Yivli cıvata ve somunların çeşitli parçaları bir araya getirme amacı için kullanılmasının yüzyıllar önceye dayanan keşfi

ile beraber cıvata sıkma/gerdirme ve bu konudaki alet tasarım teknolojisinde büyük gelişmeler olmuştur. Hi-Force
cıvatalama ile ilgili tek noktadan sunulan dünyadaki en geniş ürün yelpazesine sahiptir.
Standart yüksek kalite kalibre manuel tork anahtarlarından son teknoloji ürünü “Sanat Harikası” hidrolik tork
anahtarlarına ve cıvata gerdirmelere kadar Hi-Force her türlü ihtiyaca daima doğru ekipmanı sunmak sureti ile cevap
vermektedir.
Açıklamaların bu bölümü cıvatalanmış bir bağlantıya germe kuvveti uygulama metotları ile ilgili temel bilgileri
içermektedir. Yivli cıvataları sıkmak için 3 tip metot vardır. Bunlar tork kuvveti uygulanması (somun veya cıvatanın
kafasının döndürülmesi), direkt germe kuvveti uygulanması ile cıvatanın esnetilmesi veya cıvatanın genleşerek
esnetilmesi için ısıtılması yöntemleridir.
Torklama ve Germe ile ilgili yöntemler (şekil 1) cıvatalama uygulamalarının %99’unu oluşturur ve bu katalogda
detaylıca incelenecek olan 2 yöntem bunlardır.

Gerilme nedir ve cıvataya etkisi nasıldır?

Birçok malzemede olduğu gibi, cıvata ve somun yapımında büyük çoğunlukla kullanılan “çelik” de doğasında var olan
öz elastikiyete sahiptir. Bu özelliği sebebiyle çelik cıvata uzatılarak gerildiğinde oluşan gerilim kuvveti cıvata ile
birbirine bağlanmış olan parçalara kıskaç/sıkıştırma etkisi yaparak bir arada tutulmalarını sağlar. Cıvatanın uzatılarak
gerilmesi esnasında akma noktasının aşılmamasına, cıvatanın verimli (elastik) uzama boyundan fazla
uzatılmamasına dikkat edilmelidir. Aksi halde cıvata elastik sınırını aşarak kalıcı fiziksel deformasyona uğrar.
Hooke Yasası’na göre bir malzemede meydana gelen fiziksel bozulma – distorsiyon (uzama, kısalma, eğilme,
bükülme) direkt olarak malzemeye uygulanan kuvvet ile doğru orantılıdır. Bu sebeple kalıcı fiziksel bozulmanın önüne
geçmek için malzemeye uygulanan kuvvetin o malzemeye özel elastik limiti aşmayacak ölçüde uygulanması gerekir.
Birçok endüstriyel uygulamada, kullanılan cıvatalar elastik limitlerinin %40’ı - %70’i arasında gerilirler.
Cıvataların farklı parçaları bir arada emniyetli bir şekilde tutabilmeleri (kilitlemeleri) için tam olarak belirlenmiş
değere göre esnetilmeleri (gerilmeleri) gereklidir. Gerekenden daha az germe uygulanmış bir cıvata, çalışarak
gevşeyebilir ve boşalabilir ki bu durumda bir arada tutulmaya çalışılan iki parça arasında oluşan kesme kuvveti
etkisiyle cıvata kesilebilir. Keza gevşek durumdaki bir cıvata, düzeneğin diğer kısımlarında istenmeyen titreşim ve
aşınmaya sebep olarak mekanik kayıpların oluşmasına yol açar. Basınç noktalarındaki birleşimlerde yanlış cıvatalama
ve germe, sıvı ve gaz kaçaklarına sebep olarak, sistem içerisinde bulunan toksik, yanıcı veya patlayıcı akışkan
maddeler sebebi ile daha büyük tehlikelerin oluşmasına sebebiyet verebilir.
Gerekenden daha fazla gerilme uygulanmış bir cıvata ise, bağladığı parçalara hasar verebilir, cıvatanın elastik limiti
(akma noktası) aşılarak cıvata ve somunda meydana gelebilecek fiziksel deformasyon gerilme kuvvetinin de
azalmasına sebebiyet verecektir.
Birçok endüstriyel uygulamada ekipman üreticileri, yapı boru tesisatı alanında olduğu gibi bir araya getirilecek olan
parçaların birleştirilmesinde kullanılacak olan cıvataların tork ve gerilme değerleri ile ilgili teknik özelliklerini
malzeme ile birlikte vermektedirler. Doğru ve emniyetli bir bağlantı elde etmek için belirtilen bu teknik özelliklere
tam olarak uygun germe işleminin yapılması hayati önem taşır.
Cıvatalar nasıl gerdirilir ?
Daha önce de bahsedildiği gibi bir cıvataya germe gücü uygulamanın en yaygın iki metodundan biri torklama
yapılması (bkz. şekil 2) diğeri ise cıvataya direkt olarak germe kuvveti uygulanmasıdır (bkz. şekil 3).

Tork, somun veya cıvatanın kafasına sıkma yönünde uygulanan bükme veya döndürme kuvveti olarak tanımlanır ve
şekil 4’te görüldüğü gibi “kuvvet” ve “kuvvet kolu” olarak 2 farklı ölçünün sonucu olarak meydana gelir.
Kuvvet birimi “Newton” veya “Pound” dur ve gayet basit olarak bir cismin merkezine belirli bir mesafeden uygulanan
bükme veya döndürme kuvveti miktarına eşittir. Mesafe ölçümü için inç (parmak), feet (ayak), santimetre veya metre
uzaklık birimleri kullanılır. Tork değeri ise İngiliz ölçü standartlarında pound feet (lbf.ft) veya metrik sistemdeki
Newton metre (Nm) gibi ilgili uygulanan kuvvet ve mesafe birimlerinin kombinasyonundan oluşur. Tork kuvvetinin
cıvataya uygulanması için farklı tip ve varyasyonlarda manuel veya motorize sürücülü tork anahtarları ile kullanılır.
Newton kanununa göre; uygulanan her kuvvet karşılığında kendisine eşdeğer zıt/ters yönde tepki kuvveti meydana
getirir. Bu durumda, somun veya cıvataya döndürme sayesinde uygulanan ve çevrildikçe artan tork kuvveti,
cıvatanın efektif (arada kalan - kullanılan) boyunca bir gerilme kuvveti meydana getirerek birbirine cıvatalanan iki
parçanın birbirlerine doğru çekilerek bir arada tutulmalarını sağlar. Başlangıçta iki parçanın birbirlerine doğru
çekilmesini sağlayan bu kuvvet, aynı zamanda cıvatanın önceden belirlenmiş miktarda gerilmesini ve dolayısı ile
bağlantı noktasının sağlıklı ve kalıcı olarak birleşimini de sağlar.
Cıvatalara uygulanan tork miktarı, sistemin tasarımı, bağlantı tipi, kullanılan cıvatanın kalitesi, çapı ve boyu ile
miktarı ve kullanılan yağlayıcı özellikleri gibi birçok faktöre bağlıdır. Sistem ve ekipman kurulumu için üretici
tarafından verilmiş tork değerleri mevcut değilse, Hi-Force emperyal veya metrik ebatlı standart kalitelerdeki
cıvatalar için, yaygın olarak kullanılan yağlayıcılar ile birlikte tavsiye edilen tork değerlerini içeren bir tabloyu
kataloğun ileriki sayfalarda sunmaktadır. Bu tablodaki tork değerleri Hi-Force tarafından tavsiye edilen maksimum
değerler olup civataların minimum akma noktasının %70’i baz alınarak hesaplanmıştır. Ayrıca Hi-Force’un geliştirdiği
ve ileriki sayfalarda açıklamaları yer alan “BoltRight” yazılımını kullanılarak da ihtiyaç duyulan tork değerleri elde
edilebilir.
Direkt germe işlemi, “hidrolik cıvata gerdirme” olarak bilinen hidrolik gerdirmeler aracılığıyla cıvataya uygulanır (bkz.
şekil 3). Hidrolik cıvata gerdirmeler yüksek basınçta çalışan ortası delik hidrolik silindirler olup dizaynlarında bulunan
aksesuarları aracılığı ile bağlantı noktasının üzerindeki cıvatalara uygun yivli çektirme gömlekleri vasıtası ile
bağlandıktan sonra uygulanan hidrolik basınç sayesinde çıkan piston çektirme gömleğini iter ve dolayısı ile gömleğim
vidalandığı cıvataya belirlenmiş miktarda (ton veya kN birimlerinde) gerilme kuvveti uygulanarak cıvata esnetilerek
gerilir. Oluşan bu germe kuvveti istenilen değere ulaştığında cıvatanın bilahare bir miktar gevşemesini de telafi
edecek az bir miktar daha germe kuvveti uygulandıktan sonra, gerilen cıvatanın üzerinde boşa çıkan somun,
gerdirmenin iç kısmında var olan ve üzerine oturmuş bulunan somun çevirme lokması ve bir çevirme çubuğu vasıtası
ile çevrilerek sıkıca bağlantı yüzeyine oturuncaya kadar sıkılır. Sonrasında hidrolik basınç boşaltılır ve
uzatılmış/gerilmiş haldeki cıvatanın eski/orijinal uzunluğuna/konumuna geri gelmesi, sıkılmış durumdaki somundan
dolayı engellenmiş olur ve böylece cıvata üzerinde oluşturulan gerilme kuvveti korunarak elde edilmek istenen
sıkılıktaki bağlantı sağlanır.
Hidrolik cıvata gerdirmeler çoğunlukla güvenli sızdırmazlığın istendiği bağlantı noktalarının sağlanması işlerinde, tek
bir hidrolik pompaya bağlı birden çok gerdirmenin bir arada kullanımı şeklinde yaygın biçimde kullanılırlar. Birden çok
cıvata gerdirmenin bağlantı noktası üzerinde homojen olarak dağıtılmış biçimde eşzamanlı olarak kullanılması
sayesinde operatör bağlantı noktalarının tamamına aynı anda aynı miktarda kuvveti uygulamış olur ve dolayısıyla
arada sızdırmazlığı sağlayan contalar da böylece eşit miktarda basınç altında kalarak gerçek anlamda güvenilir bir
sızdırmaz bağlantı elde edilir. Tork uygulamalarında da olduğu gibi hidrolik cıvata gerdirmelerde de gerdirme kuvveti
ekipman üreticisi veya dizayn sahibi tarafından belirlenmiş olmalıdır. Hidrolik cıvata gerdirmelerin büyük çoğunluğu
maksimum 1500 bar basınçta çalışırlar ve kesinlikle bu maksimum basınç/germe kuvveti kesinlikle aşılmamalıdır.
Doğru Ekipmanın Seçimi
Cıvatalara germe uygulamanın en bilinen iki metodu hakkında bilgi sahibi olduktan sonra (tork ve direkt germe)
şimdi de bu işi yapmak için üretilen alet ve ekipmanlara ve ayrıca diğer Hi-Force cıvatalama ürünlerine bir göz
atalım.
Manuel Tork Anahtarları
Tüm dünyada cıvataların hassas olarak sıkılmasında belki de en yaygın olarak kullanılan alettir. Manuel Tork
Anahtarları Hooke Yasası’na (kuvvet x kuvvet kolu) uygun olarak tasarlanmış ve üretilmişlerdir. Hi-Force manuel tork
anahtarları her iki yöne çevrilebilir cırcır kafası yapısına ve kolayca görülebilen ve ayarlanabilen tork değerine
sahiptir. Tüm Hi Force manuel tork anahtarları uluslararası ISO 6789:2003 standardına uygun olarak tasarlanmış ve
üretilmiştir. Her model kendine seri numarası ve bu numaraya ait bir test ve %3,kalibrasyon sertifikası ile birlikte
sunulmakta olup, HTW-R modellerinde %4 tekrar edilebilir hassasiyete sahiptir. Hi-ForceHTW-B modellerinde ise
manuel tork anahtarları ile ilgili diğer tüm teknik bilgi ve özellikler bu kataloğun ilgili sayfalarda yer almaktadır.
Manuel Tork Artırıcılar
Manuel tork artırıcı, birlikte kullanıldığı kalibre bir manuel tork anahtarının uyguladığı tork kuvvetini katlama görevi
görür. Hi-Force manuel tork artırıcılar bir veya birden çok kademesi olan planet dişli içerirler ve her kademe
uygulanan giriş torkunu 5 kat artırır. Planet dişli içerisinde ne kadar çok kademe varsa çıkışta ulaşılan tork değeri de
giriş tork değerine göre o kadar yüksek olacaktır. Manuel tork artırıcı kullanıldığında, uygulanan kuvvete oranla kat
kat fazla oluşacak olan yüksek tork değerinin sebep olacağı tepki kuvvetinin (Hooke Kanunu) absorbe edilebilmesi
için tork anahtarı ile birlikte bir reaksiyon ayağı kullanılması gereklidir. Aletin kullanılmasından önce bu
destek/reaksiyon ayağının sağlam bir dayanağa uygun bir şekilde dayndırıldığından emin olunmalıdır. Çıkış gücü
hiçbir zaman giriş gücünden fazla olamayacağı için çıkışta girişe göre fazla tork elde edilmesi çıkıştaki devirin
giriştekinden az olması ile sağlanır. Hi-Force manuel tork artırıcılar 5:1, 25:1, 75:1 ve 125:1 artırma oranlarına
sahiptir. Manuel tork artırıcılar ile ilgili diğer tüm bilgi ve özellikler bu kataloğun ilgili sayfalarında mevcuttur.
Pnömatik Tork Artırıcılar
Pnömatik tork artırıcılar, manuel tork artırıcılar ile aynı prensibe sahip olup aradaki fark uygulanan giriş torkunun
manuel tork anahtarı yerine pnömatik sürücülü bir hava motoru sayesinde sağlanması ve bu sayede aletin uygulama
hızının artması ve kullanımın kolaylaşmasıdır. Çıkışta elde edilen tork ayarı, kademeli planet dişliyi döndürerek tork
yaratan hava motorunu besleyen girişteki hava basıncı ayarı sağlanır. Çıkış torku yükseldikçe hava motoru
yavaşlayacak ve sonuçta oluşan tepki kuvveti hava motorunun giriş torkuna eşit olduğunda da aletin dönüşü
duracaktır. Her Pnömatik Tork artırıcı ekipman üzerinde hava basınç göstergesi ve 3 metre uzunluğunda bağlantı
hortumu bulunan hava filtresi, regülatör ve yağlama ünitesinden oluşan taşınabilir bir servis ünitesi ile birlikte teslim
edilir. Her alet ile birlikte verilen tork kalibrasyon %5 hassasiyet ile kolaylıkla eldetablolarındaki değerler
tekrarlanabilir edilir. Pnömatik tork artırıcılar ile ilgili diğer tüm bilgi ve özellikler bu kataloğun ilgili sayfalarında
mevcuttur.
Hidrolik Tork Anahtarları
Hidrolik tork anahtarları çalışma alanı sınırlı olan yerler ile yüksek tork gücüne ihtiyaç duyulan uygulamalar için özel
olarak üretilmiştir. Hidrolik tork anahtarlarının dizaynı, hava veya elektrik motorlu pompa ile elde edilen yüksek
basınçlı hidrolik yağ tahriki ile itilen piston ve buna bağlı olarak sürülen cırcır kafalı çeviriciye dayanır. Hidrolik
pistonun uç kısmına bağlı bulunan dişli pençe cırcır kafasını itme yönünde çevirmek sureti ile somun veya cıvata
kafasını çevirir, pistonun geri dönüşü ile yükü boşaltarak bir sonraki itme işlemine hazırlık yapar. Tüm Hi-Force
hidrolik tork anahtarları 700 bar maksimum basınçta çalışırlar ve çift tesirli ağır hizmet tipi pistonları sayesinde hızlı
ve kolay kullanım sunarak somun ve cıvataları hassas biçimde sıkma ve sökmede kullanılırlar. Farklı ebat ve
kapasitelerde kare başlı tork anahtarı uygun lokma/soketleriyle yada direkt olarak somun veya cıvata kafasına
oturmak sureti ile çalışan altıgen anahtar ağızlı değiştirilebilir kasetleri ile birlikte ince yapılı düşük profil tork
anahtarları mevcuttur. Hidrolik tork anahtarları ile ilgili diğer tüm bilgi ve özellikler bu kataloğun ilgili sayfalarında
mevcuttur.
Hidrolik Cıvata Gerdirmeler
Hidrolik cıvata gerdirmeler, cıvatalı bağlantılarda gerdirme uygulaması için en tutarlı ve hassas gerdirme metodu
olarak kullanılır. Köprü, somun çevirme soketi, yivli çektirme ve silindir olmak üzere 4 parçadan oluşan (su altı cıvata
gerdirmeler 2 parçadan oluşur) hidrolik cıvata gerdirmeler var olan en güvenli ve dengeli bağlantı noktası
oluşturulmasını sağlarlar. Direkt olarak cıvatanın hidrolik piston ve yivli çektirme sayesinde belirlenmiş bir kuvvet ile
esnetilmesi prensibine göre dizayn edilmiş olan hidrolik gerdirmeler sayesinde esnetilerek gerilmiş cıvata üzerinde
boşa çıkan somunun çevirme soketi vasıtası ve el ile sıkılarak flanşa yaslanması sağlanır. Piston üzerindeki basınç
boşaltıldıktan sonra dahi esnetilmiş cıvata üzerindeki sıkılan somunun flanşa yaslanmış olması sayesinde eski
boyuna tekrar geri dönemez. Bu şekilde kalıcı biçimde gerdrme yapılan cıvataların gerilmesinde birdan fazla hidrolik
gerdirme eşzamanlı ve biribirine bağlı olarak kullanılabilir. Eş zamanlı olarak çoklu kullanımlar özellikle contalı ve
sızdırmazlığın önemli olduğu bağlantılarda tüm cuvatalara eşit ve aynı germe kuvveti uygulanmak sureti ile homojen
ve güvenli bir bağlantı sağlanması için son derece önemlidir. Hidrolik cıvata gerdirmeler ile ilgili diğer tüm bilgi ve
özellikler bu kataloğun ilgili sayfalarında mevcuttur.
Somun Kesiciler
Hidrolik somun kesiciler yıpranmış, hasar görmüş, paslanmış durumdaki, tork anahtarı veya cıvata gerdirmeler ile
sökülmesi mümkün olmayan cıvataların çıkarılabilmeleri için en uygun çözümdür. Somun kesici, güçlü hidrolik
pistonu aracılığıyla kesici ucunu somunun düz yüzüne baskı yapacak şekilde iterek somunun kesilmesi prensibi ile
çalışır. Kesici uç yüksek kalitede çelik malzemeden imal edilmiş olup uzun ömürlüdür ve bilenme yada değiştirme
maksadı ile kolaylıkla sökülebilir. Kesici ucun açılı tasarımı, somunun cıvata üzerindeki yivlere minimum düzeyde
zarar vererek kesilmesini sağlar. Hidrolik somun kesiciler ile ilgili diğer tüm bilgi ve özellikler bu kataloğun ilgili
sayfalarında mevcuttur.
Darbeli Somun Sıkma Sökme Tabancaları
Günümüzde cıvatalama endüstrisinde belki de en çok kullanılan aletler havalı somun sıkma sökme tabancalarıdır.
Cıvatalanmış bağlantıların ön sıkma işleri yada hızlı bir şekilde sökülmesi için en ideal aletler olan havalı tabancaların
tüm modelleri standart 6 bar maksimum hava basıncı ile çalışır. Havalı somun tabancalarının farklı çıkış gücü ayarları
olup darbeli çalışma prensibi sebebiyle teoride istenen tork değeri uygulamada kesin olarak garanti edilemez. Havalu
Somun Tabancaları ile ilgili diğer tüm bilgi ve özellikler bu kataloğun ilgili sayfalarında mevcuttur.
Flanş Ayırıcılar
Flanş ayırıcılar cıvataları söküldükten sonra bakım vs amacıyla flanşları ayırmak için en kullanışlı aletlerdir. Mekanik
ve hidrolik modelleri mevcut olup Flanş Ayırıcılar ile ilgili diğer tüm bilgi ve özellikler bu kataloğun ilgili sayfalarında
mevcuttur.
Tork Anahtarı Soket ve Adaptörleri
Cıvata sıkma ve sökme işini gören aletlerinin çoğu, yüksek kalitede soketler ve kullanılacakları uygulama ile ilgili
olarak bazı adaptör ve aksesuarlara ihtiyaç duyar. Hi-Force tarafından son derece geniş bir yelpazede soketler,
uzatma çubukları, kare baş adaptörleri, düşürücüler ve üniversal bağlantılar olmak üzere muhtelif aksesuarlar
sunulmaktadır.
FLANŞ ÜZERİNDEKİ CIVATALARIN GERDİRME İŞLEMİ VE CIVATALAMA
Hi-Force cıvata gerdirmeler cıvata üzerinde istenen kuvvetin uygulanması için en hızlı, güvenli ve hassas yoldur.
Hidrolik cıvata gerdirmeler belirlenmiş değerde gerdirme yükünü flanş üzerinde eşzamanlı olarak birden çok cıvataya
aynı anda uygulayarak conta üzerine homojen baskı uygulamak sureti ile mükemmel bağlantı sağlar. İdeal durumda
flanş üzerindeki tüm cıvatalar eş zamanlı olarak ve aynı anda gerdirilir (%100). Ancak bunun mümkün olmadığı
durumlarda cıvataların %50, %33 veya %25’ine gerdirme yapmak mümkün olup, bu durumda tüm cıvatalara
gerdirme işlemi yapılması için operatörün arka arkaya şaşırtmalı olarak 2, 3 veya 4 kez gerdirme işlemi yapması
gereklidir. Gerdirme işleminin optimizasyonu açısından, her ne kadar %100 gerdirme en ideal ve hızlı gerdirme
yöntemi olsa da %50, %33 veya %25 oranlarında kısmi gerdirme yapmak, toplam gerdirme süresini uzatmasına
rağmen daha az hidrolik gerdirme ekipmanı kullanılması sebebi ile maliyet yönünden kazanç sağlamaktadır.
Hi-Force hidrolik cıvata gerdirmeler cıvataya hidrolik silindir ve yivli çektirme vasıtası ile belirli bir değerde germe
kuvveti uygulamak sureti ile direkt olarak cıvatanın esnetilmesi prensibine göre tasarlanmıştır. Cıvata esnetildikten
sonra üzerinde boşa çıkan somunun çevirme soketi vasıtası ve el ile sıkılarak flanşa yaslanması sağlanır. Hemen
ardından hidrolik basınç boşaltılır ve esnetilmiş haldeki cıvatanın eski/orijinal uzunluğuna geri gelmesi, sıkılmış
durumdaki somundan dolayı engellenmiş olur ve böylece cıvata üzerinde oluşturulan gerilme kuvveti korunarak elde
edilmek istenen sıkılıktaki bağlantı sağlanır.
Hidrolik cıvata gerdirmelerin emniyetli olarak cıvata üzerine yerleştirilebilmesi ve yivli çektirmenin bağlanabilmesi
için sıkılmış somunun üzerinde en azından cıvata çapı kadar boyda saplamanın çıkmış olması gereklidir. (Şekil 1)

Cıvata ve somunların temiz, sağlam ve uygun şekilde yağlanmış olması halinde hidrolik gerdirmelerin cıvatalara
montajı oldukça hızlı ve kolayca yapılabilmektedir. (Şekil 2-3-4-5)
Hi-Force, cıvatalara %100, %50, %33 veya %25 oranlarında gerdirme uygulanması halinde, ne kadar germe kuvveti
uygulanması gerektiği, her germe işlemi sonrasında kalıcı gerilim kuvvetinin ne kadar olacağı ile ilgili hesaplamaları
tedarik etme konusunda oldukça fazla tecrübeye sahiptir (Şekil 6-7-8-9). Bunun için BoltRight programımız ve ilgili
bilgiler hususunda lütfen bizimle temasa geçiniz.

Not: Eğer %100 tipte gerdirme yapmak ve tüm saplamalara gerdirme bağlayabilmek için flanşın bir yüzünde yeterli
yer yoksa, gerdirmeler şaşırtmalı olarak flanşın diğer yüzüne de bağlanabilir.

Daha önceki sayfalarda açıklandığı gibi cıvatalanmış bir bağlantıyı sıkma uygulamasında en yaygın metodlar tork
anahtarları kullanarak tork uygulamak (somun veya cıvatanın kafasının döndürülmesi) yada hidrolik cıvata
gerdirmeler kullanarak cıvatalara direkt germe kuvveti uygulanması metotlarıdır. Yapılacak olan sıkma işleminin ilk
kez veya bakım maksatlı olması yada uygulanacak metoddan bağımsız olarak, doğru, verimli, sızdırmazlığı
sağlayacak biçimde olması için mutlaka bir ön inceleme yapılması gereklidir. Bu ön incelemede kullanılan contanın ve
baskı yüzeylerinin temiz ve hasarsız olduğu, saplama ve somunların doğru ebat ve kalitede olduğu, hasarsız, temiz
ve uygun bir yağlayıcı ile yağlanmış olduğu kontrol edilmelidir. Ayrıca gerdirme işlemine geçmeden önce flanş
yüzlerinin aynı aksta ve düzlemde olduğu dolayısı ile cıvataların flanş deliklerine kolaylıkla takılabildiği kontrol
edilmelidir. Bütün bu kontrollerden herhangi biri olumsuz ise cıvata gerdirme işlemine başlamadan önce bu
olumsuzluk mutlak suretle düzeltilmelidir.
Hidrolik Tork Anahtarları İle Sıkma
Saplama cıvatalar birbirine bağlanacak olan iki flanşın deliklerinden geçirilerek her iki taraftan somunları takın ve
somunların tüm boyunun her iki tarafta cıvatalara tam olarak bağlandığını kontrol edin. Cıvataların deliklerin içinde
rahat hareket eder durumda olduğunu kontrol edin ve somunları flanş yüzeylerine dayanacak şekilde el ile sıkın.
Cıvataları yandaki şekillerde gösterildiği gibi önce karşılıklı ve sonra 90 derece çapraz olacak şekilde numaralandırın.
Sıkma işlemine ilk adımda, sonuç olarak ulaşılmak istenilen toplam tork kuvvetinin %25’ini uygulayarak ve sırası ile
tüm somunları bu değer ile sıkarak başlayın. İkinci adımda sırasıyla %50, üçüncü adımda ise yine sırsıyla %100 tork
uygulanarak cıvataları sıkın. Son olarak seçilen bir yönde (saat yönü veya tersi) istenilen kuvvetin %100’ünü
uygulayarak teker teker tüm cıvataları kontrol edin.
Hidrolik Cıvata Gerdirme Kullanarak Gerdirme Prosedürü
Saplama cıvatalar birbirine bağlanacak olan iki flanşın deliklerinden geçirilerek her iki taraftan somunları takın ve
somunların tüm boyunun her iki tarafta cıvatalara tam olarak bağlandığını kontrol edin. Somunlar el ile her iki
taraftan sıkıldıktan sonra hidrolik cıvata gerdirmlerinin kullanılacağı flanş tarafında, gerdirmlerin sağlıklı olarak
saplamalara bağlanabilmesi için, somun üzerinde en az cıvata çapının uzunluğu kadar saplama çıkmış olduğundan
emin olun. Bu uzunluk gerdirmenin yivli çektirmesinin güvenli olarak saplamaya bağlanabilmesi için şart olup eğer
herhangi bir saplama boyu kısa ise uygulama yapılmamalıdır. Cıvataları yandaki şekillerde gösterildiği gibi önce
karşılıklı ve sonra 90 derece çapraz olacak şekilde numaralandırdıktan sonra yapılacak gerdirme işleminin oranına
göre (%25-%33-%50-%100) kullanılacak gerdirme adedini belirleyin. Gerdirilecek cıvata sayısına ve sahip olunan
hidrolik cıvata gerdirme adedine bağlı olarak %25, %33, %50 veya %100 oranlarından birini seçtikten sonra
gerdirmeleri cıvataların üzerine eşit aralıklar bırakacak şekilde yerleştirin. Daha detaylı bilgi için lütfen Hi-Force
Hidrolik Cıvata Gerdirmelerin kullanım kılavuzuna bakın. Gerdirmelerin yivli çektirmelerini el ile sıkarak doğru
biçimde saplamaların üzerine bağladıktan sonra, gerdirmeler arasındaki bağlantı hortumlarını ve bilahare ana
hortumu hava tahrikli güç ünitesine bağlayarak pompayı çalıştırın ve flanş üreticisinin verdiği yada Hi-Force BoltRight
programı yardımıyla tesbit edilen sisteme uygulanması gereken basınç değerini uygulayın.
Yapılan gerdirme işleminin %100 gerdirme olması halinde işlem 1 seferde tamamlanır. Ancak daha düşük oranda
(%50 veya daha az) cıvataya gerdirme uyulanarak yapılan sıkma işlemlerinde 2 ayrı basınç kullanılır. %50 veya daha
az oranlı sıkmada saplamaların 2 veya 3 geçişte gerdirilmesi normaldir. Sıkma oranı azaldıkça, yani daha az miktarda
hidrolik gerdirme kullanılan sıkma işlemlerinde geçiş miktarı (gerdirme işlemi adedi) artacak ve böylece toplam
sıkma süresi uzayacaktır.
Cıvataların sıkılması için gerek tork anahtarı gerekse hidrolik cıvata gerdirme yönteminin kullanılması sonrasında,
kontrol amaçlı olarak bir çekiç yardımı ile her saplamanın kafasına hafifçe vurularak yüksek perdede tiz bir ses
alınması pratik ve faydalı bir yöntemdir. Donuk veya sönük bir ses alınması ilgili cıvatanın gergin olmadığı anlamını
taşıyacaktır.
TAVSİYE EDİLEN TORK DEĞERLERİ TABLOSU
Aşağıdaki tablonun standart ebatlarda 8.8 (metrik) ve ASTM A193 sınıfı B7 (emperyal) veya benzer kalitelerdeki
saplamalara uygulanacak doğru tork değerlerinin belirlenmesi için bir kılavuz niteliğinde kullanılması uygundur.
Tabloda verilen tork değerleri yaygın olarak kullanılan 3 farklı cıvata yağlama malzemesi kullanıldığında elde edilmesi
gereken metrik (Nm) ve emperyal (lbf.ft) tork değerleridir. Seçmiş olduğunuz yağlama malzemesi ile elde edilen
sürtünme katsayısını daima dikkate almalısınız. Tabloda 8.8 kalite cıvatalar için verilmiş olan ilgili tork değerlerine,
10.9 kalite cıvatalar için %40, 12.9 kalite cıvatalar için ise %70 eklenmelidir.
DİKKAT: Aşağıdaki tabloda yer alan veriler tamamen size kılavuzluk etmek maksadıyla verilmiştir. Kullanılacak
cıvatanın yada cıvatalanarak sıkılacak bağlantının üreticisi tarafından belirlenmiş tork değerlerine göre uygulama
yapılması gereklidir.
Not:
1) Cıvata malzemesi 8.8 kalite (metrik) ve ASTM A193/BS4882 B7 sınıfı (emperyal) veya benzeri.
2) AF boyutu (somun anahtar ağzı) ağır hizmet tipi somunlara göredir.
3) Cıvata gerilme değerleri minimum esneme değerinin (akma sınırı) %70’ine göre belirlenmiştir.
4) Tork değerleri minimum esneme değerinin (akma sınırı) %70’ine göre belirlenmiştir.

CIVATA VE SOMUN

 Dişli bağlantılar cıvata ve somun olmak üzere iki eleman ile gerçekleştirilir.
 Cıvata, dış yüzeyinde diş bulunan,

 Somun ise iç yüzeyinde diş bulunan bağlantı elemanıdır.

BAĞLANTI ELEMANLARINDA MARKALAMA
 Cıvata ve somunların üzerinde imalatçı simgesi ve dayanım sınıfını belirleyen simgeler olmak zorundadır.
 Cıvata için : ISO 898-1

 Somun için: ISO 898-2 standartlarında belirtilmiştir.

AKMA & ÇEKME GERİLMELERİ

 Çekme testinde;
o Akma Gerilmesi: Numunenin kalıcı deformasyona başladığı noktadaki gerilmesi,

o Çekme Gerilmesi:Taşıyabileceği en fazla yükün oluşturduğu noktadaki gerilmesidir.

DAYANIM SINIFLARI
3.6 4.8 5.6 6.8 8.8 10.9 12.9 14.9
 olup iki sayıdan oluşur.
 Çekme Gerilmesi = ilk sayı x 100
 Akma Gerilmesi = ilk sayı x ikinci sayı x 100

Örnek: 8.8 cıvata için Akma Gerilmesi=8 x 8 x 10 =640 MPa Çekme Gerilmesi= 8 x 100= 800 Mpa

CIVATA ÜRETİMİNDE KULLANILAN MALZEMELER

 Dayanım
Malzeme
Sınıfı
20MnB4
C2B1
8.8
19 MnB4
C2B5
34Cr4
10.9 ve 12.9 37Cr4
41Cr4

ISIL İŞLEM
 Malzemenin akma ve kopma sınırını; sertliğini, tokluğunu iyileştirmek veya artık gerilmeleri gidermek için
kullanılır.

 Cıvatalarda: 8.8 ,10.9, 12.9 , 14.9 Somunlarda: 10,12 kalite somunlar ancak ısıl işlemden sonra
şartnamelerde belirtilen mekanik özelliklere sahip olurlar.