DÖNEL MAKİNELERİN

TEMEL TASARIMINDA DİKKAT

EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR

ALPARSLAN GÜRE
İNŞ.YÜK.MÜH.

8-9-10 Mayıs 2018

İstanbul
GİRİŞ

• Rafineriler, petrokimya tesisleri, kuvvet santralleri gibi endüstriyel projelerde özellikle “bina tipi
olmayan” yapı sistemleri İnşaat Mühendisliğinin önemli konularından birini teşkil eder.
• Pompa, tribün, kompresör gibi hareketli ekipmanların temel yapıları bunlardan biridir.
• Genel olarak “Titreşimli makine temelleri” olarak adlandırılan bu sistemlerin tasarımında sabit
yükler kadar işletme sırasında ortaya çıkan dinamik tesirler de önemlidir.
• Bu tip temellerin, maruz kaldığı dinamik etkiler nedeni ile alışılagelmiş statik dizayn şartlarına ek
olarak dinamik yükler altındaki davranışları da incelenir ve analiz sonuçları gerek işletme gerekse
çevresel şartlar dikkate alınarak tasarıma aktarılır.
• Dinamik yükler altındaki yapılan analiz, temel sisteminin serbest ve zorlanmış titreşimlerinin
irdelenmesi, rezonans olasılıklarının araştırılması ve titreşim genlikleri ile birlikte titreşimin çevrede
oluşturduğu etkilerin değerlendirilmesi olarak özetlenebilir.
• Bahsi geçen makineler işletme ömrü boyunca sorunsuz çalışması beklenen ekipmanlardır. Bu
nedenle işletme açısından sürekli çalışabiliyor olması çok önemlidir.
• Öte yandan bu tip makineler özellikle temel sistemine göre oldukça maliyetlidirler. Bu nedenle
temel tasarımında, makinenin sağlıklı çalışmasını kesintiye uğratmayacak temel dizaynı ekonomik
tasarımın önüne geçer.
GİRİŞ

• Temel sistemi, rezonansa girmemeli, titreşim genlikleri(deplasmanlar) genelde makine imalatçısı

tarafından verilen sınır değerleri aşmamalı, titreşimlerin çalışanlara olumsuz etkisi olmadığı gibi
çevre ekipman ve makineleri de olumsuz etkilememelidir.
• Temel sisteminin, makine ve yardımcı ekipmanların zaman içinde bakımlarının yapılabilmesine,
montaj ve demontaj sırasındaki çalışmaları engellemeyecek şekilde tasarlanması da ayrıca dikkate
alınması gereken bir husustur.
• Titreşimli Makine temelleri makinelerin çalışma şekline göre bazı farklılıklar gösterse de tasarım
prensipleri genelde ortaktır.
• Bu sunumda, endüstriyel projelerde en sık karşılaşılan dönel makinelere ait temeller ele alınmıştır.
• Bunlar pompalar, kompresörler, türbin, jeneratör gibi makinelerdir.
GENEL AÇIKLAMALAR

• Makine temelleri, statik yükler ile birlikte dinamik yüklerin de zemine aktarılması söz konusu olduğu
için tasarımda dikkate alınması gereken bazı özellikler içerir.
• Temel tasarımında, statik yükler kadar işletme sırasında ortaya çıkan dinamik yükler de önemlidir.
• Dinamik yükler, makinenin hareketli parçalarındaki dengelenmemiş kütleler nedeni ile ortaya çıkar.

• Makine temeli dinamik hesabında, temele periyodik

olarak etkileyen dengelenmemiş yükler (zorlayıcı
kuvvet) altında temel sisteminde oluşacak titreşimler
analiz edilir.
• Periyodik kuvvetlerin en basit formu harmonik kuvvet
şeklidir. Bu şekilde santrifüj etki ile oluşan
dengelenmemiş kuvvetlerin yatay ve düşey bileşenleri
dikkate alınır.
GENEL AÇIKLAMALAR

• Dinamik hesap neticesinde sistemin maruz kaldığı farklı modlar altındaki titreşimlere ait genliklerin
(deplasman) sınır değerleri aşıp aşmadığı kontrol edilir.
• Genel olarak, sınır deplasman değerleri makine imalatçısı tarafından verilir.
• Bir diğer husus, titreşimlerin çevrede çalışanlara ve diğer ekipmanlara zarar verebilecek boyutta
olup olmadığının kontrolüdür.
TEMEL TİPLERİ

A) Makine çalışma prensibine göre:

a.Dönel Makine Temelleri
b.Pistonlu Makine Temelleri
c.Darbeli Makine Temelleri
TEMEL TİPLERİ

1. Dönel Makineler :
Bunlar yüksek hızlara erişebilen turbo jeneratör, kompresör, pompa vb. makinelerdir.
Hızlar 3,000 rpm den 12,000 rpm e kadar değişebilir.

2. Pistonlu Makineler :
Buhar makineleri ve bazı pompa tiplerinde karşımıza çıkan bu tip makinelerde işletme
hızları genel olarak 600 rpm in altındadır.

3. Darbeli Makineler :
Abkant, dövme çekici, pres gibi, genelde düşeyde darbe kuvveti oluşturan
makinelerdir. Bu tip makinelerin işletme hızları genelde 60 rpm ile 150 rpm arasında
değişir. Dinamik yükler kısa aralıklarla pik noktaya çıkıp sıfırlanırlar.
TEMEL TİPLERİ

B) Makine çalışma hızlarına göre:

1. Çok düşük hızlı makineler (< 100 rpm)

2. Düşük hızlı makineler (100-1500 rpm arası)
3. Orta hızlı makineler (1500 – 3000 rpm arası)
4. Yüksek hızlı makineler (> 3000 rpm)
TEMEL TİPLERİ

C) Temel Sistemine göre:

Blok Temeller (tekli) Blok Temeller (çoklu)

Çerçeve tip temeller

TEMEL TİPLERİ

• Kompresör ve pompa temelleri genel olarak «blok temel» olarak tasarlanır

• Blok temeller, masif temel tabanı ile üzerine makine elemanlarının oturacağı «plinth» kısmından
oluşur.
• Blok temeller kütle olarak büyük olduklarından genelde daha küçük «natural frequency» değerine
sahiptir. Bu nedenle «blok temellerde “transient Resonance” dediğimiz geçiş etkisinin dikkate
alınması gerekir.
• Blok temeller büyük eğilme ve burulma rijitliğine sahip olup yapım kolaylığı açısından da avantajlıdır
• Tribün ve jeneratör grubundan oluşan sistemler, proses tasarımına bağlı olarak genelde “çerçeve
tipi” olarak tasarlanır. Tribün ve jeneratör grubu ile boru bağlantıları çerçeve üst kotunda teşkil
edilen döşemeye oturtulur iken, yağ tankı ve condensor gibi yardımcı ekipmanlar taban kotu
üzerinde yer alır.
TEMEL TİPLERİ

Blok Temel Çerçeve Temel

TEMEL KAVRAMLAR

Titreşim:
Bir sistemin denge konumu etrafında yapmış olduğu salınım hareketine titreşim denir.
Eğer yapılan salınım hareketi T saniyede kendini tekrar ediyorsa böyle hareketlere
periyodik hareketler denir. En basit periyodik hareket Harmonik Hareket tir.
Harmonik hareket sinüs dalgası şeklinde değişen titreşim hareketidir.
TEMEL KAVRAMLAR

Titreşimin Nedenleri:
Sistemdeki titreşimler, dış kuvvetler ve sistemin bu dış kuvvetlere cevap
verme özelliğinden kaynaklanır.,
 Dış Kuvvetler:
 Sistemin bağlı olduğu temelden gelen kuvvet,
 Dönen sistemlerde dengelenmemiş kütleler,
 Pistonlu motorlarda gidip gelen kütleler,
 Deprem, rüzgar, patlama vb. nedenlerle oluşan kuvvetler.
TEMEL KAVRAMLAR

• Titreşim sistemlerinin elemanları :

TEMEL KAVRAMLAR

• Serbest Titreşim:
Bir sistemin üzerinde hiçbir kuvvet yokken, sadece başlangıçta uygulanan bir kuvvet veya hareket
nedeniyle yaptığı titreşimlerdir.
TEMEL KAVRAMLAR

• Zorlanmış titreşim:
• Dış kuvvetlerin etkisi altında olan sistemin
titreşimidir.
• Kararlı Titreşim (Deterministik)
• Random Titreşim

• Rezonans Durumu:
• Zorlayıcı kütle frekansı ile sistemin doğal
frekansının eşit olduğu durumdur.
Rezonans gerçekleştiğinde, sistemin
titreşim genliği matematiksel olarak
sonsuza gider. Fiziksel olarak ise sistemde
büyük hasarlara neden olabilir.
TEMEL KAVRAMLAR

Genlik:
Harmonik titreşimde, hareketin ortalama değerden en
fazla ayrıldığı miktardır.
Titreşim genliği üç farklı biçimde ifade edilir.
1) Peak to peak (P-P) (iki tepe arasındaki uzaklık) :
Kütlenin titreşim esnasında ulaştığı iki uç nokta
arasındaki uzaklıktır.
2) Zero to Peak (0-P) : Denge konumu ile tepe noktası
arsındaki uzaklıktır.
3) Root Mean Square (RMS) (Kareler toplamının
karekökü): Titreşimin efektif değeridir. Elimizi titreşim
yapan kütle üzerine koyduğumuzda hissedilen titreşim
seviyesidir. Basit harmonik harekette (0-P) değerinin
0,7071 katıdır.
TEMEL KAVRAMLAR

Dairesel Frekans:
 radyan / saniye birimi ile ifade edilen
frekanstır.
 Frekans, dairesel frekans ve periyot arasında
aşağıdaki ilişki vardır

ω = 2f = / T
TEMEL KAVRAMLAR
TEMEL KAVRAMLAR
DÖNEL MAKİNELER

Drive Machine Driven Machine

Coupling

Typical Rotary Machine

GENEL PRENSİPLER

• Oturmalar, izin verilen limitlerin altında olmalıdır.

• Titreşim genlikleri makine imalatçısı tarafından verilen sınırları aşmamalıdır.
• Rezonans oluşmamalıdır. Bu bağlamda temel sistemi doğal frekansı ile makine işletme frekanslarının
örtüşmesi önlenmelidir.
• Bu bağlamda, makine işletme frekansı (f) ile makine + temel doğal frekansı (fn) arasındaki oran 0.7 ve 1.3 oranlarının
dışında kalmasına çalışılmalıdır.
• Yukarıda verilen limitlerin karşılanamadığı durumlarda titreşim genlikleri çok daha hassas kontrol
edilmeli, hiç bir şekilde makine imalatçısı tarafından verilen değerlerin aşılmadığından emin
olunmalıdır.
• Tercihen, temel sistemi ağırlık merkezi ile makine ağırlık merkezinim ayni düşey eksen üzerinde
olması sağlanmalıdır.
GENEL PRENSİPLER

• Genel olarak, temel tabanının doğal zemine oturtulması, tercihan yer altı su seviyesinin üstünde kalması tercih
edilmelidir. Temelin dolguya ve titreşime karşı hassas zemin üzerine oturtulmasından kaçınılmalıdır.
• Detaylı dinamik hesap sonucu uygunluğu kanıtlanmadığı sürece, Blok temellerde , doğrudan zemine oturan
temellerde(dönel makine temelleri için!) temel kütlesi makine kütlesinden en az 3 kat büyük olmalıdır. Kazıklı
temellerde bu oran 1,5 ila 2,5 a kadar düşebilir.
• Burada makine kütlesi olarak, makinenin kendisi ile birlikte, oturduğu şase ve temel üzerine bağlanan boru
elemanların tümü dikkate alınır.
• Temel bloğu üstü, bitmiş saha kotundan en az 300 mm yukarıda olmalıdır.
• Beton 28 günlük minimum basınç mukavemeti 30Mpa dan az olmamalı.
• Tüm beton yüzeyler iki doğrultuda donatılmalıdır. Donatı oranı, donatı yüzeyine dik beton kesitinin 0.0018
katından az olmamalı.
• Blok temellerde hacimsel donatı miktarı en az 25 kg/m3 olmalı, 12mm den küçük çap ve 200 mm den fazla
aralık kullanılmamalıdır.
• 1.0 metreyi aşan kalınlıklarda araya iki doğrultuda “shrinkage” donatısı ilavesi konması takviye edilir.
• 500 mm den kalın döşeme betonlarında ACI 318 e uygun büzülme ve ısı değişimi donatısı ihtiyacı ayrıca kontrol
edilmelidir.
GENEL PRENSİPLER

• 1200 mm den kalın temel betonu “mix design” ve dökümünde ACI 207.2R de “mass concrete” için
verilen şartlar dikkate alınmalıdır.
• Blok temellerde minimum kalınlıklar aşağıdakilerden az olmamalıdır:
0.60 + L / 30 (metre)
L = Temel uzunluğu
• Temelin yanal sallanma (rocking) titreşimine karşın yeterli rijitliğe sahip olmasına yönelik olarak
genişliğinin temel tabanı ile makine ağırlık merkezi arasındaki düşey mesafenin 1.5 katından az
olmaması tavsiye edilir.
• Blok temellerde toplam temelin en az kalınlığının %50 si kadar temel zeminine gömülü olması
tavsiye edilir. Bu, temelin yanal stabilitesini ve titreşimlere karşı sönümleme etkisini arttırır.
• Yatay düzlemde makine şaftına dik istikamette, makine ağırlık merkezi ile temel tabanı ağırlık
merkezi arasındaki ekzantisite temel genişliğinin (B) 0.05 inden fazla olmamalıdır.
GENEL PRENSİPLER

• Yatay düzlemde makine şaftına paralel istikamette, makine ağırlık merkezi ile temel tabanı ağırlık
merkezi arasındaki ekzantisite temel boyunun (L) 0.05 inden fazla olmamalıdır.
• Kazıklı temellerde, kazık yerleşim planının düzenlenmesinde, ekzantirisetelerin planda her iki
doğrultuda minimum değerlerde kalması sağlanmalıdır.
• Dinamik yükler altında ifa edilecek oturma hesaplarında aksi gösterilmedikçe zemin emniyet
gerilmesi aşağıdaki değerleri aşmamalıdır:
• Yüksek hızlı makineler: Statik yükler için verilen emniyet gerilmesinin %50 si
• Düşük hızlı makineler : Statik yükler için verilen emniyet gerilmesinin %75 i
GENEL PRENSİPLER

• Kütlesi (makine şasesi dahil!) 2500 kg dan az olan dönel makine temelleri için, yukarıda verilen
“GENEL PRENSİPLER” e uyma kaydı ile detaylı dinamik hesaba gerek yoktur.
ÇERÇEVE TİP TEMELLERİN ÖN BOYUTLAMASI İÇİN EK TAVSİYELER

• Kolonlar düzey yükler altında eşit gerilmeye maruz kalacak geometride seçilmelidir. Bunu sağlamak için kolon
kesit alanları düşey yük oranları dikkate alınarak tayin edilebilir. Bu bağlamda, kolonların tümü için Pi / Ai oranının
olabildiğince ayni olması sağlanmış olur.
• Kolon aks aralıkları tercihan 3.5 metreyi aşmamalıdır.
• Ara kolonlar olabildiğince “coupling” veya “gear box” altına gelecek şekilde yerleştirilmelidir
• Kiriş derinliği açıklığın 1 / 5 inden az olmamalıdır.
• Kiriş eğilme rijitliği kolon eğilme rijitliğinin en az iki katından fazla olmalıdır. (Zayıf kolon – Kuvvetli Kiriş!!)
• Tribün gibi dönel ekipman taşıyan çerçeve tip temellerde, temel tabanı dahil temel sistemi kütlesi, mesnetlenen
makine kütlesinin üç katından az olmamalıdır.
• Temel sisteminin üst yarısının (kolonların yarısından yukarı) kütlesi taşıdığı makine sisteminin kütlesinden az
olmamalıdır.
• Maksimum zemin gerilmesi emniyet gerilmesinin yarısından, en yüklü kazık reaksiyonu, emniyetli kazık taşıma
gücünün yarısından fazla olmamalıdır.
• Kolon ve kirişler sistemden bağımsız tekil eleman olarak rezonans açısından kontrol edilmelidir.
TASARIM GİRDİLERİ

MAKİNE İLE İLGİLİ GEREKLİ BİLGİLER

 Makinenin geometrik konfigürasyonu, ankraj bulonları çap, tip ve pozisyonları, (var ise) gömülü
elemanlar
 Makineden gelen yükler
 Sabit ve döner parçaların ağırlığı
 Makineden temele yük aktarım mekanizması (şase)
 Makineye ait kritik performans değerleri:
 Döner parçaların rpm olark kritik hız değerleri
 KW yada hp olarak güç değeri
 Kabul edilebilir genlik değerleri
 Makineden etkiyen dinamik yükler (unbalance forces)
 İlave tesirler:
 Test
 Montaj – Bakım fazları
 Hatalı işletme fazı
TASARIM GİRDİLERİ

• Makine imalatçısı tarafından verilen dengelenmemiş kuvvetler (unbalanced forces) çoğu durumda
artırma katsayısı ile arttırılmış değerler olarak verilir. İmalatçı ile görüşülerek gerekli doğrulama
yapılmalı, verilen yüklerin bir katsayı ile çarpılıp çarpılmadığından emin olunmalıdır.
• Söz konusu yüklerin imalatçı tarafından verilmediği durumlarda yükler aşağıdaki yaklaşık formül ile
hesaplanabilir.

FD = faktör x W x(rpm / 1000)1.5

Burada;

FD : “steady-State” dinamik kuvvet (kN)

W : dönen parçaların toplam kütlesi (kg)
Faktör : 0.001 for SI units, 0.1 for imperial units.
TASARIM GİRDİLERİ

ZEMİN PARAMETRELERİ

• Dinamik kayma modülü G

• Dinamik elastik modül E
• Poisson oranı ν
• Sönüm katsayısı ζ
• Kütle yoğunluğu ρ
• Coefficient of Uniform Compression CU
• Coefficient of Uniform Shear Cτ
• Coefficient of non-uniform Compression Cϕ
• Coefficient of non-uniform Shear Cψ
DESIGN FLOW CHART
DÖNEL MAKİNELER İÇİN TİTREŞİM KRİTERLERİ
ZEMİN EMNİYET GERİLMESİ

Temel tasarımında zemin davranışının elastik davranışını dikkate alma yaklaşımı ile, “statik + dinamik”
yükler altında zemin gerilmesinin elastik limitler içinde kalması hedeflenir.
Zemin emniyet gerilmesinde öngörülen azaltma bu yaklaşımı desteklemek içindir.

Azaltma oranlarını aşağıdaki gibi kabul edebilir:

• Düşük hızlı makine temellerinde herhangi bir azaltma yapmaksızın emniyet gerilmesinin %100 ü
kullanılabilir.
• Orta hızlı makinelerde emniyet gerilmesinin %90 ı üst limit olarak alınır.
• Yüksek hızlı makinelerde bu oram %80 alınabilir.
• Kırıcı-çekiç gibi darbeli makinelerde bu oran %70 - % 50 oranlarına kadar iner.
• Ancak yukarıdaki oranların dışında, gerek standartlar gerekse işveren şartnamelerinde bu oranın
%50 yi geçmemesi genel bir temayül olarak hatırlanmalıdır.
TEMEL VE MAKİNE MATEMATİK MODELİ
TEMEL VE MAKİNE MATEMATİK MODELİ
ÖRNEK HESAPLAR
Blok Temel Dinamik Hesabı
ÖRNEK BLOK TEMEL HESABI

GİRİŞ
Örnek blok temel hesabı olarak, motor + rotor ve bağlantı şaftından oluşan, aşağıda (şekil – 1)
geometrik özellikleri verilmiş olan dönel makine temeli için dinamik hesabı yapılacaktır.

2
ÖRNEK BLOK TEMEL HESABI

MAKİNE BİLGİLERİ
o Tahrik ünitesi Ağırlığı (rotor hariç) 100 kN
o «non-drive» makine ağırlığı 200 kN
o Tahrik ünitesi Rotor ağırlığı 10 kN
o «non-drive» makine rotor ağırlığı 20 kN
o Oturma şaseleri: Her bir rotor çerçeve şeklinde şase vasıtası ile oturtulmaktır.
 Tahrik ünitesi rotoru pedestal ağırlığı 2 kN
 «non-drive» makine rotoru pedastal ağırlığı 4 kN
o (Pedestaller ve rotor şaft bağlantısı (coupling) ağırlık merkezlerinin ayni kotta oldukları kabul edilmiştir.)

o «Coupling» ağırlığı 6 kN
o Rotor dönme hızı 600 rpm
o Rotorların «balans» ayar sınıfı G 6.3

3
ÖRNEK BLOK TEMEL HESABI

MAKİNE BİLGİLERİ
o Rotor ağırlık merkezinin yerden yüksekliği 2000 mm
o Makine ağırlık merkezi – şaft arası yükseklik (aşağıya doğru) 100 mm

TEMEL BİLGİLERİ
o Temel boyu 5200 mm
o Temel Genişliği 2200 mm
o Temelin zemin üzerindeki yüksekliği
 Tahrik ünitesi tarafında 1000 mm
 «non-drive» makine tarafında 200 mm
o Beton yoğunluğu c = 2500 kg/m3
ZEMİN BİLGİLERİ
o Yoğunluk s= 2500 kg/m3
o Poisson oranı = 0,25
o Sönümleme katsayısı = 0,1
o Üniform basınç katsayısı Cu01 = 4.6 x 104 kN/m3
o 3,5 m derinlikte, zemin «net» taşıma kapasitesi 250 kN/m 2

4
ÖRNEK BLOK TEMEL HESABI

ÇÖZÜM :

o Makine yerleşim planı şematik olarak aşağıda Şekil – 2 de verilmiştir.

Makine tahrik ünitesi 4 noktada her biri 25 kN, ve «non-drive» makine ünitesi yine 4 noktada her biri 50 kN olacak şekilde
temel üst kotuna yük aktarmaktadır.
Buradan:
Tahrik ünitesi 4 x 25 = 100 kN
Tahrik ünitesi Rotoru 2 x 5 = 10 kN
Pedestal 2 x 2 = 4 kN
«non-drive» makine 4 x 50 = 200 kN
«non-drive» rotor 2 x 10 = 20 kN
Pedestal 2x4 = 8 kN
Coupling 6 kN
Toplam Makine 348 kN olarak dağıtılmıştır.

5
ÖRNEK BLOK TEMEL HESABI

o Temel Boyutlandırma:
Plan boyutları L = 5.2 m, B = 2.2 m
Temel Alanı Af = 5.2 x 2.2 = 11.44 m2
Temel ağırlığının makine ağırlığının en az 3 katı olması kuralından hareketle >>
Hedeflenen temel ağırlığı 3 x 348 = 1044 kN
Temelin Zemin üzerindeki kısmının ağırlığı;
(2.2 x 2.2 x 1.0 + 3.0 x 2.2 x 0.2 x +0.6 x 0.8 x 0.8) x 2.5 x 9081 = 160.5 kN
Temelin gerekli (min) zemin altı yüksekliği :
H = (1044 – 160.5) / (11.44 x 9.81 x 2.5 ) = 3.15 m
Seçilen temel derinliği (Zemin altında kalan kısım) >> H= 3.5 m
Temel Ağırlığı Wf = 11.44 x 3.5 x 2.5 x 9.81 +160.5 = 1142 kN

Temel + Makine toplam ağırlık W = 1142 + 348 = 1490 kN

6
ÖRNEK BLOK TEMEL HESABI

Zemin gerilmesi: q =1490 / 11.44 = 130.3 kNm2

3.5 mt için verilmiş zemin net taşıma kapasitesi 250 kN/m2
Zemin emniyet gerilmesi = 250 + 3.5 x 1.8 x 9.81 = 312 kN/m2
>> 130.2 / 312 = 0,42 < 0,5 ok.

Makine Yüklerinin blok üzerine dağılımı:

Şekil - 1
7
ÖRNEK BLOK TEMEL HESABI

Wm1 = 25 kN Wm2 = 25 kN Wm3 = 25 kN Wm4 = 25 kN

Wm5 = 7 kN Wm6 = 7 kN Wm7 = 6 kN Wm8 = 50 kN
Wm9 = 50 kN Wm10 = 50 kN Wm11 = 50 kN Wm12 = 14 kN
Wm13 = 14 kN

Ağırlık Merkezi Hesabı:

a) Makine:

Şekil - 1 8
ÖRNEK BLOK TEMEL HESABI

b) Temel:

9
ÖRNEK BLOK TEMEL HESABI

Wf1 = 2.2 x 2.2 x 4.5 x 2.5 x 9.81 = 534 kN

Wf2 = 3.0 x 2.2 x 3.7 x 2.5 x 9.81 = 599 kN
Wf3 = 0.6 x 0.8 x 0.8 x 2.5 x 9.81 ≈ 9 kN
Toplam = 1142 kN

Plan Kesit
Şekil - 2
10
ÖRNEK BLOK TEMEL HESABI

Makine + Temel Ağırlık Merkezi:

11
ÖRNEK BLOK TEMEL HESABI

Eksantrisite Kontrolü:

Dinamik Analiz:

Zemin Parametreleri (Geoteknik rapordan):

Üniform Basınç Katsayısı Cu01 = 4.6 x 104 kN/m3

Zemin testinde kabul edilen taban alanı A01= 10 m2
Statik Zemin gerilmesi (test)

12
ÖRNEK BLOK TEMEL HESABI
Tasarım zemin parametreleri:
Temel genişliği
Zemin altı derinlik
Efektif derinlik
D02 derinliği için zemin basıncı
Temel alanı
Makine + Temel Ağırlığı
Toplam zemin gerilmesi
Statik dizayn gerilmesi
Uniform basınç dizayn katsayısı
B = 2.2 m
D = 3.5 m
d02=0.5 x 2.2+3.5 = 4.6 m
σ2 = 1.8 x 4.6 x 9.81 = 81.23 kN/m2
A02 = 2.2 x 5.2 = 11.44 m2
Wt = 1490 kN
σ2 = 1490 / 11.44 = 130.2 kN/m2
13
ÖRNEK BLOK TEMEL HESABI

Tasarım Katsayıları:
Uniform basınç (zemin raporu)
Uniform kesme
Non – Uniform Basınç
Non-Uniform kesme
Zemin yayları (zemin rijitlikleri):
Yer değiştirme (x, y, z)
Dönme (x, y, ze eksenler etrafında)

14
ÖRNEK BLOK TEMEL HESABI

Kütle Atalet momentleri:

a) Makine

16
ÖRNEK BLOK TEMEL HESABI

b) Temel

17
ÖRNEK BLOK TEMEL HESABI

Temel tabanı ağılık merkezi (şekil – 2) etrafında toplam kütle atalet momenti:

Ortak ağırlık merkezi etrafında toplam kütle atalet momenti:

18
ÖRNEK BLOK TEMEL HESABI

Frekans Hesapları:

Yanal Frekans – X doğrultusu

Düşey Frekans – Y doğrultusu

Yanal Frekans – Z doğrultusu

Dönme Frekansı – X etrafında

Dönme Frekansı – Y etrafında

Dönme Frekansı – Z etrafında

19
ÖRNEK BLOK TEMEL HESABI

Yukarıdaki mod lardan y etrafında dönme ve düşey yönde hareket modları «uncoupled»
modlar iken, diğer dört «coupled» mod tur.

«Coupled» modlardan x ve φ ile z ve ϴ sırası ile X-Y ve Y-Z düzlemlerinde aşağıdaki bağlantı
kullanılarak süperpoze edilir.

Yukarıdaki formüllerde X – Y düzlemi için verilen bağlantılar benzer şakilde Y-Z düzlemi
doğal frekans hesabı için de kullanılır.

Buna göre sisteme ait toplam altı moda ait frekans değerleri (artan sırada) aşağıda
verilmiştir.

20
ÖRNEK BLOK TEMEL HESABI

Yukarıda da görüldüğü gibi 3. ve 4. modlara ait frekanslar (f3 vf f4) ) +/- %30 luk sınırın içine
düştükleri için rezonans alanında kalmaktadır. Bu nedenle bu modlar için genlik değerleri
«sönümlü» titreşim analizi yapılarak belirlenecektir. Diğer modlardaki titreşim genlikleri
«serbest» titreşim genliği olarak hesaplanabilir.

21
ÖRNEK BLOK TEMEL HESABI

Dengelenmemiş Kuvvetler (Unbalanced Forces) :

Makine işletme hızı = 600 rpm = 600 x 2 x 𝝅𝝅 / 60 = 62.83 rad/s

a) Tahrik ünitesi tarafından üretilen dinamik kuvvet (F1):

Rotor kütlesi = 10/9,81 = 1.02 t

Frekans = 62.83 rad/s

Balans sınıfı = G6.3

Rotor eksantrisitesi e = (6.3/63.83) = 0,1 mm

Unbalanced Force (F1) = 1.02 x 0.1 x 10 -³ x (63.83)² = 0,404 kN

b) «non-drive» makine tarafından üretilen dinamik kuvvet (F2):

Rotor kütlesi = 20/9.81 = 2.04 t

Balans sınıfı = G6.3
Rotor ecsantirisitesi e = 0.1 mm
Unbalance Force (F2) = 2.04 x 0.1 x 10 -³ x (63.83)² = 0,808 kN

22
ÖRNEK BLOK TEMEL HESABI
ÖRNEK BLOK TEMEL HESABI

Dinamik kuvvetlerin etkime yönleri Şekil-3 te gösterilmiştir. Yüklerin (a) ayni fazda
ve (b) farklı fazlarda etkime durumları dikkate alınmıştır.

Şekil-3
23
ÖRNEK BLOK TEMEL HESABI

24
ÖRNEK BLOK TEMEL HESABI

Taban atalet momentleri:

X aksı

Z aksı

Y aksı

Yukarıdaki değerlerden hareketle:

15
ÖRNEK BLOK TEMEL HESABI

25
ÖRNEK BLOK TEMEL HESABI

Dinamik kuvvetlerin temel tabanın (O) noktasındaki etkileri aşağıda Şekil 4 te

verilmiştir.

Şekil - 4

26
ÖRNEK BLOK TEMEL HESABI

Titreşim Genlikleri:

Case 1:

27
28
29
Case 2:

30
31
Case 3:

32
33
Case 4:

34
ÖRNEK BLOK TEMEL HESABI

El Hesabı ile Sonlu Elemanlar Modeli Hesap Sonuçlarının Karşılaştırılması:

Burada , yukarıda verilen el hesabı sonuçlarının sonlu elemanlar yöntemi ile yapılan hesap sonuçları
ile karşılaştırma sonuçları ilave edilmiştir.
Buradan da görüleceği üzere, el hesabı ile bulunan sonuçlar ile sonlu elemanlarla oluşturulmuş
matematik model sonuçları birbirine oldukça yakın bulunmuştur.

3
Çerçeve tipi Temel Dinamik Hesabı
ÖRNEK TEMEL HESABI

Aşağıdaki örnekte, tasarımı Tekfen Mühendislik olarak tarafımızca yapılmış olan, Tüpraş Kırıkkale
Kombine çevrim santralı buhar tribün temeli dinamik analiz ile ilgili hesap raporundan alıntılar
verilmektir.
ÖRNEK TEMEL HESABI

SİSTEM TANIMI
Makineye ait, tribün, dişli sistemi, buhar borusu ve yardımcı sistemlere ait bağlantılar ve jeneratör
çerçeve tipi temelin üst döşemesine oturtulmuştur. Tribün ve jeneratör işletme hızları sırası ile 9389
rpm ve 1500 rpm olarak imalatçı firma tarafından verilmiştir.
Üst döşeme kalınlığı tribün kısmında 1,2 mt , jeneratör kısmında 1,8 mt dir.
Temel plağı 1,5 mt kalınlığında 14,00 x 9,00 mt plan ölçülerindedir.
Kolonlar kare 1,20 metre genişliğinde kare kesitlidir.
ÖRNEK TEMEL HESABI
ÖRNEK TEMEL HESABI
ÖRNEK TEMEL HESABI
ÖRNEK TEMEL HESABI
ÖRNEK TEMEL HESABI
ÖRNEK TEMEL HESABI
ÖRNEK TEMEL HESABI
REFERANSLAR
• [1] ACI 351.3R-04
• [2] BS CP 2012-1
• [3] DIN 4024-Part 1 (2008)
• [4] IS 2974 (Part 3): 1992
: Foundation for Dynamic Equipment
: Code of Practice for Foundations for
Reciprocating Machines
: Machine foundations; flexible structures,
which support machines with rotating
elements
: Indian Standard Design and Construction
of Machine Foundations — Code of
Practice, Part 3: Foundations for Rotary
Type Machines
ÖRNEK TEMEL HESABI

TASARIM GİRDİLERİ

• Units of Measurements
• All the units used in the analysis and designs are in SI system unless otherwise stated.
• Material Properties
• Concrete :C30 (minimum cylinder strength @ 28 days 30 MPa)
• Lean Concrete :C16 (minimum cylinder strength @ 28 days 16 MPa)
• Reinforcement :Grade S420 (minimum yield strength 420 MPa)
ÖRNEK TEMEL HESABI

Zemin Parametreleri
• According to geotechnical report the following properties of soil are obtained and used in the
calculations.
• Allowable Soil Pressure, (pall) : 2,0 kg/cm2 (~200 kN/m²)
• Soil Unit Weight (γsoil) : 18,70 kN/m³
• Coefficient of Subgrade Reaction, (kv) : 1500 t/m³
• Modulus of Elasticity (E) : 212 MPa (Average value)
• Shear Modulus (G) : 85,99 Mpa (Average value)
• Poisson’s Ratio (γ) : 0,40 (For Clay)
ÖRNEK TEMEL HESABI
• Mekanik Parametreler:
• Operating speed of turbine : 9389 R.P.M (Period : 0.0064s)
• Operating speed of generator : 1500 R.P.M (Period : 0.040s)
• Makine Ağırlıkları:
ÖRNEK TEMEL HESABI

Matematik model
ÖRNEK TEMEL HESABI

• DYNAMIC ANALYSIS OF THE GENERATOR FOUNDATION

• In the the dynamic analyses, free vibration analysis of the structural system is carried out to obtain
the natural frequencies, mode shapes and the corresponding mass participation factors of the
structural system.
• Hence, frequency separation in terms of the natural and operating frequency is checked in
accordance with the relevant codes. On the other hand, although frequency ratio is a reasonable
design criterion, one single limiting value does not fit all situations.
• For instance, vibration problems can exist in foundation system even though resonance is not a
problem. In addition, manufacturer set limits in terms of the peak to peak amplitude to satisfy the
operation condition well enough.
• Therefore, in the second part of the dynamic analyses, forced vibration analyses is conducted using
the harmonic forcing function according to the unbalanced forced. Obtained results such as the
amplitudes of motion at operating frequencies are checked against the limits specified by the
machine manufacturer.
ÖRNEK TEMEL HESABI

Mass source in mathematical model

The mass of the structural system is

automatically calculated by the
software SAP2000 while the mass of
steam turbine and other components
are applied into the nodes as
illustrated in side figure. The mass
source of the system and the applied
masses in mathematical model are
given in Table-1 and Table-2,
respectively. During the calculations,
mass of soil on foundation and also
live load with superimposed loads are
ignored in order to calculate the
dynamic behaviour of the structural
system more conservatively.
ÖRNEK TEMEL HESABI

Table 1: The mass source in free vibration analyses. Table 2: Applied masses in mathematical model.
ÖRNEK TEMEL HESABI

Free vibration analyses

The free vibration analysis is performed by the Eigen vector analyses to obtain the natural frequency of
the system. Beside the fundamental modes, secondary modes of the structural system are also
calculated. Thus, dynamic behaviour of structural system is achieved more precisely.

Natural frequencies and mode shapes

The number of natural frequencies and modes are calculated to satisfy the requirements of DIN-4024 in
terms of the necessary number of mode shapes. Therefore, the highest frequency is considered as at least
1.1 times the operating frequency of the machine system. On the other hand, if the machine frequency is
higher than 75Hz, at least 10 number of natural frequency is adequate for the free vibration analyses as
indicated in DIN-4024. The required number of mode shape is calculated for the turbine and generator
separately and given below.

The Turbine : fm = 156 Hz > 75 Hz → Required Mode Shape : 10

The Generator : fm = 50 Hz < 75 Hz → Highest required frequency : 1.1 x 50 = 55 Hz
ÖRNEK TEMEL HESABI

Consequently, in order to satisfy the necessary frequency range, modal analyses of the structural system is
conducted for the 24 mode shape.

Calculated results from the model analyses with the mass participation ratios are given in Table-3, while first five
mod graphically represented in following figures below.

According to the mass participation results, the first three modes obtained from the modal analyses can be defined
as the first order natural frequency of the structural system while the rest of them are the higher order natural
frequencies as well.
ÖRNEK TEMEL HESABI
Table 3: Natural frequencies and mass participation ratios
ÖRNEK TEMEL HESABI

The first five mode shape (fundamental modes) of the structural model.
T1=0.22s
T2=0.19s T3=0.13s

T3=0.13s T4=0.09s
T5=0.07s
ÖRNEK TEMEL HESABI

Free vibration analyses results:

As mentioned before, the natural frequency foundation needs to avoid
resonance with the operating equipment. The frequency of the structural
system and operating equipment is superimposed in side figure.
As shown in the figure, frequencies in fundamental modes (including
highest mass participation ratios) are beyond enough from limits specified
by the vendor in the following table.
On the other hand, it is also observed from the figure that, the structural
system frequency is lie within the critical range when considered the
generator operational frequency (red and yellow line) according to the DIN-
4024 requirements. Therefore, resonance may occur between the
structural system and operating machine when considered the natural
frequency control according to the DIN-4024.
ÖRNEK TEMEL HESABI

Although frequency ratio is a reasonable design criterion, one

single limiting value does not fit all situations.

For instance, vibration problems can exist in foundation system

even though resonance is not a problem. In addition,
manufacturer set limits in terms of the peak to peak amplitude
to satisfy the operation condition well enough.

Moreover, it is well known fact that, fundamental modes of the

structural system dynamic analysis for harmonic load give more
accurate results than the free vibration analysis.

For all these reasons, forced vibration analysis has been

performed in order to determine vibration problems by means of
the deformation amplitudes limits given by the turbo generator
manufacturer.
ÖRNEK TEMEL HESABI

Forced vibration analyses : (1)

According to the philosophy of the forced vibration
analyses, the unbalance forces are applied separately as (2)
single rotary excitation at bearing points where the rotor
masses have been lumped. The unbalanced forces
amplitude (F0) may be estimated by using the Equation
(1), where m, w and e represent the rotor mass, machine
operating speed and rotor eccentricity, separately.
Unbalanced forces are acted on foundation system in two
orthogonal directions, transversal and vertical.
For a dynamic analysis of foundation, the unbalanced
forcing function at any instant of time F(t), may be
applied as a harmonic load given in Equation (2) and in
the side figure herein.
In this equation, phase angle and machine operating
speed is defined with β and ω, respectively.
ÖRNEK TEMEL HESABI

Magnitude of the unbalanced forces can be also provided by the manufacturer. In this sense, the unbalanced
forces are taken from the manufacturer document, as given in Table-5. The bearing points in Figure-15 are
represented with nodes which are connected to the adjacent plate elements through body constraints. Loads
specified in vendor documents are implemented into the mathematical model by using the point loads defined in
bearing points.
ÖRNEK TEMEL HESABI

Bearing points on turbine foundation

Table 5: The magnitude of the unbalanced forces on
each foundation soleplate (operation case).
ÖRNEK TEMEL HESABI
Assumptions in forced vibration analyses:
According to the IS 2974, 2% of critical damping is suggested under normal operating condition while 5% under
emergency condition like blade failure, short circuit, bearing failure etc. On the other hand, 5% damping is
generally assumed for the concrete structural system in literature. Beside this some of the researches such as Song
and Sheng (Dynamic analysis and design of large compressor foundations in high seismic zone, Structures
Congress, 2010) set the damping ratio as 4% for the concrete structural system. In order to damping ratio, 2%, is
implemented into the mathematical model and assumed constant during steady state (normal operation) dynamic
analyses while %5 damping ratio is adapted under short circuit.

In foundation mathematical model, linear elastic springs are defined under the shell elements instead of non-linear
elastic spring elements. This is because for the small strains (less than about 0.005%) usually induced in the soil by
a properly designed machine foundation, shear deformations are the result of particle distortion rather than sliding
and rolling between particles, such deformation is almost linearly elastic.

The solution of the differential equation including viscous damping and governing the response of systems to
harmonic force has two part, particular and complementary, as given in Equation (3). Duration of harmonic
loading, after a while, essentially the forced response remains and named by steady-state response. However, the
largest deformation peak may occur before the system has reached steady state as illustrated in Figure-16. on the
other hand, since the manufacturer of the steam turbine set the limits for the peak to peak amplitude instead
maximum amplitude, transient analyses of the foundation system has not been investigated in this calculation
report.
ÖRNEK TEMEL HESABI

(3)

Figure 16 : Response of damped system to harmonic force.

ÖRNEK TEMEL HESABI

Dynamic analyses of turbine foundation at steady state condition

In mathematical model, horizontal direction load patterns are paired with Sine function and vertical direction
load patterns paired with Cosine functions. For this purpose, sine and cosine functions are defined by
considering the operating frequency of turbine and generator, separately. Implemented time history function
into the mathematical model is shown in following figures. The duration of the time functions which represent
the applied loading from two rotating machines and the total duration of the periodic time-history load case
should be the same as the common period of two machines. Therefore, total duration of time functions is set to
0.08 second which is the twice of the common period of two rotating machines, 0.01 and 0.04 seconds. The
unbalanced forces are applied separately at bearing points as illustrated in figures on following page.

Cosine time history function (operation case). Sine time history function (operation case).
ÖRNEK TEMEL HESABI

1500RPM machine transversal unbalanced forces.

ÖRNEK TEMEL HESABI

1500RPM machine vertical unbalanced forces.

ÖRNEK TEMEL HESABI

6000RPM machine vertical unbalanced forces.

ÖRNEK TEMEL HESABI

6000RPM machine transversal unbalanced forces.

ÖRNEK TEMEL HESABI
Steady State analyses results
According to the forced vibration analyses, peak to peak amplitudes are calculated at the points where
the unbalanced forces are applied as indicated in previous sections. The corresponding Vrsm (Root mean
square velocity) at the bearings are compared with the limits given by the steam turbine manufacturer.
The results of the forced vibration analysis based on steady state situation are reported in side table
herein. Additionally, amplitudes (velocity in millimetres/second) obtained from the bearing joints are
graphically represented in following figures.

In the light of the analyses results, vibrational displacement of the amplitudes due to the rotor
unbalancing loads satisfies the maximum allowed peak to peak amplitudes criteria for the operation of
turbine and generator. The maximum peak to peak Vrsm is calculated as 0.24mm/sec at point F1 for X-
direction, 0.76mm/sec at point F7 for Y-direction and 0.35mm/sec at point B1 for Z-direction, which is well
below the allowable limit of 2.8mm/sec as specified by equipment manufacture. In conclusion, dynamic
response of the foundation is adequate enough for the normal operation of steam turbine generator.
ÖRNEK TEMEL HESABI
ÖRNEK TEMEL HESABI

Amplitude of Z direction vibrations (in mm/sec) at bearings (A1-E2).

ÖRNEK TEMEL HESABI

Dynamic analyses of turbine foundation at Failure Condition State:

Similarly with the steady state analyses, for the failure condition horizontal direction load patterns are
paired with Sine function and vertical direction load patterns paired with Cosine functions. In this regard,
the unbalanced forces, given above are applied separately at bearing points as illustrated in the figures
extracted from time history results of SAP 2000 .

On the other hand, amplification limits for the failure condition are not specified by the manufacturer.
For this reason, requirements given in ISO-10816 Part-3 are used to check the failure condition state of the
foundation. As indicated in Table-7, Zone C condition is the limit state for the short circuit analyses.
Therefore, 7.1 mm/s R.M.S is defined as the maximum allowable velocity in order to prevent severity
damage in foundation during failure condition.
ÖRNEK TEMEL HESABI

Zone A : The vibration of newly commissioned

machines would normally fall within this zone.

Zone B : Machines with vibration within this zone are

normally considered acceptable for unrestricted long-
term operation.

Zone C : Machines with vibration within this zone are

normally considered unsatisfactory for long-term
continuous operation. Generally the machine may be Table 7: Limitations given in ISO-10816.
operated for a limited period in this condition until a
suitable opportunity arises for remedial action.

Zone D : Vibration values within this zone are normally

considered to be of sufficient severity to cause damage
to the machine.
ÖRNEK TEMEL HESABI

1500RPM machine vertical unbalanced forces (Failure condition state).

ÖRNEK TEMEL HESABI
Short circuit state analyses results

Similarly with the steady state condition, peak to peak amplitudes are calculated at the points where the
unbalanced forces due to short circuit state, are implemented into the mathematical model as detailed in
previous sections. The corresponding Vrsm (Root mean square velocity) at the bearings are compared with the
limits given by ISO-10816 Part-3. The results of the forced vibration analysis based on short circuit situation are
reported in Table-8. Additionally, amplitudes (velocity in millimetres/second) obtained from the bearing joints are
graphically represented Figure-33 to Figure-38 only for the vertical direction. Please note that as explained in
section 4.3.1, 5% critical damping is implemented into the mathematical model for dynamic analyses.

In the light of the analyses results, vibrational displacement of the amplitudes due to the rotor unbalancing loads
satisfies the maximum allowed peak to peak amplitudes criteria for the short circuit situation of turbine and
generator. The maximum peak to peak Vrsm is calculated as 1.09mm/sec at point X4 for X-direction, 2.89mm/sec at
point F7 for Y-direction and 2.84mm/sec at point B1 for Z-direction, which is well below the allowable limit of
7.1mm/sec as in ISO-10816 Part-3. In conclusion, dynamic response of the foundation is adequate enough for the
short circuit condition of steam turbine generator.
ÖRNEK TEMEL HESABI
ÖRNEK TEMEL HESABI

Amplitude of Z direction vibrations (in mm/sec) at bearings

References
1. ACI: 351-3R-2004, "Foundations for Dynamic Equipment",
2. CP: 2012 (Part I)-1974, "Code of practice for Foundations for Machinery",
3. DIN: 4024 (Part I)-1988,"Machine Foundations –Flexible Structures that Support
Machines with Rotating Elements",
4. DIN: 4024 (Part II)-1988,"Machine Foundations –Rigid Structures that Support
Machines with Periodic Excitation",
5. IS: 2974 (Part I)-1982, “Code of Practice for Design and Construction of Machine
Foundations - Foundation for Reciprocating Type Machines”,
6. IS: 2974 (Part II)-1980, “Code of Practice for Design and Construction of Machine
Foundations - Foundations for Impact Type Machines (Hammer Foundations)”,
7. IS: 2974 (Part III)-1992, “Code of Practice for Design and Construction of Machine
Foundations - Foundation for Rotary Type Machines (Medium and High
Frequency)”,
8. IS: 2974 (Part IV)-1979, “Code of Practice for Design and Construction of Machine
Foundations - Foundation for Rotary Type Machines of Low Frequency”,
9. IS: 2974 (Part V)-1987, “Code of Practice for Design and Construction of Machine
Foundations - Foundations for Impact Machines other than Hammers”,
10. SAES: Q–007-2003, "Foundations and Supporting Structures for Heavy Machinery",
Onshore Structures, Saudi Arabia
Teşekkürler,