Συνδεσιµότητα και Κύκλοι Hamilton

ΠΛΗ20 – ∆ΙΑΚΡΙΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ
ΚΑΙ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΛΟΓΙΚΗ

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
Ε∆Υ – ΠΛΗ20
Στοιχεία Γραφηµάτων :
Συνδεσιµότητα και Κύκλοι Hamilton
Συγγραφή : Σπύρος Κοντογιάννης
Λέκτορας Τµήµατος Πληροφορικής Πανεπιστηµίου Ιωαννίνων
EMAIL: mailto:kontog@cs.uoi.gr ΤΗΛ.: +30 26510 98812
Συντονιστής ΠΛΗ20: ∆ηµήτρης Καββαδίας

Επίκουρος Καθηγητής Τµήµατος Μαθηµατικών Πανεπιστηµίου Πατρών
Επιστηµ. Υπεύθυνος : Αθανάσιος Σκόδρας

Καθηγητής Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστηµίου
΄Εκδοση : 1.1
Ηµεροµηνία Συγγραφής : Αύγουστος 2008
Ηµεροµηνία Τελευταίας Αλλαγής : Ιανουάριος 2008
Περιεχόµενα
1 Συνδεσιµότητα Γραφηµάτων 1
1.1 Περίπατοι σε Γραφήµατα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
1.2 Συνδεσιµότητα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
1.3 Γέφυρες και Σύνολα (Ακµών) Κοπής . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.4 Κοµβικά Σηµεία και ∆ιαχωριστές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
1.5 Πολυσυνδεσιµότητα Γραφήµατος ως προς Ακµές – Κορυφές . . . . . . . . . . . . 13
1.6 Τεµάχια Γραφηµάτων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
1.7 Το Θεώρηµα του Menger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
1.8 Λυµένες Ασκήσεις Κεφαλαίου 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
1.8.1 ΄Ασκηση 1.8.1 [Ερ. 4, Εργασία 3, 2003–4] . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
1.8.2 ΄Ασκηση 1.8.2 [Ερ. 4, Εργασία 5, 2007–8] . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
1.8.3 ΄Ασκηση 1.8.3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
1.8.4 ΄Ασκηση 1.8.4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
1.8.5 ΄Ασκηση 1.8.5 [Ερ. 5.β, Εργασία 5, 2005–6] . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
1.8.6 ΄Ασκηση 1.8.6 [Ερ. 2.α, Εργασία 5, 2006–7] . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
1.8.7 ΄Ασκηση 1.8.7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
1.8.8 ΄Ασκηση 1.8.8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
1.8.9 ΄Ασκηση 1.8.9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
1.8.10΄Ασκηση 1.8.10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
1.8.11΄Ασκηση 1.8.11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
2 Γραφήµατα µε Κύκλους και Μονοπάτια Hamilton 33

2.1 Κύκλοι και Μονοπάτια Hamilton . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
2.2 Αναγκαίες Συνθήκες ΄Υπαρξης Κύκλων Hamilton . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
2.3 Ικανές Συνθήκες ΄Υπαρξης Κύκλων Hamilton . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
2.4 Λυµένες Ασκήσεις Κεφαλαίου 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
2.4.1 ΄Ασκηση 2.4.1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
2.4.2 ΄Ασκηση 2.4.2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
2.4.3 ΄Ασκηση 2.4.3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
2.4.4 ΄Ασκηση 2.4.4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
2.4.5 ΄Ασκηση 2.4.5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
2.4.6 ΄Ασκηση 2.4.6 [Ερ. 4, Εξέταση Ιουνίου 2004] . . . . . . . . . . . . . . . . 48
2.4.7 ΄Ασκηση 2.4.7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
3 Απαντήσεις Ασκήσεων Αυτοαξιολόγησης 51

3.1 Λύσεις Ασκήσεων Αυτοαξιολόγησης Κεφαλαίου 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
3.2 Λύσεις Ασκήσεων Αυτοαξιολόγησης Κεφαλαίου 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
i
Κεφάλαιο 1
Συνδεσιµότητα Γραφηµάτων
Στο κεφάλαιο αυτό ϑα ασχοληθούµε µε τη συνδεσιµότητα (ή συνεκτικότητα) γραφηµάτων. Οι

τέσσερις πρώτες ενότητες αφορούν ϐασικές έννοιες και ιδιότητες της συνδεσιµότητας. Θα ξεκινή-
σουµε ορίζοντας τα διάφορα είδη περιπάτων (ή διαδροµών), καθώς και τις συνεκτικές συνιστώσες
γραφηµάτων. Στη συνέχεια ϑα µελετήσουµε στοιχειώδεις ιδιότητες συνδεδεµένων γραφηµάτων,
κυρίως ως προς τις γέφυρες και τα κοµβικά τους σηµεία. Οι τρεις επόµενες ενότητες αφορούν
πιο προχωρηµένα Ϲητήµατα, όπως η πολυσυνδεσιµότητα, τα τεµάχια γραφηµάτων και το πολύ
σηµαντικό Θεώρηµα του Menger.
2 Συνδεσιµότητα Γραφηµάτων
Βασικές ΄Εννοιες Συνδεσιµότητας
Σπύρος Κοντογιάννης −−΄Εκδοση 1.0. Τελευταία Αλλαγή : Ιανουάριος 2009−− Ε∆Υ ΠΛΗ20: Γραφήµατα
1.1 Περίπατοι σε Γραφήµατα 3
1.1 Περίπατοι σε Γραφήµατα

Σε ένα οποιοδήποτε (κατευθυνόµενο) γράφηµα D = (V, A) ορίζουµε τις ακόλουθες έννοιες :
• Περίπατος ή ∆ιαδροµή (walk) µήκους r − 1 > 0 λέγεται µια οποιαδήποτε ακολουθία

σ = hv1 , e1 , v2 , e2 , . . . , er−1 , vr i, που εναλλάσσει κορυφές και ακµές του D (δίχως να
αποκλείεται η επανάληψη ακµών και/ή κορυφών), έτσι ώστε κάθε ακµή να ενώνει την
προηγούµενη µε την επόµενή της κορυφή. ∆ηλαδή, v1 , v2 , . . . , vr ∈ V , e1 , e2 , . . . , er−1 ∈
A, και τέλος, ∀1 6 j 6 r − 1, ej = (vj , vj+1 ). Οι κορυφές v1 , vr ονοµάζονται τερµατικές
κορυφές, ενώ οι υπόλοιπες ονοµάζονται εσωτερικές κορυφές του περιπάτου. Λέµε ότι
ο περίπατος σ ενώνει την κορυφή v1 µε την κορυφή vr , ή είναι ένας v1 vr −περίπατος. Αν
v1 = vr τότε έχουµε έναν κλειστό περίπατο (closed walk), διαφορετικά αναφερόµαστε σε
έναν ανοικτό περίπατο. Αν στον περίπατο σ η κορυφή u πρωτοεµφανίζεται νωρίτερα από
την κορυφή v , τότε µπορούµε να ορίσουµε το τµήµα σu7→v του σ ως την υποακολουθία
του σ που ξεκινά µε την πρώτη εµφάνιση του u και τερµατίζει µε την πρώτη εµφάνιση του
v . Ορίζουµε επίσης την πράξη σ ⊕ π που συµβολίζει τη συνένωση ενός uv−περιπάτου σ
µε έναν vw−περίπατο π , στο κοινό τους τερµατικό σηµείο v .
• ΄Ιχνος ή µονοκονδυλιά (trail) µήκους r − 1 > 0 είναι ένας οποιοσδήποτε ανοικτός περί-
πατος hv1 , e1 , v2 , e2 , . . . , er−1 , vr i που δεν επαναλαµβάνει ακµές (ενδέχεται όµως να επα-
ναλαµβάνει κορυφές).
• Κύκλωµα (circuit) µήκους r − 1 > 0 είναι ένας οποιοδήποτε κλειστός περίπατος

hv1 , e1 , v2 , e2 , . . . , er−1 , v1 i που δεν επαναλαµβάνει ακµές (κι εδώ επιτρέπεται η επανά-
ληψη κορυφών).
• Μονοπάτι (path) µήκους r − 1 > 0 είναι ένας οποιοσδήποτε ανοικτός περίπατος

hv1 , e1 , v2 , e2 , . . . , er−1 , vr i που δεν επαναλαµβάνει κορυφές.
• Κύκλος (cycle) µήκους r − 1 > 0 είναι ένας οποιοσδήποτε κλειστός περίπατος
hv1 , e1 , v2 , e2 , . . . , er−1 , vr = v1 i που δεν επαναλαµβάνει κορυφές, εκτός ϐέβαια από την
πρώτη και την τελευταία κορυφή που ταυτίζονται (ώστε ο περίπατος να είναι κλειστός).
Αν το γράφηµα D που µελετάµε είναι δίχως παράλληλες ακµές, τότε µπορούµε να περιγράψουµε
έναν περίπατο δίνοντας την ακολουθία των κορυφών που συναντάµε κατά µήκος του, αφού δεν
υπάρχει περίπτωση σύγχυσης (κάθε διατεταγµένο Ϲεύγος κορυφών συνδέεται το πολύ µε µια
ακµή). Επίσης, ένας περίπατος σε κατευθυνόµενο γράφηµα D ϑα πρέπει να µην παραβιάζει
την κατεύθυνση των ακµών που προσπελαύνει. Αντίθετα, σε ένα µη κατευθυνόµενο γράφηµα G,
ένας περίπατος µπορεί να προσπελάσει µια ακµή προς οποιαδήποτε από τις δυο κατευθύνσεις
της. Ας δούµε όµως µερικά παραδείγµατα :
Παράδειγµα 1.1 Στο (µη κατευθυνόµενο) γράφηµα του Σχήµατος 1.1 παρατηρούµε ότι :
• Η ακολουθία hc, e1 , a, e4 , d, e3 , bi ∆ΕΝ είναι περίπατος (ΓΙΑΤΙ ;).
• Η ακολουθία ha, e5 , b, e2 , c, e4 , d, e3 , b, e2 , ci είναι περίπατος, αλλά δεν είναι ίχνος.
• Η ακολουθία ha, e5 , b, e2 , c, e4 , d, e3 , bi είναι ίχνος, αλλά δεν είναι µονοπάτι.
• Η ακολουθία ha, e1 , c, e4 , d, e3 , bi είναι µονοπάτι.
• Η ακολουθία hc, e4 , d, e3 , b, e2 , c, e1 , a, e5 , b, e2 , ci είναι κλειστός περίπατος, αλλά όχι κύ-

κλωµα.
Ε∆Υ ΠΛΗ20: Γραφήµατα −−΄Εκδοση 1.0. Τελευταία Αλλαγή : Ιανουάριος 2009−− Σπύρος Κοντογιάννης
Σχήµα 1.1: Παραδείγµατα περιπάτων σε γραφήµατα.
• Η ακολουθία hc, e4 , d, e3 , b, e2 , ci είναι κύκλος.
• Η (τετριµµένη) ακολουθία hai είναι ένας κύκλος µηδενικού µήκους. Η ακολουθία hb, e6 , bi
είναι ένας κύκλος µήκους 1.
Σηµείωση : Παρατηρείστε ότι οποιοδήποτε µονοπάτι είναι και ίχνος, όπως επίσης οποιοσδήποτε
κύκλος είναι και κύκλωµα. Το αντίστροφο όµως δεν ισχύει. (ΓΙΑΤΙ ;)
΄Ασκηση Αυτοαξιολόγησης 1.1 Νδο1 ότι σε οποιοδήποτε µη κατευθυνόµενο γράφηµα όπου ο

µέγιστος ϐαθµός κορυφής είναι το πολύ 3, δεν υπάρχει κύκλωµα που να µην είναι και κύκλος.
∆είτε τη λύση της άσκησης στη σελίδα 51.
΄Ασκηση Αυτοαξιολόγησης 1.2 Νδο ότι σε οποιοδήποτε γράφηµα D = (V, A) και για οποιοδή-
ποτε Ϲεύγος κορυφών u, v ∈ V , υπάρχει ανοικτός uv−περίπατος στο D ανν2 υπάρχει uv−µονοπάτι
στο D .
Η επόµενη πρόταση υπολογίζει το πλήθος των uv−περιπάτων που απαρτίζονται από συγκε-
κριµένο πλήθος ακµών σε ένα γράφηµα.
Πρόταση 1.1 ΄Εστω D = (V, A) ένα οποιοδήποτε (κατευθυνόµενο) γράφηµα n κορυφών, και
έστω M = A(D) ο πίνακας γειτνίασής του. Για κάθε ακέραιο αριθµό r > 1, το στοιχείο Mi,jr του
r
| · .{z
πίνακα M = M . . · M} ισούται µε το πλήθος των διαφορετικών διαδροµών µε r ακµές, από την
r ϕορές
κορυφή i προς την κορυφή j του D .
Απόδειξη : Η απόδειξη γίνεται µε επαγωγή στην τιµή της δύναµης r (για µια εισαγωγή στη
Μαθηµατική Επαγωγή ϐλ. [6]).
Βάση Για r = 1 προφανώς ισχύει ότι M1 = M. ΄Οµως, από τον ορισµό του πίνακα γειτνίασης
(ϐλ. [9, Ορισµός 1.10, σελ. 26]), ο M αναπαριστά τις διαδροµές µήκους 1 (δηλαδή,
ακµές) µεταξύ (διατεταγµένων) Ϲευγών κορυφών του γραφήµατος.
r υποδηλώνει το
Επαγωγική Υπόθεση ΄Εστω ότι για κάποιο r > 1 ισχύει ότι το στοιχείο Mi,j
πλήθος των διαδροµών µήκους r από την κορυφή i προς την κορυφή j .
r+1
Επαγωγικό Βήµα Θδο3 το στοιχείο Mi,j υποδηλώνει το πλήθος των διαδροµών µήκους r + 1
1
Να δειχθεί ότι.
2
Αν και µόνο αν.
3
Θα δείξουµε ότι.
1.2 Συνδεσιµότητα 5
από την κορυφή i προς την κορυφή j , για οποιοδήποτε διατεταγµένο Ϲεύγος (i, j) ∈ V ×V .
΄Οπως προαναφέραµε, ο M δίνει το πλήθος των διαδροµών µήκους 1 µεταξύ δυο κορυφών
i και j (ή των ανακυκλώσεων, όταν i = j ), στο κελί Mi,j . Παρατηρούµε επίσης ότι
r+1
Mr+1 = Mr · M. Ας ϑυµηθούµε όµως πώς προκύπτει το στοιχείο Mi,j , ϐάσει του
ορισµού του πολλαπλασιασµού πινάκων :
X
r+1 r
Mi,j = Mi,k · Mk,j
k∈V
r ισούται µε το
Κάνοντας χρήση της επαγωγικής υπόθεσης, γνωρίζουµε ότι το στοιχείο Mi,k
πλήθος διαδροµών µήκους k από την κορυφή i προς την κορυφή k , ενώ το Mk,j ισούται
µε το πλήθος των τρόπων να επεκτείνουµε έναν οποιονδήποτε ik−περίπατο µήκους r για
να πάρουµε έναν ij−περίπατο µήκους r + 1. ∆ηλαδή, η ποσότητα Mi,k r ·M
k,j εκφράζει
το πλήθος των διαδροµών µήκους r + 1 από την i προς την j που έχουν ως προτελευταία
κορυφή την k , αφού καθεµιά από αυτές ϑα πρέπει ακριβώς σε r ϐήµατα να ϕτάσει στην k ,
και να υπάρχει τουλάχιστον µια ακµή kj ώστε να συνεχίσει (µε ακριβώς ένα ϐήµα) προς
r+1 P r ·M
την j . Το Mi,j = k∈V Mi,k k,j προκύπτει ως άθροισµα τέτοιων όρων, για όλες τις
r+1
δυνατές προτελευταίες κορυφές k . Καταλήγουµε λοιπόν ότι το Mi,j πράγµατι µετρά το
πλήθος των διαδροµών µήκους r + 1 από την i προς την j .
Παράδειγµα 1.2 Θεωρείστε το µη κατευθυνόµενο γράφηµα G του ακόλουθου σχήµατος.
µε πίνακα γειτνίασης, τετράγωνο και κύβο :

     
0 1 1 0 2 1 1 2 2 5 5 2
 1 0 1 1 
 A2 =  1 3 2 1 
 A3 =  5 4 5 5 
 
A = A(G) = 
 1

1 0 1   1 2 3 1   5 5 4 5 
0 1 1 0 2 1 1 2 2 5 5 2
Παρατηρείστε ότι υπάρχουν ακριβώς A2a,a = 2 aa−περίπατοι µήκους 2 στο G: ha, ab, b, ba, ai
και ha, ac, c, ca, ai. Επίσης, υπάρχουν ακριβώς A3a,b = 5 ab−περίπατοι µήκους 3 στο γρά-
ϕηµα G: ha, ab, b, ba, a, ab, bi, ha, ac, c, ca, a, ab, bi, ha, ac, c, cd, d, db, bi, ha, ab, b, bc, c, cb, bi,
ha, ab, b, bd, d, db, bi.
1.2 Συνδεσιµότητα
Για (κατευθυνόµενο) γράφηµα D = (V, A) ορίζουµε τη διµελή σχέση της συνδεσιµότητας κορυ-
ϕών, Connected ⊆ V × V ως εξής : Οι κορυφές u, v ∈ V συνδέονται µεταξύ τους (το συµβο-
D
λίζουµε µε (u, v) ∈ Connected, ή u ! v ) ανν στο D υπάρχει uv−περίπατος ή vu−περίπατος.
΄Ασκηση Αυτοαξιολόγησης 1.3 Νδο ότι για µη κατευθυνόµενα γραφήµατα, η διµελής σχέση
Connected είναι σχέση ισοδυναµίας.
Αν για οποιοδήποτε Ϲευγάρι κορυφών ενός µη κατευθυνόµενου γραφήµατος G = (V, E)

ισχύει ότι αυτές συνδέονται µεταξύ τους, τότε λέµε ότι το G είναι συνδεδεµένο γράφηµα (con-
nected graph). Για ένα κατευθυνόµενο γράφηµα D = (V, A), αν ισχύει ότι για οποιεσδήποτε
δυο κορυφές a, b ∈ V υπάρχει ab−περίπατος που ξεκινά από την a και καταλήγει στην b, τότε
λέµε ότι το D είναι ισχυρά συνδεδεµένο (strongly connected graph). Τέλος, αν το υποκείµενο
(µη κατευθυνόµενο) γράφηµα G = U ndirected(D) (δηλαδή, το γράφηµα που προκύπτει από
το D αν αγνοήσουµε τις κατευθύνσεις των ακµών του) είναι συνδεδεµένο, τότε ονοµάζουµε το D
ασθενώς συνδεδεµένο γράφηµα (weakly connected graph).
΄Οπως προαναφέραµε, η διµελής σχέση Connected για µη κατευθυνόµενα γραφήµατα G =
(V, E) είναι σχέση ισοδυναµίας (ϐλ. Ασκ.Αυτοαξ. 1.3). Κάθε κλάση ισοδυναµίας S ⊆ V (G) της
Connected, είναι ένα υποσύνολο κορυφών του G µε την ιδιότητα ότι ανά δυο όλες οι κορυφές του
S συνδέονται µεταξύ τους, ενώ καµιά κορυφή u ∈ V \ S δεν συνδέεται µε κάποια κορυφή v ∈ S .
Το υποσύνολο κορυφών S επάγει ένα υπογράφηµα G[S] (ϐλ. [9, σελ. 16-17]) που ονοµάζεται
(συνεκτική) συνιστώσα του G. Η συνεκτική συνιστώσα της κορυφής v ∈ V (G) είναι εκείνο το
επαγόµενο υπογράφηµα, οι κορυφές του οποίου απαρτίζουν µια κλάση ισοδυναµίας (ως προς
την Connected), και περιέχει την v . Συµβολίζουµε τέλος µε c(G) το πλήθος των συνιστωσών για
το µη κατευθυνόµενο γράφηµα G.
Προφανώς ένα µη κατευθυνόµενο γράφηµα G είναι συνδεδεµένο αν απαρτίζεται από µόνο
µια συνεκτική συνιστώσα. ΄Ενα στοιχειώδες παράδειγµα συνδεδεµένου γραφήµατος είναι το K1 ,
δηλαδή, το (τετριµµένο) γράφηµα που απαρτίζεται από µια κορυφή και καµιά ακµή.
΄Ασκηση Αυτοαξιολόγησης 1.4 Νδο σε ένα συνδεδεµένο, µη κατευθυνόµενο γράφηµα, υπάρχει

περίπατος που διέρχεται από όλες τις κορυφές του τουλάχιστον µια ϕορά.
Ας δούµε όµως µερικές απλές ιδιότητες της συνδεσιµότητας γραφηµάτων. ΄Εστω N OT (G) το
συµπλήρωµα (ϐλ. [9, Ορισµός 1.3, σελ. 15]) ενός απλού, µη κατευθυνόµενου γραφήµατος
G = (V, E).
Πρόταση 1.2 Για κάθε απλό, µη κατευθυνόµενο γράφηµα G, ισχύει ότι τουλάχιστον ένα εκ των
G και N OT (G) είναι συνδεδεµένο γράφηµα.
Απόδειξη : Αν το γράφηµα G είναι συνδεδεµένο τότε η πρόταση προφανώς ισχύει. Ας

υποθέσουµε λοιπόν ότι το G δεν είναι συνδεδεµένο. ΄Εστω S1 , S2 ⊆ V (G) τα σύνολα κορυφών
δυο συνιστωσών του G. Παρατηρούµε ότι οποιαδήποτε κορυφή v ∈ V (G) \ Si συνδέεται µε
κάθε κορυφή u ∈ Si στο γράφηµα N OT (G), για i = 1, 2. Θα δείξουµε ότι οποιοδήποτε
Ϲεύγος (διαφορετικών) κορυφών u, v ∈ V (G) συνδέεται µε έναν uv−περίπατο στο N OT (G):
Αν ισχύει ότι οι δυο κορυφές ανήκουν στην ίδια συνιστώσα του G, πχ, u, v ∈ S1 , τότε για
οποιαδήποτε κορυφή w ∈ S2 ισχύει ότι uw, vw ∈ E(N OT (G)). Συνεπώς, στο N OT (G)
υπάρχει ο uv−περίπατος hu, uw, w, wv, vi. Από την άλλη πλευρά, αν οι u, v ανήκουν σε
διαφορετικές συνιστώσες του G, τότε ισχύει ότι uv ∈
/ E(G) ⇒ uv ∈ E(N OT (G)). Συνεπώς και
σε αυτή την περίπτωση υπάρχει uv−περίπατος : hu, uv, vi.
Για τους ορισµούς ϐαθµού κορυφής, µέγιστου και ελάχιστου ϐαθµού σε γράφηµα, ϐλ. [9,
Ορισµοί 1.23 (σελ.65), 1.24 (σελ. 69)].
1.3 Γέφυρες και Σύνολα (Ακµών) Κοπής 7
Πρόταση 1.3 Για κάθε απλό, µη κατευθυνόµενο γράφηµα G = (V, E) µε ελάχιστο ϐαθµό
|V |
dmin (G), αν dmin (G) > 2 τότε το G είναι συνδεδεµένο.
Απόδειξη : Αποδεικνύουµε την πρόταση κάνοντας χρήση του νόµου της αντιθετοαναστροφής
[5, σελ. 38], δηλαδή, αποδεικνύοντας την ταυτολογικά ισοδύναµη συνεπαγωγή ότι αν το G είναι
|V |
µη συνδεδεµένο, τότε αληθεύει ότι dmin (G) < 2 .
Πράγµατι, αν το G είναι µη συνδεδεµένο, έστω S ⊆ V (G) το µικρότερο σύνολο κορυφών
|V |
µιας συνιστώσας του. Προφανώς ισχύει ότι |S| 6 2 . Από τον ορισµό των συνιστωσών,
γνωρίζουµε ότι οποιαδήποτε κορυφή του S συνδέεται µόνο µε κορυφές του S . Κατά
συνέπεια, ο ϐαθµός οποιασδήποτε κορυφής v ∈ S ϕράσσεται, λόγω απλότητας του γρα-
|V | |V |
ϕήµατος, ως εξής : ∀v ∈ S, dG (v) 6 |S| − 1 6 2 − 1 < 2 . Προφανώς όµως ισχύει ότι
|V |
dmin (G) 6 minv∈S {dG (v)} < 2 .
Πρόταση 1.4 Για κάθε συνδεδεµένο, µη κατευθυνόµενο γράφηµα G = (V, E) ισχύει ότι |E| >
|V | − 1.
Απόδειξη : Χρησιµοποιούµε επαγωγή στο πλήθος ακµών του γραφήµατος.
Βάση Για |E| = 0 προφανώς η µοναδική περίπτωση συνδεδεµένου γραφήµατος, είναι το K1 ,

για το οποίο ισχύει ότι 0 = |E| = |V | − 1.
Επαγωγική Υπόθεση ΄Εστω ότι για κάθε συνδεδεµένο γράφηµα |V | κορυφών και |E| = m > 0
ακµών, ισχύει ότι |E| > |V | − 1.
Επαγωγικό Βήµα Ας υποθέσουµε, για χάρη της απαγωγής σε άτοπο, την ύπαρξη συνδεδεµέ-
νου, µη κατευθυνόµενου γραφήµατος G = (V, E) όπου m + 1 = |E| < |V | − 1. Από το
P
Λήµµα της Χειραψίας γνωρίζουµε ότι v∈V dG (v) = 2|E| < 2|V |−2, απ΄ όπου συνάγουµε
(Αρχή Περιστερώνα) ότι υπάρχει κορυφή µε ϐαθµό dG (v) 6 1: Αν ίσχυε ότι dmin (G) > 2
P
τότε ϑα έπρεπε να ισχύει ότι 2|E| = v∈V dG (v) > 2|V |. Λόγω της συνδεσιµότητας του G,
δε µπορεί να υπάρχει κορυφή ϐαθµού µηδέν. Ας ϑεωρήσουµε λοιπόν µια οποιαδήποτε
ακµή v ∈ V : dG (v) = 1. Παρατηρούµε ότι το γράφηµα G − v που προκύπτει από
την αφαίρεση της (ϐαθµού 1) κορυφής v µαζί µε την προσπίπτουσα ακµή της, παραµένει
συνδεδεµένο (δεδοµένης της συνδεσιµότητας του G). ∆ηλαδή, το G − v είναι συνδεδεµένο
γράφηµα µε |V | − 1 κορυφές και |E| − 1 = m ακµές, άρα (επαγ. υπόθεση) ϑα πρέπει να
ισχύει ότι |E| − 1 > (|V | − 1) − 1 ⇔ |E| > |V | − 1, που υποθέσαµε αρχικά ότι δεν ισχύει.
΄Αρα, καταλήγουµε ότι ϑα πρέπει και το συνδεδεµένο γράφηµα G µε m + 1 ακµές να έχει
|E| > |V | − 1.
1.3 Γέφυρες και Σύνολα (Ακµών) Κοπής

Στην παρούσα και την επόµενη ενότητα ϑα ασχοληθούµε µε δυο πολύ ενδιαφέρουσες γενικεύσεις
της συνδεσιµότητας γραφηµάτων.
Ας ϑεωρήσουµε ένα µη κατευθυνόµενο γράφηµα G = (V, E). Μια ακµή e του G λέγεται
γέφυρα (bridge), ανν το γράφηµα G − e ≡ (V, E \ {e}) έχει περισσότερες συνιστώσες από το
G. Πιο γενικά, οποιοδήποτε υποσύνολο ακµών A ⊆ E για το οποίο ισχύει ότι το γράφηµα
Σχήµα 1.2: Παράδειγµα γεφυρών και συνόλων κοπής. Στο γράφηµα του Σχήµατος οι ακµές ad
και bf είναι γέφυρες. Επίσης, τα υποσύνολα ακµών {f h, f i, gi, gj}, {f h, ik, jk}, {hk, ik, jk}
είναι f k−σύνολα κοπής, αλλά δεν είναι ελάχιστοτικά f k−σύνολα κοπής : Υπάρχει και το
f k−σύνολο κοπής {f h, f i} που έχει µικρότερη πληθικότητα από τα προηγούµενα. Τέλος,
η γέφυρα bf δεν είναι f k−σύνολο κοπής, γιατί οι κορυφές αυτές ανήκουν στην ίδια συνιστώσα
του G − {bf }. Φυσικά το {f h, f i} δεν είναι ελάχιστο σύνολο κοπής για το G, αφού υπάρ-
χουν και γέφυρες σε αυτό. Τέλος, το υποσύνολο κορυφών {f h, ik, gj} είναι ένα (ελαχιστοτικό)
({g, f }, {h, j})−σύνολο κοπής.
(V, E \ A) έχει περισσότερες συνιστώσες από το γράφηµα G, τότε το σύνολο ακµών A είναι ένα
σύνολο (ακµών) κοπής (edge cut set) του G. Ελάχιστο σύνολο (ακµών) κοπής για το G
είναι ένα σύνολο κοπής ελάχιστης πληθικότητας. Για δυο οποιεσδήποτε κορυφές u, v ∈ V , που
ανήκουν στην ίδια συνιστώσα του G, ονοµάζουµε uv−σύνολο κοπής ένα οποιοδήποτε σύνολο
κοπής A τέτοιο ώστε οι u, v να ανήκουν σε διαφορετικές συνιστώσες του (V, E \ A). Για δυο
συγκεκριµένες κορυφές u, v ∈ V , το ελάχιστης πληθικότητας uv−σύνολο κοπής ονοµάζεται
ελάχιστοτικό uv−σύνολο κοπής.
Η έννοια των συνόλων κοπής µπορεί να γενικευθεί και για Ϲεύγη υποσυνόλων κορυφών : Ας
ϑεωρήσουµε δυο οποιαδήποτε υποσύνολα κορυφών S, T ⊆ V που έχουν τουλάχιστον από µια
κορυφή στην ίδια συνεκτική συνιστώσα του G, αλλά είναι µεταξύ τους ξένα (δεν έχουν καµιά
κοινή κορυφή). ΄Ενα υποσύνολο ακµών A ⊆ E ονοµάζεται (S, T )−σύνολο κοπής ανν για
οποιοδήποτε Ϲεύγος κορυφών (s, t) ∈ S ×T , δεν υπάρχει st−περίπατος στο γράφηµα (V, E \A).
∆ηλαδή, µετά την αφαίρεση των ακµών του A από το G, δεν υπάρχει τρόπος να µεταβούµε από
µια κορυφή του S σε µια κορυφή του T . Η ακόλουθη πρόταση αποτελεί χαρακτηρισµό των
γεφυρών ενός γραφήµατος :
Πρόταση 1.5 Οποιαδήποτε ακµή ενός µη κατευθυνόµενου γραφήµατος G είναι γέφυρα ανν δεν
ανήκει σε κανέναν κύκλο του G.
Απόδειξη : Κατ΄ αρχήν ϑδο για οποιαδήποτε ακµή e = uv ∈ E του G, αν η e είναι γέφυρα δεν
µπορεί να ανήκει σε κανένα κύκλο του G: Αν υπήρχε κύκλος C ⊆ G που περιελάµβανε την e,
τότε το υπογράφηµα C − e ϑα ήταν ένα uv−µονοπάτι στο G − e. Μα τότε : (ι) Οποιοσδήποτε
περίπατος του G που δεν περιλαµβάνει την e, υπάρχει και στο G−e. (ιι) Οποιοσδήποτε περίπατος
του G, π = π1 ⊕ hu, e, vi ⊕ π2 , που χρησιµοποιεί την e k > 1 ϕορές, µπορεί να αντικατασταθεί
από έναν περίπατο π 0 = π1 ⊕ (C − e) ⊕ π2 του G µε τα ίδια τερµατικά σηµεία, που όµως
χρησιµοποιεί την e k − 1 ϕορές. Κάνοντας την ίδια αντικατάσταση όσες ϕορές χρειάζεται ώστε
να µην εµφανίζεται η e, ϑα πάρουµε τελικά έναν περίπατο στο G µε τα ίδια τερµατικά σηµεία,
που όµως παρακάµπτει την e. Αυτός ο περίπατος ϑα υπάρχει όµως και στο G − e, γεγονός που
αναιρεί την υπόθεση ότι η e είναι γέφυρα.
΄Εστω τώρα µια οποιαδήποτε ακµή που ανήκει σε κύκλο του G. Προφανώς, όπως προείπαµε,
αυτή η ακµή δεν µπορεί να είναι γέφυρα, γιατί υπάρχει µονοπάτι που την παρακάµπτει στο
G − e, και άρα η αφαίρεσή της δε µπορεί να επηρεάσει τη συνδεσιµότητα δυο οποιωνδήποτε
1.3 Γέφυρες και Σύνολα (Ακµών) Κοπής 9
κορυφών του G.
΄Ασκηση Αυτοαξιολόγησης 1.5 Νδο για οποιοδήποτε µη κατευθυνόµενο γράφηµα G = (V, E)

και οποιαδήποτε ακµή e ∈ E , ισχύει ότι c(G − e) ∈ {c(G), c(G) + 1}. ∆ηλαδή, η αφαίρεση µιας
ακµής µπορεί να αυξήσει το πλήθος των συνιστωσών του γραφήµατος το πολύ κατά 1.
΄Ασκηση Αυτοαξιολόγησης 1.6 Νδο σε ένα µη κατευθυνόµενο γράφηµα µε άρτιους ϐαθµούς

κορυφών δεν υπάρχει γέφυρα.
Κλείνουµε την ενότητα µε µια διπλή ανισότητα που συσχετίζει το µέγεθος, την τάξη και το πλήθος
συνιστωσών σε ένα γράφηµα :
Πρόταση 1.6 Για κάθε απλό, µη κατευθυνόµενο γράφηµα G = (V, E) µε k συνιστώσες, τάξης
|V | = n και µεγέθους |E| = m, ισχύει ότι :
(n − k)(n − k + 1)
n−k 6m6
2
Απόδειξη : Αποδεικνύουµε κατ΄ αρχήν ότι m > n − k . Η απόδειξη γίνεται µε χρήση επαγωγής
στο µέγεθος του γραφήµατος.
Βάση Για m = 0, προφανώς αναφερόµαστε στο κενό γράφηµα Nn = N OT (Kn ), µε ακριβώς

k = n συνιστώσες. ΄Αρα ο ισχυρισµός προφανώς ισχύει.
Επαγ. Υπόθεση ΄Εστω ότι για κάποιο m > 1 και για οποιοδήποτε γράφηµα µε 0 6 m0 6 m − 1
ακµές, n0 κορυφές και k 0 συνιστώσες, ισχύει ότι m0 > n0 − k 0 .
Επαγ. Βήµα Ας ϑεωρήσουµε ένα οποιοδήποτε γράφηµα G µε m ακµές, n κορυφές και k

συνιστώσες. Αν υπάρχει ακµή e ∈ E(G) που δεν είναι γέφυρα, τότε προφανώς το G−e έχει
m − 1 ακµές, n κορυφές και k συνιστώσες. Από επαγωγική υπόθεση, m > m − 1 > n − k .
Ας υποθέσουµε λοιπόν ότι κάθε ακµή του G είναι γέφυρα. Για οποιαδήποτε λοιπόν ακµή
e ∈ E(G), το γράφηµα G − e έχει m − 1 ακµές, n κορυφές και c(G − e) = k + 1
συνιστώσες (ϐλ. ΄Ασκ.Αυτοαξ. 1.5). Από επαγωγική υπόθεση στο G − e, γνωρίζουµε ότι :
m − 1 > n − (k + 1) = n − k − 1 ⇒ m > n − k .
(n−k)(n−k+1)
Ας δούµε τώρα πώς ϑα αποδείξουµε τη δεύτερη ανισότητα m 6 2 . Παρατηρούµε ότι,
λόγω της απλότητας του γραφήµατος, ο µέγιστος αριθµός ακµών είναι στην περίπτωση που κάθε
συνιστώσα του είναι και ένα πλήρες γράφηµα. Αν λοιπόν ήταν n1 , n2 , . . . , nk ∈ {1, . . . , n−k +1}
n (n −1)
= 21 i∈[k] n2i − n2 , αφού
P P
ήταν οι τάξεις των συνιστωσών, τότε ϑα ίσχυε πως m 6 i∈[k] i 2i
P
i∈[k] ni = n.
Είναι σχετικά εύκολο (αλλά εκτός ενδιαφέροντος
n του παρόντος κειµένου) να αποδείξει κα- o
2
P P
νείς ότι το µέγιστο στοιχείο του συνόλου i∈[k] ni
: 1 6 n1 , n2 , . . . , nk 6 n; i∈[k] ni = n
επιτυγχάνεται για (n2 = n3 = · · · = nk = 1; n1 = n − k + 1). Μα τότε ισχύει ότι :
1 (n − k)(n − k + 1)
m 6 (n − k + 1)2 + (k − 1) − n =
2 2
που είναι ακριβώς η Ϲητούµενη ανισότητα.
Πόρισµα 1.1 Κάθε απλό, µη κατευθυνόµενο γράφηµα µε n κορυφές και περισσότερες από
(n−1)(n−2)
2 ακµές, είναι συνδεδεµένο.
Απόδειξη : Απλή εφαρµογή της Πρότασης 1.6.
1.4 Κοµβικά Σηµεία και ∆ιαχωριστές

Στην παρούσα ενότητα ασχολούµαστε µε τη γενίκευση της συνδεσιµότητας γραφηµάτων που
αφορά την αφαίρεση (υποσυνόλων) κορυφών του γραφήµατος.
Για ένα µη κατευθυνόµενο γράφηµα G = (V, E), µια κορυφή v ∈ V τέτοια ώστε το G − v
να έχει περισσότερες συνιστώσες από το G, λέγεται κοµβικό σηµείο ή σηµείο άρθρωσης (cut
vertex ή articulation point) του G. Και πάλι µπορούµε να γενικεύσουµε την έννοια των κοµβι-
κών σηµείων σε υποσύνολα κορυφών του γραφήµατος. ΄Ενα υποσύνολο κορυφών Z ⊂ V του G
λέµε ότι διαχωρίζει δυο µη κενά υποσύνολα κορυφών ∅ 6= S, T ⊂ V \ Z που έχουν τουλάχι-
στον από µια κορυφή στην ίδια συνιστώσα του G αλλά είναι µεταξύ τους ξένα σύνολα, ανν στο
επαγόµενο υπογράφηµά G[V \ Z] του G, που προκύπτει από την αφαίρεση των κορυφών του
Z , δεν υπάρχει περίπατος που να συνδέει κάποια κορυφή s ∈ S µε κάποια κορυφή t ∈ T . Το
σύνολο κορυφών Z ονοµάζεται τότε ένας (S, T )−διαχωριστής ((S, T )−separator). ΄Ενας ελα-
χιστοτικός (S, T )−διαχωριστής είναι ένας (S, T )−διαχωριστής µε το ελάχιστο δυνατό πλήθος
κορυφών. ΄Ενας (ελάχιστος) διαχωριστής του G είναι ένα οποιοδήποτε (ελάχιστης πληθικότη-
τας) υποσύνολο κορυφών Z ⊂ V του G, τέτοιο ώστε το επαγόµενο υπογράφηµα G[V \ Z] να έχει
περισσότερες συνεκτικές συνιστώσες από το G. Παρατηρείστε ότι, για κάθε ελάχιστο διαχωριστή
Z του G, οποιοδήποτε γνήσιο υποσύνολο R ⊂ Z ϑα πρέπει να µην είναι διαχωριστής του G.
Ως παράδειγµα, ϑεωρείστε το γράφηµα του Σχήµατος 1.2. Παρατηρείστε ότι υπάρχουν ακρι-
ϐώς δυο κοµβικά σηµεία, οι κορυφές a, f : Η αφαίρεση οποιασδήποτε άλλης κορυφής δεν επηρε-
άζει το πλήθος των συνιστωσών του γραφήµατος. Επίσης, το {h, i, j} είναι ένας ak−διαχωριστής,
αλλά ο ελαχιστοτικός ak−διαχωριστής είναι το σύνολο {f }, που είναι επίσης και ελάχιστος δια-
χωριστής στο γράφηµα. Το {b, c} είναι ένας ελαχιστοτικός ae−διαχωριστής.
΄Ασκηση Αυτοαξιολόγησης 1.7 Νδο για οποιοδήποτε γράφηµα G = (V, E) δίχως γέφυρες, και
dG (v)
για οποιαδήποτε κορυφή του v ∈ V , ισχύει ότι c(G − v) 6 2 .
Οποιοδήποτε συνδεδεµένο, µη κατευθυνόµενο γράφηµα T = (V, E) δίχως κύκλους ονοµάζεται

δένδρο (tree). Οποιοδήποτε µη κατευθυνόµενο, άκυκλο γράφηµα ονοµάζεται δάσος (forest).
Για περισσότερες ιδιότητες των δένδρων ο αναγνώστης παραπέµπεται στο [9, Κεφάλαιο 2].
Πρόταση 1.7 Οποιαδήποτε κορυφή v ∈ V ενός δένδρου T = (V, E) είναι κοµβικό σηµείο αν και
µόνο αν dT (v) > 1.
Απόδειξη : Για οποιαδήποτε κορυφή v ∈ V , προφανώς ισχύει ότι αν dT (v) = 0 τότε αναφερόµα-
στε στο τετριµµένο γράφηµα K1 . Φυσικά σε αυτή την περίπτωση η αφαίρεση της κορυφής αυτής
αφήνει ως υπογράφηµα το κενό γράφηµα, που το ϑεωρούµε συνδεδεµένο (αφού δεν υπάρχουν
δυο κορυφές που να ανήκουν σε διαφορετική συνιστώσα). Ας δούµε τώρα την περίπτωση που
dT (v) = 1, πρόκειται δηλαδή για ϕύλλο του δένδρου. Η αφαίρεση της κορυφής v , και µαζί
της µοναδικής ακµής e = uv που τη συνδέει στο δένδρο, δεν προκαλεί τη δηµιουργία κάποιου
κύκλου στο T − v . ΄Αρα το T − v είναι ένα άκυκλο γράφηµα τάξης |V | − 1, µε ακριβώς |V | − 2
1.4 Κοµβικά Σηµεία και ∆ιαχωριστές 11
ακµές. Πρόκειται λοιπόν για δένδρο, σύµφωνα µε το χαρακτηρισµό των δένδρων (ϐλ. [9, Θεώ-
ϱηµα 2.1 (σελ. 137)]). Συνεπώς, η αφαίρεση της (ϐαθµού 1) κορυφής v δεν αποσυνδέει το T ,
δηλαδή, η v δεν είναι κοµβικό σηµείο του T .
Ας ϑεωρήσουµε τώρα µια οποιαδήποτε κορυφή v ∈ V : dT (v) > 2. Χβτγ4 έστω vu, vz ∈ E
για δυο διαφορετικές κορυφές u, z ∈ V \ {v}. Από τον ορισµό των δένδρων γνωρίζουµε ότι
υπάρχει µοναδικό µονοπάτι που συνδέει τις u, z , κι αυτό δε µπορεί να είναι άλλο από το
σ = hu, uv, v, vz, zi (διαφορετικά ϑα υπήρχε κύκλος στο T ). Η αφαίρεση της κορυφής v
προκαλεί και την αφαίρεση των προσπιπτουσών σε αυτήν ακµών, άρα και τη διαγραφή του
µονοπατιού σ . ΄Οµως στο T − v δε µπορεί να υπάρχει uz−µονοπάτι, γιατί ϑα έπρεπε να υπήρχε
και στο T , σχηµατίζοντας κύκλο µαζί µε το σ . Συνεπώς οι u, z δε συνδέονται πλέον στο T − v ,
και άρα η κορυφή v είναι κοµβικό σηµείο του T .
Πόρισµα 1.2 Κάθε συνδεδεµένο, µη κατευθυνόµενο γράφηµα G = (V, E) τάξης |V | > 2, έχει
τουλάχιστον δυο κορυφές που δεν είναι κοµβικά σηµεία.
Απόδειξη : Πρόκειται για απλή εφαρµογή της Πρότασης 1.7 και µιας γνωστής ιδιότητας των
δένδρων [9, Λήµµα 2.1 (σελ. 135)]. Οι λεπτοµέρειες της απόδειξης αφήνονται ως άσκηση.
Κλείνουµε την παρούσα ενότητα µε έναν ακόµη απλό χαρακτηρισµό των κοµβικών και των
γεφυρών ενός γραφήµατος.
Πρόταση 1.8 Για ένα οποιοδήποτε συνδεδεµένο, µη κατευθυνόµενο γράφηµα G = (V, E):
• Μια κορυφή v είναι κοµβικό σηµείο αν και µόνο αν υπάρχουν δυο κορυφές s και t διαφο-
ϱετικές από την v τέτοιες ώστε η v να παρεµβάλλεται σε όλα τα µονοπάτια σύνδεσης των s
και t στο G.
• Μια ακµή e ενός γραφήµατος G είναι γέφυρα αν και µόνο αν υπάρχουν κορυφές s και t
τέτοιες ώστε η e να παρεµβάλλεται σε όλα τα µονοπάτια σύνδεσης των s και t στο G.
Απόδειξη : Η απόδειξη είναι προφανής από τους ορισµούς των γεφυρών και των κοµβικών
σηµείων. Πιο συγκεκριµένα, αν υπάρχουν κορυφές s και t διαφορετικές από την v τέτοιες ώστε
η v να παρεµβάλλεται σε όλα τα µονοπάτια σύνδεσης των s και t στο G, τότε το σύνολο {v} δια-
χωρίζει τα σύνολα T = {t} και S = {s}. Αντίστροφα, αν για κάθε Ϲεύγος κορυφών s, t ∈ V \ {v}
υπάρχει µονοπάτι που τις συνδέει στο G − v , τότε το G − v παραµένει συνδεδεµένο και η v
δε µπορεί να είναι κοµβικό σηµείο. Ανάλογο είναι το επιχείρηµα και για την ύπαρξη γέφυρας.
4
Χωρίς ϐλάβη της γενικότητας.
Προχωρηµένα Θέµατα Συνδεσιµότητας
1.5 Πολυσυνδεσιµότητα Γραφήµατος ως προς Ακµές – Κορυφές 13
Σχήµα 1.3: Παραδείγµατα συνδεσιµότητας. Τα γραφήµατα G1 και G3 έχουν V C(G1 ) =

V C(G3 ) = 1 γιατί υπάρχουν κοµβικά σηµεία. Το γράφηµα G2 = C5 προφανώς έχει
V C(G2 ) = 2, το G4 έχει V C(G4 ) = 3 και το G5 = K5 έχει V C(G5 ) = 4 (η αφαίρεση 4
κορυφών αφήνει το τετριµµένο γράφηµα). Ως προς τις ακµές έχουµε : EC(G1 ) = 1, EC(G2 ) =
EC(G3 ) = 2, EC(G4 ) = 3 και EC(G5 ) = 4.
1.5 Πολυσυνδεσιµότητα Γραφήµατος ως προς Ακµές – Κορυφές
Σε ένα µη κατευθυνόµενο γράφηµα G = (V, E), ονοµάζουµε δυο uv−µονοπάτια του εσωτερικά
ξένα (internally vertex disjoint) όταν, πέραν των τερµατικών τους σηµείων, δεν µοιράζονται
καµιά άλλη κορυφή. Συµβολίζουµε µε p(u, v) το πλήθος των εσωτερικά ξένων uv−µονοπατιών
στο G, για οποιοδήποτε Ϲεύγος διαφορετικών κορυφών u, v ∈ V του G (η συγκεκριµένη ποσότητα
είναι απροσδιόριστη όταν u = v ).
΄Ενα µη τετριµµένο γράφηµα G µε τουλάχιστον k + 1 κορυφές είναι k−συνδεδεµένο (ως
προς τις κορυφές) (k−(vertex) connected) ανν για την αποσύνδεση του γραφήµατος, ή τη
δηµιουργία του τετριµµένου γραφήµατος K1 , απαιτείται η αφαίρεση τουλάχιστον k κορυφών
του. ∆ηλαδή, οποιοσδήποτε διαχωριστής του G περιλαµβάνει τουλάχιστον k κορυφές. Κατά
σύµβαση ϑεωρούµε ότι το τετριµµένο γράφηµα K1 είναι 0−συνδεδεµένο και 1−συνδεδεµένο,
αλλά δεν είναι k−συνδεδεµένο για οποιοδήποτε k > 2. Συνδεσιµότητα ως προς τις κορυφές
(vertex connectivity) V C(G) είναι το ελάχιστο πλήθος κορυφών που πρέπει να αφαιρέσουµε
προκειµένου να αποσυνδέσουµε το G, ή να προκύψει το τετριµµένο γράφηµα. ∆ηλαδή :
V C(G) = min{|S| : S ⊆ V ∧ (το G[V \ S] είναι µη συνδεδεµένο, ή ισοµορφικό του K1 )}
Παρατηρείστε ότι το G είναι 1−συνδεδεµένο αν είναι συνδεδεµένο, ενώ ένα µη συνδεδεµένο

γράφηµα είναι 0−συνδεδεµένο αλλά όχι k−συνδεδµένο, για κάθε k > 1. Επίσης, για κάθε
n > 3 ο κύκλος Cn είναι 2−συνδεδεµένος (χρειάζεται η αφαίρεση τουλάχιστον δυο κορυφών
για την αποσύνδεσή του, ή για να προκύψει το τετριµµένο γράφηµα), και έχει V C(Cn ) = 2 (η
αφαίρεση µιας κορυφής δεν επαρκεί για την αποσύνδεσή του, ή τη δηµιουργία του K1 ). ∆είτε
επίσης µερικά ακόµη παραδείγµατα στο Σχήµα 1.3.
Συνδεσιµότητα ως προς τις ακµές (edge connectivity) EC(G) συνδεδεµένου γραφήµατος
G = (V, E) είναι το ελάχιστο πλήθος ακµών που απαρτίζουν σύνολο (ακµών) κοπής για το G.
Και πάλι, για οποιοδήποτε 0 6 λ 6 EC(G), λέµε ότι το G είναι λ−συνδεδεµένο ως προς τις
ακµές (λ−edge connected graph), για να τονίσουµε ότι απαιτείται η αφαίρεση τουλάχιστον λ
ακµών, προκειµένου το γράφηµα που αποµένει να αποσυνδεθεί. ∆ηλαδή :
EC(G) = min{|A| : A ⊆ E ∧ το (V, E \ A) είναι µη συνδεδεµένο}
Κατά σύµβαση ϑεωρούµε ότι το τετριµµένο γράφηµα K1 έχει EC(K1 ) = 0. Το ίδιο ϑεωρούµε α-
κόµη κι αν προσθέσουµε ανακυκλώσεις στη συγκεκριµένη κορυφή. ∆είτε µερικά παραδείγµατα
ακόµη στο Σχήµα 1.3.
Ας δούµε όµως µερικές χαρακτηριστικές ιδιότητες της συνδεσιµότητας γραφηµάτων. Η

επόµενη πρόταση συσχετίζει τη συνδεσιµότητα ως προς τις κορυφές V C(G), µε τη συνδεσιµότητα
ως προς τις ακµές EC(G), και τον ελάχιστο ϐαθµό dmin (G) ενός γραφήµατος G:
Πρόταση 1.9 (Whitney 1932) Για οποιοδήποτε µη κατευθυνόµενο γράφηµα G = (V, E) ισχύει
ότι : V C(G) 6 EC(G) 6 dmin (G).
Απόδειξη : Προφανώς για µη συνδεδεµένο γράφηµα, όπως και για το K1 , ισχύει ότι V C(G) =
EC(G) = 0 6 dmin (G). Η ιδιότητα αυτή παραµένει, όσες ανακυκλώσεις κι αν προσθέσουµε στις
κορυφές ενός µη συνδεδεµένου γραφήµατος, ή στη µοναδική κορυφή του K1 (απλά αυξάνεται
ενδεχοµένως ο ελάχιστος ϐαθµός). Ας υποθέσουµε λοιπόν ότι µας δίνεται ένα συνδεδεµένο µη
κατευθυνόµενο γράφηµα δίχως ανακυκλώσεις (αφού δεν συνεισφέρουν στη συνδεσιµότητα των
γραφηµάτων) µε τουλάχιστον δυο κορυφές. Η δεύτερη ανισότητα είναι προφανής : ΄Εστω v ∈ V
µια κορυφή ελάχιστου ϐαθµού στο G τ.ώ. dG (v) = dmin (G). Το σύνολο δ({v}) των ακµών
που προσπίπτουν στην v είναι ένα ({v}, V \ {v})−σύνολο (ακµών) κοπής και άρα επαρκεί η
αφαίρεσή του για την αποσύνδεση του G (αποµονώνοντας την v ). Κατά συνέπεια, ισχύει ότι
EC(G) 6 |δ({v})| = dG (v) = dmin (G).
Ας δούµε τώρα την πρώτη ανισότητα για οποιοδήποτε συνδεδεµένο µη κατευθυνόµενο γρά-
ϕηµα G = (V, E). ΄Εστω 1 6 V C(G) = k και 1 6 EC(G) = λ. Χρησιµοποιούµε επαγωγή στην
συνδεσιµότητα λ ως προς τις ακµές.
Βάση : Η ϐάση της επαγωγής λ = 1, σηµαίνει ότι υπάρχει γέφυρα στο γράφηµα. ΄Εστω
e = uv ∈ E µια γέφυρα. Αν G = K2 τότε προφανώς ισχύει ότι V C(G) = EC(G) = 1
(η αφαίρεση του ενός τερµατικού σηµείου αφήνει το τετριµµένο γράφηµα K1 ). ∆ιαφο-
ϱετικά, ϑα πρέπει να υπάρχουν στο γράφηµα τουλάχιστον τρεις κορυφές (δεδοµένης της
ύπαρξης γέφυρας). ΄Εστω w ∈ V \ {u, v} µια οποιαδήποτε κορυφή, σε απόσταση µιας
ακµής από κάποια από τις u, v . Θεωρούµε (χβτγ) ότι uw ∈ E . Προφανώς υπάρχει το
wv−µονοπάτι π = hw, wu, u, uv, vi, που περνά από την uv . Αν υποθέσουµε ότι υπάρχει
και κάποιο wv−µονοπάτι σ που δεν χρησιµοποιεί την ακµή uv , τότε στο G υπάρχει ο
κύκλος σ ⊕ hv, vu, u, uw, wi που περιλαµβάνει τη γέφυρα uv , άτοπο. Κατά συνέπεια, όλα
τα wv−µονοπάτια πρέπει να διέρχονται από την uv , πράγµα που σηµαίνει ότι το u είναι
κοµβικό σηµείο (ϐλ. Πρόταση 1.8). Συνεπώς, V C(G) = 1.
Επαγ. Υπόθεση : Για κάποιο λ > 2 και για οποιοδήποτε γράφηµα G0 µε V C(G0 ) = k 0 και
1 6 EC(G0 ) = λ0 6 λ − 1 ισχύει ότι k 0 6 λ0 .
Επαγ. Βήµα : Θεωρούµε οποιοδήποτε γράφηµα G µε V C(G) = k και EC(G) = λ > 2. ΄Εστω
A ≡ {e1 , . . . , eλ } ⊆ E ένα σύνολο ακµών κοπής του G (µε ελάχιστο πλήθος ακµών).
Προφανώς το γράφηµα G0 = G − e1 έχει EC(G0 ) = λ − 1 και άρα (επαγωγική υπόθεση)
καταλήγουµε ότι V C(G0 ) = k 0 6 λ − 1. Παρατηρούµε ότι αν το G0 έχει το πλήρες
γράφηµα Kn ως γεννητικό του υπογράφηµα, τότε το ίδιο ισχύει και για το G. Σε αυτή την
περίπτωση, προφανώς ισχύει ότι k = k 0 = |V | − 1 6 λ − 1 < λ.
Ας υποθέσουµε λοιπόν ότι τουλάχιστον µια ακµή λείπει από το G0 προκειµένου να σχηµα-
τιστεί το πλήρες γράφηµα ως υπογράφηµά του. Προφανώς αληθεύει ότι V C(G0 ) 6 |V | − 2
(ΓΙΑΤΙ ;). ΄Εστω S ⊂ V ένας διαχωριστής του G0 , µε k 0 = V C(G0 ) 6 λ0 = EC(G0 ) = λ − 1
στοιχεία. Αφού το G0 [V \ S] είναι µη συνδεδεµένο, το G00 = G[V \ S] ϑα είναι είτε µη
συνδεδεµένο επίσης, είτε συνδεδεµένο, έχοντας την e1 ως γέφυρά του. Αν το G00 είναι
µη συνδεδεµένο, τότε το S διαχωρίζει και το G, οπότε, k 6 |S| = k 0 6 λ − 1. ΄Εστω
λοιπόν ότι το G00 είναι συνδεδεµένο (µε γέφυρα την e1 = uv ). Προφανώς, είτε πρόκειται
1.5 Πολυσυνδεσιµότητα Γραφήµατος ως προς Ακµές – Κορυφές 15
για το K2 , είτε ένα από τα δυο άκρα της e1 είναι κοµβικό σηµείο (έστω το v ). Σε κάθε
περίπτωση, το S ∪ {v} αποκόπτει το G ή αφήνει µια µόνο κορυφή, και συνεπώς ισχύει ότι
V C(G) = k = k 0 + 1 6 λ − 1 + 1 = λ = EC(G).
j k
2|E|
Πόρισµα 1.3 Σε κάθε γράφηµα G = (V, E) ισχύει ότι : EC(G) 6 |V | .
Απόδειξη : Απλή εφαρµογή της Πρότασης 1.9, και του Λήµµατος της Χειραψίας [9, Θεώρηµα
1.5 (σελ. 70)]. Αφήνεται ως άσκηση.
Η επόµενη πρόταση αποτελεί γενίκευση της Πρότασης 1.3.
Πρόταση 1.10 (Chartrand & Harary 1968) ΄Εστω απλό, µη κατευθυνόµενο γράφηµα G =
(V, E) τάξης |V | = n, και λ ένας ακέραιος τέτοιος ώστε 1 6 λ 6 n − 1. Αν ισχύει ότι
dmin (G) > n+λ−2
2 , τότε V C(G) > λ.
Απόδειξη : Θεωρούµε τυχόντα ακέραιο αριθµό 1 6 λ 6 n − 1, και τυχόν µη κατευθυνόµενο

γράφηµα G = (V, E) τάξης |V | = n, τ.ώ. dmin (G) > n+λ−22 . Για χάρη της απαγωγής σε άτοπο,
έστω ότι V C(G) = k 6 λ − 1.
Αν το G είναι ισοµορφικό του πλήρους γραφήµατος Kn , τότε προφανώς ισχύει ότι
V C(G) = V C(Kn ) = n − 1 > λ. Υποθέτουµε λοιπόν ότι G ⊂ Kn . Τότε, V C(G) 6 n − 2
(ΓΙΑΤΙ ;). ΄Εστω S ⊂ V ένας ελάχιστος διαχωριστής του G, άρα, |S| = k 6 λ − 1. Συµβολίζουµε
µε H το υπογράφηµα του G0 = G[V \ S] που αντιστοιχεί στη συνιστώσα µικρότερης τάξης.
Προφανώς, αφού το G0 είναι µη συνδεδεµένο γράφηµα τάξης n − k , ισχύει ότι η τάξη του H
είναι το πολύ n−k2 . Λόγω της απλότητας του G, παρατηρούµε ότι οποιαδήποτε κορυφή του H
συνδέεται το πολύ µε n−k2 − 1 κορυφές του H , και µε τις k κορυφές του S . ∆ηλαδή, ο ϐαθµός
οποιασδήποτε κορυφής του H στο G είναι το πολύ n−k 2 −1+k =
n+k−2
2 < n+λ−2
2 , και άρα, ϑα
n+λ−2
πρέπει να ισχύει ότι dmin (G) < 2 , το οποίο ϐέβαια είναι άτοπο.
Πρόταση 1.11 (Whitney 1932) ΄Ενα γράφηµα G = (V, E) µε |V | > 3 κορυφές είναι
2−συνδεδεµένο ανν δυο οποιεσδήποτε διαφορετικές κορυφές του συνδέονται µε τουλάχιστον δυο
εσωτερικά ξένα µονοπάτια.
Απόδειξη : Είναι εύκολο να διαπιστώσει κανείς ότι αν για κάθε Ϲεύγος διαφορετικών κορυφών
u, v του G υπάρχουν δυο εσωτερικά ξένα µονοπάτια που τις ενώνουν, τότε το συγκεκριµένο γρά-
ϕηµα δε µπορεί να έχει κοµβικό σηµείο : Η αφαίρεση οποιασδήποτε κορυφής w ∈ V \ {u, v}
από το γράφηµα µπορεί να καταργήσει το πολύ ένα από τα (τουλάχιστον δυο) εσωτερικά ξένα
uv−µονοπάτια. Κατά συνέπεια, απαιτείται η αφαίρεση τουλάχιστον δυο κορυφών προκειµέ-
νου να αποσυνδεθεί το G, ή να προκύψει το τετριµµένο γράφηµα K1 , δηλαδή, το G είναι
2−συνδεδεµένο.
Αντίστροφα, έστω ότι το G είναι 2−συνδεδεµένο γράφηµα µε τουλάχιστον 3 κορυφές. Για δυο
οποιεσδήποτε κορυφές u, v ∈ V : u 6= v , ορίζουµε ως απόσταση distG (u, v) το ελάχιστο πλήθος
ακµών σε ένα uv−µονοπάτι του G. Θα αποδείξουµε, µε επαγωγή στην τιµή του distG (u, v), ότι
υπάρχουν δυο εσωτερικά ξένα µονοπάτια που τις ενώνουν.
Σχήµα 1.4: Η κατασκευή των εσωτερικά ξένων uv−µονοπατιών της Πρότασης 1.11.
Βάση : Για οποιοδήποτε Ϲεύγος (διαφορετικών) κορυφών u, v µε distG (u, v) = 1, ισχύει ότι
e = uv ∈ E . Το γράφηµα G − e παραµένει συνδεδεµένο (λόγω της 2−συνδεσιµότητας,
άρα και της 2−συνδεσιµότητας ως προς τις ακµές, ϐλ. Πρόταση 1.9). ∆ηλαδή, υπάρχει
µονοπάτι π στο G − e που συνδέει τις u, v . Φυσικά το π και το π 0 = hu, uv, vi είναι µεταξύ
τους εσωτερικά ξένα µονοπάτια.
Επ. Υπόθεση ΄Εστω ότι για κάποιο k > 2 ισχύει ότι για κάθε Ϲεύγος κορυφών του G σε α-
πόσταση το πολύ k − 1, υπάρχουν τουλάχιστον δυο εσωτερικά ξένα µονοπάτια που τις
συνδέουν.
Επ. Βήµα Ας ϑεωρήσουµε οποιοδήποτε Ϲεύγος κορυφών u, v σε απόσταση distG (u, v) = k >
2. ΄Εστω Π = hz0 = u, e1 , z1 , . . . , zk−1 = w, ek , zk = vi ένα uv−µονοπάτι µήκους k .
Παρατηρούµε ότι distG (u, w) = k − 1, άρα (Επαγ. Υπόθεση) µπορούµε να ϑεωρήσουµε
την ύπαρξη δυο εσωτερικά ξένων uw−µονοπατιών στο G, έστω τα P, Q (κάποιο από αυτά
µπορεί να περιλαµβάνει και τη v , όχι όµως και τα δυο). Λόγω της 2−συνδεσιµότητας,
παρατηρούµε ότι στο G − w ϑα πρέπει να υπάρχει uv−µονοπάτι R που δεν περνά από την
w. ΄Εστω x ∈ V (r) ∩ [V (P ) ∪ V (Q)] η τελευταία (όπως µεταβαίνουµε από την u προς την
v ) κορυφή του R που συναντάται σε κάποιο από τα µονοπάτια P, Q (ϐλ. Σχήµα 1.4). Χβτγ
ϑεωρούµε ότι x ∈ V (P ). Τότε είναι εύκολο να δούµε ότι τα µονοπάτια σ1 = Pu7→x ⊕ Rx7→v
και σ2 = Q ⊕ hw, ek , vi είναι µεταξύ τους εσωτερικά ξένα uv−µονοπάτια.
Το επόµενο Πόρισµα είναι άµεση συνέπεια της Πρότασης 1.11 και η απόδειξή του αφήνεται ως
άσκηση.
Πόρισµα 1.4 Αν ένα γράφηµα G είναι 2−συνδεδεµένο τότε οποιεσδήποτε δυο κορυφές του ανή-
κουν σε τουλάχιστον ένα κύκλο.
Πρόταση 1.12 Για οποιοδήποτε 2−συνδεδεµένο γράφηµα G = (V, E) µε τουλάχιστον 3 κορυφές

ισχύει ότι ∀x, y, z ∈ V , υπάρχει xz−µονοπάτι που διέρχεται από την y .
Απόδειξη : Θεωρούµε οποιοδήποτε 2−συνδεδεµένο γράφηµα G = (V, E) και δυο οποιεσδήποτε

(διαφορετικές) κορυφές του x, z ∈ V . Αν το G δεν περιλαµβάνει την ακµή xz , τότε ϑεωρούµε
το γράφηµα H = G + xz , που προφανώς συνεχίζει να είναι 2−συνδεδεµένο. Για να δείξουµε
την ύπαρξη xz−µονοπατιού µέσω της y στο G, ϑα αποδείξουµε (στο H ) την ύπαρξη κύκλου που
περιλαµβάνει την ακµή xz και την κορυφή y .
Ξεκινάµε αποδεικνύοντας την ύπαρξη zy−µονοπατιού που χρησιµοποιεί ως πρώτη της
ακµή την xz : Γνωρίζουµε ότι υπάρχουν στο H τουλάχιστον δυο εσωτερικά ξένα xy−µονοπάτια,
1.6 Τεµάχια Γραφηµάτων 17
Σχήµα 1.5: Ο κύκλος που αποδεικνύει την ύπαρξη xz−µονοπατιού µέσω της κορυφής y στο
2−συνδεδεµένο γράφηµα G της Πρότασης 1.12. Το µονοπάτι µε τη συνεχή (µπλε) γραµµή είναι
το π , ενώ τα άλλα δυο (µε διακεκοµµένες γραµµές) είναι τα δυο εσωτερικά ξένα µονοπάτια σ, σ 0
που ϑεωρούµε.
το πολύ ένα εκ των οποίων διέρχεται από την z . Αν ρ είναι το άλλο xy−µονοπάτι (που δεν
περνά από την z ) τότε το Ϲητούµενο zy−µονοπάτι είναι το π = hz, zx, xi ⊕ ρ. Ξανακοιτάζουµε
τώρα τα zy−µονοπάτια στο H . Αν υπάρχει zy−µονοπάτι σ που είναι εσωτερικά ξένο µε το π
τότε προκύπτει ο κύκλος C = π ⊕ (−σ). Ας υποθέσουµε λοιπόν ότι όλα τα zy−µονοπάτια
τέµνονται σε κάποια εσωτερική τους κορυφή µε το π . Προφανώς, δεν είναι δυνατόν όλα
αυτά τα zy−µονοπάτια να διέρχονται από την ίδια κορυφή v του π , γιατί τότε η v ϑα ήταν
κοµβικό σηµείο. Ας ϑεωρήσουµε και πάλι δυο οποιαδήποτε εσωτερικά ξένα zy−µονοπάτια
σ, σ 0 . Προφανώς, κανένα από αυτά δεν είναι το π (όλα τα µονοπάτια έχουν κοινή εσωτε-
ϱική κορυφή µε το π ), ενώ (αφού είναι εσωτερικά ξένα) ϑα πρέπει να τέµνονται σε µεταξύ
τους ξένα υποσύνολα κορυφών του ρ. Θεωρούµε ότι v, v 0 είναι οι πρώτες κοινές κορυφές
των σ, σ 0 µε το π αντίστοιχα. Χβτγ ϑεωρούµε πως πρώτη (κατά µήκος του π εµφανίζεται
η v (προφανώς πρόκειται για διαφορετικές κορυφές). Ο Ϲητούµενος κύκλος (που περιλαµ-
ϐάνει την ακµή xz και την κορυφή y ) είναι ο εξής : C = πz7→v ⊕σv7→y ⊕(−σ 0 ) (ϐλ. Σχήµα 1.5).
Λήµµα 1.1 Αν ένα γράφηµα G είναι 2−συνδεδεµένο µε N > 3 κορυφές, τότε οποιεσδήποτε δυο
ακµές του ανήκουν σε τουλάχιστον ένα κύκλο.
Απόδειξη : Προκειµένου να αποδείξουµε τον ισχυρισµό αυτό, κατ΄ αρχήν αντικαθιστούµε κάθε
ακµή του γραφήµατος G = (V, E) που µας δίνεται, µε ένα µονοπάτι µήκους 2. ∆ηλαδή, για κάθε
ακµή κάνουµε µια υποδιαίρεση ακµής. Πιο συγκεκριµένα, ϑεωρούµε το σύνολο (καινούργιων)
κορυφών Z = {zuv : uv ∈ E} και το σύνολο ακµών A = {uzuv , vzuv : uv ∈ E}. Το γράφηµα
που ϑεωρούµε λοιπόν είναι το H = (V ∪ Z, A). Είναι πολύ εύκολο να διαπιστώσει κανείς ότι σε
ένα γράφηµα G που ήδη είναι 2−συνδεδεµένο, η υποδιαίρεση µιας οποιασδήποτε ακµής του
δίνει και πάλι ένα 2−συνδεδεµένο γράφηµα. ΄Αρα το H είναι επίσης 2−συνδεδεµένο.
Από το Πόρισµα 1.4 γνωρίζουµε ότι, λόγω της 2−συνδεσιµότητας του H , οποιοδήποτε
Ϲεύγος κορυφών zuv , zrw ανήκει σε κάποιο κύκλο του H . Εύκολα µπορούµε να δούµε ότι
αυτός ο κύκλος του H µεταφράζεται σε κάποιο κύκλο του G που περιέχει τις ακµές uv και rw,
κάνοντας απλοποίηση σειράς σε όλες τις κορυφές του Z .
1.6 Τεµάχια Γραφηµάτων

Θα µπορούσαµε να πούµε ότι ένα µη κατευθυνόµενο γράφηµα είναι 2−συνδεδεµένο, αν είναι
συνδεδεµένο και δεν έχει κοµβικά σηµεία. Σε περίπτωση που υπάρχουν κοµβικά σηµεία στο
Σχήµα 1.6: Παράδειγµα γραφήµατος µε τις δισυνιστώσες του. Το συγκεκριµένο γράφηµα

έχει ακριβώς 4 τεµάχια (εµφανίζονται µε σχήµατα διαφορετικού χρώµατος). Παρατηρείστε ότι
µια κορυφή του G ενδέχεται να ανήκει σε περισσότερα από ένα τεµάχια, σε αντίθεση µε τις
συνιστώσες του γραφήµατος.
γράφηµα, ορίζουµε τις δισυνιστώσες ή τεµάχια του γραφήµατος ως εξής : ∆ισυνιστώσα ή τε-
µάχιο (block, biconnected component), είναι ένα µεγιστοτικό ως προς την τάξη του (=πλήθος
κορυφών) υπογράφηµα G0 του G το οποίο είναι 2−συνδεδεµένο γράφηµα ή ισοµορφικό του K2 ,
ή µια αποµονωµένη κορυφή (δηλαδή, που δεν συνδέεται µε άλλη κορυφή του γραφήµατος).
Στο Σχήµα 1.6 δίνεται ένα παράδειγµα γραφήµατος και των τεµαχίων του.
Πρόταση 1.13 ∆υο οποιαδήποτε τεµάχια H1 , H2 ⊆ G ενός µη κατευθυνόµενου γραφήµατος

G = (V, E) έχουν το πολύ µια κοινή κορυφή, η οποία είναι κοµβικό σηµείο του G.
Απόδειξη : Ας ϑεωρήσουµε δυο οποιαδήποτε (διαφορετικά) τεµάχια H1 , H2 ⊆ G. Λόγω της

µεγιστοτικότητας των τεµαχίων, V (H1 ) \ V (H2 ) 6= ∅ και V (H2 ) \ V (H1 ) 6= ∅. Για χάρη της
απαγωγής σε άτοπο, έστω ότι υπάρχουν δυο κορυφές x, z ∈ V (H1 ) ∩ V (H2 ). ΄Εστω επίσης
οποιαδήποτε κορυφή y ∈ V (H1 ) \ V (H2 ). Τότε από την Πρόταση 1.12 γνωρίζουµε ότι στο
H1 υπάρχει xz−µονοπάτι σ που διέρχεται από την y (ϐλ. Σχήµα 1.7.α). Αφού το H2 είναι
2−συνδεδεµένο γράφηµα, η προσθήκη της ακµής xz δεν αναιρεί την 2−συνδεσιµότητα, όπως
και η συνεχής υποδιαίρεση ακµών µέχρι να δηµιουργηθεί το xz−µονοπάτι σ που διέρχεται από
το y . ∆ηλαδή, παρατηρούµε ότι το υπογράφηµα G0 που επάγεται από τις κορυφές του συνόλου
V (H2 ) ∪ V (σ) είναι 2−συνδεδεµένο γράφηµα. ΄Οµως, H2 ⊂ G0 γιατί υπάρχει τουλάχιστον µια
επιπλέον κορυφή εκτός του H2 (η y ) στο G0 , πράγµα άτοπο γιατί το H2 είναι τεµάχιο του G.
Καταλήγουµε λοιπόν ότι δυο οποιαδήποτε τεµάχια του G ϑα πρέπει να τέµνονται το πολύ σε µια
κορυφή.
΄Εστω τώρα ότι V (H1 ) ∩ V (H2 ) = {x}. Θα δείξουµε ότι το x είναι κοµβικό σηµείο του
G. Αφού τα H1 , H2 µοιράζονται κορυφή (και είναι διαφορετικά τεµάχια), δε µπορεί να είναι
αποµονωµένες κορυφές. ΄Αρα, ισχύει ότι V (H1 ) \ V (H2 ) 6= ∅ και V (H2 ) \ V (H1 ) 6= ∅. ΄Εστω
y ∈ V (H1 ) \ V (H2 ) και z ∈ V (H2 ) \ V (H1 ) (ϐλ. Σχήµα 1.7.β). Αν υπήρχε yz−µονοπάτι σ στο
G − x, τότε το H1 , µε την προσθήκη του xy−µονοπατιού που διέρχεται µέσω της z , ϑα συνέχιζε
να είναι 2−συνδεδεµένο, αλλά µε µια τουλάχιστον παραπάνω κορυφή (την z ), αντιβαίνοντας το
γεγονός ότι το H1 είναι τεµάχιο του G. Συνεπώς, όλα τα (V (H1 ), V (H2 ))−µονοπάτια του G
1.7 Το Θεώρηµα του Menger 19
Σχήµα 1.7: (α) ∆υο τεµάχια δε µπορούν να τέµνονται σε περισσότερες από µια κορυφές. (ϐ) Το
κοινό σηµείο δυο τεµαχίων πρέπει να είναι κοµβικό σηµείο.
διέρχονται από την x, και άρα πρόκειται για κοµβικό σηµείο του G.
1.7 Το Θεώρηµα του Menger

Το 1927 ο Menger διατύπωσε ένα από τα πιο σηµαντικά Θεωρήµατα της Θεωρίας Γραφηµάτων,
που συσχετίζει τον ελάχιστο αριθµό απαιτούµενων κορυφών για να διαχωριστούν δυο µη γει-
τονικές κορυφές, µε το µέγιστο αριθµό των εσωτερικά ξένων µονοπατιών που τις ενώνουν. Οι
εφαρµογές του συγκεκριµένου Θεωρήµατος είναι πραγµατικά απεριόριστες, και µια ολόκλη-
ϱη ερευνητική δραστηριότητα που σχετίζεται µε τις ϱοές ϕορτίων σε δίκτυα ϐασίζεται πάνω σε
αυτή τη ϑεωρία. Στην παρούσα ενότητα παρουσιάζουµε την απόδειξη του ϑεµελιώδους αυτού
Θεωρήµατος, και µερικές απλές εφαρµογές του.
Πρόταση 1.14 (Menger 1927) ΄Εστω οποιοδήποτε µη κατευθυνόµενο γράφηµα G = (V, E),
και δυο µη κενά, ξένα υποσύνολα κορυφών ∅ 6= S, T ⊂ V : |S ∩ T | = 0, µεταξύ των οποίων
δεν υπάρχει ακµή. Ο ελάχιστος αριθµός κορυφών από το V \ (S ∪ T ), των οποίων η αφαίρεση
διαχωρίζει τα σύνολα S, T , ισούται µε το µέγιστο αριθµό των εσωτερικά ξένων µονοπατιών που
συνδέουν κορυφές από το S στο T .
Απόδειξη : Ας υποθέσουµε ότι k = k(G, S, T ) είναι ο ελάχιστος αριθµός κορυφών που πρέπει
να αφαιρέσουµε, προκειµένου να διαχωρίσουµε το S από το T στο G, και λ = λ(G, S, T ) ο
µέγιστος αριθµός εσωτερικά ξένων (S, T )−µονοπατιών.
Είναι εύκολο να διαπιστώσουµε ότι λ 6 k , γιατί διαφορετικά, για οποιοδήποτε σύνολο k
κορυφών W που διαχωρίζει τα S, T , ϑα είχαµε τουλάχιστον ένα (S, T )−µονοπάτι που δεν περνά
από κορυφή του W (αν υπήρχαν λ > k + 1 εσωτερικά ξένα (S, T )−µονοπάτια). Αρκεί λοιπόν
να δείξουµε ότι λ > k επίσης. Χρησιµοποιούµε επαγωγή στο µέγεθος (= πλήθος ακµών) του G.
Βάση : Για |E(G)| = 0, το πλήθος των (S, T )−µονοπατιών είναι ϐέβαια λ = |S ∩ T | = 0.

Επίσης, δεν υπάρχει λόγος να αφαιρέσουµε κάποια κορυφή από το V \ (S ∪ T ) αφού τα
δυο υποσύνολα ανήκουν σε διαφορετικές συνιστώσες του G.
Σχήµα 1.8: Παράδειγµα συστολής ακµής ενός γραφήµατος.
Επαγ. Υπόθεση : ΄Εστω ότι για κάποιο m > 1 και οποιοδήποτε γράφηµα G0 µε |E(G0 )| 6 m−1,
και οποιοδήποτε Ϲεύγος µη κενών, ξένων υποσυνόλων κορυφών S 0 , T 0 ⊂ V (G0 ) που δεν
συνδέονται µε απευθείας ακµή, ισχύει ότι k(G0 , S 0 , T 0 ) 6 λ(G0 , S 0 , T 0 ).
Επαγ. Βήµα : ΄Εστω G = (V, E) οποιοδήποτε γράφηµα µε m ακµές και ∅ = 6 S, T ⊂ V :

|S ∩ T | = 0 δυο οποιαδήποτε µη κενά, ξένα υποσύνολα κορυφών µε ελάχιστη µεταξύ
τους απόσταση τουλάχιστον 2. Χβτγ υποθέτουµε ότι τα σύνολα S, T επάγουν κενά υπο-
γραφήµατα στο G, δηλαδή, πρόκειται για σύνολα ανεξαρτησίας5 του G (ακµές µεταξύ
κορυφών του S καθώς και ακµές µεταξύ κορυφών του T δεν συνεισφέρουν στο πλήθος
των εσωτερικά ξένων (S, T )−µονοπατιών, ούτε επηρεάζουν το διαχωρισµό των S και T ).
Επίσης ϑεωρούµε ότι το G δεν έχει ανακυκλώσεις (που επίσης δε συµµετέχουν σε µονο-
πάτια). Για χάρη της απαγωγής σε άτοπο, έστω ότι υπάρχουν λ 6 k − 1 εσωτερικά ξένα
(S, T )−µονοπάτια στο G.
Ορίζουµε την πράξη G•e της συστολής ακµής e = uv σε γράφηµα G ως εξής : Οι κορυφές
u, v αντικαθίστανται από µια νέα κορυφή euv , ενώ οποιαδήποτε ακµή προσέπιπτε στο G
είτε στην u είτε στην v , τώρα προσπίπτει στην euv (δείτε ένα παράδειγµα συστολής ακµής
στο Σχήµα 1.8).
Υπάρχουν τότε το πολύ λ0 = λ(G0 , S 0 , T 0 ) 6 λ 6 k − 1 εσωτερικά ξένα (S 0 , T 0 )−µονοπάτια
στο G0 = (V 0 , E 0 ) = G • e, για οποιαδήποτε e ∈ E(G), αν ϑεωρήσουµε ότι η νέα κορυφή
ve που προκύπτει από τη συστολή της e = uv ανήκει είτε στο S 0 όταν {u, v} ∩ S 6= ∅, ή
στο T 0 , όταν {u, v} ∩ T 6= ∅, ή διαφορετικά στο V 0 \ (S 0 ∪ T 0 ).
∆ιακρίνουµε δυο περιπτώσεις : Η πρώτη αφορά την ύπαρξη ακµής e = uv ∈ E που δεν
έχει κανένα άκρο της στα S, T . ∆ηλαδή, {u, v}∩(S∪T ) = ∅, ϐλ. Σχήµα 1.9.α. Επιλέγουµε
µια τέτοια ακµή e για να κάνουµε συστολή και να προκύψει το γράφηµα G0 = G•e. ΄Οµως
το G0 έχει µια ακµή (τουλάχιστον) λιγότερη από το G, αφού αφαιρέσουµε µε ασφάλεια και
τους ϐρόχους που δηµιουργούνται (δεν συµµετέχουν σε κανένα (S 0 , T 0 )−µονοπάτι του G0 ).
Από την επαγωγική υπόθεση, ϑα πρέπει να ισχύει ότι k 0 = k(G0 , S 0 , T 0 ) 6 λ0 6 λ 6 k − 1.
΄Εστω W 0 ∈ V 0 ένας (S 0 , T 0 )−διαχωριστής στο G0 , µε |W 0 | = k 0 6 k − 1 κορυφές. Αν το W 0
δεν περιέχει την ve , τότε ϑα διαχωρίζει και τα S, T στο G, που ϐέβαια είναι άτοπο, αφού
k(G, S, T ) = k . ΄Αρα, ve ∈ W 0 . Μα τότε το σύνολο κορυφών W = (W 0 \ {ve }) ∪ {u, v}
διαχωρίζει τα S, T στο G.
Ας δούµε όµως τώρα τι γίνεται µε το γράφηµα G − e. Παρατηρούµε κατ΄ αρ-
χήν ότι κάθε (S, W )−διαχωριστής έχει τουλάχιστον k κορυφές, όπως επίσης και κά-
ϑε (W, T )−διαχωριστής. Από επαγωγική υπόθεση, συµπεραίνουµε ότι υπάρχουν
λ(G, S, W ) > k εσωτερικά ξένα (S, W )−µονοπάτια, καθώς επίσης και λ(G, W, T ) > k
εσωτερικά ξένα (W, T )−µονοπάτια. Οι µοναδικές κοινές κορυφές αυτών των µονοπατιών
5
Σύνολο ανεξαρτησίας σε ένα γράφηµα G = (V, E) είναι ένα υποσύνολο κορυφών S ⊆ V τέτοιο ώστε το
επαγόµενο υπογράφηµα G[S] είναι ισοµορφικό του κενού γραφήµατος, δηλαδή, δεν έχει καµιά ακµή.
1.7 Το Θεώρηµα του Menger 21
Σχήµα 1.9: Οι περιπτώσεις γραφηµάτων που µελετώνται στην απόδειξη της Πρότασης 1.14.
ανήκουν στο W (αλλιώς το W δε ϑα ήταν (S, T )−διαχωριστής). Μα τότε, εφόσον υποθέ-

σαµε ότι υπάρχουν το πολύ λ 6 k − 1 εσωτερικά ξένα (S, T )−,µονοπάτια, ϑα πρέπει είτε
τα λ(G, S, W ) > k εσωτερικά ξένα (S, W )−µονοπάτια, ή τα λ(G, W, T ) > k εσωτερικά
ξένα (W, T )−µονοπάτια, να καταλήγουν σε λιγότερες από k κορυφές του W . Αυτό όµως
ϑα σήµαινε ότι µε λιγότερες από k κορυφές του W ϑα µπορούσαµε να αποκόψουµε εί-
τε τα (S, W )−µονοπάτια, ή τα (W, T )−µονοπάτια, πράγµα που ϑα σήµαινε ότι υπάρχει
(S, T )−διαχωριστής στο G µε το πολύ k − 1 κορυφές, άτοπο.
΄Εστω τώρα ότι όλες οι ακµές του G έχουν το ένα τους άκρο είτε στο S είτε στο T (όχι όµως
και στα δυο σύνολα ταυτόχρονα), ϐλ. Σχήµα 1.9.β. ∆ηλαδή, όλα τα (S, T )−µονοπάτια
έχουν µήκος 2. Από το γράφηµα αντικαθιστούµε τις όποιες παράλληλες ακµές µε µια
ακµή µεταξύ των άκρων τους, γιατί µόνο µια από αυτές ϑα συνεισφέρει (ενδεχοµένως) σε
κάποιο από τα Ϲητούµενα µονοπάτια. Τότε, οποιαδήποτε κορυφή του V \(S ∪T ) µε ϐαθµό
τουλάχιστον 2, ϑα πρέπει να ανήκει σε οποιοδήποτε (S, T )−διαχωριστή. Υπάρχουν λοιπόν
ακριβώς k = k(G, S, T ) τέτοιες κορυφές, και ένας και µοναδικός (S, T )−διαχωριστής
W ∈ V \ (S ∪ T ) ελάχιστης πληθικότητας |W | = k . Προφανώς αν υπάρχουν k = 0 τέτοιες
κορυφές, δεν υπάρχει και κανένα (S, T )−µονοπάτι. Αν k > 1, τότε µπορώ να αφαιρέσω
µια οποιαδήποτε κορυφή w ∈ W από το G, γνωρίζοντας ότι η συγκεκριµένη κορυφή
ϑα συνεισφέρει ακριβώς ένα (S, T )−µονοπάτι. ΄Οσο για το G − w, προφανώς ισχύει ότι
k(G − w, S, T ) = k − 1 και από επαγωγική υπόθεση ισχύει ότι λ(G − w, S, T ) > k − 1.
Κατά συνέπεια, το G έχει λ(G, S, T ) > k(G, S, T ) εσωτερικά ξένα (S, T )−µονοπάτια.
Ας δούµε όµως µια απλή εφαρµογή του ϑεωρήµατος του Menger.
Παράδειγµα 1.3
Στο γράφηµα του παραπάνω Σχήµατος, έστω ότι µας ενδιαφέρει να ϐρούµε το µέγιστο πλήθος των
εσωτερικά ξένων ab−µονοπατιών. Αρκεί να προσδιορίσουµε ένα ελαχιστοτικό ab−διαχωριστή στο
γράφηµα. Είναι όµως σχετικά απλό να παρατηρήσει κανείς ότι το υποσύνολο κορυφών {5, 6, 7}
είναι ένας τέτοιος διαχωριστής, και συνεπώς ο µέγιστος αριθµός εσωτερικά ξένων ab−µονοπατιών
είναι 3. Πχ, τρία τέτοια µονοπάτια είναι τα εξής : π1 = ha, 1, 7, bi, π2 = ha, 6, 9, bi, ha, 5, bi.
Γενίκευση της Πρότασης 1.11 αποτελεί η ακόλουθη πρόταση, που δεν είναι τίποτε άλλο
παρά µια εξειδίκευση του Θεωρήµατος του Menger (Πρόταση 1.14):
Πρόταση 1.15 ΄Ενα γράφηµα G είναι k−συνδεδεµένο αν και µόνο αν όλα τα Ϲεύγη του ενώνονται
µε τουλάχιστον k εσωτερικά ξένα µονοπάτια.
1.8 Λυµένες Ασκήσεις Κεφαλαίου 1

1.8.1 ΄Ασκηση 1.8.1 [Ερ. 4, Εργασία 3, 2003–4]
΄Εστω οποιοδήποτε γράφηµα n κορυφών G = (V, E), και έστω A = A(G) ο πίνακας γειτνίασης
Pn−1
του G. Ορίζουµε τον πίνακα Y = r=1 Ar . Ορίζουµε τέλος τον πίνακα X ως εξής :

1 αν Yi,j 6= 0 ή i = j
Xi,j =
0 διαφορετικά.
Νδο το G δεν είναι συνδεδεµένο ανν το γράφηµα H που έχει ως πίνακα γειτνίασης τον X = A(H)
επίσης δεν είναι συνδεδεµένο.
Απόδειξη ΄Ασκησης 1.8.1 Προφανώς το H έχει τις ίδιες κορυφές µε αυτές του G. Από τον
ορισµό του H , δύο κορυφές αν συνδέονται µε διαδροµή στο G τότε συνδέονται µε ακµή και
στο H . Αυτό ισχύει γιατί αν υπάρχει ab−περίπατος στο G τότε ϑα πρέπει να υπάρχει και
ab−µονοπάτι στο G (ϐλ. ΄Ασκ.Αυτοαξ. 1.2). ΄Οµως, ένα οποιοδήποτε µονοπάτι του G (που εξ
ορισµού δεν επαναλαµβάνει κορυφές) απαρτίζεται από το πολύ |V | κορυφές και |V | − 1 ακµές.
΄Αρα, οποιοδήποτε µονοπάτι ϑα πρέπει να προσµετράται ως περίπατος σε κάποιο κελί του Y ,
αφού για κάθε 1 6 r 6 n − 1, ο πίνακας Ar µετρά όλους τους περιπάτους µε ακριβώς r ακµές
στο G (ϐλ. Πρόταση 1.1). Αν λοιπόν το G είναι συνδεδεµένο γράφηµα, τότε ϑα πρέπει και το H
να είναι συνδεδεµένο.
Αντίστροφα, έστω ότι το G δεν είναι συνδεδεµένο και έστω a, b δύο κορυφές του που δεν
συνδέονται µε µονοπάτι (τότε Xa,b = 0). Ισχυριζόµαστε ότι οι κορυφές αυτές δεν συνδέονται ούτε
στο γράφηµα H . ΄Εστω (για χάρη της απαγωγής σε άτοπο) ότι συνδέονται και ha, v1 , v2 , . . . , vk , bi
ένα µονοπάτι που τις συνδέει, οπότε :
Xa,v1 = Xv1 ,v2 = · · · = Xvk−1 ,vk = Xvk ,b = 1 .
∆ηλαδή, στο αρχικό γράφηµα G υπάρχουν περίπατοι που συνδέουν τις κορυφές a και v1 ,
τις κορυφές v1 και v2 ,. . ., τις κορυφές vk και b. Αν συνδέσουµε αυτούς τους περιπάτους,
ϐρίσκουµε έναν ab−περίπατο στο G, άτοπο. ♠
1.8.2 ΄Ασκηση 1.8.2 [Ερ. 4, Εργασία 5, 2007–8]

(α) Αποδείξτε ότι για οποιοδήποτε απλό, µη κατευθυνόµενο γράφηµα G, τα διαγώνια στοιχεία
του πίνακα A2 ισούνται µε τους ϐαθµούς των κορυφών του G.
1.8 Λυµένες Ασκήσεις Κεφαλαίου 1 23
(ϐ) Αποδείξτε ότι για οποιοδήποτε απλό µη κατευθυνόµενο γράφηµα G, το ίχνος του πίνακα
A3 ισούται µε το εξαπλάσιο του αριθµού των τριγώνων (=κύκλοι µήκους 3) του G.
(γ) Ποια η δοµή ενός απλού, µη κατευθυνόµενου γραφήµατος µε τουλάχιστον 4 κορυφές,

αν ένα στοιχείο της διαγωνίου του πίνακα A3 ισούται µε 2(n − 1) και όλα τα υπόλοιπα
στοιχεία της διαγωνίου ισούνται µε 4, όπου n ο αριθµός των κορυφών του γραφήµατος·
Απόδειξη ΄Ασκησης 1.8.2
(α) Από τον ορισµό του πίνακα γειτνίασης (ή µητρώου σύνδεσης), γνωρίζουµε ο A δίνει το
πλήθος των διαδροµών µήκους 1 µεταξύ δυο κορυφών i και j (ή των ανακυκλώσεων, όταν
i = j ), στο κελί Ai,j . PΠαρατηρούµε όµως ότι ο A2 στο διαγώνιο κελί του A2i,i έχει την
τιµή του αθροίσµατος j∈V (G) Ai,j · Aj,i . Το Ai,j όπως είπαµε υποδηλώνει το πλήθος των
ακµών από το i προς το j . Επειδή ϑεωρούµε ότι το G είναι απλό και µη κατευθυνόµενο
γράφηµα, ισχύει ότι Ai,j = Aj,i ∈ {0, 1}. Παρατηρούµε λοιπόν ότι κάθε όρος Ai,j · Aj,i
επιστρέφει 1 ανν υπάρχει στο γράφηµα G η µη κατευθυνόµενη ακµή ij . Κατά συνέπεια,
P
το Ai,i = j∈V (G) Ai,j · Aj,i µετρά το πλήθος των ακµών που προσπίπτουν στην κορυφή
i του γραφήµατος, δηλαδή, ισούται µε το ϐαθµό dG (i).
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Για µη κατευθυνόµενο γράφηµα G που όµως δεν είναι απλό, η συγκε-
κριµένη ιδιότητα ∆ΕΝ ΙΣΧΥΕΙ. Πχ, σκεφτείτε το γράφηµα µε δυο κορυφές a και b, και
δυο παράλληλες ακµές e1 , e2 που τις συνδέουν. Ο ϐαθµός κάθε κορυφής είναι 2, όµως ο
πίνακας γειτνίασης και το τετράγωνό του είναι :

0 2 2 4 0
A = A(G) = A =
2 0 0 4
Ο λόγος είναι ότι στην πραγµατικότητα (για οποιοδήποτε γράφηµα) τα διαγώνια στοι-
χεία του A2 µετρούν το πλήθος των κλειστών διαδροµών µήκους 2 που περιλαµβά-
νουν µια συγκεκριµένη κορυφή. Για παράδειγµα, στο παραπάνω γράφηµα υπάρ-
χουν 4 διαφορετικές κλειστές διαδροµές µήκους 2 που περιλαµβάνουν την κορυφή a:
ha, e1 , b, e1 , ai, ha, e1 , b, e2 , ai, ha, e2 , b, e1 , ai ha, e2 , b, e2 , ai.
(ϐ) Θυµίζουµε ότι, ϐάσει της Πρότασης 1.1 (ϐλ. ακόµη Πρόταση 1.4 του Βιβλίου 2, και
Θεώρηµα 4.4 του Βιβλίου 1 για την περίπτωση των απλών γραφηµάτων), για τον πίνακα
A = A(G) ενός µη κατευθυνόµενου γραφήµατος G, για οποιοδήποτε Ϲεύγος διαφορετικών
κορυφών a, b ∈ V και οποιοδήποτε ακέραιο k > 1, το στοιχείο Aka,b ισούται µε το πλήθος
των διαφορετικών διαδροµών µε ακριβώς k ακµές, που συνδέουν τις δυο κορυφές.
Ας ϑεωρήσουµε τα τρίγωνα στα οποία εµπλέκεται µια συγκεκριµένη κορυφή a. Θα πρέπει
να υπάρχει κορυφή c τέτοια ώστε να υπάρχει διαδροµή µήκους 2 από το a στο c (µέσω
κάποιας κορυφής b) αλλά και διαδροµή µήκους 1 από το c πίσω στο a. Το πλήθος των
διαδροµών µήκους 2 που ξεκινούν από το a και καταλήγουν σε µια κορυφή c, δίνεται από
το στοιχείο A2a,c . Το πλήθος των διαδροµών µήκους 1 από το c πίσω στο a, δίνεται από
το στοιχείο Ac,a . ΄Αρα, υπάρχουν A2a,c · Ac,a διαφορετικές (κλειστές) διαδροµές µήκους 3,
που ξεκινούν από το a και περνούν από κάποια κορυφή c και επιστρέφουν στο a. Λόγω
της απλότητας του γραφήµατος, µπορούµε να είµαστε σίγουροι ότι καθεµιά από αυτές τις
διαδροµές, σχηµατίζει ένα τρίγωνο που περιλαµβάνει τις κορυφές a και c. Από την άλλη
πλευρά, παρατηρούµε ότι οποιοδήποτε τρίγωνο της µορφής a − b − c, αντιστοιχεί ακριβώς
σε δυο διαφορετικές κλειστές διαδροµές, που περιλαµβάνουν τις κορυφές a και c: Είναι η
διαδροµή σ1 = ha, b, ci και η διαδροµή σ2 = ha, c, bi. ΄Αρα λοιπόν, στο σύνολο των κλειστών
διαδροµών που περιλαµβάνουν την a υπολογίζεται από στο κελί A3a,a = c∈V (G) A2a,c ·Ac,a ,
P
και κάθε τρίγωνο που περιλαµβάνει την κορυφή a, προσµετράται σε αυτό τον αριθµό
ακριβώς δυο ϕορές. ΄Οµως, πχ, το τρίγωνο a − b − g επίσης προσµετράται (από άλλες δυο
ϕορές στο καθένα) και στα κελιά A3b,b και A3c,c . ΄Αρα, συνολικά στο ίχνος του πίνακα A3
κάθε τρίγωνο µετράται ΑΚΡΙΒΩΣ 6 ϕορές.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Και πάλι για µη κατευθυνόµενα γραφήµατα που δεν είναι απλά η ιδιότητα
δεν ισχύει. Πχ, ϑεωρήστε το γράφηµα G µε δυο κορυφές a, b και τον ακόλουθο πίνακα
γειτνίασης και τις δυνάµεις του :

3 1 2 10 3 3 33 10
A= A = A =
1 0 3 1 10 3
Προφανώς το συγκεκριµένο γράφηµα δεν έχει κανένα τρίγωνο. Το ίχνος όµως του A3
είναι 36.
(γ) Βάσει του προηγούµενου υποερωτήµατος, λόγω της απλότητας του γραφήµατος, ϑα πρέ-
πει να υπάρχουν ακριβώς 2n − 2 διαδροµές (που αντιστοιχούν σε (2n − 2)/2 = n − 1
τρίγωνα) που περιλαµβάνουν µια κορυφή a, ενώ οποιαδήποτε άλλη κορυφή ϑα πρέπει να
εµπλέκεται ακριβώς σε 4 διαφορετικές διαδροµές (άρα και σε 4/2 = 2 διαφορετικά τρίγω-
να). Παρατηρούµε ότι για n = 4, προκειµένου µια κορυφή a να συµµετέχει σε n − 1 = 3
τρίγωνα, ϑα πρέπει να επιλεγούν 3 διαφορετικά Ϲευγάρια κορυφών από τις υπόλοιπες 3
προκειµένου να σχηµατίσουν µαζί µε την a τρίγωνο. Αυτό σηµαίνει ότι (ι) οι υπόλοιπες 3
κορυφές απαρτίζουν τρίγωνο, και (ιι) η a ενώνεται µε καθεµιά από αυτές. Πρόκειται δηλα-
δή για το γράφηµα K4 , που όµως δεν πληροί την απαίτηση της εκφώνησης οι άλλες τρεις
κορυφές να συµµετέχουν σε ακριβώς 2 τρίγωνα (στο K4 οποιαδήποτε κορυφή συµµετέχει
σε τρία διαφορετικά τρίγωνα, ϐλ. ακόλουθο σχήµα).
Για n > 5, πρόκειται για έναν τροχό Wn όπου υπάρχει µια κεντρική κορυφή a που το-
ποθετείται στο κέντρο ενός κύκλου, ενώ οι n − 1 υπόλοιπες κορυφές τοποθετούνται στην
περιφέρεια του κύκλου. Η κεντρική κορυφή a συνδέεται σε ΚΑΘΕ κορυφή b της περι-
ϕέρειας, ενώ κάθε κορυφή b της περιφέρειας συνδέεται (εκτός από την κεντρική κορυφή)
µε την προηγούµενη και την επόµενή της κατά µήκος του κύκλου. Στο ακόλουθο σχήµα
παρουσιάζονται µερικά παραδείγµατα τροχών.
1.8.3 ΄Ασκηση 1.8.3

Νδο αν ένα απλό, µη κατευθυνόµενο γράφηµα είναι µη συνδεδεµένο, τότε στο συµπλήρωµά του
το µέγιστου µήκος µονοπατιού είναι το πολύ 2.
Απόδειξη ΄Ασκησης 1.8.3 ΄Εστω G οποιοδήποτε απλό, µη κατευθυνόµενο, µη συνδεδεµένο

γράφηµα, και έστω N OT (G) το συµπληρωµατικό του γράφηµα. Παρατηρούµε ότι κάθε Ϲευγάρι
κορυφών που ανήκουν σε διαφορετικές συνεκτικές συνιστώσες στο G, ενώνονται µε ακµή στο
N OT (G) και άρα ϐρίσκονται σε απόσταση 1). ∆ύο οποιεσδήποτε κορυφές που ανήκουν στην
ίδια συνεκτική συνιστώσα του G, έχουν στο N OT (G) κοινούς γείτονες όλες τις κορυφές των
άλλων συνεκτικών συνιστωσών του G. ΄Αρα ϐρίσκονται σε απόσταση 2 στο N OT (G) (υπάρχει
τουλάχιστον µία κορυφή σε άλλη συνεκτική συνιστώσα, αλλιώς το G ϑα ήταν συνδεδεµένο
γράφηµα). ♠
1.8.4 ΄Ασκηση 1.8.4

∆είξτε ότι οποιοδήποτε απλό 3−κανονικό γράφηµα G που έχει µία γέφυρα δεν µπορεί να έχει
τάξη |V (G)| 6 9. Σχεδιάστε ένα 3−κανονικό γράφηµα µε γέφυρα και ελάχιστη τάξη.
Απόδειξη ΄Ασκησης 1.8.4 ΄Εστω οποιοδήποτε απλό, µη κατευθυνόµενο γράφηµα G = (V, E)

µε το πολύ 9 κορυφές, που έχει µια γέφυρα e = {u, v}. ΄Εστω V1 το υποσύνολο κορυφών
του G για τις οποίες ∆ΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ µονοπάτι που να τις συνδέει µε την v χωρίς να περνά από
την ακµή e (δηλαδή, οι κορυφές του G «δεξιά» της γέφυρας). ΄Εστω επίσης V2 = V \ V1 (το
υποσύνολο κορυφών στα «αριστερά» της γέφυρας). Προφανώς, ένα από τα δυο αυτά µερίδια
του V περιλαµβάνει το πολύ 4 κορυφές. ΄Εστω (χβτγ) ότι αυτό είναι το V1 . Λόγω της απλότητας
του G, οποιαδήποτε κορυφή στο επαγόµενο γράφηµα G[V1 ] έχει ϐαθµό το πολύ 3. Επίσης,
παρατηρούµε ότι η κορυφή v ∈ V1 έχει ϐαθµό 1 + dG[V1 ] (v) 6 1 + |V1 |, αφού πρόκειται για το
ένα άκρο της γέφυρας. Παρατηρείστε τώρα ότι αν |V1 | 6 1 τότε η κορυφή v δε µπορεί να έχει
ϐαθµό 3, ενώ αν |V1 | > 2 τότε οποιαδήποτε κορυφή z ∈ V1 \{v} έχει ϐαθµό το πολύ |V1 |−1 > 3.
Αν όµως κάθε κορυφή z ∈ V1 \ {v} έχει ϐαθµό 3, τότε G[V1 ] = K4 και ϑα πρέπει η v να έχει
ϐαθµό 4. Βλέπουµε λοιπόν ότι δεν είναι δυνατόν ένα απλό, µη κατευθυνόµενο γράφηµα µε το
πολύ 9 κορυφές και τουλάχιστον µια γέφυρα να είναι και 3−κανονικό.
Είναι εύκολο να κατασκευάσει κανείς ένα 3−κανονικό γράφηµα 10 κορυφών µε γέφυρα.
Ξεκινάµε µε τρεις (αρχικά ασύνδετες µεταξύ τους) συνιστώσες G1 , G2 , G3 , τέτοιες ώστε οι G1 , G3
να είναι ισοµορφικές του K4 ενώ η G2 να είναι ισοµορφική του K2 . Προφανώς το γράφηµα G
που απαρτίζεται από αυτές τις τρεις συνιστώσες έχει 10 κορυφές. Η G2 = ({u, v}, {uv}) τελικά
ϑα είναι η γέφυρα e = uv του γραφήµατος, ενώ οι G1 , G3 ϑα είναι τα τµήµατα του γραφήµατος
«αριστερά» και «δεξιά» της γέφυρας αντίστοιχα. Προφανώς, όλες οι κορυφές των G1 , G3 έχουν
ήδη ϐαθµό 3. Θεωρείστε µια οποιαδήποτε ακµή zw ∈ G1 . ∆ιαγράφουµε την ακµή αυτή και
προσθέτουµε τις ακµές zu, wu στο G. ΄Ετσι κατορθώνουµε να συνδέσουµε τις συνιστώσες G1 , G2
και να διατηρήσουµε τους ϐαθµούς του V (G1 ), ενώ και η u πλέον έχει ϐαθµό 3. Κάνουµε το
ίδιο για το G3 και την κορυφή v , και έτσι καταλήγουµε µε το γράφηµα του ακόλουθου σχήµατος
που είναι 3−κανονικό και έχει γέφυρα :
Σχήµα 1.10: Το υπογράφηµα που ορίζει το µεγιστοτικό µονοπάτι του G.
1.8.5 ΄Ασκηση 1.8.5 [Ερ. 5.β, Εργασία 5, 2005–6]

΄Εστω απλό γράφηµα G µε ϐαθµό 3 για όλες τις κορυφές. Να δείξετε ότι το G έχει τουλάχιστον
έναν κύκλο µε άρτιο µήκος (δηλαδή, άρτιο πλήθος ακµών / κορυφών).
Απόδειξη ΄Ασκησης 1.8.5 Ας ϑεωρήσουµε ένα απλό γράφηµα G και ένα οποιοδήποτε (απλό)
µεγιστοτικό µονοπάτι P = hv0 = A, e0 , v1 , e1 , . . . , vk−1 , ek , vk = Li. Θα πρέπει οι εναποµείναν-
τες δυο (διαφορετικοί µεταξύ τους, λόγω της απλότητας του γράφου) γείτονες (εκτός της v1 ) της
κορυφής A να ανήκουν στο P , λόγω της µεγιστοτικότητας του µονοπατιού. ΄Εστω B και C οι δυο
αυτές κορυφές. Το γράφηµα που ϕαίνεται στο σχήµα 1.10 ϑα είναι λοιπόν υπογράφηµα του G.
Θα δείξουµε ότι είναι δυνατή η κατασκευή ενός κύκλου άρτιου µήκους στο G, χρησιµοποιώντας
µόνο ακµές του σχήµατος. ∆ιακρίνουµε τις εξής περιπτώσεις :
1η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ: Το µονοπάτι P 1 = hA, e1 , v1 , . . . , Bi έχει περιττό µήκος. Τότε πολύ εύκολα
διαπιστώνει κανείς ότι ο κύκλος
C1 = hA, e1 , v1 , . . . , B, BA, Ai
έχει άρτιο αριθµό ακµών (έχει µια ακµή παραπάνω από το µονοπάτι P 1), άρα είναι άρτιος
κύκλος.
2η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ: Το µονοπάτι P 1 έχει άρτιο µήκος και το µονοπάτι P 2 = hB, . . . , Ci έχει

περιττό µήκος. Τότε ο κύκλος
C2 = hA, e1 , v1 , . . . , B, ..., C, CA, Ai

είναι άρτιος (το µήκος του είναι |P 1| + |P 2| + 1).
3η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ: Το µονοπάτι P 1 έχει άρτιο µήκος και το µονοπάτι P 2 έχει άρτιο µήκος. Σε
αυτή την περίπτωση, ο απλός κύκλος
C3 = hA, AB, B, . . . , C, CA, Ai

είναι επίσης άρτιος κύκλος (το µήκος του είναι κατά 2 ακµές µεγαλύτερο από αυτό του
µονοπατιού P 2).
1.8.6 ΄Ασκηση 1.8.6 [Ερ. 2.α, Εργασία 5, 2006–7]

΄Εστω G = (V, E) ένα συνδεδεµένο, µη κατευθυνόµενο γράφηµα στο οποίο όλες οι ακµές έχουν
ϐάρος 1. Το µήκος οποιουδήποτε µονοπατιού στο γράφηµα G είναι ίσο µε το άθροισµα των
ϐαρών των ακµών του (και ουσιαστικά ίσο µε το πλήθος των ακµών του µονοπατιού). ΄Εστω M
το µέγιστο µήκος µονοπατιού στο G. Να δείξετε ότι δεν είναι δυνατό να υπάρχουν στο γράφηµα
G δύο µονοπάτια P και Q µε µήκος ίσο µε M , τέτοια ώστε τα V (P ) ∩ V (Q) = ∅.
Απόδειξη ΄Ασκησης 1.8.6 ΄Εστω G = (V, E) οποιοδήποτε συνδεδεµένο, µη κατευθυνόµενο

γράφηµα, και w : E 7→ IR>0 η συνάρτηση (ϑετικών) µηκών των ακµών του. Παραθέτουµε µια
λύση που ισχύει για ΟΠΟΙΑ∆ΗΠΟΤΕ συνάρτηση ΘΕΤΙΚΩΝ ϐαρών των ακµών του γραφήµατος.
Προφανώς η λύση αυτή ισχύει και για την περίπτωση των µοναδιαίων ϐαρών που µελετά η
εκφώνηση. ΄Εστω δυο οποιαδήποτε µέγιστα ως προς το µήκος τους µονοπάτια Π1 = hv1 , . . . , vM i
και Π2 = hu1 , . . . , uN i, συνολικού µήκους έστω W > 0 το καθένα. Για χάρη της απαγωγής σε
άτοπο, έστω ότι τα δυο µονοπάτια δεν έχουν καµιά κοινή κορυφή : V (Π1 ) ∩ V (Π2) = ∅. ΄Εστω
ότι για οποιοδήποτε µονοπάτι π, w(π) είναι το συνολικό µήκος του π , δηλαδή το άθροισµα
µηκών των ακµών που περιλαµβάνει. Υποθέτουµε ότι W = w(Π1 ) = w(Π2 ) > w(π), για
οποιοδήποτε µονοπάτι π του γραφήµατος και κάποιο πραγµατικό αριθµό M > 0. Λόγω της
συνδεσιµότητας του γραφήµατος που έχουµε υποθέσει, για δυο οποιεσδήποτε κορυφές v 0 του
Π1 και u0 του Π2 , υπάρχει µονοπάτι Σ που τις συνδέει. ΄Αρα, µπορούµε εύκολα να καταλήξουµε
ότι υπάρχει µονοπάτι Π3 (που είναι τµήµα του Σ) το οποίο ξεκινά από κάποια κορυφή v του
Π1 και καταλήγει σε κάποια κορυφή u του Π2 , χωρίς να παρεµβάλλεται άλλη κορυφή είτε του
Π1 είτε του Π2 . Αυτές οι κορυφές είναι αντίστοιχα η τελευταία κορυφή v του Π1 (ξεκινώντας
από την v 0 ) ΠΡΙΝ συναντήσουµε την u0 , και u είναι η πρώτη κορυφή του Π2 αµέσως µετά την v
(καθώς κινούµαστε προς την u0 ), κατά µήκος του Σ (ϐλ. ακόλουθο Σχήµα).
Προφανώς το Π3 περιλαµβάνει τουλάχιστον µια ακµή, αφού τα Π1 και Π2 υποθέσαµε ότι δεν
έχουν κοινή κορυφή. Μα τότε το Π3 έχει µήκος w(Π3 ) > 0 (από ϑετικότητα των µηκών των
ακµών). ΄Εστω P1 το τµήµα του Π1 από την v1 µέχρι τη v , και P2 το υπόλοιπο τµήµα του Π1 ,
δηλαδή από τη v µέχρι την vk . Παρόµοια, έστω P3 το τµήµα του Π2 από την u1 µέχρι τη u,
και P4 το υπόλοιπο τµήµα του Π2 , δηλαδή από τη u µέχρι την uM . Θεωρούµε χωρίς ϐλάβη της
γενικότητας ότι (ϑυµίζουµε ότι τα µέγιστου µήκους µονοπάτια Π1 και Π2 έχουν µήκος M ):
w(P1 ) > w(P2 ) ⇒ w(P1 ) > W/2 και w(P3 ) > w(P4 ) ⇒ w(P3 ) > W/2
Παρατηρούµε ότι το µονοπάτι Π που προκύπτει από τη συνένωση των µονοπατιών P1 , Π3 , P3
(που είναι διαδοχικά µονοπάτια) είναι επίσης ένα µονοπάτι στο G, αφού δεν επαναλαµβάνεται
καµιά κορυφή. ΄Οµως : w(Π) > W/2 + w(Π3 ) + W/2 > w(Π1 ) = w(Π2 ) = W , αντιβαίνοντας
στην αρχική µας υπόθεση ότι έχουµε επιλέξει δυο µέγιστα ως προς το µήκος τους και ξένα ως
προς τις κορυφές τους µονοπάτια του G. ♠
1.8.7 ΄Ασκηση 1.8.7
΄Εστω απλό, µη κατευθυνόµενο γράφηµα G = (V, E) τέτοιο ώστε ∀v, u ∈ V, if v 6=

u then dG (v) + dG (u) > |V | − 1. Νδο το G είναι συνδεδεµένο γράφηµα.
Απόδειξη ΄Ασκησης 1.8.7 Για χάρη της απαγωγής σε άτοπο, ας ϑεωρήσουµε απλό, µη κατευ-
ϑυνόµενο γράφηµα G = (V, E) τέτοιο ώστε ∀v, u ∈ V, if v 6= u then dG (v)+dG (u) > n−1, που
όµως είναι µη συνδεδεµένο. ΄Εστω V1 ⊂ V το σύνολο κορυφών µιας οποιασδήποτε συνιστώσας
του, και V2 = V \ V1 το (µη κενό) υποσύνολο των υπόλοιπων κορυφών του G. Είναι εύκολο να
δούµε (από απλότητα γραφήµατος και µη συνδεσιµότητα) ότι ∀v1 ∈ V1 , dG (v1 ) = dG[V1 ] (v1 ) 6
|V1 | − 1. Αντίστοιχα, ισχύει ότι ∀v2 ∈ V2 , dG (v2 ) 6 |V2 | − 1. ΄Αρα λοιπόν ισχύει το εξής :
∀v1 ∈ V1 , ∀v2 ∈ V2 , dG (v1 ) + dG (v2 ) 6 |V1 | − 1 + |V2 | − 1 = |V | − 2 < |V | − 1
που ϐέβαια είναι άτοπο. ♠
1.8.8 ΄Ασκηση 1.8.8
Να δειχθεί ότι για οποιοδήποτε απλό, µη κατευθυνόµενο γράφηµα G = (V, E) µε ελάχιστο

ϐαθµό dmin (G) > 3, ισχύει ότι υπάρχει κύκλος µήκους το πολύ 2 log2 |V | + 1.
Υπόδειξη : Θεωρήστε το ∆ΚΠ δένδρο που δηµιουργεί σε µια συνιστώσα του γραφήµατος η διά-
σχιση κατά πλάτος.
Απόδειξη ΄Ασκησης 1.8.8 ΄Εστω µια οποιαδήποτε ϱίζα v ∈ V που ϑεωρούµε για ένα οποιο-
δήποτε (απλό, µη κατευθυνόµενο) γράφηµα G = (V, E) µε dmin (G) > 3. Χωρίς ϐλάβη της
γενικότητας, ϑεωρούµε το G συνδεδεµένο γράφηµα (διαφορετικά, εργαζόµαστε σε µια οποιαδή-
ποτε συνεκτική συνιστώσα του και αποδεικνύουµε εκεί την ύπαρξη µικρού κύκλου). ΄Εστω T το
δένδρο που ορίζει η ∆ΚΠ διάσχιση του G, ξεκινώντας από την v .
Παρατηρούµε ότι κάθε εσωτερικός κόµβος u ∈ V έχει στο T τουλάχιστον 2 παιδιά, αφού
ισχύει ότι dG (u) > 3 και ο ένας ϐαθµός αφιερώνεται στη σύνδεση του u µε τον άµεσο προγονό
του στο T . ΄Αρα, το ύψος του T είναι ΤΟ ΠΟΛΥ ίσο µε αυτό ενός πλήρους δυαδικού δένδρου |V |
κορυφών, που ϐέβαια είναι το πολύ log2 |V |. Ας δούµε τώρα ένα οποιοδήποτε ϕύλλο u του T .
Φυσικά, εκτός από την ακµή που συνδέει το u µε τον πρόγονό του στο T , υπάρχουν τουλάχιστον
άλλες δυο ακµές που προσπίπτουν στο u. Λόγω της απλότητας του G, αυτές οι ακµές ϑα
πρέπει να κατευθύνονται προς δυο διαφορετικές κορυφές του V . Ας υποθέσουµε ότι µια τέτοια
κορυφή είναι η s ∈ V \ {u}. Προφανώς, αφού το T είναι δένδρο ύψους το πολύ log2 |V |, το
µοναδικό µονοπάτι PT (s, u) που συνδέει την s µε τη u στο T έχει µήκος το πολύ 2 log2 |V |.
Κατά συνέπεια, ο κύκλος C = hu, {u, s}, s, PT (s, u), ui έχει µήκος το πολύ log2 |V | + 1. ♠
1.8.9 ΄Ασκηση 1.8.9

΄Εστω G οποιοδήποτε συνδεδεµένο, µη κατευθυνόµενο γράφηµα. Θεωρούµε τις εξής προτάσεις :
(ι) Το γράφηµα G άκυκλο γράφηµα. (ιι) Κάθε κορυφή ϐαθµού > 2 του G είναι κοµβικό σηµείο.
Είναι αναγκαία συνθήκη το (ι) για το (ιι); Είναι αναγκαία συνθήκη το (ιι) για το (ι); Αποδείξτε
την ορθότητα των ισχυρισµών, ή δώσατε αντιπαράδειγµα για την περίπτωση που δεν ισχύουν.
Απόδειξη ΄Ασκησης 1.8.9 ΄Εστω G οποιοδήποτε συνδεδεµένο, µη κατευθυνόµενο γράφηµα.

(ι)⇒(ιι); Θα δείξουµε ότι αν το G είναι και άκυκλο (δηλαδή πρόκειται για δένδρο), τότε κάθε
κορυφή ϐαθµού > 2 είναι κοµβικό σηµείο. Επειδή οι παράλληλες ακµές δεν επηρεάζουν
τα κοµβικά σηµεία, ϑεωρούµε χβτγ ότι στο G δεν υπάρχουν παράλληλες ακµές. ΄Εστω v
µία κορυφή µε d(v) > 2 και έστω ένα µεγιστοτικό µονοπάτι Π = hv0 , . . . , v, . . . , vn i το
οποίο να χρησιµοποιεί την v ως ενδιάµεση κορυφή του. Επειδή dG (v) > 2 ϑα πρέπει
v0 6= v 6= vn . Θεωρούµε τώρα το G − v που προκύπτει αν αφαιρέσουµε την v και
τις προσκείµενες ακµές στην v . Αν το G − v παραµείνει συνδεδεµένο τότε υπάρχει ένα
v0 vn −µονοπάτι Π0 διαφορετικό από το Π στο G. Αυτό όµως αντιτίθεται στο ότι G είναι
άκυκλο, γιατί το υπογράφηµα του G που ορίζεται από την ένωση των µονοπατιών Π, Π0
ορίζει ένα κλειστό περίπατο, και άρα υπάρχει σε αυτό κύκλος. ΄Αρα η αφαίρεση της v
αποσυνδέει το G και άρα είναι κοµβικό σηµείο.
΄Αρα η (ι), µαζί µε τη συνδεσιµότητα του G, εξασφαλίζουν και την ακυκλικότητά του,
δηλαδή, ότι πρόκειται για δένδρο, όπου ισχύει η (ιι). Κατά συνέπεια, η (ιι) ΕΙΝΑΙ αναγκαία
συνθήκη για την (ι).
(ιι)⇒(ι); ΄Εστω γράφηµα G όπου κάθε κορυφή ϐαθµού > 2 είναι κοµβικό σηµείο. Θα δείξουµε
ότι το G δεν είναι κατ΄ ανάγκη άκυκλο γράφηµα, όπως απαιτεί η (ι). Αυτό µπορεί να
γίνει µε ένα αντιπαράδειγµα. Στο παρακάτω Σχήµα ϕαίνονται δυο συνδεδεµένα (ένα µε
παράλληλες ακµές, αλλά και ένα απλό) γραφήµατα, όπου κάθε κορυφή ϐαθµού > 2 είναι
κοµβικό σηµείο. ΄Οµως τα γραφήµατα αυτά έχουν κύκλο και εποµένως δεν είναι δένδρα.
Καταλήγουµε λοιπόν ότι η (ι) ∆ΕΝ ΕΙΝΑΙ αναγκαία συνθήκη για την (ιι).
♠
1.8.10 ΄Ασκηση 1.8.10

(α) j k ότι για κάθε απλό, µη κατευθυνόµενο γράφηµα G = (V, E) ισχύει ότι αν dmin (G) >
∆είξτε
|V |
2 τότε EC(G) = dmin (G).
l m
|V |
(ϐ) Βρείτε ένα απλό, µη κατευθυνόµενο γράφηµα G = (V, E) τέτοιο ώστε dmin (G) = 2 −1
και EC(G) < dmin (G).
(γ) ∆είξτε ότι για κάθε k−συνδεδεµένο ως προς τις ακµές γράφηµα G = (V, E), ισχύει ότι
k·|V |
|E| > 2 .
(α) Γνωρίζουµε (ϐλ. Πρόταση 1.9) ότι για κάθε γράφηµα G, ισχύει ότι EC(G) 6 dmin (G). Αρ-
κεί λοιπόν
j k νδο για το απλό, µη κατευθυνόµενο γράφηµα G = (V, E), όπου d ≡ dmin (G) >
|V |
2 , ισχύει ότι EC(G) > d. ΄Εστω S ⊆ E ένα οποιοδήποτε σύνολο ακµών κοπής του
G, µε |S| = EC(G). Θεωρούµε τα δυο σύνολα κορυφών U1 και U2 , που ϐρίσκονται j «σταk
|V |
δεξιά» και «στα αριστερά» των ακµών του S . Χβτγ ϑεωρούµε ότι 1 6 k ≡ |U1 | 6 2 .
|V |
Αφού ισχύει ότι dmin (G) > 2 , προφανώς ισχύει επίσης το εξής :
∀u ∈ U1 , S ∩ NG (u) > d − k + 1 > 1

|S| > k · [d − k + 1] = (d + 1) · k − k 2
λόγω της απλότητας του γραφήµατος G. Η (συνεχής) συνάρτηση f (x) = (d + 1)x − x2

έχει f 0 (x) = d + 1 − 2x και f 00 (x) = −2 < 0. ΄Αρα λοιπόν έχει την ελάχιστη τιµή της σε
κάποια από τις ακραίες τιµές του x:

|V | |V |
|S| > min {k · [d − k + 1]} = min d, · d− +1 =d
16k6|V |/2 2 2

|V | |V |
αφού d > 2 d − 2 + 1 ⇔ d < 1 δε µπορεί να ισχύει.
(ϐ) Στο ακόλουθο σχήµα παρουσιάζεται ένα απλό γράφηµα 10 κορυφών, όπου dmin (G) = 4,
EC(G) = 3 και V C(G) = 2.
(γ) ΄Εστω οποιοδήποτε γράφηµα G = (V, E) που είναι k−συνδεδεµένο ως προς τις ακµές του,
k|V |
αλλά για το οποίο ισχύει (για χάρη της απαγωγής σε άτοπο) ότι m = |E| 6 2 − 1 ⇔
P
Pv∈V dG (v) = 2m 6 k|V | − 2. Αν ίσχυε ότι dmin (G) > k , τότε ϑα έπρεπε να αληθεύει ότι
v∈V dG (v) 6 k|V |, που όπως εξηγήσαµε (ϐάσει της αρχικής µας υπόθεσης) δεν ισχύει.
΄Αρα λοιπόν, dmin (G) 6 k − 1 και κατά συνέπεια (ϐλ. Πρόταση 1.9) EC(G) 6 dmin (G) 6
k − 1, δηλαδή το γράφηµα δε µπορεί να είναι k−συνδεδεµένο ως προς τις ακµές του, που
ϐέβαια είναι ΑΤΟΠΟ.
1.8.11 ΄Ασκηση 1.8.11

΄Εστω G = (V, E) ένα µη κατευθυνόµενο, συνδεδεµένο γράφηµα µε τουλάχιστον 2 κορυφές.
΄Εστω H = {H1 , . . . , H` } το σύνολο των δισυνιστωσών του G µε τουλάχιστον 2 κορυφές, και
K = {v1 , . . . , vk } το σύνολο των κοµβικών σηµείων του G. ∆ηµιουργούµε το γράφηµα των
δισυνιστωσών του G, M (G) = (VM (G), EM (G)), ως εξής : VM (G) = K ∪ {zj : j ∈ [`]}.
EM (G) = {{vi , zj } : vi ∈ V (Hj ), i ∈ [k], j ∈ [`]}. ΄Ενα παράδειγµα ϕαίνεται στο ακόλουθο
σχήµα :
(α) ∆είξτε ότι για κάθε µονοπάτι P του G, η εικόνα του στο M (G) είναι επίσης µονοπάτι.
(ϐ) Να δειχθεί ότι το γράφηµα των δισυνιστωσών είναι πάντοτε συνδεδεµένο, άκυκλο γράφηµα.
(α) Ας υποθέσουµε ότι µας δίνεται ένα οποιοδήποτε µονοπάτι P του G. Συµβολίζουµε µε
P1 , P2 , . . . , Pk τις διαδοχικές µεγιστοτικές υποδιαδροµές του P (ξεκινώντας από το ένα
άκρο του) που ανήκουν στην ίδια 2−συνιστώσα. Ονοµάζουµε αυτές τις µεγιστοτικές υπο-
διαδροµές, τµήµατα. Παρατηρούµε ότι κάθε τέτοιο τµήµα του P συρρικνώνεται σε ένα
και µόνο κόµβο στην εικόνα του P (έστω Q) στο M (G).
Οι κορυφές του M (G) που αντιστοιχούν σε δισυνιστώσες του G, συνδέονται µεταξύ τους
ΜΟΝΟ µέσω κοµβικών σηµείων του G (τα οποία µεταφέρονται επίσης και στο M (G)).
Αυτό σηµαίνει ότι για να µεταβούµε από ένα τµήµα του P στο επόµενο τµήµα του, ϑα
πρέπει να περάσουµε από ένα κοµβικό σηµείο του G.
Αν k = 1, δηλαδή το P απαρτίζεται από ένα µόνο τµήµα, τότε αυτό σηµαίνει ότι ολόκληρο
το µονοπάτι αυτό ανήκει σε µια δισυνιστώσα του G, και άρα η εικόνα του δεν είναι τίποτε
άλλο από ένα κόµβο, δηλαδή, ένα µονοπάτι µήκους 0. ΄Εστω λοιπόν ότι k > 2. Υποθέτουµε
ότι το Q δεν είναι µονοπάτι. ∆ηλαδή, περιέχει τουλάχιστον ένα κύκλο. Χωρίς ϐλάβη της
γενικότητας, ϑεωρούµε ότι το Q είναι ένας (απλός) κύκλος (διαφορετικά, εστιάζουµε σε ένα
απλό κύκλο του Q, και στην αντίστοιχη υποδιαδροµή του P ). Η ύπαρξη του κύκλου Q ϑα
σήµαινε και την ύπαρξη κάποιου κύκλου στο G που ϑα περιείχε τουλάχιστον ένα κοµβικό
σηµείο του : Συµβολίζουµε µε ui τον κόµβο (που αντιστοιχεί σε δισυνιστώσα) ο οποίος είναι
εικόνα του τµήµατος Pi . Μεταξύ των διαδοχικών τµηµάτων Pi και Pi+1 παρεµβάλλεται
ένα κοµβικό σηµείο του G, που συµβολίζουµε µε vi,i+1 . ΄Ετσι λοιπόν, το Q έχει τη µορφή
Q ≡ hu1 , v1,2 , u2 , . . . , uk−1 , vk−1,k , uk , vk,1 , u1 i .
Η ύπαρξη του κύκλου Q επιβάλλει τα άκρα του P να ϐρίσκονται στην ίδια δισυνιστώσα του
G. Αν το πρώτο και το τελευταίο τµήµα του P δεν έχουν κοινή κορυφή, τότε γνωρίζουµε ότι
υπάρχει µονοπάτι εντός της δισυνιστώσας που τις περιέχει, που ενώνει αυτά τα άκρα τους.
Μαζί µε το P , αυτό το µονοπάτι σχηµατίζει κύκλο, που όµως περιλαµβάνει τουλάχιστον
ένα κοµβικό σηµείο, αφού ϐγαίνει εκτός των ορίων της συγκεκριµένης δισυνιστώσας.
Αν τώρα το πρώτο και το τελευταίο τµήµα του P έχουν κοινά σηµεία, τότε ϑεωρούµε το
τελευταίο σηµείο του πρώτου τµήµατος που ανήκει και στο τελευταίο τµήµα. Η υποδια-
δροµή του P που αρχίζει και τελειώνει στον κόµβο αυτό, είναι ϕυσικά κύκλος, που ξεπερνά
τα όρια της συγκεκριµένης δισυνιστώσας, και άρα πάλι ϑα πρέπει να περιλαµβάνει ένα
κοµβικό σηµείο, άτοπο.
΄Ετσι λοιπόν καταλήγουµε σε άτοπο, πράγµα που σηµαίνει ότι το Q δεν έχει κύκλο.
(ϐ) ∆εν είναι δυνατόν δυο διαφορετικές δυσινιστώσες του G να ‘εφάπτονται’ σε περισσότερα
από ένα διαφορετικά κοµβικά σηµεία, γιατί τότε ϑα µπορούσαµε να κατασκευάσουµε στο
G κύκλο που να περιέχει τα δυο αυτά κοµβικά σηµεία, που ϐέβαια είναι άτοπο. ΄Ετσι
λοιπόν, αν υπάρχει κύκλος στο M (G), ϑα πρέπει να περιλαµβάνει τουλάχιστον τρεις
κόµβους συνιστωσών του M (G). ΄Εστω απλός κύκλος
Q ≡ hu1 , v1,2 , u2 , . . . , uk−1 , vk−1,k , uk , vk,1 , u1 i
που ϐέβαια ϑα πρέπει να εναλλάσσει κόµβους – αντιπροσώπους 2−συνιστωσών και κοµβι-

κά σηµεία του G. Λόγω της απλότητας του Q, κάθε συνιστώσα SCCi εµφανίζεται µέσω του
αντιπροσώπου της ui το πολύ µια ϕορά στο Q. Αν τα δυο (διαφορετικά) κοµβικά σηµεία
που εφάπτονται στην SCCi εφάπτονται σε διαφορετικά σηµεία της SCCi , τότε υπάρχει
µονοπάτι εντός της SCCi που τα ενώνει. ∆ιαφορετικά, ϑεωρώ τον κοινό κόµβο στον οποίο
εφάπτονται τα δυο κοµβικά σηµεία. Συνεχίζοντας αυτή την κατασκευή για όλες τις συνι-
στώσες που εµφανίζονται στον Q, τελικά ϑα καταλήξω µε ένα κύκλο στο αρχικό γράφηµα
που όµως επίσης περιλαµβάνει κοµβικά σηµεία, το οποίο είναι ϐέβαια άτοπο.
Η συνδεσιµότητα του M (G) (δεδοµένης της συνδεσιµότητας του G) είναι σχεδόν προϕα-
νής. Απλά, κάθε δισυνιστώσα του G συρρικνώνεται σε µια µόνο κορυφή του M (G) ενώ
τα κοµβικά σηµεία του G µεταφέρονται απευθείας στον M (G). ΄Ετσι, για δυο οποιεσδή-
ποτε κορυφές v, u του M (G), µπορούµε να ϐρούµε ένα µονοπάτι που τις συνδέει, απλά
χρησιµοποιώντας την εικόνα του µονοπατιού σύνδεσης δυο οποιωνδήποτε κορυφών του G
που ανήκουν στις δισυνιστώσες του G που αντιπροσωπεύουν οι u, v ή τις ίδιες τις u, v αν
πρόκειται για κοµβικά σηµεία του G.
Κεφάλαιο 2
Γραφήµατα µε Κύκλους και

Μονοπάτια Hamilton
Στο κεφάλαιο αυτό ασχολούµαστε µε την ύπαρξη µονοπατιών και κύκλων Hamilton σε γρα-
ϕήµατα. Θα εστιάσουµε το ενδιαφέρον µας κυρίως σε µη κατευθυνόµενα γραφήµατα, αν και
οι σχετικοί ορισµοί αφορούν κατευθυνόµενα γραφήµατα. ΄Ενας κύκλος ή µονοπάτι Hamilton
µπορεί να ϑεωρηθεί και ως ένας συστηµατικός τρόπος διάσχισης ολόκληρου του γραφήµατος
(συναντώντας ακριβώς µια ϕορά κάθε κορυφή του). ΄Οπως ϑα δούµε ϐέβαια και στη συνέχεια,
η ανίχνευση τέτοιου είδους δοµών σε γραφήµατα είναι ένα υπολογιστικά δύσκολο πρόβληµα.
Θα µελετήσουµε όµως ικανές συνθήκες, αλλά και αναγκαίες συνθήκες για την ύπαρξη (κυρίως)
κύκλων και µονοπατιών Hamilton σε (µη κατευθυνόµενα) γραφήµατα.
2.1 Κύκλοι και Μονοπάτια Hamilton

Σε ένα οποιοδήποτε (κατευθυνόµενο) γράφηµα D = (V, A), κύκλος Hamilton είναι οποιοσ-
δήποτε κύκλος του D που έχει µήκος n = |V (D)|. ∆ηλαδή, σε αυτόν τον κύκλο εµφανίζονται
(ακριβώς µια ϕορά) όλες οι κορυφές του D . Παρόµοια, µονοπάτι Hamilton είναι ένα µονοπάτι
µήκους n − 1 στο D , το οποίο ϐέβαια αναγκαστικά ϑα πρέπει να περιλαµβάνει όλες τις κορυφές
του ακριβώς µια ϕορά. ΄Ενα γράφηµα που έχει µονοπάτι Hamilton ονοµάζεται ανιχνεύσιµο
(traceable), ενώ αν έχει κύκλο Hamilton τότε ονοµάζεται χαµιλτονιανό (hamiltonian). Η έννοια
των κύκλων και µονοπατιών Hamilton πρωτοµελετήθηκε από τον Sir William Rowan Hamilton
στα πλαίσια ενός µαθηµατικού παιχνιδιού στο δωδεκάεδρο. Μερικά ακόµη παραδείγµατα γρα-
ϕηµάτων µε ή χωρίς κύκλο Hamilton ϕαίνονται στο Σχήµα 2.1.
΄Ασκηση Αυτοαξιολόγησης 2.1 Νδο το γράφηµα του Σχήµατος 2.2 (καλείται γράφηµα Herschel)
δεν είναι χαµιλτονιανό.
Πρόταση 2.1 Για κάθε n > 3, το πλήρες γράφηµα Kn έχει κύκλο Hamilton.
Απόδειξη : Απλή, αφήνεται ως άσκηση.
΄Ασκηση Αυτοαξιολόγησης 2.2 Ποιος είναι ο αριθµός των διαφορετικών κύκλων Hamilton που
µπορούµε να κατασκευάσουµε στο πλήρες γράφηµα Kn (n > 3), αν οι κορυφές του έχουν (διακε-
κριµµένες) επιγραφές ; Πόσοι διαφορετικοί µη τετριµµένοι κύκλοι υπάρχουν στο Kn ; Θεωρούµε
34 Γραφήµατα µε Κύκλους και Μονοπάτια Hamilton
Σχήµα 2.1: (α) Κύκλος Hamilton (µε συµπαγείς ακµές) στο δωδεκάεδρο. (ϐ) Γράφηµα δίχως
κύκλο ή µονοπάτι Hamilton. (γ) Το γράφηµα δίχως τη διακεκοµµένη (πορτοκαλί) ακµή έχει
µονοπάτι αλλά όχι κύκλο Hamilton. Αν προσθέσουµε και την διακεκοµµένη ακµή, τότε το
γράφηµα έχει και κύκλο Hamilton.
Σχήµα 2.2: Το γράφηµα Herschel.
ως διαφορετικούς, δυο κύκλους που διαφέρουν σε τουλάχιστον µια ακµή τους.

Η ακόλουθη πρόταση αφορά τη διαµέριση1 του συνόλου ακµών ενός πλήρους γραφήµατος σε
κύκλους Hamilton.
Πρόταση 2.2 Για οποιοδήποτε n = 2k + 1 > 3, το Kn έχει ακριβώς k = (n − 1)/2 κύκλους

Hamilton, που είναι µεταξύ τους ξένοι ως προς τις ακµές τους.
Απόδειξη : Ας ϑεωρήσουµε το Kn , για οποιοδήποτε ϕυσικό αριθµό n = 2k+1 > 3. Είναι εύκολο
να δείξουµε ότι υπάρχουν ακριβώς n(n − 1)/2 = k(2k + 1) ακµές. Προφανώς οποιοσδήποτε
κύκλος Hamilton αποτελείται από n = 2k + 1 διαφορετικές ακµές. Κατά συνέπεια, έχουµε το
πολύ k = (n − 1)/2 κύκλους Hamilton στο Kn που είναι ξένοι ως προς τις ακµές τους. Αρκεί
λοιπόν να αποδείξουµε ότι όντως υπάρχουν τόσοι κύκλοι Hamilton στο γράφηµα. Η µέθοδος
που ακολουθούµε είναι η εξής : Κατ΄ αρχήν τοποθετούµε επιγραφές από το σύνολο [n] στις
κορυφές, και ϑεωρούµε ότι η κορυφή 1 είναι τοποθετηµένη στο κέντρο ενός κύκλικού δίσκου,
ενώ οι υπόλοιπες n − 1 = 2k κορυφές είναι τοποθετηµένες στην περιφέρεια του δίσκου αυτού
(ϐλ. Σχήµα 2.3.α). Η αρίθµηση των κορυφών υποδεικνύεται από έναν κύκλο Hamilton που
ϑεωρούµε ως ϐασικό µας κύκλο και ϕαίνεται στο Σχήµα 2.3.β. Προσέξτε ότι σε αυτό τον κύκλο
υπάρχουν ακριβώς δυο ακµές του οι οποίες ϐρίσκονται στην περιφέρεια του κυκλικού δίσκου, οι
{2, 3} και {n−1, n}. Επίσης, υπάρχουν ακριβώς δυο ακµές που συνδέουν κορυφές σε απόσταση
1
Για ένα µη κενό σύνολο A, διαµέριση (partition) ονοµάζεται µια συλλογή B1 , B2 , . . . , Bk µη κενών, µε-
ταξύ τους ξένων υποσυνόλων του A, η ένωση των οποίων ισούται µε το A: [∅ 6= B1 , B2 , . . . , Bk ⊆ A] ∧
[∀1 6 i < j 6 k, Bi ∩ Bj = ∅] ∧ ∪ki=1 Bi = A .

2.1 Κύκλοι και Μονοπάτια Hamilton 35
Σχήµα 2.3: (α) Η τοποθέτηση των κορυφών του K15 στην περιφέρεια και το κέντρο ενός κύκλου.
(ϐ) Ο πρώτος κύκλος Hamilton που κατασκευάζεται στην Πρόταση 2.2. (γ) Ο δεύτερος κύκλος
Hamilton που κατασκευάζεται µε περιστροφή του πρώτου, ο οποίος είναι ξένος ως προς τις
ακµές του µε τον πρώτο κύκλο.
2 κατά µήκος της περιφέρειας του δίσκου. Πρόκειται για τις ακµές {3, 4} και {n − 2, n − 1},
κοκ2 .
Στη συνέχεια παρατηρούµε ότι, αφού το γράφηµα είναι πλήρες, µπορούµε να «περιστρέψου-
µε» το συγκεκριµένο σύνολο ακµών κατά µια ϑέση κατά µήκος της περιφέρειας του κυκλικού
δίσκου (έστω δεξιόστροφα), ώστε η (κεντρική) κορυφή 1 να συνδέεται τώρα µε τις κορυφές 3 και
n − 1 (αντί για τις 2 και n), ενώ χρησιµοποιούµε τις ακµές {3, 5} και {n − 2, n − 1} κατά µήκος
της περιφέρειας του κυκλικού δίσκου, αντί για τις {2, 3} και {n − 1, n}, κοκ. Μια τέτοιου
είδους περιστροφή (ϐλ. Σχήµα 2.3.γ.) σχηµατίζει ένα καινούργιο κύκλο Hamilton, ο οποίος
δεν έχει καµιά κοινή ακµή µε αυτόν του προηγούµενου ϐήµατος. Μπορούµε να συνεχίσουµε
να περιστρέφουµε το σύνολο των ακµών ακριβώς k ϕορές, µέχρι τελικά να καταλήξουµε οι
ακµές κατά µήκος της περιφέρειας του δίσκου που χρησιµοποιούνται από τον αντίστοιχο κύκλο
Hamilton να είναι οι {n − 2, n} και {2, 4}. ΄Ολοι αυτοί οι κύκλοι Hamilton που προκύπτουν από
τις k περιστροφές που κάναµε συνολικά, είναι ξένοι ως προς τις ακµές τους. Αυτό ολοκληρώνει
την απόδειξη της πρότασης.
΄Ασκηση Αυτοαξιολόγησης 2.3 Νδο για οποιοδήποτε ϕυσικό αριθµό k > 1, οι ξένοι ως προς τις
ακµές τους κύκλοι Hamilton στο K2k+2 , είναι ακριβώς k .
Σε ένα µη κατευθυνόµενο γράφηµα G = (V, E), ταίριασµα (matching) ονοµάζεται οποιοδήποτε

µη κενό υποσύνολο ακµών B ⊆ E τέτοιο ώστε ο µέγιστος ϐαθµός στο επαγόµενο υπογράφηµα
G[B] από τις ακµές του B , είναι 1. ∆ηλαδή, για κάθε Ϲεύγος (διαφορετικών) ακµών από το B ,
ισχύει ότι οι ακµές αυτές έχουν διαφορετικά τερµατικά σηµεία. ΄Ενα ταίριασµα B ⊆ E ονο-
µάζεται τέλειο ταίριασµα (perfect matching) ανν κάθε κορυφή του G είναι τερµατικό σηµείο
κάποιας ακµής του B . ∆είτε παραδείγµατα ταιριασµάτων στο Σχήµα 2.4. ΄Η ακόλουθη εφαρ-
µογή αφορά τον προσδιορισµό ξένων ως προς τις ακµές τους τέλειων ταιριασµάτων σε πλήρη
γραφήµατα.
2
Και ούτω καθεξής.
Σχήµα 2.4: Παράδειγµα (α) ταιριάσµατος, και (ϐ) τέλειου ταιριάσµατος σε γράφηµα. Κάθε
ταίριασµα απαρτίζεται από τις διακεκοµµένες ακµές στο γράφηµα.
Εφαρµογή 2.1 Να δειχθεί ότι για κάθε ϕυσικό αριθµό k > 0, µπορούµε να διαµερίσουµε το
σύνολο των ακµών του πλήρους γραφήµατος K2k+2 ακριβώς σε 2k+1 τέλεια ταιριάσµατα (δηλαδή,
να διαµερίσουµε το σύνολο ακµών E(K2k+2 ) σε ξένα υποσύνολα k + 1 ακµών το καθένα, τέτοια
ώστε το υπογράφηµα που επάγεται από καθένα από αυτά τα υποσύνολα να είναι τέλειο ταίριασµα
του K2k+2 ).
(2k+2)(2k+1)
Απόδειξη : Κατ΄ αρχήν παρατηρούµε ότι για n = 2k + 2 > 2, το Kn έχει 2 =
(k + 1)(2k + 1) ακµές, ενώ οποιοδήποτε τέλειο ταίριασµα του Kn απαρτίζεται από n2 = k + 1
ακµές. ΄Αρα, υπάρχουν το πολύ 2k + 1 ξένα ως προς τις ακµές τους τέλεια ταιριάσµατα στο
Kn . Αρκεί λοιπόν νδο µπορούµε να κατασκευάσουµε 2k + 1 ξένα ως προς τις ακµές τους τέλεια
ταιριάσµατα στο Kn .
Το επιχείρηµα είναι προφανές για n = 2. Θεωρούµε λοιπόν την περίπτωση που n = 2k+2 >
4. Κατ΄ αρχήν υπενθυµίζουµε ότι υπάρχουν στο K2k+2 ακριβώς k ξένοι ως προς τις ακµές τους
κύκλοι Hamilton (ϐλ. ΄Ασκ.Αυτοαξ. 2.3). Παρατηρούµε επίσης ότι κάθε κύκλος Hamilton του
Kn αντιστοιχεί σε δυο διαφορετικά (ξένα µεταξύ τους) τέλεια ταιριάσµατα : Απλά, κινούµενοι
προς µια ϕορά του κύκλου αναθέτουµε ακµές στο πρώτο και στο δεύτερο ταίριασµα εναλλάξ.
Αυτό ϐέβαια είναι εφικτό γιατί ο κύκλος έχει άρτιο µήκος.
Το µόνο λοιπόν που πρέπει να προσέξουµε, είναι ώστε : (α) η επέκταση κάθε κύκλου προκει-
µένου να συµπεριλάβει την vn (όπως στην απόδειξη της ΄Ασκ.Αυτοαξ. 2.3) να γίνεται έτσι ώστε οι
κύκλοι που ϑα παραχθούν να συνεχίζουν να είναι ξένοι ως προς τις ακµές τους, και (ϐ) οι ακµές
που ϑα αποµείνουν κατά τη µετατροπή των κύκλων του Kn−1 σε κύκλους Hamilton του Kn , να
απαρτίζουν επίσης ένα ταίριασµα του Kn . ΄Ετσι ϑα καταλήξουµε µε 2k + 1 = n − 1 ξένα µεταξύ
τους ταιριάσµατα του Kn . Αυτό γίνεται ως εξής : Παρατηρούµε ότι για κάθε κύκλο Cj υπάρχουν
ακριβώς δυο ακµές που ανήκουν και στην περιφέρεια C0 = h{v1 , v2 }, {v2 , v3 }, . . . , {vn−2 , vn−1 }i
του κυκλικού δίσκου όπου έχω τοποθετήσει τις n − 1 κορυφές. Ονοµάζουµε την πρώτη ακµή
του Cj που συναντάµε κατά µήκος του C0 (αρχίζοντας από την κορυφή v1 ) πρωτεύουσα και
την δεύτερη ακµή δευτερεύεουσα. Επίσης ϑεωρούµε τους κύκλους διατεταγµένους ως προς
τις πρωτεύουσες ακµές τους. ∆ιακρίνουµε τώρα τις εξής δυο περιπτώσεις :
1η Περίπτωση : n = 2(2m + 1) + 2 Πχ, ϐλ. Σχήµα 2.5.β. Παρατηρούµε ότι ο κύκλος C0

έχει µήκος 2(2m + 1), και το ηµικύκλιο h{v1 , v2 }, {v2 , v3 }, . . . , {v2m+1 , v2m+2 }i έχει µή-
κος 2m + 1 (περιττό). ΄Ετσι, µπορούµε κάλλιστα, ξεκινώντας από την πρωτεύουσα ακµή
{v1 , v2 }, να επεκτείνουµε διαδοχικά τους κύκλους (προκειµένου να συµπεριλάβουµε σε
αυτούς και την vn ), «σπάζοντας» µια ϕορά στην πρωτεύουσα ακµή, και µια ϕορά την ε-
πόµενη δευτερεύουσα ακµή (εναλλάξ). Κατ΄ αυτόν τον τρόπο, επεκτείνουµε τους κύκλους
C1 , . . . , Ck σε k ξένους µεταξύ τους κύκλους Hamilton του Kn , ενώ οι µόνες ακµές που
δεν έχουµε συµπεριλάβει είναι οι µισές του C0 συν την ακµή {vn−1 , vn }. Αυτές όµως οι
ακµές απαρτίζουν από µόνες τους ένα πλήρες ταίριασµα του Kn , κι έτσι έχουµε συνολικά
2.1 Κύκλοι και Μονοπάτια Hamilton 37
Σχήµα 2.5: Παράδειγµα της προτεινόµενης κατασκευής για n = 6 και για n = 8. Τα διαφο-
ϱετικά είδη ακµών χρησιµοποιούνται για να υποδείξουν τους (ξένους ως προς τις ακµές τους)
κύκλους Hamilton µεταξύ των 5 (αριστερά) ή 7 (δεξιά) πρώτων κορυφών. Στη συνέχεια, καθένας
από αυτούς τους κύκλους επεκτείνεται (χρησιµοποιώντας ένα µοναδικό Ϲεύγος ακµών) προκει-
µένου να συµπεριλάβει και την τελευταία κορυφή. Οι παχύτερες (συµπαγείς) ακµές είναι αυτές
που απαρτίζουν το τελευταίο ταίριασµα της κατασκευής, το οποίο δεν ανήκει σε κάποιον από
τους k κύκλους Hamilton.
2k + 1 = n − 1 ξένα µεταξύ τους τέλεια ταιριάσµατα στον Kn .
2η Περίπτωση : n = 2(2m) + 2 Πχ, ϐλ. Σχήµα 2.5.α. Παρατηρούµε ότι ο κύκλος C0 έχει
µήκος n − 2 = 4m, ενώ το ηµικύκλιο h{v1 , v2 }, {v2 , v3 }, . . . , {v2m , v2m+1 }i έχει µήκος 2m
(άρτιο). Σε αυτή την περίπτωση ακολουθούµε την ίδια διαδικασία όπως και προηγουµένως.
Παρατηρούµε όµως ότι κατά την επέκταση του τελευταίου κύκλου, Ck , η (δευτερεύουσα)
ακµή του Ck που ϑα έπρεπε να «σπάσουµε», εφάπτεται σε µια πρωτεύουσα ακµή (του
κύκλου C1 ) που έχουµε ήδη «σπάσει». Αντί γι΄ αυτήν λοιπόν, «σπάµε» για λογαριασµό
του Ck την ακµή {vn−2 , vn−1 } που επίσης ανήκει σε αυτόν τον κύκλο. Και πάλι λοιπόν
έχουµε καταφέρει να επεκτείνουµε τους k κύκλους ώστε να συµπεριλάβουν την vn , και
ταυτόχρονα να εξασφαλίσουµε ότι οι ακµές που αποµένουν (οι k ακµές του C0 που έχουµε
σπάσει, συν την ακµή {vm+1 , vn } που δεν έχουµε χρησιµοποιήσει) επίσης απαρτίζουν ένα
τέλειο ταίριασµα του Kn . Καταλήγουµε λοιπόν και πάλι µε 2k + 1 = n − 1 ξένα µεταξύ
τους τέλεια ταιριάσµατα του Kn .
Η παραπάνω εφαρµογή µας υποδεικνύει τον τρόπο για να κατασκευάσουµε µια διαµέριση του
K2k+2 σε 2k + 1 τέλεια ταιριάσµατα. Η ακόλουθη εικασία Ϲητά επιπρόσθετα οποιόδήποτε Ϲεύγος
από αυτά τα τέλεια ταιριάσµατα να απαρτίζουν κύκλο Hamilton!!!
Εικασία 2.1 ( Εικασία του Kotzig (1963) ) Για κάθε άρτιο ϕυσικό αριθµό n > 4, είναι δυνατόν
να διαµερίσουµε τις ακµές του πλήρους γραφήµατος Kn σε n − 1 τέλεια ταιριάσµατα, µε τέτοιο
τρόπο ώστε οποιοδήποτε Ϲευγάρι (διαφορετικών) τέλειων ταιριασµάτων από αυτή τη διαµέριση να
σχηµατίζει ένα κύκλο Hamilton του Kn .
Η εικασία του Kotzig είναι γνωστό ότι αληθεύει για n = 2p και n = p + 1, όπου p είναι
οποιοσδήποτε πρώτος αριθµός. Επίσης έχει αποδειχθεί και για ορισµένες ειδικές περιπτώσεις.
΄Οµως η εικασία αυτή παραµένει ανοικτή ακόµα και σήµερα. Το µικρότερο πλήρες γράφηµα
για το οποίο δε γνωρίζουµε αν ισχύει είναι το K52 . ΄Ισως κάποιος να σκεφθεί ότι ϑα µπορούσαµε
να δοκιµάσουµε όλες τις δυνατές περιπτώσεις για το K52 . ΄Οµως αυτές οι περιπτώσεις είναι πάρα
πολλές, ακόµα και για ένα τόσο µικρό στιγµιότυπο γραφήµατος.
Προφανώς το κατασκευαστικό πρόβληµα που ϑα επαληθεύει την εικασία αυτή, ανήκει στην
κλάση N P : Αν µας δοθεί µια διαµέριση των ακµών ενός πλήρους γραφήµατος σε τέλεια ταιριά-
σµατα, είναι εύκολο να ελέγξουµε αν οποιαδήποτε δυο από αυτά σχηµατίζουν κύκλο Hamilton.
Πέρα από αυτό όµως δε γνωρίζουµε τίποτε περισσότερο για την πολυπλοκότητα του προβλήµατος
αυτού στη γενική περίπτωση.
2.2 Αναγκαίες Συνθήκες ΄Υπαρξης Κύκλων Hamilton

Τα προβλήµατα απόφασης για την ύπαρξη κύκλου ή µονοπατιού Hamilton σε ένα γράφηµα
είναι υπολογιστικά δύσκολα (N P−complete) προβλήµατα. Μάλιστα, είναι δύσκολα ακόµα
κι αν κάποιος περιοριστεί µόνο σε επιπεδικά, 3−κανονικά γραφήµατα. Θυµηθείτε ότι κάθε
κύκλος Hamilton ορίζει και µια (κυκλική) διάταξη των κορυφών του γραφήµατος (ϐλ. από-
δειξη ΄Ασκ.Αυτοαξ. 2.2). ΄Ενας τρόπος ϐέβαια είναι η εξαντλητική αναζήτηση, δηλαδή, να δο-
κιµάσουµε όλες τις δυνατές (n − 1)!/2 διατάξεις, προκειµένου τελικά να αποφασίσουµε αν
υπάρχει κύκλος Hamilton σε γράφηµα τάξης n. Προφανώς όµως η συγκεκριµένη προσέγγιση
δεν είναι καθόλου ελκυστική από υπολογιστικής απόψεως. Για παράδειγµα, σε ένα (πολύ µι-
κρό !) γράφηµα µε n = 21 κορυφές ϑα απαιτούνταν (µε αυτή την προσέγγιση) να ελεγχθούν
20!
2 = 1.216.451.004.088.320.000 διαφορετικές µεταθέσεις προκειµένου να αποφασίσουµε αν το
γράφηµα αυτό έχει κύκλο Hamilton.
Λόγω της δυσκολίας που έχουµε να αποφασίσουµε την ύπαρξη κύκλου Hamilton σε γρα-
ϕήµατα, µας απασχολεί ο προσδιορισµός ικανών συνθηκών αλλά και αναγκαίων συνθηκών για
την ύπαρξη τέτοιων κύκλων. Στην παρούσα ενότητα ϑα ασχοληθούµε µε αναγκαίες συνθήκες
για την ύπαρξη κύκλων Hamilton. Στην επόµενη ενότητα ϑα µελετήσουµε µερικές από τις πιο
ϐασικές ικανές συνθήκες ύπαρξης κύκλων Hamilton. Ας σηµειωθεί ότι η διαπίστωση της άρ-
νησης µιας αναγκαίας συνθήκης σε ένα γράφηµα, εγγυάται την µη ύπαρξη κύκλου Hamilton
στο γράφηµα αυτό. Αντίστοιχα, η απόδειξη της ισχύος µιας ικανής συνθήκης µας εξασφαλίζει
την ύπαρξη κύκλου Hamilton στο γράφηµα, χωρίς όµως αυτό να σηµαίνει ότι κάθε γράφηµα µε
κύκλο Hamilton πρέπει να ικανοποιεί τη συνθήκη αυτή.
Μια απλή αναγκαία συνθήκη για την ύπαρξη κύκλων Hamilton, είναι κάθε κορυφή να έχει
ϐαθµό τουλάχιστον 2 (για µη κατευθυνόµενο γράφηµα) ή έσω ϐαθµό και έξω ϐαθµό τουλάχιστον
1 (για κατευθυνόµενα γραφήµατα), γιατί διαφορετικά ϑα υπάρχει κορυφή που δεν συµµετέχει
σε κανέναν κύκλο του γραφήµατος. Σηµειώστε όµως ότι η απλή αφαίρεση ακµών των οποίων
τα άκρα έχουν ϐαθµό (τη στιγµή της αφαίρεσής τους) τουλάχιστον 3, δεν οδηγεί κατ΄ ανάγκη
σε κύκλο Hamilton. ΄Αρα, δε µπορούµε να ισχυριστούµε ότι επειδή µια συγκεκριµένη ακο-
λουθία αφαιρέσεων ακµών δεν οδηγεί σε κύκλο Hamilton, το γράφηµα δεν είναι χαµιλτονιανό.
Για παράδειγµα, στο γράφηµα του Σχήµατος 2.6 παρατηρείστε ότι (ϕυσικά) υπάρχει κύκλος
Hamilton, κι αυτό διαπιστώνεται εύκολα αν αφαιρέσουµε τις 3 διακεκοµµένες ακµές 18, 24
και 57, (που πράγµατι συνδέουν κορυφές ϐαθµού 3 τη στιγµή της αφαίρεσής τους). Αν όµως
αφαιρέσουµε τις ακµές 12, 45 και 78 (τα άκρα των οποίων και πάλι έχουν ϐαθµό 3 τη στιγµή
2.2 Αναγκαίες Συνθήκες ΄Υπαρξης Κύκλων Hamilton 39
Σχήµα 2.6: Παράδειγµα γραφήµατος όπου διαφορετικές ακολουθίες αφαίρεσης ακµών µπο-
ϱούν να οδηγήσουν ή να µην οδηγήσουν σε κύκλο Hamilton.
της αφαίρεσης), τότε αυτό που αποµένει είναι ένα υπογράφηµα όπου όλες οι κορυφές έχουν
πλέον ϐαθµό 2, αλλά το συγκεκριµένο υπογράφηµα δεν έχει κύκλο Hamilton, αφού δεν είναι
καν συνδεδεµένο γράφηµα. Θα πρέπει λοιπόν να ελέγξουµε (στη χειρότερη περίπτωση) όλες τις
πιθανές ακολουθίες ακµών που µπορούµε να αφαιρέσουµε, µέχρι να ϕτάσουµε σε γράφηµα µε
ακµές τα άκρα των οποίων έχουν ϐαθµό το πολύ 2, προκειµένου να αποφασίσουµε αν τελικά
υπάρχει κύκλος Hamilton στο γράφηµα. Και αυτό ϐέβαια, δεν είναι πολύ διαφορετικό από τον
εξαντλητικό έλεγχο που προαναφέραµε για την ύπαρξη κύκλου Hamilton στο γράφηµα.
Επίσης, επειδή για όλες τις κορυφές ϐαθµού 2 ισχύει ότι ο µοναδικός τρόπος να συµπε-
ϱιληφθούν σε κάποιο κύκλο είναι µέσω των δυο ακµών που προσπίπτουν σε αυτές, µια άλλη
αναγκαία συνθήκη είναι το γράφηµα που επάγεται από τις ακµές που προσπίπτουν σε κορυφές
ϐαθµού 2 να µην έχει κύκλο µήκους µικρότερου από τον αριθµό των κορυφών. Αυτό ισχύει
γιατί ένας τέτοιος κύκλος δεν µπορεί µε κανέναν τρόπο να επεκταθεί ώστε να συµπεριληφθεί
σε κάποιο κύκλο Hamilton (όπου περιλαµβάνονται όλες οι κορυφές του γραφήµατος µε ϐαθµό
ακριβώς 2).
΄Ασκηση Αυτοαξιολόγησης 2.4 Νδο οποιοδήποτε γράφηµα µε γέφυρα ή κοµβικό σηµείο δεν έχει
κύκλο Hamilton.
Μια λίγο πιο σύνθετη αναγκαία συνθήκη, είναι η εξής :
Πρόταση 2.3 Αν ένα µη κατευθυνόµενο γράφηµα G έχει κύκλο Hamilton, τότε για κάθε µη κενό,
γνήσιο υποσύνολο κορυφών ∅ =
6 S ⊂ V ισχύει ότι :
c(G − S) 6 |S| (2.1)
όπου c(G − S) είναι το πλήθος των συνιστωσών του G − S .

Απόδειξη : ΄Εστω οποιοσδήποτε κύκλος Hamilton C ⊆ G. Στο γράφηµα C − S παρατηρούµε
ότι υπάρχουν το πολύ |S| συνεκτικές συνιστώσες, αφού ο C είναι κύκλος. ΄Οµως το C − S
είναι ένα γεννητικό (ή γεννητορικό) υπογράφηµα του G (ϐλ. [9, Ορισµός γεννητορικού
υπογραφήµατος (σελ. 134)]), όπως επίσης και του G − S , άρα στο G − S δε µπορεί να υπάρ-
χουν περισσότερες συνιστώσες από αυτές που υπάρχουν στο C −S : c(G−S) 6 c(C −S) 6 |S|.
΄Ενα γράφηµα για το οποίο ισχύει η ανισότητα 2.1 για όλα τα µη κενά, γνήσια υποσύνολα κο-
ϱυφών του, ονοµάζεται ανθεκτικό γράφηµα (tough graph). ΄Οπως αποδεικνύει η Πρόταση 2.3,
η ανθεκτικότητα ενός γραφήµατος είναι αναγκαία συνθήκη για την ύπαρξη κύκλου Hamilton
σε ένα γράφηµα.
Παράδειγµα 2.1 Το γράφηµα (α) του ακόλουθου σχήµατος δεν είναι ανθεκτικό, γιατί η αφαίρεση
του υποσυνόλου κορυφών S = {d, e, f } δηµιουργεί 4 συνιστώσες στο γράφηµα G − S που ϕαίνεται
στο (ϐ):
Κατά συνέπεια, το γράφηµα (α) δεν έχει κύκλο Hamilton.
Είναι όµως επίσης γνωστό ότι, παρά την απλότητά της ανισότητας 2.1, η διαπίστωση της ανθεκτι-
κότητας ενός γραφήµατος είναι υπολογιστικά δύσκολο (N P−hard) πρόβληµα. Επιπρόσθετα, η
ανθεκτικότητα δεν είναι και ικανή συνθήκη, όπως αποδεικνύει η ακόλουθη άσκηση :
΄Ασκηση Αυτοαξιολόγησης 2.5 Νδο το γράφηµα G = (V, E) του ακόλουθου σχήµατος είναι
ανθεκτικό αλλά δεν είναι χαµιλτονιανό.
2.3 Ικανές Συνθήκες ΄Υπαρξης Κύκλων Hamilton

Στην παρούσα ενότητα εξετάζουµε ικανές συνθήκες για την ύπαρξη κύκλων Hamilton σε γρα-
ϕήµατα. Η πρώτη συνθήκη είναι το πολύ γνωστό ϑεώρηµα του Dirac.
Πρόταση 2.4 (Dirac) Κάθε απλό, µη κατευθυνόµενο γράφηµα µε n > 3 κορυφές και ελάχιστο
ϐαθµό dmin (G) > |V (G)|/2 έχει κύκλο Hamilton.
Απόδειξη : Χρησιµοποιούµε απαγωγή σε άτοπο. Ας υποθέσουµε λοιπόν ότι υπάρχει απλό, µη

κατευθυνόµενο γράφηµα G τέτοιο ώστε dmin (G) > |V (G)|/2, για το οποίο όµως υποθέτουµε
πως δεν υπάρχει κύκλος Hamilton. ΄Εστω ότι V (G) = V ≡ {v1 , . . . , vn }. ∆ηµιουργούµε ένα νέο
γράφηµα H = (V ∪ U, E ∪ {{v, u} : (v ∈ V ) ∧ (u ∈ U )}) προσθέτοντας τις κορυφές του συνόλου
U ≡ {u1 , . . . , vk } στο G και στη συνέχεια δηµιουργώντας µια ακµή ανάµεσα σε κάθε κορυφή
του U και κάθε κορυφή του V . ∆ηλαδή, ϑεωρούµε το γράφηµα H = G+(U, ∅) (ϐλ. Σχήµα 2.7).
Επιλέγουµε το U να έχει τον ελάχιστο αριθµό κορυφών, ώστε να εξασφαλίσουµε ότι το H έχει
κύκλο Hamilton. Παρατηρείστε ότι χρειαζόµαστε το πολύ |V | κορυφές στο U , προκειµένου να
εξασφαλίσουµε την ύπαρξη κύκλου Hamilton στο H (ΓΙΑΤΙ ;).
΄Εστω HC = hv1 , . . . , v1 i ένας οποιοσδήποτε κύκλος Hamilton του H . Αφού το επαγόµενο
από το U υπογράφηµα H[U ] είναι ισοµορφικό του κενού γραφήµατος Nk , στο HC αποκλείται
να εµφανίζονται δυο κορυφές του U ως διαδοχικές. Υποθέτουµε λοιπόν χβτγ ότι HC = hx1 =
v1 , x2 = u1 , x3 = v2 , . . . , xn+k+1 = v1 i. Παρατηρούµε επίσης ϑα πρέπει να ισχύει το εξής για
τις γειτονιές των v1 , v2 : ∀xi ∈ NH (v1 ), xi+1 6= NH (v2 ). Αυτό αληθεύει γιατί διαφορετικά ϑα
2.3 Ικανές Συνθήκες ΄Υπαρξης Κύκλων Hamilton 41
Σχήµα 2.7: Το γράφηµα H που ϑεωρεί η απόδειξη της Πρότασης 2.4.
υπήρχε ο κύκλος :
HC 0 = hv1 , xi , xi−1 , . . . , x4 , x3 = v2 , xi+1 , xi+2 , . . . , xn+k+1 = v1 i
που είναι ϐέβαια κύκλος Hamilton για το γράφηµα H − u1 και αντιβαίνει στην ελαχιστότητα
της τάξης του H . Επίσης, ϑα πρέπει προφανώς να ισχύει ότι v2 ∈ / NG (v1 ) γιατί διαφορετικά
ϑα µπορούσαµε να αποφύγουµε και πάλι την ύπαρξη της κορυφής u1 . ∆ηλαδή, καταλήγουµε
ότι η v2 δεν συνδέεται ούτε µε την v1 αλλά ούτε και µε καµιά γειτονική κορυφή της v1 στο H .
V (G)
∆ηλαδή, λόγω απλότητας του H και του γεγονότος ότι dH (v1 ) = dG (v1 ) + k > 2 + k , η v2
δε συνδέεται τουλάχιστον µε 1 + V (G)/2 + k διαφορετικές κορυφές του H . Επειδή όµως και ο
δικός της ϐαθµός είναι τουλάχιστον V (G)/2 + k , αυτό σηµαίνει (και πάλι λόγω απλότητας του
H ) ότι :
|V (H)| = |V (H)| − dH (v2 ) + dH (v2 )

| {z } | {z }
κορυφές που δεν συνδέονται µε τη v2 κορυφές που συνδέονται µε τη v2
|V (G)| |V (G)|
> 1+ +k+ + k = |V (G)| + 2k + 1
2 2
το οποίο ϐέβαια είναι άτοπο.
΄Ενα απλό πόρισµα που προκύπτει εύκολα από το Θεώρηµα του Dirac (ϐλ. Πρόταση 2.4) είναι
το εξής :
Πόρισµα 2.1 Αν G είναι απλό, µη κατευθυνόµενο γράφηµα µε n > 3 κορυφές και ισχύει ότι
dmin (G) > (n − 1)/2, τότε το G έχει µονοπάτι Hamilton.
Απόδειξη : Αφήνεται ως άσκηση.
Το ϑεώρηµα του Dirac πετυχαίνει το καλύτερο δυνατό ως προς τον ελάχιστο ϐαθµό, ώστε να έ-
χουµε ικανή συνθήκη για ύπαρξη κύκλου Hamilton. Η ακόλουθη άσκηση αποδεικνύει ακριβώς
αυτή την παρατήρηση.
΄Ασκηση Αυτοαξιολόγησης 2.6 Βρείτε ένα παράδειγµα απλού, µη κατευθυνόµενου γραφήµατος

G τάξης |V (G)| = n > 3 µε ελάχιστο ϐαθµό dmin (G) = bn/2c, που να µην έχει κύκλο Hamilton.
Μια άλλη ικανή συνθήκη για την ύπαρξη κύκλων Hamilton είναι το ϑεώρηµα του Ore:
Πρόταση 2.5 (Ore) Αν G είναι ένα απλό, µη κατευθυνόµενο γράφηµα µε |V (G)| = n > 3
κορυφές, τέτοιο ώστε για κάθε Ϲεύγος διαφορετικών µη γειτονικών κορυφών v, u ∈ V (G) να
ισχύει ότι dG (u) + dG (v) > n, τότε το γράφηµα έχει κύκλο Hamilton.
Απόδειξη : Χρησιµοποιούµε και πάλι απαγωγή σε άτοπο. ΄Εστω λοιπόν απλό, µη κατευθυνόµε-
νο γράφηµα G, µε τις προϋποθέσεις της εκφώνησης της πρότασης. Υποθέτουµε ότι δεν υπάρχει
κύκλος Hamilton στο G. Υποθέτουµε επίσης ότι το G είναι µεγιστοτικό ως προς το µέγεθός του.
∆ηλαδή, η προσθήκη οποιασδήποτε ακµής στο G ϑα δηµιουργούσε γράφηµα µε κύκλο Hamil-
ton. Από αυτή την τελευταία υπόθεση παρατηρούµε ότι για οποιεσδήποτε διαφορετικές κορυφές
∀u, v ∈ V (G), αν ισχύει ότι {u, v} ∈
/ E(G) τότε υπάρχει µονοπάτι Hamilton που ενώνει τις u, v
στο G (ΓΙΑΤΙ ;). Αφού γνωρίζουµε ήδη ότι το πλήρες γράφηµα έχει κύκλο Hamilton, υποθέτουµε
χβτγ ότι υπάρχει ένα Ϲεύγος διαφορετικών κορυφών u, v ∈ V (G), τέτοιο ώστε {u, v} ∈
/ E(G)).
Μα τότε υπάρχει µονοπάτι Hamilton
HP = hx1 = u, x2 , . . . , xi−1 , xi , xi+1 , . . . , xn = vi
που τις ενώνει : Το γράφηµα G + uv έχει κύκλο Hamilton C , οπότε το HP = C − uv είναι το

Ϲητούµενο µονοπάτι. Συµβολίζουµε µε NG (v) τη γειτονιά µιας κορυφής v στο G. Παρατηρούµε
ότι ∀i ∈ {3, . . . , n − 1}, xi ∈ NG (u) → xi−1 ∈
/ NG (v). Αυτό ισχύει γιατί διαφορετικά ϑα υπήρχε
στο G ο κύκλος Hamilton
HC = hx1 = u, xi , xi+1 , . . . , xn = v, xi−1 , xi−2 , . . . , x2 , x1 i
∆ηλαδή, για κάθε στοιχείο της γειτονιάς του u (εκτός ϐέβαια από το x2 ), υπάρχει στοιχείο (το
προηγούµενό του στο HP ) που δεν ανήκει στη γειτονιά του v . Μοναδική εξαίρεση αποτελεί το
στοιχείο x2 ∈ NG (u), του οποίου το προηγούµενο στοιχείο στο HP είναι το ίδιο το u. ΄Οµως
παρατηρούµε ότι ούτε η ακµή uv υπάρχει στο γράφηµα. ΄Αρα, η συγκεκριµένη ιδιότητα ισχύει
και για το x2 (όχι οµως λόγω της ύπαρξης κύκλου Hamilton). Λόγω της απλότητας του γρα-
ϕήµατος, ισχύει ότι dG (v) 6 n − 1 − dG (v) ⇒ dG (u) + dG (v) 6 n − 1, που ϕυσικά είναι άτοπο.
Μια πολύ ενδιαφέρουσα γενίκευση του Θεωρήµατος του Ore (ϐλ. Πρόταση 2.5) είναι το ακό-
λουθο Θεώρηµα των Bondy & Chvátal:
Πρόταση 2.6 (Bondy & Chvátal) ΄Εστω απλό, µη κατευθυνόµενο γράφηµα G τάξης |V (G)| =
n και u, v ∈ V (G) δυο διαφορετικές κορυφές του, τέτοιες ώστε uv ∈
/ E(G) και dG (u)+dG (v) > n.
Τότε, το G έχει κύκλο Hamilton αν και µόνο αν το γράφηµα H = (V (G), E(G) ∪ {uv}) έχει κύκλο
Hamilton.
Απόδειξη : Προφανώς, αν το G έχει κύκλο Hamilton, ϕυσικά ισχύει ότι και το H έχει κύκλο
Hamilton. Ας υποθέσουµε λοιπόν ότι γνωρίζουµε πως το H έχει κύκλο Hamilton. Αν οποιοσδή-
ποτε κύκλος Hamilton του H δεν χρησιµοποιεί την uv , τότε προφανώς ο ίδιος κύκλος υπάρχει
και στο G. Ας ϑεωρήσουµε λοιπόν την περίπτωση που κάθε κύκλος Hamilton του H διέρχεται
από την uv , και έστω HC = hx1 = v, x2 = u, x3 , . . . , xn , vi ένας οποιοσδήποτε τέτοιος κύκλος.
Προφανώς το HP = hx2 = u, x3 , . . . , xn , vi είναι µονοπάτι Hamilton του G. Παρατηρούµε ότι
∀i ∈ {4, 5, . . . , n}, xi ∈ NG (u) → xi−1 ∈
/ NG (v) γιατί διαφορετικά το
HC 0 = hx2 = u, xi , xi+1 , . . . , xn , v, xi−1 , xi−2 , . . . , x3 , x2 = ui
ϑα ήταν κύκλος Hamilton του G. Μοναδική εξαίρεση αποτελεί το x3 , του οποίου το προηγού-
µενο στοιχείο στο HP είναι το ίδιο το u. ΄Οµως ήδη γνωρίζουµε ότι u ∈
/ NG (v). ΄Ετσι λοιπόν
καταλήγουµε (λόγω της απλότητας του G) ότι dG (u) 6 n − 1 − dG (v) ⇒ dG (u) + dG (v) 6 n − 1,
που είναι άτοπο.
Ονοµάζουµε µια ακολουθία ϕυσικών αριθµών α ≡ ha1 , a2 , . . . , an i ακολουθία Hamilton, αν

και µόνο αν οποιοδήποτε γραφική ακολουθία δ ≡ hd1 , d2 , . . . , dn i (ϐλ. [9, Ορισµός 1.26 (σελ.
102)]) µε 0 6 d1 6 d2 6 · · · 6 dn που είναι σηµείο προς σηµείο µεγαλύτερη ή ίση της α, αν-
τιστοιχεί σε γραφήµατα που έχουν κύκλο Hamilton. Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα γενίκευση
του Θεωρήµατος του Dirac (Πρόταση 2.4), που εµπλέκει την ακολουθία ϐαθµών ενός γραφή-
µατος, είναι η ακόλουθη (ο ενδιαφερόµενος αναγνώστης παραπέµπεται για την απόδειξη στο [4,
Θεώρηµα 10.2.1]):
Πρόταση 2.7 (Chvátal) Μια ακολουθία ακέραιων αριθµών α ≡ ha1 , a2 , . . . , an i τέτοια ώστε
0 6 a1 6 a2 6 · · · 6 an < n και n > 3 είναι ακολουθία Hamilton, αν και µόνο αν : ∀1 6 i < n2 ,
ai 6 i ⇒ an−i > n − i .
Σε ένα απλό, µη κατευθυνόµενο γράφηµα G, ονοµάζουµε closure του γραφήµατος το γρά-

ϕηµα clo(G) που προκύπτει από το G ως εξής : Ενόσω υπάρχει Ϲεύγος διαφορετικών κορυφών
που δεν συνδέονται µε ακµή και έχουν άθροισµα ϐαθµών τουλάχιστον |V (G)|, τότε διαλέγουµε
ένα τέτοιο Ϲεύγος κορυφών και προσθέτουµε στο γράφηµα µια ακµή που να τις συνδέει. Η
ακόλουθη πρόταση αφορά τη µοναδικότητα του γραφήµατος clo(G), για οποιοδήποτε απλό, µη
κατευθυνόµενο γράφηµα :
Πρόταση 2.8 Το closure clo(G) ενός απλού, µη κατευθυνόµενου γραφήµατος G είναι το ίδιο, µε
όποια σειρά κι αν επιλέξουµε να ενώσουµε µη γειτονικές κορυφές µε άθροισµα ϐαθµών τουλάχι-
στον |V (G)|.
Απόδειξη : Η απόδειξη είναι απλή και αφήνεται ως άσκηση.
Η επόµενη πρόταση αποδεικνύει ότι στην πραγµατικότητα η ανίχνευση ύπαρξης κύκλων Ha-
milton στο closure ενός γραφήµατος είναι το ίδιο δύσκολη την ανίχνευση στο αρχικό γράφηµα.
Πρόταση 2.9 ΄Ενα απλό, µη κατευθυνόµενο γράφηµα G είναι Hamiltonian αν και µόνο αν το
closure του clo(G) είναι Hamiltonian.
Απόδειξη : Προφανώς αν το G είναι Hamiltonian τότε και το clo(G) είναι Hamiltonian. Ας

δούµε τώρα την αντίστροφη κατεύθυνση : Υποθέτουµε ότι το clo(G) είναι Hamiltonian και
ϑέλουµε να δείξουµε ότι κατ΄ ανάγκη ϑα πρέπει και το G να είναι Hamiltonian. Η απόδειξη αυτή
είναι απλή, ϐασίζεται στην Πρόταση 2.6. Οι λεπτοµέρειες της απόδειξης αφήνονται ως άσκηση.
2.4 Λυµένες Ασκήσεις Κεφαλαίου 2
2.4.1 ΄Ασκηση 2.4.1

∆είξτε ότι ένα διµερές γράφηµα περιττής τάξης δεν µπορεί να έχει κύκλο Hamilton.
Απόδειξη ΄Ασκησης 2.4.1 Το ϐασικό µας επιχείρηµα είναι ότι σε ένα διµερές γράφηµα ∆ΕΝ
ΥΠΑΡΧΟΥΝ κύκλοι περιττού µήκους. Κατά συνέπεια, αφού το γράφηµα που ϑεωρούµε είναι
διµερές και έχει περιττή τάξη (= αριθµός κορυφών), οποιοσδήποτε κύκλος Hamilton ϑα έπρεπε
να είναι ένας κύκλος περιττού µήκους στο γράφηµα, πράγµα που δεν είναι δυνατόν να υπάρχει.
Ας δούµε όµως πώς µπορούµε να δείξουµε τη µη ύπαρξη κύκλων περιττού µήκους σε διµερή
γραφήµατα. ΄Εστω λοιπόν οποιοδήποτε διµερές γράφηµα G = (V, U, E). Παρατηρούµε ότι,
ξεκινώντας από την κορυφή v ∈ V , οποιαδήποτε διαδροµή στο G που έχει περιττό µήκος,
καταλήγει σε κάποια κορυφή u ∈ U , ενώ οποιαδήποτε διαδροµή στο G µε άρτιο µήκος που
ξεκινά από το v ∈ V , καταλήγει σε κάποια κορυφή v 0 ∈ V . Αυτό αποδεικνύεται πολύ εύκολα
µε επαγωγή στο µήκος της διαδροµής :
Βάση Για διαδροµή µήκους 1 προφανώς από το v ∈ V µεταβαίνουµε (µέσω µιας ακµής e ∈
E ) σε µια κορυφή u ∈ U . Για διαδροµή µήκους 2, προφανώς η πρώτη ακµή (που
προσπίπτει στην v ) µας οδηγεί στην κορυφή u ∈ U , ενώ η δεύτερη ακµή της διαδροµής
(που προσπίπτει στην u) µας οδηγεί πίσω σε κάποια κορυφή v 0 ∈ V .
Επαγ. Υπόθεση Ας υποθέσουµε λοιπόν, ότι για k > 3 και για οποιαδήποτε διαδροµή σ που
ξεκινά από την κορυφή v ∈ V και καταλήγει σε µια κορυφή w και έχει µήκος λ 6 k − 1,
ισχύει ότι : Αν το λ είναι άρτιο, τότε w ∈ V , ενώ αν το λ είναι περιττό, τότε w ∈ U .
Επαγ. Βήµα ΄Εστω τώρα µια οποιαδήποτε διαδροµή σ από την κορυφή v ∈ V σε κάποια
κορυφή w, µήκους k > 3. Θα δείξουµε ότι αν το k είναι άρτιο τότε w ∈ V , ενώ αν το k
είναι περιττό, τότε w ∈ U . Θεωρώ την υποδιαδροµή της σ (µήκους k − 1) από το v στην
κορυφή που προηγείται της w (έστω η κορυφή r ). Μα η ακµή {w, r} ∈ E µας οδηγεί είτε
από το U στο V είτε από το V στο U . Τότε προφανώς (από επαγωγική υπόθεση) αν το
k − 1 είναι άρτιο, τότε r ∈ V , το k είναι περιττό και w ∈ U , ενώ αν το k − 1 είναι περιττό,
τότε r ∈ U , το k είναι άρτιο και w ∈ V .
Είναι εύκολο τώρα να δει κανείς ότι οποιοσδήποτε κύκλος C του G έχει άρτιο µήκος. Ας ϑεωρή-
σουµε λοιπόν οποιοδήποτε κύκλο C µήκους k . Αν αφαιρέσουµε µια ακµή από τον C , αυτό που
µένει είναι ένα µονοπάτι µήκους k − 1. Τα άκρα του µονοπατιού ϑα είναι (αναγκαστικά, αφού
συνδέονται µε ακµή) σε διαφορετικά µερίδια του γραφήµατος, άρα το µήκος του µονοπατιού αυ-
τού (που ϕυσικά είναι και διαδροµή) είναι ΠΕΡΙΤΤΟ. ΄Αρα, το µήκος του κύκλου C είναι άρτιο. ♠
2.4.2 ΄Ασκηση 2.4.2
Το γράφηµα Petersen ορίζεται ως εξής : Υπάρχουν ακριβώς 52 = 10 κορυφές, καθεµιά από

τις οποίες µαρκάρεται µε ένα µοναδικό Ϲεύγος διαφορετικών ετικετών (ακεραίων) από το σύνολο
{1, 2, 3, 4, 5}. ∆υο κορυφές του γραφήµατος συνδέονται µε µη κατευθυνόµενη ακµή, αν και µόνο
αν διαϕέϱουν και στις δυο ετικέτες τους. Μια αποτύπωση του γραφήµατος Petersen ϕαίνεται
στο ακόλουθο σχήµα :
(α) Νδο (µε χρήση απαγωγής σε άτοπο) το γράφηµα Petersen δεν έχει κύκλο µήκους 6 4.
(ϐ) Νδο το γράφηµα Petersen δεν έχει κύκλο Hamilton.
(α) ΄Εστω ότι υπάρχει κύκλος µήκους 3. Χβτγ (λόγω συµµετρίας του γραφήµατος) υποθέτουµε
ότι ο κύκλος αυτός περιλαµβάνει την κορυφή {1, 2}. Παρατηρούµε ότι η γειτονιά της
συγκεκριµένης κορυφής είναι το σύνολο N = {{4, 5}, {3, 4}, {3, 5}}, αφού κάθε γειτονική
κορυφή της {1, 2} ϑα πρέπει οπωσδήποτε να περιλαµβάνει δυο διαφορετικές ετικέτες από
το σύνολο {3, 4, 5}. Προφανώς, οι κορυφές του N ανά δυο έχουν τουλάχιστον µια κοινή
ετικέτα, και για το λόγο αυτό δεν είναι δυνατόν να υπάρχει ακµή που τις συνδέει στο
γράφηµα Petersen. Κατά συνέπεια, δεν είναι δυνατόν να συµµετέχει η {1, 2} σε κάποιο
τρίγωνο.
Ας δούµε όµως τώρα τι γίνεται µε την ύπαρξη κύκλων µήκους 4. ΄Εστω (χβτγ) ότι η {1, 2}
συµµετέχει σε ένα τέτοιο κύκλο. Αφού κατά µήκος του κύκλου (έστω κατά τη ϕορά των
δεικτών του ϱολογιού) ϑα πρέπει να ϐρίσκεται κάποια κορυφή του N , δηλαδή, κάποια
κορυφή που έχει δυο ετικέτες διαφορετικές από αυτές της κορυφής {1, 2}, και πάλι χβτγ
υποθέτουµε ότι επόµενη κορυφή είναι η {3, 4}. Η γειτονιά της {3, 4} είναι το σύνολο
N 0 = {{1, 2}, {1, 5}, {2, 5}}. Προκειµένου να σχηµατιστεί ένας κύκλος µήκους 4 που
να περιλαµβάνει την ακµή {{1, 2}, {3, 4}}, ϑα πρέπει να υπάρχουν δυο κορυφές των
N − {3, 4} και N 0 − {1, 2} που να µην έχουν κοινή ετικέτα. Προφανώς αυτό δεν ισχύει,
άρα και πάλι καταλήξαµε σε άτοπο.
(ϐ) Υποθέτουµε ότι το γράφηµα αυτό είναι Hamiltonian. Αυτό σηµαίνει ότι υπάρχει κύκλος
µήκους 10 στο γράφηµα. Αφού υπάρχουν ακριβώς 15 ακµές, αυτό σηµαίνει ότι οι υπό-
λοιπες ακµές είναι χορδές του κύκλου αυτού, ενώνουν δηλαδή µη διαδοχικές κορυφές
του. Μάλιστα, επειδή το γράφηµα είναι 3−κανονικό, παρατηρούµε ότι ϑα πρέπει οι
συγκεκριµένες 5 χορδές να ορίζουν µια διαµέριση του συνόλου κορυφών σε Ϲευγάρια,
δηλαδή, κάθε χορδή ϑα πρέπει να εφάπτεται σε δυο µοναδικές κορυφές (σε σχέση µε τις
υπόλοιπες χορδές). Το επιχείρηµά µας σχετίζεται ακριβώς µε την δυνατότητα που έχουµε
να τοποθετήσουµε στον κύκλο µας αυτές τις χορδές (ϐλ. ακόλουθο σχήµα).
Ας δούµε όµως ποια είναι τα υποψήφια Ϲευγάρια για κάθε κορυφή του κύκλου µας :
Απαριθµώ τις κορυφές µε ακέραιους αριθµούς από το 1 ως το 10, κατά µήκος του κύκλου.
Προφανώς, λόγω της µη ύπαρξης κύκλου µήκους 6 4 (δες προηγούµενο ερώτηµα), για
την κορυφή 1 παρατηρώ ότι µοναδικά υποψήφια Ϲευγάρια είναι οι κορυφές 5,6 και 7.
Λόγω συµµετρίας, οι διαφορετικές επιλογές είναι είτε η κορυφή 5 είτε η κορυφή 6. Αν
επιλέξω τη χορδή {1, 6}, τότε για την κορυφή 2, από τις 3 επιλογές που έχει (κορυφές
6,7 και 8) η µόνη επιτρεπτή (δίχως δηλαδή να δηµιουργείται κύκλος µήκους 6 4) είναι η
χορδή {2, 8}. Μα τότε δεν είναι δυνατή η επιλογή χορδής που να εµπλέκει την κορυφή 3
δίχως να σχηµατίζεται κύκλος µήκους 6 4.
Ας υποθέσουµε λοιπόν ότι η χορδή που εφάπτεται της κορυφής 1 είναι η {1, 5}. Τότε η
κορυφή 2 έχει δυο επιλογές : Τις κορυφές 7 και 8. Αν επιλεγεί η χορδή {2, 7} τότε η
µοναδική χορδή που µπορεί να εφάπτεται της κορυφής 3 είναι η {3, 9}. ΄Οµως τότε δε
µπορούµε να τοποθετήσουµε χορδή που να εφάπτεται της κορυφής 4. Η µοναδική λοιπόν
περίπτωση που µας αποµένει, είναι η χορδή {2, 8}. Μα τότε αµέσως έχουµε πρόβληµα να
ϐρούµε επιτρεπτή χορδή που να εφάπτεται στην κορυφή 3.
Είδαµε λοιπόν ότι σε κάθε περίπτωση, αν υποθέσουµε την ύπαρξη κύκλου Hamilton στο
γράφηµα Petersen, είναι αδύνατον να τοποθετήσουµε τις υπόλοιπες 5 ακµές του ως χορδές
του κύκλου αυτού, δίχως να σχηµατίσουµε κύκλο µήκους 6 4.
2.4.3 ΄Ασκηση 2.4.3

Εξετάστε αν τα ακόλουθα γραφήµατα έχουν (κατασκευάζοντας έναν) ή δεν έχουν (αποδεικνύον-
τάς το) κύκλο Hamilton:
Απόδειξη ΄Ασκησης 2.4.3 Για την απόδειξη ύπαρξης κύκλων Hamilton ο µόνος σίγουρα σω-
στός τρόπος είναι η κατασκευή ενός τέτοιου κύκλου για το γράφηµα που µελετάµε. ∆ιαφορε-
τικά, τα επιχειρήµατα για την απόδειξη της µη ύπαρξης ϐασίζονται στην παραβίαση κάποιων
αναγκαίων συνθηκών, ή στην αποτυχία εύρεσης κύκλο κατά την εξαντλητική αναζήτηση του
γραφήµατος. Στο γράφηµα G1, όπως και στα άλλα δυο γραφήµατα, παρατηρούµε ότι όλες
οι κορυφές έχουν ϐαθµό τουλάχιστον 2 και οι κορυφές ϐαθµού 2 δεν επάγουν κάποιο κύκλο
µικρότερο από την τάξη του γραφήµατος. ΄Αρα καµιά από τις προφανείς αναγκαίες συνθήκες
ύπαρξης δεν ϕαίνεται να παραβιάζεται. ∆οκιµάζουµε λοιπόν να κατασκευάσουµε ένα κύκλο
Hamilton για το G1. Παρατηρούµε ότι η κορυφή 11 (που είναι και µέγιστου ϐαθµού) ϑα ανήκει
σε ένα ενδεχόµενο κύκλο Hamilton µόνο µέσω δυο ακµών του. Υποϑέτω λοιπόν αρχικά ότι
οι ακµές {8, 11}, {9, 11} ανήκουν στον κύκλο που αναζητάµε. Τότε εξαιρούνται από αυτόν οι
υπόλοιπες ακµές που προσπίπτουν στην 11, δηλαδή, οι {6, 11}, {7, 11}, {10, 11}. Στο παρακάτω
Σχήµα οι συγκεκριµένες ακµές εµφανίζονται ως διακεκοµµένες, επειδή ακριβώς δε µπορεί να
ανήκουν στον κύκλο που αναζητάµε.
Παρατηρούµε όµως ότι τώρα, για την κορυφή 6 υπάρχει µια και µόνο επιλογή προκειµένου να
ανήκει κι αυτή στον κύκλο : Να συµπεριλαµβάνει ο κύκλος τις ακµές {2, 6}, {5, 6}. Συνεχίζον-
τας µε παρόµοιο σκεπτικό, τελικά καταλήγουµε ότι το G1 όντως έχει κύκλο Hamilton, που στο
σχήµα υποδεικνύεται µε (πορτοκαλί) συνεχείς ακµές.
Ας δούµε τώρα τι γίνεται µε το γράφηµα G2 . Εδώ παρατηρούµε ότι το συγκεκριµένο γρά-

ϕηµα έχει την ιδιαιτερότητα ότι είναι διµερές γράφηµα. Στο προηγούµενο σχήµα ϕαίνονται µε
διαφορετικό χρώµα οι κορυφές των δυο µεριδίων. Αφού όµως το γράφηµα είναι διµερές, δε
µπορεί να έχει κύκλο περιττού µήκους. Αλλά, επειδή το πλήθος των κορυφών του είναι άρτιο,
οποιοσδήποτε κύκλος Hamilton ϑα έπρεπε να έχει περιττό αριθµό κορυφών, και άρα περιττό
µήκος. Κατά συνέπεια, το συγκεκριµένο γράφηµα δεν έχει κύκλο Hamilton.
Τέλος, για το G3 παρατηρούµε ότι οι κορυφές ϐαθµού 2 επάγουν ένα υπογράφηµα H , οι

ακµές του οποίου εµφανίζονται στο σχήµα συνεχείς (πορτοκαλί). Προσέξτε ότι το H ϑα πρέπει να
είναι υπογράφηµα ΟΠΟΙΟΥ∆ΗΠΟΤΕ κύκλου Hamilton υπάρχει στο G3. Παρατηρείστε επίσης
ότι η κορυφή 6 για να συµπεριληφθεί σε οποιοδήποτε κύκλο ϑα πρέπει να χρησιµοποιήσει δυο
από τις προσπίπτουσες σε αυτήν ακµές. Σε σχέση µε το γράφηµα H , οι ακµές {2, 6}, {5, 6}
είναι απαγορευµένες διότι ο ϐαθµός κάποιας κορυφής από τις 2, 5 ϑα γινόταν µεγαλύτερος
από 2 στον κύκλο Hamilton, πράγµα που δε µπορεί να συµβαίνει. ΄Αρα λοιπόν, η µοναδική
εκδοχή για να ανήκει και η κορυφή 6 στον κύκλο που αναζητάµε, είναι να χρησιµοποιήσει
τις ακµές {6, 8}, {6, 9}. Μα τότε σχηµατίζεται (µαζί µε το H ) ένας κύκλος µήκους µικρότερου
από την τάξη του γραφήµατος, που ϑα πρέπει να είναι υπογράφηµα οποιουδήποτε κύκλου
Hamilton δηµιουργήσουµε, το οποίο ϐέβαια είναι άτοπο. ΄Αρα το G3 δεν έχει κύκλο Hamilton. ♠
2.4.4 ΄Ασκηση 2.4.4
Σε ένα σύλλογο µε 17 (διακεκριµένα) µέλη γίνονται µηνιαίες συναντήσεις, όπου τα µέλη συζη-
τούν γύρω από ένα στρογγυλό τραπέζι. Αν τα µέλη του συλλόγου επιθυµούν να κάθονται στο
τραπέζι µε τέτοιο τρόπο ώστε να έχουν διαφορετικούς γείτονες κάθε ϕορά, ποιος είναι ο µέγιστος
αριθµός συναντήσεων που µπορούν να γίνουν δεδοµένου αυτού του περιορισµού ; Αν τα µέλη
έχουν ετικέτες A, B, C, D, E, . . ., δώστε τους διαφορετικούς τρόπους που µπορούν να καθίσουν,
δεδοµένης της προαναφερθείσας υπόθεσης (ϑεωρώντας πάντοτε ότι ξεκινάµε από το µέλος A).
Απόδειξη ΄Ασκησης 2.4.4 Η κρίσιµη παρατήρηση για την απάντηση του συγκεκριµένου
ερωτήµατος, είναι ότι κάθε συνάντηση αντιστοιχεί και σε ένα κύκλο Hamilton του πλήρους
γραφήµατος K17 , στις κορυφές του οποίου αντιστοιχούν τα 17 διαφορετικά µέλη του συλλόγου.
Επιπρόσθετα όµως, ϑέλουµε κάθε ϕορά οποιοδήποτε µέλος του συλλόγου να είναι γειτονικό
µε ∆ΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ µέλη (σε σχέση µε τις άλλες συναντήσεις του συλλόγου). ∆ηλαδή, αν
πχ το µέλος 1 είχε ως γειτονικά του τα µέλη 2, 3 στην πρώτη συνάντηση, ϑα πρέπει να µη
γειτονεύει µε κανένα από αυτά σε όλες τις υπόλοιπες συναντήσεις. Με άλλα λόγια, ϑα πρέπει
οι ακµές {1, 2}, {1, 3} που εµφανίζονται στον κύκλο Hamilton της πρώτης συνάντησης, να µην
εµφανιστούν στους κύκλους Hamilton όλων των υπόλοιπων συναντήσεων. Το ερώτηµα λοιπόν
που ϑέλουµε να απαντήσουµε, είναι πόσους διαφορετικούς κύκλους Hamilton µπορούµε να
κατασκευάσουµε στο K17 , που να είναι ξένοι ως προς τις ακµές τους. Η απάντηση αυτή ϕυ-
σικά είναι γνωστή, και είναι 8 = 17
2 . Η κατασκευή επίσης δεν είναι δύσκολη (δες τη ϑεωρία). ♠
2.4.5 ΄Ασκηση 2.4.5
Να χαρακτηρίσετε την κλάση γραφηµάτων για τα οποία οποιοδήποτε κύκλωµα Euler είναι και
κύκλος Hamilton.
Απόδειξη ΄Ασκησης 2.4.5 ΄Ενα κύκλωµα Euler, για να είναι και κύκλος Hamilton, ϑα πρέπει
να περιλαµβάνει ΟΛΕΣ τις κορυφές του γραφήµατος, και µάλιστα ακριβώς µια ϕορά. Αν λοιπόν
υπάρχει κύκλωµα Euler, τότε (αφού αυτό είναι και κύκλος Hamilton) πρόκειται για έναν απλό
κύκλο. Αν δεν υπάρχει κύκλωµα Euler τότε µπορεί να είναι οποιοδήποτε γράφηµα.
΄Αρα λοιπόν, η κλάση των γραφηµάτων στα οποία κάθε κύκλωµα Euler είναι επίσης και
κύκλος Hamilton (αλλά Ϲητείται το αντίστροφο) είναι η ένωση της κλάσης των κυκλικών γρα-
ϕηµάτων {Cn }n>1 , µε την κλάση των γραφηµάτων που ∆ΕΝ έχουν καθόλου κυκλώµατα Euler
(δηλαδή, τα γραφήµατα µε τουλάχιστον µια κορυφή περιττού ϐαθµού ή τα µη συνδεδεµένα
γραφήµατα). ♠
2.4.6 ΄Ασκηση 2.4.6 [Ερ. 4, Εξέταση Ιουνίου 2004]
΄Ενα τριµερές γράφηµα είναι ένα γράφηµα του οποίου οι κόµβοι διαµερίζονται σε τρία σύνολα
ανεξαρτησίας. Το Km,n,k είναι το πλήρες τριµερές γράφηµα στο οποίο τα τρία σύνολα ανεξαρτη-
σίας, έστω A, B, C , έχουν αντίστοιχα m, n και k κορυφές, και στο οποίο κάθε κορυφή σε κάθε
σύνολο από τα A, B, C είναι συνδεδεµένη µε όλες τις κορυφές στα άλλα δύο σύνολα. Νδο ότι το
Kn,2n,3n έχει κύκλο Hamilton, για κάθε ϑετικό ακέραιο n > 1.
Απόδειξη ΄Ασκησης 2.4.6 ΄Εστω A = {u1 , . . . un }, B = {v1 , . . . , v2n }, C = {w1 , . . . , w3n } τα

τρία σύνολα ανεξαρτησίας του Kn,2n,3n . Η ακολουθία
σ = hu1 , w1 , u2 , w2 , . . . , un , wn , v1 , wn+1 , v2 , wn+2 , . . . , w3n−1 , v2n , w3n , u1 i
προφανώς είναι κλειστός περίπατος, αφού οποιεσδήποτε δυο διαδοχικές κορυφές ανήκουν σε
διαφορετικά µερίδια του Kn,2n,3n , και υπάρχουν όλες οι ακµές µεταξύ τέτοιων κορυφών στο
συγκεκριµένο γράφηµα. Επιπλέον είναι προφανές ότι δεν υπάρχει επανάληψη κορυφής, από
τον τρόπο ορισµού του σ , ενώ εµφανίζεται κάθε κορυφή του γραφήµατος σε αυτό. Πρόκειται
λοιπόν για έναν κύκλο Hamilton του Kn,2n,3n . ♠
2.4.7 ΄Ασκηση 2.4.7

Να αποδείξετε ότι κάθε απλό µη κατευθυνόµενο γράφηµα µε 11 κορυφές και 53 ακµές δεν έχει
κύκλωµα Euler, αλλά έχει κύκλο Hamilton.
Απόδειξη ΄Ασκησης 2.4.7 Παρατηρούµε ότι το K11 έχει συνολικά 55 ακµές, ενώ το γράφηµα
που ϑεωρούµε εµείς έχει 53 ακµές. ∆ηλαδή, όλα τα γραφήµατα που µας ενδιαφέρουν
προκύπτουν από αφαίρεση δυο ακµών από το K11 . Αν και οι δυο που ακµές που αφαιρούµε
προσέπιπταν στην ίδια κορυφή (έστω στη v1 ), τότε η συγκεκριµένη κορυφή ϑα έχει στο γράφηµά
µας ϐαθµό 8, ενώ ϑα υπάρχουν και δυο κορυφές (τα άλλα άκρα των ακµών που αφαιρούµε)
µε ϐαθµό 9. ΄Ολες οι άλλες κορυφές έχουν ϐαθµό 10. Αυτό ισχύει λόγω της απλότητας του
γραφήµατος, που δεν επιτρέπει παράλληλες ακµές ούτε ϐρόχους. Αν από την άλλη πλευρά
από το K11 αφαιρούµε δυο ακµές που δεν προσπίπτουν σε κοινή κορυφή (απαρτίζουν δηλαδή
ένα ταίριασµα στο γράφηµα), τότε έχουµε 4 κορυφές µε ϐαθµό 9. Σε κάθε περίπτωση, δεν
µπορεί να υπάρχει κύκλωµα Euler, λόγω των περιττών ϐαθµών που εµφανίζονται σε καθένα
από αυτά τα γραφήµατα. Από την άλλη πλευρά, επειδή ο ελάχιστος ϐαθµός του γραφήµατος
είναι 8 > 11
2 , από το Θεώρηµα του Dirac καταλήγουµε ότι υπάρχει κύκλος Hamilton για όλα
αυτά τα γραφήµατα. ♠
Κεφάλαιο 3
Απαντήσεις Ασκήσεων
Αυτοαξιολόγησης
3.1 Λύσεις Ασκήσεων Αυτοαξιολόγησης Κεφαλαίου 1

Απόδειξη ΄Ασκ. Αυτοαξ. 1.1 Χρησιµοποιούµε την απαγωγή σε άτοπο. ΄Εστω λοιπόν κάποιο
µη κατευθυνόµενο γράφηµα G = (V, E) µε µέγιστο ϐαθµό dmax (G) 6 3, που έχει ένα κύκλωµα
µήκους r − 1, σ = hv1 , e1 , v2 , . . . , vr−1 , er−1 , v1 i, το οποίο όµως δεν είναι κύκλος. Αυτό σηµαίνει
ότι το σ ϑα πρέπει να µην επαναλαµβάνει ακµές, αλλά ϑα πρέπει να επαναλαµβάνει τουλάχιστον
µια κορυφή του. Σηµειώνουµε ότι κάθε ανακύκλωση (v, v) ∈ E συνεισφέρει δυο µονάδες, ενώ
οποιαδήποτε άλλη ακµή που προσπίπτει στην v συνεισφέρει µια µονάδα, στο ϐαθµό dG (v) της
v στο G. Εφόσον λοιπόν ο µέγιστος ϐαθµός είναι 3, αυτό σηµαίνει ότι (ι) κάθε κορυφή έχει το
πολύ µια ανακύκλωση, και κάθε κορυφή µε ανακύκλωση δεν συµµετέχει σε άλλο κύκλο του
γραφήµατος (γιατί τότε ο ϐαθµός της ϑα ήταν τουλάχιστον 4).
΄Εστω (χβτγ, αφού µπορούµε να αρχίσουµε έναν κλειστό περίπατο από οποιαδήποτε κορυφή
του) ότι v = v1 . Οι ακµές e1 , er−1 προσπίπτουν στην v . Αν η v1 έχει τουλάχιστον δυο ανακυ-
κλώσεις, τότε προφανώς dG (v1 ) > 4. Αν η v1 έχει µόνο µια ανακύκλωση, τότε µπορούµε να
υποθέσουµε ότι µια από αυτές (πχ, η e1 ) είναι ανακύκλωση. Οι ακµές e1 , er−1 συνεισφέρουν
3 µονάδες στο ϐαθµό της v1 , ενώ ϑα πρέπει να υπάρχει τουλάχιστον µια ακόµη ακµή e2 (µη
ανακύκλωση) που επίσης προσπίπτει στην v1 . Μα τότε ο ϐαθµός της κορυφής αυτής είναι ήδη
τουλάχιστον 4, άτοπο. ΄Εστω τέλος ότι η v1 δεν έχει ανακυκλώσεις. Βάσει της υπόθεσής µας ϑα
πρέπει για κάποιο 2 6 i 6 r − 2 η ακµή ei να οδηγεί και πάλι στην v1 , ενώ αποµακρύνεται
ξανά από αυτήν µέσω της ei+1 (αφού η v1 δεν έχει ανακυκλώσεις). Οι e1 , er−1 είναι διαφορετι-
κές από τις ei , ei+1 (αλλιώς ϑα ήταν ανακυκλώσεις), οπότε στην κορυφή v1 προσπίπτουν είτε 4
διαφορετικές ακµές, ή δυο ακµές και µια ανακύκλωση (όταν ei = ei+1 ), πράγµα που σηµαίνει
ότι ο ϐαθµός της είναι τουλάχιστον 4, άτοπο.
Σηµειώνουµε ότι αντίστοιχη απόδειξη µπορεί να γίνει και για την περίπτωση των κατευθυνό-
µενων γραφηµάτων µε µέγιστο ϐαθµό 3. Αρκεί να παρατηρήσουµε ότι ο ϐαθµός µιας κορυφής
προκύπτει ως το άθροισµα του έσω-ϐαθµού της µε τον έξω-ϐαθµό της. Αυτό λοιπόν σηµαίνει
ότι οποιαδήποτε κορυφή έχει είτε έσω-ϐαθµό το πολύ 1, ή έξω-ϐαθµό το πολύ 1, κι αυτό είναι
αρκετό για µια αντίστοιχη απόδειξη. ♣
Απόδειξη ΄Ασκ. Αυτοαξ. 1.2 Η µια κατεύθυνση της ισοδυναµίας είναι προφανής : Αν υπάρχει
uv−µονοπάτι στο D, τότε εξ ορισµού το ίδιο µονοπάτι είναι και uv−περίπατος του D.
52 Απαντήσεις Ασκήσεων Αυτοαξιολόγησης
Ας ϑεωρήσουµε λοιπόν την περίπτωση που υπάρχει ανοικτός uv−περίπατος σ =

hv1 , e1 , v2 , . . . , vr−1 , er−1 , vr i στο D. Θα αποδείξουµε την ύπαρξη uv−µονοπατιού µε χρήση
µαθηµατικής επαγωγής στο πλήθος k των επαναλήψεων κορυφών στο σ :
Βάση : Αν υπάρχουν k = 0 επαναλήψεις κορυφών στο σ , τότε προφανώς το σ είναι ένα

uv−µονοπάτι.
Επ. Υπόθεση : ΄Εστω ότι για κάποιο k > 0 ισχύει ότι για οποιονδήποτε ανοικτό xy−περίπατο
στο D µε το πολύ k επαναλήψεις κορυφών, υπάρχει xy−µονοπάτι στο D .
Βήµα : Θεωρούµε οποιονδήποτε uv−περίπατο µε ακριβώς k + 1 > 1 επαναλήψεις κορυφών.

΄Εστω y η πρώτη κορυφή του σ που επαναλαµβάνεται (καθώς διερχόµαστε το σ ). ΄Εστω x
η κορυφή που εµφανίζεται αµέσως πριν την πρώτη εµφάνιση της y , και z η κορυφή που
εµφανίζεται αµέσως µετά την δεύτερη εµφάνιση της y .
Παρατηρείστε ότι το τµήµα π του σ µεταξύ της 1ης και της 2ης εµφάνισης της y είναι ένας
κλειστός περίπατος, τον οποίο αν αντικαταστήσουµε (ως τµήµα του σ ) µε τον τετριµµένο
περίπατο hyi, ϑα προκύψει ένας καινούργιος uv−περίπατος σ 0 . ΄Οµως, ο σ 0 έχει το πολύ k
επαναλήψεις κορυφών, αφού ήδη έχει αποφευχθεί τουλάχιστον µια επανάληψη κορυφής
y µε την σύµπτυξη του παραπάνω κλειστού περιπάτου. Κάνοντας χρήση της επαγωγικής
υπόθεσης, από την ύπαρξη του uv−περιπάτου σ 0 µε το πολύ k επαναλήψεις κορυφών,
καταλήγουµε στην ύπαρξη uv−µονοπατιού στο D .
Απόδειξη ΄Ασκ. Αυτοαξ. 1.3 ΄Εστω G = (V, E) οποιοδήποτε µη κατευθυνόµενο γράφηµα,

ενώ Connected είναι η διµελής σχέση της συνδεσιµότητας που ορίζεται πάνω στο σύνολο των
κορυφών του. Θα πρέπει νδο η σχέση αυτή είναι ανακλαστική, συµµετρική και µεταβατική :
Ανακλαστικότητα Προφανώς ισχύει ότι για οποιαδήποτε κορυφή v ∈ V υπάρχει ο (τετριµ-

µένος) περίπατος hvi που συνδέει τη v µε τον εαυτό της. Συνεπώς, ∀v ∈ V, (v, v) ∈
Connected.
G
Συµµετρικότητα Για ένα τυχόν Ϲεύγος κορυφών u, v ∈ V , ας υποθέσουµε ότι υπάρχει u ! v .
Αυτό σηµαίνει την ύπαρξη είτε ενός uv−περίπατου, ή ενός vu−περιπάτου στο G. Ακριβώς
η ίδια απαίτηση (ϐάσει του ορισµού της συνδεσιµότητας) υπάρχει προκειµένου να ισχύει
G
ότι v ! u. ∆ηλαδή δείξαµε ότι ∀u, v ∈ V [u 6= v ∧ (u, v) ∈ Connected ↔ (v, u) ∈
Connected].
Μεταβατικότητα Ας ϑεωρήσουµε τώρα µια οποιαδήποτε τριάδα κορυφών u, v, w ∈ V για τις

G G
οποίες έστω ότι u ! v και v ! w. Λόγω της µη κατευθυντικότητας του G, µπορούµε
µε ασφάλεια να υποθέσουµε ότι υπάρχει ένας uv−περίπατος σ και ένα vw−περίπατος π .
Είναι προφανές ότι µπορούµε να συνενώσουµε τους δυο περιπάτους στο κοινό τερµατικό
τους σηµείο, v , και να πάρουµε έναν uw−περίπατο ρ = σ ⊕ π , που είναι και το Ϲητούµενο.
∆είξαµε λοιπόν ότι : ότι ∀u, v, w ∈ V {[(u, v) ∈ Connected ∧ (v, w) ∈ Connected] →
(u, w) ∈ Connected}.
3.1 Λύσεις Ασκήσεων Αυτοαξιολόγησης Κεφαλαίου 1 53
Σχήµα 3.1: Η επίδραση στο πλήθος των συνιστωσών της αφαίρεσης γέφυρας σε συνδεδεµένο
γράφηµα.
Απόδειξη ΄Ασκ. Αυτοαξ. 1.4 Είναι εύκολο να διαπιστώσει κανείς ότι αν υπάρχει περίπατος σ
που διέρχεται από κάθε κορυφή ενός µη κατευθυνόµενου γραφήµατος G = (V, E), τότε το G
είναι συνδεδεµένο : ΄Εστω δυο τυχαίες (διαφορετικές) κορυφές u, v ∈ V , και έστω (χβτγ) ότι η u
πρωτοεµφανίζεται πριν την v στον περίπατο σ . Το τµήµα του σ από την πρώτη εµφάνιση του u
µέχρι και την πρώτη εµφάνιση του v εξασφαλίζει την ύπαρξη uv−περιπάτου στο G.
Αντίστροφα, έστω ότι το G = (V, E) είναι συνδεδεµένο, µη κατευθυνόµενο γράφηµα. Θε-
ωρούµε (χβτγ) ότι V = {v1 , v2 , . . . , vn }. Για κάθε 1 6 k 6 n − 1, συµβολίζουµε µε σk τον
vk vk+1 −περίπατο στο G, του οποίου η ύπαρξη εξασφαλίζεται λόγω συνδεσιµότητας. Συνενώνον-
τας τους περιπάτους σ1 , σ2 , . . . , σn−1 ϑα πάρουµε έναν v1 vn −περίπατο που επιπλέον διέρχεται
από κάθε κορυφή του γραφήµατος τουλάχιστον µια ϕορά.
♣
Απόδειξη ΄Ασκ. Αυτοαξ. 1.5 Από τον ορισµό των γεφυρών γνωρίζουµε ότι για οποιαδήποτε
ακµή που δεν είναι γέφυρα, η αφαίρεσή της από το γράφηµα αφήνει το πλήθος των συνιστω-
σών αναλλοίωτο. Ας ϑεωρήσουµε λοιπόν την αφαίρεση µιας γέφυρας e = uv ∈ E από το
γράφηµα. Θδο το πλήθος των συνιστωσών αυξάνεται ακριβώς κατά 1 σε αυτή την περίπτωση
(ϐλ. Σχήµα 3.1). Χβτγ µπορούµε να ϑεωρήσουµε το γράφηµα G συνδεδεµένο : Αν το G έχει
περισσότερες από µια συνιστώσες, προφανώς η αφαίρεση της e (που ανήκει σε µια από αυτές
τις συνιστώσες) δεν επηρεάζει καθόλου τη δοµή των συνιστωσών του G στις οποίες δεν ανήκει.
∆εδοµένης λοιπόν της συνδεσιµότητας του G, παρατηρούµε ότι τα τερµατικά σηµεία u, v της e
ανήκουν σε διαφορετικές συνιστώσες στο G−e. Αυτό ισχύει γιατί αν υπήρχε uv−περίπατος σ στο
G − e τότε η e δεν ϑα ήταν γέφυρα : Οποιοσδήποτε περίπατος π του G που δε χρησιµοποιεί την e
υπάρχει και στο G − e. Οποιοσδήποτε περίπατος π = π1 ⊕ hu, e, vi ⊕ π2 του G που χρησιµοποιεί
την e k > 1 ϕορές, µπορεί να αντικατασταθεί από έναν περίπατο του G π 0 = π1 ⊕σ⊕π2 µε τα ίδια
τερµατικά σηµεία, που χρησιµοποιεί την e k − 1 ϕορές. Κάνοντας την ίδια αντικατάσταση όσες
ϕορές χρειάζεται ώστε να µην εµφανίζεται η e, ϑα παίρναµε έναν περίπατο µε τα ίδια τερµατικά
σηµεία που όµως παρακάµπτει την e. Καταλήγουµε λοιπόν ότι η ύπαρξη ενός uv−περιπάτου
σ στο G − e ϑα εξασφάλιζε τη συνδεσιµότητα του G − e, δεδοµένης της συνδεσιµότητας του G,
άτοπο αφού υποθέσαµε ότι η e είναι γέφυρα.
Ας υποθέσουµε τώρα (για χάρη της απαγωγής σε άτοπο) ότι το G − e απαρτίζεται από του-
λάχιστον 3 συνιστώσες, και έστω S1 , S2 , S3 ⊆ V τα σύνολα κορυφών τριών από αυτές. Η e
προφανώς ενώνει το πολύ δυο από αυτές τις συνιστώσες (πχ, τις S1 , S2 ), αφού τα τερµατικά της
σηµεία δε µπορούν να περιλαµβάνονται σε περισσότερες από µια συνιστώσες το καθένα. ΄Αρα,
ϑα υπάρχει συνιστώσα (πχ, η S3 ) οποιαδήποτε κορυφή w ∈ S3 της οποίας δε συνδέεται µε τα

τερµατικά σηµεία της e. ΄Οµως, λόγω συνδεσιµότητας, στο G υπάρχουν (ανοικτοί, λόγω διαφο-
ϱετικών τερµατικών σηµείων) και uw−περίπατος αλλά και vw−περίπατος. ΄Αρα υπάρχουν και
uw−µονοπάτι σ1 και vw−µονοπάτι σ2 (ϐλ. ΄Ασκ.Αυτοαξ. 1.2). Αν το uw−µονοπάτι σ1 διέρχεται
από την v τότε παρατηρούµε ότι το τµήµα του (σ1 )v7→w είναι ένα vw−µονοπάτι που δεν χρη-
σιµοποιεί την e, δηλαδή, εµφανίζεται και στο G − e, πράγµα το οποίο είναι άτοπο γιατί είχαµε
υποθέσει ότι τα v, w ϐρίσκονται σε διαφορετικές συνιστώσες του G − e. Αντίστοιχο επιχείρηµα
ισχύει και αν το vw−µονοπάτι σ2 διέρχεται από την u. Αν τίποτε από αυτά τα δυο δε συµβαί-
νει, τότε η αφαίρεση της e µπορεί να διακόψει το πολύ ένα εκ των δυο µονοπατιών σ1 , σ2 , άρα
υπάρχει (S1 ∪ S2 , S3 )−περίπατος στο G − e, άτοπο.
♣
Απόδειξη ΄Ασκ. Αυτοαξ. 1.6 Η απόδειξη γίνεται µε χρήση (ισχυρής) µαθηµατικής επαγωγής
στο µέγεθος (=πλήθος ακµών) του γραφήµατος.
Βάση Για γράφηµα G = (V, E) µε |E| = 0 ακµές (όπου προφανώς οι ϐαθµοί κορυφών είναι
άρτιοι), είναι προφανές ότι δεν υπάρχει καµιά ακµή, άρα και καµιά γέφυρα. Προφανώς
λοιπόν ισχύει ότι οποιαδήποτε γέφυρα δεν ανήκει σε κανένα κύκλο του G.
Επ. Υπόθεση ΄Εστω ότι οποιοδήποτε γράφηµα G0 = (V 0 , E 0 ) µε 0 6 |E 0 | 6 m ακµές και

άρτιους ϐαθµούς κορυφών δεν έχει γέφυρα.
Επ. Βήµα Θεωρούµε οποιοδήποτε γράφηµα G = (V, E) µε |E| = m + 1 ακµές και άρτιους
ϐαθµούς κορυφών. Είναι σχετικά απλό να δείξουµε ότι υπάρχει τουλάχιστον ένας κύκλος
στο G: ΄Εστω ένα µέγιστο (ως προς το πλήθος ακµών του) µονοπάτι σ στο G, µε τερµατικά
σηµεία δυο κορυφές u, v ∈ V . Η u, εκτός από την πρώτη ακµή που εµφανίζεται στο σ ,
έχει τουλάχιστον µια επιπλέον προσπίπτουσα ακµή (λόγω αρτιότητας ϐαθµού), η οποία
ϑα πρέπει να καταλήγει σε κάποια κορυφή w του σ , διαφορετικά ϑα µπορούσαµε να
επεκτείνουµε το σ , πράγµα που αντιβαίνει τη µεγιστότητά του. ΄Οµως αυτό σηµαίνει
ότι ο κλειστός περίπατος C = σu7→w ⊕ hw, wu, ui είναι ένας κύκλος του G. Αν τώρα
αφαιρέσουµε από το G τις ακµές ενός οποιουδήποτε (µη τετριµµένου) κύκλου C ⊆ G,
τότε το G0 = (V, E \E(C)) έχει το πολύ m ακµές, και επιπλέον άρτιους ϐαθµούς κορυφών,
δεδοµένης της αρτιότητας των ϐαθµών στο G: Κάθε κορυφή είτε δεν συµµετέχει στον C
(οπότε ο ϐαθµός της δεν αλλάζει), ή συµµετέχει στον C , οπότε ο ϐαθµός της στο G0
µειώνεται κατά 2. Από επαγωγική υπόθεση όµως γνωρίζουµε ότι καµιά ακµή του G0 ⊆ G
δεν είναι γέφυρα, άρα δε µπορεί να είναι γέφυρα στο G. Επιπλέον, καµιά ακµή του
C ⊆ G δε µπορεί να είναι γέφυρα του G, αφού ανήκει στον κύκλο C (ϐλ. Πρόταση 1.5).
Καταλήγουµε λοιπόν ότι, δεδοµένης της αρτιότητας των ϐαθµών του G, καµιά ακµή του
δε µπορεί να είναι γέφυρα.
Απόδειξη ΄Ασκ. Αυτοαξ. 1.7 Ας ϑεωρήσουµε τα υποσύνολα κορυφών S1 , S2 , . . . , Sk που

ορίζουν τις k > 1 συνιστώσες του γραφήµατος G − v . Το ϐασικό επιχείρηµα είναι ότι η v
ϑα πρέπει να έχει τουλάχιστον δυο ακµές προς κορυφές καθενός από αυτά τα σύνολα (ϐλ.
Σχήµα 3.2). Πχ, οποιοδήποτε ({v}, S1 )−σύνολο κοπής στο G ϑα πρέπει να περιλαµβάνει
Σχήµα 3.2: Το ϕράγµα στο πλήθος των συνιστωσών του G − v , όταν το G έχει άρτιους ϐαθµούς.
τουλάχιστον δυο ακµές. Αυτό ισχύει γιατί το S1 δεν έχει ακµές µε καµιά άλλη κορυφή από
το S2 ∪ · · · ∪ Sk . ΄Αρα, αν υπήρχε ({v}, S1 )−σύνολο κοπής µε µια µόνο ακµή, τότε αυτή η
ακµή ϑα ήταν γέφυρα του G. ΄Οµως έχουµε υποθέσει ότι το G δεν έχει γέφυρες. Καταλήγουµε
λοιπόν ότι η v συνδέεται µε τουλάχιστον δυο ακµές της µε καθένα από τα S1 , . . . , Sk , από όπου
d (v)
συµπεραίνουµε ότι c(G − v) 6 G2 . ♣
3.2 Λύσεις Ασκήσεων Αυτοαξιολόγησης Κεφαλαίου 2

Απόδειξη ΄Ασκ. Αυτοαξ. 2.1 Η απόδειξη στηρίζεται στο γεγονός ότι το γράφηµα έχει τάξη
|V | = 11 και κατά συνέπεια, αν υπήρχε κύκλος Hamilton, ϑα έπρεπε να έχει µήκος ακριβώς
11. Παρατηρούµε επίσης ότι το συγκεκριµένο γράφηµα είναι διµερές (ϐλ. [9, Ορισµός
1.8 (σελ. 23)] και [3, Ορισµός 4.8 (σελ. 98)]), όπως αποδεικνύει η ακόλουθη διαµέριση :
V1 = {a, c, e, g, h, j}, V2 = {b, d, f, k, i}. ΄Οµως γνωρίζουµε ότι ένα γράφηµα είναι διµερές ανν
δεν έχει κανένα (µη τετριµµένο) κύκλο περιττού µήκους [9, Θεώρηµα 1.3 (σελ. 59)]. ♣
Απόδειξη ΄Ασκ. Αυτοαξ. 2.2 Κατ΄ αρχήν υπολογίζουµε το πλήθος των κύκλων Hamilton στο
Kn : Θα δείξουµε ότι υπάρχουν (n)! 2n =
(n−1)!
2 διαφορετικοί κύκλοι Hamilton στο Kn . Παρατη-
ϱούµε ότι υπάρχουν n! διαφορετικές µεταθέσεις των κορυφών του Kn (αφού έχουν διακεκριµέ-
νες επιγραφές). Παρατηρούµε επίσης ότι ένας δεδοµένος κύκλος Hamilton αντιστοιχεί σε 2n
διαφορετικές (και µοναδικές γι΄ αυτόν) µεταθέσεις : Υπάρχουν n διαφορετικές επιλογές για να
«διαβάσουµε» τις κορυφές του κύκλου ξεκινώντας από κάποια κορυφή του, ενώ (δεδοµένης της
αρχικής κορυφής) µπορούµε να κινηθούµε είτε δεξιόστροφα ή αριστερόστροφα κατά µήκος του
κύκλου αυτού. Αφού όλες οι δυνατές µεταθέσεις των n κορυφών είναι n!, µπορούµε να σχηµα-
τίσουµε ακριβώς 2nn!
= (n−1)!
2 διαφορετικούς κύκλους Hamilton (που διαφέρουν σε τουλάχιστον
µια ακµή) στο Kn .
Ας δούµε τώρα πόσοι µη τετριµµένοι κύκλοι (δηλαδή, µήκους τουλάχιστον 3) υπάρ-
χουν στο Kn . Παρατηρείστε ότι αν επιλέξουµε οποιοδήποτε υποσύνολο S ⊆ V (Kn ) µε
|S| = k ∈ {3, . . . , n} κορυφές, τότε το επαγόµενο υπογράφηµα Kn [S] είναι ισοµορφικό του
(|S|−1)!
πλήρους γραφήµατος Kk . ΄Αρα, στο υπογράφηµα Kn [S] υπάρχουν ακριβώς 2 διαφορετι-
κοί κύκλοι Hamilton. Επίσης, παρατηρείστε ότι οποιοσδήποτε µη τετριµµένος κύκλος C ⊂ Kn
είναι κύκλος Hamilton του υπογραφήµατος Kn [V (C)] που επάγεται από τις κορυφές του C .
Τέλος, για δυο διαφορετικά υποσύνολα κορυφών S1 6= S2 , προφανώς ισχύει ότι οι κύκλοι
Hamilton των αντίστοιχων επαγόµενων υπογραφηµάτων Kn [S1 ] και Kn [S2 ] είναι διαφορετικοί
µεταξύ τους. Υπάρχουν όµως nk διαφορετικοί τρόποι να διαλέξω ένα υποσύνολο k κορυφών

(k−1)!
στο Kn , άρα µπορούµε να ϐρούµε στον Kn nk · 2

διαφορετικούς κύκλους µήκους k , για
οποιοδήποτε 3 6 k 6 n. Καταλήγουµε λοιπόν ότι στο Kn υπάρχουν συνολικά
n n
X n (k − 1)! X n!
· =
k 2 2 · k · (n − k)!
k=3 k=3
διαφορετικοί µη τετριµµένοι κύκλοι. ♣
(2k+2)(2k+1)
Απόδειξη ΄Ασκ. Αυτοαξ. 2.3 Παρατηρούµε ότι το K2k+2 έχει 2 = (k + 1)(2k + 1),
ακµές,
j ενώ kκάθε κύκλος Hamilton έχει n = 2k + 2 ακµές. ΄Αρα, υπάρχουν το πολύ
(k+1)(2k+1) 2k+1
2(k+1) = = k ξένοι ως προς τις ακµές τους κύκλοι Hamilton στο K2k+2 (ενώ ϑα
2
περισσέψουν και k + 1 ακµές). Στη συνέχεια ϑα ϕτιάξουµε ακριβώς k ξένους ως προς τις ακµές
τους κύκλους. Από την Πρόταση 2.2 γνωρίζουµε ότι για οποιοδήποτε (n − 1) = 2k + 1 > 3,
το Kn−1 έχει ακριβώς k = n2 − 1 κύκλους Hamilton, µεταξύ τους ξένους ως προς τις ακµές
τους. Σηµειώστε ότι πρόκειται για µια διαµέριση του συνόλου ακµών του Kn−1 . ΄Εστω λοιπόν
ότι κατασκευάζουµε τη διαµέριση του Kn−1 µε σύνολο κορυφών το V 0 ≡ {v1 , . . . , vn−1 } στους
κύκλους C1 , C2 , . . . , Ck (µήκους n − 1 ο καθένας), όπως υποδεικνύεται στην απόδειξη της
Πρότασης 2.2. Για ευκολία ϑεωρούµε ότι οι κορυφές v1 , v2 , . . . , vn−2 είναι τοποθετηµένες στην
περιφέρεια ενός κυκλικού δίσκου, στο κέντρο του οποίου ϐρίσκεται η vn−1 , όπως ακριβώς και
στην απόδειξη της πρότασης. Η κορυφή vn ενώνεται µέσω n − 1 ακµών, µε όλες τις κορυφές
του V 0 . Παρατηρείστε ότι κάθε κύκλο Cr που κατασκευάσαµε στο πρώτο ϐήµα, µπορούµε
να τον επεκτείνουµε ώστε να γίνει κύκλος Hamilton του Kn : Απλά, αντικαθιστούµε µια
οποιαδήποτε ακµή {vi , vj } του κύκλου Cr µε το µονοπάτι hvi , {vi , vn }, vn , {vn , vj }vj i. ΄Οµως,
στην πραγµατικότητα, αφού επιθυµούµε να κατασκευάσουµε ΞΕΝΟΥΣ ως προς τις ακµές τους
κύκλους Hamilton στο Kn , αν επιλέξουµε να παρεµβάλουµε την vn µεταξύ των {vi , vj } κατά
την επέκταση του Cr , τότε καµιά από τις vi , vj δε µπορεί να χρησιµοποιηθεί σε άλλο Ϲευγάρι
για την επέκταση οποιουδήποτε άλλου κύκλου Cs της αρχικής διαµέρισης. ΄Οµως, στη διάθεσή
µας έχουµε ακριβώς k τέτοια Ϲεύγη κορυφών. ΄Ετσι, οι κύκλοι Hamilton του Kn είναι επίσης
k = n2 − 1. ♣
Απόδειξη ΄Ασκ. Αυτοαξ. 2.4 ΄Εστω συνδεδεµένο γράφηµα G = (V, E) µε κοµβικό σηµείο
x ∈ V . Αυτό σηµαίνει ότι το G − v έχει τουλάχιστον δυο συνιστώσες. ΄Εστω S1 , S2 τα υποσύνολα
κορυφών που ορίζουν δυο συνιστώσες του G − v . ΄Οποιοσδήποτε κύκλος Hamilton C ⊆ G ϑα
πρέπει να περιλαµβάνει την x και δυο κορυφές u ∈ S1 και v ∈ S2 . Το υπογράφηµα P = C − x
προφανώς είναι ένα µονοπάτι, αφού το C είναι κύκλος. ΄Οµως το P περιλαµβάνει τόσο τη u
όσο και την v , ενώ (αφού δεν περνά από την x) υπάρχει και στο G − x, αντιβαίνοντας τη µη
συνδεσιµότητά του.
Αν το G έχει γέφυρα, τότε είτε ϑα έχει τουλάχιστον 3 κορυφές, οπότε ένα από τα άκρα της
γέφυρας είναι κοµβικό σηµείο (οπότε δεν έχει κύκλο Hamilton), ή ϑα απαρτίζεται από δυο
κορυφές που συνδέονται ακριβώς µε µια ακµή (και έχουν ενδεχοµένως ανακυκλώσεις), στο
οποίο προφανώς δεν υπάρχει κύκλος µήκους 2.
Σχήµα 3.3: Τα υπογραφήµατα που προκύπτουν από αφαίρεση ακµών από το {d, e, f } στο
γράφηµα G.
Συνεπώς το G, εφόσον έχει κοµβικό σηµείο ή γέφυρα, δε µπορεί να έχει κύκλο Hamilton.
♣
Απόδειξη ΄Ασκ. Αυτοαξ. 2.5 Είναι εύκολο να δει κανείς ότι το γράφηµα δεν είναι χαµιλτο-
νιανό. Αρκεί να παρατηρήσει ότι οι κορυφές ϐαθµού 2 c, h, i οι οποίες σε οποιοδήποτε κύκλο
µπορούν να συµµετέχουν µόνο µε έναν τρόπο (χρησιµοποιώντας και τις δυο ακµές που προσπί-
πτουν σε καθεµιά από αυτές), αναγκάζουν την κορυφή f να έχει ϐαθµό τουλάχιστον 3, πράγµα
που δε µπορεί να ισχύει σε έναν κύκλο Hamilton.
Στη συνέχεια ϑα δείξουµε ότι το γράφηµα είναι ανθεκτικό, δηλαδή, η αφαίρεση οποιουδήπο-
τε µη κενού, γνήσιου υποσυνόλου κορυφών ∅ = 6 S ⊂ V από το G αφήνει το πολύ |S| συνιστώσες
στο G−S . Παρατηρούµε ότι ενδιαφέρον έχουν µόνο υποσύνολα µεγέθους µέχρι 4 κορυφών, για-
τί µεγαλύτερα υποσύνολα (τετριµµένα) ικανοποιούν την ανισότητα 2.1, και άρα δεν επηρεάζουν
την ανθεκτικότητα του γραφήµατος. Θεωρούµε τώρα την περίπτωση που S ⊂ {a, b, c, g, h, i}.
Παρατηρούµε ότι κάθε κορυφή του V − {d, e, f } ενώνεται µε τουλάχιστον µια κορυφή του
{d, e, f }. Λόγω της συνδεσιµότητας του επαγόµενου υπογραφήµατος G[{d, e, f }], ισχύει ότι
c(G − S) = 1. Πρέπει δηλαδή να χρησιµοποιηθεί τουλάχιστον µια από τις κορυφές του {d, e, f }
προκειµένου να αποσυνδεθεί το G − S . Εξετάζουµε τις ακόλουθες περιπτώσεις :
|S ∩ {d, e, f }| = 1 Αναφερόµαστε στις περιπτώσεις των τριών πρώτων υπογραφηµάτων του Σχή-
µατος 3.3, όπου ϑεωρούµε ότι µας αποµένουν το πολύ 3 κορυφές του S που ϑα πρέπει
να επιλεγούν από το {a, b, c, g, h, i}. Για |S| = 1 παρατηρούµε ότι και τα τρία γραφήµατα
είναι συνδεδεµένα. Για |S| = 2 παρατηρούµε ότι µόνο η αφαίρεση της b στο G − f απο-
συνδέει το γράφηµα, και δηµιουργεί ακριβώς δυο συνιστώσες στο G − S . Για |S| = 3, η
αφαίρεση είτε των {a, c} από το G − e ή των {b, g} από το G − d ή το G − f , δηµιουργεί
δυο συνιστώσες. Για |S| = 4 παρατηρούµε ότι και πάλι µπορούν να δηµιουργηθούν το
πολύ 2 συνιστώσες (όπως και στην προηγούµενη περιπτωση). Βλέπουµε λοιπόν ότι δεν
παραβιάζεται η ανθεκτικότητα του γραφήµατος.
|S ∩ {d, e, f }| = 2 Ας δούµε τώρα τις περιπτώσεις των τριών υπογραφηµάτων 4,5,6 του Σχήµα-
τος 3.3, όπου ϑεωρούµε ότι µας αποµένουν το πολύ 2 κορυφές του S που ϑα πρέπει να
επιλεγούν από το {a, b, c, g, h, i}. Για |S| = 2 υπάρχουν το πολύ 2 συνιστώσες στα γρα-
ϕήµατα αυτά. Για |S| = 3 η χειρότερη περίπτωση είναι να δηµιουργηθούν 3 συνιστώσες,
αφαιρώντας τη b είτε από το G − {d, f } ή από το G − {e, f }. Για |S| = 4 η χειρότερη πε-
ϱίπτωση προκύπτει από την αφαίρεση των {b, g} από το G − {d, f }, όπου δηµιουργούνται
4 συνιστώσες. Κι εδώ λοιπόν δεν παραβιάζεται η ανθεκτικότητα του γραφήµατος.
|S ∩ {d, e, f }| = 3 Ας δούµε τώρα την περίπτωση του τελευταίου υπογραφήµατος του Σχήµα-
τος 3.3, όπου ϑεωρούµε ότι µας αποµένει το πολύ 1 κορυφή του S που ϑα πρέπει να επι-
λεγεί από το {a, b, c, g, h, i}. Για |S| = 3, το υπογράφηµα έχει 3 συνιστώσες και προφανώς
δεν υπάρχει πρόβληµα. Για |S| = 4, η µια επιπλέον κορυφή του S από το {a, b, c, g, h, i}
στη χειρότερη περίπτωση ϑα υποδιαιρέσει το µονοπάτι hc, b, a, gi σε δυο συνιστώσες, δη-
µιουργώντας στο G − S 4 συνιστώσες. Ούτε εδώ λοιπόν παραβιάζεται η ανθεκτικότητα του
G.
Απόδειξη ΄Ασκ. Αυτοαξ. 2.6 Είναι προφανές από το Θεώρηµα του Dirac ότι η τάξη του
bnc
γραφήµατος που Ϲητάµε ϑα πρέπει να είναι περιττή, δηλαδή, n = 2k + 1, έτσι ώστε 2 < n2 ,
διαφορετικά γνωρίζουµε ότι υπάρχει κύκλος Hamilton. Είναι τώρα εύκολο να κατασκευάσουµε
γραφήµατα τάξης 2k + 1 µε ελάχιστο ϐαθµό k , που όµως να έχουν τουλάχιστον ένα κοµβικό
σηµείο, και άρα να µην έχουν κύκλο Hamilton (ϐλ. ΄Ασκ.Αυτοαξ. 2.4). Για παράδειγµα, αυτό
επαληθεύεται εύκολα στα γραφήµατα του ακόλουθου σχήµατος :
Βλέπουµε λοιπόν ότι ως προς την τιµή του ελάχιστου ϐαθµού στο γράφηµα, το Θεώρηµα του
Dirac είναι όσο πιο αυστηρό γίνεται. ♣
Βιβλιογραφία
[1] J. Bang-Jensen, G. Gutin. Digraphs: Theory, Algorithms and Applications. Springer,

2007.
[2] J.A. Bondy, U.S.R. Murty. Graph Theory with Applications. Elsevier Science Publishing
Co., Inc., 1982 (5th edition).
[3] Γ. Βούρος. ∆ιακριτά Μαθηµατικά και Μαθηµατική Λογική : Τόµος Α (∆ιακριτά Μαθηµατικά).
Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο, 2002.
[4] R. Diestel. Graph Theory. Springer Verlag, Graduate Texts in Mathematics (Vol. 173),
2005 (3rd edition).
[5] Κ. ∆ηµητρακόπουλος. ∆ιακριτά Μαθηµατικά και Μαθηµατική Λογική : Τόµος Γ (Μαθηµατική

Λογική). Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο, 2003.
[6] ∆. Φωτάκης. ∆ιακριτά Μαθηµατικά και Μαθηµατική Λογική : Ε∆Υ–ΠΛΗ20 (Μαθηµατική Επα-
γωγή). Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο, 2008.
[7] F. Harary. Graph Theory. Addison Wesley Series in Mathematics, 1972 (3rd edition).
[8] Λ. Kυρούσης, Χ. Μπούρας, Π. Σπυράκης, Γ. Σταµατίου. Εισαγωγή στους Γράφους. CTI

Press, 1999.
[9] Μ. Μαυρονικόλας. ∆ιακριτά Μαθηµατικά και Μαθηµατική Λογική : Τόµος Β (Θεωρία Γράφων).
Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο, 2002.
[10] K. Mehlhorn. Algorithms on Graphs: Chapter 4 of Data Structures and Efficient Algori-
thms. Springer Verlag, EATCS Monographs, 1984.
60 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Συµβολισµός
[n] Το υποσύνολο των ϕυσικών αριθµών {1, 2, . . . , n}.

A = [Ai,j ](i,j)∈[n]×[m] ∆ισδιάστατος n × m πίνακας.
D = (V, A) Κατευθυνόµενο γράφηµα.
G = (V, E) Μη κατευθυνόµενο γράφηµα.
V (G), E(G) Τα σύνολα κορυφών και ακµών του γραφήµατος G.
U ndirected(D) Το µη κατευθυνόµενο γράφηµα που προκύπτει από το D αν αγνοήσουµε τις κατευθύν-
σεις των ακµών του.
D[S] Το επαγόµενο υπογράφηµα του D από το σύνολο κορυφών S ⊆ V (D) (περιλαµβάνει
όλες τις ακµές του D µεταξύ κορυφών του S ).
D[B] Το επαγόµενο υπογράφηµα του D από το σύνολο ακµών B ⊆ E(D) (έχει ως σύνολο
κορυφών τα τερµατικά σηµεία των ακµών στο B ).
N OT (G) Το συµπληρωµατικό γράφηµα του απλού, µη κατευθυνόµενου γραφήµατος G.
(v, u) ή vu Μια (κατευθυνόµενη ή µη κατευθυνόµενη, ανάλογα µε το γράφηµα) ακµή γραφήµατος.
G•e Συστολή ακµής e του γραφήµατος G.
dG (v) Βαθµός κορυφής v στο γράφηµα G.
dmin (G) Ελάχιστος ϐαθµός κορυφής στο γράφηµα G.
dmax (G) Μέγιστος ϐαθµός κορυφής στο γράφηµα G.
NG (v) Η γειτονιά της κορυφής v στο G, δηλαδή, το σύνολο κορυφών του G σε απόσταση µιας
ακµής από την v .
A(D) Ο |V | × |V | πίνακας γειτνίασης (ή µητρώο σύνδεσης) του γραφήµατος D = (V, A).
hv1 , e1 , . . . , er−1 , vr i v1 vr −περίπατος.
σu7→v Τµήµα του περιπάτου σ , που ξεκινά στην πρώτη εµφάνιση της κορυφής u και τελειώνει
στην πρώτη εµφάνιση της κορυφής v .
hv1 , . . . , vr i ⊕ hvr , . . . , vk i Συνένωση περιπάτων µε κοινό τερµατικό σηµείο.
uD v Υπάρχει uv−περίπατος στο D .
D
u! v Οι κορυφές u, v συνδέονται στο D .
c(G) Πλήθος συνιστωσών του (µη κατευθυνόµενου) γραφήµατος G.
clo(G) Το closure ενός µη κατευθυνόµενου γραφήµατος G.

Συνδεσιµότητα και Κύκλοι Hamilton

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Συνδεσιµότητα και Κύκλοι Hamilton

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΠΛΗ20 – ∆ΙΑΚΡΙΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ

ΚΑΙ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΛΟΓΙΚΗ

Συντονιστής ΠΛΗ20: ∆ηµήτρης Καββαδίας

Επιστηµ. Υπεύθυνος : Αθανάσιος Σκόδρας

2 Γραφήµατα µε Κύκλους και Μονοπάτια Hamilton 33

3 Απαντήσεις Ασκήσεων Αυτοαξιολόγησης 51

Στο κεφάλαιο αυτό ϑα ασχοληθούµε µε τη συνδεσιµότητα (ή συνεκτικότητα) γραφηµάτων. Οι

Βασικές ΄Εννοιες Συνδεσιµότητας

1.1 Περίπατοι σε Γραφήµατα

• Περίπατος ή ∆ιαδροµή (walk) µήκους r − 1 > 0 λέγεται µια οποιαδήποτε ακολουθία

• Κύκλωµα (circuit) µήκους r − 1 > 0 είναι ένας οποιοδήποτε κλειστός περίπατος

• Μονοπάτι (path) µήκους r − 1 > 0 είναι ένας οποιοσδήποτε ανοικτός περίπατος

• Η ακολουθία hc, e1 , a, e4 , d, e3 , bi ∆ΕΝ είναι περίπατος (ΓΙΑΤΙ ;).

• Η ακολουθία ha, e5 , b, e2 , c, e4 , d, e3 , b, e2 , ci είναι περίπατος, αλλά δεν είναι ίχνος.

• Η ακολουθία ha, e5 , b, e2 , c, e4 , d, e3 , bi είναι ίχνος, αλλά δεν είναι µονοπάτι.

• Η ακολουθία ha, e1 , c, e4 , d, e3 , bi είναι µονοπάτι.

• Η ακολουθία hc, e4 , d, e3 , b, e2 , c, e1 , a, e5 , b, e2 , ci είναι κλειστός περίπατος, αλλά όχι κύ-

Σχήµα 1.1: Παραδείγµατα περιπάτων σε γραφήµατα.

• Η ακολουθία hc, e4 , d, e3 , b, e2 , ci είναι κύκλος.

΄Ασκηση Αυτοαξιολόγησης 1.1 Νδο1 ότι σε οποιοδήποτε µη κατευθυνόµενο γράφηµα όπου ο

Παράδειγµα 1.2 Θεωρείστε το µη κατευθυνόµενο γράφηµα G του ακόλουθου σχήµατος.

µε πίνακα γειτνίασης, τετράγωνο και κύβο :

Αν για οποιοδήποτε Ϲευγάρι κορυφών ενός µη κατευθυνόµενου γραφήµατος G = (V, E)

΄Ασκηση Αυτοαξιολόγησης 1.4 Νδο σε ένα συνδεδεµένο, µη κατευθυνόµενο γράφηµα, υπάρχει

Απόδειξη : Αν το γράφηµα G είναι συνδεδεµένο τότε η πρόταση προφανώς ισχύει. Ας

Απόδειξη : Χρησιµοποιούµε επαγωγή στο πλήθος ακµών του γραφήµατος.

Βάση Για |E| = 0 προφανώς η µοναδική περίπτωση συνδεδεµένου γραφήµατος, είναι το K1 ,

1.3 Γέφυρες και Σύνολα (Ακµών) Κοπής

΄Ασκηση Αυτοαξιολόγησης 1.5 Νδο για οποιοδήποτε µη κατευθυνόµενο γράφηµα G = (V, E)

΄Ασκηση Αυτοαξιολόγησης 1.6 Νδο σε ένα µη κατευθυνόµενο γράφηµα µε άρτιους ϐαθµούς

Βάση Για m = 0, προφανώς αναφερόµαστε στο κενό γράφηµα Nn = N OT (Kn ), µε ακριβώς

Επαγ. Βήµα Ας ϑεωρήσουµε ένα οποιοδήποτε γράφηµα G µε m ακµές, n κορυφές και k

Απόδειξη : Απλή εφαρµογή της Πρότασης 1.6.

1.4 Κοµβικά Σηµεία και ∆ιαχωριστές

Οποιοδήποτε συνδεδεµένο, µη κατευθυνόµενο γράφηµα T = (V, E) δίχως κύκλους ονοµάζεται

Προχωρηµένα Θέµατα Συνδεσιµότητας

Σχήµα 1.3: Παραδείγµατα συνδεσιµότητας. Τα γραφήµατα G1 και G3 έχουν V C(G1 ) =

1.5 Πολυσυνδεσιµότητα Γραφήµατος ως προς Ακµές – Κορυφές

V C(G) = min{|S| : S ⊆ V ∧ (το G[V \ S] είναι µη συνδεδεµένο, ή ισοµορφικό του K1 )}

Παρατηρείστε ότι το G είναι 1−συνδεδεµένο αν είναι συνδεδεµένο, ενώ ένα µη συνδεδεµένο

EC(G) = min{|A| : A ⊆ E ∧ το (V, E \ A) είναι µη συνδεδεµένο}

Ας δούµε όµως µερικές χαρακτηριστικές ιδιότητες της συνδεσιµότητας γραφηµάτων. Η

Η επόµενη πρόταση αποτελεί γενίκευση της Πρότασης 1.3.

Απόδειξη : Θεωρούµε τυχόντα ακέραιο αριθµό 1 6 λ 6 n − 1, και τυχόν µη κατευθυνόµενο

Πρόταση 1.12 Για οποιοδήποτε 2−συνδεδεµένο γράφηµα G = (V, E) µε τουλάχιστον 3 κορυφές

Απόδειξη : Θεωρούµε οποιοδήποτε 2−συνδεδεµένο γράφηµα G = (V, E) και δυο οποιεσδήποτε

1.6 Τεµάχια Γραφηµάτων

Σχήµα 1.6: Παράδειγµα γραφήµατος µε τις δισυνιστώσες του. Το συγκεκριµένο γράφηµα

Πρόταση 1.13 ∆υο οποιαδήποτε τεµάχια H1 , H2 ⊆ G ενός µη κατευθυνόµενου γραφήµατος

Απόδειξη : Ας ϑεωρήσουµε δυο οποιαδήποτε (διαφορετικά) τεµάχια H1 , H2 ⊆ G. Λόγω της

1.7 Το Θεώρηµα του Menger

Βάση : Για |E(G)| = 0, το πλήθος των (S, T )−µονοπατιών είναι ϐέβαια λ = |S ∩ T | = 0.

Σχήµα 1.8: Παράδειγµα συστολής ακµής ενός γραφήµατος.

Επαγ. Βήµα : ΄Εστω G = (V, E) οποιοδήποτε γράφηµα µε m ακµές και ∅ = 6 S, T ⊂ V :

ανήκουν στο W (αλλιώς το W δε ϑα ήταν (S, T )−διαχωριστής). Μα τότε, εφόσον υποθέ-

Ας δούµε όµως µια απλή εφαρµογή του ϑεωρήµατος του Menger.

1.8 Λυµένες Ασκήσεις Κεφαλαίου 1

Xa,v1 = Xv1 ,v2 = · · · = Xvk−1 ,vk = Xvk ,b = 1 .

1.8.2 ΄Ασκηση 1.8.2 [Ερ. 4, Εργασία 5, 2007–8]

(γ) Ποια η δοµή ενός απλού, µη κατευθυνόµενου γραφήµατος µε τουλάχιστον 4 κορυφές,

Απόδειξη ΄Ασκησης 1.8.2

1.8.3 ΄Ασκηση 1.8.3

Απόδειξη ΄Ασκησης 1.8.3 ΄Εστω G οποιοδήποτε απλό, µη κατευθυνόµενο, µη συνδεδεµένο

1.8.4 ΄Ασκηση 1.8.4