özel bir pörc gaz kullanılır. Kaydedicide elde edilen kristalizasyon ekzotermi
veya erime endotermi altındaki alanlar, aynı koşullar altındaki standart örneklerle kıyaslanarak test
örneğinin özellikleriyle ilgili istenilen bilgiler edinilir.
Test Örnekleri:
Test örnekleri toz veya granüler halde, kalıplanmış veya pelletler halinde, film veya levha şeklinde
olabilir. Örnek, alınacak malzemenin formuna bağlı olarak öğütme, kesme gibi işlemlerle test kap-
sülüne uygun yerleştirilebilecek duruma getirilir.
Pik alanlarının hesaplanması için erime endotermi veya donma ekzoterminin relatif düz baz-
hattından saptığı iki nokta birleştirilerek bir baz-hattı oluşturulur. Ancak bazı örnekler için böyle bir
yöntem yeterli olmayabilir, farklı grafiksel yöntemler uygulanması gerekebilir.
Erime ısı akışı endotermi veya kristalizasyon ekzotermi altındaki alanın zamanın fonksiyonu olarak
integrasyonuyla entalpi veya geçiş ısısı elde edilir. Saptanan entalpi değeri test örneğinin kütlesine
bölünerek, kütle normalize entalpi veya geçiş ısısı hesaplanır.
ekzo
ekzo
Isı akışı
Isı akışı
endo
endo
Sıcaklık, 0C Sıcaklık, 0C
(a) (b)
Şekil-1: Polietilen için tipik, (a) ısıtma, ve (b) donma eğrileri

d. Yoğunluk/Spesifik Gravite
Kompozit malzemedeki matrisin yoğunluğu, matris malzemenin net dökme veya kütle haldeki yo-
ğunluğuna oldukça yakındır ve pratikte bu değer kullanılır; ancak her iki haldeki matris yoğunluk
değerleri proseslerindeki farklılıklar nedeniyle tam olarak aynı değildir. Kompozitte matris farklı
sıcaklık, basınç, ortam koşulları ve arafaz etkileşimleri altındadır. standart Teorik olarak kütle hal-
deki matris yoğunluğunun, kompozitteki aynı matrisin yoğunluğundan daha düşük olduğu kabul
edilir. Kürlenmiş matris reçinelerin yoğunluğunun tayininde ASTM D792 (Yer-Değiştirme Tekniğiyle
Plastiklerin Yoğunluk ve Spesifik Graviteleri), ASTM D1505 (Yoğunluk-Gradient Tekniğiyle Plastik-
lerin Yoğunluğu), ASTM D4892 (Helyum Piknometre Metoduyla Katı Ziftin Yoğunluğu) test metot-
ları önerilir. (Bölüm. 4. – b1, b2, b3)
e. Uçucu Maddeler
Spesifik metotlar test edilecek malzemeye bağlıdır; fakat genellikle malzeme hava sirkülasyonlu
veya vakumlu bir fırında belirli bir sıcaklıkta ve belirli bir süre boyunca tutulur. Ağırlık kaybı
gravimetrik yöntemle ölçülür. Reçine malzemedeki uçucuların tamamıyla giderilmesi için sıcaklık
ve zaman seçimi önemlidir. Bu amaçla ASTM D3530 (Kompozit Malzeme Prepregin Uçucu Mad-
deler İçeriği) test metodu kullanılır. (Bölüm. 3 – d)
f. Nem Miktarı
Reçine sistemine bağlı olarak malzemede bulunabilecek nem proses sırasında, kürlemeyi gecikti-
rir, uçucu maddeler oluşmasına yol açar veya istenmeyen diğer bazı reaksiyonlara neden olur.
Dolayısıyla reçine sistemlerde nem miktarının bilinmesine ve işlemlemede veya işlemlemeden
önce gerekli önlemlerin alınması önemlidir. Pek çok reçine için nem tayininde ASTM D4672 test
metodu uygulanır.
ASTM D4672: Poliyollerde Su Miktarı Tayini

Bu test metodunda volumetrik veya kulometrik titrasyon yöntemleri kullanılır; metotta manuel uygu-
lama Metot A, otomatik uygulama ise Metot B olarak tanımlanmıştır.
Test Örnekleri:
Metot B
Metot A
Volumetrik titrasyon Kulometrik titrasyon
Su, % Örnek*, g Su, % Örnek, g Su, % Örnek, g
< 0.5 ** < 0.5 5 - 10* < 0.1 5
> 0.5 5 0.5 – 1.0 1 0.1 – 0.5 1
> 0.5 0.5 0.5 – 1.0 0.1
*Örnek < 30 g, **~25 mg su içeren ağırlıkta örnek

Örneğin metanol veya diğer bir alkoldeki çözeltisine, içerdiği suyun tamamı tükeninceye kadar Karl
Fischer reagent (SO2, imidazol, ve piridin veya piridin sübstitüent çözeltisi) ilave edilir. Titrant bir
volumetrik büretten ilave edilebileceği gibi, bir titrasyon hücresinde kulometrik olarak da yapılabilir.
Kulometrik titrasyon yöntemi kullanıldığında reagentın standardizasyonuna gerek olmaz.
Metot A: Manuel hesaplama

Su miktarı, % = V F / 10 W
V = Karl Fischer reagent (mL), F = Karl Fischer reagent ekivalans faktörü (mg su/mL reagent),
W = örnek ağırlığı (g)
Metot B: Ototitratörler hesaplamaları otomatik olarak yapar ve sonucu detayları ile kaydeder.
2.2. STATİK MEKANİK ÖZELLİKLER
Kompozit malzemede kullanılacak sistemlerin seçiminde matrisin statik mekanik özelliklerinin bi-
linmesi çok önemlidir. Bir kompozitin tipik bir özelliğinin yükseltilmesi istendiğinde alternatif bir
matris kullanılarak bu geliştirme sağlanabilir.
Örneğin, kompozitteki matris elastik modülü biraz daha yüksek bir matrisle değiştirildiğinde, fiberin
mikro burulma problemi kabul edilebilir seviyelere düşer. Yüksek shear kuvveti veya shear strain
çökmesine sahip bir matrisle üretilen kompozit de benzer gelişmiş özelliklere sahip olur.
a. Gerilme (Tension) Testi

Saf (takviyesiz) matris gerilme testi için ASTM D638 (Plastiklerin Gerilme Özellikleri) metodu uygu-
lanır. Bu standart ilk olarak geleneksel termoplastikler için hazırlanmış olup zaman içinde revize
edilerek kompozitlerde kullanılan yüksek sıcaklık termoplastiklere ve yüksek performans
termosetlere de uygun hale getirilmiştir. (Bölüm. 5.1 – a3)
Test metodu, takviyesiz veya takviyeli plastiklerin gerilme özelliklerinin tayinini kapsar; ön-
işlemleme, sıcaklık, nem ve test cihazı standartta belirtilmiştir. Örnek kalınlığı 14 mm’ye kadar
çıkabilir; daha kalın örneklerin inceltilmesi gerekir. (<1 mm kalınlıktaki örneklerde ASTM standart
D882 test metodu tercih edilir.)
b. Sıkıştırma (Kompresyon) Testi

Saf polimer matris malzemelerin sıkıştırma testi, gerilme ve shear testlerine kıyasla daha az popü-
ler bir testtir. Sıkıştırma testi olarak genellikle ASTM D695 (Sert Plastiklerin Sıkıştırma Özellikleri)
test metodu kullanılır. (Bölüm. 5.2 – c)
c. Shear Testi
Reçine matrislerin shear özellikleri, ya katı dairesel bir silindir çubuğun burulmasıyla (torsion), veya
standart bir test fikstüründe standart bir Iosipescu (V-çentik kiriş) örneğin test edilmesiyle tayin
edilir. Bunlardan birincisine ASTM E143 (Oda Sıcaklığında Shear Modül), ikincisinde ASTM D5379
(V – Çentikli Kiriş Metoduyla Kompozit Malzemelerin Shear Özellikleri) test metotları uygulanır.
(Bölüm. 5.3. – a2)
d. Bükülgenlik (Flexure) Testi

Bükülgenlik ASTM D790 (Takviyesiz ve Takviyeli Plastikler ve Elektrik İzolasyon Malzemelerinin
Bükülgenlik Özellikleri) test metoduyla tayin edilir. Test, genellikle saf polimerlere veya polimer
matrislere değil kompozitlere uygulanır;özellikle de kompozit malzemenin servis koşullarına benzer
konfigürasyon ve yük altında olması gerektiğinde yapılması gereken bir testtir. (Bölüm. 5.4 – a)
e. Darbe (Impact) Testi

Izod ve Charpy darbe testleri, plastiklere ve metalik malzemelere uygulanan klasik testlerdir. Bu
testler için ASTM D6110 (Plastik Çentikli Örneklerin Charpy Darbe Direnci) ve ASTM D256 test
metotları uygulanır.
ASTM D256: Plastiklerin Izod Pandül Darbe Dayanımı Testi

Bu test metodu aynı test makinesi (Şekil-2) ve aynı örnek boyutlarının kullanıldığı A, C, D, E olmak
üzere dört benzer test içerir. (Metot B charpy testidir, ayrı bir test metodunda verilmiştir.)
Test metoduna göre, standardize edilmiş cihaza yerleştirilmiş sarkaç (pandül)-tip-tokmağa

(hammer) plastiklerin direncini tayin eder; kenarları çentikli standart örneğin bir pandül salınımıyla
kırılması saptanır. (Şekil-1)
Test metotlarından A, C ve D’deki çentikler bir stres konsantrasyonu üretir; bu durum kırılganlık
olasılığını yükseltir. Ayrıca, Metot C’de örneğin savrulmasıyla açığa çıkan enerji, Metot D’de çentik
hassasiyeti incelenir. Test metodu E’de çentiklenmiş örnek, sıkıştırma mengenesinde 1800 döndü-
rülerek örneğin darbeye direnci artırılır. Test metotlarından alınan sonuçlar “absorblanan ener-
ji/örnek genişliği”, veya “absorblanan enerji/çentik altındaki kesit alanı” olarak verilir.
Test Örnekleri: Test örnekleri genellikle Şekil-3’de verilen geometri ve boyutlardadır.
Ölçülen Özellikler: b = 0.25 ve 1.0-mm çentik yarıçapı için darbe direnci değerleri hattının eğimi
E2 – E1
b = 
R2 – R 1
E2 ve E1 = daha büyük çentik ve daha küçük çentik için ortalama darbe dirençleri (J/m), R2 ve R1 =
daha büyük çentik ve daha küçük çentik için yarıçaplardır (mm).
A, C, D ve E metotları için diğer gerekli değerlerin hesaplanması D256’da verilmiştir.
çarpılan kenarın yarıçapı

örnek
0.8 ± 0.20
derinlik
22.0 ± 0.05
yarıçap 0.25 yarıçap
± 0.12 0.25 ± 0.12
sabit hareketli sabit hareketli

çene çene çene çene
(a) (b)
Şekil-1: (a) Metot A, C, (b) metot E için çene, örnek ve çarpma kenarının konumları (boyutlar mm)
darbe noktası
22.50
sıkıştırma
yönü
darbe ucu 12.70
10.16 0.25 R
31.8
63.5
3.0 - 12.7
Şekil-3: İzod test örneğinin boyutları (mm).
Şekil-2: Cantilever kiriş (izod-tip) darbe

makinesi
f. Sertlik Testi
Plastikler, elastomerikler ve kauçuksu malzemelerin sertliklerinin ölçülmesinde uygulanabilen çe-
şitli standart test metotları vardır: ASTM D785 (Plastiklerin ve Elektrik İzolasyon Malzemelerinin
Rockwell Sertliği), ASTM F1957 (Kompozit Köpüklerin Durometre Sertliği) ve ASTM D2240 (Kau-
çuk Özellik Testleri, Durometre Sertliği).
ASTM D2240 metoduyla termoplastik elastomerler, vulkanize kauçuk, elastomerikler, sellular ve
jelimsi malzemelerle bazı plastiklerin sertlikleri ölçülebilir. Test metodu 12 tip (A, B, C, D, DO, E,
M, O, OO, OOO, OOO-S, ve R) durometre sertlik ölçmesi içerir. Metot, belirlenen koşullar altında,
hazırlanan test örneğine uygulanan özel bir tip indentörün penetrasyonuna dayanır. İndentasyon
sertliği malzemenin elastik modülü ve viskoelastik davranışına bağlıdır.
Test metoduna göre, örneğe uygulanan ilk penetrasyonla oluşan girinti veya belirli bir zaman so-
nunda oluşan girinti, veya her ikisi de ölçülebilir.
Pres ayağı, durometre baskı silindiri toplam alanı ve konfigürasyon sonuçları etkileyen önemli pa-
rametrelerdir ve malzeme tipine göre farklı değerlerde alırlar. (Şekil-1)
çap: 2.8 çap: 2.8

 0.3  0.3
çap: 1.27 çap: 1.27
 0.12  0.12
2.5  0.04 2.5  0.04

300  0.50
SIFIR 350  0.250 SIFIR
OKUMADA OKUMADA çap: 0.100  0.012
(a) çap: 0.79  0.03

(b)
çap: 1.19 çap: 1.19

 0.03  0.03
çap: 2.38 çap: 0.7874
 0.08  0.025
2.5  0.04 1.25  0.02

300  0.50
SIFIR SIFIR
çap: 1.19  0.05 çap: 0.100  0.012
OKUMADA OKUMADA
(c) (d)
11.5-11.8
12.7  0.3
2.5  0.04
6.35  0.03
SIFIR 10.7-11.6 5.0 
OKUMADA 0.04
(e) çap: 10.7
SIFIR  0.13
6.0  0.2 OKUMADA
4.5  0.5 11.9  0.08
(f)
çap : 2.5 2.5  0.04 SIFIR

 0.04 OKUMADA
(g)
Şekil-1: Durometre; (a) Tip A ve C indentor, (b) Tip B ve D indentor, (c) Tip O, DO ve OO indentor,
(d) Tip M indentor (boyutlar mm), (e) Tip OOO indentor, (f) Tip OOO-S indentor, (g) Tip E indentor
(boyutlar mm)
2.3. YORGUNLUK (FATIGUE) TESTİ
Takviyesiz reçinelerin yorulma testi için ASTM D671 (Plastiklerin, Sabit-Kuvvet-Genliği Yöntemiyle
Bükülgenlik Yorulmaları) metodu önerilir. Metoda göre, bir test örneğine çökme yükünün altında
devirli (veya halkalı, cyclic) yükleme yapılır ve çökmedeki saykıl sayısı veya zaman saptanır.
Yükleme koşulları çesitli olabilir; kullanılabilir; eğilme, çatlama açılması, gerilme, sıkıştırma veya
gerilme-sıkıştırma zıt yükleme gibi. Yükleme genellikle minimum yükün maksimum yüke oranı
olarak verilir. Bir yükleme frekansında genellikle bir seri test yapılır; yükleme frekansının örneğin
ısınmasına neden olacak seviyenin altında olmasına dikkat edilmesi gerekir. Isınma, örneğin ter-
mal olarak çökmesine yol açar.
ASTM D671: Plastiklerin, Sabit-Kuvvet-Genliği (Amplitude) Yöntemiyle

Bükülgenlik Yorulmaları
Testte bir malzemenin, devirli (veya halkalı) stres uygulandığında bozulmaya karşı gösterdiği di-
renci ölçülür. Stres saykıl sayısı verileri, örneğin iç sürtünmeyle kırılma, yumuşama veya dayanıklı-
lığının azalmasıyla çökmesi hakkında yeterli bilgiler verir.
Seçilen değerler arasında çökme gerçekleşinceye kadar devirli yük uygulamasına devam edilir.
Test sonuçları uygulanan kuvvet – stres saykıl sayısı (S – N eğrisi) olarak verilir; eğri, örneğin kı-
rılması, yumuşaması, veya iç sürtünme (damping) nedeniyle açığa çıkan ısı dolayısıyla dayanıklı-
lığın azalmasına kadar değerleri içerir. Eğrinin, yatay bir hatta (sabit-stres) asimptotik olduğu nok-
tadaki stres değeri yorgunluk stresi (MPa) ve karşılığındaki saykıl sayısı kaydedilir
Test Örnekleri:
Test örnekleri Şekil-2’de görülen geometrilerden (Tip A veya B) biri olabilir. Özel bir örnek seçimi
örneğin kalınlığına ve ölçmenin yapıldığı stres aralığına bağlıdır. Üçgen formdaki örnekler test
mesafesi boyunca düzenli bir stres dağılımı sağlarlar. Örnekler, Şekil-2’de belirtilen boyutlarda
kalıplanarak da kullanılabilir.
Etkin Kütle tayini
Tip A için: W=kDd

Tip B için: W = k’ D d
W = etkin kütle (g), D = örneğin yoğunluğu (Gg/m3), d = örneğin ortalama kalınlığı (mm), k = 248
mm2, k’ = 323 mm2
7.9 mm
25.4 mm 10.3
4.8 mm
20.6 mm
50.8 mm
6.4 mm
12.7 mm
11.9 mm
23.8 mm
9.5 mm R
36.5 mm 31.8 mm 4.8 mm

78.0 mm
Tip A
9.5 mm
9.5 mm
25.4 mm
19.1 mm 4.8 mm
50.8 mm
6.4 mm
12.7 mm
11.9 mm
23.8 mm
12.7 mm R
36.5 mm 57.2 mm
4.8 mm
103 2 mm
Tip B
Şekil-1: Sabit kuvvet yorgunluk test örneği boyutları
.
3. PREPREG MALZEMELER
Yüksek performans kompozitlerin özellikleri ve işlenebilirlikleri, elde edildikleri fiber/reçine

preimpregne malzemenin (prepreg) kompozisyonuna bağlıdır. Genellikle, prepregler modifiye veya
yüzey-işlemlenmiş cam, grafit veya aramid fiberlerin, %28-60 (ağ.) reaktif-kompleks formülasyonlu
bir termoset reçine veya bir termoplastik reçineyle impregnasyonuyla elde edilir. Tipik bir termoset
reçine formülasyonunda, örneğin, birkaç farklı tipte epoksi reçine, kürleme bileşiği, seyrelticiler,
kauçuk modifierler, termoplastik katkılar, hızlandırıcılar veya katalizörler, kalıntı solventler ve inor-
ganik malzemelerle çeşitli safsızlıklar ve yan ürünler bulunur. Bu tip reçineler prepregleme prose-
sinde çoğu kez ‘aşamalı’ olarak veya kısmen reaksiyon verirler ve taşıma, kullanma ve depolama
sırasında bileşimleri değişebilir. Çok az kompozisyon değişmesi olmasına karşın, termoplastik
prepregler ve kompozitlerin özellikleri ve işlenebilirliklerinde polimerin molekül ağırlığı, molekül
ağırlığı dağılımı ve kristalin morfolojisi en önemli etkilerdir.
a. Takviye Malzemenin Fiziksel Tanımı

Bir kompozitte kullanılan takviye malzemenin tanımı ASTM D3878 (Kompozit Malzemeler için
Standart Terminoloji) test metodunda verilmiştir. Prepreglerdeki filamentler reçine tarafından ta-
mamıyla ıslatılmış olmalı, gözle yapılan incelemelerde herhangi bir partikülat bulunmamalıdır.
b. Reçine Miktarı
Prepregdeki reçine miktarı prepreg fiberlerden reçinenin ekstraksiyonuyla tayin edilebilir;
ekstraksiyonda reçineyi tümüyle çözebilen, fakat fiberlerin çözünmediği bir solvent kullanılır. Bu
amaçla uygulanabilen iki test metodu ASTM C613 ve ASTM D3529 test metotlarıdır.
b.1. ASTM C613: Kompozit Prepregin Soxhlet Ekstraksiyonuyla Konstitüent İçeri-

ğinin Tayini
Test metoduna göre küçük parçalar halindeki
konden-
test örneği tartılır, içerdiği matris malzeme ser
Sokslet ekstraksiyon (Şekil-1) yöntemiyle ayrı- solvent
ekst- buharı
lır; kalıntı kurutulur ve tartılır. Kalıntıda takviye- raksiyon
ye ilaveten dolgu maddesi de varsa, uygun kapsülü
işlemlerde geçirildikten sonra kalıntı süzülerek ekstrak-
tör sifon
bileşenler birbirlerinden ayrılır. Örneğin başlan-
gıçtaki kütlesinden matris, takviye ve dolgu
maddesi miktarları hesaplanır. balon
Şekil-1: Sokslet Ekstraksiyon cihazı

b.2. ASTM D3529: Kompozit Prepregin, Matris Miktarının ve Matris Katı Miktarı-
nın Tayini
Prepreg örneği tartılır ve matris malzeme çözününceye kadar bir solventle işlemlenir. Matris içeren
çözelti katı takviye malzemeden ayrılır, matris kurutulur ve tartılır. Örnekteki kütle kaybı % matris
miktarı olarak kaydedilir. Ayrıca prepregin içerdiği uçucu madde miktarı tayin edilir (ASTM D3530
Kompozit Malzeme Prepregin Uçucu Maddeler İçeriği).
Test Örnekleri:Örnek boyutu > 6400 mm2, kütlesi > 1 g kadardır.
Matris miktarı, reçine miktarı, veya Matris katı miktarı, reçine katı miktarı, veya
ıslak reçine miktarı , Wt (% ağ.) kuru reçine miktarı (% ağ.)
Mi – (Mf – Mc) Mi (1 – Vc / 100) – (Mf – Mc)

Wt =  100 Wms =  100
Mi Mi (1 – Vc / 100)
Mi = örneğin başlangıçtaki kütlesi (g), Vc = uçucu madde miktarı (%), Mc = krözenin kütlesi (g),
Mf = kröze + takviye malzeme kütlesi (g)
c. Fiber Miktarı
Prepreglerde tayin edilen reçine miktarı, genellikle prepregin içerdiği fiber miktarı hakkında da
yeterli bilgi verir. Ayrıca fiberlerden reçine matrisin ayrılması için, fiberler degredasyona uğrama-
yacağından asit digesyon metodu (ASTM D3171: Kompozit Malzemelerin Konstitüent İçeriği) al-
ternatif bir yöntem olarak önerilebilir. (Bölüm. 4 – d1)
d. Uçucu Maddeler
ASTM D3530:Kompozit Malzeme Prepregin Uçucu Maddeler İçeriği

Prepeg örnek uygun koşullar altında tartılır ve kürleme veya konsolidasyonun sıcaklığına eşit sı-
caklıktaki hava akımlı bir fırında tutularak içerdiği uçucu maddeler uzaklaştırılır. Fırından alınan
örnek soğutulduktan sonra tekrar tartılır; ağırlıklar arasındaki fark uçucu madde miktarıdır.
Ölçülen uçucu madde miktarında, örneğin geometrik şekli ve fırında konumlandırılması etkili pa-
rametrelerdir. Yatay bir askıya yerleştirilen örnekler, dikey askılardakiyle eşdeğer derecede hava
akımıyla karşılaşmazlar. Örneğin, 150 mm çaptaki bir şerit sarım için bulunan değerler, aynı mal-
zemenin kasnak sarımından biraz farklılık gösterir. Uçucu madde miktarı, Vc (%):
Mi – Mf
Vc =  100 Mi = örneğin ilk ağırlığı (g), Mf = örneğin son ağırlığı (g)
Mi
e. Nem Miktarı
Prepreglerin nem miktarı kulometrik yöntemle veya Karl Fischer titrasyonuna dayanan otomatik
nem ölçme cihazlarıyla tayin edilebilir.
f. İnorganik Dolgular ve Katkı Maddeleri Miktarı

Prepreglerde inorganik dolgu ve katkı maddelerinin tayini özel özen gösterilmesi gereken işlemler-
dir. Aşağıda tipik bir test metodu verilmiştir.
Bu işlem cam, karbon ve aramid fiber/epoksi prepreglerin fiber ve reçine tayinlerinde uygulanır.
Prepreg malzemeden dikdörtgen şeklinde bir örnek kesilir, tartılır = W0 (g) ve 25 ml’lik bir
erlenmeyer balona alınır. Üzerine 20 ml THF (tetrahidrofuran) ilave edildikten sonra 4 saat bekleti-
lir ve çalkalanır. Karışımdan THF çözeltisi 50 ml’lik bir volumetrik balona alınır (fiberler 25 ml’lik
balonda kalır). Kalıntı iki kez 10 ml THF konularak çalkalanır; her defasında çözelti kısmı 50 ml’lik
ilk balona aktarılır. Balon işaret çizgisine kadar THF’le tamamlanır. Bu ‘reçine çözeltisidir’.
25 ml’lik balonda kalan grafit fiberler alınır ve uygun koşullar altında (hava akımı, fırın, vakum, v.s.
gibi) kurutulur. Soğuduktan sonra tartılır = Wf (g).
Cam fiberler bir fırında 650-800 0C’de ısıtılarak ekstrakt edilemeyen yüzey malzemeleri uzaklaştırı-
lır; soğutulduktan sonra tartılır = Wf'.
Reçine çözeltisinin kon- Ekstrakt edilebilir Fiber miktarı

santrasyonu, C0, (μg/μL) reçine (%) (%ağ.)
W0 –Wf W0 –Wf Fiber = 100 - % ekstrakt

C0 =  Reçine =  100
0.050 W0 edilebilen reçine
Çözünmeyen Maddeler: Ekstrakt edilebilen veya THF’de çözünebilen reçine miktarı, hazırlanan
‘reçine çözeltisi’nin membran bir filtreden süzülmesiyle da tayin edilebilir. Süzüntüden 10 mL kadar
alınır, darası bilinen Al bir kaba (ağırlığı WA) alınır ve çözeltisi buharlaştırılır; kalıntının bulunduğu
kap tartılır = W’A .
Reçine çözeltisindeki çözünmeyen maddelerin miktarı, çözeltinin santrifüjlenmesi ve ayrılan katı

kısmın yıkanıp temizlenmesi, kurutulması ve tartılmasıyla tayin edilir.
Ekstrakt edileme- Çözünebilen Uçucu maddeler ve çö-

yenler (%) reçine (%) zünmeyen (non-fibrous)
maddeler =
W0 –Wf’ 5 (W’A –WA ekstrakt edilebilen reçine,
 100 Reçine =  100
W0 W0 % – çözünebilen reçine, %
g. Alansal Ağırlık
ASTM D3776: Fabriklerin Kütle/Alan (ağ). Ölçülmesi

Testte, örneği ±0.1 hassasiyetle tartabilen sertifikalı bir terazi ve alınan parçadan en az 13 cm2
kasebilen bir kesme aparatı kullanılır. Kesilen tekstil parçalar standart atmosfer koşullarında (20 ±
1 0C, %65 ± 2 relatif nem) şartlandırılır ve aynı koşullarda test edilir.
Metot dört seçenek içerir; aşağıdaki tablolarda bu seçenekler ve her biri için hesaplama eşitlikleri
verilmiştir.
Seçenek A—Parça, rulo, top veya kesik Seçenek B—Tüm genişlikte örnek parçası
Kütle/alan Kütle/alan Kütle/metre Metre/kg
g M g M m L g G g G m Ls
 = 103   = 103   =   = 106   = 103   = 
2 2
m LW m L kg M m Ls W m Ls kg G
Seçenek A: M = fabriğin kütlesi (kg), L = fabriğin uzunluğu (m), W = fabriğin genişliği (m)
Seçenek B: G = örneğin kütlesi (g), Ls = örneğin uzunluğu (mm), W = örneğin genişliği (mm)
Seçenek C—Küçük parça fabrik Seçenek D—Dar fabrik
Kütle/metre Metre/kg Kütle/ metre Metre/kg
g GW m Ls Ws g G m Ls
 = 103   =   = 103   = 
m Ls Ws kg GW m Ls kg G
G = örneğin kütlesi (g), W = fabriğin genişliği, (mm), Ls = örneğin uzunluğu, (mm), Ws = örneğin genişliği
(mm)
h. Yapışma ve Drape
Yapışma, prepregin kendisine ve diğer malzeme yüzeylerine tutunma yeteneği olarak tanımlanır.
Malzeme parçalarının fabrikasyonunda anahtar bir özelliktir. Prepreg yapışma özelliğinin ölçüldüğü
kantitatif bir metot yoktur; ‘yüksek’, ‘orta’ ve ‘düşük’ gibi subjektif terimlerle tanımlanır.
i. Reçine Akması
Test koşulları altında reçine akmasıyla karşılaşılmasının nedenleri olarak reçine miktarı, malzeme-
nin kompozisyonu, reaksiyonun uzaması, ve/veya prepreg reçinenin morfolojisi sayılabilir. Bir
laminat prosesinde prepregin prosese yatkınlığı ve reçine miktarı reçine akmasından etkilenir. Test
koşulları (sıcaklık, basınç, prepreg tabakaları, delikli tabakaların sayısı gibi) reçinenin tipine bağlı-
dır. Prepreg malzemenin reçine akması için ASTM D3531 test metodu uygulanır.
ASTM D3531: Karbon Fiber Epoksi Prepregin Reçine Akması

Boyutu minimum 50 mm2 olan, 0 –1.57 rad (0 - 900) çapraz yerleştirilmiş iki tabaka içeren bir test
örneği tartılır, sızdırmalı bir malzeme ve film arasına yerleştirilir (sandviç şeklinde). Sandviç sistem,
120 0C’ye, veya 175 0C’ye veya belirlenen herhangi bir dereceye ısıtılmış bir prese konulur, pres
kapatılır ve 700 kPa’da 15 dakika veya reçine jel haline gelinceye kadar bekletilir. Soğutulan sand-
viç sistem presten alınır, örneğin kenarlarından akan reçine ayrılır ve örnek tekrar tartılır. İlk ve son
tartımlar arasındaki ağırlık farkı, orijinal ağırlığın %’si olarak kaydedilir.
Reçine Akması, RF (%) Reçine Akması, RF* (%)
W1 – W 4 W1 – (W2 – W3) – W4
RF =  100 RF* =  100
W1 W1 – (W2 – W3)
RF = orijinal örnek için, RF* = uçucular yok
W1 = örneğin ağırlığı (g), W4 = akış testinden sonra örneğin ağırlığı (g), W2 = örnek sisteminin oriji-
nal ağırlığı (g), W3 = örnek sisteminin ısıtıldıktan sonraki ağırlığı (g)
j. Jel Zamanı
Jel zamanı termoset prepreg reçinelerin kimyasal kompozisyonu ve reaksiyon süresiyle ilgilidir. Jel
zamanı prepreglerin hazırlanmasını etkileyen bir parametredir. Test sıcaklığı reçinenin tipine göre
belirlenir. Prepreglerin jel zamanı tayininde ASTM D3532 (Karbon Fiber Epoksi Prepregin Jel Za-
manı) test metodu uygulanır.
4. LAMİNA, LAMİNAT VE ÖZEL FORMLAR;

TERMAL / FİZİKSEL ÖZELLİKLER
a. Camsı Geçiş Sıcaklığı, Tg

Bir polimer matris kompozitin camsı geçiş sıcaklığı, matris malzemede sıcaklıkla camsı halden
kauçuksu hale, veya soğutulurken kauçuksu halden camsı hale oluşan dönüşümdür. Camsı geçi-
şin meydana geldiği sıcaklık, polimer zincirlerin moleküler yerleşimleri ve çapraz-bağ yoğunluğu-
nun fonksiyonu olarak değişir. Ayrıca, ölçmede uygulanan ısıtma ve soğutma hızına ve dinamik
mekanik teknik uygulandığında test frekansına da bağlıdır. Camsı geçiş sırasında matris stiffness
önemli derecede değişir; ilaveten malzemenin termal genleşme katsayısı ve ısı kapasitesi de deği-
şir. Polimerik malzemelerin camsı geçiş sıcaklığının saptanmasında kullanılan birkaç farklı metot
vardır; bunların çoğu fiber takviyeli malzemelere de uygulanabilir.
(Yarı-kristalin termoplastik kompozitlerin kristalin erime sıcaklığı (Tm) DSC veya DTA deneyleriyle
saptanır.)
a.1. Diferansiyel Taramalı Kalorimetre (DSC)

Kompozit malzemenin ısı kapasitesi camsı
geçiş sıcaklığında değiştiğinden Tg değeri DSC
tekniğiyle ölçülebilir. Camsı geçiş, ısı akışı-
sıcaklık eğrisinde (Şekil-1) meydana gelen şift
(değişiklik) olarak saptanır. Pek çok kalorimet-
Isı akışı
rede Tg ölçümü yapabilecek yazılım bulunur.
Saf reçine örneklerde Tg tayini oldukça kolay-

dır; oysa kompozit bir örnekte reçine miktarı
azdır ve reçinede bulunabilecek yüksek çapraz
Tg
bağlanmalar nedeniyle ısı kapasitesi değişikliği
düşük olur. Bu nedenle yüksek derelerde çap- Sıcaklık
raz bağlı kürlenmiş kompozitlerde Tg tayini
oldukça zordur. Şekil-1: Diferansiyel taramalı kalorimetre (DSC)
Camsı geçişte kompozit malzemenin ısı kapasitesi değiştiğinden Tg’nin tayininde DSC kullanılabi-
lir; ısı akışı-sıcaklık eğrisinde, Şekilde görüldüğü gibi camsı geçiş noktasında bir şift (yer değiştir-
me) olur. ASTM E1356: (Diferansiyel Taramalı Kalorimetreyle Camsı Geçiş Sıcaklığının Tayini)
test metodu önerilen tipik test metotlarından biridir.
a.2. Termomekanik Analiz (TMA)

Termomekanik analizler (genleşme, bükülgenlik, veya penetrasyon gibi) de Tg’nin tayininde kulla-
nılabilir. Genleşme TMA’da sıcaklığın fonksiyonu olarak termal genleşme katsayısı  ölçülür. Şekil-
2’de çeşitli TMA teknikleri için örnek geometrileri ve metotlar gösterilmiştir.
Bükülgenlik (flexural) TMA’da dikdörtgen bir örneğe bending uygulanır ve boyutsal değişiklilik sı-
caklığın fonksiyonu olarak kaydedilir.
Penetrasyon mod TMA malzemenin sertliğini tayin etmekte kullanılır. Bu tekniğin tek dezavantajı
penetrasyon probunun (uç) takviye malzemeye değmesi olasılığıdır; böyle bir durumda matrisin Tg
değeri doğru olarak ölçülemez.
prob prob 00 fiber

00 yönü
fiberler Boyutsal değişiklik
Boyutsal değişiklik
uzunluk,
gegişlik, genişlik ~ 3 mm,
yükseklik uzunluk ~ 8.26 mm
Tg ~ 3.18 mm
Tg
0C
(a) Sıcaklık, (b) Sıcaklık, 0C
prob 00
fiberlere
paralel
00 fiberler
prob 00
Boyutsal değişiklik
fiberlere dik
uzunluk, gegişlik,
yükseklik ~ 3.18 mm
Tg
(c) Sıcaklık, 0C
Şekil-2: Termomekanik analizler ve tipik boyutları;(a) genleşme,

(b) bükülgenlik ve (c) penetrasyon TMA
a.3. Dinamik Mekanik Analiz (DMA)

Dinamik mekanik analiz test metotlar, organik matris kompozitlerin camsı geçiş
karakterizasyonunu incelemede uygulanan en yaygın ve tercih edilen yöntemlerdir. Kompozitlere
uygulanan birkaç tip DMA yöntemi vardır; Örneğin, bükülme pandül analiz (TPA) ve diğer rezonant
teknikler, forslu osilasyon ölçmeler gibi. Bu tekniklerin hepsinde dinamik depolama ve modül kay-
bının ve tanjant kaybı (tan ) veya log azalmasının (), sıcaklığın fonksiyonu olarak grafikleri elde
edilir. tan  ve , kayıp modüllerinin (E’’ veya G’’) depo modüllerine (E’ veya G’) oranıyla orantılı-
dır. Her yükleme saykılında yayılan enerjyi miktarını yansıtırlar ve camsı geçişte bir pik oluşturur-
lar. DMA verilerinden çeşitli yöntemlerle Tg değeri tayin edilebilir. Şekil-3(a)’da görülen eğrilerden
Tg değerleri, depolama modül eğrisinde geçişteki orta nokta, tan  ve kayıp modül eğrilerinin mak-
simumları olarak alınabilir. Bu metotla aynı DTA verileriyle elde edilen Tg değerlerinin birbirlerinden
farklı olduğu görülmektedir.
Islak kompozit malzemelerde Tg ölçmesi daha zordur; ısıtma işlemi boyunca örnek aynı zamanda
kurumaya başlar; bu nedenle örneğin kurumasını önleyecek tedbirler alınması gerekir. Örnek bir
şekilde kaplanarak (seal) ağırlık kaybı mümkün olduğunca yavaşlatılabilir, ancak tamamen yok
edilemez. Örnek yeteri kadar kalınsa, kayıp başlıca örnek dış yüzeyinde olacağından geniş veya
çift pikli camsı geçiş gözlenir (Şekil-3b). Düşük sıcaklık bölgesi örneğin iç kısmının Tg değerini
(hala ıslaktır), yüksek sıcaklık bölgesi ise kuru malzemenin Tg değerini yansıtır. Relatif pik yüksek-
likleri örnekteki ıslak ve kuru kısımların miktarlarını belirtir. Islak bir örneğin Tg değerinin ölçülme-
sinde ilginç olan bölge, geçişteki daha düşük sıcaklık kısmıdır.
ASTM D4065 (Dinamik Mekanik Özelliklerin Tayini) test metodu kuvvet ve rezonant tekniklerinin
ikisini de kapsadığından plastiklerin DMA tayininde uygulanabilen bir yöntemdir.)
E’, G’
E’, G’
Dinamik modül
tan 
Dinamik modül
tan 
tan 
E’’, G’’
E’’, G’’
tan 
(a) Sıcaklık
(b) Sıcaklık
Şekil-3: (a) Dinamik mekanik analiz, (b) ıslak kompozit malzemenin dinamik mekanik analizi
b. Yoğunluk
Kompozit malzemedeki matrisin yoğunluğu, matris malzemenin net dökme veya kütle haldeki yo-
ğunluğuna oldukça yakındır ve pratikte bu değer kullanılır; ancak her iki haldeki matris yoğunluk
değerleri proseslerindeki farklılıklar nedeniyle tam olarak aynı değildir. Kompozitte matris farklı
sıcaklık, basınç, ortam koşulları ve arafaz etkileşimleri altındadır. Teorik olarak kütle haldeki matris
yoğunluğunun, kompozitteki aynı matrisin yoğunluğundan daha düşük olduğu kabul edilir.
Kürlenmiş matris reçinelerin yoğunluğunun tayininde önerilen üç ASTM standardı bulunur; bunlar
sıvı (su veya başka bir sıvı) yer-değiştirme metodu ASTM D792, yoğunluk gradient esasına daya-
nan ASTM D1505 test metodu ve test örneği hacminin bilinen miktardaki inert ideal bir gazın ba-
sınç değişimine göre ölçüldüğü (helyum piknometre) ASTM D4892 test metodudur.
b.1. ASTM D792: Yer-Değiştirme Tekniğiyle Plastiklerin Yoğunluk ve Spesifik

Graviteleri
Katı plastik malzemenin önce havadaki ağırlığı saptanır, sonra örnek sıvı içine daldırılır ve sıvıdaki
ağırlığı bulunur. Standartta iki tip metot önerilir:
 Test metot A—katı plastiklerin sudaki yoğunluğu
 Test metot B— katı plastiklerin sudan başka bir sıvıda yoğunluğu
Test Örnekleri:
Örnekler levha, çubuk, tüp ve kalıplanmış parçalar olabilir. Örneğin alındığı malzemenin iki veya
daha fazla tabakadan oluşması veya yoğunlukları farklı kısımlar içermesi halinde malzemenin
değişik kısımlarından alınan örneklerde testler yapılır, ancak bu değerlerin ortalaması tek bir örnek
için spesifik gravite değeri olarak verilemez, sonuçta işlemlerin rapor edilmesi gerekir.
Test örneğinin (1-50 g arasında olabilir) havadaki ağırlığı ölçülür, sonra örnek bir telle tutturulup
suya daldırılır ve ağırlığının tekrar saptanır. Örneğin yoğunluğu suyun yoğunluğundan daha dü-
şükse suya dalabilmesi için tele bir ek ağırlık takılır.
Spesifik gravite, SG (23/23 0C)

Yoğunluk, D (kg/m3)
Test metot A Test metot B
a ad D = spesifik gravite x 997.5

SG =  SG = 
a+w-b a+w-b
a örneğin havadaki ağırlığı, b örnek ve ilave parçanın sıvıya tam olarak fakat telin kısmen daldığı
haldeki toplam ağırlık, w ilave parçanın tam olarak fakat ve telin kısmen daldığı haldeki ağırlık, d =
sudan başka diğer bir sıvının spesifik gravitesidir.
b.2. ASTM D1505: Yoğunluk-Gradient Tekniğiyle Plastiklerin Yoğunluğu

Metot, bir test örneğinin bir sıvı kolonunda (yoğunluk gradient kolonu, Şekil-1) batma seviyesini
gözlemleyerek bilinen yoğunlukla kıyaslama esasına dayanır. Gradient tüpün hazırlanmasında üç
farklı yöntem uygulanabilir (bak. D1505 Ek): Metot A (basamaklı ilave), Metot B (sürekli doldurma,
daha düşük yoğunluklu sıvı), ve Metot C (sürekli doldurma, daha yüksek yoğunluklu sıvı) (Şekil-2)
Test Örnekleri: Test malzemesinden alınan bir parça test
örneği olarak kullanılabilir. Örnek testin kolay izlenebilme-
sine olanak verecek şekilde kesilir. 0.025-0.051 mm kalın-
a
lıktaki film örnekler yüzey gerilimden etkilenebilir; böyle bir
durumda film kalınlığının >0.127 mm olması önerilir.
Ölçülen Özellikler:Örneklerin yoğunlukları grafiksel yön-
y
temle veya sayısal hesaplamayla tayin edilebilir.
x
Grafikle Hesaplama: Hazırlanan yoğunluk gradient tüpte b
float (yüzen madde) konumu-float yoğunluğuna karşı grafi- z
ğe alınır; örneğin kolonda sabit kaldığı konum eğri üzerinde
işaretlenerek yoğunluk skalasından yoğunluk okunur.
Sayısal Hesaplama: Şekil-1: Yoğunluk gradient kolonu
(x –y ) (b – a)
Yoğunluk (x’de) = a + 
z–y
a ve b = iki standart float’un yoğunlukları (örnek yoğunluğunu kapsayacak aralıkta), y ve z = iki

standardın (a ve b’nin) mesafeleri, x = bilinmeyen (örnek) malzemenin mesafesi
A B A B
(a) (b)
Şekil-1: Gradient tüp hazırlama aparatı, (a) Metot A, (b) Metot B

b.3. ASTM D4892: Helyum Piknometre Metoduyla Katı Ziftin Yoğunluğu

Pulverize edilmiş ve elenmiş malzemeden alınan örnek tartılır ve bir helyum piknometreyle hacmi
ölçülür. Bu metotla yoğunluk iki ondalık basamakla saptanır. Daha hassas ölçümler gerektiğinde
(üç ondalıklı) D2320 test metodu önerilir.
Test Örnekleri: Kuru zift malzemeden 50-200 g kadar kısım, tanecikler 2.36 mm delikli elekten
(No.8 elek) geçebilecek kadar parçalanır, ezilir. Öğütme önerilmez. sonra No.38 elekten geçirilerek
600 m küçük tanecikler uzaklaştırılır; bu eleğin üstünde kalan kısım test örneğidir.
Ölçülen Özellikler: Yoğunluk, (g/cm3) = kütle / hacim (25 0C’de)
Kütlesi verilen bir zift örneğinin hacmi sıcaklıkla değiştiğinden ortam sıcaklığındaki değişiklikler
önemlidir; bu nedenle hesaplamalarda 25 0C’ye düzeltmelerin verilmesi gerekir.
Yoğunluk*, d25 0C (g/cm3) Yoğunluk**, d25 0C (g/cm3)
W W
d25 0C =  d25 0C = Vt 
Vt (1 ± 0.00047 t) düzeltme faktörü
*0.00047 düzeltme faktörü D2962’den alınmıştır. **15 – 35 0C arasında düzeltme

faktörü için D4892 Tablo-1 (üç ondalıklı değer için)
W = örneğin kütlesi (g), Vt = örneğin hacmi, ölçme sıcaklığında (cm3), t = 25 0C' ve ölçme sıcaklı-
ğı arasındaki sıcaklık farkıdır.
c. Kürlenmiş Tabaka Kalınlığı

Kürlenmiş tabaka kalınlığı, genellikle birkaç yerleşimdeki birer laminatın kalınlığının ölçülmesi, bu
değerlerin ortalamasının alınması ve tabaka sayına bölünmesiyle tayin edilir. Ayrıca, mikrometre-
lerle (doğrudan) veya ultrasonik (dolaylı) ölçme yöntemlerle de kalınlık tayinleri yapılabilir.
ASTM E797: Manuel Ultrasonik Puls-Eko Kontak Metotla Kalınlık Ölçülmesi

Laminat kalınlığının ölçülmesinde puls-eko tip ultrasonik cihazlar kullanılabilir. Puls-eko ultrasonik
eko enstrümanlar ultrasonik pulsun parçadan geçiş hızını ölçer. Kalınlık.(T) puls-eko ultrasonik
teknikle ölçüldüğünde, malzemedeki sesin hızı ve malzemeden geçiş zamanının yarısıdır.
Vt
T =  T = kalınlık, V = hız, t = transit (geçiş) zamanı
2
İncelenen malzemedeki hız malzemenin fiziksel özelliklerinin bir fonksiyonudur; genellikle bazı
malzemeler grubu için sabittir. Cihazın görüntü elementi (katot ışını, veya digital görüntü gibi) ölç-
me aralığına bağlı olarak uygun kalınlık değerlerine ayarlanmalıdır. Geçiş zamanı-kalınlık ilişkisi
Şekil-1’de verilmiştir.
3.0
10 düşük
Okunan kalınlık, mm
Transit zamanı, s
hızlar
8 2.0
6 yüksek
hızlar 1.0
4
0
5 10 15 20 25 30 1.0 2.0 3.0
Kalınlık, mm Gerçek kalınlık, mm
Şekil-1: Transit zamanı / kalınlık ilişkisi Şekil-2: Çift transduser lineerlikten sapma
d. Fiber Hacim Fraksiyonu (Vf)

Polimer matris kompozitlerin fiber hacim fraksiyonu dört farklı yöntemle saptanabilir; matris
digesyon (ASTM D3171), yanma kaybı (ASTM D2584), alansal ağırlık, ve imaj analiz metotları.
d.1. ASTM D3171: Kompozit Malzemelerin Konstitüent İçeriği

Kompozit malzemelerin içerdiği matris ve takviye malzemeler, test örneğinin yapısına bağlı olarak
iki farklı metoda göre tayin edilir: Test metot I ve II.
Test Metot I:
Kütlesi bilinen bir örnekteki matris kısım, örnek bir fırında tutularak veya uygun bir çözeltiyle
işlemlenerek (çözerek) ayrılır. Çözelti matris içeren kısım, kalıntı fiberdir. Kompozit malzemenin
içerdiği matrise göre kullanılan digesyon ortamı farklıdır ve değişik işlemler uygulanır:
 İşlem A: epoksi reçine, çelik, bakır, .. matris için, konsantre nitrik asit kullanılır.
 İşlem B: epoksi, fenolik, poliamid, termoplastik reçineler için sulu sülfürik asit + H2O2.
 İşlem C: epoksi reçine matris için, etilen glikol + KOH karışımı kullanılır.
 İşlem D: Aluminyum, pirinç, .. matris için NaOH çözeltisi kullanılır.
 İşlem E: Çelik, titanyum, bakır, aluminyum,.. matris için hidroklorik asit kullanılır.
 İşlem F: İşem A ile aynı, farklı olarak mikrodalgada ısıtma UYGULANIR.
 İşlem G: Cam veya seramik gibi yüksek sıcaklıktan etkilenmeyen takviyelerle veya karbon
gibi kontrollü sıcaklık uygulamasında parçalanmayan takviyelere uygulanır.
Test Metot II:

Düz panel formdaki fiber alansal ağırlığı bilinen laminatlara uygulanan bir yöntemdir; örneğin kalın-
lığı ölçülür; panel kalınlığından örneğin içerdiği matris ve takviye malzeme miktarları hesaplanır.
Test Örnekleri:
Test Metot I: test örneği, içerdiği malzemelerin hacimsel tayini için en az 0.5 g, boşluk tayini için
1.0 gramdır.
Test metot II. Test örneği boyutları laminat panelin boyutlarındadır; bir laminat yüzeyinin minimum
yüzey alanı 625 mm2’dir.
Test Metot I:
Takviye, Wr (% ağ.) Takviye Vr, (% hac.) Matris, Wm (% ağ) Matris, Vm (% hac.) Boşluk hacmi, Vv (%)
Mf Mf c Mi – Mf (Mi – Mf) c Vv = 100 –

Wr =  100 Vr =  100 Wr =  100 Vm =  100 (Vr – Vm)
Mi Mi r Mi Mi m
Test Metot II:
Örnek, yoğunlu- Takviye, Wr Takviye, Vr, Matris, Wm Matris, Vm Kürlenmiş

tabaka kalınlı-
ğu, c (g/cm ) 3
(% ağ.) (% hac.) (% ağ) (% hac.) ğı, hp (mm)
Mi Ar N 0.1 Ar N 0.1 Ar N 0.1 c h

c =  Wr =  Vr =  Wr =100 –  Vm = Wm  hp = 
A h 1000 c h f h c h m Np
Mi ve Mf = örneğin başlangıçtaki ve digesyon veya yakmadan sonraki kütlesi (g), r ve c ve m =

takviye malzemenin ve örneğin ve matrisin yoğunluğu (g/cm3), A = örneğin alanı (cm2), h = örneğin
kalınlığı (m), Np = laminattaki tabaka sayısı
d.2. ASTM D2584: Kürlenmiş Takviyeli Reçinelerin Yanma Kaybı

Metotta, kürlenmiş takviyeli reçine örneklerin yakıldıktan sonra bıraktıkları kalıntı miktarı ölçülür.
Organik reçinede takviye olarak sadece cam fabrik veya filament bulunuyorsa metotta verilen ko-
şullar atında elde edilen ağırlık kaybı örneğin içerdiği reçine miktarıdır. (Az miktarda bulunabilecek
su veya solvent gibi uçucu maddeler ihmal edilebilir.)
Örneğin test şartlarında ağırlık kaybına uğrayan takviye malzemeler içermesi veya parçalanıp
uçucu maddeler haline dönüşemeyen reçineler içermesi halinde bu test metodu uygulanamaz.
Test Örnekleri:
Test örneği ~ 5 gram,maksimum boyut 2.5 x 2.5 cm’dir
W1 – W2
Yanma kaybı, % ağ =  100
W1
W1 ve W2 = örnek ve kalıntının ağırlıkları (g)
d.3. Alansal Ağırlık / Kalınlık Metodu

Laminat veya örnek kalınlığı ölçülür; ölçülen bu kalınlık değeri, laminattaki tabaka sayısı, ve önce-
den tayin edilen fiber alansal ağırlığı ve fiber yoğunluğu değerleriyle fiber hacmi hesaplanır.
Alternatif olarak örnek kalınlığı doğrudan ölçülebilir (2)
FAW n M
Vf =  k (1) tc =  (2)
t f A c
Vf fiber hacim fraksiyonu, FAW fiber alansal yoğunluğu (kütle/alan/tabaka), n laminattaki tabaka
sayısı, t laminatın (veya örneğin) ölçülen kalınlığı, f takviye fiberin yoğunluğu, k birim dönüştürme
faktörü (gerekirse). tc laminatın (veya örneğin) hesaplanan ortalama kalınlığı, M örneğin kütlesi, A
örneğin yüzey alanı, c örneğin ölçülen yoğunluğudur.
(1) ve (2) eşitliklerinin birleştirilmesiyle laminat örneğin kütle, yoğunluk ve alan özelliklerini kapsa-
yan aşağıdaki eşitlik elde edilir.
FAW A c n
Vf =  k
M f
d.4. Fiber Hacminin İmaj (Görüntü) Analizle Tayini

İmaj analiz metodu bir fiber hacim ölçme tekniğidir; kalınlık boyunca fiber dağılımı ve boşluk hac-
miyle ilişkili bilgiler verirken atık kimyasallar oluşmasına olanak vermez. Bu teknikteki temel kabul,
rastgele bir kesitte fiberlerin iki boyutlu dağılımda olduğudur. Polimer bir matriste karbon fiberler
için, fiber-matris kontrastı (zıtlık) yeterli olduğundan çok uygun bir teknik olmasına karşın, cam
fiberler durumunda, çevresindeki matris malzeme ile zıtlığın düşük olması nedeniyle doğru ölçme
almak zordur. İmaj analiz için ticari bilgisayar yazılımlar geliştirilmiştir.
İmaj analizde metalografik örnek hazırlama ekipmanı ve bir yansıtmalı ışık miroskobu (digital ka-
mera, imaj analiz yazılımlı bir bilgisayar bağlantılı) kullanılır. Otomatik imaj sistemi varsa, bu analiz
manuel olarak da yapılabilir. Örnekler standart metalografik teknikle hazırlanır. 2 cm kadardır. Bu
teknik, laminatlarda (tabaka oryantasyonu 0-600) fiber hacmi tayininde uygulanabilir.
Tek bir yapıda test aşamaları özetle şöyle sıralanabilir: 1. Örnek uygun konumda yerleştirilir, 2.
mikroskop fokuslandırılır, 3. bir imaj alınır, 4. fiberlerin pikselleri (görüntü elemanları) tanımlanır, 5.
çift (binary) bir imaj oluşturulur, ve 6. beyaz ve siyah pikseller sayılır.
12000
sayısı
fiberler
fiberler
8000
Pikselsayısı
matris
matris
Piksel
eşik
eşik
4000
0
Şiddet (0-255)
Şekil-1: Gri skala fiber ve matris dağılımı- Şekil-2: Binary fiber imaj
nın tipik histogramı
e. Boşluk Hacim Fraksiyonu (Vv)

Kürlenmiş polimer matris kompozitlerin boşluk hacmi tayininde digesyon (ASTM D2734). ve imaj
analiz test yöntemleri kullanılabilir. Digesyon metodunda malzemenin içerdiği konstitüentlerin (re-
çine, takviye) mikarları ve yoğunlukları esas alınır İmaj analizinde mikrografik metotlar uygulanır.
ASTM D2734: Takviyeli Plastiklerde Boşluk Miktarı

Kompozitlerde bulunan boşluklar malzemenin bazı mekanik özelliklerini önemli derecede etkiler;
örneğin yorgunluk direncini düşürür, su penetrasyon olasılığını artırır, kuvvetinde değişkenlikler
yaratır. Kalite kontrolünde kompozit malzemenin boşluk miktarı önemli bir parametredir.
Reçinenin, takviye malzemenin ve kompozitlerin ayrı ayrı yoğunlukları ölçülür. Sonra reçine miktarı
ölçülür ve teorik kompozit yoğunluğu hesaplanır. Bu değer ölçülen kompozit kompozit yoğunluğuy-
la kıyaslanır.
Yoğunluklar arasındaki fark boşluk miktarını gösterir. İyi bir kompozit %1 veya daha az boşluk
içerir.
(Reçine ve kompozitin yoğunluğu tayininde ASTM D792, ASTM D1505, kompozitin reçine miktarı
tayininde ise ASTM D2584 test metodu kullanılabilir)
Teorik yoğunluk, T (g/cm)
Örnek: D = 1.230 g/cm3, d (E-cam) = 2.540 g/cm3 ,

R = 28.55 % (ağ), r = 71.45 % (ağ)
100
T = 
R/D + r/d 100
T =  = 1.949 g/cm
28.55/1.230 + 71.45/2.540
R ve r = kompozitte reçine ve takviye miktarı(% ağ.), D ve d = reçinenin ve takviyenin yoğuluğudur.

Boşluk miktarı, V (% hac.)
Test Metot A Örnek: Td = 1.949 g/cm3, Md = 1.903 g/cm
Td – Md 1.949 - 1.903
V = 100  V = 100 = 2.36 %
Td 1.949
Örnek: Md = 1.90 g/cm, r = 28.6 % (ağ),
Test Metot B
dr = 1.23 g/cm3, g = 71.4 % (ağ), dg = 2.54 g/cm3
r g 28.6 71.4
V = 100 – Md ( + ) V = 100 – 1.90 ( + ) = %2.4
dr dg 1.23 2.54
Td = teorik kompozit yoğunluğu, Md = ölçülen kompozit yoğunluğu. r = reçine miktarı (% ağ.), g =

cam miktarı (% ağ.), dr = reçinenin yoğunluğu, dg = camın yoğunluğudur.
f. Nem Difüzivite
Nem difüzivite standart metoduna göre (ASTM D5229) test malzemesi tek-faz Fickian malzemesi
gibi davranır; bu davranış dışındaki malzemelerde doğru sonuçlar alınamaz. Fickian olmayan dav-
ranıştaki bir malzemede, oluşabilecek mikrokrak bağlantılar nemin hareketlenmesine yol açan
patikalar meydana getirir. Malzeme Fickian ise testte davranışı incelenir ve difüzivitesi hesaplana-
rak davranışları ve test sonuçları kıyaslanır.
ASTM D5229: Polimer Matris Kompozitlerin Nem Absorbsiyon Özellikleri ve Şart-

landırılması
Bu gravimetrik test metodunda bir test kuponunun özel çevresel koşullar altında tutulduğunda
absorbladığı veya desorbladığı nem miktarı nedeniyle kütlesindeki değişiklilik izlenir. Metot dört
işlem içerir; işlem-A’da nem difüzivitesi ve nem şartlandırması, B, C ve D’de ise test kuponunun
havada, %50 relatif nemli ortamda ve nemsiz ortamlardaki şartlandırılmaları incelenir.
Örnek:
Örneğin kütlesi en az 5.0 gramdır. Kare şeklinde bir levha veya eğik bir panel şeklindeki örnek için
aşağıdaki eşitlik uygulanır. Örnek kalınlığı w/h  100 eşitliğinde tanımlanan h değerinin % ±5’inden
fazla olmamalıdır. (w = bir kenarın nominal uzunluğu, mm ve h = nominal kalınlık, mm’dir)
A = Nem absorbsiyon veya desorbsiyon için kütlede değişimi (%), B =.Örneğin şartlandırılmadan
önce alabildiği nem mikrarı (%), C = Çözünebilen madde kaybı (%), Dz.= Difüzivite (Şekil-1).
2.4
relatif nem: %98
relatif nem: %75
IWi – WbI 2.0
relatif nem: %45
A, % = 100
IWbI
Nem miktarı, %
1.6
War – Wod 1.2

B, % = 100
Wod
0.8
Wab – Wp
C, % = 100 0.4
Wp
0.0
h M2 – M1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Dz =  ( )2 ()2 Zaman (gün)½
4Mm t2 – t1
Şekil-1: Sekiz tabaka karbon/epoksi laminatın 120 0F’da
nem absorbsiyonu (0,450,–45,00)
Wi ve Wb = örneğin başlangıçtaki ve nem absorbsiyonu/ desorbsiyonu sonrası kütlesi (g), War ve

Wod = örneğin şartlandırımadan önceki ve fırında kurutuduktan sonraki kütlesi (g), Wab ve Wp =
nem absorblayan ana örnek kütlesi ve fırında kurutulan örnek kütlesi (g), h = örneğin ortalama
kalınlığı (mm), Mm = dengede nem miktarı (%), M2 M1 = nem absorbsiyon eğrisinin başlangıçtaki
eğimi, t2 – t1 = eğrinin lineer kısmı (sn-1)
g. Boyutsal Kararlılık (Termal ve Nem)

Kompozit malzemelerin boyutsal değişiklikleri sıcaklık ve nemden önemli derecede etkilenir. Bir
örneğin uzunluk ve hacim değişikliği mekanik, optik veya elektriksel transduserle ölçülür ve sıcak-
lık veya zamanın fonksiyonu olarak kaydedilir. Lineer genleşmenin ölçülebildiği çeşitli teknikler
vardır; örneğin, kadranlı göstergeler, mikrometreler, teleskoplar, lineer değişken diferansiyel
transformerler, interferometreler ve X-ışını paternleri gibi.
Takviyesiz polimerler ve bunların kompozitlerinin termal genleşmelerini tayinde kullanılan dört
standart test metodu vardır; ASTM E831 (Katı Malzemelerin Termomekanik Analizle Lineer Termal
Genleşmeleri), ASTM E228 (Katı Malzemelerin İtme-Çubuk Dilatometreyle Lineer Termal Genleş-
meleri), ASTM E289 (Sert Katı Malzemelerin İnterferometreyle Lineer Termal Genleşmeleri) ve
ASTM D696.
ASTM D696: Plastiklerin Vitreous Silica Dilatometreyle -300C ve +300C arasında

Lineer Termal Genleşme Katsayısı
Bu test metodu, dilatometrenin işleyiş koşullarında bozulmayan plastiklerin lineer termal genleşme
katayısını tayin etmekte kullanılır. Test örneği dilatometre tüpüne Şekil-1’de görüldüğü konumda
yerleştirilir, sıcaklık değişimiyle meydana gelen uzaması ölçülür.
Test Örnekleri:
Test örneğinin uzunluğu 50-125 mm arasındadır; kesiti yuvarlak, kare veya dikdörtgen şeklinde ve
dilatomerenin ölçme sistemine kolaylıkla yerleştirilebilir formda olmalıdır. Uygun örnek kesitleri =
12.5 - 6.3 mm, 12.5 - 3 mm, çaplar = 12.5 mm veya 6.3 mm’dir. Levha formdaki örneklerin kalınlığı
0.3 - 0.5 mm arasındadır.
Ölçülen Özellikler: Termal genleşme katsayısı,  (ort., 0C-1)
L
 = 
L0 T
L = örnekteki uzunluk değişikliği, L0 = örnek uzunluğu, T = sıcaklık farkı.
dişli kolon
kadranlı
gösterge sıfır ayar kayıt için LVDT
fikstürü (Linear Variable
Differential Transformer)
camsı
silika çubuk
montaj
bloku
camsı
silika tüp
örnek (50-125 mm)
15 mm
Şekil-1: Kuvartz tüp dilatometre

h. Termal İletkenlik
Polimer matris kompozitlerin termal iletkenlikler, sürekli (kararlı hal) veya süreksiz ısı akış koşulla-
rında incelenebilir. Burada kararlı hal metotları ele alınmıştır. Kararlı hal ısı akışına ulaşıldığında
bir örneğin kalınlık yönündeki termal iletkenliği () Fourier eşitliğiyle tayin edilir:
Q
termal iletkenlik,  (W/m.K) = 
A T/L
Q = ölçme yapılan bölgedeki ısı akış hızı (W), A = ölçme bölgesinin (ısı akışına normal konumda)
alanı (m2), ∆T = Örnekteki sıcaklık farkı (K), L = örnek kalınlığı (m)
Kararlı hal termal transmisyon (aktarma, geçiş) özelliklerinin ölçüldüğü test metotları iki grup altın-
da toplanabilir; 1. Mutlak (veya temel) yöntemler; referans standartların kullanılmadığı metotlar
(C177); 2. kıyaslamalı yöntemler; ölçülen değerlerin doğrudan referans standartlara bağlı olduğu
test metotlarıdır (E1225, C518).
Polimer matris laminatların için metot seçiminde genellikle ölçme yönü esas alınır; düzlem-dışı ve
düzlem-içi ölçmelerde genellikle birinci grupta yer alan mutlak ölçme metotları tercih edilir, ancak
kıyaslamalı metotlar da kullanılmaktadır.
Test metotları aşağıda kısaca özetlenmiştir.
h.1. ASTM C177: Kararlı-Hal Isı Akış Ölçmesi ve Termal Transmisyon Özellikleri;
Korunaklı-Isıtıcı Cihazıyla
Test metodu düz plaka örneklerin ısı akışını ölçer. İdeal bir sistemin temel elemanları Şekil-1’de
gösterilmiştir; iki izotermal soğuk yüzey ve bir korunaklı-ısıtıcı (guarded-hot-plate) bulunur. Koru-
naklı-ısıtıcıda bir ölçme bölgesi vardır; bu bölge bir ayırıcıyla eş düzlemli bir koruyucudan termal
olarak izole edilmiştir. Test örneği bu iç ünite arasına sıkıştırılır (sandviç şeklinde).
Test örneğinin homojen olmaması, ölçme alanı ve koruyucu arasındaki sıcaklık farkı (ayırıcı den-
gesizliği) ve cihazın dış kenarıyla çevre arasındaki sıcaklık farkı (kenar dengesizliği) ideal
konfigürasyondan sapmaya neden olur. Bu durumda ısı akışı çok küçük veya çok büyük olur; ölç-
me bölgesine verilen güç aynı bölgedeki örnekten akan güce eşit olmaz. Sonuçtaki kalitatif ısı
akışları Şekil-2’de görülmektedir.
Test Örnekleri:
Örnek seçiminde örneğin kalınlığı (maksimum örnek kalınlığı, cihazın boyutuna ve örneğin termal
direncine bağlıdır), boyutu (cihazın ölçme bölgesi ve koruma alanını kapsayacak seviyede olmalı-
dır) ve homojenliği dikkate alınır. Sıkıştırılabilir örnekler, sert ve iletkenliği yüksek örnekler,
anizotropik örnekler, gevşek-dolgulu örneklerle çalışılabilir.
Örnekler 22 ± 5 0C ve % 50 ± 10 relatif nemde 24 saat kadar tutulur; kütle değişimi <%1 kalmalıdır.
Isı akış Ölçme bölgesi alanı, Isı akısı, q *Yoğunluk, m , s

hızı, Q (W) A (m2) (W/m2) (kg/m3)
Ag Ag g Q m ms
Q=EI A = Am +  A = Am +  q =  m =  s = 
2 2 A AL As L
*Yoğunluk = (m + s)/2
E = emf (V), I = akım (A), Am = korumalı-ısıtıcı alanı (m2), Ag = aralık alanı (m2), g = termal iletken-
lik (W/mK), Q = ısı akış hızı (W), A = toplam ölçme bölgesi alanı (m2), m = ölçme bölgesi alanı
örnek yoğunluğu (kg/m3), s = örnek yoğunluğu (kg/m3)
kontrollü çevresel oda
izolasyon soğuk yüzey
soğuk yüzey Qse Qgrd örnek Qse

Qgrd
Q
Qgp Qgp
ikincil koruma
ikincil koruma
örnek
koruma kılıfı
birincil korunaklı birincil Qge Qge

koruma ısıtıcı koruma birincil korunaklı ısıtıcı birincil
koruma koruma
örnek
Qse Qgp Qgp Qse
soğuk yüzey Q
kenar Qgrd örnek Qgrd kenar
izolas- izolas-
yon soğuk yüzey yon
Şekil-1: Korunaklı ısıtıcı (guarded-hot- Şekil-2: Korunaklı ısıtıcı (guarded-hot-plate)

plate) cihazının mekanik elemanları cihazında ideal ısı akışı
h.2. ASTM E1225: Korunaklı-Kıyaslamalı-Boylamasına Isı Akışı Tekniğiyle Katıla-

rın Termal İletkenlikleri
Metotta, homojen-opak katı malzemelerin kararlı hal termal iletkenlik () tayinini kapsar. Uygulama
aralığı 0.2 <  < 200 W/(m·K) ve 90 K ile 1300 K’dir.
Tekniğin genel tanımı Şekil-1’de gösterilmiştir. Test örneğine, termal özellikleri bilinen iki benzer
örnek (ölçme çubukları) arasında yük uygulanır.
Test sistemine yukarıdan aşağıya bir sıcaklı

gradienti (yüksek sıcaklıktan en düşük sıcaklı-
ğa) uygulanır. Isı kaybının, sıcaklık gradientiyle Kuvvet
aynı aralıkta olan bir boylamasına korunaklı
ısıtıcıyla minimum olması sağlanır.
Sıcaklıkların yakın olması için referans malze- korumalı

menin termal iletiminin (termal iletken- ısıtıcı
bölgesi
lik/uzunluk) test örneğinin termal iletim değeri-
ne çok yakın olması gerekir. Ölçme çubukları
Z1 x
ve test örneği eşit çaplarda dairesel silindir ölçme metal veya
formda olduğunda, bu tekniğe ‘kesme-çubuk’ çubuğu seramik
metodu, kesit boyutları kalınlıktan daha büyük Z2 koruyucu
olduğunda ise ‘düz plaka kıyaslama ‘metodu x
x
denir. Örnek ve ölçme çubukları aynı iletim Z3
alanında olduğu durumda herhangi bir şekildeki örnek
izolasyon
örneğin analizi mümkündür. Z4
x
Kararlı hal dengede termal iletkenlik değeri, x
ölçülen sıcaklıklar ve refarans malzemelerin Z5
ölçme
termal iletkenlik değerlerinden hesapla- çubuğu
nır.Örneğin termal iletkenliği, s Z6
x
1
(Z4 – Z3) m (T2 – T1) ısı giderme
s = 
(T4 – T3) 2 (Z2 – Z1) x, yaklaşık termokupl TA
2 konumu TB
m (T6 – T5)
+ 
2 (Z6 – Z5)
Şekil-1: Kıyaslamalı-korunaklı-boylamasına ısı
akış sisteminde sıcaklık sensörlerin yerleşimi
Zi = temokupl konumu, Ti = Zi konumundaki
sıcaklık, m1 = üst ölçme çubuğunun termal
iletkenliği, m2 = alt ölçme çubuğunun termal
iletkenliği (i = alt indisler)
h.3. ASTM C518: Kararlı-Hal Isı Akış Ölçmesi ve Termal Transmisyon Özellikleri;
Isı Akım Metre Cihazıyla
Bu test metodunda, bir ısı akım metreyle düz plaka örneklerin kararlı hal termal transmisyon de-
ğerleri ölçülür. Test cihazının kalibrasyonunda termal transmisyon özellikleri bilinen örnekler kulla-
nıldığından bu metot kıyaslamalı veya ikincil bir metottur.
Metot iletkenlikleri düşük malzemelere uygulanır. Test örneğinin termal direnci ısı akışı yönünde
0.10 m2.K/W’dan büyük olmalı, kenarlardan ısı kaybı kenar izolasyonları ve /veya koruyucu ısıtıcı-
larla kontrol altında tutulmalıdır. Isı akım metre cihazında iki izotermal levha sistemi, bir veya daha
fazla ısı akı transduseri bulunur. İki deneysel konfigürasyon Şekil-1’de görülmektedir.
Test örnekleri:
Testte, malzeme konfigürasyonuna bağlı olarak bir veya iki parça örnek kullanılabilir. İki parça
örnekle çalışılırsa parçaların yapısı, kalınlığı ve yoğunluğu değişmemesi için aynı örnekten alın-
ması gerekir. Test örneklerinin boyutları ısı akış transduseri, soğuk ve sıcak levha yüzeylere uygun
olmalıdır. Örnekler 22 0C’de ve %50 relatif nemli ortamda, <%1 (ağ.) kaybı dikkate alınarak uygun
bir süre şartlandırılır. Test örneğinin kalınlığı: ~25 cm, test ortamı: 10-40 0C arasında, levha
sıcaklıkları 195 0C ile 5400 C arasındadır.
Bir örneğin termal özellikleri İki örneğin termal özellikleri
Termal iletim, Termal iletken- Termal iletim, C Termal iletim, C

C (W/m2.K) lik,  (W/m.K) (W/m2.K) (W/m2.K)
SE SEL SE S E L1 + L2
C =   =  C =  ort. = 
T T T1 + T2 2 T1 + T2
S = ısı akış transduser hassasiyeti (W/m2/V), E = ısı akış transduser çıkışı (V), L = örnek kalınlığı
(m), T = sıcaklık farkı (K) (alt indisler örnekleri tanımlar)
Soğuk Levha Soğuk Levha Soğuk Levha

Örnek
Örnek Örnek
Örnek
Sıcak Levha Sıcak Levha Sıcak Levha
konfigürasyon A: konfigürasyon B: konfigürasyon C:

tek transduser, tek yüz iki transduser, iki yüz tek transduser, orta düzlem
Şekil-1: Tipik akım metre cihazı konfigürasyonları

(a) (b) (c)
Şekil-2: Isı akış transduserleri; ısıtma ve soğutma levhalarında sıvı yolu
i. Spesifik Isı
Spesifik ısı bir malzemenin iç enerji değişimidir; birim kütle malzeme için birim sıcaklık değişimi.
Pratikte sabit basınç veya entalpideki spesifik ısı Cp, ölçülebilen bir miktardır, birimi J/(kg.K) dir.
Polimer matris kompozitlerin spesifik ısısı tayininde diferansiyel taramalı kalorimetre (DSC) ile
yapılan ASTM E1269 test metodu önerilir. Metot termal kararlı katılar ve sıvılara uygulanabilir.
Çalışma aralığı -100 ile 600 0C arasındadır, ancak kullanılan enstrümana ve örnek tutuculara bağlı
olarak sıcaklık aralığı genişletilebilir.
ASTM E1269: Diferansiyel Taramalı Kalorimetreyle Spesifik Isı Kapasitesi Tayini

Test metodu test örneğinin kontrollü bir atmosferde kontrollü hızla ısıtılmasıyla yapılır. Test örne-
ğinde ve referansta (veya şahit) enerji değişiklikleri nedeniyle meydana gelen ısı akışı farkı sürekli
izlenir ve kaydedilir.
Test Örnekleri:
Test malzemesi toz,granül veya sıvı haldeyse, örnek alınmadan önce iyice karıştırılır. Katı haldeki
malzemenin kesilip temizlenmesinden sonra alınır. Örnekler, hazırlandıktan sonra hemen kullanıl-
malıdır. Testten önce herhangi bir işlem yapıldığında (ısıl veya mekanik) raporda belirtilir.
T sıcaklığında boş örnek tutucu ve standart (safir) arasındaki (Dst), 2. boş örnek tutucu ve test
örneği arasındaki (Ds) mesafeler ölçülür (Şekil-1).
Düzenli aralıklarla ısı akış kalibrasyonu yapıldıysa kalorimetrik hassasiyet E, safirin ısı kapasitesi
değerleri kullanılarak (E1269, Tablo-2) ve aşağıdaki eşitlikten hesaplanır.
Kalorimetrik hassasiyet, E:
b
E =  Wst Cp(st) + W Cp(c)
60 R Dst
b = ısıtma hızı (0C/dak.), Cp(st) = standardın (safir) spesifik ısı kapasitesi (J/gK), Cp(c) = örnek
tutucunun spesifik ısı kapasitesi (J/gK), E = DSC cihazının kalorimetrik hassasiyeti, R = DSC ciha-
zının aralığı (mV/cm), Dst = verilen bir sıcaklıkta, örnek tutucu ve standardın termal eğrileri arasın-
daki dikey yer değiştirme (cm), Wst = standardın kütlesi (mg), W = boş örnek tutucu ve örnek
tutucu arasındaki kütle fark (mg)
(W, iki örnek tutucu kullanıldığında veya boş örnek tutucu standart örnek tutucu olarak da kulla-
nılmadığı durumlar için geçerlidir).
Örneğin spesifik Isı kapasitesi, Cp(s) (J/g K)
E değeri kullanılarak:
Ekzo
60 E Ds W Cp(c)
Cp(s) =  – 
Wsb Ws
Her ölçmeden önce ısı akış kalibrasyonu yapıl- Dst Ds
dığında: Isı akışı
Ds Wst
Cp(s) = Cp(st) 
Dst Ws
Cp(st)=standardın spesifik ısı kapasitesi (J/g.K)
Ds = verilen bir sıcaklıkta, örnek tutucu ve ör-
Endo
nek DSC termal eğrileri arasındaki dikey yer

değiştirme (cm)
Dst = verilen bir sıcaklıkta, örnek tutucu ve Sıcaklık, 0C
standardın termal eğrileri arasındaki dikey yer
Şekil-1: Standart (safir) ve test örneklerinin
değiştirme (cm)
spesifik ısı kapasitesi termal eğrileri
Ws ve Wst = örneğin ve standardın kütlesi (mg)
j. Termal Difüzivite
ASTM E1461: Alev Metoduyla Termal Difüzivite

Küçük ve ince bir disk örneğe, kısa süre yüksek radyant enerjili puls uygulanır (Şekil-1). Pulsun
enerjisi örneğin ön yüzünde absorblanırken arka yüzdeki sıcaklık yükselmesi kaydedilir (termal
eğri). Örneğin kalınlığı ve arka yüzün sıcaklık yükselmesi (% maksimum değer) için geçen zaman-
dan termal difüzivite değeri hesaplanır (Şekil-2). Örneğin belirlenen bir sıcaklık aralığındaki termal
difüzivitesi tayin edildikten sonra ilgilenilen her sıcaklık için ölçme tekrarlanır.
Test cihazının temel elemanları Şekil-3’de gösterilmiştir.
Test örnekleri:Tipik örnekler 10-12.5 cm çaplı ince dairesel disklerdir. Optimum kalınlık, örnek
malzemenin tahmin edilen termal difüzivitesinin büyüklüğüne ve maksimum sıcaklığın yarısının 10-
100 ms aralığında olması için gerekli zamana bağlıdır. Kalınlık genellikle 1-6 mm aralığındadır.
Test metodunda önerildiği gibi hazırlanan örneklere yüzey işlemleri uygulanır.
Termal iletkenlik,  (W/m.K)  =  Cp 

Termal difüzivite,  (mm2/s)
L2 L2 K1 L2
 = 0.13879   = Kx   = 
t1/2 tx K2 tx – 
Düzeltilmiş termal difüzivite, düzeltilmiş (mm2/s)
KC
düzeltilmiş = 0.5 
0.13885
Düzeltme faktörü, KC
KC = A + B (∆t) + C (∆t)2 + D (∆t)3 + E (∆t)4 + F (∆t)5 + G (∆t)6 + H (∆t)7
Düzeltme faktörü, KR
t0.75 t0.75
KR = – 0.3461467 + 0.361578 ( ) – 0.06520543 ( )2
t0.25 t0.25
Cp = spesifik ısı kapasitesi (J/g.K),  = yoğunluk (g/cm3), t1/2 = yarı-yükselme zamanı (s), ∆Tmaks. =
baz hattı ve maks. yükselme için sıcaklık farkı, L = örnek kalınlığı (mm), x= yükselme (%), tx = %x
∆Tmaks. yükselmesi için gerekli zaman, ∆t5 = T(5t1⁄2) /T(t1⁄2), ∆t10 = T(10t1⁄2) /T(t1⁄2) (Şekil-4.ve 5)
enstantane puls 1.0
0.8
Normalize sıcaklık
ön yüz
0.6
başlangıç
sıcaklığı T0 0.4
yanal yüz
kalınlık L
0.2
arka (ters) yüz
sıcaklık artışı T0 + T(t) 0
0 1 2 3 4 5 6
Normalize t / t1/2
Şekil-1: Alev metodunun şematik görünümü Şekil-2: Alev metodu termal eğrisi
Sıcaklık
Puls kaynağı yüksel-
mesi, %
100
Puls optikleri
80
ÖRNEK
60
Fırın
40 matematik model
Dedektör deneysel sonuçlar
20
Sinyal şartlandırma
0
0 1 2 3 4 5 6
Bilfisayar
t / t1/2
Şekil-4: Boyutlandırılmamış sıcaklık

Şekil-3: Bir alev sisteminin blok diyagramı respons ve matematiksel model eğrilerin
kıyaslanması
T / Tm T / Tm
1.0 1.0
0.8 0.8
0.6 0.6
0.4 deneysel (sınırlı puls 0.4 deneysel (radyasyon-

zamanı) la ısı kaybı)
matematik model (sınırlı matematik model (ısı
0.2 puls zamanı yok) 0.2 kaybı yok)
0 0
0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
(a) t / t1/2 (b) t / t1/2
Şekil-5: Normalize arka yüz sıcaklık yükselmesi matematiksel model ve deneysel değerle-
rin kıyaslamaları, (a) puls zamanına, ve (b) ısı kaybına göre
5. STATİK UNİAKSİYAL MEKANİK ÖZELLİKLER
5.1. GERİLME KUVVETLERİ
a. Düzlem – İçi Gerilme Testleri
a.1. ASTM D3039: Polimer Matris Kompozitlerin Gerilme Özellikleri

Dikdörtgen şeklindeki ince düz bir malzeme (kupon) mekanik bir test makinesine bağlanır ve yük
uygulanarak çökmeden önceki maksimum yükten, malzemenin dayanabildiği ultimat (en yüksek)
kuvvet tayin edilir. Kuponun gevşemesi, malzemenin stres-strain responsu ve bundan da gerilme
modülü, Poisson’s oranı ve geçiş (transition) gevşeme değerleri hesaplanır.
Test Örnekleri: Şekil-1

Gerilme Gerilme Gerilme gev- Gerilme Poisson’s

kuvveti (MPa) stresi (MPa) şemesi () modülü (GPa) oranı
Pmaks. P   -f

F =   =   Ekord  = 
A A Lg  i
Pmaks. = çökmeden önceki maksimum yük (N), A = ortalama kesit alanı (mm2),  = ekstensometre
yer-değiştirme (mm), Lg = ekstensometre geyç uzunluğu (mm),  = iki gevşeme noktası arasın-
daki gerilme stresi farkı,  = iki gevşeme noktası arasındaki farktır.
Geçiş değerleri, boylamasına veya enlemesine stres-strain eğrisinden tayin edilir (Şekil-2).
900
-450 +450
00
50-900
1.5 mm
bağ hattı kalınlığı

(a)
900
-450 +450
00
(b)
Toplam Tab uzun- Tab Tab eğim

Fiber oryantasyonu Genişlik Kalınlık
uzunluk luğu kalınlığı açısı, 0
00 tek-yönlü 15 250 1.0 56 1.5 7-90
0
90 tek-yönlü 25 175 2.0 25 1.5 90
Dengeli ve simetrik 25 250 2.5 - - -
Rastgele süreksiz 25 250 2.5 - - -
Şekil-1: Gerilme test örnekleri; (a) tablı ve (b) tabsız test kuponları (boyutlar mm; boyutsal tole-
ranslar için D3039 tablo-1).
ultimat
lineer respons
600
bilineer respons
Stres, MPa
ultimat
300 geçiş (tranzisyon)

kord modül
bölgesi noktası




0
5000 10000
Gevşeme (strain), µ
Şekil-2: Tipik gerilme-gevşeme (strain) eğrileri

a.2. ASTM D5450: Kasnak Sarım Polimer Matris Kompozit Silindirlerin

Enlemesine (Transvers) Gerilme Özellikleri
İnce duvarlı bir kasnak sarım (hoop wound) silindir iki ucundan bağlanır, örnek/fikstür sistemi test
makinesine yerleştirilir ve yük (gerilim) uygulanır; örneğin çökmeden önceki taşıyabildiği maksi-
mum yükten enlemesine gerilme kuvveti tayin edilir (Şekil-1). Silindir straini izlenerek malzemenin
strain-stres responsu ve bundan da çökmedeki enlemesine gerilme straini, enlemesine elastik
gerilme modülü ve Poisson’s oranı hesaplanır.
Örnekler:
Test örneğinin uzunluğu 140 mm (geyç uzunluğu 102 mm), iç çapı 102 ± 4 mm, nominal duvar
kalınlığı 2 mm’dir.
Örnekler tek bir towla kasnak sarımlıdır (~900) ve tanımlanan kalınlık kriterini karşılayacak kadar
tabaka içermelidir.(Şekil-4)
Gerilme kuvveti (MPa) Gerilme modülü (MPa) Poisson’s oranı
Pmaks 22 11.ort.

ut22 =  E22 =  21 = - 
A 22.ort. 22.ort.
A = /4 (OD2 - ID2) bölgesel alan kesiti, ID ve OD = iç ve dış çaplar,

22 = iki strain noktası arasında uygulanan gerilme stresi farkı,
22.ort. = iki strain nokta arasındaki fark, 11.ort. = iki strain nokta arasındaki ortalama strain fark,
22.ort.= iki aksiyal strain nokta arasındaki farktır.
Ayrıca, enlemesine hassasiyet düzeltmesi (i1, i2, i3) değeri ile temel strain (i11 ve i22), temel
düzlemden dönme açısı, ortalama temel strain değerleri hesaplanabilir.
örnek
küresel pul yük çubuğu
civata
kılavuz
pim insert civata
dış kabuk
Şekil-1: Örnek ve gerilme fikstürü sistemi

24.0-23.0 iç çap
20
96.9-96.8
çap 9.0-8.6 çap
107.3-106.7 iç çap 6.06-
6.03
çap
12.88-
12.75
10.2-10.0
40
24.0-23.0
çap
140 çap
24.0-23.0
çap 20
Şekil-3: Gerilme fikstürünün konulması

6.06-6.03 (boyutlar mm)
çap
Şekil-2: Gerilme fikstürünün dış görünümü
strain geyç rozet

L= duvar 0
140 kalınlığı 120
t=2
1 00
1200
3 2
ID = 100
+450 strain geyç
900
rozet strain geyç
1200
Tolerans, T = 0.08 rozet
iç çap, ID = 100
Şekil-4: Test örneği ve strain geyç konfigürasyonu (boyutlar mm)

a.3. ASTM D638: Plastiklerin Gerilme Özellikleri

Bu test metodu, takviyesiz veya takviyeli plastiklerin gerilme özelliklerinin tayinini kapsar; ön-
işlemleme, sıcaklık, nem ve test cihazı standartta belirtilmiştir.
Test örnekleri:
Sert ve yarı sert plastikler, sert tüpler ve sert çubuklar (rod) şeklinde olabilir (Şekil-1, 2). Örnek
kalınlığı 14 mm’ye kadar çıkabilir; daha kalın örneklerin inceltilmesi gerekir, <1 mm kalınlıktaki
örneklerde ASTM D882 test metodu tercih edilir.)
Gerilme kuvveti (MPa) Poisson’s oranı
Pmaks dt / dP dt

F =  = -  = - 
A da / dP da
F ultimat gerilme kuvveti, Pmaks. çökmeden önceki maksimum yük (N), A ortalama kesit alan (mm2),
dt enlemesine strain değişimi, da aksiyal stres değişimi ve dP uygulanan yük değişimidir. Ayrıca
uzama ve elastiklik modülü değerleri de hesaplanabilir.
WO WO
Wc
W Wc RO W
G R G
R
L L
D T D T
LO LO
Tip I, II, III, V Tip IV
kalınlık (T, mm) değerleri için boyutlar (mm)

W L WO LO G D R RO
Tip I 13 57 19 165 50 115 76 -
Tip II 6 57 19 183 50 135 76 -
Tip III 19 57 29 246 50 115 76 -
Tip IV 4 33 19 115 - 65 14 25
Tip V 1.18 9.53 - 63.5 7.62 25.4 12.7 -
Kalınlık değerleri limitleri: Tip I, Tip II için, T  7 mm; Tip III için, T = 7 – 14 mm,
Tip IV ve Tip V için, T  4 mm
Şekil-1: Tipik gerilme test örnekleri

89
89
51
51 1.6
R.S. L
70
L R.S. 70
57 57
70
R.S. R.S. 70
1.6
51
51 25
89 89
(a) R.S. = radyal kısım (b)
Şekil-2: Test makinelerine (a) çubuk tip, ve (b) tüp tip örneklerin yerleştirilmesi (boyutlar mm)
12
10
Mutlak strain, 
6 aksiyal
strain, a
enlemesine
4
strain, a
0
0 1 2 3 4 5 6
Uygulanan yük, P
Şekil-3: Poisson’s oranı için strain (gevşeme)-yük eğrileri

b. Düzlem – Dışı Gerilme Test Metotları
b.1. ASTM C633: Termal Sprey Kaplamaların Adezyon veya Kohezyon Kuvvetleri
Bu test metoduyla test örneğine, yüzeye normal yönde gerilim uygulanarak malzemedeki kapla-
manın kohezyon kuvveti veya kaplamanın malzemeye Adezyon (yapışma) derecesi saptanır.
Metot genellikle kalite kontrolü ve kabul testi olarak kullanılır; veya termal sprey ekipmanı geliştir-
mede, veya yapışkanlığı geliştirilmiş termal sprey kaplamaların incelenmesinde uygulanabilir. Me-
tot, benzer tipteki malzemelerin Adezyon veya kohezyon kuvvetlerinin kıyaslanmasına olanak ve-
rir. Şekil-2’de olası çökme şekilleri gösterilmiştir. Metotta bir gerilme test makinesi (ASTM E4) ve
otomatik-dizme sistemleri (Şekil-3) kullanılır.
Test Örnekleri: Substrat (malzeme) ve yükleme fikstürleri (Şekil-1), kaplama uygulanması, kap-
lamanın kalınlığı (>0.38 mm), kaplama yüzeyin işlemlenmesi ve fikstürlerin takılması metotta açık-
lanmıştır.
Pmaks.
Adezyon veya kohezyon kuvveti = 
A2
Pmaks. = maksimum yük, A = kesit alanı,
12.7 - 19.0 mm
A A
çıkarma çubuğu
25.4 mm çap
epoksi
25.15 kare
yüzey epoksi-seramik kohesiv
mm
12.3 mm seramik
min. seramik-bağlayıcı iç adhesiv
bağlayıcı astar
bağlayıcı substrat adhesiv
38.1 mm
substrat
19 mm
maks.
kare Şekil-2: Örnek komponentlerinin tanımı ve
A - A kısmı yüzey çökme türü
Şekil-1: Substrat ve yükleme fikstürü

SADDLE 38 mm
delik 6.37-6.40
TYP
çapı
TYP
64
saddle
mm
28.5
mm
TEST ÖRNEĞİ TUTUCU
sprey
kaplama
38 mm
test
örneği
6.37-6.40 25 4
mm
12.7 mm
25 4 mm
TEST ÖRNEĞİ
saddle
civata çap 25.4 mm
38 mm
sabit 19 mm
uç
Şekil-3: Otomatik-dizme sistemi

b.2. ASTM D2095: Çubuk Örneklerle Adhesivlerin Gerilme Kuvveti Testi

Test metodu, adhesivlerin relatif gerilme kuvvetinin tayinini kapsar; çubuk şeklindeki örnekler belir-
lenmiş şartlar altında hazırlanır, şartlandırılır ve test edilir. Metot, çeşitli adherent malzeme ile ben-
zer veya farklı adhesivlerin birarada bulunduğu örneklere de uygulanabilir. Testte sabit, hareketli
elemanlar ve bağlantı fikstürleri bulunana bir test makinesi kullanılır.
Gerilme testleri adhesivlerin gerilme kuvvetiyle ilgili çok doğru sonuçlar verir. Elde edilen veriler
ürünle ilgili şartname kabulleri, servis değerlendirmesi, üretim kontrolü, araştırma ve geliştirmede
kullanılır.
Test örnekleri: Çubuk tip örneklerle çalışılır; örneklerin dizaynı ve hazırlanması ASTM D2094 test
metodunda verildiği gibidir. Örnek, sabit ve hareketli elemanlar arasındaki özel fikstürlere yerleştiri-
lir (Şekil-1 ve Şekil 2)
Hesaplamalar:
Gerilme kuvveti, örneğin kırıldığı yükün bağlanmış yüzeyin alanına bölünmesiyle hesaplanır. Her
test serisi için elde edilen verilerin aritmetik ortalaması alınır ve ortalama gerilme kuvveti olarak
rapor edilir.
bağlantı
fikstürü
4.763 çap
8.71 örnek
4.699 çap
38.10
12.75
79.38 bağlantı
fikstürü
31.75 çap
Şekil-1: Test örneği ve fikstür (boyutlar mm) Şekil-2: Test makinesine yerleştirilmiş
test örneği (fikstürde)
5.2. SIKIŞTIRMA ÖZELLİKLERİ:
a. ASTM D3410: Shear Yüklemeyle Polimer Matris Kompozitlerin Sıkıştırma Özel-

likleri (Desteksiz Geyç Bölgeli)
Test örneği, test makinesinin platenleri arasındaki test fikstürüne (Şekil-2) yerleştirilir ve sıkıştırma
yükü özel olarak dizayn edilmiş fikstürdeki kama griplerle uygulanır. Malzemenin en yüksek
(ultimat) sıkıştırma yükü, çökmeden önce taşıyabildiği maksimum yükten hesaplanır. Strain (gev-
şeme), yer-değiştirme (veya strain) transduserle izlenerek malzemenin stres-strain responsu tayin
edilebilir; bu değerlerden ultimat sıkıştırma straini, sıkıştırma elastik modülü, sıkıştırmadaki
Poisson’s oranı ve geçiş straini bulunur.
Örnek: Test örneği sabit dikdörtgen kesitli düz bir şerittir; genişlik değişikliği % ±1’den fazla, kalın-
lık değişikliği % ±2 den fazla olmamalıdır (Şekil-1). (Örnek geometrisi için ASTM D3410).
Ölçülen Özellikler: Aşağıdaki eşitlikler kullanılarak sıkıştırma kuvveti (F), sıkıştırma stresi
(),ortalama sıkıştırma strain (c), ve ortalama ultimat sıkıştırma strain (u) değerleri hesaplanır.
Ultimat Sıkıştırma Sıkıştırma Ortalama sıkış- Ortalama ultimat

kuvveti (MPa) stresi (MPa) tırma strain ( sıkıştırma strain
u u
cu
Pmaks. P 1 + 2 1 + 2
F =   =  c =  u
 = 
A A 2 2
Pmaks. = çökmeden önceki maksimum kuvvet (N), P = kuvvet (N), A = test bölgesinin kesit alanı
(mm2), 1 = geyç 1 sıkıştırma strain, 2 = geyç 2 sıkıştırma strain, 1u = geyç 1 ultimat sıkıştırma
strain, 2u = geyç 2 ultimat sıkıştırma strain. Ayrıca sıkıştırma modülü, sıkıştırma Poisson’s oranı,
geçiş straini değerleri de hesaplanabilir.
900
-450 +450 6-25
00 strain geyç
140-155
4 x bu bölgedeki 4 x 0.25 bağ hattı

adhesiv miktarı kalınlığı 4x1.5
12-25
(a)
900
-450 +450 6-25
00 strain geyç
140-155
(b)
Şekil-1: Sıkıştırma test örnekleri; (a) tablı, (b) tabsız (boyutlar mm)
üst blok
sıkıştırma
vidası
örnek
alt blok
Şekil-2: Sıkıştırma test fikstürü şematik ve tipik IITRI sıkıştırma test fikstürü
b. ASTM D6484: Polimer Matris Kompozit Laminatların Açık – Delik Sıkıştırma

Kuvveti
Bu test metoduyla, yüksek modüllü fiber takviyeli çok yönlü polimer matris kompozitlerin açık-delik
sıkıştırma kuvveti tayin edilir. Kompozit malzeme formları sürekli-fiberlerle veya süreksiz fiberlerle
(teyp veya fabrik veya her ikisi de) sınırlandırılmıştır; bu durumda laminat dengelenmiştir ve test
yönünde simetrik konumdadır. (Test fikstürü Şekil-2’de gösterilmiştir)
Dengeli simetrik bir laminatın tek-eksenli sıkıştırma testi, merkezi olarak yerleştirilmiş bir delikle
yapılır. Test metodunda İki test işlemi önerilir; işlem A ve işlem B (Şekil-3a ve Şekil-3b).
İşlem A’da örnek-fikstür sistemi hidrolik takoz griplerde tutturulur. Kuvvet kaymayla (shear) önce
destek fikstüre ve sonra örneğe geçer. İşlem B’de örnek-fikstür sistemi düz levhalar arasına konu-
lur; bu durumda örnek ve fikstür uçtan-yüklenir. Destek fikstüre başlangıçta transfer edilen kuvvet
kaymayla test örneğine geçer.
Test Örnekleri: Standart teyp ve fabrik laminatlar için nominal kalınlık = 4 mm’dir (3-5 mm arasın-
da olmalıdır). Örnek konfigürasyonu Şekil-1’de şematik olarak gösterilmiştir.
Ultimat kuvvet, Genişlik/çap Çap/kalınlık Kenar eğilmesi,

Fxohcu (MPa) oranı oranı Bz (%)
Pmaks. w D I1 – 2I

Fxohcu =    B = 
A D h I1 + 2I
Pmaks. = çökmeden önceki maksimum kuvvet (N), A = h x w bürüt kesit alanı (mm2), w = kuponun
delik genişliği (mm), D = deliğin çapı (mm), h = delik yakınında kuponun kalınlığı (mm), 1 = kenar
(1)’deki strain (gevşeme), 2 = kenar (2)’deki strain
Ayrıca her test serisi için ortalama değer, standart sapma, değişme katsayısı gibi statistik hesap-
lamalar da yapılır.
6.0 ± 0.06
delik çapı
+450
36.0 ± 18.0 R
0.25 00
-450
150 900
300 ± 0.25
Şekil-1: Açık-delik sıkıştırma test örneği (boyutlar mm)

destek levha
çelik layner
(shim)
grip
alanı
örnek
çelik layner
(shim) uzun grip
kısa grip (kavrama)
Şekil-2: Destek fikstür sistemi
kısa grip kısa grip
yük levhası
uzun ve kısa uzun ve kısa

gripler arasındaki gripler arasındaki
aralık aralık
uzun grip uzun grip
destek destek
levhası levhası
örnek örnek
uzun grip destek uzun grip destek

levhası levhası
takoz grip
yük levhası
kısa grip kısa grip

(a) (b)
Şekil-3: Örnek, fikstür, grip sistemleri; (a) İşlem A (hidrolik grip yükleme) için, ve (b) işlem-B (uç
yükleme) için
c. ASTM D695: Sert Plastiklerin Sıkıştırma Özellikleri

Sıkıştırma özellikleri elastik modülü, akma (yield) stresi, deformasyon ve sıkıştırma kuvvetini kap-
sar. Malzemenin yumuşaklığı düşükse akma noktası gözlenmez. Sıkıştırmada önemli derecede
kırılarak çökmeye uğrayan malzemelerde sıkıştırma kuvveti kesin bir değerdir. Çökmenin önemli
bir kırılma olmadan gerçekleşmesi halinde ise sıkıştırma kuvveti distorsiyon derecesine bağlıdır ve
malzemenin tümüyle çökmesini gösterir.
Plastik malzemelerin çoğu sıkıştırma prosesinde düz bir disk forma kadar deforme olmaya devam
eder, sıkıştırma stresi sürekli olarak artar ve iyi-tanımlanabilen bir kırılma gözlenemez. Bu gibi
hallerde sıkıştırma kuvvetinin gerçek anlamı yoktur.
Test Örnekleri:
Standart test örneği bir prizma (12.7 x 12.7 x 25.4 mm), düzgün bir silindir (çap 12.7 x 25.4 mm)
veya çubuk (rod) şeklindedir; tüp ve levha şeklindeki örneklerle de çalışılabilir. Tipik bir test örneği
Şekil-1’de, test örneğinin yerleştirildiği destek jig Şekil-2’de gösterilmiştir.
Sıkıştırma Sıkıştırma akma Ofset akma

Elastik Modül
kuvveti, F (MPa) kuvveti, Fyield (MPa) kuvveti
gerilme-gevşeme gerilme-gevşeme
Pmaks Pyield
F =  Fyield =  (stres-strain eğrisi (stres-strain eğrisi
Amin. Amin (Şekil-3) (Şekil-3)
Pmaks. sıkıştırma yükü (N), Pyield = sıkıştırma yükü (akma noktasında), Amin. = orijinal kesit alanı
(mm2).
38.1
19.0 12,7
38.1
yarıçap
79.4
Şekil-1: Kalınlığı <3.2 mm olan malzemeler için test

örneği (boyutlar mm)
Şekil-2: İnce örnekler için
destek jig
K’
Stres
D G’
Stres
H’
A’ B’ Strain
BE: akma (yield) offset

C Elastik modül = CD doğrusunun eğimi
H’ = infleksiyon (eğilme) noktası
B, B’ : düzeltilmiş sıfır-strain nokta
A B E Strain Sekant modül = B’G’’doğrusunun eğimi
Şekil-3: (a) Hookean (lineer) bölgeli, (b) Hookean (lineer) bölge yok
Test Makinesi Başı
yarıçap
yük
desteği
iskelet
sertleşti-
rilmiş blok
test
düz ve test örneği
paralel örneği
yüzler
Test Makinesi Başı
Tast Makinesi
Şekil-4: Sıkıştırma testi için subpres Şekil-5: Sıkıştırma malzemesi

d. ASTM D5467: Sandviç Kiriş Kullanılarak Tek-yönlü Polimer Matris

Kompozitlerin Sıkıştırma Özellikleri
Bu testte, bir sandviç kirişe (aralarında bir balpeteği göbek bulunan iki yüzey tabakadan oluşan bir
yapıdır, Şekil-1) dört-nokta bending yükü uygulanır.
Örnek:
Test örneği, Şekil-1 ve 2’de görüldüğü gibi dikdörtgen şeklinde bir kiriştir. (Karbon takviyeli test
kuponları için önerilen yüzey ve göbek geometrileri; ASTM D5467 tablo-1).
Ultimat sıkıştırma kuvveti, Fcu (MPa) Sıkıştırma stresi, ci (MPa)
Pmaks. Im (a – y¯ + hf / 2) Pi. Im (a – y¯ + hf / 2)
Fcu =   ci =  
2w [ hf (a – y¯)2 + E0 / Ef (h0 y¯2 ] 2w [ hf (a – y¯)2 + E0 / Ef (h0 y¯2 ]
Sıkıştırma Ultimat sıkıştırma Elastiklik sıkıştırma

strain, ic () strain, cu () modülü, Ekord (MPa)
1i + 2i 1cu + 2cu 

ic =  cu =  Ekord = 
2 2 
a = Test yüzeyi ve zıt yüzey arasındaki mesafe (mm)
Ef , Eo = test yüzünün tahmini elastik modülü ve zıt yüzün test yönündeki elastik modülü (MPa)
hc , hf , ho , lm = göbek kalınlığı, test yüzeyinin kalınlığı, zıt yüzeyin kalınlığı, ve moment kolu uzun-
luğu (mm)
Pi , Pmaks.= i. veri noktasında ve çökmeden önceki maksimum yük (MN)

w, y¯ = kompozit test yüzeyi genişliği ve sandviçin nötral ekseninin alttaki yüzeye mesafesi (mm)
1i , 2i , 2cu = i. veri noktasında geyç-1 ve geyç-2 sıkıştırma strainler ve geyç-2 ultimat sıkıştırma
strain ()
 = iki strain nokta arasındaki sıkıştırma stres farkı
 = iki strain nokta arasındaki ortalama sıkıştırma strain farkı
strain geyç 1 strain geyç 2
+
20
100 200 Im
25
göbek w
malzeme test yüzeyi
hc 40 a
y
pad zıt yüzey

yükleme silindiri
500
550
Şekil-1: Boylamasına (longitudinal) sıkıştırma sandviç kiriş test örneği (boyutlar mm)
strain geyç 1
75 50 Im
25
göbek w
test yüzeyi
malzeme
hc 13 a
y
zıt yüzey
180
205
Şekil-2: Enlemesine (transverse) sıkıştırma sandviç kiriş test örneği (boyutlar mm)
5.3. SHEAR ÖZELLİKLERİ
a. Düzlem – Shear Testleri
a.1. ASTM D3518: Polimer Matris Kompozitlerin Düzlem – İçi Shear Responsu;
±45° Laminat Gerilme Testi
Bir laminatın (±45° düzenlenmiş) tek-yönlü gerilme testi, istifleme sırası ve ve kalınlık farklılığı dik-
kate alınarak ASTM D3039 test metoduna göre yapılır. Bu test düzlem-içi shear responsunun de-
ğerlendirilmesinde kullanılır. Laminat levha teorisi ve malzeme koordinat sistemi kullanılarak uygu-
lanan aksiyal yükten düzlem-içi shear stres tayin edilir. Elde edilen verilerden shear stres-shear
strain eğrisi çizilir.
Örnekler: Kupon geometrisi ASTM D3039’a benzer; farklı olarak istifleme [450/−450]n şekilindedir;
tek-yönlü teypler (16, 20, veya 24 tabaka) için 4  n  6, dokuma fabrikler için (8, 12, veya 16 ta-
baka) 2  n  4 dür. Önerilen kupon genişliği 25 mm, uzunluğu 200-300 mm’dir.
Maks. shear stres, Shear stres, 12

Shear strain () Kord modül (GPa)
12m (MPa) (MPa)
Pmaks. P 1,2
12m =  12 =  12 = x - y G12kord = 
2A 2A 1,2
Pmaks., P = yük (MPa), A = kesit alanı (mm2), x = boylamasına normal strain, y = lateral normal
strain, 12 ve 12 = iki strain nokta ve iki shear strain nokta arasındaki farktır.
yükleme
yönü maksimum
Shear stres
Shear stres
% 0.2 offset kuvvet
 modül
bölgesi
fiber 
Shear strain
Şekil-1: Örnek ve malzeme ek-
senlerinin tanımı Şekil-2: Modül ve offset kuvvet tayini
a.2. ASTM D5379: Kompozit Malzemelerin V-Çentikli Kiriş Metoduyla

Shear Özellikleri
Test örneği fikstüre yerleştirilir ve fikstürün iki yarı kısmı bir test makinesinde sıkıştırılırken uygula-
nan yük de bir monitörle izlenir. Yarı kısımlar arasındaki relatif yer-değiştirme nedeniyle çentikli
örneğe yük biner. Örneğin ortasına çentiklerden biraz uzakta, yükleme eksenine ±450 konumda iki
strain geyç element yerleştirilmiştir; bu konumda malzemenin shear responsu ölçülür.
Örnekler:
Örnekler dikdörtgen şeklinde düz şerit kuponlardır. Örneğe merkezi olarak V-çentikler açılır (Şekil-
1 ve 2), özel bir fikstürle test makinesine yerleştirilir ve yük uygulanır (Şekil-3).
(Örnek/tab kalınlığı ve gripleme/tabların kullanımı: malzeme oryantasyonu: 1-2/2-1 shear özellikle-
ri, 1-3/2-3 shear özellikleri, 3-1/3-2 shear özellikleri: ASTM D5379)
Ult. kuvvet (MPa) Shear stres (Mpa) Shear strain () Modül (GPa)
u
Pu Pi i = | +45 | + 
F =  i =  Gchord = 
A A | -45 | 
Fu = ultimat kuvvet (MPa)Pu = %5 shear straindeki yük (N), Pi = i. noktadaki yük (N), A = kesit alanı
(mm2), +45 = + 45° ve −45 = −45° = i. noktada normal strainler  = iki strain nokta arasında uygu-
lanan stres farkı,  = iki strain nokta arasındaki farktır.
L/2 900
450 h
Örnek boyutları
(mm)
w d1 d1= 20.0 d2 = 4.0

L = 76.0 r = 1.3
d2 w = 12.0
h = gerektiği kadar
r
L
Şekil 1: V-çentikli kiriş test kuponu

1.5
4.5
38.00
900
4.00
450
20.00 11.00
R: 1.30
32.0
1.5
2.5
38.00 900
4.00
450
20.00 11.00
R: 1.30
76.00
Şekil-2: V-çentikli kiriş test örneği (boyutlar mm)
P
adaptör
alt grip
üst grip
örnek
alt grip
tutucu
ayarlanabilir
çeneler
örnek
konumlandırma pini
Şekil 3: V-çentikli kiriş test fikstürü ve Iosipescu shear test makinesi

a.3. ASTM D4255: Polimer Matris Kompozitlerin Ray Shear Metoduyla Düzlem –
İçi Shear Özellikleri
İşlem A: İki-Ray Shear Testi
Zıt kenarları üzerinde delikler bulunan düz bir panel, iki paralel çelik yükleme rayı arasına yerleşti-
rilir (Şekil-1), Gerilim yükü uygulandığında bu fikstür örnekte shear kuvvetleri yaratacağından pa-
nel boyunca çökmeye yol açar. İki-ray shear fikstürle sıkıştırma yükü de uygulanabilir.
Yük-strain verileri elde edilmek istendiğinde, örneğin her iki yüzünde uygun konumlara birer üç-
element strain geyç yerleştirilir. Önerilen test örneği boyutları Şekil-3’de görülmektedir.
İşlem B: Üç-Ray Shear Testi
Düz bir panel, zıt kenarlar ve merkezdeki raylara yerleştirilir ve yan raylar desteklenerek merkez
raya yükleme yapılır (Şekil-2). Merkez raydaki bir yükleme (gerilme veya sıkıştırma) örneğin her
kısmında shear yükü yaratır; yük örneğin çökmesine kadar uygulanabilir.
Test fikstüründe, cıvatalarla örneğe bağlanmış üç paralel ray bulunur. Dıştaki iki ray baz levhaya
tutturulmuştur; dolayısıyla makineye yerleştirilen kısımlardır. Üçüncü, yani ortadaki ray baz fikstü-
rün tepesindedir. Sistem normal olarak sıkıştırma yükü altındadır. Orta raya gerilim yükü de uygu-
lanabilir, ancak bunun için baz fikstürün test makinesine bağlanması gerekir.
Yük-strain verileri elde edilmek istendiğinde, örneğin zıt yüzleri üzerinde uygun konumlara üç-
element strain geyçler yerleştirilir (Şekil-4).
İki-ray shear stres (MPa) Üç-ray shear stres (MPa)
Pm. P Pm. P
Fu =  i =  Fu =  i = 
A 2A 2A 2A
Shear strain () Kord modül (GPa)

 = I +45 I + I -45 I Ekord = 

Fu = ultimat shear stres (MPa), Pm. = maksimum yük (N), P = yük (N), i = shear stres (MPa),
A = test kısmının kesit alanı (mm2),  = shear strain (),  = +450 ve +450 yönlerdeki normal
strainler (),  = iki strain nokta arasındaki shear stres farkı,  = iki shear strain nokta arasında-
ki farktır.
gerilme
fikstürü
1.3-3.2 76-74
15 45
örnek
strain
geyç
prob rozetler 50
151-149
ray rozetler
50
25
çap: 11-13
Şekil-3: İşlem A iki-ray shear test örneği

Şekil-1: İşlem A ray shear cihazı
(boyutlar mm)
P
1.3-3.2 141-139
20 50 50
strain
geyç
rozetler 40
geyçler
strain
rozetler
40
40
çap: 11-13
Şekil-4: İşlem B üç-ray shear test örneği

Şekil-2: İşlem B ray shear fikstür
(boyutlar mm)
a.4. ASTM D5448: Kasnak Sarım Polimer Matris Kompozit Silindirlerin

Düzlem – İçi Shear Özellikleri
İnce duvarlı bir kasnak sarımlı (hoop wound) silindir iki uç fikstürde bağlanır. Örnek/fikstür sistemi
test makinesine yerleştirilir ve monolitik düzlem içi shear yükleme yapılır; yükleme boyunca kayıt
alınır. Örneğin çökmesinden önceki maksimum yükten düzlem içi shear kuvveti tayin edilebilir.
Geyçlerle silindir straini gözlendiğinde stres-strain respons, çökmedeki düzlem içi shear strain, ve
düzlem-içi shear modül hesaplanabilir.
Örnekler: Test örneğinin uzunluğu 140 mm (geyç uzunluğu 102 mm), iç çapı 100 ± 4 mm, nominal
duvar kalınlığı 2 mm’dir (Şekil-1). Örnekler, tek bir towla sarılarak (kasnak sarım, ~900) gerekli
kalınlığa ulaştırılır.
Maksimum Temel düzlemden dönme Ortalama maks.

shear strain, i12 açısı, i shear strain, ¯12
i12 = (i1 – i3) 2 + 1 22 –  1 –  3

i =  tan-1  ¯12 = ¯12/n
i i i 2 1/2
[(2 2 –  1 –  3) ] 2 3 – 1
Düzlem-içi shear kuvvet; çökmede Düzlem içi shear modül,

shear stres, u12 G12 (MPa)
16 Tmaks.OD Tmaks. rmaks. 12

u12 =  =  G12 = 
 (OD4 – ID4) J ¯12
n = Test örneğindeki rozet sayısı (genellikle 2), Tmaks. = silindire uygulanan maksimum tork, J =
/32 (OD4 – ID4), polar eylemsizlik momenti, rmaks. = OD/2, maksimum radyal mesafe, ID ve OD =
ortalama iç ve dış çaplar, 12 = iki shear stres farkı (MPa), ¯12 = iki strain farkı (nominally
0.001, 0.002, veya 0.005). Ayrıca, enlemesine hassasiyet düzeltmesi (i1, i2, i3) de tayin edilebilir.
civata örnek
civata
kılavuz insert
pim
civata adaptör dış kabuk
Şekil-1: Örnek ve shear fikstürü sistemi

24.0-23.0 iç çap
20
96.9-96.8
çap 9.0-8.6 çap
107.3-106.7 iç çap 6.06-
6.03
çap
12.88-
12.75
10.2-10.0
40
24.0-23.0
çap
140 çap
24.0-23.0
çap 20
Şekil-3: Shear fikstürünün konulması (bo-

6.06-6.03
yutlar mm)
çap
Şekil-2: Shear fikstürünün dış görünümü
L = 140 duvar
kalınlığı
t=2
strain geyç
rozet 1
-450
2 00
3
ID = 100
+450 strain
strain geyç
rozet geyç
rozet
1800
Tolerans, T = 0.08
Şekil-4: Test örneği ve strain geyç konfigürasyonu (boyutlar mm)

a.5. ASTM D7078: V – Çentikli Ray Shear Metoduyla Kompozit Malzemelerin Shear
Özellikleri
Düz dikdörtgen şeklindeki bir malzeme kuponu V – çentikleri merkezi olacak konumda (Şekil-3), iki
fikstür yarısına bağlanır (Şekil-4). Mekanik bir test makinesine bağlanan fikstüre yük uygulanır ve
uygulanan yük bir monitörle izlenir. İki yarı fikstür arasında oluşan yer-değiştirme çentikli örnekte
shear kuvvetleri yaratır.
Malzemenin shear strain responsu, örneğin orta kısmına yükleme eksenine 450 konumda yerleş-
tirilen iki strain geyç elementle ölçülür. Deney süresince shear stres-shear strain değerleri kaydedi-
lir (Şekil-2).
Test Örnekleri:
Özel kupon düz ve dikdörtgen formdadır; simetrik ve merkezi olarak V – çentikle açılmıştır. Shear
testi, Şekil-1’de tanımlanan altı malzeme shear düzleminden herhangi birinde yapılabilir.
Ultimat kuvvet (MPa), Shear stres (MPa) Shear strain () Modül (GPa)
Pu Pi 
Fu =  i =  i = I+45 I + I-45I Gchord = 
A A 
Pu ve Pi = ultimat yük ve i. noktadaki yük, A = kesit alanı, +45 ve 45 = + 45° ve –45° ‘de normal
strainler, Gkord = elastiklik shear modülü,  = iki strain nokta arasındaki uygulanan shear stres
farkı,  = iki strain nokta arasındaki fark.
3-eksen veya
Z ekseni 33 maksimum
(laminasyon
yönü)
32
31 23
Shear stres
Shear stres
13 22 % 0.2 offset

21 kuvvet
12
2-eksen
11 (enlemesi
ne yön)
 modül
 X-ekseni bölgesi
1-eksen tabaka (laminat 
(fiber (ply) referans
yönü) oriyantasy eksen) Shear strain
on açısı
Şekil-1: Malzeme koordinat sistemi Şekil-2: Modül ve ofset tayin grafiği

L/2
450 h
900 fikstür
yarımı
örnek
civataları
kavrama
d1 = W=
31.0 56.0
d2 =
12.7
r = 1.3
L = 76.0 test makinesi
adaptörü
Şekil-3: V-çentikli ray shear test örneği (Nominal Şekil-4: V-çentikli ray shear
örnek boyutları, mm) sitemi
Şekil-5: Örnek yerleştirme malzemesi Şekil-6: Fikstür yerleştirme malzemesi

b. Düzlem - Dışı Shear Testleri
b.1. ASTM D2344: Polimer Matris Kompozit Malzemeler ve Laminatlarının

Kısa – Kiriş Kuvveti
Kısa-kiriş test örnekleri, Şekil-3 ve Şekil-4’de verildiği gibi merkezi olarak yüklenir. Yük, bir yükle-
me burnuyla doğrudan test örneğinin merkezine uygulanır.
Test Örnekleri:
Düz ve eğri örnek konfigürasyonları Şekil-1 ve Şekil-2‘de gösterilmiştir. Bunlardan farklı kalınlıklar
için önerilen boyutlar: örnek uzunluğu = kalınlık x 6, örnek genişliği = kalınlık x 2.0
Kısa kiriş kuvveti, Fsbs (MPa):
Pm
Fsbs (MPa) = 0.75 
bxh
Pm = maksimum yül (N), b = örnek genişliği (mm), h = örnek kalınlığı (mm)
900
-450 450 12.1-11.9
00
40 ref.
6.3-5.7
41.0-39.0
Şekil-1: Düz örnek konfigürasyonu (boyutlar mm)

900
-450 450
00
A
12 ref.
37.26 ref.
0.08 A
B ve C arası
B C
6.00 maks.
12.1-11.9
0.08 A
28.40
0.03 A
her element
R 70.00
0.03 A
her element 0.08 A
A - Kesiti
Şekil-2: Eğri örnek konfigürasyonu (boyutlar mm)
P
6.0 mm P yükleme burnu
yükleme burnu örnek 6 mm
örnek fiber ekseni

serbest
y hareketli
x destekler 3 mm
kızak arası mesafe çap
P/2 P/2
örnek
L uzunluğu
P/2 12 mm P/2
Şekil-3: Yatay shear yükleme diyagramı (eğri Şekil-4: Yatay shear yükleme diyag-
kiriş) ramı (düz laminat)
b.2. ASTM D3846: Takviyeli Plastiklerin Düzlem – İçi Shear Kuvveti

Test örneğine sıkıştırma uç yükleme uygulanır; örnekte merkez hattı doğrultusunda yayılan kayma
hareketi çentikler arasındaki kayma düzleminde çökmeye neden olur. Örnek oldukça incedir, yük-
leme altında burulmaya eğilimlidir, bu nedenle yanal destekler kullanılması gerekir. Çift-çentik test-
lerindeki temel problem çentiklerin kökünde önemli derecede stres konsantrasyonu oluşmasıdır.
Test örneği, çentikler arası mesafe ölçülerek Şekil-1’de görülen destek jigine yerleştirilir. Hız kont-
rolü ayarlanır ve makine çalıştırılır. Test sırasında örnek tarafından taşınabilen maksimum yük
kaydedilir.
Test Örnekleri:
Test örnekleri Şekil-1’de verilen form ve boyutlardadır. Örneklerin kenarları düzgün olmalı, yuvar-
lak veya eğimli olmamalıdır.
Düzlem-içi shear kuvveti (MPa): Örnek tarafından taşınan maksimum shear yükünün, örneğin
genişliği ve çökme alanının uzunluğuna bölünmesiyle bulunur.
çentik derinliği:
örnek kalınkığı / 2 6.4 mm
0.00-0.20 mm 36.3 mm
2.54-
6.60 mm
çentik genişliği:
1.02-1.65 mm
12.7 mm
79.5 mm
Şekil-1: Düzlem-içi shear testi için örnek ve yükleme jigi

5.4. BÜKÜLGENLİK (FLEXURAL) ÖZELLİKLERİ
a. ASTM D790: Takviyesiz ve Takviyeli Plastikler ve Elektrik İzolasyon Malzemele-

rinin Bükülgenlik Özellikleri
Dikdörtgen kesitli bir çubuk iki destek üzerine yerleştirilir ve destekler arasındaki orta noktadan yük
uygulanır (Şekil-1). Destek mesafesi-derinlik oranı 16/1’dir. Bazı laminat malzemeler için daha
büyük bir oran gerekebilir. Test örneğinin dış yüzeyinde kopma oluncaya kadar, veya %5 maksi-
mum straine ulaşılıncaya kadar örnek döndürülür (kopma veya %5 maksimum strain’den hangisi
daha önce gerçekleşirse). İşlem A’da strain hızı 0.01 mm/mm/dak.dır; bu metotta tercih edilen bir
hızdır. İşlem B’de strain hızı 0.10 mm/mm/dak.dır.
Test Örnekleri
Test örnekleri levha, tabaka veya kalıplanmış parçalardan kesilerek çıkarılabilir: veya istenilen
boyutlarda olacak şekilde kalıplamayla hazırlanabilir.
Levha malzemeler 1.6 mm veya daha kalınta olduğunda destek mesafe kiriş derinliğinin 16 katıdır.
Derinliği 3.2 mm’den daha büyük örnekler için örnek genişliği destek mesafenin ¼’ünü geçmeme-
li, derinliği 3.2 mm ve daha küçük örneklerde genişlik 12.7 mm olmalıdır. Örnekler her iki uca
asılabilece yeterlikte seçilir. 1.6 mm’den daha az kalınlıktaki malzemeler için örnek uzunluğu 50.8
mm, genişliği 12.7 mm’dir.
Kalıplama malzemeler (termoplastikler ve termosetler) için örnek boyutları 127 x 12.7 x 3.2 mm’dir.
Yüksek kuvvetli takviyeli kompozitler için mesafe/derinlik = 16/1 oranı önerilir.
Hesaplamalar
Bükülgenlik stresi (MPa) Bükülgenlik stresi; destek mesafesi büyük (MPa)
3PL 3PL D d D
f = 2 f = 2 [1 + 6 ()2 – 4 () () ]
2bd 2bd L L L
Flexural Strain (mm/mm) Tanjant modül (MPa), Kord modül (MPa
6Dd L3 m f2- f1

f =  EB = 2 Ef = 
L2 4bd f2- f1
P= yük (N), L = destek mesafesi (mm), b = kiriş genişliği (mm), d = kiriş derinliği (mm), D = kiriş
merkezinin maksimum defkeksiyonu (mm), m = yük-defleksiyon eğrisinde eğim (N/mm).
Ayrıca, bükülgenlik offset akma kuvveti, kopmada bükülgenlik stresi (fB) (Şekil-2), bir straindeki
stres, ve sekant modül değerleri de hesaplanabilir.
(a)
(a) Minimum yarıçap = 3.2 mm

(b) Maksimum yarıçap
destekler: 16 x örnek derinliği,
yükleme burnu: 4 x örnek derinliği
L/2 L/2 Şekil-1: Yükleme burnu ve destek

L yarıçapı konumları
(b)
%5 strain
fM = fB sınırı
kırılma
fM
fB (a) Örnek akmadan önce kırılır
fc
(b) Örnek akar, sonra %5 strain sını-
Bükülgenlik gerilmesi
a akma
b (yield) rından önce kırılır
(stres), f
(c) Örnek akmaz ve %5 strain sını-

c rından önce kırılmaz
Şekil-2: Tipik bükülgenlik stres (f ) –

bükülgenlik strain (f); eğrileri
fB fM 'fB
Bükülgenlik gevşemesi (strain), f
b. ASTM D6272: Takviyesiz ve Takviyeli Plastikler ve Elektrik İzolasyon Malzeme-

lerinin Dört-Nokta Bending Testiyle Bükülgenlik Özellikleri
Dikdörtgen çubuk şeklindeki örnek iki destek üzerine yerleştirilir ve iki noktadan yük uygulanır (iki
yükleme burnu vasıtasıyla); yük burunları destek noktalarından eşit uzaklıklardadır. Yük burunları
arasındaki uzaklık (yük span veya yük mesafesi) destek mesafenin üçte biri veya yarısı kadardır
(Şekil-1). Destek span /derinlik oranı genellikle 1/16 olarak alınır.
Test Örnekleri:
Levha malzemeler, laminatlı termoset malzemeler, kalıplama malzemeleri (termosetler ve
termoplastikler), yüksek kuvvetli takviyeli kompozitler
Hesaplamalar
Maksimum fiber stres (MPa) (Şekil-2)
yük mesafesi = 1/3 destek mesafe yük mesafesi = ½ destek mesafe
PL 3PL
S =  S = 2
b d2 4bd
Maksimum fiber stres (MPa); destek mesafesi büyük
PL 4.70 D2 7.04 D d 3PL 10.91 D d

S =  [1 +  -  ] S =  [1 -  ]
b d2 L2 L2 4 b d2 L2
Maksimum strain (gevşeme) (mm/mm)
4.70 D d 4.36 D d
r =  r = 
L2 L2
Elastik tanjant modül (MPa)
0.21 L3 m 0.17 L3 m
EB =  EB = 
b d3 b d3
P = yük-defleksiyon eğrisinde bir noktadaki yük (N), L = destek mesafesi, b ve d kirişin genişliği ve
derinliği (mm), D = kiriş merkezinin maksimum sapması (mm), L = destek mesafesi (mm), m = yük-
defleksiyon eğrisi düz kısmı tanjant eğimidir.
Ayrıca bükülgenlik kuvveti, bükülgenlik akma kuvveti, bükülgenlik ofset akma kuvveti ve herhangi
bir straindeki stres değerleri de hesaplanabilir.
P/2 P/2
P/2 P/2
yük
L/3 L/3
mesafesi
L
(a) destek mesafe
P/2 P/2
P/2 P/2
yük
L/4 L/4
mesafesi
L
(b) destek mesafe
Şekil-1: Yükleme diyagramları; (a) 1/3 destek mesafeli, (b) ½ destek mesafeli yüklemeler
Şekil-2: Yükleme burunları ve destekler (1/3 destek mesafeli sistem)

c. ASTM D7264: Polimer Matris Kompozitlerin Bükülgenlik (Flexural) Özellikleri

Dikdörtgen kesitli çubuk şeklindeki test örnekleriyle çalışılır. İşlem A’da (Şekil-1) örnek iki destek
üzerine yerleştirilir ve desteklerin orta noktasından bir yükleme burnuyla yük uygulanır. İşlem B’de
(Şekil-2) örneğe iki noktadan yük uygulanır; yükün verildiği noktalar arasındaki açıklık destek me-
safenin yarısıdır. (Yükleme burunları ve desteklerin silindirik temas yüzeyleri 3 mm çapındadır,
Şekil-3) Yük uygulandığında örnek merkez destek noktasından sapar; çökme meydana gelinceye
kadar yük ve sapma değerleri kaydedilir.
Dört nokta ve üç nokta yükleme konfigürasyonları arasındaki temel farklılık maksimum eğilme
(bending) momenti ve maksimum bükülgenlik (flexural) stresinin konumlarıdır. Dört nokta
konfigürasyonda bending moment, merkez kuvvet uygulama elemanları arasında sabittir; bu
nadenle maksimum bükülgenlik stresi düzenlidir. Üç nokta konfigürasyonda maksimum bükülgen-
lik stresi, doğrudan mekez kuvvet uygulama elemanın altındadır.
Üç nokta ve dört nokta yükleme konfigürasyonları arasındaki diğer bir farklılık oluşan dikey shear
kuvvettir: Üç noktada konfigürasyonda bu kuvvet kirişin her tarafındadır (orta noktanın altı hariç).
Dört nokta uygulamada ise merkez kuvvet uygulama elemanları arasındaki alanda sonuç dikey
shear kuvvet bulunmaz, dış destekler arasındaki mesafe, üç nokta konfigürasyonla aynıdır.
Test Örnekleri: Test örnekleri bükülgenlik özelliklerinin doğru tayinine olanak verecek boyutlarda
seçilir. Standart mesafe-kalınlık oranı = 32/1, örnek kalınlığ = 4 mm, örnek genişliği = 13 mm, ör-
nek uzunluğu = >%20 destek mesafe (Şekil-4).
Ölçülen Özellikler: Bükülgenlik kuvveti, herhangi bir straindeki bükülgenlik stresi ve aşağıda veri-
len diğer özellikler hesaplanabilir.
Maximum Flexural Stres (MPa) Maksimum strain (mm/mm)
İşlem A için İşlem B için İşlem A için İşlem B için
3PL 3PL 6h 4.36  h

 =   =   =   = 
2 b h2 4 b h2 L2 L2
Sekant modülü (MPa)

Kord modülü (MPa)
İşlem A için İşlem B için
 L3 m 0.17 L3 m
Efkord =  Efsekant
=  Efsekant
= 
 4 b h3 b h3
P = kuvvet (N), L = destek mesafesi (mm), b = kiriş genişliği (mm), h = kiriş kalınlığı (mm), ,  =
orta masafe defleksiyon,  = iki seçilen strain nokta arasındaki bükülgenlik stres farkı,  = iki
seçilen strain nokta arasındaki fark (nominal 0.002), , m = kuvvet-defleksiyon eğrisi sekantın eğimi.
P/2 P/2
L/2 L/2 Şekil-1: İşlem A yükleme
L diyagramı
destek mesafe
P/2 P/2
P/2 L/2 P/2

L/4 yük mesafesi L/4 Şekil-2: İşlem B
yükleme diyagramı
L
destek mesafe
R = 3 mm R
(a) İşlem A: Üç nokta yükleme
konfigürasyonu (sabit destekler
ve yükleme burnu ile),
R (a) R
(b) İşlem B: Dört nokta yükleme
konfigürasyonu (sabit destekler
ve dönen yükleme burunları ile)
R = 3 mm R R
Şekil-3: Yükleme burnu ve
sabit destekler
R R
(b)
örnek uzunluğu:
destek mesafesinden
~%20 daha büyük
13.00 mm
örnek genişliği standart mesafenin (span)

kalınlığa oranı: 32/1
4.00 mm
örnek kalınlığı
Şekil-4: Standart bükülme (flexural) test örneği

5.5. KIRILMA DAYANIKLILIĞI ÖZELLİKLERİ
Kırılma mekaniği iki kategoride toplanır:

 Lineer elastik kırılma mekaniği (LEFM)
 Elastik-plastik kırılma mekaniği (EPFM)
Lineer elastic kırılma mekaniğine göre malzeme çatlamanın uzağındaki bölgede elastik davranış-
tadır; çatlamanın ucunda ise elastik olmayan (inelastik) deformasyon vardır. Kırılma dayanımı
stres şiddeti faktörü K ve strain enerji çıkış hızı G ile tanımlanır.
Hızlı çatlama sırasında enerji çıkışı bir malzeme özelliğidir, parçanın boyutuna bağlı değildir. Stres
şiddet faktörü K,
KI =  [ a f(g)]1/2
a başlangıçtaki çatlama uzunluğu, f(g) örnek geometrisi ve yük geometrisi için boyutsuzluk faktörü,
KI mod I kritik stres intensite faktörüdür.
Kırılma mekaniğinde üzerinde durulması ve bilinmesi gereken önemli bir konu, çatlayan uçtaki
stres şiddeti faktörünün kritik değere (KC) ulaştığında kararsız kırılmanın meydana gelmesidir.
Kırılma dayanıklılığı değeri ne kadar büyükse çatlamanın ilerlemesi için de daha büyük stres şid-
deti gerekir. Kritik stres şiddet faktörü basit laboratuar örneklerinde relatif olarak tayin edilebilir;
limit değeri KIC / KIIC / KIIIC.
a. Kırılma Biçimleri (Fracture Modlar)

Şekil-1’de üç farklı yükleme modu görülmektedir: Mod I (açılma veya gerilme), Mod II (kayma veya
shear) ve Mod III (yırtılma veya kesilme). Her mod için kırılma mekaniği kavramı aynıdır.
Mod-I Mod-II Mod-III

gerilme (tension) kayma (sliding) shear yırtılma (tearing) shear
(düzlem-içi shear) (düzlem-dışı shear)
GIC GIIC GIIIC
Şekil-1: Çatlama veya krak (crack) modları

b. İnterlaminar (Delaminasyon) Kırılma Dayanıklılığı

İnterlaminar kırılma, fiber takviyeli polimer kompozitler için önemli bir problemdir. Meydana geldi-
ğinde yapının sıkılığı veya sertliği büyük ölçüde düşer ve serviste malzemenin çökmesine neden
olur. Laminatlı kompozitlerin yapısal performansı delaminasyondan çok etkilenir. İnterlarminar
performans, gerilme ve shear stres altında zayıflama özelliğiyle karakterize edilir; geometrik ve
malzemede süreksizlik oluşacağından tüm performansı etkiler. Delaminasyon ve büyümesi strain
enerji çıkışı hızı (G) ve uygulanan kuvvetle tanımlanır. Kritik strain enerji çıkışı hızı (GC) yükleme
moduma bağlıdır.
b.1. Mod I Test Metodu
ASTM D5528: Tek-yönlü Fiber Takviyeli Polimer Matris Kompozitlerin Mod I

İnterlaminar Kırılma Dayanıklılığı
Çift konsol kiriş, DCB (Double Cantilever Beam;) test örneği, dikdörtgen şeklinde, muntazam kalın-
lıkta tek-yönlü laminatlı bir kompozittir; orta düzleminde delaminasyonu başlatıcı olarak yerleştiril-
miş yapışkan olmayan bir madde (insert) bulunur. DCB örneğe, örneğin bir ucuna bağlanmış men-
teşeler veya yükleme bloklarıyla yük uygulanır (Şekil-1). Açıklığın yer-değiştirmesi veya çapraz
hareketle DCB’nin uçları açılır; bu sürçte delaminasyon uzunluğu kaydedilir.
Uygulanan yüke karşi açıklığın yer-değiştirme eğrisi çizilir. Mod I interlaminar kırılma dayanıklılığ
modifiye kiriş teorisinden veya uyum kalibrasyon metoduyla hesaplanır.
Test Örnekleri:
Test laminatları çift sayılı tabaka içermeli, tek-yönlü olmalıdır; delaminasyon büyümesi 00 yönde
oluşmalıdır. Yapışkan olmayan malzeme (insert) orta düzleme yerleştirilir (Şekil-1a ve 1b).
Interlaminar kırılma dayanımı modifiye kiriş (beam) teorisi metodu (MBT) (Şekil-2a), uyum
(komplians) kalibrasyon (CC) (Şekil-2b) metodu ve modifiye komplians kalibrasyon (MCC) metotla-
rıyla hesaplanır (Şekil-2c).
Modifiye kiriş metodu (MBT) CC metot MCC metot
3P 3P 64 (a + II)3 P nP 3 P2 C2/3

GI =  GI =  EIf =  GI =  GI = 
2b a 2b (a + II)  b h3 2ba 2 A1b h
GI = Mod I interlaminar kırılma dayanımı, Eif = eğilmedeki elastiklik modülü, P = yük, δ = yük nok-
tası yer-değiştirme, b = örneğin genişliği, a = delaminasyon uzunluğu, h = DCB örnrğinin kalınlığı,
= etkin delaminasyon uzatması (delaminasyon önünde DCB kolların dönmesinde düzeltme için),
A1 = a/b değerlerinin C1/3 değerlerine karşı çizilen grafiğin eğimi, C = uyum (komplians) (/P)
P
boy h
menteşesi
adhesiv
b a
ilk çatlama
insert P
(a)
b
yükleme
bloku h
P
adhesiv
a L
insert
P
(b)
Şekil-1: (a) Yükleme bloklu ve (b) boy menteşeli DCB test örnekleri
n = y / x
Log C
a/h
C1/3 y A1
x
 a log a C1/3
(a) (b) (c)
Şekil-2: (a) Modifiye kiriş teorisi, (b) uyum kalibrasyonu, (c) modifiye uyum kalibrasyonu
b.2. Mod II Test Metotları

Mod II testi için, üç nokta uç çentik eğilmesi, ENF (End Notched Flexure) testi uygulanır (Şekil1 ve
Şekil-2). Test ASTM D7905 (Tek-yönlü Fiber Takviyeli Polimer Matris Kompozitlerin Mod II
İnterlaminar Kırılma Dayanıklılığı) standart test metoduna göre yapılır.
Metoda göre 160 mm uzunlukta; dış ve merkez yükleme noktaları arasında 45 mm delaminasyon
malzeme olan ENF örneğine konvensiyonal üç-nokta eğilme fikstürü kullanılarak yük uygulanır.
Delaminasyon büyümesi kararsız olduğundan, relatif olarak düşük yük seviyelerinde kalibrasyon
amaçlı uyum verileri elde edilir; bunun için üç delaminasyon uzunluğunun saptanması amacıyla
örnek fikstürde çevrilir.
DCB testine (D5528) benzer olarak, yerleştirilmiş ek (insert) ve bir ön çatlama malzemeden başla-
yan büyüme için GIIC değerleri elde edilir. DCB testinden farklı olarak bu metotta tek kalibrasyon
metodu (uyum kalibrasyonu) kullanılır, yük delaminasyonu (maksimum yük noktası) için tek metot
önerilir, ön-kırılmasız ve ön-kırılmalı koşullar için tek GIIC değerleri elde edilir.
Mod II interlaminar kırılma dayanıklılığı başlangıç çatlama uzunluğu ve yük defleksiyon eğrisinden
hesaplanır; en yüksek yük ve defleksiyon seviyesi dikkate alınır.
9F  a2
GII = 
2B [1 / (4L3 + 3a3)]
F = yük,  = displacement, B = örneğin genişliği, a = delaminasyon uzunluğudur.
ön çatlama
insert
L L
toplam uzunluk
F
a
2t
Şekil-2: Uç çentik eğilmesi, ENF
L (End Nnotch Flexure) test sistemi
Şekil-1: Tipik bir ENF örnek geometrisi ve yük-

leme şeması
b.3. Mod III Test Metotları

Mod III kırılma enerjisi GIIIC‘nin tayininde çeşitli test metotları uygulanmıştır; örneğin, yarık konsol
kiriş SCB (Split Cantilever Beam) testi, sınırlı element FE (Finite Element) testi, çatlak ray shear
CRS (Crack Rail Shear) testi gibi. Daha yeni çalışmalarda kenar çatlak burulması, ECT (Edge
Crack Torsion) test metodu uygulanmaya başlanmıştır.
ECT test örneğinde, Şekil-1’de görüldüğü gibi, üç destek pim ve bir üst yükleme pimi bulunur; yük-
leme pimi, Mod III kayma hareketine yol açan burulma momentini yaratır. Örnek istiflenme sırası
[900/ (±450)n / (-450)n /900]s , n = 3 veya 4; böylece, delaminasyon 900 tabakalar arasındaki orta-
kalınlıkta ilerler. Yine de burulma sıkılığı (stiffness) ve kuvvet için 450 tabakalara ihtiyaç vardır.
ECT test örneğinin sayısal analizi, kenarların yakınlarında bazı Mod II komponenti gösterir.
Mod III kırılma dayanımı aşağıdaki eşitlikle hesaplanır:
M F2
GIII = 
2c (A – m a)2
32 xy,0 h3 b 32 xy,0 h3 xy,1

A =  m = (1 -)
3 c d2 3 c d2 4 xy,0
F = yük, a = delaminasyon uzunluğu, b = örneğin genişliği, h = örneğinin kalınlığı, xy,0 ve xy,0

değerleri, örneğin kırılmamış ve kırılmış parçalarının torsional (burulma) shear modülleridir.
P
b
a L
ilk P
krak 2t
P
c z
y
d P
x
Şekil-1: ECT örneği Şekil-2: Test rig sistemi

b.4. Karışık Mod Test Metotları

Kompozit malzemelerdeki delaminasyon problemi araştırmacıları farklı modlarla interlaminar kırıl-
ma testlerinde önemli çalışmalara ve gelişmelere yönlendirmiştir. İlk çalışmalar tek-yönlü
laminatların saf mod I ve saf Mod II kırılmalarıyla başlamış, sonraları karışık Mod I + Mod II üze-
rinde yoğunlaşılmıştır. Bu amaçla hazırlanan ASTM D6671 karışık Mod bending (MMB) testi geniş
bir aralıkta Mod kombinasyonlarına cevap verebilecek nitelikte bir standarttır.
ASTM D6671: Tek-yönlü Fiber Takviyeli Polimer Matris Kompozitlerin Karışık

Mod I-Mod II İnterlaminar Kırılma Dayanıklılığı
Karışık mod bending (MMB) test cihazı çeşitli oranlarda Mod I ve Mod II yüklemelerde, laminat
örneklerin delaminasyon kırılma dayanıklılığın ölçülmesinde kullanılır (Şekil-1 ve Şekil-2). MMB
test örneğine yükleme kuvvetleri tablarla (çıkıntılar) uygulanır. Bir x-y kaydedicide uygulanan kuv-
vet-açıklığın yer değiştirmesi eğrisi çizilir. Eğrideki kritik yüklerden iİnterlaminar kırılma dayanıklılığı
GC ve GII/G değerleri hesaplanır.
Test Örnekleri: Test laminatları çift sayıda tabaka içermelidir ve delaminasyon büyümesinin 00
yönde olabileceği tek-yönlü yapıda olmalıdır (Şekil-3). Örnek yerleştirilirken laminatın orta düzle-
mine yapışkan olmayan bir insert yerleştirilir (Şekil-4).
Bending Modül (MPa)
8 (a0 + χ h)3 (3c – L)2 + [6 (a0 + 0.42 χ h)3 + 4L3] (c + L)2

E1f = 
16 b h3 L2 (1/m – Csis.)
Maksimum yer-değiştirme (mm.) Kırılma dayanımı (kJ/m2)
GII 12P2 (3c - L)2

maks. = L (0.27 – 0.06 ) GI = 
2 3 2
a + χ h)2
G 16 b h L E1f
Mod karışımı, GII/G G = GI + GII
9P2 (c + L)2 GII GII

GII = 
2 3 2
a + 0.43 χ h)2  = 
16 b h L E1f G GI + GII
a0 ve a = başlangıçta ve testte delaminasyon uzunluğu (mm), b = örnek genişliği (mm), c = MMB

kol uzunluğu (mm), h = örnek kalınlığı yarısı (mm), L = MMB yarı mesafesi (mm), χ = düzeltme
parametresi, m = yük-yer değiştirme eğrisi eğimi (N/mm), GI ve GII ve G = mod I ve mod II ve top-
lam karışık mod strain enerji çıkış hızıdır.
P c
cg
test örneği
2h
Şekil-1: MMB (Mixed-Mod Bending) cihazı Şekil-2: Karışık mod bending fikstür
mafsal uç blok
2h
b
a
b
L L a
delaminasyon
2L
Şekil-3: MMB test değişkenleri
örnek
25-20
900
-450 450 00 00
00
menteşe
30-24 yarısı
13 m Insert
(ekleme)
3-5
110-80 75-40
Şekil-4: Örnek; MMB test örneği (boyutlar mm)

c. Translaminar Kırılma Dayanımı (Toughness)
ASTM E1922: Laminatlı ve Pultruded Polimer Matris Kompozitlerin Translaminar

Kırılma Dayanımı
Bu test metodunda eksantrik (dış-merkezli) yüklü, tek-kenar-çentikli (ESET) örneklerin gerilme
özellikleri incelenir. Yük ve çentik-ağzı yer değiştirme eğrisi çizilir, Vn kaydedilir ve normalize edil-
miş çentik uzunluğunda belirlenen artışın elde edildiği yük tayin edilir. Bu yük değeri kullanılarak
translaminar kırılma dayanımı (KTL) bulunur.
Örnek: Örnek konfigürasyonları Şekil-1 ve 2’de gösterilmiştir. Çentik uzunluğu a, örnek genişliği-
nin 0.5 ve 0.6 katı, çentik genişliği 0.015.W veya daha incedir.
Uygulanan stres intensite faktörünün (K) hesaplanması: ESE(T) örneği için K değeri:
4P  a a a a a
K =    [1.6 (  )1/2 – 2.6 ( )3/2 + 12.3 (  )5/2 – 21.2 (  )7/2 + 21.8 (  )9/2 ]
B W W W W W W
Vn
KTL için geçerlilik kriteri:  =  0.3
Vn-0
K = uygulanan stres intensite faktörü, P = uygulanan kuvvet, a = çentik uzunluğu, B = örnek kalın-
lığı, W = örnek genişliği, Vn-0 = maksimum P’de (Pmaks.) Vn (Şekil-3), Vn = P noktasına kadar çentik
ağzı yer-değiştirmesi
Translaminer kırılma dayanımı (KTL) tayini: Yukarıda verilen K eşitliğinden Pmaks. için maksimum K
değeri (Kmaks.) değerleri ve Şekil-3’den Vn-0 ve Vn tayin edilir.
Vn Vn
 =  0.3 olduğunda: Kmaks. = KTL  =  0.3 olduğunda: KTL ölçülemez
Vn-0 Vn-0
Vn ölçmek
için geyç
bıçak ağzı
Eksen dışı yüklenmiş tek-kenar-çentikli

gerilme örneği; gerilme yükü; ESE(T)
Şekil-1: Translaminer kırılma dayanımı test düzeneği

0.2 W 0.015 W maks.

çap
W 0.2 W A
A A an
1.5 W 1.5 W B
4.0 W
Şekil-2: Translaminer kırılma dayanımı test örneği
Vn-0 Vn
Pmaks.
Vn
KTL testi için kriter:  =  0.3
Vn-0
Çentik ağzı yer-değiştirme, Vn
Şekil-3: Tipik yük ve çentik-ağzı yer değiştirme eğrisi

d. İntralaminar Kırılma Dayanıklılığı (Toughness)

Bu test metotları ASTM D5045 (Plastik Malzemelerin Düzlem-Strain Kırılma Dayanıklılığı ve Enerji
Çıkış Hızı) standart test metoduna dayanır. Ön-çatlamalı kırılma örneğine uygun bir sistemle yük
uygulanır. Kompakt gerilme örneği için bir yükleme kenet demiri, üç nokta bend örnekleri yüklemek
için bir bending rig kullanılır (Şekil-3)
Test Örnekleri:
Genellikle kompakt gerilme, CT (Compact Tension) ve tek-kenar-çentik-eğilmesi, SENB (Single-
Edge-Notch Bending) geometriler önerilir. (Şekil-1 ve Şekil-2)
Kritik stres intensite faktörü, KIC (MPa.m1/2) değerinin hesaplanması:
Kompakt gerilme (CT) test örnekleri için:
PQ (2 + x) (0.866 + 4.64 x – 13.32 x2 + 14.72 x3 – 5.64 x4)

KIC = () f (x) f (x) = 
B W1/2 1 – x3/2
Üç nokta eğilme (SENB) test örnekleri için:
PQ 1.99 – x(1 – x) (2.15 – 3.93 x + 2.7 x2)

KIC = () f (x) f (x) = 6 x1/2 
B W1/2 (1 + 2x) (1 – x3/2)
PQ = uygulanan kırılma yükü, B = örneğin kalınlığı, W = örneğin genişiliği, f(x) = örnek boyut dü-
zeltme geometrik fonksiyonudur.
çap:
0.25W
0.6 W B
0.275
W
W
a
0.6 W
B = W/2
2.2 W 2.2 W
a
W B
Şekil-2: Üç nokta bend (SENB) örnek
konfigürasyonu
Şekil-1: Kompakt gerilme örnek
konfigürasyonu
W B
D a
0.6 D
S = 4W
displacement
destek silindirleri transduser
W/2 < D < W
Şekil-3: Bending rig (SENB için transduser ile)

6. UNİAKSİYAL YORGUNLUK (FATIGUE) TESTLERİ
Tek-yönlü kompozit örneklerin statik testi malzeme karakterizasyonu, çeşitli malzemelerin kıyas-
lanması ve laminat özelliklerinin önceden tahmin edilmesine olanak verir.
a. ASTM D3479: Polimer Matris Kompozitlerin Gerilme-Gerilme Yorulma (Fatigue)

Davranışları
İşlem A—Örnek, belirli bir frekansta minimum ve maksimum düzlem-içi aksiyal yük (stres) arasın-
da değerlerde tutulur. Verilen bir strain oranında va maksimum strainde örnekte çökmenin meyda-
na geldiği yük saykıl sayısı tayin edilebilir
İşlem B—Örneğe, belirli bir frekansta minimum ve maksimum düzlem-içi aksiyal strain arasında
değerlerde tutulur. Verilen bir strain oranında va maksimum strainde örnekte çökmenin meydana
geldiği strain saykıl sayısı tayin edilebilir.
Her iki işlem için de (A ve B) bazı amaçlar için statik aksiyal stres-strain eğrilerinden, seçilmiş
saykıl aralıklarında düzlem-içi stiffnes değerlerinin elde edilmesi önemlidir; böyle durumlarda
ASTM D3039 test metodunda verilen modül tayini işlemi uygulanır. (Şekil-1)
Test Örnekleri:
Test örneği, geometrisi, örneğin teste hazırlanması ve tablanması ASTM D3039’da belirtildiği gibi-
dir; farklılıklar (istiflenme, adhesiv, örnek boyutu ve S-N veya -N eğrisi). ASTM D3479 metodunda
belirtilmiştir.
Yorulma süresi dağılımı: ASTM E739’da tanımlandığı gibidir. (Şekil-2)
Weibull dağılımı: Yorulma süresi için Weibull dağılım yoğunluk fonksiyonu:
 N N
f (N) =  ()-1 eksp.[ - () ]
  
N
F (N) = 1 –eksp.[ - () ]

 = Weibull fatigue life scale parameter.

 = Weibull fatigue life shape parameter.
S-N eğrisi, -N eğrisi: ASTM E739’da tanımlandığı gibidir.

900
-450 +450
00
50-900
1.5 mm
bağ hattı kalınlığı
Şekil-1: ASTM D3039; Tablı gerilme test örneği
10-1
 - N eğrisi için %95 güvenirlikli bandlar
log N = - 0,24474 - 1.45144 log P/2

(veya, P/2 = 1.09340 (2Nf)-0.68897)
Plastik strain genliği (amplitude), p/2
10-2  = 0.1058
10-3 veriler
10-4
10 100 1000 104 105
Çökme saykılı, N
Şekil-2; ASTM E739: Örnek veri noktaları için yorulma süresi N(Y) ve plastik strain genliği p/2(X)
b. ASTM D6115: Tek-yönlü Fiber Takviyeli Polimer Matris Kompozitlerin (PMC)

Mod I Yorgunluk Delaminasyon Başlangıcı
DCB (Double Cantilever Beam) örneği (Şekil-1), belirlenen bir frekansta minimum (min.) ve mak-
simum (max.) yer-değiştirmeler arasında tutulur. Lineer elastisite ve küçük defleksiyonlar(/a < 0.4)
için yer-değiştirme oranı min/ max , R oranıyla özdeştir. Delaminasyon büyümesinin başladığı yer-
değiştirme saykıl sayısı (NB) kaydedilir. Mod I strain enerji çıkış hızı, örneğin GImaks. , modifiye kiriş
teorisinden veya ASTM D5528 test metodunda verilen diğer metotlarla hesaplanır. Birkaç örnekle
elde edilen sonuçlarla, seçilen bir frakans için GImaks. ve Na ilişkisi çıkarılır.
Bu test metodu çeşitli G seviyelerinde birkaç örneğe uygulandığında sonuçlar Şekil-2’deki G–N
eğrisi gibi gösterilebilir.
Test Örnekleri:
Test örneği boyutları ve yükleme ASTM D5528 test metodunda tanımlandığı gibidir.
Maksimum devirli strain enerji çıkış hızı, GImaks.:
3 Pmaks. maks.
GImaks. = 
2b (a + IIav)
||ort. = ortalama uyum sabitidir. (GImaks. tayininde diğer bazı ifadeler için ASTM D5528)
Log – normal dağılım: G – N eğrisi istendiğinde, ASTM E739
Weibull Dağılımı: Weibull dağılımı, genellikle sabit genlikte yorgunluk yaşam verilerini (ve elde
edilmişse G – N verilerini) tanımlamada kullanılır;
GImaks., J/m2
P
boy h
menteşesi
adhesiv
GI
b
a0 L Na
ilk çatlama
insert N, Delaminasyon büyüme
P
başlangıcı
Şekil-1: Boy menteşeli DCB test örneği Şekil-2: G – N eğrisi

7. VİSKOELASTİK ÖZELLİK TESTLERİ
Viskoelastik özellikler malzemenin zamana bağlı olarak gösterdiği davranışlardır. Testlerde çeşitli
bazlar dikkate alınabilir: örneğin, sabit yük altında zamanın fonksiyonu olarak deformasyonun öl-
çülmesi (creep testi), sabit deformasyonda zamanın fonksiyonu olarak uygulanan yükün ölçülmesi
(stres relaksasyon), veya malzeme responsunun elastik ve viskoz komponentleri tayin için malze-
menin bazı daha kompleks yük veya deformasyon özelliklerinin incelendiği verilere göre yapılır
Yayılma (Creep) ve Stres Relaksasyon
ASTM D2990: Plastiklerin Gerilme, Sıkıştırma ve Bükülgenlik Yayılması (Creep) ve

Yayılma Parçalanması
Bu test metodu, bir örneğin belirlenmiş çevresel koşullar altnda sabit gerilme ve sıkıştırma yükü
altında zamanın fonksiyonu olarak gerilme ve sıkıştırılmasını, zaman-kopma veya çökme özellikle-
rinin incelenmesini kapsar.
Test Örnekleri:
Gerilme yayılması test örnekleri: ASTM D638 metodunda verilen Tip I veya Tip II, yayılma-
kopması için de D1822’de önerilen L ve S tip örnekler kullanılabilir.
Serbest-sıkıştırma-yayılma test örnekleri: ASTM D695 test metodunda verildiği gibi hazırlanır,
farklılıklar incelik oranının 11-15 arasında olmasıdır. Standart test örneği silindir veya prizma şek-
lindedir. Önerilen kesit alanları: 12.7 x 12.7 mm veya 12.7 mm (çap). Ölçmelerde Şekil-1’de görü-
len kılavuz-tüp kullanılır.
Bükülgenlik (flexural) yayılma test örnekleri: Dikdörtgen biçiminde çubuklardır (ASTM D790). Ter-
cih edilen örnek boyutları.5 x 12.7 x 3.18 mm veya 127 x 12.7 x 6.4 mm olabilir.
Maks. strain, r Yayılma modü-

Stres*,  (MPa)* Stres**, S (MPa)
(mm/mm) lü***, Ec (MPa)
P 3 PL 6 DL 
 =  S =  r =  Ec
A 2 b d2 L2 rc
*Gerilme veya sıkıştırma stresi, **Bükülgenlik için fiber stresi Şekil-2, ***Şekil-3
A = kesit alanı (mm2), P = yük (N), L = mesafe (mm), b = genişlik (mm), d =derinlik (mm), D = orta
mesafede maks. defleksiyon (mm),  = başlangıç stresi, rc = yayılma straini (mm/mm)
Her test sıcaklığı için log strain (%) – log zaman (saat) eğrisi çizilir (Şekil-4).
indikatör
sabit
yapı
yük çubuğu
kılavuz tüp
örnek
hareketli parça
çelik çubuk
conta
taban Şekil-1: Bir sıkıştırma-yayılma
(creep) cihazı
yük çubuğu
fikstür
1500
Bükülgenlik stresi, psi
t1 t2 t3
1000
t1 < t2 < t3 Şekil-2: Çeşitli zamanlarda

500
kartezyan izokron stres strain
eğrileri
0
0 2 4 6 8 10 12
Gerilme creep strain, % (t zamanında)
105
artan
Yayılma (creep)
stres
modül, psi
1
2
3 Şekil-3: Çeşitli stres seviyelerinde
logaritmik yayılma modülü-zaman
4
eğrileri
4
10
0.1 1 10 100 1000
Zaman, saat
10
Yayılma gevşemesi
(creep strain), %
artan
stres
3
1.0
2
1 Şekil-4: Çeşitli stres seviyelerinde
logaritmik yayılma straini-zaman
eğrileri
0.1
0.1 1 10 100 1000
Zaman, saat
8. YAPISAL ELEMENT KARAKTERİZASYONU
a. Açık – Delik Gerilme Test Metotları
ASTM D5766: Polimer Matris Kompozit Laminatların Açık Delik Gerilme Kuvveti
Test metodunda yüksek modüllü fiber takviyeli polimer matris laminatların açık delik (çentikli) ge-
rilme kuvveti tayin edilir. Kompozit malzeme formu, sürekli fiber veya süreksiz fiber takviyeli
kompozitler içindir; çünkü bunlarda laminat dengelenmiştir ve test yönünde simetriktir.
Test Örnekleri:
Örnek kuponlar ASTM D3039 metodunda veril-
diği gibidir; farklı olarak merkezi yerleştirilmiş
bir delik bulunur (Şekil-1). Ultimat kuvvet bürüt
kesit alanına bağlı olarak değişir.
Normal laminat dengeli olmalıdır; istifleme sıra- açık delik, uzunluk

w/D = 6
sı [45/00 ve -45/900]n. N değeri laminat kalınlığı
2.5 cm’ye en yakın olabilecek (genellikle 2-4
mm arasında bir sayıdır.
Örneğin genişliği = 36 ± 1 mm, uzunluğu = 200-
300 mm’dir. Çentik, kupona merkezi olarak
yerleştirilmiş 6 ± 0.06 mm çaplı bir deliktir.
½
Ölçülen Özellikler: genişlik
½
uzunluk
Ultimat kuvvet, *FxOHTu
Pmaks.
OHTu
Fx = 
A
Pmaks. = test örneğinin çökmeden önce taşıya-

bildiği maks. yük (N) genişlik
A = bürüt kesit alanı = h w (mm2)

Şekil-1: Açık delik gerilme test kuponu
(*OHT: Open-Hole Tensile)
b. Dolu – Delik Gerilme Test Metotları
ASTM D6742: Polimer Matris Kompozit Laminatların Dolu-Delik (Filled-Hole) Ge-

rilme ve Sıkıştırma Testi
Dolu-delik gerilme kuvveti ASTM D5766 test metoduna, dolu-delik sıkıştırma kuvveti ASTM D6484
test metoduna benzer; her ikisi için de farklılık deliğin bir pim veya bağlayıcıyla toleranslı olarak
kapatılmasıdır.
ASTM D6742’de hazırlanan merkezi delikli dengelenmiş simetrik laminata örneğe tek-eksenli ge-
rilme testi veya tek-eksenli sıkıştırma testi uygulanır.
Çökme modları: Doldurulmuş (pim veya bağlayıcıyla) delikte veya delik yanında oluşan çökmeler
kabul edilmez; tür veriler geçersiz olarak kaydedilir. Çökme, delaminasyondan çok etkilenir. Çök-
me modu yerini belirleyen üç-veri çökme tipi, çökme alanı ve çökme konumudur (D6742, Tablo-1).
Şekil-1(a)’da gerilme testi için, Şekil-1(b) ve Şekil-1(c)’de sıkıştırma testleri için kabul edilebilir
çökme modları şematik olarak gösterilmiştir. Çökme modu deliğin farklı taraflarında değişiklik gös-
terebilir.
Test Örnekleri:
Örnek geometrisi, istiflenme sıralanması, örnek geometrisi ve örneklerin hazırlanması D5766,

D6484 test metotlarında önerildiği gibidir.
Ultimat (en son) kuvvet

Genişlik–çap Çap–kalınlık Havşa derin- % Bending
Gerilme Sıkıştırma
oranı: oranı: liği (dcsk)– D6484
maks. maks. D5766, D5766, kalınlık (h)
P P
Fxfhtu =  Fxfhcu =  D6484 D6484 oranı
A A
Fxfhtu = test yönünde ultimat dolu-delik gerilme kuvveti (MPa)

Fxfhcu = = test yönünde ultimat dolu-delik sıkıştırma kuvveti (MPa)
Pmaks. = test örneğinin çökmeden önce taşıyabildiği maks. yük (N)
A = bürüt kesit alanı = h w (mm2)

dcsk = bağlayıcı havşa derinliği (mm)
h = delik yakınında örnek kalınlığı (mm)
(a)
(b)
(c)
Şekil-1: Çökme modları; (a) Dolu-delik gerilme, (b) delik yakınında dolu-delik sıkıştırma, (c) delik
merkezinden dengeli dolu-delik sıkıştırma
8.1. MEKANİK – BAĞLI JOİNT TESTLER
Yatak (Rulman) Testleri

Yatak testleri kompozitlerin yatak responsunu tayin etmek için uygulanan testlerdir. Deneysel yük
yer-değiştirme eğrisinden, maksimum yükteki yatak kuvveti ve bazı diğer özellikler (akma veya
offset-denge değerleri) hesaplanabilir.
Kompozit malzemelerin yatak testlerinde ASTM D5961 test metodu uygulanır. Metot dört farklı
işlem içerir: 1. işlem A; çift shear, gerilme, 2. işlem B; tek shear, iki-parça örnek, 3. işlem C; tek
shear, tek-parça örnek, 4. işlem D: Çift shear, sıkıştırma.
Burada Bazı terimlerin açıklanması yararlı olacaktır:
 Yatak alanı: Test örneğindeki delik çapının örneğin kalınlığıyla çarpımıdır.

 Yatak yükü: Bir yüzey arasındaki sıkıştırma yüküdür.
 Yatak strain: Yatak deliğinin uygulanan kuvvet yönündeki deformasyonunun pim çapına
oranıdır
 Yatak kuvveti: Örneğin tamamen çöktüğü yatak stres değeridir.
 Yatak stresi: Uygulanan yükün yatak alanına bölümüdür.
 Offset yatak kuvveti: Yatak kuvveti-deformasyon eğrisinin tanjant modülüsle kesiştiği nok-
tadaki yatak stres değeridir. Offset değeri nominal delik çapının % 1, 2, veya 4’ olabilir.
 Oransal limit yatak stresi: Yatak stresi-delik uzaması eğrisinin doğrusallıktan saptığı yatak
stresi değeridir.
 Ultimat yatak stresi: Maksimum yatak stresidir.
ASTM D5961: Polimer Matris Kompozit Laminatların Yatak Responsu

Test metodunda pimle veya bir mafsalla tutturulmuş, yüksek modüllü fiber takviyeli çok-yönlü poli-
mer matris kompozit laminatların yatak responsu saptanır.
Standart laminat çok-yönlü fiber oryantasyonu içerir, ve dengelenmiştir ve simetrik istiflenmelidir.

Nominal kalınlık 4 mm dolayındadır (2 4 mm), 6 mm çaptaki pim veya tutturucuya uyabilecek bo-
yuttadır.
Test örneği dublerlerle yüksek uzama özellikli adhesiv sistemlerle bağlanır.
Test Örnekleri:
1. İşlem A: Çift shear, gerilme:
a. Düz, dikdörtgen kesitli, uç kısma yakın bir konumda deliği (merkezi) bulunan bir örneğe (Şekil-
1), yatakta delik üzerinden yükleme yapılır. Şekil-2 ve Şekil-3’deki görünümlere benzer bir fikstür
kullanılarak çift-shear uygulanır. Bir test makinesindeki gerilmeyle, yatak kuvveti yaratılır.
b. Uygulanan kuvvet ve delikte meydana gelen deformasyon izlenir, kaydedilir. Delikteki defor-
masyon delik çapıyla normalize edilerek etkin yatak gevşemesinin (strain) yaratılması sağlanır.
Benzer şekilde, uygulanan kuvvetin tasarlanan delik çapıyla nornalize edilmesiyle de etkin yatak
stresi sağlanır. Maksimum kuvvete ulaşılıncaya kadar örneğe yüklemeye devam edilir. Yatak stres
değerleri-yatak strain değerlerine karşı grafiğe alınır.
Malzemenin ultimat yatak kuvveti, çökmeden önceki maksimum yükten hesaplanır.
2. İşlem B: Tek shear, iki-parça örnek:
Test örneğin düz ve dikdörtgen kesitlidir; iki uç tarafına yakın konumlarda birer delik bulunur (Şekil-
5 ve 6).
Test iki farklı konfigürasyonda uygulanabilir: biri destek fikstürünün bulunmadığı sabitlenmemiş
konfigürasyon, diğeri destek fikstürlü sabitlenmiş konfigürasyondur (Şekil-7).
3. İşlem C; tek shear, tek-parça örnek:
Test örneği ve boyutları İşlem A’da verildiği gibidir (Şekil-1). Bir test makinesinde hazırlanan özel
fikstüre gerilim uygulanarak sistemde yatak kuvveti yaratılır (D5961 Şekil-10, 11).
4. İşlem D: Çift shear, sıkıştırma:
Test örneği İşlem A’ için önerilen form ve boyutlardadır (Şekil-2). Metoda göre, bir sıkıştırma test
makinesindeki yükleme sistemiyle, özel bir fikstürdeki (D5961 Şekil-12, 13) örneğe yatak kuvveti
uygulanır.
Kenar mesafesi Yatak stresi (i. nok- Ultimat yatak kuvveti,

Örnek/çap oranı
oranı, e/D tada), ibr (MPa) Fbru (MPa
genişlik w e g + D/2 Pi Pmaks.

br bru
 =   =  i =  F = 
çap D D D kDh kDh
Yatak Strain, ibr Yatak kord sıkılığı*, Havşa derinliği/

Çap/kalınlık oranı
() Ebr (MPa) kalınlık oranı
(1i + 2i) / 2 br çap D havşa derinliği dcsk

ibr =  Ebr =   =   = 
KD br kalınlık h kalınlık h
*Yatak kord sıkılığı (Şekil-4)

w ve D = örnek deliğinin genişliği ve delik çapı (mm), g = boşluk kenarın-örnek ucu mesafesi (mm),
Pmax = çökmeden önceki maks. kuvvet (N), Pi = i. noktada kuvvet (N), h = örnek kalınlığı (mm), k =
her delik faktörü için kuvvet, 1i ve 2i = i. noktada ekstensometre-1 ve ekstensometre-2’de yer-
değiştirme (mm) (işlem C için, set 2i = 1i), K = 1 çift-shear testi için (İşlem A ve C), K = 2 tek-
shear testi için (İşlem B), br = yatak stres değişikliği (MPa), br = yatak strain değişikliği
(mm/mm), h = delik yakınında örnek kalınlığı (mm), dcsk = bağlayıcı havşa derinliği (mm)
Ayrıca etkin orijin tayini, ultimat yatak strain, ofset yatak strain, başlangıç pik yatak kuvveti gözle-
nir, hesaplanır. (Şekil-4)
L = 135
e = 18
h=3-5
900 w/2
450
W= 36
00 D=6
Şekil-1: Çift-shear ve tek-shear tek parça test örneği (boyutlar mm)
A = 200
H = 1 (oluk)
G=3
B = 50 C=2 E = 13
(yarıçap) D=5 F = 2 (yarıçap)
K = 20
J = 6 (çap)
I = 36 grip alanı
Şekil-2: İşlem A için fikstür yükleme levhası A (boyutlar mm)

üst grip
ara
levha
%2 ultimat (en
100 yüksek) kuvvet
80
Yatak stresi, ksi 60
25-40 ksi Offset

40 kord (dengeleme)
modül hattı
20
strain
düzeltmesi
0
0 5 10 15 20 25
alt grip
Yatak straini (gevşemesi), %
test örneği
Şekil-4: Yatak stres/yatak strain eğrisi örneği
Şekil-3: İşlem A için fikstür

sistemi
L 4d
h s = 75
e
s h = 3-5
h
4d e
L = 135
d = 6, e = 18
900 6
450 w = 36
w/2
00
Şekil-5: Tek-Shear, iki-parça tek-bağlayıcılı test örneği (boyutlar mm)

4d
s = 108 L
h = 3-5
h L = 210 4d s h
d=6 3d 3d
6d
900 6
450
w = 36
w/2
00
Şekil-6: Tek-Shear, iki-parça çift-bağlayıcılı test örneği (boyutlar mm)
destek levha
grip alanı
dublör
dublör
bağlayıcı
örnek
uzun grip
kısa grip
Şekil-7: İşlem B için fikstür sistemi

8.2. BAĞLI JOİNT TESTLER
Adhesiv kuvveti ve sıkılığı başarılı bağlanmış-jointler dizaynında önemli verilerdir. Adhesivler elas-
tik davranışlar gösterdiğinden ultimat kuvvet ve başlangıç modül değerleri adhesivi karakterize
etmekte yeterli olmaz; servis sıcaklığında ve nem koşullarındaki shear ve gerilmede stres-strain
eğrilerinin de incelenmesi gerekir. Endüstride genellikle uygulanmakta olan iki standartlar ASTM D
5656 ve ASTM D2095 (Çubuk Örneklerle Adhesivlerin Gerilme Kuvveti Testi. Bölüm. 5.1 – b2)
a. Adhesiv Karakterizasyon Testleri; Shear Testleri
a.1. ASTM D5656: Kalın- Adherend Metal Lap Shear Jointlerle Gerilme Yükleme-
sinde Adhesivlerin Shear Stres-Strain Davranışlarının Tayini
Bu test metodu yapıştırıcıların stres-strain (gerilme-gevşeme) davranışlarının incelenmesinde kul-
lanılan kalın-adherend lap-shear örneklerin testlerini kapsar.
Test Örnekleri:
Kullanılan yapıştırıcı için, bağlanma yüzeyleri 229 x 229-mm x 9.5 ± 0.05-mm boyutlarda olan
(2024-T3 aluminyum gibi) iki sert adhered hazırlanır. Metal yüzeyi uygun işlemlerle iyice temizlenir.
Adherent levhanın bir yüzüne düzgün bir tabaka halinde yapıştırıcı (pasta, film şeklinde olabilir)
uygulanır. Diğer bir adherent levha yapıştırıcı (adhesiv) kaplanmış levhanın üstüne terleştirilir (Şe-
kil-1a). Gerekli kalınlığa ulaşılıncaya kadar, yapıştırıcı levhalar arasından akıncaya kadar basınç
uygulanır. Adhesiv kürlenir. Kürleme işleminden sonra bağlanmış panelden 25.4 mm genişlikte
test örnekleri kesilir; örnekler özel bir makinede şekillendirilir, genişlik, uzunluk, kalınlık ölçmeleri
yapılır. (D5656)
Ölçülen Özellikler: Şekil-2(a)
dm = adherent yer- i = düzeltilmiş i = bağdaki Gc = Shear LL = ortalama

değiştirme shear strain shear stres modül shear stres
p–t L da – dm Fi 1 – 2 FLL

dm =  M  i =  i =  Gc =  LL = 
p 1000 t lw 1 – 2 lw
LL = düzeltilmiş UL = ultimat UL = düzeltilmiş KN = ortalama KN = düzeltil-
shear strain adhesiv stres shear strain shear stres miş shear strain
dLL – dm FUL dUL – dm FKN dKN – dm

LL =  UL =  UL =  KN =  KN = 
t lw t lw t
da = test örneği yer-değiştirmesi M = 1000 N’da metal yer-değiştirme

dKN = KN’de ölçülen yer-değiştirmesi p = ortalama nokta aralığı
dLL = LL’de ölçülen yer-değiştirme t = yapıştırıcı-tabakanın kalınlığı
dUL = UL’de ölçülen yer-değiştirme w = örnek genişliği

1 – 2 = A hattı boyunca stres değişimi
Fi = yük, FKN = KN’deki yük, FLL = LL’deki yük,
FUL = UL’deki yük 1 – 2 = A hattı boyunca düzeltilmiş shear
l = çakışma (overlap) uzunluğu strain
L = da yer değiştirmedeki yük
228.6 mm test edilen

6.35 adhesiv
82.6
sert adherend 9.53
levha
228.6 mm
12.7 pim çentik
deliği çapı 9.53
3.18
sert adherend levha 9.53 mm

adhesiv
sert adherend levha 9.53 mm
Şekil-1: (a) Bağlanmış adherend (metal) levhalar, (b) tipik bir test örneği profili (boyutlar mm)
C A
UL r = çizelge
B UL
mesafesi
C A g
B
E e KNs
Yük
KN
KN
r = çizelge
mesafesi If
LL
LL
f
Defleksiyon
Şekil-2: (a) Yük yer-değiştirme eğrisi, (b) Digital veri için shear stres-strain eğrisi
a.2. ASTM D1002: Tek-Lap (Bindirmeli)-Joint Adhesiv Bağlı Metal Örneklerin Ge-
rilme Yüküyle Görünür Shear Kuvveti (Metal-Metal)
Adhesiv bağların kuvvet testlerinin doğruluğu bağlama (bonding) proses koşullarına bağlıdır; örne-
ğin, adhesiv uygulanmadan önce malzeme yüzeyinin temizlenmesi, adhesivin uygulanma şekli
(yayma hızı, filmlerde kalınlık, kat sayısı, bir veya iki yüzeye uygulama, kurutma ortamı gibi), ba-
sınç uygulamasından önce sistemin hazırlanması (oda sıcaklığı, relatif nem, v.s. gibi), kürleme
şartları. Testten önce, özel bir durum belirtilmedikçe, süreç, sıcaklık ve relatif nem ayarlanmalıdır.
Test Örnekleri: Levhalar için kalınlık = 1.62 ± 0.125 mm, bu kalınlıktaki pek çok metal için önerilen
uzunluk = 12.7 ± 0.25 mm (Şekil-1) (Test örneği olarak önerilen metaller D1002’de belirtilmiştir).
Test Jointlerin hazırlanması: Şekil-2 ve Şekil-3
Ölçülen Özellikler: Her örnek için çökmedeki yük, çökmenin yapısı ve seviyesi (adhesiv veya
metalde kohezyon veya Adezyon gibi) kaydedilir.
yapışma hattı
1.6
shear
alanı
25.4 test grip

alanı
25.4 63.5 L 63.5 25.4
test grip
alanı 127 + L
177.8 + L
Şekil-1: Test örneği formu ve boyutları
4.774 ± 0.127
4.775 ± 0.051
101.6 ± 0.254
101.6 ± 0.254
12.7 ± 0.254
12.7 ± 0.254
7.131 ± 0.127
31.775 ± 0.127
artık
artık
900
±1
25.4 ± 0.254
25.4 ± 0.254
177 ± 3.175
Şekil-2: Standard test paneli Şekil-3: Kabul testi için seçimli panel
b. Bağlı Joint Karakterizasyon Testleri
b.1. Çift Bindirmeli Joint Testler
ASTM D3528: Çift Bindirmeli Adhesiv Jointlerin Kuvvet Özelliklerinin Gerilme

Yüklemesiyle İncelenmesi
Adhesiv bağların kuvvet testlerinin doğruluğu bağlama (bonding) proses koşullarına bağlıdır: Yü-
zey temizlenmesi, karıştırma yönü, adhesiv uygulaması, sistemin şartlandırılması, kürleme koşul-
ları, test koşulları. Bu test metodu, metallere bağlanan adhesivlerin (yapıştırıcılar) gerilme shear
kuvvetlerinin tayinini kapsar. Testte kullanılan makinenin yükleme hızı 8.27-9.65 MPa/dakikadır.
Makinede test gripleri ve gerekli eklentilerle yük uygulamasında örneğin konumu uzun ekseni uy-
gulanan çekme yönüne yönlendirilir.
Test Örnekleri:
Test örnekleri Şekil-1 veya Şekil-2’de verilen form ve boyutlardan birine uygun olabilir. Örnekler
uygun test panellerinden kesilir (Şekil-3 ve Şekil-4). Aluminyum alaşım örnekler için levha kalınlığı
= 3.24 ± 0.25 mm, pek çok metal için bindirme uzunluğu L = 12.7 ± 0.025 mm’dir.
Fty t1 Fty t2
L =  L = 
 2
L = bindirme uzunluğu (inç), t1 = katlama kalınlığı (inç), t2 = adherent kalınlığı (inç), Fty = adherent
akma noktası (veya limitteki stres),  = %120 adhesiv bağın ortalama shear kuvveti (psi)
A = test hattı
B = ara
T2 = 3.2 T1 = 1.6 T1 = 1.6 levha
T2 = 3.2
C = test C = test
gripteki alan D = shear alanı gripteki alan
25.4
31.8 L 31.8
63.5 63.5
127 + L
190.6 + L
Şekil-1: Tip A örneklerin form ve boyutları (boyutlar mm)

A = test hattı
T2 = 3.2 T1 = 1.6 T1 = 1.6 T2 = 3.2
B = test C = shear B = test

gripteki alan alanı gripteki alan
25.4
31.8 L L 31.8
63.5 63.5
129.4 + 2L
193 + 2L
Şekil-2: Tip B örneklerin form ve boyutları (boyutlar mm)
A B A
artık artık
L/2
177.8 ± 3.125
25.4 ± 0.254 95.3 25.4 ± 0.254

95.3 L 31.8 900 ± 1
900 ± 1 2L ± 2.4
artık
artık
95.3 + L 2.4 L
190.6 + L 95.3 + L 95.3 + L

193 + 2L
Şekil-3: Tip A örnekler için standart Şekil-4: Tip B örnekler için standart
test paneli form ve boyutları (boyut- test paneli form ve boyutları (boyut-
lar mm) lar mm)
Şekil-3’de Tip A örnekler için standart test paneli form ve boyutları, Şekil-4’de Tip B örnekler için
standart test paneli form ve boyutları verilmiştir. A: önceden delinmiş pim deliklerini gösterir,4’er
adettir, 2.4 mm çaplıdır. B: adhesiv alevlenme kontrolü için kullanılan maddedir, genellikle TFE
fluorokarbon önerilir
b.2. Tek Bindirmeli Joint Testler
ASTM D3165: Adhesivlerin Shear Kuvvetinin, Tek-Bindirmeli Laminat Sistemlere

Gerilme Yüklemesiyle İncelenmesi
Bu test metodu adhesivlerin (yapıştırıcı) kıyaslamalı shear kuvvetlerinin tayini için geliştirilmiş bir
metottur; adhesiv, standart bir tek-bindirmeli joint örneğinde test edilir. Test örnekleri Şekil-1’de
görülen form ve boyutlardadır. Bunlar Şekil-2’deki test jointlerden kesilir. Pek çok metal levhanın
önerilen kalınlığı 1.62 6 ±.125 mm, bindirme uzunluğu 12.7 ± 0.3 mm’dir. Her örnek için çökme
yükü ve çökmenin miktarı (adhesiv veya metaldeki kohezyon) kaydedilir.
1.6 çentik genişliği, 1.6 bağ (bond) hattı
shear
25.4 alanı
Şekil-1: Test örneği-

25.4 63.5 L 63.5 25.4
nin form ve boyutları
test test
griplerde 127 + L griplerde
alan 177.8 + L alan
45.7  0.5
diskard
45.7  0.5
diskard
diskard
2.54  0.03
Şekil-2: Standart test

joint
diskard
SANDVİÇ KONSTRÜKSİYONLAR
1. SANDVİÇ YAPI STANDARTLARI
1.1. DÜZLEM – İÇİ SIKIŞTIRMA TESTİ

ASTM C364: Sandviç Konstrüksiyonlarda Yanlamasına Sıkıştırma Kuvveti
Testte, bir sandviç panele yüzey düzlemlerine paralel olarak uniaksiyal sıkıştırma kuvvetleri (Şekil-
1) uygulanır; kuvvet bağlı uç destekler yoluyla panele iletilir.
Test örnekleri: Şekil-2’de verilen boyutlarda örneklerle çalışılır.

Pmaks
 Ultimat kuvvet  MPa = 
w(2 tfs)
Pmax = çökme öncesi ultimat güç (N), w = örnek genişliği (mm), tfs = tek yüzün kalınlığı (mm)
- 450 L
R 00
+ 450
900
W
(R, örnek
boylamasına
ekseni)
tfs
t tc
Uzunluk, L (mm) L 8 t

Genişlik, W (mm) 50  W  L; W  2 t;
W  4 hücre kalınlığı (balpeteği için)
Toplam panel kalınlığı, t (mm) gerektiği kadar
Yüz kalınlığı, tfs(mm) gerektiği kadar
Şekil-1: Bir sıkıştırma Göbek kalınlığı, tc (mm) gerektiği kadar

sistemi
Şekil-2: Test örneği boyutları, mm (toleranslar 0.25 mm)
1.2. DÜZLEM – DIŞI GERİLME TESTİ
ASTM C297: Sandviç Konstrüksiyonlarda Düzlemesine Gerilme Kuvveti

Bu test metodunda bir sandviç konstrüksiyona, sandviç düzlemine normal yönde uniaksiyal geril-
me kuvveti uygulanır; kuvvet, sandviç yüzeylere veya doğrudan göbeğe bağlanmış olan kalın yük-
leme blokları tarafından sandviçe aktarılır.
Test Örnekleri: Test örnekleri kare (Şekil-2) veya dairesel kesit alanlıdır ve sandviç panelin kalın-
lığına eşit kalınlıktadır. Çeşitli göbek malzemeler için minimum örnek yüzey alanı: Sürekli bağlı
yüzeyler (örneğin balsa ağacı, köpükler) için örnek yüzey alanı < 625 mm2 dir.
Süreksiz hücresel bağlı yüzeyler (balpeteği gibi) için minimum yüzey alanı, aşağıda verilmiştir:
Minimum hücre boyutu, mm: - 3.0 6.0
Maksimum hücre boyutu, mm: 3.0 6.0 9.0

2
Minimum yüzey alanı, mm : 625 2500 5625
Pmaks
Ultimat kuvvet Fzftu , MPa = 
A
Pmax = çökme öncesi ultimat güç (N), A = kesit alanı (mm2)
kuvvet uygulama
0.025 mm
maks.
yükleme
bloku
W/2
W/2 göbek kenar toleransı;
W  2 için,  0.025 mm,
0.025 mm W > 2 için,  0.013 W mm
0.025 mm
örnek
yükleme
bloku
Şekil-1: Test fikstürü

Şekil-2: Test örneği
SANDVİÇ KONSTRÜKSİYONLAR 557
1.3. BÜKÜLGENLİK (FLEXURAL) TESTLERİ
a. ASTM D7249: Sandviç Konstrüksiyonların, Uzun Kiriş Bükülgenliğiyle Yüzey

Özelliklerinin İncelenmesi
Metotta, 4-nokta yükleme fikstürüyle sandviç yapıdaki uzun bir kirişin sandviç düzlemine normal
konumdaki bending momenti incelenir. Uygulanan kuvvete karşı defleksiyon ve strain değerleri
kaydedilir.
Test Örnekleri: Standart örnek için: genişlik = 75, uzunluk = 600 mm, derinlik = sandviç konstrük-
siyonun kalınlığı (Şekil-1).
Standart dışı örnekler için:
örnek genişliği > 2 x toplam kalınlık ve < 6 x toplam kalınlık; veya örnek genişliği > 3 x göbek bo-
yutları ve < ¼ destek mesafe
örnek uzunluğu = destek mesafe uzunluğu + 50 mm, veya = destek mesafe uzunluğu + ½ sandviç
kalınlığı (hangisi büyükse) (Şekil-2, 3, 4, 5)
1. Yük –Yer değiştirme Davranışı: Yük-yer değiştirme eğrisinden (Şekil-7 D3410)
2. Yüzey Ultimat Stres, F1u (MPa),
Pmaks. S – L 1 1
F1u (yüzey 1) =  ) ( ) 
2 2 c + t1/2 + t2/2 b t1
Pmaks. (S – L) Pmaks. S (1 – L/S)

=  = 
2 ( d + c ) b t1 4 (d – t1/2 – t2/2) b t1
Pmaks. (S – L) Pmaks. S (1 – L/S)

F2u (yüzey 2) =  = 
2 ( d + c ) b t2 4 (d – t1/2 – t2/2) b t2
3. Etkin Yüzey Kord Mödülü, E (Pa)

Ef1 (yüzey 1) = (1-3000 – 1-1000) / [(1-3000 – 1-1000) ((c + t1/2 + t2/2) / (c + t1 + t2))]
Ef2 (yüzey 2) = (2-3000 – 2-1000) / [(2-3000 – 2-1000) ((c + t1/2 + t2/2) / (c + t1 + t2))]
4. Sandviç Bükülgenlik Stiffnes, DF,nom
(S – L) d P3000 – P1000
DF,nom =  (  )
4 (1-3000 - 1-1000) + (2-3000 – 2-1000)
Pmaks. = çökmeden önceki maks. yük (N), t1 ve t2 = nominal yüzey 1 ve yüzey 2 kalınlığı, d = ölçü-
len sandviç toplam kalınlığı, c = hesaplanan göbek kalınlığı (Şekil-6), b = örnek genişliği, S = des-
tek mesafesi uzunluğu, L = yük mesafesi uzunluğu (boyutlar mm), 1 ve 2 = yüzey (1 ve 2) stres-
leri (N), 1 ve 2 = yüzey (1 ve 2) strainleri,
P
Şekil-1: Test örneği ve fikstür
P/2 P/2
(S-L)/2 L (S-L)/2
Konfigürasyon Destek Mesafe (S) Yük Mesafesi (L)

Standart 4-nokta 560 mm 100 mm
Non-standart 3-nokta (ortadan) S 0.0
4-nokta (çeyrek mesafe) S S/2
4-nokta (üçte bir-mesafe) S S/3
Şekil-2: Yükleme konfigürasyonları
Şekil-3: Standart 4-nokta yükleme Şekil-4: 3-nokta ortadan yükleme

konfigürasyonu konfigürasyonu (standart dışı)
t t
c
yüzey yüzey
göbek
Şekil-5: 4-nokta çeyrek-mesafe yükleme
konfigürasyonu (standart dışı)
d
Şekil-6: Sandviç panel kalınlık boyutları
ultimat
Linner responsa örnek
600
Stres, MPa
Bilineer reponsa örnek

ultimat
geçiş noktası
300 kord modül

bölgesi




0
0 5000 10000
Strain, 
Şekil-7: Tipik sıkıştırma-Stres-strain eğrileri (ASTM D3410)

b. ASTM D6416: Yük Uygulanan Desteklenmiş Sandviç Kompozit Levhaların İki-

Boyutlu Bükülgenlik Özellikleri
Bu test metodu sandviç tipteki kompozit yapılara uygulanır. Kare şeklindeki bir test paneli dört
kenarından basitçe desteklenir ve artan derecelerde yük uygulanır. Panel defleksiyonu, yük ve
strain (gevşeme) izlenir. İki-boyutlu bükülgenlik responsu defleksiyon ve strain olarak ölçülür.
Örnek: Test örneği düzgün bir sandviç kompozit levhadır; boyutsal toleranslar uygun test fikstürü-
nün destek mesafesine bağlıdır (Şekil-2). Kalınlığı, her kenarın ortasından ölçülen değerlerin orta-
lamasıdır. Örnek uzunluğu ve genişliği Şekil-6’da verilmiştir.
Ölçülen Özellikler: Bending ve shear stiffness’in hesaplanması,
C1 C2 c C2
e =  +  (x + y)e = (  + f ) 
B S 2 B
e = xd, yd ‘deki defleksiyonlar, (x + y)e = xs, ys normal strainlerin toplamı, B = bending stiffness, S
= shear stiffness, c = göbek kalınlığı, f = yüzey levha kalınlığı, C1 ve C2 = sabitlerdir.
yükleme hücresi
köşe civatalar LVDT panel
sapma
üst ve alt ölçmesi
jurnal
yataklar panel test
örneği Şekil-1: İki-boyutlu sandviç lev-
ha bükülgenlik testi elementleri
basınç torbası
destek
testmotor
makinesi
basınç motoru alt panel
transduseri kenar desteği
yükleme hücresi
köşe civatalar
LVDT panel
sapma
üst jurnal ölçmesi
yataklar
Şekil-2: Panel örneği boyutsal
toleransları için destek mesafesi
destek
mesafe a tanımı
destek
motor alt panel
kenar desteği
Şekil-3: İki-boyutlu levha bükülgenlik test Şekil-4: Yük hücresi ve panel-yükleme

cihazı fikstürü; çelik kalibrasyon levha ile
yük difüzer
şeritleri
di
ag
1.017 a  0.0025 a
on
0.04 a test
al
destek
1
test panel üst panel dış mesafe a

(gerilme) yüz kenar
mesafe a
2
al
destek
on
ag
di
0.977 a
1.017 a 1.017 a  0.0025 a
kare toleransı:mutlak değer (diagonal 1-

diagonal 2)  0.005 a
Şekil-5: Hat yükleme difüzer şeritlerinin Şekil-6: Test paneli uzunluğu, genişliği ve
konumu kare toleransları
c. ASTM C480: Sandviç Konstrüksiyonların Bükülme Kayma

(Flexure Creep) Özellikleri
Bu test metodunda bir sandviç konstrüksiyon kirişe, sandviç düzlemine normal yönde sürekli kuv-
vet uygulanır. Uygulamada 3-nokta veya 4-nokta yükleme fikstürü kullanılır; defleksiyon-zaman
değerleri kaydedilir. Uzun kiriş örneklere ASTM D7249, kısa kiriş örneklere ASTM C393 uygulanır.
Test Örnekleri:
Göbek veya göbek-yüzey çökme modu için ASTM C393’de, yüzey levha çökme modu için ASTM
D7249’da, yandan sıkıştırma için özel bir durum belirtilmedikçe ASTM C480’de önerilen test örnek-
leri kullanılır
Creep defleksiyon Creep defleksiyon Ort. göbek shear Yüzey stresi

hızı (mm/saat) yüzdesi (%) stresi (MPa) (MPa)
Di+1 – Di D–d P PS
CRi =   100 Fs =  Ff = 
ti+1 – ti d (d + c) b 4 (d – t) bt
D = t zamanında sabit yük altındaki toplam defleksiyon (mm)

d = aynı yük altında ve aynı sıcaklıkta başlangıç statik defleksiyon (mm)
b = sandviç genişliği, c = göbek kalınlığı (c = d – 2t), d = sandviç kalınlığı, t = nominal yüzey kalın-
lığı, S = destek mesafesi uzunluğu (boyutlar mm)
M
A
pivot nokta yükleme levhası
yükleme
destek kolu tartı
örnek tepsisi
desteği sandviç
örnek
w
taban
Şekil-1: Creep test cihazı ve yükleme sistemi

d. ASTM D1781: Adhesivler için Tırmanma Tamburu Soyulma Testi (Climbing

Drum Peel)
Bu testle adhesiv (yapışkan) bağlı sandviç bir montajın (şartlandırılmış) bir yüzey katmanının dai-
resel bir drum etrafında sıyrılması için gereken sıyrılma kuvveti tayin edilir. Ortalama sıyırma yükü
standart bir formülle hesaplanır.
Test Örnekleri: Laminatlı montajlardaki örnek tipi Şekil-4’de gösterilmiştir. Örnek genişliği 25 mm,
uzunluğu 254 mm’dir.
Sandviç konstrüksiyondaki adhesivin incelen-
mesi istendiğinde Şekil-1’deki örnek formu
tercih edilir; örneğin genişliği 76 mm ve uzunlu-
ğu en az 305 mm olmalı, her iki uçta yüzeyin
25 mm yukarısında olacak konumda tutturul-
tırmanma
malıdır. Yüzey sıyrılırken sandviç örnek bükül- dramı
medikçe göbek kalınlığı önemli değildir. karsı
sandviç örnek
ağırlıklar
Ölçülen Özellik: yükleme
bandları
Ortalama sıyırma torku, T (mm·kg/mm) 25.4 mm
tutturma
çıkıntısı
(ro – rt) (Fp – Fo)
T = 
W
ro = flanş yarıçapı + ½ yükleme bandı kalınlığı
(mm), ri = drum yarıçapı + ½ soyulan yapışkan
Şekil-1: Sıyırma cihazı sistemi
kalınlığı (mm), W = örnek genişliği (mm), Fp =
yapışkanı soymak için ort. yük + torku karşıla-
yan yük (kg), Fo = torku karşılayan yük
sandviç testere izi

örnek 25 mm
vida
bağ
hattı
vida
eksantrik
drum
klamp
Şekil-2: Üst klamp Şekil-3: Dram klamp Şekil-4: Test örneği; laminatlı montaj
2. GÖBEK (CORE) MALZEME TESTLERİ
2.1. GÖBEK MALZEME ÖZELLİK TESTLERİ
a. ASTM C271: Sandviç Göbek Malzemelerin Yoğunluğu

Sandviç göbeklerin karakterizasyonunda, diğer özelliklerle beraber yer alması gereken temel bir
fiziksel özelliktir. Göbek malzemenin kalite kontrolünde, şartname testlerinin belirlenmesinde, araş-
tırma ve geliştirme çalışmalarında yoğunluk değeri önemli bir yere sahiptir.
Test Örnekleri:
Test örneği doğru ölçüm yapılabilecek herhangi bir boyuttaki göbek malzeme olabilir. Önerilen
minimum örnek boyutu için uzunluk ve genişlik 300 mm’dir.
1 000 000 w
d = 

d = yoğunluk (kg/m3)
w = şartlandırıldıktan sonraki kütle (g)
 = şartlandırıldıktan sonraki hacim (mm3)

b. ASTM C366: Sandviç Göbeklerin Kalınlığı

Bu test metodu çevresel koşullarda şartlandırılmış bir sandviç göbek örneğinin, merdane (roller)-tip
(Metot A, Şekil-1) ve disk-tip (Metot B, Şekil-2) kalınlık test cihazındaki kalınlığının ölçümünü ta-
nımlar. Düz ve rigid bir yüzey eğilip bükülmeden, kalınlık cihazının altına yerleştirilir.
Test Örnekleri:
Test örnekleri genellikle düzdür; ölçme cihazının sınırları içinde olabilecek herhangi bir boyutta
olabilir.
Her seri test için ortalama değer (xort.), standart sapma (Sn-1), ve geyçte okunan maksimum sapma
için (artı ve eksi) değişme katsayısı (CV, %) hesaplanır.
n n
 xi  xi2 - n xort.2)
xort. =
( )/
i=1

n
n

Sn-1 =
i=1

n-1
100 x Sn-1
CV = 
xort
n = örnek sayısı, xi = ölçülen özellik
Şekil-1: Merdane (roller)-tip kalınlık

Şekil-2: Disk tip kalınlık cihazı
cihazı
c. ASTM C272: Yapısal Sandviç Konstrüksiyon Göbek Malzemelerin Su

Absorbsiyonu
Küçük bir göbek malzeme çeşitli nem koşulları altında şartlandırılır ve örnekteki ağırlık artışından
absorbladığı nem miktarı tayin edilir.
Test Örnekleri:
Test örneğinin boyutları (mm) = 75 (uzunluk) x 75 (genişlik) x 12.7 (kalınlık). Uzunluk ve genişlik
0.25 mm, kalınlık 0.025 mm hassasiyetle ölçülmelidir.
Ölçülen Özellik:
W–D
Ağırlıktaki artış, % =  100
D
W = ıslak ağırlık, D = kuru ağırlık

d. ASTM F1645: Balpeteği Göbek Malzemelerde Su Göçü (Migrasyon)

Test metotlarının kısaca aşamaları: Balpeteği bir göbek malzeme suya dayanıklı bir adhesivle
transparan yüzeylere bağlanır, yüzeyin birinden tek göbek hücresine giriş deliği açılır, hücre suyla
doldurulur, dolu hücreye sabit hidrostatik basınç uygulanır (özel su kolonu yüksekliğiyle).
Sonra, 24 saatlik bir periyotta balpeteği göbek örnek içine

transfer olan su miktarı ölçülür. Transfer olan su miktarı,
suyla dolan balpeteği göbek hücreleri yaklaşık sayısından
bulunur.
Test Örnekleri: Balpeteği göbek malzemesi test örnekleri
kare veya dikdörtgen kesitlidir. Önerilen minimum örnek
boyutları (mm) = 75 uzunluk x 75 mm genişlik x 13 mm
kalınlık
Su Göçü (kütle bazda)
Wf – Wc
dolu hücre (cell) sayısı = 
Wc – Wi
Su Göçü (hacim bazda)
Vf
dolu hücre (cell) sayısı = 
Vc
Wf = su aktarımından sonraki örnek kütlesi (g),
Wc = primer hücre suyla dolduktan sonra örnek kütlesi (g),
Wi = örneğin primer hücrenin suyla dolmasından önceki,
şartlandırmadan sonraki kütlesi (g),
Vf = aktarılan suyun hacmi (mm3),
Vc = primer göbek hücreye dolan su hacmi (mm3)
Şekil-1: Su migrasyon test sistemi
dolu
hücreler
kısmen dolu
ücreler
Şekil-2: Su migrasyon örneği ve balpeteği hücre diyagramı

e. ASTM C363: Balpeteği Göbek Malzemelerin Node (Düğüm) Gerilme Kuvveti

Bu test metodu balpeteği göbek malzemelerin gerilme-düğüm bağ kuvvetinin tayinini kapsar.
Metotta balpeteği konstrüksiyonun, balpeteği düzlemine paralel yönde uygulanan gerilme kuvveti-
ne karşı olan davranışı incelenir. Kuvvet, örneğin alt ve üst kısımlarında hücre dizilerine yerleşti-
rilmiş pimler yoluyla balpeteğine aktarılır.
Gerilme düğüm bağ kuvveti için kabul edilebilir yegane çökme modu, örnekteki düğüm-düğüm-
balpeteği bağının gerilme çökmesidir. Balpeteği malzemenin yükleme pini konumundaki çökmesi,
çökme modu olarak kabul edilmez.
Test Örnekleri:
test örneklerin genişliği = 130  5 mm,
test örneklerin uzunluğu >260 mm,
gripler dışındaki test bölgesi > 200 mm
göbek dilimi (payı) kalınlığı:
non-metalik göbek = 12  1 mm
metalik göbek = 16  1
standart olamayan örnek kalınlığı ~ 61 mm
Göbek malzemenin gerilme-node bağ kuvveti,
, (MPa)
P
 = 
bt
P = Ultimat (en yüksek) gerilme kuvveti (N
b = örneğin başlangıç genişliği (mm),
t = örnek kalınlığı (mm)
Şekil-1: Balpeteği göbek gerilme-node bağ kuv-

veti sistemi
f. ASTM D6772: Sandviç Göbek Malzemelerin Boyutsal Kararlılığı

Küçük bir balpeteği örnek yüksek sıcaklıklarda tutulur, soğutulduktan sonra ölçümler yapılarak
başlangıçtaki boyutlardan farklılıklar saptanır.
Test Örnekleri:
Örneğinin boyutları 460 x 915 mm, kalınlığı ~12.7 mm’dir. Tipik bir balpeteği örnek Şekil-1’de ve-
rilmiştir; görüldüğü gibi örnek sekiz noktadan işaretlenir. Balpeteği göbek için sekiz hücreye bir
reçine dikilir ve sonra işaretlenir (Şekil-2). Bir yönde üç, diğer yönde de üç ölçme yapılır (Şekil-3),
Lf – Li
Boyutsal Değişiklik, % =  100
Li
Li = başlangıçta ölçülen boyut, Lf = ölçülen son boyut
Şekil-1: Boyutsal kararlılık örneği

Şekil-2: Reçine dikili (potlu) balpeteği hüc-
re
1 2 3
Şekil-3: Ölçme konumları

g. ASTM D6790: Balpeteği Göbeklerin Poisson’s Oranının Tayini

Balpeteği göbeğin Poisson’s oranı, göbeğin bir silindir etrafında kıvrılması ve oluşan antiklastik
eğilmenin ölçümlerinden hesaplanır.
Örnek: Test örneği kare şeklindedir; uzunluk ve genişliği, örnek silindirde kıvrıldığında antiklastik
bir eğrilik elde edilebilecek yeterlilikte olmalıdır. Önerilen boyut 300 x 300 mm’dir.
Göbek kalınlığı çeşitli olabilir; başlangıç olarak önerilen kalınlık 12.7 mm’dir.
Yoğunluk (kg/m3) Antiklastik eğri yarıçapı Poisson’s oranı
1 000 000 W 4 d2 + c2 Rc
D =  Ra =  μ = 
V 8d Ra
W = şartlandırmadan sonraki kütle (g), V = şartlandırmadan sonraki hacim (mm3), Ra = antiklastik

eğri yarıçapı, Rc = silindir yarıçapı, c = kord değeri, d = derinlik
Şekil-1: Antiklastik eğri
Rs Rs
A
düz
kenar
skala
Rc
silindir d
silindir
A A - A görünümü c
Rc = silindir yarıçapı Ra = antiklastik yarıçap Ölçümler
Şekil-2: Ölçümler
2.2. DÜZLEM – DIŞI SIKIŞTIRMA TESTLERİ
a. ASTM C365: Sandviç Göbeklerin Düzlemesine Sıkıştırma Özellikleri

Bir sandviç konstrüksiyona yerleştirilmiş olan göbeğe, yüzeylerin düzlemine normal olarak bir
uniaksiyal sıkıştırma kuvveti uygulanır; kuvvet, test makinesine tutturulmuş yükleme platenlerle
göbeğe iletilir.
Test Örnekleri:
Test örnekleri kare veya daireseldir, kesiti <10 000 mm2 ve kalınlığı sandviç göbek kalınlığına eşit
olmalıdır.
Ultimat flatwise sıkış- 2 % Defleksiyon stresi Sıkıştırma modülü

tırma kuvveti (MPa) (MPa) (MPa)
Pmaks P0.02 (P0.003 - P0.001) t

Fzfcu =  zfc0.02 =  Ezfc = 
A A (0.003 - 0.001) A
Pmax = çökme öncesi ultimat güç (N), A = kesit alanı (mm2)

t = göbek örneğin yüklemeden önceki kalınlığı (mm)
P0.02, P0.003 ve P0.001 = 0.02, 0.003 ve 0.001 için uygulanan kuvvet (N)
0.02, 0.003 ve 0.001 = kaydedilen defleksiyon değerleri
Şekil-1: Platen, transduser, rod sistemi ve örneğin yükleme platenleri arasındaki yerleşimi
b. ASTM D7336: Balpeteği Sandviç Göbek Malzemelerin Statik Enerji Absorbsiyon

Özellikleri
Bir sandviç balpeteği malzemeye, balpeteği göbek sandviç konstrüksiyona yerleştirilmiş haldey-
ken, yüzeylerin düzlemine normal olarak bir uniaksiyal sıkıştırma kuvveti uygulanır; kuvvet
balpeteği göbeğe, test makinesine tutturulmuş yükleme platenlerle iletilir.
Test Örnekleri:
Test örnekleri kare veya daireselir; kesit alanı en az 25 mm olmalıdır. Örneğin yüzey alanı hücre
boyutuna bağlıdır.
Normalize yer- Başlangıç kord Post-baskı kord

değiştirme (mm/mm) eğimi (N/mm) eğimi (N/mm)
 P=0.003 - P=0.001 Pi + 0.002 – Pi

 =  KA =  KB = 
ti =0.003 - =0.001 i + 0.003 - i
Başlangıç (onset) baskı Tamamlanmış baskı

stroku (N/mm) stroku (N/mm) Baskı stroku (N/mm)
PJ – P = 0.001 PB – Pi cr = D – C
KC =  KD = 
J –  = 0.001 B – i
Baskı stroku (%) Baskı stresi (MPa)
cr Pcr
scr =  100 cr= 
ti A
 = yer-değiştirme (mm), ti = balpeteği göbek malzeme kalınlığı (mm),

A = kesit alanı (mm2)
P=0.003 ve P=0.001 = =0.003 ve =0.001 için uygulanan kuvvet (N)
=0.003 ve =0.001 =  0.003 ve 0.001 için yer-değiştirme (mm)
Pi ve Pi+0.002 = i ve i+0.002 için uygulanan kuvvet (N)
i ve i+0.002 = i. noktada ve  > 0.002 i için yer-değiştirme (mm)
Pj ve PB = j ve B için uygulanan kuvvet (N)
j ve B = j. noktada ve of i+0.002 için yer-değiştirme (mm)
cr ve C ve D = baskı ve onset baskı ve tamamlanmış baskı strokunda yer-değiştirme (mm)
Pcr = %25-75 baskı stroku arasında uygulanan kuvvet (N)
Şekil-1: Transduser ve çubuk sistemi Şekil-2: Yükleme platenleri arasına

yerleştirilmiş örnek
ön-baskısız Pi+0.002
Uygulanan
0.25 cr 0.75 cr Pi post baskı
kuvvet
eğimi
KB = KA
P=0.003
ort. baskı kuvveti
KA, kord
eğimi KC = 0.75 KA KD = 0.75 KA
P=0.001
=0.001 =0.003 Yer-değiştirme i i+0.002

= B
C cr = darbe stroku = D - C D
Şekil-3: Sandviç göbek malzemeye uygulanan kuvvet ve

yer-değiştirme/defleksiyon eğrisi
2.3. DÜZLEM – DIŞI SHEAR (KAYMA, MAKASLAMA) TESTLERİ
a. ASTM C273: Sandviç Göbek Malzemelerin Shear Özellikleri

Bu test metoduyla, sandviç konstrüksiyon göbek malzemenin, yüzeylere paralel düzlemlerin shear
distorsiyonuyla (sapma) ilgili özellikleri tayin edilir. Kuvvet-sapma eğrisinden herhangi bir kuvvette-
ki göbek shear stresi ve etkin göbek shear modülü hesaplanabilir.
Sıkıştırma ve gerilimde, dairesel yatak blokları veya bir bağlantı vasıtasıyla sert levhaların uçlarına
yük uygulanır; yük, düzgün olarak örnek genişliği boyunca dağılır (Şekil-2 ve 3). Gerilme shear
levhaları yükleme fikstürüne civatalar veya pimlerle bağlanır.
Test Örnekleri:
Test örneği, Şekil-1’de görüldüğü gibi yüzeylere bağlanmış çelik levhalarla sıkıca tutturulur. Levha-
ların kalınlığı sandviçin kuvvetine bağlı olarak değişir; fakat levha uzunluğu, gerilme veya sıkıştır-
ma kuvvetinin sandviçin zıt köşeleri boyunca iletilebileceği kadar olmalıdır.
Shear gerilimi () ve shear modülü (G) aşağı-
daki eşitliklerden hesaplanır: üst
mekanizma
P St
 =  G =  b t
b t
Lb Lb yük etkileme
düzlemi b
 = göbek shear stres (MPa)
sandviç göbek
malzemesi
P = örneğe uygulanan yük (N) L L
yükleme
L = örneğin uzunluğu (mm) levhaları
alt
b = örneğin genişliği (mm) mekanizma
G = göbek shear modülü (MPa)
sıkıştırma
testi
S = P/u, yük-defleksiyon eğrisinin başlan-
gıç kısmının eğimi (N/mm)
t = göbeğin kalınlığı (mm) gerilme testi
Şekil-1: Levha shear örnekleri, etkileme kuv-

vet hattı
Şekil-2(a): Gerilme shear Şekil-2(b): Gerilme levha Şekil-3: Sıkıştırma levha

testi; bağlanmış örnek shear testi; pimli örnek shear testi
b. ASTM C393: Sandviç Konstrüksiyonların Kiriş Eğilme (Beam Flexure) Testiyle

Göbek Shear Özellikleri
Bu metotla sandviç yapılı kirişin, sandviç düzlemi normalindeki bending momenti incelenir, kuvvet-
defleksiyon değerleri kaydedilir.
Test Örnekleri:
Standart örnek: genişlik 75, uzunluk 200 mm’dir; derinlik = sandviç konstrüksiyonun kalınlığı
Standart dışı örnek:
örnek genişliği > 2 x toplam kalınlık ve < 6 x toplam kalınlık
örnek genişliği > 3 x göbek boyutları ve < destek mesafenin yarısı
örnek uzunluğu = destek mesafe uzunluğu + 50 mm, veya = destek mesafe uzunluğu + ½ sandviç
kalınlığı (hangisi büyükse)
3-Nokta orta yükleme:

Göbek shear Göbek shear Yüzey
Ultimat kuvvet (MPa) akma stres (MPa) stres (MPa)
Pmaks. Pyield. Pmaks. S

Fsult =  Fsyield =   = 
(d + c) b (d + c) b 2 t (d + c) b
4-Nokta (çeyrek) yükleme:

Ultimat stres (MPa) akma stres (MPa) bending stres (MPa)
Pmaks. Pyield. PS
Fsult =  Fsyield =   = 
(d + c) b (d + c) b 4.t (d + c) b
4-Nokta (üçtebir) yükleme:

Ultimat stres (MPa) akma stres (MPa) bending stres (MPa)
Pmaks. Pyield. P. S
Fsult =  Fsyield =   = 
(d + c) b (d + c) b 3 t (d + c) b
Pmaks.= maksimum kuvvet (N), Pyield = akmadaki (yield) kuvvet (N), d = sandviç kalınlığı, c = göbek
kalınlığı, b = sandviç genişliği, t = yüzey kalınlığı, S = mesafe (span) uzunluğudur (boyutlar mm).
P1
S/2 S/2
(L = 0)
(a)
S (150 mm)
P/2 P/2
S/4 L (S/2) S/4
(b) S
P/2 P/2
S/3 L = S/3 S/3
(c) S
Konfigürasyon Destek Mesafe (S) Yük Mesafesi (L)

Standart 3-nokta (ortadan yükleme) 150 mm 0.0
Standart dışı 4-nokta (çeyrek mesafe) S S/2
4-nokta (üçte bir mesafe) S S/3
Şekil-1: Yükleme konfigürasyonları; (a) standart (orta span), (b) dört nokta (çeyrek span), (c) dört
nokta (üçte bir span) yüklemeler
t t
c
yüzey yüzey
göbek
Şekil-3: Dört nokta (üçte bir span)

Şekil-2: Sandviç panel kalınlık boyutları kısa kiriş yükleme konfigürasyonu
c. ASTM C394: Sandviç Göbek Malzemelerin Shear Yorulmalarının (Fatigue)

İncelenmesi
Bu test metodunda sandviç göbek malzemelerine uygulanan “tekrarlanan shear (makaslama) yük-
leri”nin etkisi incelenir.
Test Örneği:
Test örnekleri ASTM C273 metodunda belirtildiği gibidir; bu yöntemde göbek malzeme fikstür lev-
halara doğrudan bağlanır.
Örnek boyutları yük hareket hattı, göbek malzemenin çapraz zıt köşeleri boyunca geçecek şekilde
olmalıdır.
P St
 =  G = 
Lb Lb
 = göbek shear stres (MPa), P = örneğe uygulanan yük (N), L = örneğin uzunluğu (mm), b = ör-
neğin genişliğidir (mm).
METAL MATRİS KOMPOZİTLER
1. KOMPOZİT TESTLERİ
1.1. SÜREKLİ FİBER TAKVİYELİ MMC’LERİN MEKANİK

ÖZELLİKLERİ
a. Gerilme Kuvveti
ASTM D3552: Fiber Takviyeli Metal Matris Kompozitlerin (MMC) Gerilme Özellik-
leri
Bir gerilme test örneği mekanik test makinesinin griplerine yerleştirilir ve örnek çökünceye kadar
sabit bir yük hızıyla gerdirilir; çökmeden önceki taşıyabildiği maksimum yükten malzemenin en
yüksek (ultimat) kuvveti tayin edilir. Kupon gevşemesi (strain) yer-değiştirme transduserle izlendi-
ğinde malzemenin stres-strain responsu, bundan da ultimat gerilme straini, orantı limiti ve gerilme
elastik modülü hesaplanabilir.
Test Örnekleri: Test örnekleri düz örnekler ve yuvarlak örnekler olarak iki grupta altıda toplanabi-
lir; düz örnekler ve yuvarlak örnekler. Bbunlar da kendi içlerinde çeşitli şekil ve boyutlarda olabilir.
(her tipin boyutları ASTM D3552). Düz örnekler: Tek-yönlü ve çapraz-tabakalı laminat kompozitler
(A, B, C, D, E), enlemesine örnekler (A, F, G), açılı tabaka yerleşimli ve quasi-izotropik laminat
kompozitlerdir (H, I, J, K) Şekil-1. Yuvarlak örnekler, dişli (Şekil-2), ve omuzlu örneklerdir(Şekil-3).
Ölçülen özellikler:
Pmaks. 
F =  E = 
Aort. 
F = gerilme kuvveti (MPa), E = elastik modül, Pmaks. = maksimum yük (N), Aort. = ortalama kesit
alanı (mm2), / =  –  eğrisinin doğrusal kısmının eğimidir.
L = 152
LT = 32 L1 = 31 LG = 26 T
R = 368 WG = 10 sonraki omuz

R WT = 13
dizaynı
Şekil-1: Tipik bir düz gerilme A test örneği (boyutlar mm)
L = L102
LT = 25 L1 = 13 LG = 25
işlenmiş veya D=6 R=6 DT = 14

telli diş
Şekil-2: Tipik bir dişli silindirik test örneği; diş ölçüsü M14–1.5 (boyutlar mm)
L = 76
LT = 16 L1 = 10 LG = 25
DT = 13
600 D=6 R=2

900
seçmeli omuz açıları
Şekil-3: Tipik bir omuzlu test örneği (boyutlar mm)

METAL MATRİS KOMPOZİTLER 581
b. Sıkıştırma Kuvveti
ASTM D3410: Shear Yüklemeyle Polimer Matris Kompozitlerin Sıkıştırma Özellik-

leri (Desteksiz Geyç Bölgeli) (PMC test metotları bölümünde verilmiştir)
c. Shear Testi (Düzlem – İçi)
ASTM D5379: Kompozit Malzemelerin V-Çentikli Kiriş Metoduyla Shear Özellikleri

(PMC test metotları bölümünde verilmiştir)
d. Yorgunluk (Fatigue) Testleri
d.1. ASTM E466: Metalik Malzemelerin Sabit Genlikte Aksiyal Kuvvet Kontrollü
Yorgunluk Testleri
Aksiyal kuvvet yorgunluk testi malzemedeki değişiklilerin etkisini inceler; malzemenin geometrisi,
yüzey şartları, stres etkileri, v.s. gibi. Metalik malzemenin tekrarlanan stres altındaki davranışı ve
yorulmaya direnci, benzer servis koşulları için kılavuz niteliği taşır. Uygulanan yorgunluk rejiminde
testin başlangıcından itibaren strainler (gevşemeler) elastiktir. Aksiyal çentikli ve çentiksiz örnekle-
re sabit genlikte oda sıcaklığında periyodik kuvvet uygulanır.
Test Örnekleri: Örnekler dairesel kesit alanlı (iki tip Şekil-1 ve Şekil-3), dikdörtgen kesit alanlı
(Şekil-4 ve Şekil-2), veya çentikli olabilir. İstenilen stresi elde etmek için uygulanacak yükün hesap-
lanabilmesi için alanın hesaplandığı boyutlar, 5.08 mm ve daha büyük boyutlar için 0.03 mm has-
sasiyetle, 5.08 mm’den daha küçük boyutlar için de 0.013 mm hassasiyetle ölçülmelidir.
Sonuçlar: Teste, örneğin çökme kriterleri gerçekleşinceye kadar, veya örneğe önceden tayin edi-
len saykıl sayısında tamamlanıncaya kadar devam edilir. Çökme, tamamen ayrılma olarak tanım-
lanır; görünür çatlamalar gibi. Sonuçlar rapor edilirken çökme kriterleri açık bir şekilde tanımlanma-
lıdır.
R R
R, test bölgesinin çapı = 5.08-25.4 mm. Birleştirme malzemesi çapı = test bölgesi çapının 8 katı. Test bölgesi
uzunluğu = test bölgesi çapının 2-3 katı
Şekil-1: Test bölgesi ve uçlar arasında tanjantsal birleştirme malzemesi bulunan test örneği
Örnek tanımlanması Şekil-3, alan tanımlanması Şekil-4'de verildiği gibidir
Şekil-2: Uçlar arasında R çaplı malzeme bulunan test örneği
Eğriliğin çapı = test bölgesi minimum çapının 8 katından küçük olmamalı, azalan bölge uzunluğu test bölgesi
minimum çapının 3 katından küçük olmamalıdır, veya, Şekil-1'deki boyutlar uygulanır.
Şekil-3: Uçlar arasında R çaplı malzeme bulunan test örneği
R R
R (birleştirme malzemesinin çapı) = 8 x örnek test bölgesi genişliği. Örnek test bölgesi genişliği / kalınlık = 2-
6. Azalan alan = 19.4-645 mm2. Test bölgesi uzunluğu = örnek genişliğinin 2-3 katı
Şekil-4: Uniform test bölgesi ve uçlar arasında tanjantsal birleştirme malzeme bulunan test örneği
d.2. ASTM E606: Strain (Gevşeme) – Kontrollü Yorgunluk (Fatigue) Testi

Metotta uniaksiyal kuvvet uygulanan malzemelerin yorgunluk özellikleri incelenir.. Strain-kontrollü
yorgunluk kavramı, kuvvet-kontrollü yorgunlukla aynı değişkenlerden etkilenir. Özellikle toplam
çevrimsel strain ölçülür ve çevrimsel plastik strain tayin edilir. Test örneklerinin dolayısıyla malze-
melerin homojen yapıda olması önemlidir
Test Örnekleri: Temel örnek konfigürasyonu Şekil-1 (a ve b)’de gösterilmiştir; kesit alanları
daireseidir ve minimum çap 6.35 mm’dir. Levha test örnekleri kullanıldığında kalınlık 6.0 mm’dir
(Şekil-2); dikdörtgen kesit alanlıdır.
Sonuçlar:
Çökmenin Tayin edilmesi: Örneğin toplam ayrılması veya kırılması iki parçada meydana gelir;
düzgün kısımda, veya saat camı şeklindeki bölgede. Tüm çökme konumları kaydedilir.
Modül metodu: Çökme örneğin, QN = ENT / ENC oranının birinci saykıl için ½ Q değerine eşit olduğu
konumdaki durumudur.
QNf = ½ Q
N = test süresinde belirlenen herhangi bir saykıl (çevrim) sayısı, ENT = gerilme modülü, ENC = sıkış-
tırma modülünü gösterir.
Mikroçatlama (mikrokraking): Test örneği yüzeyinde meydana gelen, önceden var olmayan
mikroçatlakları saptanması çökme olayını gösterir.
Kuvvet (stres) azalması: Çökme, örnekte çatlamanın başlamasıyla maksimum kuvvet veya elastik
modülün ~%50 kadar düştüğü nokta olarak tanımlanır.
3d ± d
r = 4d ± 2d
0.2
(a) d ± %0.2 2d
6d ± 2d yarıçap
d
(b) 2d
0.2
Şekil-1: Düşük çevrim yorgunluk test örnekleri; (a) düzgün test bölgeli, (b) saat camı test bölgeli
H W/2
W
(a)
0.2
10T ± 2T R I T
L L = 3T ± T/2 T
R = 2T ± T/2 kalınlık
W = 4T ± T
R = 6D ± 2D
0.2
(b) W
T
D T
Şekil-2: Levha şeklindeki yorgunluk test örnekleri; (a) Dikdörtgen kesitli düz levha yorgunluk örne-
ği, (b) Dairesel kesitli düz levha yorgunluk örneği
e. ASTM E647: Yorgunluk (Fatigue) Çatlaması Büyüme Hızı

Bu test metodu, yorgunlukta kabul edilebilir ön-çatlama gösteren çentikli örneklerin çevrimsel yük-
lemeleriyle ilgilidir. Gözle görülür şekilde veya eşdeğer bir metotla izlenen çatlama (krak) boyutu
yorgunluk çevrimlerinin fonksiyonu olarak ölçülür ve bu veriler çatlama büyüme hızının numerik
analizinde kullanılır. Çatlama büyüme hızları, stres-intensite faktörünün fonksiyonu olarak ifade
edilir, ∆K (lineer elastik stres analize göre hesaplanır).
Test Örnekleri:
Kompakt örnek (Şekil-1), orta gerilim örneği (Şekil-2), eksantrik (dış merkezli)-yüklü tek kenar krak
gerilme örneği (Şekil-3)
Çatlama eğrisi düzeltmesi: Test tamamlandıktan sonra kırılma yüzeyleri incelenir; tercihen iki nok-
tada kalınlık-boyunca çatlama eğrisinin durumunun incelenir.
Çatlama büyüme hızının tayin edilmesi: Yorgunluk çatlama büyüme hızı, çatlama boyutu-çevrim
verilerinden (a – N) tayin edilir.
Stres-intensite faktörü aralığı ∆K’nın tayini: Bu değer, örnek tipine göre uygun çatlama boyut de-
ğerleri kullanılarak hesaplanır.
Yorgunluk çatlama büyüme eşiğinin tayini: ∆K değeri (büyüme hızı 10−10 m/çevrim), bu test meto-
dundaki tanıma göre, ∆Kth olarak ifade edilir.
A
deliklerin çapı A
0.025 W
0.6 W
çentik
0.275 W
A 0.275 W
0.6 W
A
an
B
a W W
W Önerilen kalınlık: = B 
20 4
1.25 W minimum çaplar: W = 25 mm, an = 0.20 W
Şekil-1: Standart kompakt test (CT) örneği (boyutlar mm)

deliklerin
çapı W/3 çentik
W  75
2an 2a mm
W/2 1.5 W min. 1.5 W min. W/2

min. min.
Şekil-2: Standart orta-gerilme (MT) test örneği (boyutlar mm)
1.50W 1.50W
ön-yüz
X1
an
0.20 W
delikler a
0.20 W
W
A
arka-yüz
1.85 W 1.85 W
Şekil-3: Standart eksantrik-yüklemeli tek-kenar krak gerilme test örneği (SET) (boyutlar mm)
f ASTM E238: Metalik Malzemelerin Pim – Tip Yatak Testi

Bu test metodu, metalik malzemelerin bir pim-tip yatak testiyle yatak verim (veya akma) kuvvetinin
ve yatak kuvvetinin tayinini kapsar.
Yatak testinde elde edilen veriler yatak ultimat (en yüksek) kuvvet ve yatak verim kuvvetidir. Örne-
ğin kenarından özel bir mesafede bulunan bir delik bulunur; bu delik vasıtasıyla, silindirik bir pimle
test örneğinin kenarına yük uygulanır; veriler, malzemenin yük taşıma kapasitesini gösterir.
Yatak özellikleri malzemelerin kıyaslanmasına ve malzeme dizaynında pimin yerleştirilmesi uygun
olan konumun belirlenmesini sağlar.
Pimin eğilmesini bir jigle desteklenerek engellenir (Şekil-3).
Test Örnekleri:
Test örneği düz levha şeklindedir; kalınlığı örnek boyunca homojen olmalıdır. Pim çapı / örnek
kalınlığı, 2 ile 4 arasında olmalıdır. Tipik bir örnek şeması Şekil-1’de gösterilmiştir.
Yatak verim kuvveti, yatak yükü – yatak deformasyonu grafiğinden tayin edilir (Şekil-2).
Yatak alanı = pim çapı x örnek kalınlığı
maksimum yük
Yatak kuvveti = 
yatak alanı
yatak verim yükü

Yatak verim kuvveti = 
yatak alanı
kuvvet
Yatak stresi = 
Yatak alanı
yatak delik deformasyonu

Yatak strain = 
pim çapı
kenar
¾ ‘’ ¾ ‘’ mesafesi,
1½’' veya 2D başlangıç elastik
yükleme
%2
pim
D = ¼’’ çapı
Yatak pim yükü,lb

yatak verim
(akma) yükü
t
1 ½’' Yatak deformasyonu, inç
Şekil-2: Tipik bir yatak yükü – yatak deformas-

Şekil-1: Test örneği ve pim konumu yonu eğrisi (oda sıcaklığında)
piston
piston
kılavuzu
üst yükleme
kısmı
yatak
pimi
örnek
yükleme
pimi
alt yükleme
çubuğu
Şekil-3: Yatak deformasyonu transfer sistemi şematik görünümü

g. Fiber Pushout Testleri
HDBK17-1F: Fiber Pushout (İterek Çıkarma) Testleri

Fiber pushout testi, kompozitlerin yüzey arası özelliklerin tayin edilmesinde kullanılan tipik bir test
metodudur; yöntem, sürekli fiber takviye malzemeler içeren kompozitler için önerilir. Kompozitteki
fiber çaplarının 50 mm < df < 200 mm aralığında olması tercih edilir.
Bu metot pek çok MMC (örneğin, SiC/Ti, SiC/Al, Al2O3/NiAl gibi) ve CMC (örneğin, SiC/SiC,
SiC/SiN3 gibi) kompozitlere uygulanabilirse de tüm kompozitleri kapsamaz. Metodun sınırlayıcı en
önemli faktörü test cihazındaki cihazdaki indenterin (punç, çentik açıcı) örneğin arayüz kuvvetine
göre olan kuvvetidir; arayüz kuvveti çok yüksek olan kompozitlerde test sonlanmadan punç çöker,
dolayısıyla metot uygulanamaz. Bu gibi durumlarda kompozit test örneğinin daha fazla inceltilerek
tastin yapılması önerilmez; çünkü böyle bir uygulamada test örneğinde matris çatlaması, fiber
fragmantasyonu ve matris deformasyonu gibi istenmeyen çökmeler meydana gelir.
Metotta, bir punçla fiber üzerine aksiyal sıkıştırma yükü uygulanır (Şekil-1). Tüm fiber uzunluğunun
yer-değiştirmesi başladığında verilen yük ölçülür; bu yük değeri kompozit örnekteki arayüzün
shear kuvvetini hesaplamada kullanılır.
Tipik bir pushout test cihazı Şekil-2’de, destek levha Şekil-3a’da ve destek levhaya monte edilmiş
test örneği Şekil-3c’de gösterilmiştir. Cihazdaki indenter (çentik açıcı) punç çapı tipik olarak 0.75-
0.80 x fiber çapı boyutlarındadır.
Test Örnekleri:
Örnek, kalınlığı 0.6-1.30 mm (Şekil-3b). ince bir tabakadır.
Ölçülen özellikler:
Tümüyle fiber debonding (bağ ayrılması) gerçekleştiğinde ortalama yüzey arası shear stres
(debond):
Pdebond
debond = 
2  Rf t
Pdebond = debond yükü, Rf = fiber yarıçapı, t = örneğin kalınlığı

çerçeve
uygulanan yük
TV
matris yük kamera
hücresi
fiber punç
mikro
test sensör punç
örneği
örnek mikroskop
yiv
destek
levha kapasitans
X-çevirme geyç
Y-çevirme
dikey motor
Şekil-1: Fiber push out test çevirme
metodu şematik
Şekil-2: Push out testinin tipik

konfigürasyonu
gömme civata deliği; fiber fiber matris

x-y yerleştirme için
test
örneği
kalınlığı
test
örnekleri 900 (b)
kıskaç
tutkal
yiv derinliği
yiv genişliği
(a) (c)
Şekil-3:(a) Tipik destek levha, (b) test örneği, (c) destek levhaya monte edilmiş test örneği
h. Mikrosertlik
Bir malzemenin mikrosertlik değeri diğer mekanik özellikleriyle (örneğin, kuvvet ve modül gibi)
ilişkilidir. Mikrosertlik testi ASTM E384 metoduna göre yapılır.
ASTM E384: Malzemelerin Mikroindentasyon Sertliği

Metot, oldukça düşük kuvvet uygulanarak bir test örneğinde çok küçük bir indentasyon (girinti)
oluşmasına dayanır; sertlik sayısı oluşan girintinin, tipik indentasyon sertliklerle kıyaslanmasıyla
saptanır. Testte Knoop veya Vickers indenter kullanılır; özel olarak dizayn edilmiş bir test makine-
sinde test örneğinin yüzeyine 1-1000 gf aralığında bir kuvvetle bastırılır. Yüzeyde oluşan girintinin
boyutu bu amaçla hazırlanmış bir mkroskopla saptanır.
Knoop sertlik sayısı kuvvet/planlanmış indentasyon alanına, Vickers sertlik sayısı kuv-
vet/indentasyon yüzey alanına dayanır.
Test Örnekleri:
Ölçmelerin optimum doğrulukta olması için test örneklerinin düz ve parlatılmış olması veya uygun
bir şekilde hazırlanmış yüzeylere sahip olması gerekir. Yüzeyde herhangi bir bozuk nokta bulun-
mamalıdır. Tüm testlerde indentasyon perimetre ve uçları mikroskopla ayarlanmalıdır.
Knoop sertlik, HK (g f/m2) Knoop sertlik, HK (GPa)
P P P P2
HK = 1000.103  HK = 1000.103  HK = 14229  HK = 0.014229 
Ap cp d2 d2 d22
Vickers sertlik, HV (g f/m2) Vickers sertlik, HV (GPa)
P P sin (/2) P P2
HV = 1000.103  HV = 2000.103  HV = 1854.4  HV = 0018544 
As d2 d2 d22
Knoop sertlik, HK (g f/m2)

P = gram kuvvet (g f), d = uzun diyagonalin uzunluğu (m), Ap = planlanmış indentasyon alanı
(m), cp = [tan (LB/2)] / [2 tan (LA/2)], LA = boylamasına kenar açılı, 1720 30’, LB = enlemesine
kenar açılı, 1300 0’ (Şekil-1), cp = indenter sabiti (ideal olarak = 0.07028)
Knoop sertlik, HK (GPa)
P = kuvvet (N), d2 = indentasyonun uzun diyagonalinin uzunluğu (mm)
Vickers sertlik, HV (g f/m2):

P = kuvvet (g f), As = indentasyon yüzey alanı (m2), d = ort. indentasyon diyagonal uzunluğu
(m),  = indenter yüz açısı, 1360 0’ (Şekil-2)
Vickers sertlik, HV (GPa)
P2 = kuvvet (N), d2 = indentasyon ort. diyagonal uzunluğu (mm)
konum
172030'
1300
d
1-10 m
maks.
Şekil-1: Knoop indenter
konum
1360
d1
konum 0.5
m maks.
d2
Şekil-2: Vicker’s indenter

1.2. FİZİKSEL ÖZELLİK TESTLERİ
ASTM D792 (Yer-Değiştirme Tekniğiyle Plastiklerin Yoğunluk ve Spesifik

Graviteleri)
PMC test metotları bölümünde verilmiştir.
2. FİBER TESTLERİ VE ANALİTİK METOTLAR
a. ASTM D3379 (Yüksek-Modül Tek Filament Malzemelerin Gerilme Kuvveti ve

Young’s Modülü)
b. ASTM C1557 (Fiberlerin Gerilme Kuvveti ve Young’s Modülü)

CMC test metotları bölümünde verilmiştir.
c. ASTM D3800 (Yüksek Modüllü Fiberlerin Yoğunluğu)

3. MATRİS TESTLERİ VE ANALİTİK METOTLAR
3.1. MEKANİK TEST METOTLARI
a. Gerilme kuvveti
ASTM E8: Metalik Malzemelerin Gerilme Metotları

Bu test metotları Metalik malzemelerin oda sıcaklığındaki gerilme testlerini kapsar; akma (verim)
kuvveti, akma noktasında uzama, gerilme kuvveti, uzama, ve alan azalması gibi özelliklerin tayini-
ne olanak verir. Gerilme testleri, uniaksiyal (tek-eksenli) gerilme kuvveti altında malzemelerin kuv-
veti ve yumuşaklığı hakkında bilgi verir.
Test Örnekleri:
Metodun kapsamında çok sayıda test örneği incelenmiştir; burada sadece tipik bazı örnekler gös-
terilmiştir. (Şekillerde verilen boyutlar örnek tipine göre farklı olup değerler ASTM E8’de tablolarda
verilmiştir)
Dikdörtgen gerilme test örnekleri (Şekil-1)
Pim-yüklemeli gerilme test örnekleri (50 mm geyç uzunluğu) (Şekil-2)
Standart 12.5 mm yuvarlak test örneği (Şekil-3)
Akma kuvvetinin tayininde çeşitli yöntemler uygulanabilir. Tipik bazı metotlar aşağıda verilmiştir.
Ayrıca otografik diyagram metodu ve yarı-kuvvet metotları da uygulanabilir.
a. Akma (verim) kuvveti tayini: Stres-strain diyagramından (Şekil-4a),

Akma kuvveti, dengeleme (dengeleme ‘offset’ = %0.2) = 360 MPa
b. Yük altında tutma (EUL) metodu: Stres-strain diyagramından (Şekil-4b)
Akma kuvveti (EUL = % 0.5) = 52 000 psi
Akma noktasında uzama: Stres-strain diyagramından (Şekil-5)
Gerilme kuvveti (en son ‘ultimat’ gerilme kuvveti)
Gerilme kuvveti = yükmaks. / örneğin kesit alanı
Uzama = %30 artış (50 mm geyç uzunluğu
Alan azalması: Kırılmadaki minimum kesit alanıdır
L
B A B
W C
T
G R
Şekil-1: Dikdörtgen şeklinde gerilme test örneği
L
T
E E
A
R
W
C
F
G D
B B
Şekil-2: Pim – yüklemeli gerilme test örneği (geyç uzunluğu = 50mm)
G R
Şekil-3: Standart 12.5 mm yuvarlak gerilme test örneği

akma kuvveti n
akma kuvveti A n (EUL) = % 0m
(offset) = % 0m
r r
Gerilme (Stres)
0m = offset (denge) 0m = yük altında

belirlenmiş süre belirlenmiş süre
0 m 0 m
Gevşeme (Strain) Gevşeme (Strain)
(a) (b)
Şekil-4: Akma kuvveti tayini için stres – strain diyagramları; (a) offset metodu; (b)
yük-altında-tutma (EUL) metodu
YPE t
UYS
Gerilme (Stres)
LYS h ı h
t
t - t = infleksiyon noktasında strain

sertleşmesi tanjantı
h - h = son sıfır eğimde yatay tanjant
Gevşeme (Strain)
Şekil-5: Akma noktasında uzama (YPE), üst akma kuvveti (UYS) ve

alt akma kuvvetini (LYS) gösteren stres – strain diyagramı
b. Kayma (Creep) ve Stres Relaksasyon
ASTM E139: Metalik Malzemelerin Kayma (Creep), Kayma – Yırtılması ve

Stres – Yırtılması
Bu test metodunda zamanın fonksiyonu olarak malzemenin deformasyon miktarı (creep test) ölçü-
lür ve sabit gerilme kuvveti altında ve sabit sıcaklıkta kırılmanın meydana gediği zaman saptanır.
Yırtılma (rupture) testleri bir malzemenin zamanın fonksiyonu olarak ultimat yük-taşıma yeteneğini
gösterir.
Test Örnekleri:
Test örneği olarak merdane şeklinde malzeme, ekstrud malzeme veya doğrudan işlenmiş malze-
me kullanılabilir. Örneklerin merkez kalınlıkları 38 mm veya daha düşüktür. Örnekler dairesel kesit-
li, dikdörtgen kesitli olabilir.
Stres = örneğe uygulanan sabit aksiyal kuvvet / testten önce ölçülen min. kesit alanı (oda sıcaklı-
ğında
Strain hesaplanır (ASTM E139)
Uzama: Şekil-1 ve Şekil-2

Alan daralması (veya azalması), % = testten önceki dar bölgenin min. kesit alanı – testten sonraki
dar bölgenin min. kesit alanı
Creep eğrisinin karakteristiği (Şekil-3)

Creep verilerinin değerlendirilmesi
L0
Lf
Lf - L0
uzama, % =  100
L0
Şekil-1: Uzama hesaplama metodu; orijinal geyç uzunlukları

örneğin dar kısmında işaretlenir
L0
ayarlanmış
uzunluk
Lf
Lf - L0
uzama, % =  100
ayarlanmış geyç uzunluğu
Şekil-2: Uzama hesaplama metodu; orijinal geyç uzunluğunda

dolgu, omuz, lif, v.s. olduğunda
örneğin kırılması
Creep (veya toplam plastik
3
strain), %
2
üçüncül creep
1 ikincil creep
birincil creep ds/st, min. creep hızı
0
0 200 400 600 800 1000 1200 1400
Zaman, saat
Şekil-3: Tipik creep eğrisi

c. Yorgunluk (Fatigue) Testleri:
ASTM E466: Metalik Malzemelerin Sabit Genlikte Aksiyal Kuvvet Kontrollü Yor-
gunluk Testleri (1.1. d.1’de verilmiştir)
ASTM E606: Strain (Gevşeme) – Kontrollü Yorgunluk (Fatigue) Testi (1.1. d2’de ve-
rilmiştir)
3.2. FİZİKSEL TEST METODU
Yoğunluk Testi:
ASTM D792: Yer-Değiştirme Tekniğiyle Plastiklerin Yoğunluk ve Spesifik

Graviteleri (PMC test metotları bölümünde verilmiştir)
SERAMİK MATRİS KOMPOZİTLER
1. TERMAL TESTLER
Termal testler kompozit malzemenin termal özelliklerini doğrudan gösteren testler olduğundan
malzeme dizaynında en önemli parametrelerdendir; özellikle iletkenlik, difüzivite, genleşme, spesi-
fik ısı , termal şok ve termal yorgunluk, incelenmesi gereken testler olarak sayılabilir.
1.1. DİFÜZİVİTE
EN 01159-2: Sürekli Fiber Takviyeli Seramik Matris Kompozitlerin Termal

Difüziviteleri
Bu metotla sürekli fiber takviyeli seramik matris kompozitlerin lazer flaş yöntemiyle termal
difüziviteleri tayin edilir. Deneysel koşullar, malzemenin her bir anizotropi ekseninde homojen ola-
cağı ve ısı transferinin sadece termal iletimle gerçekleşebileceği şekilde ayarlanmalıdır. Test süre-
since örnek malzemenin fiziksel ve kimyasal kararlılığı değişmemelidir.
Test sıcaklığı 100 – 2800 K, ölçülebilen termal difüzivite aralığı 10-4 m2 s-1 ve 10-7 m2 s-1 dir. Düz
ve yüzeyleri paralel bir test örneğinin bir yüzüne düzgün olarak dağıtılmış bir enerji pulsu uygula-
nır; uygulama süresi, geçiş yarı zamanıyla kıyaslanabilecek derecede kısa olmalıdır. Örneğin zıt
yüzü (arka yüz) üzerindeki geçiş sıcaklık yükselmesi (DT), veya DT ile doğru orantılı olan bir değer
zamanın (t) fonksiyonu olarak kaydedilir (Şekil-1).
Test Örnekleri:
Test örneklerinin boyutları, seçilen termal modelin uygulanmasını sağlayabilecek değerlerde olma-
lıdır. Genellikle çapı 8-25 mm aralığında disk örneklerle çalışılır.
Termal difüzivite değeri, deneysel olarak elde edilen termogramın (Şekil-1), hesaplanmış standart
termogramlarla (seçilmiş bir termal model için) kıyaslamasıyla tayin edilir.
SERAMİK MATRİS KOMPOZİTLER 601
ısı kaybı yok
puls kaynağından enerji
tmaks. ön yüz
test örneği
puls başlangıcı
t=0 arka yüz
t1/2
Zaman
Şekil-2: Test konfigürasyonu
Şekil-1: Örnek arka yüzü sıcaklık yükselmesi
1.2. GENLEŞME
EN 1159-1: Seramik Matris Kompozitlerin Lineer Termal Genleşme Özellikleri

Seramik matris kompozitlerin 2300 K sıcaklığa kadar lineer termal genleşme karakteristiklerinin
tayin edildiği bir test metodudur; 1D, 2D ve nD malzemelere uygulanabilir.
Metoda göre, bir test malzemesi ısıtılır ve sonra soğutulur; işlemler muntazam bir hızla veya belir-
lenen sıcaklık artışları uygulanarak yapılabilir. Uygulanan sıcaklık cevrimi süresince örneğin uzun-
luk değişikliği ve sıcaklığı sürekli olarak veya muntazam sık aralıklarla ölçülür.
Lineer termal genleşme katsayısı tayininde önerilen iki metottan biri uygulanabilir; bunlar, doğru-
dan ölçme ve diferansiyel metotlardır.
Test Örnekleri: Önerilen örnek boyutları (mm)

Malzeme
R.V.E küçük; R.V.E. büyük; Tolerans
1D veya 2D gibi nD gibi
L0, toplam uzunluk 30 70  0,2
B, genişlik 7 - -
malzeme ve cihaza malzeme ve cihaza malzeme ve ciha-
h, kalınlık
göre değişir göre değişir za göre değişir
, çap - 30 -
R.V.E (representative volume element) = malzemeyi karakterize eden minimum hacim
Doğrudan ölçme:
Diferansiyel metot:
l = örnek tutucu uzunluk değişmesi, L = örnek uzun-
= örnek lineer CTEort.
luk değişmesi,= örnek lineer CTEort.
l (mm) = L0A(T2 – T1) l S x –  L(R)

(K-1)=  (K-1) =  + (R) 
L (mm)= S x + l L0 (T2 – T1) L0 (T2 – T1) L0
(CTEort. = ortalama termal genleşme katsayısı)
A= ortalama lineer CTE düzeltme (uygulanan sıcaklık aralığında), L0 = örneğin başlangıçtaki
uzunluğu (oda sıcaklığında) (mm), x = kaydedilen yer-değiştirme (sıcaklık aralığında) (mm, volt,
v.s.), S = yer-değiştirme sisteminin ölçülen hassasiyeti, T2 – T1 = uzunluk değişikliğinin ölçüldüğü
sıcaklık aralığı (K),  = taban çizgisi düzeltmesi, L(R) = referansın başlangıçtaki uzunluğu (oda
sıcaklığında) (mm), (R) = referansın ortalama lineer termal genleşme katsayısı (K-1).
1.3. SPESİFİK ISI
EN 01159-3: Spesifik Isı Kapasitesi Tayini

Bu test yönteminde, sürekli takviyeli seramik matris kompozitlerin (1D, 2D, 3D) spesifik ısı kapasi-
tesi tayini için Metot A ve Metot B olmak üzere iki metot önerilir; her iki metotta da işleme ortam
sıcaklığında başlanır ve maksimum bir sıcaklığa kadar devam edilir. Maksimum sıcaklık Metot
A’da 2200 K, Metot B’de 1900 K’dir.
Metot A: Damla Kalorimetre
Bu yöntemde T1 sıcaklığındaki bir şartlandırma odacığından, sabit T2 sıcaklıktaki ikinci bir odacığa
bir örnek damlası konulur. Örneğin ortalama spesifik ısı kapasitesi, ikinci odacığın sıcaklığının
sabit halde kalabilmesi için gereken ısı miktarının ölçülmesiyle hesaplanır.
Metot B: Diferansiyel Taramalı Kalorimetre

Bu yöntemde test örneğinin bulunduğu bir kröze ile boş (diğeri ile aynı) bir krözenin, aynı ısıtma
programı kullanılarak, sıcaklığını yükseltmek için gereken güç farkı ölçülür. İki tür ısıtma programı
uygulanabilir; basamaklı ısıtma veya sürekli ısıtma.
Basamaklı ısıtmada sadece bir sıcaklık aralığındaki (T1, T2) ortalama spesifik ısı kapasitesi Cp (T1,
T2 ) tayin edilebilir (Şekil-1 ve 3); oysa, sürekli ısıtma programı istenilen bir sıcaklıktaki spesifik ısı
kapasitesi (Cp) tayinine olanak verir ( Şekil-2 ve 4).
Test Örnekleri:
Test örnekleri malzemenin tümünü temsil edebilmelidir. Test örneği öğütülmüş malzemeden, veya
kesilmiş birbirine benzeyen parçalardan alınabilir.
Metot A:
Isı (Q) değişimi, kalorimetrik çıkış sinyali altındaki A alanıyla ilişkilidir;

Q=K×A
eşitliğiyle verilir. K, T sıcaklığındaki kalibrasyon faktörünü gösterir.
Test örneğinin krözesiz ile ve krözeli haldeki ortalama spesifik ısı kapasitesi Cpt değerleri, Cp (T1,
T2) eşitliği kullanılarak hesaplanabilir:
Cp (T1, T2) Cpt (krözesiz) Cpt (krözeli)
1 Qi (T1 – T2) K At K (Ac+t – Ac)

Cp (T1, T2) =   Cpt =  Cpt = 
mi (T2 – T1) mt (T2 – T1) mt (T2 – T1)
Metot B:
a. K faktörüyle hesaplama metodu
Basamaklı ısıtma metodu (Şekil-1)

Sürekli ısıtma meto-
Örneğin ortalama spesifik ısı du (Şekil-2
Boş kröze Kröze ve test örneği toplamı
kapasitesi
K Ac = Cc + C0) K Ac+t = (mtCpt + Cc + C0) K (Ac+t – Ac) K (Sc+t – Sc)

Cpt (T1, T2) =  Cpt = 
(T2 – T1) (T2 – T1)
mt (T2 – T1) mt 
b. Standart referans kullanıldığında hesaplama metodu
Basamaklı ısıtma metodu (Şekil-3) Sürekli ısıtma metodu (Şekil-4)
mr (Ac+t - Ac) mr (Sc+t - Sc)

Cpt (T1, T2) = Cpr  Cpt (T1, T2) = Cpr 
mt (Ac+r - Ac) mt (Sc+r - Sc)
Eşitliklerdeki terimler
Ac ve Ac+t ve At = krözenin kalorimetrik çıkış sinyali, ve = test örneği + krözenin kalorimetrik çıkış
sinyali, ve örneğin kalorimetrik çıkış sinyali, integrasyon değerleri
Cc ve Co , = krözenin ve kalorimetrenin ısı kapasitesi (J.kg-1.K-1),

Cpr ve Cpt = referansın ve test örneğinin spesifik ısı kapasitesi,
i = c (boş kröze için); i = t (test örneği için); i = t + c (test örneği + kröze için)
K = T sıcaklığında kalibrasyon faktörü

mi ve mr ve mt = test örneğinin tartılan kütlesi ve referansın kütlesi ve test örneğinin kütlesi (kg),
Qi (T1,T2) = T1 – T2 aralığında ısı değişimi,
Sc, Sc + t = kalorimetre çıkış sinyalleri (V),

T1 ve T2 =test örneğinin şartlandırıldığı başlangıç sıcaklığı ve kalorimetre sıcaklığı,
Cp (T1, T2) = T1 – T2 aralığında ortalama spesifik ısı kapasitesi (J.kg-1.K-1),
Cpr ve Cpt = referansın ve test örneğinin ortalama spesifik ısı kapasitesi (J.kg-1.K-1),
K ve K Ac = kalorimetre, ve T1 – T2 aralığında kalorimetre ortalama kalibrasyon faktörü (W.V-1),
 = sabit ısıtma hızı (K. S-1)
Çıkış sinyali
Çıkış sinyali
Sc+t örnek
Ac+t
Sc
taban çizgisi
Ac
Sıcaklık
Sıcaklık
Zaman
Zaman
Şekil-1: Basamaklı ısıtma metodu (kalibras- Şekil-2: Sürekli ısıtma metodu (kalibrasyon
yon faktörüyle) faktörüyle)
Sc+r referans
Çıkış sinyali
Çıkış sinyali
Ac+r
Sc+t örnek
Ac+t
Sc
Ac taban çizgisi
Sıcaklık
Sıcaklık
Zaman Zaman
Şekil-3: Basamaklı ısıtma metodu (standart Şekil-4: Sürekli ısıtma metodu (standart refe-
referans malzemeyle) rans malzemeyle)
2. MEKANİK ÖZELLİKLER
2.1. GERİLME KUVVETİ TESTLERİ
Sürekli fiber-takviyeli, seramik matris kompozitler (CMC) kristalin matrisler ve genellikle seramik
takviye malzemeler içerir. Gerilme testleriyle tek eksenli gerilme stresleri altında malzemenin kuv-
veti ve deformasyon özellikleri incelenir. Testte, herhangi bir non-lineer stres-strain davranışının
(matris kırılması, matris/fiber tahribatı, fiber kopması, delaminasyon gibi) değerlendirilebilmesi için,
stres uygulaması değişmemeli, aynı kalmalıdır.
Test örneğinin gerilme test sonuçları, örneğin karakterize ettiği malzemenin farklı çevrelerde veya
değişik yüksek sıcaklıklardaki uygulamalarda kuvvet ve deformasyon davranışlarını tümüyle karşı-
layamayabilir.
a. Ortam Sıcaklığında (ASTM C1275) ve Yüksek Sıcaklıklarda (ASTM C1359) Düz-

lem – İçi Monotonik Gerilme Kuvveti Tayini Testleri
(Monotonik: Monoton; testin başından sonuna kadar test hızının sürekli olması, değişmemesidir)
Sürekli fiber takviyeli seramiklerin ortam sıcaklığındaki gerilme kuvveti tayininde ASTM C1275
(Sürekli Fiber Takviyeli Seramik Matris Kompozit Dikdörtgen Kesitli Test Örneklerin Ortam Sıcaklı-
ğındaki Monotonik Gerilme Kuvveti) standart test metotları kullanılır
Sürekli fiber takviyeli seramiklerin yüksek sıcaklıklardaki gerilme kuvveti tayininde ASTM C1359
(Sürekli Fiber Takviyeli Seramik Matris Kompozit Dikdörtgen Kesitli Test Örneklerin Yüksek Sıcak-
lıklarda Monotonik Gerilme Kuvveti) standart test metotları kullanılır.
Heri iki metotta da benzer cihazlar (Şekil-2) kullanılır ve işlem test hızı: 0.1 mm/dak’dır. Test süre-
since yük – yer değiştirme veya stres – strain değerleri kaydedilir; orta noktaya göre kırılma konu-
mu ölçülür ve kaydedilir. Monotonik, tek eksen (uniaksiyal) yükleme altındaki gerilme kuvveti elde
edilir. Metotlar sürekli fiber takviyeli (1-D, 2-D, 3-D) tüm seramik matris kompozitlere, ve ayrıca
sürekli fiber takviyeli cam matris – amorf – kompozitlere uygulanabilir.
ASTM C1359 test metoduna göre yüksek sıcaklıklarda çalışılır; test, 2500 0F’a kadar bir test orta-
mında yapılır. Sıcaklık sınırları:  1273 ± 3 K; nominal >1273 ± 6 K; geyç bölgesi:  773 ± 5 K;
>773 ± %1 K test sıcaklığıdır. Sıcaklık hızı ve süresi: <50 K/dak., süresi:  30 dak. olarak verilir.
Test Örnekleri:
Test örnekleri çeşitlidir; tipik bazı örnek geometrileri olarak düz kenarlı, kontürlü kenar-yüklemeli,
yüzey-yüklemeli ve kontürlü pim/yüzey-yüklemeli düz gerilme test örnekleri sayılabilir. Tipik test
örnekleri: ASTM C1359 için, Şekil-1a, 1b, 1c, 1d; ASTM C1275 için Şekil-1de’de verilmiştir.
Mühendislik stresi, Mühendislik Gerilme kuv- Kırılma kuv- Kırılmada Poisson’s

 (Mpa) strain,  (m/m) veti, Su (MPa) veti, Sf (MPa) strain, f oranı, 
P I – I0 Pmaks. Pkopma T

 =   =  Su =  Sf =  f =   = 
A I0 A A L
Elastik modül, E Esneklik modülü, UR (J/m3) Dayanıklılık modülü, UT, (J/m3)
 0 f

E =  UR =   d  ½ 0 0 UT =   d  [(0 + SU) / 2] f
 0 0
P ve Pmaks., ve Pkopma = uygulanan tek-yönlü gerilme yükü ve maksimum yük, ve örneğin parçalan-
dığı yük (N), A = kesit alanı (mm2), I ve I0 = ölçümde ve orijinal ekstensometre geyç uzunlukları
(mm), T /L = enlemesine ve boylamasına strain eğrisinin lineer kısım eğimi,  / =  – 
eğrisinin lineer kısım eğimi. Ayrıca orantı limit stresi ve orantı limit streste strain değerleri de he-
saplanabilir. (Şekil-3 ve Şekil-4)
W = 6 mm B = 3 mm (min.)
(min.)
L = 100 mm (min.)
(a)
6.3 R 152.4 80 ± 3'
7.0 ± 0.1
14.0
16.55 16.55
1.3 ± 0.1
111.7 3.0
(b)
R 368 B = değişken
10.16
12.70
7.62
68.60 7.62
152.00
(c)
7.62 R 76.2 R 19.05

25.39
7.62
12.69
15.24
30.48
6.35 12.70 3.962 çap 25.27
152.40 B = değişken
(d)
R = 63.5
R = 25.0 fiber yönü
9.28 16.0 80 ± 1'
6.6
12.5
80 ± 1'
8.6 16.0 16.0 2.0

17.74
105.0
(e)
Şekil-1: (a) Düz kenarlı, (b) kontürlü, kenar-yüklemeli, (c)yüzey-yüklemeli, (d) kontürlü pim/yüzey-
yüklemeli örnek geometrileri, (e) ASTM C1275 tipik bir test örneği. (Boyutlar mm)
başlık (hareketli veya

sabit)
yük hücresi
yük taşıma kolu
gripleme ucu
tek-eksenli
gerilme test örneği uygulanan
yük
gripleme ucu
yük taşıma kolu
çalıştırıcı
test makinesi
Şekil-2: Tek-eksenli-yüklemeli tipik bir gerilme test cihazı, şematik

Stres,  (MPa)
Stres,  (MPa)
(a)
(c)
Boylamasına strain,  (mm/mm)
Stres,  (MPa)
Şekil-3: Stres-strain eğrileri; (a) lineer bölgeli,

(b) non-lineer bölge, (c) lineer bölge ve toe
(b) (eğrinin başlangıç burnu) ile
belirtilen o (yük metodu)

stres
Stres,  (MPa)
o (offset metodu)
offset hattı
eğrinin lineer
kısmına paralel
offset strain
Şekil-4: Orantı limit stres tayin metotları

b. ASTM C1773: Sürekli Fiber Takviyeli Seramik Matris Kompozit (CMC) Boru
Şeklindeki Test Örneklerin Ortam Sıcaklığında Monotonik Aksiyal Gerilme Özellik-
leri
Bu test metodu, duvar kalınlığı bilinen seramik kompozitlerin (boru/silindir) ortam sıcaklığındaki
monotonik tek-eksenli gerilme testini kapsar. Yükleme fikstürüne yerleştirilen test örneği test maki-
nesine (Şekil-1) bağlanır ve örneğe aksiyal yük uygulanır; aksiyal gerilme kuvveti (Su) ve kırılma
kuvveti (Sf) tayin edilir. Stres-strain değerlerinden aksiyal strain, orantı limit stresi ve elastik gerilme
modül değerleri bulunur.
Test Örnekleri: Boru şeklindeki test örneklerin dış çapı 10-150 mm ve duvar kalınlıkları 1-25 mm
aralığında, dış çapın duvar kalınlığına oranı (d0/t) genellikle 5-30 arasındadır. Örnekler iki grupta
toplanır; düz kenarlı örnekler ve kontür geyçli örnekler (Şekil-2a ve 2b, Şekil 3a, 3b, 3c, 3d).
Poisson’s oranı () aşağıdaki eşitlikle hesaplanır:
–22 ∆ε22/∆ε11 = çembersel strain (ε22) ve eksensel strain (ε11) eğrisi line-
 = 
11 er kısmının eğimidir.
Mühendislik stresi,  (Mpa); Mühendislik strain, ; Gerilme kuvveti, Su (MPa); Kırılma kuvveti, Sf
MPa); Kırılmada strain, u; Elastik modülü, E değerlerinin hesaplanmasında ASTM C1359 test
metodunda verilen eşitlikler kullanılır. Ayrıca orantı limit stresi ve orantı limit streste strain, esneklik
modülü, dayanıklılık modülü değerleri de hesaplanabilir.
grip bölgesi
başlık (hareketli geyç uzunluğu
veya sabit)
yük hücresi grip bölgesi
yük taşıma kolu
gripleme ucu
tek-
eksenli OD, do
gerilme test örneği t
uygula- (a)
gripleme ucu nan yük grip bölgesi
yük taşıma kolu
geyç uzunluğu
çalıştırıcı grip bölgesi
test makinesi
t
(b) geyç OD, do
Şekil-1: Tek-eksenli-yüklemeli tipik bir Şekil-2: (a) Düz kenarlı tüp örneği,
gerilme test cihazı, şematik (b)kontür geyçli tüp örneği (OD: dış çap,
t: kalınlık)
3.3 cm 20 cm
3.8 cm
ID
OD
duvar kalınlığı 0.25 cm
(a)
boru test yapışkan
örneği 215.9 mm bilezik
6.4 mm
34.04 mm
45.21 mm
O.D. = 41.02 mm
50.8 mm I.D.= 38.28 mm
6.4 mm
kesit görünümü
(b)
20.32 cm
4.83 cm 2.54 cm 4.83 cm
2.54 kalıplama bileşiğinin akış yönü 3.81

cm cm
0.25 cm
önceki sonraki
önceki grip geyç sonraki grip
geçiş geçiş
bölgesi bölgesi bölgesi
bölgesi bölgesi
(c)
cm
.5
12 1.4 cm
konik
omuz 80
5 cm
2.8 cm
1.0 cm (d)
Şekil-3: Tipik test örnekleri; (a) Düz kenarlı tüp, (b) grip bilezikli kontür geyç tüp, (c) integre kalın
duvarlı grip bölgeli kontür geyç tüp, ve (d) konik omuzlu kontür geyç tüp
c. ASTM C1360: Sürekli Fiber Takviyeli Seramiklerin Sabit – Genlik, Aksiyal, Ge-
rilme – Gerilme Çevrimsel (Cyclic) Yorgunlukları (Ortam Sıcaklığında)
Sürekli fiber-takviyeli seramik matris kompozitler (CFCC) genellikle kristalin matrisler ve seramik
fiber takviye malzemelerle karakterize edilir. CFCC’lerin periyodik yorulmaya karşı davranışı doğ-
rusal bir eğilim göstermez: mesela, matristeki fiberlerin kayması (örneğin çevreyle olan ısı transfe-
riyle ilgili olan) gibi. Gerilme periyodik yorgunluk testleri, dalgalı tek-yönlü gerilme stresleri altında
malzemenin verdiği tepkileri ölçer.
Bu proses, bazı noktalarda dalgalı stres veya strain uygulanan koşullarda bir malzemede meydana
gelen kalıcı yapısal değişiklikleri inceler; testte yeteri seviyede dalgalanmadan sonra örnek tama-
men kırılır. Çevrimsel yorgunluk testi ile ilgili terimlerin tanımlanması Şekil-2’de gösterilmiştir.
Test Örnekleri: Test örneği geometrisi ASTM C1275 test metodunda önerildiği gibidir (Şekil-1).
 = mühedislik stresi (MPa),  = mühendislik strain, Su = gerilme kuvveti (MPa), maks. = maksi-
mum stres (MPa), min. = minimum stres (MPa), R = stres oranı, E = Elastik modül
 (MPa)  Su (MPa) maks. (MPa) min. (MPa) R E
P I – I0 Pmaks. Pmaks. Pmin min. 

 =   =  Su =  maks =  min.=  R =  E = 
A I0 A A A maks. 
P ve Pmaks. ve Pmin. = uygulanan tek-yönlü sıkıştırma yükü ve maksimum yük, ve minimum yük (N),
A = kesit alanı (mm2), I ve I0 = ölçümde ve orijinal ekstensometre geyç uzunlukları (mm), / = 
–  eğrisinin lineer kısmın eğimi (ASTM C1275)
Stres–yaşam süresi (S – N) veya strain–yaşam süresi ( – N) verilerinin grafikleri çizilebilir. Fiber
takviyeli bir seramik matris kompozit için gerilme – gerilme ve gerilme – sıkıştırma testlerinde mak-
simum stres değerlerinin (S), yorgunluk çökme çevrim sayısına göre değişmesi çizilmiş S – N gra-
fiği Şekil-3’de gösterilmiştir.
R = 25.0
9.28 16.0 80 ± 1'
6.6
12.5
80 ± 1'
8.6 16.0 16.0 2.0

17.74
105.0
Şekil-1: ASTM 1275 tipik bir test örneği (boyutlar mm)

pik
(maksimum)
genlik
aralık
Kontrol parametresi
(test mod)
ortalama
çukurluk
(minimum)
üçgen dalga trapezoidal sinüzoidal
formu dalga formu dalga formu
Zaman
Şekil-2: Çevrimsel (cyclic) yorgunluk (fatigue) terimleri ve dalga formları
25 0C, gerilme-gerilme
MPa
25 0C, gerilme-sıkıştırma
Maksimum stres,
Maksimum MPa
stres,
760 0C, gerilme-gerilme
760 0C, gerilme-sıkıştırma
Çökme
Çökmesaykıl (çevrim)
sykılı (çevrimi), N sayısı, N
Gerilme-gerilme yorgunluk için R = 1, gerilme-sıkıştırma yorgunluk için,

R = -1 (R = stres oranı.)
Şekil-3: Tipik bir seramik kompozit örneğin (SiOC) oda sıcaklığı ve 760 0C’deki yorgunluk (gerilme-
gerilme ve gerilme-sıkıştırma) davranışı (düşük saykıl, 0.1 Hz’de)
d. ASTM C1557: Fiberlerin Gerilme Kuvveti ve Young’s Modülü

Test örneği fiber rest makinesine (Şekil-1a, 1b) yerleştirilir ve sabit bir karşı-başlık yer-değiştirme
(displacement) hızıyla çökme oluncaya kadar kuvvet uygulanır. Gerilme stres-gerilme strain eğrisi-
nin lineer bölgesinden, kırılmanın olduğu pik kuvveti ve fiber eksenine düz bir düzlemin kesit alanı
oranından gerilme kuvveti (f) ve aynı eğriden Young’s modül hesaplanır (Şekil-1c).
Test Örnekleri: Örnekler, bir fiber demeti veya fiber bobininden uygun tek-fiber olarak rastgele
seçilir. çapı < 250 × 10-6 m, toplam uzunluğu kullanılan geyç uzunluğunun en az 1.5 katı olmalıdır.
Çok kısa fiberler (whiskerler dahil) özel teknikler gerektirdiğinden bu metodun kapsamına girmez.
Burulma gevşemeleri (strain)gerilme kuvvetinin büyüklüğünü azaltabilir; bu nedenle fiberler yerleş-
tirilirken bükülmemesine dikkat edilmesi önemlidir.
Gerilme kuvveti (Pa) Strain Young’s modül (Pa)
Ff l  F l
f =   =   = 
A l0 E EA l0
Ff = çökme kuvveti (N), A = kırılma düzleminde fiber kesit alanı (m2), l = geyç uzunluğunun uza-
ması (m). l0 = fiber geyç uzunluğu (m),  = strain, E = fiber Young’s modül
işletici
hizalama
, gerilme kuvveti, N
fikstürü genişlik
delik lineer
çimento/waks bölgenin
yüklemede eğimi
pimler L1 L2 örnek gevşeme 1
oluk
çimento/waks
delik
yük hücresi L1: toplam uzunluk
hizalama L2 : geyç uzunluğu
Yer-değiştirme, m
fikstürü Destek Tab
(a) taban (b) (c)
Şekil-1: (a) Fiber gerilme test makinesi, (b) bir destek tabın şematik görünümleri, (c) tipik bir kuvvet
ve karşı-başlık yer-değiştirme (displacement) eğrisi
2.2. SIKIŞTIRMA TESTLERİ
ASTM C1358: Sürekli Fiber Takviyeli Seramik Matris Kompozitlerin (CMC) Çevre-
sel Sıcaklıklarda Monotonik Sıkıştırma Kuvveti
Sürekli fiber-takviyeli seramik matris kompozitler (CMC) ince taneli (<50 m) matrisler ve genellikle
seramik takviye malzemeler içerir. Tek-eksenli yük uygulandığında sıkıştırma kuvveti, malzemenin
mekanik özellikleri ve kuvveti ile ilgili bilgiler edinilir.
Test örneğinin sıkıştırma (Şekil-3) test sonuçları, örneğin karakterize ettiği malzemenin farklı çev-
relerde veya değişik yüksek sıcaklıklardaki uygulamalarda kuvvet ve deformasyon davranışlarını
tümüyle karşılayamayabilir.
Test Örnekleri:
Düz-kenarlı örnekler (Şekil-1), kontürlü “bow-tie” örnekler (Şekil-2)

Mühendislik Sıkıştırrma Sıkıştırma Elastik mo-

Mühendislik Kırılmada
stresi,  kuvveti, Su kuvveti, Sf dül, E
strain,  strain
(MPa) (MPa) (MPa) (MPa)
P I – I0 Pmaks. Pkopma 

 =   =  Su =  Sf =  u =f E = 
A I0 A A 
Şekil-4 (a), (b), (c)
P ve Pmaks. ve Pkopma = uygulanan tek-yönlü sıkıştırma yükü ve maksimum yük, ve örneğin parça-
landığı yük (N), A = kesit alanı (mm2), I ve I0 = ölçümde ve orijinal ekstensometre geyç uzunlukları
(mm). Ayrıca Poisson’s oranı, sıkıştırmada orantı limit stresi ve orantı limit streste strain, değerleri
de hesaplanabilir.
50 25.0 50
tab uzunluğu geyç uzunluğu tab uzunluğu b = 3.0
mm
W = 10
L = 125 mm (min.)
Şekil-1: Düz-kenarlı sıkıştırma test örneği

22.9 30.5 22.9
12.7
17.8
60
25.4 mm yarıçap b = 3.0
L = 76.2 min.
Şekil-2: “Bow-Tie” sıkıştırma test örneği
başlık (hareketli
veya sabit)
Stres,  (Mpa)
yük hücresi
yük taşıma kolu
gripleme ucu
tek-
eksenli
sıkıştırma test örneği
uygula-
nan yük (a)
gripleme ucu
yük taşıma kolu
çalıştırıcı
test makinesi
Stres,  (Mpa)
Şekil-3: Tek-eksenli-yüklemeli tipik bir sıkıştır-

(b)
ma test cihazı
belirtilen
Stres,  (Mpa)
stres
o (offset metodu)
Stres,  (Mpa)
o (yük altında
sıkıştırma)
offset hattı
eğrinin lineer
kısmına paralel
(c)
offset strain
Şekil-4: Sıkıştırma stres-strain eğrileri; (a) line-
Şekil-5: Sıkıştırmada orantı limit stres tayin er, (b) lineer bölge-azalan stiffness, (c) lineer
metotları bölge artan stiffness
2.3. SHEAR (MAKASLAMA) TESTLERİ
ASTM C1292: Sürekli Fiber Takviyeli Seramiklerin Ortam Sıcaklığında Makaslama

(Shear) Kuvveti
Sürekli fiber takviyeli seramik matris kompozitlerin (CFCC) shear (makaslama veya kesilme) kuv-
vetinin tayininde kullanılan bu test metodu iki yöntem içerir; çift-çentikli örnekle interlaminar shear
kuvvetinin tayinini (Şekil-1) ve laminatlı CFCC’lerin herhangi bir malzeme düzlemindeki shear kuv-
vetinin Iosipescu test metoduyla tayinini (Şekil-2) kapsar.
Çift-çentikli örnekle çalışıldığında bir test örneğine, merkezi olarak yerleştirilmiş iki çentik arasına
sıkıştırma yükü uygulanır; çentikler arasındaki, shear nedeniyle örnek çöker (Şekil-3).
Iosipescu test metodunda, dört nokta asimetrik fikstür kullanılarak dikdörtgen düz şerit şeklindeki
bir test kuponuna (simetrik merkezi V-çentikli) yük uygulanır (Şekil-4). Yük, Şekil-5’de görülen
shear ve eğilme (bending) diyagramlarıyla ideal bir konumda uygulanır. Örneğin çökmesi V-
çentikler arasında meydana gelir.
Ölçülen Özellikler: Düzlem-içi shear kuvveti,  (MPa)

Pmaks.
 =  A = t h
A
A = shear stresli alan (mm2), h = çentikler arası mesafe (mm), t = ort. test örneği genişliği (mm)
P
adaptör
alt grip
üst üst grip

çene
test
örneği örnek
alt alt grip
çene tutucu ayarla-
nabilir
çeneler
örnek
konumlandırma pini
Şekil-1: Çift-çentik sıkıştırma test fikstürü Şekil-2: Iosipescu test fikstürü

t/2 ± 0.10 d ± 0.05

h/2 0.1
h ± 0.10
W ± 0.10
h 0.1
W 0.1

L 0.1
L ± 0.10
Şekil-3: Çift-çentik sıkıştırma örneği şematik Şekil-4: Iosipescu örneği şematik (tolerans-
(toleranslar mm) lar mm)
Pa Pa
 
a-b a-b
Pb

Pa b Pa 2
 
a-b a-b
a
kuvvet diyagram
P
Pa
 moment diyagram
2
Pb Pb
 
a-b shear diyagram a-b
Şekil-5: Asimetrik dört-nokta yükleme için ideal kuvvet, shear ve moment diyagramları
2.4. BÜKÜLGENLİK (FLEXURAL) TESTLERİ
a. ASTM C1341: Sürekli Fiber Takviyeli Seramik Matris Kompozitlerin (CMC) Bü-
külgenlik Özellikleri
Test metodu, sürekli fiber takviyeli seramik kompozitlerin dikdörtgen şeklindeki veya levha veya
kalıplanmış malzemelerden dikdörtgen şeklinde kesilmiş çubukların bükülgenlik özelliklerinin tayi-
nini kapsar.
Dikdörtgen kesitli çubuk malzemeye, kiriş olarak kullanılarak üç farklı yükleme geometrisinde bü-
külgenlik testi uygulanır.
Test geometrisi I: Çubuk iki destek üzerine yerleştirilir ve destekler arası yarı mesafede bir silindir-
le yük uygulanır. (Şekil-1)
Test geometrisi IIA: Çubuk iki destek üzerine yerleştirilir ve Şekil-2’de görüldüğü gibi destek nokta-
lardan L/4 mesafelerde iki noktadan iki silindirle yük uygulanır.
Test geometrisi IIB: Çubuk iki destek üzerine yerleştirilir ve Şekil-3’de görüldüğü gibi destek nokta-
lardan L/3 mesafelerde iki noktadan iki silindirle yük uygulanır.
Testler ortam sıcaklığında veya yüksek sıcaklıklarda yapılabilir. Yüksek sıcaklıklarda çalışıldığında
test örnrğini ısıtmak ve istenilen sıcakta tutabilmek için uygun bir fırın kullanılır.
3-nokta geometrisi, I
Bükülgenlik stresi, Bükülgenlik strain, Bükülgenlik kuv- Bükülgenlik kuv-

 (MPa)  veti, Su (MPa) vetinde strain, u
3PL 6dD 3 L Pu 6 d Du
 =   =  Su =  u =
2 b d2 L2 2 b d2 L2
Kırılma Kırılma kuvvetinde Elastik tanjant modülü, E

kuvveti, SF (MPa) strain, F (MPa)
3 L PF 6 d DF m L3
SF =  F = E = 
2 b d2 L2 4 b d3
4-nokta geometrisi, II-A
Bükülgenlik stre- Bükülgenlik Bükülgenlik kuv- Bükülgenlik kuvve-

si,  (MPa) strain,  veti, Su (MPa) tinde strain, u
3PL 4.36 d D 3 L Pu 4.36 d Du

 =   =  Su =  u =
4 b d2 L2 4 b d2 L2
Kırılma Kırılma kuvvetinde strain, Elastik tanjant modülü, E

kuvveti, SF (MPa) F (MPa)
3 L PF 4.36 d DF 0.17 m L3
SF =  F = E = 
4 b d2 L2 4 b d3
4-nokta geometrisi, II-B
Bükülgenlik stresi, Bükülgenlik strain, Bükülgenlik kuv- Bükülgenlik kuv-

 (MPa)  veti, Su (MPa) vetinde strain, u
PL 4.70 d D L Pu 4.70 d Du
 =   =  Su =  u = 
b d2 L2 b d2 L2
Kırılma Kırılma kuvvetinde strain, Elastik tanjant modülü, E

kuvveti, SF (MPa) F (MPa)
L PF 4.70 d DF 0.21 m L3
SF =  F = E = 
b d2 L2 4 b d3
P ve Pu = = testte bir noktadaki ve maks. bükülgenlik yükü (N), L = dış destek mesafesi (mm), d
ve b= örnek kalınlığı ve genişliği (mm), D ve Du ve DF = bir noktada ve maksimum yükte ve kırıl-
mada kiriş merkezindeki defleksiyon (mm), m = yük-defleksiyon eğrisinde tanjant eğimi
L/2 L/2
destek mesafe = L
Şekil-1: Test Metodu I: 3-Nokta
yük mesafesi = L/2

L/4 L/2 L/4
destek mesafe = L
Şekil-2: Test Metodu IIA: 4-Nokta - 1/4 Nokta
yük mesafesi = L/3

L/3 L/3 L/3
destek mesafe = L
Şekil-3: Test Metodu IIB; 4-Nokta - 1/3 Nokta

b. CEN ENV 658-5: Kısa Mesafe Eğme Testiyle (Üç Nokta) İnterlaminar Shear Kuv-
veti Tayini
Bu standart, sürekli fiber takviyeli seramik matris kompozitlerin oda sıcaklığındaki interlaminar
shear kuvvetinin tayini koşullarının saptanmasını kapsar. Test örneğine, kısa-mesafe-eğilme
(short-span bend) testi (üç nokta) uygulanır. Sürekli fiber takviye malzeme tek-yönlü (1D), iki-yönlü
(2D), veya üç-yönlü (x D, 2 < x < 3) olabilir. Tipik bir test fikstürü Şekil-1’de gösterilmiştir.
Shear çökme kuvveti (F), test örneğine üç nokta kısa-mesafe-eğilme testi uygulandığında örnekte
interlaminar shear çökme meydana gelmesi için gereken kuvvettir.
İnterlaminar shear kuvvet (ILSSb), shear çökme kuvveti ve shear yükleme alanına bağlı olarak
hesaplanan orandır. İnterlaminar shear kuvveti (1.2 düzleminde), ILSSb, (MPa)
Testte bir test örneğinin kırılması için gereken kuvvet ölçülür. Tabakalara normal yöndeki (3 yönü)
yükleme geometrisi ve test örneği boyutları, çökmenin interlaminar shear düzleminde (1,2) olabile-
ceği şekilde hazırlanır.
Test Örnekleri:
eksensel
Test örneği kesilirken eksenlerinin fiber yönüyle yükleme silindiri
uyumlu olmasına dikkat edilmelidir. Test örne- eksensel
ğinin boyutları ± 0,1 mm yakınlıkla ölçülmelidir. destek
Önerilen test boyutları aşağıdaki tabloda veril- silindiri
miştir.
eksensel
1D, 2D, xD Tolerans olmayan
destek
Toplam uzunluk, lt 20 – 25 ±1
silindiri
Kalınlık, h 3 ±1
Genişlik, b 10 ± 0.1
Destek span, S
15 ± 0.1
(S = 5 h ± 1)
b
h
test örneği
3F D mer-
ILSSb =  dane
4bh
S
L(D)
F = shear çökme kuvveti (N), b = ortalama test L (T)
örneği genişliği (mm), h = ortalama test örneği
kalınlığı (mm)
Şekil-1: Test fikstürü
3. FİZİKSEL ÖZELLİK TESTLERİ
a. Yoğunluk ve Porözite
a.1. CEN ENV 1389: Yoğunluk ve Görünür Porözite

Bu test metodu, fiber takviyeli seramik matris kompozitlerin kütle (bulk) yoğunluğu ve açık porözite
tayininde kullanılır. Metotta iki yöntem önerilir:
Metot A: test örneğinin sadece boyutları ve kütlesi ölçülerek bulk yoğunluğu hesaplanır.
Metot B: Test örneğinin bir sıvıya daldırılmasıyla yapılan bir testtir; bulk yoğunluk ve açık porözite
değerlerinin hesaplanmasına olanak verir. Ortalama gözenek (pore) boyutu 200 m’den daha
büyük olan malzemelerde bu test metodu uygulanamaz.
Test Örnekleri:
Örnek geometrisinin seçimi malzemenin doğasına ve takviyenin yapısına bağlı olarak değişir. Test
örneğinin kütlesi 2 gramdan büyük, iki boyutu 3 mm’den büyük, hacmi 1 cm3’den büyük olmalıdır.
Metot A Metot B
Yoğunluk (kütle), Yoğunluk (kütle), Açık porözite,

b (kg/m3) b (kg/m3) a (%)
m m1 m 3 – m1
b = L b = L a = 
Vb m3 – m2 m 3 – m2
m = test örneğinin kütlesi (kg), Vb = test örneğinin (kütle) hacmi (m3), m1 = kuru test örneğinin küt-
lesi (kg), m2 = daldırılan test örneğinin görünür kütlesi (kg), (m2 = ms – mw; ms = daldırılmış örneğin
kütlesi, mw = telin kütlesi), m3 = ıslak test örneğinin kütlesi (kg), L = daldırma sıvısının yoğunluğu
(kg/m3)
a.2. ENV 1007-2: Lineer Yoğunluk Tayini

Bu standart seramik multifilament towların lineer yoğunluklarını (kütle/uzunluk) tayin koşullarını
kapsar; silikon nitrid, silikon karbonitrid, aluminosilikat, alumina ve silikon oksit fiberler dahildir.
Tanımlanmış ve doğru tartılmış seramik multifilament tow örneklerin lineer yoğunluğu hesaplanır.
Örnekler 105 ± 5 0C’de 1.5 saat kurutulur, bir desikatörde soğutulur. Atmosferde nem
absorblamayan multifilament towlarda kurutulma işlemine gerek olmaz.
Test Örneği:
Seramik yarn bir kesme makinesinde uygun uzunluklarda kesilir ve düzgün hale gelmesi için gerdi-
rilir. Bu parçalardan kesilerek kütlesi en az 1 gram olan örnekler hazırlanır. Her örnek 1 mg hassa-
siyetle tartılır.
Örnek hazırlama ve test, normal şartlar altında (1 atm. ve 23 ± 2 0C) ve % 50 ± 5 relatif nemde
yapılır. En az üç test örneğiyle çalışılmalıdır.
Lineer yoğunluk, t (tex)
m
t =  103
L
t = lineer yoğunluk (tex = g/1000 m), m = test örneğinin kütlesi (g), L = test örneğinin alındığı
yarnın toplam uzunluğu (m)
Malzemenin lineer yoğunluğu, örnekler için elde edilen değerlerin ortalaması alınarak verilir.
b. Hacim Fraksiyonu
CEN ENV 1007-1: Sürekli Fiber Takviyeli Seramik Matris Kompozitlerin Size (Çi-
riş) Seviyeleri
Size (veya çiriş), seramik fiberlere uygulanarak, fiberlerin ele alınmasını ve kullanılmasını kolaylaş-
tıran malzemelerdir. Çiriş miktarı, çirişin kütlesidir. Çirişli seramik fiberin şartlandırılmış haldeki
kütlesine göre % olarak ifade edilir.
Test örneği, içerdiği çirişin solvent ekstraksiyon yöntemiyle uzaklaştırılmasından önce ve uzaklaş-
tırıldıktan sonra tartılır. Solvent seçimi çirişin tipine bağlıdır; genellikle fiber üreticisi tarafından be-
lirtilir.
Test Örnekleri: Test örneğinin minimum kütlesi 2 gramdır. En az üç örnekle çalışılmalıdır.

Hesaplama: Size içeriği, % (SCi)
M1 – (M3 – M2)
SCi , % =  100
M1
i = 1, 2, 3, M1 = kurutulmuş örneğin ağırlığı , M = kuru kartuşun ağırlığı, M3 = kuru kartuş + kalıntı

(çirişsiz) test örneğinin ağırlığıdır.
c. Boyutlar
EN 1007-3: Filament Çapı ve Kesit Alanı

Seramik filamentin kesit alanının ölçülmesinde üç metot kullanılabilir:
Metot A: Boylamasına profil metodu; filament çapının optik mikroskopla ölçüldüğü bir yöntemdir.
Genellikle dairesel kesit alanlı filamentlere uygulanır. (Şekil-1a)
Metot B: Enlemesine kesit metodu; optik mikroskopla filament çapının ve kesit alanının ölçüldüğü
bir test metodudur. Kesit alanları dairesel olmayan filamentlere uygulanır.
Metot C: Lazer interferometreyle görünür filament çapı ölçülür; dairesel kesit alanlı filamentlere
uygulanan bir lazer test metodudur. (Şekil-1b)
Test Örnekleri:
Test örneğinden rastgele alınan 25 filamentle çalışılır.

Metot A: Filamentin daldırılacağı ortamın refraktif indeksi, ölçme 10 0C’de yapıldığında, 1.43 ve
1.53 arasında olmalıdır. Ortam higroskopik olmamalı ve filamentle reaksiyona girmemelidir.
Metot B: Seramik filamentler ve matris arasında iyi bir yapışma (Adezyon) sağlayabilen ve büzül-
mesi minimum olan bir reçine seçilir. Örnek, multiflament tow reçine bloğunun yüzüne dik konum-
da olacak şekilde yerleştirilir.
Metot C: Filament örneğin hazırlanmasında, Şekil-2(a)’da görüldüğü gibi, bir yerleştirme tabı kulla-
nılır. Filamentin uzunluğu 10-50 mm arasındadır. Yerleştirme tabındaki filament örnek lazer ve
ekran arasına konulur.
Filamant çapı, d (m) aşağıdaki eşitliklerle hesaplanır:
NR  D S
d =  d =  10-3 de = 2 ()1/2
n i 
i = pervaz arası mesafe (mm), NR = işaret sayısı, n = kalibrasyon sabiti,  = lazer ışını dalga boyu
(nm), D = örnek ve ekran arasındaki mesafe (mm), S = filamentin kesit alanı (μm2).
sabit kısım
tek
ekran
filament grip
lazer 2i
örnek d
çift tel
(a) (b)
Şekil-1: (a) Mikrometre merceği (Metot A),

(b) Lazer interferometrenin yerleşimi (Metot C)
10 karanlık ışın karanlık

bölge bölge
aydınlık aydınlık aydınlık aydınlık
L2 L1 örnek
bölge bölge bölge bölge
10
adhesiv
karanlık aydınlık
10 bölgenin 2i bölgenin
ortası ortası
20
(a) (b)
Şekil-2: Metot C; (a) filament yerleştirme,

(b) lazer interferens tanımları
NONDESTRUKTİV TESTLER (NDT)
Bir kompozite non-destruktiv (bozucu olmayan) incelemelere dayanan testler uygulanmadan önce
malzemenin temizlenmesi, boyaların uzaklaştırılması önemli noktalardır. Nondestruktiv testler
(NDT) genellikle üç amaca yöneliktir; üretim ve montaj sırasında malzemelerin ve ürünlerin kalite
kontrolünü güvenceye almak, üretilen parçaların bütünlüğünü garantilemek ve serviste olduğu
sürece kontrolünü yapabilmektir.
Tipik bazı NDT teknikleri olarak 1. Görsel Yöntemler, 2. Tap Testi, 3. Ultrasonik Yöntemler, 4.
Radyografi, 5. Shearografi, 6. Termografi, 7. Akustik Emisyon ve 8. Holografik İnterferometre sayı-
labilir. Aşağıda bu yöntemler kısaca açıklanmıştır.
1. GÖRSEL YÖNTEMLER
Uygulanabilen en eski ve en basit sistemdir (göz, mikroskop). Saptanabilen tipik örnekler; yüzey
bozuklukları (örneğin, aşınma, kırık, çentik gibi), yüzeyde kabarcıklar ve baloncuklar, kenarlarda
porözite, delaminasyon gibi kusurlardır. Görsel yöntemler non-destructive incelemelere başlangıç
aşamasıdır
2. TAP (TIKLAMA) TESTLERİ

İnce lam inatlar ve İnce yüzey tabakalara uygulanır. Yüzey yakınında delaminasyon, bağ eksikliği,
yüzey yakınında disbond (bağ kopması), boşluklar, şişmiş göbek, kapanma noktalarında kusurlar,
göbek birleşme yerinde kusurların saptanmasında uygulanan bir yöntemdir.
Tıklama (tap) testlerine işitsel veya ses testi de denir; testte hedef malzemeye bir çekiçle vurulur
ve yapının verdiği duyulabilir frekanslardaki (10 – 20 Hz) ses dinlenir (Şekil-1). Temiz, keskin ve
çınlayan bir ses iyi-bağlanmalı bir yapıyı, tok veya mat sesler olumsuz alanları tanımlar. Tıklama
hızı, kulağın farklı sesleri ayırt edebileceği kadar seri olmalıdır.
Tap çekiç
(hammer)
~25-38
mm panel
~38 mm yüzeyi Şekil-1: Tap testi
3. ULTRASONİK YÖNTEMLER
Ultrasonik yöntemler tüm kompozit yapılara ve sandviç konstrüksiyonlara uygulanan bir metottur.
Yapılarda delaminasyon, bağ eksikliğinin, sandviçlerde ezilmiş göbek, şişmiş göbek ve göbekte su
tayininde kullanılabilir. Ultrasonik teknik uygulama alanına göre iki tip altında toplanabilir:
 Kesintisiz transmisyon: Kompozit yapının her iki yüzünü kapsayan uygulamadır. Şekil-2 ve
Şekil-3’de tipik iki şematik örnek gösterilmişti.
 Puks-Eko: Kompozit yapının sadece bir yüzüne uygulanan yöntemdir (Şekil-4).
Ultrasonik teknikler çeşitlidir, ancak kullanılan ses dalgaları enerji frekansı duyulabilir frekansların
üstündedir. Test malzemesine, iyi bir görüntü alınabilmesi için yüzeye normal yönde, yüzey bo-
yunca veya yüzeyle belirlenmiş bir açıyla yüksek frekanslı (birkaç MHz) bir ses dalgası gönderilir.
Malzemeden geçen ve rotasını tamamlayan dalga kaydedilir.
pulslu yüksek
voltaj
transduser
ultrasonik pulslar
adhesiv bağlı
kontrol yüzeyi
transduser (alıcı)
kayıt (anormal ses ultrasonik pulslaeı
zayıflaması olan veri kayıt elektrik sinyallerine
alanı gösterir) sistemi dönüştürür)
Şekil-2: Kesintisiz transmisyon
test setine
transduser
ultrasonik
örnek demet
verici su jeti alıcı
(transmitter) (receiver)
örnek kusur
Şekil-3: Kesintisiz transmisyon,

Şekil-4: Puls-eko sistemi
jet probları ile
NONDESTRUKTİF TESTLER (NTD) 629
4. RADYOGRAFİ
Bu yöntemde malzemedeki yoğunluk değişiklikleri ölçülür. Radyografi metotları tüm kompozit yapı-
lara (disbond/delaminasyon, köşelerde delaminasyon) ve sandviç konstrüksiyonlara (düğüm ayrıl-
ması, ezilmiş göbek, şişmiş göbek, göbekte su) uygulanabilir.
Radyografi veya genellikle söylendiği gibi X-ışınları uygulaması bir malzemenin iç yapısını tanım-
ladığından malzeme biliminde çok önemli bir tekniktir. Yöntemde, malzeme veya sistemden X-
ışınları geçirilir ve X-ışınlarına hassas bir filmde absorbsiyon kaydedilir. Tipik bir radyografik sistem
Şekil-5’de şematik olarak gösterilmiştir. Banyo edilen film saydamlıktaki değişikliklerle malzemenin
iç yapısı hakkında detaylı bilgiler verir; kalınlık boyunca yoğunlukta oluşan farklılıklar belirlenir.
radyasyon
kaynağı
ince
malzeme
örnek boşluk
film
kusurlu bir balpeteği
malzeme
kararmış bölge (prosesten sonra)
Şekil-5: X-ışını sistemi
5. SHEAROGRAFİ
Shearografi, bir malzemenin yüzeyinden yansıyan ışıktaki değişikliğin ölçülmesiyle malzemedeki
kusurların (disbond/delaminasyon gibi) saptanabildiği bir optik NDT tekniğidir. Metot tüm kompozit
malzemelere uygulanabilir.
Bu teknikte bir lazer ışık kaynağı kullanılır; bir video kamerayla aydınlatılan sistemin orijinal görün-
tüsü kaydedilir. Test malzemesine daha sonra ısıtma, basınç değiştirme veya akustik vibrasyon
gibi işlemler uygulanır ve ikinci bir video imaj alınır. Görüntüde yüzeyde bu işlemlerden dolayı
meydana gelen bağ-kopması veya delaminasyon bilgileri izlenebilir. Şekil-6’da bu amaçla kullanı-
lan bir kontrol sisteminin şematik görünümü verilmiştir.
Balpeteği lazer
test parçası
fiber optik
İlluminatör
fiber optik kablo
shearografi kamera
imaj shear bir malzemenin

parçası mercek CCD
video filtrelenmiş faz imajı
yüzey kamera shearografi imaj
gevşemesi işlemci
(strain) bilgisayar
Şekil-6: Tipik bir shearografi kontrol sistemi elemanları
Hedef
örnek
Sinyal ve
İmaj Analiz
soğutma
sistemi
dedektör optik
Radyometre
(IR kamera) delaminasyon
Termal
Sonuç Uyarma
Şekil-7: İnfrared (IR) termal imaj sistemi

NONDESTRUKTİF TESTLER (NTD) 631
6. TERMOGRAFİ
Termografi tüm kompozit yapılara (disbond/delaminasyon) ve sandviç konstrüksiyonlara (göbekte
su) uygulanabilen bir NDT test yöntemidir.
Termografide ses dalgalarından değil ısı transferinden yararlanılır. Testte bir infrared video kamera
kullanılır, malzemedeki termal değişiklikler ölçülür. Termal kontrolün temel prensibi test objesine
ısı akışı uygulanır ve bu işlem sırasında objenin yüzey sıcaklıkları haritası çıkarılır veya ölçülür.
En çok kullanılan termografik kontrol tekniğinde, sıcaklık dağılımını ölçen IR hassas sistemler kul-
lanılır. Bu tür kontroller hızlıdır ve incelenen hedef malzemeyle ilgili yeterli bilgiler verir. Şekil-7’de
böyle bir sistemin şematik görünümü verilmiştir.
7. AKUSTİK EMİSYON (AE)

Akustik emisyon bir malzemeyi “dinleme” tekniğidir; malzemede yükleme sırasında veya servis
altında meydana gelen değişikliklerin saptanmasında uygulanan bit NDT yöntemidir. Malzemedeki
değişiklikler, mesela bir çatlamanın başlaması veya çatlağın büyümesi gibi bir olay olabilir; böyle
koşullarda hızla enerji açığa çıkmasıyla ses dalgaları (kısa süreli elastik dalgalar) meydana gelir ve
çatlamanın oluştuğu ortamda ilerler. Bu ses dalgaları AE sensörlerle saptanabilir. Tipik bir akustik
emisyon sistemi Şekil-8’de şematik olarak gösterilmiştir.
ön sinyal kaydedici
amplifier şartlandırıcı
transduser
yük
çıktı prosesör /
analizör
Şekil-8:Tipik bir akustik emisyon sistemi

8. HOLOGRAFİK İNTERFEROMETRE
Holografide, tüm optik dalga, genlik ve faza göre bir film üzerinde kaydedilir; buna hologram denir.
Bir hologram, hologramı yapılan bir hedefin üç-boyutlu karakterini korur. Basit bir holografik sistem
Şekil-9(a)’da gösterilmiştir. Vibrasyonsuz bir masa üzerine yerleştirilmiş sistemdeki lazer kayna-
ğından gelen ışın bir ışın ayırıcıyla iki ışın dalgasına ayrılır. Referanstan geçen ışın bir aynadan
yansıyarak doğrudan holografik filme giderken, diğer bir ışın demeti hedefe (test örneği) gider ve
yansıyarak filme ulaşır. Bu iki ışının yarattığı kompleks girişim paterni holografik filmde kaydedilir;
girişim hatları aynı yer-değiştirmelerle tanımlı noktalar oluşturur. İki ışın demetinin kat ettiği yol
oldukça farklı olduğu halde lazer ışını bu iki dalganın girişim yapmasına izin verir. Kaydedilen film
(veya hologram da denir) referans dalgayla aydınlatıldığında, hedef malzeme dalgası yeniden
oluşur ve hologramın arkasında hedefin üç-boyutlu görüntüsü belirir (Şekil-9b).
film
hologram
hedef
ışın
ayırıcı ayna
ayna
lazer
ayna
lazer
(a) bir hologram yapılması (a) bir holograma bakış
Şekil-9: Basit bir holografik sistem

Kompozit Malzemelerin Test Metotlari Prof DR Bilsen Besergil PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kompozit Malzemelerin Test Metotlari Prof DR Bilsen Besergil PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TEST METOTLARI

Polimer Matris Kompozitler

Metal Matris Kompozitler

Seramik Matris Kompozitler

Nondestruktiv Testler (NDT)

1. TAKVİYE MALZEME FİBERLER

1.1. KİMYASAL TEKNİKLER

c. Fiber Yüzey Kimyası

d. Boyut İçeriği ve Kompozisyon

f. Termal Stabilite ve Oksidasyona Dayanıklılık

Fiber Finish, Wf (%) Ağırlık Kaybı oksidatif, Wd (%)

Ağırlık Kaybı, kurutma, Wdr (%)

1.2. FİZİKSEL TEKNİKLER (İNTRİNSİK)

Diğer tekniklerden bazılarında, örneğin taramalı

ASTM D3800: Yüksek Modüllü Fiberlerin Yoğunluğu

Test örneği malzemeden rastgele seçilmeli ve en az 0.5 gram olmalıdır.

Cam standardın Daldırma sıvısının Fiberin

(M3 – M1) w (M3 – M1) – (M4 - M2) (M3 – M1) l

Şekil-1: Archimedes metodunda kullanılabilen iki yoğunluk tayin cihazı

Elektrik direnci,  Ortalama fiber çapı, dort

Şekil-1: Direnç probları

d. Termal Genleşme Katsayısı (CTE)

e. Termal İletkenlik (TC)

ASTM D2766: Sıvıların ve Katıların Spesifik Isıları

Şekil-1: (a) Spesifik ısı tayini cihazı, (b) örnek hücresi

Hc = F Ec (joule)

Hc (J) HT (J) Hs (J) Hs* (J)

g. Termal Geçiş Sıcaklıkları

1.3. FİZİKSEL TEKNİKLER (EKSTRİNSİK)

a. Yarn, Strand veya Roving Verimi

b. Yarn veya Tow Kesit Alanı

ASTM D1423: Yarnlarda Twist Tayini; Doğrudan Sayma

Twist miktarı, Twist faktör, TF, Twist çarpanı,

e. Fabrik Alansal Yoğunluğu

1.4. FİBERLERİN MEKANİK TESTLERİ

a.1. ASTM D3379: Yüksek-Modül Tek Filament Malzemelerin Gerilme Kuvveti ve

Ortalama fila- Gerilme kuv- Gözlenen uyum- Gerçek uyum- Young’s

çimento/waks test örneği

grip alanı geyç

Şekil-1: Test örneğinin yerleştirilmesi

Ca, uyumluluk, mm/kg 40

Gerilme kuvveti Gerilme kord

W1 MUL P f (Pu – Pl) f 10-3

b. Filament Sıkıştırma Testi

Monofilament sıkıştırma testinde polikarbonat bir levha yüzeyine 3 filament (1 mm aralıklarla)

monofilament kink (bozuk)

Şekil-1(a): Üç nokta bending testiyle sıkış- Şekil-1(b): Monofilament tensile testi

2.1. TERMAL/FİZİKSEL ANALİZLER VE ÖZELLİK TESTLERİ

a.1. ASTM D3418: Diferansiyel Taramalı Kalorimetreyle (DSC) Polimerlerin Geçiş

Şekil-1: Tipik bir birinci-derece geçiş diyagramı

karşı grafiğe alınır (Şekil-1). TA

Lineer tanjant delta pik

ceki bir sıcaklıktadır; bu sıcaklık TA ola- delta pik

İkinci tanjant hattı (hat B) infleksiyon

ASTM D3835: Polimerik Malzemelerin Kapiler Reometreyle Özelliklerinin Tayini

Gerçek shear stres,  Gerçek shear hızı, 

yavaş shear hızı

Şekil-1: Bagley düzeltmesi

Şekil-2: Gerçek shear hızı için Weissenberg Rabinowitsch düzeltme grafiği

zasyon mikroskopi teknikleriyle incelenebilir. Kristalinite derecesi tayininde X-ışını difraksiyon,

ASTM D3417: Diferansiyel Taramalı Kalorimetreyle (DSC) Polimerlerin

Şekil-1: Polietilen için tipik, (a) ısıtma, ve (b) donma eğrileri

ASTM D4672: Poliyollerde Su Miktarı Tayini