Professional Documents
Culture Documents
gurji xaTuni
saZirkveli
2
litera gurji xaTuni
icis, ra awuxebs xaruki murakamis da mTavari albaT is aris, rom Cvenc gavigoT,
Cvenc mivxvdeT, ratom ar arsebobs idealuri teqsti, iseve rogorc idealuri Tavgan-
wirva da teqstis Seqmna ki marTlac wamebaa. sxva Tu araferi es xom namdvilad icis
yvelam, vinc rame teqsts qmnis an teqstis Seqmnas cdilobs. maT Soris mec, magram
Rirs, saSinel wamebadac ki Rirs Tundac erTi, dakarguli adamianis Zebna, rogor ba-
nalurad an paTetiuradac ar unda JRerdes. metic, Tu mweralic verasodes gaxdebi
da mxolod medahamis tvirTs dayabuldebi, maSinac ki, cremlebis Segrovebaze uke-
Tess, verafers izam. am patara wignis dawerac yvelaze metad TaTi ebraliZis erTma
uwyinarma frazam gadamawyvetina, magram maSinve mivxvdi rom is fraza, mxolod erTi
mosmeniT iyo uwyinari da sinamdvileSi ki imden cremls daitevda, ramdensac mkiTxve-
li kiTxvisas daRvris. da marTalic iqneba, radgan Znelad dasajerebelia, rom qar-
Tvel mzeTunaxavs, cameti wlis Tamar rusudanis asuls, SemdgomSi qveynierebis de-
dofals gurji-xaTuns, seljukeTis princze garigebiT gaTxovils, mSobliur saqar-
TveloSi erTi didi dardi mainc ar darCenoda. vin unda yofiliyo is qarTveli biWi,
mxolod varaudiT vicodi da misi moZebna marTlac sakmaod Zneli iyo, magram siyva-
ruls erTi lamazi Tvisebac aqvs - igi arasodes qreba da ikargeba, Svidi saukunec
rom gavides, is mainc arsebobs, Tu im Svidi saukunis Semdegac arseboben adamianebi,
visac siyvaruli SeuZlia...
cxeli ivlisis swored im Rames, roca Cemi vaJiSvilis dabadeba ineba RmerTma,
pirvelad davinaxe koniis caze is TeTri varskvlavi, Cveni dedoflis saxeli rom
hqvia. radgan sulTanmac isurva da mec guliT mewada, gurji xaTunis sadideblad mna-
Tobis qeba, Cems aRmoCenil varskvlavs me vuwode misi saxeli. pirvelma xom dedo-
falma miTxra, rom usaTuod Ze meyoleboda, rogorc vocnebobdi, da ara asuli da
rom mis samSoblo gurjistanSi Turme mucliT winaswarmetyveleben vaJianobas. netav
gurjistanis cazec Tu moCans Cveni dedoflis varskvlavi, netav iqidanac Tu ase la-
mazia gurji-xaTuni...
3
litera gurji xaTuni
Svilia, rom diaRac Zlier gvsurda misi moqcevisa gamo namdvils qristianobaze, didi
mfarveli hyoloda Cvens misions qarTvelebis miwaze. magram es biWi, murza, romelsac
sruli saxeli murzayani hqvia da gvariT ki orbelianebs ekuTvnis, kalabrieliviT
jiuti gamodga da Cven mainc xom viciT, rogori Zneli gasatexia kalabriuli sijiu-
te da bolos xelic CaviqnieT. CvenTan ki mainc stumrobda xolme, magram religiis
Temebze aRar vsaubrobdiT, anki ra azri hqonda ymawvil kacTan kamaTs da mxolodRa
madlobas vuxdidiT ZRvenisa da yuradRebisaTvis. erTi kviris win ki, sruliad mou-
lodnelad gangvicxada, rom metad mowadinebulia SeerTebisa dasavleTisa da aRmosav-
leTis eklesiebisa da Tu es ar moxdeba, igi iZulebuli iqneba dautevos berZnuli
mrwamsi, romelic qarTvelebis qveyanaSi aris gabatonebuli da mzadaa aRiaros papi,
rogorc qristeanTa miwieri ufali. ra Tqma unda, gagvakvirva qarTveli biWis sity-
vebma, magram misma survilma WeSmariti sarwmunoebis Ziebisa, didad gagvaxara. am am-
biTgan mesame dRes ki pirdapir gviTxra, rom guliT swadia imsaxuros koniaSi, Cvens
misionSi, romelsac selCukTa sulTnis mfarveloba ar aklia da sadac Tqven, Zmao
luka, Tqvenis RvawliT aZlierebT qristes savanes. ar vici, es biWi murza ratom
aris mowadinebuli maincdamainc rumis sasulTnoSi imsaxuros da arc is vici, Tqven
ra gadawyvetilebas miiRebT amasTan dakavSirebiT, magram Semodgomaze rom igi konias
moemgzavreba, danamdvilebiT viciT da ai ratom: qarTvelTa mefis rusudanis asuli
Tamari, romelic mxolod cameti wlisaa da friad imsaxurebs qebaTa qebas, selCukTa
ufliswulze iqorwinebs am SemodgomiT. am werilsac swored am mizniT Tqvensken mo-
maval gorel didvaWars, anakuS mamikunians gamovatanT da vilocebT, rom man, Tavis
patara qaravanTan erTad, mSvidobiT CamoaRwios sasulTnos dedaqalaqamde.
gzebze didi SfoTi ar unda iyos, magram axla iseTi droa, rom zedmeti sif-
rTxile aravis avnebs. darwmunebiT jer veraferi miTxra gorelma vaWarma, magram
vTxove, rom Tu baiburTs gzad gamoivlian, iqaurs monasterSi TqvenTvis datovebuli
daviTis fsalmunTa wignic koniaSi wamogiRon. am anakuS mamikunians davalebuli aqvs
qarTuli samefo karisagan pirveli ZRvenis mirTmeva sulTanisa da ojaxisaTvis da eg-
recve saboloo piroba-SeTanxmeba qorwinebisa. es qorwineba-damoyvreba aris umTavresi
ambavi, rasac yvelani giamboben saqarTveloSi da warCinebuli Tu mdabio am garigeba-
zed dausruleblad hyvebian kidec. aq Zlier uyvarT Wori da ciliswameba erTmaneTsa
zeda, viTarca TavSesaqcevi, gasarTobi ram da xSirad amdagvaradac xalisoben. Tumca
ver vityvi, rom boroti xalxia, magram sakuTar Tavs xSirad mtroben da ver ki
xvdebian, rom yvela maTi ubedurebis saTave Suria da ampartavnoba. SarSanac, saaR-
dgomod, TqvenTvis rom telefis cxvari unda gamogvegzavna, swored mavan qarTvelTa
ampartavnobas Seewira es Cveni keTili ganzraxva - piradad darwmunebuliyaviT, rom
WeSmaritad arsebobs imereTSi adgili, romelsac telefs etyvian da iqaurs cxvars
marTlac ara aqvs suni igi satanuri da TqvenTan mopaeqre mamebsac advilad daumtki-
cebdiT, rom usuno cxvari araTu mxolod skotebisa da velSebis qveyanaSi arsebobs,
aramed am mSveniers saqarTveloSic. sxvaTa Soris, qarTvelebs naTesavebadac moudian
skotebi da velSebi, iseve rogorc zogierTi tomi ispaniisa da Tu vatikanSi dainte-
resdebian da Tqveni survilic iqneba, dawvrilebiT SemiZlia Semdgom relacionSi
utyuari dasabuTeba xsenebulis naTesaobisa. axla ki, radganac mamikunianis gamyolic
maCqarebs da mec Tavs SeuZlod vgrZnob, weras aq gavasruleb da rogorc dagpirdiT,
SemodgomisTvis wvrilad aRvwer qarTvelTa qveyanasa da xasiaTs, wesebsa da cxovrebas va-
tikanSi warsadgenad da im vrcels moxsenebas am biWs murzas, TqvenTan gamovatan. agreTve
mogiTxrobT ambavs TaTarTa Semosevisa qarTvelTa qveyanaSi, ris gamoc es qveyana orad
4
litera gurji xaTuni
gahyves urjuloebma, visi saxelic kargad aravin icis da amer-imerni iberielni maT moi-
sar tomad moixsenebs, radgan es momxduri xalxi marjved xmarobs mSvild-isars da aRmo-
savleT saqarTvelo ki srulad moaoxres. dasavleT iberiaSi ki mefe rusudani jiutad
ar isurvebs sxvaTa batonobas Tavis samefosa zeda da sxva qveyanas eZebs urjuloTa wi-
naaRmdeg zavisaTvis. vilocebT Tqveni da Cveni mSvidobisaTvis.
qarTuli samefo karis pirveli selCuki (an seljuki) siZe iyo davud moRis ed-
dini - vaJi arzrumis mflobelis - ToRril Sahisa. qarTvelebma rusudanis saqmrod,
mravalricxovan kandidatebs Soris, swored masze SeaCeres arCevani da SirvanSahTan
manamde Sepirebuli niSnobac ki CaSales. rogorc Cans davud moRis ed-dini siZed
Zlier moewona samefo kars da Tavad moRis ed-dinsac gagiJebiT Seuyvarda mSvenieri
rusudani. faqtia, rom qarTveli colis gamo, selCukma ufliswulma uaryo mahmadia-
noba da 1223 wels isini qristianulad SeuRldnen. jer SeeZinaT asuli Tamari, Sem-
deg ki - Ze daviTi. magram maTi ojaxuri bedniereba didxans ar gagrZelebula da ori
wlis Semdeg, rusudanis surviliTa da iniciativiT, selCuki siZe tfilisis cixeSi
aRmoCnda. 1226 wels 9 marts, roca monRolTagan devnilma xvarazmelma jalaledinma
saqarTvelos dedaqalaqi aiRo, dapatimrebuli moRis ed-dini gaaTavisufla da quTais-
Si gagzavna rusudanTan mosalaparakeblad. rogorc ~qarTlis cxovrebis~ qarTveli
avtoric aRiarebs, rusudani qmars siZvasa da garyvnilebaSi daxvda. rogor moiqca mo-
Ris ed-dini gaurkvevelia, radgan zogierTi wyaro (maT Soris qarTulic) adastu-
rebs, rom selCukma siZem mainc ar uaryo qristianoba, zogi wyaros Tanaxmad ki piri-
qiT - ganrisxebuli moRis ed-dini isev mahmadiani gaxda. Tumca, jalaledinisTvis uk-
ve sul erTi iyo religiuri kuTvnileba - Tu dasawyisSi tfilisis mxolod qristi-
anuli mosaxleoba amoJlita, cota xanSi tfilel mahmadianebsac daayrevina Tavebi da
qarTvelTa mahmadiani ymadnaficebic mixvdnen, rom es kaci sulac ar iyo kavkasiaSi
mahmadianTa dasacavad mosuli. cota xanSi qurTebma Suri iZies da basianis mTebSi
mokles jalaledini, magram mSvidoba saqarTveloSi didxans mainc ar gagrZelebula -
ramdenime weliwadSi erTxel ukve gamoCenili monRolebi isev dabrundnen saqarTve-
loSi da amjerad ukve didi xniT. samwuxarod, mefe rusudani dedis, Tamarisagan gan-
sxvavebiT, ver aRmoCnda SorsmWvreteli politikosi da nacvlad selCukebTan mekavSi-
reobisa dampyrobel monRolTa winaaRmdeg, monRolebi waaqeza rumis sasulTnos da-
sarbevad. rumis selCukebi, bunebrivia, ganarisxa rusudanis saqcielma da sulTnis
jarebma saqarTvelos teritoriebs samxreT-dasavleTidan Semouties. rusudani dedis,
Tamar mefisagan gansxvavebiT, verc kargi mTavarsardali gamodga da Semoseuli mezob-
lebis SeCereba ver SeZlo. amitomac iTxova zavi sulTan gias (an yias) ed-din qaiqu-
bad (an qaiyubad) pirvelTan da naTesaoba, damoyvreba da mSvidoba SesTavaza koniis
mbrZanebels. selCukTa samefo karma rusudanis winadadeba sixaruliT miiRo, radgan
saqarTvelos, rogorc uZlieresi saxelmwifos miTi jer kidev arsebobda mTels aR-
mosavleTSi da qarTveli qalis silamaze ki cqeriT rom ar cvdeba, dasavleTSic
icodnen. magram rusudan mefe dedis, Tamarisagan gansxvavebiT, arc erTgulebiTa da
patiosnebiT gamoirCeoda, rogorc wyaroebSic naTlad Cans da nacvlad keTilganwyo-
5
litera gurji xaTuni
bis Ziebisa mezobel islamur garemocvaSi, isev Soreuli mekavSiris povna gadawyvita
da umartivesi WeSmariteba ver gaiTvaliswina - sxvas maSin sWirdebi, roca Zlieri
xar da sustebs ki, mxolod wignebSi exmarebian...
anakuS mamikuniani
(albaT rusudan mefis mstovari)
6
litera gurji xaTuni
Tiflisi imitom aris naxsenebi Cems saxelSi, rom bolos aq, TbilisSi davsax-
ldi, magram Cveni gvari warmoSobiT avRanuria. mec iq, CrdiloeT avRaneTSi davibade
mecamete saukunis dasawyisSi, roca Cemi mSobliuri xoresani sparseTs ekuTvnoda da
leqsebis wera ki arabulad daviwye da ara sparsulad. albaT imitom, rom yvelani ma-
Sin sparsulad werdnen, avRanelebic ki da arabulad wera raRac romantiulsa da
protestantuls hgavda. Tanac arabuli muhamedis mSobliuri ena iyo da dRemde arabi
poeti mqvia. wera ki adre daviwye - Svidi wlisas maxsovs, rom ukve asoebi gamomyavda
mamaCemisagan waqezebuls da Zalian mixaroda. mamaCemi sufi iyo - mimdevari maSin
mTels aRmosavleTSi saxelganTqmuli RvTismetyvelisa, romelsac erqva muhamad ibn
husain al-xaTabi al-balxi. am ukanasknelis ojaxSi ki daibada swored didi mevlana -
msoflios udidesi poeti, romelzec Tqven mekiTxebiT da romlis sruli saxelic
aris mevlana jelal ad-din mohamad mevlevi balxi rumi. balxi erqva im patara qa-
laqs avRanur xoresanSi, sadac geniosTan erTad, mezobel saxlSi 1207 wels davibade
da gavizarde. marTalia, ukve Svid saukuneze meti gavida, magram bavSvoba mainc kar-
gad maxsovs da rac mTavaria, misi bavSvoba maxsovs Zalian kargad. Cemgan gansxvavebiT
man sparsulad daiwyo wera da rumis arCevani aravis gaukritikebia. mas rumis saxe-
liT icnobs mTeli msoflio da mec ase movixsenieb, radgan TviTonac yvelaze xSirad
sakuTari saxelis bolos rumis awerda. maSin yvela musulmani mcire azias da anato-
lias rumis uwodebda, xolo seljukTa saxelmwifos ki - rumis sasulTnos. didi
mevlana bolos swored seljukTa dedaqalaq koniaSi dasaxlda, magram jer imas mo-
giyvebiT, rac manamde iyo. Cven rom balxi davtoveT, umizezod ar momxdara - rumis
mamam qadagebaSi xvarazmelebi gaakritika, imaT ki devna dauwyes da rom ar wamovsu-
liyaviT, moklavdnen kidec. gana maSin ar daaxrCobina faxrad ad-din razma amudariaSi
yvela, vinc ar moswonda? gana xvarazmeli ar iyo Cveni geniosis sexnia jelaledini,
rom mileTis xalxi mtkvarSi gadahyara? egre iyo. cota areulad vyvebi, magram Svi-
dasi wlis winandeli ambebia da vRelav. Cvenc rom ar amovexoceT xvarazmelebs, bal-
xidan wamovediT - meqas movilocebTo, magram ukan arasodes davbrunebulvarT. sxvaTa
7
litera gurji xaTuni
abdula albani
(rusudanis didoeli ymadnafici)
ese dawerili me, uRirsman abdulaman albanman dagiwere Sen mefeT mefesa rusu-
dan mas Jamsa, odes gamgzavne samsaxurad CiRosa, sada didi moviWirve da Wirni vnaxen,
vire TuSni Seityobdian Cemsa zraxvasa da ymadnaficobasa Sensa. odes icnian asre, vna-
xi igi ukeTesni cxenni TuSTa, magra vera vaqo amod Senda ukeTu gsurdes cxenni igi
mziTvad asulisa Senisa turfa Tamarisa. saca Sevidi, metyodian TuSni qebasa yabar-
dosa cxenisa, magra arabulisa ufrore. amadaca veCqareni TavreJsa da mivendiv bedsa
da arad Cavagdeni simZimili gzaTa, TucaRa vnaxi mklveli igi mTrvali bevrica mizez-
Ta gareSe. xolo TavreJsa Sigan myofi amis metsa aras gnukev, ismine Cemi Txrobili
dia zRaparTa Sesaxeb arabulTa cxenTa, romelnica ara iefi iyvnes, magra gaaocebdes
siZesa Sensa da selCukTa koniasa. ese cxenni arabulni beduinTa gamozrdilni arian
da Se-viT-vatyve mswrafl icnobian aRmarTulis kudiTa, TaviTa amayiTa, saxiTa Txe-
liTa, cxviriTa lamaziTa. xolo jabansa cxensa Soris arabulTa, vera Sexvdebian Ze
xorcielTa. aramed arian mkvircxlni, gamZleni, amtanni da omsa Sina ukeTesni da sak-
virvelni friad sacqerelad wrvilni kiserni maTni ufrore TeTrisa ferisa. amadac
geajebi muxlmoyriTa, rome asulisa Senisa turfasa TamarisaTvis vera isurvo mziTvi
metadre Zvirfasni amisa. egreTveca mqondes aja ismino anbavi salukTa, romelni arian
erTaderTni rigni ZaRlTa ara uwmindurisa mohamadis mileTsa da romelsa etyvian
sparsulsa. radganca mociqulman mohamad daswyevlna ZaRlni, viTa uwminduri arseba
igi, TaTarni ekrZalvian maTTa yolasa, magra saluksa, romeli iyvnes WeSmaritad war-
mtacni, aqebdes da adidebdes yoveli mohamedianni. saxlsa Sina ros puri sWamon, je-
reT kacni dasxTen, kvlav ZaRlni salukni, merme ki colni da sxvani. esreT pativsa
8
litera gurji xaTuni
Sigan iyvnes ZaRlni sparsTa, romel iwodebodes saluk. radganca momavali siZe Seni
qaixusrev mohamediani iyvnes sulTani selCukTa, didad gaixarebdes ZRvensa salukTa,
garna cxenTa arabulTasa. orniv erTad ki, salukni sparsulni da cxenni arabulni,
dia iqnebodes misTvis ZRueni uZvirfasesni.
amadac geajebi Tanxmobasa mefeT mefesa rusudansa uRirsi mona Seni, TavreJsa
mdgomi amJamadac momlodine Senisa brZanebasa.
papaCemis, xoja nasredinis Sesaxeb wignis dawera imitom gadavwyvite, rom misi
gardacvalebis Semdeg ara mxolod mTels anatoliaSi, aramed mTels islamur samya-
roSi da urjuloTa qveynebSic ki, uamravi Wori da tyuili gavrcelda misi cxovre-
bis Sesaxeb. igi sicocxleSive iyo imdenad popularuli, Zvirfasi da sayvareli yve-
lasaTvis rom yvela frazasa Tu ambavs, rac adamianebs moswondaT, papaCems miawerdnen
xolme. dedisagan msmenia da xSirad TviTonac gakvirvebuli yofila, radgan zogjer
imasac ~abralebdnen~, rac arasodes uTqvams da arasodes Caudenia. miuxedavad imisa,
rom papas bevri lamazi istoria da gamonaTqvami ~dabralda~, mainc mirCevnia, rom
xalxma icodes mxolod simarTle, icodes is, rac sinamdvileSi iyo; icodes is, Tu
sinamdvileSi rogori iyo papaCemi xoja nasredini - amiT mis saxelsa da didebas ara-
feri daakldeba. xalxsac igi iseTi uyvarda da uyvars, rogoric sinamdvileSi iyo -
ubralo da keTili, brZeni da mowyale, niWieri da mosiyvarule. da rac mTavaria, Ta-
visufali, iseTi Tavisufali, rogorc aravin mis garSemo, sadac misi xumroba da si-
laRe iyo adamianTa sulisa da gonebis sazrdo. aseTad gaicno papaCemi jer mcire
aziam, mere otomanTa mTelma qveyanam da mere msofliom. rumis sasulTnoSi pirvelad
papaCemis Sesaxeb 1236 wels alaparakdnen, roca igi keisariaSi Cavida qorwilze da-
saswrebad sruliad daupatiJeblad. Tvrameti wlis soflel, maSin yvelasaTvis ucnob
biWs, bunebrivia, sulTnis qorwilze aravin dapatiJebda, magram Turme mTels anato-
liaSi imdens laparakobdnen sulTan qaixusrevis momaval, mzeTunaxav colze, rom
axalgazrda papis gulma veRar gauZlo da keisariaSi joriT wavida, raTa sakuTari
TvaliT enaxa cameti wlis princesa gurjistanidan, romlis msgavsi Turme arc manam-
de Sobila da arc mere. seljukebs sataxto qalaqi koniaSi hqondaT, magram qorwili
ratomRac keisariaSi gamarTes da papaCems rom Tavisi joriT CauRwevia iq, didi wveu-
leba ukve dawyebuli yofila. magram papa nasredini ar dabneula da imdeni mouxerxe-
bia, rom xelmwife-dedofalTan yvelaze axlos mokalaTebula. maspinZlebs albaT pa-
tarZlis amalidan egonaT es ucxo kaci da iberiel patarZals ki sulTnis sapatio
stumari. pirveli flavi rom moumTavrebia papas da suli mouTqvams, pirveli xumro-
bac mousinjavs. sulTans ise gulianad gascinebia, rom mere papaCemi aRarc gaCerebu-
la da meore dRes ki keisariaSi da mTels sasulTnoSi, sadac qarTveli mzeTunaxavis
siturfes axsenebdnen, iqve imasac amatebdnen, Turme qorwilSi viRac xorTueli ymaw-
vili kaci yofila da ise moalxina nadimi, rom TviTon sulTani exveweboda im nasre-
dins, gaCerdi, Torem stumrebi sicilisgan damexrCobian da qorwili CameSlebao.
sulTanma maSin gamohkiTxa papas, vin iyo da saidan. mere Tavisi piradi salarodan
9
litera gurji xaTuni
misca swavlis fuli jildod da aqSehirSi gaistumra. papaCemma maSin aqSehirSi iswav-
la alahis kanonebi da yadi gaxda. mere filosofiac iswavla da mosamarTlis garda
qaTibadac muSaobda sirvixisarSi. sirvixisarTan iyo is sofeli xorTu, sadac sinam-
dvileSi daibada, magram istorikosebi mainc yvelgan weren, rom aqSehiri misi mSob-
liuri qalaqia. sinamdvileSi ki igi xorTuSia dabadebuli da ara sivraSi. sivra xom
angorasTan aris axlos da es versiac albaT amitom gaCnda. Tumca, nasredinis dabade-
bis adgili imdenad sakamaTo ar aris, rogorc gardacvalebisa da dakrZalvisa. Cveni
wignis Semdeg Tavsac gardacvalebis versiebiT daviwyebT.
JamTaaRmwereli
(~qarTlis cxovreba~)
amaT JamTa Sina moeyvana mefesa rusudans toRrilis Svili mZevlad erTgulobi-
saTvis, romel iyo qmnul keTili da sruli asakiTa, Suenieri guamiTa, mxne da Zlie-
ri ZaliTa da rusudan ineba qmarad miyvaneba misi, romeli aRasrulaca. da iqorwila
toRrilis Svili, romlisgan iSva asuli siturfe-aRmatebuli da uwoda saxeli sa-
natrelisa dedisa maTisa Tamar. da kualad miudga da Sva Ze da uwoda saxeli daviT,
da kualad zrdida Zmiswulsa missa, Zesa laSa-giorgissa daviTs. xolo viTar aRizar-
da asuli maTi Tamar, esma saberZneTisa sultansa, Zesa nuqardinissa, yiasedins,
qmnul-keTiloba mefis asulisa, evedra mravalTa niWTa da ZRuenTa mier, misces co-
lad asuli misi Tamar da aRuTqua ficiT ara dateveba sjulisa qristianeTasa, ro-
mel ismina mefeman rusudan da misca asuli misi sultansa yiasedins, romeli-ese
ujero iyo qristianeTa mier. xolo didiTa didebiTa misca awyueri ziTvad. da gane-
marTna amaliTa didiTa siturfe-aRmatebuli Tamar sulTnisa yiasedin qaixusrevis
karzed da iqorwina Tamar yiasedini igi sulTani koniisa. da Tana wariyvana mayrad
Tamar Zma Tavisi daviT, romeli ukuiqca ukanve qarTlsa Semdgomad qorwilisa. xolo
zogierTni qarTvelni arRara dabrundes rumiTgan, aramed ixarebdes TriaqiTa mravli-
Ta gulsa daTuTqulsa simuxTlisagan sawuTrosa. xolo mo-ra-iqces TaTarni xuaraz-
melTa devnisagan, mier warvides da moaoxres queyana xlaTisa valaSkergisa. da ver
winaaRudga sultani xlaTisa, aramed gamagrda qalaqsa Sina. xolo TaTarni warvides
adarbadagans, da zavni iqnes TavreJelTa Soris da TaTarTa da aRiRes TavreJi da
mimdgomi misi queyana. da meoresa welsa warvides bardavs, ganZas da muRans da mun
iwyes rbevad da oxrebad saqarTvelosa...
baton giorgisac mivwere da imedia, Tqvenc ar miwyenT, rom saerTod ar vici qarTu-
li ena da Cveni qarTuli gvari da warmomavlobac erTaderTia, rac saqarTvelosTan gva-
kavSirebs. Tumca, qarTul gvars araTu Cveni ojaxis wevrebi, Cveni winaprebic ar atareben
10
litera gurji xaTuni
ukve ramdeni saukunea da Zalian gamikvirda Tu rogor momagno batonma janjRavam. vicodi,
rom gagixardebodaT da Cems werilsac amitom movawere Cveni uZvelesi, qarTuli gvari.
Tqvens yvela SekiTxvas ver vupasuxeb, ra Tqma unda, magram imasTan dakavSirebiT, rac
Tqven gainteresebT da rac vici, siamovnebiT dagexmarebiT. rac vici, es aris Cveni saoja-
xo istoria, romelsac Cemi winaprebi Taobidan Taobas gadascemdnen da Svilebi SviliSvi-
lebs uyvebian ukve meramdene saukunea. mec am gziT vici Cemi Soreuli winapris - egvip-
tis mamluqi begis, ibrahim beg al-qabirisa da didi qalbatonis - gurji-xaTunis urTier-
Tobis ambavi, romelic urumTa dedofali iyo. aleqsandriis nacionalur muzeumSi amJama-
dac inaxeba gurji-xaTunis mier sapasuxod gagzavnili werili Cemi saxelovani winapri-
sadmi, sadac didi qalbatoni Tavazian uars eubneba daxmarebaze ibrahim beg al-qabirs, anu
Cems winapars - egviptis mmarTvel ibrahim SinjikaSvils. ibrahim begis werili ar Semona-
xula, an SeiZleba iyos sadme, TurqeTis romelime muzeumSi, radgan osmalebis sayvareli
saqmea werilebis da yovelgvari davTrebis Senaxva. rac Seexeba gurji-xaTunis sapasuxo
werils, sakuTari TvaliT maqvs nanaxi araerTxel da gadmocemiT ki isic vici, Tu ra
daxmarebas sTavazobda Cemi winapari seljukebis qarTvel dedofals. jer imas mogaxse-
nebT, rom ibrahim egviptis begi imavdroulad iyo uflebamosili, daeniSna amir al-haji,
anu winamZRoli piligrimTa qaravnisa meqaSi, rac udides pativad iTvleboda mTels isla-
mur samyaroSi. rogorc Cans, ibrahimi iyo marTlac Zlieri mmarTveli da man icoda koni-
is samefo karze datrialebuli tragediebis Sesaxeb. savaraudod, swored amitom miswera
man werili gurji-xaTuns da, axla rom vambobT xolme, depresiaSi myof dedofals Ses-
Tavaza daxmareba meqaSi gasamgzavreblad. ibrahimis mier daniSnuli amir al-haji iqneboda
piradad pasuxismgebeli gurji-xaTunis usafrTxo mgzavrobisa koniidan hijazis wminda mi-
waze. magram dedofalma Tavaziani uari Tqva daxmarebaze da miuxedavad imisa, rom weril-
Si ar aris miTiTebuli mizezi uarisa, CemTvis cnobilia, rom gurji-xaTunma sicocxlis
bolos isev miiRo qristes rjuli da qarTuli eklesiac ki aaSena kapadokiaSi. isic cno-
bilia, rom sinamdvileSi igi musulmani arasodes gamxdara, magram iyo wevri sufiuri or-
denisa, romelic koniaSi daarsda msoflios udidesi poetis mevlana jalal ed-din rumis
mier, sadac erTiandebodnen, rogorc qristianebi, aseve muslimanebi, warmarTebi da iude-
velebic ki.
Tu Cemi pasuxi da ganmarteba arasakmarisi iqneba TqvenTvis, mzad var kvlav gipasu-
xoT da gemsaxuroT, rogorc es SemiZlia da gTxovT, aRar ifiqroT, rom Tqveni SekiTxve-
biT mawuxebT.
11
litera gurji xaTuni
bibi munajime
12
litera gurji xaTuni
13
litera gurji xaTuni
Jak de vitri
(akras episkoposi)
14
litera gurji xaTuni
rom mezoblebmac dainaxon da xarki ar daadon. amas garda islamis molebi da yadebi
gamudmebiT qadageben alahis winaSe yvelas Tanasworobas, rac ubralo xalxSi iwvevs
keTil damokidebulebas mahmadis sjulisadmi da Tu ar iqneba Cveni Rvawlisadmi meti
yuradReba misi uwmindesobis salarodan, male im poziciebsac davTmobT, rac amJamad
gagvaCnia anatoliasa da mTels aziaSi.
luka mantovani
(konieli misioneri)
Zmao juzepe,
Tqveni werili da saCuqari sixaruliT miviReT ymawvili kacisagan, romelic
princesa Tamaris amalasTan erTad Camovida koniaSi mas Semdeg, rac keisarieSi gas-
rulda sulTnisa da qarTveli dedoflis qorwili, romelic Turme grandiozuli
iyo da ramdenime dRes mimdinareobda. am ymawvili kacis Sesaxeb Tqven jer kidev ga-
zafxulze gvwerdiT da Cvenc imTaviTve daviWireT Tadarigi, raTa gvezruna misi adgi-
lisaTvis misionSi. radgan vicodiT, rom man Tavad moiwadina Semdgariyo WeSmaritebis
gzaze, sumelas monastris winamZRvarsac uari vuTxariT maTi beris miRebaze. marTa-
lia, sxva mizezic gvqonda berZenTaTvis Tavaziani uari rom gveTqva, magram Tqveni
Txovna mainc umTavresi iyo da am qarTvel biWs, murzayan orbelians, marTlac wrfe-
lis guliT davxvdiT da igi miviReT, rogorc Zma Cveni qristesmieri. Tumca, aseve
wrfelad unda giTxraT, rom metadre gakvirvebulni varT misi ucnauris xasiaTiT -
nacvlad imisa, rom es biWi murza mowadinebuli iyos laTinursa da RvTismetyveleba-
Si, cdilobs, rom sulTnis karze gamarTul wveulebebs ar moakldes da ramdenjerac
sulTani gvepatiJeba sasaxleSi, imdenjer gvTxovs, rom Tan waviyvanoT. Cven am murza-
murzayans uarsac ver veubnebiT, radgan, rogorc axali wevri misionisa, SeiZleba ara
mxolod Cvenze ganawyendes, aramed qristes WeSmarit sjulzec guli aecruos, ro-
melsac Sesdgomia da Cven ki ra ufleba gvaqvs, Tundac erTi cxvari movakloT faras.
ara vfiqrobT rasme avis ganzraxviT moqmedobasa am qarTvelis orbelianisagan, magram
movaleni varT gauwyoT ucnauri qceva misi da amadac mogwereT es wigni. Tumca ara
mniSvnelobisa gamo, aramed masalad sityvisa. agreTve getyviT, rom gansakuTrebulis
siTboTi es axali qarTveli wevri Cveni misiisa, daumegobrda ispaniel biWs koelos,
romelsac dasavleT iberiels eZaxis da mokled rom vsTqvaT, es aRmosavleTiberieli
biWi murza da is dasavleTiberieli biWi koelo ZmebiviT Seiqnen. murzayani ambobs,
rom zogierTni tomi ispaniisa, qarTvelTa anu iberielTa naTesavni arian da amitomac
eZaxis im biWs koelos - dasavleTiberiels. me ki maxsovs, rom Tqven mwerdiT qar-
TvelTa anu iberielTa naTesaobis Sesaxeb velSebisa da sqoTebis qveynebTan da xal-
xebTan. an me raRac mereva an am biWs da Tu gamarkvevT, roca dros gamonaxavT, didad
damavalebT da pativsac damdebT. Sobis Semdgom velodebiT akras episkoposis stum-
robas. misi saxeli Cemze ukeT Tqven gemaxsovrebaT - Jak de vitri.
15
litera gurji xaTuni
16
litera gurji xaTuni
misces mas werilobiTi ijaze, rac imas niSnavda, rom imaze mets, rac mevlanam icoda,
aRmosavleTis brZeni ulemebi mas veRar aswavlidnen.
1231 wlis Semodgomaze mevlana jelal ed-din rumi koniaSi dabrunda. Sewuxebu-
li saxe ratom gaqvT? Zalian grZlad vyvebi? ubralod daRlili xarT, magram ise ga-
interesebT? maSin koniis ambavs mokled mogiyvebiT. gana Tqveni SoTa rusTavelic eg-
re ar aris? TviTon ambobs, grZeli sityva mokled iTqmiso da mere TviTonve ramsig-
rZe ambavs hyveba, magram aRmosavleTSi asea, aRmosavleTis ambavi grZlad iTqmis...
bibi munajime
rasac Cemi Svili wers Tavis wignSi qaixusrevis Sesaxeb, sruli simarTlea - sul-
Tans ise Zlier Seuyvarda Tamari, rom saxelmwifo saqmeebze zrunvas Tavi aneba da mTels
dros sasaxleSi atarebda colTan erTad. amxela imperiis movla ki pirvel vazirs miando
da TviTon dedoflis saxelze fulis moWra gadawyvita. Zalian undoda, rom monetaze
Zvirfasi gurji-xaTunis saxe aRebeWda, Tumca samefo karze didad ganrisxdnen imis gamo,
rom fulze adamiani unda gamoesaxaT da Tanac qali, magram sulTani arasodes yofila
iseTi marTlmorwmune, rogorc mamamisi qaiqubadi da qaixusrevma mainc iseTi dirhemi moW-
ra, romelsac islami krZalavda. xur i Sidis emblemas mTeli msoflio icnobs, magram
bevrma albaT ar icis, rom sxivosani mze gurji-xaTunia, xolo lomi ki sulTan qaixus-
revis simboloa. marTalia, mec mkiTxes zodiaqos sizuste, magram sinamdvileSi lomi da
mze TviTon gurji-xaTunis idea iyo, romelic im wignSi hqonda amokiTxuli, gurjistani-
dan rom wamoiRo. zustad maxsovs, rom im wignSi mijnur vaJs loms adarebda wignis av-
tori, xolo mSvenier satrfos ki - mzes. qarTuli ar vicodi, magram namdvilad ki max-
sovs, rom ymawvili dedofali, roca sayvarel strofebs miTargmnida im wignidan, yvelaze
xSirad lomsa da mzes axsenebda. koniis laTinTa misionSi qarTveli biWi msaxurobda ma-
Sin da mere man miTxra, rom gurji-xaTuns qarTvelebis qveyanaSi axla yvelani baZaven da
gaTxovil qalebs mziTvad swored im wigns ataneno. saxeli im wignisa aRar maxsovs, mag-
ram is ki damamaxsovrda, rom TviTon mgosnis bedi aravin icoda gurjebis qveyanaSi. im
mgosans is wigni Cveni ymawvili dedoflis bebiisaTvis miuZRvnia, romelsac agreTve Tama-
ri erqva da iberielebis qveyanaSi saxelovnad mefobda. iberielebs ki Tavisi mefe qali
ise Zlier hyvarebiaT Turme, rom mgosnisTvis kadnierebaSi CamourTmeviaT mefe qalisadmi
vinme meleqsis trfoba da am meleqsezed didad ganawyenebulan. ise ganawyenebulan, rom
misi kvalic gamqrala da ra bedi ewia, aravin icis. gurji-xaTuni ki ambobda, rom ar mo-
uklavTo, magram ise gamqrala is meleqse, rom aRaravis unaxavs. pirvelad rom is wigni
manaxa dedofalma da im qarTveli mgosnis sevdiani ambavi miambo, maSinve vuTxari, rac vi-
codi: rom ramdenime wlis win mevlanasTan erTi mxcovani meleqse stumrobda gurjebis
qveynidan da iqneb eg iyo meTqi. is gurji meleqse varskvlavebsac kiTxulobda uSecdomod
da imitom damamaxsovrda. Cvens dedofalsac medreseSi misvla da mevlanasTan saubaric
amitom vurCie, Torem is medreseSi manamde namyofic ar iyo, radgan qristes sjuls mis-
devda mtkiced da mohamadis saxls arca scnobda. Tavisi wmindanebis xatebic mravlad
hqonda wamoRebuli samSoblo qveynidan salocavad da iseTi mowyenili iyo xolme xSirad,
rom sasaxleSi Tu viyavi, uciloblad movinaxulebdi da sanugeSos rasme vetyodi. mowye-
nis mizezsac xSirad vkiTxavdi xolme, radgan sulTans did pativSi hyavda Tavisi qarTve-
li coli da gagiJebiTac uyvarda igi. mec CamobrZanebisTanave Zlier Semiyvarda Cveni qar-
17
litera gurji xaTuni
Tveli dedofali da roca Tavad igrZno Cemi mzrunveli mopyroba, ise damiaxlovda, rom
gulis nadebsac metyoda xolme. maSin rom Tavisi bebia Tamari axsena, isic Tqva, rom di-
di Tamaris dros qarTvelebis qveyana iseTi Zlieri iyo, rom seljukebis sulTansac amar-
cxebdnen da aki didi ruqnadinic ukuaqcieso. adre qarTvelebis yvelas eSinoda, axla ki
ruqnadinis SviliSvils mimaTxoveso. me Zlier gamakvirves Cveni dedoflis sityvebma, ro-
melic TviT sulTnis coli iyo da ymawvil qals gana sxva raze unda eocneba da amito-
mac ar davijere, rom misi mowyenis mizezi samSoblo qveynis Zveli dideba iyo da ara
sxva ram - ufro piraduli, is rac ufro advili dasajerebeli iqneboda CemTvis da gana
me ar viyavi cameti wlisa, roca qalis ymawvili guli aTrTolebas iwyebs da Tu iq, sam-
Soblo qveyanaSi vinmes gamo dardobda, rad unda gamkvirveboda. Tumca, asec rom yofili-
yo mainc ucnaurad Canda misi mowyena - aba sad gurjebis qveyanaSi wvaleba da sad sel-
jukebis didi samefos sulTnis coloba da sasaxlis dedofloba, roca ymawvil sulTans
ise uyvarxar, rom saxelmwifo saqmeebze aRar zrunavs da dReniadag imazed fiqrobs, Tu
rogor gaabednieros ymawvili coli, rogor gaaxaros Tavisi dedofali da kidev ra Zvir-
fasi saCuqari uZRvnas Tavis sayvarels. qalebs xSirad kacebi ki ara, qalebic verafers
ugeben...
18
litera gurji xaTuni
mamamisis gardacvalebis Semdeg jelal ed-din rumi koniaSi mamis adgils ikavebs,
rogorc RvTismetyvelebis moZRvari da iseTi popularuli xdeba, rom mSvidi da uzrunve-
li cxovreba garantirebulic eqneboda mTeli sicocxlis bolomde, magram rumi ar iyo
Cveulebrivi adamiani da arasodes akmayofilebda is, rac hqonda. roca koniaSi gamoCnda
moxetiale sufi derviSi Samse Tabrizi, rumi ise dainteresda sufiuri asketizmiT, rom
leqciebsa da qadagebaze, erTi xanoba uari Tqva da SamsesTan erTad Caiketa. magram Tavri-
zeli derviSi male ugzo-ukvlod gaqra da rumic amaod eZebda mas mTels aRmosavleTSi.
koniaSi dabrunebulma swored maSin Camoayaliba derviSTa ordeni ~mevlevi~, romelic ko-
niaSi dResac arsebobs da misi wevrebi saukuneTa manZilze mistikuri locvebiTa da cek-
viT gamoxataven pativiscemas ordenis damaarseblis - rumis, anu mevlanas mimarT. mevlana
xom Cvens batons niSnavs. barem sufizmzec getyviT, ra aris da rogor - sufizmi islamSi
ki warmoiSva, magram yvela religiasTana aqvs Sexeba da indur filosofiasac aRiarebs da
berZnulsac. mokled, rac ki ram kargi ufiqria adamians, yvelaferi moagrova mevlanam da
sxvebsac aswavla da Camouriga. Tqven islamis geSiniaT, imitom, rom ar iciT, Torem uf-
ro advilad gaigebdiT sufiebis xibls. mainc ras? imas, rom sufizmi Tavisufali azrov-
nebaa da Tqven ki Tavisuflebisa Zalian geSiniaT. mainc vcado axsna? ki batono. martivad
getyviT, rom advilad gaigoT. rusebma gadagaCvies aRmosavleTze fiqrs, Torem adre uf-
ro kargad gesmodaT qviSebis xma. isev qviSebSi wavedi da TqvensaviT rom ar vixetialo
ugzo-ukvlod, sufiebis ambavs getyviT, rom maTi rwmeniT RmerTi erTiani WeSmaritebaa,
RmerTi erTaderTi realobaa da yvelaferi danarCeni ki grZnobebis sicrue... magram radga-
nac RmerTis garda araa realoba, amitom misgan gamoyofa mxolod warmoidgineba masTan
SeerTebisaTvis. RmerTSi galxobisaTvis ki saWiroa erTaderTi niWi - gamosvla sakuTar,
ararealur ~me~-dan da Segneba imisa, rom namdvili ~me~ - aris RmerTi, SenSi arsebuli.
Zala, romliTac xdeba es Serwyma - aris didi siyvaruli; siyvaruli, romelmac vnebisgan
gansxvavebiT araferi ar icis. Tavisi araferi ar surs. cxovrebis garegan mxares ki ara-
viTari mniSvneloba ara aqvs: Rataki xar Tu mefe, gandegilad cxovrob Tu abreSumeulo-
baSi xar Cafluli, sufiebisTvis sulerTia. TviTon ~sufi~ arabulad uxeSi Salis samoss
niSnavs da sufi-derviSebi maSin SaliT Semosili dadiodnen da sjerodaT, rom RmerTi
erTnairad SeiZleba ipovos adamianma mizgiTSic da eklesiaSic, oRond TavdaviwyebiT unda
uyvardes RmerTi da RmerTTan miaxloebis gza ki sakuTari Tavis gaqrobaa... Tqven iseTi
saxiT miyurebT, mgoni rumisa da gurji-xaTunis urTierToba ufro gainteresebT, vidre
derviSebis filosofia. gamovicani? Cemi bralia - yvelafris moyola erTad minda xolme
da dalagebulad ki verafers vyvebi. ai, axla ki dalagebiT movyvebi rumisa da dedoflis
ambavs. gurji-xaTunis da mevlanas gacnoba rogor moxda, zustad maxsovs imitom, rom im
dRes medreseSi viyavi, roca dedofali mobrZanda poetis sanaxavad, magram manamde rac
iyo, barem imasac vityvi. manamde gurji-xaTuni meCeTSi namyofic ar iyo saerTod. imitom,
rom qristes sjulze idga da sulTanic, kanonieri qmari, ar aZalebda gamahmadianebas,
radgan TviTon qaixusrevic ar iklavda Tavs meCeTSi locviT da cols ratom waaqezebda.
ufro metic, maSin koniaSi laTinebs misioni hqondaT da sulTani giasedini iq siarulsac
ar uSlida gurji-xaTuns. da kidev metic, roca qarTveli mRvdlebic Camohyvnen Tan,
sulTanma isinic daabinava da arc qristianulad locva aukrZala. maSin koniaSi yvela
juris xalxi cxovrobda, magram seljukebi aravis uSlidnen Tavisi RmerTis rwmenas.
oRond eg iyo mahmadianebs xarks ar adebdnen da alahis Svilebic ufro mravldebodnen.
islamze gurji-xaTuni arc moqceula, rogorc istorikosebi weren da Cemze kargad aba
19
litera gurji xaTuni
saidan unda icodnen, ra moxda, roca me maSin koniaSi viyavi da egeni ki asi wlis mere
werdnen imaze, rac me Cemi TvaliT minaxavs. sinamdvileSi rac moxda, Tamaris dedis ru-
sudanis brali iyo da ara sulTnis, imitom rom rusudans saqarTveloSi Tavisi Svilis
gamefeba undoda, magram Zmis, laSa-giorgis anderZiT taxti ekuTvnoda laSas Svils. ami-
tomac rusudanma Tavisi ZmisSvili koniaSi gaagzavna da sulTans sTxova misi mokvla. ra-
tom gagecinaT? ara gjeraT, rom qalebi zogjer kacebze sastikebi arian? hkiTxeT Tqvens
istorikosebs da isini getyvian Tqveni mefe rusudanis ambebs, Cemi Tu ar gjeraT. gavag-
rZelo? isev gecinebaT, magram mainc getyviT, rom koniis sulTani ufro keTili aRmoCnda,
vidre misi qarTveli sidedri da qaixusrevma rusudanis Txovna ar Seasrula da qarTveli
ufliswuli ar moakvlevina. maSin ganrisxebulma rusudan mefem axali werili miswera
selCukebis sulTans da Tavis ZmisSvils cili daswama rom Cems SvilTan, anu Sens col-
Tan avxorcobs eg daviTi da magis mokvlasac amitom gTxovdio. amaze ki sulTanma goni
dakarga, radgan daijera tyuili da ver warmoidgina, rom biZaSvil-mamidaSvils aseT ra-
mes daabralebda qarTveli mefe. ise dakarga goni qaixusrevma, rom Tavis ulamazes cols,
romelic Zalian uyvarda, Seuracxyofa miayena, xolo saqarTvelodan waRebuli xatebi da-
umtvria da qristianobas daabrala mruSoba da yvela ubedureba - arcerTi musulmani qa-
li amas ar ikadrebdao. sawyalma gurji-xaTunma qmari ver daarwmuna Tavis udanaSauloba-
Si da an ki rogor unda daerwmunebina. sulTnis brZanebiT, laSas Ze daviTi zRvaSi gada-
agdes. magram qarTveli ufliswuli sikvdils mainc gadaurCa, imitom, rom koniasTan zRva
Sors ar iyo, magram TviTon sulTani xom ar gayveboda kariskacebs da maTac moaxsenes,
rom brZaneba Sesrulebulia, magram iqneb brZaneba arc ise mkacri iyo da sastiki, raxan
zRvaSi dasaxrCobad Cagdebuli kaci sikvdils mainc gadaurCa. ambobdnen, rom viRac vaWar-
ma gadaarCina da mouara, ise rom arc ki icoda, qarTvel ufliswuls Tu exmareboda.
Tumca es sikeTe Zvirad ki daujda im vaWars, radgan ra daimaleboda rumis sasulTnoSi
da roca es ambavic gamJRavnda, vaWaric Seipyres da qarTveli ufliswuli daviTic. uf-
liswuli dilegSi Caagdes da vaWari ki gauSves, magram karga blomad dirhemebi mainc ga-
daaxdevines. daviT ufliswuli didxans hyavdaT damwyvdeuli, sanam mamida rusudani ar
gardaicvala. maSin qarTvelma didebulebma gaixsenes seljukebSi gadaxvewili laSas Ze da
qveyana mefis gareSe rom ar darCeniliyo, didZali xalxic gaagzavnes koniaSi qarTveli
ufliswulis mosaZebnad. rusudanis Ze daviTi, vis gamoc ZmiSvili mosaklavad gaimeta ru-
sudanma, maSin monRolebis urdoSi iyo wasuli, raTa yaens piradad daemtkicebina qarTve-
lebis taxtze da ise igvianebda, rom qarTvelebma ifiqres, albaT aRarc daabruneben da
es daviTi mainc davibrunoTo. koniaSi rom didZali qarTvelebi Camovidnen da qarTveli
ufliswuli dilegidan amoiyvanes, veravin icno, ise gaetanja tyveobas da sulTanmac sul
bodiSebi uxada, rom momatyues da sul fuWad gagawvaleTo, magram raRa drois iyo - uf-
liswuli rom saqarTveloSi ZRveniT gaistumres, ramdenime TveSi sulTanic mokvda. ki ar
mokvda, mokles, magram vin da ratom, zustad veravin gaigo. Tumca me sxva ambis moyolas
vapirebdi - gurji-xaTuni rom pirvelad estumra mevlanas da mec rom veswrebodi im
Sexvedras...
papaCems, xoja nasredins, ase mxolod Turqmanuli modgmis xalxi movixseniebT. sxva
xalxebi sxvagvarad uwodeben mas, garda arabebisa. sparselebi mola nasredins eZaxian, ta-
jikebi - efendis, gurjebi - masredins da a.S.
20
litera gurji xaTuni
21
litera gurji xaTuni
22
litera gurji xaTuni
dedoflis cxovreba ikoniaSi kidev ara erTi dramatuli epizodiT unda yofili-
yo aRsavse. es is droa, roca misi meuRle qaixusrevi mongolebTan brZolebSia gabmu-
li da maTgan damarcxebuli, iZulebulia imave mongolebs eaxlos da Sewynareba iTx-
ovos. yiasedinis gardacvalebis (Tu kariskacTagan mokvlis?) Semdeg dedofali Tamari
meuRle xdeba misive qmris veziris, muineddin fervanesi. qarTveli mematianis cnobiT
~aRsrulebul iyo sultani didi salCuqiani yiasdin da monasa misa farmans mietaca
sultnoba da colica misi, asuli rusudanisi, gurji-xaTun mieyvana colad~. JamTaaR-
mwerlis es cnoba ~qarTlis cxovrebidan~, Tamaris ZaliT ~mitacebaze~ WeSmaritebas
unda Seicavdes, ramdenadac diqtator fervanes uzurpatoruli xasiaTi cnobilia
sxva wyaroebidanac (mas ~borot vezirs~ eZaxdnen). amitom nakleb damajerebelia is
cnoba, TiTqos yvelaferi umtkivneulod moxda da Tamari mas gahyva seljukTa samefo
karze miRebuli wesis Tanaxmad - sulTanis qvrivs Cveulebriv maxlobel kariskacs
(vezirs) atandnen xolme. aRsaniSnavia isic, rom gadmocemiT fervanes braldeboda
TviT Tamarisa da yiasedinis erT-erTi vaJis kiliC arslan IV-is mokvla.
fervane mTavari moRvawea seljukebis saxelmwifoSi, mongolTa epoqaSi. sxvadas-
xva masalebis mixedviT irkveva Tamaris - am ubeduri dedoflis - moraluri ambisi
koniis sulTanTa gamgeblobis mZime da kritikul periodSi. uwinares yovlisa, is
cdilobda Tavisi sjuli SeenarCunebina. jer kidev roca ~sulTan yiasedin qaixosro
II daqorwinda qarTvel princesaze (Tamarze), koniaSi Camovidnen qristiani mRvdlebi~.
Tamars saerTod arasodes gauwyvetia axlo kavSiri koniis qristianul wreebTan. isic
unda SevniSnoT, rom TviTon yiasedinic ar yofila morwmune muslimani, xolo mis
erT-erT Svils aTeistadac ki racxdnen.
ulamazes da ~srul-qmnil~ Tamar dedoflis sulier da gonebriv sidiades, naT-
lad mowmobs misi megobroba mTeli aRmosavleTis udides poetTan jelal ed-din
rumTan. magram sanam uSualod am sakiTxs SevexebodeT, ramdenime sityva unda vTqvaT
TviTon rumis Sesaxeb.
mosamarTle - Tqven guSin ukve giTxres, raSic gedebaT brali, magram Cven movaleni
varT, Tu Tqveni survili iqneba, kidev erTxel SegaxsenoT im danaSaulebaTa Sesa-
xeb, raSic gamxiles wminda eklesiis keTilmsaxurma mamebma.
biWi koelo - CemTvis sulerTia, ra braldebiT gamasamarTlebT, CemTvis mTavaria vi-
code, rom sruliad udanaSaulo var RmerTis, papisa da eklesiis winaSe; me vici,
rom danaSauli ar Camidenia da amitomac dRes imis mosmena, rac guSin ukve giTxa-
riT, CemTvis zedmetia.
mosamarTle - magram am pativcemuli sazogadoebisaTvis sulac ar aris zedmeti imis
Sexseneba, rom Tqven, espaneTis qveSevrdomi da naTlobiT qristiani, maSin, roca es-
paneTSi da ara marto espaneTSi, papis eklesias gaafTrebiT ebrZvian urjulo sar-
kinozebi, rogorc Tavad aRiarebT, Tqvenis nebiT gaxdiT wevri mohamadis ordenisa,
romelic koniaSi daarsda WeSmariti eklesiis devnis mizniT.
biWi koelo - guSin ukve gipasuxeT Tqven da am pativcemul sazogadoebasac ganvumar-
te, rom koniis ordeni es aris sufi-derviSebis erToba, romelic daarsebulia poe-
23
litera gurji xaTuni
ti rumis mier da misi mizania ara vinmes an raimes mtroba, aramed siyvaruli Rmer-
Tisa da adamianisa.
mosamarTle - magram Tqven guSin aRiareT, rom monawileobas iRebdiT ritualebSi,
romelsac mistiuri uwodeT, Cven ki sakmaod jadoqrulad gveCvena is, rac Tqven
aRwereT da albaT TqvenTvisac ar unda iyos ucnobi yovelgvari jadoqrulis war-
moSoba. guSin Tqven imasac SeecadeT, rom koniis ordeni warmogeCinaT, rogorc ara
islamuri, aramed ubralod poeturi saZmo, sadac ara marto mahmadis rjulis, ara-
med sxva aRmsareblobis adamianebic erTiandebian...
biWi koelo - maT Soris qristianebic...
mosamarTle - yvela qristians, vinc wmida eklesia dagmo, pasuxi moekiTxeba satanuri
codvebisTvis da Tqven ara xarT erTaderTi, vinc WeSmariti rwmenisaTvis anTebul
koconze sinanuliT daiferfleba.
biWi koelo - samyaroSi yvelaferi erTxel xdeba da arasodes meordeba, magram Tu
raRac orjer moxda, mesamedac moxdeba...
mosamarTle - amiT riTi Tqma gsurT?
biWi koelo - rodesac gviyvars, mxolod maSin vcdilobT imaze ukeTesebi viyoT, vid-
re varT...
mosamarTle - ras gulisxmobT?
biWi koelo - udabnoSi wyurvilisagan mxolod maSin kvdebian, roca horizontze oa-
zisi gamoCndeba...
mosamarTle - gTxovT ganmartoT risi Tqma gsurT da ras gulisxmobT.
biWi koelo - vgulisxmob imas, risi Tqmac msurs - me udanaSaulo var da es Tqvenc
kargad iciT.
mosamarTle - Cven is viciT, rom wmida eklesiisagan gandgoma WeSmaritebis Ralatia,
xolo moRalate unda daisajos, radgan Ralatic SeiZleba misabaZi gaxdes maTTvis,
visac macxovrisa da papis erTguleba guliT swadia da WeSmariti eklesiisagan gan-
dgoma arasodes ufiqria...
biWi koelo - mec arasodes mifiqria eklesiis dagmoba, azradac arasodes momsvlia
papisa da qveynis Ralati... me mxolod swavla mindoda, imis swavla, rac ar vico-
di, rac mxolod aRmosavleTSi ician...
mosamarTle - swavla sikeTea, magram vinc satanur swavlebas ver ganarCevs WeSmari-
tebisagan, isic satanis msaxuri xdeba - eSmaki xSirad swored keTil gulebs eZebs.
biWi koelo - me veZebdi codnas, mindoda gamego, rogor miiReba oqro da arabul qa-
ravans udabnoSi gavyevi. bevri qveyanac moviare sanam aRmovaCendi, rom sinamdvileSi
oqro sulac ar aris is, rasac Cven oqros vuwodebT...
mosamarTle - Cvenc swored amas moviTxovT Tqvengan, Tqven unda aRiaroT, rom Sec-
diT, aq, damswreTa winaSe unda aRiaroT, rom mzad xarT moinanioT da Tqven moge-
tevebaT yvela codva, rogorc uneblied Cadenili...
biWi koelo - me mTavari saganZuris povna mindoda.
mosamarTle - mxolod danaSaulis aRiareba da gulwrfeli sinanuli gixsniT samar-
Tliani ganaCenisagan.
biWi koelo - Tu saganZuri SenSia, mxolod rCeulni xedaven mas...
mosamarTle - winaaRmdeg SemTxvevaSi Tqven koconze dagwvaven wminda eklesiis saxe-
liT da Tqveni ferflic ki ar eRirseba espaneTis samociqulo miwas...
24
litera gurji xaTuni
mevlana
(gurji xaTuns)
25
litera gurji xaTuni
sxva ra gauwyo, ra mogiTxro (aqauri ambebi)? didi Tu patara, yvela dRe da Ra-
me im bednierebis salocavad, gaWirvebulTa da umweoTa Semwe kerpisTvis xelebs
aRapyroben. im erTaderTi xaTunis naxvas mowyurebulni arian, yvelas dids Tu pata-
ras vinc Tqven Tayvans gcemT, salami da mokiTxva.
elizbar javeliZe
(akademikosi)
26
litera gurji xaTuni
jelal ed-din rumis wyalobiT konia XIII saukuneSi mTeli aziis sulieri ga-
naTlebis centrad iqca. rumis mSobliuri sparsuli saliteraturo ena iyo saerTod
27
litera gurji xaTuni
28
litera gurji xaTuni
mgzavri
anakuS mamikuniani
ese qalaqi ikoniumi, ZveliTganve qebuli mwignobarTagan, friad Svenieri ars WeSmaritad. quCe-
bi da sasaxleni naSenni TliliTa qviTa dia ganacvifrebs mnaxvelsa da aqaurni moqalaqeni ki didad
amayoben, rome maTs qalaqsa Sina iRvwodes brZenTa swori filosofosi igi jalal ed-din rumi,
romelsaca pativs miageben yoveli eri da beri misisa sxivosani gonebisa da keTilxmovanis gulisa
gamo. filosofosi da meleqse igi warCinebuli jelal ed-din rumi, romelsac mevlanad uxmoben
ikoniasa da mTels selCukeTSi, aris mohamadis sjulisa, TucaRa sityvai misi izraxeba Soris ara
oden alahis ZeTa, aramed qristianTa, iudevelTa, berZenTa, maiumTa, somexTa, laTinTa da sxvaTa da
sxvaTa, romelni mravlad iyvnes koniasa da rumSi. xolo asuli Tqueni da dedofali selCukTa Ta-
mari miuridia mevlana rumisa da agreTveca didaT megobrobs bibi munajimes, romeli ars halali
deda amaTis meistoriesi ibn-bibisa. ese bibi munajime gulisa mesaidumle Tquenisa asulisa gurji--
xaTunisa didad saxelovani mcodne gaxlavsT varskvlavTamricxvelobisa da maszed ubnoben, rome
varskvlavT mkiTxveloba mometebulad kargad uwyis da TviT sulTanica da mxedrobac misi mudamJam
ekiTxebian rCevasa da mnaTobTa ambavTa omisa win da mermedac. siZeman Tqvenman qaixusrevma mravlad
mosWra dirhemi igi, saca mzemnaTobi saxe xatia asulisa Tqvenisa Tamarisi da lomi ki unda niSnav-
des uZlevelsa sulTansa da dirhemni ese mswrafl ganivrca mTels qveynierebaze da Tquenisa dide-
bulebisa samefoSic albaT ukve mimoicvlebis.
agreTveca msurs mogweroT da gauwyoT, rom asulsa Tquensa da selCukTa dedofalsa gurji-
xaTunsa, gardametebulisa siyvaruliTa etrfian yovelni selCukni da mdabiursa xalxsaca gansakuT-
rebulis ZaliT uyvarT igi Tamari Semdgomad brZanebisa misisa, rome gaiefdes puri yovelsgan koni-
asa Sina. raica Seexeba mosalodnelsa omsa biCvi-noinsa da Tquenisa siZisa spaTa Sua, viTarca iTqua,
aw gardauvali ars omi ese. sxvafriv sufevdes mSvidobai aRmosavleTisa rumisa queyanaSi, Tuca daZ-
rwodes wvril-wvrilni avazakni, romelTaca moisurves amaswineebzed gancarcva monisa Tquenisa si-
liSiTgan momavalisa, saca movinaxule borjRalni kldeebzed Tquenisa brZanebisamebr da ukana gza-
29
litera gurji xaTuni
zed ki amedevnen igini avazakni gzisa mekobreni. jereT gardavugde maT sabarcxeli, rogorc gviswav-
lnia mama-papaTagan da mermed danarCenni, rac ro momepovebodnen Tana. movel mSvidobiT koniasa da
ima Ramesa iTovlna isre Zriel, rome guliTa gankvirdnen yovelni yrmani da didni, rameTu didTov-
loba aq friad gansacvifrebeli ram ars. Tuca, zamTari male gatyda da kvlaca movixile siliSisa
borjRalni, raiTa gamego, siTgan gaCTen qarTulni borjRalni Suaguls anatoliasa Sina, rogorca
Tquen mibrZanebdeT. Tuca jereT ver avxseniT ese ucnauri movlena da verca vnaxeviT kacni an qal-
ni, vinca gvipasuxebden da agvixsnidnen saidumlosa amasa. agreTveca gauwyoT minda, rom movixileT
alajahoiuqi, iozgaTi da amasia, saca Semogveyaren venecielni vaWarni, romelTa qaravansa wina uZRo-
da marko polo - romelica pativiTa miRebul iqna Tquensa samefosa mier raodenimesa wlisa wineT,
roca igi eswrafoda Cinelebisa queynisa xilvasa da axla ki brundeboda Sina SvidobiTa mosruli
anatoliasa. masa Tana axlden evropielni qalni grZeliTa kabebiTa, romelica Ture Slides nakva-
levsa qalurisa sisxlisa. igi venecieli marko polo apirobda koniisa gavliTa samSoblo queyani-
saken miqcevasa da gamomkiTxna ambavni iqaurni da mometebulad mkiTxavda asulisa Tquenisa Tamarisa
siturfe-aRmatebulobasa. mermed igi vnaxeviT koniasa Sina, saca mTxovda Cuqebasa qarTulisa Coxisa,
romeli naCuqari ars daviTisa kakauriZisgan da verRara davsTme igi naCuqari Coxa, rameTu qarTu-
lisa wesisamebr naCuqarisa Cuqeba ara egebis. xolo maSin venecielman vaWarman miTxra, ro me viyavi to-
miT somxisa da ara iberielisa da qarTulisa wesisa darRveva ki amisa gamo mometeveboda, Tuca mtkice
uarzed davdeq da Coxa ese mainca davirCine CemTvina.
agreTveca saidumlod gamcnobT mravalTa zraxvasa Cemda momarT, romelTaca surdeT msaxure-
bai Cemi maTisa zraxvaTa da mizanTa sasargeblod, magram erTguleba monisa Tquenisa Tquenda mimarT
ars umtkicesi da TucaRa viyo tomiTa somexTa, ara giRalato Sen mefeTmefeo rusudan da erTgu-
lebaman Cemman gaasxivosnos didebani Senni.
juzepe karbone
Zmao luka,
axla roca qarTvelTa mefe rusudani miicvala da gaurkvevelic aris iberielTa
samefo taxtis momavali bedi, romelsac, aravin icis, rogor gadawyveten monRol-Ta-
TarTa urdoSi, Cven, vatikanisagan Sors myof yvela WeSmaritad qristianul misione-
rebs - dominikanelebsac da franCeskanelebsac, gansakuTrebiT gvmarTebs daxmareba da
urTierTgageba. garda amisa, kardinalebs ukve mivwereT da Tqvenc gvinda, rom gamcnoT
im devnisa da Seviwroebis Sesaxeb, romelsac saqarTveloSi ukve vgrZnobT rogorc
dominikanelebi, aseve franCeskanelebi. arcerTs wina relacionSi, sadac aRvwereT am
xalxis zne-Cveulebani, ar gviTqvams, rom Cveni mtrebi ukve aSkarad moqmedoben Cvens
winaaRmdeg, radgan imedi gvqonda, rom es iyo erTeuli SemTxvevebi Cveni Seviwroebisa
da aRar ganmeordeboda. aseTi iyo survili yoveli wevrisa sapropagando kontregaci-
idan, romelic mcirericxovania rogorc dominikelTa, aseve franCeskanelTa Semadgen-
lobaSi, magram maTi Rvawli ukve sakmaod didia im Sromis gamo, rasac veweviT jiuti
qarTvelebis qveyanaSi. Tumca isini xSirad iseTi keTilni da lmobierni arian, rom
guliT gvikvirs. gvakvirvebs agreTve umSvenieresi aRnagobisa da saxis qarTveli qale-
bis samxedro varjiSic, romlis msgavsi sxva qveyanaSi iSviaTia da arsad gvinaxavs -
amxedrebulni da SeWurvilni arian ara marto didgvarovanni da sefe qalebi, aramed
TavadaznaurTa da glexTa wridan gamosuli moxdenili mandilosnebic. gasakviria isic
rom aq sikvdiliT dasja mxolod maSin xdeba damnaSavisa, Tu igi eklesias gaZarcvavs.
damnaSave isjeba xSirad jvarze gakvriT, oRond RamiT da ara dRisiT da Rame unda
30
litera gurji xaTuni
iyos qariSxliani da avdriani. radgan wina relacionSi aRgiwereT iberia, axla mci-
red getyviT kolxeTis Sesaxeb. es aris qveyana, romelzedac antikuri xanis poetebs
aqvT SeTxzuli, rom iazonma gadmolaxa zRva da saberZneTSi Caitana oqros sawmisio.
garemoxazuloba kolxeTisa TiTqmis oTxi aTasi stadiaa; dafarulia imdenad xSiri
tyiT, rom iSviaTia macxovrebeli. kolxeTis CrdiloeTiT mdebare mTas uwodeben ko-
raqss, aRmosavleTiTa da samxreTidan mas naxevar wred ekvris kavkasioni. am mTebidan
farTo mdinareebad moedinebian mudmivad moCxriale wylebi, sxvaTa Soris, sasmelad
sasiamovnoni. yvelaze did mdinares uwodeben silvis an sturions, romelSic saukeTe-
so gemos Tevzebia, meore mdinares ki - faziss, romelic iberias hkveTs da hyofs
kolxeTisagan. misi midamoebi umTavresad ganTqmulia xoxbebiT, romlisaganac miiRo
saxelwodeba ~fazianusi~, xolo buneba yvela sikeTes iZleva. aq arsebul balaxebs
uSesaniSnavesi Tvisebebi gaaCniaT, xSirad didi surnelebis gamo ki aqaur yvavilTa
aromati adamianis Tavis tvinisagan autaneli xdeba xolme. marwyvis gemo xom yvela-
fers aWarbebs. es miwa uSvelebeli gvelebiTaa savse, xolo morielebi aq naklebSxami-
anebi arian. sawoli oTaxis mowyobilobas Seadgens sareceli an zanduki, xis yuTi Tu
xelovnebiT nakeTebi sxva ram. yvela tbaSi didi raodenobiTaa bayayi da mgoni es imi-
tomaa, rom es mxare didi sinestiT xasiaTdeba. Zlieri tenianoba mraval avadmyofobas
aCens. swored amitom gvxvdeba ase xSirad kolxebSi wyalmankis avadmyofoba da cieb-
cxeleba, aseve sxva avadmyofobebic xSiria.
yvelaze saWiro sakvebs warmoadgens marili am mxareSi da Tu gsurs maTi keTil-
ganwyobis mopoveba, marili unda aCuqo, magram marili Cven iSviaTad mogvepoveba da
iZulebulni varT locviTa da Cveni saTnoebiT keTilad ganvawyoT isini papisa da
WeSmariti eklesiis mimarT. Tumca amas xSirad dro sWirdeba, Cven ki zogjer gadaad-
gileba gviwevs, radgan aqauri didgvarovanni ar gvaZleven nebas didxans vicxovroT
erT adgilas. miuxedavad amisa da sxva dabrkolebisa, Cven mainc movaxerxeT da Cveni
ganbana miiRes mravalma kolxma da iberielma, romelnic gandobilni, gaziarebulni
gaxdnen wminda moweseobisa da aseTi naTlobiT moinaTlnen da Cvens moZRvrebasac mi-
endnen. Cven gvimZims, magram yovelgvars borotebas sikeTiT vpasuxobT, radgan Cvenis
Rrma rwmeniT mxolod saTnoebas SeuZlia yvela adamiani moiyvanos jvarcmis fexebTan
da kaTolikur sarwmunoebamde, raTa SevusruloT romis umaRles mRvdelmTavars misi
survili. RmerTma igi Cvens sakeTildReod kargad amyofos da daifaros wminda ekle-
siis mtrebis yovelgvari borotebisagan. amasTanave goneba gaunaTldes mas, masze min-
dobili faris mosavlelad, rom kidev meti misionerebi gagzavnos cbier aRmosavlel
mtrebTan. kaTolikuri eklesiebi wyvdiadisa da moRalateobis aCrdilTa Sorisaa, sa-
dac mxolod demoni zeimobs da ara qriste, romelmac Tavisi sisxli daRvara yvela-
saTvis.
sisxli aq, qarTvelTa qveyanaSic bevri iRvreba da kidev bevri daiRvreba, Tu
isini yvelani ar Seudgebian qristes da ar mivlen WeSmarit eklesiaSi.
umorCilesad gTxovT rom Tu moicaloT wignis mosawerad, gviTxraT koniisa da
selCukTa qarTveli dedoflis Tamaris Sesaxeb, romelsac musulmanebi gurji-xaTuns
uwodeben da aq qarTvelTa qveyanaSi, didi Tu patara, yvelani iTxoven mis dabrunebas
samSobloSi da mis gamefebas natruloben, rogorc misi bebiis didi Tamarisa, romlis
mefobis Jamsac iberielTa dideba qveynierebas swvdeboda. ramdenime didgvarovanma isic
ki miTxra, rom miswereT wigni Tqvens qristes moadgiles rom daexmaros Turqebis
qarTvel dedofals iberiaSi dasabruneblado. SeiZleba sxva qveynebSi didad gaukvir-
deT, rom xalxi aq ase mowadinebulia qalis gamefebis, magram visac unaxavs qarTvel
qalTa cxeniT jiriTi, misTvis Zneli ar iqneba daijeros rom eseni amazonebi arian,
31
litera gurji xaTuni
radgan cxenze kacebiviT sxdebian da daaWeneben. hyavT agreTve sxvadasxva juris bo-
loniis jiSiani ZaRlebi da aqauri qalebi iseT did pativSi arian, rom kacebi Rvinos
svamen qalebis win muxlmoyrilni, aqauri episkoposebic aseve iqcevian. roca qalebis
winaSe qarTveli kacebi svamen Rvinos, isini xSirad Wiqebis magier fexsacmels iyene-
ben da xSirad adRegrZeleben qalebs da Rvinosac Zalian bevrs svamen. romidan maTma
umaRlesoba-uganaTlebulesoba kardinalebma agreTve gamoTqves survili mieRoT sru-
li cnobebi yvelafer imaze, rac Seexeba TamaSobas am mxareSi da Tqvenc getyviT, rom
yvelaze metad uyvarT cxenebiT burTis TamaSi. saqarTveloSi, roca kacs gaicnoben,
gulkeTilobis saCveneblad ZRveni da mowyaleba miaqvT, ufro meti, vidre Cvens qveya-
naSi aris miRebuli. agreTve unda giTxraT isic, rom berZnebi Zlier gvebrZvian ibe-
rielebis qveyanaSi - Cveni patrebi aq aSeneben, berZnebi ki wvaven imas, rasac Cveni
patrebi aSeneben, magram Cveni patrebi amaze suliT ar ecemian da yovelmxriv exmare-
bian qarTvelebs. magaliTad me davuwere maT ariTmetikis wigni, radgan qarTvelebs es
mecniereba akliaT. isini iTvlian xelebiT, xiT, qviT. me ki krialosani SevuTanxme maT
simZimes da sawyaoebs.
saqarTvelos samefoSi yvela saxis nadiria, gansakuTrebiT irmebi. qarTvelebi Za-
lian vaJkaci xalxia isris tyorcnaSi. nanadirevze qeifs awyoben mdeloze. mokluli
cxovelis Tavze Rvinis ramdenime wveTs daaqceven xolme da amboben: ~asre gamarjvebu-
li iyavi me da Cemi patroni Cemi inteni feda~, yvela pasuxobs - amin. aseve mivwere
wminda samociqulo taxts da Tqvenc gacnobebT, rom qarTvelebs da berZnuli wesis
yvela qristians, rogorc Cven romael kaTalikosebs, ori juris berebi hyavT.
mRvdlisaTvis nebadarTulia erTi coli, xolo berebs ki, romelnic wminda basilis
yvela wess didi simkacriT asruleben - TavianT monasterSi akrZaluli aqvT iyolion
mdedrobiTi sqesis yovelgvari bewviani cxoveli, rogoricaa Txa, kata da msgavsi
cxovelebi. icvamen sqel tilos, yovelTvis Savzolebian, JRali Calis fers...
mRvdlebi Cven yovelmxriv cudad gvepyrobian, maSinac ki roca maTnair RmrTismsaxu-
rebas vasrulebT. sawinaaRmdegos amboben da surT, rom Semacvlevinon sarwmunoeba, me
ki piriqiT - msurs vimoRvaweo swored iq, sadac meti gansacdelia da Cemi mxriT si-
amovnebiT davTanxmdebodi im mTebSi wasvlaze adamianTa gansanaTleblad, sadac svanebi
cxovroben, romlebsac ar hyavT sarwmunoebis maswavlebeli da me iq SemeZlo bevri
sargeblobis motana - ganmenaTlebina adamianebi da momenaTla kaTakmevelni, svaneTi
xom uZvelesi da ukeTilSobilesi nawilia kavkasiisa. Tumca sadac ar unda viyo me an
sxva Cveni patrebi, yvelgan mohyavT avadmyofebi samkurnalod.
yvelaze sasixarulo mainc is aris, rom male baRdaTSi misionis axali TavSesa-
fari gveqneba, oRond ar agerioT, rom saqarTveloSic aris sofeli baRdadi, rogorc
qalaqi baRdadi babilonis eraySi.
da kidev erTxel gTxovT rom momweroT im Tqveni gurji-xaTunis ambavi, romlis
qebac yovels fexis nabijze gvesmis.
vilocebT TqvenTvis.
mevlana
(gurji-xaTuns)
32
litera gurji xaTuni
alahis saxeliT davisajo da Cemi saxlis kari daixSos yvela sikeTisaTvis, aRar
vixilo mzis amosvla da aRar gaminaTos Ramis gzebi muhamedis mTvarem, aRar momeces
Ze da aRar isminos RmerTma Cemi locvebi, Tu movityuo. vficav alahis didebas, rom
vityvi mxolod simarTles, mxolod WeSmarit sityvas, rasac guli icnobs da ara-
fers sxvas.
33
litera gurji xaTuni
odiTganve Cveni winaprebi Zveli albaneTis miwebze cxovrobdnen, magram mere ga-
dasaxlebulan CrdiloeTs sparseTSi da iq damkvidrebulan. mec iq davibade, sparse-
lebs Soris da aqac, anatoliaSi, yvelas sparsi vgonivar, Tumca Cven Zveli albanele-
bi varT da Cveni sagvareulo saqme abano iyo da axlac aris. Cveni gvaris meqiseebis
Sesaxeb yvelgan smeniaT da ara marto iransa da anatoliaSi. Cveni xelis qeba ise
Sors wavida, rom iq sparseTSi, rogorc xdeba xolme, meSurneni gamogviCndnen da im-
denic qnes, rom iZulebulebic gavxdiT koniaSi gadmovsaxlebuliyaviT. es abanoc ma-
Sinve avaSeneT alahis SewevniT da muStaric maSinve gaviCineT. aq bevri abanoc maSinve
dagvxvda, magram Cveni qisis ambavi xom Cvenze ukeT aba vin icoda seljukebSi da did-
Zali xalxic kmayofili dagvirCa. iseTi dReebic gvqonda, rom muStars veRar vatev-
diT Cvens abanoebSi da RamisTvis vibarebdiT xalxsa. mTavari xom fuli ar aris, mTa-
vari sisufTavea da sufTa kacs xom sufTa azrebi awuxebs da gulic sufTa uxdeba.
erTi saRamoc iyo, rom didveziri gvewvia da Cemi xelebi da fexebi ise aqo, rom
sulTansac auwya Cveni abanos ambavi da marTla bedniereba da namdvili alahis wyalo-
ba iyo, roca sulTanic gvestumra. winaswar kariskacebi movidnen da yvelaferi gul-
dagul sinjes da naxes da gagvafrTxiles, rom qaixusrevi mobrZandebao da meore di-
lidan muStari ar migveRo. albaT rogor vZuldiT sulTnis abanos meqiseebs rom di-
di batoni CvenTan mobrZandeboda Tavis amalasTan erTad da tkbileulisa da nugbaris
Tadarigi daviWireT. misi sayvareli halvac blomad davaxvedreT da xili da sul
axali qisebi movimarageT. roca mobrZanda, karebSi gamovegebeT da fexebze vakoceT
rom esodeni pativi dagvdo CvenTan stumrobiT. aseTi mondomebulic arasodes vyo-
filvar da qisasac ise vcdilobdi, rogorc arasdros. sulTanic didad kmayofili
damirCa da mec bednieri viyavi, rom RmerTma aseTi dRe maCuqa. dirhemebic uxvad gai-
Res CemTvis misma kariskacebma. roca amalasTan erTad wyalSi Casxdnen, guliT imxia-
rules da rogorc maxsovs, ramdenjerme nasredini axsenes. sulTani mSveniers guneba-
ze iyo da bevrsac oxunjobda. misi xmac mTels abanoSi ismoda, Tumca maT Tavebs ve-
ra vxedavdi, radgan wyals zeviT sicxisagan sqeli nisli idga. roca xmauri daiwyo
da Sekivlebac gavigone, swored rom xilis misarTmevad viyavi gamosuli wina oTaxeb-
Si da iq ra moxda, ar daminaxavs. romc survili mqonoda, orTqlis gamo, ver davina-
xavdi. xolo roca sulTani gamoasvenes, aRar etyoboda sicocxlis niSanwyali, magram
Tu mkvdari iqneboda, ver vifiqrebdi, radgan megona, rom sulTani ubralod cudad
Seiqna, rogorc es abanoebSi xdeba xolme. im saRamosve damiWires da mas Semdeg vzi-
var Cumris cixis sapyrobileSi da amaod veZeb samarTals. amitomac gwerT Tqven,
mowyalesa da samarTlians, rom Tqveni uRirsi, magram udanaSaulo mona gamaTavisuf-
loT, romelsac alahisa da Tqvens didebaSi aRmoxdeba darCenili sicocxle...
luka mantovani
34
litera gurji xaTuni
35
litera gurji xaTuni
qalebisagan, igi Tavisi pirisaxis mSvenierebas arca malavs da Cvenc ramdenjerme gvi-
naxavs bazarsa Tu moedanze pirbadis gareSe, rac didad akvirvebs aqaur mahmadianebs,
magram dedofals da Tanac aseT Zliersa da mkacrs, vin gaubedavs raimes Tqmas, roca
misi qmari fervanec mxolod mas emorCileba da fervanes ki - mTeli TurqeTis xalxe-
bi.
am Turqebs Cveni italia saqarTvelos samefoze meti ara hgoniaT da italias
uwodeben frankistans, saqarTvelos ki gorjistans an gurjistans. aqauri savaWroebi
metwilad somxebis xelSia da Cvens gverdiTac, sadac regularuli wesis patrebs
saxli mogvces, erTis kilikieli somxis savaWroa, saidanac zogjer ufasod mogvar-
Tmeven xolme lavaSebs. Cvenis mxriT ki gvainteresebs, qarTvelTa samefoSi da kerZod
ki afxazeTSi Tu marTla aris netarisa da RvTaebrivis, wminda andria mociqulis mi-
er agebuli eklesia, romlis SuaSi wminda zeTs amzadeben da iberiis patriarqi ki
yvelgan avrcelebs Tavis samefoSi am zeTs, xolo RvTaebrivi andria mociqulis gasa-
ocari svetis Tayvaniscema ver Seanela drois amaoebam.
Cvenis mxriv, pasuxad Tqveni kiTxvisa, kvlavac mogwerT koniis sasulTnosa da
dedoflis gurji-xaTunis ambebs da mwuxris locvisas ki mogixseniebT yovelsa moR-
vawesa iberiis samefoSi.
abdula albani
rameTu miicvala mefeT-meufe Cueni rusudani da arRara meneba msaxureba sxuaTa karsa zeda, xolo
qarTvelTa Soris ara vuwyi jereT vin iqnebis patroni Cueni, wignsa amasa koniiTgan mowerilsa gigzavni
Sen, radganca iyvneT iberiisa sameufeo karisa erTguli didTa aznaurTagani da Sen gauwyebde wvrilad
yovelivesa, raica gardamxTebis, rogorca adre momiwernia mefeTmefisa CuenisaTvis.
ukeTu iyvnen saWiroebani qarTulni, ymaman Tquenman raodensame Tuesa gasZlo udabnoebsa Sina bedu-
inTa qaravnebsa da qviSaTa Soris, sadaca SeviswavleniT wesni da adaTni maTni da qcevani yovelni. leqsman
rogorRa gaakvirvos romelime qarTuelTa tomni, magra ese arabTa tomebi friad moyvarulni arian leq-
sTa, romelTa mualakebi ewodebian arabuliTa eniTa da rasaca ubnoben arabni, xSirad leqsiTa da ama
leqsebsa Camohkideben xolme yvelgan da qaabazedac ki. qaabas kedelzed amitom arian mravalni leqsni af-
rialebulni, rogorca Tquens queyanaSi, saca mijnurni xis totebsac amkoben mijnurTa gamoisobiT. raica
exeba enasa, arabni tomni moixmareben orsa enasa beduinTaTvis. romelTagan erTi ars zepiri maslaaTisa va-
WarTa da yoveldRiurisa, xolo aqidgan meore ena maRali, ena poeziisa warCinebulTa da mijnurTaTvis.
viTarmed yovelsa qaravansa da oazissac xSirs SemTxvevaSi Tavisis anbaniT gaegeba samyaro igi sity-
vaTa, arabulsa enasa aqvs simdidre igi sityvaTa mravalferovnebisa da magaliTad, Tqmuli aqlemi
aris aTasis mniSvnelisa, xmali - xuTasisa da sxvanica mravalni. agreTveca xSiria ferebiTa fiqri
da gamoTqma azrTa arabulTa, rogorca ese miRebuli wesi iyos qarTulsa meleqseobasa da baasoba-
Si. arabulsa meleqseobasa Sina asre iTqmis zogjerca orni da hqondes mniSvneli erTisa mxolod.
mravalnic sityvani romeli ixmarebodes qarTulsa metyuelebisaTvis warmosdgebian arabuliTgan.
seljukTa qarTueli dedofalic, gurji-xaTunic, romeli mTels aRmosavleTsa da queynierebazed
iwodebis mzeTunaxavad, romeli arabuli sityva ars da warmosdgeba qarvis kvercxTagan, raca igulisxme-
bis qali Tavdaculi, kvercxiviT mrTeli anu qalwuli unaxavi, romelni gareT ara gamodian da igi qali
dacul ars, viTa kvercxi dedisa budesa Sina an iseTsave wmidisa ferisa mqone, rogorica aqvs siraqlemis
kvercxsa, romlisaca siTeTresa odnavi siyviTle dahkravdes da qali igi xiluli ara hyvandes ara xal-
xsa da ara mzesa. Tuca Cadrosan qalTa xilva yoveli kacisaTvis dafarul iyos arabulisa TemTa Soris
da yoveli Cadrosani qali arabeTsa Sina lamazi geCvenos, rameTu vera hxedavde saxesa missa dafarulsa
36
litera gurji xaTuni
da ese iyos xibli Cadrisa. rogorc Cadrosani qalni arabeTisa queyanasa Sina, aseve xSiria viSahosanni
qalni, raica niSnavdes qalsa, romelsa ertyas Tual-margalitiani tyavisa sartyelni mxarzeda,
welzed Sekrulni da gamijnulni oqros varayiTa. aseTsa viSahosanTa qalTa sZinavT xan-
grZliviTa ZiliTa, rameTu arabuli Rame grZeli ars da varskvlavnic ufro swrafni arian, xolo
maT, visca ar eZinebis tkbilad udabnosa Sina, maTTvis varskvlavni zantad moZraobdes. Tuca yoveli
arsebani zantad moZraobdes udabnos qviSebsa Sina, rameTu sicxe igi saSineli zarmacsa xdides yo-
velsa arsebasa da amis gamo mogonil ars xuTgzis locva mohamedianTaTvis, rome igi alahis Svili
ara daZabundes udabnos cxelsa mzesa qveSe. sicxiTgan damSralTa kalapotTac wyalni mxolodRa
zamTris wvimebiTgan aRavsebdes, romelTa yovelni arabni ewafebodes, viTarca cxenni, romelni uf-
rore Zvirfasni iyvnes zogTa kacTaTvis, vinem colni da Svilni. erTman arabman beduinman, romelman
sTqua, rom udabnos grZeli Rame hgavs gazmorebisa Jamsa gaWimulsa vefxvsa anda avazasa, miTxra,
rome mxedarni udabnosi kentavrsa hgvanan, saca kacni da cxenni erTni arian da ese xdeba mxolodRa
arabulsa tomTa Soris, romelni swrafni arian, viTarca qarni grigalTa. da arvin uwyodes xasiaT-
ni qviSaTa beduinTa ukeT da sakuTarisa TvaliTa menaxos mravaljerca TamaSi igi udabnosi faiali,
viTar qviSasa qveSe Caflulsa sagansa rasme Tvalaxveulni poulobdes ukeTesni beduinni. Tuca uf-
rore sayvarelni TamaSni beduinTa ars maisiri aqlemTa gamomwvarisa ZvlebiTa, magra yovelni arabni
ki frTxilobdes da hfiqrobdes Sesaxeb ima wignisa, saca Caiwerebis yoveli codvani maTni da mer-
med ki caSi moekiTxebis. imav beduinma momiTxro iremTa ambavi, romelTa TvalTa silamaze maSin yo-
fila ufrore zRaprisa msgavsi, roca dedani iremni sakuTarsa Svilsa ucqerdes alersiTa. imave be-
duinman iremni igini Seadarna TavSefarebulsa qalTa taxtrevansa Sigan mjdomsa. maSin vkiTxavde mas
poetobasa missa da igi beduini poeti meleqse gamodga da radganca vamcne, rom veSurebodi rumi-
ulsa koniasa gasamgzavreblad, aRmoiRo ride igi saswaulebriv Suenieri da gardmomca gurji-xaTu-
nisaTvis ZRvnad da niSnad pativiscemisa seljukTa dedoflisa. xolo roca qaravani Cueni Sedga
aleposTan Sesavsebad sagzlisa sofelsa al-andarunisa, sixaruliTa didiTa davewafe monatrebulsa
Rvinosa, romlisa sikeTisa gamo ese sofeli al-andaruni cnobil ars sirielTa queyanasa Sina da
mTel aRmosavleTsa Sorisca. TucaRa Tquenis qarTvelTa queyanisa Rvinisa sidiadesa vera miswvde-
bodes al-andarunisa RvinoTa qebani, magra pirvelsave saRamosa friad vixaliseniT. xolo, ra gaTen-
da, TavdamZimebulman verRara moviZie igi rideni, arabisa meleqsisagan mocemulni misarTmevad gur-
ji-xaTunisaTvis. Semdgomad, koniasa mosvlisa da aqaurisa ambavTa cnobisa, maSinRa cxadi iqna Cem-
Tvis, Tu raodeni tanjvani da gansacdelni amacTina RmerTma dakargviTa ima sakuirvelTa rideTa,
Tu moparviTa, eseca mxolodRa RmerTma uwyodes.
wignis dawera papaCemis, xoja nasredinis Sesaxeb imitomac msurda, raTa misi orive colis
SebRaluli Rirseba da reputacia SeZlebisdagvarad aRmedgina da is Worebic gameqarwylebina, papa-
Cemis sicocxleSive mravlad rom gaCnda koniaSi da zogs ki axlac sjera, rom xoja nasredins ga-
giJebiT uyvarda dedofali gurji-xaTuni da swored misi siyvarulis gamo sCadioda amden ucnaur
saqciels. TiTqos gurji-xaTuns uyvarda Tavisi qmari fervane, ar TanaugrZnobda papaCems da amis ga-
mo gagiJebuli papa nasredini imdens oxunjobda dedoflis gulis mosagebad, rom bolos sasaxleSi
aRar uSvebdnen. jer erTi, gurji-xaTuns Tavisi qmari fervane ki ar uyvarda, aramed sZulda da
amasve ambobs evlia Celebic; anki rogor Seiyvarebda Tavisi Svilis mkvlels dedofali da meorec,
mTels anatoliasa da aRmosavleTSi papasTvis yvela sasaxlis kari Ria iyo da mesamec da mTavari,
37
litera gurji xaTuni
bibi munajime
38
litera gurji xaTuni
me yovelTvis maocebda gurji-xaTunis dardi - gana iseTi ra unda yofiliyo misi mSob-
liuri gurjistani, rom amden cremlad daRvriliyo qveynierebis dedofali. qarTvelebis
qveyanaSi arasodes vyofilvar, magram iseTi mainc ra iyo, rom gurji-xaTunis sevdian Tva-
lebad Rirda, arada, ramdenjer minaxavs mere, roca varskvlavebi Sevayvare, sasaxlis banze
mjdari, usityvod, gaunZrevlad, Cafiqrebuli, vin icis raze. ras mistiroda, arc vicodi
da verca vxvdebodi. vicodi, rom maTs qveyanaSi, Cven rasac sofels vuwodebT, qalaqebs
eZaxian; razec isini ocneboben, Cven Tavze sayrelad gvaqvs da is ki mainc gurjistanis
gzas gascqeroda. gurjistani ki Zalian Sors iyo da mainc yvelaze metad im mgzavris
naxva uxaroda, vinc qarTvelTa qveynidan modioda, koniaSi Semoivlida, an SemTxveviT aR-
moCndeboda Cvens qalaqSi da yvelafers dawvrilebiT gamohkiTxavda - ra xdeboda saqar-
TveloSi, rogor da ratom. bolos imasac SeekiTxeboda gurjistanidan momaval romelime
mgzavrs - quTaisSi xidi Tu aaSeneso da es kiTxva yvelaze metad makvirvebda. makvirvebda,
radgan Cvens samefoSi imdeni lamazi xidi iyo, rom verca vxvdebodi, iseTs ra xids aSe-
nebdnen im quTaisSi, amden SekiTxvad rom Rirda, an is quTaisic ra unda yofiliyo, roca
Tavad gurji-xaTuni samyaros centrSi cxovrobda, rogorc qveynierebis dedofali, xolo
misi qmari fervane ki am qveynierebas marTavda. mas SeeZlo hqonoda yvelaferi, rasac moi-
survebda, magram mas raRac sxva surda, raRac gansxvavebuli imisagan, risi micemac qai-
xusrevs an fervanes SeeZloT. erTxel vuTxari kidec, rom Tu aseTi sanatreli iyo mis-
Tvis gurjistanis mTebis xilva, Tundac erTxel, Tundac cota xniT mainc gahyoloda
iberiisken romelime samefo qaravans. dedofals gaecina. ki ar gaecina, gaeRima da Tqva
mxolod erTi, erTaderTi sityva: meSinia.
me meSinoda misi simartovis da xSirad vakiTxavdi sasaxleSi. CvenTanac vpatiJebdi
RamiT, roca ca mowmendili iyo, varskvlavebiT savse da Tavis sefe-qalebTan erTad gves-
tumreboda xolme mze-dedofali. gurji-xaTuni samSobloSi ar dabrunebula. arasodes
unaxavs Tundac erTxel is miwa, romelzec mTeli cxovreba fiqrobda da ocnebobda.
mxolod maSin, roca mued-din fervanec aRar iyo cocxali da mevlana rumic ukanas-
knel dReebs iTvlida, is kaba, romelic cameti wlis princesas koniaSi CamobrZanebisas
emosa, romael misionerebs gaatana saqarTveloSi. im laTinelebma, rogorc mere SevityeT,
mxolod Woroxamde miaRwies, radgan iberielTa qveyanaSi iseTi Savi Rrubeli Camodga,
rom axali misionerebis miReba ki ara, is Zvelebic gamoyares qarTvelebma da yvelani Cve-
ni Sesafareblebi gaxdnen. aqve, koniaSi, ukan mobrunebul misionerebs rom Sexvda gurji--
xaTuni, mec Tan vaxldi dedofals da man dawvrilebiT gamohkiTxa yoveli azri, rac ki
maT gurjistanis Sesaxeb icodnen. im soflis saxelic imitom damamaxsovrda, rom swored
misionerebma Tqves, kvariaTSi, lazebTan davtoveT Tqveni samosi da lazebi ki sando kacs
gaatandnen im Tqvens kabas samefo karamde, radgan Cven ukve gonioSi, rogorc dagvarwmu-
nes, ucilobeli sikvdili gvelodao. gurji-xaTuni didad gaanawyena Tavisi mSobeli qvey-
nis ambavma, radgan iq ise areuliyo yvelaferi, rom udanaSaulo adamiansac advilad
hklavdnen da raki Rames kargi piri uCanda, CvenTan miviwvieT vaxSmad. isic vuTxari, rom
ca gaxsnili iyo da im varskvlavebis danaxvac SeiZleboda, mTvarian RameSic iSviaTad rom
Cndebian da dedofalmac Tanxmoba mogvca. swored im Rames kidev erTxel vuTxari, rom
ucnobi varskvlavisTvis misi saxelis darqmeva mewada, raTa im varskvlavsac iseve gaenaTe-
bina RamiT gzaabneulTaTvis bilikebi, rogorc TviTon dedofali unaTebda guls da gone-
bas yvelas, visac igi dedoflobda. mas gaeRima da mkiTxa, - varskvlavebiT saubari Tu Se-
iZlebao. aseTi ram pirvelad mesmoda varskvlavebis Sesaxeb da veraferi vupasuxe. mere ki
TviTon upasuxa Tavis SekiTxvas: albaT SeiZleba, Tu axla gurjistanSic naTeli Ramea,
iqac CvensaviT dgas vinme, cas ahyurebs da varskvlavebis wakiTxva icis.
... ase mipasuxa dedofalma.
me ki megona, rom varskvlavebze yvelaferi vicodi.
39
litera gurji xaTuni
mgzavri
40
litera gurji xaTuni
runeba da maSin ar vicodi, rom im varskvlavs, arabeTisken mimaval gzebs rom minaTeb-
da im Rames, gurji-xaTunis saxeli erqva. es mere gavige, ramdenime wlis Semdeg, im
beduinisgan, vinc pirvelma miambo mevlana rumisa da gurji-xaTunis siyvarulis Sesa-
xeb, vinc pirvelma miTxra, ras niSnavda filosofiuri qva, vinc pirvelma damanaxa
arabuli udabnodan gurji xaTunis Soreuli samSoblo.
abdula albani
41
litera gurji xaTuni
yo mevlana rumisa medresesa Tavisisa amaliTa. ese mevlana rumi, rogorca manaTobeli
brZenTa zeda, musaifiTa gatacebuliyo mdabiursa xalxsa Soris, romeli stumrad mi-
suliyvnen poetisa karzed. xolo sulTani qeiqubad iTmendes saubrisa rigsa da nawy-
ensa eTqvas didpoetisaTvis, Tu rodisRa eRirsebodes yuradRebasa da rCevasa. mevla-
nas ki eTqvas, Tu viT SesZlebdes igi poeti rCevaTa micemasa sulTanisa gonebisaTvis,
romeli mwyemsi unda iyvnes Tvisisa xalxisa da ara mgeli, viTarca igi sulTani awu-
xebdes xalxsa da araTu icavdes simSvidesa maTsa, Zarcvavdes maT, viTa mekobreni gza-
Ta. qeiqubad wamomdgariyo da vera gaebedna pasuxisa kadrebani poetisaTvis, romeli
iyvnes meufe sityvaTa da kvlavca agrZelebdes qadagebasa, rome igi RmerTman sulTa-
nisa bediTa dahbados, xolo igi qeiqubad iqces satanisa msaxurad. mevlanas sityvani
axdes, rogorca gulisTqmani winaswarmetyuelTa da qeiqubad damarcxdes taxtzed,
xolo nacvlad misisa borotzraxvaTa, taxti igi selCukTa samefosi darCes Zmasa
missa, romeli ufro keTilni iyvnes.
pizeli rustiCano
ar vici, yvelas axla ratom gaaxsenda es Zveli istoria, magram radgan Tqvenc
gainteresebT da mekiTxebiT, SemiZlia werilobiTac davadasturo is, rac zepirad uk-
ve mogaxseneT marko polos Sesaxeb. genuis cixeSi ramdenime Tve namdvilad erTad ga-
vatareT sakanSi da namdvilad me var is rustiCano, vinc genuis cixis sakanSi yvela-
fers, rasac marko polo hyveboda, cixis administraciis davalebiT iwerda. vicodi,
rom is iyo venecieli vaWari, romelsac mravali qveyana moevlo da CineTamdec ki wa-
suliyo. ratom iTxovda Cemgan cixis administracia misi ambebis Caweras, me ar vici
da arc mikiTxavs. miTxres mxolod, - Sen im kacis Tavgadasavali kargad Caiwere da
Cvenis mxriv ki iqneb droze adre gagiSvaT mSobliur pizaSio. ukeTesad rogorRa un-
da Camewera, rom axla im marko polos naambobs wignebad hyidian rogorc imis dawe-
rils da didi mogzauric daarqves, me ki aravin maxsenebs da arc aravin mijerebs,
rom Cemi dawerilia eg wignebi da is venecieli vaWari ki zeda narze iwva arxeinad
mTeli dReebi da me ki qvemoT vijeqi da vwerdi. is marko polo ise areulad hyvebo-
da Tavis ambebs, rom azri Zlivs gamomqonda, magram imdeni qveyana moevlo da imdeni
xalxi enaxa, rom gasakviric ar iyo, yvelaferi rom ar axsovda kargad da rac axsov-
da, isic aviwydeboda. me ki vijeqi da viwerdi. am saqmisTvis xis magidac ki Semomita-
nes da Tan darigebac momces - rac SeiZleba bevri unda alaparako da amitom SekiTx-
vebic mravlad dausvio. ra unda mekiTxa amdeni, an romeli mosamarTle me viyavi da
rac movifiqre im ramdenime Tvis manZilze, iyo erTaderTi SekiTxva - ra dagamaxsov-
rdaT yvelaze metad da ra mogewonaT gansakuTrebiT - meTqi. Tumca, amis SekiTxva
arc sWirdeboda im marko polos, radgan, rac ar unda moeyola, bolos mainc amiT am-
Tavrebda: ramdeni viare, ramdeni viwvale, ra aRar vnaxe am qveyanaze, magram gurji-xa-
Tunis msgavsi araferi minaxavs da arca mgonia rumis dedofals vinme Seedrebodeso.
aseTi ra iyo Turquli koniis dedofali, rom yoveldRe axsenebda marko polo, verc
maSin vxvdebodi da axlac ar vici.
42
litera gurji xaTuni
murzayan orbeliani
uRirsman Svilman Senman mamasa Cuensa ese wigni mowerili anTaliisa cixiTgan,
rogorca Sendobisa Txovnisa werili gaaxlo patiebisa aja Cemsgan, ukeTu ara Sesme-
nil vyav sityvani Senni da rCevani da mainca davuteve mamuli igi sayuareli Cueni da
mSobelni da saxloba Cueni da movedi koniasa qalaqad selCukTa, romeli ars gab-
rwyinvebuli dedoflisa gamo Tamarisi, romelsa aqa ewodebis gurji-xaTunad, Tuca
Cemisa gulisa da gonebisaTvis, igi dedofali maradJams iqnebis Tamar. Tamar iyvnes
mizezTa mizezTagani, ukeTu davuteve sagazrdilo Cueni da Sevefareni laTinTa misi-
onsa koniasa Sina da arRara getyode mamav batonsa marTalsa sityvasa oden crusa
Jamsa ganSorebisa da Tuca Sen gahkvirde mizezTa gamo, magra ara metyode sityvaTa
sastikTa raodenca ese iyvnes raoba rwmenisa da sjulisa. xolo sawuTroni Cemni
dasjil iqmna rogorca Rirsni viyav da radganca Cemni zraxvani dafarul vyav Sensgan
da amadac vewameni. viTarca msurdes Tqmani simarTleTa axlaRa egreca gankiTxul viq-
mne Sensgan da arRara meRirsos xilva mizezisa Cemisa tanjvaTa da sulica aRmomxTes
mun ama cixesa Sigan, saca vewamebode didiTa wamebiTa anTaliisa dilegTagan ujur-
Rmulessa samisa wliTa, xolo axlaRa meRirsos sxivni mzisa da naTelni dRisa, ro-
ca amdenisa tanjvaTa Semdgom axlaRa vzi cixisa egzom maRalsa sakansa, romelTa
sarkmliTgan moCandes igi zRva mudamJams lurjni rkinis gisosTa Sua. xolo mizezni
ama CemTa wamebaTa iyvnes wrfeli igi siyuaruli Tamarisa batoniSvilisa mimarT, ro-
meli ara visurveni gamJRavnebaT, rameTu Zrieli iyvnes survilni dedisa misisa rusu-
danisi qmrad moyvanebisa ucxoTa samefoTa ufliswulisa gina xelmwifisa.
amadac ara gacxadebul vqmeni trfobani Cemni, aramed dafaruliTa gamijnurebul-
sa ara msurdes qiSpobani mamisa Cemisa da mefisa rusudanisi, romelsaca ficiTa er-
TgulebiTa msaxurebdes yovelni orbelTa gvarni da agreca mama batoni Cueni. xolo
Tamar dedoflisa dedisa dedaman didman Tamarman rogorc Semusra selCukni, egreca
arRara iyvnes droebanni Cuenni da Tu qaixusrevi igi selCukTa ufliswuli, movido-
des queyanasa Cuensa, ganzraxvanica mqondes mokvdineba misisa saqmrosi Tamarisi, rome-
lica iyvnes Cemisa Slegurisa trfobaTa mterni. magra selCukman qaixusrevman ara
ineba mobrZaneba Cuensa queyanasa zeda, aramed sadedoflod Tamaris miyvaneba ebrZanos
mamasa missa sulTansa. xolo maSin ki uRirsman Svilman Senman sicruiTa moindomos
laTinelTa taZrad misvla koniisas qalaqad, rameTu darCenodes imedad kvlavca xil-
vani mijnurisa Tvisisa, romeli Seiqna coli sulTanisa da Tuca iyo igi Tamari Sem-
dgomad amisa gurji-xaTuni, magra ara mqondes Zala sicocxlisa gareSe misisa cqeri-
sa Tunda SoriTgan da amadac viqec kaTolike morCilad mun koniisa laTinTa misioni-
sa. radganca vuwyodi patri juzepeTgan maSindelisa selCukTa keTilmopyrobani papisa
eklesiisa momarT, xSiradca darbazobani sasaxlesa Sina ara xTebodes gareSe misioni-
sa patrTa da mravaljeraca mqondes bednierebani misi cqerisa, roca mowveulni stu-
marni miarTmevdes ZRvenTa da mosakiTxTa sulTansa da colsa missa, xolo mze igi
siyuaruli Cemi, mdabliTa TavdakvriTa xvTebodes yovelTa mobrZanebulTa sasaxleTa
Sina. Tuca mravaljerca mqondes survilni gamJRavnebisa, magra maxsovdes mcnebani
brZenTa, odes siyuarulsa WeSmaritsa malva unda, xolo igi Tamari iyo brZenTa swo-
ri Soris qalTa, agreca kacTa da xvTebodes yovelsa zraxvaTa CemTa. zraxvani Cemni
ki iyvnes mxolodRa wrfelni, rogorsaca etrfodes yoveli kaci guliTa sufTa da
ara isurvos bednierebani Tvisa sxvisa ubedurebasa zeda. ubedurebani Cemni ki ara
43
litera gurji xaTuni
aRiwerebis arca ama wignsa SenTvis mowerilsa, arca sxvisa mier ukeTesisa kalmosani-
sa Tunda SoTasa mier, rameTu vkvdebode yovelsa RamiTa cremldaTxeuli simwriTgan
trfobisa da ara iyos Ze xorcieli Cemzed ufrore Sesabralisi, visa mijnursa hqo-
nodes wamebani esodeni mijnurobisa gamo Tvisisa. Tuca mindodes mokvdineba sulTani-
sa qaixusrevisa da ara movkal; Tuca msurdes mokvdineba meorisa qmrisa fervanesi da
igica ara movkal, xolo movkal Tavi Tvisi wamebiTa, magra vera SeviZel ganSoreba
koniiTgan, saca igi mze megulebodes, romeli anaTebdes yovelsa suliersa queyanasa
zeda. ama sinaTliTa damibneldes gonebaca Cemi odes saRamosa erTsa veziri igi fer-
vane stumrad movidodes Cuenisa misionisa patrTa mopatiJebiTa, ara trapezad dajdo-
misa, aramed musaifTa surviliTa da viTar gulman migrZnos, rom kacsa ese gulbo-
rotsa ara uyuardes coli Tvisi Tamar gurji-xaTuni, rogorca pirvelsa qmarsa qai-
xusrevsa da mxolodRa sareceli Tana eyofis Cemsa gulisa mijnurTan, ama gulman
verRa daiTminos tkivilni ese da danasa massa kabasa qveSe damalulsa vkravde ferva-
nesa ferdsa zeda. xolo kariskacni amalaTagani vezirisa Semkravdes da mravalni dRe-
ni mawamebdes saSineliTa wamebiTa da mkiTxavdes Tu visi iyo igi mzakvrulni survil-
ni fervanes mokvdinebisa, romeli gadurCa sikudilsa da TviTonaca mawamebdes bnelsa
dilegsa, rameTu Zriel surdes Setyoba saxelisa ima kacisa, vinca mibrZanebdes vazi-
risa sikudilsa. rameTu ara iyo aseTni kacni, xolo iyo qali, romelsa vera gavam-
JRavnebde saxelsa missa, vezirman fervanem ineba Tavisa mokveTa Cemisa tanisaTvis. ma-
Sin sTqua kariskacman vezirisa amaliTgan, rome dana igi saqarTveloTgan Cems Tana
warRebuli hgvandes bebuTsa oRuzursa, raica niSnavdes oRuzursa SeTqmulebasa da
ara egebis aCqareba Cueni sikudilisa da umjobes ars tyveobani Cueni, romelsame
bnelsa dilegsa. xanjarsa qarTulsa fxoviTgan naCuqarsa vera scnobdes Turqni da
amadca viqmne tyued anTaliis cixesa, romeli moSorebiT ars koniiTgan da umjobes
ki iyos Cemisa wamebisaTvis axloiT yofna mijnurisa qalaqad Tundca dilegsa Sina.
maSin ki iyvnes mxolodmcodne simarTlisa erTi, vinca gamoicnos yvelani zraxvani
Cemni mrTelsa koniasa da selCukTa queyanasa zeda, romelman icodes gulisTqmiTa
Tvisisa karnaxiTa mijnurisa wadilni da mxolodRa igi mze scnobdes namdvilsa mi-
zezsa yovelivesi. xolo rogorca ukve mogweros uRirsman Svilman Senman, anTaliisa
bnelsa dilegsa Sina ganvasrulo samni weliwadni tanjviTa, romeli ara aRiwerebis
da Semdgomad samisa wlisa aRyvanil viqmne zeda sakansa cixisa, romeli gardahyureb-
des zRvasa da ra ganvkvirde friad mowyalebiTa selCukisa kacTagan, maSin modaraje-
man saknisa Cemisa, romeli lazTagani yofiliyos, CurCuliTa mamcnebdes saidumlosa
massa, rome arRa iyvnes muedin fervane cocxalTa Soris da momkvdariyos sinopsa qa-
laqad. maSin ki aRmiZres fiqrni tkbilzed tkbilni Tu inebos dedofalman gamoxsna
Cemi tanjvaTagan anTaliisa cixesa mjdomisa mijnurisa da modarajesa Cemisa karTa,
romeli lazi yofiliyos, ambisa Setyobani vevedre. lazi igi didad ganakvirvos
Txovnaman Cemman Tu ubirsa tyuesa ra esaqmebodes queynisa dedoflisagan, magra dir-
hemTaca Sevpirdebode ima lazsa da manca mauwyebdes Semdgomad mcire xnisa anbavi
gurji-xaTunisa, romeli wabrZanebuliyos kabadukiasa, romeli iyos samSoblo queyana
wmida giorgisa. wmidisa giorgisa SewevniTa jereT cocxali viyve da radganca cxadi
Seiqnes CuenTvis Tu rad ar xelewifebis gurji-xaTunsa xsna da Suela Tquenisa Svi-
lisa, amadca mogmarTavdes Cueni gulisa tanjulni xmani Sewevnisa Svelasa Tu murza-
yan orbeliansa kvlavca scnobdeT da aRviarebdeT, rogorca Svilsa. eseTisa kldova-
nisa napirTa xilva Znelad Tu mouxerxdebis kacsa, rogorsaca kldezed aSenebuli
iyos cixe ese miuvalni, ucxoTaTvis msgavsni qajeTisa cixeTa. Tu mamaman Cuenman gar-
44
litera gurji xaTuni
45
litera gurji xaTuni
46
litera gurji xaTuni
damamaxsovrda, rom eg ambavi skolis wignebSic Caweres. mere da mere xom yvelam gai-
go da me ki manamdec vicodi da beduinebisganac msmenia udabnoebSi xetialisas, sau-
keTeso moisarni da Cubinebi ariano wiklaurebi.
imaT tyvias sad wauvidoda Cemi leopardi.
bibi munajime
im Rames aravis eZina, aravis eZina mTels koniaSi, radgan Cveni sulieri batoni
ukanasknel wuTebs iTvlida Tavisi mSvenieri sicocxlisa da Cven gvsurda, misi uka-
naskneli amosunTqvis xmac gagvego. mevlana rumis pativsacemad im Rames yvela qara-
van-sarai Ria iyo da adamianebi sveli TvalebiT quCaSi idgnen. isini elodebodnen bo-
lo wams, mueZinis xmas mTavari minareTidan, romelic didi glovis dadgomas auwyebda
qveyanas da roca es xmac gaisma, aTasobiT adamianis xmac gaisma, aTasobiT adamianiT
aivso koniis quCebi. isini tirodnen: qalebi, kacebi da bavSvebi, vaWrebi, xelosnebi da
glexebi, mdidrebi da Raribebi - yvelas surda ukanasknelad Sexeboda sufis, ase nac-
nobsa da Zvirfass yvelasTvis, visac Tundac erTxel mainc unaxavs didi poeti da Se-
ixi jelal ed din rumi. is aRar iyo cocxali da aTasobiT adamians surda gaecile-
bina igi ukanasknel gzaze, romelic ulamazesi fardagebiT iyo mofenili, saxlebis
aivnebze gadmokidebul xaliCebze ki poetis leqsebi amoeqargaT koniel qalebs da sa-
marisebur siCumes mxolod qvafenilze dacemuli cremlebis xma arRvevda. jelal ed-
dins Cveneburi, islamuri wesebiT krZalavdnen, magram procesias qristeanebic mihyve-
bodnen da iudevelebic, warmarTebic da cecxlTayvanismcemlebic, Turqebic, arabebic,
sparselebic, berZnebic, somxebic.
sulTani fervane sasaxlis win, Tavis amalasTan erTad Seegeba samgloviaro pro-
cesias. is ar iyo namdvili sulTani. samefo taxti gurji-xaTunis Svils ekuTvnoda,
magram seljukebis anatolia fervanes darCa qaixusrevis Semdeg da igi idga, rogorc
mbrZanebeli. mbrZanebeli, romelmac icoda, rom misi sikvdili aravis aacremlebda im
qveyanaSi, romelsac marTavda. albaT es Tu ifiqra im wuTs, rodesac procesiis daS-
la brZana da roca moulodnelad xalxis darbeva daiwyes, adamianebi mixvdnen, rom es
iyo pirveli SemTxveva, roca xalxisTvis poetis warTmeva moindomes. isini miCveulebi
iyvnen Zarcvas da sisastikes, magram pirvelad xdeboda, rom poets arTmevdnen; poets.
romelic xalxs ekuTvnoda.
da roca xalxma godebiT hkiTxa mas, Tu riT daimsaxures misi risxva, fervanem
Tqva: Tqveni amirTa fadiSahi verasodes Seegueba imas, rom marTlmorwmune muslimeb-
Tan erTad Tavis Seixs krZalaven qristianebi da iudevelebi - isini, visi gulic dax-
Sulia alahis sadideblad!.. maSin ki uTxra xalxma vezir fervanes, vinc Tavis Tavs
sulTans uwodebda: rogorc mze anaTebs mTels qveynierebas, aseve jelal eddin ru-
mis WeSmariteba da sibrZne anaTebda yvela xalxis gulebsa da gonebas. mze xom yve-
las ekuTvnis da misi Caqrobac xom yvelas erTnairad aatirebs am miwaze, sadac ar
unda loculobdes igi - meCeTSi Tu eklesiaSi da ai, tirian kidec.
maSin fervane ufro ganrisxda, radgan viRacam pursac Seadara poeti, romelic
yvelas sWirdeba da maSin ki albaT sabolood darwmunda veziri, rom araTu sxva
rwmenis adamiani, arcerTi musulmanTagani ar itirebda mis sikvdils da aravin gaaci-
lebda mis cxedars cremliT da godebiT ukanasknel gzaze.
47
litera gurji xaTuni
... da maSin veziri gaxda ufro sastiki, vidre romelime mbrZanebeli, visac saku-
Tari xalxis sisxli odesme dauRvria da koniis mofardagebuli quCebi wiTlad Sei-
Reba mxolod imitom, rom adamianebs poeti uyvardaT. magram is, visac yvelaze metad
uyvarda jelal eddin rumi, poetis dakrZalvas ar daswrebia. im dRes gurji-xaTuni
sasaxlidan arc gamosula.
juzepe karbone
didad gagvaxara Tqvenma werilma da agreTve iman, rom papis gankargulebiT wmin-
da kongregaciis mier gamogzavnili sanovage da aucileblobani konstantinepolis ga-
movliT anakliaSi miviReT, sadac Cvenma patrebma xomaldidan navebSi gadmotvirTes
yovelive da navebiT amouyvnen mdinares Cvens ganaxlebul sadgomamde. sanovagesa da
kongregaciis ZRvens Camoyva frangebis qveynidan erTi ucnauri kaci, romelsac ewada
noes kidobanis naxva da Cven avuxseniT, rom noes kidobani somxeTis mTebSia da Cvens
iqaur misionSi gavistumreT. qarTvelebmac daudastures, rom noes kidobani danamdvi-
lebiT somxeTSia da RmerTmac mSvidobaSi moaxmaroTo. axla qarTvelebi dazavebulni
arian mongolebTan da omianobis dros ki mTebisken ixiznebian xolme Tavisi qonebiT.
amJamad mTels iberielTa qveyanaSi mSvidoba ki aris, magram SeiZleba es droebiTi
iyos da Tanac mSvidoba Zlier aZabunebT xolme maT da roca ar omoben, namdvils
Rvinis triumfs moawyoben xolme yvelgan da verc grZnoben, rogor emsgavsebian wese-
biTa da CvevebiT mongolebs, visac mtrebs ki eZaxian, magram piradulis keTildReobis
gamo xSirad iviwyeben znesa da sindiss. amitomac, Zalian Znelia CvenTvis aq moRvawe-
oba da misiis asruleba da amitomac gvixaria, rom quTaisis axlos, sofel ilorSi
Cvenma patrebma bevri xalxi movnaTleT gasuls kviraSi. wignis mowerac amitom damig-
vianda, Tanac koniis samefosken wamomsvlelic ar gamoCnda, vinc ar SeuSindeboda
gzebze Casafrebul yaCaR qalebs, romlebic rogorc ki xelsayrel dros ixelTeben,
gamodian da Zarcvaven keTil mgzavrebs da ufro sastikni arian, vidre yaCaRi kacebi.
amitomac velodebodiT did qaravans, romelsac icaven da amden aqlems ase advilad
aravin uTmobs gzis yaCaRebs.
qarTvelebs ara aqvT pikara anu puri, romelic aqvT mxolod aRmosavleT iberia-
Si, amiTi gansxvavdebian amer da imer qarTvelebi. damwerloba ki saerTo aqvT da maTi
anbani Sedgeba cxovelmyofeli asoebisa da figurebisgan da maTi uwmindesi anbani aRe-
bulia qristes wylulebidan. aq umSvenieresi asoebi da figurebia, mTlad axali da
Zalian maxvilgonivruli. TiToeuli asos sicocxle da cxovelmyofeloba mTlianobis
harmoniaSia, kavSiris Sedegad ki srulyofaa; xolo TiToeuli aso ise iwereba, rogo-
radac gamoTqvams am bgerebs xalxi da es anbani ufro uxvia sxvebTan SedarebiT. es
aris metad tkbili anbani winadadebis, uwmindes jvarcmaze locvisa da sxva yvelaf-
risaTvis. antikuri ebrauli anbanis gamomgonebelia mose, ebrauli anbani gamoigona
ezdram, egvipturi asoebis gamomgonebelia dedofali izisi, laTinuri anbanis gamom-
gonebelia nikostrata karmenta, xolo qarTuli anbani ara hgavs adamianis gamogone-
buls da SemdegSi aucileblad gadmoviwer, gamogigzavniT da Tqvenc naxavT, rom igi
umSvenieres patara baRsa hgavs. sarezidencio adgilebi ki, romelic gviboZa qarTvel-
Ta mefem, Semdegia: lanCxuTi, suori, CiCeri, winandali, rasidi, juruleTi, jimereTi,
sitigve, oqona, dirbi, atasi, waRveri, cagoli, breTi, aradeTi, pirza, domoso, nabek-
tevi, guguli, kodi da korniCi. magram, miuxedavad samefo karis mfarvelobisa, qar-
48
litera gurji xaTuni
Tvelebis qveyanaSi mravali problema gvaqvs, rogorc adrec gwerdiT. berZenTa Cagone-
bebis gamo, qarTvelebi bolomde ar gvendobian. xSiria lamazi qalebisa da ymawvili
gogoebis mogzavna CvenTan sacTuneblad da Sesamowmeblad da roca Cven ar vRala-
tobT aRTqmasa da fics, maSin gvigoneben, TiTqos saWurisebi viyoT da amitomac ar
vmruSobT mSvenier qarTvel qalebTan.
bednieria is, vinc wiTur qals isurvebs, radgan naTlad kiafobs masSi sapatio
saTnoeba, - ase miTxra erTma aqaurma poetma.
am wignis garda, erTi wigni gavasrule guSin romSi gasagzavni da uavgustess
Semdegi sityvebiT mivmarTe: romaeli mRvdelTmTavris sarwmunoebis yavarjeni mociqu-
lebrivi senatiT da samRvdelo saxelmwifoTi Sens keTilSobilebas sTxoven, rom
morCilma da zeciuri saqmis mosurne xalxma RvTiuri SuqiT gaanoyieros keTildReo-
bis nayofi da saimedo da sanatreli naTesi aRmoacenos mraval samefoSi da maT So-
ris ki iberielTa ZvelisZvel miwaze. es xalxic uZvelesia da ukve sakmaod bevri
maTgani davxate da Tu odesme naxavT maT saxeebs, didad dagwydebaT guli, Tu isini
ar aRiareben WeSmarit eklesias da Cveni Sroma da Rvawlic fuWi aRmoCndeba.
araviTari eWvi araa da, ra Tqma unda, sinamdvilea, rom aRmosavleTis mefeebTan
SedarebiT, msoflioSi qarTvelTa anu iberiis mefeebi, rogorc amas aRiarebs sxva
xalxic, STamomavalia daviTisa, ieses, solomonisagan, Ze zemoTqmuli vaJis daviTisa.
es mtkicdeba ara mxolod mravali tradiciiT, aramed sxvagvaradac, magram jer ar
hyoliaT qarTvelebs mefe, romelic sruliad miatovebs Tavis mrude herezias, mtki-
ced aRiarebs kaTolikur sarwmunoebas da msasoebeli gaxdeba romis wminda eklesiisa.
amis gamoa, rom iberiis samefos xalxic Cavardnilia sulis cdomilebaSi berZnebis,
patriarqebisa da, agreTve, sasuliero pirebis mizeziT. amitomac vTxove kidev er-
Txel mRvdelTmTavars, rom kidev ramdenime mSromeli patri gamogzavnos saqarTvelos
venaxSi, romelic qurdulad daikaves iseTma adamianebma, romelTac sakuTari mosavali
ara gaaCniaT ra. me ki im adamianebze vtiri, romlebic Cveni qristes droSisaTvis Se-
upovarni da Zalian mamacni mebrZolni iyvnen da axla eSmas moneben. saqarTvelos im
miwas vtiri, uwin dedamiwis samoTxe rom iyo da kvnesis qaosad gadaqceula. me sa-
qarTvelos im miwas vtiri, romelic misi batknebis mkvebavi, aRTqmuli wminda qveyana
da qristes mimbaZveli iyo, axla ki taZris saZovarze nar-ekali gazrdila. im qveyanas
vtiri, romlis mcxovreblebma qveyniereba gananaTles, axla ki sibecisa da bneleTis dasa-
bami gamxdara, sadac yvela RmerTi mitovebulia.
monRolebma da sxva barbarosebma cecxliTa da maxviliT veraferi daakles qar-
Tvelebis fizikur arsebobasa da Tavisuflebas, magram sulierad isini ise gatexes,
rom verc ki mixvdnen es amayi iberielebi, rom maTi Zliereba maTs RirsebaSi iyo, ro-
melic dakarges da mec amitom vtiri. vtiri saqarTvelos, romelic mravali wlis
ganmavlobaSi Cemi satrfo iyo da Tu male aqedanac gamogvaZeveben, me is mainc meyva-
reba rogorc Zveli, dauviwyari da ulamazesi satrfo, romlisTvisac mudam viloceb
da Tqvenc amasve SegTxovT.
abdula albani
49
litera gurji xaTuni
bibi munajime
mevlanas sikvdilis Semdeg is gaqra. gaqra ise, rogorc qrebian xolme caSi var-
skvlavebi da me misi Zebna ar damiwyia. Tumca, eZebdnen yvelani da yvelgan, magram
versad miagnes da mxolod is daadgines, rom ukanasknelad koniidan samxreTiT, im uc-
naur kldeebTan naxes, sadac qarTuli mzea gamosaxuli. aravin icis, rodis da rogor
gaCnda es figurebi aq, roca saqarTvelo ase Sorsaa Cveni qveynidan. me ki am figure-
bis ambavi swored misgan maxsovda, swored gurji-xaTunisgan vicodi, rom es Zvelis-
Zveli qarTuli mze iyo: bevri mze erTad da iseTebi, rogoric mxolod gurjebis qve-
yanaSia.
me ar damiwyia misi Zebna, radgan vicodi, rom mas gaqroba surda, vicodi, rom
wavida ise, rogorc odesRac avtori im wignisa, saqarTvelodan rom Camoitana dedo-
falma da yvelaze xSirad maSin kiTxulobda, roca Zalian uWirda. misi gaWirveba iyo
is, ris Sesaxeb mxolod man icoda. raRac sxva, Soreuli da mxolod misTvis nacnobi
tkivili. me ar damiwyia misi Zebna, radgan manamde ucnob varskvlavs, romelsac gur-
ji-xaTunis saxeli davarqvi, yovelTvis iolad vpoulobdi caze, roca Rame iyo wyna-
ri da me Zalian menatreboda Cemi dedofali. gaivlis kidev mravali weliwadi da ada-
miani iseT manqanasac moigonebs, romelSic gaixedavs da nebismier varskvlavs moZebnis,
magram maSinac, bevri grZeli weliwadis merec, mainc iqneba caze iseTi varskvlavi,
romelsac mxolod im SemTxvevaSi dainaxav, Tu igi Zalian, Zalian giyvars, rogorc me
miyvarda gurji-xaTuni, romelsac yovelTvis vxedavdi koniis caze da romelic iseTi
lamazi iyo, rogorc araferi amqveynad - arc miwaze da arc caze...
varskvlavi, romelsac gurji-xaTuni hqvia...
50
litera gurji xaTuni
51