Professional Documents
Culture Documents
गणित सूत्रे
गणित सूत्रे
xf.kr %
• 0 gk vad vl.kkÚ;k 1 rs 100 e/khy la[;k & 10] 0 gk vad 1 rs 100 la[;kae/;s 11 osGk ;srks-
• 1 rs 9 ;k iSdh çR;sd vad vl.kkÚ;k 1 rs 100 e/khy la[;k & 19] 1 rs 9 ;k iSdh çR;sd vad 1 rs
100 e/khy la[;kae/;s 20 osGk ;srks-
• ewG la[;k % 2] 3] 5] 7 A 11] 13] 17] 19 A 23] 29 A 31] 37 A 41] 43] 47 A 53] 59 A 61]
67A 71] 73] 79 A 83] 89 A 97 ¼,dq.k 25½
• 1 rs 100 e/khy la;qDr la[;k ,dq.k 74] 1 gh la[;k ewGgh ukgh] la;qDrgh ukgh-
• xf.krh fØ;kapk Øe
o lokZr vk/kh dal lksMokok] uarj xq.kkdkj@Hkkxkdkj o 'ksoVh csjht@otkckdh djkoh-
o csjht@otkckdh vFkok xq.kkdkj@Hkkxkdkj ;k fØ;k ,df=r vkY;kl MkohdMhy fØ;k vk/kh djkoh-
• 10 us xq.k.ks Eg.kts xq.; la[;sP;k 'ksoVh 1 'kqU; ok<fo.ks] 458 xq.khys 10 cjkscj 4580] rlsp 100 us
xq.k.ks Eg.kts 2 'kqU;s ok<fo.ks] mnk- 458 xq.khys 100 cjkscj 45800-
• 10 us Hkkxrkuk HkkT;krhy ,dd LFkkupk vad ckdh n'kZforks] brj loZ vadkauh r;kj >kysyh la[;k
Hkkxkdkj n'kZfors- 458 Hkkfxys 10 % Hkkxkdkj 45] ckdh 8- 100 us Hkkxrkuk HkkT;krhy ,dd o n'kd
LFkkukojhy vadkaiklwu r;kj >kysyh la[;k ckdh n'kZZfors] rj] brj loZ vadkauh r;kj >kysyh la[;k
Hkkxkdkj n'kZfors- 458 Hkkfxys 100 % Hkkxkdkj 4] ckdh 58-
• leku Nsn vlysY;k viw.kkZadkaph csjht@otkckdh djrkuk va'kkaph csjht@otkckdh djkoh] Nsn rlkp
dk;e Bsokok-
• leku Nsn vlysY;k viw.kkZadkae/;s T;kpk va'k eksBk rks viw.kkZad eksBk o T;kpk va'k ygku rks viw.kkZad
ygku- mnk- , , ;k viw.kkZadkae/;s gk viw.kkZad lokZr eksBk o gk viw.kkZad lokZr ygku-
• leku va'k vlysY;k viw.kkZadkae/;s T;kpk Nsn NksVk rks viw.kkZad eksBk o T;kpk Nsn eksBk rks viw.kkZad
ygku- mnk- , , ;k viw.kkZadkae/;s gk viw.kkZad lokZr eksBk o gk viw.kkZad lokZr ygku-
• , , ;k viw.kkZadkae/;s gk viw.kkZad lokZr eksBk rj gk viw.kkZad lokZr ygku-
• viw.kkZadkps #ikarj n'kka'k viw.kkZadke/;s djrkuk]
o viw.kkZadkpk Nsn 10] 100] 1000 vlk;yk gok] ulsy rj 10] 100] 1000 Nsn vlysyk
leewY; viw.kkZad 'kks/kk- , bR;knh-
o ;kaurj Nsnkrhy 1 P;k iq<s tso<h 'kwU;s rso<s vad n'kka'k fpUgkiq<s vlk;yk gosr- va'kke/;s rso<s
vad miyC/k ulY;kl va'kkrhy vadkaP;k MkohdMs rso<h 'kwU;s fygkfor-
mnk- 0.07 ¼Nsnkr 1 iq<s nksu 'kwU;s] va'kkr ,dp vad] Eg.kwu ,d 'kwU; lkrP;k MkohdMs
ok<foys½ 45.7 ¼Nsnkr 1 iq<s ,d 'kwU;] va'kkr rhu vad] Eg.kwu n'kka'k fpUg ,d vad
n'kka'k fpUgkiq<s jkfgy v'kkizdkjs½
• vkÑrho#u viw.kkZadkps okpu djrkuk] vkÑrhps leku Hkkx >kys vkgsr rs igk-
• va'kkf/kd viw.kkZadkps iw.kkZad;qDr viw.kkZadkr #ikarj %
o va'kkyk Nsnkus Hkkxk] Hkkxkdkj iw.kkZadLFkkuh fygk] ckdh va'kLFkkuh fygk] Nsn rksp dk;e Bsok-
mnk- 3 ¼17 Hkkfxys 5] Hkkxkdkj 3] ckdh 2½
• iw.kkZad;qDr viw.kkZadkps va'kkf/kd viw.kkZadkr #ikarj %
o iw.kkZadkyk Nsnkus xq.kwu R;kr va'k feGok] ;s.kkjh la[;k va'kLFkkuh fygk] Nsn rksp dk;e Bsok-
mnk- 3 ¼3 xq.khys 5 vf/kd 2 cjkscj 17] va'k 17] Nsn 5½
• viw.kkZadkyk vfrlaf{kIr #i nsrkuk va'k o Nsn ;kaP;krhy leku vo;o ¼v'kh la[;k dh ftus va'k o Nsn
nks?kkaukgh Hkkx tkrks½ 'kks/kk] leku vo;o va'k o Nsn ;krwu jn~n djhr tk- T;kosGh va'k o Nsn ;kaP;kr
dks.krkgh leku vo;o mj.kkj ukgh rs viw.kkZadkps vfrlaf{kIr #i-
• vks gs orqZGdsanz] ,ch gk O;kl] vkslh gh f=T;k ¼vks, o vksch ;kgh f=T;k½] Mhb gh
thok] O;kl gh orqZGkph lokZr ykac thok] O;kl cjkscj f=T;k xq.khys 2-
• vkÑrhps nksu leku o ,dkoj ,d tqG.kkjs Hkkx dj.kkÚ;k js"ksyk vkÑrhpk leferh v{k vls Eg.krkr-
• ifjferh
o leHkqt f=dks.k % 3 xq.khys cktw
o brj f=dks.k % cktqaph csjht
o pkSjl] leHkqt pkSdksu % 4 xq.khys cktw
o vk;r %2 xq.khys ykach vf/kd 2 xq.khys #anh
cqf/neRrk pkp.kh
•
• vkÑR;kapk Øe % vkÑrhrhy Hkkxkaps ?kM~;kGkP;k fn'ksus fdaok ?kM~;kGkP;k fo#/n fn'ksus fQj.ks] Hkkxkapj ok<
o ?kV b-
• vkj'kkrhy çfrek % MkohdMhy oLrw mtohdMs] mtohdMhy oLrw MkohdMs] ojph oLrw oj] [kkyph [kkyh]
• ik.;krhy çfrek % ojph oLrw [kkyh] [kkyph oLrw oj] mtohdMhy oLrw mtohdMs] MkohdMhy MkohdMs-
•
• jkaxsrhy LFkku % lquhrkpk Øekad MkohdMwu 17 ok] mtohdMwu 13 ok %
16 $ lquhrk $ 12 ¾ jkaxsr 29 t.k
• osu vkÑrh %
dsoG /kko.ks 350] dsoG ukSdku;u 125] dsoG ykacmMh 140] dsoG
iksgks.ks 0]
ukSdku;u o /kko.ks 71] iksg.ks o ukSdku;u 42]
ukSdku;u o ykacmMh 75]
/kko.ks] ykacmMh o ukSdku;u 26] iksg.ks] ykacmMh o ukSdku;u 54
• la[;kaoj vk/kkfjr ç'u
o ewG la[;k 2] 3] 5] 7] 11] 13] 17] 19] 23] 29] 31] 37] 41] 43] 47] 53] 59] 61]
67] 71] 73] 79] 83] 89] 97-
o oxZ la[;k % 1] 4] 9] 16] 25] 36] 49] 64] 81] 100] 121] 144] 169] 196] 225
o ?ku la[;k % 1] 8] 27] 64] 125] 236] 343] 512] 729] 1000
• foHkkT;rsP;k dlksV~;k %
o 2 ph dlksVh % ,ddLFkkuh 0] 2] 4] 6] 8 ;kiSdh la[;k-
o 3 ph dlksVh % la[;srhy vadkaP;k csjtsyk 3 us Hkkx tkrks-
o 4 ph dlksVh % ,dd o n'kdLFkkukiklwu cu.kkÚ;k la[;syk 4 us Hkkx tkrks-
o 5 ph dlksVh % ,ddLFkkuh 0 fdaok 5-
o 6 ph dlksVh % 2 us o 3 us Hkkx xsY;kl-
o 7 ph dlksVh % ,ddLFkkuph nqIiV ,ddLFkku oxGwu cuysY;k la[;srwu otk djhr tk- mnk- 1478
gh la[;k riklw- 8 ph nqIiV 16] 147 e/kwu otk djk] 147 & 16 ¾ 131] 1 ph nqIiV 2] 13
e/kwu otk djk- 13 & 2 ¾ 11- 11 yk 7 us Hkkx tkr ukgh] Eg.kwu 1478 ykgh 7 us Hkkx tk.kkj
ukgh-
o 8 ph dlksVh ,dd] n'kd o 'krd LFkkukiklwu cu.kkÚ;k la[;syk 8 us Hkkx tkrks-
o 9 ph dlksVh % la[;srhy vadkaP;k csjtsyk 9 us Hkkx tkrks-
o 10 ph dlksVh % ,ddLFkkuh 0-
o 11 ph dlksVh % la[;srhy ,dkvkM ,d vadkaiklwu cuysY;k la[;karhy Qjd 0 fdaok 11 us Hkkx
tk.kkjk- mnk- 45650 % 4 $ 6 $ 0 ¾ 10] 5 $ 5 ¾ 10] Qjd 0] la[;k 11 us foHkkT;-
o 12 ph dlksVh % 3 o 4 us la[;k foHkkT;-
gaiNatI sau~o
1. maQalaa k`maaMk = ekuNa Axaro + 1
2
2. maQalaa k`maaMk ekUNa saM#yaa ivaYama Asalaosaca yaotao sama Asatanaa
naahI
3. ekUNa JaaDo = rs%yaacaI laaMbaI + 1
daonaatIla AMtr
4. vatu-Lakar jaagaovar JaaDo = vat-uLacaa pirGa
daonaatIla AMtr
5. rs%yaacaI laaMbaI = ekUNa JaaDo - 1 × daonaatIla AMtr
6. vatu-LacaI laaMbaI= ekUNa JaaDo × daonaatIla AMtr
7. vatu-Lacaa prIGa = vyaasa × 22
7
8. raMgaot ekUNa maulao = maQalaa k`maaMk × 2
9. tukDyaaMcaI saM#yaa = kapayacaI saM#yaa + 1
10. kapayacaI saM#yaa = tukDyaaMcaI saM#yaa + 1
11. roYaosaazI gaazI = tukDyaaMcaI saM#yaa- 1
12. vatu-LasaazI gaazI = tukDyaaMcaI saM#yaa
13. i~kaoNaI saM#yaa = idlaolaa payaa × %yaa puZIla saM#yaa
2
14. hstalaaoMdnao = idlaolaI saM#yaa × %yaamaagaIla saM#yaa
2
15. caar payaaMcao p`aNaI = payaaMcaI saM#yaa -Dao@yaaMcaI duPpT
2
16. tIna caakI saayaklaI = caakaMcaI saM#yaa - saayaklaIcaIduPpT
17. k`maanao yaoNaayaa saM#yaaMcaI baorIja = SaovaTcaI saM#yaa × %yaapuZIla
saM#yaa
2
18. AakRtIvar ]BaarlaolaI maulao = p`%yaok baajaUvar idsaNaaro - 1
×AakRtIcaI baajaU
19. k`mavaar ivaYama saM#yaaMcaI baorIja = (ekUNa ivaYama saM#yaa)2
20. k`mavaar sama saM#yaaMcaI baorIja = ekUNa sM#yaa × sarasarI
21. k`mavaar Gana saM#yaaMcaI baorIja = (%yaa saM#yaocaI baorIja)2
22. caaOkaonaaMcaI saM#yaa = AaDvyaa AMkaMcaI baorIja × ]Byaa AMkaMcaI baorIja
23. caaOrsaaMcaI saM#yaa = AaDvyaa saM#yaocyaa vagaa-caI baorIja
24. ( kNa- )2 = ]rlaolyaa daonhI baajauMcyaa vagaa-caI baorIja
25. ekUNa saM#yaa = maaozI saM#yaa - lahana saM#yaa + 1
26. ekUna saoYaaKMD = idlaolaI saM#yaa × %yaamaagaIla saM#yaa
2
27. sama saM#yaocyaa pUvaI-cyaa sama saM#yaa = tI saM#yaa - 2
2
28. sama saM#yaopya-Mtcyaa sama saM#yaa = tI saM#yaa
2
29.ivaYama saM#yaocyaa pUvaI-cyaa ivaYama saM#yaa = tI saM#yaa + 1
2
30.ivaYama saM#yaopya-Mtcyaa ivaYama saM#yaa = tI saM#yaa - 1
2
31.k`maanao yaoNaa-yaa saM#yaaMcaI baorIja = (p.saM#yaa × du.saM#yaa) ×
32. vaoL = AMtr vaoga = AMtr AMtr = vaoga
vaoga vaoL vaoL
33.jaao vaar 1 tarKolaa yaotao, taoca vaar 5, 15, 22, 29 yaa tarKolaa
yaotao.
34. jaao vaar 2 tarKolaa yaotao, taoca vaar 9,16,23,30 yaa tarKolaa
yaotao.
35. jaao vaar 3 tarKolaa yaotao, taoca vaar 10, 17, 24, 31 yaa
tarKolaa yaotao.
36. 31 tarKocyaa maihnyaat 1 , 2 , 3 yaa tarKaMcao vaar paca vaoLa
yaotat.
37. 30 tarKocyaa maihnyaat 1, 2 yaa tarKaMcao vaar paca vaoLa
yaotat.
38. 29 tarKocyaa maihnyaat 1 yaa tarKaMcao vaar paca vaoLa yaotat.
39. 28 tarKocyaa maihnyaat kaoNatahI vaar paca vaoLa yaot naahI.
40. ilap vaYaa-t foba`uvaarI idvasa 29 tr [tr vaYaa-t 28 Asatat.
41. ilap vaYa- mhNajao vaYaa-laa caarnao pUNa- Baaga jaaNao haoya.
42. [tr vaYaa-t 1 jaanaovaarIcaa vaar saMpUNa- vaYaa-t 53 vaoLa yaaotao.
43. ilap vaaYa-t 1 va 2 jaanaovaarIcaa vaar saMpUNa- vaYaa-t 53 vaoLa yaotao.
44 . jyaa vaaranao vaYaa-caI saurvaat haoto %yaa vaaranaoca vaYaa-caa SaovaT
haotao.
45. ilap vaYaa-t jyaa vaaranao saurvaat hoato %yaacyaa puZIla vaaranao vaYaa-caa
SaovaT haotao.
46. jaao vaar 1 Aa^gasT laa yaotao, taoca vaar 15 Aa^gasTlaa yaotao. tsaoca jaao
vaar 5 saPToMbarlaa yaotao taoca vaar 14 naaovhoMbarlaa yaotao.
47. jaao vaar 1 maolaa yaotao taocaa vaar 2 Aa^@TaoMbar va 25 iDsaoMbarlaa yaotao.
48. laIp vaYaa-t jaao vaar 15 Aa^gasTlaa yaotao %yaapuZIla ek vaar saaoDuna
puZIla vaar 26 jaanaovaarIlaa yaotao.
49. [tr vaYaa-t jaao vaar 15 Aa^gasTlaa yaotao, %yaapuZIla ek vaar saaoDUna
puZIla vaar 26 jaanaovaarIlaa yaotao.
50. yaavaYaI- JaalaolaI tarIK jyaa vaaralaa Asaola puZIla vaYaI- tIca tarIK
%yaacyaa puZIla vaaralaa yaoto. maa~ yaa tarKaMcyaa drmyaana laIp vaYaa-caa
foba`vaarI maihnaa Aalyaasa %yaacaa puZIla vaar saaoDUna puZIla vaar
yaotao.
51. kaoNa%yaahI tarKocaa vaar kaZtanaa puZIla saaMkotaMk vaapra.
piScama pUva-
naO?%ya Agnaoya
dixaNa
naatI :
svat: