Τα ζα (Η ζωή εν Τάφω) Στράτης Μυριβήλης

Εισαγωγικά: Ο Στρατής Μυριβήλης είναι από τους βασικότερους αντιπροσώπους

της γενιάς του ΄30 (βλέπε νεώτερη ποίηση-γενιά του ΄30) και από τους
σημαντικότερους εκπροσώπους της ευρωπαϊκής αντιπολεμικής λογοτεχνίας. Η «ζωή
εν Τάφω» εντάσσεται στη χωρία όλων εκείνων των έργων της ευρωπαϊκής
αντιπολεμικής λογοτεχνίας που εξέφρασαν με τον πιο γλαφυρό και ρεαλιστικό τρόπο
τη φρίκη και τον παραλογισμό του πολέμου. Ο ίδιος ο συγγραφέας είχε λάβει μέρος
στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο και τη μικρασιατική καταστροφή και ουσιαστικά στο
έργο του εκφράζει το προσωπικό βίωμα της φρίκης των χαρακωμάτων
Σημείωση: Το μεγαλύτερο μέρος του έργου παρουσιάζεται ως το ημερολόγιο του
λοχία Αντώνη Κωστούλα κατά τη διάρκεια του α΄ παγκοσμίου πολέμου στα
χαρακώματα της Μακεδονίας. Είναι οι επιστολές που έστελνε στην αγαπημένη του,
ένα είδος πολεμικών ανταποκρίσεων που εκφράζουν την αγανάκτηση για τον
παραλογισμό του πολέμου. Στην πραγματικότητα Ο λοχίας Κωστούλας είναι το
προσωπεἰο πίσω από το οποίο «κρύβεται» ο ίδιος συγγραφέας που πολέμησε στο
μακεδονικό μέτωπο.

Θέμα του αποσπάσματος είναι η αγριότητα και ο παραλογισμός του πολέμου όχι
μόνο για τους ανθρώπους αλλά και τα ανυπεράσπιστα ζώα.

Δομή –Θεματικά κέντρα

1η αφηγηματική σκηνή (Τα ζα…..Ανθρώπων)

Άνθρωποι και ζώα αντιμέτωποι με τον παραλογισμό του πολέμου

2η αφηγηματική σκηνή (Η μεραρχία μας…..της Μεραρχίας μας.)

Η ταλαιπωρία των ζώων κατά τη μετάβασή τους στον πόλεμο.)

3η αφηγηματική σκηνή (Τα ζα…παραδώσει)

Η ανάπαυλα των ζώων μετά το κουραστικό ταξίδι και η μαζική εξόντωση τους

4η αφηγηματική σκηνή (Ένας….ματωμένες)

Η κωμικοτραγική σκηνή του ημιονηγού

1η αφηγηματική σκηνή
Εδώ ο αφηγητής συγγραφέας εκφράζει την αγανάκτησή σου που οι άνθρωποι
χρησιμοποιούν τα ζώα στον πόλεμο και συγκρίνει την τύχη των πρώτων με τα
δεύτερα.
Χαρακτηριστικά παρουσιάζει τα αίτια των πολέμων αποδίδοντάς τα στις ανθρώπινες
αδυναμίες:¨έχουμε τις αδυναμίες μας, τις ιδεολογίες μας….τις μεγαλομανίες μας και
τους ενθουσιασμούς μας.)Με ειρωνικό ύφος καταλήγει:¨απ΄ όλα αυτά μαγειρεύεται ο
πόλεμος¨ . Με αίσθημα ντροπής αλλά και ενοχής ομολογεί ότι στο παιγνίδι του
πολέμου οι άνθρωποι είναι σε πλεονεκτική θέση αφού είναι επιλογή τους και μάλιστα
έχουν διάφορα μέσα αυτοπροστασίας(πονηριές…λιποταξίες). Είναι λοιπόν εύλογη η
απορία αλλά και ερώτηση: Όμως τα΄ αγαθά τα ζα που τα επιστρατεύουμε να κάνουν
μαζί μα τον πόλεμο; Σε σύγκριση λοιπόν με τους ανθρώπους τα ζώα δεν έχουν τρόπο
να προστατεύσουν τον εαυτό τους και γίνονται τα αθώα θύματα του παραλογισμού
των ανθρώπων.

1
2η αφηγηματική σκηνή
Εδώ ουσιαστικά περιγράφεται η περιπέτεια των ζώων από τη στιγμή που έφυγαν από
το νησί ως την άφιξή τους στα χαρακώματα της Μακεδονίας στο χωριό κούπα.:Η
«περιπέτεια» αυτή ακολουθεί τα εξής στάδια:
 Φόρτωμα των γαϊδουριών στα βαπόρια (τους μπάσανε στα βαπόρια)
 Ξεφόρτωμα των ζώων στη Θεσσαλονίκη με το γερανό ξεφορτώνανε στη
Θεσσαλονίκη, τους αρπούσε το βίντσι…)
 Πέρασμα στη Μακεδονία και άφιξη στην Κούπα. (Κατόπι….Μεραρχία μας.)

Η περιγραφή της «περιπέτειας» γίνεται με «όπλο»την ρεαλιστική περιγραφή των

εικόνων (οπτικές και κυρίως κινητικές).

 Αυτό τους ξετρέλαινε

 Η τρομάρα τους ήταν εκπληκτικά ζωγραφισμένη μέσα στα έξαλλα μάτια τους.
 Κλωτσούσαμε….φρουμάζανε….στριφογύριζαν τους βολβούς….

3η αφηγηματική σκηνή
Αποτελεί το κέντρο της αφήγησης η περίφημη αυτή σκηνή όπου περιγράφεται κατ΄
αρχήν με λυρικούς τόνους η ξεκούραση και η γενετήσια απόλαυση των ζώων ως
προανάκρουση του μαζικού αφανισμού τους, που δίδεται σκόπιμα με ωμό ρεαλισμό.
Προφανώς οι ειδυλλιακές σκηνές της απόλαυσης έρχονται σε αντίθεση με την ωμές
σκηνές θανάτου, που έτσι προβάλλουν έντονα το αντιπολεμικό μήνυμα του αφηγητή
συγγραφέα. Οι εικόνες είναι ηχητικές και κυρίως οπτικές:
Απέναντι στον λυρισμό της απόλαυσης ακολουθεί ο ρεαλισμός του φρικτού
μακελειού που αποδίδει με τον πιο παρασιτικό τρόπο τις αντιδράσεις των αθώων και
ανυποψίαστων ζώων:

 Ένα αεροπλάνο ξεκίνησε….χαράδρα

 Τα ζα ξεκοιλιάστηκαν
 Ανετρίχιαζαν , τρέμανε τα ρουθούνια τους, …..τσακισμένα δόντια
 Ψοφούσανε και αναστέναζαν….πόνους
 Ξεψυχούσαν σιγά,σιγά…παραδώσει.

Σημείωση: Η συγκεκριμένη σκηνή με την λυρική περιγραφή της απόλαυσης των

ζώων μας παραπέμπει στην ομόλογη σκηνή από το β΄ σχεδίασμα των Ελεύθερων
Πολιορκημένων του Σολωμού (βλέπε σελ. 61 σχολικού βιβλίου)

4η αφηγηματική σκηνή
Δεν θα μπορούσε πιο πειστικά να μας δώσει ο αφηγητής συγγραφέας τον
παραλογισμό στον οποίο μπορεί να οδηγήσει ο πόλεμος τον άνθρωπο, από την
συγκεκριμένη σκηνή του πανικόβλητου ημιονηγού που τρέχει μέσα στο βομβαρδισμό
σέρνοντας με το χαλινάρι το κεφάλι ενός γαιδάρου, χωρίς να έχει αντιληφθεί ότι το
ζώο έχει αποκεφαλιστεί’
Η σκηνή είναι κωμικοτραγική, αφού από τη μια παρακολουθούμε τον αλλόφρονα
ημιονηγό να τραβάει το ζώο με τη βεβαιότητα ότι το έχει σώσει και από την άλλη το
γιουχάισμα των φαντάρων(η γιούχα της φανταριας), που παρακολουθεί το αλλόκοτο
κα αφύσικο θέαμα.
Η καταληκτική πρόταση είναι η κορυφαία έκφραση λυρισμού αλλά και ρεαλισμού.
2
Το ζώο μέσα στα κλειδωμένα του δόντια (είναι κλειδωμένα γιατί θάνατος τα έκλεισε
για πάντα) κρατούσε ακόμη μια τούφα κίτρινες μαργαρίτες, απομεινάρια της
απόλαυσης και της πανδαισίας των αισθήσεων, σημάδι ότι ο θάνατος τα βρήκε
ανυποψίαστα την ώρα που γεύονταν τη ζωή(αντίθεση).
Οι μαργαρίτες που κόπηκαν είναι σύμβολο χαράς και ζωής είναι όμως
ματωμένες(αντίθεση).Το αίμα που τις πότισε συμβολίζει το θάνατο που ήρθε
απρόσμενα ίσως όμως και τη ζωή που διεκδικεί τη θέση της μέσα στη χειρότερη
φρίκη.

Στοιχεία αφηγηματικής τεχνικής

Χώρος: κάποιο νησί, η Θεσσαλονίκη και το Μέτωπο της Μακεδονίας
Χρόνος:Α΄ παγκόσμιος πόλεμος
Η αφήγηση είναι γραμμική και ο αφηγητής συμμετέχει στα γεγονότα (ως
δευτερεύον πρόσωπο), εναλλάσσοντας το α΄ πρόσωπο ενικό με το α΄ πληθυντικό.
Στην α΄ περίπτωση εκφράζει πιο προσωπικές απόψεις,(Θαρρώ, στοχάζομαι) ενώ στη
β΄ περίπτωση εκφράζεται ως μέλος του συλλογικού εμείς(η Μεραρχία μας, μαζίμας,
της Μεραρχίας μας). Ωστόσο υπάρχουν σκηνές (ο βομβαρδισμός στη χαράδρα)όπου
φαίνεται ότι ο αφηγητής αποσύρεται και η αφήγηση μοιάζει τριτοπρόσωπη.

Παράλληλα κείμενα
Ελεύθεροι Πολιορκημένοι Β΄ σχεδίασμα Δ. Σολωμού

Pablo Picasso Guernica

Κώστας Βάρναλης ¨Η μπαλάντα του κύρ-μέντιου¨ YouTube - I Mpalanta tou kyr

mentiou-nikos Ksilouris

Ανωχώρι, Κατωχώρι Και ζευγάρι με το βόδι

Ανηφόρι,κατηφόρι άλλο μπόι κι άλλο πόδι
Και με κάμα και βροχή όργανα στα ρέματα
Ώσπου μου ΄βγαινε η ψυχή τ΄ αφεντός τα στρέμματα

Εἰκοσι χρονώ γομάρι και στον πόλεμο όλα για όλα

Σήκωσα όλο το νταμάρι κουβαλούσα πολυβόλα

κι έχτισα στην εμπασιά να σκοτώνονται οι λαοί
Του χωριού την εκκλησιά για τ΄ αφέντη το φαΐ

3
 Ασκήσεις
1. Ο συγγραφέας συγκρίνει τις τύχες των ανθρώπων και των ζώων στις πολεμικές
επιχειρήσεις. Ποιους θεωρεί πιο αδικημένους και γιατί;

2. Περιγράψτε τη σκηνή της ¨ταλαιπωρίας¨ των ζώων από τη μετάβασή τους από το
νησί στο χωριό Κούπα. Δώστε παραδείγματα ρεαλιστικής περιγραφής

3. Σε ποια σημεία του κειμένου τονίζονται περισσότερο τα αντιπολεμικά αισθήματα

του αφηγητή;

4. Συγκρίνετε την αντίδραση των ζώων με την αντίδραση των ανθρώπων στον
«πειρασμό»της φύσης, στο Β΄ σχεδίασμα των Ελεύθερων Πολιορκημένων του Δ.
Σολωμού. Εντοπίστε πιθανές ομοιότητες ανάμεσα στους διάφορους ζωικούς
οργανισμούς κα εξηγήστε τη διαφοροποίηση του ανθρώπου.

5. Συγκρίνετε την περιγραφή των ζώων-θυμάτων στον πόλεμο στο αφήγημα του
Μυριβήλη με τον ιδεολογικά αφυπνισμένο μονόλογο του ζώου του Βάρναλη

6. Μέσα στα κλειδωμένα…..ματωμένες:Σχολιάστε τη φράση και αναδείξτε το

συμβολισμό της.

7. Κατά το Μ. Vitti (Η Γενιά του Τριάντα, σ. 246), στο Μυριβήλη «το αντίβαρο
της απωθητικής φρίκης του πολέµου είναι η ερωτική έλξη». Σε ποια σκηνή
του αποσπάσµατος µπορούµε να το διαπιστώσουµε αυτό;

8. Γιατί, κατά τη γνώµη σας, ο συγγραφέας χρησιµοποιεί στο κείµενο την

τεχνική της «πλαστοπροσωπίας» (αφηγητής ο λοχίας Κωστούλας και όχι ο
ίδιος ο συγγραφέας);

9. Μελετητές του Μυριβήλη επισηµαίνουν ως γνωρίσµατα του έργου το ρεαλισµό

και το λυρισµό. Μπορείτε να επισηµάνετε τα στοιχεία αυτά στο απόσπασµα;

Πηγές
Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου Μεταίχμιο
Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου βιβλίο εκ\κού
Schoolbag.4x Στρατής Μυριβήλης Τα ζα
Mario Vitti H γενιά του ‘30