Predmet: Projektovanje logièkih sistema

Odsjek: AiE

1. predavanje

Analogni, diskretni i digitalni signali

f = f ( t ) t ∈ ( t1 ,t 2 ) ⊂ R

x(t) Vremenski kontinualan signal x[n] Vremenski diskretni signal

10 10

8 8

6 6

4 4

2 2
t n
0 0
0 5 10 15 20 0 5 10 15 20

x (t) Kvantizirani signal x [n] Digitalni signal

Q Q
10 10

t n
0 0
0 5 10 15 20 0 5 10 15 20

f = f ( t ) t ∈ (K,t −2 ,t −1t 0 ,t1 ,t 2 ,K) tn ∈ R n∈ Z

f = f ( n) n∈Z

SIGNAL OZNAKA KARAKTERISTIKE

Analogni Kontinualno vrijeme i kontinualna amplituda
Diskretni Diskretno vrijeme i kontinualna amplituda
Kvantizirani Kontinualno vrijeme i diskretna amplituda
Digitalni Diskretno vrijeme i diskretna amplituda
 A/D D/A
Ui Uzorkovanje
Dekodiranje
Analogni
ulazni Kvantizacija
signal Regenerisanje Uo

Kodiranje Analogni
izlazni
signal

Digitalizirani Digitalna
signal Button obrada signala
(DSP)

Blok dijagram procesa A/D konverzije, digitalne obrade signala i D/A konverzije

Digitalna kola

a)
0 0 1 1
0 0 0 1
0 1 0 1

b)
0 0 1 1
0 1 1 1
0 1 0 1

c)
0 1 1 0

Logička kola: a) AND (I) kolo b) OR (ILI) kolo c) NOT (NE) kolo ili invertor
Sekvencijalna kola: flip-flop

Integrisana kola (engl. Ingrated Circuits - IC)

Stepen integracije se, saglasno Mooreov (Gordon Moore) zakonu iz 1975. godine, udvostručavao
svakih 18 mjeseci.
Prema stepenu integracije integrisana kola se mogu podijeliti u pet grupa:
- SSI (Small Scale Integration)
IC malog stepena integracije koja sadrže do 100 elektronskih elemenata (npr: logička kola, flip-
flopovi, operacioni pojačavači).
- MSI (Medium Scale Integration)
IC srednjeg stepena integracije koja sadrže od 100 do 1.000 elektronskih elemenata (npr: registri,
brojači, aritmetička kola, filtri).

2
- LSI (Large Scale Integration)
IC visokog stepena integracije koja sadrže od 1.000 do 10.000 elektronskih elemenata (npr: 4 i 8
bitni mikroprocesori, ROM, RAM).
- VLSI (Very Large Scale Integration)
IC vrlo visokog stepena integracije koja sadrže od 10.000 do 100.000 elektronskih elemenata (npr:
16 i 32 bitni mikroprocesori, signal procesori).
- ULSI (Ultra Large Scale Integration)
IC ultra visokog stepena integracije koja sadrže od 100.000 do 1,000.000 elektronskih elemenata
(npr: 64 bitni mikroprocesori, mikroračunari).
Standardna integrisana kola SIC (engl. Standard Ingrated Circuits): SSI, MSI, LSI, VLSI, ULSI
Integrisana kola specifične namjene ASIC (engl. Application Specific Ingrated Circuits) ili USIC
(User Specific IC)
Programabilna logička kola PLD (engl. Programmable Logic Devices)

Označavanje standardnih integrisanih kola – SIC

NN XX NNN XXXXX NNN

N-slovo

X-broj

Proizvoðaè Familija Vrsta Funkcija kola Vrsta kuæišta

Tabela I: Napon napajanja i temperaturni opseg kola TTL familije 54 i 74

Tip kola Min. Nom. Max. Jedinica
Napon napajanja VCC 54.. 4.5 5 5.5 V
74.. 4.75 5 5.25 V
0
54.. -55 25 +125 C
Temperaturni opseg 0
74.. 0 25 +70 C
TTL familija 54/74 ima četiri vrste, koje se međusobno razlikuju po brzini i disipaciji, i peta vrsta
su standardna TTL kola.
1. S –Schottky kola velike brzine (74S..)
2. H – kola velike brzine i velike disipacije (74H..)
3. LS – Schottky kola male disipacije (74LS..)
4. L – kola male disipacije i male brzine (54L..)
5. - - bez sufiksa su standardna TTL kola (74..)
Tabela II: Parametri pojedinih vrsta TTL familije 54/74
Vrsta Standardna
Parametar
S H LS L TTL kola
Brzina
prebacivanja
[MHz ] 125 50 45 3 35
FAN-OUT - 10 10 10 10 10
Disipacija
snage
[mW ] 20 22 2 1 10
Vrijeme
uspostavljanja
[ns] 2 5 5 15 9
Vrijeme
kašnjenja
[ns] 3 6 10 33 10

3
 Tabela III: Faktor “fan-out” TTL familije
Izlaz Moguć broj ulaza kola familije
sa 74 74L 74H 74S 74LS
74 10 40 6 6 20
74L 2 10 1 1 5
74H 12 40 10 10 40
74S 12 40 10 10 40
74LS 5 20 4 4 10

Dual-in-line (DIP) pakovanje: a) 14-pinsko b) 20-pinsko c) 28-pinsko

7400 7402 7404

1 V CC 14 1 V CC 14 1 V CC 14

2 13 2 13 2 13

3 12 3 12 3 12

4 11 4 11 4 11

5 10 5 10 5 10

6 9 6 9 6 9

7 GND 8 7 GND 8 7 GND 8

7408 7410 7432

1 V CC 14 1 V 14 1 V CC 14
CC

2 13 2 13 2 13

3 12 3 12 3 12

4 11 4 11 4 11

5 10 5 10 5 10

6 9 6 9 6 9

7 GND 8 7 GND 8 7 GND 8

Raspored pinova za nekoliko SSI kola serije 7400

4
Pozicioni brojni sistemi
n−1
N( b ) = ∑ d ⋅b
i =− m
i
i

1Kbit = 210 bita = 1024 bita ,

1Mbit = 220 bita = 1048576 bita ,
1Gbit = 230 bita = 1073741824 bita .

Novi standardni nazivi i kratice binarnih jedinica (IEC standard iz 1998)

Faktor Ime Simbol

210 kibi Ki
2 20 mebi Mi
2 30 gibi Gi
2 40 tebi Ti
2 50 pebi Pi
2 60 eksbi Ei

Pozicioni brojni sistemi

Baza Brojni sistem Digiti
2 binarni 0,1
3 ternarni 0,1,2
5 kvinarni 0,1,2,3,4
8 oktalni 0,1,2,3,4,5,6,7
10 dekadni 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9
12 duodekadni 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9, α,β
16 heksadekadni 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9,A,B,C,D,E,F

237.2( 8 ) = 2 ⋅ 82 + 3 ⋅ 81 + 7 ⋅ 80 + 2 ⋅ 8−1 = 128 + 24 + 7 + 0.25 = 159.25(10)

A9.C16 = A ⋅ 161 + 9 ⋅ 160 + C ⋅ 16−1 = 10 ⋅ 16 + 9 ⋅ 1 + 12 ⋅ 16−1 =

= 160 + 9 + 0.75 = 169.75(10 )
Dekadni, binarni, oktalni i heksadekadni brojevi

b=10 b=2 b=8 b=16

0 0 0 0 0 0
1 1 1 1 1 1
2 10 2 10 2 10
3 11 3 11 3 11
4 100 4 100 4 100
5 101 5 101 5 101
6 110 6 110 6 110
7 111 7 111 7 111
8 1000 10 - 8 1000
9 1001 11 - 9 1001

5
 10 1010 12 - A 1010
11 1011 13 - B 1011
12 1100 14 - C 1100
13 1101 15 - D 1101
14 1110 16 - E 1110
15 1111 17 - F 1111
16 10000 20 - 10 -
17 10001 21 - 11 -
18 10010 22 - 12 -
31 11111 37 - 1F -
35 100011 43 - 23 -
73 1001001 111 - 49 -
128 10000000 200 - 80 -
170 10101010 252 - AA --
1234 1011010010 2322 2D2
10111010110
2989 5655 - BAD -
1
11011011111
3519 6677 - DBF -
1

(Nc )(10) = dn−1 ⋅ bn−1 + dn−2 ⋅ bn−2 + dn−3 ⋅ bn−3 + ...... + d1 ⋅ b + d0

(Nc )(10) d0
= dn−1 ⋅ bn−2 + dn−2 ⋅ bn−3 + dn−3 ⋅ bn− 4 + ...... + d1 +
b b

Dijeljenje sa 2 0 1 2 5 10 20 41 83
Ostatak 1 0 1 0 0 1 1

Dijeljenje sa 8 0 1 10 83
Ostatak 1 2 3
Dijeljenje sa 16 0 5 83
Ostatak 5 3

83(10 ) = 1010011( 2 ) = 123( 8 ) = 53(16 ) .

(ND )(10) = d−1 ⋅ b−1 + d−2 ⋅ b−2 ..... + d−m ⋅ b−m
b ⋅ ( ND )(10 ) = d−1 + d−2 ⋅ b −1..... + d− m ⋅ b ( )
− m −1

Množenje 0.342 0.684 1.368 0.736 1.472 0.944 1.888

sa 2 0 1 0 1 0 1
Množenje 0.342 2.736 5.888 7.104 0.832 6.656 5.248
sa 8 2 5 7 0 6 5
Množenje 0.342 5.472 7.552 8.832 13.332 5.312 4.992
sa 16 5 7 8 D 5 4

0.342(10 ) = 0.010101( 2 ) = 0.257065( 8) = 0.578D54(16 )

6
Kodovi

Ako je broj znakova koje treba prikazati “M” onda mora biti zadovoljena nejednakosat:
M ≤ 2n = N
gdje je N broj binarnih riječi od “n” bitova.

Za kodiranje M znakova, broj različitih načina kodiranja je:

N!
N ⋅ ( N − 1) ⋅ ( N − 2 ) ⋅K⋅ ( N − M + 1) =
(N − M )!
4-bitnih kodova ima:
16!
≅ 2.9 ⋅ 1010
(16 − 10 ) !
Varijante BCD koda i XS3 kod
Bikvinarni
Dekadne NBCD BCD BCD BCD Excess-3
kod
cifre 8-4-2-1 7-4-2-1 2-4-2-1 5-4-2-1 XS3
504321
0 0000 0000 0000 0000 0100001 0011
1 0001 0001 0001 0001 0100010 0100
2 0010 0010 0010 0010 0100100 0101
3 0011 0011 0011 0011 0101000 0110
4 0100 0100 0100 0100 0110000 0111
5 0101 0101 1011 0101 1000001 1000
6 0110 0110 1100 0110 1000010 1001
7 0111 1000 1101 0111 1000100 1010
8 1000 1001 1110 1011 1001000 1011
9 1001 1010 1111 1100 1010000 1100

Grayov kod -reflektovani kod

0 1 2 3 4 5 6 7
0000 0001 0011 0010 0110 0111 0101 0100
8 9 10 11 12 13 14 15
1100 1101 1111 1110 1010 1011 1001 1000

a) 0 1 b) 0 1

0 1 0 1 0 1 1 0

0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 1 0 0 1 1 0

0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0

0000 0111 1000 1111 0000 0100 1100 1000

a) Prirodni binarni brojevi, b) Reflektovani binarni brojevi

7
Pravilo:

Ispred binarno kodiranog broja stavi se 0 kao najznačajniji binarni bit. Zatim se koristi operacija
“suma po modulu dva” za dva i dva susjedna bita, počev sa lijeve strane, što direktno daje Grayov
kod.

Primjer
Konvertovati ugaonu poziciju osovine koristeći rotacioni enkoder u eklivalentni binarni broj,
koristeći Grayov kod.
x
a) y b)
90 0

c) 0 x y
180 00
Pozicija
osovine u Grayov kod Binarni broj
stepenima x y x y
0 0 0 0 0
90 0 1 0 1 270 0
180 1 1 1 0 izlaz 0
270 1 0 1 1

a) Ugaoni enkoder, b) Disk za enkoderc) Pozicija osovine u stepenima, 2-bitni Grayov kod i
ekvivalentni binarni brojevi
Karakter kod (ASCII)
Kod sa 7 bitova koga je prihvatila i međunarodna organizacija za standardizaciju pod nazivom
ISO-7, je ASCII 7-bitni karakter kod (American Standard Code For Information Interchange).
ASCII karakter kod

Bitovi Bitovi b6b5b 4

Bin. 000 001 010 011 100 101 110 111
b3b2b1b0
Dek. 0 1 2 3 4 5 6 7
0000 0 NUL DLE SP 0 @ P ‘ p
0001 1 SOH DC1 ! 1 A Q a q
0010 2 STX DC2 “ 2 B R b r
0011 3 ETX DC3 # 3 C S c s
0100 4 EOT DC4 $ 4 D T d t
0101 5 ENQ NAK % 5 E U e u
0110 6 ACK SYN & 6 F V f v
0111 7 BEL ETB ` 7 G W g w
1000 8 BS CAN ( 8 H X h x
1001 9 HT EM ) 9 I Y i y
1010 10 LF SUB * : J Z j z
1011 11 VT ESC + ; K [ k {
1100 12 FF FS , 〈 L \ l
1101 13 CR GS - = M ] m }
1110 14 SO RS . 〉 N ∧ n ~
1111 15 SI US / ? O _ o DEL

8
 1010011 1110010 1100101 1110100 1101110 1101111 0100001
S r e t n o !

Djelimična lista ASCII karakter koda sa oktalnim i heksadekadnim ekvivalentima

7-bitni ASCII Heksa Heksa

Kar. Oktalni Karakter 7-bitni ASCII Oktalni
dek. dek.
A 100 0001 101 41 Y 101 1001 131 59
B 100 0010 102 42 Z 101 1010 132 5A
C 100 0011 103 43 0 011 0000 060 30
D 100 0100 104 44 1 011 0001 061 31
E 100 0101 105 45 2 011 0010 062 32
F 100 0110 106 46 3 011 0011 063 33
G 100 0111 107 47 4 011 0100 064 34
H 100 1000 110 48 5 011 0101 065 35
I 100 1001 111 49 6 011 0110 066 36
J 100 1010 112 4A 7 011 0111 067 37
K 100 1011 113 4B 8 011 1000 070 38
L 100 1100 114 4C 9 011 1001 071 39
M 100 1101 115 4D blank 010 0000 040 20
N 100 1110 116 4E . 010 1110 056 2E
O 100 1111 117 4F ( 010 1000 050 28
P 101 1000 120 50 + 010 1011 053 2B
Q 101 0001 121 51 $ 010 0100 044 24
R 101 0010 122 52 * 010 1010 052 2A
S 101 0011 123 53 ) 010 1001 051 29
T 101 0100 124 54 _ 010 1101 055 2D
U 101 0101 125 55 / 010 1111 057 2F
V 101 0110 126 56 , 010 1100 054 2C
W 101 0111 127 57 = 011 1101 075 3D
X 101 1000 130 58 (Return) 000 1101 015 0D
(Linefeed) 000 1010 012 0A