gâú iûA iZ¨PeòZ

(gâú iûAaûaûu @\¨bêZ Rúa^ú Z[û @cìf¥ C_ù\ge @ce Mû[û)

cìk eP^û (ceûVò)

ùMûaò¦ eNê^û[ \ûùbûfKe (ùjcûW_«)

IWÿò@û @^êaû\ : iZ¥ LWÓeûd

_âKûgK : gâú Rd« cêefú]e iiûùY,

@]¥l, gâú iûAaûaû iõiÚû^ UâÁ, gòeòWÿò
(1)
Published by :
Chairman,
Shri Sai Baba Sanstha Trust, Shirdi,
Po : Shirdi, Dt : Ahmednagar.

Copyright reserved by
© Shri Saibaba Sansthan, Shirdi

Price: Rs. 55/-

Oriya translation by :
Shri Satya Khadgarai
Plot No : 7GH/1353, D-1, Sector-9,
Markat Nagar, Cuttack-753014
Ph : 94372-17555, 94374-42444

This book is available for sale at the following places :

1. Shri Sai Baba Sansthan Trust, Shirdi

Po : Shirdi, Dt : Ahmednagar.
2. Shri Sai Baba Sansthan Trust, Shirdi,
Sai Niketan, 804-B, Dr. Ambedkar Road, Dadar, Mumbai-800014

2nd Edition : March 2012

Copies : 15,000

Printed by :
Ajay Offsets Pvt. Ltd.
Pune - 411009
Email : info@ajayoffsets.com

(2)
Prof. Dr. Harekrushna Satpathy
Vice-Chancellor,
Rastriya Sanskrit University.
Tirupati-517064 (A.P.)

To
The Executive Officer
Shri Sai Baba Sansthan Trust (Shirdi)
Po : Shirdi, Tal : Rahata, Dt : Ahmednagar.

Dear Sir,

The wonderful book Shri Sai Satcharita has no match, which gives both material
and spiritual benefits to the readers. One can experience immense power of this
holy book and feel living presence of Shri Sai Baba if read sincerely and with
faith. Due to such kind of experience and feelings, devotees of Baba has been
increasing day by day at rapid pace and Shirdi has become a must destination for
pilgrims all over the world.
Odisha, the land of Lord Jagannath is not far behind. Devotees number from this
state has become manifold and ever increasing since a decade or so. Number of
temples has come up in every nook and corner of the state and many more are in
the process of construction. At this time when there is huge demand and anxiety
among devotees to know Shri Sai better, the Odiya translation of Shri Sai Satcharita
has come as Baba’s blessings and grace for the devotees of Odisha.
The translation is done from the original Hindi book published by the Sansthan
and has been done superbly without hurting its original theme, text and flow any-
where. The book has been translated chapter by chapter, verse by verse and line
by line, more so in sweet, lucid and befitting language that can be found in Gita
and Bhagabat. The importance of this translation is, it is done by an eminent
Journalist and writer of the State Shri Satya Khadgarai, who is also an ardent
devotee of Shri Sai Baba.
I have gone through the Odiya translated version thoroughly and can say with all
humility that the work is highly gratifying. The melodious language, uniqueness
of the writer has made the work splendid. I hope, the book published by the Sansthan
will be of immense beneficial to the millions of Sai devotees of Odisha.

May Shri Sai bless all.

Sincerely yours

Dr. Harekrushna Satpathy

Vice-Chancellor,
Rastriya Sanskrit University. Tirupati.
(3)
 KéZmZû
Gjû GK @^^¥ Mâ^Ú ö bûeZe 11Uò _âû«úd bûhûùe Gjò
Mâ^Ú @^ì\òZ ùjûA ajêk _âiûe fûb KeòQò ö IWÿò@û bûhûùe Gjò
cjû^¨ Mâ^ÚKê gâú iûAaûaû iõiÚû^ K©ðé_l @^êùcû\^ _â\û^ KeòQ«ò
Gaõ gòeòWÿòiÚòZ aûaûu _aòZâ icû]ô c¦òeùe Gjû Cù^àûPòZ
ùjûAQò ö

cûZâ \êA ahð c]¥ùe Gjò Mâ^Úe Zòù^ûUò iõÄeY icû¯ ùjûA
PZê[ð iõÄeY _âKûg _ûAaû _ùe Gjûe aò_êk ùfûK_âòdZûKê
ù\Lô gâú iûAaûaû iõiÚû^ K©ðé_l ^òR Ze`eê Gjûe _âKûg^
_ûAñ ^ò¿©ò MâjY Kùf Gaõ Mâ^Úe @^êaû\K c]¥ ijhðPò©ùe
GjûKê gâú iûAue Azû cù^Keò cìk _ûŠêfò_òUòKê gâú iûAaûaû
iõiÚû^Kê jÉû«e Keòaûeê Gùa Gjû iõiÚû^ Ze`eê _âKûgòZ
ùjfû ö iõiÚû^ \ßûeû _âKûgòZ ùjaû KûeYeê Mâ^ÚUò @ûjêeò iêfb
cìf¥ùe _ûVKcû^uê C_f² ùjûA_ûeòa, `kùe @]ôKeê @]ôK
a¥qòu ^òKUùe Gjò Mâ^Ú ù~ _j*ò_ûeòa, G[ôùe iù¦j ^ûjó ö

gâú iûAaûaû iõiÚû^e GZû\ég _\ùl_ ^òcò© cêñ gâú iûAaûaû

iõiÚû^e @l¥l gâú Rd« cêefú]e iiûùY Z[û @^¥û^¥
KcðK©ðûcû^uê iû]êaû\ RYûCQò Gaõ Gjò cjû^¨ Mâ^Ú _ûVKeò
IWÿògûe @MYòZ iûAbq Z[û _ûVKMY gâú iûAue aòck Ké_û
fûb Ke«ê, Gjû Kûc^û KeêQò ö

- @^êaû\K

(4)
 Iñ gâú _ecûcôù^ ^cü ö
gâú iûA iZ¨PeòZe cjòcû
gâú iûA iZ¨PeòZ ùjCQò gâú iûA^û[ cjûeûRu Rúa^Kûke NUYû
Gaõ Zûue fúkûicìje _âZ¥l\gðú aòaeYú ö ùMûaò¦ eûI eNê^û[
\ûùbûfKe Ie` ùjcûW_« ^ûcK RùY aâûjàY a¥qò gòeòWÿòùe @aiÚû^
Kûkùe ù~Cñiaê NUYû Pûlêi Keò[ôùf, ùiiaêKê G[ôùe iRk bûaùe
fò_òa¡ KeòQ«ò; Kò«ê Mâ^Ú eP^ûe cìk ùgâd ùjCQ«ò Êdõ gâú iûAaûaû ö
Zûue Ké_û aò^û Gjò Kû~ð¥ K\û_ò i¸a ùjûA^[û«û Gaõ gâú iûAaûaû
^òùR jó ^òRe Rúa^ú eP^û Keòùa ùaûfò Kjò G[ô_ûAñ Zûuê ù_âeYû
ù\A[ôaû K[û ùjcûW_« ÊúKûe KeòQ«ò ö
gòeWò ùòÿ e aûaûu @ûaòbûð a _eVûeê Zûue cjûicû]ô _~𥫠NUYûMêWK
òÿ e
~[û^êeì_ G[ôùe iõKkòZ ùjûAQò ö _êYò G[ôùe ejòQò bqcû^ue
@û½~ð¥_â\ @^êbìZò I Zû’ ij gâú iûAaûaûue cêL^òüiéZ @céZcd aûYú ö
bMaû^ gâúKé¾u gâúcêLeê _âKûgòZ MúZû _eò iZ¨PeòZ iûAaûaûu
\òa¥aûYúùe i´kòZ ùjûA[ôaûeê Gjûe cjòcû @_ûe I @_âZòc ö @_âZòc
@[ðûZ Gjûe Zêk^û ^ûjó ö Zêk^û ^ûjó KûeY G[ôùe ~ûjû @Qò Zûjû
@^¥Zâ ^ûjó ö
Gjû GK @Zò ù_âeYû _â\ûdK Mâ^Ú ö GcòZòùe Z gûÈ, _êeûY @ù^K
@Qò; Kò«ê ùiiaê ajê _âûPú^ ùjûA[ôaûeê iÚkaòùghùe KÌ^û_âiìZ ùaûfò
cù^ jêG ö Zû’e PeòZâcû^ _ûVK I ùgâûZûc^ùe \éXÿ aògßûi RûMâZ
Kùe ^ûjó; Kò«ê iûA iZ¨PeòZ Gjò aòPûeeê D¡ßðùe ö cû^i_Ueê \ìeKê
Pûfò~òaû _eò Gjû ùagú\ò^e KûjûYú ^êùjñ ö cûZâ gùj ahð Zke
aòiàdKe NUYûcû^ C_ùe @û]ûeòZ Z[û NUYû ij iµéq a¥qò I
_âZ¥l\gðúcû^u @^êbìZò I adû^ G[ôùe iõKkòZ ùjûA[ôaûeê Gjû GK
_âûcûYòK Mâ^Úe c~ð¥û\û fûb KeòQò ö _êYò aûÉa NUYû C_ùe @û]ûeòZ
ùjûA[ôaûeê GjûKê AZòjûi eìù_ cû^¥Zû _â\û^ Keû~ûA_ûeòa ö
gâú iûA iZ¨PeòZKê _ûV Kùf ùi[ôùe CfòäLòZ NUYûMêWÿòKeê gâú
iûAaûaû ù~ RùY @«~ð¥ûcú _êeêh [ôùf; ùi K[û [ùe ^êùjñ, aûe´ûe
(5)
ÆÁ ùjûAQò ö Zûue Kû~ð¥Kkû_eê RYû_Wÿê[ôfû ù~ PZêcðêL ùjûA^[ôùf
c]¥ ùi aâjàû, PZêbðêR ùjûA^[ôùf c]¥ aò¾ê Gaõ ZâòùfûP^ ùjûA^[ôùf
aò ùi gue ö
bqcûù^ Zûuê ^ò\ßð¦ßùe \©ûùZâdu @aZûe ùaûfò cù^ Keò[û«ò ö
ùKùZùaùk ùi gueu _eò jVûZ¨ ùKâû]û^ßòZ ùjûA eê\âûaZûe ]ûeY
Keê[ôùf Z _êYò _e cêjì©ðùe Zù_ûae _ûfUò~ûC[ôùf ö bqcû^ue
iõÄûe Keòaûùe ùi [ôùf @ûgêùZûhu ic C\ûe ö iûcû^¥ \gð^ùe
ùi G_eò @aiÚû iéÁò Keê[ôùf ù~ bqe Pò© gê¡ò ùjûA~ûC[ôfû ö
@a]û^u @ûMùe QûZâ ZîUò Kùf ^ZcÉK ùjaû _eò Gjò iõiûeùe
G_eò ùKjò ^[ôùf ~òGKò Gjò i\¨Mêeêuê _âa*òZ KeòaûKê ilc ùjC[ôfû ö
ùeûM bf Keòaûùe Zûue cjòcûe Zêk^û ^ûjó ö ~ògêLâúÁ Gjò gqòe
@]ôKûeú [ôùf Gaõ ùeûMúKê iêiÚ Keê[ôùf ùaûfò Zûue @^êMûcúcûù^
aògßûi Ke«ò ö iûA^û[ cjûeûR Kò @_ìað gqòe @]ôKûeú [ôùf ùKRûYò,
@û©ð, \êüLú, ùeûMúe _úWÿû jeY Keò ùi GK @^^¥ aòbìZòe c~ð¥û\û
fûb KeòQ«ò ö cû’ ùKûkeê ^ò@ñûùe _Wÿò~ûA[ôaû gògêUòe _âûYelû _ûAñ
ùi Rk«û @MÜò bòZùe jûZ _ìeûAù\AQ«ò ö Mjc ù_hò aòiìPòKû ùeûMKê
^òcðìk Keòù\AQ«ò ö
Zûue geY cûZâùK ùeûMúcû^ue a¥[û, ùa\^û, icÉ ùeûMû\ò
\ìe ùjûA~ûAQò ö @_êZâòK i«û^ fûb KeòQò ö ùKjò _ì‰ð aògßûi Keò Zûu
_ûLKê ~ûAQò Z @ûC ùKjò _eúlû Keòaû CùŸg¥ùe ~ûA _âcûY ù^A
ù`eòQò; Kò«ê icùÉ Zûue aeûbdùe C_KéZ ùjûAQ«ò ö
gâú iûAaûaû ùjCQ«ò R^à R^àû«ee iûlú ö g¥ûcûuê ùi KjòQ«ò 72
R^à ùjfû Zûu ij iµKð ejòQò ö @ûC Kûjû ij 60 R^àe iµKð [ôaû
CùfäL KeòQ«ò ö ^ò¿û_ SòUò_òUò, i_ð I cŠìK, QûMk, a¥ûNâ Gaõ @gße
@ZúZ ùi \éÁò cûZâùK RûYò Zûjû a‰ð^û KeòQ«ò ö ùKak a‰ð^û
Keò^ûjû«ò, ZûjûKê iZ¥ _âcûYòZ Keò C_iÚû_^ KeòQ«ò ö
bqcû^u ij Zûue iµKð I ù_âc Ké¾eiVûeê ùKøYiò MêYùe Kc¨
^êùjñ ö i\¨Mêeê ùcûe RúaòZ @ûcôû Êeì_ @U«ò ùaûfò bMaû^ gâúKé¾
MúZûùe KjòQ«ò ö aé¦ûa^ I c[êeû ù~_eò bMaû^ aûiêù\au _ûAñ
(6)
ijòZ bqcû^ue i´§ ù~_eò eùiûZú‰ð, iûAbqcûù^ ùijò_eò ù_âc
I gâ¡ûùe aûaûu ijòZ a§û ùjûAQ«ò ö
bMaû^ Ké¾u _eò gâú iûA^û[ c]¥ KjòQ«ò ‘ùcûe bqcû^u Nùe
@^Ü Z[û aÈe ùKùa @bûa ejòa ^ûjó ö Gjû ùcûe ùa÷gòÁ¥ ù~ ~òG
ùcûe geYû_^Ü jêG Gaõ @«üKeYùe ùcûe C_ûi^û Kùe, Zûjûe
Kf¥ûYûù[ð cêñ iað\û Pò«òZ eùj ö’
ùi _êYò KjòQ«ò ‘ùcûe aP^ _ì‰ð Keòaû _ûAñ cêñ ùcûe iaðÊ @_ðY
Keòù\aò ö ùcû K[û ùKùa @iZ¥ ùja ^ûjó ö Zêùc ù~CñVò aò [û@,
~ûjû Azû Zûjû Ke; Kò«ê iað\û GK[û iàeY eL ù~ Zêùc ~ûjû KòQò
KeêQ, ùiiaê ùcûùZ mûZ @ùU ö cêñ icÉ _âûYúue _âbê Gaõ NU
NUùe a¥û¯ ö ùcûe C\eùe jó icÉ RWÿ I ùPZ^ _âûYú icûjûe
ùjûAQ«ò ö’
bMaû^ Ké¾ VòK¨ Gjò K[û MúZûùe KjòQ«ò ö ‘~òG @^^¥ bûaùe
ùcûe geYûMZ jêG, cêñ ZûjûKê ù~ ùKøYiò _âKûe elû Keò[ûG ö’
ù\âø_\úu @ûZêe _âû[ð^û gêYò bMaû^ aÈcd ùjûA ù\øWÿò @ûiòùf ö
MReûRe @û©ð _âû[ð^û gêYò ZûKê elû Kùf ö ]îa Gaõ bq _âjäû\e
_âû[ð^ûùe ZZ¨lYûZ¨ bMaû^ _âKU ùjùf; ùijò_eò gâú iûA ic[ð @ûRò
fl fl bque _âû[ð^û GK icdùe _ìeY KeêQ«ò ö ‘ùcû C_ùe _ì‰ð
aògßûi eL, ~\òI cêñ ù\jZ¥ûM Keòù\aò; Kò«ê ùcûe @iÚò @ûgû I aògßûi
iõPûe KeòPûfò[ôa ö ùKak cêñ ^êùjñ, ùcûe icû]ô c]¥ K[ûaû©ðû Keòa,
Pk_âPk Keòa Gaõ ù~Cñcûù^ @^^¥ bûaùe ùcûe geYûMZ ùjùa,
ùicû^u c]¥ùe @ûgûe iù¦g _j*ûC[ôa ö cêñ ZêcVûeê aò\ûd ù^A~ûCQò
bûaò ^òeûg ùja ^ûjó ö Zêùc ùcûe @iÚòKê iað\û bqcû^u Kf¥ûY
^òcò© Pò«òZ [ôaû ù\LôaûKê _ûAaö’- ù~Cñ \éXÿZûe ij gâú iûA cjûeûR
Zûue RúaŸgûùe Gjò ùNûhYû Keò[ôùf, @ûRò Zûjû bqcûù^ ^òe«e
@^êba KeêQ«ò ö Zûue ùMûUòG ùMûUòG Cqò iZ¥ _âcûYòZ ùjaûùe
fûMòQò ö iû]ûeY Mâûc gòeòWÿòKê \òù^ _òµêWÿò bkò ùfûKue iê@ QêUòa
ùaûfò ùi Kjò[ôùf, Zûjû @ûRò iZ¥ iûa¥É ùjûAQò ö
Gjò_eò RùY cjû^¨ @aZûeue cjòcû KòG ~[û[ðùe a‰ð^û Keò_ûeòa ?
(7)
~ûjûue iû^Ü] ò ¥ fûb Keò ^ò´ aél _òZû~êq ùjûA c]¥ @céZ ahðû Keòaûùe
fûMòfû, Zûue Zêk^û Kûjû ij Keû~ûA_ûeòa ? Cbd ùbøZòK I @û]¥ûcôK ò
RMZùe Zûue fúkû @a‰ð^úd ö ^\úcû^u c]¥ùe ùgâ Mwû^\ú
c]¥ ~ûjûe PeYû´êR _ûAñ @ùjZêK _âZúlûùe ejò[ûG ùijò iûAue
PeY ~êMkùe ùKûUò ùKûUò _âYûc ö
_âiò¡ bq \ûiMYê ùi\ò^ @û½~ð¥ùe @bòbìZ ùjûAMùf, ù~Cñ\ò^
aûaûue _\ûeaò¦eê Mwû I ~cê^û \êA]ûe ùjûA ^òMðZ ùjC[ôaûe
ù\LôaûKê _ûAùf ö aûÉaùe iûAu Ké_û Gjò_eò ù~ icÉ AzûKê _ìeY
Keê[ôaû Pò«ûcYò Gaõ Kûcù]^ê ij c]¥ Zûue Zêk^û Keû~ûA_ûeòa
^ûjó ö
gâú iûA^û[uê ~\ò Mêeê ùaûfò cù^Keû~ûG Zûùjùf Zûu bkò
Kf¥ûYKûeú Mêeê @ûC ^ûjû«ò ö Zûuê ~\ò iò¡ ù~ûMú Kò´û i^Ú ùaûfò
cù^Keû~ûG Zûùjùf ùi Zûjûe ùgâ ùiû_û^ùe _j*òQ«ò ùaûfò icÉ
@û]ûeùe Kêjû~ûA_ûeòa ö @ûC ~\ò G iaêKê ÊúKûe Keû~ûG Z[û ‘iZ¥
jó ~\ò Bgße’ CqòKê MâjY Keû~ûG Zûùjùf Zûue icÉ MêY _eõaâjà
Êeì_Vûeê ù~ bò^Ü ^êùjñ, G[ôùe iù¦j ^ûjó ö
Gjû iZ¥ ù~ bMaû^ue cjòcû @^« Gaõ Êdõ aâjàû c]¥ Zûue
Êeì_ aêS^ò ûjû«ò ö G_eò iÚkùe gâú iûAaûaû ù~_eò bûaùe iìlà geúeùe
fúkû _âKU Keò _âZò cêjì©ðùe bMaû^ue i©û C_f² KeûCQ«ò Zûjû
KòG aû aêSò_ûeòa ö Lêa gúNâ Gjû ùa÷mû^òKcû^ue MùahYûe aòhd
ùjûA_Wÿòùf ùKjò @û½~ð¥ ùjaûe ^ûjó ö
gûÈùe a‰òðZ ùjûAQò @gßZ¨[cû, akò, a¥ûi, j^êcû^, aòbúhY,
Ké_ûPû~ð¥ Gaõ _egêeûc Gjò iûZRY Pòe¬úaú Gaõ iìlà geúeùe
iað\û aò\¥cû^ @Q«òò ö Kò«ê gâú iûA ic[ð G icÉuVûeê c]¥ cjòcû^ßZ ò ö
Zûue @_ûe fúkû I iìlàeì_ùe RMZe Kf¥ûY ^òcùª iZZ _âdûie
_Uû«e ^ûjó ö
gâú iûA iZ¨PeòZ Gjò cjû^¨ iûAù\aue gßûi, jé\d Gaõ Zûue
aûO¨cdú cì©òð ö ùZYê Zûue @ûmû_ûk^ I @^êKeY Keê[ôaû ùfûKu
K[û K’Y Kjòaû, aûÉaùe iõiûeùe iZ¨PeòZ bkò Rúa« @^êbìZò _â\û^
(8)
Keê[ôaû Mâ^Ú ^ûjó ö @^¥ gûÈcû^uVûeê Gjû @]ôK R^_âòd; KûeY @^¥
gûÈMêWÿòK ùKak aê¡òRúaú, Mbúe @û]¥ûcôòK _ò_ûiê Gaõ \éXÿ cù^ûake
@]ôKûeúcû^u _ûAñ CŸòÁ ùjûA_ûùe; Kò«ê iû]ûeY _ûVK c]¥ iZ¨PeòZ
_ûV Keò icû^ _eòcûYùe @ûcôiûlûZKûe cûMðùe @Mâie ùjûA_ûeòa ö
\éÁû« Gaõ @û½~ð¥_â\ NUYûùe _eò_ì‰ð ùjûA[ôaûeê @^¥ Mâ^Úcû^u
Zêk^ûùe Gjû iaðû]ôK ù_âeYû_â\ûdK I `k_â\ Mâ^Ú @ùU G[ôùe iù¦j
^ûjó ö
@^êaû\Ku K[û
Gjò cjû^¨ Mâ^Úe bûhû«e Zûue Ké_û ^[ôùf Kò_eò aû ùjûA_ûeòa ?
@ù^K ùPÁû Keò ~ûjû ùjC^[ûG Zûu _âZò ic_ðY Keòù\ùf Zûjû
lYKùe _ì‰ð ùjûA~ûG ö cûZâ iZe \ò^ bòZùe Gjò Mâ^Úe @^êaû\
Kû~ð¥ _ì‰ð ùjfû Gaõ Zûue _\ûeaò¦ùe icû]ô c¦òeùe Zûuê jó @_ðY
Keòù\fò ö Mêeuê e K[û KòG aû ùfLô_ûeòa ? _êYò ZûKê Mêeu
ê ê ù\LûAaûe
iûji Kò_eò aû ùja ? Z[û_ò fûR I iõùKûP _eòZ¥ûM Keò bf I c¦
CbdKê Zûue PeYùe @_ðY Keò Gjò Mâ^Úû^êaû\ iûKûe ùjûA_ûeò[ôaûeê
^òRKê ]^¥ cù^ KeêQò ö gâ¡ûgúk _ûVKcûù^ GjûKê ~[û[ð cù^ Kùf
gâc iû[ðK ùja ö
-iZ¥ LWÿ¨Meûd

(9)
 iìPú_Zâ

öö _â[c \ò^ _ûeûdY öö

@]¥ûd _éÂû

(1) _âû[ð^û : Mjc ù_hê[ôaû RùY @\¨bêZ i^Ú, Mjc

ù_hòaûe KûjûYú I Gjûe Zû_ô~ð¥ 15-18
(2) Mâ^Ú eP^ûe @bò_âûd, Kû~ð¥ûe¸ùe @iûc[ð¥ I
iûjie @bûa, ùjcûW_« C_û]ôe Zû_ô~ð¥ Gaõ
Mêeêu @ûag¥KZû ö 19-25
(3) gâú iûAaûaûu ÊúKéZò Gaõ _âZòmû, bquê \ûdòZß
@_ðY, aûaûu fúkûcû^ ùR¥ûZòɸ Êeì_, cûZéù_âc,
ùeûjòfûu KûjûYú Gaõ Zûue c]êe C_ù\g 26-30
(4) gòeòWÿòKê gâú iûAaûaûu _â[c @ûMc^, i^Úu @aZûe
fúkû, _aòZâ Zú[ð gòeòWÿò, gâú iûAaûaûu a¥qòZß, ùMøfò
aêaûu @^êba, gâú aòV¨Vf bMaû^u _âKU, lúe iûMe
K[û, \ûiMYêu _âdûM iÜû^, Zò^¨ IßûWûÿ ö 31-39
(5) Pû¦ _ûUòfu ae~ûZâú \k ij gâú iûAaûaûu
_ê^ü@ûMc^, @bò^¦^ Z[û ‘gâú iûA’ ^ûcùe
iù´û]^, @^¥ i^Úcû^u ij iûlûZ, ùagbìhû Gaõ
^òZ¥ Kû~ð¥Kâc, _û\êKû K[û, ùcûjòŸò^u ij KêÉò I
Rúa^]ûeûùe _eòa©ð^, Rke ùZ÷k eì_û«e,
Mêeê ùRûje@fäú ö 40-48
(6) eûc ^acú Ciôa, ciRò\¨e Rúù‰ðû¡ûe, Mêeêu
Ke Ægðe cjòcû, P¦^ icûùeûj, Cið Gaõ
eûc^acúe ic^ßd, ciRò\¨e Rúù‰ðû¡ûe ö 49-57
öö \ßòZúd \ò^ _ûeûdY öö
(7) @\¨bêZ @aZûe, gâú iûAaûaûu _âKéZò I
Zûue ù~ûM Kâòdû, iaða¥û_KZû, Kê ùeûMúu
(10)
 ùiaû, L_ùŸðu _êZâe ù_äM ùeûM, _Še_êe ~ûZâû ö 58-65
(8) cû^a R^àe cj©ß, gâú iûAaûaûu bòlûaé©ò,
aûdRûaûBu ùiaû gêgïhû, gâú iûAaûaûu gd^Kl,
LêiûfP¦u _âZò ù_âc ö 66-71
(9) _âZ¥ûa©ð^ icdùe aûaûu @ûù\g _ûk^ Gaõ
@amûe _eòYZò, bòlûaé©ò I Zûjûe @ûag¥KZû,
bqcû^ue @^êbìZò ö 72-78
(10) gâú iûAaûaûu ^òZ¥P~ð¥û, gd^ LU,
gòeòWÿòùe ^òaûi, Zûue C_ù\g I aò^câZû,
^û^ûakú, iêMc _[ 79-85
(11) iMêY aâjà gâú iûAaûaû, aûaûu cÉKùe Zò_êŠ,
jûRòu _eúlû I _êeÄûe, _*bìZ C_ùe ^òdªY ö 86-90
(12) (1) KûKû cjûR^ú (2) ]ìcûf IKòf
(3) gâúcZú ^òùcûYKe (4) ^ûiòKe cìùf gûÈú
(5) Wûqeu gâúeûc \gð^ 91-95
(13) @^¥û^¥ fúfû : ùeûM ^òaûeY, (1)búcûRú _ûUòf
(2) KêKêeKê Lû\¥ I Rßeeê cêqò
(3) aêUúuê aûaûu aòPòZâ Jh] (4) @ûk¦úÊûcúu ùeûM
@ûfäû bf Kùf (5) @ûcûgd ùeûMe aû\ûc Jh]
(6) aûaûu ae\jÉ 96-101

(ZéZúd \ò^ _ûeûdY)

(14) aûaûu ZâòKûk\gòðZû I eZ^Rúuê i«û^_âû¯ò,

i^Ú ùcøfû iûùja, \lòYû cúcûõiû, MY_ZeûI ùaûWÿi,
gâúcZú ZLðWÿ, \lòYûe ccð 102-108
(15) ^ûe\úd Kú©ð^ _¡Zò, gâú PùfûKeu Pò^òejòZ
Pûjû, \êA SòUò_òUòu còk^ K[û 109-112
(16 I 17)gúNâ aâjàmû^ _âû¯ò, aâjàmû^e ù~ûM¥Zû,
aûaûue C_ù\g, aûaûu ùa÷gòÁ¥ 113-118
(18 I 19) ùjcûW_«u C_ùe aûaûu Ké_û, Ê_Üùe
MêeêPeòZ I iûùV, C©c aòPûeKê ù_âûiôûj^, @^ÜRk

(11)
 Z¥ûM I aûaûu ù]÷~ð¥elû cª, ^ò¦û i´§úd C_ù\g
Gaõ _eògâce cìf¥ 119-131
(20) KûKûiûùjau béZ¥ \ßûeû \ûiMYêu ici¥ûe
aòflY icû]û^, @\ßòZúd gòlû _¡Zò,
Bùhû_^òh\ gòlû ö 132-136
(21) (1) MêeêKé_û aò^û Mâ^ÚûaùfûK^ ^òe[ðK
(2) ùNûWÿûe ùf\ò @[ü ^a]û bqò
(3) _Še_êee IKòfu K[û 137-141
(22) i_ð\õg^eê elû, ùR¥ûZòòhu céZê¥ MY^û Gaõ
aûaûu aòPûe 142-147

(PZê[ð \ò^ _ûeûdY)

(23) ù~ûM Gaõ _ò@ûR, g¥ûcûue i_ð\õg^eê cêqò,

aòiìPòKû ^òaûeY I Mêeê bqòe KVò^ _eúlû 148-153
(24) aûaûu jûi¥ aòù^û\, PYû fúkû(ùjcûW_«) I
iê\ûcûu K[û, @Yû Pò*YòKe Gaõ ùcøiòaûB,
aûaûue bq _eûdYZû ö 154-158
(25) \ûcê @Yû Kûiûe Gaõ Zûue a¥aiûd ö
@ûcâ fúkû I _âû[ð^û ö 159-164
(26) bq _^Ú, jeò½¦â _òZùf Gaõ R^àR^àû«ee iûlú,
@ûù´\Keu @ûcôjZ¥û Azû 165-170
(27) bûMaZ Gaõ aò¾êijiâ ^ûc \ßûeû @^êMâj,
MúZû eji¥, gòh¥e ùiaû I Mêeêu gqò_ûZ ö 171-177
(28) ùWûeò fMûA gòeòWÿòKê UûYò@ûYòaû, ]ûe Keò
Zú[ð~ûZâûKê aûeY, ùLPêWÿò _âiû\
Gaõ ùcNûue ^òaðûY 178-185

(_*c \ò^ _ûeûdY)

(29) cû\âûiú iõKú©ð^ cŠkú I aûaûu @\¨bêZ \gð^,

ùR¥ûZòhaûYú LŠ^ I _eúlûùe i`kZû Gaõ
K¥û_ùU^ jûùUu Ê_Ü I af__Wÿò ùbûM 186-193
(12)
(30) aûaûu geYùe ~òaû _ûAñ ù\aúu Ê_Üûù\g I
ù\÷aú Azûe aòPòZâ Kû~ð¥û^ßd^ 194-198
(31) (1)i^Ü¥ûiú aòRdû^¦ (2) aûfûeûc cû^Ke
(3) ^êfKe (4) aûNe cêqò 199-204
(32) aûaûue Mêeê @ù^ßhY, C_aûi @cû^¥,
aûaûu cûfòK¨ ö 205-212
(33) aòzû \õg^, ù_æM ùeûMeê cêqò, Rûcù^eùe
PcKôûe, aûaû Gùa aò RûMâZ, `ùUû \ßûeû
aûaûu iMêY \gð^ 213-220
(34) C\òe cjòcû(\ßòZúd bûM) : \ßûeKûcûdúe
ùeûM ^ûgKûeú _ûjûP, Wûqe _òùfäu ~ªYû I
KûC PòKòiôû 221-226
(35) aûaûu \gð^ _ûAñ i©ð, aûaûu _eúlû
ù~ûR^û, i_ðeì_ú aûaû 227-232

(h \ò^ _ûeûdY)

(36) aûaûu iaðmûZûe _eòPd, gâú`k @_ðY

I i«û^ _âû¯ò 233-239
(37) PbûWÿò icûùeûj 240-244
(38) aûaûue _ûK_ûZâ(jûŠò) ^û^ûiûùjau \ßûeû
ù\acì©òðue Cù_lû, ù^÷ùa\¥ aòZeY,
Pjäû _âiû\ ö 245-249
(39) aûaûue iõÄéZ mû^ I MúZû UúKû,
icû]ô c¦òe ^òcðûY 250-256
(40) aûaûu aòiàd fúkû : aò.bò. ù\au cûZûu
C\¨~û_^ icûùeûj Gaõ ùjcûW_«u
ùbûRòùe ù~ûM\û^ 257-261
(41) `ùUû aé©û«, Qò^ÜaÈ ùPûeò Gaõ
mûù^gßeú _V^ K[û ö 262-266
(42) cjûicû]ô _[ùe ~ûZâû, baòh¥ iìP^û, eûcP¦â
\û\û _ûUòf Gaõ ZûZ¥û ùKûùZ _ûUòfu
(13)
 céZê¥ Uûkòaû, flàúaûB iòù§uê \û^, icÉ _âûYúu
c]¥ùe aûaûu ^òaûi, @«òc lY ö 267-272

(i¯c \ò^ _ûeûdY)

(43 I 44 ) cjûicû]ô _[ùe, _ìað ^òcòðZ icû]ô c¦òe,

AUû bMÜ K[û, 72 N<û icû]ô, aû_êiûùja ù~ûMu
i^Ü¥ûi MâjY, aûaûue @céZZêf¥ aP^ ö 273-280
(45) ^a^û[u icû^ bqò, aûaûue
gd^ ^òcù« KûÂ _Uû 281-285
(46) aûaûue Mdû ~ûZâû, QûMke _ìað R^àe K[û 286-289
(47) i_ð I cŠìKe _ê^Rð^à aé©û« : aúeb\â®û
Gaõ ùP^aiû®û 290-294
(48) gâú i\¨Mêeêu flY, _eúlûùe ùgaùWÿu
i`kZû, aûaûu iZ¥ aP^ I i«û^ \û^ 295-300
(49) _eúlû : jeò Kû ùaUû, ùiûcù\a Êûcúu
guû \ìe I ^û^ûiûùja Pù¦ûeKeu K[û ö 301-305
(50) KûKûu gòeòWÿò @ûMc^Kê _âZúlû, i^Úu bâûZéaZ¨
ù_âc Gaõ aûkûeûc ]ìe§eu K[û ö 306-311
(51) C_iõjûe 312-313
`kgîZò 314-315
@ûeZò 316

(14)
 öö _â[c \ò^ _ûeûdY öö

öö _â[c @]¥ûd öö

_âû[ð^û, Mjc ù_hê[a

ô û RùY @\¨bZ
ê i^Ú, Mjc ù_hòaûe
KûjûYú I Gjûe Zû_ô~¥ð

_êeûZ^ _â[û @^êiûùe gâú ùjcûW_« _âû[ð^û_ìaðK gâú iûA iZ¨PeòZe

gêbûe¸ KeêQ«ò ö
1) _â[ùc gâú MùYguê iûÁûw _âYò_ûZ KeêQ«ò, ~òGKò ù~ ùKøYiò
Kû~ð¥Kê ^òaòðNÜùe iµ^Ü Keò ZûjûKê ~gÊú Keò[û«ò Gaõ KjêQ«ò ù~ gâú
iûA jó ùjCQ«ò MY_Zò ö
2) Gjû_ùe bMaZú ieÊZúuê _âYûc Kùf, ~òGKò Kûa¥ eP^û
Keòaû _ûAñ ù_âeYû \ò@«ò Gaõ KjêQ«ò ù~ gâú iûA bMaZúuVûeê bò^Ü
^êj«ò, iêZeûõ ùi Êdõ @û_Yûe Rúa^ iõMúZ Mû^ KeêQ«ò ö
3) Z_ôùe aâjàû, aò¾ê Gaõ cùjgßeuê _âYûc Kùf, ~òGKò iéÁò, iÚòZò I
iõjûeK©ðû @U«ò Gaõ KjêQ«ò ù~ gâú iûA Gaõ ùicûù^ @bò^Ü ö ùi
Êdõ Mêeê eì_ ]ûeY Keò @ûcKê Gjò baiûMeeê C¡ûe KeòaûKê @ûiòQ«ò ö
4) Gjû_ùe ^òRe Kêkù\aZû gâú ^ûeûdY @û\ò^û[u a¦^û KeêQ«ò,
~òGKò ùKûKõY eûR¥ùe _âKU ùjûA[ôùf ö ùKûuY ùjCQò ùijò iÚû^
(15)
~ûjûKê _egêeûc icê\âeê C¡ûe Keò _âZòÂû Keò[ôùf ö Gjû _½ûZ¨ ùi
^òR KêkMêeêuê _âYûc Kùf ö
5) Z_ôùe gâú be\ßûR cê^uò ,ê ~ûjûu ùMûZâùe Zûue R^à ùjûAQò Gaõ
Gjû_ùe Ehòcû^u c]¥ùe ~ûmaË¥, béMê, _eûge, ^ûe\, ùa\a¥ûi,
i^K-i^¦^, i^ZKêcûe, gêK, ùgø^K, aògßûcòZâ, agòÂ, aûcù\a,
ùR÷cò^ò, ùa÷gµûd^, ^aù~ûMú¦â _âcêL Z[û @û]ê^òK ~êMe i^Ú ~[û
^òaé©ò, mû^ù\a, ùiû_û^, cêqûaûB, R^ûŸð^, GK^û[, ^ûcù\a,
ZêKûeûc, KûjÜû, ^ejeò _âbéZòuê _âYûc Kùf ö
6) _êYò ^òRe _òZûcj i\ûgòa, _òZû eNê^û[ Gaõ cûZûuê; ù~Cñcûù^
Zûue aûf¥ûaiÚûùe Aj]ûc Z¥ûM Keò[ôùf, ^òRe _òCiúuê ~òG Zûue
fûk^ _ûk^ Keò[ôùf Gaõ ^òRe _âòd ùR¥Â bâûZûuê _âYûc Kùf ö
7) _êYò _ûVKcû^uê _âYûc Keò _âû[ð^û Kùf ù~ ùicûù^ GKûMâPò©
ùjûA Gjò K[ûcéZ _û^Ke«ê ö
8) _eòùghùe gâú iyò\û^¦ i\¨Mêeê gâú iûA^û[ cjûeûRuê _âYûc
Kùf, ~òGKò gâú \©ûùZâdu @aZûe @U«ò Gaõ Zûue @ûgâd\ûZû Z[û
aâjà iZ¥ Gaõ RMZ¨ cò[¥û Gjò iZ¥Kê icÉ _âûYúu c]¥ùe ijiû
C_f²ò KeûA iPeûPe ‘GK aâjà’ a¥û¯òe @^êbìZò _â\û^ Ke«ò ö
Gjû @ù« gâú _eûge, a¥ûi Gaõ gûŠòf¥ _âbéZòu icû^ bqòe _âKûe
iõùl_ùe a‰ð^û Keò Mâ^ÚKûe ^òcÜfòLôZ K[û _âûe¸ KeêQ«ò ö
öö Mjc ù_hòaû K[û öö
1910 ciòjûùe \òù^ iKûùk cêñ gâú iûAaûaûu \gð^ _ûAñ
\ßûeKûcûdúKê ~ûA[ôfò ö ùiVûe aòPòZâ \ég¥ ù\Lô ùcûe @û½~ð¥e iúcû
ejòfû ^ûjó ö gâú iûAaûaû cêj,ñ jûZ ù]ûAaû _ùe PKò ù_hòaûKê fûMòùf ö
PUûYùe GK K_Wÿû aòQûAùf Gaõ Zûjû C_ùe PKò eLôùf ö Gùa KòQò
Mjc _KûA PKò ù_hòaû @ûe¸ Kùf ö
cêñ cù^ cù^ bûaòfò aûaû PKò ù_hòaûe CùŸg¥ K’Y ? Zûue Z
_eòaûe ^ûjòñ I bòlûaé©ò \ßûeû ùi RúaòKû ^òaðûj KeêQ«ò ö ùiVûùe C_iÚZ
ò
@^¥ ùfûKu c^ùe c]¥ G_eò bûa^û @ûiòfû ö Kò«ê Zûuê _PûeòaûKê aû
(16)
iûji Keòa KòG ? aûaû PKò ù_hòaû K[û aòRêkò ùaMùe iûeû Mâûcùe
_âPûeòZ ùjûAMfû Gaõ Zûue Gjò aòPZ ò â fúkû ù\Lôaû _ûAñ Mâûce ^e^ûeú
ciRò\¨Kê ù\øWÿò @ûiòùf ö ùicû^u c]¥eê PûeòRY Èú ùfûK bòWÿ bòZeê
@ûMKê ~ûA PKòù_hûeê aûaûuê ^òaé©Keò Zûu jûZeê PKò I PKò \Š
ù^AMùf Gaõ aûaûue c]êe fúkû Mû^ Keò Keò ^òùR Mjc ù_hòaûKê
fûMòùf ö
Gjò NUYûùe _â[ùc Z aûaû ùKâû]ôZ ùjùf; Kò«ê ùicû^ue bqòbûa
ù\Lô KòQò icd c]¥ùe gû« ùjûA cé\êjûi¥ ù\ùf ö Mjc ù_hê ù_hê
ùijò Èú ùfûKcû^u c^Kê @ûiòfû ù~ aûaûue Z Ne\ßûe ^ûjó Kò´û
i«û^i«Zò aû ù\LûgêYû Keòaû _ûAñ ùKjò ùfûK ^ûjû«ò ö ùi ^òùR
bòlûaé©ò \ßûeû Rúa^ ^òaðûj Ke«ò ö ùZYê Zûu _ûAñ @Uûe @ûag¥KZû
K’Y ? aûaû Z _ec \dûkê ö Gjò @Uû jêGZ ùi @ûc bòZùe aû<òù\ùa ö
G_eò c^ùe bûaò MúZ MûA MûA ùicûù^ MjcZK ù_hòù\ùf ö ZZ¨_ùe
PKòKê jUûA @UûKê Pûeò bûMùe aû<òù\A ^òR ^òR NeKê ~òaûKê C\¥Z
jê@ù« ùi _~𥫠gû« cê\âûùe [ôaû aûaû jVûZ¨ ùKâû]ôZ ùjûACVò Kjòùf
‘Zêce K’Y cZòbâc ùjûAMfû ? Kûjûe Rò^òh bûaò ù^A~òaûKê aiòQ ?
~û@, ùijò @UûKê Mâûciúcûùe aò*ò ù\A @ûiòa ö’
gòeòWÿòe KòQò Mâûcaûiúuê cêñ _Pûeòfò aûaû Gùa ~ûjû Kùf, Zûjûe
CùŸg¥ K’Y ? RùY ùcûùZ Kjòùf Mñûùe aòiìPòKû ùeûM a¥û_òQò ö
Zûjûe ^òeûKeY _ûAñ i¸aZü aûaû Gjò Kû~ð¥ KeòQ«ò ö Gùa aûaû ~ûjû
ù_hòaû @û_Y ù\Lôùf Zûjû Mjc ^êùjñ, aòiìPòKû(jARû) ùeûM, ~ûjûKê
ù_hò aûaû ^òck ìð Keòù\ùf ö Gjò NUYû _ùe _âKZ é ùe aòiP ì Kò ûe iõKâcY
\ìe ùjûAMfû Gaõ Mâûcaûiú iêL I gû«òùe aûi KeòaûKê fûMòùf ö
GK[û ù\Lô ùcûe @û^¦e iúcû ejòfû ^ûjó ö c^ bòZùe @`êe«
ùKøZìjk RûZ ùjfû ö cêñ ^òRKê ^òùR _âgÜ Kfò @Uû Gaõ aòiìPòKû ùeûM
c]¥ùe ùbøZòK Z[û _ûeÆeòK iµKð K’Y ? Gjûe eji¥ K’Y ? iûcû^¥
aòPûe aê¡ò akùe Gjò eji¥Kê ùb\ Keòaû i¸a ^êùjñ ö Gjò c]êe
fúkû K[û ù\Lô ùcûe jé\d @û^¦ùe CZ¨`êfäòZ ùjûACVòfû Gaõ G[ôeê
aûaûue Rúa^ú ùfLôaûKê ù_âeYû còkòfû ö @ag¥ GK[û iZ¥ ù~
(17)
aûaûu Ké_û Gaõ gêbûgúaðû\eê jó Gjò Kû~ð¥Uò i`kZûe ij iµ^Ü
ùjûA_ûeòfû ö
öö @Uû ù_hòaûe Zû_ô~¥ð öö
gòeòWÿò Mâûcaûiú @Uû ù_hòaûe ù~Cñ @[ð i§û^ Keò[ôùf, Zûjû Z _âûd
VòK¨, ùZùa ùcû aòPûeùe Gjûe @^¥ KòQò @[ð c]¥ [ôfû ö aûaû gòeòWÿòùe
_âûd 60 ahð aûi Keò[ôùf Gaõ Gjò \úNðahð c]¥ùe ùi @Uû ù_hòaû
Kû~ð¥ _âûdZü _âZò\ò^ Keê[ôùf ö ù_hòaûe @bò_âûd ùKak @Uû Zò@ûeò
Keòaû ^[ôfû; aeõ bqcû^ue _û_, \êbðûM¥, cû^iòK Z[û gûeúeòK
i«û_ ij iµéq [ôfû ö Zûue PKòe \êA ùNûeYû c]¥eê C_e bûM bqò
Z[û ^òcÜ bûM Kcð [ôfû ö PKòe \Š ~ûjûKê ]eò ùi Mjc ù_hê[ôùf Zûjû
[ôfû mû^ ö aûaûue \éXÿ aògßûi [ôfû ù~ c^êh¥e jé\deê ù~ _~ð¥«
@ûiqò, NéYû I @juûe ^Á ùjûA^ûjó, ~ûjû ùjaû @Z¥« KVò^, ùi
_~𥫠mû^ Z[û @ûcôû^êbìZò i¸a ^êùjñ ö
Gjò NUYû i^Ú Kaúe \ûiu Rúa^e ùMûUòG NUYûe iáZP ò ûeY Kùe ö
Kaúe \ûi Mjc ù_hê[a ô û RùY cjòkûuê ù\Lô Zûue Mêeê ^ò_U ^òe¬^uê
Kjòùf ‘ùj Mêeêù\a ! Mjc ù~_eò PKòùe ù_hò ùjCQò, cêñ ùijò_eò
baiûMeeì_K PKòùe ù_hòùjûA @K[^úd ~ªYû ùbûMêQò ö’ Zûue Mêeê
C©e ù\ùf, ‘a¥É jê@^ûjó, PKòe ùK¦âùe mû^eì_K ù~Cñ \ŠUò
@Qò ZûjûKê \éXÿZûe ij bòWÿò]e, ù~_eò cêñ ]eòQò ö ZûjûVûeê \ìeKê
~û@ ^ûjó, ùKak ùK¦â@ûWÿKê @Mâie jê@ ö Gjû_ùe ù\Lôa Zêùc
baiûMe eì_K PKòeê ^ò½d C¡ûe _ûAa ö’
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê ö

Gjû ùjCQò ùijò PKò ù~Cñ[ùô e aûaû Mjc ù_hê[ùô f

(18)
 öö \ßZ
ò úd @]¥ûd öö
Mâ^Ú eP^ûe @bò_ûâ d, Kû~ð¥ûe¸ùe @iûc[ð¥ I iûjie @bûa,
ùjcûW_« C_û]ôe Zû_ô~¥ð Gaõ Mêeuê @ûag¥KZû ö
MZ @]¥ûdùe Mâ^ÚKûe gâú iûA iZ¨PeòZ eP^û _Qùe ù_âeYû_â\
KûjûYúe a‰ð^û Keò[ôùf ö Gjò @]¥ûdùe ùi Mâ^Ú _V^e C_ûù\dZû
Z[û @^¥û^¥ aòhd C_ùe @ûùfûK_ûZ KeêQ«ò ö

öö Mâ^Ú eP^ûe @bò_ûâ d öö

ù~Cñbkò Mjc ù_hò Z[û Mâûc iúcûùe GjûKê aò*ò aòiìPòKû ùeûMe
_âùKû_Kê aûaû \ìe Keòù\ùf _â[c @]¥ûdùe ùijò fúkûe eji¥ a‰ð^û
Keû~ûAQò ö cêñ @ûjêeò @]ôK fúkûcû^ gêYòfò Gaõ ùcûe jé\d K¦eKê
ùiMêWÿòK @ûjäû\òZ KeòaûKê fûMòfû ö ùi iaê Kûa¥eì_ùe ùiâûZÊò^ú ]ûeû
ùjûA ùcûe jé\deê _âaûjòZ ùjfû ö cêñ bûaòfò Gjò cjû^¨ @û½~ð¥R^K
fúkûMêWÿòKe a‰ð^û aûaûue bqcû^u _ûAñ C_ûù\d Z[û gòlû\ûdK
ùja Gaõ ùicû^ue _û_iaê icìùk ^Á ùjûA~òa ö Gjò CùŸg¥ùe cêñ
aûaûue _aòZâ Rúa^ KûjûYú Gaõ Zûue @cìf¥ C_ù\gMêWÿòKe eP^û
@ûe¸ Kfò ö gâú iûAu Rúa^ú a‰ð^ûùe ùKøYiò @Zògùdûqò ^ûjó ö iZ¥
Gaõ @û]¥ûcôòK cûMðe Gjû aûÉaòK \òM¨\gð^ Kùe ö
Kû~ð¥ @ûe¸ Keòaûùe @lcZû Gaõ iûjie @bûa : gâú ùjcûW_«u
c^Kê aòPûe @ûiòfû ù~ Gjò eP^û Keòaû _ûAñ Zûue ù~ûM¥Zû ^ûjó ö cêñ
Z ^òRe _ec a§ê Kò ^òRe _âKéZò aòhdùe c]¥ bfbûùa _eòPòZ
^êùjñ ö ùZYê ùcû _eò GK cìXÿcZò RùY i^Ú cjû_êeêhu Rúa^ú eP^û
Keòaûe \êüiûji Keòa Kò_eò ? @aZûecû^u Rúa^ PeòZ a‰ð^û KeòaûKê
ùa\ c]¥ @lcZû _âKûg Kùe ö ùKøYiò i^Úu PeòZâ RûYòaû _ûAñ ^òRKê
_â[ùc i^Ú ùjaû @ûag¥K ö cêñ Z Zûue MêYMû^ KeòaûKê c]¥ @ù~ûM¥ ö
i^Úu Rúa^ú eP^û KeòaûKê iûjie @ûag¥KZû @Qò ö ^ùjùf PûeòùfûKu
i¹êLùe C_jûie _ûZâ ùjaûKê _Wÿòa ö GYê gâú iûAaûaûu Ké_û fûb
Keòaû ^òcò© cêñ bMaû^uê _âû[ð^û Kfò ö
cjûeûÁâe i^Ú gòùeûcYò gâú mûù^gße cjûeûR KjòQ«ò i^Úu PeòZ
(19)
eP^û \ßûeû _ecûcôû @Zò _âi^Ü jê@«ò ö Zêkiú\ûi c]¥ KjòQ«ò ‘iû]ê
PeòZ gêb PeòZ K_ûiì ö ^òei aòh\ MêYcd `f Rûiê ö ù~û ijò \êüL
_e Qò\â \êeûIßû, a¦^úd ù~jò RM ~i _ûIßû ö’ bqcû^u c]ùe i^Úu
ùiaû KeòaûKê Azû RûMâZ jêG ö i^Úu Kû~ð¥ _ì‰ð Keòaû ùg÷kú c]¥ aWÿ
aòPòZâ ö _âKéZ ù_âeYûe ùiââûZ iòG, bq ^òcò© cûZâ ö @[aû Kû~ð¥ _ì©òð
Keòaûe GK cû]¥c cûZâ ö C\ûjeY Êeì_ 1700 gKû±ùe Kaò cjú_Zò
i^Ú PeòZâ ùfLôaûKê ù_âeYû fûb Kùf ö bMaû^ i^Úu jé\dùe aûiKeò
ù_âeYû RûMâZ Kùf Gaõ Kû~ð¥ _ì‰ð ùjfû ö ùijò_eò 1800 gKû±ùe
gâú \ûiMYêu ùiaû ÊúKéZ ùjfû ö cjú_Zò PûùeûUò Kûa¥ ‘bqaòRd’,
‘i^Ú aòRd’, ‘bqfúkûcéZ’ Gaõ ‘i^Ú fúkûcéZ’ eP^û Kùf Gaõ
\ûiMYê \êAUò Mâ^Ú ‘bqfúkûcéZ’ I ‘i^Ú K[ûcéZ’ eP^û Kùf, ù~Cñ[ùô e
@û]ê^òK i^Úu PeòZâ a‰ðòZ ùjûAQò ö ‘bqfúkûcéZ’e 31,32 I 33
@]¥ûdùe Z[û ‘i^Ú K[ûcéZ’e 57 @]¥ûdùe gâú iûAaûaûu c]êe
Rúa^ú Z[û @cìf¥ C_ù\ge iê¦e I cù^ûm a‰ð^û Keû~ûAQò ö iûAfúkû
_ZâòKûe 11,12 I 17\g iõL¥ûùe Gjûe _ê^ü_âKûg^ Keû~ûAQò ö
_ûVKcûù^ Gjò @]¥ûdMêWÿòKê _ûV KeòaûKê @^êùeû] ö ùijò_eò gâú
iûAaûaûu @\¨bêZ fúkûMêWÿòKe a‰ð^û GK lê\â iê¦e _êÉòKû ‘gâú iûA^û[
bR^cûkû’ @ûKûeùe _âKûgòZ ùjûAQò ö cê´Ae aû¦âû ^òaûiú gâúcZú
iûaòZâúaûB eNê^û[ ùZ¦êfKe ^ûcÜú RùY cjòkû Gjûe eP^û KeòQ«ò ö
gâú \ûiMYê cjûeûR c]¥ gâú iûAaûaûu C_ùe c]êe KaòZû I Éa^cû^
eP^û KeòQ«ò ö @cú\ûi baû^ú ùcùjUû ^ûcK @^¥ RùY bq aûaûu
ùKùZK KûjûYúe MêRêeûUò bûhûùe _âKûg KeòQ«ò ö gòeòWÿòe \lòYû bòlû
iõiÚû^ \ßûeû _âKûgòZ ‘iûA_âbû’ _ZâòKûùe ùKùZK fúkû a‰ðòZ ùjûAQò ö
GVûùe _âgÜ CVêQò gâú iûA^û[ cjûeûRu Rúa^ PeòZe @ûbû aòzêeòZ
Keê[ôaû GùZ _eòcûYe iûjòZ¥ C_f² [ôaûùaùk _êYò GK Mâ^Ú ‘iûA
iZ¨PeòZ’ eP^û Keòaûe @ûag¥KZû KûjóKò ? Gjûe C©eùe ùKak
GZòKò Kêjû~ûA_ûùe ù~ gâú iûAaûaûu Rúa^ú iûMe i\ég @Mû], a¥û_K
I C©ûk @ùU ö G[ôùe @aMûj^ Kùf mû^ Gaõ bqòeì_K @cìf¥ e^ô
ijRùe _âû¯ò ùja, cêcêlê R^Zû G[ôeê iað\û C_KéZ ùjùa ö gâú
iûAaûaûu Rúa^ú, Zûue \éÁû« Gaõ C_ù\gcû^ @û½~ð¥ùe _eò_ì‰ð
@ùU ö \êüLú Gaõ \êbðûM¥MâÉ cû^aKê G[ôeê gû«ò I iêL _âû¯ò ùja Z[û
(20)
ùfûK I _eùfûKùe ùgâd _âû¯ò ùja ö ~\ò gâú iûAaûaûu C_ù\gKê,
~ûjû ùa÷\òK gòlû icZêf¥ @Z¥« C_ûù\d I gòlû_â\; ]¥û^_ìaðK
gâaY I c^^ Keû~ûG ùZùa bqcûù^ aû‚òZ`k fûb Keòùa ö
@[ðûZ¨ aâjàûuVûeê @bò^ÜZû, @Áûw ù~ûMe iò¡ò Gaõ icû]ô fûb Keòaûe
@û^¦ _âû¯ò ijRùe ùjûA~òa ö G K[û c^ùe bûaò cêñ PeòZâe K[ûakú
iõKk^ Keòaû @ûe¸ Kfò ö Gjû ij G K[û c]¥ aòPûeKê @ûiòfû ù~
ùcû _ûAñ Gjû jó iùaðûKôéÁ iû]^û ùja ö ù~Cñ bqcûù^ ùicû^u
ù^Zâ~êMkùe gâú iûAaûaûu \gð^fûbeê a*òZ ùjûAQ«ò ùicûù^ Gjò
PeòZâ _ûV Keò gâú iûAaûaûu Rúa^iûMeùe @aMûj^ Keò_ûeòùa ö
Gjû cù^Keò cêñ ùcûe icÉ @jõKê Zûue _\ûeaò¦ùe ic_ðY Keòù\fò ö
Gjû_ùe cêñ cù^ Kfò ùcûe _[ @Zò iêMc ùjûAMfû Gaõ aûaû ùcûùZ
Cbd AjùfûK I _eùfûKùe iêLú Keòaû _ûAñ C©e\ûdú ejòùa ö
Gjò Kû~ð¥ _ûAñ Êdõ aûaûuVûeê @^êcZò fûb Keòaû ^òcù« ùcûe
iûji ^[ôfû ö GYê cêñ gâú cû]aeûI Ie` g¥ûcû, ~òGKò aûaûu @«ew
bqcû^u c]¥ùe @^¥Zc [ôùf, Zûuê G[ô_ûAñ ^òùa\^ Kfò ö ùi
ùcûe @^êùeû] elûKeò gâú iûAaûaûu ^òKUùe Gjò_eò _âû[ð^û Kùf
‘Gjò @Yûiûùja @û_Yue Rúa^ú eP^û Keòaû _ûAñ @Z¥« CiôêK
ùjûAQ«ò ö @û_Y Gjû Kjò c^û Keò\ò@«ê ^ûjó Kò @û_Y RùY `Kòe, GYê
@û_Yu Rúa^ú ùfLôaûe @ûag¥KZû ^ûjó ö @û_Yue ùKak Ké_û I
@^êcZò \ßûeû jó ùi Gjò eP^û KeòaûKê ilc ùjùa @[ðûZ¨ @û_Yu
gâúPeYe _êY¥_âZû_ akùe jó Gjò Kû~ð¥ i`k ùjûA_ûeòa ö @û_Yu
@^êcZò Kò´û @ûgúaðû\ @bûaùe ùKøYiò Kû~ð¥ ~gÊú ùjûA_ûeòa ^ûjó ö’
Gjò _âû[ð^û gêYò aûaûu c^ùe \dû @ûiòMfû ö ùi @ûgßûi^û Gaõ C\ò
_â\û^ Keò Zûue aeûbd jÉ ùcûe cÉK C_ùe eLôùf Gaõ Kjòùf
Kò ZûKê Rúa^ú I \éÁû«MêWÿòKê GKZâ Keò fò_òa¡ KeòaûKê \ò@, cêñ Zû’e
ijûdZû Keòaòöö ‘cêñ Êdõ ùcûe Rúa^ú eP^û Keò bqcû^ue Azû
_ì‰ð Keòaò ö’ Kò«ê ZûKê @jõ Z¥ûM Keò ùcûe geYùe @ûiòaûKê ùja ö
~òG Zûe Rúa^ùe G_eò @ûPeY Kùe, cêñ ZûKê @]ôK ijûdZû Keò[ûG ö
ùcûe Rúa^PeòZ a‰ð^û Z ijR, Nùe aiò[ôaûùaùk cêñ ZûKê @ù^K
_âKûe ijûdZû _â\û^ KeêQò ö ù~ùZùaùk Zû’e @jõ iµì‰ð ^Á ùjûA~òa
Z[û ùfgcûZâ PòjÜ ejòa ^ûjó, ùiùZùaùk cêñ Zû’e @«üKeYùe
(21)
_âKU ùjûA Êdõ ^òRe Rúa^ú eP^û Keòaò ö ùcûe PeòZâ I
C_ù\ge gâ a Y cûZâ ù K bqu jé \ dùe gâ ¡ û RûMâ Z ùjûA
iekZû_ìaðK @ûcôû^êbìZò Gaõ _ecû^¦ _âû¯ò ùja ö Mâ^Úùe ^òRe
cZ _âZò_û\^, @^¥e cZ LŠ^ Z[û @^¥ ùKøYiò aòhdK i_l Kò´û
aò_l a¥[ð aû\û^êaû\e @_ùPÁû Keû~òa ^ûjó ö
öö ùjcûW_« C_û]ôe Zû_ô~¥ð öö
aû\û^êaû\ g±eê ùcû c^Kê @ûiòfû ù~ ùjcûW_« C_û]ô Kò_eò _âû¯
ùjfû Zûjû a‰ð^û Keòaû icúPú^ ùja ö KûKûiûùja Gaõ ^û^ûiûùja
Pù¦ûeKe ùcûe @Zò N^ò a§ê [ôùf ö ùicûù^ ùcûùZ gòeòWÿò ~ûA gâú
iûAaûaûu \gð^eê fûb CVûAaûKê @^êùeû] Kùf ö cêñ ùicû^uê K[û
ù\fò; Kò«ê KòQò aòNÜ @ûiò~òaûeê ùcûe gòeòWÿò ~ûZâû iÚMòZ ùjûAMfû ö ùcûe
RùY N^ò a§êu _êZâ ùfû^ûùbfûùe ùeûMûKâû« ùjûA[ôfû ö icÉ
@û]ôùbøZòK I @û]¥ûcôòK C_ûdùe ~[ûi¸a Zûjûe PòKòiôû KeûMfû Kò«ê
icÉ ùPÁû aò`k ùjfû I ùKøYiò _âKûùe Rße Kcòfû ^ûjó ö ùghùe
Zûjûe Mêeêù\auê Zû’e aòQYû _ûLùe aiûA eLûMfû; Kò«ê ùi[ôeê c]¥
KòQò `k còkòfû ^ûjó ö Gjû ù\Lô ùcû c^ùe _âgÜ RûZ ùjfû ù~ Mêeê
ù~ùZùaùk ùMûUòG aûkKe Rúa^ elû KeòaûKê c]¥ @ic[ð, Zûùjùf
Zûue @ûag¥KZû K’Y ? @ûC ù~ùZùaùk Zûue ùKøYiò iûc[ð¥ ^ûjó,
ùiùZùaùk gòeòWÿò ~òaûe _âùdûR^ K’Y ? Gjû bûaò cêñ gòeòWÿò ~ûZâû
iÚMòZ Keòù\fò ö Kò«ê ~ûjû ùjaûe [ôa, Zûjû Z ^ò½d ùja Gaõ Zûjû
Gjò _âKûùe NUòfû ö _âû«û]ôKûeú ^û^ûiûùja Pù¦ûeKe aiA ~ûZâû
Keê[ôùf ö ùi [ûù^eê \û\e _j*òaû _ùe aiA ~òaû fûMò CŸòÁ MûWÿòKê
_âZúlû Keò[ùô f ö Gjò icdùe aû¦âû ùfûKûf ùUâ^ @ûiò _j*òfû, ù~Cñ[ùô e
aiò ùi aû¦âû @ûiòùf Gaõ cêñ gòeòWÿò ~ûZâû iÚMòZ Keò[ôaû RûYò @iêLú
ùjùf ö ^û^ûiûùjau ~êqò ùcûùZ ~[û[ð Z[û ùKøZìjk_â\ cù^ ùjfû
Gaõ ùijò\ò^ eûZòùe cêñ _êYò gòeòWÿò ~òaûKê iÚòe Keò Rò^òh_Zâ iRûWÿò
~ûZâûe¸ Kfò ö cêñ iò]û \û\e ~ûA ùiVûeê c^cûWÿ MûWÿò ]eòaûKê iÚòe
Kfò ö Gjò fl¥ùe \û\e ~ûC[ôaû MûWÿùò e aiòf ò ò ö MûWÿò QûWÿa
ò ûKê ~ûC[ûG,
Gjò icdùe RùY cêifcû^ a¥qò cêñ aiò[ôaû aMò bòZeKê @ûiò ùcûe
Rò^òh_Zâ ù\Lô ùcûe M«a¥iÚk iµKðùe _Pûeòùf ö cêñ Zûuê ùcûe MÉ
(22)
aòhdùe RYûAfò ö ùiVê ùi Kjòùf c^cûWÿ ~ûC[ôaû MûWÿò \û\e ùÁi^ùe
eùj ^ûjó, GYê ùaûeòa¦e ù\A ~ûZâû Ke«ê ö ~\ò Gjò iûcû^¥ NUYûUò
NUò^[û«û Zûùjùf cêñ Zjó _e\ò^ gòeòWÿòùe _j*ò^_ûeòaû ùjZê ^û^û
@ûguû c]¥ùe Q¦ò ùjûA~ûA[û«ò ö Kò«ê Zûjû ùjfû ^ûjó ö bûM¥ù\aúu
Ké_ûeê _e\ò^ iKûk ^@,\gUû _ìae ð ê cêñ gòeWò ùòÿ e _j*òMfò ö Gjû 1910
ciòjûe K[û ö aûjûeê @ûiê[a ô û bqcû^u ejòaû fûMò ùiùZùaùk iûùVIßûWÿû
jó GKcûZâ iÚû^ [ôfû ö ùNûWÿûMûWÿòeê IjäûAaû lYò gâú iûAaûaûu \gð^
ùcûe GKcûZâ @ûKûO¨lû [ôfû ö ùijò icdùe bq gâú ZûZ¥ûiûùja ^êfKe
ciRò\¨eê ù`eê[ôùf ö ùi Kjòùf aûaû ciRò\¨ ùKûYùe @Q«ò ö Gùa
ùKak _âûe¸òK \gð^ Keò\ò@, Zûjû_ùe iÜû^û\ò Kâòdû ùgh Keò @ûiòaû
_ùe iêa] ò û ù\Lô iûlûZ Keòa ö Gjû gêYa ò û cûùZâ cêñ iò]û ù\øWÿò aûaûue
PeYa¦^û Kfò ö ùi lYe @û^¦ a‰ð^ûZúZ ö ùcûe ùfûc Uûuêeò CVòfû,
ùcûe iaðûw geúeùe Kµ^ ùLkòMfû ö ùbûK I ùgûh \ìùeAMfû ö
ù~Cñ cêjì©ðùe Zûue baaò^ûgK PeY\ßd Ægð Keòaûe iêù~ûM fûb
ùjfû, ùcû Rúa^]c^úùe GK ^ìZ^ C^àû\^û _âaûjòZ ùjaûKê fûMòfû ö
cêñ Zûu ^òKUùe i\û EYú ùjûAejòaò ö Zûue Gjò C_Kûe cêñ ùKùa
bêfò_ûeòaò ^ûjó ö cêñ iað\û Zûuê iàeY Keò Zûu CùŸg¥ùe @û«eòK _âYûc
RYûCQò ö ùcûe @^êba ùjfû ù~ gâú iûAu \gð^ùe jó RYKe
cù^ûbûaùe _eòa©ð^ NUòaû ijòZ @ZúZ Kcðe _âbûa gúNâ cäû^ _Wÿòaû
iûwKê @^ûiqò bûa Gaõ iõiûe _âZò ùa÷eûM¥ bûa @ûiò~ûA[ûG ö ùKak
aòMZ R^àe @ù^K _êY¥ _âbûaeê jó Gjò_eò \gð^ còka ò û i¸a ùjûA_ûùe ö
_ûVKMY, cêñ g_[ Keò KjêQò ù~ ~\ò @û_Ycûù^ gâú iûAaûaûuê
GKûMâPò©ùe ù\L«ò, iµì‰ð aògß @û_Yuê iûAcd eì_ùe jó ù\Lû~òa ö
~êqòZKð I aòaû\ : gòeòWÿò _j*òaû \ò^ jó aûfûiûùja Gaõ ùcû
bòZùe Mêeêu @ûag¥KZû ù^A aû\û^êaû\ ù\Lûù\fû ö ùcûe ~êqò [ôfû
ù~ Êû]ú^Zû _eòZ¥ûM Keò _eû]ú^ ùjaû Kò \eKûe ö _êYò ù~ùZùaùk
Kcð KeòaûKê jó _Wÿòa, Mêeêue @ûag¥KZû K’Y ? icÉuê _ì‰ð ùPÁû
Keò @ûMKê @Mâie ùjaûKê _Wÿòa ö Mêeê gòh¥u _ûAñ Ke«ò K’Y ? iòG Z
iêL^ò\âûùe [ôùa ö Gjò _âKûe cêñ Êû]ú^Zû _lùe ~êqò aûXÿê[ôaûùaùk
aûfûiûùja _âûe² K[û Kjê[ùô f ö ùi Kjòùf ù~ aò]ùô e ~ûjû ùfLûùjûAQò
Zûjû NUòa jó NUòa ö Gjûe a¥ZòKâc Keòaûùe cjû_êeêhcûù^ c]¥
(23)
aò`k ùjûAQ«ò ö K[ûùe @Qò ‘cYòhe Azû ùMûUòG _âKûe ùjfûùakKê
bMaû^u Azû @^¥ _âKûe ö’ _êYò _eûcgð ù\aû Qkùe Kjòùf ‘bûA
iûùja, Gjò gêà _ûŠòZ¥ _eòZ¥ûM Ke ö Gjò @jõbûa Zêce ùKøYiò
Kû~ð¥ùe ijûdK ùja ^ûjó ö’ Gjò_eò bûaùe \êARYu c]¥ùe
aûK¥ûkû_ùe N<ûG aòZòMfû, Kò«ê iaê aòaû\ _eò G[ôeê c]¥ ùKøYiò `k
còkòfû ^ûjó ö ùghùe \êùjñ aòag ùjûA ~êqò @]ûùe eLôfê ö _eòYûc
ùKak Gjû ùjfû ù~ ùcûe gû«òbw ùjfû Gaõ cêñ @^êba Kfò ù~
ù\÷jKò aê¡ò Gaõ @õjKûe jó aòaû\e KûeY ö @jõKûe ùjCQò ù~ ùKøYiò
aòaû\e cìkû]ûe ö
ù~ùZùaùk cêñ @^¥cû^u ijòZ cògò ciRò\¨ Mfò, aûaû ùiùZùaùk
KûKûiûùjauê iù´û]ôZ Keò _âgÜ Kùf ù~ iûùVIßûWÿû(ceûVòùe IßûWÿûe
@[ð ùjCQò ^òaûiiÚk)ùe K’Y Pûfò[ôfû ? ùKCñ aòhdùe aòaû\
ù\Lûù\fû ? _êYò ùcû @ûWÿKê \éÁò_ûZ Keò Kjòùf Gjò ‘ùjcûW_«’
K’Y Kjòfû ? Gjò g± gêYò cêñ @ûP´òZ ùjûAMfò ö iûùVIßûWÿû I ciRò\¨
bòZùe @ù^K \ìeZû [ôfû ö iaðm Kò´û @«~ð¥ûcú ^ùjûA[ôùf aûaûuê
ùiVûKûe aòaû\ aòhd Kò_eò aò\òZ ùjûA[û«û ?
cêñ bûaòaûKê fûMòfò ù~ aûaû ‘ùjcûW_«’ ^ûcùe ùcûùZ KûjóKò iù´û]ôZ
Kùf ö Gjû Z ‘ùjcû\â_ ò ^Ú’g±e @_bâõg ö ùjcû\â_
ò ^Ú ù\aMòee
ò ~û\a
eûRaõgúd cjûeûRû cjûù\a Gaõ eûcù\au _âiò¡ cªú [ôùf ö ùi
CyùKûUòe aò\ßû^, C©c Êbûae a¥qò [ôùf ö Zûu\ßûeû ePòZ PZêaMð
Pò«ûcYò Gaõ eûR_âgÉò Kûa¥ Cy _âgõiòZ ùjûA[ôfû ö jòiûa KòZûa
elûùe ùi ^ìZ^ _âYûkúe @ûaòÃûe Keò[ôùf Gaõ LûZû_Zâ Kûc _¡Zò
_âPk^ @ûe¸ Keò[ùô f ö cêñ Gjû Zêk^ûùe RùY @mû^ú, cìLð Gaõ c¦cZò
@ùU ö GYê ùcûùZ Gjò aòùgh C_û]ôùe aòbìhòZ Keòaûe Zû_~ð¥ K’Y ?
MìXÿ aòPûe Keòaû _ùe cêñ Gjò ^òÃhðùe _j*òfò ù~ ùcûe @jõKê Pì‰ð
Keòaû _ûAñ i¸aZü aûaû Gjò @Èe _âùdûM KeòQ«ò ö ~ûjû\ßûeû cêñ
baòh¥Zùe iað\û ^òebòcû^ú Gaõ aò^câ ùjaò ö _êYò G_eò \ߦßûcôK
bûa^û c]¥ @ûiòfû ù~ ùcûe aûK¨PûZê~ð¥e _âgõiû Keò jêGZ ùi G_eò
KjêQ«ò ? _ùe @ag¥ GK[û _âZúZ ùjfû ù~ aûaûu \ßûeû ùjcûW_«
C_û]ôùe aòbìhòZ Keû~òaû Kò_eò Zû_ô~ð¥_ì‰ð Gaõ baòh¥\âÁûe _eòPûdK
[ôfû ö GK[û icùÉ RûY«ò ù~ _ea©ðú icdùe \ûùbûfKe(ùjcûW_«)
(24)
gâú iûAaûaû iõiÚû^e _eòPûk^û Kû~ð¥ Kò_eò iêPûeê Xÿwùe Gaõ _ûe\gòZ
ð ûe
ij ZêfûA[ôùf ö jòiûa-KòZûa iê¦e bûaùe eLô[ôùf, Gjû ij iûA
iZ¨PeòZe eP^û c]¥ Kùf ö Gjò Mâ^ùÚ e mû^, bqò, ùa÷eûM¥, geYûMZò
Gaõ @ûcô^òùa\^ @û\ò cj©ß_ì‰ð Z[û @û]¥ûcôòK aòhdMêWÿòKe icûùag
NUòQò ö
öö Mêeu
ê @ûag¥KZû öö
Gjò aòhdùe aûaû K’Y Kjòùf ùi ù^A ùjcûW_«u \ßûeû fòLôZ
ùKøYiò @ûùfL¥ aû iáZòfò_ò còkê^ûjó ö @ag¥ KûKûiûùja \úlòZ Gjò
aòhdùe GK @ûùfL¥ _âKûg KeòQ«ò ö aûaûuê iûlûZ Keòaûe _e\ò^
ùjcûW_« Gaõ KûKûiûùja ciRò\¨Kê ~ûA NeKê ù`eòaû ^òcù« @^êcZò
bòlû Kùf ö aûaû @^êcZò ù\ùf ö Gjò icdùe ùKjò RùY _âgÜ Kùf:
aûaû ùKCñ@ûùWÿ ~òaê ?
C©e còkòfû : D¡ßðKê ~û@ ö
_âgÜ : cûMð ùKCñ@ûùWÿ ?
aûaû : @ù^K _[ ejòQò ö GVûeê c]¥ ùMûUòG _[ @Qò ö Kò«ê Gjò
cûMð \êMðc Z[û K<KòZ Gaõ iòõj, a¥ûNâ @û\òe i¹êLú^ ùjaûKê _Wÿòa ö
KûKûiûùja : ~\ò iûwùe _[_â\gðK [ôùa, ùZùa..
aûaû : Zûùjùf KÁ ùja ^ûjó ö _[_â\gðK ZêcKê iòõj, a¥ûNâ Gaõ
LûZeê elû Keò fl¥iÚkùe _j*ûAù\ùa ö Zûjûe @bûaùe Rwfùe
eûÉû bêfò~òaû Kò´û LûZùe Mkò_Wÿòaûe @ûguû ejòQò ö ùjcûW_« c]¥
Gjò icdùe ùiVûùe C_iÚòZ [ôùf ö ùi cù^Kùf ù~ aûaû ~ûjû
KjêQ«ò, Mêeêu @ûag¥KZû K’Y _âgÜe C©e ùi[ôùe i^ÜòjòZ @Qò ö ùi
iaêKûk _ûAñ c^ùe \éXÿ^ò½d Keòù^ùf ù~ Gjû_ùe Gjò aòhdùe ùi
@ûC ùKùa aû\û^êaû\ Keòùa ^ûjó ö _âKéZ_lùe Mêeêu C_ù\g _ûk^
\ßûeû jó _ecû[ð _âû¯ò i¸a ùjûA[ûG ö eûc Gaõ Ké¾ bMaû^u cjû^¨
@aZûe ùjûA[ôùf c]¥ @ûcôû^êbìZò ^òcù« eûcuê Zûue Mêeê agòÂ Gaõ
Ké¾uê Mêeê i¦ò_^úu geYû_^Ü ùjaûKê _Wÿò[ôfû ö Gjò cûMðùe C^ÜZò fûb
Keòaû ^òcù« gâ¡û Gaõ iaêeò @[ðûZ¨ ù]÷~ð¥- Gjò \êAUò MêY ijûdK
ùjûA[ûG ö
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö
(25)
 öö ZéZúd @]¥ûd öö
gâú iûAaûaûu ÊúKéZò I _âZm
ò û, bquê \ûdòZß @_ðY, aûaûu
fúkûcû^ ùR¥ûZòɸ Êeì_, cûZéù_âc, ùeûjòfûu KûjûYú Gaõ
Zûue c]êe C_ù\g

öö gâú iûAaûaûu ÊúKéZò Gaõ _âZm

ò û öö
MZ @]¥ûdùe aûaû Kò_eò iZ¨PeòZ ùfLôaû _ûAñ @^êcZò _â\û^ Keò
Gjò Kû~ð¥ _ûAñ Zûue _ì‰ð ijcZò ejòQò ùaûfò Kjòùf, Zûjû a‰ðZ
ò ùjûAQò ö
‘Zêùc ^òRe c^ iÚòe Ke, ùcûe aûYúùe aògßûi eL Gaõ ^òbðd ùjûA
K©ða¥ _ûk^ KeòPûf ö ùcûe fúkû ùfLôùf @aò\¥û ^ûg ùja Gaõ ~òG
GjûKê ]¥û^ I bqò ijKûùe gâaY Keòùa Zûue ù\÷jòK aê¡ò ^Á ùjûA
bqò Gaõ ù_âce Zúaâ Czßûi _âaûjòZ ùja ö @ûC ~òG Gjò fúkû @]ôK
MbúeZûùe @ù^ßhY Keòùa, iòG mû^eì_K @cìf¥ e^ô fûb Keòùa ö’
Gjò aûYú gêYò ùjcûW_« @Zògd @û^¦òZ ùjùf Gaõ ^òbðd
ùjûAMùf ö Zûue \éXÿ aògßûi ùjfû ù~ Gùa Kû~ð¥ ^ò½d i`k ùja ö
aûaû g¥ûcûu @ûWÿKê \éÁò_ûZ Keò Kjòùf ‘~òG ù_âc_ìaðK ùcûe ^ûc
iàeY Keòa, cêñ Zû’e icÉ Azû _ìeY Keòaò ö’ Zûjûe bqòùe C©ùeû©e
aé¡ò NUòa ö ~òG ùcûe PeòZâ Gaõ Kû~ð¥e gâ¡û_ìaðK Mû^ Keòa, cêñ ZûKê
iaê_K â ûe ijûdZû Keòaò ö ù~Cñ bqMY jé\d I _âûY ijKûùe ùcûùZ
Pûjñû«ò, ùicû^uê ùcûe KûjûYú gâaY Keòaû cûZâùK ÊûbûaòK bûùa
_âi^ÜZû _âû¯ò ùja ö aògßûi Ke, ù~ ùKjò ùcûe fúkûakúe Kú©ð^
Keòa; iòG _ecû^¦ _âû¯ò Gaõ Pòe iù«ûh fûb Keòa ö Gjû ùcûe
ùa÷gòÁ¥, ù~ùKjò @^^¥ bûaùe ùcûe geYû_^Ü jêG, ~òG gâ¡û
ijKûùe ùcûe _ìR^, ^òe«e iàeY Gaõ ùcûe ]¥û^ Kùe, ZûjûKê
cêñ cêqò _â\û^ Keò\òG ö’
‘~òG ^òZ¥ _âZò\ò^ ùcûe ^ûciàeY Gaõ _ìR^ Keò ùcûe K[û
Z[û fúkûcû^ue ù_âc_ìaðK c^^ Keòa, ùijò_eò bqcû^uVûùe
iûõiûeòK aûi^û Gaõ @mû^eì_K _âaé©ò Kò_eò ejòa ? cêñ ùicû^uê
céZê¥ cêLeê a*ûA^òG ö’
(26)
 ‘ùcûe K[û gâaY Keòaû \ßûeû cêqòfûb ùja ö GYê ùcûe K[û
gâ¡û_ìaðK gâaY Ke, c^^ Ke ö iêL I iù«ûh _âû¯òe Gjû ùjCQò
iek cûMð ö Gjû ùgâûZûcû^u Pò©Kê gû«ò _â\û^ Keòa Gaõ ù~ùZùaùk
]¥û^ _âMûXÿ ùjûA~òa Gaõ aògûß i \éXÿ ùja ùiùZùaùk @LŠ ùP÷Z^¥N^
ij @bò^ÜZû _âû¯ ùja ö ùKak ‘iûA’ ‘iûA’ CyûeY \ßûeû Zêce icÉ
_û_ ^Á ùjûA~òa ö’
öö bò^Ü bò^Ü Kû~ð¥ ^òcù« bquê ù_âeYû öö
bMaû^ Zûue ùKøYiò bquê c¦òe, cV, KûjûKê ^\ú ZUùe NûU
^òcðûY Keòaû, KûjûKê Zú[ðiÚû^ bâcY Keòaû Gaõ @ûC KûjûKê bMaZ¨
Kú©ð^ KeòaûKê; G_eò bûaùe bò^Ü bò^Ü bquê bò^Ü bò^Ü Kû~ð¥ ^òcù«
ù_âeYû ù\A[û«ò ö ùcûùZ gâú iûA iZ¨PeòZ ùfLôaû _ûAñ ùi ù_âeYû
ù\ùf ö ùKøYiò aò aòhdùe _ì‰ð mû^ @bûaeê cêñ Gjò Kû~ð¥ ^òcù« iað\û
@ù~ûM¥ [ôfò ö GYê Gjò KÁiû]¥ Kû~ð¥ ^òcù« \êüiûji Ke«ò aû Kò_eò ?
gâú iûA cjûeûRu aûÉaòK Rúa^ú a‰ð^û Keòaûe iûc[ð¥ Kûjûe
@Qò ? Zûue Ké_û cûZâùK Kû~ð¥ iµì‰ð ùjaû i¸a jêG ö ùZYê cêñ
ù~ùZùaùk Gjûe eP^û @ûe¸ Kfò aûaû ùcûe @jõKê ^Á Keòù\ùf
Gaõ Êdõ ^òRe PeòZâ eP^û Kùf ö
@ZGa Gjò eP^ûe ùgâd Zûue, ùcûe ^êùjñ ö R^àZü aâûjàY ùjûA[ôùf
c]¥ cêñ \òa¥Plê ejòZ [ôf,ò GYê iûA iZ¨PeòZ ùfLôaûKê cêñ iað\û @ù~ûM¥;
Kò«ê gâú jeòKé_û \ßûeû K’Y ^ùjûA_ûùe ? cìK c]¥ aûPûk jêG Gaõ _wê
Mòeò fõNò_ûùe ö ^òR Azû^êiûùe Kû~ð¥ _ìeY Keòaû Kkû ùi jó RûY«ò ö
jûeùcû^òdc Kò´û aõgú RûùY ^ûjó, Zû’e ]ß^ò Kò_eò @ûiêQò- Gjûe mû^
ùKak aû\KKê RYû ö P¦âKû«cYòe iéÁò Gaõ Rê@ûe b…ûe eji¥ cYò
Kò´û cùjû\]ô ^êùjñ aeõ ggòKkûe aé¡ò I ld \ßûeû ùjûA[ûG ö
öö aûaûu PeòZâ : @ûùfûKɸ i\ég öö
icê\âe @ù^K iÚû^ùe aZòNe GA[ô_ûAñ ^òcðûY Keû~ûA[ûG ù~
^ûaòK \êNðUYûe i¹êLú^ ùja ^ûjó Kò RûjûRe ùKøYiò lZò NUòa ^ûjó ö
Gjò baiûMeùe gâú iûAaûaûu bìcòKû GZû\ég @ùU ö Zûue Kû~ð¥
@céZVûeê c]êe Gaõ iûõiûeòK ~ûZâûKê iêMc Keòaû ^òcù« @bòù_âZ ö
ù~ùZùaùk Zûjû K‰ð_[ ù\A jé\dùe _âùag Kùe ù\÷jòK aê¡ò ^Á
(27)
ùjûA~ûG Gaõ jé\d _êfKòZ ùjûA icÉ @ûguû ùfû_ _ûG ö @jõKûe
aò^ûg \ßûeû ùaø¡òK @ûaeY fê¯ ùjûA mû^ _âKU jêG ö aûaûu aògê¡
Kú©òðe a‰ð^û ^òÂû_ìaðK gâaY Keòaû\ßûeû bqcû^ue icÉ _û_
^Á jêG ö GYê ùcûl _âû¯òe Gjû jó iek cûMð ö
iZ¥~êMùe iûc Z[û \c, ùZâZûùe Z¥ûM, \ßû_eùe _ìRû Gaõ
Kkò~êMùe bMaZKú©ð^ ùcûle cûMð ö Gjò @«òc cûMð PZêað‰ðe ùfûKu
_ûAñ @bòù_âZ ö @^¥ iû]^û, ù~ûM, Z¥ûM, ]¥û^, ]ûeYû @û\ò @ûPeY
Keòaû KVò^; Kò«ê PeòZ Z[û jeòKú©ð^ gâaY Keòaû @Z¥« iêfb @ùU ö
K[û gâaY Gaõ Kú©ð^ \ßûeû A¦âd
ò MêWK
òÿ e ÊûbûaòK aòhdûiqò ^Á ùjûA~ûG
Gaõ bq aûi^ûejòZ ùjûA @ûcôiûlûZKûe @bòcêùL @Mâie jêG ö Gjò
`k _âû¯ò ^òcù« ùi iZ¨PeòZe eP^û KeûAùf ö
bqMY Gùa iekZû_ìaK ð PeòZ K[û @aùfûK^ Ke«ê Gaõ ZZ¨ijòZ
Zûue cù^ûje Êeì_e ]¥û^Keò Mêeê Z[û bMaZ¨-bqòe @]ôKûeú
jê@«ê Gaõ ^òÃûc _ìaðK @ûcôiûlûZKûe fûb Ke«ê ö ‘iûA iZ¨PeòZ’e
eP^û i`kZû_ìaðK iµ^Ü ùjaû-gâú iûAu KeêYû, @ûùc Z ^òcò© cûZâ ö

öö cûZéù_âc öö
aûQêeú _âZò MûAe ù_âc I aûiôf¥ccZû iaðR^aò\òZ ö Zû’e É^¥
\êM¨]ùe _ì‰ð ejò[ûG Gaõ ù~ùZùaùk lê]û©ð aûQêeú É^Kê cêjñ Kùe,
\êMÛe ]ûeû ÊZü _âaûjòZ ùjaûKê fûùM ö Z\^êeì_ cû@û c]¥ Zû’e
i«û^e @ûag¥KZûKê ]¥û^ùe eLô VòK¨ icdùe É^¥_û^ KeûA[ûG ö
gògêe iê¦e géwûe Kùe; Kò«ê ùKûckcZò gògê Gjû RûYò_ûùe ^ûjó ö
gògêe géwûeKê ù\Lô cû@ûe @û^¦e iúcû eùj ^ûjó ö cû@ûe ù_âc aòòPòZâ,
@iû]ûeY I ^òüÊû[ð_e, ~ûjûe ùKøYiò C_cû ^ûjó ö Gjò_eò i\¨Mêeêu
ù_âc Zûue gòh¥ _âZò ejò[ûG ö ùcû _âZò aûaûue Gjò_eò ù_âc [ôfû,
~ûjûe C\ûjeY ^òcÜùe \ò@ûMfû ö
1913 ciòjûùe cêñ PûKòeòeê @aie MâjY Kfò ö ùcûùZ ~ûjû
ù_^i^¨ còk[ ê f
ô û, ùcûe _eòaûe ù_ûhY _ûAñ Zûjû ~ù[Á ^[ôfû ö ùijòahð
Mêeê_ì‰òðcû \ò^ @^¥ bqcû^u ij cògò cêñ gòeòWÿò ~ûA[ôfò ö ùiVûùe @Yû
Pò*YòKe ^òR@ûWÿê ùcû _ûAñ aûaûu ^òKUùe Gjò_eò _âû[ð^û Kùf ö ‘dûu
(28)
_âZò Ké_û Ke«ê ö ~ûjû ù_^i^¨ còkêQò _eòaûe PkûAaû _ûAñ @<ê^ûjó ö
KêUê´ iõL¥û aXÿòPûfòQò ö Ké_ûKeò ùKøYiò ^ò~êqò KeûA\ò@«ê ~Ÿßûeû Zûue
Pò«û \ìeùja ö’ aûaû Kjòùf ‘ZûKê PûKòeò còkò~òa; ùjùf a©ðcû^ ùcûe
ùiaû Keò ùi @û^¦ fûbKeê ö Zû’e Azû @ag¥ _ì‰ð ùja ö iòG aò]cðú
Z[û \êÁùfûK iõMeê \ìeùe ejò ùKak ùcû _âZò ]¥û^ eLê ö icÉu
_âZò \dû I ^câbûa _âKûg Keòaû ijòZ @«üKeYùe ùcûe C_ûi^û
Keê ö ~\ò ùi Gjò _âKûe @ûPeY Keòa, ^òZ¥û^¦e @]ôKûeú ùja ö

öö ùeûjòfûu KûjûYú öö
Gjò KûjûYú gâú iûAaûaûue icÉ _âûYúu _âZò icû^ ù_âcKê iìPûA[ûG ö
[ùe ùeûjòfû RûZòe RùY a¥qò gòeòWÿò @ûiò[ôùf ö Zûue geúe \úNðKûd,
akòÂ Gaõ iêMVòZ [ôfû ö aûaûu ù_âcùe aòjßk ùjûA ùi gòeòWÿòùe
ejòaûKê fûMòùf ö Cy KKðg Êeùe ùi ùKûeû^ ieò` _ûV Keê[ôùf
Gaõ ‘@ûfäû ùjû @Kae’ CyûeY Keê[ôùf ö gòeòWÿòe @]ôKûõg ùfûK
\ò^iûeû aòfùe Kûc Keòaû _ùe eûZòùe ù~ùZùaùk NeKê ù`eê[ôùf
ùeûjòfûu KKðg Êe ùicû^uê ÊûMZ Keê[ôfû ö Gjò KûeYeê eûZòùe
ùicûù^ bfùe ùgûA_ûeê^[ôùf ö
KòQò\ò^ GjûKê ùicûù^ ^úeaùe ijòù^ùf Kò«ê ù~ùZùaùk Gjû
iúcû aûjûeKê U_òMfû ùicûù^ aûaûu ^òKUKê ~ûA ùeûjòfûuê Gjòbkò
CyÊeùe _âû[ð^û Keòaûeê ^òaé© KeûAaû _ûAñ ^òùa\^ Kùf ö aûaû
ùijò ùfûKcû^u Gjò _âû[ð^û C_ùe aòùgh MêeêZß ù\ùf ^ûjó ö Gjû
a\kùe Mâûcaûiúuê Cù_lû Keòaû bwúùe Kjòùf ùicûù^ ^òR Kû~ð¥
C_ùe MêeêZß \ò@«ê Gaõ ùeûjòfûu _âZò aòùgh ]¥û^ \ò@«ê ^ûjó ö
aûaû ùicû^uê Kjòùf ù~ ùeûjòfûu _^ôú @Z¥« \êÁ Êbûae @ùU
Gaõ ùi ùeûjòfûuê I Zûuê KÁ ù\CQò ö Kò«ê ùKûeû^ _ûV icdùe iòG
C_iÚòZ ùjaûKê iûji i*ûe Keò_ûeê^ûjó, ùZYê ùijò icdZK ùeûjòfû
iêL I gû«òùe KUûCQò ö aûÉaùe ùeûjòfûue ùKøYiò _^ôú ^[ôùf ö
aûaûu AwòZ ùKak c¦aòPûe @ûWÿKê CŸòÁ [ôfû ö @^¥ aòhd Zêk^ûùe
aûaû _âû[ð^û Gaõ Bgße @ûeû]^ûKê @]ôK MêeêZß ù\C[ôùf ö GYê iòG
ùeûjòfûu _l ic[ð^ Keò Mâûcaûiúuê KòQò icd _ûAñ KÁ ij¥ KeòaûKê
_eûcgð ù\ùf ö
(29)
 öö aûaûu c]êe @céùZû_ù\g öö
\òù^ c]¥ûjÜ @ûeZò C_eû« bqcûù^ NeKê _âZ¥ûa©ð^ Keê[ôùf ö
Gjò icdùe aûaû Kjòùf-
‘Zêùc ù~CñVò aò [û@, ~ûjû Azû Zûjû Ke; Kò«ê iað\û GK[û
iàeY eL ù~ Zêùc ~ûjû KòòQò KeêQ, ùiiaê ùcûùZ mûZ @ùU ö cêñ
icÉ _âûYúue _âbê I NU NUùe a¥û¯ @ùU ö ùcûe C\eùe
icÉ RWÿ I ùPZ^ _âûYú icûjûe ùjûAQ«ò ö cêñ icÉ aâjàûŠe
^òdªYK©ðû I i*ûkK @ùU ö cêñ jó iéÁò, iÚòZò I iõjûeK©ðû ö ùcûe
bqò Keê[ôaû a¥qòe ùKøYiò lZò i¸a ^êùjñ ö ùcûe ]¥û^Kê Cù_lû
Keê[ôaû a¥qò cûdûRûfùe @ûa¡ ùjûA~ûG ö icÉ Rúa, _âûYú,
KúU_Zw Z[û \ég¥cû^, _eòa©ð^gúk Gaõ iPeûPe aògß ùcûe
jó Êeì_ @ùU ö’
Gjò @^ê_c Z[û @cìf¥ C_ù\gKê gâaYKeò cêñ c^ùe iÚòe Kfò ù~
GYòKò ùcû Mêeêu a¥ZúZ @^¥ Kûjûe ùiaû Keòaò^ûjó ö ‘ZêcKê PûKòeò
còkò~òa’-aûaûue Gjò aûYú ùcûe cÉòÃùe @ûù¦ûkòZ ùjaûùe fûMòfû ö
cêñ bûaòfò iZùe K’Y Gjû ùja ? _ea©ðú icdùe aûaûu Cqò iZ¥
_âcûYòZ ùjfû Gaõ KòQ\ ò ^
ò _ùe ùcûùZ ^ìZ^ ^ò~êqò còkMò fû ö Gjû_ùe
cêñ @ûiqòejòZ ùjûA GKfdùe @ûRúa^ Zûue ùiaû KeòaûKê fûMòfò ö
Gjò @]¥ûd ùghKeòaû _ìaðeê _ûVKcû^uê ùcûe @^êùeû], ùicûù^
@ûki¥, ^ò\âû, c^e P*kZû @û\ò A¦òdûiqò aòhdMêWÿòKeê \ìeùe ejò,
GKûMâPò© ùjûA aûaûu fúkûicìj _âZò ]¥û^ ùK¦âòZ Ke«ê Gaõ ÊûbûaòK
ù_âca§^ cû]¥cùe bqòeji¥Kê @aMûj^ Ke«ê Z[û @^¥ iû]^ûùe
bâcZ ò jê@«ê ^ûjó ö ùKak ùMûUòG jó iêMc cûMð _ûk^ Keòaû @ûag¥K
I Zûjû ùjCQò gâú iûAfúkûK[ûe gâaY ö Gjû\ßûeû ùicû^ue @mû^
^ÁùjûA ùcûle \ßûe Cù^àûPòZ ùja ö ù~_eò @ù^K iÚû^ bâcY
Keòiûeòaû _ùe c]¥ Ké_Y _êeêh ^òRe MzòZ ]^ _âZò iað\û Pò«òZ [ûG,
ùijòbkò gâú iûAuê @û_Yûe jé\dùe ]¥û^ Ke«ê ö @ûi«û @]¥ûdùe gâú
iûAaûaûu gòeòWÿò @ûMc^e KûjûYú a‰ð^û Keû~òa ö
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(30)
 öö PZê[ð @]¥ûd öö
gòeWò K
òÿ ê gâú iûAaûaûu _â[c @ûMc^, i^Úu @aZûe fúkû, _aòZâ
Zú[ð gòeW ò ,òÿ gâú iûAaûaûu a¥qòZ,ß ùMøfò aêaûu @^êba, gâú
aòVV
¨ f bMaû^u _âKU, lúe iûMe K[û, \ûiMYêu _âdûM iÜû^,
Zò^ò IßûWûÿ ö
öö i^Úu @aZûe fúkû öö
bMaZ MúZû(PZê[ð @]¥ûd 7-8)ùe bMaû^ gâúKé¾ KjòQ«ò ù~
‘ù~ùZùaùk ]cðe Mäû^ò jêG I @]cð aé¡ò _ûG ùiùZùaùk cêñ @aZûe
]ûeY Kùe ö ]cð iõiÚû_^, \êÁcû^ue aò^ûg Z[û iû]êR^ue _eòZâûY
^òcù« cêñ ~êM ~êMùe ]eûaZeY Kùe ö’ iû]ê Gaõ i^Úcûù^ bMaû^u
_âZò^ò]ô Êeì_ ö ùicûù^ C_~êq icdùe _âKU ùjûA ^òRe Kû~ð¥_âYûkú
\ßûeû ùicû^u @aZûee CùŸg¥ _ìeY Ke«ò ö @[ðûZ¨ ù~ùa aâûjàY,
lZòâd Gaõ ùa÷g¥cûù^ ùicû^ue K©ða¥ _âZò aòcêLZû _âKûg Ke«ò,
ù~ùa gê\âcûù^ CyRûZòe ùfûKu @]ôKûe @_jeY Keò^ò@«ò, ù~ùa
]cðûPû~ð¥cû^ue @^û\e Z[û ^ò¦û Keû~ûG, ù~ùa ]cð ^ûcùe
KêKû~ð¥cû^ jêG, ù~ùa bò^Ü bò^Ü ]cðûaf´úcûù^ _eÆe c]¥ùe Kkjùe
fò¯ ej«ò, ù~ùa aâûjàYcûù^ i§¥ûù\aû @û\ò Kû~ð¥ _eòZ¥ûM Ke«ò,
KcðV _êeêhcûù^ ]ûcòðK Kû~ð¥ùe @eêPò _â\gð^ Ke«ò, ù~ùa ù~ûMú
_êeêhcûù^ ]¥û^û\ò Kcð _eòZ¥ûM Ke«ò Gaõ ù~ùa iû]ûeY R^Zûu
c^ùe G_eò ]ûeYû RûZ jêG ù~ ]^, i«û^ Gaõ Èú jó iaðÊ Z[û
Gjò_eò bûaùe iZ¥cûMðeê Ijeò ùfûùK ù~ùa @]ü_Z^ \òMùe
@Mâie jê@«ò, ùiùZùaùk i^Úcûù^ ]eûaZeY Keò ^òRe C_ù\g
Gaõ @ûPeY \ßûeû ]cðe iõiÚû_^ Keò[û«ò ö ùicûù^ icê\ùâ e aZòNe
i\ég @û¸e CPòZ cûMð\gð^ Ke«ò Z[û iZ¨cûMðùe Pûfòaû _ûAñ ù_âeYû
ù\A[û«ò ö
Gjò cûMðùe @ù^K i^Ú ~[û ^òa© é ^
ò û[, mû^ù\a, cêqûaûB, ^ûcù\a,
ùMûeû, ùMûYûA, GK^û[, ZêKûeûc, ^ejeò, ^eiú bûA, iR^ KiûA,
iûaõZû cûfò Gaõ eûc\ûi _âbéZò ajê i^Ú iZ¨cûMð _â\gð^ Keòaû ^òcù«
bò^Ü bò^Ü icdùe _âKU ùjûAQ«ò ö G icÉu @ù« gòeòWÿò iûAaûaû
@aZûe MâjY Keò G ]eû]ûcKê @ûiòQ«ò ö
(31)
 öö _aòZâ Zú[ð gòeW
ò òÿ öö
@j¹\^Me Ròfûe ùMû\ûaeú ^\úZU ùjCQò ùiøbûM¥_â\ûdò^ú ùijò
_êY¥bìc,ò ~ûjûe ZUù\gùe ajê i^Ú R^àfûb KeòQ«ò Gaõ @ù^K GVûùe
@ûgâd ù^AQ«ò ö Gjòbkò i^Úcû^u c]¥ùe gâú mûù^gße cjûeûR _âcêL
[ôùf ö gòeòWÿò, @j¹\^Me Ròfûe ùKû_eMûIñ ZûfêKûùe @aiÚòZ ö
ùMû\ûaeú ^\ú @ZòKâc Keòaû _ùe gòeòWÿòKê iò]û eûÉû ~ûAQò ö @ûV
cûAf eûÉû Pûfòaû _ùe @û_Y ù~ùZùaùk ^òcMûIñ _j*òùa ùiVûeê
gòeòWÿò \éÁòùMûPe ùja ö Ké¾û ^\ú ZUùe @aiÚòZ @^¥û^¥ Zú[ðiÚû^
MûYMû_êe, ^eiòõjaûWÿò Gaõ C\ê´e bkò gòeòWÿò cjû^¨ _âiò¡ Zú[ðùlZâe
cû^¥Zû @Rð^ KeòQò ö _Še_êe ^òKUiÚ cwkùaXÿûKê ù~Cñbkò bûaùe
\ûùcûRú, ic[ð eûc\ûi i{^MWÿKê Gaõ \©ûaZûe gâú ^eiòõj ieÊZú
aûWÿòKê _âiò¡ Zú[ðùlZâùe _eòYZ Kùf ùijò_âKûe gâú iûA^û[ cjûeûR
gòeòWÿòùe @aZú‰ð ùjûA GjûKê _aòZâ ]ûcùe _eòYZ KeòQ«ò ö
öö gâú iûAaûaûu a¥qòZß öö
gâú iûAaûaûu iû^Üò]¥ fûb Keòaû \ßûeû gòeòWÿòe cj©ß aé¡ò _ûAfû ö
Gùa @ûùc Zûue PeòZâ @aùfûK^ Keòaû ö ùi Gjò baiûMe, ~ûjûKê
@ZòKâc Keòaû @Z¥« KVò^; Zûjû C_ùe aòRd_âû¯ò Keò[ôùf ö gû«ò
Zûue cjû^¨ @ûbìhY [ôfû Z[û ùi mû^e cì©òðc« _âZúK [ôùf ö ùa÷¾a
bqcûù^ iað\û Zûue Ké_ûQûdû fûb Keê[ôùf ö \û^úu c]¥ùe ùi
eûRû K‰ðu icZêf¥ \û^ú [ôùf ö icÉ iûe c]¥ùe ùi iûeûõg [ôùf ö
iûõiûeòK aòhd _âZò Zûue @eêPò [ôfû ö
iað\û @ûcôÊeì_ùe ^òcMÜ ejòaû Zûu Rúa^e cêL¥ ù]¥d [ôfû ö
@^òZ¥ aÉêe @ûKhðY Zûuê Ægð Keê^[ôfû ö Zûue jé\d iì~ð¥Kû«ò ic
C{ßk [ôfû ö Zûue gâúcêLeê iað\û @céZ ahðû ùjC[ôfû ö ]^ú I Meòa
Cbùd Zûu _ûAñ icû^ [ôùf ö cû^-@_cû^ ù^A Zûu c^ùe Kò*òZ
cûZâ Pò«û ^[ôfû ö ùi ^òbðd Pò©ùe i¸ûhY Keê[ôùf, _âKûe _âKûe
ùfûKuê ùbUê[ôùf, ^©ðKúcû^ue @bò^d Z[û ^éZ¥ ù\Lê[ôùf Gaõ
MRf I Kaûfò gêYê[ôùf ö
GùZiaê Keò c]¥ Zûue icû]ô Zòùk cûZâ bw ùjC^[ôfû ö @ûfäûu
^ûc iað\û Zûue IVùe aòeûRcû^ Keê[ôfû ö ù~ùZùaùk iûeû iõiûe
(32)
RûMâZ ejê[ôfû ùiùZùaùk ùi ^ò\âû ~ûC[ôùf Gaõ ù~ùZùaùk iõiûe
ùgûA~ûC[ôfû ùiùZùaùk ùi RûMâZ ejê[ôùf ö Zûue @«üKeY _âgû«
cjûiûMe icû^ gû« [ôfû ö Zûue @ûgâc iµKðùe ^û ùKjò ^ò½òZ cZ
_âKûg Keò_ûeê[ôfû ^û Zûu Kû~ð¥_âYûkúe @û\ò @« _ûC[ôfû ö KjòaûKê
Mùf ùi ùMûUòG iÚû^ùe aûi Keê[ôùf Kò«ê aògße icÉ aòhd I a¥û_ûe
iµKðùe Zûuê bfbûùa RYû[ôfû ö Zûue \eaûee ùgûbû ^ò@ûeû [ôfû ö
ùi _âZò\ò^ @ù^K Kò´\«ú adû^ Keê[ôùf; Kò«ê Zûue @LŠ gû«ò
ZòùkcûZâ a¥ûjZ ùjC^[ôfû ö ùi iað\û ciRò\¨e _âûPúeKê @ûCRò aiò
ejê[ùô f Z[û _âûZü, c]¥ûjÜ I i§¥û icdùe ùfŠò Gaõ PbûWÿK ò ê bâcYùe
~ûC[ôùf c]¥ iað\û @ûcôiÚ ejê[ôùf ö ÊZüiò¡ ùjûA c]¥ ùi iû]Ku
icû^ @ûPeY Keê[ôùf ö ùi aò^câ,\dûkê Z[û @bòcû^ejòZ [ôùf ö ùi
iað\û icÉuê iêL _â\û^ Keê[ôùf ö Gjò_eò cjû^¨ @aZûe gâú gòeòWÿò
iûAaûaûu gâúPeY Ægð Keò gòeW ò ÿò _aòZâ ùlZâùe _eòYZ ùjfû ö Zûjûe
cj©ß @iû]ûeY ùjûAMfû ö ù~Cñ_eò mûù^gße @ûk¦ú Gaõ GK^û[
ù_÷VYe L¥ûZò aé¡ò Kùf ùijò_eò gâú iûAaûaûu \ßûeû gòeòWÿòe ~g aé¡ò
_ûAfû ö gòeòWÿòe `êf, _Zâ, ùMûWÿò I cûUò c]¥ ]^¥, ù~Cñcû^uê gâú
iûAu PeYû´êR Pê´^ Keòaû Z[û Zûue PeYKê cÉKùe ]ûeY Keòaûe
ùiøbûM¥ _âû¯ ùjfû ö bqcû^u _ûAñ gòeW ò òÿ GK \ßZ
ò úd _Še_êe, RM^Üû[
_êeú, \ßûeKû, a^ûei(Kûgú), cjûKûùkgße Z[û ùMûK‰ð cjûaùkgßeùe
_eòYZ ùjfû ö gâú iûAu \gð^ jó bqcû^u _ûAñ ùa\cª i\ég [ôfû,
~ûjûe `kÊeì_ ùicû^ue @ûiqò ^ûg ùjaû ij @ûcô\gð^e _[ iêMc
ùjaûKê fûMòfû ö Zûue gâú\gð^ ù~ûMiû]^ Zêf¥ icû^ [ôfû Gaõ Zûu
ij aû©ðûkû_ Keòaû \ßûeû icÉ _û_ ^Á ùjC[ôfû ö Zûue _û\ùia^
ZâòùaYú iÜû^ ijòZ icû^ [ôfû Gaõ PeYûcéZ _û^ Keòaû \ßûeû icÉ
cù^ûKûc^ûeê Zé¯ò còkê[ôfû ö Zûue @ûù\g @ûc _ûAñ ùa\ i\ég [ôfû ö
_âiû\ Gaõ C\ò MâjY Keòaû \ßûeû Pò© gê¡ò ùjC[ôfû ö ùi jó @ûce eûc
I Ké¾ [ôùf, ~òGKò @ûcKê cêqò _â\û^ Ke«ò, ùi jó @ûce _eõaâjà [ôùf ö
ùi Q¦ K_Ueê Z \ìeùe [ôùf Z[û ùKùa ^òeûg aû jZûg ùjC^[ôùf ö
ùi iað\û @ûcôiÚ, ùP÷Z^¥N^ Z[û @û^¦e cwkcì©òð [ôùf ö KjòaûKê
Mùf gòeW ò ÿò Zûue _â]û^ ùK¦â [ôfû Kò«ê Zûue KcðùlZâ _¬ûa, KfKZû,
C©e bûeZ, MêReûU, XÿûKû Gaõ ùKûuY _~𥫠_eòa¥û¯ [ôfû ö
(33)
gâú iûAaûaûu Kú©ðò \ò^Kê \ò^ aòRêkò ùaMùe _âPûeòZ ùjaûKê fûMòfû
Gaõ iÚû^ iÚû^eê ajê iõL¥K \gð^û[ðú @ûiò Zûue \gð^ Keò fûb CVûAùf ö
ùKak \gð^ \ßûeû jó c^êh¥ iòG gê¡ Kò´û @gê¡ jé\de ùjûA[ûC, Zû’e
c^Kê _ec gû«ò còkê[ôfû ö ZûKê ùijò _âKûe @^êba ùjC[ôfû ù~_eòKò
_Še_êee aòVV ¨ f bMaû^u \gð^ùe ùjC[ôfû ö Gjû ùKøYiò @Zògùdûqò
^êùjñ ö ù\L«ê RùY bqu G_eò @^êbìZò ùjûA[ôfû ö
öö ùMøfòaa
ê û öö
_âûd 95 ahðe aùdûaé¡ bq ùMøfòaêaû @ûV cûi _Še_êe Z[û 4
cûi(@ûhûXÿeê Kû©ðòK _~ð¥«) MwûZUùe aûi Keê[ôùf ö Rò^òh_Zâ ù^aû
_ûAñ ùi ùMûUòG M]Kê _ûLùe eLô[ôùf Gaõ RùY gòh¥ iað\û Zûu
_ûLùe ejê[ôfû ö _âZòahð ùi _Še_êe ~ûC[ôùf Gaõ ù`eòaû icdùe
gâú aûaûu \gð^ ^òcù« gòeòWÿò @ûiê[ôùf ö aûaûu _âZò Zûue @Mû] ù_âc
[ôfû ö ùi aûaûu @ûWÿKê GKfdùe \éÁò_ûZ Keê[ôùf Gaõ Kjê[ôùf Kò
AG Z gâú _Šeò^û[, gâú aòV¨Vfu @aZûe @U«ò, ~òGKò @^û[e ^û[,
\ú^\dûkê Gaõ icÉ \ú^ue ^û[ ö ùMøfòaêaû gâú aòV¨Vfu _ec bq
[ôùf ö ùi @ù^K [e _Šeò ~ûZâû KeòQ«ò Gaõ aûÉa _lùe @^êba
KeòQ«ò ù~ gâú iûAaûaû jó _Šeò^û[ ö
öö aòVV
¨ f Êdõ _âKU ùjùf öö
bMaZ¨ Pò«^ Gaõ bR^ùe gâú iûAaûaûue aòùgh @bòeêPò [ôfû ö
ùi iað\û @ûfæû cûfòK CyûeY Keê[ôùf Gaõ bqcû^u c]¥ùe Kú©ð^
i¯ûj Keê[ôùf ö GjûKê ^ûc i¯ûj Kêjû~ûG ö [ùe ùi \ûiMYêuê Kú©ð^
i¯ûj KeòaûKê @^êcZò _â\û^ Kùf ö \ûiMYê aûaûuê Kjòùf Kò ‘@û_Yue
@ûù\g gòùeû]û~ð¥; Kò«ê ùMûUòG @ûgßûi^û \ò@«ê Kò i¯ûj ùghùe aòV¨Vf
bMaû^ ù~_eò _âKU ùjùa ö’
aûaû Zûue jé\d Ægð Keò Kjòùf aòV¨Vf @ag¥ _âKU ùjùa,
ùZùa bqcû^u c]¥ùe gâ¡û I Zúaâ CiôêKZû _âKûg _ûAaû @ûag¥K ö
VûKêe^û[e Wu_êeú, aòV¨Vfe _Šeò, eYùQûWÿe \ßûeKû Z Gjò iÚû^
@ùU ö \ìeKê ~òaûe @ûag¥KZû ^ûjó ö aòV¨Vf K’Y ùKCñVê aûjûeê
@ûiòùa ? ùi GVûùe jó aò\¥cû^ ö ù~ùZùaùk bqcû^u c]¥ùe
(34)
ù_âc I bqòe ùiâûZ CQêkò CVòa; aòV¨Vf Êdõ _âKU ùjùa ö’
i¯ûj ùgh ùjaû C_eûù« aòV¨Vf bMaû^ Gjò_eò bûaùe _âKU
ùjùf ö KûKûiûùja \úlòZ iaê\ò^_eò iÜû^iûeò ù~ùZùaùk ]¥û^ùe
aiòùf Zûuê aòV¨Vf bMaû^ue \gð^ ùjfû ö c]¥ûjÜ icdùe ùi
ù~ùZùaùk aûaûu \gð^ ^òcù« ciRò\¨ ~ûAQ«ò, aûaû Zûuê _Pûeòùf
‘K’Y aòV¨Vf @ûiò[ôùf ^û ? Zêùc Zûuê \gð^ Kf ? ùi ajêZ P*k ö
Zûuê \éXÿZûe ij bòWÿò]e ö iûcû^¥ @iûa]û^ ùjùf ùi Liò _kûAùa ö
Gjû iKûke NUYû [ôfû Gaõ c]¥ûjÜ icdùe Zûuê _êYò \gð^ _âû¯
ùjfû ö ùijò\ò^ RùY `ùUû aòKûkò aòùVûaûue 25/30Uò PòZâ ù^A
aòKòaûKê @ûiòfû ö Gjò PòZâ VòK¨ ùijò_eò [ôfû, ù~Cñ eì_ùe KûKûiûùja
\úlòZ ]¥û^ûaiÚûùe aòùVûaûue \gð^ Keò[ôùf ö PòZâ ù\Lô Gaõ aûaûu
K[û iàeY Keò KûKûiûùjauê aWÿ aòiàd fûMòfû ö ùi ùMûUòG PòZâ Zêe«
KòYòù^ùf Gaõ ZûjûKê Zûue _ìRû Nùe iÚû_^û Kùf ö
[ûù^e @aie_âû¯ cûcfZ\ûe gâú aò.bò. ù\a Zûue MùahYûcôK
i¦bðùe G K[û _âcûYòZ KeòQ«ò ù~ gòeW ò ÿò _Še_êee _eò]ôùe @«bêðq ö
\lòYùe _Še_êe _ec _êeêh gâúKé¾u _aòZâ fúkû ùlZâ ö ùZYê gòeòWÿò jó
\ßûeKû @ùU ö (iûA fúkû _ZâòKû bûM 12, iõL¥û 1,2,3) HZòjûiòK
ùK. ^ûeûdY @ûdûe Zûue ‘bûeZahðe iÚûdú AZòjûi’ gúhðK _êÉKùe
Ħ _êeûYeê \ßûeKû iµKðùe @ûC GK a¥ûL¥û^ aûXÿòQ«ò ö Ħ
_êeûY(bûM2, _éÂû 10)Kê C¡ûe Keò ùi KjòQ«ò:-
‘PZêað‰ðûc_ò aMðûYûõ ~Zâ \ßûeûYò iaðZü ö
@ùZû \ßûeûaZúZ¥êqû aò¡\òòbÉZßaû\òbòü ö
@[ðûZ¨ ù~Cñ iÚû^ Pûeòa‰ðe ùfûKu ]cð, @[ð, Kûc I ùcûl ^òcù«
iêMc @ùU \ûgð^K ò cûù^ ZûjûKê \ßûeKû ^ûcùe iù´û]ôZ Ke«ò ö gòeWò ùòÿ e
aûaûu ciRò\¨ ùKak Pûeòa‰ðe ùfûK ^êj«ò, \kòZ, @Æég¥ Gaõ bûùMûRú
iòù§u _eò _ZòZcû^u _ûAñ iað\û C^àëq [ôfû ö GYê gòeòWÿòKê \ßûeKû
@ûL¥û ù\aû iaðûù\ø ~[û[ð ö
öö bMa«eûI lúeiûMe K[û öö
gâú aòVV
¨ f bMaû^u _ìRûùe aûaûue Kò_eò eêPò [ôfû Zûjû bMa«eûI
lúeiûMeu K[ûeê ÆÁ jêG ö bMa«eûIu _òZû aòùVûaûu _ecbq
(35)
[ôùf ö _âZòahð ùi _Še_êe ~ûZâû Keê[ôùf ö Zûu Nùe aòùVûaûu GK
cì©òð [ôfû, ~ûjûKê ùi _âZò\ò^ _ìRû Keê[ôùf ö Zûu céZê¥ _ùe Zûu _êZâ
bMa«eûI _ìRû, gâû¡ @û\ò icÉ Kcð _eòZ¥ûM Kùf ö ù~ùa bMa«eûI
gòeòWÿò @ûiòùf aûaû Zûuê ù\Lôaû cûùZâ Kjòùf ‘Gjûe _òZû ùcûe _ec
còZâ [ôùf ö G[ô_ûAñ cêñ ZûKê GVûKê WKûAQò ö AG ùKùa ù^÷ùa\¥ @_ðY
Keò^ûjó @ûC ùcûùZ I aòùVûaûuê C_ûiùe eLôQò ö GYê cêñ ZûKê GVûKê
@ûiòaûKê ù_âeYû ù\AQò ö Gùa cêñ ZûKê _ìRûeúZòùe ^òùdûRòZ Keòaò ö
öö \ûiMYêu _âdûMiÜû^ öö
Mwû Gaõ ~cê^û ^\úe iõMciÚkùe @aiÚòZ _âdûM _aòZâ Zú[ðiÚk ö
GVûùe iÜû^ Keòaû \ßûeû icÉ _û_ ^Á ùjûA[ûG ùaûfò jò¦êcû^ue \éXÿ
aògßûi ö Gjò KûeYeê _að_aðûYú \ò^MêWÿòKùe jRûe jRûe bq ùiVûKê
~ûA @fb¥ aêWÿ _KûA[û@û«ò ö [ùe \ûiMYê c]¥ G_eò aêWÿ _KûAaûKê
Azû Kùf ö c^ bòZùe GjòK[û eLô ùi aûaûu @^êcZò ^òcù« Mùf ö
@«~ð¥ûcú aûaû Zêe« Zûue c^K[û RûYòù^A Kjòùf ‘GùZ \ìe aé[ûùe
~ûZâû Keòaû Kò @ûag¥K ö Zêce _âdûM Z GjòVûùe @Qò ö ùcû C_ùe
aògßûi eL ö’
@û½~ð¥e K[û ö \ûiMYê aûaûu PeY C_ùe c[û eLô ù~còZò _âY_ ò ûZ
KeêQ«ò aûaûu PeY~êMkeê Mwû I ~cê^ûe \êA ]ûe ùiâûZ eì_ùe
_âaûjòZ ùjaûKê fûMòfû ö Gjò PcKôûe ù\Lô \ûiMYêue ù_âc I bqòe
a§ CQêkò CVòfû ö Zûue \êA Plêeê @gî]ûe ùaûjòaûKê fûMòfû ö Zûue
geúeùe @\¨bêZ gòjeY iéÁò ùjfû Gaõ cêLeê ÊûbûaòK bûaùe gâú
iûAu a¦^û SuéZ ùjaûKê fûMòfû ö
öö gòeW
ò K
òÿ ê gâú iûAaûaûu _â[c @ûMc^ öö
gâú iûAaûaûu cûZû, _òZû, Zûue R^à I R^àiÚû^ iµKðùe KûjûKê aò
KòQò RYû^[ôfû ö Gjò aòhdùe ajêZ @^êi§û^ KeûMfû ö aûaûuê Z[û
@^¥cû^uê c]¥ Gjò aòhdùe _Peû CPêeû KeûMfû Kò«ê ùKjò aò
iù«ûhR^K C©e aû KòQò iìZâ _â\û^ Keò_ûeòùf ^ûjó ö
_âKéZùe @ûù¸cûù^ Gjò aòhdùe iaðûù\ø @^bòm ö ^ûcù\a Gaõ
Kaúe\ûi iû]ûeY ùfûKu _eò R^àMâjY Keò^[ôùfö gûcêKûùe cêqû
(36)
_eò _âKZ é ò ùKûkùe ùKûck gògê eìù_ ùicû^ue @ûaòbûð a [ôfû aòid
à Ke ö
^ûcù\auê búce[ú ^\ú ZUùe ùMû^ûA _ûA[ôùf Gaõ Kaúeuê
bûMúe[ú ^\ú ZUùe _â[ùc ù\Lô[ôùf Zcûf ö
gâú iûAaûaûue R^à aé©û« c]¥ VòK¨ Gjò_eò [ôfû ö ùi gòeòWÿòe ^ò´
aélcìkùe ùhûjk ahð adie ZûeêY¥ûaiÚûùe bqcû^u Kf¥ûY ^òcù«
_âKU ùjûA[ôùf ö ùijò icdùe c]¥ ùi _ì‰ð aâjàmû^ú i\ég _âZúZ
ùjC[ôùf ö Ê_Üùe iê¡û ùKøYiò ùføKòK _\û[ð _âZò Zûue @ûMâj ^[ôfû ö
ùi cûdûKê ùb\ Keò[ôùf Gaõ cêqò Zûue PeYùe a¦^û Keê[ôfû ö
gòeòWÿò Mâûce GK aé¡ ^ûeú ^û^û ùPû_\ûeu cû@û Zûu iµKðùe Gjò_eò
a‰ð^û Keò[ôùf ö
‘GK ZeêY, iêiÚ, `ê©òðaû^ Z[û @Zò eì_a« aûkK iað_â[ùc ^ò´
aél Zùk icû]ô@aiÚûùe \ég¥cû^ ùjùf ö gúZ Kò Mâúhà _âZò Zûue Zòùk
cûZâ LûZòe ^[ôfû ö Zûuê G_eò @Ì adiùe Gjò _âKûe KVò^ Z_i¥û
Keòaû ù\Lô ùfûùK @û½~ð¥ ùjùf ö \ò^ùe ùi KûjûKê ùbUê^[ôùf Gaõ
eûZòùe ^òbðúK ùjûA GKû«ùe Nìeòaêfê[ôùf ö ùfûKcûù^ aòiàdûbòbìZ
ùjûA _Pûeê[ôùf Gjò ~êaK ùKCñVûeê @ûiòQ«ò ? Zûue eì_ùeL Z[û
MV^ G_eò @^ê_c [ôfû ù~ [ùe ù\Lôaû ùfûK Zûu _âZò ÊûbûaòK
bûùa @ûKôéÁ ùjC[ôfû ö ùi iað\û ^ò´ aél Zùk aiê[ôùf Gaõ Kûjûe
\ßûecêjñKê ~ûC^[ôùf ö ~\òI ù\LôaûKê ùi ~êaK _eò cù^ ùjC[ôùf
Kò«ê Zûue @ûPeY cjûcôû i\ég [ôfû ö ùi Z¥ûM Gaõ ùa÷eûM¥e iûlûZ
_âZcò û [ôùf ö [ùe GK @û½~ð¥R^K NUYû NUòfû ö RùY bqu geúeùe
LùŠûaû ù\aZû _âKU ùjùf ö ^òR bòZùe iéÁò ùjC[ôaû iù¦j \ìe
Keòaû CùŸg¥ùe iÚû^úd ùfûùK Zûuê _Pûeòùf ‘ùj ù\a ! Gjò ùZRÊú
aûkKe _òZûcûZû KòG I ùi ùKCñVûeê @ûiòQ«ò, Ké_ûKeò @ûcKê Kj«ê ö ’
LùŠûaû ùMûUòG ùKû\ûk cMûA GK ^òŸòðÁ iÚû^ùe L^^ KeòaûKê
Kjòùf ö ù~ùZùaùk ZûKê ùLûkûMfû, ùMûUòG _[e Zùk GK AUû
ù\LûMfû ö _[eKê KûXÿòaû _ùe GK \ßûe \ég¥cû^ ùjfû, ù~CñVûùe
PûùeûUò \ú_ Rkê[ôfû ö ùiVûeê \ê@ûee cûMð GK Mêµû @ûWÿKê f´ò[ôfû,
ùMûcêL @ûKéZòe cêLû, KûV_Uû I `êfjûe AZ¥û\ò ùiVûùe ù\LûMfû ö
LùŠûaû _êYò Kjòùf ù~ Gjò ~êaK 12 ahð Gjò iÚû^ùe Z_i¥û Keò[f ô ûö
Gjû_ùe iÚû^úd ùfûùK ùijò ~êaKuê _âgÜ Kùf ö Kò«ê ùi ùiiaêKê
(37)
GWÿûA~ûA Kjòùf Gjû ùcûe Mêeêue _aòZâ iÚk ùjûA[ôaûeê ùcûe _ìR¥
iÚû^ ö Gjû_ùe Cq KaûU I \ßûeù\gKê _ìað_eò a¦ Keò\ò@ûMfû ö
ù~Cñ_eò @gßZ¨[ I C\ê´e aélKê _aòZâ cù^ Keû~ûG ùijò_eò aûaû ^ò´
aélKê _aòZâ cù^Keò ù_âc Keê[ùô f ö cjfiû_Zò I gòeW
ò e
òÿ @^¥ bqcûù^
Gjò iÚû^Kê aûaûue Mêeêu icû]ô cù^Keò GVûùe _ìRûyð^û Keê[ôùf ö
öö Zò^ò IßûWÿû aû Zòù^ûUò ~ûZâú ^òaûi öö
^ò´ aél _ûgßa©ðú iÚû^Kê jeò aò^ûdK iûùV ^ûcK RùY a¥qò KâdKùf
I ùiVûùe GK aògûk ba^ ^òcûð Y Kùf, ~ûjûe ^ûc iûùV IßûWÿû eLûMfû ö
aûjûeê @ûiê[ôaû bqcû^u _ûAñ Gjò IßûWÿû jó GKcûZâ iÚû^ [ôfû, ù~CñVûùe
iað\û bòWÿ ùjC[ôfû ö ^ò´ aél Zùk PZêü_ûgßðùe Pû¦ò^ú Gaõ _ûjûP
Zò@ûeò KeûMfû ö _ûjûP Zùk \lòY \òMùe GK ùQûU c¦òe @Qò,
ù~CñVûùe bqcûù^ C©eûcêLú ùjûA ai«ò ö aògßûi @Qò ù~ ù~Cñ bq
Mêeaê ûe I gêKa â ûe i§¥ûùe GVûùe ]ì_ ù\ùa ùi iað\û iêLfûb Keòùa ö
Gjò IßûWÿû ajê _êeûZ^ Z[û Rú‰ðgú‰ð @aiÚûùe [ôfû Gaõ Gjûe Rúù‰ðû¡ûe
^òZû« @ûag¥K ùjC[ôfû ö iûAaûaû iõiÚû^ Gùa Zûjû KeòQ«ò ö
KòQò\ò^_ùe GK ^ìZ^ IßûWÿû ^òcðûY ùjfû, ~ûjû \úlòZ IßûWÿû ^ûcùe
_eòPòZ ö Gjò IßûWÿûe ^òcðûZû KûKûiûùja \úlòZ¨ RùY _âZòÂòZ @ûA^m
[ôùf ö ùi AõfŠùe [ôaû icdùe \êNðUYûe gòKûe ùjûA ùMûWÿùe
@ûNûZ_âû¯ ùjûA[ôùf ö @ù^K [e PòKòiôû Kùf Kò«ê ùMûWÿ bf ùjfû
^ûjó ö Gjò icdùe ^û^ûiûùja Pù¦ûeKe Zûuê aûaûu Ké_û bòlû Keòaû
_ûAñ _eûcgð ù\ùf ö
1909 ciòjûùe ùi aûaûu \gð^ Kùf ö Kò«ê aûaûuê Zûue L¬
ùMûWÿe lZ a\kùe c^e lZKê \ìe KeòaûKê ^òùa\^ Kùf ö aûaûu
\gð^ \ßûeû G_eò iêL _âû¯ ùjfû ù~ iÚûdú bûaùe ùi gòeòWÿòùe ejòaûKê
iÚòeKùf Gaõ ^òR _ûAñ Z[û bqcû^u iêaò]û _ûAñ GK IßûWÿû ^òcðûY
Kùf ö Zû 1.12.1910eòLùe Gjûe gòkû^¥ûi ùjfû ö ùijò \ò^
@^¥ \êAUò aòùgh NUYû NUòfû ö (1) \û\ûiûùja L_ùŸðuê NeKê ù`eòaû
_ûAñ @^êcZò còkf ò û (2)PbûWÿùò e eûZâò \eaûe @aieùe @ûeZòe gêbûe¸
ùjfû ö KòQò\ò^ _ùe IßûWÿû iµì‰ð eìù_ ^òcòðZ ùjûAMfû Gaõ 1911
eûc^acú Zò[ôùe @û^êÂû^òK bûùa C\¨NûUòZ ùjfû ö
(38)
 Gjû_ùe @ûC GK IßûWÿû ^ûM_êee _âiò¡ ]^ú aêUò iûùja ^òcðûY
Kùf ö Gjûe ^òcðûYùe ajê @[ð a¥d ùjfû ö ùZùa Zûue icÉ gâc
iû[ðK ùjfû KûeY aûaûu geúe Gùa ùijòVûùe Pòeaògâû«ò fûb KeêQò
Gaõ icû]ô c¦òe ^ûcùe Zûjû RMZ aòL¥ûZ ùjûAQò ö Gjò c¦òe iÚû^ùe
_â[ùc GK aMòPû [ôfû, ù~CñVûùe aûaû Êdõ MQ fMûC[ôùf I _ûYòù\A
Zû’e ù\LûgêYû Keê[ôùf ö ù~CñVûùe ùMûUòG ùQûU ùKûVûNe c]¥
^[ôfû ùiVûùe Zò^ò Zòù^ûUò aògûk IßûWÿû ^òcðòZ ùjûAMfû ö G icÉ
c]¥ùe iûùVIßûWÿû ajê \eKûeùe @ûiê[ôfû ö
aMòPû K[û, aûc^ ZûZ¥ûu ijûdZûùe Êdõ aMòPûe ù\LûgêYû Keòaû,
gòeòWÿòùe aûaûu @iÚûdú @^ê_iÚòZò Z[û Pû¦ _ûUòfu ae~ûZâúùe _ê^ü
gòeW
ò òÿ _âZ¥ûa©ð^, ù\aú\ûi, Rû^Kú\ûi Gaõ MwûMúeu iõMZò, ùcûjòŸ^
ò
Zù´ûfòu ij KêÉò, ciRò\¨ùe ^òaûi, ùWwùf Gaõ @^¥ bqu _âZò
ù_âc @û\ò NUYûakúe a‰ð^û @ûMûcú @]¥ûdùe Keû~òa ö
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

_aòZâ MêeêiÚû^ : Gùa aò cìKiûlú _eò aò\¥cû^

(39)
 öö _*c @]¥ûd öö
Pû¦ _ûUòfu ae~ûZâú \k ij gâú iûAaûaûu _ê^ü@ûMc^,
@bò^¦^ Z[û ‘gâú iûA’ ^ûcùe iù´û]^, @^¥ i^Úcû^u ij
iûlûZ, ùagbìhû Gaõ ^òZ¥ Kû~ð¥Kâc, _û\êKû K[û, ùcûjòŸò^u
ij KêÉò I Rúa^]ûeûùe _eòa©ð^, Rke ùZ÷k eì_û«e,
ùRûje@fäú

öö Pû¦ _ûUòfu ae~ûZâú \k ij _ê^ü@ûMc^ öö

Jewûaû\ Ròfû(^òRûc ùÁU) @«MðZ ]ì_MûIñùe Pû¦ _ûUòf ^ûcK
RùY ]^ú cêifòc aûi Keê[û«ò ö [ùe ùi Jewûaû\ ~ûC[ôaûùaùk
_[ c]¥ùe Zûue ùNûWÿú(cûB ùNûWÿû)Uò jRòMfû ö \êAcûi ]eò ùi ZûKê
ùLûRòaûùe fûMòùf Kò«ê ùKøYiòVûùe KòQò i§û^ còkòfû ^ûjó ö ùghùe
^òeûg ùjûA Zûjûe iûR aû Rò^¨Kê ^òR _òVòùe f\ò ùi Jewûaû\
ù`eò@ûiê[ôùf ö _âûd 14 cûAf aûU @ûiòQ«ò, GK @û´ MQ cìkùe
RùY `Kòe aiò Pòfc iRûWÿê[ôaûe ù\Lôùf ö Zûu cÉKùe ùUû_ò,
geúeùe K`^ò Gaõ _ûLùe GK iU¨Kû [ôfû ö `Kòeu AiûeûKâùc Pû¦
_ûUòf Zûu _ûLKê Mùf ö _òVòùe [ôaû Rò^¨ aû ùNûWÿúe iûRKê ù\Lô `Kòe
RYK _Pûeòùf Gjû ùKCñVê @ûYòf ? Pû¦ _ûUòf ^òeûgûiìPK bwúùe
Kjòùf ùcûe ùNûWÿúUò jRò~ûAQò ö Gjû Zû’e Rò^¨ ö
`Kòe RYK aWÿ jûfêKû bûaùe @_e_ûgßi ð Ú ^ûkKWÿùe i§û^ KeòaûKê
Kjòùf ö Pû¦ _ûUòf Zûue K[û cû^ò ^ûk _ûLKê ~ûAQ«ò Z ùNûWÿúUòKê
Peê[ôaû ù\Lô @û½~ð¥ùe @bòbìZ ùjûAMùf ö ùi ùKøYiò iû]ûeY a¥qò
^êj«ò ùaûfò Zûue cù^ ùjfû ö ùNûWÿúKê @ûYò ùi `Kòeu _ûLùe
_j*òùf ö ùiùZùaùk Pòfc Zò@ûeò ieò[ôfû ö @ûC \êAUò Rò^òh aûKò
[ôfû ö Pòfc iõù~ûM _ûAñ @MÜò Gaõ ]ì@ñû UûYòaû iÚû^ùe I\ûK^û eLôaû
_ûAñ _ûYò ö `KòeRYK Zûue PòcêUûKê bìAñùe Nhòù\A C_eKê aûjûe
Keòaû lYò Zû’ ijòZ GK Rk«û @wûe aûjûeò@ûiòfû Gaõ ùijò @wûe
C_ùe Pòfc eLôùf ö Gjû_ùe iU¨Kûùe ùMûUòG _âjûe Keòaû cûùZâ
(40)
GK Rkû]ûe iéÁò ùjûAMfû @ûC ùijò Rkùe K^ûUòKê I\û Keò Pòfcùe
MêWÿûAùf ö Gjò _âKûe iaê a¥aiÚû Keò `KòeRYK Pòfc UûYòùf Gaõ
ZZ¨_½ûZ¨ Pû¦ _ûUòfuê c]¥ aXÿûAùf ö Gjò PcKôûe ù\Lô Pû¦ _ûUòfu
@û½~ð¥e iúcû ejòfû ^ûjó ö ùi `Kòeuê RùY @iû]ûeY a¥qò cù^Keò
Zûu NeKê @ûiòaû _ûAñ ^òcªY Kùf ö _e\ò^ `Kòe Pû¦ _ûUòfu ij
Zûu NeKê Mùf Gaõ ùiVûùe KòQò \ò^ ejòùf ö _ûUòf ]ì_MûIñe
@]ôKûeú [ôùf ö Zûue gûkK _êZâe aòaûj ùjaûe [ôfû Gaõ ae~ûZâú
gòeòWÿò @ûiòaûe [ûG ö G[ô^òcù« Pû¦ _ûUòf gòeòWÿò ~òaû iKûùg icÉ
a¥aiÚû Kùf ö
`Kòe c]¥ ae~ûZâú \k ij iûcòf ùjùf ö aòaûj iaðKêgkùe
icû¯ ùjfû Gaõ ae~ûZâú \k ]ì_MûIñ ù`eò@ûiòùf ö Kò«ê Cq `Kòe
gòeòWÿòùe jó ejòMùf Gaõ iûeû Rúa^ ùiVûùe KUûAù\ùf ö
öö `Kòeuê iûA ^ûc Kò_eò _âû¯ ùjfû ? öö
ae~ûZâú\k ù~ùZùaùk gòeòWÿòùe _j*òfû LùŠûaû c¦òe ^òKUùe
cjfiû_Zòu ùlZ _ûLùe GK aél Zùk KòQò icd _ûAñ @UKòfûö
LùŠûaû c¦òe i¹êLùe ak\MûWÿMò W
ê K
òÿ ê ùLûfò\@
ò ûMfû Gaõ ae~ûZâú \ke
RùY RùY Keò IjäûAùf ö ZeêY `Kòe IjäûAaû lYò c¦òe _ìRK cjfiû_Zò
‘@ûI iûA’ Kjò Zûuê ÊûMZKùf Z[û C_iÚòZ @^¥ ùfKcûù^ c]¥ iûA
eì_ùe jó Zûuê iù´û]^ Keò Zûue i´¡ð^û Kùf ö Gjû_ùe ùi ‘gâú
iûA’ ^ûcùe _âiò¡ ùjûAMùf ö
öö @^¥ i^Úcû^u ij iµKð öö
gòeòWÿò @ûiòaû _ùe gâú iûAaûaû ciRò\¨ùe aûi Kùf ö aûaû gòeòWÿò
@ûiòaû _ìaðeê ù\aú\ûi ^ûcùe RùY i^Ú ùiVûùe @ù^K ahð ]eò aûi
Keê[ôùf ö aûaûue ùi Lêa¨ _âòd [ôùf ö Zûu ijòZ ùi ùKùa j^êcû^
c¦òe Z ùKùa PbûWÿòùe @aiÚû^ Keê[ôùf ö KòQò\ò^ _ùe Rû^Kú \ûi
^ûcùe RùY i^Úue c]¥ gòeW ò òÿ @ûMc^ ùjfû ö GYòKò aûaû Rû^Kú\ûiu
ijòZ aû©ðûkû_ Keòaûùe ajê icd @ZòaûjòZ Kùf ö _êYûZûù´eê gâú
MwûMúe ^ûcK RùY Méjú ùa÷g¥ i^Ú c]¥ aûaûu _ûLKê ~òaû @ûiòaû
Kùf ö
(41)
 \òù^ gâú iûAaûaûuê aMòPûùe _ûYò iò*^ Keê[ôaûe ù~ùZùaùk ùi
ù\Lôùf Zûuê aWÿ @ûP´òZ fûMòfû ö ùi ÆÁ bûhûùe Kjòùf gòeòWÿò
ùjCQò _ec bûM¥gûkú, ù~CñVûùe Gjò @cìf¥ júeû @Qò ö ~ûjûuê
Zêùc Gjò_âKûe gâc Keê[ôaûe ù\LêQ, ùi ùKøYiò iû]ûeY _êeêh ^êj«ò ö
Gjò bìcò ùjCQò @Z¥« bûM¥aû^¨ Gaõ cjû^¨ _êY¥gûkú ö ùZYêKeò GjûKê
Gjò e^ô _âû¯ ùjûAQò ö’
ùijò _ eò @KÑ f ùKûU cjûeûRu RùY _â i ò ¡ gò h ¥ i^Ú @û^¦
^û[(ùdafûcV) ~òGKò iÚû^úd aûiò¦ûu ijòZ gòeòWÿòùe _j*òùf ùi
c]¥ ÆÁ bûaùe Kjòùf ‘~\òI aûj¥ \éÁòùe ùi iû]ûeY a¥qò bkò
_âZúZ ùjCQ«ò, _âKéZùe ùi RùY @iû]ûeY a¥qò ö baòh¥Zùe
Zêùccûù^ GK[û @^êba Keò_ûeòa ö’ Gjû Kjò ùi ùdafû ù`eòMùf ö
Gjû ùijò icde K[û ù~ùZùaùk gòeòWÿò GK iû]ûeY _fäú [ôfû Gaõ
iûAaûaû @Ì adie aûkK [ôùf ö
öö aûaûu ^òZ¥P~ð¥û öö
ZeêY @aiÚûùe aûaû ùKùa Zûue ùKg K©ð^ Keê^[ôùf Gaõ iað\û
RùY _jòfcû^ bûaùe ejê[ôùf ö ùi ù~ùa eûjûZû(gòeòWÿòeê 3 cûAf
\ìe) ~ûC[ôùf ùiVûeê ùMŠê, ~ìA I RûA Pûeû @ûYò gòeòWÿòùe fMûC[ôùf
I _ûYò ù\A Zûe ~^ô ù^C[ôùf ö aûc^ ZûZ¥û ^ûcùe RùY bq Zûuê
_âZò\ò^ \êAUò cûUò jûŠò ù\C[ôùf ö aûaû Gjò cûUò jûŠòùe _ûYò ù^A MQ
cìkùe _ûYò ù\C[ôùf ö ùi ^òùR Kì@eê _ûYò KûXÿ[ê ùô f Gaõ i§¥û icdùe
cûUò jûŠò \êAUòKê ^ò´ MQ cìkùe eLôù\C[ôùf ö Kò«ê cûUò jûŠò ùiVûùe
eLôaû cûùZâ bûwò ~ûC[ôfû, KûeY Zûjû K*ûcûUòe [ôfû ö
_e\ò^ ZûZ¥û _êYò \êAUò jûŠò ù~ûMûAù\C[ôùf ö Zò^òahð ]eò Gjò
_âKòâdû Pûfòfû Gaõ gâú iûAaûaûu KVò^ _eògâc Z[û _â~^ôeê ùiVûùe
GK iê¦e `êf aMòPû Zò@ûeò ùjfû ö @ûRò ùijò iÚû^ùe aûaûu ba¥
icû]ô c¦òe \Šûdcû^ ùjûAQò, ~ûjû fl fl ùfûKu @ûgû I aògßûie
_aòZâ ]ûc eìù_ L¥ûZò @Rð^ KeòQò ö
öö ^ò´ aél cìkùe _û\êKû öö
gâú @KÑfùKûU cjûeûRue RùY bq, ~ûjûu ^ûc bûA Ké¾ûRú
@fòaûMKe, cjûeûRu ^òZ¥ `ùUûPòZâ _ìRû Keê[ôùf ö \òù^ ùi
(42)
@KÑfùKûU(ùiûfû_êe Ròfû) ~ûA cjûeûRûu _û\êKû \gð^ Gaõ _ìRû KeòaûKê
iÚòe Kùf ö ùi aûjûeòaû _ìaðeê @KÑfùKûU cjûeûR Zûuê Ê_Üùe \gð^
ù\A Kjòùf Kò @ûRòKûfò gòeòWÿò jó ùcûe aògâûc ùlZâ; GYê Zêùc ùiVûKê
~ûA ùcûe _ìRû Ke ö Gjû_ùe Ké¾ûRú Zûue MÉ _eòa©ð^ Kùf Gaõ
gòeòWÿò @ûiò gâú iûAaûaûue _ìRû Kùf ö ùi Q@ cûi Kûk gòeòWÿòùe
@û^¦ùe ejòùf Gaõ Gjò Ê_Üe iáZòÊeì_ _û\êKû Zò@ûeò Kùf ö 1834
gKû± gâûaYcûiùe gêb \ò^ ù\Lô ^ò´ aél cìkùe ùi _û\êKû iÚû_^û
Kùf ö \û\û ùKfKe I C_ûi^ú cjûeûR ~[ûaò]ô iÚû_^û Ciôa iµ^Ü
Kùf ö RùY \úlòZ aâûjàYuê _ìRû Kû~ð¥ _ûAñ ^ò~q
ê KeûMfû Gaõ _eòPûk^û
\ûdòZß bq iMêY ùceê ^ûdKuê @_ðY KeûMfû ö
öö _û\êKû iÚû_^ K[û öö
[ûù^e ùiaû^òa©é cûcfZ\ûe gâú aò.bò. ù\a, ~òGKò gâú iûAaûaûue
_ecbq [ôùf, iMêY ùceê ^ûdK Gaõ ùMûaò¦ KckûKe \úlòZuVûeê
Gjò aòhdùe Z[¥ iõMâj Keò[ôùf ö _û\êKû aòhdùe _ì‰ð aòaeYú gâú
iûA fúkû _ZòKâû bûM 11, iõL¥û 1, _éÂû 25ùe _âKûgòZ ùjûAQò ö
Zûjû Gjò_eò : gKû± 1834(1912 ciòjû)ùe cê´Ae RùY bq
Wûqe eûceûI ùKûVûùe aûaûu \gð^ ^òcù« gòeòWÿò @ûiòùf ö Zûu ij
Zûue KµûCŠe I a§ê bûA Ké¾Rú @fòaûMKe c]¥ @ûiò[ùô f ö KµûCŠe
Gaõ Ké¾Rúue iMêY ùceê ^ûdK Z[û Rò.ùK. \úlòZu ijòZ a§êZû
iÚû_^ ùjûAMfû ö @^¥û^¥ aòhd @ûùfûP^û Kfûùaùk ùicû^u c^Kê
aòPûe @ûiòfû ù~ gâú iûAaûaûu gòeòWÿòKê _â[c @ûMc^ Z[û _aòZâ ^òc
aél cìkùe ^òaûi Keòaûe HZòjûiòK iáZò C_fùl Zûue _û\êKû iÚû_^û
KeûMùf bf jê@«û ö Gjû_ùe _û\êKû Zò@ûeò Keòaû iµKðùe ù~ùZùaùk
aòPûe @ûùfûP^û ùjfû KµûCŠeRYK Kjòùf ù~ ~\ò ùKûVûùe iûùja
Gjò aòhdùe iìP^û _û@û«ò, Zû’ùjùf ùi aWÿ iê¦e _û\êKû Zò@ûeò
Keòù\ùa ö Gjò _âÉûa icÉu c^Kê _ûAfû Gaõ Wûü ùKûVûùeuê Gjûe
iìP^û \ò@ûMfû ö ùi gòeòWÿò @ûiò _û\êKûe eì_ùeL Zò@ûeò Kùf Z[û Gjò
aòhdùe @ûùfûP^û Keòaû _ûAñ LùŠûaû c¦òeùe C_ûi^ú cjûeûRuê
iûlûZ Kùf ö C_ûi^ú cjûeûR ùi[ôùe @ù^K iê]ûe Keò _\à`êf
ùLûù\AKùf Gaõ Zûjû Zùk ^òcÜ fòLôZ ùgäûK ùfLôùf, ~ûjû ^ò´ aéle
(43)
cûjûcô¥ Gaõ aûaûu ù~ûMgqòe ù\¥ûZK [ôfû :-
i\û ^ò´aéli¥ cìkû]ôaûiûZ¨, iê]ûiâaòYõ Zòqc_¥_âòdõZc¨ ö
Zeêõ KÌaélû]ôKõ iû]d«õ ^cûcúgßeõ i\¨Mêeêõ iûA^û[c¨ öö
@[ðûZ ‘cêñ bMaû^ gâú iûA^û[uê _âYûc KeêQò, ~ûjûu iû^Üò]¥ fûbKeò
^ò´ aél Khûd I _òZû~êq ùjûA c]¥ @céZ ahðû KeòaûKê fûMòfû ö (Gjò
aéle eiKê @céZ Kêjû~ûG) @ù^K ùeûMeê cêq Keòaûe Gjûe iûc[ð¥
[ôaûeê GjûKê KÌaélVûeê cj©e ùaûfò Kêjû~ûG ö
C_ûi^ú cjûeûRu cZ icÉu _ûAñ MâjYúd ùjfû Gaõ aÉêZü Zûjû
Kû~ð¥ùe _eòYZ ùjfû ö cê´Aùe _û\êKû Zò@ûeò KeûMfû Gaõ KµûCŠeu
jûZùe gòeW ò ÿò _VûMfû ö aûaûu ^òùŸðgùe gâûaY _ì‰ðc
ò û \ò^ Gjûe iÚû_^û
KeûMfû ö ùijò\ò^ _ìaðûjÜ 11 NUòKû icdùe Rò.ùK. \úlòZ cÉKùe
_û\êKû\ßdKê ]ûeY Keò LùŠûaû c¦òeeê GK aWÿ icûùeûjùe @ûiò
\ßûeKûcûdúùe _j*òùf ö aûaû _û\êKû~êMkKê Ægð Keò Kjòùf ‘Gjû
bMaû^u gâú_de ö GjûKê ^ò´ aél Zùk iÚû_^û Ke ö’ Gjûe _ìað\ò^
cê´Ae RùY _ûiòð bq _ûÉû ùiU 25Uuû c^ò@Wÿðe _VûA[ôùf ö aûaû
Gjò UuûKê _û\êKû iÚû_^ ^òcù« _â\û^ Kùf ö iÚû_^ûùe icê\ûd 100Uuû
a¥d ùjfû, ~ûjû c]¥eê 75 Uuû Pû¦û \ßûeû iõMéjúZ ùjûA[ôfû ö _â[c
_û*ahð _~𥫠Wûü ùKûVûùe \ú_ ^òcò© cûiòK \êAUuû _VûC[ôùf ö
_û\êKûe PZêü_ûgßð @ûa¡ Keòaû _ûAñ fêjû QWÿ c]¥ _VûAùf ö ùÁi^eê
QWÿ @ûYòaû Gaõ Q_e Keòaû Lyð (7 Uuû @ûV@Yû) iMêY ùceê ^ûdK
_â\û^ Kùf ö @ûRòKûfò ReaûWÿò(^û^û _ìRûeú) ùiVûùe _ìRû KeêQ«ò
Gaõ iMêY ùceê ^ûdK ù^÷ùa\¥ @_ðY KeêQ«ò Z[û i§¥û\ú_ ù\CQ«ò ö
bûA Ké¾ûRú _â[ùc @KÑfùKûU cjûeûRue gòh¥ [ôùf ö @KÑfùKûU ~òaû
aûUùe gKû± 1834ùe _û\êKû iÚû_^e gêb @aieùe ùi gòeW ò òÿ @ûiòùf
Gaõ aûaûue gêb \gð^ Keòaû _ùe @KÑfùKûU ~òaû _ûAñ @^êcZò
bòlûKùf ö aûaû Zûuê Kjòùf ‘@KÑfùKûUùe K’Y @Qò ? Zêùc aé[ûùe
ùiVûKê KûjóKò ~òa ? ùiVûe cjûeûR Z GjòVûùe @Q«ò ö Gjû gêYò
Ké¾ûRú @KÑfùKûU ~ûZâû ^ò¿©ò _eòZ¥ûM Kùf ö _û\êKû iÚû_^û _ùe ùi
@ù^K[e gòeòWÿò @ûiê[ôùf ö gâú aò.bò. ù\a ùghùe ùfLôQ«ò ù~ Giaê
aòaeYú ùjcûW_«uê RYû^[ôfû, ^ùPZ¨ gâú iûA iZ¨PeòZùe iÚû^òZ
KeòaûKê ùi bêfò^[ûù« ö
(44)
 öö ùcûjòŸò^ Zù´ûfòu ijòZ KêÉò Gaõ
Rúa^ùe _eòa©ð^ öö
gòeòWÿòùe RùY _jòfcû^ [ôfû, Zûe ^ûc ùcûjòŸò^ Zù´ûfò ö ùKøYiò
aòhdùe aûaûu ijòZ Zû’e cZùb\ ùjfû ö `kÊeì_ Cbdu c]¥ùe
KêÉò ùjfû I G[ôùe aûaû jûeòMùf ö Gjû_eVûeê aûaû Zûue ù_ûhûK
Gaõ Rúa^P~ð¥ûùe _eòa©ð^ Kùf ö ùi K`^ò _ò§ùò f, ùfwêUò aû§ê[ùô f
Gaõ LŠòG K_WÿûKê cÉKùe @ûaé© Keê[ôùf ö @ûi^ Z[û gd^ ^òcù«
LùŠ @Lû a¥ajûe Keê[ôùf ö Gjò _âKûe Pòeû`Uû fêMû _eò]û^ Keò ùi
ùag¨ iù«ûh RYû_Wÿê[ôùf ö ùi iað\û Kjê[ôùf ‘Meòaò @a¨f aû\gûjú,
@còeú ùi fûL iaûA, Meòùaûñ Kû @fäû bûA ö’ MwûMúeue c]¥ KêÉò
_âZò @^êeûM [ôfû ö [ùe ùi ù~ùZùaùk KêÉò fXÿê[ôùf Zûu c^ùe
@^êeì_ Z¥ûM bûa^û RûMâZ ùjfû ö Gjò icdùe Zûuê ù\÷aúaûYú ùjfû
‘bMaû^u ijòZ ùLkùe ^òRe geúe fMûA\ò@ ö’ Gjò KûeYeê ùi
iõiûe _eòZ¥ûM_ìaK ð @ûcôû^êbZ
ì ò _[ùe @Mâie ùjùf ö _êYûZûù´ ^òKUùe
GK cV iÚû_^ Keò gòh¥cû^u ijòZ @aiÚû^ Kùf ö Gjò icdùe gâú
iûAaûaû ùfûKuê ùbUê^[ôùf Kò aû©ðûkû_ Keê^[ôùf ö ùKùa ùKjò _âgÜ
Kùf Zû’e ùiZòKò C©e ù\C[ôùf ù~ZòKò @ûag¥K ùjC[ôfû ö \ò^ùakû
ùi ^ò´ aél cìkùe C_ùag^ Keê[ôùf ö ùKùa ùKùa Mâûc C_KY×
^ûk KWÿùe GK aaêf aél Qûdû Zùk aiê[ùô f Gaõ i§¥ûùe GùYùZùY
aêfê[ôùf ö @ù^K icdùe ^òcMûIñ ~ûC[ôùf I ùiVûùe aûfûiûùja
ùWwùfu NeKê ~ûC[ôùf ö aûfûiûùjauê aûaû Lêa¨ bf _ûC[ôùf ö
Zûue iû^ bûA ^û^ûiûùjaue \ßòZúd aòaûj Keòaû _ùe c]¥ i«û^
ùjC^[ôfû ö aûfûiûùja gâú iûAaûaûu \gð^ûù[ð ^û^ûiûùjauê gòeòWÿò
_VûAùf ö KòQò \ò^ _ùe aûaûue Ké_ûeê ^û^ûiûùjaue GK _êZâe^ô
_âû¯òùjfû ö Gjò NUYû _eVûeê aûaûu \gð^ ^òcù« R^icûMc aé¡ò
_ûAaûKê fûMòfû Gaõ aûaûu Kú©ðò \ìe \òM« _~𥫠aòÉûeòZ ùjfû ö
@j¹\^Meùe c]¥ Zûue L¥ûZò aXÿòaûKê fûMòfû ö ^û^ûiûùja
Pù¦ûeKe, ùKga Pò\´e Z[û @^¥ bqcûù^ Gjû_ùe gòeW ò ÿò @ûiòùf ö
aûaû \ò^iûeû bqu MjYùe ejê[ôùf Gaõ eûZòùe _eòZ¥q ciRò\¨ùe
aògâûc ù^C[ôùf ö Gjò icdùe aûaûu _ûLùe iûcMâú Kjòùf ùMûUòG
(45)
Pòfc¨, ZcûLê, GK UòY Waû,GK f´û K`^ò, cÉK @ûaé© Keòaû _ûAñ
LŠòG K_Wÿû I ùMûUòG iU¨Kû [ôfû ö cÉKùe LŠòG ]kû K_WÿûKê ùi
G_eò bûaùe aû§ê[ôùf ù~ Zûjûe ^òcÜ @õg aûc K‰ð ù\A _òVò _~ð¥«
f´ò G_eò ù\Lû~ûC[ôfû ù~_eò ùMûUòG RêWÿû a§û ùjûAQò ö i¯ûj _~ð¥«
Gjû i`û ùjC^[ôfû ö ùi ùRûZû Kò P_f _ò§ê^[ôùf ö ùMûUòG @Lû
@]ôKûõg \ò^ Zûue @ûi^e Kûc Keê[ôfû ö ùi GK ùKø_ú^ _ò§ê[ôùf
Gaõ \lòYcêLú ùjûA ]ì^ò _ûLùe aiê[ôùf ö ùQûU ùQûU KûV LŠcû^
]ì^òùe _KûC[ôùf Z[û ^òRe icÉ @jõ, Azû Gaõ aòhdûiqòKê ùi[ôùe
@ûjêZò ù\C[ôùf ö ùi iað\û @ûfäû cûfòK CyûeY Keê[ôùf ö ù~Cñ
ciRò\¨ùe ùi @aiÚû^ Keê[ôùf ùiVûùe cûZâ \êAUò _âùKûÂ [ôfû Gaõ
icÉ bq ùiVûeê Zûue \gð^ Keê[ôùf ö 1912 _ùe Gjûe ceûcZò
ùjfû ö _êeûZ^ ciRò\¨e Rúù‰ðû¡ûe ùjfû Gaõ GK _KÑû eûÉû Zò@ûeò
KeûMfû ö ciRò\Kê @ûiòaû _ìaðeê aûaû `Kòecû^u _ûAñ CŸòÁ ZûKò@ûùe
ejê[ùô f, Gjò icdùe ùMûWÿùe NêõMêeê aû§ò ù_âùcû^à© ùjûA ùaùkùaùk
ùi aWÿ iê¦e MúZ MûC[ôùf I ^éZ¥ Keê[ôùf ö
öö RkKê ùZfùe eì_û«e öö
@ûùfûK _âZò aûaûue aWÿ @^êeûM [ôfû ö i§¥û icdùe ùi
a¥aiûdúuVûeê ùZf bòlû Keò @ûYê[ôùf Gaõ \ú_ fMûA ciRò\¨Kê
ùgûbûcŠòZ Keê[ùô f ö eûZòiûeû \ú_ Rkê[f ô û ö KòQ\
ò ^
ò Gjû VòK¨ Pûfòfû ö
Zû_ùe ùi[ôùe aû]û iéÁò ùjfû Gaõ \òù^ ù\ûKû^úcûù^ iõMVòZ ùjûA
ùZf ^ù\aûKê iÚòe Kùf ö _âZò\ò^ bkò aûaû ù~ùZùaùk ùZf cûMòaû
_ûAñ Mùf a¥aiûdúcûù^ Zûuê c^û Keò ù`eûAù\ùf ö aûaû ùicû^ue
CùŸg¥ aêSòMùf ö KûjûKê KòQò ^ Kjò ciRò\¨Kê ù`eò@ûiòùf Gaõ gêLôfû
aZòMêWÿòKê \ú_ C_ùe eLôùf ö ù\ûKû^úcûù^ aWÿ ùKøZìjke ij fl¥
Keê[ôùf ö aûaû UòYWaû CVûAùf, @Ì KòQò ùUû_û ùZf [ôfû ö ùi[ôùe
_ûYò cògûAùf Gaõ ùijò ùZf cògâòZ RkKê _û^ Keòù\ùf ö Gjû_ùe
ZûKê C\¨Mûe Keò _êYò UòY_ûZâùe b©òð Kùf Gaõ \ú_ùe _KûA \ú_
Rûkòùf ö _ìab ð kò eûZòiûeû \ú_ RkòaûKê fûMòfû ö ùKøZìjkú ù\ûKû^úcûù^
Gjû ù\Lô ù~ZòKò @û½~ð¥û^ßòZ ùjùf, ^òRe KéZKcð _ûAñ ùiZòKò \êüLôZ
ùjùf ö aûaûu ^òKUùe lcû _âû[ð^û Kùf ö aûaû ùicû^uê lcû_â\û^
(46)
Keò baòh¥Zùe iað\û iZ¨a¥ajûe Keòaû _ûAñ iûa]û^ KeûAù\ùf ö
öö ùRûje @fäú öö
_ìaðeê a‰òðZ KêÉò NUYûe _û*ahð _ùe ùRûje @fæú ^ûcùe RùY
`Kòe ^òRe ùKùZK gòh¥u ijòZ eûjûZû @ûiòùf ö aúeb\â c¦òe ^òKUùe
ùMûUòG _âgÉ Nùe ùi ejòùf ö ùi aWÿ mû^ú [ôùf, icMâ ùKûeû^¨
Zûue cêLiÚ ùjûA[ôfû ö Zûue KY× ùag¨ c]êe [ôfû ö Mâûce ajê ]ûcòðK
I gâ¡ûkê ùfûK Zûu _ûLKê @ûiòùf Gaõ Zûue C_~êq i¹û^ Kùf ö
ùfûKuVûeê @[ð iõMâjKeò aúeb\â c¦òe ^òKUùe GK A\¨Mûj Zò@ûeò
KeòaûKê ùi iÚòe Kùf ö Gjò aòhdKê ù^A aòaû\ iéÁò ùjfû, `kùe
ùRûje @fäú eûjûZû QûWÿò gòeòWÿò @ûiòùf Gaõ aûaûu ijòZ ciRò\¨ùe aûi
Kùf ö ùi Zûue c]êe aûYú Reò@ûùe ùfûKue jé\d RòYò_ûeê[ôùf ö
aûaûuê c]¥ Zûue RùY gòh¥ ùaûfò ùi KjòaûKê fûMòùf ö aûaû G[ôùe
ùKøYiò @û_©ò Kùf ^ûjó Gaõ Zûue gòh¥ eìù_ @ûPeY Kùf ö Gjû_ùe
\òù^ Mêeê I gòh¥ Cbùd eûjûZû Mùf ö Mêeê gòh¥u ù~ûM¥Zû iµKðùe
@^bòm [ôùf Kò«ê gòh¥ Mêeêu ù\ûh ij _ì‰ð eìù_ _eòPòZ [ôùf ö Gjû
iù©ß aûaû Zûue @^û\e Kùf ^ûjó Gaõ aWÿ ]¥û^ ijKûùe ^òRe
K©ða¥ ^òaðûj Keê[ôùf Z[û Zûue C_~êq ùiaû Keê[ôùf ö Cbùd
cSòùe cSòùe gòeòWÿò @ûiê[ôùf Kò«ê cêL¥ ^òaûiiÚk eûjûZû [ôfû ö
ùZùa gâú aûaûue _âdò bqcû^uê ùi eûjûZûùe ejòaû bf fûMê^[ôfû ö
GYê \òù^ icùÉ cògò aûaûuê gòeW ò òÿ ù`eûA @ûYòaû ^òcù« Mùf ö A\¨Mûj
i¹êLùe aûaûu ij ùicû^ue iûlûZ ùjfû Gaõ ^òRe @bò_ûâ d ùicûù^
RYûAùf ö aûaû ùicû^uê aêSûA `Kòe @ûiòaû _ìaðeê ùijò iÚû^ _eòZ¥ûM
KeòaûKê _eûcgð ù\ùf ö Gjò _âKûe aû©ðûkû_ c]¥ùe `KòeRYK ùiVûùe
_j*òMùf I ^òRe gòh¥cû^uê ù`eûA \ò@û~ûC[ôaû ù\Lô ùKâû]ôZ ùjùf ö
KòQò icd aû\û^êaû\ _ùe _eòiÚòZò a\kòfû Gaõ ùghùe Cbd `Kòe I
aûaû gòeòWÿòùe jó aûi Keòùa ùaûfò iÚòe ùjfû ö Gjû_ùe \êùjñ gòeòWÿò
@ûiò ejòòùf ö KòQò\ò^ _ùe ù\aú\ûi Z[ûK[ôZ Mêeêue _eúlû Kùf
Gaõ ZûuVûùe @ù^K @bûa _eòflòZ Kùf ö
Pû¦ _ûUòfu ae~ûZâú \k ij aûaû ù~ùZùaùk gòeòWÿò @ûiò[ôùf
Zûjûe 12 ahð _ìaðeê ù\aú\ûi _âûd 10 Kò 11 ahð adiùe gòeòWÿò
(47)
@ûiò[ôùf Gaõ j^êcû^ c¦òeùe ejê[ôùf ö ù\aú\ûi iêVk, iê¦e Z[û
Zúl¨Y aê¡òiµ^Ü [ôùf ö ùi Z¥ûMe cì©òðc« _âZúK Z[û @Mû] mû^ú
[ôùf ö ajê i{^ ~[û ZûZ¥û ùKûùZ, Kûgú^û[ _âcêL Zûuê Mêeê icû^
cû^ê[ôùf ö ùRûje @fäúuê Zûu i¹êLKê @YûMfû ö ZKð ùjfû I ùRûje
@fäú G[ôùe _eûRòZ ùjaûeê gòeòWÿò QûWÿò ùa÷Rû_êe _kûd^ Kùf ö ajê
ahð _ùe ùi gòeòWÿò @ûiòùf Gaõ gâú iûAaûaûue PeYa¦^û Kùf ö
Zûue ù~Cñ bâc [ôfû ù~ ùi Mêeê Gaõ iûAaûaû Zûue gòh¥ Zûjû \ìe
ùjûA~ûA[ôfû ö gâú iûAaûaû Zûuê Mêeê icû^ @û\e Keê[ôùf; ùi K[û
iàeY Keò Zûue _½û©û_ ùjfû ö Gjò _âKûe gâú iûAaûaû Zûue _âZ¥l
@ûPeY \ßûeû @jõKûeeê cêqòe @û\gð C_iÚû_^ Kùf I gòh¥e K©ða¥
_ûk^ Keò @ûcôû^êbìZò @ûWÿKê @Mâie ùjaûe cûMð\gð^ Kùf ö C_e
a‰òðZ K[û cjfiû_Zòu a‰ð^û @^êiûùe fò_òa¡ ùjûAQò ö _ea©ðú
@]¥ûdùe eûc^acú Ciôa, ciRò\¨e _ìað @aiÚû Gaõ Gjûe Rúù‰ðû¡ûe
AZ¥û\òe a‰ð^û Keû~òa ö

gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(48)
 öö h @]¥ûd öö
eûc ^acú Ciôa, ciRò\¨e Rúù‰ðû¡ûe, Mêeêu Ke Ægðe cjòcû,
P¦^ icûùeûj, Cið Gaõ eûc^acúe ic^ßd, ciRò\¨e
Rúù‰ðû¡ûe
öö Mêeêu KeÆgðe cj©ß öö
i\¨Mêeê ù~ùZùaùk RùY iê\l ^ûaòK, ùi ^ò½d KêgkZû Gaõ
_ûe\gðòZûe ij @ûcKê Gjò baiûMeeê C¡ûe Keòùa ö ‘i\¨Mêeê’ g±
CyûeY Keòaû cûùZâ ùcû cû^i_UKê gâú iûAu iáZò bûiò@ûiêQò ö G_eò
RYû_WÿêQò Kò ù~_eò ùi Êdõ ùcû i¹êLùe \Šûdcû^ ùjûAQ«ò Gaõ
ùcûe cÉKùe C\ò fMûA ù\CQ«ò ö ù\L, ù\L ùi Kò_eò Zûue ae\
jÉ CVûA ùcûe c[û C_ùe eLêQ«ò ö GjòlY ùcûe jé\d @û^¦ùe _ìeò
CVòfû ö ùcûe \êA Plêeê ù_âcûgî _âaûjòZ ùjfû ö i\¨Mêeêu KeÆgð gqò
ùKùZ cjû^¨, _êfK_â\ ! iìlà geúe, ~ûjû iõiûeKê bià Keê[ôaû @MÜò
\ßûeû c]¥ ^Á jêG ^ûjó, Zûjû Mêeêue KeÆgð \ßûeû cêjì©ðK c]¥ùe ^Á
ùjûA~ûG ö @ù^K R^àe icÉ _û_ ùfû_ _ûA~ûG ö ù~Cñ a¥qòcû^ue
]ûcòðK Gaõ HgßeòK Kâòdûùe eêPò ^[ûG ùicû^ue c^ c]¥ iÚòe
ùjûA~ûG ö gâú iûAaûaûue cù^ûje eì_ \gð^ Keò KY× _â`êfäZûùe
aû¿eê¡ ùjûA~ûCQò, Plê~M ê keê @gî]ûeû _âaûjòZ ùjCQò Gaõ ù~ùZùaùk
jé\d bûaùe _eò_ì‰ð ùjûACùV, ùiùZùaùk ùiû$jõ bûa RûMâZ ùjûA
@ûcôû^êbae @û^¦ jêG ö cêñ Gaõ Zêùc-Gjò_eò ù\ßZ ÷ aòPûe ^Á ùjûA~ûG
Gaõ ZZ¨lYûZ aâjà ijòZ @bò^ÜZû _âû¯ jêG ö ù~ùZùaùk cêñ ]cðMâ^Ú
_ûV Kùe lYlYùe i\¨Mêeêu iáZò Pûfò@ûùi ö aûaû eûc Kò´û Ké¾ eì_
]ûeY Ke«ò Gaõ ùcûùZ fûùM ù~_eò ùi jó bûMaZ @[aû bqcû^ue
Kf¥ûY ^òc© ò ò C¡aMúZû gêYûCQ«ò ö ù~ùa cêñ Kûjû ijòZ ùKøYiò aòhdùe
aû©ðûkû_ Kùe, aûaûu K[û iàeYKê ù^A@ûùi ù~_eò Kò ùijò ùfûKUòKê
cêñ C_~êq bûaùe aêSûAaûùe ilc ùjaò ö ùaùkùaùk cêñ ùMûUòG
aûK¥ Kò´û g± c]¥ eP^û Keò_ûùe ^ûjó, Kò«ê ù~ùZùaùk Zûue Ké_û
ùjûA~ûG Kfce MZò a¦ jêG ^ûjó ö ù~ùZùaùk bqe c^ùe @jõKûe
aé¡ò ùjûA~ûG, iòG gqò _â\û^ Keò @jõKûegì^¥ Keò @«òc ù]¥d _âû¯ò
Keû«ò Z[û ZûjûKê i«êÁ Keò @ld iêLe @]ôKûeú Keû«ò ö ~òG aûaûuê
(49)
ù_âc Keò @^^¥ bûaùe Zûue geYû_^Ü jêG iòG @^¥ ùKøYiò
iû]^û Keòaû @ûag¥K ^ûjó ö ]cð, @[ð, Kûc Gaõ ùcûl ZûjûKê
ijRùe _âû¯ò ùjûA[ûG ö
Bgßeu ^òKUùe _j*òaûe PûùeûUò cûMð @Qò ö Kcð, mû^, ù~ûM Gaõ
bqò ö G iaê c]¥eê bqòcûMð @]ôK K<KòZ, Lûf Gaõ LûAùe _eò_ì‰ð;
Kò«ê i\¨Mêeêu C_ùe aògßûi Kùf, Lûf I LûAeê elû _ûAaû ijòZ
_\û^êieY Kùf iò]û @ûMKê @ûM ~ûZâûKeò fl¥iÚkùe @[ðûZ Bgßeu
^òKUùe _j*òaû i¸a ùja ö gâú iûAaûaû \éXÿZûe ij Kjê[ôùf ù~
Êdõ aâjàû Gaõ aògße C_ô©ò, _ûk^ I iõjûe Gjò Zòù^ûUò gqòe _é[KZû
c]¥ùe aò GKZß @Qò ö bqcû^ue Kf¥ûY ^òcò© gâú iûAaûaû Êdõ ù~Cñ
aP^ùe @ûgßûi^û ù\AQ«ò ZûjûKê ^òcÜùe C¡ûe Keû~ûCQò ö
‘ùcûe bqcû^ue Nùe @^Ü Z[û aÈe @bûa ejòa ^ûjó ö Gjû
ùcûe ùa÷gòÁ¥ Kò ~òG ùcûe geYû_^Ü jêG Gaõ @«üKeYùe ùcûe
C_ûi^û Kùe, Zûjûe Kf¥ûYûù[ð cêñ iað\û Pò«Z ò eùj ö’
bMaû^ gâú Ké¾ c]¥ MúZûùe Gjò icû^ K[û KjòQ«ò ö G[ô_ûAñ
ùbûR^ Z[û aÈ _ûAñ aòùgh Pò«ûe _âùdûR^ ^ûjó ö ~\ò KòQò cûMòaûe
@bòkûh @Qò Z Bgßeuê jó cûM ö iûõiûeòK iêL I i¹û^ @ûgû Z¥ûMKeò Bgße
Ké_û Z[û ZûuVûeê @bd _âû¯ò Ke Gaõ Zûu \ßûeû i¹û^òZ jê@ ö iûõiûeòK
aÉê \ßûeû _[bâÁ ùjaûeê ^òa© é eêj ö ^òRe AÁù\aZûuê \éXZ ÿ ûe ij bòWòÿ
]e ö icÉ A¦âd ò Gaõ c^Kê BgßePò«ûùe ^òùdûRòZ Keò\@ ò ö ùKøYiò
_\û[ðùe @ûKhðZ ò jê@ ^ûjó, iað\û ùcûe iàeYùe c^Kê fMû@, Gjû\ßûeû
Zûjû geúe, iµ©ò Gaõ Hgß~¥ð _âZò Xÿka ò ^ûjó ö `kùe c^ iÚe ò , gû«
Gaõ ^òbd ð ùjûA~òa ö Gjò _âKûe aòPûe _âKU ùjùf RYû_Wÿa ò ù~ Rúa
iêiwZò fûb KeòQò ö ~\ò c^e P*kZû ^Á ^ jêG Zûùjùf GKûMâZû
@ûiòa ^ûjó ö’ aûaûue C_ùeûq aûYúKê C¡ûe Keò Mâ^K Ú ûe gòeW ò ùòÿ e
eûc^acú Ciôae a‰ð^û KeòQ«ò ö
gòeWò ùòÿ e _ûk^ Keû~ûC[ôaû CiôaMêWÿòK c]¥ùe eûc^acú aWÿ @û^¦
Cfäûi ijKûùe _ûk^ Keû~ûA[ûG ö iêZeûõ Gjò Ciôae _ì‰ð aòaeYú
iûAfúkû _ZâK ò û(1925)e 197 _éÂûùe ù~_eò _âKûgòZ ùjûAQò, Zûjûe
iõùl_ eì_ GVûùe C¡ûe KeûMfû ö
_âûe¸ : ùKû_eMûIñùe ùMû_ûkeûI MêŠ ^ûcùe RùY A^¨iù_KÖe
(50)
[ôùf ö ùi aûaûue _ec bq [ôùf ö Zûue Zò^R ò Y Èú [ôùf; Kò«ê
ùMûUòG aò i«û^ ^[ôfû ö gâú iûAaûaûu Ké_ûeê Zûue ùMûUòG _êZâ ùjfû ö
Gjò Lêiò @aieùe 1897 ciòjûùe Zûue c^Kê ùMûUòG aòPûe @ûiòfû
ù~ gòeW ò ùòÿ e ùckû @[aû Cið _ûk^ KeûMùf bf jê@«û ö ùi Gjò K[û
@^¥û^¥ bq ~[û ZûZ¥û _ûUòf, \û\û ùKûùZ _ûUòf Gaõ cû]aeûI(g¥ûcû)uê
Kjòùf ö icÉu c^Kê _âÉûaUò _ûAfû Gaõ aûaûue c]¥ ÊúKéZò còkM ò fû ö
Cið _ûk^ _ûAñ ieKûeú @^êcZò ùfûWÿû [ôfû ö G[ô^c ò ù« GK \eLûÉ
Ròfû_ûku ^òKUKê _VûMfû; Kò«ê Mâûce KêfK‰òðu @û_©ò ù~ûMê ÊúKéZò
còkfò û ^ûjó ö ùZùa aûaûu ÊúKéZò Z còki ò ûeò[f
ô û, ùZYê _êYò [ùe ùPÁû
Keòaûeê @^êcZò còkM ò fû ö aûaûu @^êcZòùe eûc^acú \ò^ Cið _ûk^
KeòaûKê iÚe ò ùjfû ö ~ûjû RYû~ûG KòQò CùŸg¥ eLô jó aûaû G[ô_ûAñ
@^êcZò _â\û^ Keò[ùô f KûeY Cið I eûc^acú Ciôa ùMûUòG \ò^ùe
_ûk^ Keòaû @[ð jò¦ê I cêifcû^u c]¥ùe GKZû _âZ ò û Keòaû ö ùZùa
_â[c aû]û iò^û ùKøYiò _âKûe UkòMfû ö Gùa \ßZ ò úd @iêa] ò û ù\LûMfû
Rke @bûa ö gòeW ò òÿ Z GK lê\â Mâûc [ôfû ö
_ìað Kûkeêê jó GVûùe Rke @bûa ù\Lû~ûC[ôfû ö Mâûcùe ùKak
\êAUò Kì@ [ôfû, ~ûjû c]¥eê ùMûUòG _âûdZü gêLf ô û ejê[f ô û Gaõ \ßZò úd
Kì@e _ûYò Lûeò@û [ôfû ö aûaû ùijò Kì@ùe `êfUòG _KûA Zûjûe Rk còVû
Keòù\ùf ö ùjùf ùMûUòG Kì@e Rk ùKùZ ùfûKuê @<«û ? G[ô_ûAñ
ZûZ¥û _ûUòf aûjûeê Rk cMûAaûe a¥aiÚû Kùf ö KûV I aûCñg ùNeûA
KòQò ù\ûKû^ Ne Zò@ûeò KeûMfû Gaõ KêÉùò Lke @ûùdûR^ ùjfû ö
ùMû_ûkeûI MêŠu RùY a§ê \ûcê-@Yû Kûiûe @j¹\^Meùe ejê[ùô f ö
ùi c]¥ i«û^jú^ [ôaûeê \êüLùe ejê[ùô f ö gâú iûAaûaûu Ké_ûeê Zûue
ùMûUòG _êZâ e^ô _âû¯ò ùjfû ö gâú MêŠ Zûuê ùMûUòG _ZûKû ù\aûKê Kjòùf ö
RûMòe\ûe gâú ^û^ûiûùja ^òùcûYKe c]¥ ùMûUòG _ZûKû ù\ùf ö Gjò
\êAUò _ZûKû aWÿ icûùeûj ijKûùe Mâûceê aûjûeòfû Gaõ ùghùe ciRò\,¨
~ûjûKê aûaû \ßûeKûcûdú ^ûcùe iù´û]^ Keê[ùô f, Zûjûe ùKûYù\gùe
Uûwò \ò@ûMfû ö Gjò Kû~ð¥Kâc _ìa_ ð eò Gùa c]¥ PûfêejòQò ö
öö P¦^ icûùeûj öö
Gjò ùckû @aieùe @^¥ GK Kû~ð¥Kâce c]¥ gêbûe¸ ùjfû, ~ûjû
(51)
P¦ù^ûiôa ^ûcùe _âiò¡ ö ùKûejf¨e RùY cêifcû^ bq @cúe gKÑe
\fûfu cÉòÃeê Gjû C\¨bìZ ùjûA[ôfû ö _âûdZü Gjò _âKûe Ciôa iò¡
cêifòc¨ i^Úu i¹û^ CùŸg¥ùe Keû~ûA[ûG ö ajê _eòcûYùe P¦^
ùNûeò GK [ûkòùe eLû~ûG Gaõ ]ì_ Rkû~ûG ö ciRò\¨ _~𥫠GjûKê
ù^aû_ùe ùgûbû~ûZâû iµ^Ü jêG ö ùghùe [ûkòùe [ôaû P¦^ Gaõ ]ì_
ciRò\¨e _âûPúeùe fMû~ûG ö Gjò Ciôa _â[c Zò^òahð _~𥫠gâú @cúe
gKÑe ^òùR ^òaðûj Kùf Gaõ Zûu _ùe Zûu ]cð_^ôú ö Gjò _âKûe
jò¦êcû^u \ßûeû ]ßRû Gaõ cêifcû^u \ßûeû P¦^ ùgûbû~ûZâû GK iõMùe
ùjfû Gaõ @ûRò _~𥫠Zûjû PûfêejòQò ö
_eòPûk^û : eûc^acú gâú iûAaûaûu bqcû^u _ûAñ GK @Z¥«
_âòd I _aòZâ \ò^ ö aûaûu Kû~ð¥ Keòaû _ûAñ ajê ùÊzûùiaK c^Kê c^
_âÉZê ùjûA~ûC[ôùf Gaõ ùckûe @ûùdûR^ùe iKâd ò @õgMâjY Keê[ùô f ö
aûjûee icÉ Kû~ð¥bûe ZûZ¥û _ûUòf Gaõ @ûb¥«eúY Kû~ð¥ \ûdòZß gâú
iûAaûaûu RùY _ec bq cjòkû eû]ûKé¾ cûB i¸ûkê[ôùf ö Gjò
@aieùe Zûue ^òaûi iÚk @Zò[ôu bòWÿùe _ìeò~ûC[ôfû Gaõ Zûuê
icÉue @ûag¥KZû _âZò ]¥û^ eLôaûKê ùjC[ôfû ö Gjû ijòZ ùi ùckû
_ûAñ @ûag¥K icÉ iûcMâúe a¥aiÚû Keê[ôùf ö \ßòZúd Kû~ð¥ ~ûjû ùi
^òR Lêiòùe Keê[ôùf Zûjû [ôfû ciRò\¨ i`û Keòaû, Pì^ fò_òaû AZ¥û\ò ö
ciRò\¨e Kû^Ú Gaõ KaûUMêWÿòK @^aeZ ]ê^ò Rkòaû KûeYeê Kkû
_Wÿò~ûC[ôfû ö ù~ùZùaùk aûaû eûZòùe PbûWÿòKê aògâûc Keòaû _ûAñ
~ûC[ôùf ùiùZùaùk ùi Gjò Kû~ð¥ Keê[ùô f ö ]ê^ò ijòZ icÉ Rò^h ò _Zâ
aûjûeKê KXÿû~ûC[ôfû Gaõ i`ûiêZêeû Z[û fò_û ù_ûQû ùjaû _ùe _êYò
~[ûiÚû^ùe eLû~ûC[ôfû ö aûaûue @Z¥« _âòd Kû~ð¥ Meòauê ùbûR^
KeûAaû c]¥ Gjò Kû~ð¥Kâce GK @õgaòùgh [ôfû ö Gjò Kû~ð¥ ^òcù«
aòeûU ùbûRòe @ûùdûR^ Keû~ûC[ôfû Gaõ ajê _âKûe còÁû^Ü Zò@ûeò
Keû~ûC[ôfû ö Gjòiaê Kû~ð¥ eû]ûKé¾cûBu ^òaûiiÚkùe ùjC[ôfû ö ajê
]^ûXÿ¥ Gaõ gâúc« bq Gjò Kû~ð¥ _ûAñ @û[ðòK ijûdZû _â\û^ Keê[ôùf ö
öö eûc^acú I Cið Ciôae ic^ßd öö
icÉ Kû~ð¥Kâc Gjò _âKûe C©c eìù_ iµ^Ü ùjC[ôfû Gaõ ùckûe cj©ß
\ò^Kê \ò^ aXÿa
ò ûùe fûMòfû ö 1911 ciòjûùe G[ôùe GK _eòa©ð^ ùjfû ö
(52)
Ké¾eûI ù~ûùMgße búhà ^ûcùe RùY bq(gâú iûA iMêùYû_ûi^ûe ùfLK)
@ceûaZòe \û\û iûùja Lû_ùŸðu ij ùckûe \ò^K _ìae ð ê gòeWò ò @ûiò
\úlòZIßûWÿûùe ejòùf ö ù~ùZùaùk ùi aûeŠûùe aògûâ c Keê[ùô f Zûue
c^Kê GK aòPûe @ûiòfû ö Gjò icdùe gâú flàYeûc Ie` KûKû cjûR^ú
_ìRû iûcMâú ]eò ciRò\K ¨ ê ~ûC[ôùf ö ùi \êju ó c]¥ùe aòPûe @ûùfûP^û
ùjfû Gaõ ùicûù^ cù^ Kùf ù~ gòeW ò ùòÿ e Cið ùckû eûc^acú \ò^
@ûùdûRòZ ùjaû _Qùe KòQò MìXÿ eji¥ ^òjZ ò ejòQò ö eûc^acú jò¦c ê û^ue
@Zò _âd
ò \ò^ ö ~\ò Gjò\^ ò eûc^acú Ciôa c]¥ _ûk^ Keû~ûG ùKùZ bf
^ùja ? KûKû cjûR^úu c^Kê K[ûUò _ûAfû ö Gùa ici¥û [ôfû ùi\ò^
jeò\ûi còkùò a Kò ^ûjó ö jeò\ûi cûù^ Kú©ð^@ ò û \k ö ùZùa búhà Gjò
ici¥ûe C_ûd aûjûe Kùf ö ùi Kjòùf ùcûe ÊePòZ eûc @ûL¥û^, ù~Cñ[ùô e
eûcR^à aé©û« ejòQò Zûjû eP^û ieòQò ö cêñ Zûjûe Kú©ð^ Keòaò Gaõ Zêùc
jûeùcû^òdc aRûAa ö eû]ûKé¾cûB iêYa ò× Wÿû(@\ûMêŠ I Pò^ò cògò Zò@ûeò
Keû~ûC[ôaû GK _âKûe aeû) Zò@ûeò Keòùa ö
Gjû _ùe \êARY~ûK aûaûu @^êcZò ^òcù« ciRò\K ¨ ê Mùf ö aûaû Z
@«~ð¥ûcú ö IßûWÿûùe K’Y ùjC[ôfû Zûjû Zûuê RYû[ôfû ö aûaû KûKû cjûR^úuê
_âgÜ Kùf ‘K’Y Pûfò[f ô û ? Gjò @ûKiàK
ò _âgùÜ e KûKû jWÿaùWÿA Mùf Gaõ
aûaûu _âge Ü @bò_ûâ d aêS^ò _ûeò ɲ ùjûA ejòMùf ö Zû_ùe aûaû búhàuê
_Pûeòùf K’Y ùjC[ôfû ? búhà eûc^acú Ciôa _ûk^ Keòaû _âÉûa aûaûu
i¹êLùe C_iÚû_^ Kùf Gaõ @^êcZò ^òcù« _âû[ð^û Kùf ö aûaû ijhð
@^êcZò _â\û^ Kùf ö icÉ bq @û^¦ùe CfäiòZ ùjûACVòùf Gaõ eûc
Rù^àûiôa _ûk^ Keòaûùe fûMò_Wÿùò f ö \ßZ ò úd \ò^ ew ùaew _ZûKûùe
ciRò\K ¨ ê iRûA \ò@ûMfû ö
gâúcZú eû]ûKé¾cûB ùMûUòG ù\ûkò ù^A aûaûu i¹êLùe eLôùf Gaõ
Ciôa @ûe¸ ùjfû ö búhà Kú©ð^ KeòaûKê QòWûÿ ùjùf Gaõ cjûR^ú
jûeùcû^òdcùe Zûue iwZ ù\ùf ö Z_ôùe aûaû cjûR^úuê WKûA
_VûAùf ö cjûR^úu c^ùe guû RûZ ùjfû Kò aûaû Ciôa _ûk^ ^òcù«
@^êcZò ù\ùa Kò ^ûjó ö Kò«ê ù~ùZùaùk ùi aûaûu _ûLùe _j*òùf aûaû
Zûuê _âgÜ Kùf ‘Giaê K’Y ? ù\ûkò KûjóKò eLû~ûAQò ? KûKû cjûR^ú
Kjòùf eûc^acú Ciôa @ûe¸ ùjûAMfûYò, G[ô_ûAñ ù\ûkò eLû~ûAQò ö Kû^Úùe
(53)
[ôaû ùLû_eê aûaû \êAUò jûe aûjûe Kùf ö ùMûUòGKê KûKûRúu Mkûùe
f´ûAù\ùf, @ûeUò búhàu _ûLKê aXÿûAù\ùf ö Kú©ð^ @ûe¸ ùjûA~ûA[ôfû ö
Kú©ð^ icû¯ ùjfûùakKê gâú eûRûeûcue Cy Êeùe Rd RdKûe ùjfû ö
Kú©ð^ iÚkùe ùMûfû_ Rk aéÁò ùjfû ö icùÉ @û^¦ùe @]úe ùjûA
CVò[a ô ûùaùk jVûZ¨ GK MRð^ ]ß^ùò e ^úeaZû ùLkòMfû ö _âKZ é ùe ù~Cñ
icdùe ùMûfû_ Rk aéÁò ùjC[ôfû, ùi[ôeê KòQò @õg @iûa]^ZûagZü
aûaûu @ûLôùe _Wÿ~ ò ûA[ôfû ö ùZYê aûaû GKeKc Kî¡ ùjûA CyÊeùe
PòKûô e Kùf ö Gjò \ég¥ ù\Lô icùÉ bdbúZ ùjûA iÚû^ QûWÿò _kûAaûKê
C\¥Z ùjùf ö ùZùa aûaûue Êbûa ij _eòPZ ò ùfûùK G[ôùe aòaZ â
jê@ù« KûjóKò ? aûaûue Gjò ùKâû]Kê ùicûù^ @ûgúaðû\ eìù_ MâjY Kùf ö
ùicûù^ cù^ Kùf ù~ @ûRò eûcue R^à\^ ò , ùZYê eûaYe aò^ûg @[ðûZ¨
@jõKûe Gaõ \êÁ _âa© é eò _ì K eûlie iõjûe ^òc©
ò aûaûu c^ùe ùKâû]
C_ô^Ü ùjaû ÊûbûaòK ö Gjû ijòZ ùicûù^ GK[û c]¥ RûYò[ùô f ù~ ù~ùa
gòeW
ò ùòÿ e G_eò ùKøYiò ^ìZ^ Kû~ð¥Kâce @ûe¸ ùjC[ôfû, aûaû jVûZ¨
eûMò~ûC[ôùf ö ùZYê icùÉ aòiàd ^d^ùe Pûjòñ ejòùf ö eû]ûKé¾cûB
c]¥ bdbúZ ùjûA_Wÿ[ ò ùô f Kûùk aûaû Zûue ù\ûkòUò bûwòbw
ê ò ù\ùa ö
G[ô_ûAñ ùi KûKû cjûR^úuê ù\ûkò jUûAaûKê @^êùeû] Kùf ö Kò«ê aûaû
Zûuê G[ôeê ^òa©é Kùf ö
KòQò icd _ùe aûaû gû« ùjùf Gaõ ùijò\^ ò e cjû_ìRû I @ûeZò
^òaNðò ùÜ e icû_^ ùjfû ö Gjû_ùe KûKû cjûR^ú aûaûuê ù\ûkò jUûAaûKê
@^êcZò cûMòùf ö aûaû ZûjûKê _âZ¥ûL¥û^ Keò Kjòùf, Gùa Ciôa ieòfû
ùKCñVò ? _e\ò^ ùMû_ûk Kûfû Ciôa _ûk^ KeûMfû, Zûjû_ùe aûaû ù\ûkò
jUûAaûKê @^êcZò ù\ùf ö Gjò Ciôaùe PêWûÿ I \jòKê cògûA GK cûUò jûŠòùe
eLô UwûA \ò@û~ûG Gaõ Kú©ð^ ùgh ùjaû _ùe ZûjûKê bwû~ûA[ûG ö
ùghùe _âiû\ eì_ùe ZûjûKê icÉu c]¥ùe aòZeY Keû~ûG, ù~_eò
gâúKé¾ ùMû_ûkcû^u iû[ôùe Keê[ùô f ö eûc^acú Ciôa Gjò_eò bûaùe
\ò^iûeû Pûfê[f ô û ö \ò^ùakû \êAUò _ZûKû ùgûbû~ûZâû Gaõ eûZòùe P¦^
~ûZâû aWÿ ]êc]ûc ijKûùe _eòKc â û Keê[f
ô û ö Gjû _eVûeê Cið eûc^acú
Ciôaùe _eòYZ ùjfû ö
_eahð 1912 ciòjûùe eûc^acú Kû~ð¥iìPúùe _eòa¡ð^ KeûMfû ö
(54)
gâúcZú eû]ûKé¾cûB ùP÷Zâ _âZ_ ò \ûeê ^ûci¯ûj _âûe¸ Kùf ö (fMûZûe iûZ\ò^
@ùjûeûZâ bMaZ ^ûc Kú©ð^Kê ^ûc i¯ûj Kêjû~ûG) icÉ bq G[ôùe
_ûkòKeò @õgMâjY Keê[ùô f ö ù\ge iaê_ûâ «ùe eûc^acú Ciôa aWÿ @û^¦
I Cfäûiùe _ûk^ Keû~ûA[ûG ö ùZYê Gjò ahð c]¥ jeò\ûi còka ò û ici¥û
ù\Lûù\fû; Kò«ê Ciôa _ìae ð ê ùijò ici¥û \ìe ùjûAMfû ö _û*Q@ \ò^ _ìae ð ê
gâú cjûR^úue aûfûaêaûu ijòZ @ûKiàK ò ùbU ùjfû ö aêaû iûùja @û]ê^K ò
ZêKûeûc bûaùe L¥ûZò @Rð^ Keò[ùô f Gaõ Gjò ahð Kú©ð^ \ûdòZß Zûu
C_ùe @_ðY KeûMfû ö Zjòñ _eahð 1913 ciòjûùe @ûC RùY jeò\ûi
(iûZeû Ròfû ^òaûiú aûfû aêaû iûZûeKe) Zûu Mâûcùe ù_äM ùeûMe _âùKû_
ù~ûMê ùiVûùe Kú©ð^ Keò_ûeòùf ^ûjó ö GYê ùi gòeW ò òÿ _kûA@ûiòùf ö Zûu
\ßûeû Kú©ð^ KeûAaû ^òcù« KûKûiûùja \úlòZ aûaûue @^êcZò fûb
Kùf ö `kùe ùi Kú©ð^ Kùf I Zûuê ~ù[Á _êeÄûe _â\û^ KeûMfû ö
1914 ciòjûeê jeò\ûi aû Kú©ð^ ici¥û aûaû iaê\^ ò _ûAñ \ìe Keòù\ùf ö
Gjò Kû~ð¥ Gùa iÚûdú eì_ùe gâú \ûiMYê cjûeûRuê @_ðY KeûMfû ö ùi
i`kZûe ij Gaõ bûa_ì‰ð ijKûùe Gjò Kû~ð¥ ^òaûð j Kùf ö
1912 ciòjû _eVûeê Ciôaùe ùfûKiõL¥û @ûgûZúZ bûaùe aé¡ò _ûAaûKê
fûMòfû ö ùP÷Zâ gêË @Ácúeê \ßû\gú _~𥫠gòeW ò ùòÿ e G_eò R^icûMc ùjC[ôfû
ù~_eòKò cù^ ùjC[ôfû cjêcûQòu ù`Yû fûMòQò ö ù\ûKû^ aRûe iõL¥û
aXÿPò ûfòfû ö ^ûcú _jòfcû^u c]¥ùe KêÉò ùLk ùjfû ö Meòacû^uê ùbûR^
ù\aû _ûAñ aògûk @ûKûeùe bŠûeûcû^ ùLûfûMfû ö eû]ûKé¾cûBu KVò^
_eògc â e `kÊeì_ gòeW ò K
òÿ ê iõiÚû^e c~ð¥û\û còkf ò û ö iµ©ò _eòcûY \ò^Kê
\ò^ aXÿP ò ûfòfû ö ùMûUòG iê¦e ùNûWÿû, _ûfòu,ò e[ Gaõ eê_ûe @^¥û^¥
_\û[ð, aûi^, Kêi^ AZ¥û\ò bqcûù^ C_jûe @ûKûeùe ù\ùf ö Ciôa
@aieùe jûZú @Yû~ûC[ôfû ö ~\òI iµ©ò ùag¨ aé¡ò _ûAfû; aûaû ùi[ô_âZò
_ì‰ð @^ûiq ejê[ùô f ö ùi Zû’Kê Cù_lû \éÁùò e ù\Lê[ùô f Gaõ _ìa_ ð eò
iû]ûeY ùagbìhû ]ûeY Keê[ùô f ö Gjû CùfäL^úd aòhd ù~ Ciôa Z[û
ùgûbû~ûZâû icdùe Cbd jò¦ê I cêifcû^ còkc ò gò ò Kû~ð¥ Keê[ùô f ö @ûRò
_~𥫠ùicû^u c]¥ùe ùKøYiò aòaû\ Kò´û cZùb\ ùjûA^ûjó ö _â[ùc
_â[ùc R^icûMc 5 jRûeeê 7 jRûe bòZùe ùjC[ôfû ö Kò«ê ùKøYiò
ùKøYiò ahð Gjû 75 jRûe _~𥫠aXÿò ~ûC[ôfû ö Z[û_ò ùKùa ùKøYiò
ùeûM Kò´û \wû ùjaûe ^Ròe ^ûjó ö
(55)
 öö ciRò\¨e Rúù‰ðû¡ûe öö
Cið Gaõ ùckû _ûk^ K[û ù~_eò _â[ùc ùMû_ûk MêŠu c^ùe
@ûiò[f
ô û, ùijò_eò ciRò\e ¨ Rúù‰ðû¡ûe aòPûe _â[ùc Zûue c^Kê jó
@ûiò[f
ô û ö Gjò Kû~ð¥ ^òc©ò ùi _[eLŠcû^ cMûA ùiiaêKê GKZâ Keò
aMðûKûe Keò KûUò eLôùf ö Kò«ê Gjò Kû~ð¥e ùgâd Zûuê _âû¯ ùjaûe ^[ôfû ö
ùijò ~gfûb Keòaûe ùiøbûM¥ ^û^ûiûùja Pù¦ûeKeu _ûAñ iêelòZ
[ôfû Gaõ _ûgßeð ûÉû I PUûY Kû~ð¥ KûKûiûùja \úlòZue ö _â[ùc aûaû
Gjò Kû~ð¥ ^òc©
ò ÊúKéZò ù\ùf ^ûjó; Kò«ê iÚû^úd bq cjfiû_Zòu @ûMâjeê
aûaûu @^êcZò còkf ò û Gaõ ùMûUòG eûZòùe jó ciRò\e ¨ PUûY Zò@ûeò
ùjûAMfû ö G _~𥫠aûaû ùMûUòG @Lû C_ùe aiê[ùô f ö GYòKò ùijò
@LûUòKê jUûA ùijò iÚû^ùe GK ùQûUò@û M\ò aòQûMfû ö
1912 ciòjûùe ibûcŠ_ KVò^ _eògc â C_eû« iµì‰ð ùjfû ö ciRò\e¨
@MYû @Zò ùQûU Z[û ~òaû @ûiòaû KeòaûKê @iêa]ò û ùjC[ôfû ö KûKûiûùja
\úlòZ @MYûKê aXÿûA Zûjû C_ùe QûZ _KûAaûKê Pûjêñ[ôùf ö ajê @[ð
a¥d Keò fêjû I KõKâòU @ûYò M\û KeòeLôùf Gaõ Kûc c]¥ @ûe¸
ùjfû ö \ò^ eûZò _eògâc Keò bqcûù^ fêjû L´ ù_ûZòùf ö _e\ò^
ù~ùZùaùk aûaû PbûWÿòeê ù`eòùf ùijò L´MêWÿòKê C_ûWÿò `òwòù\ùf
Gaõ @Zò ùKâû]ôZ ùjûA CVòùf ö ùMûUòG jûZùe L´ ]eò ùi C_ûWÿòaûKê
fûMòùf Gaõ @ûe jûZùe ZûZ¥ûu `ùZA UûYò KûXÿò@ûYòùf I ùi[ôùe
^ò@ñû fMûA `òwòù\ùf ö ùiùZùaùk aûaûue Plê~êMk Rßk« @wûe
i\ég Rû{ßf¥cû^ ùjûACVê[ôfû ö Zûu @ûWÿKê Pûjòñaû _ûAñ Kûjûe iûji
c]¥ ^[ôfû ö icùÉ búZZâÉ ùjûA bûaòaûKê fûMòùf Gùa K’Y Keû~òa ?
bûùMûRú iòù§(aûaûu KêÂùeûMú bq) iûcû^¥ iûji Keò @ûùMAùf Kò«ê
aûaû Zûuê ]KÑû ù\A ùVfòù\ùf ö g¥ûcûue c]¥ icû^ \gû ùjfû ö
aûaû Zûu C_eKê AUû LŠcû^ _KûAùf ö ~òG aò Zûuê gû« KeòaûKê
Mfû Zû’e @^êeì_ \gû ùjfû ö
KòQò icd CZûeê ùKâû] gû« ùjaû _ùe aûaû RùY ù\ûKû^úuê WûKò
GK Reò fûMò[ôaû _MWÿò KòYò ZûZ¥ûu cêŠùe aû§òòù\ùf, Zûuê i´¡ðòZ
Keòaû ùg÷kúùe ö Gjò aòPòZâ a¥ajûe ù\Lô bqcû^ue @û½~ð¥e iúcû
ejòfû ^ûjó ö ùicûù^ aêSò _ûeê^[ôùf Kò aûaû ùKCñ @mûZ KûeYeê G_eò
(56)
ùKâû]ôZ ùjùf ? ZûZ¥ûuê cûWÿ ù\ùf KûjóKò Gaõ Zûue ùKâû] ZZ¨lYûZ
gû« ùjfû Kò_eò ? aûaû ùaùkùaùk @Zò M¸úe Z[û gû« cê\âûùe
ejê[ôùf Gaõ aWÿ ù_âcùe K[ûaû©ðû Keê[ôùf ö @ûC ùKùZùaùk aò^û
ùKøYiò KûeYùe jVûZ¨ ùKâû]ôZ ùjûACVê[ôùf ö Gjò_eò @ù^K NUYû
ù\LôaûKê còkòQò; Kò«ê cêñ Gjûe ùKøYiò ^òÃhð aûjûe Keò_ûeò^ûjó, Gjû
bòZeê ùKCñUû ùfLôaò I ùKCñUû aû\¨ \ò@û~òa ? ùZYê ù~Cñ Kâcùe
NUYûiaê iàeYKê @ûiêQò ùijò @^êiûùe a‰ð^û KeêQò ö @ûi«û @]¥ûdùe
aûaû ~a^ Kò´û jò¦ê Gjûe a‰ð^û Keû~òa Z[û Zûue ù~ûM, iû]^û, gqò
Gaõ @^¥û^¥ aòhd C_ùe @ûùfûP^û Keû~òa ö
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(i¯ûj _ûeûdY : _â[c aògûâ c)

bq Kf¥ûYe @bdiÚk gâú \ßûeKûcûdú, ù~CñVûùe aòeûRò[ôùf iûAñ

(57)
 öö \ßZ
ò úd \ò^ _ûeûdY öö

öö i¯c @]¥ûd öö

@\¨bêZ @aZûe, gâú iûAaûaûu _âKéZò I Zûue ù~ûM Kâòdû,

iaða¥û_KZû, Kê ùeûMúu ùiaû, L_ùŸðu _êZâe ù_äM ùeûM,
_Še_êe ~ûZâû

öö @\¨bêZ @aZûe öö

gâú iûAaûaû icÉ ù~ûMKâòdûùe _ûe\gðú [ôùf ö Q@_âKûe Kâòâdûe ùi

@]ôKûeú [ôùf ö Gjû c]¥ùe aòùgh Kâòdû ùjCQò ù]øZò(~ûjû 3 A* _âiÚ
I iûùXÿ 22 `êU f´e ùMûUòG I\ûK^ûKê ù_U bòZùe _ìeûA i`ûKeòaû
Kâòdû), LŠù~ûM(geúee @adaMêWÿòKê _é[K _é[K Keò _êYò _ìaðaZ¨
ù~ûWÿòaû) Gaõ icû]ô @û\ò @«bðêq ö ~\ò aûaûuê jò¦ê ùaûfò Kêjû~ûG
Zûùjùf Êeì_eê ùi cêifcû^ bkò RYû_Wÿê[ôùf ö ùZYê ùKjò aò VòK¨Keò
Kjò_ûeê^[ôùf ùi jò¦ê ^û cêifcû^ ö jò¦êcû^ue eûc^acú Ciôa ùi
~[ûaò]ô _ûk^ Keê[ôùf, Gjû ijòZ cêifcû^cû^ue P¦^ Ciôa ö
Ciôaùe @õgMâjY Keê[ôaû cfäù~û¡ûcû^uê ùi ù_âûiôûjòZ Keê[ôùf Gaõ
aòùRZûcû^uê _êeÄéZ Keê[ôùf ö ùMûKêkûÁcú \ò^ ùMû_ûkKkû Ciôa
]ìc]ûc ijKûùe _ûk^ Keê[ôùf ö A\¨\ò^ cêifcû^cû^uê ^cûR _Xÿòaû
(58)
_ûAñ ciRò\¨Kê ^òcªY Keê[ôùf ö [ùe cjecùe cêifcû^cûù^
ciRò\ù¨ e ZûRò@û iÚû_^ Z[û KòQ\
ò ^
ò ZûRò@ûKê ùiVûùe eLô _êYò ùgûbû~ûZâû
Keò Mâûceê aûjûeòaûe Kû~ð¥Kâc Kùf ö gâú iûAaûaû Pûeò\ò^ ZûRò@û
eLôaûKê @^êcZò ù\ùf Gaõ _*c \ò^ ùKøYiò aòù\ßh aò^û ZûRò@ûKê
jUûAù\ùf ö ~\ò Zûuê cêifcû^ Kêjû~ûG jò¦ê _â[û @^êiûùe Zûue
K‰ðùa] ùjûA[ôfû @ûC ~\ò jò¦ê Kjòaû Zûùjùf ùi iê^Z¨ Keòaû i_lùe
[ôùf ö ^û^ûiûùja Pù¦ûeKe ~òG aûaûuê @Zò ^òKUeê ù\LôQ«ò, aûaûue
iê^Z¨ ùjûA^[ôaû _âKûg KeòQ«ò ö (aò.bò. ù\au eP^û : aûaû jò¦ê ^û
~a^, iûAfúkû _éÂû 562 \âÁa¥) ~\ò KòG Zûuê jò¦ê ùaûfò Kùj,
Zûùjùf iòG Z iað\û ciRò\¨ùe @aiÚû^ Keê[ôùf Gaõ ùKjò ~\ò
cêifòc ùaûfò Kùj Zûùjùf ùi ùiVûùe iað\û ]ê^ò RkûA eLê[ôùf ö
Gjû ijòZ @^¥û^¥ Kcð, ~ûjûiaê Aifûc ]cðe aòùeû]ú ~[û PKÑò ù_hòaû,
gv I N<^û\, ùjûc @û\ò Kcð Keòaû, @^Ü\û^ Gaõ @Nð¥ \ßûeû _ìR^
iað\û ùiVûùe Pûfê[ôfû ö
~\ò KòG Zûuê ~a^ Kùj, Kêkú^ aâûjàY Gaõ @MÜòùjûZâúcûù^ c]¥
ùicû^ue ^òdc CfäNõ^ Keò Zûuê iûÁûw _âYò_ûZ Keê[ôùf ö KòG ~\ò
a¥qòMZ aòhd _PûeòaûKê ~ûAQò, @û½~ð¥R^K bûùa Zûjû Zû’e c^eê
aòiZ
á ùjûA~ûC[ôfû Gaõ Zûue \gð^cûZâùK ùi aòùcûjòZ ùjûACVê[f ô ûö
GYê aûÉaùe ùKjò Gjûe ùKøYiò ^ò‰ðd Keò_ûeò^[ôùf ù~ _âKéZùe
aûaû jò¦ê Kò ~a^ ö G[ôùe @û½~ð¥ ùjaûe K’Y @Qò ? ~òG @jõ Gaõ
A¦âòdR^òZ iêLKê Rkû¬kò ù\A Bgßeu geYùe Pûfò~ûG Z[û
ù~ùZùaùk Zûue Bgßeu ij @bò^ÜZû _âû¯ jêG ùiùZùaùk Zûue
ùKøYiò RûZò, ]cð eùj ^ûjó ö gâú iûAaûaû Gjò ùgâYúe [ôùf ö ùi RûZò
Gaõ _âûYúcû^u c]¥ùe ùKøYiò ùb\bûa ù\Lê^[ôùf ö `Kòecû^u
ijòZ ùi @ûcòh Gaõ cûQ ùbûR^ Keê[ôùf ö KêKêe c]¥ Zûue
ùbûR^_ûZâùe cêjñ ù\A @ûeûcùe Zûu ij LûA_ûeê[ôfû ö Gjò_eò gâú
iûAaûaûue @_ìað Z[û @\¨bêZ @aZûe [ôfû ö
MZ R^àe gêb iõÄûee `kÊeì_ ùcûùZ c]¥ Zûue PeYùe aiòaûe
Gaõ Zûue iZ¨iw fûb Keòaûe ùiøbûM¥ _âû¯ ùjfû ö ùcûe ù~Cñ_eò
@û^¦ I iêL _âû¯ò @^êba ùjûAQò Zûjû cêñ Kò_eò a‰ð^û Keòaò ? ~[û[ð
eì_ùe aûaû @LŠ iyò\û^¦ [ôùf ö Zûue cjû^Zû Gaõ @\ßòZúdZûe
(59)
KòG a‰ð^û Keò_ûeòa ? ~òG Zûue PeYKcke geY ù^AQò, ùi
@ûcôiûlûZKûe fûb KeòQò ö
@ù^K i^Ü¥ûiú, iû]K Gaõ cêcêlêR^ iûAaûaûu _ûLKê @ûiê[ôùf ö
aûaû c]¥ ùicû^u ijòZ cògê[ôùf, aiê[ôùf Gaõ aû©ðûkû_ Keò
ùicû^ue cù^ûe¬^ Keê[ôùf ö ‘@ûfäû cûfòK’ iað\û Zûue KY×ùe
aòeûRcû^ [ôfû ö ùi ùKùa aò aòaû\ Gaõ cZùb\ùe _gê^[ôùf Gaõ
iað \ û gû« I iÚ ò e ejê [ ô ù f ö @ag¥ ùaùkùaùk ùi ùKâ û ]ô Z
ùjûACVê[ôùf ö ùi iað\û ùa\û«e gòlû ù\C[ôùf ö ùKjò c]¥ ùgh
_~𥫠RûYò_ûeò^[ôùf ù~ _âKéZùe gâú iûAaûaû KòG [ôùf ? ]^ú I
Meòa Cbùd Zûu fûMò icû^ [ôùf ö ùi ùfûKcû^ue MìXÿ K[û iaê
RûYò_ûeê[ôùf Gaõ ù~ùZùaùk ùicû^u @ûMùe Zûjû _âKU Keê[ôùf,
ùicû^u aòiàde iúcû ejê^[ôfû ö Êdõ mû^ûaZûe ùjûA[ôùf c]¥ ùi
@mû^Zû _â\gð^ Keê[ôùf ö @û\e @b¥[ð^û _âZò Zûue iað\û @eêPò
[ôfû ö gâú iûAaûaûue Gjò_eò ùa÷gòÁ¥ [ôfû ö ùi geúe]ûeú ùjûA[ôùf
c]¥ Kcðeê Zûue HgßeK ò gqò ÆÁ Sfiò CVê[f ô û ö gòeW
ò e
òÿ icÉ ^e^ûeú
Zûuê _eõaâjà eì_ùe cû^ê[ôùf ö
öö aûaûue fúkû öö
ùcû _eò GK cìLð, gâú iûAaûaûu fúkûMêWÿòKê Kò_eò a‰ð^û Keò_ûeòa ?
gòeòWÿòe _âûdZü icÉ c¦òee ùi Rúù‰ðû¡ûe KeûA[ôùf ö ZûZ¥û _ûUòfu
\ßûeû g^ò, MY_Zò, gue, _ûaðZú, Mâûc¥ù\aZû Gaõ j^êcû^ c¦òe
ceûcZ KeûMfû ö aûaûue \û^ c]¥ aòflY [ôfû ö \lòYû bûaùe ~ûjû
@ûd ùjC[ôfû, ùi[ôeê ùi KûjûKê 20 Uuû, KûjûKê 15 Uuû, KûjûKê
50 Uuû _âZò\ò^ ùÊzû_ìaðK \û^ Keê[ôùf ö _âû¯òK©ðû GjûKê gê¡\û^
cù^ Keê[ôfû ö aûaûue c]¥ iað\û Gjò Azû [ôfû ù~ C~_êq cûMðùe
Zûjûe Lyð Keû~ûC ö
aûaûue \gð^ \ßûeû bqcû^ue @ù^K _âKûe fûb ùjC[ôfû ö @ù^K
^òÃ_U Gaõ iêiÚ ùjC[ôùf, \êÁûcôû _êY¥ûcôûùe _eòYZ ùjC[ôùf,
KêÂùeûMeê @ù^K cêq ùjùf Gaõ @ù^Kue cù^ûKûc^û _ì‰ð ùjfû ö
_wêe @KcðY¥ \ìe ùjûA ilc ùjfû ö Gjò_eò bûaùe Zûue Kú©ðò \ìe
\ìeû«Kê a¥û_òaûKê fûMòfû Gaõ ùijò iaê iÚû^eê @iõL¥ ùfûK gòeòWÿòKê
(60)
@ûiòaûùe fûMòùf ö aûaû iað\û ]ê^ò _ûLùe @ûi^ _KûA aiò ejê[ôùf
Gaõ ùiVûùe aògâûc Keê[ôùf ö ùi ùKùa iÜû^ Keê[ôùf Gaõ ùKùa
ùKùa iÜû^ ^Keò icû]ôùe aòfú^ ejê[ôùf ö cÉKùe gòùeû_û,
KUúù\gùe ù]ûZò Gaõ ù\j @ûaeY _ûAñ GK @weLû ]ûeY Keê[ùô f ö
_â[ceê jó Zûue ùagP~ð¥û Gjò _âKûe [ôfû ö Rúa^e _ìaðû¡ðùe ùi
Mâûcùe PòKòiôûùiaû Keê[ôùf ö ùeûMe ^ò\û^Keò Jh] ù\C[ôùf ö Zûu
jûZùe ~û\êKeú gqò [ôfû ö ùZYê @Ì \ò^ c]¥ùe RùY ~gÊú PòKòiôK
bûaùe iê^ûc @Rð^ Kùf ö GVûùe ùKak ùMûUòG NUYû a‰ð^û
Keû~ûCQò, ~ûjû Kò @Z¥« aòPòZâ ö
öö aòflY ù^Zâ PòKòiôû öö
RùY bque @ûLô ajêZ fûf ùjûA~ûA[ôfû I `êfò~ûA[ôfû ö gòeòWÿò
bkò lê\â Mâûcùe Wûqe còkòùa ùKCñVê ? bqcûù^ ùeûMúKê aûaûu
i¹êLKê ù^ùf ö Gjò _âKûe ùeûM ùlZâùe Wûqe _âûdZü cfc, @¬^,
ùMû\êMÛ Z[û K_ðìe~êq Jh] ù\A[û«ò ö Kò«ê aûaûue Jh] iað\û bò^Ü
[ôfû ö bûfò@û c¬ò MêŠKeòò \êAUò Mêkû Kùf Gaõ ùeûMúe @ûLôùe ùMûUòG
Mêkû fMûA K^û _Uò aû§òù\ùf ö _e\ò^ _Uò KûXÿò _ûYò QûU \ò@ûMfû ö
Gjû_ùe `êfû KcòMfû Gaõ @ûLô _âûdZü ^úùeûM ùjûAMfû ö @ûLô
geúee GK iêùKûck @w, Kò«ê aûaûu Jh]eê KòQò lZò ùjfû ^ûjó aeõ
@ûLôe _úWÿû \ìe ùjûAMfû ö Gjò _âKûe @ù^K ùeûMú ^úùeûM ùjC[ôùf ö
GVûùe Z C\ûjeY Êeì_ ùMûUòG NUYû a‰ð^û KeûMfû ö
öö aûaûue ù~ûMKâòdû öö
aûaû icÉ _âKûe ù~ûM Kâd ò ûe @]ôKûeú [ôùf ö ùi[ôeê ùKak \êAUòe
CùfäL GVûùe Keû~ûCQò ö
ù]øZò Kâòdû : _âZò Zò^ò\ò^ùe [ùe aûaû ciRò\¨Vûeê ~ù[Á \ìeùe
GK aU aél Zùk Gjò Kâòdû Keê[ôùf ö [ùe ùfûKcûù^ ù\Lôùf ù~
ùi Zûue @«aêRêkû C\eeê aûjûe Keò ZûjûKê Pûeò_Uê i`û Kùf Gaõ
^òKUiÚ MQcìkùe gêLôaûKê eLôù\ùf ö gòeòWÿòùe Gjò NUYû ù\Lô[ôaû
ùfûK Gùa aò RúaòZ @Q«ò ö ùi Gjò K[ûe _eúlû c]¥ Keò[ôùf ö
iû]ûeY ù]øZò Kâòdû 3 A* PCWÿû Gaõ iûùXÿ 22 `êU f´e GK I\û
(61)
K_Wÿû iûjû~¥ùe Keû~ûG ö Gjò K_WÿûKê _ûUò ù\A ù_U ~ûGñ _ìeûA
\ò@û~ûG Gaõ _âûd @]N<û _~𥫠ùijò_eò eLû~ûG ö Gjû_ùe ZûKê _êYò
aûjûeKê KûXÿò @Yû~ûG ö Kò«ê aûaûue C_ùeûq ù]øZò Kâòdû aòPòZâ Gaõ
@iû]ûeY [ôfû ö
LŠù~ûM : \òù^ aûaû Zûu geúee bò^Ü bò^Ü @adaMêWÿòKê _é[K
_é[K Keò ciRò\¨e bò^Ü bò^Ü iÚû^ùe eLôù\ùf ö @KiàûZ ùijò \ò^ RùY
a¥qò ciRò\ù¨ e _j*òùf Gaõ c^êh¥ @w _âZ¥wMêWK òÿ GVò ùiVò _Wÿ[
ò a
ô ûe
ù\Lô bdbúZ ùjûAMùf ö ùi c^ùe bûaòù^ùf Kò aûaûuê KòG jZ¥û
Keò LŠ LŠ Keò _KûAù\AQò, ùZYê ùiVûeê ù`eò MâûccêLô@ûuê Gjò
iìP^û ù\aûKê iÚòe Kùf ö Kò«ê Lae ù\aû ùfûK jòñ @Wÿê@ûùe _Wÿòa, G
K[û _êYò c^bòZeKê @ûiòaûeê ùi ^úea ejòMùf ö _e\ò^ ù~ùZùaùk
ciRò\¨Kê Mùf _ìaðaZ¨ aûaûuê jéÁ_êÁ Gaõ iêiÚ geúeùe ù\Lô Zûue
aòiàde iúcû ejòfû ^ûjó ö Zûuê fûMòfû _ìað\ò^ ùi ~ûjû ù\Lô[ôùf Zûjû
K’Y Ê_Ü [ôfû ?
aûaû aûf¥ûaiÚûeê jó ù~ûMKâòdû Keê[ôùf Gaõ Zûue ù~Cñ @aiÚû _âû¯ò
ùjûA[ôfû, Zûjûe mû^ KûjûKê c]¥ mûZ ^[ôfû ö PòKòiôû ^ûcùe ùi
ùKùa KûjûVûeê ùMûUòG _Aiû ù^C^[ôùf ö Zûue G_eò ùfûKaiôk
MêY ù~ûMê Zûue Kú©ðò \ìe \ìeû« _~𥫠a¥û_òaûKê fûMòfû ö ùi @ù^K
Meòa Gaõ ùeûMúuê C©c ÊûiÚ¥ _â\û^ Kùf ö
PòKòiôKu c]¥ùe PòKòiôK Gjò cjû_êeêh RYK ùKùa aò ^òRe Êû[ð
K[û Pò«û ^Keò @ù^K aòNÜe i¹êLú^ ùjC[ôùf Z[û ^òùR @ij¥ ùa\^û
Gaõ KÁ ijò iað\û @^¥e cwk Keê[ôùf Gaõ ùicû^ue aò_©òùe
ijûdZû Keê[ôùf ö iað\û _ee Kf¥ûY ^òcò© ùi Pò«òZ ejê[ôùf ö
G_eò GK NUYû ^òcÜùe CùfäL Keû~ûCQò, ~ûjûKò Zûue iaða¥û_KZû
Gaõ cjû^ \dûkê bûae _eòPd \òG ö
aûaûu iaða¥û_KZû Gaõ \dûbûa : 1910 ciòjûùe \ú_ûakòe
gêb @aieùe aûaû ]ê^ò _ûLùe aiò @MÜòZû_ MâjY Keê[ôùf Gaõ ]ê^òùe
KûVLŠcû^ _KûA Pûfò[ôùf ö ]ê^ò ùRûe¨ùe Rkê[ôfû ö KòQò icd _ùe
ùi KûV _KûAaû a\kùe ^òRe jûZ ]ì^ùò e _ìeûAù\ùf ö jûZ ùgûP^úd
bûaùe ù_ûWÿM ò fû ö _ûLùe [ôaû ijûdK cû]a Gaõ cû]aeûI ù\g_ûùŠ
a¥É ùjûACVò aûaûuê bòWÿò ]eò@ûYòùf ö
(62)
 cû]aeûI Kjòùf ‘ùj ù\a ! @û_Y G K’Y Kùf ?’ aûaû _âKéZòiÚ
ùjûA Kjòùf ‘KòQò\ìeùe RùY Kcûe _^ôú ù~ùZùaùk Pìfò fMûC[ôfû,
Zû’e Êûcúe WûK gêYò jVûZ¨ CVòòfûùakKê @<ûùe a§û ùjûA[ôaû Zû’e
gògêUò Pìfò bòZùe Mkò_Wÿòfû ö cêñ ZZ¨lYûZ¨ jûZ _ìeûA gògêUòe Rúa^
elû Kfò ö ùcûe jûZ ù_ûWÿò~òaûùe ùKøYiò \êüL ^ûjó, Kò«ê GK ^òeúj
gògêe Rúa^ ù~ ejòMfû, Gjû ùcûùZ @Zúa iù«ûh ù\CQò ö’
öö Kê ùeûMúu ùiaû öö
cû]a eûI ù\g_ûùŠ aû g¥ûcûuVûeê aûaûue jûZ \MÛúbìZ ùjaû
Lae _ûA ^û^ûiûùja Pù¦ûeKe, cê´Ae _âiò¡ Wûqe _ecû^¦u
ijòZ Jh], _âùf_, _Uò @û\ò iûwùe ]eò gòeòWÿòùe _j*òùf ö ùi
aûaûuê Wûqe _ecû^¦u \ßûeû PòKòiôû KeòaûKê Z[û lZ iÚû^ùe Jh]
fMûAaûKê @^êcZò cûMòùf ö Kò«ê aûaû GjûKê _âZ¥ûL¥û^ Keòù\ùf ö
KêÂùeûMûKâû« bq bûùMûRú iòù§ lZ iÚû^ùe _Uò aû§ò ù\C[ôùf ö
Zûue Kû~ð¥ [ôfû _âZò\ò^ ù_ûWÿò ~ûA[ôaû iÚû^ùe Nò@ cAfc Keòaû I
Zûjû C_ùe GK _Zâ eLô _Uò aû§òù\aû ö Nû@û gòNâ bf ùjûA~òaû
@ûgûùe ^û^ûiûùja Pù¦ûeKe _UòKê jUûAù\A Wûqe _ecû^¦u
\ßûeû PòKòiôû KeûAaû _ûAñ aûaûuê @^ê^d aò^d Kùf ö G_eòKò Wûqe
_ecû^¦ c]¥ @ù^K [e _âû[ð^û Kùf, Kò«ê aûaû ùicû^u @^êùeû]Kê
GWÿûAù\A Kjòùf ‘@ûfäû jó ùcûe Wûqe’ ö jûZe _eúlû KeòaûKê c]¥
ùi @Mâûj¥ Keòù\ùf ö Wûü _ecû^¦u Jh] ù_Wÿò gòeòWÿòe aûdêcŠkùe
ùLûfû~ûA_ûeòfû ^ûjó Kò Zûjûe a¥ajûe ùjûA_ûeòfû ^ûjó ö Z[û_ò
WûqeRYue _ec ùiøbûM¥ [ôfû, ù~Cñ KûeYeê ùi aûaûue \gð^
fûbe iêù~ûM _ûAùf ö bûùMûRúuê Jh] fMûAaûKê @^êcZò còkòfû ö
KòQò \ò^ _ùe ù~ùZùaùk Nû@û VòK¨ ùjûAMfû, icÉ bq Lêiò ùjûAMùf,
Kò«ê @ûjêeò KòQò _úWÿû aûKò ejòQò Kò ^ûjó Zûjû ùKjò RûYê^[ôùf ö _âZò\ò^
Nò@ùe jûZ cûfòi ùjC[ôfû Gaõ _êYò KiòKeò _Uò aû§òaû- Gjò Kû~ð¥ gâú
iûAaûaûu icû]ô _~𥫠_âZ¥j Pûfò[ôfû ö gâú iûAaûaûu _eò _ì‰ð iò¡uê
Gjò_eò PòKòiôûe ùKøYiò @ûag¥KZû ^[ôfû, Kò«ê bqe ù_âcagùe ùi
bûùMûRúue Gjò ùiaû ^òaòðNÜùe ÊúKûe Keò[ôùf ö ù~ùZùaùk aûaû
ùfŠòKê ~ûC[ôùf, bûùMûRú QZû ]eò Zûu ij ~ûC[ôùf ö _âZ\ ò ^
ò iKûùk
(63)
ù~ùZùaùk aûaû ]ì^ò _ûLùe aòeûRcû^ Keê[ôùf, bûùMûRú ùiVûùe
_â[ceê C_iÚZò ejò ^òRe Kû~ð¥ @ûe¸ Keòù\C[ôùf ö bûùMûRú _ìaR ð ^àùe
@ù^K _û_ Kcð Keò[ôùf, Gjò KûeYeê ùi KêÂùeûMùe _úWÿòZ [ôùf ö
Zûue @ûwêkò ^Á ùjûA~ûA[ôfû Gaõ geúe ù_ûK cûQòùe b©òð ùjûA
CKôU M§ RûZ ùjC[ôfû ö ~\òI aûj¥ \éÁùò e ùi \êbûð Mû _âZúZ ùjC[ôùf,
aûaûue _â]û^ ùiaK ùjûA[ôaû KûeYeê ùi jó _âKZ é ùe @]ôK bûM¥gûkú
Z[û iêLú [ôùf ö aûaûue iû^Üò]¥ ùi _ì‰ð cûZâûùe fûb Keò[ôùf ö
öö aûkK L_ùŸðe ù_äMùeûM öö
Gùa aûaûue @ûC GK @\¨bêZ fúkû a‰ð^û KeêQò ö @ceûaZòe
\û\ûiûùja L_ùŸðu _^ôú gâúcZú L_ùŸð Zûue gògê_êZâ ijòZ gòeòWÿòùe
[ôùf ö Gjò icdùe _êZâKê Rße ùjfû I Zû_ùe ùi ù_äMùe @ûKâû«
ùjûAMfû ö gâúcZú L_ùŸð Qû^ò@ûñ ùjûA aòaZ â RYû_Wÿùò f Gaõ @ceûaZú
ù`eò~òaûKê iÚòe Kùf ö i§¥ûùe ù~ùZùaùk aûaû aûdêùia^ _ûAñ
IßûWÿû(Gùa icû]ô c¦òe) @bòcêùL @ûiê[ôùf, ùiùZùaùk aûaûuê gòeòWÿò
QûWÿòaûKê @^êcZò bòlûKeò [eòfû KY×ùe ùi Kjòùf ù~ Zûue _êZâ ù_äM
ùeûMûKâû« ùjûAQò,GYê ùi NeKê ù`eò~a ò ûKê PûjêQ
ñ «ò ö aWÿ jûfêKû bûaùe
aûaû Gjûe icû]û^ Keò Kjòùf ‘@ûKûgùe Gùa ùcN XÿûuòòQò ö Zûjû
jUòaû _ùe @ûKûg _êYò Êz ùjûA~òa ö’ Gjû Kjò ùi KUúù\g _~ð¥«
K`^ò CVûAù\ùf Gaõ C_iÚZ ò bqcû^uê @ŠûKéZe ò PûùeûUò a[ ù\LûA
Kjòùf- ù\L, bqcû^u _ûAñ ùcûùZ ùKùZ KÁ ij¥ KeòaûKê _WÿêQò ö
ùicû^ue KÁ ùcûe @ùU ö Gjò aòPZ ò â Z[û @iû]ûeY fúkû ù\Lô ùfûKu
c^ùe aògûß i ùjfû ù~ i^Úuê Zûue bqu _ûAñ ùKùZ KÁ ij¥ KeòaûKê
_WÿêQò ö i^Úu jé\d cjcVûeê c]¥ Zek Z[û fjêYú i\ég ùKûck
@ùU ö ùicûù^ ^òüÊû[ð_e bûaùe bqcû^uê ù_âc Ke«ò Gaõ ^òRe
iõ_Kðúd aòPûe Ke«ò ö
öö _Še_êe ~ûZâû I ^òaûi öö
aûaû Zûue bqcû^uê ùKùZ ù_âc Keê[ùô f Gaõ ùKCñ_eò ùicû^ue
icÉ Azû Z[û LaeKê _ìaðeê jó RûYò_ûeê[ôùf, Zûjûe a‰ð^û Keò Gjò
@]¥ûd icû¯ KeêQò ö
(64)
 ^û^û iûùja Pù¦ûeKe aûaûue RùY _ecbq [ôùf ö ùi
Lû^ù\ge cûcfZ\ûe [ôùf ö Zûue _Še_êeKê a\kò ùjfû Z[û gâú
iûAaûaûu _âZò Zûue bqò Gjò_eò `k\ûdú ùjfû ö _Še_êeKê c©ð¥e
ùa÷KêY× ùaûfò cù^ Keû~ûG ö Pù¦ûeKe G[ôùe aWÿ Lêiò ùjûA gúNâ
^ìZ^ \ûdòZß MâjY KeòaûKê aûjûeòùf I ~òaû_ìaðeê aûaûue \gð^ I
@ûgúaðû\ ^òcò© gòeòWÿò Mùf ö gòeòWÿòKê ùi _Še_êe I aûaûuê Zûue
aòùVûaû cù^ Keê[ôùf ö ~ûjû aò ùjC a\kòe iìP^û ùi KûjûKê
ù\A^[ôùf Gaõ ~[ûgúNâ gòeW ò ùòÿ e _j*ò aûaûue @ûgúaðû\ ù^A _Še_êe
~ûZâû KeòaûKê iÚòe Keò[ôùf ö cûZâ aûaûu _ûLùe K’Y fêPò ejòa? iòG
Z iaðm ö ù~còZò ^û^ûiûùja gòeW ò e
òÿ @^Zò\e
ì ^òcMûIñ _ûLû_ûLô ùjûAQ«ò,
aûaû Gjò icdùe cjfiû_Zò, @®û iòù§ Gaõ Kûgúeûcu ijòZ
\ßûeKûcûdúùe aû©ðûkû_ Keê[ôùf ö jVûZ¨ ^úeaZû ùLkòMfû Gaõ aûaû
Kjòùf, ‘@ûi PûeòRY cògò bR^ ùaûfòaû ö _Še_êee \ßûe ùLûfò~ûAQò ö
ù_âc_ìaKð Gjò bR^ MûAaû ö bR^Uòe bûaû[ð Gjò_eò - ‘ùcûùZ _Še_êe
~ûA ùiVûùe ejòaûKê ùja, KûjóKò^û Zûjû ùcûe _âbêu ^òaûi ö’ aûaû
MûAaûKê fûMòùf I icùÉ Zûu ijòZ Êe còkûAùf ö KòQò icd c]¥ùe
^û^ûiûùja i_eòaûe ùiVûùe _j*ò aûaûuê _âYûc Kùf ö ùi aûaûuê
_Še_êe ~ûZâû Z[û ùiVûùe ejòaû ^òc© ò @^êcZò bòlû Kùf ö _ûVKMY,
Gùa ù\L«ê, ùijò _âû[ð^ûe Kò @ûag¥KZû [ôfû ? bqMY ^û^ûiûùjauê
Kjòùf Kò aûaû _Še_êe ^òaûi K[û @ûMeê Kjòiûeò[ôùf ö Gjû gêYò
^û^ûiûùja aòjßkòZ ùjûA aûaûu gâúPeYùe ùfûUò_Wÿòùf Z[û aûaûu
@^êcZò, C\ò Gaõ @ûgúaðû\ ù^A _Še_êe ~ûZâûKùf ö
aûaûu fúkû @^« ö @^¥ aòhd ~[û cû^a R^àe cj©ß, aûaûu
bòlûaé©ò \ßûeû Rúa^ ^òaðûj, aûdRûaûBu ùiaû @û\ò K[û _ea©ðú @]¥ûd
_ûAñ eLô Gùa cêñ aògâûc ù^CQò ö
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(65)
 öö @Ác @]¥ûd öö
cû^a R^àe cj©ß, iûAaûaûu bòlûaé©ò, aûdRûaûBu ùiaû
gêgïhû, gd^Kl, LêiûfP¦u _âZò ù_âc
MZ @]¥ûdùe _â\© iìP^û @^êiûùe ùjcûW_« Gùa cû^a R^àe
cj©ß aòhdùe aòÉéZ @ûùfûP^û KeêQ«ò ö Gjû_ùe aûaû Kò_eò bòlûU^
Keê[ùf, aûdRûaûBu ùiaû, ZûZ¥ûùKûùZ I cjfiû_Zòu ijòZ
ciRò\¨ùe GKZâ gd^ Z[û LêiûfP¦u _âZò Zûue ùiÜj @û\ò aòhdùe
@ûùfûP^û KeòQ«ò ö
öö cû^a R^àe cj©ß öö
Gjò aòPòZâ iõiûeùe bMaû^ fl fl _âûYú(jò¦ê gûÈ @^êiûùe 84
fl ù~û^ò) iéÁò KeòQ«ò (Gjû c]¥ùe ù\a, \û^a, M§að, RúaR«ê
Gaõ c^êh¥ @û\ò @«bêðq) ù~Cñcûù^ Kò ÊMð, ^Kð, _é[ôaú, icê\â Z[û
@ûKûgùe aiaûi KeêQ«ò Gaõ bò^Ü bò^Ü ]cð _ûk^ KeêQ«ò ö Gjò
_âûYúcû^u c]¥ùe ~ûjûe _êY¥ @]ôK iòG ÊMðùe aûi Kùe Gaõ
Zû’e iZ¨Kcðe `k ùbûM Kùe ö _êY¥ ùgh ùjûA~òaû _ùe ùi
_êYò ^òcÜÉeKê Pûfò@ûùi ö ù~Cñ _âûYúcûù^ _û_ Kò´û \êÃcð Keò[û«ò
ùicûù^ ^KðMûcú ùjûA ^òR KêKcðe `k ùbûM Ke«ò ö ù~ùZùaùk
ùicû^ue _û_ I _êY¥ icû^ ùjûA~ûG, cû^a R^à ùjûA ùcûl_âû¯òe
iêù~ûM fûb jêG ö ù~ùa _û_ I _êY¥ Cbd ^Á ùjûA~ûG,
ùiùZùaùk c^êh¥ cêqò fûb Kùe ö iõùl_ùe Kjòùf ^òRe Kcð
Z[û _âûe² @^êiûùe jó @ûcôû R^à ^òG Gaõ Kûdû _âùag Kùe ö
öö c^êh¥ geúe @cìf¥ öö
Gjû iZ¥ ù~ icÉ _âûYúuVûùe PûùeûUò MêY icû^ ejòQò : @ûjûe,
^ò\âû, bd Gaõ ùc÷[ê^ ö icÉ _âûYúu c]¥ùe cû^ae ùKak mû^ gqò
ejòQò, ~ûjû\ßûeû Bgße \gð^ i¸a ö @^¥ ùKøYiò ù~û^òùe Gjû i¸a
^êùjñ ö Gjò KûeYeê ù\aZûcûù^ c]¥ cû^a R^àKê Bhðû Ke«ò I _é[a
ô úùe
cû^a R^à ]ûeY KeòaûKê iað\û fûkûdòZ ùjûA[û«ò, ~Ÿßûeû ùicû^ue
cêqò fûb ùja ö
(66)
 Kûjû Kûjû cZùe cû^a geúe @Zò ù\ûh~êq ö Kécò, _ìR Gaõ K`ùe
_eò_ì‰ð, lYbwêe, ùeûMMÉ Z[û ^gße ö G[ôùe ùKøYiò iù¦j ^ûjó
ù~ Giaê iZ¥ ö Kò«ê GùZ ù\ûhMêYùe b©òð ùjûA c]¥ cû^a geúe
@cìf¥, KûeY mû^_âû¯ò ùKak Gjò ù~û^òùe jó i¸a ö cû^a geúe
_âû¯ò ùjaû _ùe ~ûA Gjò geúe ^gße Gaõ aògß _eòa©ð^gúk ùaûfò
C_f²ò ùjûA[ûG ö Gjò iZ¥Kê jé\ùaû] Keòaû _ùe A¦âòdûiqò aòhdeê
cêq ùjûA iZ¨-@iZ¨e aòùaK_ìaðK aòPûeKeò RùY Bgße iûlûZKûe
cûMðùe @Mâie ùjûA_ûeòa; Kò«ê geúeKê Zêz Gaõ @_aòZâ cù^Keò
@ûùc ~\ò Zû’e Cù_lû Keòaû Zûùjùf Bgße \gð^eê a*òZ ejò~òaû ö
~\ò GjûKê cìf¥aû^ cù^Keò Zû’ _âZò @ûiqò eLòaû Zûùjùf A¦âòdiêL
_âZò ùcûjûaòÁ ùjûA~òaû, `kùe @ûce _Z^ iê^ò½òZ ö G[ô_ûAñ CPòZ
ùjCQò ^û geúeKê Cù_lû Keòaû ^û Zû’_âZò @ûiqò eLôaû ö ùKak
ùiZòKò ~^ô ù^aû CPòZ, ù~ZòKò ùNûWÿû _òVòùe aiò ~ûZâû Keê[aû RùY
~ûZâú Zû’e ~ûZâû _[ùe ùNûWÿûe ~^ô ù^A[ûG ö iêZeûõ geúeKê iað\û
Bgße \gð^ Kò´û @ûcôiûlûZKûe ^òcò© a¥ajûe Keòaû CPòZ, ~ûjûKò
Rúa^e cêL¥ ù]¥d ö Kêjû~ûG ù~ @ù^K _âûYúue C_ô©ò _ùe c]¥
Bgßeue c^ i«êÁ ùjfû ^ûjó, KûeY ùKøYiò _âûYú Zûue @ùføKòK
eP^û Gaõ iéÁòKê aêSòaûùe ic[ð ùjûA_ûeòùf ^ûjó ö
Gjò KûeYeê ùi GK aòùgh _âûYú @[ðûZ¨ cû^aRûZòe C_ô©ò Kùf Gaõ
ZûKê mû^e iêù~ûM _â\û^ Kùf ö ù~ùZùaùk Bgße ù\Lôùf ù~ cû^a
Zûue fúkû, @\¨bêZ eP^û Z[û mû^Kê aêSòaûe ù~ûM¥ ùjûA_ûeòQò, Zûu
c^ùe @Z¥« @û^¦ I iù«ûh RûZ ùjfû ö (gâúc\¨ bûMaZ : GKû\g
ħ :9 :28) G[ôiKûùg cû^a R^à _âû¯ ùjaû @Z¥« ùiøbûM¥_â\ ö
Cy aâûjàY Kêkùe R^à ùjaû Z _ec ùiøbûM¥e flY, ùZùa iûA
PeYû´êRùe _âúZò Gaõ Zûue geYûMZ ùjaû G iaêVûeê c]¥ ùgâ ö
öö ù]¥d _âû¯ò ^òcò© Z_ôeZû öö
Gjò iõiûeùe cû^a R^à @Zò \êfäðb ö _âùZ¥K a¥qòe céZê¥ Z iê^ò½òZ
Gaõ ùKøYiò ùKøYiò ^û cêjì©ðùe ZûKê @ûfòw^ KeòaûKê ùja ö G_eò
]¥û^Keò @ûcKê @ûce ù]¥d _âû¯ò ^òcù« Z_ôe ùjaûKê _Wÿòa ö ù~Cñ_eò
^òeêŸòÁ eûRKêcûeu i§û^ùe eûRû Zûue icÉ i¸a C_ûd _âùdûM
(67)
Keò\ò@«ò, ùijò_eò Kò*òZ aòk´ ^Keò @ûcKê @ûce @búÁ iò¡ò ^òcù«
Z_ôe ùjaûKê _Wÿa
ò ö @ûki¥ I ^ò\ûâ _eòZ¥ûM Keò GKûMâZû Gaõ CiôK
ê Zûe
ij Bgßeue ]¥û^ eLôaûKê ùja ö ~\ò @ûùc Gjû Keòaû ^ûjó Zûùjùf
_gê ÉeKê Liò@ûiòaû ö
öö i\¨Mêeêue gúZk Qûdû öö
fl¥ jûif _ûAñ iaêVûeê iek, ijR I `k_â\ cûMð ùjCQò ùKøYiò
ù~ûM¥ i^Ú aû i\¨Me
ê u
ê e @ûgâd ù^aû, ~òG Bgße iûlûZKûe fûb KeòQ«ò ö
]ûcòðK _âaP^ gâaY I ]cðMâ^Ú @]¥d^ \ßûeû ù~Cñ `k còùk ^ûjó, Zûjû
Gjò @ûcômû^úu iZ¨iõM \ßûeû ijRùe _âû¯ ùjûA[ûG ö iì~ð¥uVûeê ù~Cñ
@ûbû C_ô^Ü jêG, aògßaâjàûŠe icÉ ^lZâ GKZâ ùjùf c]¥ Zûjû _ìeY
ùjûA_ûeòa ^ûjó ö ùijòbkò ù~Cñ @û]¥ûcôòK mû^ i\¨Mêeêu Ké_ûeê C_f²
jêG, Zûjû Mâ^Ú Gaõ C_ù\g \ßûeû K\û_ò i¸a ^êùjñ ö Zûue _âùZ¥K
MZòaò]ô, cé\ê aP^, MìXÿ C_ù\g, lcûgúkZû, iÚòeZû, ùa÷eûM¥, \û^,
_ùeû_KûeòZû, geúe I c^ C_ùe ^òdªY, @juûegì^¥Zû @û\ò MêY ùi
ù~_eò @ûPeYùe _â\gð^ Ke«ò, iZ¨iw \ßûeû bqcûù^ Zû’e _âZ¥l
@^êbìZò fûb Ke«ò ö Gjû\ßûeû cÉòÃe RûMeY Z[û C©ùeû©e @û]¥ûcôòK
C^ÜZò jêG ö
gâú iûAaûaû Gj_eò RùY cjû^¨ i^Ú I i\¨Mêeê [ôùf ö ~\òI
aûj¥Êeì_ùe ùi RùY `Kòe eìù_ @bò^d Keê[ôùf aûÉaùe ùi iað\û
@ûcôfú^ ejê[ôùf ö icÉ _âûYúuê ùi ù_âc Keê[ôùf Gaõ ùicû^u
c]¥ùe Bgßeue \gð^ Keê[ùô f ö Zûu ^òKUùe iêLe ùKøYiò @ûKhðY
^[ôfû Kò aò_\ @û_\ùe ùi aòPkòZ ùjC^[ôùf ö ]^ú I Meòa Cbùd
Zûu _ûAñ icû^ [ôùf ö ~ûjûue Ké_û cûZâùK bòlêK eûRû ùjûA~ûC[ôfû,
iòG gòeòWÿòe \ßûe\ßûe aêfò bòlû Keê[ôùf ö @ûi«ê, Gjò aòhdùe gêYòaû ö

öö aûaûu bòlûaé©ò öö
gòeòWÿòaûiúu bûM¥Kê KòG KÌ^û Keò_ûeòa, ~ûjûu \ßûeKê Êdõ _eõaâjà
bòlêK eì_ùe @ûiò \Šûdcû^ ùjûA WûK ù\C[ôùf ‘I cûA ! LùŠ eêUò
còkòa ö @ûC Zûjû _ûAaû _ûAñ ùi ^òRe jûZ aXÿûAù\C[ôùf ö ùMûUòG
(68)
jûZùe ùi UòYWaû ]eê[ôùf Gaõ @^¥ jûZùe SêfûcêYû ö KòQò NeKê ùi
_âZò\ò^ ~ûC[ôùf @ûC Kûjû Kûjû \ê@ûe aûjûeê _kûA@ûiê[ôùf ö gûM,
\ê] I \jò @û\ò Zek _\û[ðMêWÿòKê UòY_ûZâùe eLê[ôùf Gaõ bûZ, eêUò
@û\ò gêLôfû \âa¥Kê Sêfûùe eLê[ôùf ö Zûue Ròjßûe ùKøYiò Êû\-eêPò
^[ôfû, ZûKê ùi agúbìZ Keòiûeò[ôùf ö GYê _âKûe _âKûe Lû\¥ Êû\e
aòPûe ùi Keù« KûjóKò ? ~ûjû bòlûÊeì_ còkê[ôfû, ùi iaêKê GKûVòKeò
ùMûkûA iù«ûh_ìaK ð MâjY Keê[ùô f ö ùKCñ Rò^h
ò Êû\òÁ Kò ^êùjñ, Zûjû_âZò
ùi ]¥û^ ù\C^[ôùf ö Zûue Ròjßûùe Êû\ MêY ùaûfò ^[ôfû ö c]¥ûjÜ
_~𥫠ùi bòlû Keê[ôùf ö @ag¥ @^òdcòZ ]ûeûùe Gjû Pûfê[ôfû ö
ùKCñ \ò^ ùi @Ì ùKùZûUò Ne aêfò _kûA@ûiê[ôùf Z ùKCñ \ò^ c]¥ûjÜ
12Uû _~𥫠bòlû Keê[ôùf ö icÉ Lû\¥Kê ùMûUòG KêŠùe b©òð
Keòù\C[ôùf, ù~CñVûùe KêKêe, aòeûWÿò I KûC c]¥ @ûeûcùe ùbûR^
Keê[ôùf ö ùi ùicû^uê ùKùa NCWÿûC^[ôùf ö RùY Èú ùfûK, ~òG
ciRò\¨ IkûC[ôfû, ùi _âZò\ò^ \g aûe LŠ eêUò Zû NeKê ù^A ~ûC[ôfû,
Kò«ê ZûKê ùKjò c^û Keê^[ôùf ö ~òG Ê_Üùe iê¡û aòeûWÿò Kò KêKêeKê c]¥
ùKùa aûeY Keò^ûjû«ò, RùY ^òüijûd Meòa cjòkûKê ùi aûeY Keù«
KûjóKò ? Gjò_eò cjû^¨ _êeêhu Rúa^ ]^¥ ö gòeW ò a
ÿò ûiú Z _â[ùc _â[ùc
Zûuê ùKak RùY _ûMk cù^ Keê[ôùf, @ûC ùijò gòeòWÿòe aûaû ^ûcùe
ùi _âiò¡ ùjûAMùf ö ~òG bòlûeê còkê[ôaû KòQò Lû\¥ C_ùe ^òbðe
Keê[ôùf Zûuê KòG aû @û\e Ke«û ? cûZâ iòG Z C\ûe jé\de @]ôKûeú,
Z¥ûMú I ]cðûcôû [ôùf ö ~\òI ùi aûjûeê P*k Gaõ @gû« _âZúZ ùjC[ôùf;
Kò«ê @«üKeYùe iað\û \éXÿ Gaõ M¸úe [ôùf ö Zûue cûMð Mj^ Z[û
MìXÿ [ôfû ö Z[û_ò Mâûcùe G_eò KòQò gâ¡ûkê Gaõ ùiøbûM¥gûkú a¥qò [ôùf
ù~Cñcûù^ Zûuê RûYò_ûeò RùY cjû^¨ _êeêh eìù_ cû^ê[ôùf ö G_eò GK
NUYû ^òcÜùe CùfäL KeûMfû ö
öö aûdRûaûBu ùiaû öö
ZûZ¥û ùKûùZu cû@û aûdRû aûB, _âZò\ò^ \ßò_âje icdùe ùMûUòG
SêWÿòùe eêUò Gaõ bRû ù^A Rwf bòZeKê ~û@û«ò ö N* Rwf bòZùe
ùKûg ùKûg ~ûZâû Keò ùi aûaûuê ùLûRê[ôùf Gaõ Zûuê _ûAaû _ùe
Zûue _\~êMkKê RûaêWòÿ ]eê[ùô f ö aûaû Z gû« Gaõ ]¥û^cMÜ ejê[ùô f ö
(69)
GK _Zâ aòQûA Zû’ C_ùe icÉ a¥¬^, ~[û eêUò, gûM @û\ò
_egòù\C[ôùf Gaõ aûaûuê ùbûR^ KeòaûKê @^êùeû] Keê[ôùf ö Zûue
ùiaû Z[û gâ¡û @Z¥« aòflY [ôfû- _âZò\ò^ \ßò_âjeùe ùbûR^ _âÉêZ
Keòù^aû Gaõ Rwfùe aêfò aêfò aûaûuê ùLûRòaû ö Zûue Gjò ùiaû I
C_ûi^ûe ]ûeû Zûu ùghRúa^ _~𥫠Pûfò[ôfû ö Zûue ùiaûKê ù\Lô
aûaû Zûue _êZâuê ùag¨ Ké_û Keò[ôùf ö cûñ Gaõ _êZâ Cbdue aûaûu
_âZò _âMûXÿ ^òÂû [ôfû ö ùicûù^ aûaûuê Bgßeu i\ég bqò Keê[ôùf ö
aûaû Zûuê Kjê[ôùf ù~ `Kòe jó iyû @cúe ö Zû’e @« ^ûjó ö ~ûjûKê
@cúe ^ûcùe WKû~ûG iòG gúNâ aòfê¯ ùjûA~ûG ö KòQòahð _ùe aûaû
Rwfùe bâcY Keòaû a¦ Kùf I Mñûùe ejòùf Gaõ ciRò\¨ùe ùbûR^
Kùf ö `kùe aûdRûaûBuê c]¥ Rwf bòZùe ùLûRò _[gâû« ùjaûeê
cêqò còkòfû ö

öö Zò^òRYue gd^ Kl öö
ùijò i^Ú _êeêh ]^¥ ~ûjûu jé\dùe bMaû^ aûiêù\a iað\û
aûiKe«ò ö ùijò bq c]¥ bûM¥gûkú ~òG Zûue iû^Üò]¥ fûb KeòQ«ò ö
Gjò_eò \êARY bûM¥aû^ bq [ôùf ZûZ¥û ùKûùZ _ûUòf Gaõ bq
cjfiû_Zò ö Cbùd aûaûu iû^Üò]¥eê ajê bûaùe C_KéZ ùjûAQ«ò ö
Cbdu _âZò aûaûue icû^ ù_âc [ôfû ö
Gjò Zò^òRY @[ðûZ¨-aûaû, ZûZ¥û I cjfiû_Zò ~[ûKâùc ciRò\¨ùe
_ìað, _½òc I C©e \òMKê cêŠ Keò G_eò ùgûC[ôùf ù~ _eÆeu ùMûWÿ
ùMûUòG iÚû^ùe cògê[ôfû ö aòQYûùe MWÿò @]eûZò _~𥫠ùicûù^ ù_âc
ijKûùe aû©ðûkû_ Keê[ôùf I ^û^û aòhdùe Pyðû Keê[ôùf ö ~\ò KûjûKê
^ò\ @ûiò~ûC[ôfû, @ûC RùY Zûuê CVûAù\C[ôùf ö ~\ò ZûZ¥û @ûM
NêwêWÿò cûeê[ôùf aûaû Zûuê jfûA Zûue cêŠKê ùRûeùe Pò_ò ù\C[ôùf ö
cjfiû_Zòuê ^ò\ @ûiòMùf aûaû Zûuê ^òR @ûWÿKê bòWÿò@ûYò ùMûWÿùe
ùVfòù\A _òVò [û_êWûÿ C[ôùf ö ùijò\^ò MêWK
òÿ G_eò iêLKe [ôfû ù~ ZûZ¥û
^òRe _òZûcûZûuê Nùe QûWÿò aûaûu _âZò ù_âcag ùjûA PC\ahð Kûk
ciRò\¨ùe aûi Kùf ö aûÉaòK Gjû K’Y ùKùa aòiáZ ùjûA_ûeòa ?
Gjò ù_âcKê K’Y Kêjû~òa ? aûaûue Ké_û Kò_eò @ûKk^ Keû~òa ?
(70)
_òZûu céZê¥ _ùe ZûZ¥ûu C_ùe RcòaûWÿò \ûdòZß _Wÿòfû, ùZYê ùi NeKê
ù`eò@ûiòùf ö

öö eûjûZû^òaûiú LêiûfPû¦ öö
gòeòWÿòe MY_Z ZûZ¥û ùKûùZuê aûaû Lêa¨ bf _ûC[ôùf ö eûjûZûe
cûeIßûWÿò ùgV P¦âbû^uê c]¥ ùag¨ gâ¡û Keê[ôùf ö ùgVRúu ù\jû«
_ùe Zûue bYRû LêiûfPû¦ aûaûuVûeê @^êeì_ gâ¡û fûb Kùf ö aûaû
Zûue Kf¥ûY _ûAñ \ò^eûZò ~^ô ù^C[ôùf ö ùKùa gMWÿMûWÿòùe Z
ùKùa Uûwûùe aiò aûaû Zûue @«ew a§êcû^u ijòZ eûjûZû ~ûZâû
Keê[ôùf ö Mâûce `ûUKùe aûaû _j*òaû lYò @_ìað @û^¦ùe Mâûcaûiú
Zûuê ÊûMZ Keê[ôùf Gaõ iûÁûw _âYûc Keò aWÿ @ûWÿ´eùe MñûKê
ù^C[ôùf ö LêiûfPû¦ aûaûuê Zûu NeKê ù^A ~ûC[ôùf Gaõ ùKûck
@ûi^ùe aiûA iêÊû\ê ùbûR^ KeûC[ôùf ö aûaû @û^¦ùe Z[û _âi^ÜZû
_ìaðK KòQò icd aû©ðûkû_ Keê[ôùf I Zû_ùe icÉuê @ûgúaðû\ Keò gòeòWÿò
ù`eò@ûiê[ôùf ö
gòeòWÿòe \lòYùe eûjûZû Z[û C©eùe ^òcMûIñ ö Gjò \êA Mâûc cSòùe
@aiÚòZ _aòZâ ]ûc gòeòWÿò ö aûaû Zûu Rúa^Kûk c]¥ùe Gjò Zò^ò Mâûce
iúcû @ZòKc â Keò^ûjû«ò ö ùi ùekMûWÿò ù\Lô^[ôùf Kò ùi[ôùe aiò^[ôùf ö
cûZâ icÉ MûWÿòe icd iûeYú Zûuê cûfêc [ôfû ö ù~Cñ bqMY aûaûuê
gòeòWÿò _âZ¥ûa©ð^e @^êcZò ùfûWÿê[ôùf Gaõ Zûue @ûù\gû^êiûùe Kû~ð¥
Keê[ôùf ùicûù^ Kêgk_ìaðK Nùe _j*ò~ûC[ôùf ö ù~Cñcûù^ Gjûe
aò_eúZ @ûPeY Keò Zûue @ûù\gKê @amû Keê[ôùf ùicû^uê \êbðûM¥
aû \êNðUYûe i¹êLú^ ùjaûKê _Wÿê[ôfû ö Gjò aòhdùe i´§òZ NUYû Gaõ
@^¥û^¥ aòhd @ûMûcú @]¥ûdùe a‰ð^û Keû~òa ö
aòùgh \âÁa¥ : Gjò @]¥ûde ùghùe _â\û^ Keû~ûA[ôaû Uò_¨_Yú
LêiûfPû¦u _âZò aûaûu ù_âcbûae _âZúK ö Kò_eò ùi KûKûiûùja \úlòZuê
eûjûZû _VûA LêifPû¦uê iûwùe @ûYòaû _ûAñ Kjòùf Gaõ ùijò \ò^
\ßò_âjeùe LêiûfPû¦uê Ê_Üùe gòeòWÿò @ûiòaû _ûAñ Kjòùf, Zûjû GVûùe
CùfäL Keû~ûA^ûjó ö Zâòõg @]¥ûdùe G K[û a‰ð^û Keû~ûAQò ö
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö
(71)
 öö ^ac @]¥ûd öö
_âZ¥ûa©ð^ icdùe aûaûu @ûù\g _ûk^ Gaõ @amûe _eòYZò,
bòlûaé©ò I Zûjûe @ûag¥KZû, bqcû^ue @^êbìZò

MZ @]¥ûdùe iìP^û _â\û^ Keû~ûA[ôfû ù~ gòeòWÿò QûWÿòaû icdùe

ù~Cñcûù^ aûaûue @ûù\g _ûk^ Keê[ôùf ùicûù^ Kêgkùe NeKê
ù`eê[ôùf Gaõ ù~Cñcûù^ @amû Keê[ôùf, ùicû^uê \êNðUYûe i¹êLú^
ùjaûKê _Wÿ[
ê f
ô û ö Gjò @]¥ûdùe ùKùZûUò \éÁû« ij Gjò NUYû I @^¥û^¥
aòhd aòÉéZ bûaùe a‰ð^û Keû~ûAQò ö
öö gòeòWÿò ~ûZâû I aûaûu @ûù\ge aòùghZß öö
gòeòWÿò ~ûZâûe GK aòùghZß [ôfû ù~ aûaûu ^òùŸðg aò^û KòG aò
gòeòWÿòeê ù`eò_ûeê^[ôùf @ûC ~\ò ùKjò aò ù`eò@ûiê[ôùf, Zûùjùf
]eò^ò@û~ûC ùi \êbðûM¥Kê @ûcªY Keê[ôùf ö cûZâ KûjûKê ~\ò gòeòWÿò
QûWÿa
ò ûKê @ûù\g ùjC[ôfû ùi ùiVûùe ejòaû i¸a ùjC^[ôfû ö bqcûù^
gòeòWÿòeê ù`eòaû icdùe ù~ùZùaùk aûaûuê _âYûc KeòaûKê ~ûC[ôùf,
aûaû ùicû^uê KòQò @ûù\g ù\C[ôùf, Zûjû _ûk^ Keòaû @Zò @ûag¥K
ùjC[ôfû ö ~\ò Gjò @ûù\gKê @amû Keò KòG _kûA@ûiê[ôfû Zûùjùf
^ò½òZ bûaùe iòG ùKøYiò ^û ùKøYiò \êNðUYûe i¹êLú^ ùjC[ôfû ö
G_eò KòQò C\ûjeY GVûùe \ò@ûMfû ö
ZûZ¥û ùKûùZ _ûUòf : [ùe ZûZ¥û ùKûùZ _ûUòf Uûwûùe aiò
ùKû_eMûIñ aRûe @bòcùê L aûjûeòùf ö ùi ciRò\K ¨ ê @ûiòùf Gaõ aûaûuê
_âYûc Keò ùKû_eMûIñ ~ûC[ôaûe iìP^û ù\ùf ö aûaû Kjòùf ‘Ze Ze
jê@ ^ûjó, KòQò icd ejò~û@ ö aRûe ~òaû K[û bêf~ò û@ Gaõ Mâûc aûjûeKê
~û@ ^ûjó ö’ ùZùa Zûue a¥ÉZûKê ù\Lô aûaû Kjòùf ‘^ùjùf Kc¨ ùi
Kc¨ g¥ûcûKê iûwùe ù^AKeò ~û@ ö’ Kò«ê aûaûue @ûù\gKê Cù_lûKeò
Uûwû ù^A ùi Zêe« ~ûZâû Kùf ö Uûwûe \êAUò ùNûWÿû c]¥eê ùMûUòG
ùNûWÿû ~ûjûe cìf¥ Zò^ò gj Uuû _ûLû_ûLô [ôfû, ùi Lêa¨ P*k I \îZMûcú
[ôfû ö iûafò aòjòe Mâûc _ûe ùjaû cûùZâ ùi @]ôK \îZ MZòùe ù\øWÿòaûKê
fûMòfû ö @KiàûZ Zûjûe @<û cKPòMfû I ùi ùijòVûùe _WÿòMfû ö ~\òI
(72)
ZûZ¥ûuê ùagò @ûNûZ ùjûA^[ôfû, Kò«ê Zûuê Zûue iûAcûñue C_ù\g
cù^ _WÿòMfû ö @^¥ GK NUYûùe ùi ùKûfjûe MâûcKê ~òaû icdùe
c]¥ aûaûue @ûù\gKê Cù_lû Keò \êNðUYûe i¹êLú^ ùjûA[ôùf ö
dêùeû_úd b\âa¥qò : [ùe cê´Ae RùY dêùeû_úd ^ûMeòK ùKøYiò
aòùgh Kû~ð¥ùe ^û^ûiûùja Pù¦ûeKeuVûeê _eòPd_Zâ @ûYò gòeòWÿò
@ûiò[ùô f ö Zûuê GK ba¥ Z´êùe eLûMfû ö ùi aûaûu i¹êLùe ^ZcÉK
ùjûA Zûu KeKckùe Pê´^ KeòaûKê Pûjêñ[ôùf ö G[ô_ûAñ Zò^ò[e
ciRò\¨e _ûjûP PXÿòaûKê _âdûi Kùf, Kò«ê aûaû Zûuê _ûLKê @ûiòaûKê
ù\ùf ^ûjó ö @MYûùe jó ejò ùiVûeê \gð^ KeòaûKê Zûuê @ûù\g
\ò@ûMfû ö Gjò _âKûe aòPZ
ò â @b¥[ð^ûùe ùi @_âi^Ü ùjûA gúNâ ù`eò~a
ò ûKê
iòÚeKùf Gaõ Gjû RYûAù\aûKê @ûiòùf ö aûaû Zûuê Zeae ^ùjaûKê
I _e\ò^ ~òaûKê ^òùŸðg ù\ùf ö
@^¥û^¥ bqcûù^ c]¥ aûaûu @ûù\g _ûk^ KeòaûKê Zûuê _eûcgð
ù\ùf; Kò«ê ùi icÉu K[ûKê Cù_lû Keò Uûwûùe aiò _kûAMùf ö
KòQò aûU _~𥫠ùNûWÿû VòK¨ Pûfòfû ö iûafò aòjòe Mâûc @ZòKâc Keòaû
_ùe _ùe RùY iûAùKf PûkK iûc^ûKê @ûiòMùf, ~ûjûKê ù\Lô ùNûWÿûUò
bdbúZ ùjûA AZÉZü ùjfû ö `kùe UûwûUò IfUò_Wÿòfû Gaõ
b\âa¥qòRYK c]¥ PòZ¨_Uûw ùjûA KòQò aûU Uûwû ijòZ ùNûhûeò
ùjûAPûfòùf ö iÚû^úd ùfûùK Zûuê C¡ûe Kùf; Kò«ê @ûNûZ @]ôK
ùjûA[ôaûeê ùKû_eMûIñ ji_òUûfùe PòKòiôû ^òcù« b©òð ùjaûKê ùjfû ö
Gjò NUYûeê bqcûù^ Gjò gòlû MâjY Kùf ù~ ù~Cñcûù^ aûaûu
@ûù\g @aùjkû Keê[ôùf, ùicû^uê ùKøYiò ^û ùKøYiò _âKûe \êNðUYûe
i¹êLú^ ùjaûKê _Wÿ[
ê f
ô û Gaõ ù~Cñcûù^ @ûù\g _ûk^ Keê[ùô f ùicûù^
iaðKêgkùe _j*ò~ûC[ôùf ö
öö bòlûaé©òe @ûag¥KZû öö
Gùa @ûùc bòlûaé©ò _âiw C_ùe @ûùfûK_ûZ Keòaû ö ùKùZK
a¥qòu c^ùe _âgÜ @ûiò_ûùe ù~ aûaû GùZ aWÿ cjû_êeêh [ôùf, _êYò
@ûRúa^ bòlû aé©ò Keòaûe @ûag¥KZû K’Y [ôfû ? \êAUò \éÁòùKûYeê Gjò
_âgÜe icû]û^ ^òcÜcùZ Keû~ûA_ûùe ö
(73)
 _â[c \éÁòùKûY : bòlû aé©ò Keò Rúa^ ^òaðûj Keòaûe @]ôKûe Kûjûe
@Qò ? gûÈû^êiûùe ù~Cñ a¥qò Zòù^ûUò _â]û^ @ûiqò Kûcò^ú, Kû*^ I
Kú©ðò Z¥ûM Keò @ûiqò cêq ùjûA i^Ü¥ûi MâjY KeòiûeòQ«ò, ùi jó bòlûaé©ò
^òcù« C_~êq @]ôKûeú ö KûjòñKò ^û ùi ^òR Méjùe ùbûR^ Zò@ûeò
Keò_ûeòùa ^ûjó ö GYê Zûuê ùbûR^ KeûAaû bûe MéjiÚu C_ùe ^òbðe
Kùe ö
gâú iûAaûaû ^û MéjiÚ [ôùf ^û aû^_âiÚú ö ùi Z aûkaâjàPûeú [ôùf ö
Zûue ]ûeYû [ôfû ù~ iûeû aògß ùjCQò Zûue Méj ö ùi Êdõ bMaû^
aûiêù\a, aògß_ûk^K©ðû Z[û _eõaâjà [ôùf ö GYê bòlû C_ûRð^ Keòaûe
ùi _ì‰ð @]ôKûeú [ôùf ö
\ßòZúd \éÁòùKûY : _*_û_ ö icùÉ GK[û RûY«ò ù~ Lû\¥ iûcMâú
Zò@ûeò aû ùeûùhA Keòaû _ûAñ MéjiÚuê _û*_âKûe Kâòdû KeòaûKê _Wÿò[ûG ö
~[û : (1) ù_hòaû (2) \kòaû (3)aûi^ i`û Keòaû (4)cûRòaû I
ù]ûAaû (5) Pêfò fMûAaû ö Gjò KâòdûMêWÿòK Keòaû icdùe @ù^K
KúUûYê Gaõ Rúa ^Á ùjûA~û@û«ò I Gjò _âKûe MéjiÚ ùfûKuê Zû’e _û_
fûMò[ûG ö Gjò _û_e _âûd½ò© Êeì_ gûÈùe _û* _âKûe ~me K[û
Kêjû~ûAQò ö ~[û : (1) aâjà~m @[ðûZ ùa\û]¥d^-aâjàûuê ic_ðY Keòaû
Kò´û ùa\ @]¥d^ Keòaû ö (2)_òZé~m : _ìað_êeêhuê \û^ (3)ù\a~m
: ù\aZûuê ic_ðY (4) bìZ~m: _âûYúuê \û^ (5)c^êh¥(@Zò[ô) ~m-
c^êh¥(@Zò[ô)uê \û^ ö ~\ò Gjòiaê Kcð aò]ô_ìaðK gûÈû^êiûùe Keû~ûG
Zûùjùf Pò© gê¡ ùjûA MéjÊûcú iê`k ùbûM Ke«ò ö Gjò_eò ùfûKcû^uê
@Z¥« bûM¥gûkú cù^ KeòaûKê ùja ö ^òR Nùe aiò c]¥ ùicûù^
aûaûue gòlû fûb KeòaûKê ic[ð jê@«ò ö
bqcû^u @^êbìZò : Gùa @ûùc @^¥û^¥ cù^ûm aòhd @ûùfûP^û
Keòaû ö bMaû^ gâúKé¾ MúZûùe KjòQ«ò Kò ‘ù~Cñ bq ùcûùZ gâ¡ûe
ij ùKak ùMûUòG _Zâ, `êf aû `k Kò´û Rk @_ðY Kùe, cêñ
ZûjûKê @û^¦e ijòZ MâjY Keò[ûG ö’
~\ò ùKøYiò bq _âKéZùe aûaûuê KòQò @_ðY KeòaûKê Pûjêñ[ôfû Gaõ
_ùe Zûjû bêfò~ûC[ôfû Zûùjùf aûaû ZûKê Kò´û Zûjûe a§êKê ùiK[û
cù^ _KûAù\C[ôùf Gaõ ùbUò MâjY Keòaû ij @ûgúaðû\ _â\û^
Keê[ôùf ö ^òcÜùe G_eò KòQò NUYûe a‰ð^û Keû~ûCQò ö
(74)
 öö bqe bMaû^ öö
ZLðWÿ _eòaûe(_òZû I _êZ)â : gâú eûcP¦â @ûcôûeûc Ie` aûaûiûùja
ZLðWÿ _â[ùc _âû[ð^ûicûRe i\i¥ [ôùf ö Z[û_ò ùi aûaûue _ecbq
[ôùf ö Zûue _^ôú I _êZâ aûaûue GK^òÂ bq [ôùf ö [ùe ùicûù^
gòeòWÿòùe QêUò KUûAaûKê iÚòeKùf ö Kò«ê _ê@ aû¦âû QûWÿò ~òaûKê eûRò ùjfû
^ûjó ö Zû’e @ûguû [ôfû ù~ ùicûù^ _kûAMùf Nùe aûaûue _ìRû
aò]ôcêZûaK ùjûA_ûeòa ^ûjó, KûeY aû_û _âû[ð^û icûR i\i¥ [ôùf, GYê
ùi iûAaûaûu _ìRû VòK¨ bûaùe Keò^_ûe«ò ö cûZâ _òZû ~[ûaò]ô _ìRû
Keòùa ùaûfò @ûgßûi^û ù\aû _ùe cûZû I _êZâ gêKâaûe eûZòùe gòeòWÿò
~ûZâûùe aûjûeòùf ö
_e\ò^ @[ðûZ g^òaûe gâú ZLðWÿ aâûjàcêjì©ðeê g~¥û Z¥ûMKeò iÜû^û\ò
^òZ¥Kâc icû_^Keò _ìRû @ûe¸ Keòaû _ìaðeê aûaûu i¹êLùe iûÁûw
_âYûc Keò Kjòùf ‘ùj aûaû, cêñ @û_Yue VòK¨ ùi_eò _ìRû Keòaò,
ù~_eò ùcûe _êZâ Kùe ö ùZùa Ké_û Keò GjûKê gûeúeòK gâc bòZùe jó
iúcòZ eL«ê ^ûjó ö Gjû Kjò ùi _ìRû @ûe¸ Kùf Gaõ cògâò ù^÷ùa\¥
@_ðY Kùf, ~ûjû \ßò_âje ùbûR^ icdùe _âiû\ eì_ùe aòZeY
Keû~ûC[ôfû ö
ùijò \ò^ i§¥û Z[û _e\ò^ eaòaûe _ìRû ^òaòðNÜùe iµ^Ü ùjfû ö
ùiûcaûe Zûue @`òi ~òaûe [ôfû; ùi \ò^ c]¥ iêPûeê eìù_ _ìRû ùgh
ùjfû ö gâú ZLðWÿ Zûu Rúa^ùe ùKùa G_eò _ìRû Keò^[ôùf ö Zûu
c^ùe @Zò iù«ûh ùjfû ù~ _ê@Kê ù\A[ôaû K[û @^êiûùe ùi ~[ûeúZò
_ìRû Keò_ûeòQ«ò ö _e\ò^ cwkaûe iaê\ò^ _eò ùi _ìRû Kùf Gaõ
@`òi aûjûeò_Wÿòùf ö @_eûjÜùe ù~ùZùaùk NeKê ù`eòùf [ûkòùe
_âiû\ ^ [ôaû ù\Lô ùeûùhdûKê _âgÜ Kùf ö ùeûùhdû Kjòfû ù^÷ùa\¥
@_ðY KeòaûKê ùi bêfò~ûAQò ö Gjû gêYò ùi aòaâZ ùjûA_Wÿòùf Gaõ
aiò[ôaû @ûi^eê CVò aûaûuê \ŠaZ ùjûA lcûbòlû Kùf Z[û aûaû CPòZ
cûMð\gð^ Keò^[ôaûeê I _ìRûKê ùKak gûeúeòK _eògâc bòZùe iúcòZ
eLô[aûeê Zûu C_ùe @bòcû^ _âKU Kùf ö iµì‰ð NUYûe aòaeYú ùi
_Zâ ùfLô _êZâ _ûLKê _VûAùf Gaõ ùijò _ZâUòKê aûaûu gâúPeYùe eLô
Gjò @_eû] _ûAñ ùi lcû_âû[ðú ùaûfò KjòaûKê @^êùeû] Kùf ö Gjò NUYû
(75)
aû¦âûùe _âûd c]¥ûjÜ icdùe NUò[ôfû @ûC ùijò icdùe gòeòWÿòùe
ùiùZùaùk c]¥ûjÜ @ûeZò @ûe¸ ùjaûKê [ôfû ö aûaû ùiVûùe C_iÚòZ
gâúcZú ZLðWÿuê ù\Lô Kjòùf ‘cûñ cêñ KòQò Lû\¥ _ûAaû @ûgûùe Zêc Ne
aû¦âûKê ~ûA[ôf;ò \ê@ûeùe Zûfû _Wÿ[ò a
ô û ù\Lô ùKøYiò _âKûùe Nùe _âùag
Kfò; Kò«ê ù\Lôfò bûA ZLðWÿ ùcû _ûAñ Nùe KòQò eLô^ûjû«ò ö GYê
ùbûKùe ù`eò@ûiòfò ö’ ùKjò aò aûaûu Cqòe ccð aêSò_ûeòùf ^ûjó; Kò«ê
Zûue _êZâ ~òG _ûLùe QòWûÿ ùjûA[ôùf, aûaûue _ìRûùe KòQò ZîUò ùjûA[ôaû
K[û @^êba Keòù^ùf ö GYê gúNâ aû¦âû ù`eò~òaûKê ùi aûaûuê _âû[ð^û
Kùf ö ùZùa aûaû @^êcZò ù\ùf ^ûjó I _ìað_eò _ìRû KeòaûKê @ûù\g
ù\ùf ö gòeòWÿòùe ~ûjû ~ûjû NUò[ôfû Zûue _êZâ ùiK[û ùfLô aû_ûu
VòKYûùe _VûAùf Gaõ _ìRûùe iûa]û^Zû elû KeòaûKê ^òùa\^ Kùf ö
\êAUò~ûK _Zâ WûK\ßûeû _e\ò^ \êARYu ^òKUùe _j*òfû ö Gjò NUYû
@û½~ð¥_â\ ^êùjñ Kò ?
gâúcZú ZLðWÿ : [ùe gâúcZú ZLðWÿ \jò aûAMY, aûAMY bRû I
ù_Wÿû aûaûu _ûLKê _VûAùf ö aûaû ZûjûKê Kò_eò ÊúKûe Kùf ù\L«ê ö
aû¦âûe eNêaúe bûÄe _êe¦ùe aûaûue _ec bq [ôùf ö [ùe ùi
gòeòWÿò ~ûC[ôùf ö gâúcZú ZLðWÿ gâúcZú _êe¦ùeuê \êAUò aûAMY ù\ùf
@ûC Zûuê @^êùeû] Kùf Kò gòeòWÿò _j*òaû _ùe ùi ùMûUòG aûAMYKê
\jò aûAMY I @ûC ùMûUòG aûAMYKê bRû Keò aûaûuê @_ðY Keòùa ö
gòeòWÿò _j*òaû _ùe gâúcZú _êe¦ùe \jò aûAMY ù^A ciRò\¨Kê Mùf ö
aûaû ùiZòKòùaùk ùbûR^ _ûAñ aiò[ôùf ö aûaûuê ùijò \jò aûAMY aWÿ
Êû\òÁ fûMòfû, ùZYê ùi[ôeê UòKòG UòKòG icÉuê aû<òù\ùf ö Gjû _ùe
aûaû aûAMY bRû @ûYòaûKê Kjòùf ö eû]ûKé¾cûBu _ûLKê Lae _VûMfû
Kò aûaû aûAMY bRû PûjêñQ«ò ö ùi @_âÉêZ ùjûA_Wÿòùf KûeY Zûjû
aûAMY `kòaûe EZê ^[ôfû ö aûAMY ùKCñVê còka ò ùi RûYò_ûeê^[ôùf ö
Zû_ùe aòPûe Keê Keê c^Kê @ûiòfû ù~ ~òG aûAMY @ûYò[ôùf Zûuê
_Pûeòùf RYû_Wÿòa ö gâúcZú _êe¦ùe GK[û gêYò @û½~ð¥ ùjûAMùf
Gaõ aûaûue Gjò _âgÜe @bò_âûd RûYò_ûeòùf ö aûaû ù~ iaðm Kûjû
c^ùe Gjûe @ûC iù¦j ejòfû ^ûjó ö
1915 ciòjû Wòùi´e cûiùe ùMûaò¦ aûfûeûc cû^Ke gòeòWÿò ~ûA
ùiVûùe ^òRe _òZûue @ù«¥ÁòKâòdû KeòaûKê Pûjêñ[ôùf ö ~òaû _ìaðeê ùi
(76)
gâúcZú ZLðWÿuê ùbUòaûKê @ûiòùf ö gâúcZú ZLðWÿ aûaûu _ûAñ KòQò ùbUò
_VûAaûKê Pûjêñ[ôùf ö Gjò @bò_âûdùe Neiûeû ùLûRòùf, Kò«ê ùMûUòG
ù_Wÿû a¥ZúZ @ûC KòQò _ûAùf ^ûjó Gaõ ùijò ù_Wÿû c]¥ @_ðY
Keû~ûAiûeò[ôaû ù^÷ùa\¥ [ôfû ö aûkK ùMûaò¦ G_eò _eòiÚòZò ù\Lô
aòKkùe Kû¦òaûKê fûMòùf ö cûZâ Zûue @Z¥]ôK ù_âc ù~ûMê gâúcZú
ZLðWÿ ùijò ù_WÿûUòKê aûaûu _ûAñ _VûAù\ùf ö Zûue _ì‰ð aògßûi [ôfû
ù~ aûaû Zûjû ÊúKûe Keòùa ö gòeòWÿò _j*òaû _ùe ùMûaò¦ cû^Ke
aûaûu \gð^ûù[ð Mùf; cûZâ ù_Wÿû ù^aûKê bêfò~ûA[ôùf ö aûaû iaê
^úaeùe fl¥ Keêê[ôùf ö i§¥ûùe _êYò ùi ù~ùZùaùk Mùf aûaû
Zûuê _Pûeòùf ‘Zêùc ùcû _ûAñ K’Y @ûYòQ ?’ KòQò aêSò^_ûeò ùMûaò¦
Kjòùf ‘KòQò ^ûjñò ö’ aûaû _êYò _âgÜ Kùf Gaõ G[e aò ùijò icû^
C©e ö aûaû Gùa ÆÁ bûaùe Kjòùf ‘K’Y @ûiòaû icdùe cûñ (gâúcZú
ZLðWÿ) ZêcKê KòQò còVû ù\A^[ôùf ?’ ùMûaò¦u iáZòeûR¥ ù\ûjfòMfû I
^òRKê f{òZ cù^Keò aûaûu ^òKUùe lcûbòlû Kùf ö Zêe« NeKê
ù\øWÿòùf I ù_Wÿû @ûYò aûaûuê @_ðY Kùf ö aûaû iõùM iõùM ù_WÿûUòKê
LûAù\ùf ö Gjò _âKûe gâúcZú ZLðWÿu ùbUò aûaû ÊúKûe Kùf Gaõ
‘~òG ùcûùZ ù~Cñ_eò bûaùe cù^ Kùe, cêñ ZûKê ùijò _âKûe ÊúKûe
Kùe, @[ðûZ¨ ùcûùZ _ûAaû @Zò ijR I iek’- MúZû(4/11)e Gjò
aûYú iZ¥ _âcûYòZ ùjfû ö
öö aûaûue iù«ûh_ìaðK ùbûR^ öö
[ùe gâúcZú ZLðWÿ gòeòWÿò @ûiò[ôùf ö c]¥ûjÜ ùbûR^ _âûdZü Zò@ûeò
ieò[ôfû Gaõ [ûkò _Kû~ûC[ôfû ö Gjò icdùe ùMûUòG ùbûKòfû KêKêe
@ûiòfû Gaõ bêKòaûKê fûMòfû ö gâúcZú ZLðWÿ CVò_Wÿòùf Gaõ LùŠ eêUò
KêKe _ûAñ _KûAù\ùf ö KêKêeUò aWÿ @û^¦ùe ZûKê LûAfû ö i§¥û
icdùe ùi ù~ùZùaùk ciRò\ù¨ e ~ûA aiòQ«ò aûaû Zûuê ù\Lô Kjòùf
‘ cñû, @ûRò Zêùc ùcûùZ aWÿ @û^¦ùe Lê@ûAf, ùcûe ùbûKòfû @ûcôûKê
aWÿ iû«ß^û còkòfû ö iað\û G_eò jó Ke, ZêcKê ùKùa ^û ùKùa Gjûe
C©c `k @ag¥ _âû¯ò ùja ö’ Gjò ciRò\¨ùe aiò cêñ ùKùa @iZ¥ Kjòaò
^ûjó, iað\û ùcû C_ùe G_eò @^êMâj Keê[û@ ö _â[ùc ùbûKòfûKê LûAaû
\ò@, Zû_ùe ^òùR ùbûR^ Ke ö GjûKê bf bûaùe cù^ eL ö’ aûaûu
(77)
Cqòe @[ð ùi aêSò_ûeòùf ^ûjó, G[ôiKûùg _âgÜ Kùf ‘cêñ Kò _âKûe
ùbûR^ KeûA_ûeò[û«ò ? cêñ Z ^òùR @^¥ C_ùe ^òbðe KeêQò Gaõ KòYò
LûCQò ö’ aûaû Kjòùf ‘ùijò eêULò ŠK MâjY Keò ùcûe jé\d Zé¯ ùjûAMfû
Gaõ G _~𥫠jûKêUò @ûiêQò ö ùbûR^ _ìaeð ê Zêùc ù~Cñ KêKe
ê Kê ù\Lô[f
ô
Gaõ ~ûjûKê eêUò LùŠ ù\f, ùi _âKéZùe ùcûe jó Êeì_ @ùU ö
ùijò _âKûe @^¥ _âûYú ~[û aòeûWÿò, Nêhêeò, cûQò, MûB AZ¥û\ò c]¥
ùcûe Êeì_ @U«ò ö cêñ jó ùicû^u @ûKûeùe aòPeY KeêQò ö ~òG
Gjòiaê _âûYúu c]¥ùe ùcûùZ \gð^ Keòùa iòG ùcûe @Z¥« _âd ò ö
G[ô_ûAñ ù\ß÷Z aòPûe @[aû ùb\bûa bêfò~ûA Zêùc ùcûe ùiaû
Ke ö’
Gjò @céZZêf¥ C_ù\gKê MâjY Keò ùi bûaaòjßk ùjûAMùf Gaõ
Zûue ^d^~êMkeê @gî]ûeû _âaûjòZ ùjaûKê fûMòfû ö KY× aû¿eê¡
ùjûAMfû Gaõ @û^¦e iúcû ejòfû ^ûjó ö
gòlû : icÉ _âûYúu c]¥ùe Bgßeuê \gð^ Ke-Gjò @]¥ûdeê Cq
gòlû còkò[ûG ö C_^òh\¨, MúZû Gaõ bûMaZe C_ù\g ‘Bgûaûi¥cò\õ
iaðc¨’- Gjûe @[ð ùjCQò : icÉ _âûYúu c]¥ùe Bgße aûi KeêQ«ò,
GjûKê _âZ¥l bûaùe @^êba Ke ö’
Gjò @]¥ûde ùghùe a‰òðZ icÉ NUYû Z[û @^¥û^¥ @ù^K NUYû,
~ûjû Gùa ùfLû~òaûKê aûKò @Qò, Êdõ aûaû _âZ¥l C\ûjeY Reò@ûùe
C_^òh\e gòlûKê Kò_eò _âùdûM Keòaû CPòZ Zûjû iek bûaùe
aêSûAù\AQ«ò ö Gjò_âKûe gâú iûAaûaû icÉ ]cðMâ^Úe gòlû _â\û^
Keê[ôùf ö
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(78)
 öö \gc @]¥ûd öö
gâú iûAaûaûu ^òZ¥P~ð¥û, gd^ LU, gòeòWÿòùe ^òaûi, Zûue
C_ù\g I aò^câZû, ^û^ûakú, iêMc _[

_âûe¸ : gâú iûAaûaûuê iað\û ù_âc_ìaðK iàeY Ke, KûeY ùi iað\û

@^¥e Kf¥ûY ^òcò© Z_ôe Z[û @ûcôfú^ ejò[û«ò ö Zûue iàeY Keòaû
\ßûeû Rúa^ I céZê¥e aòhc ici¥ûe icû]û^ ùjûA[ûG ö iû]^ûcû^u
c]¥ùe Gjû @Zò ùgâ Z[û iaðûù_lû iek iû]^û, KûeY G[ôùe KòQò
a¥d KeòaûKê _ùWÿ ^ûjó ö ùKak cûcêfò _eògâc \ßûeû baòh¥Z @Z¥«
`k\ûdú ùjûA[ûG ö
ù~ _~𥫠A¦âd ò MêWK
òÿ gqògûkú [ôùa _âZò cêj©
ì ùð e Gjò iû]^û @ûPeY
Keòaû CPòZ ö @^¥ icÉ ù\aù\aú ùKak bâc _ûAñ, Mêeê jó iûlûZ
Bgße @U«ò ö @ûcKê Zûue _aòZâ PeYùe gâ¡û eLôaûKê ùja ö ùi
icÉ _âûYúue bûM¥aò]ûZû Z[û ù_âccd _âbê @U«ò ö ~òG @^^¥ bûaùe
Zûue ùiaû Keòùa, ùi Gjò baiûMeeê ^ò½d cêqò fûb Keòùa ö
ù^÷dûdòK @[aû \gð^gûÈ @]¥d^e ùKøYiò @ûag¥KZû ^ûjó ö
ù~Cñbkò ^\ú aû iûMe _ûe Keòaû icdùe ^ûaòK C_ùe aògßûi
eLôaûKê jêG, ùijò_eò aògßûi baiûMe _ûeò ùjaû _ûAñ i\¨Mêeêu
C_ùe eLôaû @ûag¥K ö i\¨Mêeê Z ùKak bqe bqòbûaKê ù\Lô
ZûjûKê mû^ Gaõ _ecû^¦ _âû¯ò Keû«ò ö
MZ @]¥ûdùe aûaûue bòlûaé©,ò bque @^êba Z[û @^¥û^¥ aòhde
a‰ð^û Keû~ûAQò ö Gùa _ûVKMY gêY«ê gâú iûAaûaû Kò_eò ejê[ôùf,
gd^ Keê[ôùf Gaõ gòlû _â\û^ Keê[ôùf ö
öö aûaûu aòPòZâ aòQYû öö
_â[ùc ù\Lôaû aûaû Kò_eò gd^ Keê[ôùf ö gâú ^û^ûiûùja ùWwùf
ùMûUòG Pûeò jûZ f´ Gaõ GK jûZ PCWÿû _Uû gâú iûAaûaûu gd^
^òcù« @ûYòùf ö _UûKê Zùk eLô ùgûAaû _eòaù©ð aûaû ciRò\¨ QûZùe
[ôaû _êeêYû akûùe fêMû]Wÿò ijûdZûùe ZûjûKê aû§ò icû«eûk bûaùe
SêfûA Zûjû C_ùe gd^ Kùf ö fêMû]Wÿòe iûc[ð¥ aû ùKùZ; ùZYê
(79)
icùÉ Gjûe iÚûdòZß ù^A @ûguû Keê[ôùf ö ùKak _Uûe bûe ùaûjòaû
Zû _lùe i¸a ^[ôfû, aûaûu IR^ aû i¸ûkòa Kò_eò? ~ûjû ùjC,
ùiK[û Êdõ eûc RûY«ò, ùZùa Gjû aûaûue GK fúkû [ôfû ùaûfò
Kêjû~ûA_ûùe ö KûeY _êeêYû fêMû]Wÿò aûaûu bûe i¸ûkò Pûfò[ôfû ö
aûaûue Gjò _Uû C_ùe C_ùag^ I gd^ \ég¥ ù\aZûcû^u _ûAñ
c]¥ \êfäðb [ôfû ö icùÉ @û½~ð¥ ùjC[ôùf ù~ aûaû Kò_eò _Uû C_eKê
PXÿòùa I ùi[ôeê IjäûAùa ö ùKøZìjkagZü Gjûe eji¥ ù\LôaûKê
ùfûKcûù^ CKôY×ûe ij Pûjó ejê[ôùf, Kò«ê ùKjò GjûKê aêSòaûKê ilc
ùjC^[ôùf ö \ò^Kê \ò^ bòWÿ aXÿòaûùe fûMòaûeê \òù^ aûaû _UûUòKê bûwò
`òwòù\ùf ö ~\òI aûaûue @Áiò¡ò _âû¯ò ùjûA[ôfû, ùi ùKùa aò Zû’e
_âùdûM Keê^[ôùf Kò Zûue ùi[ô_ûAñ Azû c]¥ ^[ôfû ö ÊûbûaòK eì_ùe
_ì‰ðZû _âû¯ò ùjûA[ôaûeê ùijòiaê gqò Zûu _ûLKê @ûiò[ôfû ö
öö aâjàu iMêY @aZûe öö
aûj¥\éÁòùe gâú iûAaûaû Zò^òjûZ f´e RùY iû]ûeY _êeêh [ôùf,
Kò«ê ùi icÉu jé\dùe aòeûRcû^ [ôùf ö @«eùe ùi @ûiqò ejòZ
Gaõ iÚòe [ôùf cûZâ aûjûùe R^Kf¥ûY ^òcò© iað\û Pò«òZ ejê[ôùf ö
@«eùe ùi iµì‰ð ^òüÊû[ð_e [ôùf ö bqcû^u _ûAñ Zûue jé\dùe
_ec gû«ò aò\¥cû^ [ôfû, Kò«ê aûjûùe ùi @gû« _âZúZ ùjC[ôùf ö
bòZùe ùi aâjàmû^ú, Kò«ê aûjûùe iõiûeùe RWÿòZ ùjûA[ôaû _eò
RYû_Wÿê[ôùf ö ùi ùKùa ù_âc \éÁòùe ù\Lê[ôùf Z ùKùZùaùk _[e
`òw[ ê ùô f, ùKùa Mûkò ù\C[ôùf Z ùKùa jé\d fMûC[ôùf ö ùi M¸úe,
gû« Gaõ ij^gúk [ôùf ö ùi iað\û \éXÿ Gaõ @ûcôfú^ ejê[ôùf Z[û
iað\û bqcû^ue ]¥û^ eLê[ôùf ö ùMûUòG @ûi^ C_ùe ùi aòeûRcû^
Keê[ôùf I ùKùa ~ûZâûùe aûjûeê^[ôùf ö Zûue \Š GK ùQûUò@û aûWÿò
[ôfû, ~ûjûKê ùi iað\û ^òR _ûLùe iûAZò eLê[ôùf ö aòPûecêq ùjûA[ôaû
ù~ûMê ùi gû« [ôùf ö Kû*^ Gaõ Kú©ðòùe Zûue iûcû^¥ Pò«û ^[ôfû ö
bòlûaé©ò \ßûeû ùi Rúa^ ^òaðûj Keê[ôùf ö Zûue Rúa^ Gjò _âKûe
[ôfû ö ‘@ûfäû cûfòK’ iað\û Zûue IVùe ^ò^û\òZ ùjC[ôfû ö bqcû^u
_âZò Zûue aòùgh I @ZêU ù_âc ejò[ôfû ö ùi @ûcômû^e bŠûe I _ec
\òa¥Êeì_ [ôùf ö gâú iûAaûaûue \òa¥Êeì_ Gjò_eò [fû:- GK @_eòcZ ò ,
(80)
@^«, iZ¥ Gaõ @_eòa©ð^gúk iò¡û«- ~ûjû @]ú^ùe icMâ aògß cì©c ðò û^¨,
gâú iûAaûaûuVûùe Zûjû _eòMâj ùjûA[ôfû ö Gjò @cìf¥ ^ò]ô ùKak
i©ßMYê iµ^Ü Gaõ bûM¥gûkú bquê jó _âû¯ jêG ö ù~Cñcûù^ gâú iûAaûaûuê
ùKak c^êh¥ aû iû]ûeY _êeêh ùaûfò cù^ Ke«ò, ùicûù^ aûÉaòK
@bûMû ùaûfò aòPûeòaûKê ùja ö
gâú iûAaûaûu cûZû _òZû Z[û Zûue R^àZò[ô VòK¨ bûaùe KûjûKê aò
RYû^[ôfû Z[û_ò gòeòWÿòùe Zûue @aiÚû^eê G iµKðùe KòQòUû @ûKk^
Keû~ûA_ûeêQò ö ù~ùZùaùk aûaû _â[ùc gòeW ò òÿ @ûiò[ùô f, ùijò icdùe
Zûue adi _âûd 16 ahð [ôfû ö gòeòWÿòùe Zò^òahð ejòaû _ùe ùi _êYò
@«¡ðû^ ùjûAMùf ö KòQòahð _ùe Jewûaû\ ^òKUùe ùi _âKU ùjùf
Gaõ Pû¦ _ûUòfu ae~ûZâú ij cògò gòeòWÿòùe _ê^ü_\û_ðY Kùf ö ùijò
icdùe Zûue adi _âûd 20 ahð ùjûA[ôfû ö Gjû_eVûeê 60 ahð
_~𥫠ùi gòeòWÿòùe @aiÚû^ Kùf Gaõ 1918ùe cjûicû]ôùe fú^
ùjùf ö Gjò Z[¥ @û]ûeùe @ûùc Kjò_ûeòaû, aûaûue R^à 1838
ciòjûùe ùjûA[ôfû ö
öö aûaûu ù]¥d I C_ù\g öö
i¯\g gZû±ú(1608-1681)ùe i^Ú eûc\ûi _âKU ùjûA[ôùf
Gaõ ùi ~a^cû^uVûeê ùMû I aâûjàYu elû Kû~ð¥ i`kZûe ijòZ
iµ^Ü Kùf ö \êA gZû±ú @ZòaûjòZ ùjaû _ùe jò¦ê I cêifcû^u c]¥ùe
ùa÷hc¥ aé¡ò _ûAfû I GjûKê \ìe Keòaû ^òcù« gâú iûAaûaû _âKU ùjùf ö
icÉu ^òcù« Zûue C_ù\g [ôfû eûc Gaõ ejòc GK I ùicû^u
c]¥ùe ùKøYiò _âùb\ ^ûjó ö Zêùc Zûue @^êMûcú ùjûA KûjóKò _eÆe
bòZùe Kkj KeêQ ? @mû^ú aûkK ! \êA iµâ\ûd c]¥ùe GKZû eLô
_eÆe còkòcògò ej ö gû«òùe Rúa^~û_^ Ke Gaõ Gjò_eò bûaùe
eûÁâúd GKZû ù]¥d _âû¯ò Ke ö Kkj Gaõ aòaû\ a¥[ð @ùU ö _eÆe
c]¥ùe aòaû\ Gaõ _âûYNûZK ùjaûeê ^òaé© ej ö iað\û ^òRe jòZ Z[û
Kf¥ûY Pò«û Ke ö gâújeò ^ò½d ZêcKê elû Keòùa ö ù~ûM, ùa÷eûM¥,
Z_, mû^ AZ¥û\ò Bgßeu ^òKUùe _j*òaûe _âKéÁ cûMð @ùU ö ~\ò
Zêùc ùKøYiòcùZ i`k iû]K ùjûA_ûeê^ûjñ, Zûùjùf Zêce R^à a¥[ð
ùjfû ùaûfò RûY ö Zêce ~òG ù~ùZ aò ^ò¦û Keê^û KûjóKò Zêùc Zû’e
(81)
_âZòaû\ Ke ^ûjó ö ~\ò KòQò gêb Kcð Keòaûe Azû [ûG Zûùjùf iað\û
@^¥e bf Ke ö iõùl_ùe gâú iûAaûaûue C_ù\g ùjCQò C_ùeûq
K[û @^êiûùe @ûPeY _â\gð^ Kùf RYKe Cbd ùbøZòK I @û]¥ûcôòK
C^ÜZò i¸a ùja ö

öö iyò\û^¦ i\¨Me
ê ê gâú iûA^û[ cjûeûR öö
Mêeê Z @ù^K @Q«ò ö ùKùZK Mêeê G_eò @Q«ò, ù~Cñcûù^ jûZùe
aúYû I KeZûk ]eò \ßûe \ßûe aêfò ùicû^ue ]ûcòðK bûa _â\gð^ Ke«ò ö
ùicûù^ gòh¥e Kû^ùe cª `êu«ò Gaõ ùicû^ue iµ©ò ùgûhY Ke«ò ö
Bgße bqò Z[û ]ûcòK ð Zûe ùKak ùicûù^ @bò^d Ke«ò ö aÉêZü ùicûù^
@_aòZâ Gaõ @]ûcòðK ö gâú iûAaûaû ]ûcòðK ^òÂû _â\gð^ Keòaû K[û ùKùa
c^ùe KÌ^û Keò^ûjû«ò ö ù\÷jK ò ùPZ^û Zûuê Kò*Z
ò cûZâ Ægð Keò^[ôfû ö
@_e_lùe bqcû^u _ûAñ Zûue @iúc ù_âc [ôfû ö Mêeê \êA _âKûe ö
(1) ^òdZ @[ðûZ¨ aò]ô ^òŸòðÁ Gaõ (2) @^òdZ aû iû]ûeY @[aû aò]ô
iÚòeúKéZ ^êùjñ ö @^òdZ Mêeêu @ûù\gùe ^òR bòZùe C©c MêYe aòKûg
NùU Z[û Pò© gê¡ò ùjûA aòùaKe aé¡ò NùU ö bqòcûMðùe ùi gòh¥Kê
^òùdûRòZ Ke«ò; Kò«ê ^òdZ Mêeêu iõMZò cûùZâ ù\ß÷Z aê¡òe gúNâ jâûi
ùjûA~ûG ö Mêeê @ûjêeò @ù^K _âKûee @Q«ò, ù~Cñcûù^ bò^Ü bò^Ü iûõiûeòK
gòlû _â\û^ Ke«ò ö ~[û[ðùe ~òG @ûcKê @ûcôiÚ Keò Gjò baiûMeeê
C¡ûe Ke«ò ùi jó i\¨Mêeê @U«ò ö gâú iûAaûaû ùijò Éee i\¨Mêeê
[ôùf ö Zûue cjû^Zû @a‰ð^úd ö ù~Cñ bq aûaûu \gð^ ^òcù«
@ûiê[ôùf ùicûù^ _âgÜ Keòaû _ìaðeê jó aûaû ùicû^ue icÉ Rúa^e
Zò^ò Kûke NUYûMêWK òÿ e a‰ð^û Keòù\C[ôùf ö ùi icÉ bìZùe Bgßeue
\gð^ Keê[ùô f ö gZâê I còZâ Cbùd Zûu _ûAñ icû^ [ôùf ö ùi ^òüÊû[ð_e
Z[û \éXÿ [ôùf ö bûM¥ Gaõ \êbðûM¥e Zûu C_ùe ùKøYiò _âbûa ^[ôfû ö
ùi ùKùa aò iõgdMâÉ ùjC^[ôùf ö ù\j]ûeú ùjûA c]¥ ù\j _âZò
Zûue Kò*Z ò @ûiqò ^[ôfû ö ù\j Z Zûu _ûAñ GK @ûaeY [ôfû ö ~[û[ðùe
ùi ^òZ¥cêq [ôùf ö
ùijò gòeW
ò aòÿ ûiúu Rúa^ ]^¥, ù~Cñcûù^ gâú iûAaûaûuê Bgße eì_ùe
C_ûi^û Keê[ôùf ö gd^, RûMeY, Lû\¥ù_d ùaùk, Nùe Z[û aòfùe
Kû~ð¥ Kfûùaùk, iaêicdùe ùicûù^ aûaûue iàeY Z[û MêYMû^
(82)
Keê[ôùf ö iûAaûaûu bò^Ü \ßòZúd Bgßeuê ùicûù^ RûYò^[ôùf ö gòeòWÿòe
^ûeúcû^ue ù_âce cû]êeú Z bûhûùe a‰ð^û Keòùja ^ûjó ö ùicûù^
iµì‰ð iek I ^òÃ_U [ôùf ö ùicû^ue _aòZâ ù_âc MûCñfò bûhûùe
bR^e eì_ ù^C[ôfû ö ~\òI ùicûù^ gòlòZ ^[ôùf, Z[û_ò ùicû^ue
iek bR^ùe aûÉaòK Kûa¥e SfK `êUò CVê[ôfû ö ùi[ôùe ùKøYiò
_âKûe _ûŠòZ¥ ^[ôùf c]¥ ùicû^ue iyû ù_âceê KaòZûe @«üifòfû
`fMê ]ûeû Seò @ûiê[ôfû ö KaòZû Z iyû ù_âce ^ò\gð^, PZêe ùgâûZûMY
jó Gjûe ~[û[ð \gð^ Kò´û eiòKZû @^êba Keò_ûeòùa ö
öö aûaûu aò^câZû öö
G_eò Kêjû~ûG ù~ bMaû^u ^òKUùe Q@ _âKûe aòùgh MêY [ûG ö
~[û (1) ~g (2) ùa÷ba (3) ùa÷eûM¥ (4) mû^ (5) Hgß~ð¥ (6)
cjû^êbaZû ö gâú iûAaûaûu ^òKUùe c]¥ Gjòiaê MêY aò\¥cû^ [ôfû ö
ùi bqcû^ue Azû _ì©òð ^òcò© iMêY @aZûe ]ûeY Kùf ö Zûue Ké_û
aWÿ aòPòZâ [ôfû ö bqcû^u _ûAñ ùi Zûu gâúcêLeê G_eò aP^ _âKûg
Keê[ôùf, ~ûjûe a‰ð^û KeòaûKê ù\aú ieÊZú c]¥ iûji Keòùa ^ûjó ö
ùi aòhdùe GVûùe GK ùeûPK \éÁû« CùfäL Keû~ûCQò ö aûaû @Zò
aò^câZûe ij Kjê[ùf ‘\ûiû^ê\ûi, cêñ Zêce EYú @ùU ö’ Kò_eò aò^câZû
ù\L«ê ö
~\òI aûj¥ \éÁùò e aûaû aòhd _\û[ðK
ð ê C_ùbûM Keòaû _âZúZ ùjC[ôfû,
Kò«ê Zû’e Kò*òZ aûi^û Zûu _ûLùe ^[ôfû Kò´û Zûjûe C_ù~ûM Keòaû
mû^ ^[ôfû ö ùi @ag¥ @ûjûe ù^C[ôùf Kò«ê Zûu Ròjßûe ùKøYiò Êû\
gqò ^[ôfû ö ùi @ûLôùe ù\Lê[ôùf Kò«ê ùijò \ég¥ùe Zûue ùKøYiò eêPò
^[ôfû ö Kû~ð¥ aòhdùe ùi j^êcû^u i\ég @LŠ aâjàPûeú [ôùf ö
Zûue ùKøYiò _\û[ðùe @ûiqò ^[ôfû ö ùi gê¡ ùP÷Z^¥Êeì_ [ôùf,
ù~CñVûùe icÉ Azû, @jõKûe Gaõ @^¥û^¥ _âdûi aògâûc ù^C[ôfû ö
iõùl_ùe ùi ^òüÊû[ð_e, cêq Gaõ _eõaâjà [ôùf ö Gjò K[ûKê a¥ûL¥û^
Keòaû ^òcù« ^òcÜùe GK ùeûPK \éÁû«e CùfäL Keû~ûCQò ö
^û^ûakú : gòeòWÿòùe ^û^ûakú ^ûcùe RùY aòPòZâ Gaõ @iû]ûeY
a¥qò [ôùf ö ùi aûaûue icÉ Kû~ð¥e ù\LûgêYû Keê[ôùf ö \òù^
ù~ùZùaùk aûaû @ûi^ùe C_ùag^ Keò[ôùf, ùi iûjiKeò aûaûuê
(83)
Zûu @ûi^eê jUòaûKê Kjòùf ö ùKCñ \ò^eê aûaûu @ûi^ùe aiòaûKê
Zûue aWÿ Azû [ôfû ö Gùa ùi Zûjû ùLûfò Kjòù\ùf ö @û½~ð¥e aòhd
ù~ aûaû c]¥ KòQò ^Kjò ùQûU _òfûUò _eò ^òR @ûi^eê CVò_Wÿòùf Gaõ
^û^ûakúuê ùiVûùe aiûAùf ö KòQò icd _ùe ^û^ûakú ^òùR CVòMùf
Gaõ aûaûuê _ê^eûd Zûue @ûi^ MâjY KeòaûKê @^êùeû] Kùf ö aûaû
^òR @ûi^ùe _êYò aiòòùf ö Gjû ù\Lô ^û^ûakú Zûue gââú_deùe
ùfûUò_Wÿùò f; Kò«ê Gjò icÉ a¥û_ûeùe aûaûu cêjùñ e iûcû^¥ @_âi^ÜZûe
SfK ù\LôaûKê còkò^[ôfû ö
öö iêMc _[, i^Úu K[û gâaY Gaõ iZ¨iw öö
~\òI aûj¥ \éÁòùe gâú iûAaûaûue @ûPeY iû]ûeY _êeêhu i\ég
[ôfû, Kò«ê Zûue Kû~ð¥eê Zûue @iû]ûeY aê¡òcZû ÆÁ _âZúZ ùjC[ôfû ö
Zûue icÉ Kcð bqcû^ue jòZ ^òcù« CŸòÁ [ôfû ö ùi ùKùa aò
Zûue bqcû^uê @ûi^ aû _âûYûdce ^òdc @[aû ùKøYiò C_ûi^û
@ûù\g ù\A^[ôùf Kò´û Zûue Kû^ùe ùKøYiò cª `êuò ^[ôùf ö icÉu
_ûAñ ùi Z GZòKò Kjê[ôùf ù~ ‘PZêeZû Z¥ûM Keò iað\û ‘iûA’ ‘iûA’
iàeY Ke ö Gjò_eò @ûPeY Keòaû \ßûeû icÉ a§^ ZêUò~òa Gaõ
Zêce cêqò ùjûA~òa ö _*ûMÜò, Z_, Z¥ûM, iàeY, @Áûw ù~ûM @û\ò
iû]^ ùKak aâûjàYu \ßûeû jó i¸a ö
c^e Kû~ð¥ ùjCQò Pò«û Keòaû ö ùKøYiò Pò«û ^Keò c^ ùMûUòG lY
c]¥ ejò_ûeòa ^ûjó ö ~\ò Zêùc c^Kê ùKøYiò aòhdùe fMûAù\a
Zûùjùf Zûjû ùijò aòhd Pò«û Keòaûùe fûMòa ö @ûC ~\ò ZûKê Mêeêuê
@_ðY Keòù\a Zûùjùf Zûjû Mêeêu aòhdùe jó Pò«û Keòa ö @û_Ycûù^
@Zò ]¥û^ ijKûùe gâú iûAue cjû^Zû Z[û ùgâÂZû iµðKùe gâaY
Kùf ö Gjò K[û iûõiûeòK bdKê \ìe Keò @û]¥ûcôK
ò _[ùe @Mâie KeûG ö
G[ô^òcù« Gjò K[ûKê iað\û gâaY Gaõ c^^ Keò @ûPeYùe c]¥
_ûk^ Keòaû CPòZ ö iûõiûeòK Kû~ð¥ùe _âaé© ejò c]¥ ^òRe c^ iûA
Gaõ Zûue K[ûùe ^òùdûRòZ Keû~ûA_ûeòa ö G_eò Kùf iûAu Ké_û
ù~ fûb ùja Zûjû ^ò½òZ ö ùZùa Gjû @Zò iek cûMð ùjûA[ôùf c]¥
icùÉ Gjû @af´^ Keò^_ûeòaûe KûeY K’Y ? KûeY ùKak Gjû
ù~ Bgße Ké_û @bûaeê ùfûKcû^u c]¥ùe i^Ú cjòcû gâaY KeòaûKê
(84)
eêPò C_ô^Ü jêG^ûjòñ ö Bgßeu Ké_ûeê jó _âùZ¥K Kû~ð¥ iìPûeê eì_ùe Gaõ
iê¦e Xÿwùe iµ^Ü ùjûA[ûG ö i^Úu K[ûe gâaY i^ÚicûMc i\ég
@ùU ö i^Ú iû^Üò]¥ cj©ß @Zò cjû^¨ @ùU ö Zûjû\ßûeû ù\÷jòK ùPZ^û,
@jõKûe Gaõ R^à céZê¥ PKâeê cêqòfûb ùjûA _ecMZò _âû¯ jêG ö jé\de
icÉ Mâ^Úò ùLûfò~ûG Gaõ Bgßeu ijòZ, ~òGKò ùP÷Z^¥N^ Êeì_, còk^
ùjûA~ûG ö aòhdûiqòeê aòeqò aé¡_ ò ûG Gaõ \êüL Z[û iêLùe iÚe ò ejòaûe
gqò _âû¯ jêG Gaõ @û]¥ûcôòK C^ÜZò iêfb ùjûA~ûG ö ~\ò Zêùc ùKøYiò
iû]^û ~[û: ^ûciàeY, _ìR^ aû bqò AZ¥û\ò Keê^ûjñ, Z[û_ò ~\ò Zêùc
ùKak @^^¥ bûaùe i^Úu geYûMZ ùjCQ Zûùjùf c]¥ ùi ZêcKê
ijRùe baiûMeeê _ûe Keòùa ö Gjò Kû~ð¥ ^òcò© i^Ú aògßùe _âKU
jê@«ò ö _aòZâ ^\ú Mwû, ~cê^û, ùMû\ûaeú, Ké¾û, Kûùaeú @û\ò iõiûee
icÉ _û_Kê ù]ûAù\C[ôùf c]¥ ùicû^ue aò Azû [ûG ù~ ùKøYiò
i^Ú, cjûcôû ^òRe PeYÆgðùe Zûuê _aòZâ Ke«ê ö i^Úue _âbûa Gjò_eò ö
MZ R^àe gêb Kcðe `k ù~ûMê jòñ gâú iûAu PeY _âû¯ò i¸a jêG ö
Gùa gâú iûAu ùcûj aò^ûgK PeYe ]¥û^Keò Gjò @]¥ûd icû¯
Keòaû ö Zûue Êeì_ ùKùZ iê¦e I cù^ûje ö ciRò\¨e ùKûYùe
\Šûdcû^ ùjûA ùi bqMYuê ùicû^ue Kf¥ûY ^òcò© C\ò aòZeY
KeêQ«ò ö ~òG Gjò aògßKê cò[¥û cù^Keò i\û @ûcôû^¦ùe ^òcMÜ ejê[ôùf,
ùijò iyò\û^¦ iûA cjûeûRu PeYKckùe ùcûe aûe´ûe _âYûc ö
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(85)
 öö GKû\g @]¥ûd öö
iMêY aâjà gâú iûAaûaû, aûaûu cÉKùe Zò_êŠâ, jûRòu _eúlû I
_êeÄûe, _*bìZ C_ùe ^òdªY
Gjò @]¥ûdùe @ûùc gâú iûAaûaûue iMêY aâjà Êeì_, Zûue _ìRûyð^û
Z[û _*bìZ C_ùe ^òdªY K[û a‰ð^û Keòaû ö
öö iMêY aâjà gâú iûAaûaû öö
aâjàe \êAUò Êeì_ @Qò-^òMðêY I iMêY ö ^òMêðY ^òeûKûe Gaõ iMêY
iûKûe @ùU ö ~\òI ùicûù^ GK aâjàe \êAUò Êeì_, Z[û_ò KûjûKê ^òMðêY
C_ûi^û I @ûC KûjûKê iMêY _âû[ð^ûùe bf fûMò[ûG ö MúZûe \ßû\g
@]¥ûdùe Gjò K[û CùfäL Keû~ûAQò ö iMêY C_ûi^û iek Z[û ùgâÂ
@ùU ö c^êh¥ Êdõ @ûKûe(geúe, A¦âòd @û\ò) ù^A[ôaûeê iMêY eì_ùe
Bgßeu C_ûi^û ZûKê iek cù^ ùjaû ÊûbûaòK ö ù~ùZùaùk KòQò
Kûk _~𥫠iMêY aâjàu C_ûi^û Keû^~ûG ùi _~𥫠ù_âc Gaõ bqò
aé¡ò jêG ^ûjó ö iMêùYû_ûi^ûùe ù~còZò ù~còZò _âMZò jêG, ^òMðêY aâjà
_âZò @Mâie ùjaû ijR jêG ö G[ô ^òcù« iMêY C_ûi^ûeê jó gêbûe¸
Keòaû ùgâdÄe ö cì©ðò, ùa\ú, @MÜò, _âKûg, iì~ð¥, Rk Gaõ aâûjàY @û\ò
i¯ C_ûi^ûe aÉê [ûA c]¥ i\¨Mêeê G icÉu c]¥ùe ùgâ ö
gâú iûAu Êeì_Kê Plêi¹êLùe _âZòbûZ Ke, ~òG Kò ùa÷eûM¥e _âZ¥l
cì©ðò Gaõ @^^¥ geYûMZ bque @ûgâd\ûZû @U«ò ö Zûue aûYúùe
aògßûi _âKU Keòaû ùjCQò @ûi^ Gaõ Zûue _ìR^e iõKÌ icÉ Azûe
Z¥ûMÊeì_ @ùU ö ùKjò ùKjò gâú iûAaûaûuê RùY bMaZ¨ bq Kò´û RùY
cjû^¨ bq bûaùe Kk^û Ke«ò aû Keò[û«ò; Kò«ê @ûc _ûAñ ùi Bgßeu
@aZûe ö ùi @Z¥« lcûgúk, gû«, iek Gaõ i«êÁ [ôùf, ~ûjûue
ùKøYiò C_cû \ò@û~ûA_ûeòa ^ûjó ö ~\òI ùi geúe]ûeú [ôùf, ~[û[ðùe
^òMðêY, ^òeûKûe, @^« Gaõ ^òZ¥cêq [ôùf ö Mwû^\ú Zû’e ~ûZâû _[ùe
ùeø\âZû_ùe _úWÿòZ _âûYúcû^uê ù~_eò gúZk Rk _â\û^ Keò ùicû^ue
Zéhû ^òaûeY Keòaû ij @û^¦ _â\û^ Keò[ûG Gaõ `if I aéleûRòKê
Rúa^ \û^ Kùe, ùijò _âKûe gâú iûA i^Ú Rúa^ @ZòaûjòZ Keò c]¥
@^¥cû^uê iù«ûh I iêL _â\û^ Keê[ôùf ö bMaû^ gâú Ké¾ KjòQ«ò ù~
(86)
‘i^Ú ùcûe @ûcôû ö ùi ùcûe Rúa« _âZòcû Gaõ ùcûe aògê¡ Êeì_
@U«ò ö cêñ Êdõ ùiVûùe ^òaûi KeêQò ö’ Gjò @a‰ð^úd gqò @[aû Bgßeu
aòbìZò, ~ûjû iZ¨, PòZ¨ Gaõ @û^¦e eì_ @ùU _aòZâ gòòeòWÿòùe iûA eì_ùe
@aZú‰ð ùjûA[ôùf ö gîZ(ò ùZ÷Zeúd C_^òh\)ùe aâjK à ê @û^¦ Kêjû~ûAQò ö
G _~𥫠Gjò aòhd @ûùc ùKak _ûV Keê[ôfê Gaõ gâaY Keê[ôfê; Kò«ê
bqcûù^ gòeòWÿòùe Gjò _âKûe _âZ¥l @û^¦ fûbKùf ö aûaû icÉue
@ûgâd\ûZû [ôùf, Zûu _ûAñ Kûjûe ijûdZûe @ûag¥KZû ^[ôfû ö Zûue
C_ùag^ _ûAñ bqcûù^ GK ùKûck @ûi^ Gaõ aWÿ ZKò@û iRûA
ù\C[ôùf ö aûaû bqcû^ue bûaKê @û\e Keê[ôùf Gaõ ùicû^ue
Azû^êiûùe _ìRû KeòaûKê ùKøYiò @û_©ò Keê^[ôùf ö ùKjò @Ze Gaõ
P¦^ fMûC[ôùf, ùKjò iê_ûeò, Zû´êk I @^¥û^¥ _\û[ð ùbUò ù\C[ôùf
Gaõ @ûC ùKjò ù^÷ùa\¥ @_ðY Keê[ôùf ö ~\òI G_eò RYû_Wÿê[ôfû ù~
Zûue ^òaûiiÚk ùjCQò gòeòWÿò Kò«ê ùi iaða¥û_ú [ôùf ö bqcûù^ ^òZ¥
_âZò\ò^ Gjûe @^êba Keê[ôùf ö G_eò iaða¥û_K Mêeêù\au PeYùe
ùcûe aûe´ûe _âYûc ö
öö aûaûu cÉKùe Zâò_êŠâK öö
[ùe ZûZ¥û ^êfKeu a§ê Wûqe _ŠòZ aûaûue \gð^ ^òcù« gòeòWÿò
@ûiò[ôùf ö aûaûuê _âYûc Keò ùi ciRò\¨ùe KòQò icd aiòùf ö aûaû
Zûuê \û\û b… ùKfKeu _ûLKê _VûAùf, ù~CñVûùe Zûue ÊûMZ
KeûMfû ö _êYò \û\û b… I Wûqe _ŠòZ GKûVò cògò _ìRû _ûAñ ciRò\¨ùe
_j*òùf ö \û\û b… aûaûue _ìRû Kùf ö aûaûue _ìRû Z icùÉ
Keê[ôùf, Kò«ê G _~𥫠Zûue P¦âKû« cÉKùe P¦^ fMûAaûe iûji
ùKjò Keò^[ôùf ö ùKak cjfiû_Zò Zûue Mkûùe P¦^ ùf_^
Keê[ôùf ö Wûü _ŠòZ _ìRû [ûkòeê P¦^ ù^A aûaûu cÉKùe Zâò_êŠâûKûe
Keò fMûAùf ö ù\Lê[ôaû ùfûKcûù^ aûaû _âZòaû\ ^Keòaû ù\Lô @û½~ð¥
ùjûAMùf ö i§¥û icdùe \û\û b… aûaûuê _Pûeòùf ‘@û_Y Z
@^¥cû^uê cÉKùe P¦^ fMûAaû _ûAñ ù\C^[ôùf ö Wûqe _ŠòZuê
@^êcZò ù\aûe KûeY K’Y ? aûaû Kjòùf ‘Wûqe _ŠòZ ùcûùZ Zûue
Mêeê ù]ûù_gßee eNê^û[ cjûeûR, (~òG Kò KûKû _êeûYòK ^ûcùe _âiò¡)
cù^Keò Zûue Mêeêuê ù~Cñ _âKûe P¦^ fMûC[ôùf, ùijò bûa^ûùe
(87)
fMûAùf ö G_eò ùlZâùe cêñ Zûuê Kò_eò ùeûKò[û«ò ? _ùe GK[û
_Pûeòaûeê Wûü _ŠòZ aûaûuê Zûue Mêeê KûKû _êeûYòK cù^ Keò Zâ_ò Š
ê ûâ Kûe
P¦^ fMûA[ôaû ÊúKûe Keò[ôùf ö
~\òI aûaû bqu Azû^êiûùe _ìRû KeòaûKê ù\C[ôùf; Kò«ê ùKùa
ùKùa Zûue a¥ajûe aWÿ aòPZ ò â ùjC[ôfû ö _ìRû [ûkò `òwò ù~ùZùaùk
ùi eê \ â û aZûe ]ûeY Keê [ ô ù f Zûu _ûLKê ~ò a ûKê ùKjò
iûji Keò_ûeê^[ôùf ö ùKùZùaùk ùi bqcû^u C_ùe PòKûô e Keê[ùô f
Z ùKùZùaùk cjcVûeê c]¥ ^ec eì_ùe gû« Z[û lcûe cì©òð eìù_
_âZúZ ùjC[ôùf ö ùKùa ùKùa ùKâû]ûaiÚûùe KµòZ ùjC[ôùf Gaõ
Zûue eqa‰ðe ù^Zâ Cf¨Kû_eò PZêŸòðMùe Nìeòaêfê[ôfû, Z[û_ò Zûue
@«üKeYùe ù_âc I cûZéùiÜje ùiâûZ _âaûjòZ ùjC[ôfû ö bqcû^uê
WûKò ùi Kjê[ôùf ù~ ùi ùKùZùaùk eûMòùf ! ùi iað\û bqcû^u
_ûLùe jó ej«ò Gaõ ù~ùZùaùk bq Zûuê WûùK ùi Zêe« C_iÚòZ
ùjûA~û@û«ò ö ùi Z iað\û bqe ù_âce lê]ûkê @U«ò ö
öö jûRòu _eúlû I _êeÄûe öö
G K[û ùKjò Kjò_ûeê^[ôùf ù~ gâú iûAaûaû ùKùa Zûue bqKê
Ké_û_ûZâ Keòùa ö Gjû Zûue Azû C_ùe ^òbðe Keê[ôfû ö jûRò iòŸòK
`ûfùKu K[û Gjûe C\ûjeY ö Kf¥ûY^òaûiú RùY ~a^ ~ûjûu ^ûc
iòŸòK `ûfùK [ôfû, cKÑûùe jR¨ Keòaû _ùe gòeòWÿò @ûiòùf ö PbûWÿòe
C©e _ûgßðùe ùi ejê[ôùf ö ciRò\¨ iûc^û ùLûfû _Wÿò@ûùe aiê[ôùf ö
aûaû ^@ cûi _~𥫠Zûuê ciRò\¨ùe _âùag KeòaûKê ù\ùf ^ûjó Kò
ciRò\¨e _ûjûP PXÿòaûKê ù\ùf ^ûjó ö `ûfùK aWÿ ^òeûg ùjùf, K’Y
Kùf aûaû _âúZ ùjùa, aêS_ ò ûeê^[ôùf ö bqcûù^ Zûuê @ûgû ^jeûAaûKê
_eûcgð ù\C[û«ò ö g¥ûcû gâú iûAaûaûue @«ew bq [ôùf ö ‘Zêùc
Zûu \ßûeû jó aûaûu ^òKUùe _j*òaûKê ùPÁû Ke ö ù~Cñ_eò bMaû^
gueu _ûLùe _j*òaû _ûAñ ^¦òu ijûdZû @ûag¥K, ùijò _âKûe aûaûu
_ûLùe c]¥ g¥ûcûu \ßûeû _j*ò ùja ö’ `ûfùKuê Gjò _âÉûa ~[û[ð
cù^ ùjfû Gaõ ùi g¥ûcûuê ijûdZû Keòaû ^òcù« _âû[ð^û Kùf ö
g¥ûcû Zûuê @ûgßûi^û ù\ùf Gaõ iêaò]û ù\Lô aûaûuê Kjòùf Kò ‘aûaû,
@û_Y ùijò aé¡ jûRòuê ciRò\¨Kê @ûiòaû _ûAñ ù\C^ûjû«ò KûjóKò ? @ù^K
(88)
bq ùÊzûùe @û_Yu \gð^ _ûAñ @ûiêQ«ò, ~ûCQ«ò ö Zûuê @«Zü [ùe
Ké_û Ke«ê ö’ aûaû Kjòùf ‘g¥ûcû Zêùc aûkK ö ~\ò `Kòe(@ûfäû) @ûiòaûKê
ù\C^ûjû«ò Zûùjùf cêñ K’Y Keòaò ? Zûue Ké_û aò^û ùKjò ciRò\¨e
_ûjûP PXÿò_ûeòa ^ûjó ö @ûzû, Zêùc ~û@ Gaõ aebò Kì@ _ûLùe [ôaû Mkò
eûÉûKê ùi @ûiò_ûeòa Kò ùaûfò _Pûe ö g¥ûcû GK[û ~ûA jûRòuê Kjòùf ö
ùi Zêe« G[ôùe eûRò ùjûAMùf I g¥ûcû @ûiò aûaûuê ùiK[û
RYûAù\ùf ö Gjû_ùe aûaû Zûuê Kjòùf Kò ZûKê @ûC ùMûUòG K[û
_Pûe Kò ‘ùi PûùeûUò KòÉùò e 40 jRûe Uuû ùcûùZ ù\aûKê _âÉZ ê Kò?’
G[e g¥ûcûu _âÉûaùe jûRò Kjòùf @û_Y KjêQ«ò Z cêñ 40 fl Uuû
ù\aûKê _âÉêZ @Qò ö Gjû_ùe aûaû Kjòùf ‘cêñ ciRò\¨ùe ùMûUòG ùQkò
KûUòaûKê ~ûCQò ö ZûKê _Pûe Kò ùi Zû’e cûõi ^û @ŠùKûh; K’Y
ù^a ? g¥ûcû Gjò C©e @ûYò ù`eòùf Kò ‘~\ò aûaûue ùbûR^ _ûZâeê
ùMûUòG Mâûi c]¥ còkò~ûG jûRò ^òRKê aWÿ ùiøbûM¥gûkú cù^ Keòùa ö
Gjò C©e _ûA aûaû Cù©RòZ ùjûA_Wÿòùf Gaõ jûZùe ]eò[ôaû cûUò
jûŠò KPûWÿò bûwòù\ùf ö Zû_ùe K`^òe \êA jûZKê C_eKê ùUKò jûRòu
_ûLùe _j*ò Kjòùf ‘aé[ûùe KûjóKò ^cûR _XÿêQ ? ^òRe ùgâÂZûe
_â\gð^ KeêQ ö Gjò aé¡ jûRò bkò Zêùc icû^ ùagbìhû ]ûeY KeòQ
KûjóKò ? Zêùc ùKûeû^ ieò` G_eò _ûV Ke Kò ? ZêcKê cKÑû jR¨e
ajêZ @bòcû^ ùjûA~ûAQò, cûZâ Zêùc ùcûVûeê @^bòm ö’ Gjò _âKûe Mûkò
gêYò jûRò jWÿaùWÿA Mùf ö aûaû ciRò\¨Kê ù`eò@ûiòùf Gaõ KòQò @û´
SêWÿò KòYò jûRòu _ûLKê _VûAùf ö ùi ^òùR c]¥ jûRòu _ûLKê Mùf Gaõ
55 Uuû aûjûe Keò ù\ùf ö Gjû_eVûeê aûaû jûRòuê ù_âc Kùf Z[û
Zûu ijòZ ùbûR^ KeòaûKê ^òcªY Kùf ö Gùa jûRò c]¥ ^òR Azû^êiûùe
ciRò\¨Kê ~òaû @ûiòaû Keòaûùe fûMòùf ö ùKùa ùKùa aûaû Zûuê KòQò
Uuû ùbUò Êeì_ ù\C[ôùf ö Gjò _âKûe jûRò aûaûu \eaûeùe i¹òkòZ
ùjûAMùf ö
öö _*bìZ C_ùe aûaûu ^òdªY öö
aûaûu _*bìZ ^òdªY iõKâû« \êAUò NUYûe CùfäL Keòaû ijòZ Gjò
@]¥ûd ùgh Keòaû ö
(1) [ùe i§¥û icdùe gòeWò ùòÿ e bdue ùZû`û^ ùjfû ö @ûKûgùe
(89)
N^ I Kkû aû\f QûAMfû ö @Riâ ùaMùe _a^ ùaûjê[ôfû Gaõ ùcN
MeRê [ôfû ö aòRêkò PcK _é[ôaú _éÂKê SfiûA ù\C[ôfû ö Gjû_ùe
cìhk]ûeûùe ahðû @ûe¸ ùjûAMfû ö PZêŸðòM Rkcd ùjûAMfû ö _gê,
_lú I gòeòWÿòaûiú bdbúZ ùjûA ciRò\¨ùe GKZâ ùjùf ö gòeòWÿòùe
@ù^K ù\aù\aú [ôùf; Kò«ê ùi\ò^ ùicû^ue ijûdZû Keòaû _ûAñ
ùKjò @ûiòùf ^ûjó ö G[ô^òcù« icùÉ bMaû^ iûAuê, ~òGKò bqe
KûZe [ôùf, iuU ^òaûeY ^òcò© Zûuê _âû[ð^û Kùf ö aûaûu c^ùe
c]¥ \dû @ûiòfû Gaõ ùi aûjûeKê @ûiòùf ö ciRò\¨ ^òKUùe \Šûdcû^
ùjûA ùcN _âZò \éÁò ^òùl_ Keò MRð^ Keòaû bwúùe Kjòùf ‘gû«
ùjûA~û@ ö’ KòQò icd _ùe ahðûe _âùKû_ KcòMfû Gaõ _a^ c¦Mûcú
ùjfû Z[û ùZû`û^ gû« ùjûAMfû ö @ûKûgùe P¦âù\a C\òZ ùjùf ö
icÉ aûiò¦û Lêiòùe ^òR ^òR NeKê ù`eòùf ö
(2)@^¥ GK NUYûùe \òù^ c]¥ûjÜùe ]ì^e ò @MÜò G_eò _âPŠ MZòùe
RkòCVòfû ù~ Zû’e gòLû QûZ _~𥫠_j*òMfû ö ciRò\ù¨ e [ôaû ùfûKcûù^
aêSò_ûeòùf ^ûjó ù~ Rk iò*ò @MÜòKê gû« Keòùa ^û @^¥ ùKøYiò C_ûd
@af´^ Keòùa ö aûaûuê _PûeòaûKê ùKjò iûji Keò_ûeê^[ôùf ö aûaû
gúNâ _eòiÚòZò K[û RûYòù^ùf ö ùi Zûue iU¨Kû CVûA i¹êL L´ C_ùe
_âjûe Keò Kjòùf ‘ZkKê Ijäû@, gû« ùjûA~û@ ö’ iU¨Kûe _âùZ¥K @ûNûZ
ijòZ @MÜòe gòLû ^òcÜMûcú ùjaûKê fûMòfû Gaõ KòQò lY c]¥ùe ]ì^ò gû«
ùjûA~ûA iÚòe ùjûAMfû ö gâú iûA Bgßeu @aZûe @U«ò ö ~òG Zûu
PeYùe ^ZcÉK ùjûA Zûue geYûMZ jêG ùi Zû’ C_ùe @ag¥
Ké_û Keòùa ö ù~Cñ bq Gjò @]¥ûde K[û _âZò\ò^ gâ¡û I bqò_ìaðK _ûV
Keòùa Zûue \êüL gúNâ fûNa ùja ö ùKak GZòKò ^êùjñ ùi iað\û gâú
iûA PeYe iàeY fûb Keòùa Gaõ @ÌKûk c]¥ùe Bgße \gð^ _âû¯Keò
Zûue icÉ cù^ûKûc^û _ì‰ð ùja ö

gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(90)
 öö \ßû\g @]¥ûd öö
(1) KûKû cjûR^ú (2) ]ìcûf IKòf (3) gâúcZú ^òùcûYKe (4)
^ûiòKe cìùf gûÈú (5) Wûqeu gâúeûc \gð^

Gjò @]¥ûdùe aûaû Kò_eò Zûue bqcû^uê ùbUê[ôùf I ùicû^u

ij aû©ðûkû_ Keê[ôùf Zûjûe a‰ð^û Keû~ûCQò ö

öö i^Úcû^ue Kû~ð¥ öö
GK[û ÆÁ ù~ Bgße ~êùM ~êùM \êÁcû^ue iõjûe I iû]êR^ue
_eòZâûY ^òcò© @aZûe MâjY Keò[û«ò ö ùZùa i^Úcû^ue Kû~ð¥ iað\û
bò^Ü @ùU ö i^Úcû^u _ûAñ iû]ê Gaõ \êÁ _âûdZü icû^ @U«ò ö _âKéZùe
\êÃcð Keê[ôaû ùfûK K[û _â[ùc Zûu c^ùe @ûiò[ûG I ZûKê ùi CPòZ
cûMðùe ^òùdûRòZ Ke«ò ö baiûMee \êüLKÁKê Pkê Keòaû _ûAñ ùi
@MÉ cê^ò i\ég @U«ò Gaõ @mû^ Z[û @§Kûe ^ûg Keòaû _ûAñ iì~ð¥u
ic ùZRÊú @U«ò ö i^Úu jé\dùe bMaû^ aûiêù\a aûi Ke«ò ö ùi
ZûuVûeê _é[K ^êj«ò ö gâú iûA c]¥ ùijò ùgâYúe, ~òG Kò bqcû^ue
Kf¥ûY ^òcò© @aZú‰ð ùjûAQ«ò ö ùi mû^ùR¥ûZò Êeì_ [ôùf Gaõ Zûue
\òa¥_âbû @_ìað [ôfû ö icÉ _âûYúu _âZò Zûue icû^ ù_âc [ôfû ö ùi
^òÃûc Z[û ^òZ¥cêq [ôùf ö Zûu \éÁòùe gZî, còZâ, eûRû I bòlêK GK
icû^ [ôùf ö _ûVK a§êMY ! Gùa @ûi«ê, Zûue Kú©ðò gâaY Keòaû ö
bqcû^u _ûAñ ùi Zûue \òa¥MêY icìj _ì‰ð cûZâûùe _âùdûM Keê[ôùf
Gaõ iað\û ùicû^ue ijûdZû _ûAñ Z_ôe [ôùf ö Zûue Azû aò^û
ùKøYiò bq Zûu _ûLùe _j*ò_ûeê^[ùf ö ~\ò Zûue gêbKcð RûZ
ùjC^[ôfû Zûùjùf aûaûue iàeY c]¥ ùicû^ue ùjC^[ôfû Kò Zûue
fúkûiaê Zûu K‰ð_Ukùe _j*ê^[ôfû ö G_eòiÚùk aûaûu \gð^ aòPûe
@ûi«û Kò_eò ! @ù^K a¥qòue gâú iûAaûaûuê \gð^ Keòaûe Azû [ôùf
c]¥ aûaûu cjûicû]ô _~𥫠ùicû^u bûM¥ùe ùijò @_ìað ù~ûM _âû¯ò
ùjûA^[ôfû ö GYê ‘ù~Cñ a¥qòcûù^ Zûue \gð^fûbeê a*òZ ejòMùf,
~\ò ùicûù^ gâ¡ûe ij iûAfúfûMêWÿòKê gâaY Ke«ò ùicû^ue
iûA\gð^ Azû @ù^K iúcû _~𥫠Zé¯ ùjûA~òa ö bûM¥agZü ~\ò
(91)
KûjûKê ùKøYiò _âKûùe aûaûu \gð^ còk~
ò ûC[ôfû Zûùjùf aò ùi ùiVûùe
ùagò icd ejò_ûeê^[ôùf ö Azû [ôùf c]¥ ùKak aûaûu @ûù\g
_~𥫠ùiVûùe ejòaû i¸a ùjC[ôfû Gaõ @ûù\g còkòaû cûùZâ ùijò
iÚû^ QûWÿòù\aû @ûag¥K ùjûA~ûC[ôfû ö GYê iaêKòQò Zûue gêb Azû
C_ùe jó ^ò¡ðûeòZ [ôfû ö
KûKû cjûR^ú : [ùe KûKû cjûR^ú cê´Aeê gòeW ò òÿ @ûiòùf ö gòeW
ò ùòÿ e
ùMûUòG i¯ûj ejò ùMûKêkûÁcú Ciôaùe iûcòf ùjaûKê ùi aòPûe
Keò[ôùf ö \gð^ Keòaû C_eûù« aûaû Zûuê _Pûeòùf, ‘Zêùc ùKùa
ù`eòa ?’ aûaûu _âgÜ gêYò ùi aòiàòZ ùjûAMùf ö C©e ù\aû Z
@ûag¥K [ôfû, ùZYê ùi Kjòùf ‘ù~ùa aûaû @ûù\g ù\ùa ö’ aûaû
Zûuê _e\ò^ ù`eò~òaûKê Kjòùf ö aûaûu aûK¥ Z ^òdc [ôfû, ~ûjûe
_ûk^ ^òZû« @ûag¥K [ôfû ö KûKû cjûR^ú Zêe« _kûAùf ö ù~ùZùaùk
ùi cê´A @`òiùe _j*òùf, Zûue cûfòK Zûuê CiôêKZûe ijòZ _âZúlû
Keò[ôùf ö cê^òaue @Pû^K @iêiÚZû ù~ûMê KûKûue C_iÚòZò @^òaû~ð¥
ùjûA_Wÿò[ôfû ö cê^òa RYK KûKûu CùŸg¥ùe gòeòWÿòKê ù~Cñ _Zâ
_VûA[ôùf, Zûjû cê´A VòKYûùe Zûu _ûLKê ù`eò@ûiòfû ö
bûCiûùja ]ìcûf : Gùa GK aò_eúZ K[û gêYa ò û ö [ùe bûCiûùja
]ìcûf GK cûcfû aòhdùe ^ò`ûWÿe @\ûfZKê ~ûC[ôùf ö aûUùe gòeW ò ùòÿ e
IjäûAùf ö ùi aûaûue \gð^ Kùf Gaõ Zêe« ^ò`ûWÿ @bòcùê L aûjûeòùf;
Kò«ê aûaûue ÊúKéZò còkò^[ôfû ö ùi Zûuê gòeòWÿòùe @ûjêeò GK i¯ûj
eLôù\ùf ö Gjû c]¥ùe ^ò`ûWÿe ^¥ûdû]úg C\e _úWÿû ùeûMùe @ûKâû«
ùjûA_Wÿòùf ö Gjò KûeYeê Zûue cûcfû @^¥ GK \ò^Kê Nê*òMfû ö
i¯ûùj _ùe bûCiûùjauê ù`eò~òaûKê @^êcZò còkòfû ö Gjò cûcfûe
gêYûYò KòQò cûi]eò I PûeòRY aòPûe_Zòu ARfûiùe Pûfòfû ö ùghùe
cûcfû ]ìcûfu i_lùe Mfû I Zûu cjKòf ^òùŸðûhùe Lfûi ùjûAMùf ö
gâúcZú ^òùcûYKe : ^û^ûiûùja ^òùcûYKe, ~òG ^òùcûY ^òaûiú
Gaõ @ùa÷Z^òK ^¥ûdû]úg [ôùf, gòeòWÿòùe Zûu _^ôúu ijòZ aûi
Keê[ôùf ö ^òùcûYKe Z[û Zûue _^ôú @ù^K icdùe aûaûue ùiaû
I Zûue iû^Üò]¥ùe @ZòaûjòZ Keê[ôùf ö \òù^ Zûue _êZâ ùafû_êeùe
ùeûMùe _úWÿòZ ùjûA[ôaûe Lae @ûiòfû ö Gjû_ùe gâúcZú ^òùcûYKe
MâûcKê ~ûA _êZâ Z[û iõ_Kðúdcû^uê ùbUò KòQò\ò^ ejò ù`eòaûKê iÚòe
(92)
Kùf ö Kò«ê ^û^ûiûùja _e\ò^ jó Zûuê ù`eò@ûiòaûKê Kjòùf ö Gjò
@aiÚûùe ùi \ߦßùe _Wÿòùf, K’Y Keòùa ö aûaû Gùa Zûue ijûdZû
Kùf ö gòeWò òÿ QûWÿa
ò û _ìae
ð ê ùi aûaûu @^êcZò _ûAñ Mùf ö aûaû iûùVIßûWÿû
^òKUùe ^û^ûiûùja Gaõ @^¥cû^u MjYùe [ôùf ö gâúcZú ^òùcûYKe
aûaûue PeYa¦^û Kùf Gaõ _âiÚû^ KeòaûKê @^êcZò bòlû Kùf ö aûaû
Zûuê Kjòùf ‘ gúNâ ~û@, a¥É jê@ ^ûjó, gû« c^ùe ùafû_êeùe
Pûeò\ò^ Lêiòùe ejò icÉ iµKðúduê ùbUò ù`eò@ûi ö’ aûaûue aûK¥
Kò_eò iaðmûZûe _eòPûdK [ôfû, @^êba Ke«ê ö
^ûiòKe ùR¥ûZòh cìùf gûÈú : ^ûiòKùe RùY Kcð^òÂ, @MÜòùjûZâ
aâûjàY [ôùf, ~ûjûu ^ûc cìùf gûÈú ö ùi Q@Uò ~ûK gûÈ @]¥d^
Keò[ôùf Gaõ ùR¥ûZòh Z[û iûcê\âòK gûÈùe c]¥ _ûe\gðú [ôùf ö [ùe
^ûM_êee _âiò¡ ùKûUò_Zò gâú aû_êiûùja aêUòuê ùbUòaû _ùe @^¥û^¥
i{^u ijòZ ùi aûaûu \gð^ ^òcù« Mùf ö aûaû `k aòKûkòVûeê
@ù^K Kòice `k Gaõ @^¥û^¥ \âa¥ KòYòùf I ciRò\¨ùe C_iÚòZ
ùfûKu c]¥ùe aòZeY Kùf ö aûaû @û´Kê G_eò ùKøgke ijòZ Pûeò@ûWÿê
Pò_ò ù\C[ôùf ù~ ZûjûKê ùgûhòaû cûùZâ iµì‰ð ei cêjñ bòZeKê Pûfò~ûC[ôfû
Gaõ ùPû_û I UûKê@ûKê Zêe« @fMû Keò `òwò \ò@û~ûC[ôfû ö K\kúe
ùPû_û QWÿûA aûaû bqcû^u c]¥ùe aû<òùf I KòQò ^òR _ûAñ eLôùf ö
jÉùeLû aògûe\ ùjûA[ôaû ù~ûMê cìùfgûÈú aûaûu jûZ ù\LòaûKê @^êùeû]
Kùf ö aûaû Zûue @^êùeû] C_ùe ùKøYiò ]¥û^ ^ù\A Zûuê PûùeûUò
K\kú ù\ùf ö Gjû_ùe icÉ bq ù`eò@ûiòùf ö cìùfgûÈú c]¥ iÜû^
KeòaûKê aûjûeòùf Gaõ _aòZâ aÈ _eò]û^ Keò @MÜòùjûZâ Kâòdûùe fò¯
ejòùf ö aûaû Zûue ^òZ¥P~ð¥û @^êiûùe ùfŠòaûMKê Mùf I ~òaû icdùe
Kjòùf KòQò ùMeê @ûYòa, @ûRò ùM÷eòK aÈ _eò]û^ Keòaû ö aûaûu Cqòe
@bò_âûd ùKjò aêSò_ûeòùf ^ûjó ö KòQò icd _ùe aûaû ù`eò@ûiòùf ö
ùiùZùaùk c]¥ûjÜ @ûeZò _ûAñ _âÉêZò @ûe¸ ùjûAiûeò[ûG ö aû_êiûùja
ù~ûM cìùfuê @ûeZòùe @ûiòùa Kò ùaûfò _Pûeòùf ö ùi Kjòùf i§¥ûùe
~òùa ö Z_ôùe ù~ûM GKêUò@û @ûiòùf ö aûaû @ûi^ MâjY Keòaû _ùe
bqcûù^ Zûue _ìRû Keòaû @ûe¸ Kùf ö @ûeZò ùjfû ö aûaû Kjòùf
‘ùijò ^ì@û aâûjàYVûeê KòQò \lòYû @ûY ö’ Êdõ aêUò \lòYû @ûYòaûKê Mùf
I aûaûu iù¦g cìùf gûÈúuê RYûAùf ö Gjû gêYò cìùfgûÈú @_âÉêZ
(93)
ùjûA_Wÿòùf ö ùi bûaòùf ‘ cêñ Z RùY @MÜòùjûZâ aâûjàY, cêñ \lòYû ù\aû
K’Y CPòZ ùja ? ]eò^ò@, aûaû cjû^¨ i^Ú, Kò«ê cêñ Z Zûue gòh¥
^êùjñ ö’ Zûjû iù©ß ùi bûaòùf ù~ Z[û_ò aûaûu bkò RùY cjû^¨ i^Ú
ù~ùZùaùk \lòYû cûMêQ«ò Gaõ aêUu ò bkò RùY ùKûUò_Zò \lòYû ù^aûKê
@ûiòQ«ò, ùi @ùajkû Keòaû CPòZ ùja Kò ? Gjû bûaò ùi Zûue Kâòdû
@]û eLô aêUòu ijòZ ciRò\¨ Mùf ö ùi ^òRKê gê¡ Gaõ _aòZâ Z[û
ciRò\¨Kê @_aòZâ cù^ Keò KòQò \ìeùe QòWÿû ùjùf Gaõ \êA jûZ ù~ûWÿò
aûaûu C_eKê _ê¿ @_ðY Kùf ö @û½~ð¥R^K bûaùe ùi ù\Lôùf ù~
aûaûu @ûi^ iÚû^ùe Zûue ùK÷kûiaûiú Mêeê ùNûf_ Êûcú aòeûRcû^
ùjûAQ«ò ö Zûue Mêeêuê ùiVûùe ù\Lô ùi jZ_âb ùjûAMùf ö Gjû
Ê_Ü ^êùjñ Z ! ^û, ^û, Gjû Ê_Ü ^êùjñ ö ùi iµìì‰ð RûMâZ ö Kò«ê RûMâZ
ùjûA c]¥ ùcûe Mêeêù\a GVûùe @ûiò Kò_eò _j*òùf ? ùi KòQò
aêSò_ûeòùf ^ûjó ö KòQò icd _~𥫠Zûue aûK¨gqò eê¡ ùjûAMfû ö ùi
^òRKê aûe´ûe _Pûeê[ôùf ö Kò«ê ùKøYiò ^òÃhðùe _j*ò_ûeòùf ^ûjó ö
Zûue ùK÷kûiaûiú Mêeê ùNûf_ Êûcú Gjò ciRò\ù¨ e @ûiò Kò_eò _j*òùf ?
Gjû_ùe icÉ iù¦j \ìe Keò ùi @ûMKê Mùf Gaõ Mêeêu PeYeRùe
\êAjûZ ù~ûWÿò ÉêZò KeòaûKê fûMòùf ö @^¥ bqcûù^ Z aûaûu @ûeZò
Keê[ôùf, Kò«ê cìùf gûÈú Zûue Mêeêue ^ûc cjòcû Mû^ Keê[ôùf ö
Gjû_ùe icÉ RûZòùb\ Gaõ @jõKûe Z[û _aòZâZû I @_aòZâZûe KÌ^û
Z¥ûM Keò ùi Mêeêu gâúPeYùe ùfûUò_Wÿòùf ö ùi @ûLô a¦ Keòù\ùf;
cûZâ _êYò QòWÿû ùjûA ù~ùZùaùk @ûLô ùLûfòùf aûaûuê \lòYû cûMê[ôaû
@aiÚûùe ù\Lôùf ö aûaûue @û^¦Êeì_ Gaõ Zûue @^òaðP^úd gqò
ù\Lô cìùfgûÈú @ûcôaòùbûe ùjûAMùf ö Zûue @û^¦e iúcû ejòfû
^ûjó ö Zûue ^d^\ßd @gî_ûä aòZ ùjûA _âi^ÜZûùe _ìeCò Vòfû ö ùi aûaûuê
_êYò _âYûc Keò \lòYû ù\ùf ö cìùf gûÈú Kjòùf ‘ùcûe icÉ iõgd
\ìe ùjûAMfû ö @ûRò ùcûùZ ùcûe Mêeêue \gð^ ùjfû ö’ aûaûue Gjò
@\¨bêZ fúkû ù\Lô icÉ bq Gaõ cìùfgûÈú aòjßkòZ ùjûA_Wÿòùf ö
‘ùMeê @ûY, @ûRò ùMeê@û aÈ _ò§òaû’ aûaûue Gjò aûK¥e @[ð Gùa
icùÉ aêSò_ûeò[ôùf ö gâú iûAaûaûue G_eò @\¨bêZ fúkû [ôfû ö
Wûqeu gâúeûc \gð^ : [ùe RùY cûcfZ\ûe Zûue RùY Wûqe
a§êu ijòZ gòeòWÿòùe _j*òùf ö WûqeRYue Kjòaûe [ôfû Kò Zûue
(94)
AÁ ù\aZû ùjCQ«ò bMaû^ eûcP¦â ö GYê ùKøYiò ~a^u ^òKUùe
ùi cÉK ^Z Keòùa ^ûjó ö ùi[ô_ûAñ ùi gòeòWÿò ~òaûKê ijcZ
ùjC^[ôùf ö cûcfZ\ûe Zûuê aêSûA ‘ZêcKê ùKjò ^cÄûe KeòaûKê
aû]¥ Keòùa ^ûjó’ GYê ùcûe iûwùe Pûf, @û^¦ còkòa’ ùaûfò Kjòùf ö
Gjû_ùe ùicûù^ gòeòWÿò _j*òùf Gaõ aûaûu \gð^ _ûAñ Mùf; Kò«ê
Wûqe iað_â[ùc aûaûu ^òKUùe _j*ò Zûue PeYa¦^û Keòaû ù\Lô
icùÉ @û½~ð¥û^ßòZ ùjûAMùf ö Wûqe Zûue cZ _eòa©ð^ Keòaû Z[û
\ŠaZ Keòaûe KûeY iµKðùe bqcûù^ _âgÜ Kùf ö Wûqe Kjòùf
aûaûu iÚû^ùe ùi Zûue _âòd AÁù\a gâúeûcue \gð^ Kùf, G[ô_ûAñ
ùi Zûuê aò^câ _âYûc Kùf ö ù~ùZùaùk ùi Gjû Kjê[ôùf gâú
iûAaûaûue ùijò eì_ _êYò ù\LûMfû ö ùi @û½~ð¥PKòZ ùjûA Kjòùf
‘Gjû K’Y Ê_Ü ? ùi Kò_eò ~a^ ùjûA_ûeòùa ? AG Z _ì‰ð ù~ûMûaZûe ö
_e\ò^Vûeê ùi C_aûi aâZ _ûk^ Kùf ö ùi _âZòmû Kùf ù~ _~ð¥«
aûaû Êdõ WûKò @ûgúaðû\ _â\û^ Keò^ûjû«ò, ùi _~𥫠ùi ciRò\¨ ~òùa
^ûjó ö Gjò_eò Zò^ò\ò^ @ZòaûjòZ ùjûAMfû ö PZê[ð \ò^ Zûue RùY AÁ
a§ê Lû^ù\geê gòeòWÿò @ûiòùf ö ùi \êùjñ aûaûu \gð^ _ûAñ ciRò\¨
Mùf ö _âYûc Keòiûeòaû _ùe aûaû Wûqeuê _Pûeòùf “ZcKê WûKòaûe
KòG KÁ Kfû ? Zêùc GVûKê Kò_eò @ûiòf ?’ Gjò _âgÜ gêYò Wûqe Éa¨]
ùjûAMùf Gaõ ùijò eûZòùe aûaû Zûu C_ùe Ké_û _â\û^ Kùf ö
Wûqeuê ^ò\âûùe jó _ecû^¦ _âû¯ò @^êba ùjfû ö ùi Zûue ijeKê
ù`eò@ûiòùf; Kò«ê _¦e \ò^ _~𥫠Zûue ùijò @^êba ejòfû ö Gjò
_âKûe Zûue iûAbqò ajêMêYùe aXÿòMfû ö
C_ùeûq KûjûYú, aòùghZü cìùfgûÈúu K[ûeê @ûce Mêeêu C_ùe
\éXÿ aògßûi eLôaûKê ùja, Gjò gòlû còkêQò ö
_ea©ðú @]¥ûdùe aûaûue @^¥û^¥ fúkûMêWÿòKe a‰ð^û Keû~òa ö

gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(95)
 öö Zâùdû\g @]¥ûd öö
@^¥û^¥ fúfû : ùeûM^òaûeY, (1)búcûRú _ûUòf (2) KêKêeKê
Lû\¥ I Rßeeê cêqò (3) aêUòuê aûaûu aòPòZâ Jh] (4)
@ûk¦úÊûcúu ùeûM @ûfäû bf Kùf (5) @ûcûgd ùeûMe aû\ûc
Jh] (6) aûaûu ae\jÉ

öö cûdûe @ùb\¥ gqò öö

aûaûue aûYú iað\û iõlò¯, @[ð_ì‰ð, MìXÿ, iûeMbðK Z[û ù^÷dûdòK
[ôfû ö ùi iað\û ^ò½ò« Gaõ ^òbðd ejê[ôùf ö Zûue aûYú [ôfû ‘cêñ
`Kòe @ùU, ^û ùcûe Èú @Qò ^û Ne\ßûe ö icÉ Pò«ûKê Z¥ûM Keò, cêñ
ùMûUòG iÚû^ùe jó eùj ö Z[û_ò aò cûdû ùcûùZ KÁ ù\CQò ö cêñ ^òRKê Z
bêfò~ûAQò, Kò«ê cûdû ùcûùZ bêfê^ûjó ö ùi ùcûùZ Zû’e Rûfùe bâcòZ
KeêQò ö gâújeòu Gjò cûdû aâjàû\òuê c]¥ QûùWÿ ^ûjó, ùcû bkò `Kòe K[û
KòG _Pûùe ?
ùZùa ~òG gâújeòuê iàeY Kùe, ùi Zûue Ké_ûeê cûdûRûfeê cêq
ùjûA~ûG ö’ Gjò_eò aûaû cûdûe gqòe _eòPd _â\û^ Keò[ùô f ö bMaû^
gâúKé¾ bûMaZùe C¡auê KjêQ«ò Kò ‘i^Ú ùcûe RúaòZ Êeì_ @U«ò ö
aûaûue c]¥ Cqò Gjû [ôfû ù~ ùijò bûM¥aû^cûù^ ù~Cñcû^ue
icÉ _û_ ^Á ùjûA~ûAQò, ùicûù^ jó ùcûe C_ûi^û KeòaûKê
@Mâie jê@«ò ö ~\ò Zêùc ùKak ‘iûA iûA’ iàeY Keòa, Zûùjùf
cêñ ZêcKê baiûMeeê C¡ûe Keòù\aò ö’ Gjò aûK¥ C_ùe aògßûi Ke,
ZêcKê @ag¥ fûb ùja ö ùcûe _ìRû ^òcò© ùKøYiò iûcMâú aû @Áûw
ù~ûMe @ûag¥KZû ^ûjó ö cêñ Z bqòùe jó ^òaûi Kùe ö Gùa @ûMKê
ù\Lôaû @^ûgâdcû^u @ûgâd\ûZû iûA bqcû^u Kf¥ûYûù[ð K’Y Kùf ö
öö búcûRú _ûUòf : iZ¥iûA aâZ öö
^ûeûdY Mûñ(_ê^û Ròfû Rê^e
Ü ZûfêK)e RùY cjû^êba búcûRú _ûUòfue
1909 ciòjûùe aliÚkùe GK bdue ùeûM ùjfû, ~ûjû @ûMKê aXÿò
~làûùeûMùe _eòYZ ùjfû ö ùi @ù^K _âKûe PòKòiôû Kùf, Kò«ê KòQò
fûb ùjfû ^ûjó ö ùghùe ùi @ûgû Z¥ûM Keò bMaû^uê _âû[ð^û Kùf,
(96)
‘ùj ^ûeûdY ! ùj _âbê ! ùcû _eò @^û[Kê ijûdZû Ke«ê ö’ Gjû iZ¥
ù~ @ûùc ù~ùZùaùk iêLú [ûC, bMaû^uê iàeY Keê^û @ûC ù~ùZùaùk
\êbðûM¥ ùNeò@ûùi Gaõ \êŸòð^ ù\Lû~ûG ùiùZùaùk bMaû^uê iàeY
Keê ö búcûRú c]¥ ùijò_eò Bgßeuê _âû[ð^û Kùf ö Zûu c^Kê aòPûe
@ûiòfû Kò gâú iûAaûaûue _ecbq ^û^ûiûùja Pù¦ûeKeu ijòZ Gjò
aòhdùe _eûcgð Keòaû bf ùja Gaõ ùi K[û bûaò ùi Zûue ici¥ûe
_ì‰ð aòaeYú ùfLô ^û^ûiûùjau ^òKUKê _VûAùf I Zûue cûMð\gð^
KeòaûKê @^êùeû] Kùf ö _âZꥩeùe ^û^ûiûùja ùfLôùf Kò “Gùa Z
ùKak ùMûUòG jó C_ûd ùgh ejò~ûAQò Gaõ Zûjû ùjCQò gâú iûAaûaûu
PeYKckùe geYûMZò ö’ ^û^ûiûùjau aP^ùe aògßûi Keò ùi gòeòWÿò
~òaûKê aûjûeòùf ö Zûuê gòeW
ò ÿò ^ò@ûMfû I gòeW
ò ùÿò e _j*òaû _ùe ciRò\¨Kê
ù^A ùiVûùe gê@ûA \ò@ûMfû ö ^û^ûiûùja Gaõ g¥ûcû ùiVûùe C_iÚZ ò
[ôùf ö aûaû Kjòùf Kò ‘Gjû Zûu _ìað R^àe KéZKcðe `k ö Gjò KûeYeê
cêñ Gjò Sûùcfûùe _WÿòaûKê Pûjêñ^ûjó ö’ G K[û gêYò ùeûMú @Z¥« ^òeûg
ùjûA KeêYû_ì‰ð Êeùe Kjòùf Kò ‘cêñ aòf¨Kêf ^òüijûd ùjûA_WÿòQò Gaõ
ùgh @ûgû ù^A @û_Yue geYû_^Ü ùjûAQò ö @û_YuVûeê \dûe bòlû
cûMêQò ö ùj \ú^ue geY ! ùcû _âZò \dû Ke«ê ö’ Gjò _âû[ð^ûùe
aûaûue jé\d ZekòMfû Gaõ ùi Kjòùf ‘@ûzû eêj ö Pò«û Ke ^ûjó ö
Zêce \êüL gúNâ \ìe ùjûA~òa ö ~òG ù~ùZ aò \êüLôZ aû _úWÿòZ
ùjûA[ûC^û KûjóKò, ùcûe ciRò\¨e _ûjûP PXÿòaû cûùZâ iòG iêLú
ùja ö ciRò\¨e `Kòe ajêZ \dûkê Gaõ Zêce ùeûM c]¥ bf
ùjûA~òa ö iòG Z icÉu _âZò ù_âc Gaõ \dû _âKûgKeò elû Ke«ò ö’
ùeûMúe _âZò _û* cò^òU¨ùe eq aû«ò ùjC[ôfû, Kò«ê aûaûu i¹êLùe Zûe
@ûù\ø aû«ò ùjfû ^ûjó ö ù~Cñ cêjì©ðeê aûaû Zûue gâúcêLeê @ûgû Gaõ
\dû_ì‰ð g±ùe @ûgòh _â\û^ Kùf Zûjû _eVûeê ùeûM QûWÿòaû @ûe¸
ùjfû ö aûaû ùeûMúKê búcûaûAu Nùe ejòaûKê Kjòùf ö
Gjò iÚû^ G _âKûe ùeûMúu _ûAñ iêaò]ûR^K Z[û ÊûiÚ¥_â\ ^[ôfû, Kò«ê
aûaûue @ûù\gKê @cû^¥ Keòa KòG ? ùiVûùe ejòaû icdùe aûaû
\êA[e Ê_Üùe \gð^ ù\A Zûue ùeûM jeY Keòù^ùf ö _â[c Ê_Üùe
ùeûMú ù\Lôùf ù~ ùi RùY QûZâ Gaõ Zûue gòlKu i¹êLùe KaòZû
cêLiÚ Keò^[ôaûeê \ŠÊeì_ ùaZâûNûZe @ij^úd ~ªYû ùbûMêQ«ò ö
(97)
 \ßòZúd Ê_Üùe ùi ù\Lôùf ù~ ùKjò QûZò C_ùe C_eê Zkê I Zkê
C_eê _[eùe @ûNûZ KeêQò ~ûjû\ßûeû Zûu geúeùe @ij¥ KÁ ùjCQò ö
Ê_Üùe Gjò _âKûe KÁ _ûA ùi iêiÚ ùjûAMùf Gaõ NeKê ù`eò@ûiòùf ö
Gjû_ùe ùi cSòùe cSòùe gòeòWÿò @ûiê[ôùf Gaõ iûAaûaûu \dûe
iàeY Keò iûÁûw _âYûc Keê[ôùf ö aûaû Zûue bqcû^uVûeê ùKøYiò
aÉêe @ûgû eLê^[ôùf ö ùi ùKak iàeY, \éXÿ ^òÂû I bqòe _ò_ûiê
[ôùf ö
cjûeûÁâe ùfûùK _âZò _lùe @[aû _âZò cûiùe iZ¥^ûeûdY aâZ
Keê[ôùf; Kò«ê ^òR Mâûcùe _j*òaû _ùe búcûRú _ûUòf iZ¥^ûeûdY aâZ
iÚû^ùe GK ^ìZ^ iZ¥iûA aâZ @ûe¸ Kùf ö

öö KêKêeKê Lû\¥ I Rßeeê cêqò öö

aûfû MY_Zò \Ròð : @^¥ RùY bq, ~ûjûu ^ûc aûfû MY_Zò \Ròð
[ùe ùcùfeò@û Rßeùe _úWÿòZ ùjùf ö ùi iaê _âKûe Jh] I _[ô MâjY
Kùf Kò«ê ùi[ôeê ùKøYiò fûb còkòfû ^ûjó ö ù~ùZùaùk Rße Zòùk cûZâ
Kcòfû ^ûjó, ùi gòeW
ò òÿ ù\øWÿ@
ò ûiòùf Gaõ aûaûu gâúPeYùe geY ù^ùf ö
aûaû Zûuê aòPòZâ @ûù\g ù\ùf ‘flàú c¦òe _ûLKê ~ûA ùMûUòG Kkû
KêKêeKê @Ì \jò Gaõ bûZ Lê@û@ ö’
ùi Gjò @ûù\g Kò_eò _ûk^ Keòùa aêSò_ûeòùf ^ûjó ö Nùe _j*ò
bûZ I \jò Zò@ûeò Keò flàú c¦òeKê Mùf, ù~CñVûùe ùMûUòG Kkû KêKêe
fû¬ jfûC[ôaû ù\LôaûKê còkf ò û ö ùi ùijò \jò I bûZ Cq KêKe
ê i¹êLùe
eLôù\ùf I KêKêeUò ZûjûKê Zêe« LûAù\fû ö Gjò cùjøh]ôe a‰ð^û
Kò_eò Keòaò, _ûVKMY @û½~ð¥ ùjùa ù~ Gjò NUYû _ùe aûfû \Ròðue
Rße iaê\ò^ _ûAñ bf ùjûAMfû ö
aêUòuê aûaûu aòPòZâ Jh] : gâúcû^¨ aû_êiûùja aêUò [ùe ^ûkeq
SûWÿû I aû«òùe _úWÿòZ ùjùf ö Zûu Nùe @ù^K _âKûe Jh] [ôfû, Kò«ê
ùKøYiòUò Kûcùe @ûiê^[ôfû ö
\ò^Kêê \ò^ ùi @Zògd \êaðk ùjûAMùf Gaõ Zûue @aiÚû G_eò
M¸úe ùjûA_Wÿòfû ù~ ùi ciRò\¨Kê ~ûA aûaûue \gð^ KeòaûKê c]¥
ilc ùjûA_ûeòùf ^ûjó ö aûaû Zûuê WûKò _ûLùe aiûAùf Gaõ Kjòùf
(98)
‘iûa]û^, Gùa ZêcKê SûWÿû fûMòa ^ûjó ö _êYò Zûue @ûwêkò CVûA Kjòùf
‘aû«ò c]¥ a¦ ùjûA~òa ö’ aûaû G_eò Ké_û Kùf ù~ ùeûM icìùk ^Á
ùjûAMfû Gaõ aêUò iûùja iµì‰ð iêiÚ ùjùf ö
@^¥ GK NUYûùe ùi @ûC [ùe jARûùe _úWÿòZ ùjùf ö `kÊeì_
Zûuê aûe´ûe ùgûh ùjaûùe fûMòfû ö Wûü _òùfä icÉ _âKûe C_Pûe
Kùf; Kò«ê ùKøYiò C^ÜZò ù\LûMfû ^ûjó ö ùghùe ùi aûaûu _ûLKê
~ûA Zûue ZéhûùeûM ^òaûeY ^òcù« Jh] ù\aûKê _âû[ð^û Kùf ö Zûue
_âû[ð^û gêYò aûaû Kjòùf ‘\ê]ùe Pò^ò, aû\ûc, @LùeûU Gaõ _òÉû \û^û
cògûA _òA\òò@ ö’
@^¥ ùKøYiò Wûqe aûaûue Gjò Jh]Kê _âûYNûZK Kjò[ûù«; Kò«ê
aûaûue @ûù\g _ûk^ Keòaû \ßûeû Gjû ùeûM^ûgK iò¡ ùjfû Gaõ
@û½~ð¥e K[û ù~ Zûjû_ùe ùeûM icìk bf ùjûAMfû ö
@ûk¦úe Êûcúu ùeûM @ûfäû bf Kùf : @ûk¦úe RùY Êûcú
aûaûu \gð^ ^òcù« gòeW ò òÿ @ûiòùf ö Zûue Kû^ùe @ij¥ _úWÿû ùjC[ôfû,
ù~Cñ[ô_ûAñ ùMûUòG cêjì©ð c]¥ aògâûc Keòaû Zûu _lùe KÁKe [ôfû ö
Zûue gf¥ PòKòiôû c]¥ ùjûAiûeò[ôfû, Kò«ê ùKøYiò aòùgh C^ÜZò ùjfû
^ûjó ö ~ªYû @]ôK ùjC[ôfû ö ùi KòõK©ða¥aòcìXÿ ùjûA ù`eò~òaû _ûAñ
aûaûu ^òKUKê @^êcZò _ûAñ Mùf ö
Gjû ù\Lô g¥ûcû aûaûuê _âû[ð^û Keò Kjòùf ‘Êûcúu Kû^ùe aòùgh
~ªYû ùjCQò ö @û_Y Zûu _âZò Ké_û Ke«ê ö’ aûaû @ûgßûi^û ù\A Kjòùf,
‘@ûfäû VòK¨ Keòùa ö’ ÊûcòRú _ê^û ù`eòMùf Gaõ GK i¯ûj _ùe gòeW ò K
òÿ ê
GK _Zâ _VûAùf Kò ‘~ªYû KcòMfûYò ö Kò«ê `êfû Gùa aò @Qò ö `êfû
\ìe ùjaû _ûAñ gf¥PòKòiôû ^òcù« ùi cê´A Mùf ö gf¥PòKòiôû aòùghm
~û* Keòaû _ùe Kjòùf @_ùei^e ùKøYiò @ûag¥KZû ^ûjó ö aûaûu
aP^e MìXÿû[ð @ûùc cìLð ùfûK Kò_eò aêSòaû ?
öö @ûcûgd ùeûMe Jh] aû\ûc öö
KûKû cjûR^ú : KûKû cjûR^ú ^ûcùe @^¥ RùY bq @ûcûgd
ùeûMùe _úWÿZ
ò ùjùf ö aûaûue ùiaû _ìRûùe ù~_eò aòNÜ ^jêG ùi[ô_ûAñ
ùi ùMûUòG ùfûUû _ûYò beò ciRò\¨e ùMûUòG ùKûYùe eLôù\C[ôùf,
ù~_eò \eKûe ùjùf gúNâ aûjûeKê ~ûA_ûeòùa ö gâú iûAaûaûuê Z
(99)
icÉ NUYû aò\òZ [ôfû ö Z[û_ò KûKû aûaûuê iìP^û ù\ùf ^ûjó KûeY
ùi gúNâ ùeûMeê cêq Keòù\ùa ö ciRò\¨e i¹êL bûMùe ùMûUòG _KÑû
_ûgßð eûÉû Zò@ûeò Keòaû _ûAñ aûaûuVûeê ÊúKéZò còkòiûeò[ôfû, cûZâ
ù~ùZùaùk Kû~ð¥ @ûe¸ ùjfû aûaû ùKâû]ôZ ùjûAMùf Gaõ Cù©RòZ
ùjûA PòKôûe KeòaûKê fûMòùf ö `kùe ùfûùK ]ûñ \CWÿ Kùf ö KûKû
ù~_eò ù\øWÿòaûKê aûjûeòQ«ò, aûaû Zûuê bòWÿò]eò @ûYòùf I Zûu i¹êLùe
aiûAù\ùf ö Gjò ùKûkûjk bòZùe ùKjò RùY @ûYò[ôaû Zûue aû\ûc
[ûkò ù^aûKê bêfò~ûA[ôùf ö aûaû ùi[ôeê ùMûUòG cêVû aû\ûc aûjûe
Kùf I QWÿûA LûAaûKê KûKûuê _eûcgð ù\ùf ö ùKâû]ôZ ùjaû, aû\ûc
QWÿûAaû Gaõ KûKûuê Lê@ûAaû Gjòiaê Kû~ð¥ GK icdùe Pûfò[ôfû ö
Êdõ aûaû c]¥ ùi[ôeê KòQò aû\ûc LûAùf ö ù~ùZùaùk [ûkò Lûfò
ùjûAMfû, aûaû Kjòùf Kò ùcûùZ ùgûh fûMêQò ö UòKòG _ûYò ù^A @ûi ö
‘KûKû ùMûUòG aûfZò _ûYò ù^A@ûiòùf Gaõ Cbùd ùi[ôeê _ûYò _òAùf ö
Gjû_ùe aûaû Kjòùf ù~ Zêce @ûcûgd ùeûM \ìe ùjûAMfû ö Zêùc
Zêce eûÉû Kû~ð¥ Gùa ù\LûgêYû Keò_ûeòa ö KòQò icd _ùe ù`eò~ûA[ôaû
ùfûKcûù^ aûjêWÿò @ûiòùf ö Kû~ð¥ _êYò @ûe¸ ùjfû ö KûKûue ùeûM
Gùa _âûdZü \ìe ùjûA~ûA[ôfû ö ùi Kû~ð¥ùe GYòKò ^òcMÜ ùjùf ö
ùjùf aû\ûc K’Y @ûcûgd ùeûMe Jh] ? Gjûe C©e KòG ù\a?
@û]ê^òK PòKòiôû aòmû^ cZùe aû\ûc LûAaû \ßûeû @ûcûgd ùeûM aé¡ò
_ûA[ûG ö cûZâ @ù^K NUYû _eò Gjò aòhdùe c]¥ aûaûue aP^
Jh]Êeì_ [ôfû ö
öö aûaûue ae\jÉ jó @a¥[ð Jh]öö
je\ûe \ù©û_^Ú : je\ûe \ù©û_^Ú ^ûcùe RùY a¥qò 14 ahð
adieê C\e ùeûMùe _úWÿòZ [ôùf ö ùKøYiò Jh] Kûc ù\C^[ôfû ö
\òù^ ùKCñVê aûaûue Kú©ðò gêYòùf ù~ aûaûue \éÁò cûZâùK ùeûM bf
ùjûA~ûG ö Zû_ùe ùi gòeòWÿò @ûiòùf I aûaûu PeYùe geY ù^ùf ö
aûaû ù_âc ijKûùe Zûu _âZò \éÁ_ò ûZ Keò @ûgúaðû\ ù\A Zûue ae\jÉ
Zûu cÉK C_ùe eLôùf ö @ûgòh Gaõ C\ò _âû¯ Keò ùi iêiÚ ùjùf
Z[û baòh¥Zùe ùKøYiò _úWÿû ùjfû ^ûjó ö
Gjò _âKûe ^òcÜfòLôZ Zòù^ûUò PcKôûe K[û Gjò @]¥ûde ùghùe
(100)
a‰ð^û Keû~ûAQò ö
(1) cû]aeûI ù\g_ûùŠ @gð ùeûMùe _úWÿòZ [ôùf ö aûaûu
@ûù\gû^êiûùe ùiû^ûcêLú KXÿò ùia^ Keòaûeê ùi bf ùjûAMùf ö
\êAahð _ùe _êYò Zûue ùijò _úWÿû ùjfû ö G[e ùi aûaûue aò^û
_eûcgðùe ùijò KXÿò LûAùf ö Kò«ê _eòYûc Gjû ùjfû ù~ ùeûM aXÿM ò fû ö
_ùe aûaûu Ké_û fûb Keòaû _ùe Zûue ùeûM _êYò bf ùjfû ö
(2) KûKû cjûR^úue aWÿ bûA Mwû]e_^Úuê KòQò ahð ùjfû C\eùe
~ªYû ùjC[ôfû ö aûaûue Kú©ðò gêYò ùi gòeòWÿò @ûiòùf Gaõ @ûùeûM¥_âû¯ò
^òcò© _âû[ð^û Kùf ö aûaû Zûue C\eKê Ægð Keò Kjòùf ‘@ûfäû VòK¨
Keòùa ö’ Gjû _ùe Zêe« Zûue C\e _úWÿû bf ùjûAMfû Gaõ ùi
_ì‰ðZü iêiÚ ùjûAMùf ö
(3) ^û^ûiûùja Pù¦ûeKeuê c]¥ [ùe C\eùe ajêZ _úWÿû ùjfû ö
ùi \ò^eûZò cûQ bkò QU_U ùjaûKê fûMòùf ö Wûqecûù^ @ù^K
C_Pûe Kùf; Kò«ê KòQò `k ùjfû ^jó ö ùghùe ùi aûaûu geYùe
@ûiòùf ö aûaû Zûuê Nò@ ijòZ a`ðò LûAaûKê _eûcgð ù\ùf ö Gjò Jh]
ùia^ \ßûeû ùi iµì‰ð iêiÚ ùjûAMùf ö
Gjò iaê K[ûeê Gjû _âZúZ ùjCQò Kò ù~Cñ Jh]eê @ù^K bf ùjC[ôùf
Zûjû ùKak aûaûu gâúcêLeê CyûeòZ aP^ I Zûue Ké_ûe _âbûaùe jó
ùjC[ôfû ö
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(i¯ûj _ûeûdY : \ßòZúd aògâûc ö)

(101)
 öö ZéZúd \ò^ _ûeûdY öö

öö PZêŸg
ð @]¥ûd öö
aûaûu ZâòKûk\gòðZû I eZ^Rúuê i«û^_âû¯ò, i^Ú ùcøfû iûùja,
\lòYû cúcûõiû, MY_ZeûI ùaûWÿi, gâúcZú ZLðWÿ, \lòYûe ccð

gâú iûAaûaûu aP^ Gaõ Ké_û \ßûeû @iû]¥ ùeûM Kò_eò bf ùjC[ôfû,
MZ @]¥ûdùe Zûjû a‰ð^û Keû~ûAQò ö eZ^Rú IßûWÿ@ ò û ^ûcK RùY a¥qòuê
aûaû Kò_eò @^êMéjúZ Kùf Z[û Zûue Kò_eò _êZâe^ô _âû¯ò ùjfû Zûjû
Gjò @]¥ûdùe CùfäL Keû~ûCQò ö
Gjò i^Úue Rúa^ú iaê \éÁeò ê @_ìað I @^^¥ [ôfû ö Zûue Rúa^P~ð¥û
~[û @ûjûe, PûfòPkY Z[û ÊûbûaòK @céùZû_ù\g aWÿ c]êe [ôfû ö ùi
aÉêZü @û^¦e @aZûe [ôùf ö ùijò _ecû^¦e eiKê ùi Zûue
bqcû^uê @ûÊû\^ KeûAùf Gaõ G[ô^òc© bqcû^u jé\dùe ùi
PòeiàeYúd ùjûA ejòQ«ò ö bqcû^uê bò^Ü bò^Ü _âKûe Kcð Gaõ K©ða¥e
@ù^K K[û ùi gêYûAùf, ù~Cñ[e ô ê ùicûù^ i©ß cûMð @af´^ Keê[ùô f ö
aûaûue c]¥ iað\û Gjò Azû [ôfû ù~ ùfûKcûù^ iõiûeùe iêLùe
Rúa^~û_^ Ke«ê Gaõ iað\û RûMâZ ejò @ûcôû^êbìZò fûb Ke«ê ö MZ
R^àe gêb Kcðe `kÊeì_ Gjò geúe _âû¯ ùjûAQò Gaõ Zû’e iû[ðKZû
ùiùZùaùk ùja ù~ùZùaùk @ûùc Gjò Rúa^ùe bqò Gaõ ùcûl
_âû¯ò Keòaû ö GYê @ûcKê @ûce Rúa^e fl¥ Gaõ @«òc cûMð ùjZê iað\û
(102)
iRûM Z[û Z_ôe ejòaûKê ùja ö ~\ò Zêùc _âZò\ò^ gâú iûAue fúkû
gâaY Keòa Zûùjùf iað\û Zûue \gð^ fûb Keò_ûeòa ö \ò^eûZò jé\dùe
Zûuê iàeY Ke ö Gjò _âKûe @ûPeY Keòaû \ßûeû c^e P*kZû \ìe
ùjûA~òa ö ^òe«e Gjûe @b¥ûi Kùf ùP÷Z^¥N^ ij @bò^ÜZû fûb
Keòa ö
öö aûaûu ZâòKûk\gòðZû I eZ^Rúu i«û^_âû¯òöö
^ûù¦Wÿe eZ^Rú : Gùa @ûùc Gjò @]¥ûde cìk K[û a‰ð^û Keòaû ö
^òRûc eûR¥e ^ûù¦Wÿùe eZ^Rú gû_êeRú IßûWÿò@û ^ûcùe RùY ]^ú
a¥aiûdú ejê[ôùf ö a¥aiûdeê ùi ~ù[Á ]^ iõMâj Keò[ôùf ö Zûu
^òKUùe @Zêk^úd iµ©ò, RcòaûWÿò I MûWÿùò NûWÿû [ôfû ö ùi @Z¥« bûM¥aû^¨
cù^ ùjC[ôùf; ùjùf aûj¥ \éÁùò e ùi iêLú RYû_Wÿ[ ê ùô f c]¥ ~[û[ðùe
ùi_eò ^[ôùf ö aò]ûZûue eP^û G_eò ù~ G iõiûeùe ùKjò aò iµì‰ð
iêLú ^êj«ò ö ]^ûXÿ¥ eZ^Rú c]¥ Gjò _âaû\eê cêq ^[ôùf ö ùi
_ùeû_Kûeú Z[û \û^gúk [ôùf ö Meòacû^uê ùbûR^ Gaõ aÈ aòZeY
Keê[ôùf Z[û Zûu \ßûeeê ùKjò Lûfò jûZùe ù`eê^[ôùf ö ùfûKcûù^
Zûuê @Z¥« iêLú cù^ Keê[ôùf; Kò«ê i«û^UòG ^[ôaûeê ùi \êüLùe aêWÿò
ejò[ôùf ö ù~_eò ù_âc Z[û bqòejòZ Kú©ð^, aû\¥ejòZ iõMúZ,
~ùmû_aúZejòZ aâûjàY, a¥ûajûeòK mû^ejòZ KkûKûe, _½û©û_ejòZ
Zú[ð~ûZâû Gaõ KY×cûkû(cwk iìZâ) ejòZ @kuûe cìf¥jú^ cù^ jêG,
ùijò _âKûe i«û^ejòZ MéjiÚe Ne c]¥ gì^¥ ùaû] jêG ö eZ^Rú
iað\û Gjò aòhd Pò«ûùe ejê[ôùf ö ùi ^òRKê ^òùR _âgÜ Keê[ôùf ‘K’Y
Bgße ùcû _âZò ùKùa \dû Keòùa ^ûjó ? ùcûe _êZâ _âû¯ò ùja^ûjó ?
Gjò K[û Pò«û Keò ùi iað\û C\ûi ejê[ôùf ö Lû\¥ù_d _âZò c^
~ûC^[ôfû ö _êZâ _âû¯ò Pò«û iaêùaùk Zûuê @ûz^Ü Keò eLê[ôfû ö \ûiMYê
cjûeûRu C_ùe Zûue _âPŠ aògßûi [ôfû ö Zûu @ûMùe ùi ^òRe
c^K[û ùLûfò Kjòùf ö \ûiMYê Zûuê aûaûu geYû_^Ü ùjaûKê Gaõ
i«û^_âû¯ò ^òcù« aûaûuê _âû[ð^û KeòaûKê _eûcgð ù\ùf ö eZ^Rúu
c^Kê _âÉûaUò _ûAfû Gaõ ùi gòeòWÿò ~òaûKê iÚòeKùf ö KòQò \ò^ _ùe
gòeòWÿò _j*òùf Gaõ aûaûu \gð^ Keò Zûue PeYùe ùfûUò_Wÿòùf ö
aûaûu Mkûùe GK iê¦e jûe _ò§ûA ^û^û Kòice `kcìk @_ðY Kùf ö
(103)
ZZ¨_½ûZ¨ @û\e ijKûùe aûaûu _ûLùe aiò _âû[ð^û KeòaûKê fûMòùf
‘aò_\ùe _Wÿò[ôaû @ù^K ùfûK @û_Yu _ûLKê @ûiêQ«ò Gaõ @û_Y
ùicû^ue \êüLKÁ Zêe« \ìe KeêQ«ò ö Gjò Kú©ðò gêYò cêñ c]¥ aWÿ @ûgû
ù^A @û_Yu gâú_deùe geY ù^AQò ö ùcûe ajêZ beiû ùjûA~ûAQò,
\dûKeò ùcûùZ ^òeûg Ke«ê ^ûjó ö gâú iûAaûaû Zûuê _û*Uuû \lòYû
cûMòùf ö eZ^Rú Zûjû ù\aûKê ~ûC[ôùf, aûaû _êYò Kjòùf ‘cêñ ZêcVûeê
3 Uuû PC\ @Yû @ûMeê _ûAiûeòQò; GYê ùKak @agòÁ Uuû \ò@ ö
GK[û gêYò eZ^Rú \ߦùß e _Wÿùò f ö aûaûu Cqòe @bò_ûâ d ùi aêS_ ò ûeòùf
^ûjó ö ùi bûaòùf ‘cêñ Z Gjò _â[c [e gòeòWÿò @ûiòQò,3 Uuû 14 @Yû
@ûMeê ù\fò Kò_eò ? _â[ùc ùi GK[ûe eji¥ ùb\ Keò_ûeòùf ^ûjó ö
aûaûu PeYù\gùe aiòejòùf Gaõ \lòYû @_ðY Kùf ö Gùa ùi
Zûue @ûMc^e CùŸg¥ RYûAùf Gaõ _êZâ _âû¯ò ^òcò© _âû[ð^û Kùf ö
aûaûu c^ùe \dû @ûiòMfû ö ùi Kjòùf ‘Pò«û _eòZ¥ûM Ke, Gùa
Zêce \êŸòð^ icû¯ ùjûAMfû ö Gjû _ùe aûaû C\ò ù\A Zûue ae\
jÉ Zûue cÉK C_ùe eLô Kjòùf ‘@ûfäû Zêce cwk Keòùa ö”
aûaûue @^êcZò _ûA eZ^Rú ^ûù¦Wÿ ù`eò@ûiòùf Gaõ gòeòWÿòùe
~ûjû iaê NUòfû \ûiMYê cjûeûRûu @ûMùe Zûjû a‰ð^û Kùf ö eZ^Rú
Kjòùf ‘icÉ Kû~ð¥ bfùe ùjfû ö aûaûue gêb \gð^ còkòfû, Zûue
@ûgúaðû\ Gaõ _âiû\ c]¥ _âû¯ ùjfû; Kò«ê ùMûUòG K[ûe @[ð aêSòùjfû
^ûjó ö aûaû Kjòùf Kò ùi 3 Uuû 14 @Yû @ûMeê _ûAiûeòQ«ò ö Gjûe
@[ð \dûKeò ùcûùZ UòKGò aêSûA\ò@«ê ö Gjû_ìae
ð ê cêñ ùKùa gòeW
ò òÿ ~ûA^ûjó ö
ùZYê aûaûuê ùijò Uuû còkf
ò û ùKcòZò ? \ûiMYêu _ûAñ c]¥ Gjû ùKøZìjk
iéÁò Kfû ö @ù^K \ò^ ùi Gjû C_ùe aòPûe Kùf ö KòQò\ò^ _ùe
Zûue iàeY ùjfû ù~ eZR^ú RùY ~a^ i^Ú ùcøfû iûùjauê Zûu
NeKê @ûcªY Keò[ôùf Z[û G aûa\ùe KòQò @[ð a¥d Keò[ôùf ö
ùcøfûiûùja ^ûù¦Wÿe RùY aòL¥ûZ i^Ú [ôùf, ~\òI Kêfò Kûc Keê[ùô f ö
eZ^Rú ù~ùa gòeòWÿò ~òaûKê iÚòe Kùf Zû’e KòQò\ò^ _ìaðeê ùcøfûiûùja
Zûu NeKê @ûiò[ôùf ö eZ^Rú Zûuê @ûMeê RûYò[ôùf, @ZGa @û\e
ijKûùe Zûue iKôûe Kùf ö Pûjû RkLô@û a¥aiÚû Kùf ö GK[û gêYò
\ûiMYê eZ^Rúuê @ûZò[¥ aûa\ùe Lyðe jòiûa _Pûeòùf Gaõ ùi[ôeê
@û½~ð¥R^K bûaùe GK[û RYûMfû ù~ iaðùcûU 3 Uuû 14 @Yû Lyð
(104)
ùjûAQò ö ^û GjûVûeê Kc¨ ^û ùagú ö Gjû_ùe aûaûue ZâòKûk\gòðZû
i´§ùe icùÉ @aMZ ùjûAMùf ö ùi gòeòWÿòùe aòeûRcû^ ùjûA[ôùf
ùjñ gòeòWÿò aûjûùe ~ûjû NUê[ôfû, Zûjû Zûuê _ì‰ð eìù_ mûZ ùjC[ôfû ö
~[û[ðùe ùi @ZúZ, a©ðcû^ Gaõ baòh¥Ze mûZû Z[û _âùZ¥K @ûcôû
Gaõ jé\d ij iµéq [ôùf ö @^¥[û ùcøfû iûùjau @b¥[ð^û aûa\ùe
Lyð ùjûA[ôaû @[ð Zûuê Kò_eò aò\òZ ùjûA[û«û ö
\ûiMYêue Gjò icû]û^ùe eZ^Rú cêMÛ ùjûAMùf Gaõ iûAPeYùe
Zûue _âMûXÿ _âúZò ùjfû ö C_~êq icdùe Zûue ùMûUòG _êZâ i«û^
ùjfû ö Zûue @û^¦e iúcû ejòfû ^ûjó ö CùfäLù~ûM¥ ù~ Zûue icê\ûd
12Uò i«û^ RûZ ùjùf, ùicû^u c]¥eê 4RY RúaòZ ejòùf ö
Gjò @]¥ûde ùghùe CùfäL Keû~ûAQò ù~ aûaû eûdaûjû\êe jeò
aò^ûdK iûùVuê Zûue _â[c _^ôúu aòùdûM _ùe \ßòZúd aòaûj KeòaûKê
_eûcgð ù\ùf ö Gjû\ßûeû ùi _êZâi«û^ fûb Keòùa ùaûfò Kjòùf ö
eûdaûjûe\êe iûùV \ßòZúd aòaûj Kùf ö _â[ùc \êAUò K^¥û ùjùf,
Gjû Zûuê ^òeûg Kfû, ùZùa ZéZúd i«û^ _êZâ ùjfû ö Gjò _âKûe
aûaûue aP^ iZ¥ _âcûYòZ ùjfû Gaõ ùi i«êÁ ùjùf ö
öö \lòYû ù^aû I gùjMêY ù`eûAaû öö
\lòYû cúcûõiû : \lòYû aòhdùe @ûùfûP^û Keò @ûùc Gjò @]¥ûd
icû¯ Keòaû ö G K[û RYû@Qò ù~ ù~Cñcûù^ aûaûue \gð^ ^òcù«
~ûC[ôùf aûaû ùicû^uVûeê \lòYû ù^C[ôùf ö GVûùe Kûjû Kûjû c^ùe
_âgÜ CVò_ûùe ù~ aûaû ù~ùZùaùk RùY `Kòe [ôùf Gaõ iõiûe
@^ûiq [ôùf, Gjò _âKûe \lòYû MâjY Keòaû Gaõ Kû*^Kê cj©ß ù\aû
K’Y CPòZ [ôfû ? Gjò _âgÜ C_ùe @ûùc aòÉZ é bûaùe @ûùfûP^û Keòaû ö
_âKéZùe ajê \ò^ _~𥫠aûaû bqcû^uVûeê KòQò MâjY Keê^[ôùf ö
Rk«û \ò@ûiòfò KûVòMêWÿòKê GKûVò Keò ùi ^òR _ùKUùe eLê[ôùf ö bq
ùjC Kò´û @^¥ ù~ ùKjò ùi KûjûeòKê KòQò cûMê^[ôùf ö ~\ò ùKjò Zûu
i¹êLùe ùMûUòG _Aiû eLôù\C[ôfû Zûùjùf ùi ZûjûKê ÊúKûe Keò
ùi[ôùe ZcûLê Kò´û ùZf KòY[ ê ùô f ö ùi _âûdZü aòWòÿ @aû Pòfc _òC[ôùf ö
ùKùZK ùfûK bûaòùf ù~ aò^û ùbUòùe i^Úu \gð^ Keòaû VòK¨ ^êùjñ ö
G[ô_ûAñ ùicûù^ aûaûuê \lòYû ù\ùf ö ~\ò _AiûUòG ùKjò ù\C[ôfû
(105)
Zûùjùf aûaû ZûKê cêYûùe eLôù\C[ôùf Gaõ ùKjò ~\ò \êA _Aiû
ù\C[ôfû Zûùjùf ùi[ôeê ùMûUòG _Aiû ZûKê ù`eûA ù\C[ôùf ö
ù~ùZùaùk aûaûue Kú©ðò \ìe\ìeû« _~𥫠a¥û_òMfû Gaõ PZêŸòðMeê
ùfûùK Zûue \gð^ ^òcù« @ûiòaûKê fûMòùf, ùiùZùaùk aûaû \lòYû
ÊúKûe Keòaû @ûe¸ Kùf ö gîZò @^êiûùe ʉð cê\âû aò^û bMaû^u _ìRû
_ì‰ð ùjûA^[ûG ö G[ô_ûAñ aò^û ùbUòùe Bgße, eûRû, i^Ú I Mêeêu \gð^
Keòaû @^êPZ ò ùaûfò gûÈùe Kêjû~ûAQò ö ùZùa Zûuê K’Y ùbUò \ò@û~òa?
ùagòeê ùagò ùjùf cê\âû aû ]^ ö Gjò aòhdùe C_^òh\ùe a‰òðZ aòhd
_âYò]û^ù~ûM¥ ö aéj\ûeY¥K C_^òh\ùe Kêjû~ûAQò ù~ \l _âRû_Zò
ù\aZû, cû^a Gaõ eûlicû^u i¹êLùe ‘\’ @le CyûeY Kùf ö
ù\aZûcûù^ Gjûe @[ð \c @[ðûZ¨ @ûcô^òdªY @b¥ûi KeòaûKê ùja
ùaûfò cù^ Kùf ö c^êh¥ bûaòfû ùi \û^ @b¥ûi Keòaû CPòZ ö
eûlicûù^ aòPûe Kùf ù~ ùicûù^ \dû @b¥ûi KeòaûKê ùja ö c^êh¥Kê
\û^e _eûcgð \ò@ûMfû ö ùZ÷©eúd C_^òh\ùe \û^ Gaõ @^¥û^¥ i©ß
MêY @b¥ûi Keòaû _ûAñ Kêjû~ûAQò ö \û^ aòhdùe Kêjû~ûAQò ù~
‘aògßûi_ìaðK \û^ Ke, @^¥[û Gjû aé[ûö’ \ûZûue \ûZû iûA^û[u _ûAñ
]^e K’Y @ûag¥K [ôfû ? bqcû^uê Kû*^ Z¥ûM gòlû _â\û^ Z[û
ùicû^u c^eê @ûiqò bûa \ìe Keò Pò© gê¡ò Keòaû ^òcù« jó ùi Gjò
_â[û @af´^ Keò[ôùf ö ùZùa G[ôùe GK ÊûZª¥ [ôfû ö aûaû Kjê[ôùf
‘~ûjû KòQò aò cêñ ÊúKûe KeêQ,ò Zû’e gùj MêY ùcûùZ ù`eûAaûKê _WÿQ
ê ò ö’
Gjûe @ù^K _âcûY @Qò ö
(1) _âiò¡ KkûKûe MY_ZeûI ùaûWÿi Zûue @ûcôRúa^úùe CùfäL
KeòQ«ò ù~ aûaûue aûe´ûe Azû ù~ûMê ùi Zûue Uuû [kò aûaûu
i¹êLùe eLòù\ùf ö Gjûe _eòYûc Gjû ùjfû Kò Rúa^ùe Zûue @ûC
ùKùa @[ðe @bûa ejòfû ^ûjó Z[û _âPe ê _eòcûYùe fûb ùjaûKê fûMòfû ö
Gjûe GK bò^Ü @[ð @Qò ö @ù^K [e aûaû ùKøYiò _âKûe \lòYû ÊúKûe
Keê^[ôùf ö Gjûe ùMûUòG C\ûjeY \ò@û~ûCQò ö _âù`ie iò.ùK. ^ûeùK
^ûcK RùY a¥qòuê aûaû 15 Uuû \lòYû cûMòùf ö _âZꥩeùe ùi
Kjòùf Zûu _ûLùe ùMûUòG _Aiû c]¥ ^ûjó ö aûaû Kjòùf ‘cêñ RûYêQò
Zêc _ûLùe _Aiû ^ûjó, Kò«ê Zêùc ù~ûMaûgòÂ Z @]¥d^ KeêQ, ùi[ôeê
\lòYû \ò@ ö’ GVûùe \lòYûe @[ð ùjCQò _êÉKeê gòlû MâjY Keò jé\dwc
(106)
Keòaû, ~ûjûKò aûaûue ^òaûiiÚk @ùU ö
@^¥ GK NUYûùe RùY cjòkû gâúcZú @ûe.G. ZLðùWÿuVûeê ùi Q@
Uuû \lòYû cûMòùf ö cjòkûRYK aòùgh \êüL_âKûg Kùf KûeY Zûu
_ûLùe ù\aû _ûAñ KòQò ^[ôfû ö Zûue _Zò Zûuê aêSûAùf Kò aûaûu
aûYúe @[ð hWÿeò_êKê aêSûCQò, Zûjû aûaûuê ic_ðY Keòaû CPòZ ö aûaû
Gjò @[ðû«eùe GKcZ ùjùf ö
Gjû CùfäL Keòaû @ûag¥K ù~ aûaûu ^òKUùe \lòYû eì_ùe ajê
]^, \âa¥ Vêk ùjC[ôfû ö ùZùa ùiicÉ \âa¥Kê ùijò\ò^ jó ùi aòZeY
Keòù\C[ôùf Gaõ _e\ò^ _êYò gì^¥ jÉùe _eòYZ ùjûA~ûC[ôùf ö
Rúa^e ùgh \gahðùe Zûu ^òKUKê jRûe jRûe Uuû \lòYû @ûKûeùe
@ûiò[ôùf ùjñ cjûicû]ô aeY Keòaû ùakKê cûZâ @Ì KòQò cê\âû Zûu
_ûLùe ejò[ôfû ö iõùl_ùe \lòYû ù^aûe CùŸg¥ bqcû^uê gê¡òKeY
gòlû ù\aû ^òcù« CŸòÁ [ôfû ö
\lòYûe ccð : aûaûue RùY bq [ûù^ ^òaûiú aò.bò. ù\a(ùiaû
^òa©
é cûcfZ\ûe) Gjò aòhdùe iûAfúkû _ZâK ò û(bûM-7, _éÂû 623)ùe
GK @ûùfL¥ _âKûg KeòQ«ò ö Zûjû Gjò_eò : aûaû icÉuVûeê \lòYû
ù^C^[ôùf ö aûaû ^cûMêYê ùKjò \lòYû ù\ùf, ùKùZùaùk ùi MâjY
Keê[ôùf Z @ûC ùKùa MâjY Keê^[ôùf ö ùKak bqcû^uê ùi
cûMê[ôùf ö ù~Cñcûù^ aûaû cûMòùf ù\ùa ùaûfò bûaê[ôùf ùicû^uê
c]¥ KòQò cûMê^[ôùf ö ~\ò ùKjò Zûu Azû aòeê¡ùe \lòYû ù\C[ôfû
Zûùjùf ùi ZûKê ù`eûAù^aûKê Kjê[ôùf ö cjòkû Gaõ _òfûcû^uVûeê
c]¥ ùi \lòYû ù^C[ôùf ö ùi icÉ ]^ûXÿ¥uê Kò´û Meòauê ùKùa
\lòYû cûMò^ûjû«ò ö aûaû cûMòaû C©ûùe ù~Cñcûù^ \lòYû ù\C^[ôùf
Zûu C_ùe ùi ùKùa ùKâû] _âKûg Keê^[ôùf ö ~\ò ùKøYiò a§ê jûZùe
Zûu _ûLKê ùKjò \lòYû _VûC[ôùf Gaõ a§êRYK ~\ò bêfagZü Zûjû
bêfò~ûC[ôùf Zûùjùf aûaû ùKøYiò ^û ùKøYiò C_ûdùe Zûuê Zûjû cù^
_KûAù\C[ôùf ö ùKùZK ùlZâùe ùi \lòYû eûgòeê KòQò _eòcûY ù`eûA
ù\C[ôùf Gaõ ù`eûC[ôaû ùfûKUòKê ùijò @[ð VòKYû bûaùe aû _ìRû
Nùe eLôaûKê _eûcgð ù\C[ôùf ö \ûZû aû bq G[ôeê aòùgh fûbû^ßòZ
ùjC[ôùf ö ~\ò ùKøYiò a¥qò Zûue Azûeê @]ôK @[ð \û^ Keê[ôùf,
aûaû @agòÁ @[ð Zûuê ù`eûA ù\C[ôùf ö Kûjû KûjûKê ùi @]ôK Uuû
(107)
cûMê[ôùf Gaõ ~\ò ùicû^u _ûLùe ùijò _eòcûY @[ð ^[ôfû @^¥Vûeê
C]ûe @ûYòaû _ûAñ Kjê[ôùf ö Kûjû KûjûKê Z \ò^ùe Zò^ò Pûeò[e \lòYû
cûMê[ôùf ö
\lòYûeê C_f² @[ðeê aûaû ^òR _ûAñ ajê Kc¨ Lyð Keê[ôùf ö ~[û
Pòfc UûYòaû _ûAñ ZcûLê Gaõ ]ì^ò _ûAñ KûV KòYa
ò ûùe ~ûjû Lyð ùjC[ôfû ö
@agòÁ @[ð @^¥cû^uê \û^ Keòù\C[ôùf ö gòeòWÿò iõiÚû^e icÉ iûcMâú
eû]ûKé¾ cûBu ù_âeYûùe ]^ú bqcûù^ Vêk Keò[ôùf ö @]ôK \ûcú
Rò^òh @ûYê[ôaû a¥qò C_ùe aûaû ùKâû] _âKûg Keê[ôùf Gaõ aòeq
ùjC[ôùf ö ^û^ûiûùja Pûù¦ûeKeuê ùi Kjò[ôùf Kò ‘ùcûe iµ©ò
ùjCQò ùKak ùMûUòG ùKø_ú^ I UòYWaû ö ùfûùK aò^û KûeYùe cìf¥aû^
Rò^òhiaê @ûYò ùcûùZ \êüLôZ KeêQ«ò ö Kûcò^ú Gaõ Kû*^ ùjCQò \êAUò
cêL¥ _âZòa§K Gaõ G[ôeê cêqò ^òcù« aûaû \êAUò _ûVgûkû ùLûfò[ôùf ö
~[û: \lòYû MâjY Keòaû Gaõ eû]ûKé¾cûBu NeKê _VûAaû ö Gjò K[ûKê
_eúlû Keòaû _ûAñ ù~ Zûue bqcûù^ Gjò \êAUò @ûiqòeê cêq ùjùfYò
Kò ^ûjó ö G[ô_ûAñ ~òG @ûiê[ôfû ùi Zûuê \lòYû cûMê[ôùf Gaõ eû]ûKé¾
cûBu NeKê _VûC[ôùf ö ~\ò ùicûù^ Gjò _eúlûùe C©ú‰ð ùjC[ôùf
Zûùjùf Kûcò^ú Gaõ Kû*^e @ûiqòeê ùicûù^ ^òaé© ùjûA[ôaû _âcûYòZ
ùjC[ôfû ö Gjû_ùe aûaûu Ké_û I @ûgúaðû\eê ùicû^ue @û]¥ûcôòK
C^ÜZò ^ò½òZ ùjC[ôfû ö
gâú ù\a MúZû Gaõ C_^òh\eê iûeK[û iõMâj Keò KjòQ«ò ù~ ùKøYiò
Zú[ðiÚû^ùe ùKøYiò _ìR¥ i^Úuê _â\û^ Keû~ûC[ôaû \û^e cj©ß @^^¥ ö
gòeòWÿò Gaõ gòeòWÿòe _âcêL ù\aZû iûAaûaûuVûeê cjû^¨ @ûC KòG @Qò ?
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(108)
 öö _*\g @]¥ûd öö
^ûe\úd Kú©ð^ _¡Zò, ùPûfKeu aò^û Pò^ò Pûjû,
\êA SòUò_òUòu còk^ K[û

_ûVKcû^ue iàeY [ôa ù~ gòeòWÿòùe eûc^acú Ciôa _ûk^ K[û

h @]¥ûdùe a‰ðòZ ùjûAQò ö Gjû Kò_eò @ûe¸ ùjfû Gaõ _â[c ahð jó
Gjò @aieùe Kú©ð^ Keòaû _ûAñ ùMûUòG bf jeò\ûi \k còkòaûùe
K’Yiaê ici¥û C_êRòfû, Zûjûe c]¥ a‰ð^û Keû~ûAQò ö Gjò @]¥ûdùe
\ûiMYê Kú©ð^ _¡Zòe a‰ð^û Keû~òa ö
^ûe\úd Kú©ð^ _¡Zò : iû]ûeYZü jeò\ûicûù^ Kú©ð^ Keòaû
icdùe GK f´û @weLû aû geúe @ûaé© Keòaû bkò ù_ûhûK _ò§ò[û«ò ö
cÉKùe ùicûù^ _MWÿò _ò§ê[ôùf Gaõ GK f´û ùKûU¨ Z[û bòZe KûcòR
_ò§ê[ôùf ö Kû§ùe GK C©eúd _KûC[ôùf I PòeûPeòZ @b¥ûi Êeì_
GK f´û ù]ûZò _ò§[ ê ùô f ö [ùe Mâûcùe Kú©ð^ KeòaûKê ~ûC[ôaû icdùe
\ûiMYê c]¥ C_ùeûq ùagbìhûùe i{òZ ùjûA aûaûuê _âYûc KeòaûKê
Mùf ö aûaû Zûuê ù\Lô Kjòùf ‘@ûzû \êf¨jû eûRû(K’Y RßûAñ _ê@) Gjò
_âKûe ùagbìhû ùjûA Kê@ûùWÿ ~ûCQ ?’ \ûiMYê C©e ù\ùf: Kú©ð^
^òcù« ö aûaû Zûuê _Pûeòùf ù~ ùKûU¨, C©eúd Gaõ _MWÿe ò @ûag¥KZû
K’Y ? GjûKê Gùa ùcû i¹êLùe IjäûA\ò@ ö Gjò geúeùe Giaê ]ûeY
Keòaûe ùKøYiò @ûag¥KZû ^ûjó ö Gjû_ùe \ûiMYê Gjò aÈ @ûC ùKùa
_eò]û^ Keò^[ôùf ö Zûjû _eVûeê KUòù\g C_eKê geúe @^ûaé© eLô
Mkûùe GK cûk _KûA KeZûk ]eò ùi Kú©ð^ Keê[ôùf ö Gjû ~\òI
jeò\ûiu _âPkòZ _¡Zò @^êeì_ ^êùjñ, Z[û_ò gê¡ Gaõ _aòZâ @ùU ö
Kú©ð^ _eµeûe R^K ^ûe\ cê^ò KUòù\g C_eKê cÉK _~𥫠ùKøYiò
aÈ ]ûeY Keê^[ôùf ö jûZùe ùMûUòG aúYû ]eò jeò Kú©ð^ Keò ùi
ZâòùfûK Nìeò aêfê[ôùf ö
öö ùPûfKeu aò^û Pò^ò Pûjû öö
aûaûue Kú©ðò _ê^û Gaõ @j¹\^Me Ròfûùe a¥û_òiûeò[ôfû;
^û^ûiûùja Pù¦ûeKeue _âPûe Z[û \ûiMYêu c]êe Kú©ð^ \ßûeû Zûjû
(109)
ùKûuY _~𥫠a¥û_òMfû ö Gjûe _â]û^ ùgâd \ûiMYêue ö bMaû^
Zûuê iað\û iêLú eL«ê ö ùi Zûue @^ê_c ùcøkòK Kú©ð^ Reò@ûùe
aûaûuê Nùe Nùe _j*ûAùf ö ùgâûZûcû^ue eêPò _âûdZü bò^Ü bò^Ü
ùjûA[ûG ö KûjûKê jeò\ûiu _ûŠòZ¥, KûjûKê bûa, KûjûKê Mûd^ ùg÷kú,
KûjûKê fNê c«a¥ Z[û KûjûKê ùa\û« Pyðû Gaõ @ûC KûjûKê Zûjûe
_â]û^ K[ûcû^ eêPòKe cù^ ùjûA[ûG; Kò«ê G_eò KßPòZ ùfûK [ôùa
~ûjûu jé\dùe i^Úu K[û aû Kú©ð^ gêYò gâ¡û I ù_âce ]ûeû _âaûjòZ
^ùjûAQò ö \ûiMYêue Kú©ð^ ùgâûZûcû^u jé\dùe iÚûdú _âbûa
_KûC[ôfû ö G_eò GK NUYû ^òcÜùe CùfäL KeûMfû ö
[ûù^e gâú ùKø_úù^gße c¦òeùe \ûiMYê [ùe gâú iûAaûaûu MêYMû^
Keê[ùô f ö ùgâûZûcû^u c]¥ùe ùPûfKe ^ûcK RùY a¥qò, ~òGKò [ûù^e
ù\Ißû^ú @\ûfZùe @iÚûdú KcðPûeú bûùa Kû~ð¥ Keê[ùô f, C_iÚZ ò [ôùf ö
\ûiMYêue Kú©ð^ gêYò ùi ùag¨ _âbûaòZ ùjùf Gaõ c^Kê c^ aûaûuê
_âYûc Keò _âû[ð^û KeòaûKê fûMòùf Kò ‘ùj aûaû ! cêñ RùY ^ò¡ð^ a¥qò
Gaõ ùcûe _eòaûee bf eìù_ _âZùò _ûhY Keòaûùe c]¥ @ic[ð @ùU ö
~\ò cêñ @û_Yu Ké_ûeê aòbûMúd _eúlûùe C©ú‰ð ùjûA~ûG, @û_Yu
gâúPeYùe C_iÚòZ ùjûA @û_Yu ^òcò© cògâò _âiû\ aòZeY Keòaò ö bûM¥
ijûdK ùjfû Gaõ ùPûfKe _eúlûùe C©ú‰ð ùjùf ö Zûue PûKòeò
c]¥ iÚûdú ùjûAMfû ö Gùa ùKak _âZm ò û aûKò ejòfû ö ‘gêbi¥ gúNâc¨ ö’
gâú ùPûfKe ^ò¡ð^ Z [ôùf, Zûue _eòaûe c]¥ ajêZ aWÿ [ôfû ö ùZYê
ùi gòeòWÿò ~ûZâû ^òcù« aûU Lyð ù~ûMûWÿ Keòaûùe c]¥ ic[ð
ùjûA_ûeê^[ôùf ö [ûù^ Ròfûùe ùMûUòG _âaû\ _âPkòZ @Qò ù~ ‘^ûùY
NûU Gaõ ij¥û\âò _aðZ ùgâYú RùY ijRùe @ZòKâc Keò_ûeòa _QùK,
RùY Meòa a¥qò Neê aûjûeKê ùMûWÿ KûXÿòaû KÁKe ö’
gâú ùPûfKe Zûue _âZòmû ~[ûgúNâ _ìeY KeòaûKê a¥ûKêk [ôùf ö ùi
còZa¥dòZû @af´^ Keò Lyð iõùKûP^ Kùf I aò^û Pò^ò~êq Pûjû
_òAaûùe fûMòùf ö KòQò\ò^ _ùe ùKùZK iûcMâú GKûVò Keò gòeòWÿò
aûjûeòùf ö gòeòWÿòùe _j*ò aûaûue \gð^ Keò Zûue PeYùe
ùfûUò_Wÿùò f, ^Wÿ@
ò û @_ðY Kùf Gaõ _âZmò û^êiûùe gâ¡ûe ij cògòâ aòZeY
Kùf ö
aûaûuê Kjòùf ù~ ‘@û_Yu \gð^ \ßûeû ùcûe jé\d @Z¥« _âi^ÜZûùe
(110)
_ìeòMfû ö ùcûe icÉ Kûc^û @û_Yue Ké_û\éÁò \ßûeû ùijò\ò^ jó _ì‰ð
ùjûA~ûA[ôfû ö ciRò\ù¨ e gâú ùPûfKeuê @ûZò[¥ _â\û^ Keò[aô û aû_êiûùja
ùRûM c]¥ ùiVûùe C_iÚòZ [ôùf ö ù~ùZùaùk ùi \êùjñ ùiVûeê
~òaûKê C\¥Z ùjùf aûaû gâú ù~ûMuê ^òcÜ_âKûùe Kjòùf ö
‘Zêce @Zò[ôuê Pûjû _ò@ûfûùe bfKeò Pò^ò _KûA Pûjû ù\a ö’ Gjò
@[ð_ì‰ð aûK¥ gêYò gâú ùPûfKeue jé\d \âaúbìZ ùjûAMfû Gaõ Zûue
@û½~ð¥e _ûeûaûe ejòfû ^ûjó ö Zûue ù^Zâ\d ß eê @gî]ûeû _âaûjòZ ùjaûKê
fûMòfû Gaõ ùi ù_âcùe aòjk ß ùjûA gâúPeYùe _êYò [ùe ùfûUò_Wÿùò f ö
gâú ùRûM ‘@]ôK Pò^ò cògûA _ò@ûfûùe @Zò[ôuê Pûjû \ò@’ Gjò aòPòZâ
^òùŸðg gêYò aWÿ ùKøZìjkùe _Wÿò[ôùf ù~ Gjûe @[ð K’Y ? ~\òI aûaû
ùPûfKeuê iõùKZ ù\A[ôùf ù~ ùi Pò^ò QûWÿa ò û K[û bfbûùa RûYòQ«ò ö
aûaûue Cqò [ôfû ‘Zêùc ~\ò gâ¡û_ìaKð ùcû _âZò jûZ aXÿûAa Zûùjùf
cêñ iað\û Zêc iûwùe ejòaò ö ~\òI cêñ Êgeúeùe GVûùe @Qò; Kò«ê iûZ
icê\â ùi_ûeòùe NUê[ôaû NUYû iµKðùe c]¥ @aMZ @Qò ö cêñ Zêce
jé\dùe aòeûRòZ @Qò, Zêce @«eiÚ eì_ùe aò\¥cû^ ejòQò ö Zêce Gaõ
icÉ _âûYúu jé\dùe ~òG aûi KeêQò, Zûue jó _ìRû Ke ö ù~Cñcûù^
ùcûe Gjò iaða¥û_ú Êeì_ iµKðùe _eòPòZ @Q«ò aûÉaòK ùicûù^
ùiøbûM¥gûkú ö aûaû gâú ùPûfKeuê ùKùZ @^ê_c Z[û cj©ß_ì‰ð gòlû
_â\û^ Kùf ö
öö \êA SòUò_òUòe còk^ K[û öö
Gùa @ûùc \êAUò ^ò¿û_ SòU_ ò U
ò u
ò K[û ij Gjò @]¥ûd icû¯ Keòaû ö
[ùe aûaû ciRò\¨ùe aiò[ôùf ö Gjò icdùe ùMûUòG SòUò_òUò UòK¨UòK¨
KeòaûKê fûMòfû ö
ùKøZìjkagZü RùY bq aûaûuê _Pûeòùf Kò SòUò_òUò UòK¨UòK¨ Keòaû
_½ûZùe K’Y ùKøYiò aòùgh @[ð ejòQò ? Gjû gêb ^û @gêb ? aûaû
Kjòùf Kò ‘Gjò SòUò_òUòe bCYú @ûRò Jewûaû\eê @ûiòaûe @Qò ? G[ô_ûAñ
ùi @û^¦ùe `êfòCVêQò ö ùijò bq aûaûu K[ûe @[ð aêSò_ûeòfû ^ûjó ö
ùZYê ùi Pê_Pû_ ùiVûùe aiòejòfû ö Gjò icdùe Jewûaû\eê RùY
a¥qò ùNûWÿûùe aiò aûaûu \gð^ ^òc© ò @ûiòùf ö ùi @ûMKê ~òaûKê Pûjê[
ñ ùô f,
Kò«ê ùNûWÿû @Z¥]ôK lê]ôZ [ôaû ù~ûMñê @ûMKê Mfû ^ûjó ö ùZYê Zûe cûfòK
(111)
ZûKê PYû Lê@ûAaû ^òcù« GK [ûkò aûjûe Kùf Gaõ ùi[ôùe ]ìkò
fûMò[ôaûeê ZûjûKê SûWÿòù\ùf ö
Gjò icdùe ùMûUòG ùQûU SòUò_òUò ùi[ôeê ùWAñ ùWAñ aûjûeò @ûiòfû
Gaõ icÉu @ûLô iûc^ûùe Kû^Ú C_eKê PXÿòMfû ö aûaû _âgÜ Keò[ôaû
bqKê ]¥û^ ijKûùe fl¥ KeòaûKê Kjòùf ö SòUò_òUòUò Maðe ij ^òRe
bCYú _ûLùe _j*òMfû ö \êA bCYú ajê icd _~𥫠_eÆe ijòZ
@ûkû_ @ûùfûP^û Kùf Gaõ _eÆeKê Pê´^ Z[û @ûfòw^ Keò Pûeò_ûLùe
Nìeò Nìeò ù_âc_ìaðK ^ûPòaûKê fûMòùf ö
ùKCñVò gòeòWÿò Gaõ ùKCñVò Jewûaû\ ? ùKCñ_eò RùY a¥qò ùNûWÿû
C_ùe aiò [kòùe SòUò_òUòKê @ûYò ùiVûùe _j*òùf Gaõ aûaûuê ùijò
\êA bCYúue còk^e aòaeYú Kò_eò RYû [ôfû-Gjò iaê NUYû ^ò½d
@û½~ð¥R^K Gaõ aûaûu iaða¥û_KZûe _eòPûdK ö
gòlû : ~òG ùKjò Gjò @]¥ûd ]¥û^ ijKûùe _V^ Gaõ c^^ Keòùa,
iûAKé_ûeê Zûue icÉ KÁ \ìe ùja Gaõ ùi _ì‰ð iêLú ùjûA gû«òfûb
Keòùa ö
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

aûaûu \ßûeû a¥ajéZ iûcMâú Gùa iõiÚû^ còCRòdcùe ejòQò ö

(112)
 öö ùhûWÿg I i¯\g @]¥ûd öö
gúNâ aâjàmû^ _âû¯ò, aâjàmû^e ù~ûM¥Zû, aûaûue C_ù\g,
aûaûu ùa÷gòÁ¥

Gjò \êA @]¥ûdùe RùY ]^ûXÿ¥ a¥qò Kò_eò iûAaûaûuVûeê gúNâ

aâjàmû^ _âû¯ KeòaûKê Kûc^û Kùf Zûjû a‰ð^û Keû~ûAQò ö
_ìaðûbûh : MZ @]¥ûdùe ùPûfK¨eu iõKÌ Kò_eò `kaZú ùjfû,
Zûjû a‰ð^û Keû~ûAQò ö Gjò K[ûùe gâú iûAaûaû \gðûA[ôùf ù~ ù_âc
Z[û bqò ijKûùe @_òðZ iûcû^¥ Rò^òh c]¥ ùi jhð_ìaðK ÊúKûe Ke«ò;
Kò«ê ~\ò Zûjû @jõKûe ijKûùe @_ðY Keû~ûG Zûùjùf Zûjû @ÊúKéZ
Keò\@ò û~ûC[ôfû ö _ì‰ð iyò\û^¦ ùjûA[ôaû KûeYeê ùi aûj¥ @ûPûe aòPûeKê
aòùgh MêeêZß ù\C^[ôùf Gaõ aò^câZû Z[û @û\e ijKûùe _â\©
C_jûeKê jó ÊûMZ Keê[ôùf ö
_âKZé ùe i\¨Me ê ê iûA^û[uVûeê @]ôK \dûkê Gaõ jòùZ÷hú Gjò iõiûeùe
@ûC KòG ùjûA_ûe«ò ? Zûue Zêk^û icÉ AzûKê _ìeY Keê[ôaû Pò«ûcYò
Kò´û Kûcù]^ê ij c]¥ Keû~ûA_ûeòa ^ûjó ö i\¨Mêeêu \ßûeû ù~Cñ @cìf¥
^ò]ô C_f²ò jêG, Zûjû KÌ^ûe D¡ßðùe ö

öö aâjàmû^ _âû¯ò öö
aâjàmû^ _âû¯ò Azûùe @ûiò[ôaû RùY ]^ûXÿ¥ a¥qòuê gâú iûAaûaû Kò_eò
C_ù\g ù\ùf Zûjû Gùa gâaY Keòaû ö RùY ]^ú a¥qò (\êbðûM¥agZü
cìk Mâ^Úùe Zûue ^ûc CùfäL ùjûA^ûjó) [ôùf ö Zûue iaê _âKûe iêL
icé¡ò [ôfû ö @PkûPk iµ©ò, ùNûWÿûMûWÿò, Rcò I @ù^K \ûi\ûiú [ôùf ö
ù~ùZùaùk aûaûue Kú©ðò gêYòùf, Zûue RùY a§êuê Kjòùf ‘ùcû
_ûLùe Gùa @ûC ùKøYiò Rò^òhe @bòkûh aûKò ^ûjó, GYê Gùa gòeòWÿò
~ûA aûaûuVûeê aâjmà û^ _âû¯ Keòaò Gaõ iZùe ~\ò Zûjû còkM
ò fû Zûùjùf
ùcûVûeê @]ôK iêLú @ûC KòG ùjûA_ûeòa ? Zûue a§ê aêSûAùf Kò
aâjàmû^ _âû¯ò ijR ^êùjñ, aòùghKeò Zêc_eò ùcûjûz^Ü a¥qò ~òGKò iað\û
Èú, i«û^ Gaõ _\û[ð ùfûbùe @ûiq ö Zêce aâjàmû^e @ûKûO¨lû Kò_eò
_ìeY ùja, bêfùe c]¥ ùMûUòG KCWÿò \û^ Keòaû K[û Z Zêùc RûY
(113)
^ûjó ö a§êue _eûcgðKê Cù_lû Keò ùi GK Uûwû ù^A gòeòWÿò @ûiòùf
Gaõ ciRò\¨ùe _âùag Kùf ö iûAaûaûue \gð^ Keò Zûue PeYùe
ùfûUò_Wÿòùf Gaõ _âû[ð^û Kùf Kò “@û_Y GVûKê @ûiê[ôaû icÉ ùfûKuê
@Ì icd c]¥ùe aâjà \gð^ KeûAù\CQ«ò ö ùKak Gjò K[û gêYò cêñ ajê
\ìeeê GVûKê @ûiòQò ö cêñ ~ûZâû Kûkùe @]ôK Käû« ùjûA~ûAQò ö ~\ò ùcûùZ
ùKøYiòcùZ aâjàmû^ _âû¯ò ùjûA~ûG cêñ Gjò ~ûZâûKûkú^ KÁ i`k Gaõ
iû[ðK ùjfû ùaûfò cù^ Keòaò ö’
aûaû Kjòùf “ùcûe _âòd còZâ ! GùZ @]úe jê@ ^ûjó ö cêñ ZêcKê gúNâ
aâjà \gð^ KeûAù\aò ö ùcûe icÉ a¥ajûe ^M\ Êeì_ @ùU Gaõ cêñ
ùKùa C]ûe Kùe ^ûjó ö Gjò KûeYeê @ù^K ùfûK ]^, ÊûiÚ¥, gqò,
cû^, _\, @ûùeûM¥ Z[û @^¥ _\û[ðe Kûc^û _ì©òð ^òcù« ùcû _ûLKê
@ûi«ò ö G_eò ùKøYiò ùfûK Z aòek ~òGKò aâjàmû^ _ò_ûiê @U«ò ö ùbøZòK
_\û[ðe @bòkûh ^òcù« GVûKê @ûiê[a ô û ùfûKue @bûa^ûjó, Kò«ê @û]¥ûcôK
ò
Ròmûiêue @ûMc^ @Z¥« \êfäðb ö cêñ bûaêQò Kò ùcû _ûAñ Gjò icd @Z¥«
gêb Z[û ]^¥ @ùU, KûeY Zêc _eò RùY a¥qò GVûùe _j*ò aâjàmû^
ù\aû ^òcù« _âû[ð^û KeêQò ö cêñ ijhð ZêcKê aâjà \gð^ KeûAù\aò ö’
Gjû Kjò aûaû Zûuê _ûLùe aiûAùf Gaõ ^û^û K[û @ûùfûP^û
bòZùe _âgÜK©ðû ^òRe cìk _âgÜ bêfòMùf ö aûaû RùY aûkKKê WûKò ^¦ê
cûeIßûWÿòuVûeê _û* Uuû ]ûe @ûYòaûKê Kjòùf ö aûkK RYK ù\øWÿòMfû,
Kò«ê KòQò icd _ùe ù`eò Kjòfû Kò ^¦êu Nùe Zûfû _WÿòQò ö Gjû_ùe
aûaû @ûC RùY a¥aiûdúu _ûLKê _VûAùf ö G[e c]¥ aûkKUò Uuû
@ûYòaûùe aò`k ùjfû ö \êA Zò^ò[e G_eò Keòaû iù©ß _eòYûc _ìað_eò
ùjfû ö @ûùc RûYê ù~ aûaû Êdõ iMêY aâjàe @aZûe [ôùf ö GVûùe
_âgÜ CVòaû ÊûbûaòK ù~ Gjò ÊÌ _eòcûY _û* Uuû _âKéZùe K’Y Zûue
@ûag¥K [ôfû ? Zûue Z Gjûe ùcûùU @ûag¥K ^[ôfû ö ùi ^ò½òZ
RûYò[ôùa ù~ ^¦ê Nùe ^ûjû«ò ö Gjò ^ûUK ùi ùKak @ù^ßhKu _eúlû
^òcù« eP^û Keò[ùô f ö aâjR à m
ò ûiê cùjû\d ~ûjûu _ûLùe Uuûe aòWûÿ cû^
[ôfû, ~\ò ùi _âKéZùe aâjàmû^e @ûKûO¨lú ùjûA[ûù« Zûùjùf GùZ
icd ~ûGñ ^úeaùe aiò^[ûù« ö ù~ùZùaùk aûaû _û* Uuû C]ûe
@ûYòaû _ûAñ aûkKUòKê G_U ùi_U ù\øWÿûC[ôùf ùiùZùaùk ùi \gðK
eì_ùe aiò^[ûù« ö ùi RûYò[ôùf Kò aûaû Zûue _âZòmû _ìeY Keò EY
(114)
@ag¥ gêSûAùa ö ~\òI aûaûu \ßûeû B_¨iòZ eûgò @Zò ÊÌ [fû, Z[û_ò
ùi ^úea ùjûAejòùf Gaõ _û* Uuû C]ûe ù\aûKê Azû Kùf ^ûjó ö
_ûVKcûù^ aòPûe Ke«ê Z G_eò a¥qò aûaûuVûeê aâjàmû^, ~ûjûKò aògße
@Zò ùgâ ]^, Zûjû _ûAaû _ûAñ @ûiòQ«ò ö ~\ò aûaûuê _âKéZùe ù_âc
Keòaû _eò @^¥ ùKjò ùjûA[û«û, ùi ùKak \gðK ^iûRò Zêe« _û*Uuû
_â\û^ Keò[û«û; Kò«ê ùijò cjûgdue a¥ajûe Z aòfKêf aò_eúZ [ôfû ö
^û ùi Uuû ù\ùf ^û ^úeaùe aiòùf ö _e«ê gúNâ ù`eò~òaûKê C\¥Z
ùjC[ôùf Gaõ @]úe ùjûA aûaûuê Kjòùf Kò ‘aûaû ! \dûKeò ùcûùZ
gúNâ aâjàmû^ ù\A\ò@«ê ö’ aûaû C©e ù\ùf ‘ùcûe _âòd còZâ ! K’Y
Gjò ^ûUKeê Zêùc KòQò aêSò_ûeòf ^ûjó ö cêñ ZêcKê aâjà\gð^ KeûAaûe jó
_â~^ô Keê[ôfò ö iõùl_ùe Zû_ô~ð¥ ùjCQò aâjà\gð^ ^òcò© _û*Uò aÉê
Z¥ûM KeòaûKê ùjûA[ûG ö (1)_* _âûY (2) _* A¦âòd (3)c^ (4)
aê¡ò Z[û (5) @jõKûe ö Gjû ùjfû aâjmà û^ ö @ûcôû^êbZ
ì e
ò cûMð LŠû]ûeùe
Pûfòaû ij icû^ ö gâú iûAaûaû _êYò Gjò aòhdùe aòÉéZ aqa¥ _â\û^
Kùf, ~ûjûe iûeûõg ùjCQò:-
aâjàmû^ aû @ûcôû^êbìZòe ù~ûM¥Zû : iû]ûeY c^êh¥Kê _âûdZü Zû’e
Rúa^ Kûk c]¥ùe aâjà \gð^ ùjûA^[ûG ö Zû’e _âû¯ò ^òcù« KòQò
ù~ûM¥Zû ^òZû« @ûag¥K ö
(1) cêcêlêZß(cêqòe Zúaâ CKôY×û) : ~òG cù^ Kùe Kò ‘cêñ a§^ùe
@Qò’ Gaõ Gjò a§^eê cêq ùjaû ^òcù« AzûKùe Z[û Gjò CùŸg¥ _âû¯ò
^òcù« CiôêKZû I \éXÿ iõKÌe ij _â~^ô Kùe Z[û _âùZ¥K _eòiÚòZòe
i¹êLú^ ùjaûKê _âÉêZ eùj, ùi Gjò @û]¥ûcôòK cûMðùe ~ûZâû KeòaûKê
ù~ûM¥ ö
(2) aòeqò : ùfûK-_eùfûKe icÉ _\û[ð _âZò C\ûiú^bûa ö Aj
RMZe aÉê, fûb, _âZòÂû, @û\ò KcðR^¥ aòhd _âZò ù~ _~𥫠C\ûiú^Zû
C_ô^Ü ^ùjûAQò ùi~ûGñ @û]¥ûcôK
ò RMZùe _âùag Keòaûe @]ôKûe ^ûjó ö
(3) @«cðêLú : Bgße @ûce A¦âòdMêWÿòKe eP^û G_eò KeòQ«ò ù~
iað\û aûj¥ RMZ _âZò @ûKôéÁ ùjaû Zû’e ]cð ö ùZYê @ûùc iað\û aûjûe
RMZe ]¥û^ ù\A[ûC, @«RðMZ _âZò ^êùjñ ö ~òG @ûcô\gð^ Gaõ @û]¥ûZàK ò
Rúa^ _âZò @ûMâjú Zûuê Zûue \éÁò @«cêðLú Keò ^òRKê ^òR bòZùe fú^
Keòaû @ûag¥K ö
(115)
 (4) _û_ gê¡ò : ù~ _~𥫠c^êh¥ \êÃcð Z¥ûM Keò^ûjó, ùi _~ð¥«
ZûKê _ì‰ð gû«ò còkòa ^ûjó Kò c^ iÚòe ejòa ^ûjó ö aê¡ò ak \ßûeû ùi K\û_ò
mû^ fûb Keò_ûeòa ^ûjó ö
(5) CPòZ @ûPeY : ù~ _~𥫠cê^h¥ iZ¥aû\ú, Z¥ûMú Gaõ
@«cêðLú ùjûA aâjàP~ð¥ aâZ _ûk^ Keò Rúa^ @ZòaûjòZ Keò^ûjó, ùi
_~𥫠@ûùcôû_f²ò i¸a ^êùjñ ö
(6) iûeaÉê MâjY Keòaû : \êA _âKûe aÉê @Qò-^òZ¥ Gaõ @^òZ¥ ö
_â[cUò @û]¥ûcôòK aòhd ij i´§òZ Gaõ \ßòZúdUò iûõiûeòK aòhd ij ö
c^êh¥Kê G Cbde i¹êLú^ ùjaûKê jêG ö aòùaK \ßûeû ZûKê ùKøYiò
ùMûUòGKê aûQòaûKê jêG ö aò\ßû^ _êeêhcûù^ @^òZ¥eê ^òZ¥Kê ùgâdÄe
cù^ Ke«ò; Kò«ê ~òG cìXÿcZò iòG @ûiqòùe agúbìZ ùjûA @^òZ¥Kê jó
ùgâ cù^ Keò ùijò _âKûe @ûPeY Ke«ò ö
(7) c^ I A¦âòd C_ùe ^òdªY : geúe GK e[ I @ûcôû Gjûe
Êûcú ö aê¡ò iûe[ú, c^ fMûc¨ Gaõ A¦âòd ùjCQò ùNûWÿû ö A¦âòd aòhdû\ò
Zûe _[ ö ~òG aòPûegì^¥, ~ûjûe c^ P*k Z[û ~ûjûe A¦âòd iûe[ôe
\êÁ ùNûWÿû icû^ @ùU, iòG Zûe M«a¥ iÚkùe _j*ò_ûeòa ^ûjó Z[û R^à
céZê¥ PKâùe Nìeê[ôa ö cûZâ ~òG C^ÜZòKûcú, ~òG c^ C_ùe ^òdªY
eLô_ûeòQò Z[û ~ûjûe A¦âòd iûe[ôe C©c ùNûWÿû i\ég ^òdªYùe ejòQò,
iòG M«a¥ iÚkùe _j*ò_ûeòa, @[ðûZ Zûjûe _ec _\ _âû¯ò ùja Gaõ
_ê^Rð^à ùja ^ûjó ö ù~Cñ a¥qò ^òRe aê¡ò \ßûeû c^Kê ag Keò^òG, iòG
ùghùe Zûjûe fl¥_âû¯ò Keò ùijò iaðgqòcû^ bMaû^ aò¾êu ùfûKùe
_j*ò~ûG ö
(8) c^e _aòZâZû : ù~ _~𥫠c^êh¥ ^òÃûc Kcð Kùe ^ûjó, ùi
_~𥫠Zûjûe Pò© gê¡ò Gaõ @ûcô\gð^ i¸a ^êùjñ ö aògê¡ c^ùe jó
aòùaK Gaõ ùa÷eûM¥ C_ô^Ü ùjûA[ûG, ù~Cñ[ôeê @ûcô\gð^ cûMðùe _âMZò
jêG ö @juûegì^¥ ^ùjùf @ûcôiûlûZKûe i¸a ^êùjñ ö aòhd aûi^û
@ûcôû^êbìZòe cûMðùe aû]K @ùU ö ‘cêñ geúe’ Gjò ]ûeYû bâc ö ~\ò
Rúa^e CùŸg¥(@ûcôiûlûZKûe) _âû¯ Keòaûe Zêce @bòkûh @Qò Zûùjùf
Gjò ]ûeYû Z[û @ûiqòKê Z¥ûM Ke ö
(9) Mêeêu @ûag¥KZû: @ûcômû^ G_eò MìXÿ Z[û eji¥cd aòhd
ù~ Êúd _âdûi \ßûeû Gjû jûif Keòaû i¸a ^êùjñ ö Gjò KûeYeê @ûcôû^êbZ ì ò
(116)
_âû¯ò ^òcò© Mêeêu ijûdZû ^òZû« @ûag¥K ö @Z¥« KVò^ _eògâc Gaõ
_âdûi \ßûeû c]¥ @^¥cûù^ K’Y ù\A_ûeòùa ? Mêeêu Ké_û \ßûeû jó Gjû
ijRùe _âû¯ ùjûA_ûeòa ö ~òG Êdõ Gjò cûMð @^êieY Keò @^êba
jûif KeòiûeòQ«ò, iòG Zûue gòh¥Kê c]¥ iekZû_ìaðK Ée _ùe Ée
ù\A @û]¥ûcôòK C^ÜZò _[ùe ù^A_ûeòùa ö
(10) ùghùe Bgße Ké_û ^òZû« @ûag¥K : ù~ùZùaùk bMaû^
Kûjû C_ùe Ké_û Ke«ò ZûKê aòùaK Gaõ ùa÷eûM¥ _â\û^Keò baiûMeeê
C¡ûe Ke«ò ö Gjò @ûcôû^êbìZò ^û ^û^û _âKûe aò\¥û I aê¡ò \ßûeû jêG ^û
gêà ùa\û]¥d^ \ßûeû ö G[ô_ûAñ ~ûjûKê Gjò @ûcôû aeY Kùe, ZûjûKê
Zûjû _âû¯ ùjûA[ûG Z[û Zûjû i¹êLùe ùi ^òRe Êeì_ _âKU Keò[û«ò-
KùVû_^òh\ùe Gjû a‰ð^û Keû~ûAQò ö
aûaûue C_ù\g : ù~ùZùaùk Gjò C_ù\g icû¯ ùjfû, aûaû
Cq a¥qòuê Kjòùf ‘@ûzû cjûgd ! Zêc _ùKUùe _û* Uuûe _Pûg MêY
Uuû eì_ùe aâjà @Q«ò, ZûKê aûjûe Ke ö ùi ù^ûU aòWÿû aûjûe Kùf
Gaõ MYòaûeê icÉuê @û½~ð¥ Keò ù\LûMfû ù~ 10 Uuò@û ù^ûU VòK¨
_PògUò @Qò ö aûaûue Gjò iaðmû^ ù\Lô Cq a¥qò aòiàòZ ùjûAMùf
Gaõ aûaûue PeYùe ùfûUò_Wÿò @ûgúaðû\ bòlû Kùf ö aûaû Kjòùf Kò
‘^òRe aâjà(ù^ûU aòWÿû)e Gjò aŠfKê iûAZò eLö ù~ _~𥫠Zêce
ùfûb Gaõ Bhðû _ì‰ð cûZâûùe \ìe ^ ùjûAQò ùi _~𥫠Zêùc aâjàu
iZ¥Êeì_Kê RûYò_ûeòa ^ûjó ö ~ûjûe c^ ]^, i«û^ I Hgß~ð¥ùe ^òcMÜ
ejòQò, ùi Gjò iaê @ûiqòKê Z¥ûM Keòaû aò^û Kò_eò aâjàuê RûYòaûKê @ûgû
Keòa ? @ûiqòe bâc Gaõ ]^Zé¾ûe \êüL GK bCñeò i\ég, ù~Cñ[ôùe
@juûe Gaõ Bhðûeì_ú cMe i«eY Kùe ö ~òG AzûejòZ ùja, ùi jó
baiûMe _ûe ùjûA_ûeòa ö Zé¾û Gaõ aâjàu _ûeÆeòK i´§ Gjò _âKûeö
GYê ùicûù^ _eÆee KùVûe gZêâ ö Zêkiú \ûi Kj«ò :-
‘~jñû eûc Zjñ Kûc ^jó, ~jñû Kûc ^jòñ eûc ö
Zêkiú Kajêñ ùjûZ ^jó, eaò eR^ú AK Vûc¨ ö’
‘ù~CñVûùe ùfûb @Qò, ùiVûùe aâju à Pò«^ aû ]¥û^e _âgÜ CVê^ûjó ö
_êYò ùfûbú _êeêhe aòeqò Gaõ ùcûl _âû¯ò Kò_eò ùja ? ùfûbûiq
_êeêhe ^û gû«ò [ûG ^û iù«ûh, ^û ùi \éXÿ _âZòm ùjûA_ûùe ö ~\ò c^
bòZùe Kò*òZ cûZâ ùfûb aûKò ejò~ûG Zûùjùf aêSòaûKê ùja ù~ icÉ
(117)
iû]^û a¥[ð Mfû ö RùY C©c iû]K ~\ò `k_âû¯òe Azû aû ^òRe
K©ða¥e _âZò`k bûa^ûeê cêq jêG^ûjó Gaõ ~\ò ùi[ô_âZò @eêPò C_ô^Ü
jêG^ûjó Zûùjùf iaêKòQò aé[û ö @ûcôû^êbìZò _âû¯ Keòaûùe ùi i`k
ùjûA_ûeòa ^ûjó ö ~òG @jõKûeú Z[û iað\û aòhd Pò«^ùe ^òcMÜ eùj,
Zû C_ùe Mêeêu C_ù\g Z[û gòlûe ùKøYiò _âbûa _ùWÿ ^ûjó ö GYê
c^e _aòZZ â û @Z¥« @ûag¥K, KûeY Gjû aò^û @û]¥ûcôK
ò iû]^ûe ùKøYiò
cj©ß ^ûjó ö G[ô_ûAñ ~ûjûKê ù~Cñ cûMð ùaû]Mc¥ cù^jêG iòG ZûKê jó
@af´^ Keòaû ùgâdÄe ö ùcûe bŠûe _eò_ì‰ð Gaõ _âùZ¥Ku
Azû^êiûùe cêñ ùicû^ue Kûc^û _ìeY Keò_ûeòaò, Kò«ê ùcûùZ _ûZâue
ù~ûM¥Zû _âZò ]¥û^ ù\aûKê _WÿêQò ö cêñ ~ûjû KòQò KjêQò, ~\ò Zêùc
GKûMâPò©ùe gêYòa Zûùjùf ^ò½d Zêce Kf¥ûY ùja ö Gjò ciRò\¨ùe
aiò cêñ ùKùa @iZ¥ CyûeY Kùe ^ûjó ö ù~ùa MéjKê ùKøYiò @Zò[ôuê
^òcªY Keû~ûG Zûu ijòZ _eòaûe, @^¥û^¥ a§ê, @ûcôúdÊR^cû^uê
c]¥ ùbûR^ _egû~ûG ö aûaûu \ßûeû ]^ú a¥qòuê _â\û^ Keû~ûA[ôaû
Gjò mû^ ùbûRòùe C_iÚòZ icÉ bq i¹òkòZ ùjùf ö aûaûue @ûgúaðû\
_âû¯Keò ùi icùÉ ùijò ]^ú a¥qòu ij @û^¦ I _âi^ÜZû_ìaðK ^òR ^òR
NeKê _âZ¥ûa©ð^ Kùf ö
aûaûu ùa÷gòÁ¥ : G_eò @ù^K i^Ú @Q«ò, ù~Cñcûù^ Méj Z¥ûM
Keò Mê¶û aû _‰ðKêUúeùe GKû« aûi Keò ^òRe cêqò aû ùcûl _âû¯ò
^òcù« _âdûi Ke«ò ö ùicûù^ @^¥cû^uê Kò*òZ cûZâ @ù_lû ^Keò
iað\û ]¥û^iÚ ej«ò ö gâú iûAaûaû Gjò _âKéZòe ^[ôùf ö ~\òI Zûue
Ne\ßûe, _^ôú Kò i«û^, ^òKU aû \ìe ÊR^ ^[ôùf, Z[û_ò ùi iõiûe
c]¥ùe ejê[ôùf ö ùi ùKak Pûeò _û*Uò Neê bòlû ù^A ^ò´aél Zùk
aûi Keê[ôùf Z[û iû]ûeY ^eZêf¥ a¥ajûe Keê[ôùf ö Gjò aògßùe ejò
ùKCñ _âKûe @ûPeY Keòaû @ûag¥K, Zûjûe ùi gòlû ù\C[ôùf ö G_eò
iû]ê aû i^Ú _âûdZü aòek, ~òG Êdõ bMaZ¨ _âû¯ò _ùe ùfûKu Kf¥ûY
^òcù« _âdûi Keòùa ö gâú iûAaûaû G icÉu c]¥ùe @MâMY¥ [ôùf,
G[ô_ûAñ ùjcûW_« KjòQ«ò-ùijò ù\g ]^¥, ùijò _eòaûe ]^¥ Z[û
ùijò cûZû-_òZû ]^¥, ù~CñVûùe iûAaûaû eì_ùe Gjò @iû]ûeY _ec
ùgâÂ, @cìf¥ aògê¡ e^ô C_ô^Ü ùjùf ö
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö
(118)
 öö @Áû\g I D^aòõg @]¥ûd öö
ùjcûW_«u C_ùe aûaûu Ké_û, Ê_Üùe MêeêPeòZ I iûùV, C©c
aòPûeKê ù_âûiôûj^, @^ÜRk Z¥ûM I aûaûu ù]÷~ð¥elû cª, ^ò¦û
i´§úd C_ù\g Gaõ _eògâce cìf¥

aâjàmû^ @ûgûdú RùY a¥qòu _âZò aûaû Kò_eò a¥ajûe _â\gð^ Kùf
Zûjû MZ @]¥ûdùe ùjcûW_« a‰ð^û KeòQ«ò ö Gùa ùjcûW_«u C_ùe
aûaû Kò_eò @^êMâj Keò C©c aòPûeKê ù_âûiôûj^ ù\ùf Z[û @ûùcôû^ÜZò
Gaõ _eògâce `k aòhdùe Kò C_ù\g ù\ùf Zûjû Gjò \êA @]¥ûdùe
a‰ð^û Keû~ûCQò ö
_ìaðûbûh : Gjû iZ¥ ù~ i\¨Mêeê _â[ùc gòh¥e ù~ûM¥Zû _âZò ]¥û^
ù\A[û«ò ö Zûjûe c^Kê Kò*òZ¨ R¬ûkcd ^Keò C_~êq C_ù\g ù\A
@ûcôû^êbìZò @bòcêùL ZûKê C^ÜúZ Keò[û«ò ö Gjò _âiwùe KòQò ùfûK cù^
Ke«ò ù~ i\¨Mêeêu \ßûeû ù~Cñ gòlû aû C_ù\g _âû¯ jêG, Zûjû @^¥
ùfûKu c]¥ùe _âiûeòZ Keòaû icúPú^ ^êùjñ ö ùicû^ue @ûjêeò ]ûeYû
ù~ icÉu @ûMùe ZûKê _âKU Kùf Zû’e cj©ß DYû ùjûA~ûG ö _âKZ é ùe
Gjû iõKú‰ð \éÁòbwú ö i\¨Mêeê ahðûEZêe ùcN i\ég @U«ò, ~òG iaðZâ
GK icû^ aéÁ_ ò ûZ Ke«ò ö @[ðûZ ùi Zûue @céZZêf¥ C_ù\gKê a¥û_K
ùlZâùe _âiûeòZ Ke«ò ö _â[ùc Zûue iûeûõgKê MâjY Keò @ûcôiÚ Ke
Gaõ Z_ôùe iõKú‰ðZûejòZ ùjûA @^¥cû^u c]¥ùe aòZeY Ke ö Gjò
^òdc Cbd RûMâZ Gaõ Ê_ÜûaiÚûùe _âû¯ C_ù\g ^òcù« CŸòÁ ö
C\ûjeYÊeì_ aê¡ùKøgòK Ehò Ê_Üùe _âû¯ _âi¡ ò ‘eûcelû ùÉûZâ’ iû]ûeY
R^Zûu jòZ ^òcù« _âKûg Keò[ôùf ö
ù~Cñ_eò RùY \dûkê cûZû Zû’e aûkKe C_gc ^òcù« KWÿû Jh]
ak_ìaðK _âùdûM Keò[ûG, ùijò_eò gâú iûAaûaû Zûue bqcû^ue
Kf¥ûY ^òcù« jó C_ù\g ù\C[ôùf ö ùi ZûjûKê Mê¯ ^eLô _ì‰ð ÆÁZûKê
@]ôK MêeêZß ù\C[ôùf ö Gjò KûeYeê ù~Cñ bqcûù^ Zûue C_ù\gKê
_ì‰ðZü _ûk^ Keê[ôùf, ùicûù^ Zûue CùŸg¥ _ûk^ùe i`k
ùjC[ôùf ö gâú iûAaûaûu i\ég i\¨Mêeê jó mû^Plê C^àúk^ Keò @ûcôûe
\òa¥Zû @^êba _â\û^ Keòaûùe ic[ð ö aòhdaûi^ûeê @ûiqòKê ^Á Keò
(119)
ùi bqcû^ue Azû _ì‰ð Ke«ò, ~ûjûe `kÊeì_ mû^ I ùa÷eûM¥ _âû¯
ùjûA C©ùeû©e C^ÜZò ùjûA[ûG ö Gjû ùKak ùiZòKòùaùk i¸a,
ù~ùZùaùk @ûùc Zûue iû^Üò]¥ fûb Keòaû Z[û ùiaû C_eû« Zûue
ù_âc _ûA_ûeòaû ö Gjûùjùf Êdõ bMaû^ ~òGKò bqKûcKÌZeê, @ûce
ijûdZû Keòùa ö @ûcKê \êüL I KÁeê cêq Keò iêLú Keòùa ö Giaê
_âMZò ùKak i\¨Mêeêu Ké_û \ßûeû jó i¸a, ~òGKò Bgßeu _âZúK ö GYê
@ûcKê iað\û i\¨Mêeêu @ù^ßhY KeòaûKê ùja ö Gùa @ûùc cêL¥ _âiwKê
~òaû ö
öö Ê_Üùe MêeêPeòZ I iûùV öö
gâú iûùV : gâú iûùV ^ûcùe RùY cjû^êba a¥qò [ôùf ö KòQò ahð
_ìùað Kâû`Wÿðu gûi^Kûkùe ùi _âiò¡ò fûb Keò[ôùf ö fWÿð eòG cê´Ae
Mb‰ðe @aiÚû_òZ ùjaû_ùe gâú iûùVu a¥aiûdùe _âbìZ lZò NUòfû
Gaõ _âZòKìk _eòiÚòZòùe ùi bûwò_Wÿòùf ö Zúaâ cû^iòK @gû«ò ù~ûMê ùi
Ne QûWÿò ùKøYiò GKû« iÚû^Kê _kûA ùiVûùe aûi KeòaûKê aòPûe Kùf ö
iû]ûeYZü @]ôKûõg ùfûK aò_©òKûkùe Z[û \êŸòð^ùe bMaû^ue iàeY
Keò[û«ò Gaõ Gjò icdùe ùicû^ue aògßûi aé¡ò _ûA[ûG ö KÁ ^òaûeY
^òcù« ùicûù^ _âû[ð^û Ke«ò I ~\ò ùicû^ue _û_ Kcðiaê ùgh
ùjûA~ûA[ûG Zûùjùf bMaû^ ùKøYiò i^Úu ij ùicû^ue iûlûZ
KeûA\ò@«ò, ~òGKò ùicû^ue Kf¥ûY ^òcò© cûMð _â\gð^ Ke«ò ö gâú
iûùVu ùlZâùe Zûjû ùjfû ö Zûue RùY a§ê Zûuê gòeòWÿò ~òaûKê _eûcgð
ù\ùf, ù~CñVûKê c^e gû«ò Z[û cù^ûKûc^û _ìeY ^òcù« \ìe \ìeû«eê
@MYòZ ùfûK ]ûAñ @ûiêQ«ò ö Zûu c^Kê Gjò K[û ùag¨ _ûAfû Gaõ
1917 ciòjûùe ùi gòeW ò òÿ @ûiòùf ö aûaûue i^ûZ^, _ì‰ð aâj,à \ú¯òcû^¨,
^òcðk Gaõ aògê¡ Êeì_ \gð^ Keò Zûu c^e a¥MâZû \ìe ùjûAMfû Gaõ
Zûue c^ gû« I iÚòe ùjfû ö ùi cù^ Kùf ù~ MZ R^àe i*òZ
gêbKcðe `kÊeì_ jó @ûRò cêñ gâú iûAaûaûu _aòZâ PeYùe _j*òaûùe
ic[ð ùjûA_ûeòQò ö gâú iûùV \éXÿ_âZòm a¥qò [ôùf ö GYê ùi Zêe« gâú
MêeêPeòZ _ûeûdY @ûe¸ Keòù\ùf ö GK i¯ûj _ùe ù~Cñ\ò^ _ûeûdY
ùgh ùjfû, ùijò\ò^ aûaû Zûuê Ê_Üùe ù\Lûù\A ~ûjû Kjòùf Zûjû
Gjò_eò:-
(120)
 “aûaû ^òR jûZùe PeòZ ]eòQ«ò Gaõ gâú iûùVuê ùKùZK aòhd
aêSûCQ«ò Z[û gâú iûùV i¹êLùe aiò ]¥û^ ijKûùe gêYQê «ò ö ù~ùZùaùk
^ò\âû bw ùjfû, Ê_Ü K[û iàeY Keò Zûue c^ @û^¦ùe _ìeò CVòfû ö
ùi cù^ Kùf ù~ Gjû Zûu _âZò aûaûue @iúc Ké_û, ~òG Gjò _âKûe
@ùPZ^ @aiÚûùe [ôaû ùfûKuê RûMâZ Keò ùicû^uê MêeP ê eòZe @céZ_û^
Keòaûe iêù~ûM _â\û^ KeêQ«ò ö Gjò Ê_Ü K[û ùi KûKûiûùja \úlòZuê
c]¥ RYûAùf Gaõ Gjûe _âKZ é @[ð K’Y Zûjû aûaûuê _PûeòaûKê @^êùeû]
Kùf ö Gjûij GK i¯ûj _ûeûdY Zûu _ûAñ ~ù[Á ùjûAQò ^û _êYò
_ûeûdY @ûe¸ Keòùa, GK[û c]¥ _PûeòaûKê _âû[ð^û Kùf ö KûKûiûùja
\úlòZ C_~êq iêù~ûM ù\Lô aûaûuê _Pûeòùf Kò ‘ùj ù\a ! ùijò
\éÁû«eê @û_Y gâú iûùVuê K’Y C_ù\g ù\ùf ? K’Y ùi _ûeûdY
i¯ûj iÚMZ ò Keòù\ùa ? ùi RùY iekjé\de a¥qò ö G[ô^c ò ù« @û_Y
Zûue cù^ûKûc^û _ì‰ð Ke«ê Gaõ ùj ù\a ! Ké_û Keò Zûuê Gjò Ê_Üe
~[û[ð @[ð c]¥ aêSûA\ò@«ê ö Z_ôùe aûaû Kjòùf ù~ ùi @ûC GK
i¯ûj MêeêPeòZ _ûeûdY Ke«ê ö ~\ò ùi ]¥û^ ijKûùe _ûV Keòùa,
Zûue Pò© gê¡ ùja Gaõ gúNâ cwk ùja ö bMaû^ c]¥ _âi^Ü ùjûA
Zûuê ba a§^eê cêq Keòù\ùa ö’ Gjò @aieùe gâú ùjcûW_« ùiVûùe
C_iÚZ ò [ôùf Gaõ aûaûu PeYKckùe ùiaû Keê[ùô f ö aûaûue aP^
gêYò Zûu c^Kê aòPûe @ûiòfû ù~ iûùV ùKak ùMûUòG i¯ûj _ûeûdY
Keò cù^ûaû‚òZ `k _ûAMùf ö cêñ 40 ahð ]eò Mêeê PeòZ _ûeûdY
KeêQò, Kò«ê KòQò `k _ûAfò ^ûjó ö Zûue iûZ\ò^e gòeòWÿò ^òaûi `k\ûdú
ùjfû @[P ùcûe iûZahðe(1910-1917) ejYò aé[û Mfû ? PûZK
_lú i\ég cêñ ùijò Ké_ûN^u _âZò \éÁò eLôQò, ùcû C_ùe @céZaéÁò
Keòùa ùaûfò ö ùi ùKùa ùcûùZ Zûue C_ù\g ù\A Ké_û Keòùa ?
Zûu c^ùe G_eò aòPûe @ûiòaû lYò aûaûuê Zûjû @aMZ ùjûA~ûA[ôfû ö
bqcûù^ iað\û @^êba Keò[û«ò Kò aûaû ùicû^ue icÉ KêPò«ûKê Zêe«
\c^ Keò C©c aòPûeKê ù_âûiôûjòZ Keê[ôùf ö ùjcûW_«u c^ùe
G_eò aòPûe ù\Lô aûaû Zêe« Zûuê g¥ûcûu _ûLKê ~òaûKê Gaõ Zûu ij
aû©ðûkû_ Keò 15 Uuû \lòYû @ûYò @ûiòaûKê Kjòùf ö aûaûu c^ùe
\dû @ûiò~ûA[ôfû ö Gjò KûeYeê ùi G_eò ^òùŸðg ù\ùf ö Zûu @ûù\gKê
@amû Keòaûe iûji Kûjûe [ôfû ? ùjcûW_« Zêe« g¥ûcûu Nùe
(121)
_j*òùf ö ùijò icdùe g¥ûcû iÜû^ iûeò ù]ûZò _eò]û^ Keê[ôùf ö
aûjûeKê @ûiò ùjcûW_«uê @ûMc^e KûeY _Pûeòùf ö ‘@û_Y ciRò\¨eê
@ûiòfû _eò RYû_WÿêQò ö G_eò aòh‰ I C\ûi KûjóKò RYû_WÿêQ«ò ? GKêUò@û
KûjóKò @ûiòQ«ò ùaûfò _âgÜ Keò aiòaû _ûAñ @^êùeû] Kùf I ùi _ìRû
iûeòaû _~𥫠_û^ @û\ò ù^aûKê Kjò bòZeKê PûfòMùf ö aûeŠûùe aiò[a ô û
@aiÚûùe ùjcûW_«u \éÁò @Pû^K SeKû C_ùe [ôaû ‘^û[ bûMaZ’
C_ùe _Wÿòfû ö ‘^û[ bûMaZ’ gâú GK^û[u \ßûeû bûMaZ cjû_êeûYe
GKû\g ħ C_ùe ceûVú bûhûùe fòLZ ô UúKûe iõKk^ ö gâú iûAaûaûu
@ûù\gùe aû_êiûùja ù~ûM Gaõ KûKûiûùja \úlòZ gòeòWÿòùe _âZò\ò^
ceûVò UúKû ij ‘bMaZMúZû’ (cjûeûÁâùe ~ûjûe ^ûc bûaû[ð \ú_òKû aû
mûù^gßeú), ‘^û[ bûMaZ’ Gaõ GK^û[u cjû^¨ Mâ^Ú ‘bûaû[ð eûcûdY’
_ûV Keê[ôùf ö ù~ùZùaùk bqcûù^ aûaûuê ùKøYiò _âgÜ _PûeòaûKê
@ûiê[ôùf, ùi ùKùZùaùk @ûõgòK C©e ù\C[ôùf Z @ûC ùKùZùaùk
C_ùeûq bûMaZ Kò´û _â]û^ Mâ^K ¨Ú [û gêYa
ò ûKê _eûcgð ù\C[ôùf ö ~ûjûKê
gêYa
ò û _ùe bqcû^uê ùicû^u _âge Ü _ì‰ð iù«ûh_â\ C©e còk~ ò ûC[ôfû ö
ùjcûW_« c]¥ _âZò\ò^ ‘^û[ bûMaZ’e KòQò @õg _ûV Keê[ôùf ö
@ûRò iKûùk ciRò\K ¨ ê ~òaû icdùe ùKùZK bqu iZ¨iõM ùjûA~òaûeê
ùi ^òZ¥ ^òdcû^êiûùe bûMaZ _ûV @]ûùe QûWÿòù\A[ôùf ö ù~còZò
ùijò Mâ^Ú aûjûe Keò ùLûfò ù\L«ò Z ù~Cñ _éÂûùe _ûV QûWÿò[ôùf VòK¨
ùijò _éÂû ùLûfò[ôaû ù\Lô Zûue @û½~ð¥e iúcû ejòfû ^ûjó ö ùi cù^
Kùf ù~ aûaû G[ô_ûAñ jó Zûuê ùiVûKê _VûAQ«ò, ~\ßûeû ùi Zûue
@_ì‰ð _ûV _ì‰ð Keòùa ö Gjû_ùe ùi @agòÁ @õge _ûeûdY @ûe¸
Kùf ö _ûV ieòaûùakKê g¥ûcû aûjûeKê @ûiòùf Gaõ \êjóu c]¥ùe
aû©ðûkû_ ùjfû ö ùjcûW_« Kjòùf Kò cêñ aûaûue ùMûUòG iù¦g ù^A
@û_Yu _ûLKê @ûiòQò ö ùi @û_YuVûeê 15 Uuû \lòYû @ûYòaûKê Z[û
@û_Yu ij KòQò icd aû©ðûkû_ Keòaû _ùe @û_Yuê iûwùe ù^A
ciRò\¨ ~òaûKê @ûù\g ù\AQ«ò ö g¥ûcû @û½~ð¥ _âKU Keò Kjòùf Kò ‘ùcû
_ûLùe Z `Uû KCWÿòUòG ^ûjó ö GYê @û_Y Uuû a\kùe ùcûe _¦eUò
_âYûc MâjY Ke«ê ö Z_ôùe ùjcûW_« Kjòùf, VòK¨ @Qò @û_Yue _¦eUò
_âYûc ÊúKûe KeêQò ö @ûi«ê, Gùa @ûùc KòQò aû©ðûkû_ Keòaû Gaõ @û_Y
Ké_û Keò ùcûùZ aûaûue KòQò fúkû gêYû«ê, ~ûjû\ßûeû ùcûe _û_ ^Á
(122)
ùja ö g¥ûcû Kjòùf ‘Zûùjùf KòQò icd ai«ê ö Gjò Bgßeue fúkû
aWÿ @\¨bêZ ö ùKCñVò cêñ RùY @gòlòZ MûCñfò ùfûK Gaõ @û_Yu _eò
RùY aò\ßû^ ö GVûKê @ûiòaû _ùe @û_Y Êdõ Z aûaûue @ù^K fúkû
Pûlêi KeòQ«ò, cêñ Kò_eò ùiMêWÿòKe a‰ð^û @û_Yu i¹êLùe Keò_ûeòaò ?
VòK¨ @Qò, @û_Y _û^, iê_ûeú ù^C[û«ê, cêñ fêMû _ò§ò^òG ö
KòQò icd _ùe g¥ûcû aûjûeKê @ûiòùf Gaõ ùi \êjóu c]¥ùe G_eò
aû©ðûkû_ ùjfû ö
g¥ûcû Kjòùf ‘Gjò _eùcgße(aûaû)u fúkû @_ûe, ~ûjûe ùKøYiò
Zêk^û ^ûjó ö ùi Z fúkûeê ^òfòð¯ ejò iað\û aòù^û\ Ke«ò ö @ûc_eò
@mû^ú a¥qò GjûKê Kò_eò aêS_ ò ûeòaû ? aûaû Êdõ K’Y ^Kj«ò ? @û_Yu
_eò aò\ûß ^uê ùcû _eò RùY cêLð _ûLKê _VûAùf KûjóKò ? Zûue Kû~ð¥_âYûkú
KÌ^ûe D¡ßðùe ö cêñ Z Gjò aòhdùe ùKak GZòKò Kjò_ûùe ù~ ùi
ùføKòK ^êj«ò ö Gjò bìcòKû ij g¥ûcû Kjòùf Kò Gùa ùcûe ùMûUòG
K[ûe iáZò bûiò@ûiêQò, ~ûjû cêñ a¥qòMZ eì_ùe RûYòQò ö bqe ^òÂû Gaõ
bûa ù~_eò ùjûA[ûG, aûaû ùijò_âKûe Zûe ijûdZû Keò[û«ò ö
ùKùa ùKùa Z aûaû bqe KVò^ _eúlû ù^A jó ZûKê C_ù\g
ù\A[û«ò ö ‘C_ù\g’ g± gêYòaû cûùZâ iûùVue MêeêPeòZ _ûeûdY
NUYû iàeY Keò ùjcûW_«u geúe ùeûcû*òZ ùjûACVòfû ö ùi cù^
Kùf, Zûue c^e P*kZû \ìe Keòaû _ûAñ aûaû GVûKê _VûA ^ûjû«ò
Z ? Z[û_ò ùi Zûue c^K[û ùLûfò^Kjò g¥ûcûu K[û ]¥û^e ij
gêYòaûKê fûMòùf ö ùijòiaê K[û gâaYKeò Zûue geúe ùeûcû*ùe _ìeò
CVòfû ö c^ùe @_ûe @û^¦ @ûiòfû ö Z_ôùe g¥ûcû ^òcÜùe a‰òðZ K[û
a¥ûL¥û^ Kùf ö
öö @^ÜRk Z¥ûM Gaõ aûaûu ù]÷~ð¥elû cª öö
gâúcZú eû]ûaûB ù\gcêL : [ùe RùY aé¡ cjòkû gâúcZú eû]ûaûB
ù\gcêL aûaûue Kú©òð gêYò iõMcù^ee KòQò ùfûKu ij gòeW
ò òÿ @ûiò[ùô f ö
aûaûue gâúcêL \gð^Keò Zûu c^ùe @Z¥« @û^¦ RûZùjfû ö
iûAPeYùe Zûue @Uk gâ¡û [ôfû ö Gùa aûaûuê Mêeê Keò ZûuVûeê
C_ù\g MâjY KeòaûKê iÚòe Kùf ö Gjò c^Äûc^û _ìeY _ûAñ ùi KûÁû
C_aûi @ûe¸ Kùf I @^Ü Rk Z¥ûM Kùf ö G_eò Zò^ò\ò^ @ZòaûjòZ
(123)
ùjfû ö aé¡ûRYue ^òRðkû C_aûi ù\Lô cêñ guòZ ùjûAMfòò Gaõ aûaûu
^òKUùe _âû[ð^û Kfò Kò ‘ùj ù\aû ! @û_Y ùKùZ ùfûKuê @ûKhòðZKeò
^òR _ûLKê UûYò@ûYêQ«ò ö ùijò aé¡ cjòkûuê c]¥ bfeìù_ RûY«ò, ~òG
@û_Yuê @ûgâû Keò \éXÿ _âZòmû KeòQ«ò ö ~\ò @û_Y Ké_û\éÁò Keò Zûuê
C_ù\g ^\ò@«ò Gaõ \êbûð M¥agZü Zûue KòQò ùjûA~ûG Zûùjùf ùfûùK
aé[ûùe @û_Yuê ù\ûhú aòùaPòZ Keòùa Gaõ @û_YuVûeê C_ù\g
^_ûAaûeê Zûue céZê¥ NUòfû ùaûfò @ûùeû_ Keòùa ö G[ô iKûùg \dû
Keò Zûuê @ûgòh I C_ù\g _â\û^ Ke«ê ö aûaû aé¡ cjòkûuê Zûu _ûLKê
WKûAùf Gaõ Kjòùf ‘ùj cûZû ! ~ªYû ij¥Keò céZ¥ê Kê @ûfòw^ KeòaûKê
Zêùc KûjóKò PûjêñQ ? Zêùc ùcûe cû@û I cêñ Zêce _êZâ ö Zêùc ùcû _âZò
\dû Ke Gaõ ~ûjû cêñ KjêQò, ]¥û^_ìaðK gâaY Ke ö ùcûe ^òR K[û
ZêcKê KjêQò Gaõ Zêùc ~\ò ]¥û^ ijKûùe GjûKê gêYòa, Zûùjùf _ec
gû«ò _âû¯ò ùja ö ùcûe Mêeê RùY cjû^¨ iò¡_êeêh [ôùf ö ùcû _âZò ùi
aWÿ \dûkê [ôùf ö \úNðKûk _~𥫠cêñ Zûue ùiaû Keê[ôfò; Z[û_ò ùcûe
K‰ðùe ùi ùKøYiò cª `êuò^[ôùf ö cêñ ZûuVûeê ùKùa _é[K ùjaûKê
Pûjêñ^[ôfò ö ùcûe _âak CKôY×û [ôfû ù~ ù~Cñ _âKûùe c]¥ Zûue ùiaû
Keò ZûuVûeê cª _âû¯ Keòaò; Kò«ê Zûue eúZò ^ò@ûeû [ôfû ö ùi _â[ùc
ùcûe cêŠ^ Keò ùcûùZ \êA _Aiû \lòYû cûMòùf, ~ûjû cêñ Zûuê Zêe«
@_ðY Kfò ö Zêùc _âgÜ Keò_ûe ù~ ùcûe Mêeê ù~ùZùaùk _ì‰ð ^òÃûc
[ôùf, ùi \lòYû cûMòaû K’Y ùgûb^úd [ôfû ? Zûue @^ûiq bûa [ôfû
ùaûfò Kò_eò Kêjû~òa? Gjûe C©e ùKak Gjû ùjûA_ûùe ù~ Kû*^Kê
ùi _âZ¥ûL¥û^ Keê[ôùf, Ê_Üùe c]¥ Zûe @ûag¥KZû Zûue ^[ôfû ö
ùijò \êA _Aiûe @[ð [ôfû \éXÿ ^òÂû Gaõ ù]÷~ð¥ ö ù~ùZùaùk cêñ Gjò
\êAUò aÉê Zûuê @_ðY Kfò ùi @Z¥« _âi^Ü ùjùf ö cêñ aûeahð Zûue
gâú_de ùiaûùe @ZòaûjòZ Kfò, ùi ùcûe beY ù_ûhY Kùf ö GYê
ùcûe @^Ü I aÈe @ûag¥KZû ejòfû ^ûjó ö ùi ù_âce cì©òð [ôùf Kò´û
@^¥ @[ðùe Kjòùf ù_âce iûlûZ @aZûe [ôùf ö Zûue KeêYûe a‰ð^û
cêñ Kò_eò Keò_ûeòaò, ~òG ùcûùZ G_eò ùiÜj Keê[ôùf ö Zûu icû^ Mêeê Z
aòek [ôùf ö ù~ùZùaùk cêñ Zûuê ù\Lê[ôfò, cù^ ùjC[ôfû ù~_eò
M¸úe cê\âûùe ùi ]¥û^cMÜ @Q«ò Gaõ Zû’_ùe @ûùc \êùjñ @û^¦ùe
GKûKûe ùjûA~ûC[ôfê ö @ûV @ûV N<û ]eò cêñ GKfdùe Zûue gâúcêLKê
(124)
Pûjó ejê[ôfò ö ùbûK, ùgûh bêfò~ûC[ôfò ö Zûue \gð^ aò^û ùcûe c^
@gû« ùjûACVê[ôfû ö Mêeê ùiaû a¥ZúZ ùcû _ûAñ @^¥ ùKøYiò Pò«ûe
aòhd aû _\û[ð ^[ôfû ö iað\û Zûue ]¥û^ ùcûe cû^i_Uùe ejê[ôfû ö
GYê ùcûe c^ Zûue PeY Kckùe fú^ ùjûAMfû ö Gjû [ôfû ùMûUòG
_Aiû ö \ßòZúd _Aiû [ôfû ù]÷~ð¥ ö ù]÷~ð¥e ij ajê Kûk _âZúlû Keò cêñ
Zûue ùiaû Keê[ôfò ö Gjò ù]÷~ð¥ ZêcKê c]¥ baiûMeeê C¡ûe
Keòù\a ö ù]÷~ð¥ jó c^êh¥ c]¥ùe c^êh¥Zß @ùU ö ù]÷~ð¥ ]ûeY
Keòaû \ßûeû iaê _û_ I ùcûj ^Á ùjûA icÉ _âKûe iõKU \ìe
ùjûA~ûG Z[û bd ^Á ùjûA~ûG ö Gjò _âKûe Zêce c]¥ fl¥ _ìeY
ùjûA~òa ö ù]÷~ð¥ MêYe bŠûe Z[û C©c aòPûee R^^ú @ùU ö ^òÂû
Gaõ ù]÷~ð¥ \êAUò aûj^ Gaõ ùicû^u c]¥ùe _eÆe _âZò _âMûXÿ ù_âc
ejò[ûG ö
‘ùcûe Mêeê ùcûVûeê ùKøYiò aÉêe @ûKûO¨lû eLê^[ôùf ö ùi ùKùa
ùcûùZ Cù_lû Keê^[ôùf aeõ iað\û elû Keê[ôùf ö ~\òI cêñ Zûue
PeY_\àùe ejê[ôfò, Z[û_ò ùKùa @^¥ ùKCñ iÚû^Kê PûfòMùf c]¥ Zûu
_âZò ùcûe ù_âc DYû ùjC^[ôfû ö ùi iað\û ùcû C_ùe Ké_û\éÁò eLê[ùô f,
ù~Cñ_âKûe Kz_ ù_âc\éÁò ijKûùe Zûe i«û^cû^ue fûk^ _ûk^
Keò[ûG- ùicûù^ _ûLùe [û@û«ê aû ^\ú ùi _ûeòùe ö KûeY ùi cû@û !
ùcûe Mêeê Z ùcûùZ ùKøYiò cª gòLûAùf ^ûjó, cêñ Zêc K‰ðùe Kò_eò cª
`êuòaò ? ùKak GZòKò cù^eL ù~ cû@û Kz_ i\ég Mêeêu ù_âc \éÁòeê
c]¥ @ûcKê @`êe« iù«ûh _âû¯ ùjûA[ûG ö Gjò KûeYeê aé[ûùe KûjûVûeê
C_ù\g _ûAaûKê _âdûi Ke^ûjó ö ùcûùZ jó ^òRe aòPûe Z[û Kcðe
cêL¥ ù]¥d Keò\ò@ Gaõ GjûKùf ^òüiù¦jùe Zêce _ecûcôû _âû¯ò
ùjûA~òa ö ùcû @ûWÿKê @^^¥ bûaùe ù\L, Zûùjùf cêñ ZêcKê ùijò_eò
ù\Lôaò ö Gjò ciRò\¨ùe aiò cêñ iZ¥ KjêQò, ùKøYiò iû]^û aû
gûÈû]¥d^e @ûag¥KZû ^ûjó, ùKak Mêeu ê Vûùe aògûß i jó ~ù[Á ö
_ì‰ð aògßûi eL ù~ Mêeê jó K©ðû @U«ò ö @ûC ~òG Mêeêu cjû^Zû
C_f²òKeò Zûuê jeò, je I aâjàû(Zâòcì©òð)u @aZûe cù^ KeòQò,
Zû’e Rúa^ aûÉaùe ]^¥ ö
aé¡û cjòkû Gùa aêSòMùf I aûaûuê _âYûc Keò C_aûi bw Kùf ö
Gjò K[û ]¥û^ ijKûùe gâaY Keò Z[û Zû’e MìXûÿ [ð jé\ùaû]Keò ùjcûW_«
(125)
@û½~ð¥û^ßòZ ùjùf ö Zûue jé\d bûa_ì‰ð ùjûAMfû Gaõ ùeûcû*ùe
_ìeò CVòfû ö @_ìað @û^¦ùe KY× aû¿eê¡ ùjfû Gaõ cêjñeê ùMûUòG g±
c]¥ Çêeòfû ^ûjó ö Zûue G_eò @aiÚû ù\Lô g¥ûcû _âgÜ Kùf ‘@û_Y
G_eò ɲ ùjûAMùf KûjóKò ?’ aûaûue Z G_eò @MYòZ fúkû @Qò, cêñ
Kò_eò Zû’e a‰ð^û Keòaò ?
Gjò icdùe ciRò\¨ùe N<û^û\ ùjfû ö c]¥ûjÜ _ìRû Z[û @ûeZòe
icd ùjûA~ûA[ôfû ö g¥ûcû I ùjcûW_« gúNâ ciRò\¨ ~òaûKê aûjûeòùf ö
aû_êiûùja ù~ûM _ìRû @ûe¸ Keò[ùô f, cjòkûcûù^ ciRò\¨ C_e cŠ_ùe
\Šûdcû^ ùjûA[ôùf Gaõ _êeêhcûù^ ^òcÜ @MYûùe ö aû\¥ aû\^ ijòZ
icùÉ Cy Êeùe @ûeZò Mû^ Keê[ôùf ö ùjcûW_«u jûZ ]eò g¥ûcû
ciRò\¨ùe _âùag Kùf ö ùi aûaûu WûjûY _ûgßðùe Z[û ùjcûW_«
aûaûu i¹êLùe aiòùf ö ùjcûW_«uê ù\Lô aûaû g¥ûcûuVûeê @ûYò[ôaû
\lòYû ù\aûKê Kjòùf ö ùjcûW_« Kjòùf ù~ \lòYû a\kùe g¥ûcû
_¦eUò _âYûc ùcû Reò@ûùe @û_Yuê @_ðY KeòQ«ò Gaõ ^òùR GVûKê
@ûiòQ«ò ö aûaû Kjòùf, VòK¨ @Qò ö Zêc \êjóu c]¥ùe ùKCñ aòhdùe
@ûùfûP^û ùjfû, Gùa RYû@ ö N<û, ùXÿûf Gaõ iûcìjòK Mû^ c]¥ùe
ùjcûW_« CKôYû× _ìaK ð aûaûuê aû©ðûkû_e icÉ aòaeYú gêYûAùf ö aûaû
c]¥ gêYòaû _ûAñ aWÿ CiôêK [ôùf ö ùi Zûue @ûi^eê iûcû^¥ @ûMKê Sêuò
@ûiòùf ö ùjcûW_« Kjòùf aû©ðûkû_ aWÿ iêL_â\ [ôfû ö iaêVûeê iêL\ûdK
Z[û @\¨bêZ [ôfû Cq aé¡ cjòkûue K[û ö ~ûjû gâaY Keòaû cûùZâ cêñ
@^êba Kfò ù~ @û_Yue fúkû @_ûe Gaõ i¸aZü Zûjû gêYûAaû _ûAñ
jó @û_Y ùcû _âZò G_eò Ké_û Kùf ö aûaû Kjòùf ‘Zûjû Z ajêZ
@û½~ð¥_â\ ö Gùa Zêc C_ùe ùcûe Kò_eò Ké_û ùjfû, Zûjû gêYû@ ö’
KòQò Kûk _ìaðeê gêYò[ôaû _âiw, ~ûjû Zûue jé\d_Ukùe @õKòZ
ùjûAiûeò[ôfû aûaûuê gêYûAùf ö Zûjû gêYò aûaû _âi^Ü ùjûA Kjòùf
‘K[û K[ûùe _âbûaòZ ùjûA Zêùc Gjûe @[ð c]¥ aêSòfYò ö ùjcûW_«
ÊúKûeKeò Kjòùf Gjû\ßûeû ùcûe c^e P*kZû ^Á ùjûA~ûAQò ö Gùa
cêñ aûÉaòK gû«ò Gaõ iêL @^êba KeêQò, Z[û iZ¥cûMðùe Pûfòaûe eûÉû
_ûAQò ö’ aûaû Kjòùf ‘gêY ùcûe _¡Zò c]¥ @\ßòZúd ö ~\ò Gjò K[û
iàeY eLôa Zûùjùf ajêZ C_ù~ûMú iò¡ ùja ö @ûcômû^ _âû¯ò ^òcò©
]¥û^ ^òZû« @ûag¥K Gaõ ~\ò Zêùc ^òe«e Gjûe @b¥ûi Keòa
(126)
Zûùjùf Kê_âaé©òcû^ _âgcòZ ùjûA~òa ö @ûiqòejòZ ùjûA Zêùc iað\û
Bgßeue ]¥û^ Keòaû @ûag¥K, ~òG icÉ _âûYúu c]¥ùe a¥û¯ @U«ò ö
@ûC ù~ùa Gjò _âKûe c^ GKûMâ ùjûA~òa ùiùZùaùk Zêce CùŸg¥
_ì‰ð ùja ö ùcûe ^òeûKûe iyò\û^¦ Êeì_Kê ]¥û^ Ke, ù~_eòKò Zêùc
\ò^ eûZò ùcûùZ ù\LêQ ö Gjò _âKûe Zêce Pò© ùK¦âòZ ùjûA~òa Z[û
]¥ûZû, ]¥û^ Gaõ ù]¥de _é[KZß \ìe ùjûA ]¥ûZû ùP÷Z^¥ ij GKZß
_âû¯Keò aâjà ijòZ @bò^Ü ùjûA~òa ö Kz_ ^\úe G Kìkùe [ûG Gaõ
Zû’e _òfûcûù^ ùi Kìkùe ö ^û ùi ùicû^uê \ê] _ò@ûG ^û jé\dùe
fMûG, ùKak Zû’e ù_âc\éÁò \ßûeû jó ùicû^ue beY ù_ûhY ùjûA~ûG ö
ùQûU _òfûUò c]¥ ^úeaùe ^òRe cû@ûe iàeY Keê[ûG ö ùijò ùQûU
_òfûu C_ùe cû@ûe \éÁò jó ùicû^uê @céZZêf¥ @ûjûe I @û^¦ _â\û^
Keò[ûG ö Mêeê I gòh¥ue i´§ Gjò_eò ö aûaû Gjò @«òc aûK¥ Kjòfû
ùakKê @ûeZò icû¯ ùjfû Gaõ icùÉ Cy Êeùe ‘gâú iyò\û^¦ i\¨Mêeê
iûA^û[ cjûeûR Kú Rd’ ]ß^ò CyûeY Kùf ö _âòd _ûVKMY, Gùa
@ûùc c]¥ Gjò icdùe ùijò icûMcùe i¹òkòZ ùjaûe KÌ^û Keòaû
Gaõ aûaûue Rd RdKûe Keòaû ö
@ûeZò icû¯ ùjaû _ùe _âiû\ aòZeY ùjfû ö aû_êiûùja ù~ûM
PòeûPeòZ Kâùc aûaûu ^òKUKê Mùf Gaõ _âYûcKeò cògâò _âiû\ @_ðY
Kùf ö Gjò cògâòKê ùjcûW_«uê ù\A aûaû Kjòùf ‘~\ò Zêùc Gjò K[ûKê
bfbûaùe iàeY eLôa Zûùjùf Zêce iÚòZò c]¥ Gjò cògâò icû^ c]êe
ùjûA icÉ Azû _ì‰ð ùja Gaõ Zêùc iêLú ùja ö’ ùjcûW_« aûaûuê
iûÁûw _âYûc Keò ÉêZò Kùf ‘ùj _âbê ! Gjò _âKûe \dû Keò ùcûùZ
iað\û elû Ke«ê ö’ aûaû @ûgúaðû\ _â\û^ Keò Kjòùf ‘Gjò K[ûiaê gâaY
Ke, _âZ¥j c^^ Ke Z[û ^ò\ò]¥ûi^ Ke, Z©ßKê MâjY Ke, Zûùjùf
iað\û ZêcKê Bgßeu iàeY Z[û ]¥û^ ùjC[ôa Gaõ ùi Êdõ Zêce
i¹êLùe ^òRe Êeì_Kê _âKU Keòùa ö’ gâù¡d _ûVKMY ! ùjcûW_«uê
Z ùijò icdùe @céZe cògâò _âiû\ còkòfû; Zûu KéZòeê @ûRò @ûcKê Gjò
c]êe K[ûcéZ _û^ Keòaûe iêù~ûM còkòfû Zûjû Kc¨ ùiøbûM¥e K[û
^êùjñ ö @ûi«ê, Gjò c]êe K[ûe c^^ Keòaû Z[û Zû’e iûe MâjY Keò
aûaûu Ké_ûeê iêL I gû«òùe ejòaû ö
D^aòõg @]¥ûde ùghùe ùjcûW_« @ûC ùKùZK aòhde a‰ð^û
(127)
KeòQ«ò, ~ûjû ^òcÜùe CùfäL KeûMfû ö
EYû^êa§^ I aûaûu C_ù\g : ^òcÜùe \ò@û~ûA[ôaû @cìf¥ aP^
iaðiû]ûeY bqcû^u fûMò CŸòÁ Gaõ ZûKê ]¥û^ùe eLô @ûPeYùe
_âùdûM Kùf iað\û cwk ùja ö ù~ _~𥫠Kûjûe Kûjû ijòZ _ìað
iµKð ^[ôa, ùi _~𥫠KòG Kûjû ^òKUKê ~ûA_ûeòa ^ûjó ö ~\ò ùKøYiò
a¥qò aû _âûYú Zêc _ûLKê @ûiêQ«ò Zûu _âZò @i\¨ a¥ajûeKeò _âZ¥ûL¥û^
Ke ^ûjó ö @û\e ijKûùe Zûue ÊûMZ Ke ö ZéhòZKê Rk, lê]ôZKê
ùbûR^, CfMÜKê aÈ Gaõ @ûM«êKKê ^òRe aûeŠû aògâûc KeòaûKê ~\ò
ù\a Zûùjùf bMaû^ gâújeò ^ò½d Zêc _âZò _âi^Ü ùjùa ö ~\ò KòG
ZêcKê ùKøYiò \âa¥ cûMêQò Gaõ Zêùc ù\aûKê Pûjêñ^ûjñ Zûùjùf \ò@ ^ûjó;
Kò«ê Zû’ ijòZ @ùiøR^¥ a¥ajûe Ke ^ûjó ö Zêce ~òG ù~ùZ aò ^ò¦û
Keê^û KûjóKò KUê C©e ù\A Zêùc Zû C_ùe ùKâû] _âKûg Ke ^ûjó ö
~\ò Gjò _âKûe Gjò _âiweê iað\û \ìùeA ejòa Zûùjùf Zêùc ^ò½òZ
iêLú ùja ö iõiûe IfU _ûfU ùjûA~ûC _QùK, Zêùc iÚòe ejòaû
aû‚^úd ö ^òR iÚû^ùe \éXÿ ejò MZògúk \ég¥Kê iað\û gû«ò_a
ì K
ð @aùfûK^
Ke ö RYKê @^¥RYKVûeê _é[K Keê[ôaû (ù\ß÷Z)ùb\bûa _âûPúeKê ^Á
Keò\ò@, ~Ÿßûeû Zêce còk^ _[ iêMc ùja ö ù\ß÷Z bûa (@[ðûZ cêñ I Zê)
jó ùb\ cù^ûaé©òe KûeY, ~ûjû gòh¥Kê Zû’e MêeêVûeê _é[K Keò\òG ö
G[ô_ûAñ ù~ _~𥫠Gjûe aò^ûg ^ùjûAQò, ùi _~𥫠@bò^ÜZû _âû¯ò i¸a
^êùjñ ö ‘@ûfäû cûfòK’ @[ðûZ Bgße jó iaðgqòcû^ Gaõ Zûu aò^û @^¥
ùKjò iõelYK©ðû ^ûjû«ò ö Zûue Kû~ð¥_âYûkú @ùføKòK, @bò^a Z[û
KÌ^ûe D¡ßðùe ö Zûue Azû \ßûeû icÉ Kû~ð¥ jêG ö ùi jó cûMð\gð^ Keò
icÉ Azû _ì‰ð Ke«ò ö EYû^êa§ ù~ûMê @ûce iõMc ùjûA[ûG, G[ô^c ò ù«
@ûùc _eÆe _âZò ù_âc Keò RùY @^¥ RYKe ùiaû Keò i«êÁ ejòaû
CPòZ ö ~òG ^òR Rúa^e ù]¥d(Bgße \gð^) fûb KeòiûeòQò, ùi ]^¥
Gaõ iêLú @ùU ö @^¥cûù^ Z ùKak KjòaûKê cûZâ, @[ðûZ ù~ _~ð¥«
_âûY @Qò, ùi _~𥫠RúaòZ @Q«ò ö
C©c aòPûeKê ù_âûiôûj^ : aûaû iað\û C©c aòPûeKê ù_âûiôûjòZ
Keê[ôùf ö ~\ò ù_âc Gaõ bqò_ìaðK @^^¥ bûa ijKûùe @ûùc Zûue
geYûMZ ùjaû Zûùjùf @ù^K icdùe ùi Kò_eò @ûce ijûdZû
KeêQ«ò Zûjû @^êba Keò_ûeòaû ö RùY i^Ú Kjò[ùô f ù~ ~\ò _âûZüKûkùe
(128)
Zêc c^ùe ùKøYiò C©c aòPûe RûZ jêG Gaõ \ò^iûeû Zêùc ZûKê iàeY
Ke Zûùjùf Zêce aòùaK aòKgòZ Gaõ Pò© _âi^Ü @^êba ùja ö
ùjcûW_« c]¥ Gjû @^êba KeòaûKê Pûjêñ[ôùf ö GYê _aòZâ gòeòWÿò bìcòùe
Mêea
ê ûe \ò^ ^ûciàeY Gaõ Kú©ð^ùe @ZòaûjòZ KeòaûKê c^iÚ Keò ^ò\ûâ MZ
ùjùf ö _e\ò^ g~¥û Z¥ûM Keòaû _ùe Zûue eûc ^ûc iàeY ùjfû,
`kùe ùi _êfKòZ ùjùf Gaõ ^òZ¥Kcð icû¯ Keò `êf ùZûkò aûaûu
\gð^ KeòaûKê Mùf ö ù~ùZùaùk \úlòZIßûWÿû @ZòKâc Keò aêUò IßûWÿû
ù\A ~ûCQ«ò, Zûu Kû^ùe ciRò\ @ûWÿê bûiò @ûiê[ôaû GK c]êe bR^
gêYûMfû ö GK^û[ue Gjò bR^ Jewûaû\Ke aWÿ c]êe fd ijKûùe
aûaûu i¹êLùe Mûd^ Keê[ôùf ö
MêeêKé_û @¬^ _ûùdû ùcùe bûA ö eûc aò^û KêQ cû^Z ^ûjó ö
@¦e eûcû aûje eûcû ö i_ù^ ùc ù\LZ iúZûeûc ö
RûMZ eûcû ùiûaZ eûcû ö Rjñû ù\ùL ajó _êe^ Kûcû ö
GKû R^ûŸð^ú @^êba ^úKû ö ~jñû ù\ùL ajñû eûcgòLû ö
@ù^K bR^ @Qò; Kò«ê Gjò bR^ jó Jewûaû\Ke KûjóKò MûAùf ?
aûaûu \ßûeû i*ûkòZ Gjû aòPòZâ ù~ûMûù~ûM ^[ôfû Kò ? ùjcûW_«u
@LŠ eûc^ûc iàeY iõKÌKê Gjû ù_âûiôûjòZ Keê^[ôfû Kò? Gjò _âiwùe
icÉ i^Úue icû^ cZ Gaõ icùÉ eûc^ûc R_Kê _âbûagûkú Z[û
bqcû^ue Azû_ì©òð Gaõ icÉ KÁeê cêqò ^òcù« GK @ùcûN @È ùaûfò
KjòQ«ò ö
^ò¦û i´§úd C_ù\g : C_ù\g ù\aû _ûAñ ùKøYiò ^òŸòðÁ iÚû^ aû
icdKê @ù_lû ^Keò aûaû icÉuê C_ù\g _â\û^ Keê[ôùf ö [ùe
RùY bq aûaûu @^ê_iÚòZòùe icÉu i¹êLùe RYKê \êað¥ajûe Kùf ö
G_eò KUêaûK¥ _âùdûM Kùf ù~ gêYê[ôaû ùfûKcû^ue c]¥ Zûu _âZò
NéYû RûZ ùjfû ö iû]ûeYZü ù\Lû~ûG ù~ ùfûùK aé[ûùe @^¥e ^ò¦û
Keò aòaû\ I Kkj iéÁò Keò[û«ò ö i^Ú_e
ê h
ê Z ^ò¦ûKê bò^Ü \éÁùò e ù\Lô[û«ò ö
Zûue Kjòaû K[û ù~ gê¡ò ^òcù« @ù^K a¥aiÚû c]¥ùe cé©òKû, Rk
Gaõ iûaê^ @Qò; Kò«ê KêiôûeU^û Keê[ôaû a¥qò Zûjû aêSò_ûùe ^ûjó ö iòG
@^¥e ù\ûhKê ùKak ^òR Ròjßûùe \ìe Keò\òG Gaõ Gjò_eò @^¥e
_ùeûl C_Kûe Keò[ûG ö ^ò¦êKKê CPòZ cûMðùe @ûYòaû _ûAñ aûaûue
cûMð @bò^a [ôfû ö ùi Z iaðm [ôùf, ùZYê Cq ^ò¦K ê e Kû~ð¥ RûYò_ûeòùf ö
(129)
c]¥ûjÜ icdùe ù~ùZùaùk ùfŠòaûM ^òKUùe Zûuê ù\Lôùf, aòÂû
@ûjûe Keê[ôaû GK Mâûc¥ gìKe(Nêhêeò)_âZò @wêkò CVûA Kjòùf Kò ‘ù\L,
ùi ùKùZ @û^¦ùe aòÂû LûCQò ö Zêùc Rúa^iûeû Zêc bûAcû^uê
\êaða¥ajûe KeêQ Gaõ Zêce @ûPeY c]¥ Gjò_eò ö @ù^K gêb Kcðe
_eòYûcÊeì_ ZêcKê cû^a geúe _âû¯ ùjûAQò Gaõ ~\ò Zêùc Gjò
_âKûe @ûPeY Keòa, Zûùjùf gòeòWÿò Zêce Kò_eò ijûdZû
Keò_ûeòa ? Cq a¥qòRYK Gjò C_ù\g MâjY Kùf ö Gjò_eò
_âiwû^êiûùe aûaû C_ù\g ù\C[ôùf ö ~\ò Zûjû C_ùe ]¥û^ ù\A
^òZò ùiMêWK
ÿò ê _ûk^ Keû~ûG Zûùjùf @û]¥ûcôKò _âMZò @ù^K aûU _~ð¥«
ùjûA~òa ö ùMûUòG K[û @Qò ‘~\ò ùcûe gâújeò [ôùa, Zûùjùf aòQYû
C_eKê ùi ùcû _ûLKê Lû\¥ _VûAù\ùa ö’ Lû\¥ Gaõ aÈ aòhdùe Gjò
K[û iZ¥ ùjûA_ûùe; Kò«ê ~\ò KòG GjûKê ^ò½òZ cù^Keò @ûki¥ùe
aiòeùj Zûùjùf ùi @û]¥ûcôòK ùlZâùe _âMZò Keòaû \ìùe [ûC, _Z^e
ùNûe @§Kûeùe aêWÿò~òa ö G[ô_ûAñ @ûcôû^êbìZò fûb ^òcù« _âùZ¥Kuê
@^aeZ _eògâc KeòaûKê ùja Gaõ ù~ùZ _eògâc ~òG Keòa ùiùZ
Zû’e C_Kûe ùja ö aûaû Kjò[ôùf ‘cêñ iaða¥û_ú, aògße icÉ bìZ
Z[û iPeûPeùe a¥û¯ I @^« @ùU ö ùKak ùijòcû^ue bâc
^òaûeYûù[ð, ~ûjûu \éÁòùe ùi cûZâ iûùXÿ Zò^ò jûZe cYòh, Êdõ iMêY
eì_ ]ûeY Keò @aZú‰ð ùjùf ö G[ôiKûùg ù~Cñ bq @^^¥ bûaùe
Zûue geYûMZ jêG Gaõ ~òG \ò^eûZò Zûue ]¥û^ Kùe, ùi
ZûuVûùe @bò^ÜZû _âû¯ Kùe, ù~Cñ_eò cû]ê~ð¥ I cògâò, icê\â Gaõ
fjWÿò Z[û ù^Zâ I Kû«òùe @bò^ÜZû ejò[ûG ö ~òG R^àcéZê¥ PKâeê cêq
ùjaû Pûjû«ò, ùicûù^ gû« I iÚòe ùjûA ^òRe ]ûcòðK Rúa^ @ZòaûjòZ
Keòaû CPòZ ö \êüL\ûdK KUê g± _âùdûM \ßûeû Kûjû c^ùe @ûNûZ
^Keò iað\û C©c Kû~ð¥ùe ~êq ùjûA ^òRe K©ða¥ iµû\^ Keòaû
icdùe @^^¥ bûaùe bdejòZ ùjûA Zûue geYûMZ ùjaû CPòZ ö
~òG _ì‰ð aògßûi ijKûùe Zûue fúkû gâaY Keò Zûe c^^ Keòa Z[û
@^¥ icÉ Pò«û _eòZ¥ûM Keòa, ùi ^òüiù¦jùe @ûcôû^êbìZò _âû¯ò Keòa ö
aûaû ùKùZKuê ^ûc R_ Keò Zûue geYûMZ ùjaûKê Kjòùf ö ù~Cñcûù^
‘cêñ KòG-Gjû RûYòaûKê AzêK [ôùf, ùicû^uê fúkû gâaY I c^^ KeòaûKê
_eûcgð ù\ùf ö KûjûKê bMaZ fúfû gâaY, KûjûKê bMaZ¨_û\ _ìR^
(130)
@ûC KûjûKê @]¥ûcô eûcûdY aû mûù^gßeú Z[û ]ûcòK ð Mâ^Ú _V^ I @]¥d^
KeòaûKê Kjê[ùô f ö @ù^Kuê Zûue gâú_deùe iÚû^ ù\A @ûC ùKùZKuê
LùŠûaû c¦òeKê _VûA Z[û @ûC ùKùZKuê aò¾ê ijiâ^ûc R_ Keò Z[û
Qûù¦ûM¥ C_^òh\ Gaõ MúZû @]¥d^ KeòaûKê Kjê[ùô f ö Zûue C_ù\ge
ùKøYiò iúcû ^[ôfû ö ùi KûjûKê _âZ¥l Gaõ @ù^Kuê Ê_Üùe \éÁû«
_â\û^ Keê[ôùf ö [ùe ùi RùY c\¥_e Ê_Üùe _âKU ùjûA Zû’e QûZò
C_ùe PXÿòMùf Gaõ ù~ùZùaùk ùi c\ QûWÿòaûKê g_[ ù^fû, ZûKê
QûWÿùò f ö KûjûKê KûjûKê Mêea
ê j
â àû Mêea
ê ¾
ðò ê Gjò cªe @[ð Ê_Üùe aêSûC[ôùf
Z ùKøYiò jUù~ûMúuê jUù~ûM QûWÿòaûKê ^òùŸðg ù\A ^úeaZû
@af´^Keò ù]÷~ð¥ eLôaûKê Kjê[ôùf ö Zûue iêMc ]ûeû Gaõ aò]ô
@_ûe ö iû]ûeY iûõiûeòK a¥ajûe c]¥ùe ùi Zûue @ûPeY \ßûeû
G_eò @ù^K C\ûjeY _âÉZ ê KeòQ«ò, ~ûjû c]¥eê ^òcùÜ e ùMûUòG CùfäL
KeûMfû ö
_eògâce cìf¥ : \òù^ eû]ûKé¾cûBu Ne ^òKUKê ùMûUòG ^ògêYò
@ûYòaûKê aûaû Kjòùf ö RùY bq Zêe« ^ògêYòUòG ù^A@ûiòùf Gaõ
aûaûue Kjòaû @^êiûùe aûc^ ùMû¦Keu Ne _ûLùe ZûKê eLôùf ö
^ògêYò ijûdZûùe aûaû eû]ûKé¾cûBu Ne C_ùe PXÿòMùf Gaõ Zûu
QûZ C_eKê ~ûA @ûe_Uê _êYò ZkKê IjäûAMùf ö Gjûe @[ð ùKjò
aêSò_ûeòùf ^ûjó ö eû]ûKé¾cûB Gjò icdùe Rßeùe Kµê[ôùf ö ùZYê
Zûue Rße \ìe Keòaû _ûAñ jêGZ aûaû G_eò Keò[ûA_ûe«ò ö ZkKê
IjäûAaû cûùZâ ùi ^ògêYò @ûYò[ôaû ùfûKUòKê \êAUuû _ûeògâcòK Êeì_
aXÿûA ù\ùf ö Gjû ù\Lô RùY GùZ @]ôK _Aiû ù\aûe Zû_ô~ð¥
_Pûeòùf ö aûaû Kjòùf ‘_eògâce C_~êq cìf¥ ^ù\A Kûjû\ßûeû
ùKøYiò Kû~ð¥ Keû~òaû CPòZ ^êùjñ Gaõ C\ûe c^ùe ~ûjûe ~ûjû
_ûeògâcòK ZûjûKê Zûjû _â\û^ Keû~òaû CPòZ ö
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(131)
 öö aòõg @]¥ûd öö
KûKûiûùjau béZ¥ \ßûeû \ûiMYêu ici¥ûe aòflY icû]û^,
@\ßòZúd gòlû _¡Zò, Bùhû_^òh\ gòlû ö

KûKûiûùjau béZ¥ \ßûeû \ûiMYêue ici¥û Kò_eò \ìe ùjfû Zûjû

Gjò @]¥ûdùe ùjcûW_« a‰ð^û KeòQ«ò ö
_âûe¸ : gâú iûA cìkZü ^òeûKûe [ôùf; bqcû^ue ù_âcagZü ùi
iûKûe eì_ ]ûeY Kùf ö cûdûeì_ú @bòù^Zâúe ijûdZûùe ùi Gjò aògße
aéjZ ^ûU¥gûkûùe RùY cjû^¨ @bòù^Zû i\ég @bò^d Kùf ö @ûi«ê,
@ûùc icùÉ gâú iûAaûaûue ]¥û^ I iàeY Keòaû Gaõ gòeòWÿò ~ûA
]¥û^_ìaKð c]¥ûjÜ @ûeZò _ea©ðú Kû~ð¥Kâc C_ùbûM Keòaû ö ù~ùZùaùk
@ûeZò iµ^Ü ùjfû, gâú iûAaûaû ciRò\¨ aûjûeKê @ûiò ùMûUòG ùKûYùe
\Šûdcû^ ùjùf Z[û aWÿ KeêYû I ù_âc_ì‰ð bûaùe C\ò aòZeY Kùf ö
bqcûù^ Zûu i¹êLùe icùaZ ùjA Zûue \gð^Keò PeY Ægð Keê[ùô f
Gaõ C\ò _ûA @û^¦ fûb Keê[ôùf ö \êA jûZùe aûaû bqcû^uê C\ò
ù\C[ôùf Gaõ ùicû^u c[ûùe C\ò UúKû fMûAù\C[ôùf ö aûaûu
jé\dùe bqcû^u _âZò @iúc ù_âc [ôfû ö ùi ùicû^uê ù_âcùe iù´û]^
Keê[ôùf ‘G bûC ! ~û@, ùbûR^ Ke ö @Yû ! Zêùc Gùa NeKê ~û@ ö
aû_ê ! Zê c]¥ ~û’, ùbûR^ Ke ö’ Gjò_eò ùi _âùZ¥K bquê iù´û]^
Keê[ôùf Gaõ NeKê _VûC[ôùf ö aûÉaùe ùijò \ò^MêWÿòK ùKùZ iê¦e
[ôfû ö G Rúa^ùe @ûC Zûjû K’Y còkòa ? @ag¥ KÌ^û Kùf, @ûRò aò
@ûùc ùijò @û^¦ @^êba Keò_ûeòaû ö Gùa iûAu @û^¦cd cì©òðe
]¥û^ Keò aò^câZû, ù_âc Gaõ @û\e_ìaðK Zûue PeYa¦^û Keò Gjò
@]¥ûd K[û @ûe¸ Keòaû ö
Bùhû_^òh\ : [ùe \ûiMYê Bùhû_^òh\ C_ùe UúKû ùfLôaûKê
aòPûe Kùf ö UúKû-fòL^ _âûe¸ùe C_^òh\e iõlò¯ _eòPd ù\aû
@ûag¥K [ôfû ö Gjò C_^òh\ùe ùa÷\òK iõjòZûe cª icûùag ùjZê
GjûKê cùªû_^òh\ ùaûfò c]¥ Kêjû~ûG Gaõ Gjûij G[ôùe ~Rêùað\e
@«ò c @]¥ûd(40) icûjò Z ùjûA[ô a ûeê Gjû aûRiù^dò ( ~Rê ð )
iõjòùZû_^òh\ ^ûcùe L¥ûZ @ùU ö ùa÷\òK iõjòZûe icûùag ù~ûMê
(132)
@^¥ C_^òh\ Zêk^ûùe GjûKê ùgâ cù^ Keû~ûG ö GZòKò ^êùjñ, @^¥
C_^òh\MêWÿòK Bùgû_^òh\ùe a‰òðZ MìXÿZ©ße UúKû cûZâ @ùU ö _ŠòZ
iûZaùfKeu \ßûeû ePòZ aéj\ûeY¥K C_^òh\ Gaõ Bùgû_^òh\e
UúKû _âPkòZ UúKûicìjVûeê iaðùgâ aòùaP^û Keû~ûA[ûG ö
_âù`ie @ûe.Wÿ.ò eû^ûùWÿu cZùe Bùhû_^òh\ GK iõlò¯ C_^òh\
ùjûA[ôùf ùjñ G[ôùe _âbìZ aòhde icûjûe ùjûAQò, ~ûjû GK @\ßòZúd
@«\ðéÁò _â\û^ Keò[ûG ö Gjûe ùKak 18Uò ùgäûKùe @ûcôZ©ßa‰ð^,
RùY @û\gð i^Úu Rúa^ú-~òGKò @ûKhðY Gaõ @ûdûie iõiMðùe c]¥
@Ukùceê _eò @aiÚû^ Ke«ò, Kcðù~ûM iò¡û«e _âZòaò´ Z[û mû^ Gaõ
K©ða¥e ù_ûhK Z©ßMêWÿòKe a‰ð^û ejòQò ö ùghùe @û\gð, PcKôûeòZû
Gaõ @ûcôû i´§úd MìXÿ Z©ße a‰ð^û Keû~ûAQò ö
C_ùeûq Z[¥eê ÆÁ ùjCQò ù~ _âûKéZ bûhûùe Gjûe cìk @[ð ijòZ
@^êaû\ Keòaû GK \êeìj Kû~ð¥ ö \ûiMYê ceûVò Q¦ùe @^êaû\ Z Kùf;
Kò«ê iûeZ©ßKê jé\ùaû] Keò^_ûeòaûeê iù«ûh fûb Keò_ûeòùf^ûjó ö GYê
guû ^òaûeYûù[ð ùKùZK _ŠòZu _ûLKê ~ûA _eûcgð ùfûWÿòùf Gaõ
ZKðùe ^òcMÜ ùjùf; Kò«ê iù«ûh_â\ bûaû[ð Keòaûùe i`k ùjûA_ûeòùf
^ûjó ö Gjò KûeYeê ùi aòaâZ ùjûA_Wÿòùf ö
öö i\¨Mêeê jó ic[ð öö
Bùhû_^òh\ ùa\e iûe Zêf¥ @ùU ö Gjûe MìXÿû[ðKê jé\ùaû] Keò
Rúa^ùe _âùdûM Kùf R^à-céZê¥ a§^ Qò^Ü @ag¥¸ûaú Z[û cêqòfûb
iêMc ùjûA~ûG ö GYê \ûiMYêu c^Kê aòPûe @ûiòfû ù~ ~ûjûue
@ûcôiûlûZKûe ùjûAiûeòQò, iòG jó C_^òh\e aûÉa @[ð a¥ûL¥û^
Keò_ûeòùa ö ùZYê iaêVûùe aò`k ùjaû _ùe ùghùe gòeW ò òÿ ~ûA aûaûu
\gð^ KeòaûKê ùi iÚòe Kùf ö ù~ùZùaùk gòeòWÿò ~ûZâûe iêù~ûM @ûiòfû,
ùi aûaûuê iûlûZKeò Zûue PeYa¦^û Kùf Gaõ C_^òh\e KVò^
aòhdMêWÿòKê Zûu i¹êLùe C_iÚû_^Keò Zû’e icû]û^ KeòaûKê _âû[ð^û
Kùf ö gâú iûAaûaû @ûgúaðû\ _â\û^ Keò Kjòùf, ‘Pò«û Keòaûe ùKøYiò
_âùdûR^ ^ûjó ö ù~ùZùaùk Z¨êùc ù`eòa bòùf_ûùfðùe KûKû \úlòZu
béZ¥ Zêce \ß¦ß \ìe Keòù\a ö’ C_iÚZ
ò bqMY ù~ùZùaùk Gjû gêYùò f,
cù^Kùf ù~ aûaû _eòjûi KeêQ«ò ö RùY @gòlòZ béZ¥ G_eò GK
(133)
RUòk ici¥û icû]û^ Keò_ûeòa ùaûfò KòG aû KÌ^û Ke«û ! Kò«ê
\ûiMYêue _ì‰ð aògßûi [ôfû ù~ aûaûue aP^ ùKùa @iZ¥ ùja ^ûjó ö
Zûue aP^ Z iûlûZ¨ aâjàaûK¥ i\ég @ùU ö

öö béZ¥Vûeê C_^òh\ gòlû öö

KûKûu béZ¥ : aûaûu aP^ùe _ì‰ð aògßûi eLô \ûiMYê gòeòWÿòeê
bòùf_ûùfð(cê´A C_KY× @*kùe [ôaû GK iÚû^)ùe _j*ò KûKû \úlòZu
aûiba^ùe ejòùf ö _e\ò^ iKûkê \ûiMYê c]êe ^ò\âûe @û^¦
ù^C[û«ò(ùKjò ùKjò Kj«ò ùi R_ Keê[ôùf), Gjò icdùe GK Meòa
aûkòKûe c]êe KY×ùe iê¦e MúZ bûiò@ûiòfû ö MúZe iûeûõg [ôfû- BhZ¨
ùfûjòZ eõMe ùijò gûXÿò, ùKùZ iê¦e- Zû’e Reòe @û*f¨ ùKùZ
cù^ûje, Zûe Kû^ò Gaõ ]Wÿò ùKùZ @^ê_c AZ¥û\ò... ö \ûiMYêuê Gjò
MúZ aWÿ gîZòc]êe fûMòfû ö aûjûeKê @ûiò ùi ù\Lôùf Z RùY aûkòKû,
^ûc¥ûe bCYú (^ûc¥û KûKûiûùja \úlòZu Nùe PûKeûYú Kûc Kùe)
Gjò MúZ MûCQò ö aûkòKûUò aûi^ cûRê[ôfû Gaõ ùMûUòG Pòeû K_Wÿû
_ò§ò[ôfû ö GùZ \ûeò\â¥ùe c]¥ Zû’e _âi^ÜZû ù\Lô \ûiMYêu c^ùe
\dû @ûiòfû Gaõ _e\ò^ eûI aûjû\êe Gc.bò. _â]û^ ù~ùZùaùk Zûuê
GK ù]ûZò ù~ûWÿ C_jûe ù\aûKê @ûiò[ôùf, ùijò Meòa aûkòKû _ûAñ
ùMûUòG gûXÿò @ûYòù\aûKê \ûiMYê ^òùa\^ Kùf ö eûI aûjû\êe aûkòKûUò
_ûAñ gûXÿò @ûYòù\ùf ö RùY lê]ôZ a¥qò @KiàûZ Êû\òÁ ùbûR^ _ûAùf
ù~_eò @û^¦ùe _ìeC ò ùV, ùijò_eò gûXÿU
ò ò _ûA aûkòKûe @û^¦e _ûeûaûe
ejòfû ^ûjó ö _e\ò^ ùi ^ì@û gûXÿò _ò§òfû Gaõ @û^¦ùe ^ûPòaûKê I
ùWAñaûKê fûMòfû ö @^¥ aûkòKûu ijòZ `êMWÿò ùLkùe cûZòfû ö Zû’
_e\ò^ ^ì@û gûXÿK ò ê iRûA iò¦êKùe eLôù\fû Gaõ _ìað_eò Pòeû`Uû _êeêYû
fêMû _ò§ò @ûiòfû ö Z[û_ò ùi _âi^Ü ù\Lû~ûC[ôfû ö Gjû ù\Lô \ûiMYêu
KeêYû @û½~ð¥ùe _eòYZ ùjfû ö Zûue ]ûeYû [ôfû ù~ @bûa ù~ûMê ùi
Pòeû`Uû fêMû _ò§êQò; Kò«ê Gùa _ûLùe ^ì@û gûXÿò [ôùf c]¥ ZûKê iûAZò
iò¦êKùe eLôù\AQò Gaõ Pòeû K_Wÿû _ò§ò c]¥ Mað I @û^¦ @^êba
KeêQò ö Zû’ cêjñùe \êüL aû ^òeûgûe ùKøYiò PòjÜ ^ûjó ö G[ôeê Zûue
@^êba ùjfû ù~ \êüL Gaõ iêLe @^êba ùKak cû^iòK iÚòZò C_ùe
^òbðe Kùe ö Gjò aòhd C_ùe MìXÿ bûaùe aòPûe Keòaû _ùe ùi Gjò
(134)
^òÃhðùe C_^úZ ùjùf ù~ bMaû^ ~ûjû KòQò aû ù\AQ«ò, ùi[ôùe
i«êÁ ùjaû CPòZ Gaõ Gjû aêSòaû CPòZ ù~ ùi iPeûPe a¥û¯ @U«ò ö
Zûu \dûeê ~ûjû KòQò _âû¯ ùjûAQò Zûjû ^òR _ûAñ ^ò½d fûb_â\ ùja ö
Gjò aòùgh NUYûùe aûkòKûe \ûeò\¥â , Zûe Pòeû`Uû fêMû, ^ìZ^ gûXÿ\
ò ûZû
Z[û Zûe _âû_K Giaê Bgßeu \ßûeû ù_âeòZ [ôfû ö \ûiMYêuê C_^òh\
@]¥d^e _âZ¥l gòlû còkòMfû @[ðûZ ~ûjû KòQò ^òR _ûLùe @Qò ùi[ôùe
iù«ûh _âKûg Keòaû aòù]d ö G[ôùe jó @ûce Kf¥ûY ^òjòZ ö
@\ßòZúd gòlû_¡Zò : Gjò NUYûeê _ûVKcûù^ @^êba Keò_ûeê[ôùa
ù~ aûaûu _¡Zò Kò_eò @\ßòZúd Gaõ @_ìað [ôfû ö aûaû gòeòWÿò aûjûeKê
ùKùa ~ûA^ûjû«ò cûZâ KûjûKê ùi cQò¦âMWÿ, KûjûKê ùKûjäû_êe @ûC KûjûKê
ùiûfû_êe iû]^û ^òcù« _VûAQ«ò ö KûjûKê \ò^ùe I KûjûKê eûZòùe
\gð^ ù\AQ«ò ö KûjûKê Kûc Keòaû icdùe Z @ûC KûjûKê ^ò\âûaiÚûùe
\gð^ ù\A Zûjûe Kûc^û _ì‰ð KeòQ«ò ö bquê gòlû ù\aû ^òcù« ùi
ù~ùZiaê _^Úû @af´^ KeòQ«ò, Zûjûe a‰ð^û @i¸a ö Gjò @bò^a
NUYûùe ùi \ûiMYêuê bòùf_ûùfð _VûA ùiVûùe Zûue béZ¥ \ßûeû
ici¥ûe icû]û^ KeûAùf ö ~ûjûu c^ùe G_eò _âgÜ @ûiò[ôa ù~
\ûiMYêuê aûjûeKê _VûAaûe @ûag¥KZû K’Y [ôfû, K’Y ùi ^òùR
aêSûA _ûeò^[ûù« ? ùicû^uê ùcûe Kjòaû K[û ù~ aûaû CPòZ cûMð jó
@af´^ Keò[ôùf ö @^¥[û \ûiMYê Kò_eò RùY Meòa béZ¥Vûeê Gjò
@cìf¥ gòlû _âû¯ Keò[ûù«, ~ûjûe eP^û Êdõ gâú iûA Keò[ôùf ö
Bùgû_^òh\e gòlû : Bùgû_^òh\e cêL¥ iûe ùjCQò ^úZò gûÈ
i´§úd C_ù\g ö ^úZòiûeMêWÿòK aòÉéZ bûaùe G[ôùe a‰òðZ ùjûAQò ö
Gjûe _âûe¸ùe Kêjû~ûAQò ù~ iõiûee icÉ aÉê Bgßeu \ßûeû iéÁ I
Zûuij RWÿòZ ö ~òG Gjò iZ¥Kê MâjY Keò[ûG, ùi Bgßeu Ké_ûeê ~ûjû
KòQò còkòQò ùi[ôùe iù«ûh _âKU Keòaû CPòZ ùaûfò cù^Kùe Z[û
iað\û G_eò \éXÿ bûa^û eùL ù~ Bgße jòñ iaðgqòcû^ Gaõ ùi ~ûjû KòQò
ù\AQ«ò Zûjû @ûc _ûAñ cwk_â\ ö _e]^ _âZò fûkiûKê G[ôùe ^ò¦û
Keû~ûAQò I ^òR _ûLùe ù~ZòKò @Qò ùiZòKòùe i«êÁ ejòaû CPòZ KûeY
Gjû jó Bgßeu Azû ö PeòZâ i´§ùe Kêjû~ûAQò ù~ gûÈùe a‰òðZ
Kcðû^êiûùe Rúa^ @ZòaûjòZ Keòaû CPòZ Gaõ iaêKòQò Bgßeu Azû
ùaûfò cù^ KeòaûKê ùja ö @ûki¥e ^ò¦û Keò Kêjû~ûAQò ù~ Gjû\ßûeû
(135)
@ûcôû _Z^ûbòcêLú ùjûA[ûG Gaõ @KðcY¥ _âaé©ò aeY Kùe ö ùghùe
Kêjû~ûAQò ù~ ù~Cñ _âûYú iKk _âûYúu c]¥ùe ^òRe i©ûKê @^êba
Kùe Z[û iKk _âûYú I _\û[ð ~ûjûue @ûcôÊeì_ ùjûAiûeòQ«ò ZûjûVûùe
ùcûj Kò_eò C_ô^Ü ùja ? iêZeûõ G_eò a¥qòu \êüL aû aòhû\e ùKøYiò
KûeY ^ûjó ö icÉ bìZùe @ûcô\gð^ ^Keòòaû, ùgûK, ùcûj Gaõ \êüL
aé¡òe KûeY ùjûA[ûG ö ~òG icÉ aÉêKê @ûcôÊeì_ cù^ KeòiûeòQ«ò ùi
@^¥ iû]ûeY cYòhe Qò\âûù^ßhY Keòa KûjóKò ?

gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(136)
 öö GKaòõg @]¥ûd öö
(1) MêeêKé_û aò^û Mâ^ÚûaùfûK^ ^òe[ðK (2) ùNûWÿûe ùf\ò @[ü
^a]û bqò (3) _Še_êee IKòfu K[û

Gjò @]¥ûdùe ùjcûW_« _êù^ ^òaûiú aò^ûdK jeò½¦â VûKêe,

@^«eûI _ûUYKe Z[û _Še_êee RùY IKòfu K[û a‰ð^û KeêQ«ò ö
Gjòiaê K[û @Zò C_ûù\d I cù^ûm ö c^^_ìaðK GjûKê gâaY Keò
@ûPeYùe _âùdûM Kùf _ûVKMY ^ò½d @û]¥ûcôK
ò cûMðùe @Mâie ùjùa,
G[ôùe iù¦j ^ûjó ö
_âûe¸ : Gjû GK iû]ûeY ^òdc ù~ MZ R^àe gêbKcðe `kÊeì_ jó
@ûcKê i^Úue iû^Üò]¥ Gaõ Zûue Ké_û _âû¯ ùjûAQò ö C\ûjeY Êeì_
ùjcûW_« Êdõ ^òRe @^êbìZò a‰ð^û KeòQ«ò ö @ù^K ahð _~𥫠ùi
cê´A C_KY× aû¦âûe iÚû^úd ^¥ûdû]úg [ôùf ö _úe ùcøfû^û ^ûcùe
RùY cêifòc i^Ú ùiVûùe aûi Keê[ôùf ö Zûue \gð^ ^òcù« ajê jò¦ê,
_ûiòð Gaõ @^¥ ]cðûaf´ú @ûiê[ôùf ö _úeu cêRûae(_ìRK)ùjcûW_«uê
Zûue \gð^ KeûAaû ^òcù« ajêaûe @ûMâj _âKûg Keê[ôùf Kò«ê ùKøYiò
^û ùKøYiò KûeYeê Zûjû ùjûA_ûeê^[ôfû ö
@ù^K ahð _ùe ù~ùZùaùk Zûue gêb icd @ûiòfû, ùi gòeòWÿòùe
_j*òùf Gaõ aûaûu \eaûeKê ~ûA iÚûdú eìù_ i¹òkòZ ùjûAMùf ö
bûM¥jú^uê i^ÚicûMc _âû¯ò ùja Kò_eò? ù~Cñcû^uê G_eò iêù~ûM
còkòQò, ùicûù^ ^ò½òZ ùiøbûM¥gûkú @U«ò ö
i^Úu \ßûeû ùfûKgòlû : @^û\òKûkeê i^Úcû^u \ßûeû ùfûKgòlû Kû~ð¥
icMâ aògßùe iµ^Ü ùjûA@ûiêQò ö bò^Ü bò^Ü iÚû^ùe I icdùe ùKøYiò
^ò¡ðûeòZ CùŸg¥ _ìeY ^òcù« i^Úcûù^ _âKU jê@«ò ö ~\òI ùicû^ue
Kû~ð¥iÚk bò^Ü ùjûA[ûG, ùi icùÉ _ì‰ðZü GK @U«ò ö ùi icùÉ ùijò
iaðgqòcû^ _eùcgßeu i*ûk^ gqò @«MðZ ica©ðú fjWÿò bkò Kû~ð¥
Ke«ò ö _âùZ¥Ku Kû~ð¥ iµKðùe ùicûù^ ùMûPe ejò[û«ò Gaõ @ûag¥K
@^êiûùe _eÆee Kû~ð¥ _ìeY Keò[û«ò, ~ûjû ^òcÜfòLôZ NUYûeê ÆÁ
jêG ö
(137)
 öö MêeêKé_û aò^û Mâ^ÚûaùfûK^ ^òe[ðK öö
gâú VûKêe : aò.GP. VûKêe ^ûcK RùY a¥qò eûRÊ aòbûMùe Kû~ð¥
Keê[ôùf ö [ùe Rcò cû_Pê_ Keê[ôaû Zûue ùKùZK ijKcðúu ij ùi
ùafMûIñ ^òKUiÚ aWÿMûIñKê ~ûA[ôùf ö ùiVûùe RùY K^ÜWÿ i^Ú(@®û)ue
\gð^ ùjfû ö i^ÚRYK Zûue bqcû^uê ^ò½k\ûiKéZ ‘aòPûe iûMe’
(ùa\û« aòhdùe ePòZ)e bûaû[ð aêSûC[û«ò ö VûKêe Zûue PeYa¦^û
Kùf I ^úeaùe aiò gâaY Kùf ö KòQò icd _ùe ù~ùZùaùk ùi
aò\ûd ù^aû ^òcù« @^êcZò bòlû Kùf, i^ÚRYK Zûuê Kjòùf ‘Zêùc Gjò
Mâ^Ú @ag¥ _ûV Keòaû CPòZ ~Ÿßûeû Zêce cù^ûKûc^û _ì‰ð ùja Z[û
Kûkû«eùe C©e \òMKê ~ûZâûKùf GK cjû^¨ i^Úu ij Zêce ùbU
ùja, ~òG ZêcKê CPòZ cûMð _â\gð^ Keò iêL I gû«ò _â\û^ Keòùa ö
i^Úu Cqò ùKùa @iZ¥ jêG ^ûjó ö KòQòahð _ùe Rê^ÜeKê Zûue
a\kò ùjfû ö ^ûùYNûU @ZòKâc Keòaû _ùe Gjò iÚû^ @aiÚòZ ö NûUòeûÉû
@Z¥« ZúL I \êMðc [ôfû Z[û ~ûZâû ^òcù« aWÿ KVò^ [ôfû ö cBñhò _òVòùe
aiò ~ûZâúcûù^ NûUò _ûe ùjC[ôùf ö VûKêe c]¥ ùi_eò ~ûZâû Kùf,
~\òI Gjû Zûu _ûAñ KÁKe Z[û ~ªYû\ûdK cù^ùjfû ö KòQò\ò^ _ùe
@ûC GK iÚû^ Kf¥ûYKê _ù\û^ÜZò ij Zûue a\kò ùjfû ö ùiVûùe
^û^ûiûùja Pù¦ûeKeu ijòZ Zûue _eòPd ùjfû ö ZûuVûeê gâú
iûAaûaûu aòhdùe ùi ajêZ KòQò RûYòùf Gaõ Gjû_ùe aûaûu \gð^
^òcù« Zûu c^ùe Zúaâ CKôY×û RûZ ùjfû ö _e\ò^ ^û^ûiûùja gòeòWÿò
~ûZâû Keê[ôùf ö Zûu ij ~òaûKê VûKêeuê c]¥ @^êùeû] Kùf ö ùZùa
[ûù^e ù\Ißû^ú @\ûfZùe ùMûUòG cKŸcû iõKâû«ùe Zûue C_iÚòZò
Reêeú [ôaûeê ùi ~ûA_ûeòùf ^ûjó ö GYê ^û^ûiûùja GKêUò@û Mùf; Kò«ê
[ûù^ _j*òaû ùakKê ùcûKŸcûe ZûeòL Nê*ò~ûA[ôfû ö Gjû RûYòaû_ùe
^û^ûiûùjau ij ~ûA^_ûeòaûeê Zûu c^ùe búhY \êüL ùjfû I ùi
@^êZû_ KeòaûKê fûMòùf ö Zû_ùe @ûC aòk´ ^Keò Zêe« gòeòWÿò
aûjûeòMùf ö Kò«ê _j*òaû _ùe _ìað\ò^ ^û^ûiûùja ù`eò~ûA[ôaû gêYò
c^ùe _êYò \êüL ùjfû ö ùKøYiòcùZ ùiVûùe ù\LûùjûA[ôaû KòQò a§êu
ij aûaûu \gð^ ^òcù« Mùf ö aûaûuê \gð^Kùf Gaõ Zûue
(138)
PeYKcke @ûeû]^û Keò @û^¦ùe CZ¨`f ê Z
òä ùjùf ö Zûue iaðûwgeúe
ùeûcû*òZ ùjûAMfû Gaõ ^d^~êMkeê @aûeòZ @gî]ûeû ùaûjòaûKê fûMòfû ö
ZâK
ò ûk\gðú aûaû Zûuê Kjòùf Kò K^ÜWÿ i^Ú @û®ûu C_ù\g Kò´û ^ûùYNûUùe
cAñhò iaûe _eò Gjò iÚû^Kê cûMð GùZ iêMc ^êùjñ ö @û]¥ûcôòK _[ùe
~ûZâû Keòaû ^òcù« ZêcKê KVò^ _eògâc KeòaûKê _Wÿòa ö Gjò cûMð @Z¥«
KVò^ ö gâú VûKêe G_eò iûeMbðK aqa¥ gêYòaû _ùe(~ûjûe @[ð Zûu
aò^û @^¥ ùKjò aêSò_ûeò^[ôùf) Zûue @û½~ð¥ I @û^¦e iúcû ejòfû
^ûjó Gaõ K^ÜWÿ i^Úu iáZò Zûue cû^i_Uùe bûiòa ò ûùe fûMòfû ö \êAjûZ
ù~ûWÿò aûaûu PeYù\gùe ùi cÉK eLôùf Gaõ _âû[ð^û Kùf Kò ‘ùj
_âbê ùcû C_ùe Ké_û Ke«ê Gaõ Gjò @^û[Kê @û_Yue PeYKcke
gúZkQûdûùe Kò*òZ iÚû^ \ò@«ê ö aûaû Kjòùf, ‘@û®û ~ûjû Kjò[ôùf Zûjû
iZ¥ ö ZûKê @b¥ûi Keò @ûPeYùe _âùdûM KeòaûKê ùja ö aé[ûùe
aiò~òaû \ßûeû ùKøYiò fûb ùja ^ûjó ö ~ûjû KòQò Zêùc _ûV KeêQ, ZûjûKê
@ûPeYùe _âùdûMKe, @^¥[û fûb K’Y ? Mêeê Ké_û aò^û Mâ^ÚûaùfûK^
Z[û @ûcôû^êbìZò ^òe[ðK @ùU ö’ gâú VûKêe ùi ~ûGñ ùKak ‘aòPûe iûMe’
Mâ^Úe iò¡û« _âKeY _Xÿò[ôùf; Kò«ê Zûe _âZ¥l a¥ajûe _âYûkú mû^
gòeòWÿòùe fûb Kùf ö
@^«eûI _ûUYKe : _ê^ûe RùY a¥qò @^«eûI _ûUYKe gâú
iûAaûaûue \gð^ ^òcù« aWÿ AzêK [ôùf ö gòeòWÿò @ûiò aûaûuê \gð^
Kùf ö \gð^ cûZâùK Zûue ù^Zâ gúZk ùjûAMfû Gaõ ùi aWÿ _âi^Ü
@^êba Kùf ö aûaûue gâúPeY Ægð Kùf Gaõ ~[ûù~ûM¥ _ìRû Keòaû
C_eû« Kjòùf ‘cêñ ajêZ KòQò _XÿòQò ö ùa\, ùa\û«, C_^òh\ @]¥d^
KeòQò Z[û @^¥ _êeûY c]¥ gâaY KeòQò, Kò«ê ùcûùZ gû«ò còkê^ûjó ö
ùZYê ùcûe _V^ aé[û Mfû ö RùY iû]ûeY @mû^ú bq c]¥ ùcû Vûeê
Kûjó ùgâ ö ù~ _~𥫠c^Kê gû«ò còkò^ûjó, ùi _~𥫠Mâ^ÚûaùfûK^ aé[û
@ùU ö cêñ gêYòQò Kò @û_Y \éÁò cûZâùK Gaõ aòù^û\_ì‰ð aP^ \ßûeû
@^¥cû^ue c^Kê iekZû_ìaðK gû«ò _â\û^ Ke«ò ö G K[û gêYò cêñ c]¥
GVûKê @ûiòQò ö Ké_û Keò Gjò \ûiKê @ûgúaðû\ _â\û^ Ke«ê ö Gjû_ùe
aûaû ^òcÜfòLôZ K[û Kjòùf-
(139)
 öö ùNûWÿûe ^@Uò ùf\ò @[ü ^a]û bqò öö
‘[ùe RùY ùiø\ûMe GVûKê @ûiò[ôfû ö Zû’ i¹êLùe ùMûUòG ùNûWÿú
ckZ¥ûM Kfû ö Ròmûiê ùiø\ûMeRYK Zû’e ù]ûZòe Kû^òùe ^@Uò
ùf\ò(ùf\òe @[ð ùNûWÿûe aòÂû) iõMâj Kfû, Gjû_ùe Zû’e c^ gû«ò
fûbKfû ö gâú _ûUYKe C_ùeûq Cqòe ùKøYiò @[ð aêSò_ûeòùf ^ûjó ö
GYê MùYg \ûùcû\e Ie` \û\û ùKfKeuê Gjûe @[ð aêSûAaû _ûAñ
_âû[ð^û Keò aûaûu aûYúe @bò_âûd K’Y ùaûfò _âgÜ Kùf ö \û\û ùKfKe¨
Kjòùf ‘aûaûu Cqò ùi ^òùR @ù^K icdùe aêSò_ûe«ò ^ûjó ö ùZùa
Zûue ù_âeYûùe ù~ZòKò aêSòQò, Zûjû ZêcKê KjêQò ö ùNûWÿú ùjCQò Bgße
Ké_û Gaõ ^@Uò ùf\ò ùjCQò ^aaò]û bqò ~[û (1) gâaY (2)Kú©ð^
(3) ^ûciàeY (4) _û\ùiaû (5) @yð^û (6) a¦^û aû _âYûc (7)
\ûi¥(ùiaK) (8) iL¥ aû iLû (9) @ûcô^ùò a\^(ic_ðY) ö Gjû ùjfû
^@ _âKûe bqò ö Gjû c]¥eê ùMûUòGKê aò ~\ò aûÉa ùlZâùe @b¥ûi Keò
_âùdûM Keû~ûG Zûùjùf bMaû^ gâújeò @Zò _âi^Ü ùjûA bqe Nùe
_âKU ùjûA~û@û«ò ö icÉ iû]^û c]¥ùe R_, Z_, ù~ûMûb¥ûi Z[û
ùa\ _V^-_ûV^ c]¥ùe ù~ _~𥫠bqòe iµêU ^ùjûAQò, Zûjû ^úei
@ùU ö ùa\mû^ú Kò´û aâjàmû^úu Kú©òð bqòbûa aò^û ^òe[ðK @ùU ö GYê
ùKak _ì‰ð bqòe @ûag¥KZû ejòQò ö ^òRKê c]¥ ùijò ùiø\ûMe bkò
cù^Keò a¥MâZû Z[û CiôêKZû_ìaðK iZ¥e @ù^ßhY Keò ^@_âKûe bqò
_âû¯ Ke ö ZŸßûeû ZêcKê \éXÿZû Z[û cû^iòK gû«ò _âû¯ ùja ö
_e\ò^ ù~ùZùaùk gâú _ûUYKe aûaûuê _âYûc KeòaûKê Mùf, aûaû
Zûuê _Pûeòùf ‘^@Uò ùf\ò iõMâj Kf ?’ ùi Kjòùf Kò ‘cêñ @^ûgâòZ
@ùU ö’ @û_Yu Ké_û aò^û iekZû_ìaðK Zûjû iõMâj Keòaû i¸a ^êùjñ ö
aûaû Zûuê @ûgúaðû\ _â\û^Keò iêL Gaõ gû«òe ae ù\ùf ö gâú _ûUYKeu
c^ @û^¦ùe _ìeòCVòfû ö
_Še_êee IKòfu K[û I aûaûu iaða¥û_K \éÁò : bqcû^ue
\êMYêð \ìe Keò ùicû^uê CPòZ _[ùe @ûYòaû ^òcù« aûaûue ZâKò ûk\gòZ
ð ûe
GK lê\â C\ûjeY a‰ð^û Keò Gjò @]¥ûd icû¯ Keòaû ö [ùe _Še_êee
RùY IKòf gòeòWÿò @ûiòùf ö aûaûuê \gð^ Keò _âYûc Kùf Z[û \lòYû
ùbUò ù\A ùMûUòG ùKûYùe aiò aû©ðûkû_ gêYòaûKê fûMòùf ö Zûu
(140)
@ûWÿKê ù\Lô aûaû Kjòùf ‘ùfûùK ùKùWÿ PZêe, GVûKê @ûiò PeYùe
ùfûUêQ«ò, \lòYû ù\CQ«ò; ùZùY _Qùe Mûkò ù\CQ«ò ö Kò @û½~ð¥e
K[û ö Gjò K[û IKòf RYu _âZò CŸòÁ [ôfû Gaõ ùi ZûKê _eûÉ ùi÷^òK
_eò ^úeaùe MâjY KeòaûKê aû]¥ ùjùf ö IßûWÿûKê ù`eòaû _ùe IKòfRYK
KûKûiûùja \úlòZuê Kjòùf Kò aûaû ù~Cñ C\ûjeY ù\ùf Zûjû ùcûùZ
jó fl¥ Keò Kjò[ùô f Gaõ Zûjû iZ¥ [ôfû ö Gjû ùKak ùcû _âZò ùPZûa^ú
[ôfû ù~ cêñ Kûjû ^ò¦û Keòaû CPòZ ^êùjñ ö [ùe C_^¥ûdû]úg gâú ^êfKe
@ûùeûM¥ fûb Keòaû CùŸg¥ùe _Še_êeeê gòeW ò òÿ @ûiòaûeê KùPeò aûe¨ùe
Zûu aòhdùe Pyðû ùjûA[ôfû ö @ûùc @ûùfûP^û Keò[ôfê Kò ù~Cñ a¥û]ôùe
C_^¥ûdû]úg _úWÿòZ, Jh] ùia^ ^Keò ùKak iûAaûaûue geY
ù^ùf Zûjû K’Y bf ùjûA~òa ? gâú ^êf¨Keu bkò RùY gòlòZ a¥qò
Gjò cûMð @af´^ Keòaû ~[û[ð Kò? Cbd gâú ^êf¨Ke Gaõ iûAaûaûue
ajêZ _eòjûi c]¥ KeûMfû ö cêñ aò Gjò @ûùfûP^ûùe iûcòf [ôfò ö gâú
iûAaûaû ùcûe ùijò \ìhòZ @ûPeY iµKðùe ùPZûAù\ùf ö Gjû ùcû
_âZò C_jûi ^êùjñ, aeõ _âZ¥l C_Kûe ö Kûjûe ^ò¦û Keòaû CPòZ ^êùjñ
Kò Kûjûe Kû~ð¥ùe aòNÜ _âùdûM Keòaû VòK¨ ^êùjñ-Gjò K[û cêñ gòlû _ûAfò ö
gòeòWÿò Gaõ _Še_êe c]¥ùe a¥a]û^ _âûd 300 Kòcò \ìe ö Z[û_ò
aûaû iaðm ùjûA[ôaûeê KùPeò Klùe K’Y @ûùfûP^û ùjûA[ôfû, Zûjû
Zûuê @Q_û ^[ôfû ö cSòùe [ôaû ^\ú, N* Rwf Gaõ _aðZ Zûue
\òa¥\éÁò _[ùe @«eûd ùjûA^[ôfû ö icÉu jé\de Mìj¥ K[û ùi
RûYê[ôùf Gaõ Zûu ^òKUùe KòQò Q_ò ejê^[ôfû ö icú_ aû \ìe _âùZ¥K
aÉê Zûu _ûAñ _âKûg i\ég Rû{ßf¥cû^ [ôfû Z[û Zûue iaða¥û_K \éÁòeê
aòPê¥Z ^[ôfû ö Gjò NUYûeê IKòf iûùjauê gòlû còkòfû Kò ùKùa Kûjûe
Qò\âûù^ßhY Keòaû Z[û ^ò¦û Keòaû CPòZ ^êùjñ ö
Gjò K[û ùKak Cq IKòfu _ûAñ ^êùjñ, aeõ icÉu ^òcù« gòlû_â\ ö
gâú iûAaûaûu cj^údZûe KòG @ûKk^ Keò_ûeòa ^û Zûue @\¨bêZ
fúkûe @« ùjûA_ûeòa ö Zûue Rúa^ú c]¥ Z\^êeì_ @ùU, KûeY ùi
Êdõ _eõaâjàÊeì_ ö
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(141)
 öö \ßûaòõg @]¥ûd öö
i_ð\õg^eê elû, ùR¥ûZòòhu céZê¥ MY^û Gaõ aûaûu C_ù\g

iû_ cûeòaû _âiwùe aûaûu _eûcgð : gâú iûAaûaûue Kò_eò

]¥û^ Keòaû ? ùijò iaðgqòcû^¨u cjòcû @_ûe, ~ûjû a‰ð^û KeòaûKê
ùa\ Gaõ ijiâ`Yû~êq ùgh^ûM c]¥ ^òRe @lcZû _âKûg Ke«ò ö
bqcû^ue eêPò Êeì_ a‰ð^ûùe ^[ûG ö ùicû^ue \éXÿ ]ûeYû ù~
ùKak iûAue gâúPeYùe jó @û^¦ _âû¯ò i¸a ö Zûue PeYKcke
]¥û^ a¥ZúZ Zûuê Rúa^e iùaðûy fl¥ _âû¯ò Keòaû ^òcù« @^¥ cûMð
^ûjó ö ùjcûW_« bqò Gaõ ]¥û^e GK iek cûMð GVûùe a‰ð^û KeòQ«ò ö
Zûjû ùjCQò :-Ké¾_l @ûe¸ ùjaû _ùe P¦âKkû \ò^Kê \ò^ ld ùjaûKê
fûùM Z[û Zûjûe _âKûg c]¥ Kâcgü lúY ùjûA~ûG I ùghùe @cûaûi¥û
\ò^ P¦âcû _ì‰ð aòfú^ ùjûA~òaû ù~ûMê PZêŸM ðò ùe @cû @§Kûe ùNûUò~ûG;
Kò«ê ù~ùZùaùk gêKä_l @ûe¸ jêG, ùfûùK P¦â \gð^ ^òcù« @Zò
CiôêKZû _â\gð^ Ke«ò ö \ßòZúdû \ò^ ù~ùjZê P¦â @]ôK ÆÁ ù\Lû~û@û«ò
^ûjó ùfûùK aéle \êAUò gûLû c]¥ ù\A P¦â\gð^ Ke«ò ö CiôêKZû Gaõ
]¥û^ijKûùe ù\Lôaûe G_eò _âdûi Keòaûùaùk ù~ûR^ \ìeùe [ôaû
P¦âe lúYùeLû ù~ùZùaùk \éÁòùMûPe jêG, c^ @û^¦ùe _â`êfäòZ
ùjûACùV ö VòK¨ Gjò aòPûeùe @ûùc aûaûue gâú_de \gð^e _âdûi
Keòaû @ûag¥K ö aûaûu PòZâKê ù\L«ê ö ùKùZ iê¦e ! aûcRû^ê C_ùe
\lòYRû^ê ^¥ÉKeò D¡ßðcêL ùjûA GK _âÉeLŠ C_ùe ~ùgû\ú¯ cê\âûùe
@ûiú^ ùjûAQ«ò ö aûc jÉe @ûwêkòcû^ WûjûY _û\ C_ùe ejòQò ö
WûjûY ùMûWÿe @ûwêVò C_ùe aéle Wûk I gûLû _eò ZRð^ú I c]¥cû
@ûwêkò _âiûeòZ ùjûAQò ö Gjò @ûKéZò \ßûeû aûaû KjêQ«ò Kò ~\ò Zêùc ùcûe
@û]¥ûcôòK \gð^ KeòaûKê AzêK Zûùjùf @bòcû^gì^¥ ùjûA Gaõ aò^câ
ùjûA ùijò \êA @ûwêkò c]¥ùe ùcûe PeYe aé¡ûwêkòKê ]¥û^ Ke ö
ZŸßûeû Zêùc ùijò iZ¥Êeì_u \gð^ Keòaûùe i`k ùjûA_ûeòa ö bqò
_âû¯ò _ûAñ Gjû iaêVûeê iêMc _^Úû @ùU ö
Gùa gâú iûAaûaûu Rúa^ú @aùfûK^ Keòaû ö iûAaûaûu ^òaûi
\ßûeû gòeòWÿò cjû^¨ Zú[ðiÚkùe _eòYZ ùjfû ö PZêŸòðMeê ùfûKue bòWÿ
(142)
\ò^Kê \ò^ aXÿòaûKê fûMòfû Z[û Kò ]^ú Kò Meòa icùÉ ùKøYiò ^û
ùKøYiò _âKûùe C_KéZ ùjaûùe fûMòùf ö aûaûue @iúc ù_âc, Zûue
@\¨bêZ mû^bŠûe Gaõ iaða¥û_KZûe a‰ð^û Keòaûùe Kûjûe iûc[ð¥
@Qò ? ~òG KòQò @^êba fûb Keò_ûeòQò, Zûe Rúa^ aûÉaùe ]^¥ ö
ùKùa ùKùa ùi aâjàùe ^òcMÜ ejòaû KûeYeê \úNðKûk ùcø^aâZ ]ûeY
Keê[ôùf ö @ûC ùKùa ùP÷Z^¥N^ Gaõ @û^¦cì©òð eì_ ]ûeY Keò
bqcû^u MjYùe aiê[ôùf ö ùKùZùaùk \éÁû« ù\C[ôùf Z
ùKùZùaùk jûi¥ aòù^û\ Keê[ôùf ö ùKùZùaùk iek Pò© ejê[ôùf
Z ùKùZùaùk Kî¡ ùjûACVê[ôùf ö Zûue cêLcŠk \gð^, aû©ðûkû_
Z[û fúkû gâaY Keòaûùe bqcû^ue Azû iað\û @Zé¯ ejê[f ô û ö ahðûRke
KYò K ûMê W ÿ ò K e MY^û Keû~ûA_ûeò a , aûdê ê K ê Pcð [ kò ù e iõelò Z
KeòeLû~ûA_ûeòa; Kò«ê aûaûue fúkûe @« còkòa ^ûjó ö Gùa ùijò
fúkûMêWÿòK c]¥eê ùMûUòG GVûùe gâaY Keòaû ö bqcû^ue iõKU
NUòaû _ìaðeê jó aûaû Kò_eò ùicû^ue elû Keê[ôùf ö
iŸðûe KûKûiûùjaue iê_Z ê â Z[û ùKû_eMûIñe cûcfZ\ûe aûfûiûùja
còeòKe [ùe PòZfò MÉùe ~ûC[ôùf ö aûUùe gâú iûAaûaûu \gð^
^òcù« gòeòWÿò @ûiòùf ö ciRò\¨Kê ~ûA aûaûue PeY a¦^û Kùf Gaõ
PòeûPeòZ ùg÷kúùe ÊûiÚ¥ Z[û @^¥û^¥ _âiwùe @ûùfûP^û Kùf ö aûaû
Zûuê ÆÁ bûaùe Kjòùf Kò ‘Zêùc ù~CñVûùe aiòQ, ùiVûùe \ßûeKûcûdú
@Qò ö Zûe ùKûkùe ~òG @ûgâd ^òG, iòG ùicû^ue icÉ \êüL Gaõ
KÁ \ìe Keò\òG ö Gjò ciRò\¨cûdú _ec \dûkê @ùU ö iek jé\d
bqcû^ue Z ùi cûZû Gaõ iõKU icdùe ùicû^ue ^ò½d elû
Keòùa ö ~òG [ùe Zû’e ùKûkùe aiòQ,ò Zûjûe icÉ KÁ \ìe ùjûA~òa ö
~òG Zûjûe QZâQûdûùe aògâûc Kùe, ZûjûKê @û^¦ I iêL _âû¯ò ùja ö’
Z\_eû« C\ò ù\A aûaû Zûue ae\jÉ Zûue cÉK C_ùe eLô
@ûgúaðû\ Kùf ö
Gjû_ùe aûfûiûùja aò\ûd ù^aû ^òcù« C\¥Z jê@ù« aûaû Kjòùf
‘f´û aûaû(@[ðûZ i_ð)uê RûYòQ ? ^òRe aûc cêVò a¦ Keò ZûjûKê WûjûY
jûZe KjêYò _~𥫠ù^A WûjûY jûZKê iû_ i\ég jfûA Kjòùf ‘iòG @Zò
bdue; Kò«ê \ßûeKûcûdúe fûfûcû^ue iòG K’Y Keò_ûeòa ?
ù~ùZùaùk Êdõ \ßûeKûcûdú ùicû^ue elû Ke«ò, iû_e aû iûc[ð¥
(143)
ùKùZ ? C_iÚòZ ùfûùK Gjûe @[ð Z[û còeòKeuê G _âKûe ùPZûa^úe
KûeY RûYòaûKê Pûjêñ[ôùf; Kò«ê _PûeòaûKê Kûjûe iûji ^[ôfû ö aûaû
g¥ûcûuê WûKò aûfûiûùjau ij PòZfò ~òaûKê ^òùŸðg ù\ùf ö g¥ûcû
aûaûu @ûù\g aûfûiûùjauê RYûAùf; Kò«ê aûfûiûùja G[ôùe @ûMâj
_âKûg ^Keò ^òùR ù`eò~òùa ùaûfò Kjòùf ö aûfûiûùjaue cZ g¥ûcû
aûaûu _ûLKê ~ûA RYûAù\ùf ö aûaû Kjòùf ‘VòK¨ @Qò, CPòZ @[ð
MâjY Keò iað\û bf Kû~ð¥ Keòaû CPòZ ö ~ûjû ùjaûe [ôa, Zûjû Z
^ò½d ùja ö’
aûfûiûùja _ê^aðûe Pò«ûKeò aûaûu _âÉûa ÊúKûe Kùf I g¥ûcûuê
Zûu ij ~òaû _ûAñ Kjòùf ö g¥ûcû _êYò aûaûuVûeê @^êcZò @ûYòaû _ûAñ
Mùf I @ûù\g còkòaû _ùe aûfûiûùjau ijòZ Uûwûùe aiò ~ûZâû
Kùf ö eûZò 9Uûùe ùicûù^ PòZ¨fòùe _j*òùf I cûeêZò c¦òeKê ~ûA
ùiVûùe ejòùf ö @`òie KcðPûeúcûù^ @ûjêeò @ûiò^[ôùf, Gjò KûeYeê
ùicûù^ _eÆe @ûkû_ @ûùfûP^ûùe icd @ZòaûjòZ Kùf ö aûfûiûùja
GK PùUA C_ùe aiò LaeKûMR _Xÿê[ôùf ö Zûue C_eûY(ù\jùe
_KûAaû P\e)e ùMûUòG bûM @<ûùe MêùWÿA ùjûA[ôfû I @ûC ùMûUòG
bûM PùUA C_ùe [ôfû ö ùKCñVê ùMûUòG iû_ @ûiò Zûjû C_ùe aiòMfû ö
ùi_ùU Kûjûe ]¥û^ ^[ôfû ö ùZùa @§ûeùe iòAiòA Keò ùi @ûMKê
~ûC[ôfû ö Gjò g± gêYò P_eûiò KòQò @NUY @ûguûKeò fY×^ ]eò
ù\øWÿò@ûiòfû ö iû_UòKê ù\Lôaû cûùZâ iû_ iû_ Kjò ùi CyÊeùe PòKôûe
Kfû ö aûfûiûùja bdùe [eòaûKê fûMòùf ö g¥ûcû c]¥ GKecK RWÿ
_ûfUòMùf ö aWÿ ùKøgke ijòZ ùi Z[û @^¥ a¥qòcûù^ ]úùe ]úùe
_QKê _Q jUò @ûiòùf ö Zû_ùe icùÉ cògò iû_UòKê _òUò cûeòù\ùf ö
ù~Cñ iõKUe aûaû baòh¥aûYú Keò[ùô f, Zûjû UkòMfû Gaõ iûA PeYùe
aûfûiûùjaue ù_âc \éXÿúbìZ ùjfû ö
öö ùR¥ûZòhu céZê¥ MY^û I aûaûu _âZ¥ûL¥û^ öö
aû_êiûùja aêUò : \òù^ RùY aògòÁ ùR¥ûZòh ^û^ûiûùja ùWwùf
aû_êiûùja aêUòuê (ùijò icdùe aêUò gòeòWÿòùe ejê[ôùf) Kjòùf ‘@ûRò
\ò^Uò Zêc _ûAñ @Z¥« @gêb Gaõ Zêce Rúa^ _âZò aò_\ ejòQò ö GK[û
gêYò aû_êiûùja aWÿ a¥É ùjûA_Wÿùò f ö iaê\^
ò _eò ù~ùZùaùk aûaûue
(144)
\gð^ KeòaûKê Mùf, aûaû Zûuê ù\Lô Kjòùf ‘ùd ^û^û K’Y KjêQ«ò ?
ùi Zêce céZê¥e baòh¥aûYú KeêQ«ò ? bd Keòaûe ùKøYiò KûeY ^ûjó ö
Zûuê \éXÿZûe ij Kjò\ò@ Kò bf Keò ù\L, Kûk ùcûùZ Kò_eò @_jeY
KeêQò ö’ ù~ùZùaùk i§¥û icd C_MZ ùjfû aû_ê ùgøPûkdKê ~òaû
cûùZâ GK iû_ ù\Lôùf ö Zûue béZ¥ c]¥ iû_UòKê ù\Lôfû Gaõ ZûKê
cûeòaû _ûAñ ùMûUòG _[e CVûAfû ö aû_êiûùja ùMûUòG f´û aûWÿò
cMûAùf, Kò«ê aûWÿò @ûiòaû _ìaðeê jó iû_Uò PûfòMfû Gaõ Kê@ûùWÿ Cbû^
ùjûAMfû ö aûaûue @bd_ì‰ð aûYú ùijò icdùe aû_êue iàeY ùjfû
Gaõ ùi @ûgßÉò fûb Kùf ö
i_ð Kakeê @cúeu _âûYelû : @cúe gKÑe ùKûeùf Mâûc ^òaûiú
[ôùf ö Gjò Mâûc ùKû_eMûIñ ZûfêKe @«bðêq ö RûZòùe ùi KõùiA [ôùf
Gaõ aû¦âûùe Kcòg^ò GùR< eìù_ Kû~ð¥ Keê[ôùf ö RYûgêYû a¥qòcû^u
c]¥ùe Zûue ^ûc [ôfû ö [ùe ùi aûZ ùeûMùe _úWÿòZ ùjùf ö
ù~ùZùaùk Lê\û cù^ _Wÿòùf, ùi Kûc]¦û QûWÿò gòeòWÿò @ûiòùf Gaõ
aûaûuê ùeûMeê ^òaé©ò ^òcù« _âû[ð^û Kùf ö aûaû Zûuê PbûWÿòùe ejòaûKê
@^êcZò ù\ùf ö ùijò icdùe PbûWÿò GK @ÊûiÚ¥Ke iÚû^ ùjûA[ôaûeê
Gjò _âKûe ùeûMúcû^u _ûAñ ^òjûZò @^ê_~êq [ôfû ö Mñûe @^¥ ùKøYiò
iÚû^ Zûu _ûAñ C©c ùjûA[û«û; Kò«ê aûaûue aûYú Z PìWÿû« Z[û cêL¥
Jh]Êeì_ [ôfû ö aûaû Zûuê ciRò\¨ @ûiòaûKê ù\ùf ^ûjó Gaõ PbûWÿòùe
jó ejòaûKê Kjòùf ö _âZò\ò^ _âûZü I i§¥û icdùe aûaû PbûWÿò ù\A
~òaû @ûiòaû Keê[ôùf Z[û \òù^ QûWÿò \òù^ ùgûbû~ûZâûùe @ûiò PbûWÿò
Nùe _j*ê¨[ôùf I ùiVûùe aògâûc Keê[ôùf ö Gjû\ßûeû @cúe aûaûue
iû^Üò]¥ fûb Keê[ôùf ö ùiVûùe ùi ^@ cûi ejòùf ö Kò«ê ùKøYiò
KûeYeê Zûue c^ ùiVûeê ZêUòMfû, GYê \òù^ fêPò ùKû_eMûIñ _kûA
ùiVûùe GK ]cðgûkûùe ejòùf ö ù~ùZùaùk ]cðgûkûùe _j*òQ«ò,
RùY `Kòeuê cêcìhðê @aiÚûùe _Wÿ[ ò ôaû ù\Lô Zûue geúe bdùe [eòaûKê
fûMòfû ö `KòeRYK a¥ûKêkùjûA _ûYò ùUû_ûG cûMê[ôfû I Rúa^ ijòZ
@«òc iõMâûc PkûA[ôfû ö @cúe Zûuê _ûYòù\ùf; Kò«ê _ûYò cê¦ûK _ûUò
bòZeKê ù^C ù^C Zû’e _âûYaûdê CWÿòMfû ö Gjò NUYûùe @cúe Kòõ
K©ða¥aòcX ì ÿ ùjûA_Wÿùò f ö _êfi
ò I @^¥û^¥ K©ð_ é luê Gjò Lae RYûAùa
ùaûfò bûaòùf; Kò«ê Lae ù\A[ôaû ùfûK jó ù\ûhú aòùaPòZ ùjûA ^û^û
(145)
_â_* I jAeûYe gòKûe ùja cù^Keò _e cêjì©ðùe ^ò¿©ò a\kûAùf ö
GùY aûaûu aò^û @ûù\gùe gòeòWÿò QûWÿò[ôaûeê Zûu c^ùe ^û^û _½û©û_
ùjfû ö c^bòZùe aûaûuê KâcûMZ _âû[ð^û Kùf Gaõ Zêe« gòeW ò òÿ ù`eòaûKê
iÚòe Keò ùijò eûZòùe aûaûu ^ûc R_ò R_ò iò¦êeû `ûUòaû _ìaðeê gòeòWÿò
_âZ¥ûa©ð^ Kùf ö aûaûu i¹Zò I @ûù\gû^êiûùe _êYò PbûWÿòùe ejòùf
I ùeûMcêq ùjûAMùf ö
[ùe @¡ðeûZâò icdùe aûaû @Pû^K ‘Iü @a\êf¨’ ùaûfò PòKôûe Keò
ùKøYiò \êÁ _âûYú Zûu aòQYû C_ùe PXÿê[ôaûe iìP^û ù\ùf ö @a\êf
fY×^ ù^A aûaûue aòQYû ùLûRûùLûRò Kùf, Kò«ê ùKCñVûùe KòQò
ù\LûMfû ^ûjó ö aûaû ]¥û^_ìaðK Pûeò@ûùWÿ bfKeò ù\LôaûKê Kjòùf
Gaõ Zûue iU¨Kû c]¥ bìcò C_ùe _âjûe Kùf ö aûaûue Gjò fúkû
ù\Lô @cúe bûaòùf Kò ùKøYiò iû_ @ûiò[ôaûe @ûguû ùaû]jêG aûaûue
ùjûA[ôa ö
\úNðKûk _~𥫠aûaûu iõÆgðùe ejòaû ù~ûMê @cúe aûaûue aûYú
Gaõ @ûPeYe @[ð aêSòaûKê ilc ùjC[ôùf ö aòQYû _ûLùe KòQò Li¨Li
Keê[ôaûe ùi ù\Lôùf, @a\êfuVûeê aZò ù^A ù\LôfûùakKê ùiVûùe
ùMûUòG iû_ KêŠkú Keò aiò[ôfû ö iû_Uò `Yû jfûC[ôfû ö Zêe« ZûKê
cûeò \ò@ûMfû ö Gjò _âKûe aûaû icùdû_ù~ûMú iìP^û ù\A @cúeu
_âûY elû Kùf ö
ùjcûW_« (aòQû Gaõ iû_) : aûaûu @ûù\g @^êiûùe KûKûiûùja
\úlòZ gâú GK^û[ cjûeûRu ePòZ Mâ^Ú ‘bûMaZ’ I ‘bûaû[ð eûcûdY’e
^òZ¥ _ûeûdY Keê[ùô f ö [ùe ùi eûcûdY _ûV Keê[a ô ûùaùk ùjcûW_«
c]¥ ùgâûZûu MjYùe C_iÚòZ [ôùf ö cûZûu @ûù\gùe j^êcû^ Kò_eò
gâúeûcue cjû^Zûe _eúlû Kùf-Gjò _âiw Pûfò[ûG ö ùgâûZûMY cªcêMÛ
ùjûA gêYê[û«ò, ùjcûW_« c]¥ ùijò_eò Z^àd @aiÚûùe [û@û«ò ö jVûZ¨
ùKCñVê GK aòQû @ûiò Zûu WûjûY Kû§ùe _Wÿòfû ö ùjcûW_« Kò«ê GKûMâ
Pò©ùe K[û gêYê[ôaû ù~ûMê Zûjû RûYò_ûeò^[ôùf ö iZ¨iw icdùe Êdõ
bMaû^ ùgâûZûcû^ue elû Keò[û«ò ö @Pû^K ùjcûWÿ_«ue \éÁò Kû§ùe
_Wÿòfû ö aòQûUòKê ùi ù\Lôùf ö _âûd ùi céZaZ¨ RYû_Wÿê[ôfû, ùaû]jêG
K[ûe ù_âcùe ùi aò Zfäú^ ùjûA_Wÿ[ ò f
ô û ö jeò Azû cù^ Keò ùgâûZûcû^u
c]¥ùe ùKøYiò _âKûe aòNÜ ùjaûKê ^ù\A ùjcûW_« ù]ûZòe \êA ]Wÿùò e
(146)
aòQûUòKê ]eòùf Gaõ KòQòaûU ~ûA aMòPûùe `òwòù\ùf ö
@^¥ GK NUYûùe \òù^ i§¥û icdùe KûKûiûùja IßûWÿûe C_e
aûeŠûùe aiò[û«ò, Gjò icdùe ùMûUòG iû_ SeKûe ùPøKûV c]¥ùe
[ôaû GK Qò\â ù\A bòZeKê _gò @ûiòfû Gaõ KêŠkú Keò aiòejòfû ö @ûfê@
@Yû~òaû _ùe _â[ùc iòG iûcû^¥ PcKòfû Kò«ê _êYò ^úeaùe aiò ejòfû
I `Yû jfûAaûKê fûMòfû ö ajê ùfûK aûWÿò I KûV`ûkò@û @ûYò _j*òùf,
Kò«ê iû_Uò GK iêelòZ iÚû^ùe aiò[ôfû, ù~CñVò Kûjûe _âjûee ùKøYiò
_âbûa _Wÿò^[û«û ö KòQò icd ]eò ùfûKcû^ue ùjû jfäû c]¥ùe ùijò
Qò\â bòZùe iû_Uò @\ég¥ ùjûAMfû ö Gjû_ùe icÉu c^ @ûgßÉ ùjfû ö
aûaûu C_ù\g : ùiVûùe C_iÚòZ RùY bq cêqûeûc Kjòùf ~ûjû
ùjC, ùMûUòG Rúa^ elû _ûAMfû ö ùjcûW_« Zûuê Cù_lû Keò Kjòùf
iû_UòKê cûeòù\aû CPòZ ö Gjò K[ûKê ù^A \êARYu c]¥ùe aòaû\
ù\Lûù\fû ö RYKe cZ [ôfû ù~ iû_ Z[û ùijò_eò RúaR«êuê cûeòù\aû
CPòZ; Kò«ê @^¥RYKe cZ Gjûe aò_eúZ [ôfû ö eûZò @]ôK ùjaûeê
ùKøYiò ^òÃhðùe ^_j*ò ùicûù^ aòaû\Kê ùiAVò eLôùf ö _e\ò^ aûaûu
i¹êLKê Gjò _âgÜ ^ò@ûMfû ö aûaû Kjòùf ‘icÉ Rúa Gaõ icÉ _âûYúu
c]¥ùe Bgße aûi Ke«ò, Zûjû iû_ ùjC Kò´û aòQû ö ùi jó Gjò aògße
^òdªYK©ðû Gaõ icÉ _âûYú, iû_, aòQû AZ¥û\ò Zûue @ûù\g jó _ûk^
Ke«ò ö Zûue Azû aò^û KòG @^¥e lZò Keò_ûeòa ^ûjó ö icÉ aògß
Zûue @]ú^ Gaõ ùKjò aò Êû]ú^ ^êj«ò ö G[ô_ûAñ icÉ _âûYúu _âZò \dû
Gaõ ùiÜj _â\gð^ Keòaû CPòZ ö ùa÷c^i¥ aû iõjûe bûa Z¥ûMKeò gû«
Pò©ùe Rúa^ @ZòaûjòZ Keòaû @ûag¥K ö Bgße icÉue elK ö
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö
(i¯ûj _ûeûdY : ZéZúd aògâûc)

(147)
 öö PZê[ð \ò^ _ûeûdY öö

öö Zâùdûaòõg @]¥ûd öö
ù~ûM Gaõ _ò@ûR, g¥ûcûue i_ð\õg^eê cêqò, aòiìPòKû ^òaûeY I
Mêeê bqòe KVò^ _eúlû

_âÉûa^û : c^êh¥ aÉêZü ZâòMêY~êq @[ðûZ i©ß, eR I ZcMêYe

icûjûe @ùU Gaõ cûdûe _âbûaùe ùi ^òRKê geúe ùaûfò cù^ Kùe ö
ù\÷jK
ò ùPZ^ûe @ûaeY ù~ûMê Zû bòZùe G_eò GK ]ûeYû iéÁò ùjûA~ûG
ù~ ùi jó K©ðû Gaõ ùbûMúö G_eò ]ûeYûù_ûhY Keò ùi ^òRKê @ù^K
KÁùe Q¦ò\òG ö ùi[ôeê cêKêkòaûe aûU ZûKê RYû_ùWÿ ^ûjó ö iêZeûõ
cêqòe GKcûZâ cûMð ùjCQò Mêeêu gâúPeYùe @Uk ù_âc I bqò ö G
iõiûee iaðùgâ @bòù^Zû gâú iûA bqcû^uê _ì‰ð @û^¦ _â\û^Keò
ùicû^uê ^òR Êeì_ùe eì_û«e KeêQ«ò ö G[ôù~ûMê gâú iûAuê @ûùc
Bgßeue @aZûe ùaûfò aòùaP^û KeêQê ö Kò«ê ùi iað\û Kjê[ôùf ‘cêñ
Bgßeue \ûi ö” @aZûe ùjûA c]¥ c^êh¥ Kòbkò @ûPeY Keòaû CPòZ
Z[û ^òR a‰ðe K©ða¥ Kò_eò ^òaûð j Keòaû aòù]d ùfûKiû]ûeYu i¹êLùe
ùi Zû’e C\ûjeY C_iÚû_^ KeòQ«ò ö ~òG icÉ RWÿ Gaõ ùPZ^
_\û[ðùe Bgßeue \gð^ Kùe, iòG aò^câZû fûb Kùe ö KûjûKê aò ùi
Cù_lû Kò´û @^û\e Kùe ^ûjó ö icÉ _âûYúu c]¥ùe ùi bMaZ¨
(148)
\gð^ Kùe ö gâú iûA GK[û ùKùa Kjò^[ôùf Kò ‘cêñ @^f jK(ùiû$jc¨)
@ùU ö ùi iað\û Kjê[ôùf “cêñ Z dûù\ jK(\ûùiû$jc¨) @ùU ö ‘@ûfäû
cûfòK’ iað\û Zûue IVùe aòeûRcû^ Keê[ôfû ö @^¥ i^Úcû^u ijòZ
@ûùc _eòPòZ ù^ûjê Kò ùicûù^ Kò _âKûe @ûPeY Ke«ò aû \ò^P~ð¥û
Ke«ò @ûcKê RYû^ûjó ö Bgße Ké_ûeê ùKak GZòKò RûYò_ûeòQê ù~ @mû^
Gaõ a§^ùe [ôaû Rúacû^u C¡ûe ^òcò© ùicûù^ @aZú‰ð ùjûA[û«ò ö
gêb Kcðe _eòYûcÊeì_ jó i^Úue K[û I fúkû gâaY Keòaûe @ûce Azû
C_ô^Ü ùjûAQò ö Gùa @ûùc cêL¥ _âiwKê @ûiòaû ö
ù~ûM Gaõ _ò@ûR : [ùe RùY ù~ûM iû]K ^û^ûiûùja Pù¦ûeKeu
ijòZ gòeW ò ÿò @ûiòùf ö _ûZ¬kò ù~ûMiìZâ Z[û ù~ûMgûÈe @^¥û^¥ Mâ^Úcû^
ùi ~\òI @]¥d^ Keò[ôùf, ùZùa a¥ûajûeòK @^êbaeê a*òZ [ôùf ö
c^ GKûMâ ùjûA^_ûeòaûeê ùi @Ì icd _ûAñ c]¥ icû]ô ]ûeY
Keò_ûeê^[ôùf ö ~\ò iûAaûaûu Ké_û _âû¯ ùjûA~ûG, Zûùjùf ZûuVûeê
c]¥ @]ôK icd icû]ô fûb Keòaûe mû^ _âû¯ jê@«û ö GjòK[û c^ùe
aòPûe Keò ùi gòeòWÿò @ûiòùf Gaõ ù~ùZùaùk ciRò\¨ùe _âùagKùf,
aûaûuê _ò@ûR ijòZ eêUò LûC[ôaûe ù\Lô Zûu c^ùe bûa^û @ûiòfû Kò
K*û _ò@ûR ijòZ gêLôfû eêUò LûC[ôaû Gjò a¥qò ùcûe ici¥ûe Kò_eò
icû]û^ Keòùa ? @«\éðÁò akùe aûaû Zêe« Zûue c^K[û RûYòù^A
^û^ûiûùjauê Kjòùf ‘^û^û ! ~ûjûe _ò@ûR jRc Keòaûe gqò [ôa, ùi
jó ZûKê LûAa, @^¥ ùKjò ^êùjñ ö Gjò ùMûUòG aûK¥ùe ù~ûMúRYK
aòiàòZ ùjûA iûAPeYùe ^òRKê ic_ðY Keòù\ùf ö gê¡ Gaõ ^òÃ_U
bûaùe ùi ^òRe ici¥û aûaûu i¹êLùe C_iÚû_^Keò Zû’e icû]û^
KeòaûKê _âû[ð^û Kùf Gaõ aûaûuVûeê C\ò _âiû\ MâjY Keò @û^¦ c^ùe
_âZ¥ûa©ð^ Kùf ö
i_ð\õg^eê g¥ûcûu cêqò : Gjò K[û @ûe¸ Keòaû _ìaðeê ùjcûW_«
KjòQ«ò ù~ RúaKê _ûkòZ gê@û ij Zêk^û Keû~ûA_ûùe, KûeY Cbùd
a§^MâÉ ö RùY geúeùe Z @ûC RùY _¬êeú c]¥ùe ö Cbd ùicû^ue
a©ðcû^ @aiÚûKê ùgâdÄe cù^ Ke«ò; Kò«ê jeòKé_ûeê ~\ò ùKøYiò C©c
Mêeê còkò~û@û«ò Gaõ iòG Zûue mû^Plê C^àúk^ Keò a§^ cêq Keò\ò@«ò
Zûùjùf Zû’e ùPZ^ûÉe C^ÜZ jêG ~ûjû Zêk^ûùe _ìaðe a§^MâÉ I
iúcòZ Rúa^ KòQò ^[ôfû ö
(149)
 MZ @]¥ûdùe gâú còeòKeu C_ùe @ûMZ iõKUe _ìaðiìP^û ù\A
aûaû Zûuê Kò_eò elûKùf Zûjûe a‰ð^û Keû~ûAQò ö _ûVKa§êcûù^
Gùa @^êeì_ @ûC GK K[û gêY«ê ö [ùe ùMûUòG aòh]e i_ð g¥ûcûu
jûZùe \õg^ Kfû ö icMâ geúeùe aòh _âiûeòZ ùjûA~òaûeê ùi búhY
~ªYû @^êba Keò Kû¦òaûKê fûMòùf Kò Gùa jêGZ Zûue ùgh icd
@ûiòMfû ö Zûue AÁ a§ê Zûuê aòùVûaû bMaû^u _ûLKê ù^A~òaûKê
Pûjêñ[ôùf, ù~CñVûùe Gjò _âKûe ~ªYûe PòKòiôû ùjC[ôfû; Kò«ê g¥ûcû
ciRò\¨ @ûWÿKê ù\øWÿùò f ^òRe aòùVûaû gâú iûAaûaûu _ûLKê ö ù~ùZùaùk
aûaû Zûuê \ìeeê @ûiê[ôaû ù\Lôùf, PòKôûe Keò ZòeÄûe I biôð^û KeòaûKê
fûMòùf ö ùKâû]ôZ Êeùe Kjòùf ‘@ûùe _û_ú KéZNÜ a¹^(Cq iû_
aòMZ R^àùe aûc^ [fû) C_eKê PXÿ^û ö iûa]û^, ~\ò G_eò Keòaê ö’
_êYò MRð^ Keò Kjòùf IjäûA~û, \ìeKê Pûfò~û’, ZkKê IjäûA~û ö’ gâú
iûAaûaûuê Gjò _âKûe ùKâû]ôZûaiÚûùe ù\Lô g¥ûcû \ߦßùe _WÿòMùf Gaõ
^òeûg ùjûA bûaòaûKê fûMòùf Kò ùKak ciRò\¨ jó Z ùcûe @ûgââd Gaõ
iûAaûaû @ijûdcû^ue @ûgâd\ûZû @U«ò ö Kò«ê ùi ù~ùZùaùk Gjò
_âKûe a¥ajûe Keò ùcûùZ ZWÿòù\ùa, cêñ @ûC Kûjûe geYùe ~òaò ?
ùi Zûu Rúa^e @ûgû QûWÿòù\ùf Gaõ jZûg ùjûA aiò_Wÿòùf ö KòQò
icd _ùe aûaû ù~ùZùaùk _ìaðaZ gû« ùjùf g¥ûcû C_eKê @ûiò
Zûu _ûLùe aiòùf ö aûaû Kjòùf ‘We ^ûjó ö Zòùk cûZâ Pò«û Ke
^ûjó ö \dûkê `Kòe @ag¥ Zêce elû Keòa ö NeKê ~ûA gû«òùe ai
Gaõ aûjûeKê ~û@ ^ûjó ö ùcû C_ùe aògßûi Keò ^òbðd ùjûA Pò«û QûWÿò
\ò@ ö’ Zûuê NeKê _VûAù\aû _ùe ZûZ¥û _ûUòf Gaõ KûKûiûùja \úlòZu
\ßûeû aûaû Lae _VûAùf ù~ ùi ~ûjû Azû ùbûR^ Keòa, Nùe aêfûPfû
Keòa, ùZùa Zùk MWÿòa ^ûjó Kò ùgûAa ^ûjó ö CùfäL Keòaû @ûag¥K
^ûjó ù~ @ûù\ge @lùe @lùe _ûk^ KeûMfû Gaõ KòQò icd c]¥ùe
ùi _ì‰ð iêiÚ ùjûAMùf ö Gjò aòhdùe ùKak Gjò K[û iàeYù~ûM¥ ù~
aûaûue aûK¥ (IjäûA~û, \ìeKê Pûfò~û, ZkKê IjäûA~û) g¥ûcûuê fl¥
Keò Kêjû~ûA^[ôfû, aeõ ùijò iû_ Gaõ Zûe aòhKê CùŸg¥ Keò Gjò
@ûù\g \ò@û~ûA[ôfû ö (@[ðûZ g¥ûcûu geúeùe aòh _âiûeòZ ^ùjaûKê
^òùŸðg \ò@û~ûA[ôfû) @^¥ cª gûÈe aòùghmu bkò aûaû ùKøYiò cª
aû cùªûq @lZ aû Rk @û\òe _âùdûM Keò^[ôùf ö
(150)
 Gjò K[û Gaõ Gjò _âKûe @^¥ K[ûiaê gêYò iûAaûaûu PeYùe \éXÿ
aògßûi ùjûA~òa ù~ ~\ò cûdû~êq iõiûe _ûe KeòaûKê ùja, Zûùjùf
gâú iûAPeY aò^û @^¥ MZò ^ûjó ö
cjûcûeú(aòiìPòKû) : [ùe gòeòWÿò Mâûcùe aòiìPòKû ùeûM a¥û_òfû ö
ùfûKu c]¥ùe ùKûKê@ûbd ùLkòMfû ö _ùWÿûgú MâûcMêWÿòK ijòZ iµKð
Qò^Ü ùjûAMfû ö Gjû_ùe Mâûce _*ûdZ aiò \êAUò @ûù\g Rûeò Kùf ö
_â[c: ùKøYiò KûV ùaûùSA MûWÿò Mñû bòZeKê @ûiòaûKê \ò@û~òa ^ûjó Gaõ
\ßòZúd : ùKøYiò ùQkòKê akò \ò@û~òa ^ûjó ö Gjò @ûù\g CfäõN^ Keòaû
a¥qòKê cêLô@û Gaõ _*ûdZ \ßûeû \Š \ò@û~òa ùaûfò ^ò¿©ò ùjfû ö aûaû
Z RûYò[ôùf ù~ Giaê ùKak @§aògßûi, ùZYê _*ûdZe @ûù\gKê MêeêZß
ù\ùf ^ûjó ö Gjò icdùe GK KûV ùaûùSA MûWÿò Mñû bòZùe _âùag
Kfû ö icùÉ RûYò[ôùf ù~ Mñûùe KûVe @bûa ejòQò, Z[û_ò ùfûùK
ùijò MûWÿòaûfûKê NCWÿûAaûKê fûMòùf ö Gjò Lae ùKøYiò _âKûùe aûaûu
_ûLùe _j*òMfû ö aûaû Êdõ ùiVûKê Mùf Gaõ MûWÿòPûkKKê ciRò\¨Kê
MûWÿò ù^A~òaûKê Kjòùf ö aûaûu aòeê¡ùe _ûUò ùLûfòaûe iûji ùKjò
Keò_ûeòùf ^ûjó ö _âKéZùe ]ê^ò _ûAñ KûV ^òZû« @ûag¥K [ôfû ö ùijò
KûV aûaû ]ê^ò NeKê ù^AMùf ö RùY cjû^¨ @MÜòùjûZâ i\ég Rúa^iûeû
ùi ]ê^òKê _â{ßkòZ Keò eLô[ôùf ö
aûaûue Méj @[ðûZ ciRò\¨ iað\û ùLûfû ejê[ôfû ö Zûfû, Pûaòe
ùiVûùe ùKøYiò @ûag¥KZû ^[ôfû ö Mâûce Meòa ùfûK ùicû^ue
a¥ajûe ^òcù« GVûeê KûV ù^C[ôùf; Kò«ê aûaû ùKùa @û_©ò
Keê^[ôùf ö aûaû Z iµì‰ð aògKß ê Bgßeu ijòZ IZù_âûZ bûaùe ù\Lê[ùô f,
ùZYê Kûjû_âZò Zûue NéYû aû gZîZû bûa ^[ôfû ö _ì‰ð @^ûiq ùjûA[ôùf
c]¥ RùY iû]ûeY MéjiÚe C\ûjeY ùfûKu i¹êLùe ùi C_iÚû_^
Keò[ôùf ö
Mêeêbqòe KVò^ _eúlû : Gùa ù\L«ê, \ßòZúd @ûù\ge \gû c]¥
aûaû K’Y Kùf ö ùijò @ûù\g fûMê ùjûA[ôaû icdùe ùKjò RùY
ùMûUòG ùQkò akò ù\aû _ûAñ ciRò\¨Kê @ûYòùf ö ùQkòUò @Z¥« \êaðk,
aé¡ Gaõ cêcìhðê @aiÚûùe [ôfû ö ùijò icdùe cûùfMûIñe `Kòe _úe
cj¹\ Ie` aùWÿ aûaû Zûu ^òKUùe C_iÚòZ [ôùf ö aûaû Zûuê ùQkò
KûUò akò PXÿûAaûKê Kjòùf ö aûaû aùWÿaûaûue Lêa¨ @û\e Keê[ôùf ö
(151)
G[ôù~ûMê ùi iað\û Zûuê Zûue WûjûY _ûgßðùe aiûC[ôùf ö _â[ùc ùi
Pòfc¨ UûYòaû_ùe aûaûuê ù\C[ôùf,Gjû_ùe @^¥ bquê ö ù~ùZùaùk
c]¥ûjÜ ùbûR^ _egû~ûC[ôfû, aûaû aùWÿaûaûuê @û\e ijKûùe WûKò
Zûue WûjûYùe aiûC[ôùf Gaõ GKûVò cògò ùbûR^ Keê[ôùf ö aûaûu
_ûLùe ~ûjû \lòYû Vêk ùjC[ôfû, ùi[ôeê 50 Uuû _âZò\ò^ aùWÿaûaûuê
ù\C[ôùf ö ù~ùZùaùk ùi ù`eê[ôùf aûaû c]¥ Zûu ijòZ gùj _û\
_~𥫠~ûC[ôùf ö Zûue GùZ @û\e Keê[ôùf c]¥ ù~ùZùaùk aûaû
Zûuê ùQkò akòù\aû _ûAñ Kjòùf, ùi ZûKê @ÊúKûe Keò ÆÁ bûaùe
Kjòùf ù~ akò PXÿûAaû @^êPòZ ö Zû_ùe aûaû g¥ûcûuê akòù\aû _ûAñ
Kjòùf ö ùi eû]ûKé¾cûBu NeKê ~ûA Qêeò @ûYòùf Gaõ aûaûu i¹êLùe
eLôùf ö eû]ûKé¾cûB ù~ùZùaùk Qêeò @ûYòaûe KûeY RûYòMùf Zêe«
Qêeò ù^A@ûiòaû _ûAñ Lae _VûAùf ö Gjû_ùe g¥ûcû @ûC ùMûUòG Qêeò
@ûYòaû _ûAñ Mùf, Kò«ê ajê icd _~𥫠ù`eòùf ^ûjó ö Gùa KûKûiûùja
\úlòZu _ûkò @ûiòfû ö ùi Z iêa‰ð _eò Êz [ôùf; Kò«ê Zûuê KhUò
_[eùe Nhòaû c]¥ @ûag¥K [ôfû ö aûaû Zûuê Qêeò ù^A akòù\aûKê
Kjòùf ö iûùVIßûWÿûeê ùi ùMûUòG Qêeò @ûYòùf Gaõ aûaûu @ûù\g còkòaû
cûùZâ akò _KûAaûKê C\¥Z ùjûAMùf ö _aòZâ aâûjàY aõgùe ùi R^à
ùjûA[ôùf Gaõ Rúa^ùe akòKéZ¥ RûYò^[ôùf ö jòõiûe ùi _l_ûZú
^[ôùf Z[û_ò akòù\aû_ûAñ C\¥Z ùjûAMùf ö ù\LYûjûeúu c]¥ùe
icùÉ @û½~ð¥ ùjùf ù~ aùWÿ aûaû ~a^ ùjûA c]¥ akò ù\aûKê
ijcZ ùjùf^ûjó Gaõ AG i^ûZ^ aâûjàY ùjûA c]¥ akò ù\aûKê _âÉêZ
ùjCQ«ò ö ù]ûZòKê bf bûaùe MY×ò _KûA jûZùe Qêeò ]eò aûaûue
@«òc @ûù\gKê ùi _âZúlû Kùf ö aûaû Kjòùf ‘K’Y bûaêQ ? ùPûU
_Kû@ ö” jûZ CVûA ùi ùPûU _KûAaûKê ~ûCQ«ò, aûaû Zûuê ùeûKò
Kjòùf ‘ej, Zêùc ùKùWÿ \êÁ ? aâûjàY ùjûA akò ù\aûKê aûjûeòQ ?’
aòiàdûbòbìZ ^d^ùe KûKûiûùja QêeòUòKê Zùk eLôù\ùf Gaõ Kjòùf
‘_âbê, @û_Yue @ûù\g @ûc_ûAñ gòùeû]û~ð¥ ö @^¥ K[ûeê K’Y còkòa ?
@ûùc Z iað\û @û_Yue iàeY KeêQê Gaõ \ò^eûZò @û_Yue jó @ûù\g
_ûk^ KeêQê ö akò ù\aû CPòZ Kò @^êPòZ-GK[û @ûùc aòPûe Keòaûe
c]¥ _âùdûR^ ^ûjó Kò Gjûe KûeY c]¥ RûYòaûKê Pûjêñ^û ö ^òüiõùKûP
bûaùe Mêeêu @ûù\g _ûk^ Keòaû @ûce K©ða¥ I ]cð ö Gjû_ùe
(152)
aûaû KûKûiûùjauê Kjòùf ‘ cêñ Êdõ akò PXÿûAaû Kû~ð¥ Keòaò ö’ Zû_ùe
iÚòe ùjfû `Kòecûù^ @aiÚû^ Keê[ôaû ZûK¥û ^ûcK iÚû^Kê ^ò@û~ûA
ùiVûùe akò \ò@û~òa ö ù~ùZùaùk ùQkòUòKê ùiVûKê ^ò@û~ûC[ôfû,
aûUùe Zûe _âûYaûdê CWÿòMfû ö
bqcû^u _âKûe a‰ð^û Keò ùjcûW_« Gjò @]¥ûd icû¯ KeòQ«ò ö
bq Zò^ò_âKûe @Q«ò (1)C©c (2)c]¥c (3) iû]ûeY ö _â[c ùgâYúe
bq-~òG Mêeêue Azû _ìaðeê jó RûYò ^òRe K©ða¥ cù^ Keò ùiaû Ke«ò ö
\ßòZúd ùgâYúe bq-~òG Mêeêue @ûù\g còkòaû cûùZâ Zêe« Zûjûe _ûk^
Ke«ò ö ZéZúd ùgâYúe bq ùjCQ«ò ~òG Mêeêu @ûù\g iað\û Uûkò _âZò
Éeùe ZîUò Keòai«ò ö bqMY ~\ò ^òRe RûMâZ aê¡ò Gaõ ù]÷~ð¥ ]ûeY
Keò \éXÿ aògßûi ù_ûhY Ke«ò Zûùjùf ùicû^ue @û]¥ûcôòK CùŸg¥
ùagú \ìe ^êùjñ ö ^òügßûi _âgßûie ^òdªY, jUù~ûM aû @^¥ KVò^
iû]^ûe @ûag¥KZû ^ûjó ö ù~ùZùaùk gòh¥ _ûLùe C_~êq MêYe aòKûg
ùjûA~òa Gaõ @Mâc ò C_ù\g ^òcù« bìcK ò û _âÉZ
ê ùjûA~òa, ùiùZùaùk
Mêeê Êdõ _âKU ùjûA ZûjûKê _ì‰Z
ð û @bòcùê L ù^A~òùa ö @ûi«û @]¥ûdùe
aûaûue cù^ûm jûi¥ aòù^û\ aòhdùe Pyðû Keòaû ö

gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(153)
 öö PZêaõòð g @]¥ûd öö
aûaûu jûi¥ aòù^û\, PYû fúkû(ùjcûW_«) I iê\ûcûu K[û,
@Yû Pò*YòKe Gaõ ùcøiòaûB, aûaûu bq _eûdYZû

_âûe¸ : @ûMûcú @]¥ûdùe Gjû a‰ð^û Keû~òa, Gjû Kjòaû c]¥

GK_âKûe @jõKûe ö ù~_~𥫠@jõKûeKê _ì‰ð eìù_ MêeêPeYùe @_ðY
Keû^~ûAQò, ùi_~𥫠iZ¥Êeì_ _âû¯ò i¸a ^êùjñ ö ~\ò @ûùc
@bòcû^ejòZ ùjaû, Zûùjùf i`kZû _âû¯ò ^ò½òZ ö
gâú iûAaûaûuê bqò Keòaû \ßûeû Aj Z[û @û]¥ûcôòK Cbd _\û[ðe _âû¯ò
ùjûA[ûG Gaõ c^êh¥e cìk _âKéZò iÚòe ùjûA~ûA gû«ò Z[û iêL fûb
jêG ö GYê cêcêlêcûù^ @û\eijòZ gâú iûAaûaûu fúkûMêWÿòKe gâaY Keò
c^^ Keòaû CPòZ ö ~\ò ùicûù^ Gjò_âKûe _âdûi Keòùa, Rúa^e
ù]¥d Z[û _ecû^¦ _âû¯ò ijR ùjûA~òa ö
_âûdZü icùÉ jûi¥ei_âòd; Kò«ê Êdõ jûi¥e _ûZâ ùjaûKê ùKjò
Pûjû«ò ^ûjó ö Gjò aòhdùe aûaûue _¡Zò c]¥ aòPòZâ [ôfû ö
PYû fúkû : gòeW ò ùòÿ e _âZò eaòaûe jûU aùi ö @ûL_ûL Mâûceê ajêùfûK
Gjò \ò^ @ûiò eûÉû C_ùe ù\ûKû^ _KûA iC\û aòKâò Ke«ò ö c]¥ûjÜ
icdùe iaê\ò^ ùfûKu bòWÿùe ciRò\¨ b©òð ùjûA~ûC[ôfû; Kò«ê eaòaûe
G_eò bòWÿ ùjC[ôfû ù~ ^òügßûi ù^aû KÁKe ùjûA_Wÿê[ôfû ö G_eò GK
eaòaûe \ò^ ùjcûW_« aûaûue _\ùiaû Keê[ôùf ö g¥ûcû aûaûue
aûc Gaõ aûc^eûI WûjûY _ûgßðùe aiò[ôùf ö aêUòiûùja I KûKûiûùja
\úlòZ c]¥ C_iÚòZ [ôùf ö jVûZ¨ g¥ûcû jiòù\A ùjcûW_«uê Kjòùf
‘ù\L, Zêce ùKûU¨e aûc_Uùe PYû fûMòQò ö Gjû Kjò g¥ûcû Zûue
Rûcûùe cé\êNûZ Keòaû cûùZâ KòQò PYû Mkò_Wÿòfû ö ùjcûW_« ù~còZò
_êYò aûc KjêYò iò]û KeòQ«ò; @ûC KòQò PYû Zùk Liò_Wÿòfû, ~ûjûKê
C_iÚòZ ùfûKcûù^ ùMûùUAaûùe fûMòùf ö
bqcû^u _ûAñ Z _eòjûie C_û\û^ còkM ò fû Gaõ icùÉ @û½~ð¥PKòZ
ùjûA_Wÿòùf; Kò«ê ùKjò aò RûYò^[ôùf ùijò PYû ùiVûKê Kò_eò @ûiòfû
Gaõ GùZ icd ~ûGñ Kò_eò ejò[ôfû ö ùKjò Gjûe iù«ûhR^K C©e
_ûC^[ôùf, ~\òI icùÉ RûYòaûKê CiôêK [ôùf ö Gjû ù\Lô aûaû Kjòùf
(154)
ù~ ‘@Yû iûùjae GKêUò@û LûAaûe Leû_ @b¥ûi @Qò ö @ûRò jûU _ûkò
Gaõ ùi PYû ùPûùaA ùPûùaA GVûKê @ûiòQò ö Zû’e Gjò @b¥ûi K[û
cêñ RûùY Gaõ Gjò PYû Zû’e _âcûY ù\CQò ö ùjcûW_« GjûKê @ÊúKûe
Keò Kjòùf ‘aûaû ùcûe GKêUò@û LûAaûe @b¥ûi ^ûjó ö @~[ûùe
ùcûùZ ù\ûh \ò@«ê ^ûjó ö cêñ gòeòWÿòe jûU G~ûGñ ù\Lô^ûjó Kò @ûRò bêfùe
aò aRûe ~ûA^ûjó, PYû LûAaû K[û \ìùe [ûC ö LûAaû icdùe ~òG ùcû
_ûLKê @ûiòùf aò Zûuê iûwùe ^ aiûA cêñ LûG ^ûjó ö’
aûaû Kjòùf Zêc K[û iZ¥ ö Kò«ê ù~ùZùaùk _ûLùe ùKjò ^[ôùa,
Zêùc K’Y Keò_ûeòa ? @ûzû Kjòf, ùbûR^ Keòaû _ìaðeê Zêùc ùKùa
ùcûùZ iàeY Ke? cêñ K’Y Zêc iû[úùe iað\û ^ûjòñ ? ùcûùZ _â[ùc
@_ðY Keò Zêùc ùbûR^ MâjY KeêQ Kò ?
gòlû : Gjò Cqò \ßûeû aûaû Kò gòlû _â\û^ KeêQ«ò, Zûjû GVûùe ]¥û^
ù\aûe @ûag¥KZû ejòQò ö Gjûe @[ð ùjCQò A¦âòd, c^ Gaõ aê¡ò \ßûeû
eiûÊû\^ Keòaû _ìaðeê aûaûue iàeY Keòaû CPòZ ö Zûue iàeY jòñ
@_ðYe GK aò]ô ö A¦âòd aòhd _\û[ðe Pò«û ^Keò ejò_ûeòa ^ûjó ö GYê
_\û[ðe C_ùbûM _ìae ð ê ZûKê Bgße_eûdY Keòù\ùf Zû’e @ûiqò ÊbûaZü
^Á ùjûA~ûG ö Gjò _âKûe icÉ Azû, ùKâû], Zé¾û @û\ò Kê_âaé©òKê
Bgße_eûdY Keò Mêeê @bòcêLú Keòù\aû CPòZ ö ~\ò Gjûe ^òZ¥ûb¥ûi
Keû~ûG _eùcgße @ûce Kêaé©òMêWÿòKê \c^ Keòaûùe ijûdZû Keòùa ö
aòhde eiûÊû\^ _ìae ð ê aûaûue C_iÚZ ò ò ]¥û^ Keòaû @ûag¥K ö Gjû_ùe
aòhd C_ùbûM C_~êq Kò ^êùjñ, Gjò _âgÜ @ûiòa, `kùe @ûPeYùe
_eòa©ð^ ùja ö Gjû\ßûeû Mêeêù_âc aé¡ò _ûA gê¡mû^ _âû¯ ùja ö
ù~ùZùaùk Gjò mû^ C\d ùja ù\÷jòK aê¡ò ^Á ùjûA ùP÷Z^¥N^ùe
fú^ ùjûA~òa ö aÉêZü Mêeê Gaõ Bgße @bò^Ü GK[û aêSòaûKê ùja ö
Gjò _âKûe Mêeêue ùiaû Keòaû \ßûeû Bgße Ké_û _âû¯ ùjaû ^ò½òZ
Gaõ ZZ¨_ùe Pò© gê¡ ùjûA @ûcôû^êbìZò fûb ùja ö ùcûU K[û ùjCQò
ù~ Bgße Gaõ Mêeêuê _â[ùc @_ðY ^Keò ùKøYiò A¦âòâdMâûj¥ aòhde
eiûÊû\^ Keòaû CPòZ ^êùjñ ö Gjò_eò @b¥ûi Keòaû \ßûeû bqòùe
C©ùeû©e C^ÜZò NUòa ö gâú iûAue cù^ûjeeì_ú iMêY cì©òð iað\û
Plêi¹êLùe _âZb
ò ûZ ùja, ~Ÿßûeû bqò, ùa÷eûM¥ Gaõ ùcûl _âû¯ò Zßeû^ßZ
ò
(155)
ùja ö ]¥û^ _âMûXÿ ùjaû \ßûeû lê]û Gaõ iõiûee @ÉòZß aòiáZ ùjûA~òa
Gaõ iûõiûeòK aòhd _âZò @ûKhðY ÊZü ^Á ùjûA Pò© iêL Gaõ gû«ò fûb
Keòa ö
iê\ûcûu KûjûYú : C_ùeûq NUYû a‰ð^û Keòaû icdùe iê\ûcûu
_âiw ÊZü ùjcûW_«u iàeYKê @ûiòfû, ~ûjû Gjò NUYûKê _âcûYòZ Kùe ö
bMaû^ gâúKé¾ Zûue ùR¥Â bâûZû akeûc I ij_ûVú iê\ûcûu ijòZ
i¦ò_^ú Ehòu @ûgâcùe ejò aò\¥û]¥d^ Keê[ôùf ö [ùe Ké¾ Gaõ
akeûc KûV @ûYòaû _ûAñ aYKê ~ûA[ôùf; KòQò icd _ùe Ehò _^ôú
iê\ûcûuê c]¥ aYKê _VûA Zò^òRYu LûAaû _ûAñ KòQò PYû _VûAùf ö
ù~ùZùaùk Ké¾ I iê\ûcûue ùbU ùjfû, Ké¾ Kjòùf ‘bûA, ùcûùZ
KòQò Rk \ò@, aWÿ Zé¾û fûMêQò ö’ iê\ûcû Kjòùf Lûfò ù_Uùe Rk _òAaû
CPòZ ^êùjñ, GYê KòQò icd aògâûc Keò^ò@ ö’ iê\ûcû PYû aòhdùe KòQò
iìP^û ù\ùf ^ûjó Kò Ké¾uê Zûue bûM ù\ùf ^ûjó ö Ké¾ Z Käû«
ùjûA_Wÿò[ôùf, iê\ûcûu ùKûkùe cêŠ eLô MûXÿ ^ò\âûùe NêwêWÿò cûeòaûKê
fûMòùf ö Gjò iêù~ûM ù\Lô iê\ûcû PYû KûXÿò ùPûaûAùf ö @Pû^K Ké¾
CVò_Wÿòaû _eò @bò^d Keò _Pûeòùf ‘bûA, K’Y LûCQ, KûWêÿ KûWêÿ g±
ùjCQò ? iê\ûcû Kjòùf, ‘GVò LûAaûKê @ûC K’Y @Qò ? cêñ Z gúZùe
[eêQò ùaûfò \û« KWÿcWÿ ùjCQò ö ù\L, cêñ bfbûaùe aò¾êijiâ ^ûc
CyûeY c]¥ Keò_ûeê^ûjó ö’ GK[û gêYòaû _ùe @«~ð¥ûcú Ké¾ Kjòùf
‘bûA, cêñ Gùa Gùa Ê_Üùe ù\Lôfò ù~ RùY a¥qò @ûC RYKe Lû\¥
LûA~ûCQò ö ù~ùZùaùk ZûKê Gjò aòhdùe _PeûMfû, ùi Kjòfû ù~
‘cêñ @ûC K’Y cûUò ùMûWÿò LûCQò ö Gjû_ùe _âgÜK©ðû Kjòùf GacÉê ö
bûA, Gjû Z ùKak Ê_Ü [ôfû, ùZùa cêñ bfbûaùe RûùY ù~ Zêùc ùcû
aò^û @^Ü \û^ûUòG c]¥ MâjY Ke^ûjó ö [KûagZü ^ò\âûMZ @aiÚûùe cêñ
ZêcKê G_eò _âgÜ Keò[ôfò ö’ ~\ò iê\ûcû bMaû^ gâúKé¾ue @«~ð¥ûcú
Êeì_ aòhdùe _eòPòZ [û@ûù« Zûùjùf ùi Gjò _âKûe @ûPeY K\û_ò
Keò^[ûù« ö Gjò KûeYeê gâúKé¾ue aûf¥ a§ê ùjûA[ôaû iù©ß iê\ûcûuê
\ûeò\⥠I iõiûee ùKäg ùbûMòaûKê _Wÿfò û ö _ea©ðú icdùe Zûu _^ôúu
jûZùe _âÉêZ KòQò Lê\bRû ù^A iê\ûcû ù~ùZùaùk gâúKé¾uê C_jûe
ù\aû _ûAñ Mùf bMaû^ @Z¥« _âi^Ü ùjûA Zûuê iêa‰ð ^Meú C_jûe
ù\ùf ö ~òG bMaû^uê @_ðY ^Keò GKû«ùe ùbûR^ MâjY Kùe, iòG
(156)
GjòK[û iað\û iàeY eLôaû CPòZ ö gîZò c]¥ Gjò K[û Kùj ù~ Bgßeuê
_â[ùc @_ðY Keò CzòÁ ùjaû _ùe ùbûR^ MâjY Keòaû CPòZ ö aûaû
aWÿ ùKøZìjk_ì‰ð C_ûdùe Gjò gòlû _â\û^ Kùf ö
öö aûaûu jûi¥ aòù^û\ öö
@Yû Pò*YòKe Gaõ ùcøiòaûB : Gùa gâú ùjcûW_« @ûC GK
ùKøZìjk_â\ NUYû a‰ð^û KeòQ«ò, ~ûjû _â[ùc jûi¥ei bkò cù^ ùja;
Kò«ê mû^e _âKéZ iûe G[ôùe ^òjòZ ejòQò ö \ûùcû\e N^g¥ûc aûaùe
^ûcùe RùY bq [ôùf ö Zûue WûK ^ûc @Yû Pò*YòKe ö ùi iek,
iûjiú Gaõ ^òbðúK _âKéZòe a¥qò [ôùf ö Kûjû _âZò bd ^Keò ùeûKùVûK¨
Kjê[ôùf Gaõ _eòYZò _âZò Pò«û Keê^[ôùf ö a¥ûajûeòK \éÁòeê ~\òI ùi
eêl Gaõ @ijò¾ê _âZúZ ùjC[ôùf, Kò«ê @«üKeYùe K_Ujú^ I
a¥ajûeKêgk [ôùf ö Gjò KûeYeê aûaû Zûuê aòùgh ù_âc Keê[ôùf ö
icÉ bq ^òR Azû^êiûùe aûaûue gâú@õM ùiaû Keê[ôùf ö aûaû Zûue
jÉ KûV ùefòõ C_ùe eLê[ôùf ö ùefòõ @_e_ûgßðeê RùY aé¡ aò]aû
Zûue ùiaû Keê[ôùf ö Zûue ^ûc ùaYêaûB ùKøRfMò ö aûaû Zûuê cñû’
ùaûfò iù´û]^ Keê[ôùf Z[û @^¥cûù^ cûCiúaûB WûKê[ôùf ö ùi GK
gê¡ jé\de cjòkû [ôùf ö \êAjûZ @ûwêkòùe Pò_ò ùi aûaûue @õMcŸð^
Keê[ùô f ö ù~ùZùaùk ùi Zûue C\e cŸð^ Keê[ùô f, GùZ ùRûeùe
Keê[ôùf ù~ ù_U I _òVò _âûd GKûKûe ùjûA~ûC[ôfû ö G_eò Keòaû
ù~ûMê aûaû c]¥ G_U ùi_U ùjûA~ûC[ôùf ö iµì‰ð ]¥û^ I bûa ijKûùe
ùi G_eò ùiaû Keê[ôaûùaùk Zûue cêjñ Zk C_e ùjC[ôfû ö Gjò
icdùe @^¥_ûgßðùe ùiaûcMÜ [ôaû @Yûu cêjñ _ûLùe ùKùZùaùk
Zûue cêjñ fûMò~ûC[ôfû ö cûCiúaûB eiòK Êbûae ùjûA[ôaû ù~ûMê
_eòjûi_ìaðK Kjòùf ù~ ‘@Yû aWÿ \êÁ _âKéZòe a¥qò, ùcûùZ ùi Pê´^
KeòaûKê PûjêQ
ñ ò ö Zû’e ùKg Z _Kß ùjûAMfûYò Kò«ê iûcû^¥ f{û fûMê^ûjó ö
GK[û gêYò @Yû ÊûbûaòK bûùa ùKâû]ôZ ùjûA _Wÿòùf ö ùi Kjòùf ‘Zêùc
KjêQ ù~ cêñ RùY aé¡ Gaõ Leû_ a¥qò ö cêñ K’Y cìLð ? Zêùc ^òùR
KRò@û @ûe¸ KeêQ ö’ C_iÚòZ icÉ bq GjûKê aWÿ @ûMâjùe C_ùbûM
Keê[ôùf ö aûaûue Z Cbdu _âZò ùiÜj [ôfû, GYê KêgkZûe ij ùi
aòaû\Kê ZêUûAù\ùf ö Zûuê ùiÜj_ìaðK Kjòùf ‘G @Yû, aé[ûùe KûjóKò
(157)
Kkj KeêQ ? cûñ’uê Pê´^ Keòaûùe Leû_ K’Y ? aûaûue Cqò gêYò
icùÉ aòiàòZ ùjùf Gaõ @Yûu ùKâû] gû« _WÿòMfû ö cûCiúaûB c]¥
^úea ùjûAMùf ö icÉ bq aûaûue Gjò aòù^û\ bûae @û^¦ ù^ùf ö
aûaûu bq _eûdYZû : aûaû bqcû^uê ùicû^ue Azû @^êeì_
ùiaû KeòaûKê ù\C[ôùf Gaõ G[ôùe ùKøYiò jÉùl_Kê ae\ûÉ
Keê^[ôùf ö @^¥ GK NUYûùe \òù^ cûCiúaûB aûaûue C\e ak_ìaK ð
cŸð^ Keê[ôùf, ~ûjûKê ù\Lô RùY bq a¥É ùjûA_Wÿò @ûùÉ @ûùÉ ùiaû
KeòaûKê @^êùeû] Kùf ö ùi Kjòùf GcòZò Kùf aûaûue @«^kú I
^ûWÿò Pì‰ðaòPì‰ð ùjûA~òa ö Zûu cêjñeê GZòKò K[û aûjûeòQò Kò ^ûjó aûaû
Zûu @ûi^eê CVò_Wÿòùf Gaõ Rk«û @wûe icû^ ùKâû]ûMÜò _ûfUòMùf ö
Zûuê ùeûKòaûe iûji Kûjûe @Qò ? \êAjûZùe iU¨Kûe ùMûUòG cê^Kê
]eò ùi ^ûbòù\gùe fMûAùf Gaõ @ûe cê^Uò bìcò C_ùe eLô ù_UKê
ùRûe ùRûe Keò ]KÑûù\ùf ö iU¨Kû _âûd \êA Zò^ò `êU f´û [ôfû ö
ù~_eò aûaû ]KÑû ù\C[ôùf, _âZúZ ùjfû ù~ iU¨Kû ^ûbòùe Qò\â Keò
_gò~òa ö ù\LYûjûeúcûù^ ù_U `ûUò~òa Kò K’Y bûaò bdbúZ
ùjûA_Wÿòùf ö aûaû Zûu iÚû^ùe \éXÿZûe ij ejò bìcò ij cògò~ûC[ôùf
Gaõ _âZò cêjì©ðùe ù_U `ûUòaûe @ûguû iéÁò ùjC[ôfû ö icùÉ
KòõK©ða¥aòcìXÿ ùjûA_Wÿê[ôùf ö @û½~ð¥PKòZ I bdbúZ ùjûA ùicûù^
cìK icû^ QòWÿû ùjûA[ôùf ö _âKéZùe bqRYue GZòKò cûZâ Azû [ôfû
ù~ aûaûuê KÁ ^ùjfû bkò jûfKû bûaùe Zûue ùiaû Keû~ûC ö aûaû
KÁ _û@û«ê, Gjò Azû Kûjûe ^[ôfû ö bqcûù^ Z i\¨bûa^û eLô Gjò K[û
Kjò[ùô f ö Kò«ê aûaû Zûu Kû~ð¥ùe Kò*Z
ò cûZâ Kûjûe jÉùl_ Pûjê^ ñ [ôùf ö
bqcû^u c^ùe @û½~ð¥ RûZ ùjfû ù~ bf CùŸg¥ùe ùicûù^ ù~Cñ
K[û Kjò[ôùf Zû’e _eòYZò G_eò ùjfû KûjòñKò Gaõ ùicûù^ ùKak
^úea \gðK ejòaû QWÿû @ûC KòQò Keò_ûeòùf ^ûjó ö bûM¥agZü aûaûue
ùKâû] gû« ùjfû Gaõ iU¨Kû QûWÿò ùi _êYò ^òR @ûi^ C_ùe aòeûRcû^
Kùf ö Gjò NUYûeê bqcûù^ gòlû MâjY Kùf ù~ @^¥e Kû~ð¥ùe
jÉùl_ Keòùa ^ûjó Gaõ icÉuê ùicû^u Azû^êiûùe aûaûu ùiaû
KeòaûKê ù\ùa ö ùKak aûaû jó ùiaûe cìf¥ KkòaûKê ic[ð [ôùf ö
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(158)
 öö _*aòõg @]¥ûd öö
\ûcê @Yû Kûiûe Gaõ Zûue a¥aiûd ö @ûcâ fúkû I _âû[ð^û

_âûK¨K[^ : ~òG CùŸg¥ejòZ bûaùe icÉu _âZò \dû Ke«ò Z[û

icÉ _âûYúu Rúa^e @ûgâd\ûZû @U«ò, ~òG _eõaâjàue _ì‰ð @aZûe
@U«ò, G_eò @ùjZêK \dûiò§ê Gaõ cjû^¨ ù~ûMúeûRue PeYùe iûÁûw
_âYûc Keò @ûùc Gùa Gjò @]¥ûd @ûe¸ Keòaû ö
gâú iûAue Rd ùjC ö ùi i^Ú PìWûÿ cYò, icÉ gêb Kû~ð¥e C\¨MciÚk
aû @û]ûe Gaõ @ûce @ûcôûeûc Z[û bqcû^ue @bd @ûgâd\ûZû @U«ò ö
@ûùc ùijò iûA^û[ue PeY a¦^û KeêQê, ~òG Zûue Rúa^e @«òc
fl¥ jûif KeòiûeòQ«ò ö
gâú iûAaûaû @^òaðP^úd ù_âcÊeì_ @U«ò ö @ûùc Z ùKak Zûue
PeYKckùe \éXÿ bqò eLôaû CPòZ ö ù~ùZùaùk bqe aògßûi \éXÿ
Gaõ bqò _eò_Kß ùjûA~òa Zûjûe cù^ûe[ gúNâ i`k ùja ö
ù~ùZùaùk ùjcûW_«u c^ùe iûAPeòZ Z[û iûAkúkûMêWÿòKe eP^û
Keòaû _ûAñ Zúaâ CKôY×û RûZùjfû, aûaû Zêe« ZûjûKê _ì‰ð Kùf ö
ù~ùZùaùk Zûuê iáZò_Zâ AZ¥û\ò eLôaûKê @ûù\g còkòfû, ùjcûW_«ue
Çê©òð, aê¡òc©û, gqò Z[û Kû~ð¥ Keòaûe lcZû Êdõ @ûiòMfû ö ùi Kj«ò Kò
cêñ Gjò Kû~ð¥ ^òcù« iað\û @ù~ûM¥ ùjûA[ôaû iù©ß gâú iûAue gêbûgúaðû\
\ßûeû Gjò KVò^ Kû~ð¥Kê _ì‰ð Keòaûùe ic[ð ùjûA_ûeòfò ö `kÊeì_ Gjò
_aòZâ Mâ^Ú ‘gâú iûA iZ¨PeòZ’ @û_Ycû^uê C_f² ùjûA_ûeòfû, ~ûjû
GK ^òcðk ùÉûZâ aû P¦âKû«cYò i\ég @ùU ö G[ôeê ^òSðe ùjC[ôaû iûA-
fúkûeì_ú @céZKê Gùa _ûVKcûù^ iað\û c^beò _û^ Keò_ûeòùa ö
ù~ùZùak bq _ì‰ð @«üKeYùe gâú iûAaûaûuê bqò KeòaûKê fûùM
aûaû Zûjûe icÉ KÁ Gaõ \êbðûM¥Kê \ìe Keò Êdõ Zû’e elû Ke«ò ö
@j¹\^Mee \ûùcû\e iûañfeûc eûiù^ Kûiûeue \éÁû« C_ùeûq
Cqòe _âcûY \òG ö
\ûcê @Yû : _ûVKcû^ue iàeY [ôa ù~ Gjò cjûgdue _âiw hÂ
@]¥ûdùe gòeòWÿòùe eûc^acú Ciôa _âiwùe a‰ð^û Keû~ûAQò ö ùi
_âûd 1895 ciòjûùe gòeòWÿò @ûiò[ôùf ö Gjò icdùe eûc^acú Ciôa
(159)
_âûe¸ ùjC[ôfû ö ùijò icdeê ùi GK iê¦e Reò _ZûKû ùbUò ù\C[ôùf
Z[û Meòa bòlêKcû^uê ùbûR^ KeûC[ôùf ö
\ûcê @Yûu K_û a¥aiûd : \ûcê @Yûue RùY a§ê Zûu ijòZ cògò
K_û a¥aiûd KeòaûKê @ûMâj _âKûgKeò cê´Aeê GK _Zâ _VûA[ôùf ö
ùi ùfLô[ôùf ù~ G[ôeê _âûd \êAfl Uuû fûb còkòaûe @ûgû @Qò ö
1936 ciòjûùe ^eiòõj Êûcúuê _â\© aqa¥ùe \ûcê @Yû Kjò[ôùf
ù~ Zêkû a¥aiûd _âÉûa cê´Ae RùY \fûf Zûuê ù\A[ôùf, ~òG Kò
@õgú\ûe ißZßeê Ijeò~ûA ùcû C_ùe icÉ bûe @_ðY Keò[ûù« ö
(bqcû^ue @^êba bûM 11, _éÂû 75) \fûfRYK ùfLô[ôùf ù~
Gjò a¥aiûd ajêZ bf Gaõ lZòe ùKøYiò @ûguû ^ûjó ö G_eò iêa‰ð
iêù~ûM jûZQWÿû Keòaû CPòZ ^êùjñ ö \ûcê @Yûu c^ùe ^û^û Azû @^òzûe
\ß¦ß iéÁò ùjC[ôfû, ùZYê ^òùR ùKøYiò ^ò¿©ò ù^A_ûeê^[ôùfö aûaûue
bq ùjûA[ôaû ù~ûMê iaêK[û GK _Zâùe ùfLô aûaûu _eûcgð bòlû Keò
_ZâUò g¥ûcûu _ûLKê _VûAùf ö
_e\ò^ g¥ûcû _ZâUò _ûAùf Gaõ c]¥ûjÜ icdùe ciRò\¨Kê ~ûA
aûaûu i¹êLùe ZûKê eLôùf ö _Zâ aòhdùe aûaû g¥ûcûuê _âgÜKùf ö
g¥ûcû Kjòùf ‘@j¹\^Mee \ûcê @Yû Kiûe GK a¥aiûd iõKâû« _âiwùe
@û_Yue _eûcgð ùfûWÿòQ«ò ö aûaû _Pûeòùf ‘ùi K’Y ùfLôQò Gaõ Kò
ù~ûR^û KeòQò ? ùcûùZ Z fûMêQò ùi @ûKûg QêAñaûKê PûjêñQò ö ZûKê
bMaû^u Ké_ûeê ù~ZòKò còkòQò, ùiZòòKòùe i«êÁ ejòaû CPòZ ö jC, _Zâ
_Xÿò gêYû@ ö g¥ûcû Kjòùf, ‘@û_Y Gùa ~ûjû Kjòùf, Zûjû jó _Zâùe
ùfLûùjûAQò ö ùj ù\aû ! @û_Y GVûùe gû« I iÚòe bûaùe aiò c]¥
bqcû^ue C\¨ùaM aXÿûA\ò@«ò Gaõ ù~ùZùaùk ùicûù^ @gû«
ùjûA_Wÿ«ò, @û_Y ùicû^uê @ûKhðòZ Keò KûjûKê _âZ¥l aû KûjûKê _Zâ
\ßûeû GVûKê UûYò@ûY«ò ö ù~ùZùaùk @û_Yuê _Zâe iûeûõg RYû@Qò,
ùcûùZ _êYò _Xÿòaû _ûAñ aòag KeêQ«ò KûjóKò ? aûaû Kjòùf ‘g¥ûcû, Zêùc
_Zâ _Xÿ ö cêñ Z GYêùZYê Mù_ ö ùcû K[û KòG aògßûi KeêQò ?’ g¥ûcû
_Zâ _Xÿòùf Gaõ aûaû ZûKê ]¥û^ijKûùe gêYòaû _ùe aòh‰bûa _âKûg
Keò Kjòùf ‘ùcûùZ fûMêQò ùiV(\ûcê @Yû)_ûMk ùjûAMfû ö ZûKê ùfLô\@ ò
Kò Zû’ Nùe ùKøYiò Rò^òhe @bûa ^ûjó ö LùŠ eêUòùe i«êÁ ùjûA fl
PKÑeeê ùi \ìeùe ejòaû CPòZ ö g¥ûcû C©e ùfLô _VûAùf ö \ûcê @Yû
(160)
aWÿ CiôêKZûe ij _ZâKê @ù_lû Keò ejò[ôùf ö cûZâ _Zâ _Xÿòaû _ùe
fùl Uuû ùeûRMûe Keòaûe Zûue @ûgû _ûYò ù`ûUKû _eò còùkAMfû ö
ùi bûaòùf, aûaûu _eûcgð ùfûWÿò bêf¨ KeòQ«ò ö ùZùa g¥ûcû _Zâùe
@ûjêeò ùfLô[ôùf ‘ù\Lôaû I gêYòaû bòZùe `eK @Qò ö GYê gòeòWÿò @ûiò
^òùR aûaûuVûeê @ûù\g ù^aû bf ùja ö Zû_ùe \ûcê gòeòWÿò @ûiòùf ö
aûaûue \gð^ Gaõ Zûue _\ùiaû Kùf; Kò«ê aûaûu i¹êLùe a¥aiûd
K[û @ûùfûP^û KeòaûKê iûji Keò_ûeòùf ^ûjó ö ùi cû^iòK iõKÌ
Kùf ù~ ~\ò aûaû Ké_û Ke«ò Zûùjùf fûbûõgeê KòQò Zûuê @_ðY Keòùaö
~\òI aWÿ Mê¯ùe Gaõ c^ bòZùe ùi Gjò aòPûe eLò[ôùf, ZâòKûk\gðú
aûaûu @ûMùe Zûjû K’Y fêPò_ûeò[û«û ? aûkK Z còùVA cûùM, Kò«ê cñû
ZûKê _òZû Jh] \òG ö KûeY còVû ÊûiÚ¥ _lùe lZòKûeK ö ùZYê ùi
_òfûKê aêùSA gêùSA _òZû Jh] Lê@ûA\òG ö aûaû RùY \dûkê cûZû
i\ég [ôùf ö ùi Zûue bqcû^ue a©ðcû^ I baòh¥Z K[û RûYò[ôùf ö
\ûcê @Yûe c^ K[û RûYò_ûeò ùi Kjòùf ‘aû_ê ! cêñ ^òRKê G iõiûee
R¬ûk bòZùe b©òð KeòaûKê Pûjêñ^ûjó ö’ aûaûue @ÊúKéZò RûYò \ûcê Gjò
ù~ûR^ûeê IjeòMùf ö
gi¥ a¥aiûd : Gjû_ùe ùi PûCk,Mjc AZ¥û\ò a¥aiûd @ûe¸
Keòaû K[û aòPûe Kùf ö aûaû Zûjû c]¥ RûYòù^A Zûuê Kjòùf Kò
‘Zêùc Uuûùe 5 ùie KòYòa I 7 ùie aòKòa ö `kùe Zûuê Gjò
a¥aiûd ù~ûR^û c]¥ QûWÿa ò ûKê ùjfû ö KòQò \ò^ _~𥫠gi¥ \e aXÿa
ò ûùe
fûMòfû Gaõ fûMòfû Kò aûaûue baòh¥ZaûYú iZ ùja ^ûjó ö Kò«ê cûùi
\êAcûi _ùe iaê@ûùWÿ ahðû ùjfû, ~ûjûe `kÊeì_ \e @Pû^K KcòMfû
Gaõ ù~Cñcûù^ gi¥ iõMâj Keò[ôùf, ùicû^uê ~ù[Á lZò ijòaûKê
_Wÿòfû ö ùZùa \ûcê @Yû Gjò aò_©òeê a©òðMùf ö Gjû CùfäL Keòaû
icúPú^ ùja ù~ Zêkû a¥aiûd ~ûjû Kò ùijò \fûf @^¥ RùY a¥qòu
ij cògò Keò[ôùf, ùi[ôùe ùicû^ue _âPêe lZò ùjfû ö aûaû \ûcêuê
aWÿ aò_©òeê C¡ûe Keòù\ùf ö Gjû ù\Lô \ûcê @Yûue iûAPeYùe
aògßûi \éXÿ ùjûAMfû Gaõ Rúa^ _~𥫠ùi aûaûue ^òÂû_e bq ùjûA
ejòùf ö
@ûcâfúkû : [ùe ùMû@ûe RùY cûcfZ\ûe eûùf _âûd 300Uò
@û´e GK SêWÿò g¥ûcûu ^ûcùe gòeòWÿò _VûAùf ö _ûiðf ùLûfòaûeê _âûd
(161)
icÉ @û´ bf aûjûeòfû ö bqcû^u c]¥ùe GjûKê aû<òaûe Kû~ð¥ g¥ûcûu
C_ùe ^¥É KeûMfû ö ùi[ôeê aûaû PûùeûUò @û´ \ûcê @Yûu _ûAñ @fMû
KûXÿò eLôù\ùf ö \ûcê @Yûue Zò^òRY Èú [ôùf ö Kò«ê ùi Zûue ùKak
\êAUò Èú @Q«ò ùaûfò Kjê[ôùf ö Zûue ùKøYiò i«û^ ^[ôùf, ùZYê ùi
@ù^K ùR¥ûZòhue @ûgâd ù^ùf Z[û ^òùR c]¥ ajê ùR¥ûZòh Mâ^Ú
_Xÿû_Xÿò Keò ùR¥ûZòhgûÈùe KòQòUû mû^ @Rð^ Keò[ôùf ö
G[ôeê ùi RûYò_ûeò[ôùf ù~ Zûue R^àKêŠkúùe ùMûUòG _û_Mâj
[ôaûeê Gjò Rúa^ùe i«û^ iêL ù\Lôaû Zûu bûM¥ùe ^ûjó; Kò«ê aûaûu
_âZò Zûu c^ùe @Uk gâ¡û [ôfû ö _ûiðf _j*òaûe \êAN<û _ùe ùi
_ìRû _ûAñ ciRò\¨Kê @ûiòùf ö Zûuê ù\Lô aûaû Kjòùf Kò ùfûKcûù^ @û´
_ûAñ NìeòaêfêQ«ò, ùjùf Gjò \êAUò \ûcêe ö ~ûjûe Zûjû ZûKê LûAaûKê \ò@
Gaõ ceòaûKê \ò@ ö Gjò K[û gêYò \ûcêu jé\dùe ù~_eò aRâûNûZ ùjfû ö
ùZùa cjfiû_Zò Zûuê aêSûAùf Kò Gjò céZê¥ g±e @[ð @jõKûee
aò^ûg Gaõ aûaûu PeY Ké_ûeê Z Zûjû @ûgúaðû\Êeì_ @ùU ö Gjû_ùe
ùi @û´ LûAaûKê _âÉêZ ùjûAMùf ö aûaû Kjòùf ‘Zûjû Zêc _ûAñ ^êùjñ,
Zêce iû^ ÈúKê \ò@ ö Gjò @û´e _âbûaeê Zûe Pûeò _êZâ Gaõ Pûeò K^¥û
RûZ ùjùa ö’ aûaûu K[û gòùeû]û~ð¥ cù^ Keò ùi @û´ ù^A iû^
_^ôúKê ù\ùf ö ]^¥ gâú iûAaûaûue fúkû, ~òG bûM¥PKâKê a\kûA
ù\A Zûuê i«û^ iêL _â\û^ Kùf ö aûaûue aP^ iZ¥ _âcûYòZ ùjfû,
ùR¥ûZòhue ^êùjñ ö
aûaû igeúeùe [ôaû icdùe Zûu aP^e iû[ðKZû I cjòcû _âZ_ ò û\òZ
ùjC[ôfû; Kò«ê aWÿ @û½~ð¥e aòhd ù~ Zûue cjûicû]ô _ùe c]¥
Zûue _âbûa _ìaðaZ¨ ejòQò ö aûaû Kjò[ôùf Kò ‘ùcû C_ùe _ì‰ð aògßûi
eL ö ~\òI cêñ ù\jZ¥ûM Keòù\aò; Kò«ê ùcûe @iÚò @ûgû I aògßûi
iõPûe Keò Pûfò[ôa ö ùKak cêñ ^êùjñ, ùcûe icû]ô c]¥ aû©ðûkû_
Keòa, Pk_âPk Keòa Gaõ ù~Cñcûù^ @^^¥ bûaùe ùcûe
geYûMZ ùjùa ùicû^u c]¥ùe @ûgûe iù¦g _j*ûC[ôa ö cêñ
ZêcVûeê aò\ûd ù^A~ûCQò bûaò ^òeûg jê@^ûjó ö Zêùc ùcûe @iÚòKê
iað\û bqcû^ue Kf¥ûY ^òcò© Pò«òZ [ôaû ù\LôaûKê _ûAa ö ~\ò
ùcûe ^òe«e iàeY Gaõ ùcû C_ùe \éXÿ aògßûi eLôa Zûùjùf
Zêùc iaðûù\ø C_KéZ ùja ö’
(162)
 _âû[ð^û : ùghùe GK _âû[ð^û Keò ùjcûW_« Gjò @]¥ûd icû¯
KeêQ«ò ö
‘ùj i\¨Me ê ê iûA! @û_Yu ^òKUùe @ûce GZòKò _âû[ð^û ù~ @û_Yue
@bd PeY K\û_ò @ûce cû^i_Ueê aòiáZ ^ùjC ö @û_Yue gâú_de
ùKùa aò @ûce \é̈Áò _[eê aòPê¥Z ^ùjC ö R^à céZê¥ PKâe Gjò iõiûeùe
@ûùc \êüLùe RRðeZ ò ùjCQê ö Gùa \dû Keò @ûcKê G[ôeê C¡ûe Ke«ê ö
@ûce A¦âd ò , ~ûjûKò aòhd _\û[ð _âZò iað\û @ûKhòðZ ùjCQò, ZûKê @«cêðLú
Keò @ûcKê @ûcô\gð^e ù~ûM¥ Keû«ê ö ù~ _~𥫠A¦âòdicìje ajòcðêLú
_âa©é ò Gaõ P*k c^ C_ùe ^òdªY @ûiò^ûjó, ùi _~𥫠@ûcôiûlûZKûee
ùKøYiò @ûgû ^ûjó ö @ûce _êZâ aû còZâ KòG aò ùghùe C_Kûeùe @ûiòùa
^ûjó ö ùj iûA ! @ûce GKcûZâ @ûgâû @û_Y, ~òG @ûcKê ùcûl Gaõ
@û^¦ _â\û^ Keòùaö ùj _âbê ! @ûce ZKð_a â YZû Z[û @^¥ Kê_aâ ©
é M
ò W
ê K
òÿ ê
^Á Keò\ò@«ê ö @ûce Ròjßû iað\û @û_Yu ^ûciàeYe eiûÊû\ Keê ö
ùj iûA ! @ûce bf Gaõ c¦ icÉ _âKûe aòPûeMêWÿòKê ^Á Keò\ò@«ê ö
_âbê! G_eò KòQò Keò\ò@«ê, ~Ÿßûeû geúe Gaõ Méjùe @ûce @ûiqò ejòa
^ûjó ö @ûce @jõKûe ^òcðìk ùjûA~òa Gaõ ùKak @û_Yu ^ûc iàeY
ejò[ôa Z[û @^¥ icÉ K[û aòiàéZ ùjûA~òaö @ûc c^e @gû«òKê \ìe Keò
ZûjûKê iÚòe Gaõ gû« Keò\ò@«ê ö ùj iûA, @û_Yue [ùecûZâ @ûfòw^
\ßûeû @ûc bòZùe [ôaû @mû^eì_K @§Kûee @ûaeY jUò~a ò Gaõ @û_Yue
mû^ûKûgùe @ûùc iêL_ìaðK aòPeY Keòaê ö @û_Yue Gjò ù~Cñ fúkûcéZ
_û^ Keòaûe ùiøbûM¥ @ûce ùjfû Z[û ~ûjû @ûcKê @LŠ ^ò\âûeê RûMâZ
Keòù\fû, Gjû @û_Yue jó @iúc Ké_û Gaõ @ûce MZ R^àe gêbKcðe
`k @ùU ö
aòùgh \âÁa¥ : Gjò _âiwùe \ûcê @Yûu c^ùe CVò[ôaû \êAUò K[û
CùfäL Keû~ûCQò ö ‘[ùe cêñ ù~ùZùaùk @^¥cû^u ijòZ aûaûue
gâú_de ^òKUùe aiò[ôfò, ùcû c^ùe \êAUò _âgÜ @ûiòfû ö aûaû Zû’e
C©e ^òcÜ_âKûe ù\ùf ö (1) ù~Cñ ùfûKcûù^ gâú iûAu \gð^ _ûAñ
gòeòWÿò @ûiêQ«ò, K’Y ùi icùÉ C_KéZ ùjCQ«ò ? Gjûe C©eùe ùi
Kjòùf ù~ ‘aCk ]eò[a ô û @û´ MQKê ù\L ö ~\ò iaê aCk @û´ ùjûA~òa
Zûùjùf @û´ MYû~ûA_ûeòa ^ûjó Kò ùZûkû~ûA_ûeòa ^ûjó ö Kò«ê G_eò
K’Y jêG ? ajêZ aCk SWÿò Zùk _Wÿò~ûG ö KòQò `kòùf Gaõ aXÿòùf
(163)
c]¥ SWÿùZû`û^ùe _Wÿò ^Á ùjûA~ûG ö ùghùe @Ì KòQò jó akKû
eùj, ~ûjû @û´ùe _eòYZ jêG ö (2) \ßòZúd _âgÜ ùcû ^òR aòhdùe
[ôfû ö ~\ò aûaûue ^òaûð Y ùjûA~ûG, cêñ ^òeûgâd ùjûA_Wÿa
ò ò ö ùiùZùaùk
ùcûe KòG iûjû ùjùa ? aûaû Gjûe C©eùe Kjòùf ‘ù~ùZùaùk
Gaõ ù~CñVò Zêùc ùcûùZ iàeY Keòa, cêñ Zêc iû[úùe ejòaò ö Gjò aP^
1918 ciòjû _ìaðeê Gaõ _ùe c]¥ ùi _ûk^ Keò@ûiêQ«ò ö ùi Gùa
aò ùcû iû[úùe ejò ùcûe _[ _â\gð^ KeêQ«ò ö Gjò NUYû 1910-11
ciòjûe K[û ö ùijò icdùe ùcûe bûA ùcûVûeê @fMû ùjûAMùf Gaõ
ùcûe bCYúe céZê¥ ùjûAMfû ö ùcûe Nùe ùPûeò ùjfû Gaõ _êfòi
Z\« Keê[ôfû ö Gjòiaê NUYû ùcûùZ _ûMk _eò Keòù\A[ôfû ö’
ùcûe bCYúe ÊMðaûiùe cêñ \êüLùe bûwò_Wÿòfò, ùZùa ù~ùZùaùk
cêñ aûaûue geYû_^Ü ùjfò, ùi Zûue c]êe C_ù\gùe ùcûùZ iû«ß^û
_â\û^Keò @®û KêfK‰òðu Nùe _êe^_êkò(Wûfòùe Zò@ûeò còVû _eUû)
Lê@ûAùf Z[û ùcûe cÉKùe P¦^ UòKû fMûAù\ùf ö
‘@^¥ GK NUYûùe ùcûe RùY 30 ahðe a§ê ùcûe _^ôúue MjYû
iò¦êK, ~ûjû bòZùe cwkiìZâ Gaõ ù^û[ @û\ò [ôfû, ùPûeò Keòù^ùf ö
Gjû_ùe aûaûue PòZâ iclùe cêñ Kû¦òaûùe fûMòfò Gaõ _e\ò^ jó ùijò
a¥qò Êdõ MjYû iò¦êK ùcûùZ ù`eûAù\A lcû_âû[ð^û Kùf ö

gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(164)
 öö hWÿaõò g(26) @]¥ûd öö
bq _^Ú, jeò½¦â _òZùf Gaõ R^àR^àû«ee iûlú,
@ûù´\Keu @ûcôjZ¥û Azû

Gjò iéÁòùe iÚìk, iìlà, ùPZ^ Gaõ RWÿ @û\ò ~ûjû KòQò \éÁòùMûPe
ùjCQò ùi iaê GKaâjà Gaõ ùijò GK @\ßòZúd aÉê aâjàuê jòñ @ûùc bò^Ü
bò^Ü ^ûcùe iù´û]^ KeêQê Z[û bò^Ü bò^Ü \éÁòùe ù\LêQê ö ù~Cñ _âKûe
@§Kûe c]¥ùe _Wÿò[ôaû ùMûUòG \CWÿò iû_e bâc iéÁò Keò[ûG, ùijò_eò
@ûùc icÉ _\û[ðKê ùKak aûj¥Êeì_ùe ù\Lô[ûC, Zûjûe iZ¥ Êeì_ùe
^êùjñ ö GKcûZâ i\¨Mêeê jó @ûce \éÁò_[eê cûdûe @ûaeY \ìe Keò aÉêe
iZ¥Êeì_Kê ~[û[ðùe \gð^ KeûAaûùe ic[ð @U«ò ö G[ôiKûùg @ûi«ê,
gâú i\¨Mêeê iûA^û[ cjûeûRue C_ûi^û Keò iZ¥e \gð^ ^òcù«
ZûuVûùe _âû[ð^û Keòaû, ~òGKò Bgßeu bò^Ü @^¥ KòQò ^êj«ò ö
cû^i _ìRû : gâú ùjcûW_« iað\û C_ûi^ûe GK @^^¥ cûMð _â\gð^
Ke«ò ö ùi Kj«ò :
@û^¦ûgîe Chà Rkùe Ke _û\ _âlûk^ ö
iZ¥ù_âceì_ú P¦^ùe Ke gâú@w ùf_^ ö
\éXÿaògßûiKê aÈ Keò, Mêeêuê Keû@ _eò]û^
ùKûck GKûMâ Pò©eì_ú `k Zûuê Ke @_ðY ö
bûaeì_K KRk gâú cÉKùe fMûA\ò@
bqòe Kce_Uò Kceù\gùe aû§ò\ò@
G_eò Keò iûAPeYùe c[û^Z Ke ö
Gjò _âKûe gâú iûAuê icÉ @ûbìhYùe aòbìhòZ Keò Zûuê ^òRe iaðÊ
ic_ðY Keò\ò@ ö ChàZû \ìe Keòaû _ûAñ bûae Pûce aò‚ ö Gj_eò
@û^¦\ûdK _ìRû Keò Zûuê _âû[ð^û Ke-
ùj _âbê iûA ! @ûce Pò©Kê @«cðêLú Ke«ê ö iZ¥ Gaõ @iZ¥e
aòùaK _â\û^Keò Z[û iûõiûeòK aòhdeê @ûiqò \ìe Keò @ûcôû^êbìZò _â\û^
Ke«ê ö @ûce Kûdû Gaõ _âûY @û_Yue gâúPeYùe ic_ðY KeêQê ö ùj
_âbê iûA ! @ûce ù^ZâKê Zce ù^Zâ Keò\ò@, ~Ÿßûeû iêL Gaõ \êüLe
@^êba @ûce ejòa ^ûjó ö ùj iûA ! @ûce geúe Gaõ c^Kê Zce
(165)
Azû^êKìk PûfòaûKê \ò@ ö @ûce P*k c^ Zc PeYe gúZk Qûdûùe
aògâûc Keê ö
Gùa @ûùc Gjò @]¥ûde K[ûKê @ûiòaû ö
bq _^Ú : _^Ú ^ûcùe RùY bq, ~òGKò @^¥ RùY i\¨Mêeêue gòh¥
[ôùf, [ùe Zûue gòeòWÿò @ûiòaûe ùiøbûM¥ ùjfû ö Zûue gòeòWÿò @ûiòaûe
Azû ^[ôfû, Kò«ê ‘cYòhe Azû ùMûUòG _âKûe ùjfûùakKê aò]ûZûe ù~ûR^û
@^¥_âKûe’ ùaûfò [ôaû _âPkòZ Cqò PeòZû[ð ùjfû ö ùi ùekMûWÿòùe
~ûZâû Keê[ôùf, aûUùe Zûue @ù^K a§ê Gaõ iµKðúdu ijòZ @ûKiàòK
ùbU ùjfû ö ùi icùÉ gòeòWÿò ~ûZâû Keê[ôùf ö _^Úuê c]¥ ùicûù^
gòeòWÿò ~òaûKê Kjòùf ö _^Ú GjûKê @ÊúKûe Keò_ûeòùf ^ûjó ö icùÉ
cê´Aùe IjäûAùf, ùZùa _^Ú aòeûeùe IjäûA Zûue i\¨Me ê u
ê Vûeê gòeW
ò òÿ
~òaûKê @^êcZò ù^A Z[û @ûag¥K Uuû a¥aiÚû Keò icÉu ijòZ cògò
gòeòWÿò ~ûZâû Kùf ö iKûùk ùicûù^ gòeòWÿòùe _j*òùf Gaõ _âûd 11Uû
ùakKê \ßûeKûcûdúKê Mùf ö ùiVûùe _ìRû ^òcò© bqcû^ue icûMc
ù\Lô ùicû^ue c^ aWÿ _âi^Ü ùjfû Kò«ê _^Úue @Pû^K cìzðû ùeûM
aûjûeòfû Gaõ ùi @ùPZ ùjûA _WÿòMùf ö icùÉ Qû^ò@û ùjûA Zûue
gêgïhû KeòaûKê fûMò_Wÿòùf ö cêŠùe _ûYò iò*ûMfû ö Gjû_ùe aûaûue
Ké_ûeê Zûue iõmû ù`eòfû Gaõ ùi ]úùe ]úùe CVò aiòùf, ù~_eòKò
Zûuê ùKjò ^ò\eê CVûAù\AQò ö ZâòKûk\gðú aûaû ùi @^¥ RùY Mêeêue
@ûgâòZ ùaûfò RûYò Zûuê @bd _â\û^ Keò Z[û Zûue Mêeêu C_ùe jó
aògßûi \éXÿKeò Kjòùf ‘ù~còZò aò @ûi, Kò«ê bêf ^ûjó, ^òRe Mêeêuê jó
\éXÿZûe ij ]eò iað\û iÚòe ejò ZûuVûùe @bò^ÜZû _âû¯ Ke ö’ _^Ú
Zêe« Gjò Cqòe @[ð aêSòMùf Gaõ ùijò icdùe Zûue i\¨Mêeêue iáZò
@ûiòMfû ö aûaûue Gjò @^êMâj Zûue Rúa^iûeû c^ùe ejòfû ö
öö jeò½¦â _òZùf I R^à R^àû«ee iûlú aûaû öö
jeò½¦â _òZùf : jeò½¦â _òZùf ^ûcùe RùY i\ûPûeú Méjú cê´Aùe
ejê[ôùf ö Zûue _êZâ @_iàûe ùeûMùe _úWÿòZ [ôfû ö ùi ZûKê @ù^K
_âKûe ù\gú Gaõ aòù\gú PòKòiôû KeûAùf Kò«ê ùKøYiò `k còkòfû ^ûjó ö
Gùa ùKak ùKøYiò i^Úue PeY Kcke geY ù^aû aûKò [ôfû ö
_*\g @]¥ûdùe gâú \ûiMYêu iêc]êe Kú©ð^ùe gâú iûAaûaûue Kú©ðò
(166)
cê´Aùe Kò_eò _âiûeòZ ùjfû ùiK[û a‰ð^û Keû~ûAQò ö _òZùf c]¥
1910 ciòjûùe ùijò Kú©ð^ gêYòaûe iêù~ûM fûb Kùf Gaõ Zûue
aògßûi ùjfû ù~ gâú iûAaûaûue ùKak KeÆgð @[aû \éÁò cûùZâ jó
@iû]¥ ùeûM icìùk ^Á ùjûA~ûCQò ö GYê Zûu c^ùe c]¥ gâú iûAaûaûu
gêb\gð^e Zúaâ Azû RûZ ùjfû ö ~ûZâûe a¥aiÚû Keò ùbUò _â\û^ ùjZê
ùMûUòG `k SêWÿò ù^A _^ôú I _òfûcû^u ijòZ ùi gòeòWÿò ~ûZâûùe
aûjûeòùf ö \ßûeKûcûdúùe _j*ò ùi aûaûue PeY a¦^û Kùf Z[û
ùeûMú _êZâKê Zûue gâúPeYùe @_ðY Keòù\ùf ö aûaûue \éÁò Zû’
C_ùe _Wÿòaû cûùZâ Zû bòZùe GK @\¨bêZ eì_û«e ùjfû ö @ûLô ùWûkû
NìeûA NìeûA @ùPZ ùjûA ùi Zùk _WÿòMfû ö Zû’e cêjñeê fûk aûjûeòfû
Z[û icMâ geúeùe Sûk ùaûjòfû ö _òfûUòe G_eò @aiÚû ù\Lô _òZû,
cûZû WeòMùf Gaõ @ûguû Kùf jêGZ Zûe _âûY Pûfò~òa ö Zû’e @Ì
ajêZ cìzðû ùeûM Z [ôfû, Kò«ê G[e Zûjû \úNðicd _~𥫠ejòfû ö
aòhû\ I ùgûKùe cû@ûñu @ûLôeê ]ûe ]ûe ùjûA fêj ùaûjò Pûfò[ôfû Gaõ
ùi \êüLùe @]úe ùjûA @û©ð^û\ KeòaûKê fûMòùf Kò ‘ùj aûaû ! cêñ
Gùa Kûjû C_ùe @ûgâd Keòaò ? ùcûe @aiÚû G_eò ùjûAQò ù~_eòKò
‘RùY a¥qò ùPûe bdùe Kûjû Nùe _gò @ûgâd ù^fûùakKê ùijò Ne
Zû C_ùe _Wÿò~ûAQò ö’ KeêYûcd aûaû cjòkûRYuê aòaâZ ^ùjaû _ûAñ
_eûcgð ù\A ù]÷~¥ð elû KeòaûKê Kjò _òfûUòKê NeKê ù^A~òaûKê Kjòùf ö
ùi _êYò Kjòùf @]N<û _ùe Zûe iõmû ù`eò@ûiòa ö cjòkûRYK Zûjû
Kùf ö _òfûUòKê aiûKê ù^AMùf ö VòK¨ @] N<û _ùe Zûe ùPZû
ù`eò@ûiòfû Gaõ ùi iêiÚ @^êba Kfû ö _òZùf \µZò Z[û @^¥cû^ue
@û^¦ Kjòùf ^iùe ö ùicû^ue c^e icÉ iù¦j \ìe ùjfû ö _^ôúuê
]eò _òZùf aûaûu \gð^ _ûAñ @ûiòùf Gaõ aò^câ ijKûùe @û\e_ìaðK
Zûue PeY a¦^û Keò _û\ùiaû Kùf ö c^ùe ùicûù^ aûaûuê @ùgh
]^¥aû\ ù\C[ôùf ö aûaû iàòZjûi¥ ù\A Kjòùf ‘K’Y Zêce guû \ìe
ùjûAMfû ? ~ûjûe aògßûi Gaõ ù]÷~ð¥ @Qò, ZûKê gâú jeò @ag¥ elû
Keòùa ö’ _òZùf RùY ]^ûXÿ¥ a¥qò [ôùf, ùZYê ajê _eòcûYùe còVû
aû<òùf Gaõ ^û^û _âKûe `k Z[û Zû´êk aûaûuê @_ðYKùf ö gâúcZú
_òZùf iû©ßòK _âaé©òe cjòkû [ôùf ö ùMûUòG ùKûYùe aiò aWÿ ù_âc_ì‰ð
\éÁòùe ùi aûaûuê ^òeúlY Keê[ôùf ö Zûue Plêeê @^aeZ @û^¦ûgî
(167)
^òMZð ùjC[ôfû ö Zûue cé\ê I iek Êbûa ù\Lô aûaû @Zò _âi^Ü ùjùf ö
Bgßeu bkò i^Ú c]¥ bqe @]ú^ @U«ò ö ~òG Zûue geYûMZ ùjûA
@^^¥ bûaùe Zûue _ìRû Kùe, i^Ú Zûjûe elû Ke«ò ö gòeòWÿòùe
KòQò\ò^ iêLùe KUûA _òZùf _eòaûe aûaûu icú_Kê ~ûA Zûue PeY
a¦^û Keò gòeòWÿò _âiÚû^ KeòaûKê @^êcZò cûMòùf ö aûaû Zûuê C\ò ù\A
@ûgúaðû\ Kùf ö _òZùfuê _ûLKê WûKò Kjòùf ‘aû_ê ! _â[ùc cêñ ZêcKê
\êA Uuû ù\A[ôfò, Gùa Zò^ò Uuû ù\CQò ö GjûKê _ìRû Nùe eLô ^òZ¥
_ìRû Ke ö G[ôùe Zêce Kf¥ûY ùja ö’ _òZùf ZûKê _âiû\Êeì_ cù^
Keò aûaûuê _ê^ü iûÁûw _âYûc Kùf Z[û @ûgòh bòlûKùf ö ùZùa Zûu
c^ùe bûa^û @ûiòfû ù~ ùi Z _â[c [e _ûAñ gòeòWÿò @ûiòQ«ò, aûaû Zûuê
\êAUuû @ûMeê ùKùa ù\A[ôùf ? ùi Gjûe ÆÁúKeY aûaûuVûeê
Pûjêñ[ôùf; Kò«ê aûaû ^úea ejòùf ö cê´Aùe _j*òaû _ùe ùi Zûue
aé¡ cû@ûuê gòeòWÿòe aòÉéZ aòaeYú gêYûAùf Gaõ ùijò \êA Uuû K[û
c]¥ Kjòùf ö Zûue cû@û _â[ùc KòQò aêSò_ûeòùf ^ûjó ö _ùe ùijòK[û
aûe´ûe bûaòaû _ùe ajê\ò^e Zke GK _êeêYû NUYû Zûue iáZòKê
bûiò@ûiòfû ö ùi Kjòùf Kò ‘Zê ù~_eò ùZûe _ê@Kê ù^A gâú iûAaûaûu
\gð^ _ûAñ ~ûA[ôfê, VòK¨ ùijò_eò ùZûùZ ù^A ùZûe aû_û @ù^K ahð
Zùk @KÑfùKûU cjûeûRu _ûLKê ~ûA[ôùf ö cjûeûR _ì‰ð iò¡, ù~ûMú,
ZòâKûkm Z[û aWÿ C\ûe [ôùf ö ùZûe aû_û Zûue _ec bq [ôùf ö
ùZYê Zûue _ìRû ÊúKéZ ùjûA[ôfû ö cjûeûR Zûuê \êAUò cê\âû ù\A ZûKê
_ìRû KeòaûKê Kjò[ôùf ö ùi a*ò[ôaû _~𥫠^òdcòZ Zû’e _ìRû Keê[ôùf ö
Zûu_ùe ~[ûaò]ô _ìRû ùjûA_ûeòfû ^ûjó Gaõ ùijò \êA Uuû Kê@ûùWÿ
jRòMfû ö KòQò\ò^ _ùe cêñ c]¥ GK[û bêfòMfò ö ùZûe ùiøbûM¥ ù~ gâú
@KÑfùKûU cjûeûR iûA eì_ùe ùZûùZ ùZûe K©ða¥ Gaõ _ìRû K[û
iàeY KeûA aò_©òeê elû KeòQ«ò ö GYòKò baòh¥Zùe RûMâZ ejò icÉ
guû Gaõ \ß¦ß _eòjûe Keò _ìaR ð cû^uê iàeY Keò eúZò^úZòMW
ê K
òÿ ê @^êieY
Ke Z[û iað\û C©c @ûPeY Ke ö ^òRe AÁù\a Z[û Gjò cê\âûe _ìRû
Keò Zûjûe ~[û[ð Êeì_Kê jé\ùaû] Ke Gaõ i^Úue @ûgúaðû\ fûbKeò
Mað Ke ^ûjó ö gâú iûA ic[ð \dû Keò ùZû jé\dùe bqòe aúR ùeû_Y
KeòQ«ò Gaõ Gùa ZûjûKê aé¡ò Keòaû ùZûe K©ða¥ ö’ cûZûue c]êe
aP^ûcéZ gêYò _òZùf bûaeiùe iòq ùjûAMùf ö aûaûue ZâòKûk\gòðZû
(168)
Zûuê aò\Z
ò ùjfû Z[û Zûue gâú\gð^e cj©ß c]¥ @^êba ùjfû ö Gjû_ùe
ùi Zûue @ûPeYùe @]ôK iûa]û^Zû @af´^ Kùf ö
öö @ûù´\Keu @ûcôjZ¥û Azû I aò]ûZûe jÉùl_ öö
gâú @ûù´\Ke : _êùY ^òaûiú ùMû_ûk ^ûeûdY @ûù´\Ke aûaûue
_ec bqcû^u c]¥ùe RùY [ôùf ö [ûù^ Ròfû Raûje ùÁU @ûdKe
aòbûMùe ùi \g ahð ]eò Kû~ð¥ Keê[ôùf ö ùiVûeê ùiaû^òaé© ùjaû
_ùe @^¥Zâ PûKòeò i§û^ Kùf Kò«ê i`k ùjùf ^ûjòñ ö Gjû_ùe Pûeò@ûWÿê
Zûuê \êbðûM¥ ùNeòMfû, `kùe Zûue @û[ðòK iÚòZò \d^úd ùjûA_Wÿòfû ö
G_eò iÚòZòùe ùi iûZ ahð aòZûAùf ö _âZòahð ùi gòeòWÿò ~ûC[ôùf Gaõ
Zûue \êüL aûaûuê RYûC[ôùf ö 1916 ciòjûùe Zûue @aiÚû @]ôK
Leû_ ùjûAMfû ö Gjû_ùe ùi iµì‰ð bûwò_Wÿùò f Gaõ gòeWò òÿ ~ûA @ûcôjZ¥û
KeòaûKê iÚòe Kùf ö c^ bòZùe Gjò K[û eLô _^ôúuê iûwùe ]eò
gòeòWÿòùe _j*òùf ö \òù^ eûZòùe \úlòZIßûWÿû i¹êLùe ùMûUòG ak\MûWÿò
C_ùe Pò«ûMâÉ ùjûA aiò[ôùf I ùijò icdùe Kì@ùe ùWAñ _âûYZ¥ûM
KeòaûKê Pò«û Keê[ôùf ö _êYò c^ùe bûaê[ôùf ù~ aûaû jêGZ ùijò @«òc
icdùe ùjùf @ûiò Zûue elû Keòùa ö Gjò_eò \ß¦ß I @ûguû c]¥ùe
Zûue c^ C\¨ùakòZ ùjC[ôaû icdùe icú_iÚ GK ùbûR^ûkde
cûfòK iMêY ùceê ^ûdK ùiVûùe _j*ò @KÑfùKûU cjûeûRu Rúa^ú
_Xÿ ò Q Kò ùaûfò @ûKià ò K bûùa Zûuê _Pûeò ù f I _ê É KUò
aXÿûAù\ùf ö _êÉKUòKê ù^A ùiVûùe jó ùi _Xÿòaû @ûe¸ Keòù\ùf ö
_Xÿê _Xÿê G_eò GK aòhd _ûLùe ùi _j*òùf ù~CñVûùe CùfäL [ôfû
ù~-gâú @KÑfùKûU cjûeûRu Rúa^Kûkùe RùY a¥qò ùKøYiò @iû]¥
ùeûMùe _úWÿòZ [ôfû ö ù~ùZùaùk @ûC ùi KÁ ij¥ Keò_ûeòfû ^ûjó,
iµì‰ð bûwò_Wÿòfû Gaõ \òù^ eûZòùe ùMûUòG Kì@ bòZeKê ùWAñ_Wÿòfû ö
Gjò icdùe ZZ¨lYûZ gâú cjûeûR ùiVûùe _j*ò Kì@ bòZeê ZûKê UûYò
@ûYòùf I aêSûAùf ù~ ‘Zêce gêb I @gêb Kcðe `k @ag¥ ùbûM
Keòaû CPòZ ö ~\ò ùbûM @_ì‰ð ejò~ûG Zûùjùf _ê^Rð^à ]ûeY KeòaûKê
_Wÿòa ö G[ô^òcù« KòQò \ò^ KÁ ij¥ Keò _ìað R^àe Kcð`kKê icû¯ Keò
PòeKûk _ûAñ cêq ùjûA~òaû ùgâdÄe ö’
icùdû_ù~ûMú Gjò C_ûù\d K[û _ûV Keò @ûù´\Ke @û½~ð¥û^ßòZ
(169)
ùjûAMùf Gaõ Zûue jé\d \âaúbìZ ùjûAMfû ö VòKYû icdùe aûaûue
Gjò iõùKZ _âû¯ ùjûA^[ôùf jêGZ ùiùZùakKê Zûue _âûYû«
ùjûAiûeò[û«û ö aûaûue a¥û_KZû Gaõ \dûkê bûa ù\Lô Zûue aògßûi
\éXÿ ùjfû Gaõ ùi aûaûue _ec bq _ûfUòMùf ö Zûue _òZû
@KÑfùKûU cjûeûRue gòh¥ [ôùf Gaõ iòG c]¥ Zûue _\ûu @^êieY
Ke«ê, Gjû aûaûue Azû [ôfû ö aûaû Zûuê @ûgúaðû\ _â\û^ Kùf ö Gùa
Zûue bûM¥ C\d ùjfû ö ùi ùR¥ûZòh gûÈ @]¥d^ùe ^ò_êYZû fûb
Keò ùi[ôùe ùag¨ C^ÜZò Kùf Gaõ ajê ]^ C_ûRð^ Keò ùgh Rúa^
iêL I gû«òùe @ZòaûjòZ Kùf ö
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(170)
 öö i¯aòõg(27) @]¥ûd öö
bûMaZ Gaõ aò¾êijiâ ^ûc \ßûeû @^êMâj, MúZû eji¥,
gòh¥e ùiaû I Mêeêu gqò_ûZ

Gjò @]¥ûdùe gâú iûAaûaû Kò_eò ]cðMâ^ÚMêWÿòKê KeÆgð Keò _aòZâ

Keê[ôùf Z[û bqcû^uê _ûeûdY ^òcù« _â\û^Keò @^êMéjúZ Keê[ôùf,
Zûjû ijòZ @^¥ ùKùZûUò NUYûe CùfäL Keû~ûAQò ö
_âûe¸ : iû]ûeYùe G_eò aògßûi ejòQò ù~ icê\âùe iÜû^ Kùf icÉ
Zú[ð I _aòZâ ^\úcû^uùe iÜû^e icìj _êY¥ _âû¯ ùjûA[ûG ö VòK¨ ùijò_eò
i\¨Mêeêu PeYe @ûgâd ù^aû \ßûeû Zâògqò(aâjàû, aò¾ê I cùjgße) Gaõ
_eõaâjàuê ^c^ Keòaûe ùgâd ijRùe _âû¯ jêG ö gâú iyò\û^¦ iûA
cjûeûRue Rd ùjC ! ùi Z bqcû^u _ûAñ KÌZeê, \dûe iûMe
Gaõ @ûcôû^êbìZò _â\û^Kûeú @U«ò ö ùj iûA ! @û_Yu K[û gâaYùe
@ûc c^ùe gâ¡û RûMâZ ùjC ö _âak ahðû EZêùe PûZK _lú ù~_eò
ÊûZú ^lZâe ùKak ùMûUòG aê¦û _û^ Keò _âi^Ü ùjûA~ûG, ùijò_eò
@û_Yu K[ûiûMe iò§êeê _âKUòZ ùUû_ûG RkKYûe GK ijiâûõg _â\û^
Ke«ê, ~Ÿßûeû _ûVK Gaõ ùgâûZûcû^ue jé\d Zé¯ ùjûA _âi^ÜZûùe
beò~òa, geúeeê ùÊ\ _âaûjòZ ùja, @gî]ûeûùe ù^Zâ _ì‰ð ùjûA~òa,
c^ iÚòeZû fûb Keò GKûMâ ùjûA~òa Gaõ _fK _fKùe ùeûcû*
_ìeòCVòa ö G_eò iû©ßòK bûa RûMâZ Ke ö
_ûeÆeòK ùa÷c^i¥ Z[û aMð-@_aMð ùb\bûa ^Á Keò\ò@, ~Ÿßûeû
Zce bqòùe bqMY gòjeòZ ùjùa, PòKôûe Z[û ùeû\^ Keòùa Gaõ
KµòZ ùjaûKê fûMòùa ö ~\ò Giaê bûa C_ô^Ü ùjfû, Zûùjùf Zûjû
Mêeêu Ké_ûe flY ùaûfò cù^ KeòaûKê ùja ö @«üKeYùe Gjò bûa
C\d ùjaû cûùZâ Mêeê _âi^Ü ùjûA @ûcôû^êbìZò _[ùe ZêcKê @Mâie
KeûAù^ùa ö cûdûeê cêq ùjaûe GKcûZâ ijR C_ûd ùjCQò @^^¥
bûaùe ùKak gâú iûAaûaûue geYûMZ ùjaû ö ùa\-ùa\û«
c]¥ cûdûeì_ú iûMeeê C¡ûe Keò_ûeòùa ^ûjó ö Gjò Kû~ð¥ ùKak
i\¨Mêeêu \ßûeû i¸a ö icÉ _âûYú Gaõ bìZùe Bgßeuê \gð^ Keòaûe
lcZû _â\û^ ùKak i\¨Mêeêue ejòQò ö
(171)
 _aòZâ Mâ^Ú _â\û^ : MZ @]¥ûdùe aûaûu C_ù\g ùg÷kúe ÊûZª¥
a‰ð^û Keû~ûAQò ö Gjò @]¥ûdùe Zû’e ùKak ùMûUòG C\ûjeY a‰ð^û
Keû~ûCQò ö bqcûù^ ù~Cñ Mâ^Ú _ûeûdY KeòaûKê Pûjê[ ñ ùô f ZûKê aûaûue
KeKckùe @_ðY Keê[ôùf Gaõ aûaû ~\ò ZûKê Ægð Keò ù`eûA
ù\C[ôùf, ùicûù^ ZûjûKê _aòZâúKéZ ùjûA[ôaû cù^ Keò KéZKéZ¥
ùjC[ôùf ö Gùa ùijò Mâ^Ú ^òZ¥ _V^ Keòaû icdùe aûaû ùicû^u
_ûLùe aò\¥cû^ ùjûA[ôùa ùaûfò ùicû^ue aògßûi ùjC[ôfû ö [ùe
KûKû cjûR^ú LŠòG GK^û[ bûMaZ ]eò gòeòWÿò @ûiòùf ö g¥ûcû ZûKê
ù^A \ßûeKûcûdúKê Mùf ö aûaû ZûuVûeê Mâ^ÚUò ù^A Ægð Keò KòQò
aòùgh _éÂû C_ùe \éÁò _KûA ~^ôùe eLôaûKê _eûcgð ù\A g¥ûcûuê
ù`eûAù\ùf ö g¥ûcû Kjòùf ùijò Mâ^ÚUò KûKûiûùjaue, GYê Zûuê
ù`eûAaûKê ùja ö aûaû Kjòùf ‘^û, Gjò Mâ^Ú cêñ ZêcKê ù\CQò ö Zêùc
GjûKê ~^ôe ijòZ Zêc _ûLùe eL ö Gjû Zêc _ûAñ @Z¥« C_ù~ûMúiò¡
ùja ö’ KòQò\ò^ _ùe KûKû cjûR^ú GK^û[ú bûMaZe @ûC ùMûUòG ajò
@ûYòùf Gaõ aûaûue KeKckùe @_ðY Keòaûeê aûaû ZûKê _âiû\ Êeì_
ù`eûAù\A Zûuê c]¥ i~^ôùe eLôaûKê _eûcgð ù\ùf ö Gjû ijòZ
aûaû Zûuê Gjû c]¥ Kjòùf Kò Gjû ZêcKê C©c iÚòZòùe _j*ûAaûùe
ijûdK ùja ö aûaûuê bqò_ìZ _âYûc Keò KûKû Mâ^Ú ÊúKûe Kùf ö
g¥ûcû Gaõ aò¾êijiâ ^ûc : g¥ûcû aûaûue @«ew bq [ôùf ö Gjò
KûeYeê aûaû Zûuê aòPòZâ Xÿwùe aò¾êijiâ ^ûc _âiû\Êeì_ ù\A Ké_û
KeòaûKê Pûjêñ[ôùf ö [ùe RùY eûc\ûiú @ûiò gòeòWÿòùe ejòùf ö ùi
_âZ\
ò ^
ò ^òdcû^êiûùe iKûkê CVê[ùô f Gaõ jÉ, cêL _âlûk^ _ùe iÜû^Kcð
icû_^ Keò ùM÷eòK aÈ _eò]û^ Keê[ôùf Z[û geúeùe bià @û\ò
ùf_^Keò aò¾êijiâ ^ûc R_ Keê[ôùf ö @]ôKûõg icd ùi ùKak Gjò
^ûc jó R_ Keê[ôùf ö \òù^ ùi \ßûeKûcûdúùe aiò G_eò ^ûc _ûV
KeêQ«ò, Gjò icdùe aûaû Zûuê _ûLKê WûKò Zûue C\e _úWÿû ùjC[ôaû
Kjò aRûeeê ùiû^ûcêLú @ûYòaûKê _VûAùf ö aûaûu @ûù\g _ûk^ Keò
eûc\ûiú aRûeKê Mùf ö Gjû_ùe aûaû Zûu @ûi^eê CVò eûc\ûiú
aiò[ôaû iÚû^eê aò¾ê ijiâ^ûc _êÉKUò @ûYò g¥ûcûuê ù\ùf Z[û Kjòùf ù~
‘Gjò _êÉK @cìf¥ Gaõ cù^ûaû‚òZ `k\ûdú @ùU ö G[ô_ûAñ cêñ ZêcKê
Gjû _â\û^ KeêQò, Zêùc Gjû ^òZ¥ _V^ Ke ö [ùe cêñ ù~ùZùaùk
(172)
búhY @iêiÚ [ôfò, ùcûe QûZò ]Wÿ ]Wÿ ùjaûKê fûMòfû ö ùcûe _âûY_lú
CWÿò Pûfò~òaû @aiÚûùe [ôfû, ùijò icdùe cêñ Gjò i\¨Mâ^ÚKê ùcûe QûZò
C_ùe eLôù\fò ö Gjû Kò_eò iêL ù\fû, RûYòQ ! ùcûùZ G_eò fûMòfû
]eò^ò@ ù~_eò, @ûfäû Êdõ Gjò _é[ôaúKê @ûiò ùcûe elû KeêQ«ò ö Gjò
KûeYeê Gjò Mâ^Ú cêñ ZêcKê ù\CQò ö GjûKê ]úe MZòùe @Zò Kc¨ùe @«Zü
\ò^Kê ùMûUòG ùgäûK @ag¥ _Xÿòa, ~Ÿßûeû Zêce cwk ùja ö g¥ûcû Kò«ê
aûaûu C_ù\gKê MâjY Kùf ^ûjó Gaõ Kjòùf ‘ùcûe Gjò Mâ^Ú ùfûWÿû
^ûjó ö KûeY Gjûe @]ôKûeú Êûcú eûc\ûi RùY _ûMk, jUù~ûMú Gaõ
@Zò ùKâû]ôZ a¥qò, ùi LûfòUûùe @ûiò Kkj Keòùa ö _êYò @ÌgòlòZ
ùjûA[ôaûeê iõÄéZ bûhûùe fòLôZ Gjò Mâ^Ú _XÿòaûKê cêñ @ic[ð ö’ g¥ûcû
cù^ Keò[ôùf ù~ eûc\ûiú I Zûu c]¥ùe Kkò fMûAaûKê aûaû Gjò
^ûUK eP^û KeòQ«ò ö aûaûue @if @bò_âûd ùi aêSò_ûeò^[ôùf ö
GùY aûaû ù~_eò ùjùf c]¥ aò¾ê ijiâ ^ûc Zûue KY×ùe _âZòÂû Keò
Zûuê iûõiûeòK \êüLeê cêq KeòaûKê Pûjêñ[ôùf ö Bgße ^ûc R_e cj©ß
icùÉ RûY«ò ö _û_eê C¡ûeKeò Kêaé©òeê elû Keò Gjû R^à céZê¥e
a§^ Qò^Ü Keò\òG ö @ûcôgê¡ò ^òcù« Gjû GK C©c iû]^û, G[ôùe
ùKøYiò iûcMâú Kò ^òdc a§^e @ûag¥KZû ^ûjó ö GjûVûeê iêMc
Gaõ _âbûaKûeú iû]^û @^¥ KòQò ^ûjó ö aûaûue Azû Z g¥ûcûuVûùe
Gjò iû]^û KeûAaû [ôfû, Kò«ê g¥ûcû Zûjû Pûjêñ^[ôùf ö GYê aûaû Zûu
C_ùe Pû_ _âùdûM Kùf ^ûjó ö Gjû c]¥ gêYû~ûG ù~ ajê _ìaðeê gâú
GK^û[ cjûeûR Zûue RùY _ùWÿûgú aâûjàYuê aò¾êijiâ ^ûc R_ KeòaûKê
@ûMâj RûZ KeûA Zûue elû Keò[ôùf ö aò¾êijiâ ^ûc R_ Pò©gê¡ò
^òcù« GK iek Z[û ùgâ cûMð ö G[ô_ûAñ aûaû g¥ûcûuê @^êùeû]_ìaðK
Gjû R_ KeòaûKê _âaé© Kùf ö AZòc]¥ùe eûc\ûiú ùiû^ûcêLú @ûYò
ù`eòùf ö @Yû Pò*YòKe ^ûcK a¥qò ùiVûùe C_iÚòZ [ôùf, Zûue
_âKZ
é ò _âûdZü ^ûe\ cê^ò Êbûae [ôfû ö ùi iµì‰ð NUYûe aé©û« eûc\ûiúu
@ûMùe aLûYòù\ùf ö
Gjû_ùe eûc\ûiúu ùKâû] ù\ùL KòG ! iò]û g¥ûcûu _ûLKê Sêuò @ûiò
Kjòùf ‘Giaê Zêce Kûc ö aûaûu \ßûeû C\e _úWÿû aûjû^ûùe ùcûùZ
Jh] @ûYòaûKê _VûAù\f ö Gùa ~\ò ajò ^ù`eû@, Zûùjùf Zêc cêŠ
`UûAù\aò ö’ g¥ûcû ]úe Êeùe aêSûAaûKê ùPÁû Kùf, Kò«ê Zûjû aé[û
(173)
ùjfû ö aûaû Gjû ù\Lô ^úeaùe c¦jûi ù\C[ôùf ö Zû_ùe aWÿ ù_âc_ì‰ð
Mkûùe Kjòùf ‘jAI eûc\ûiú, G Kò K[û ? GcòZò KûjóKò C_\âa
KeêQ ? g¥ûcû K’Y Zêce bûA ^êùjñ ? Zêzûùe ZûKê Mûkò ù\CQ ö
ùcûùZ Z fûMêQò Zêce _âKéZò jó Gjò_eò ö Zêùc K’Y gòÁZû RûY ^ûjó ?
_âZò\ò^ Zêùc Gjò Mâ^Ú _ûV KeêQ, Z[û_ò Zêce Pò© gê¡ ùjC^ûjó ö Zêce
Azû ù~ùZùaùk Zêce ^òdªYùe ^ûjó, Zêùc Kò _âKûe eûc\ûiú ?
Zêùc Z icÉ _\û[ð _âZò @^ûiq ejòaû K[û ö Kò aòPòZâ K[û ù~ Gjò
_êÉK C_ùe Zêce GùZ ùcûj ? _âKéZ eûc\ûiú ccZû Z¥ûM Keò
ic\gðú ùjaû CPòZ ö aûkK g¥ûcû ij ùMûUòG ùQûU _êÉK _ûAñ Zêùc
SMWÿû KeêQ ö ~û@, ^òR @ûi^ùe ai ö _Aiû \ßûeû @ù^K ajò còk_ ò ûeòa,
c^êh¥ ^êùjñ ö C©c aòPûeK ùjûA aòùaKgúk jê@ ö _êÉKe cìf¥ K’Y
I Zûjû g¥ûcûu _ûAñ KûjóKò _âùdûR^ ? cê ñ Êdõ Gjò Mâ^Ú Zêc @ûi^eê
@ûYò ZûKê Gjû cù^Keò ù\A[ôfò ù~ Gjò _êÉK Zêce KY×iÚ ùjûAiûeòQò ö
Gùa g¥ûcû ZûKê _ûV Keò fûbaû^ ùjC, G[ô_ûAñ ZûKê Zûjû ù\fò ö’
aûaûue Gjò aûYú ùKùZ cé\ê Z[û @[ð_ì‰ð [ôfû ! eûc\ûiúu C_ùe
Gjûe _âbûa _Wÿòfû ö ùi ^úea ùjûAMùf Z[û g¥ûcûuê Kjòùf Kò Gjû
a\kùe ùi _*e^ôú MúZûe GK _âZòfò_ò ZûuVûeê ù^ùa ö g¥ûcû
ijhð_ìaðK Kjòùf ‘ùMûUòG KûjóKò, cêñ 10Uò ajò ù\aûKê _âÉêZ @Qò ö’
Gjò _âKûe Gjò aòaû\ gû« _Wÿòfû, Kò«ê Gùa _âgÜ ùjCQò ù~ eûc\ûiú
_*e^ô MúZû cûMòùf KûjóKò ? Gjò _êÉK K[û Zûu c^ùe ùKùa ^[ôfû ö
Z[û_ò ùi G[ô_ûAñ @ûMâj _âKûg Kùf KûjóKò ? _êYò \ßûeKûcûdúùe _âZ\ò ^
ò
]cðMâ^Ú _ûV Keê[ôaû iù©ß ùi aûaûu i¹êLùe G_eò ùKâû] _âKU Kùf
I _ùe gû« ùjùf Kò_eò ? G[ô_ûAñ KûjûKê ù\ûh ù\aû Gaõ ù\ûhú KòG
Zûjû @ûcKê RYû^ûjó ö @ûùc ùKak GZòKò RûYò_ûeêQê ù~ ~\ò Gjò
_âYûkúe @af´^ Keû~ûA^[û«û Zûùjùf Gjûe cj©ß Gaõ Bgßeu
^ûce cjòcû Z[û g¥ûcûuê aò¾êijiâ^ûc _V^e gêb iêù~ûM _âû¯
ùjûA^[û«û ö G[ôeê Gjû _âZúZ ùjCQò ù~ aûaûue C_ù\g ùg÷kú Gaõ
Zûue _âKòâdû @^^¥ ö g¥ûcû ]úùe ]úùe Gjò Mâ^Ú @]¥d^ùe G_eò
_UêZû @Rð^ Kùf ù~ _ea©ðú icdùe aêUòiûùjaue RûcûZû _âù`ie
Rò.Rò. ^ûeùK,Gc.G.(A¬ò^òdeòõ KùfR, _ê^û) uê Zû’e _âKéZ @[ð
aêSûAaûùe i`k ùjùf ö
(174)
 MúZû eji¥ : ù~Cñ bqcûù^ aâjàaò\¥û(@]¥ûcô gûÈ) @]¥d^
Keê[ôùf, aûaû ùicû^uê bf _ûC[ôùf Z[û aeûae CiôûjòZ Keê[ôùf ö
ùMûUòG C\ûeY ùjfû [ùe aû_êiûùja ù~ûMue ùMûUòG WûK @ûiòfû ö
G[ôùe ùfûKcû^¥ ZòfKKéZ MúZû-bûh¥e ùMûUòG _âZòfò_ò [ôfû ö aû_ê
ZûKê KûLùe RûKòò \ßûeKûcûdúKê @ûiòùf I aûaûuê iûÁûw _âYûc Kùf ö
Gjò icdùe WûK _¥ûùKUUò Zûu KûLeê Liò~ûA aûaûu PeYùe _WÿM ò fû ö
aûaû Gjû K’Y ùaûfò Ròmûiû Kùf ö aû_êiûùja _¥ûùKU ùLûfò ajòUòKê
KûXÿò aûaûue Ke-Kckùe @_ðY Kùf ö aûaû Zûe KòQò _éÂû @aùfûK^
Keò cêYûeê ùMûUòG cê\âû aûjûe Kùf Gaõ _êÉK C_ùe eLô Zûuê
ù`eûAù\ùf ö _êYò Kjòùf ù~ ‘]¥û^e ij Gjû @]¥d^ Ke ö Gjû\ßûeû
Zêce Kf¥ûY ùja ö’
öö gòh¥e ùiaû I Mêeêu gqò_ûZ öö
gâúcû^¨ I gâúcZú L_ùŸð : [ùe \û\û iûùja L_ùŸð i_eòaûe
gòeòWÿò @ûiòùf Gaõ KòQò cûi ]eò @aiÚû^ Kùf ö Zûue ejYò Kûke
ù\÷^¦ò^ aòaeYú gâú iûAfúkû _ZâòKûe _â[c bûMùe _âKûgòZ ùjûAQò ö
\û\ûiûùja ùKøYiò iû]ûeY a¥qò ^[ôùf ö ùi GK ]^ûXÿ¥ _eòaûeùe
R^à MâjY Keò[ôùf ö @ceûaZúe RùY iê_âiò¡ IKòf bûaùe Zûue ^ûc
[ôfû ö \òfäúiÚòZ eûR¥ KûC^¨iòf¨e ùi i\i¥ [ôùf ö RùY aò\ßû^ I _âaúY
aqû bûùa Zûue ~ù[Á L¥ûZò ejò[f ô û ö GùZiaê MêYe @]ôKûeú ùjûA[ôaû
iù©ß aûaûu i¹êLùe cêjñ ùLûfòaûe Zûue iûji ^[ôfû ö @]ôKûõg bq
Z iaêùaùk aûaûuVûeê ùicû^u guûe icû]û^ Keòaûùe fûMò[ôùf ö
ùKak Zò^R ò Y a¥qò L_ùŸð, ^êfKe Gaõ aêUò jó G_eò [ôùf, ù~Cñcûù^
iað\û ùcø^ ejòaûKê ùgâd cYê[ôùf Z[û @Zò aò^câ Gaõ C©c Êbûae
a¥qò [ôùf ö aò\¥ûecY Êûcúu \ßûeû ePòZ _*\gú ^ûcK _âiò¡ iõÄéZ
Mâ^Ú, ù~Cñ[ôùe @ù\ß÷Zaû\e \gð^ i^ÜòùagòZ ùjûAQò, Zû’e aòaeYú
\û\ûiûùja @^¥cû^uê aêSûC[ôùf, Kò«ê ù~ùZùaùk ùi aûaûu ^òKUKê
Mùf Zûu _ûUòeê ùMûUòG g± c]¥ aûjûeòfû ^ûjó ö _âKéZùe ùKøYiò
a¥qò ùi ù~ùZaWÿ aò\ßû^ aû ùa\ùa\û«ùe _ûewc ùjûA[û@û«ê ^û
KûjóKò aâj_
à \ùe _j*ò[a ô û a¥qòu i¹êLùe Zûue gêà mû^ cäû^ _Wÿ~ò ûG ö
\û\ûiûùja gòeòWÿòùe Pûeòcûi Z[û Zûue _^ôú iûZcûi ejòùf ö ùi
(175)
\êùjñ gòeòWÿò ejYòùe @Z¥« _âi^Ü [ôùf ö gâúcZú L_ùŸð gâ¡ûkê Z[û aWÿ
bq [ôùf, ùZYê iûAPeYùe Zûue _âMûXÿ ù_âc [ôfû ö _âZ\ ò ^
ò c]¥ûjÜùe
ùi ù^÷ùa\¥ _âÉêZKeò \ßûeKûcûdúKê ~ûC[ôùf Gaõ aûaû Zûjû MâjY
Keòaû _ùe NeKê ù`eò ^òùR ùbûR^ MâjY Keê[ôùf ö aûaû Zûue
@Uk gâ¡û @^¥cû^uê _âbûaòZ Keòaû Pûjêñ[ôùf ö \òù^ \ßò_âje icdùe
ùi C_cû, _êeú, bûZ, ie, Lòeò Z[û @^¥û^¥ ùbûR¥ _\û[ð ù^A
\ßûeKûcûdúùe _j*òùf ö @ù^K \ò^ Z aûaûuê N<û N<û ]eò @ù_lû
KeòaûKê ùjC[ôfû; Kò«ê ùijò\^
ò ùi Zêe« CVò_Wÿùò f Gaõ ùbûR^ iÚû^ùe
@ûi^ MâjY Keò ùNûWÿYò jUûA eêPò_ìaðK ùbûR^ Keòaû @ûe¸ Kùf ö
Gjû ù\Lô g¥ûcû Kjòùf ‘ùj, ù\aû ! G_eò _l_ûZ KûjóKò ? @^¥cû^u
[ûkò _âZò \éÁò ù\C^ûjû«ò, IfUò ZûjûKê GWÿûA ~ûCQ«ò ö Gjò ùMûUòG
[ûkòKê GùZ @ûMâj I eêPò _ìaðK MâjY KeêQ«ò KûjóKò ? G[ôùe G_eò Kò
Êû\ ejòQò ? Gjû_ùe aûaû Kjòùf-
‘Gjò ùbûR^ùe GK ÊûZª¥ @Qò ö _ìað R^àùe Gjò cjòkû RùY
a¥aiûdúue jéÁ_êÁ MûB [ôfû Gaõ ajêZ \êMÛ ù\C[ôfû ö _gêù~û^ò
Z¥ûM Keò ùi GK cûkú _eòaûeùe R^à MâjY Kfû ö ùijò R^à _ùe _êYò
GK lZòâd aõgùe R^à ù^fû Gaõ RùY a¥aiûdú ij Zû’e aòaûj
ùjfû ö \úNðKûk _ùe Gjû ij ùbU ùjûAQò ö G[ô_ûAñ Zû’e [ûkòeê
ù_âc ijKûùe Pûeò Mâûi ù^A~ûG ! Gjû Kjò aûaû ù_Ubeò ùbûR^
Kùf Gaõ jÉ, cêL _âlûk^Keò Zé¯òùe Pûeò _û* aûe jûKêUò cûeò ^òR
@ûi^ùe C_aòÁ ùjùf ö gâúcZú L_ùŸð aûaûuê bqò_ìZ ^c^ Kùf
Gaõ Zûue _û\ ùiaû KeòaûKê fûMòùf ö aûaû Zûu ij aû©ðûkû_ Kùf
Gaõ ^òùR c]¥ Zûue jûZ Pò_òaûKê fûMòùf ö Gjò _âKûe _eÆe ùiaû
Keê[ôaû ù\Lô g¥ûcû c¦jûi¥ ù\A c«a¥ ù\ùf ‘ù\L, Kò @\¨bìZ
\ég¥ ö bMaû^ I bq RùY @ûC RYKe ùiaû KeêQ«ò ö’ Zûue i\¨bûa
ù\Lô aûaû c]êe Z[û ùKûck aP^ùe Kjòùf Kò Gùa iað\û ‘eûRûeûc,
eûRûeûc’ R_ Ke ö Gjû\ßûeû Zêùc Rúa^e ù]¥d @ag¥ _âû¯ Keòa I
_ì‰ð gû«ò fûb Keòa ö’ @û]¥ûcôòK aòhdùe @mûZ a¥qòcû^u _ûAñ Gjò
NUYû iû]ûeY _eò cù^ ùja; Kò«ê gûÈúd bûhûùe Gjû ‘gqò_ûZ’
^ûcùe aò\òZ @ùU ö @[ðûZ Mêeêu \ßûeû gòh¥ jé\dùe gqò i*ûe ö
aûaûue aûYú ùKùZ gqògûkú Gaõ _âbûaKûeú [ôfû- ùMûUòG lYùe
(176)
Zûjû Zûue jé\d Kckùe _âùag Keò @õKêeòZ ùjûAMfû ö Gjò NUYû
Mêeê-gòh¥u @û\gð i´§e _âZúK @ùU ö
Mêeê-gòh¥ Cbduê RùY @^¥ RYKVûeê @bò^Ü cù^ Keò ù_âc Gaõ
ùiaû Keòaû CPòZ, KûeY ùi \êjóu c]¥ùe ùKøYiò _âùb\ ^ûjó ö ùi
\êùjñ @bò^Ü Gaõ GK I ùKùa _é[K ùjûA_ûeòùa ^ûjó ö gòh¥ Mêeùê \au
PeYùe cÉK eLêQ,ò Gjû Z ùKak aûj¥ \ég¥ ö @û«eòK \éÁùò e Cbùd
@bò^Ü Gaõ GK Z[û ~òG Zûuê _é[K cù^ Kùe, ùi @_eò_Kß Gaõ @_ì‰ð
cù^ KeòaûKê ùja ö
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(177)
 öö @Áûaòõg(28) @]¥ûd öö
ùWûeò fMûA gòeòWÿòKê UûYò@ûYòaû, ]ûe Keò Zú[ð~ûZâûKê aûeY,
ùLPêWÿò _âiû\ Gaõ ùcNûue ^òaðûY

_âûK¨ K[^ : gâú iûA @^« ö lê\âûZòlê\â _òµêWÿòVûeê aâjàûŠ _~𥫠icÉ
bìZùe ùi aò\¥cû^ ö ùa\ Gaõ @ûcôaòmû^ùe _ì‰ð _ûe\gðú ùjûA[ôaû
ù~ûMê i\¨Mêeê _\ ^òcù« ùi iað\û ù~ûM¥ ö RùY ù~ùZ aò\ßû^
ùjûA[û@û«ê ^û KûjóKò, ùi ~\ò Zûue gòh¥Kê RûMâZKeò ZûKê @ûcôÊeì_e
\gð^ KeûA_ûeê^ûjû«ò Zûùjùf Zûuê K\û_ò i\¨Mêeê Kêjû~ûA_ûeòa ^ûjó ö
iû]ûeYZü _òZû Gjò ^gße geúee R^à\ûZû ùjûA[û«ò; Kò«ê i\¨Mêeê R^à
Gaõ céZê¥ Cbde cêqò\ûZû @U«ò ö GYê ùi @^¥ icÉuVûeê \dûaû^¨ I
KeêYûcd @U«ò ö
gâú iûAaûaû iað\û Kjê[ôùf ‘ùcûe bq jRûùe ùKûg \ìeùe [ûC
^û KûjóKò, ùi gòeòWÿòKê G_eò UûYò ùjûA Pûfò@ûiòa ù~_eò ùWûeòùe
a§û ùjûA[ôaû _lú UûYò ùjûA Êdõ Pûfò@ûùi ö’ Gjò @]¥ûdùe
G_eò Zòù^ûUò PùXÿAue a‰ð^û Keòaû ö
öö ]ûe Keò Zú[ð~ûZâûKê aûeY öö
(1) fûfû flàúPû¦ : cê´Ae ùbùuùUgße ù_âiùe fûfû flàúPû¦
PûKòeò Keê[ôùf ö Gjû_ùe ùek aòbûMùe Kû~ð¥ Kùf ö KòQò \ò^ _ùe
ùciið eûfò aâ\ið GŠ Kµû^úùe cê^¨iú eìù_ ù~ûM ù\ùf ö 1910
ciòjûùe ùi gâú iûAaûaûu iû^Üò]¥ùe @ûiòùf ö aWÿ\ò^e _âûd cûùi
\êAcûi _ìaeð ê \òù^ iû«ûKâR
ê ùe RùY gàg]
î ûeú aé¡uê ùi Ê_Üùe ù\Lôùf ö
PZêü_ûgßðùe bqMY Zûuê ùNeò ejò[û«ò ö Gjûe KòQò\ò^ _ùe ùi Zûue
RùY a§ê \©ûùZâd c¬ê^û[ aòRêeu ^òKUKê \ûiMYêue Kú©ð^ gêYòaûKê
Mùf ö \ûiMYê Kú©ð^ Keòaû iÚû^ùe gâú iûAaûaûue ùMûUòG `ùUû
eLê[ùô f ö ùijò `ùUûUòKê ù\Lô flàúPû¦ @û½~ð¥ ùjûAMùf KûeY Ê_Üùe
ù~Cñ aé¡uê ùi ù\Lô[ôùf, `ùUûUò VòK¨ Zûjû ij cògò~ûC[ôfû ö Zû_ùe
ùi ^ò½òZ ùjùf ù~ Zûuê Ê_Üùe ù\Lûù\A[ôaû a¥qòRYK jó gòeòWÿò
iûAaûaû ö `ùUû PòZâ \gð^, \ûiMYêue c]êe Kú©ð^ Gaõ i^Ú ZêKûeûcu
(178)
C_ùe _âaP^ @û\ò Zûu c^ùe G_eò _âbûa _KûAfû ù~ gòeòWÿò ~ûZâû
KeòaûKê ùi \éXÿ iõKÌ ùjùf ö bqcûù^ PòeKûk G_eò @^êba
Keò@ûiòQ«ò ù~ ~òG i\¨Me ê ê aû @^¥ ùKøYiò @û]¥ûcôK ò mû^ @ù^ßhYùe
aûjûùe, Bgße iað\û Zû’e ijûdZû Ke«ò ö ùijò eûZò _âûd @ûVUû
icdùe Zûue RùY a§ê gue eûI KaûUùe @ûNûZ Kùf Gaõ Zûu
ij gòeòWÿò ~òùa Kò ùaûfò _âgÜ Kùf ö flàúPû¦u @û^¦e iúcû ejòfû ^ûjó
Gaõ ùi Zêe« gòeòWÿò ~òaûKê iÚòe Kùf ö RùY cûeIßûWÿòuVûeê 15 Uuû
]ûe Kùf Z[û @^¥û^¥ @ûag¥K a¥aiÚû Keò ùi gòeW ò òÿ @bòcùê L aûjûeòùf ö
c^ùe @_ìað CKôY×û beò ejò[ûG ö ùekùe aiò a§êcû^u ijòZ cògò
bR^ ùaûfòùf ö ùijò Waûùe PûeòRY ~a^ ~ûZâú [ôùf, ùicûù^
gòeòWÿò ^òKUiÚ ùicû^ue NeKê ù`eê[ôùf ö flàúPû¦ ùijò ùfûKcû^uê
iûAaûaûu aòhdùe _PeûCPêeû Kùf ö ùicûù^ Zûuê Kjòùf ù~ gâú
iûAaûaû gòeòWÿòùe @ù^K ahð ]eò ^òaûi KeêQ«ò Gaõ ùi RùY cjû^¨
i^Ú ö Gjû_ùe ùKû_eMûIñ ùÁi^ùe ùicûù^ IjäûAùf I aûaûuê ùbUò
ù\aû _ûAñ KòQò _òRêkò ù^aûKê Azû Kùf ö ùZùa ùiVûKûe @^ê_c
_âûKéZòK ùiø¦~ð¥ ù\Lô G_eò ùcûjòZ ùjûAMùf ù~ _òRêkò KòYòaû K[û
bêfòMùf ö @û^¦ c^ùe gòeòWÿò _j*òaûKê ~ûCQ«ò Gjò icdùe jVûZ
_òRêkò K[û cù^ _Wÿòfû ö @_e _ûgßðeê VòK¨ GZòKòùaùk RùY aé¡û ùMûUòG
SêWÿùò e _òRêkò ]eò GK Uûwû _Qùe ù\øWÿò @ûiê[ôaûe ù\LûMfû ö ùicûù^
UûwûKê @UKûAùf Gaõ aé¡ûVûeê KòQò bf _òRêkò aûQò KòYòùf ö aé¡ûRYK
@agòÁ _òRêkòMêWÿòK c]¥ ù^A~òaûKê Gaõ Zûu Ze`eê aûaûuê @_ðY
KeòaûKê Kjòùf ö Gjû gêYò ùicûù^ @û½~ð¥û^ßòZ ùjùf Gaõ aé¡ûu _âZò
KéZmZû _âKûg Kùf KûeY Zûu ù~ûMê jó ùicû^ue aòiZ á ò \ìe ùjûAMfû ö
gâú iûAaûaûu _âZò aé¡ûue bqò Zûuê aòiàòZ Kfû ö flàúPû¦ cù^ Kùf
ù~ Ê_Üùe ùi \gð^ Keò[ôaû aé¡ue AG jêGZ ùKøYiò iµKðúd
ùjûA[ôùa ö Gjû_ùe ùicûù^ iò]û ~ûZâû Keò gòeòWÿòùe _j*òùf ö \ìeeê
ciRò\¨ C_ùe `e `e ùjûA CWÿê[ôaû _ZûKû \ég¥cû^ ùjfû ö _âYûc
Keò _ìRû iûcMâú ]eò ùicûù^ ciRò\¨ùe _âùag Kùf Gaõ aûaûue
~[ûaò]ô _ìRû Keò \âaúbìZ ùjûAMùf ö iûAue \gð^ Keò ùicûù^
@ùjZêK @û^¦ fûbKùf Z[û Zûue gúZk PeYùe G_eò ùfûUòMùf
ù~_eò ùKøYiò cjêcûQò _\à`êfe cKe¦e iêM§ùe cêMÛ ùjûA ùi[ôùe
(179)
GKûKûe ùjûA~ûAQò ö Zû_ùe aûaû ùicû^uê ~ûjû Kjòùf, ùjcûW_«
Zû’e a‰ð^û G_eò KeòQ«ò ö ‘aûUùe bR^ KeêQ«ò @ûC @^¥cû^uê
_PûeêQ«ò ö @^¥cû^uê K’Y _PûeêQ ö iaêKòQò ^òR @ûLôùe ù\L ö @^¥
ùfûKuê KûjóKò _PûeêQ ? Ê_Ü K’Y iZ¥ ^û cò[¥û ? ^òùR iÚòe Ke ö
cûeIßûWÿòVûeê C]ûe ù^aû Kò \eKûe [ôfû ? Azû _ìeû ùjfû Z ? Gjò
K[û gêYò aûaûue iaða¥û_KZû ù^A flàúPû¦ @ûP´òZ ùjûAMùf ö ùi
f{ûùaû] Kùf ù~ aûUùe ~ûjû KòQò NUòQò aûaû iaê RûYòQ«ò ö GVûùe
GZòKò ùKak ]¥û^ ù\aû K[û ù~ ]ûe Keò Zûue \gð^ ^òcù« ~òaû
Gaõ Zú[ð~ûZâûKê QêUò _eò KUûAaû aûaû _i¦ Keê^[ôùf ö
C_cû _âiû\ : c]¥ûjÜ icdùe ù~ùZùaùk flàúPû¦ ùbûR^ _ûAñ
aiòùf, RùY bq C_cû _âiû\ @ûYòùf ö Gjû aWÿ Êû\òÁ ùjûA[ôfû,
flàúPû¦ ZûKê _ûA @û^¦òZ ùjùf ö _e\ò^ c]¥ C_cû LûAaûKê Zûue
c^ ùjfû; Kò«ê ùKøYiò bq ùi\ò^ @ûYò^[ôùf ö ZéZúd \ò^ c]¥ûjÜ
@ûeZò _ùe aû_êiûùja ù~ûM ù^÷ùa\¥ùe K’Y Zò@ûeò Keû~òa ùaûfò
aûaûuê _Pûeòùf ö aûaû C_cû Keòaû _ûAñ Kjòùf ö bqcûù^ \êAUò aWÿ
jŠûùe C_cû Zò@ûeò Keò @ûYòùf ö flàúPû¦uê aWÿ ùbûK ùjC[ôfû ö
Gjû ij Zûu _òVòùe a¥[û [ôfû ö aûaû Zûuê Kjòùf ‘ZêcKê ùbûK fûMêQò,
VòK¨ @Qò ö @<ûùe a¥[û c]¥ @Qò ö ^ò@, Gùa C_cûKê jó Jh] Ke ö’
ùi _êYò @ûP´òZ ùjùf ù~ aûaû @«ee iaêK[û RûYò_ûeêQ«ò ö aÉêZü
aûaû iaðm ö
Kê\éÁò : Gjò ~ûZâû icdùe PbûWÿò ùgûbû~ûZâû ù\Lôaûe ùiøbûM¥ c]¥
Zûue ùjfû ö ùijò\ò^ aûaûue K` ùjûA[ûG ö Zûu c^ùe aòPûe
@ûiòfû Kò jêGZ Kûjûe Kê\éÁò aûaûu C_ùe _Wÿò~ûAQò, ùZYê Zûue K`
ùjûAQò ö _e\ò^ iKûùk aûaû ù~ùZùaùk ciRò\¨Kê Mùf g¥ûcûuê
Kjòòùf Kò ‘Kûjûe Kê\éÁò _Wÿòaûeê ùcûùZ K` ùjfû ö flàúPû¦u c^ùe
ù~Cñ bûa^û @ûiê[ôfû, Zûjû aûaû Zêe« Kjòù\C[ôùf ö aûaûue G_eò
iaða¥û_KZû Z[û @«~ð¥ûcúZße @ù^K _âcûY Z[û bqcû^u _âZò Zûue
ùiÜj ù\Lô flàúPû¦ aûaûue PeYùe ùfûUò_Wÿòùf Gaõ Kjòùf ù~
‘@û_Yue _âòd \gð^ \ßûeû ùcûe Pò© aWÿ _âi^Ü ùjfû ö ùcûe c^-c]ê_
@û_Yue PeY Kck Gaõ bR^ùe jó ^òe«e ^òcMÜ ejê ö @û_Yue
bò^Ü @^¥ ùKøYiò Bgße @Q«ò, Gjû ùcûùZ RYû ^ûjó ö ùcû _âZò @û_Y
(180)
iað\û \dû Gaõ ùiÜj Ke«ê Gaõ @û_Yu PeYe \ú^\ûiKê elû Keò
Zû’e Kf¥ûY Ke«ê ö @û_Yue babd^ûgK PeYKê iàeY Keò ùcûe
Rúa^ @û^¦ùe KUò~ûC, Gjû ùcûe aò^câ _âû[ð^û ö
aûaûuVûeê @ûgúaðû\ Z[û C\ò ù^A ùi a§êu ij c^ Lêiùò e aûUiûeû
aûaûue MêYKú©ð^ Keò NeKê ù`eòùf Gaõ iað\û Zûue bq ùjûA
ejòùf ö gòeòWÿò ~ûC[ôaû ùfûKu jûZùe ùi `êfjûe, K_ðìe Gaõ \lòYû
@û\ò _VûC[ôùf ö
(2)aêejû^_êee cjòkûu ùLPêWÿò _âiû\ : Gùa @ûùc \ßòZúd
PùXÿA(bq)e KûjûYú a‰ð^û Keòaû ö \òù^ aêejû^_êeùe RùY cjòkû
gâú iûAaûaû Zûu \ê@ûe i¹êLùe QòWÿû ùjûA[ôaû Gaõ ùLPêWÿò cûMê[ôaû
Ê_Ü ù\Lôùf ö ùi Zêe« ^ò\eê CVò_Wÿò \ê@ûe _ûLKê Mùf, cûZâ ùKjò
^[ôùf ö Z[û_ò Gjû Zûu c^ùe bûaû«e RûZ Kfû Gaõ Ê_Ü K[û ùi
Êûcú Z[û @^¥cû^uê RYûAùf ö Zûue _Zò WûK aòbûMùe PûKòeò Keê[f ô ö
Cbd _Zò I _^ôú ]cð_eûdY [ôùf ö @ùKûfûKê Zûue ù~ùZùaùk
a\kò ùjfû, ùicûù^ gòeòWÿò ~òaûKê Azû Kùf Gaõ GK gêb \ò^ ù\Lô
~ûZâûe¸ Kùf ö aûUùe ùMûcZú Zú[ð ùjûA ùicûù^ gòeòWÿòùe _j*òùf
Gaõ ùiVûùe \êAcûi ejòùf ö _âZò\ò^ ùicûù^ \ßûeKûcûdúKê ~ûC[ôùf
Gaõ aûaûue _ìRû Keò @û^¦ùe icd @ZòaûjòZ Keê[ùô f ö ~\òI ùLPêWòÿ
ù^÷ùa\¥ _âÉêZ Keò @_ðY KeòaûKê ùicûù^ Pûjêñ[ôùf Kò«ê ùKøYiò
KûeYagZü 14 \ò^ _~𥫠Gjò iêù~ûM còkòfû ^ûjó ö _^ôú @]ôK aòk´
KeòaûKê Pûjêñ^[ôùf ö GYê _*\g \ò^ c]¥ûjÜ icdùe ùLPêWÿò ù^A ùi
ù~ùZùaùk ciRò\ù¨ e _j*òQ«ò, aûaû @^¥cû^u ijòZ ùbûR^ KeòaûKê
aiòiûeò[ùô f ö _e\û _Wÿ~ò ûA[ôfû ö Gjû_ùe bòZeKê ~òaûKê Kûjûe iûji
^[ûG; Kò«ê cjòkûRYK ùMûUòG lY aò _âZúlû Keò_ûeòùf ^ûjó Gaõ
_e\û @ûùWÿA bòZeKê ]ùiA _gòMùf ö aWÿ @û½~ð¥e K[û ù~ ùijò\ò^
_â[ùc ùLPêWÿò LûAaûKê jó aûaûue Azû [ôfû ö ù~ùZùaùk ùi [ûkò
ù^A bòZeKê Mùf aûaû ùag¨ Lêiò ùjùf Gaõ ùijò [ûkòeê ùLPêWÿò KûXÿò
LûAùf ö aûaûue G_eò CiôêKZû ù\Lô icùÉ @û½~ð¥û^ßòZ ùjùf Gaõ
ù~Cñcûù^ Gjò K[û gêYòùf bqcû^u _âZò aûaûue @^ê_c ùiÜj ù\Lô
aWÿ _âi^Ü ùjùf ö
ùcNûu iõÄûe I aûaûu \ßûeû cêqò : Gùa ZéZúd cjû^¨ PùXÿAue
(181)
K[û gêY«ê ö aòecMûIñùe ejê[ôaû ùcNû iû\ûiò]û Gaõ @gòlòZ a¥qò
[ôùf ö eûdaûjû\êe jeò aò^ûdK iûùVu Nùe ùi _ûPK eìù_ Kû~ð¥
Keê[ôùf ö bMaû^ gòaue ùi aWÿ bq [ôùf Z[û iað\û ‘Iñ ^cü
gòaûd’ _*ûleú cª R_ Keê[ôùf ö iûù§¥û_ûi^û @û\òùe Zûue ùKøYiò
mû^ ^[ôfû ö G_eòKò i§¥ûe cìk MûdZâú cª c]¥ Zûuê RYû^[ôfû ö
ùZùa eûdaûjû\êe iûùV Zûuê Lêa¨ gâ¡û Keê[ôùf ö ùZYê i§¥û aò]ô Z[û
MûdZâú cª @û\ò gòLûAù\ùf ö gâú iûAaûaûuê bMaû^ gòaue iûlûZ
@aZûe ùaûfò iûùV iûùja cû^ê[ôùf ö GYê ùcNû Zûu \ßûeû C_KéZ
jê@«ê ùaûfò cù^Keò ùi Zûuê gòeòWÿò _VûAaûKê iÚòe Kùf; Kò«ê ùcNû
G[ôùe eûRò ùjùf ^ûjó ö Zûue \éXÿ ]ûeYû [ôfû ù~ iûAaûaû RùY
~a^ ö RùY ~a^uê _âYûc Keòaû CPòZ ^êùjñ ö G_eò ]ûeYûe ùi
aga©ðú ùjûA[ôaûùaùk eûdaûjû\êe ù~còZò ùjùf Zûuê aûaûu ^òKUKê
_VûAaûKê ù~ûR^û Keê[ôùf ö Gjò _eòiÚòZòùe ùi K’Y Keòùa ZûjûKê
ù^A ùcNûu c^ùe \ߦe ß fjWÿò CVê[f
ô û ö ùi aWÿ aòeq ùjûA_Wÿ[
ê ùô f ö
G_eòKò Zûuê ùiVûKê ^_VûAaûKê iûùV iûùjauê Keù~ûWÿò _âû[ð^û Kùf;
Kò«ê iûùV iûùja aò cû^òaûe ùfûK ^[ôùf ö Zûu ^òKUùe ùcNûu K[û
Pkòfû ^ûjó ö ùi ùKøYiò _âKûùe Zûuê gòeòWÿò _VûAaûùe i`k ùjûA
Zûu jûZùe Zûu gßgêe MùYg \ûùcû\e Ie` \û\û ùKfKeu _ûLKê
GK _Zâ _VûAùf ö \û\û ùKfKe gòeòWÿòùe ejê[ôùf ö ùcNûKê aûaûu
_ûLKê ù^A~òaû _ûAñ Gjò _Zâùe eûdiûùja ùfLô[ôùf ö gòeòWÿò _j*òaû
_ùe ùcNû iò]û ciRò\¨Kê Mùf ö Kò«ê ù~còZò bòZeKê _âùag KeòQ«ò
aûaû búhY ùKâû]ôZ ùjûA Zûuê _âùag Keòaûeê aûeY Kùf ö ùi MRð^
Keò Kjòòùf ‘GjûKê aûjûe Keò\ò@ ö’ _êYò ùcNûu @ûWÿKê ù\Lô Kjòùf Kò
‘Zêùc Cy Kêke aâûjàY @ûC cêñ GK ^òcÜ RûZòe ~a^ ö Zêce RûZò
Pûfò~òa ö Zêe« aûjûeKê _kû@ ö’ aûaûuVûeê G_eò Cqò gêYò ùcNû
bdùe [eòaûKê fûMòùf ö ùi aWÿ @û½~ð¥ ùjùf ù~ Zûu c^ùe ù~Cñ
aòPûe @ûiò[ôfû, aûaû Zûjû Kò_eò RûYòùf ö ùKøYiò _âKûe ùi KòQò\ò^
ùiVûùe ejòùf Gaõ ^òR Azû@^êiûùe ùiaû Keê[ôùf ö Kò«ê Zûue c^
Zé¯ ùjfû ^ûjó ö ùi NeKê ù`eòMùf Gaõ ùiVûeê Zâd´ùKgße Mùf ö
aùhð _ùe ùi _êYò gòeòWÿò @ûiòùf Gaõ G[e \û\û ùKfKe iê_ûeòi
Keòaûeê Zûuê ciRò\¨ùe ejòaûKê @^êcZò còkòfû ö ùcøLôK C_ù\g \ßûeû
(182)
ùcNûu C^ÜZò Keòaû a\kùe aûaû Zûue @û«eòK iê]ûe Pûjêñ[ôùf ö
Gùa Zûue cù^ûbûaùe ~ù[Á _eòa©ð^ ùjûAiûeò[ôfû Gaõ aûaûuê
bMaû^ gueue iûlûZ @aZûe ùaûfò ùi cù^ Keê[ôùf ö gòa _ìRûùe
ùaf_Zâe _âùdûR^ ùjûA[ûG ö GYê Zûue gòa¨Rú(aûaû)ue _ìRû ^òcò©
ùaf_Zâ ùLûRòaû _ûAñ ùi cûAf cûAf aûU Pûfê[ôùf ö _âZò\ò^ ùi
G_eò ^òdc Keò[ôùf Kò Mñûùe ù~ùZ c¦òe @Qò _â[ùc ùiiaê iÚû^Kê
~ûA _ìRû Keòùa, Zû_ùe ciRò\¨Kê @ûiò aûaûuê _âYûc Keò Z[û KòQò
icd PeYùiaû Keò ZZ¨_ùe PeYûcéZ _û^ Keê[ôùf ö \òù^ ùi
_j*òfûùakKê LùŠûaû c¦òee \ê@ûe a¦ ùjûA~ûA[ôfû ö GYê ùi _ìRû
^Keò ùiVûeê ù`eò@ûiò[ùô f ö Gjû_ùe ^òdcòZKâùc ciRò\ù¨ e aûaûue
_ìRû @ûe¸ KeòaûKê Mùf; Kò«ê @«~ð¥ûcú aûaû ùiA\ò^ _ìRû ÊúKûe Kùf
^ûjó Gaõ LùŠûaû c¦òeKê ~ûA _ìRû Keò @ûiòaûKê Kjòùf ö @ûjêeò c]¥
GK[û Kjòùf ù~ Gùa ~û@, c¦òee KaûU ùLûfò~ûAQò ö ùcNû LùŠûaû
c¦òeùe _j*ò @û½~ð¥PKòZ ùjùf ö c¦òee \ê@ûe ùLûfò~ûA[ôfû ö
ùiVûùe _ìRû iûeò ùi ciRò\K ¨ ê ù`eòùf I ~[ûaò]ô aûaûue _ìRû Kùf ö
MwûiÜû^ : [ùe cKe iõKâû«ò @aieùe aûaûu gâú @wùe P¦^
ùf_^ Z[û MwûRkùe Zûuê iÜû^ KeûAaûKê ùcNûue Azû ùjfû ö aûaû
_â[ùc G[ô_ûAñ ÊúKéZò ù\ùf ^ûjó, ùZùa aûe´ûe _âû[ð^û Keòaûeê ùKøYiò
_âKûùe eûRò ùjùf ö ùMû\ûaeú ^\úeê _aòZâ Rk @ûYòaû _ûAñ ùcNû @ûV
ùKûg aûU ~ûZâû Kùf ö ùiVûeê _aòZâ Rk @ûYò ù`eòùf Gaõ \ßò_âje
bòZùe icÉ a¥aiÚû ù~ûMûWÿ Keò iÜû^ KeûAaû _ûAñ aûaûuê _âû[ð^û Kùf ö
aûaû _êYò[ùe Zûuê G[ôeê ^òaé© eLôaûKê ùcNûuê Kjòùf ö ùi Kjòùf ‘cêñ
Z RùY `Kòe, MwûRk ùcûe K’Y ùja ?’ Kò«ê ùcNû KòQò gêYòaû
@aiÚûùe ^[ôùf ö Zûue \éXÿ ]ûeYû [ôfû ù~ gue bMaû^ MwûRkùe
@]ôK _âi^Ü jê@«ò ö GYê Gjò gêb _aðùe @ûce gue bMaû^uê iÜû^
KeûAaû @ûce _ec K©ða¥ ö Gùa aûaûuê eûRò ùjaûKê _Wÿòfû Gaõ
ZkKê @ûiò ùMûUòG _òXÿûùe aiòùf Z[û cÉKKê ^ê@ñûA Kjòùf Kò ‘ùcNû !
@«Zü GZòKò Ké_ûKeò ùKak cÉKùe _ûYò Xÿûk ö cÉK geúee _â]û^
@õM Gaõ Zûjû C_ùe _ûYò Xÿûkòùf icMâ geúeùe Xÿûkòaû ij icû^ö
ùcNû ‘VòK¨ @Qò, VòK¨ @Qò’ Kjò _ûYò Xÿûkòaû @ûe¸ Kùf ö Zûue c^ùe
GùZ _âi^ÜZû ùjfû ù~ CyÊeùe ‘je je Mùw’ Kjò iaêZK _ûYò
(183)
GKû[eùK aûaûue icMâ geúeùe Xÿûkòù\ùf ö @ûC ùMûUòG cûVò@û
_ûLùe [ôfû ö G[e ùi ùKøZìjk ijKûùe aûaûuê ^òeúlY Kùf ö cûZâ
@û½~ð¥e aòhd ù~ ùKak aûaûue cêŠUò I\û ùjûA[ôfû, geúe ù~còZK ò ê
ùicòZò [ôfû ö Gjû ù\Lô Zûue aòiàde iúcû ejòfû ^ûjó ö
Zâògìk Gaõ _òŠò : ùcNû aûaûuê \êAUò iÚû^ùe iÜû^ KeûC[ôùf ö
_â[ùc ùi ciRò\¨ùe igeúeùe aûaûuê iÜû^ Keê[ôùf Gaõ _êYò IßûWÿûùe
^û^ûiûùja Pù¦ûeKeu Vûeê _ûA[ôaû Zûue aWÿ `ùUûUòKê iÜû^
KeûC[ôùf ö Gjò _âKûe Gjò ]ûeû _âûd 12 cûi Pûfò[ôfû ö
aûaû Zûue bqò Z[û aògßûi \éXÿ Keòaû _ûAñ Zûuê \gð^ ù\ùf ö \òù^
ù~ùZùaùk _âZê¥hùe ùcNû @¡ð ^ò\âûaiÚûùe g~¥ûMZ [ôùf, aûaûue
\gð^ fûbKùf ö ùi RûMâZ [ôaû RûYò aûaû Zûu C_eKê @lZ aéÁòKùf
Gaõ Kjòùf ‘ùcNû ! ùcû _ûLùe Zâògìk iÚû_^ Ke ö’ Gjû_ùe ùi
@\ég¥ ùjûAMùf ö aûaûue Êe gêYò ùcNûue Z¦âû bMÜ ùjfû; ùZùa
Gjû Ê_Ü ^û aûÉa ùi RûYò_ûeê^[ôùfö CiôêKZûe ij @ûLô ùLûfòùf, Kò«ê
_ûLùe ùKjò ^[ôùf ö _âcûY Êeì_ ùKak KòQò @lZ aòl¯ ò bûùa _Wÿ[ò f
ô ûö
aòiàòZ ^d^ùe ùcNû aûaûu ^òKUKê Mùf Gaõ Ê_Ü aé©û« gêYûA Zâògìk
iÚû_^ _ûAñ @^êcZò bòlû Kùf ö aûaû Kjòùf ‘Zêùc ùcû K[û gêYò_ûeòf
^ûjó ? Zûjû Ê_Ü ^êùjñ, _âZ¥l ^òùŸðg [ôfû ö ùcûe Cqò iað\û @[ð_ì‰ð,
@ûf¨Zê `ûf¨Zê ^êùjñ ö ùcNû Kjòùf @û_Y ùcûùZ ^ò\ûâ eê RûMâZ Keòù\ùf;
Kò«ê icÉ \ßûe _ìaðaZ a¦ [ôaû ù\Lô cêñ bâcùe _WÿòMfò ù~ cêñ Ê_Ü
ù\Lê^[ôfò Z ! aûaû Kjòùf ‘ùcûe _âùag _ûAñ \ßûee _âùdûR^
^ûjó ö ùcûe ùKøYiò eì_ ^ûjó Kò @ûKûe ^ûjó ö cêñ iaðbìZùe a¥û¯ ö
~òG ùcû C_ùe aògßûi eLô iað\û ùcûe Pò«û Kùe, Zû’e icÉ
Kû~ð¥ cêñ Êdõ Kùe Gaõ ùghùe ZûKê ùgâ MZò \òG ö’ ùcNû IßûWÿûKê
ù`eò@ûiòùf Gaõ aûaûu `ùUû i¹êLùe Kû^Úùe ùMûUòG Zâg ò k
ì UwûAùf ö
_e\ò^ RùY eûc\ûiú bq _ê^ûeê @ûiòùf ö ùi aûaûuê _âYûcKeò bMaû^
gueue ùMûUòG _òŠò ùbUò ù\ùf ö ùijò icdùe ùcNû ùiVûùe
_j*òùf ö Zûuê ù\Lô aûaû Kjòòùf ‘ù\L ùbûkûgue @ûiòMùf ö Gùa
Zûuê i¸ûk ö’ ùcNû _òŠò C_ùe Zâògìk fûMò[ôaû ù\Lô aWÿ aòiàòZ ùjùf ö
ùi IßûWÿûKê ù`eò@ûiòùf ö Gjò icdùe KûKûiûùja \úlòZ iÜû^ _ùe
cêŠùe MûcêQû ùNûWÿûA iûA^ûc R_ Keê[ôùf ö ]¥û^ûaiÚûùe ùi ùMûUòG
(184)
_òŠò ù\Lôùf, Zûjû Zûu c^ùe ùKøZìjk iéÁò Kfû ö i¹êLeê ùi ùcNûuê
@ûiê[ôaûe ù\Lôùf ö ùcNû aûaûu \ßûeû _â\© ùijò _òŠò KûKûiûùjauê
ù\LûAùf ö _òŠòUò VòK¨ ]¥û^ûaiÚûùe ù\Lô[ôaû _òŠò _eò ùjûA[ôaûeê \êùjñ
@û½~ð¥û^ßòZ ùjùf ö KòQò\ò^ _ùe Zâògìk iÚû_^û Kû~ð¥ _ì‰ð ùjfû I aWÿ
PòZâ i¹êLùe (ùcNû ù~Cñ PòZâ _ìRû Keê[ôùf) aûaû _òŠò iÚû_^û Kùf ö
ùcNûue gòa _ìRûùe aWÿ ù_âc [ôfû ö Zâò_êŠâ fMûAaû iêù~ûM ù\A Z[û
_òŠò iÚû_^û Keò aûaû Zûue aògßûi \éXÿ Kùf ö
Gjò _âKûe KòQòahð _~𥫠KâcûMZ c]¥ûjÜ I i§¥ûùe ^òdcòZ @ûeZò
Z[û _ìRû Keò 1912 ciòjûùe ùi Aj]ûc Z¥ûM Kùf ö aûaû Zûue
céZ geúe C_ùe jûZ eLô Kjòùf ‘AG ùcûe iyû bq [ôfû ö’ Zûu
CùŸg¥ùe aâûjàY ùbûR¥ ù\aû ^òcù« aûaû @[ð _â\û^ Kùf I KûKûiûùja
\úlòZ Gjò \ûdòZß ^òaðûj Kùf ö
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(i¯ûj _ûeûdY : PZê[ð aògâûc)

(185)
 öö _*c \ò^ _ûeûdY öö

öö D^Zâõò g(29) @]¥ûd öö

cû\âûiú iõKú©ð^ cŠkú I aûaûu @\¨bìZ \gð^, ùR¥ûZòhaûYú
LŠ^ I _eúlûùe i`kZû Gaõ K¥û_ùU^ jûùUu Ê_Ü I aò^¨QêAñ
ùbûM

cû\âûiú iõKú©ð^ cŠkú : _âûd 1916 ciòjûùe ZKôûkú^ cû¦âûR

_âù\ge GK bR^ cŠkú Kûgú Zú[ð~ûZâûùe aûjûeòfû ö Gjò \kùe
RùY _êeêh a¥qò, Zûue _^ôú, K^¥û Gaõ gûkú [ôùf ö \êbðûM¥agZü
ùicû^ue ^ûc ùKCñVûùe ùjùf CùfäL Keû~ûA^ûjó ö aûUùe ùicûù^
gêYòaûKê _ûAùf ù~ @j¹\^Me Ròfû ùKû_eMûIñ ZûfêKe gòeòWÿò Mâûcùe
gâú iûAaûaû ^ûcùe RùY cjû^¨ i^Ú aûi KeêQ«ò, ~òGKò ajêZ \dûkê
Gaõ aâjà_ûâ ¯ò KeòiûeòQ«ò ö ùi aWÿ C\ûe jé\de @]ôKûeú Gaõ @ùjZêK
Ké_ûiò§ê ö _âZ\ò ^
ò ùi Zûue bqcû^uê @[ð aòZeY KeêQ«ò ö Kkû _â\gð^
Keê[ôaû KkûKûecû^uê Cbd i¹û^ I _ûeògâcòK còkêQò ö _âZ¥j \lòYû
@ûKûeùe aûaûu _ûLùe ajê Uuû Vêk ùjC[ôfû ö Gjò Uuûeê ùi _âZ\ ò ^
ò
GK Uuû bq ùKûŠûRúue Zò^ò ahðúd K^¥û @c^úKê, @ûC KûjûKê \êAeê
_û* Uuû, @c^úe cû@û RcfòKê Q@ Uuû, @ûC KûjûKê KûjûKê 10eê 20
Uuû Z[û ùKùa ùKùa _Pûg Uuû G_eò ^òR Azû^êiûùe _âZ¥j aòZeY
(186)
Keê[ôùf ö Gjû gêYò iõKú©ð^cŠkú gòeòWÿòùe @ûiò ejòùf ö ùicûù^ aWÿ
iê¦e bR^ Gaõ RYûY _eòùahY Keê[ôùf; Kò«ê ùicû^ue @if
CùŸg¥ [ôfû KòQò @[ð ùeûRMûe Keòaû ö cŠkúe Zò^òRY i\i¥ aWÿ
Ké_Y [ôùf ö ùKak \k cêL¥ _^ôúue Êbûa icÉuVûeê bò^Ü [ôfû ö
Zûue jé\dùe aûaûu _âZò gâ¡û Z[û @û\e [ôfû ö [ùe ù~ùZùaùk
c]¥ûjÜ @ûeZò ùjC[ôfû, ùijò cjòkûue bqò Gaõ aògßûi ù\Lô aûaû aWÿ
_âi^Ü ùjùf ö Gjû_ùe K’Y ùjfû ? aûaû Zûuê Zûue _âòd AÁ eì_ùe
\gð^ ù\ùf Gaõ ùKak ùi jó aûaûuê iúZû_Zò eì_ùe \gð^ Kùf ö
C_iÚòZ @^¥ ùfûKcûù^ aûaûuê ù~còZò ù\Lê[ôùf ùicòZò ö ^òRe _âòd
AÁue \gð^ Keò ùi bûaaòjßk ùjûAMùf Z[û Zûue KY× aû¿eê¡
ùjfû Gaõ @ûLôeê @û^¦ûgî ajòaûùe fûMòfû ö Gjû_ùe ù_âùcû^à© ùjûA
ùi KeZûkò ù\aûKê fûMòùf ö Zûue Gjò _âKûe @û^¦òZ ùjaû ù\Lô
icÉu c^ùe ùKøZìjk RûZ ùjfû; Kò«ê ùKjò aò KûeY RûYò_ûeê^[ôùf ö
\ßò_âje _ùe ùi Gjûe eji¥ Zûu _Zòu @ûMùe _âKûg Kùf ö aûaûuê
gâúeûc Êeì_ùe ùi Kò_eò \gð^ Kùf, ùiK[û a‰ð^û Kùf ö _Zò bûaòùf
Kò Zûue Èú ajêZ bûaêK I iek aògßûiú ö GYê gâúeûcu \gð^ GK
cû^iòK bâc QWÿû @^¥ KòQò ^êùjñ ö ùi Gjû Kjò Zûu K[ûKê GWÿûAù\ùf
ù~ aûaû ZêcKê ùKak eûc eì_ùe ù\Lû~òaû K’Y i¸a ? _^ôú ùKøYiò
_âZòaû\ Kùf ^ûjó, KûeY ùijò icdùe Zûue ù~Cñ _âKûe @^êbìZò
ùjûA[ôfû, Gùa aò ùijò_eò ùjC[ôfû ö Zûue c^ gû«, iÚòe Gaõ
iõZé¯ ùjûAiûeò[ôfû ö
öö aûaûue @\¨bìZ \gð^ öö
Gjò _âKûe \ò^ aòZòaûùe fûMòfû ö \òù^ eûZòùe Zûue _Zò GK aòPòZâ
Ê_Ü ù\Lôùf ö ùi ù\Lôùf ù~ ùMûUòG aWÿ ijeùe _êfòi Zûuê Mòe`
Keò aû§ò ùRf¨ùe b©òð Keòù\AQò ö ZZ¨_½ûZ ùi ù\Lôùf ù~ aûaû gû«
cê\âûùe jûRZ aûjûùe Zûu ^òKUùe @ûiò QòWÿû ùjûAQ«ò ö aûaûuê _ûLùe
ù\Lô ùi \êüLùe @iÚòe ùjûA Kjòòùf Kò ‘@û_Yue Kú©ðò gêYò cêñ @û_Yue
gâúPeYùe geY ù^AQò ö @û_Yue GùZ ^òKU ùjûA c]¥ ùcû C_ùe
G aò_\ KûjóKò @ûiòfû ?
Gjûe C©eùe aûaû Kjòùf ‘ KéZKcðe `k @ag¥ ùbûMòaûKê ùja ö’
(187)
ùijò a¥qòRYK Kjòùf ù~ ‘Gjò Rúa^ùe Z ùcûe G_eò KòQò KêKcðe
iáZò @ûiê^ûjó, ù~Cñ[ô_ûAñ ùcûùZ G_eò \gû ùbûM KeòaûKê _WÿêQò ö’aûaû
Kjòùf ‘~\ò Gjò R^àùe Keò^ûjñ, Zûùjùf MZ R^àùe Keò[ôa ö’ ùi
Kjòùf ù~ aûaû, MZ R^àe iáZò Z ùcûe ^ûjó, Kò«ê ~\ò aò cû^ò^òG ù~
KòQò bêf ùjûA~ûAQò, @û_Y [ôaûeê Zûjû Z bià ùjûA~òaû K[û, ù~_eòKò
gêLôfû Nûi, @MÜò \ßûeû icìùk ]ßõi ùjûA~ûG ö’ aûaû _Pûeòùf Zêce
G_eò aògßûi @Qò ?’ ùi Kjòùf-jñ ö’
aûaû Zûuê @ûLô a¦ KeòaûKê Kjòùf Gaõ _êYò ù~ùZùaùk @ûLô
ùLûfòaûKê Kjòùf, ùKøYiò bûeò Rò^òh Zùk _Wÿòaûe g± gêYûMfû ö @ûLô
ùLûfòaû _ùe ùi ^òRKê Kûeûaûieê cêq ùjûA[ôaû ù\LôaûKê _ûAùf ö
_êfòi Zùk _Wÿò~ûA[ôfû Z[û Zûe geúeeê eq Seê[ôfû ö Gjû ù\Lô ùi
bdbúZ \éÁòùe aûaûu @ûWÿKê ù\LôaûKê fûMòùf ö aûaû Kjòùf ‘ayê !
Gùa Zêc K[û bf bûaùe aêSû~òa ö _êfòi @]ôKûeú @ûiòùa I ZêcKê
Mòe` Keòù^ùa ö’ Zû_ùe ùi _êYò aòPkòZ ùjûA Kjòùf ‘@û_Yue
a¥ZúZ ùcûe @ûC KòG @Qò ? @û_Y GKcûZâ beiû ö ùj _âbê ! ùKøYiò
_âKûe ùcûùZ elû Ke«ê ö’
Gjû_ùe aûaû _êYò @ûLô a¦ KeòaûKê Kjòùf ö @ûLô ùLûfòaû _ùe ùi
ù\Lôùf ù~ cêq ùjûA jûRZ aûjûùe QòWÿû ùjûAQ«ò Gaõ aûaû c]¥
_ûLùe C_iÚòZ @Q«ò ö Zû_ùe ùi aûaûu gâúPeYùe iûÁûw _âYò_ûZ
Kùf ö
aûaû _Pûeòùf ‘Gùa ùcûùZ Kêj, Zêce Gjò ^cÄûe Gaõ @ûMe
^cÄûe c]¥ùe Kò _âùb\ [ôfû ? bfbûaùe bûaò Gjûe C©e \ò@ ö
ùi Kjòùf ‘@ûKûg Gaõ _ûZûk c]¥ùe ù~Cñ _âùb\, _â[c I Gjò
^cÄûe c]¥ùe ùi_eò _âùb\ @Qò ö ùcûe _ìað ^cÄûe Z ùKak
]^_âû¯ò @ûgûùe [ôfû, Kò«ê Gjò ^cÄûe cêñ @û_Yuê Bgße cù^ Keò
Kfò ö _â[ùc ùcûe ]ûeYû [ôfû ù~ @û_Y ~a^ ùjûA[ôaûeê jò¦êcû^ue
]cð bâÁ KeêQ«ò ö’
aûaû _Pûeòùf ‘~a^ _úeu C_ùe K’Y Zêce aògßûi ^ûjó ?’ ùi
Kjòùf- ^ûjòñ ö aûaû _Pûeòùf ‘Zêc Nùe K’Y _û_êfò Qû_ ^ûjó Gaõ
(188)
Zêùc cjec¨ùe Zûe _ìRû Keê^ûjñ ? Zêce Nùe KûWÿaòaò ^ûcùe RùY
ù\aú @Q«ò, ~ûjûu i¹êLùe Zêùc aòaûj Z[û @^¥û^¥ ]ûcòK
ð Ciôaû^êÂû^
icdùe Ké_ûbòlû Keê^ûjñ ?’
ùi ù~ùZùaùk GjûKê ÊúKûe Kùf, aûaû Kjòùf ‘GjûVûeê akò
@]ôK _âcûY K’Y \eKûe ? Zû_ùe Zûu c^ùe Zûue Mêeê gâúeûc
\ûiue \gð^e Azû ùjfû ö aûaû ù~còZò Zûuê _QKê aêfòaûKê KjòQ«ò
iûc^ûùe Zûue Mêeê gâúeûc\ûi Êûcú QòWÿû ùjûAQ«ò Gaõ ù~còZò Zûue
PeYùe ùfûUòaûKê ùi C\¥Z ùjCQ«ò, ùi Zêe« @\ég¥ ùjûAMùf ö
Zû_ùe ùi aûaûuê Kjòùf ‘@û_Y aé¡ bkò RYû_WÿêQ«ò ö @û_Yuê
K’Y @û_Yue adi RYû @Qò ?
aûaû Kjòùf ‘ùcûùZ aé¡ ùaûfò KjêQ ö ùcû ijòZ ù\øWÿòKò ù\L ö’
Gjû Kjò aûaû ù\øWÿa
ò ûKê fûMòùf Gaõ ùi c]¥ _Qùe ù\øWÿùò f ö ù\øWÿa
ò û
icdùe ùMûWùe ù~Cñ ]ìkò CWÿê[ôfû Zû bòZùe aûaû @\ég¥ ùjûAMùf
Gaõ Zû_ùe Zûue ^ò\ bûwòMfû ö
iùPZ^ ùjaû _ùe ùi M¸úeZûe ij Gjò Ê_Ü K[û aòPûe KeòaûKê
fûMòùf ö Zûue cû^iòK _âa© é ùò e _ì‰ð _eòa©ð^ ùjûAiûeò[f
ô û ö aûaûue
cjû^Zû Gùa ùi jé\ùaû] Keò_ûeòùf ö Zûue Ké_Y Z[û iù¦jú bûa
\ìe ùjûAMfû Gaõ jé\dùe aûaûue PeY _âZò ^òcðk bqò RûZ ùjfû ö
Gjû Z GK Ê_Ü [ôfû; Kò«ê ùi[ôùe ù~Cñ _âùgÜû©e [ôfû Zûjû cj©ß_ì‰ð ö
_e\ò^ ù~ùZùaùk icùÉ c]¥ûjÜ @ûeZò _ûAñ GKZâ ùjùf, aûaû Zûuê
_âiû\ùe \êAUuûe còVû Gaõ \êA Uuû ù\ùf ö Zûuê @ûC KòQò\ò^
@UKûA @ûgúaðû\ ù\A Kjòùf Kò ‘@ûfäû ZêcKê ajêZ ù\ùa Gaõ GYòKò
iaê bf Keòùa ö’ aûaûuVûeê Zûuê @]ôK \âa¥ Z còkòfû ^ûjó, Kò«ê
Zûue Ké_û @ag¥ _âû¯ ùjfû, ~Ÿßûeû Zûue ùag¨ C^ÜZò ùjfû ö aûUùe
Zûuê ~ù[Á \âa¥ còkòfû Gaõ ~ûZâû ùag¨ i`k ùjfû ö ~ûZâû Kûkùe
ùKøYiò @iêa]
ò û aû KÁ ùjfû ^ûjó Gaõ iKêgkùe ùi Nùe @ûiò _j*òùf ö
aûaûue aP^ Z[û @ûgúaðû\ Gaõ Zûu Ké_ûeê _âû¯ @û^¦ iað\û Zûue
iáZò_Uùe ejòfû ö Gjò K[ûeê ÆÁ jêG ù~ aûaû ù~Cñ _âKûe Zûue
bqcû^uê _ûLKê UûYò@ûYòò ùicû^uê ùgâdÄe cûMðùe ù^C~ûC[ôùf Gaõ
@ûRò c]¥ ù^CQ«ò Zû’e _Uû«e ^ûjó ö
(189)
 öö ùR¥ûZòhaûYú LŠ^ I _eúlûùe i`kZû öö
ùZ¦êfKe _eòaûe : cê´Ae aû¦âûùe ùZ¦êfKe _eòaûe ejê[ôùf ö
ùicûù^ aûaûue aWÿ bq [ôùf ö gâú eNê^û[ ùZ¦êfKe ceûVú bûhûùe
‘gâú iûA^û[ bR^cûkû’ ^ûcùe GK _êÉK eP^û KeòQ«ò, ù~Cñ[ôùe
_âûd @ûVgj @bw Gaõ _\e icûùag ùjûAQò Z[û aûaûue fúkûMêWK òÿ e
c]êe a‰ð^û Keû~ûAQò ö aûaûue bqcû^u _ûAñ Gjû GK C_ûù\d
_êÉK ö Zûue ùR¥Â _êZâ aûaê Wûqeú _Xÿòaû _ûAñ _âùagòKû _eúlû
^òcù« _âÉêZ ùjC[ôfû ö @ûZàaògßûi Kc¨ [ôaûeê Zû’e _òZûcûZû ùKùZK
ùR¥ûZòhuê R^à KêŠkú ù\LûAùf, Kò«ê icùÉ Kjòùf Gjò ahð Zû’e Mâj
bf ^ûjó, ùZYê @ûi«û ahð _eúlû ù\ùf i`kZû _âû¯ò ùja ö _ê@
^òeûg ùjûA_Wÿòfû I Zû’e c^ @iÚòe ùjûAMfû ö ùghùe _òZû,cûZû
aûaûu \gð^ _ûAñ gòeòWÿò Mùf Gaõ _êZâe cû^iòK @gû«ò K[û aûaûuê
ùbUò RYûAùf ö
aûaû Kjòùf ‘_êZâKê Kêj, ùi ùcû C_ùe aògßûi eLê ö baòh¥ZaûYú
Z[û ùR¥ûZòhcû^u K[ûKê ùMûUòG ùKûYùe `òwò\@ Gaõ @b¥ûi Rûeò
eLô gû« c^ùe _eúlûùe aiòaûKê Kêj ö ùi Gjòahð @ag¥ C©ú‰ð
ùjaö ^òeûg ùjaûe KûeY ^ûjó ö’ cû’ NeKê @ûiò aûaûue @ûgúaðûYú
_êZâKê gêYûAùf ö ùi aûaûu C_ùe aògßûi eLô CiôûjòZ ùjûA KVò^
_eògâc Kfû Gaõ _eúlûùe aiòfû ö @û½~ð¥R^K bûùa _eúlûùe bf
Kfû, Z[û_ò c^ iõgdMâÉ ejòfû ù~ @ûag¥K ^´e còkòa Kò ^ûjó ö GYê
ùcøLôK _eúlû ù\aû ù^A \ßò]ûùe ejòfû ö ùZùa _eúlK Z Zû _Qùe
fûMò[ôùf ö fòLôZ _eúlûùe ùi KéZKû~ð¥ ùjûA[ôaû ù\Lô RùY QûZâ
\ßûeû Lae _VûAùf ùcøLôK _eúlû _ûAñ _âÉêZ ùjaûKê ö Gjò _âKûe
ù_âûiôûj^ _ûA ùi ùcøLôK _eúlû ù\fû I ùi[ôùe aò i`k ùjfû ö
Mâj\gû _âZòKìk [ôaû iù©ß aûaûu Ké_ûeê ùi i`kZû fûb Kfû ö GVûùe
ùKak GZòKò ]¥û^ ù\aûe K[û ù~ KÁ Gaõ iõgd ùghùe \éXÿ
aògßûiùe _eòYZ ùjûA[ûG ö _eúlû Z ù~Cñ_eò bûaùe ùja Kò«ê
@ûùc ~\ò aûaûu C_ùe \éXÿ aògßûi Gaõ gâ¡û eLô _âdûi Keòaû
Zûùjùf @ag¥ i`kZû fûb Keòaû ö
Gjò aûkKe _òZû eNê^û[eûI cê´Ae GK aòù\gú a¥aiûd `ûcðùe
(190)
PûKòeò Keê[ôùf ö ùi _eòYZ adiùe C_^úZ ùjûA[ôùf Gaõ ^òR
Kû~ð¥ iêPûeê eìù_ Keò_ûeê^[ôùf ö GYê QêUò ù^A aògûâ c KeòaûKê Pûjê[
ñ ùô f ö
cûZâ QêUò ù^aû _ùe c]¥ Zûue gûeúeòK @aiÚûùe aòùgh _eòa©ð^
ùjfû ^ûjó ö `kùe @aieKûkú^ QêUò ù^aûKê aòPûe Kùf ö RùY aé¡
Gaõ aògßÉ KcðPûeú ùjûA[ôaûeê _â]û^ c¥ûù^Re Zûuê ù_^i^¨ ù\A
ùiaû ^òaé© KeòaûKê ^ò¿©ò Kùf ö ùZùa ùKùZ Uuû ù_^i^¨ ]û~ð¥
Keû~òa-Gjò _âgÜ aòPûeû]ú^ [ôfû ö Zûuê cûiòK 150 Uuû ùaZ^
còkê[ôfû ö Gjò jòiûaùe ù_^i^¨ ùjC[ôfû 75 Uuû ö Kò«ê GZòKò @[ð
Zûu _eòaûe beYù_ûhY _ûAñ ~ù[Á ^[ôfû ö G[ô_ûAñ ùi aWÿ Pò«òZ
[ôùf ö ^ò¿©ò ùjaûe 15 \ò^ _ìaðeê aûaû gâúcZú ùZ¦êfKeuê Ê_Üùe
\gð^ ù\A Kjòùf Kò ‘ùKùZ Uuû ù_^i^¨ \eKûe ? ùcûe Azû
100Uuû ùjùf Pkòa ö Zêùc G[ôùe i«êÁ ?’ gâúcZú ùZ¦êfKe
Kjòùf ‘aûaû, Gjò \ûiúKê @û_Y K’Y _PûeêQ«ò ? @û_Yue gâúPeYùe
Z @ûce _ì‰ð aògßûi ejòQò ö’
~\òI aûaû 100 Uuû Kjò[ôùf, Kò«ê Zûue K[û ÊZª eìù_ aòPûe
Keò @]ôK 10 Uuû @[ðûZ 110 Uuû ]û~ð¥ KeûMfû ö aûaû Zûue
bqcû^u _ûAñ Kò_eò @_eòcòZ ùiÜj I ]¥û^ eLê[ôùf, Zûjû ù\Lôaûe
K[û ö
K¥û_ùU^ jûùUu Ê_Ü I af__Wÿò ùbûM : aòKû^úe ^òaûiú
K¥û_ùU^ jûùU aûaûue bq [ôùf ö \òù^ aûaû Zûuê Ê_Üùe Kjòùf
‘Zêùc K’Y ùcûùZ bêfòMf ?’ gâú jûùU aûaûue gâúPeYùe aò^câ
_âYûc Keò Kjòùf ‘i«û^ ~\ò Zû’e cñûKê bêf~ ò ûG, ùi K’Y a*ò_ûeòa ?’
Gjû Kjò gâú jûùU Zêe« aMòPûKê ~ûA KòQò aò^¨QêAñ ùZûkò@ûYòùf Gaõ
ùMûUòG [ûkòùe gêLôfû bòlû ~[û Nò@, @Uû I Wûfò GKûVòKeò Z[û \lòYû
eLô aûaûuê @_ðY KeòaûKê Mùf ö GZòKòùaùk Zûue ^ò\ bûwòMfû Gaõ
ùi @^êba Kùf ù~ Zûjû Ê_Ü [ôfû ö Z[û_ò Ê_Üùe ~ûjûiaê Rò^òh
ù\Lô[ôùf ZûKê aûaûu _ûLKê _VûAaûKê iÚòe Kùf ö KòQò\ò^ _ùe ùi
ùMû@ûfò@e @ûiò[ôùf, ùiVûeê RùY a§êu _ûLKê 12 Uuû c^ò@Wÿðe Keò
ùi[ôeê \êA Uuûe gêLôfû bòlû(Nò@, @Uû I Wûfò) Gaõ aò^¨ @û\ò KòYò Z[û
10 Uuû \lòYû eì_ùe aûaûuê @_ðY KeòaûKê @^êùeû] Kùf ö a§ê
gòeòWÿòùe _j*ò icÉ Rò^òh iõMâj Keòù^ùf Kò«ê aò^¨ _ûAaû KÁ ùjfû ö
(191)
K’Y Keòùa ùi Pò«ûùe _Wÿò[ôaûùaùk RùY cjòkû ùMûUòG SêWÿò ]eò
@ûiê[ôaû ù\LûMfû ö @û½~ð¥e aòhd ù~ ùijò SêWÿòùe ùKak aò^¨ [ôfû ö
aò^¨ KòYò Z[û icÉ iûcMâú GKZâ Keò ùi \ßûeKûcûdúKê Mùf Gaõ gâú
jûùUu Ze`eê aûaûuê @_ðY Kùf ö _e\ò^ gâú ^òùcûYKe @^Ü I aò^¨
ZeKûeò _âÉêZKeò aûaûuê ù^÷ùa\¥ @_ðY Kùf ö CùfäL^úd aòhd ù~
ùi \ò^ aûaû ùKak aò^¨ ZeKûeò LûAùf I @^¥ KòQò Ægð Kùf ^ûjó ö
a§êuVûeê Gjò Lae gêYòaû _ùe K¥û_ùU^¨ jûùU bûaaòjßk ùjûAMùf
Gaõ @û^¦ùe CZ¨`êfäòZ ùjùf ö
_aòZâ cê\âû : @ûC [ùe aûaûue _aòZâ KeKck Ægð ùjûA[ôaûe GK
cê\âû Nùe eLôaûKê K¥û_ùU^ jûùUue Azû ùjfû ö @Pû^K Zûue
RùY a§êu ij iûlûZ ùjûAMfû ö iõù~ûMKê ùi gòeòWÿò ~ûZâûùe
aûjûeò[ôùf ö gâú jûùU Zûu jûZùe GK Uuû _VûAùf ö gòeòWÿò _j*òaû
_ùe aûaûuê ~[ûù~ûM¥ _âYûc Keò ùi \lòYû ù\ùf ö aûaû ZûKê Zûu
cêYòùe eLôù\ùf ö ZZ¨_½ûZ K¥û_ùU^¨ jûùUue UuûUò @_ðY Kùf ö
aûaû ZûKê jûZùe ]eò bfbûaùe ^òeúlY Kùf ö ùi[ôùe @uòZ PòZâ
C_eKê Keò @ûwêVòùe eLô C_eKê Wò@ñûAùf Gaõ ùLkòùf ö Gjû_ùe
C\ò ijòZ UuûUò ù`eûAù\A Zûue a§êuê ù\Aù\aûKê Kjòùf ö aûaû
_êYò Kjòùf ‘ZûVûeê ùcûe KòQò \eKûe ^ûjó ö ùKak GZòKò Kjòù\a ù~
ùi @û^¦ùe [ûC ö’ @«~ð¥ûcú aûaûue iaða¥û_K \éÁò ù\Lô a§êRYK
aòiàZ
ò ùjùf ö \ßZ ò úd cê\âûUò Zûue a§êue ùaûfò ùi Kjò^ûjû«ò ö aûaûuê
Gjû aò\òZ ùjfû Kò_eò ? ùMû@ûfò@e ù`eò ùijò cê\âûUò jûùUuê ù\A
~ûjû ~ûjû NUò[ôfû iaê a‰ð^û Kùf ö jûùUu c^ @û^¦ùe _ìeò CVòfû
Gaõ aûaû iað\û C©c aòPûeKê ù_âûiôûjòZ Keê[aô û ùi ÆÁ @^êba Kùf ö
Zûue cù^ûKûc^û aûaû _ì‰ð Kùf ö
(4) aûc^ ^ûùaðKe : _ûVKMY ! Gùa GK bò^Ü K[û gâaY Ke«ê ö
aûc^ ^ûùaðKe ^ûcK RùY a¥qòue iûAPeYùe _âMûXÿ bqò [ôfû ö
[ùe ùi G_eò GK cê\âû @ûYòùf, ~ûjûe ùMûUòG _ûgßðùe eûc, flàY
Gaõ iúZû Z[û @_e_ûgßðùe Kea¡ j^êcû^ue PòZâ @uòZ ùjûA[ôfû ö
Gjò cê\âûKê aûaûue KeÆgð \ßûeû _aòZâ KeûAaûKê ùi aûaûuê @_ðY
Kùf ö Zûue Azû [ôfû ù~ C\ò ijòZ aûaû Zûuê Gjò cê\ûâ Uò ù`eûAùa ö
Kò«ê cê\âûUòKê ù\Lô aûaû Zêe« ZûKê cêYûùe eLôù\ùf ö aûc^eûI \êüLú
(192)
ùjaû _eò RYûMfû ö _ûLùe C_iÚòZ g¥ûcû Zûue cù^ûbûa RûYò_ûeò
cê\âûUò ù`eûAaûKê aûaûuê @^êùeû] Kùf ö aûaû ÆÁ bûùa Kjòùf
‘ù`eû~òa KûjóKò ? GjûKê @ûùc _ûLùe eLôaû CPòZ ö ~\ò ùi Gjû
a\kùe _Pògò Uuû ù\aûKê eûRò jê@«ò Zûùjùf Zûuê ù`eû~òa ö’
aûc^eûI _Pògò Uuû ù~ûMûWÿ Keò aûaûuê @_ðY Kùf ö Gjû_ùe aûaû
Kjòùf ‘Gjò cê\âûe cìf¥ _Pògò Uuûeê ùKùZMêY @]ôK ö’ g¥ûcû ! Zêùc
GjûKê Zêce _ìRûNùe iÚû_^û Keò ^òZ¥ _ìRû Ke ö’ aûaû G_eò KûjóKò
Kùf, Gjû _PûeòaûKê Kûjûe iûji ^[ôfû ö Gjû Z ùKak aûaû jó
RûYò[ôùf ù~ Kûjû _ûAñ ùKùZùaùk K’Y _â~êR¥ ö

gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(193)
 öö Zâõò g(30) @]¥ûd öö
öö gòeòWÿòe @_ìað @ûKhðY öö
aûaûu geYùe ~òaû _ûAñ ù\aúu Ê_Üûù\g I
ù\÷aú Azûe aòPòZâ Kû~ð¥û^ßd^

_âûK¨K[^ : ~òG ùKøYiò CùŸg¥ ^eLô bqcû^uê ùiÜj Keòaûùe

\dûe iûMeZêf¥ Z[û ^òMðêY ùjûA c]¥ bqcû^ue ù_âcagZü ~òG
ùÊzû_ìaðK cû^a geúe ]ûeY KeòQ«ò, ~òG G_eò bqaiôk @U«ò Kò
~ûjûue \gð^ cûZâùK baiûMee bd Gaõ icÉ KÁ \ìe ùjA~ûG,
G_eò gâú iûA^û[ cjûeûRuê @ûce aò^câ _âYûc ö bqcû^uê @ûcô\gð^
KeûAaû jó i^Úue _â]û^ Kû~ð¥ @ùU ö
gâú iûA, ~òG i^Ú gòùeûcYò @U«ò, Gjû Z Zûue cêL¥ ù]¥d ö ~òG
Zûue gâúPeYe geY ù^AQò, Zû’e icÉ _û_ ^Á ùjûA ^ò½òZ eìù_
\ò^ _âZò\ò^ _âMZò KeòQò ö Zûue gâúPeYe iàeY Keò _aòZâ iÚû^cû^ueê
bqMY gòeòWÿò @ûiêQ«ò Gaõ Zûue gúZk Qûdûùe C_ùag^Keò ùgäûK
_ûVKeò MûdZâú cª R_ KeêQ«ò ö Kò«ê ~òG ^òaðk Z[û \ú^-jú^ Gaõ
ù~Cñcûù^ Gjû c]¥ RûY«ò ^ûjó ù~ bqò KûjûKê Kj«ò, ùicû^ue Z
ùKak GZòKò aògßûi ù~ @^¥ icùÉ ùicû^uê @ijûd Keò Cù_lû
Keò_ûe«ò Kò«ê @^û[ue ^û[ _âbê gâú iûA^û[ ùKùa _eòZ¥ûM Keòùa
^ûjó ö
~ûjû C_ùe ùi Ké_û Ke«ò, ZûKê _âPŠ gqò, ^òZ¥-@^òZ¥e aòùaK
Z[û mû^ ijRùe _âû¯ jêG ö ùi Zûue bqcû^ue Azû RûYò ZûKê _ì‰ð
Ke«ò ö `kùe ùicû^ue cù^ûaû‚òZ `k _âû¯ò jêG Gaõ ùicûù^
iað\û KéZm ej«ò ö @ûùc Zûuê iûÁûw _âYûc Keò _âû[ð^û Keòaû Kò ùi
@ûce ZîUòaòPê¥Zò _âZò \éÁò^ù\A @ûcKê iKk KÁeê C¡ûe Ke«ê ö ù~Cñ
aò_©òMâÉ _âûYú Gjò _âKûe gâú iûAuê _âû[ð^û Kùe, Zûue Ké_ûeê ùi _ì‰ð
gû«ò Z[û iêL icé¡ò fûb Kùe ö ùjcûW_« KjêQ«ò Kò ‘ùj ùcûe iûA !
\dûe iûMe ö’ Gjû Z Zêce \dûe `k, ~ûe `kÊeì_ gâú iûA iZ¨PeòZ
bqcû^u i¹êLùe C_iÚû_^û Keû~ûCQò, @^¥[û ùcûe ù~ûM¥Zû Kûjó
(194)
ù~ G_eò GK KVò^ Kû~ð¥ _ûAñ \êüiûji Keòaò ö ù~ùZùaùk gâú iûA
_ì‰ð \ûdòZß ù^AMùf ùjcûW_«ue Zòùk cûZâ bûe ùaû] ùjfû ^ûjó Kò
Gjûe Pò«û ejòfû ^ûjó ö gâú iûA Gjò Mâ^Ú eì_ùe Zûue ùiaû ÊúKûe
Kùf ö Gjû ùKak Zûue _ìaðR^àe gêb iõÄûee `k, ù~Cñ[ô_ûAñ ùi
^òRKê bûM¥gûkú Gaõ KéZû[ð cù^ Ke«ò ö
^òcÜfòLôZ K[û Kù_ûkKÌòZ ^êùjñ, aògê¡ @céZZêf¥ @ùUö ~òG GjûKê
_û^ Keòùa iûAue cjû^Zû I @iúcZû @ûÊû\^ Keò_ûeòùaö ù~Cñcûù^
ZKð_âòd Gaõ icûùfûPK ùicû^u _ûAñ Gjûe ùKøYiò cj©ß ^ûjó ö
GVûùe @ûùfûP^û _~ð¥ûùfûP^ûe iÚû^ ^ûjó, _âùdûR^ ùjCQò @iúcòZ
ù_âc I bqò ö aò\ßû^ bq, gâ¡ûkê aògßûiú Kò´û ù~Cñcûù^ ^òRKê iûA-_\-
ùiaK cù^ Ke«ò, ùicû^uê jó Gjò K[û eêPòKe Gaõ gòlû_â\ ùja,
@^¥cûù^ Z ùKak Kù_ûkKÌ^û cù^Keòùa ö gâú iûAue bûM¥gûkú
bqcû^u _ûAñ iûAfúkû KÌZeê i\ég @ùU ö Gjò fúkûcéZ _û^ Keò,
ba Zeòùa ^ejeò ö @[ðûZ Gjû\ßûeû @mû^ú Rúaue cêqòfûb ùja,
MéjiÚuê iêL I iù«ûh Z[û cêcêlêuê Cy iû]^û _âû¯ ùja ö Gùa @ûùc
cìk K[ûKê @ûiòaû ö
öö aûaûu geYùe ~òaû _ûAñ ù\aúu Ê_Üûù\göö
KûKûRú ùa÷\¥ : ^ûiòK Ròfûe aYò Mâûcùe KûKûRú ùa÷\¥ ^ûcùe
RùY a¥qò ejê[ôùf ö i¯géwú ù\aúue ùi cêL¥ _ìRK [ôùf ö [ùe
ùi aò_©òùe _Wÿòùf Gaõ ùNûe cû^iòK @gû«òùe bûwò_Wÿòùf ö \òù^
@Zò aòKk ùjûA ù\aúu ^òKUKê ~ûA @«üKeYùe _âû[ð^û Kùf “ùj
ù\aú ! ùj \dûcdú ! ùcûùZ G \ûeêY \êüLeê cêqò \ò@«ê ö’ Zûue
_âû[ð^ûùe ù\aú _âi^Ü ùjùf Gaõ ùijò eûZòùe Ê_Üùe Kjòùf ‘Zê
aûaûu _ûLKê ~û@, ùiVûùe ùZûe c^ gû« Gaõ iÚòe ùja ö’ aûaûu
aòhdùe RûYòaû _ûAñ KûKûRúue ajêZ Azû ùjfû Kò«ê Zû _ìaðeê ^ò\
bûwòMfû ö ùi bûaò bûaò aiòejòùf G_eò ùKCñ aûaû @Q«ò, ~ûjûu _âZò
ù\aú iõùKZ Kùf ö KòQò icd_ùe ùi Gjò ^òÃhðùe _j*òùf ù~
Zâd´ùKgße aûaû(gòa)ùaû]jêG ùjûA[ôùa ö GYê ùi _aòZâ Zú[ð Zâd´K
Mùf Gaõ ùiVûùe \g\ò^ ejòùf ö iKûkê CVò iÜû^û\ò Kâòdû icû_^
Keê[ôùf Gaõ Zû_ùe eê\â cª R_ Keê[ôùf Gaõ @bòùhK I @^¥û^¥
(195)
Kâòdû c]¥ Keê[ôùf; Kò«ê Zûue c^ùe _ìað _eò @gû«ò fûMòejòfû ö
Zû_ùe ùi NeKê ù`eò @Zò KeêY Êeùe ù\aúue ÉêZò Keòaûùe
fûMòùf ö ùijò eûZòùe ù\aú Zûuê _êYò Ê_Üùe \gð^ ù\A Kjòùf ‘Zê
aé[ûùe Zâd´ùKgße KûjóKò Mfê ? aûaû cûù^ ùcûe Z @bò_âûd [ôfû
gòeòWÿòe gâú iûA ic[ðuVûùe ö’ Gùa KûKûRúu _ûLùe Gjò _âgÜ C_iÚòZ
ùjfû ù~ ùi Kò_eò I ùKùa gòeW ò òÿ ~ûA aûaûu \gð^ Keò fûb CVûAùa ö
_âKéZùe ~\ò ùKøYiò a¥qò ùKøYiò i^Úu \gð^ _ûAñ @ûZêe jêG Zûùjùf
ùKak i^Ú ^êj«ò bMaû^ c]¥ Zû’e Azû _ì‰ð Ke«ò ö aÉêZü i^Ú Gaõ
@^« GK Gaõ ùicû^u c]¥ùe ùKøYiò bò^ÜZû ^ûjó ö ~\ò KòG Kùj
ù~ cêñ ÊZü @cêK i^Úu \gð^ _ûAñ ~òaò- GjûKê aé[û \¸ @Zòeòq @ûC
K’Y Kêjû~òa? i^Úue Azû aòeê¡ùe Zûu _ûLKê ~ûA KòG aû \gð^
Keò_ûeòa ? Zûue i©û aò^û MQe _ZâUòG c]¥ jùf ^ûjó ö i^Ú \gð^
_ûAñ ù~ùZ Zúaâ CKôY×û ùja Z\^êiûùe bqò I aògßûi aé¡ò _ûAa Gaõ
ùiZòKò gúNâ cù^ûKûc^û _ì‰ð ùja ö ~òG ^òcªY Kùe, iòG @û\e Gaõ
@ûZò[¥e c]¥ a¥aiÚû Kùe ö KûKûRúu ùlZâùe Zûjû jó ùjfû ö
öö ù\÷aú Azûe aòPòZâ Kû~ð¥û^ßd^ öö
KûKûRú ù~ùZùaùk gòeòWÿò ~òaûKê aòPûe Keê[ôùf, ùijò icdùe
Zûu Nùe RùY @Zò[ô _j*òùf ö CùfäL^úd aòhd ù~ ùijò a¥qò
g¥ûcûu a¥ZúZ @^¥ ùKjò ^[ôùf ö g¥ûcû aûaûue @«ew bqcû^u
c]¥ùe @^¥Zc [ôùf ö ùi VòK¨ Gjò icdùe aYòùe ùKCñ_eò Gaõ
ùKùZùaùk _j*òùf Zûjû Gùa @ûùfûP^û Keòaû ö aûf¥ûaiÚûùe g¥ûcû
[ùe ùacûeùe _Wÿ[ ò ôùf ö Zûue cû@û Kêkù\aú i¯géwúuVûùe _âû[ð^û
Kùf Kò ~\ò Zûue _êZâ ^úùeûM ùjûA~ûG Zûùjùf ùi ZûKê Zûue
PeYùe CiôMð Keòùa ö KòQò ahð _ùe Zûue cû’ue aliÚkùe ~û\ê
ùjfû ö ùi _êYò ù\aúu _ûLùe _âû[ð^û Kùf, ùeûMcêq ùjùf Pû¦òe
É^ @_ðY Keòùa ö Kò«ê ùijò \êAUò~ûK _âZmò û @_ìeYúd ejò[f
ô û ö ùZùa
ùi ù~ùZùaùk céZê¥g~¥ûùe [ôùf g¥ûcûuê WûKò ùijò \êAUò cû^iòK
K[û iàeY KeûAù\ùf Gaõ ZûjûKê _ì‰ð Keòaû _ûAñ _êZâKê Kjò _âûYZ¥ûM
Kùf ö KòQò\ò^ _ùe g¥ûcû c]¥ _âZòmû K[û bêfòMùf Gaõ Gjò_eò 30
ahð aòZòMfû ö \òù^ RùY _âiò¡ ùR¥ûZòh gòeòWÿò @ûiò[ôùf Gaõ ùiVûùe
(196)
_âûd GKcûi ejòùf ö gâúcû^¨ aêUò iûùja Z[û @^¥cûù^ Kjòùf ù~
Zûue _âûd icÉ baòh¥aûYú iZ¥ _âcûYòZ ùjCQò ö g¥ûcûue @^êR
aû_ûRú c]¥ Zûuê KòQò _âgÜ _Pûeòùf ö ùR¥ûZòhRYK Gjò icdùe Zûuê
Kjòùf Kò Zêce ùR¥Â bâûZû cû’ue céZê¥g~¥û _ûLùe Keò[ôaû _âZòmû
_ìeY Keò^[ôaûeê ù\aú @i«êÁ ùjûA KÁ ù\CQ«ò ö ùR¥ûZòhue K[û
gêYò g¥ûcûue cû’u @ûMùe _âZòmû K[û cù^ _WÿòMfû ö @ûC aòk´ Keòaû
aò_\ cù^Keò ùi aYò@ûKê WKûA Pû¦òe \êAUò É^ Zò@ûeò Kùf Gaõ
\ßûeKûcûdúKê ~ûA aûaûu i¹êLùe eLôùf Z[û _âYûc Keò ZûKê ÊúKûe
Keò Zûuê _âZòmûcêq KeòaûKê _âû[ð^û Kùf ö g¥ûcû Kjòùf ‘@û_Y jó ùcûe
i¯géwú ù\aú ö’ aûaû g¥ûcûuê ùiÜj_ìaðK aêSûA ùi ^òùR ~ûA ù\aúu
PeYùe @_ðY KeòaûKê Kjòùf ö aûaûue @ûù\g I C\ò ù^A g¥ûcû aYò
~ûZâû Kùf ö i¯géwú ù\aú c¦òee _ìRKu Ne _Pûeò _Pûeò g¥ûcû
KûKûRúu ^òKUùe _j*òùf ö KûKûRú Gjò icdùe aûaûue \gð^ ^òcù«
aWÿ CiôêK [ôùf Gaõ VòK¨ ùijò icdùe g¥ûcû _j*òMùf ö Gjò iõù~ûM
aWÿ aòPZò â ^[ôfû Kò ! KûKûRú @ûM«êKuê ù\Lô Zûue _eòPd Gaõ ùKCñVûeê
@ûiòQ«ò ùaûfò _Pûeòùf ? ù~ùZùaùk ùi gêYòùf ù~ ùi gòeòWÿòeê
@ûiòQ«ò Zûue @û^¦e iúcû ^[ôfû ö ù_âùcû^à© ùjûA ùi g¥ûcûuê
ùKûkûMâZ Kùf Gaõ Gjû_ùe iûAfúkû C_ùe \êùjñ aû©ðûkû_ Kùf ö
g¥ûcûue cû^iòK ~ûP^û _ìeY Keòaû _ùe Zûu ijòZ cògò KûKûRú
ùa÷\¥ gòeòWÿò ~ûZâû Kùf ö \ßûeKûcûdúùe _j*ò ùi aûaûue PeYùe
ùfûUòMùf ö Zûue ù^Zâeê ù_âcûgîe ]ûeû _âaûjòZ ùjfû Gaõ Pò© iÚòe
ùjûAMfû ö ù\aúue \éÁû« @^êiûùe ù~còZò ùi aûaûu \gð^ KeòQ«ò
Zûue @gû« c^ \ìe ùjûAMfû Gaõ ùi @^ê_c gû«ò @^êba KeòaûKê
fûMò ù f ö ùi @û½~ð ¥ û^ß ò Z ùjùf Kò @\¨ b ê Z gqò ejò Q ò Gjò
\òa¥_êeêhuVûùe ! i¸ûhY, _âùgÜû©e Kò´û @ûgúaðû\ aò^û c]¥ Zûue
\gð^ cûZâùK _âi^ÜZûùe ù_U _ìeò~ûCQò ö _âKéZùe \gð^e cj©ß Z
GjûKê Kj«ò ö Zûue ZéhòZ ù^Zâ iûAPeYùe iÚòe ùjfû Gaõ Zûue
Ròjßû ùMûUòG g± c]¥ CyûeY Keò_ûeòfû ^ûjó ö aûaûue @^¥ fúkûcû^
gêYò Zûue @_ûe @û^¦ ùjfû Gaõ ùi _ì‰ðZü aûaûue geYûMZ
ùjûAMùf ö icÉ Pò«û Gaõ \êüL bêfò~ûA ùi @Zúa @û^¦òZ ùjùf ö
ùiVûùe _ecû^¦ùe 12\ò^ KUûA aûaûue @^êcZò Z[û @ûgúaðû\ I
(197)
C\ò _âiû\ @ûYò NeKê ù`eòùf ö
aûaûu Ê_Üùe icde _âZòa§ ^[ôfû : Kêjû~ûG Kò _âûZü icdùe
ù~Cñ Ê_Ü \ég¥ jêG, Zûjû @ù^Kûõgùe iZ¥ _âcûYòZ ùjûA[ûG ö Zûjû
VòK¨ ùjûA[ûA_ûùe; Kò«ê aûaûu ùlZâùe icde ùKøYiò _âZa ò § ^[ôfû ö
G_eò GK C\ûjeY GVûùe C_iÚû_^û Keû~ûCQò ö \òù^ @_eûjÜùe
aûaû KûKûiûùjauê Uûwû ù^A eûjûZû ~ûA LêiûfP¦uê @ûYòaûKê _VûAùf ö
@ù^K\ò^eê LêiûfPû¦uê aûaû ù\Lô^[ôùf ö eûjûZû _j*òaû_ùe
KûKûiûùja aûaûue iù¦g Zûuê gêYûAùf ö Gjû gêYò ùi @û½~ð¥û^ßòZ
ùjûAMùf Gaõ Kjòùf ù~ c]¥ûjÜùe ùbûR^ Keòaû _ùe ùi iûcû^¥
aògûâ c Keê[a
ô ûùaùk Zûue @ûLô fûMò~ûA[ôfû ö Gjò icdùe aûaû Ê_Üùe
@ûiò ùcûùZ gúNâ gòeWò òÿ ~òaûKê Kjòùf ö Kò«ê ùNûWÿû a¥aiÚû ùjûA^_ûeòaûeê
cêñ _êZâ jûZùe Gjò Lae aûaûuê ^òKUKê _VûC[ôfò ö Mâûc iúcû ^òKUùe
ùi @û_Yue Uûwû aò_eúZ \òMeê @ûiê[ôaûe ù\Lôfû ö Gjû_ùe ùijò
Uûwûùe LêiûfP¦uê iûwùe ù^A KûKûiûùja gòeòWÿòùe _j*òùf Z[û
aûaûuê iûlûZKeò aWÿ _âi^ÜZû @^êba Kùf ö aûaûue Gjò fúkû ù\Lô
LêiûfPû¦ @û^¦ aòùbûe ùjûAMùf ö
cê´Ae eûcfûf _¬ûaú : cê´Ae RùY _¬ûaú aâûjàY eûcfûfuê
aûaû Ê_Üùe cj« ùagùe \gð^ ù\A gòeòWÿò @ûiòaûKê Kjòùf ö ùi
aûaûu ^ûc Kò gòeòWÿò Mâûc aòhdùe KòQò RûYò^[ôùf ö Zûu c^ùe aûaûu
gâú\gð^ ^òcò© Zúaâ CKôY×û Z ùjC[ôfû Kò«ê VòKYû RûYò^[ôaûeê ùi \ߦßùe
ejòùf ö ~òG @ûcªY Kùe, iòG @ûiòaûe a¥aiÚû c]¥ Kùe Gaõ ùghùe
Zûjû jó ùjfû ö ùijò\ò^ i§¥ûùe ùi eûÉûùe aêfê[ôaû icdùe ùMûUòG
ù\ûKû^ùe aûaûue `ùUûUòG Uwû ùjûA[ôaûe ù\LôaûKê _ûAùf ö Ê_Üùe
ùi ù~Cñ @ûKéZòe cj«ue \gð^ Keò[ôùf, Zûjû Gjò PòZâ Êeì_ [ôfû ö
_Pûeò aêSò ùi RûYòùf ù~ Zûjû gòeòWÿòe gâú iûA ic[ðue `ùUûPòZâ ö
Gjû_ùe ùi Zêe« gòeòWÿò @bòcêùL ~ûZâû Kùf Z[û iûeû Rúa^ gòeòWÿòùe
^òaûi Kùf ö
Gjò _âKûe aûaû Zûue bqcû^uê Zûue \gð^ ^òcù« gòeòWÿòKê WûKò
@ûYê[ùô f Gaõ Zûue ùføKòK Z[û _ûeùføKòK icÉ Azû _ìeY Keê[ùô f ö
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(198)
 öö GKZâõò gZ¨(31) @]¥ûd öö
(1)i^Ü¥ûiú aòRdû^¦ (2) aûfûeûc cû^Ke
(3) ^êfKe (4) a¥ûNâe cêqò

Gjò @]¥ûdùe ùjcûWÿ_« aûaûu i¹êLùe ùKùZK bque _âdûY

Z[û ùMûUòG aûNe aòùdûM K[û a‰ð^û KeêQ«ò ö
_âûe¸ : céZê¥ icdùe @«òc Azû aû bûa^û ~ûjû ùjûA[ûG, Zûjû
baòZa¥ ^òcðûY Keò[ûG ö bMaû^ gâúKé¾ MúZû(@Ác @]¥ûd)ùe KjòQ«ò
Kò ~òG Zû’e Rúa^e @«òc lYùe ùcûùZ iàeY Kùe, ùi ùcûùZ _âû¯
Kùe Z[û ùijò icdùe ùi ~ûjû KòQò aò \ég¥ ù\ùL, @«òc icdùe
Zûjû fûb Kùe ö Gjû ùKjò aò ^ò½òZ bûaùe Kjò_ûeòa ^ûjó Kò ùijò
lYùe @ûùc ùKak C©c aòPûe Keê[ôaû ö @^êbìZòeê RYû_WÿòQò ù~
@ù^K ùijò icdùe bdbúZ ùjûA~òaûe i¸ûa^û ejò[ûG ö Gjûe
@ù^K KûeY @Qò ö G[ô_ûAñ c^Kê Azû^êiûùe ùKøYiò C©c aòPûe
Pò«^ùe ^òùdûRòZ KeûAaû _ûAñ ^òdcòZ @b¥ûi Keòaû @ûag¥K ö Gjò
KûeYeê icÉ i^Ú jeòiàeY Gaõ R_Kê ùgâ ùaûfò KjòQ«ò, KûeY céZê¥
icdùe @ûùc ùKøYiò NùeûA R¬ûkùe @ûa¡ ùjûA~òaû^ûjó ö bqMY
Gjò icdùe _ì‰ðZü i^Úue geYûMZ ùjûA~û@û«ò, KûeY i^Úcûù^
iaðm ùjûA[ôaûeê CPòZ _[_â\gð^ Keò @ûce _âKéZ ijûdZû Keòùa ö
Gjò _âKûe KòQò C\ûjeY ^òcÜùe \ò@ûMfû ö
(1) aòRdû^¦ : cû¦âûR @*ke RùY i^Ü¥ûiú aòRdû^¦ cû^iùeûae
Zú[ð~ûZâûùe aûjûeò[ôùf ö _[ c]¥ùe aûaûue Kú©òð gêYò ùi gòeòWÿò
@ûiòùf ö ùiVûùe jeò\ßûee ùiûcù\aRú Êûcúu ij Zûue iûlûZ
ùjfû Gaõ ZûuVûeê cû^iùeûae ~ûZâû aòhdùe Z[¥iõMâj Kùf ö
ÊûcòRú Zûuê cû^iùeûae MùwûZâúVûeê 500 cûAf C©e \òMùe @aiÚZ ò
ùjûA[ôaû Z[û ~ûZâûKûkùe ù~Cñiaê KÁ ùjûA[ûG Zûjû a‰ð^û Kùf ö
~[û ae`_ûZ, 50 ùKûg _~𥫠bûhûùe bò^ÜZû, bìUû^aûiúue iù¦jú
_âKéZò AZ¥û\ò ö Giaê gêYò i^Ü¥ûiúue c^ C\ûi ùjûAMfû Gaõ ~ûZâû
Keòaû aòPûe _eòZ¥ûM Keò \ßûeKûcûdúKê ~ûA aûaûue gâúPeY Ægð
Kùf ö aûaû ùKâû]ôZ ùjûA Kjòùf ‘Gjò ^òK¹û i^Ü¥ûiúuê jUûA\ò@ ö
(199)
Gjûe iõMZò Keòaû aé[û ö’ i^Ü¥ûiú RYK aûaûue Êbûa ijòZ @_eòPòZ
[ôùf ö ùi aWÿ @gßÉùò aû] Kùf ö Z[û_ò ùMûUòG ùKûYùe aiòejò ~ûjûiaê
Pûfò[ôfû ^úeaùe ù\Lê[ôùf ö ùfûKu icûMcùe _âûZü \eaûe
_ìe~
ò ûA[ôfû Gaõ ~[ûaò]ô aûaûue @bòùhK ùjC[ôfû ö KòG _û\ _âlûk^
Keê[ôùf Z KòG PeY Ægð Keê[ôùf Z[û @ûC KòG ùijò _aòZâ RkKê
Plê_Ukùe fMûA Zûue ù^Zâ Zé¯ Keê[ùô f ö KòG P¦^ ùf_^ Keê[ùô f
Z @ûC KòG Zûue geúeùe @Ze iò*^ Keê[ôùf ö RûZòùb\ bêfò icÉ
bq Gjò Kû~ð¥ Keê[ôùf ö ~\òI aûaû ùijò i^Ü¥ûiúu C_ùe ùKâû]ôZ
ùjûA[ôùf Z[û_ò i^Ü¥ûiúue jé\dùe aûaûu _âZò aWÿ ù_âc RûZ
ùjûA[ôfû ö ùijò iÚû^ QûWÿòaûKê Zûue Azû ùjC^[ôfû ö \êA\ò^ _ùe
Zûue cû’ue @aiÚû C\¨ùaMR^K ùaûfò cû¦âûReê _Zâ @ûiòfû ö _Zâ _Xÿò
ùi ^òeûg ùjùf Gaõ cû’ue \gð^ KeòaûKê Azû Kùf; Kò«ê aûaûue
@^êcZò aò^û gòeòWòeê _âiÚû^ Keòùa Kò_eò ? jûZùe LŠòG _Zâ ù^A
aûaûu _ûLKê Mùf Gaõ NeKê ù`eòaûKê @^êcZò bòlû Kùf ö ZâòKûk\gðú
aûaûuê Z icÉue baòh¥Z RYû[ôfû ö ùi Kjòùf ‘cû’ _âZò ~\ò GùZ
ùcûj, i^Ü¥ûi ù^aûe KÁ Keê[ôf KûjóKò ? ccZû aû ùcûj ùM÷eòK
aÈ]ûeúu _lùe ùgûbû\òG ^ûjó ö ~û@, Pê_Pû_ ^òR iÚû^ùe ejò KòQ\ ò ^ò
gû«òùe KUû@ ö cûZâ iûa]û^ ! IßûWÿûùe ùagú ùPûe ö KaûU a¦Keò
iûa]û^ùe ejòa ö ^ùjùf ùPûecûù^ iaêKQ ò ò ù^A~òùa ö ‘flàú’ @[ðûZ¨
]^ P*k Gaõ Gjò geúe c]¥ ^ûgaû^¨ @ùU ö G_eò cù^ Keò AjùføKòK
Gaõ _ûeùføKòK icÉ _\û[ðeê ùcûj Z¥ûM Keò ^òRe K©ða¥ iµû\^
Ke ö ~òG Gjò _âKûe @ûPeY Keò gâújeòu geYûMZ ùjûA~ûG, Zûe
icÉ KÁ \ìe ùjûA ZûKê _ecû^¦ _âû¯ò jêG ö ~òG ù_âc Gaõ bqò
ijKûùe _ecûcôûue ]¥û^ Z[û Pò«^ Kùe, _ecûcôû c]¥ @aòkù´
Zûe ijûdZû Ke«ò ö _ìaðR^àe gêbKcð iõÄûee `kÊeì_ Zêùc GVûKê
@ûiòQ Gaõ ~ûjû cêñ Gùa KjêQò, ZûjûKê ]¥û^_ìaðK gâaY Ke Gaõ
Rúa^e @«òc ù]¥d aòhdùe aòPûe Ke ö AzûejòZ ùjûA @ûi«ûKûfòVûeê
Zò^òi¯ûj _~𥫠bûMaZ _V^-_ûV^ _âûe¸ Ke ö Gjû_ùe bMaû^
_âi^Ü ùjùa Gaõ Zêce icÉ \êüL \ìe Keòù\ùa ö cûdûe @ûaeY
\ìeùjûA ZêcKê gû«ò _âû¯ ùja ö’ aûaû Cq i^Ü¥ûiúue ùgh icd
_ûùLA @ûiê[ôaû ù\Lô Gjò _eûcgð ù\A[ôùf Gaõ Gjû ijòZ ‘eûc
(200)
aòRd’ _XÿòaûKê c]¥ @ûù\g ù\ùf, ~Ÿßûeû ~ceûR @]ôK _âi^Ü jê@«ò ö
_e\ò^ iÜû^û\ò Z[û @^¥ gê¡òKéZ¥ _ùe ùi ùfŠòaûMùe GKû«ùe aiò
bûMaZ _ûV _âûe¸ Kùf ö \ßòZúd aûe _V^ icû¯ ùjaû ùakKê ùi
ajêZ Käû« ùjûA~ûA[ôùf Gaõ IßûWÿûùe @ûiò \êA\ò^ ejòùf ö ZéZúd \ò^
aùWÿ aûaûu ùKûkùe Zûue _âûY_lú CWÿòMfû ö aûaû \ò^K _ûAñ Zûue
geúe iõelY Keò eLôaûKê Kjòùf ö ZZ¨_½ûZ _êfi ò @ûiòfû Gaõ ~ù[ûPòZ
~û* Keò ga iKôûe _ûAñ @^êcZò ù\fû ö ]ûcòðK Kâòdû ij C_~êq iÚû^ùe
Zûue icû]ô Zò@ûeò KeûMfû ö aûaû Gjò _âKûe i^Ü¥ûiúue ijûdZû Keò
Zûuê i\¨MZò _â\û^ Kùf ö
(2) aûfûeûc cû^Ke : aûfûeûc cû^Ke ^ûcùe RùY MéjiÚ
aûaûue _ec bq [ôùf ö ù~ùZùaùk Zûue _^ôúue ù\jû« ùjûAMfû,
ùi bûwò_Wÿòùf Gaõ RcòaûWÿòe icÉ \ûdòZß _êZâ C_ùe ^¥ÉKeò gòeòWÿò
@ûiò ejòùf ö Zûue bqòbûa ù\Lô aûaû Zûu Rúa^e MZò_[ _eòa©ð^
KeòaûKê Pûjêñ[ôùf ö G[ô_ûAñ ùi Zûuê 12 Uuû ù\A czò¦âMWÿ(iûZeû
Ròfû) ~ûA ejòaûKê Kjòùf ö aûaûuê QûWÿò @^¥Zâ ~òaû _ûAñ Zûue @ûù\ø
Azû ùjC^[ôfû; Kò«ê aûaû Zûuê aêSûAùf ù~ Zûue Kf¥ûY _ûAñ jó ùi
Gjû KjêQ«ò ö ùiVûKê ~ûA \ò^ùe Zò^ò[e _âbêuê ]¥û^ KeòaûKê aûaû
_eûcgð ù\ùf ö aûaûu aP^ùe aògßûi eLò aûfûeûc czò¦âMWÿ Mùf
Gaõ ùiVûe ecYúd \ég¥, gúZk Rk Z[û C©c _eòùag ù\Lô Zûue
Pò© _âi^Ü ùjûAMfû ö aûaû Kjò[ôaû _âKûùe ùi _âbêue ]¥û^ @ûe¸
Kùf Gaõ KòQò\ò^ _ùe Zûuê \gð^ _âû¯ ùjfû ö @]ôKûõg bquê icû]ô
aû Zêeúd @aiÚûùe jó \gð^ còkò[ûG; Kò«ê cû^Ke ù~ùZùaùk
ZêeúdûaiÚûeê _âûKéZûaiÚûùe _j*òùf, ùiùZùaùk Zûuê gêb\gð^ còkfò ûö
\gð^ ùjaû _ùe cû^Ke Zûuê ùiVûKê _VûAaûe KûeY aûaûuê _Pûeòùf ö
aûaû Kjòùf ‘gòeòWÿòùe Zêce c^ ^û^û _âKûe iõKÌ-aòKÌ bûa^ûùe
ZewûdòZ ùjC[ôfû ö Zêce P*k c^Kê gû«ò _â\û^ Keòaû _ûAñ cêñ GVûKê
_VûAfò ö Zêce ]ûeYû [ôfû ù~ cêñ ùKak gòeòWÿòùe jó aò\¥cû^ Gaõ
iûùXÿ Zò^òjûZe Gjò _*Z©ße _ê©kòKû a¥ZúZ @^¥ KòQò ^êùjñ; Kò«ê Gùa
ùcûùZ ù\Lô Gjò ]ûeYû Keò^ò@ ù~ ~òG Zêce i¹êLùe gòeòWÿòùe C_iÚòZ
Gaõ Zêùc ~ûjûe GVûùe \gð^ KeêQ, ùijò \êARY @bò^Ü Kò ^êj«ò ö
aûfûeûc ɸúbìZ ùjûAMùf ö Zûue ùKùZ bûM¥ _âKéZùe ! Gjûe
(201)
KòQò\ò^ _ùe ùi Cq iÚû^ _eòZ¥ûM Keò ^òR Ne aû¦âûKê Mùf ö _ê^ûeê
\û\eKê ùi ùekMûWÿòùe ~òaûKê Pûjêñ[ôùf ö Kò«ê ù~ùZùaùk UòùKU
KûC<e ^òKUùe _j*òùf bòWÿ ù~ûMê UòùKU KòYòaûKê ilc ùjùf ^ûjó ö
Gjò icdùe Kû§ùe LùŠ K´k ùNûWÿûAùjûA ùfwêUò _eòjòZ RùY
MûCñfò a¥qò Zûu _ûLKê @ûiòùf Gaõ Kê@ûùWÿ ~òùa ùaûfò cû^Keuê _âgÜ
Kùf ö cû^Ke Kjòùf ùi \û\e ~òùa ö Gjû_ùe Cq @RYû a¥qòRYK
Kjòùf ‘ùcû _ûLùe \û\e UòùKUUòG @Qò, @û_Y ZûKê ù^A~û@û«ê ö
GK Reêeú Kû~ð¥ _Wÿò~òaûeê cêñ ~ûA_ûeê^ûjó ö aûfûeûc UòùKU _ûA aWÿ
_âi^Ü ùjùf Gaõ _ùKUeê Uuû KûXÿòùf ö Gjû c]¥ùe UòùKU ù\A[ôaû
a¥qòUò bòWÿ c]¥ùe ùKCñVò @\ég¥ ùjûAMùf ö cû^Ke ajê ùLûRûùLûRò
Kùf; Kò«ê iaê ùPÁû ^òÀk ùjfû ö MûWÿò QûWÿòaû _~𥫠aûfûeûc @ù_lû
Keò ejòùf Kò«ê ùgh _~𥫠ùijò a¥qò ù`eòùf ^ûjó ö Gjò _âKûe
aûfûeûcuê Gjò aòPòZâ eì_ùe aûaû \gð^ ù\ùf ö KòQò\ò^ ^òR Nùe
ejòaû _ùe aûfûeûc gòeòWÿò ù`eò@ûiòùf Gaõ aûaûue gâúPeYùe _ì‰ð
icd KUûAùf ö Gùa ùi iað\û aûaûue aP^ Gaõ @ûù\g _ûk^
KeòaûKê fûMòùf ö ùghùe aûaûu i¹êLùe Zûue @ûgúaðû\ fûb Keò
ù\jZ¥ûM Kùf ö
(3) ZûZ¥ûiûùja ^êfKe : ùjcûW_« ZûZ¥ûiûùja ^êfKeu
aòhdùe ùKøYiò aòaeYú CùfäL Keò^ûjû«ò ö ùi ùKak GZòKò ùfLôQ«ò
ù~ Zûue ù\jû« gòeòWÿò cûUòùe ùjûA[ôfû ö ‘iûAfúkû’ _ZâòKûùe iõlò¯
aòaeYúùe _âKûgòZ ùjûAQò ù~ 1909 ciòjûùe ù~Cñ icdùe
ZûZ¥ûiûùja _Še_êee C_^¥ûdû]úg [ôùf, ùijò icdùe ^û^ûiûùja
Pù¦ûeKe ùiVûe cûcfZ\ûe [ôùf ö ùi \êùjñ _eÆe c]¥ùe Lêa¨
còkûcògû Keê[ùô f Z[û ù_âc_ìaKð aû©ðûkû_ Keê[ùô f ö ZûZ¥ûiûùja i^Úu
C_ùe @aògßûi Keê[ôùf, ~\òI ^û^ûiûùjaue i^Úu _âZò aòùgh gâ¡û
[ôfû ö ^û^ûiûùja Zûuê iûAaûaûu fúkûcû^ gêYûAùf Gaõ [ùe gòeòWÿò
~ûA aûaûue \gð^ fûb KeòaûKê @^êùeû] Kùf ö \êAUò i©ðùe ~òaû
_ûAñ ZûZ¥ûiûùja eûRò ùjùf ö (1) RùY aâûjàY ùeûùhdû còka ò û \eKûe
(2)ùbUò _ûAñ ^ûM_êeeê bf Kckû còka ò û \eKûe ö ^û^ûiûùjau _ûLKê
RùY aâûjàY PûKòeò _ûAñ @ûiò[ôfû, ZûKê ùi ZûZ¥ûiûùjau _ûLKê
_VûAù\ùfGaõ ùMûUòG _ûiðf Kckû c]¥ @ûiò[ôfû, ù~Cñ[ôùe ù_âeKe
(202)
VòKYû ùfLûùjûA^[ôfû ö G_eò \êAUò~ûK i©ð _ìeY ùjûAMfû ö Gjû_ùe
Zûuê gòeòWÿò ~òaûKê ùjfû ö _â[ùc Z Zûuê ù\Lô aûaû ùKâû]ôZ ùjùf, Kò«ê
ù~ùZùaùk ]úùe ]úùe ZûZ¥ûiûùjaue aògûß i @ûiòMfû ù~ ùi _âKZ é ùe
Bgßeue @aZûe, ùi aûaûu \ßûeû _âbûaòZ ùjùf Gaõ @ûRúa^ ùiVûùe
aûiKùf ö ù~ùZùaùk Zûue ùgh icd @ûiòfû, _aòZâ ]cðM^ â Ú _ûVKeò
Zûuê gêYûMfû Gaõ @«òc lYùe aûaûue _û\Zú[ð c]¥ \ò@ûMfû ö Zûue
céZê¥ i´û\ gêYò aûaû Kjòùf ‘@ûü, ZûZ¥û @ûM PûfòMfû ö @ûC Zûe
_ê^Rð^à ùja ^ûjó ö’
(4) ùcNû : @Áûaòõg(28) @]¥ûdùe ùcNûue K[û a‰òZ ð ùjûAQò ö
ù~ùZùaùk ùcNûue ù\jû« ùjfû, icÉ Mâûcaûiú Zûue ga ijòZ
Mùf Gaõ aûaû c]¥ ùicû^u ijòZ ù~ûMù\ùf Z[û cegeúeùe
_ê¿aéÁò Kùf ö \ûj iõÄûe ùjaû _ùe aûaûue Plêeê c]¥ @gî ajòMfû ö
RùY iû]ûeY c^êh¥ bkò Zûue jé\d c]¥ \êüLùe aò\ú‰ð ùjûAMfû ö
Zûue geúeKê `êfùe @ûzû\òZ Keò RùY @ûcôúd bkò ùeû\^Keò ùi
ciRò\¨Kê ù`eòùf ö ajê i^Ú iû]ûeY ùfûKuê i\¨MZò _â\û^ Keò[ôaû
ù\Lû~ûAQò; Kò«ê aûaûue cjòcû @\ßòZúd ö G_eòKò a¥ûNâ _eò RùY jòõiâ
_gê c]¥ Zûe i\¨MZò ^òcù« Kò_eò aûaûue geYûMZ ùjfû, Zûjûe
aé©û« ^òcÜùe CùfäL KeûMfû ö
(5) a¥ûNâe cêqò : aûaû icû]ôiÚ ùjaûe iûZ\ò^ _ìaðeê gòòeòWÿòùe GK
aòPòZâ NUYû NUòfû ö ciRò\¨ i¹êLùe ùMûUòG gMWÿ MûWÿò @ûiò ejòfû ö Zû
C_ùe ùMûUòG aûN R¬òeùe a§û ùjûA ejò[ôfû ö Zû’e bdue cêjñUò
MûWÿòKê _Q Keòejò[ôfû ö ùKøYiò @mûZ ~ªYû Kò´û a¥[û ù~ûMê ùi aWÿ
KÁ _ûC[ôfû ö Zûe _ûkK Zò^òRY ‘\eùag’ [ôùf, ù~Cñcûù^ ùMûUòG
Mâûceê @ûC ùMûUòG MâûcKê ZûKê aêfûA @[ð C_ûRð^ Keê[ôùf ö ùicû^ue
RúaòKûe Gjû GKcûZâ _^Úû [ôfû ö ùicûù^ Zû’e PòKòiôûe icÉ a¥aiÚû
Kùf Kò«ê iaê aé[û ùjfû ö aûaûue Kú©òð ùKCñVê gêYò ùicûù^ aûNKê
ù^A iûA \eaûeùe C_iÚòZ ùjùf ö jûZùe KWÿû ]eò aûNKê ciRò\¨e
\ê@ûe i¹êLùe QòWÿû KeûMfû ö ÊbûaZü ùi bdue [ôfû; Kò«ê eêM¨Y
ùjûA[ôaûeê ^òaòðKûe ùjûA~ûA[ôfû ö ùfûKcûù^ bd Gaõ @û½~ð¥e ij
ZûKê ù\Lôaûùe fûMòùf ö \eùag bòZeKê @ûiòfû Gaõ icÉ K[û aûaûu
@ûMùe a‰ð^û Keò Zûue @^êcZòKâùc aûNKê Zûue i¹êLKê @ûYòfû ö
(203)
ù~còZò ùi _ûjûP _ûLùe _j*òQò, aûaûue ùZR_ê¬ Êeì_Kê [ùe cûZâ
\gð^Keò _QKê jUòMfû Gaõ c[û^Z Keòù\fû ö ù~ùZùaùk \êAYRue
\éÁò GK icdùe aò^òcd ùjfû aûN _ûjûP C_ùe PXÿòfû Gaõ aWÿ
ù_âc_ì‰ð \éÁòùe aûaûuê ^òeúlY KeòaûKê fûMòfû ö Zûe fû¬ jfûA
Zò^[ ò e bìcò C_ùe _òUf
ò û Gaõ Zû_ùe ZZ¨lYûZ¨ _âûYZ¥ûM Kfû ö aûNUòe
céZ¥ê ù\Lô \eùag aWÿ \êüLú Gaõ ^òeûg ùjfû ö ZZ¨_½ûZ¨ ù~ùZùaùk
ùicû^ue jé\ùaû] ùjfû ù~ aûNUò ùeûMMâÉ [ôfû Gaõ céZê¥ Zûe
i^ÜòKU ùjûAiûeò[ôfû, ùZYê aûaûu bkò RùY cjû^¨ i^Úu PeYùe Zûe
i\¨MZò _âû¯ ùjaû Kc¨ ùiøbûM¥e K[û ^êùjñ ö aûNUò \eùagúue EYú
[ôfû Gaõ ù~ùZùaùk ùijò EY gêSòMfû, ùi Êû]ú^ ùjûAMfû Gaõ
Rúa^e ùghùe ZûKê iûA PeYùe i\¨MZò _âû¯ ùjfû ö ~\ò ùKøYiò
_âûYú i^Úu PeYùe cÉK eLô _âûYZ¥ûM Kùe Zûùjùf Zû’e cêqò jêG ö
_ìað R^àe gêb iõÄûe aò^û G_eò iêL\ @« Kò_eò i¸a ùja ?
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(204)
 öö \ßûZâòõgZ¨(32) @]¥ûd öö

aûaûue Mêeê @ù^ßhY, C_aûi @cû^¥, aûaûu cûfòK¨

Gjò @]¥ûdùe ùjcûW_« \êAUò aòhde a‰ð^û KeòQ«ò ö (1) aûaûue

Zûu Mêeêu ij Kò_eò iûlûZ ùjfû (2) Zò^ò\ò^ ùjfû C_aûi Keê[ôaû
gâúcZú ùMûLùfuê Kò_eò _êe^_êk(ò Wûfòùe Zò@ûeò còVû _eUû) Lê@ûAùf ö
_âÉûa^û : gâú ùjcûW_« @gßZ¨[ aéle C\ûjeY ù\A Gjò ùMûPe
iõiûee Êeì_ a‰ð^û KeòQ«ò ö MúZûe _*\g @]¥ûde _â[c ùgäûKùe
iõiûeKê @gßZ¨[ aél eìù_ a‰ð^ûKeò gâú bMaû^ KjòQ«ò ù~ Gjò iõiûe
aél ù~ùjZê ùijò cûdû_Zò iaðgqòcû^ _eùcgßeuVûeê C_ô^Ü ùjûAQò,
ùZYê GjûKê D¡ßðcìk ùaûfò Kêjû~ûG ö aâjàûu iùcZ @^¥ icÉ _âûYú Zûu
@]ú^ùe ùjûA[ôaûeê ùicû^uê _âgûLû i\ég a‰ð^û Keû~ûAQò ö D¡ßc
ð k
ì ~êq
iõiûe aélKê ~òG Z©ßZü RûYò_ûe«ò I aêSò_ûe«ò ù~ iaðgqòcû^
_eùcgßeu cûdûùe C_ô^Ü Gjò iõiûe, aél_eò aò^ûggúk Gaõ lYòK
ùi Gjûe aûj¥ûW´eùe fò¯ ^ejò GjûKê C_ô^Ü Keò[ôaû cûdû_Zòu
geY ù^aû CPòZ Z[û GK[û C_f²òKeò iõiûeeê aòeq I C_eZ ùjûA
bMaû^ue geY ù^aû @ûag¥K; Kò«ê icÉu bòZùe ijRùe G_eò
bûa @ûiòaû i¸a ^êùjñ ö ùZYê Gjò @^êbìZò fûb ^òcù« ù~ûM¥
\òM¨\gðK(Mêeê)ue @ûag¥KZû ejòQò ö
~òG ù~ùZ aò\ßû^ aû ùa\ Gaõ ùa\û« aògûe\ jê@«ê ^û KûjóKò
ù~ _~𥫠ùi ùKøYiò ù~ûM¥ _[_â\gðKue ijûdZû _ûA^ûjû«ò,
ùi _~𥫠^òŸòðÁ fl¥iÚkùe _j*ò_ûeòùa ^ûjó ö _[_â\gðKue
_\PòjÜ @^êieY Kùf cûMðùe [ôaû Mjße, LûZ Z[û jòõiâ _âûYúue
bdeê cêqò còkò_ûeòa ö Gjò _âKûe iõiûe ~ûZâû iêMc Z[û Kêgk_ìaðK
iµ^Ü ùjûA_ûeòa ö Gjò aòhdùe aûaûue @^êba, ~ûjû ùi ^òùR KjòQ«ò,
aûÉaùe @û½~ð¥_â\ ö ~\ò @ûùc ]¥û^_ìaðK Gjûe @^êieY Keòaû
Zûùjùf ^ò½òZ bûaùe gâ¡û, bqò Gaõ cêqò _âû¯ò i¸a ùja ö
(205)
 öö aûaûue Mêeê @ù^ßhY öö
‘[ùe @ûùc PûeòRY ijù~ûMú cògò ]cðgûÈ Z[û @^¥û^¥ _êÉK @]¥d^
Keê[ôfê ö ùi[ôùe KòQòUû _âaê¡ ùjaû _ùe @ûùc aâjàe cìkÊeì_ C_ùe
Pò«^ Keòaûùe fûMòfê ö RùY Kjòùf Kò ^òRKê jó RûMâZ ùjaûKê _Wÿòa,
@^¥ C_ùe ^òbðe Keòaû CPòZ ^êùjñ ö \ßòZúdRYK Kjòùf Kò ~òG
cù^û^òMâj KeòiûeòQò, ùi ]^¥ @ùU ö @ûùc @ûce iõKú‰ð aòPûe Gaõ
bûa^ûeê cêq ùjaû CPòZ, KûjóKò^û Gjò iõiûeùe @ûc a¥ZúZ @^¥ KòQò
^ûjó ö ZéZúdRYK Kjòùf ù~ Gjò iõiûe iað\û _eòa©ð^gúk ö ùKak
^òeûKûe jó gûgßZ @U«ò ö GYê @ûcKê iZ¥ Gaõ @iZ¥e aòùaK_ìaðK
aòPûe Keòaû CPòZ ö Zû_ùe PZê[ð RYK (Êdõ aûaû) Kjòùf Kò ùKak
_êÉK mû^eê ùKøYiò C_Kûe còkòa ^ûjó ö @ûcKê Z @ûce K©ða¥
iµû\^ KeòaûKê ùja ö \éXÿ aògßûi Gaõ ^òÂû_ìaðK @ûce Z^, c^,
]^ Gaõ _*_âûYû\ò iaða¥û_K Mêeêù\auê @_ðY Keòù\aû CPòZ ö Mêeê
bMaû^ @U«ò, icÉue _ûk^K©ðû @U«ò ö’
Gjò_K â ûe aû\aòaû\ C_eû« @ûùc PûeòRY ijù~ûMú @eY¥Kê ~ûZâûKfê
Bgßeu i§û^ùe ö Kûjûe ijûdZû aò^û ^òRe ÊZª aê¡ò akùe @ûùc
PûeòRY aò\ûß ^ Bgßeu @ù^ßhY KeòaûKê Pûjê[
ñ f
ô ê ö aûUùe RùY ùiø\ûMe
(ak\ _òVòùe Lû\¥gi¥ ]eò Mñû Mñû aêfê[ôaû a¥qò)ù\LûMfû, ~òG @ûcKê
_Pûeòùf Kò ‘ùj i{^MY ! GùZ Leûùe Zêùccûù^ Kê@ûùWÿ ~ûZâû
KeêQ ? _âZꥩeùe @ûùc Kjòfê ‘@eY¥ @bòcêùL ö’ ùi _êYò _Pûeòùf
‘Ké_û Keò Kjòa Kò @eY¥ @bòcêùL ~ûZâû Keòaûe @bò_âûd K’Y ?’ @ûùc
RûYògêYò @ÆÁ C©eUòG ù\fê ö ^òeêùŸg¥ bûaùe bdue N* Rwf
bòZùe @ûcKê Nìeòaêfòaû ù\Lô Zûu c^ùe ùaûù] \dû @ûiòfû Gaõ ùi
@Zò aò^câ bûaùe @ûcKê ^òùa\^ Keòaû ùg÷kúùe Kjòùf ‘Zêùc Zêce
Mê¯ @ù^ßhY ùjZê cùZ @bò_âûd RYû@ ^ûjó, Kò«ê cêñ _âZ¥l bûaùe
ù\LêQò ù~ c]¥ûjÜ cû©ðŠe _âPŠ Zúaâ KòeYùe Zêùccûù^ KÁ _ûCQ ö
Ké_ûKeò GVûùe KòQò icd aògâûc Keò Rk_û^ Keò^ò@ ö Zêùccûù^ iêjé\¨
Z[û aò^câ ùjaû CPòZ ö _[ _â\gðK aò^û Gjò @_eòPZ ò bdue Rwfùe
Nìeòaêfòaû \ßûeû ùKøYiò fûb ùja ^ûjó ö ~\ò Zêce G[ô_ûAñ Zúaâ Azû
@Qò, Zûùjùf \dûKeò ùKøYiò ù~ûM¥ _[_â\gðKuê iû[úùe ù^A~û@ ö’
(206)
Zûue aò^câ _âû[ð^ûKê ]¥û^ ^ù\A @ûùc @ûMKê Pûfòfê ö @ûùc cù^
Kfê Kò @ûùc Êdõ jó @ûce fl¥ _âû¯ò Keòaûùe ic[ð @Uê, ùZYê Kûjûe
ijûdZû _êYò ù^aû KûjóKò ? Rwf Lêa¨ N* Gaõ _[gì^¥ [ôfû ö aélMêWKòÿ
GùZ \úNð Gaõ Q¦ûQ¦ò ùjûA[ôfû ù~ iì~ðKòeY c]¥ Zû bòZùe _j*òaû
KVò^ [ôfû ö _eòYûc ùjfû Kò @ûùc eûÉû bêfòMfê Gaõ ajê icd ~ûG
G_U ùi_U Nìeòaêfòfê ö bûM¥agZü @ûùc _êYò ùijò iÚû^ùe _j*òfê,
ù~CñVûeê aûjûeò[ôfê ö Zû_ùe ùijò ùiø\ûMe ij _êYò iûlûZ ùjfû ö ùi
Kjòùf ‘^òRe PûZê~ð¥ C_ùe aògßûi Keò Zêccû^ue _[ aòiáZ
ùjûA~ûAQò ö _âùZ¥K Kû~ð¥ Zûjû ùQûU ùjC Kò´û aWÿ, cûMð\gðK @ûag¥K
@ùU ö Bgße ù_âeYû @bûaùe iZ¨_êeêhu ùbU ùjaû i¸a ^êùjñ ö
lê]ûùe ejò ùKøYiò Kû~ð¥ _ì‰ð ùjûA_ûeòa ^ûjó ö G[ô_ûAñ ~\ò KòG
@ûMâj_ìaðK ùbûR^ _ûAñ ^òcªY Ke«ò Z ZûjûKê @ÊúKûe Keòaû
CPòZ ^êùjñ ö ùbûR^ Z bMaû^ue _âiû\, ZûjûKê _âZ¥ûL¥û^ Keòaû
VòK¨ ^êùjñ ö ~\ò ùKjò ùbûR^ _ûAñ ^òcªY Kùe Zûùjùf Zûjû
^òRe i`kZûe _âZúK ùaûfò RûY ö’ Gjû Kjò ùi ùbûR^ KeòaûKê
_êYò @^êùeû] Kùf ö Z[û_ò @ûùc Zûue @^êùeû]Kê Cù_lû Keò ùbûR^
KeòaûKê @Mâûj¥ Keòù\fê ö Zûue iek Gaõ MìXÿ C_ù\gKê ]¥û^ ^ù\A
ùcûe Zò^òRY iû[ú @ûMKê Pûfòùf ö Gùa _ûVKcûù^ @^êcû^ Ke«ê Kò
ùicûù^ ùKùZ @jõKûeú [ôùf ö cêñ lê]û Gaõ Zéhûùe @Z¥« a¥ûKêk
ùjûA_Wÿò[ôfò, ùiø\ûMee @_ìað ù_âc c]¥ ùcûùZ @ûKhòðZ Kfû ö ~\òI
@ûùccûù^ ^òRKê @Z¥« aò\ßû^ cù^ Keê[ôfê Kò«ê \dû Gaõ Ké_û KûjûKê
Kj«ò ùi aòhdùe @^bòm [ôfê ö ùiø\ûMe Z RùY gê\â, @gòlòZ Gaõ
^òele [ôùf; Kò«ê jé\dùe Zûue \dû _ìeò ejò[ôfû ö G[ô_ûAñ ùi
aûe´ûe ùbûR^ KeòaûKê @ûcKê @^êùeû] Keê[ôùf ö ~òG @^¥RYKê
^òüÊû[ð_e bûaùe ù_âc Ke«ò, ùi aûÉaùe cjû^¨ @U«ò ö cêñ bûaòfò
ù~ Zûue AzûKê ÊúKûe Keòaû mû^_âû¯ò ^òcù« gêb @ûaûj^ @ùU ö @ûC
cêñ Gjò KûeYeê Zûu \ßûeû _â\© ùbûR^Kê @û\e I ù_âc ijKûùe MâjY
Kfò ö
lê]û ^òaûeY ùjaû cûùZâ cêñ K’Y ù\LêQò ! Êdõ Mêeêù\a i¹êLùe
_âZòbûZ ùjùf Gaõ _âgÜ Kùf ‘Giaê K’Y ùjC[ôfû ? NUò~ûA[ôaû
NUYûcû^ cêñ Zûuê RYûAfò ö ùi @ûgßûi^û ù\A Kjòùf ‘ cêñ Zêc jé\de
(207)
icÉ Azû _ìeY Keòaò; Kò«ê ùcû C_ùe ~ûjûe aògßûi [ôa, ùi
ùKak i`kZû fûb Keòa ö ùcûe Zò^òRY ijù~ûMú Z Zûu aP^
C_ùe @aògßûi Keò ùiVûeê PûfòMùf ö Zû_ùe cêñ @û\e ijòZ _âYûc
Kfò Gaõ Zûue @ûù\g _ûk^ KeòaûKê ÊúKûe Kfò ö ZZ¨_½ûZ¨ ùi
ùcûùZ ùMûUòG Kì@ _ûLKê ù^AMùf Gaõ \CWÿòùe ùcûe ùMûWÿ \êAUòKê
aû§òù\A ùcûùZ Kì@ bòZùe IfUû SêfûAù\ùf ö @[ðûZ cêŠ ZkKê,
ùMûWÿ C_eKê ö ùcûe cêŠ _ûYòVûeê _âûd Zò^ò `êU C_ùe [ôfû ö jûZ
\ßûeû ^û cêñ _ûYòKê QêAñ _ûeê[ôfò ^û cêjñ _ûLKê Zûjû @ûiòaûe ùKøYiò
i¸ûa^û [ôfû ö ùcûùZ Gjò _âKûe IfUû SêfûAù\A ùi Kê@ûùWÿ PûfòMùf ö
_âûd Pûeò _û* N<û _ùe ùi ù`eòùf Gaõ ùcûùZ Kì@eê aûjûe
Keò ù \ùf ö Zû_ùe ùcûùZ _Pûeò ù f ‘ùiVûùe Kò _ eò @^ê b a
ùjC[ôfû ?’ cêñ Kjòfò ù~ ‘cêñ _ec @û^¦ fûb Keê[ôfò ö ùcû _eò cìLð
_âûYú aû G_eò @û^¦e Kò_eò a‰ð^û Keò_ûeòa ?’ ùcûe C©e gêYò Mêeùê \a
@Z¥« _âi^Ü ùjùf ö ùcûùZ Zûu jé\dùe fMûA ùcûe _âgõiû Kùf
Gaõ Zûu iûwùe ù^AMùf ö ùMûUòG _lú Zû’e Qê@ûKê ù~_eò iûa]û^ùe
fûk^ _ûk^ Kùe, ùijò _âKûe ùi ùcûe _ûk^ Kùf ö ùi ùcûùZ
Zûue MêeK ê kê ùe iÚû^ ù\ùf ö ùKùZ iê¦e [ôfû ùijò MêeKê k
ê ! ùiVûùe
ùcûe cûZû, _òZûue c]¥ aòiáZò ùjûAMfû ö ùcûe icÉ @^¥ @ûKhðY
\ìe ùjûAMfû Gaõ cêñ iekZû_ìaðK a§^eê cêqò _ûAMfò ö ùcûùZ iað\û
G_eò fûMê[ôfû ù~ Zûue jé\dùe fûMòejò Zûuê jó ^òeúlY Keòaò ö ~\ò
Zûue ba¥ cì©òð ùcû \éÁòùe @ûzû\òZ ^jêG Zûùjùf ù^Zâjú^ ùjaû jó
ùgâdÄe ö ùijò MêeêKêk G_eò _âòd [ôfû ù~ ùiVûùe _j*ò ùKjò aò Lûfò
jûZùe ù`eê^[ôùf ö ùcûe icÉ ^ò]ô, Ne, iµ©ò, cûZû, _òZû K’Y
Kjòaò, ùi jó ùcûe iaðÊ [ôùf ö ùcûe A¦âòdicìj ùicû^ue Kcð Z¥ûM
Keò ùcûe ù^Zâùe ùK¦âòZ ùjûAMùf Gaõ ùcûe ù^Zâ Zûu C_ùe ö
ùcû _ûAñ Mêeê Z G_eò ùjûA~ûA[ôùf Kò eûZò\ò^ cêñ Zûue jó ]¥û^ùe
^òcMÜ ùjC[ôfò ö @^¥ ùKøYiò aòhd _âZò ùcûe @ûMâj ^[ôfû ö Gjò _âKûe
]¥û^ Gaõ Pò«^ Keò ùcûe c^ I aê¡ò iÚòe ùjûAMfû ö cêñ ɲ ùjûAMfò
Gaõ Zûuê cû^iòK _âYûc KeòaûKê fûMòfò ö @ûjêeò @ù^K @û]¥ûcôòK ùK¦â
@Qò; ù~CñVûùe bò^Ü \ég¥ ù\LôaûKê còùk ö iû]Kcûù^ ùiVûKê mû^ _âû¯ò
KeòaûKê ~û@û«ò Z[û \âa¥ I icd @_Pd Ke«ò ö KùVûe _eògâc c]¥
(208)
Ke«ò Kò«ê ùghùe ùicû^uê _½û©û_ KeòaûKê jêG ö ùiVûùe Mêeê Zûue
Mê¯ mû^ bŠûee @bòcû^ _â\gð^ Ke«ò Gaõ ^òRKê ^òÃku Kj«ò ö ùi
Zûue _aòZâZû I gê¡Zûe @bò^d Z Ke«ò, Kò«ê Zûue @«üKeYùe
ùfg cûZâ \dû ^[ûG ö ùi @]ôK C_ù\g \ò@«ò Gaõ ^òR Kú©òðe ^òùR
MêYMû^ Ke«ò; Kò«ê Zûue aûYú @«ùbð\ú jêG ^ûjó, @ZGa iû]KKê
iù«ûh còùk ^ûjó ö @ûcô\gð^ _âiwùe Z ùicûù^ ùKûùg \ìeùe
ejò[û«ò ö Gjò _âKûe ùK¦â iû]Kcû^u _ûAñ Kò_eò C_ù~ûMú iò¡
ùjûA_ûeòa Gaõ ùiVûeê Kò C^ÜZòe @ûgû Keû~ûA_ûeòa ? ù~Cñ Mêeêue
gâúPeY K[û cêñ Gùa a‰ð^û Kfò ùi bò^Ü _âKûe [ôùf ö ùKak Zûue
Ké_û \éÁòùe ùcûùZ ÊZü @^êbìZò _âû¯ ùjûAMfû Z[û ^û ùcûùZ KòQò
_âdûi ^û KòQò @]¥d^ KeòaûKê _Wÿòfû ö ùcûùZ ùKøYiò aÉê ùLûRòaûe
@ûag¥KZû _Wÿf ò û ^ûjó, aeõ _âùZ¥K aÉê ùcûùZ \òaûùfûK bkò RûRßf¥cû^
ù\LûMfû ö ùKak ùcûe Mêeê jó RûYòQ«ò ù~ Kì@ùe IfUû SêfûAaû ùcû
_ûAñ Kò _âKûe _ecû^¦ iò¡ iûa¥É ùjfû ö
ùijò PûeòRY ijù~ûMúu c]¥eê RùY Lêa¨ KcðV [ôfû ö ùKCñ _âKûe
Kcð Keòùa Gaõ ùKCñUò _eòZ¥R Zûjû Zûuê bfbûùa RYû[ôfû ö \ßòZúd
RYK mû^ú [ôfû, ~òG iað\û mû^e @jõKûeùe aêWÿòejê[ôfû ö ZéZúd
Bgße bq [ôfû ~òGKò @^^¥ bûaùe bMaû^ue geYûMZ ùjûAiûeò[ôfû
Z[û ZûKê RYû[ôfû ù~ Bgße jó K©ðû @U«ò ö ù~ùZùaùk ùicûù^ Gjò
_âKûe aòPûe aò^òcd Keê[ôùf, jVûZ¨ Bgße i´§úd _âgÜ CVòfû ö
ùiùZùaùk ùicûù^ aò^û Kûjûe ijûdZûùe ^òR ^òRe mû^ C_ùe
^òbðeKeò Bgßeu @ù^ßhYùe aûjûeòMùf ö gâú iûA ~òGKò aòùaK Gaõ
ùa÷eûM¥e _âZ¥l cì©òð [ôùf ùijò PûeòRYu c]¥ùe @^¥Zc [ôùf ö
GVûùe ùKjò @ûguû Keò_ûùe ù~ ù~ùZùaùk iûA Êdõ aâju à e @aZûe
[ôùf, ùi Gjò ùfûKcû^u ijòZ KûjóKò i¹òkZ ò ùjùf Gaõ G_eò @ûPeY
KûjóKò _â\gð^ Kùf ? Êdõ @aZûe ùjûA[ôùf c]¥ Gaõ @^Ü jó aâjà
Gjò \éXÿ ]ûeYûe @]ôKûeú ùjûA[ôùf c]¥ ùi GK lê\â ùiø\ûMee
ùbûR^Kê @û^¦ùe MâjY Keòù^ùf Gaõ ùiø\ûMee ùbûR^Kê Cù_lû
Keòaû Z[û aò^û Mêeêùe mû^_âû¯ò Keòaû a¥qòe K’Y \gû jêG, Zû’e GK
C\ûjeY _âÉêZ Kùf ö gîZ(ò ùZ÷©eúd C_^òh\)ùe Kêjû~ûAQò ù~ cûZû,
_òZû Z[û Mêeêue @û\e ijòZ _ìRû Keò ]ûcðK ò Mâ^Ú @]¥d^ Keòaû CPòZ ö
(209)
Gjû ùjCQò Pò© gê¡òe cûMð Gaõ ù~ _~𥫠Pò© gê¡ ^ùjûAQò, ùi
_~𥫠@ûcôû^êbìZò @ûgû a¥[ð @ùU ö @ûcôû- A¦âòd, c^ Gaõ aê¡òVûeê
D¡ßðùe ö Gjò aòhdùe mû^ Gaõ ZKð @ûce ùKøYiò ijûdZû Keòa ^ûjó,
ùKak Mêeêu Ké_ûùe jó iaê KòQò i¸a ö ]cð, @[ð Gaõ Kûc _âû¯ò ^òRe
_âdûiùe ùjûA_ûeòa Kò«ê ùcûl _âû¯ò ùKak MêeêKé_ûùe jó i¸a ö gâú
iûAu \eaûeùe _âKûe _âKûe ùfûKue icûMc ùjC[ôfû ö ùR¥ûZòhcûù^
@ûiê[ôùf I baòh¥aûYú Keê[ôùf ö @^¥_lùe eûRKêcûe, gâúcû^¨ iµ^Ü,
^ò¡ð^, i^Ü¥ûiú, ù~ûMú, MûdK Gaõ KkûKûe \gð^ ^òcò© @ûiê[ôùf ö
G_eòKò RùY @Zò gê\â c]¥ \eaûeKê @ûiê[ôfû Gaõ _âYûc Keòaû _ùe
Kjê[ôfû ‘iûA jó ùcûe cûñ I ùcûe aû_ Gaõ ùi R^à céZê¥PKâeê ùcûùZ
C¡ûe Keòù\ùa ö’ @ûC c]¥ @ù^K ùKkû, Kú©ð^ò@û \k, @§, _wê,
^û[_^Úú, ^©ðK Z[û cù^ûe¬^ Keê[ôaû a¥qò \eaûeKê @ûiê[ôùf,
ù~CñVûùe ùicû^ue CPòZ i¹û^ Keû~ûC[ôfû Gaõ Gjò _âKûe C_~êq
icdùe ùiø\ûMe c]¥ _âKU ùjfû Gaõ ù~Cñ @bò^d ZûKê @_ðY
Keû~ûA[ôfû, ZûjûKê ùi _ì‰ð Kfû ö
@ûce aòPûeùe Pûeò _û* N<û Kì@ùe IfUû Sêfò ejòaû-GjûKê iûcû^¥
NUYû cù^ Keòaû CPòZ ^êùjñ ö KûeY GùZ icd _~𥫠\CWÿòùe a§û
ùjûA IfUû Sêfòaû _ùe c]¥ ~òG KÁ _ûC^ûjû«ò Gaõ _ecû^¦ @^êba
KeêQ«ò iòG ^ò½d ùKøYiò aòek a¥qò ùjûA[ôùa G[ôùe iù¦j K’Y ?
G ùlZâùe @^¥ ùKjò ùjûA[ôùf _úWÿû ùjaûe i¸ûa^û @]ôK [ôfû ö
G_eò _âZúZ ùjCQò Kò icû]ô @aiÚûKê jó ùaû]jêG GVûùe PòZY â Keû~ûAQò ö
@û^¦ \êA _âKûe ùjûA[ûG-_â[c H¦âòK, \ßòZúd-@û]¥ûcôòK ö Bgße @ûce
A¦âd
ò Gaõ geúe I c^e _âa© é ò eP^û ajòcLðê ú KeòQ«ò Gaõ ù~ùZùaùk
Zûjû aòhd_\û[ð ij iõfMÜ ùjûA~ûG, @ûcKê A¦âòd-ùP÷Z^¥Zû _âû¯ò jêG,
~ûjûe `kÊeì_ @ûcKê iêL aû \êüLe bò^ÜZû aû Cbde i¹ògâY @^êba
jêG ö GjûKê _ecû^¦ Kêjû~òa ^ûjó ö ù~ùZùaùk A¦âòd I c^Kê
ùicû^ue aòhd _\û[ðeê jUûA @«cðêLú Keò @ûcôûùe ùK¦âòZ Keû~ûG,
ùiùZùaùk @û]¥ûcôòK eiûÊû\ fûb jêG Gaõ ùijò icde @û^¦Kê
bûhûùe a‰ð^û Keû~ûA_ûeòa ^ûjó ö ‘cêñ _ecû^¦ùe [ôfò, Z[û ùijò
icde a‰ð^û Kò_eò Keò_ûeòaò ?’ aûaûue Gjò Cqòeê GK[û _âZò]ß^òZ
ùjCQò ù~ Mêeê Zûuê icû]ô @aiÚûùe eLô P*k A¦âòd Gaõ c^eì_ú Rkeê
(210)
\ìeùe eLô[ôùf ö
C_aûi Gaõ gâúcZú ùMûLùf : aûaû ^û ùKùa ^òùR C_aûi
KeòQ«ò, ^û KûjûKê KeòaûKê ù\AQ«ò ö C_aûi Keê[ôaû a¥qòe c^
ùKùa gû« eùj ^ûjó, Zûùjùf Zûue _ecû[ð _âû¯ò Kò_eò i¸a
ùja ? _â[ùc @ûcôû Zé¯ò ùjaû @ûag¥K ö ùbûKòfû ejò Bgße _âû¯ò
ùjûA_ûeòa ^ûjó ö ~\ò geúeùe KòQò @^Üe DRðû ùjûA^[ôa ùZùa
@ûùc ùKCñ Plêùe Bgßeuê ù\Lôaû, ùKCñ Ròjßûùe Zûue cjû^Zûe
a‰ð^û Keòaû, @ûC ùKCñ K‰ðùe Zûue K[û gâaY Keòaû ? iûeûõg Gjû
Kò ù~ùZùaùk icÉ A¦âòduê ùLûeûKò Z[û gû«ò còùk Z[û ù~ùZùaùk
ùicûù^ akòÂ ej«ò, ùiùZùaùk jó @ûùc bqò Z[û Bgße _âû¯òe
iû]^û Keò_ûeòaû ö G[ôfûMò ^û @ûùc C_aûi Keòaû CPòZ ^û @Zòeòq
ùbûR^ ö ùbûR^ùe iõ~c eLôaû geúe Gaõ c^ Cbd _ûAñ C©c
@ùU ö
gâú iûAaûaûue RùY bq gâúcZú KûgúaûB Kû^òUKeuVûeê _ePòd_Zâ
@ûYò gâúcZú ùMûLùf ^ûcÜú Rù^÷Kû cjòkû \û\û ùKfKeu ^òKUKê gòeòWÿò
@ûiòùf ö ùi GK[û \éXÿ ^ò½òZ ùjûA @ûiò[ôùf ù~ aûaûue gâúPeYùe
ejò Zò\ò^ò^ C_aûi Keòùa ö Zûue gòeòWÿòùe _j*òaûe \ò^K _ìaðeê jó
aûaû \û\û ùKfKeuê Kjòùf Kò ‘cêñ iòcMû(ùjûfò) \ò^ ùcûe i«û^cû^uê
C_aûiùe ù\Lô_ûeòaò ^ûjó ö ~\ò ùicû^uê ùbûKòfû ejòaûKê _WÿêQò
Zûùjùf GVûKê @ûiò fûb K’Y ? \ßòZúd \ò^ ù~ùZùaùk ùijò cjòkû
\û\û ùKfKeu ij \ßûeKûcûdúKê ~ûA aûaûue PeYKck _ûLùe
aiòùf, aûaû Zêe« Kjòùf ‘C_aûie @ûag¥KZû K’Y ? \û\û b…u
NeKê ~ûA _êe^_êkò Zò@ûeò Ke ö ^òRe _òfûcû^uê Lê@û@ Gaõ ^òùR
Lû@ ö’ ùi\ò^ ùjûfò [ôfû Gaõ gâúcZú ùKfKeue cûiòK ]cð c]¥
[ôfû ö \û\û b…u Nùe ùeûùhA KeòaûKê ùKjò ^[ôùf, G[ô^òcù«
aûaûue Cqò Kò_eò icùdû_ù~ûMú [ôfû ! gâúcZú ùMûLùf \û\û b…u
NeKê ~ûA ùbûR^ _âÉêZ Kùf Gaõ @^¥cû^uê ùbûR^ KeûA ^òùR
MâjY Kùf ö ùKùZ iê¦e K[û Gaõ ùKùZ iê¦e Zûue gòlû ö
aûaûue cûfòK : aûaû Zûue _òfû\ò^e GK KûjûYú G_eò a‰ð^û
KeòQ«ò ö
ù~ùZùaùk cêñ ùQûU [ôfò, RúaòKû C_ûRð^ ^òcù« aòWÿMûIñ @ûiòfò ö
(211)
ùiVûùe ùcûùZ Reò Kûc còkòMfû Gaõ cêñ _ì‰ð_âûYùe ^òÂû ijKûùe
Kûc Keòaûùe fûMòfò ö ùcûe Kûc ù\Lô ùgV ajêZ _âi^Ü ùjùf ö ùcû
iûwùe @ûC Zò^òRY _òfû c]¥ Kûc Keê[ôùf ö _â[cRYK 50 Uuû,
\ßòZúd RYK 100 Uuû Gaõ ZéZúd RYK 150 Uuû _ûC[ôfû ö ùcûe
Kûc Gjò Zò^òRYuVûeê \êAMêY [ôfû ö ùcûe ^ò_êYZû ù\Lô ùgV ajêZ
Lêiò ùjùf ö ùi ùcûùZ iaêùaùk ùLûRê[ôùf Gaõ ùcûe _âgõiû c]¥
Keê[ôùf ö ùi ùcûùZ ù_ûhûK, _MWÿò Gaõ GK gûf ù\ùf ö cêñ ZûKê
ùicòZò eLôù\fò ö KûeY cêñ cù^ Kfò ù~ c^êh¥ \ßûeû _â\© icÉ Rò^òh
^ûgaû^¨ Gaõ @_ì‰ð ö Kò«ê ùcûe cûfòKu \ßûeû ~ûjû _âû¯ ùja, Zûjû
ùgh _~𥫠ejòa ö ùKøYiò aò a¥qòe C_jûe Zûjû ij icû^ ùjûA_ûeòa
^ûjóñ ö ùcûe cûfòK Kj«ò ‘ù^A~û@’ ö ùfûKcûù^ ùcû _ûLKê @ûiò
KjêQ«ò ‘ùcûùZ \ò@, ùcûùZ \ò@ ö’ Kò«ê ~ûjû cêñ KjêQò, Zûjûe @[ð _âZò
KòG ]¥û^ ù\aûe _âdûi Keê^ûjû«ò ö ùcûe cûfòKe bŠûe @û]¥ûcôòK
iµ\ùe _eò_ì‰ð @ùU, @ûC Zûjû GVûùe ejòQò ö cêñ KjêQò ZûKê MûWÿòùe
b©ðòKeò ù^A~û@ ö ù~ûM¥ i«û^ G_eò Keòaû CPòZ ö ùcûe `Kòee
PûZê~¥ð , ùcûe bMaû^ue fúkû Gaõ ùcûe cûfòKe Êbûa iað\û @\ßZ ò úd ö
ùcûe Gjò geúe cûUòùe cògò~òa, iûeû bìcŠkùe a¥û¯ ùjûA~òa Z[û
Gjò @aie @ûC ùKùa _âû¯ ùja ^ûjó ö cêñ ù~Cñ@ûùWÿ ~ûG, ù~CñVò
aùi, cûdû ùcûùZ aò KÁ ù\CQò ö Z[û_ò cêñ ^òRe bqcû^u Kf¥ûY
^òcò© iað\û a¥Mâ ejêQò ö ~òG ~ûjû KòQò aò KeêQò, \òù^ Zûjûe `k ZûKê
@ag¥ còkòa Gaõ ~òG ùcûe Gjò aP^Kê iàeY eLôa, ZûKê ùcøkòK
@û^¦ _âû¯ò ùja ö

gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(212)
 öö ZâùdûZâõò gZ¨(33) @]¥ûd öö
aòzû \õg^, ù_æM ùeûMeê cêqò, Rûcù^eùe PcKôûe, aûaû Gùa
aò RûMâZ, `ùUû \ßûeû aûaûu iMêY \gð^

_ìað @]¥ûdùe Mêeêu cjû^Zû K[û a‰ð^û Keû~ûAQò ö Gùa Gjò

@]¥ûdùe C\òe cûjûcô¥ @ûùfûP^û Keòaû ö
_âÉûa^û : _â[ùc ùijò cjû^¨ i^ÚMYu PeYùe _âYò_ûZ Keòaû,
~ûjûue Ké_û\éÁò cûZâùK icÉ _û_ ù]ûA ùjûA~ûG ö i^Úue aûYú aWÿ
c]êe I gòlû_â\ ö bq c^ùe Zûjû @_ìað @û^¦ ùLkûA\òG ö ùicû^u
c^ùe ùKøYiò ùb\bûa ~[û Gjû ùcûe, Zûjû Zêce G_eò aòPûe
^[ûG ö Zûue EY G R^àùe K’Y, @ù^K R^àùe c]¥ _eòùgû]
Keû~ûA_ûeòa ^ûjó ö
C\ò(aòbZ ì )ò : Gjû iaðR^aò\Z
ò ù~ aûaû icÉuVûeê \lòYû ù^C[ôùf
Gaõ ùi[ôeê GK aéjZ @õg \û^ Keòiûeòaû _ùe ~ûjû akê[ôfû, ùi[ôeê
ùi RûùkYò iõMâj Keò ]ì^òKê _â{ßkòZ Keò eLê[ôùf ö Gjò ]ì^òe bià
ùjCQò C\ò ö bqcûù^ gòeòWÿòeê _âiÚû^ Keòaû icdùe Gjò bià ùicû^uê
cêqjÉùe aòZeY Keû~ûC[ôfû ö
Gjò C\òeê aûaû K’Y gòlû \ò@«ò ? Gjò aâjàûŠe icÉ _\û[ð C\ò aû
biàZêf¥ lYiÚûdúö _*Z©ßùe ^òcðòZ @ûce Gjò geúe c]¥ iûõiûeòK
ùbûMû\ò _ùe \òù^ aò^ûg ùjûA biàùe _eòYZ ùja ö bqcû^uê Gjò
K[û iàeY KeûAaû ^òcù« @[ðûZ ùicû^u geúe aò ùghùe biàùe
_eòYZ ùja, aûaû C\ò aòZeY Keê[ôùf ö C\ò \ßûeû aûaû @ûC ùMûUòG
gòlû c]¥ _â\û^ Keê[ôùf ù~ aâjà jó iZ¥ Gaõ RMZ cò[¥û @ùU ö Gjò
iõiûeùe aÉêZü KòG Kûjûe _òZû, _êZâ aû _^ôú ^êùjñ ö @ûùc GKû @ûiòQê
Gaõ GKû jó ~òaû ö
_ìaðeê ù\Lû~ûAQò Gaõ a©ðcû^ c]¥ @^êba Keû~ûCQò ù~ C\ò \ßûeû
@ù^K gûeúeòK Gaõ cû^iòK ùeûMú iêiÚZû fûb KeêQ«ò ö _âKéZùe aûaû
bqcû^uê \lòYû Gaõ C\ò \ßûeû iZ¥ Gaõ @iZ¥e aòùaK Z[û @iZ¥
Z¥ûM Keòaûe iò¡û« gòlû ù\C[ôùf ö C\òeê ùa÷eûM¥ Gaõ \lòYûeê Z¥ûMe
(213)
gòlû còkò[ûG ö Gjò Cbde @bûaùe cûdûeì_K baiûMeKê _ûe Keòaû
KVò^, G[ô_ûAñ aûaû @^¥cû^ue _úWÿû ^òùR ij¥ Keò \lòYû MâjY
Keê[ôùf ö bqcûù^ aò\ûd ù^aû icdùe _âiû\ eì_ùe C\ò ù\A Z[û
cÉKùe fMûA ùicû^uê @ûgúaðû\ Keê[ôùf ö ù~ùZùaùk aûaû _âi^Ü
Pò©ùe [ôùf, ù_âc ijKûùe MúZ MûC[ôùf ö G_eò GK bR^ C\ò
i´§ùe @Qò ö ‘ecùZ eûc @ûI Rú @ûI Rú, C\òdû Kò ùMû^ò@ûñ fûIRú ö’
aûaû aWÿ gê¡ I c]êe Êeùe Gjû MûC[ôùf ö
Giaê Z C\òe @û]¥ûcôòK _âbûa i´§ùe CùfäL KeûMfû, Zûjûe
ùbøZòK _âbûa c]¥ [ôfû, ~ûjû bqcû^ue ÊûiÚ¥, icé¡ò, Pò«ûcêqò Gaõ
@ù^K iûõiûeòK C_Kûe Keê[ôfû ö Gjò_eò Cbd @û]¥ûcôòK I iûõiûeòK
Kf¥ûY \òMùe C\òe cûjûcô¥ @^^¥ ö Gùa C\ò _âiwùe KòQò KûjûYú
gêYa
ò ûö
aòzû \õg^ : ^ûiòKe ^ûeûdY ùcûZòeûc Rû^ú aûaûue bq [ôùf ö
aûaûue @^¥RùY bq eûcP¦â aûc^ ùcûWÿKu @]ú^ùe ùi Kûc
Keê[ôùf ö [ùe ùi Zûue cû@ûu ij gòeòWÿò Mùf I aûaûue \gð^
Kùf ö aûaû Zûu cû’uê Kjòùf Kò ‘Gùa Zêce _êZâ PûKòeò QûWÿò ÊZª
a¥aiûd Keòaû CPòZ ö’ KòQò \ò^ _ùe aûaûue aP^ iZ¥ ùjfû ö
^ûeûdY Rû^ú PûKòeò QûWÿò GK ùaûWÿòðõ Méj ‘@û^¦ûgâc’ PkûAaû @ûe¸
Kùf ö Zûjû ùag¨ bf Pûfòfû ö [ùe ^ûeûdYeûIue RùY a§êuê ùMûUòG
aòQû KûcêWÿòù\fû ö Zûue geúeùe @ij¥ _úWÿû ùjfû ö G_eò ùlZâùe
C\òe _âbûa eûcaûY i\ég @ùU, aòQû KûcêWÿòaû iÚû^ùe ZûKê ùKak
fMûAù\aû K[û ö ^ûeûdY C\ò ùLûRòùf, Kò«ê _ûAùf ^ûjó ö aûaûue
`ùUû i¹êLùe QòWÿû ùjûA ùi ijûdZû ^òcù« _âû[ð^û Kùf Gaõ Zûue
^ûc ù^A Zûu i¹êLùe Rkê[ôaû ]ì_KûVòe KòQò biàKê aûaûue C\ò cù^
Keò aòQû KûcêW[
òÿ a
ô û iÚû^ùe fMûAù\ùf ö @û½~ð¥e K[û ùi jûZ jUûAaû
cûùZâ _úWÿû \ìe ùjûAMfû Gaõ \êùjñ Lêiò c^ùe ù`eòùf ö
ù_äMeê cêqò : [ùe aû¦âûe RùY bq \ìe iÚû^ùe ejê[ôaû Zûue
K^¥û, ù_äM ùeûMùe @ûKâû« ùjûA[ôaûe gêYòùf ö Zûu _ûLùe C\ò
^[ô f û ö ùZYê ^û^ûiûùja Pù¦ûeKeuê C\ò _VûAaû _ûAñ ùi
Laeù\ùf ö ùiùZùaùk ^û^ûiûùja [ûù^ ùekùÁi^ ^òKUùe
[ôùf ö _^ôúu ijòZ cògò ùi Kf¥ûY ~ûZâû Keê[ôùf ö Zûu _ûLùe c]¥
(214)
ùiùZùaùk C\ò ^[ôfû ö ùZYê ùi eûÉûeê KòQò ]ìkò CVûA @ûYòùf Gaõ
gâú iûAaûaûue ]¥û^Keò Zûue ijûdZû ^òcò© _âû[ð^û Kùf Z[û ùijò
]ìkòKê Zûue _^ôúu cÉKùe fMûAù\ùf ö @û½~ð¥e aòhd ù~ ùijò
cêjì©ðeê Cq a¥qòue K^¥ûe ÊûiÚ¥ûaiÚûùe C^ÜZò ùjaûKê fûMòfû Gaõ ùi
iêiÚ ùjûAMfû ö
Rûcù^ee aòflY PcKôûe : 1904-05 ciòjûùe ^û^ûiûùja
Pù¦ûeKe Lû^ù\g Ròfû Rûcù^eùe cûcfZ\ûe [ôùf ö Gjû gòeW ò V
òÿ ûeê
_âûd 100 cûAf \ìeùe @aiÚòZ ö ^û^ûiûùjau K^¥û ùc÷^ûZûA ùijò
icdùe MbðûaiÚûùe [ôùf Gaõ _âia icd C_^úZ ùjûA~ûA[ôfû ö
cûZâ _âia ^ùjaûeê Zûue @aiÚû aWÿ C\¨ùaMR^K ùjûA_Wÿò[ôfû ö \êA
Zò^ò\ò^ ]eòò búhY ùa\^û ùjC[ôfû ö ^û^ûiûùja icÉ _âdûi Kùf
Kò«ê KòQò `k ùjfû ^ûjó ö Gjû_ùe ùi aûaûuê iàeYKeò Zûue ijûdZû
^òcò© _âû[ð^û Kùf ö ùijò icdùe gòeòWÿòùe eûcMúe aêaû, ~ûjûuê aûaû
aû_êMúe aêaû ùaûfò WûKê[ôùf, Zûu Ne Lû^ù\gKê ~òaûKê aûjûeò[ôùf ö
aûaû Zûuê WûKò C\ò Gaõ ùMûUòG @ûeZò ajò ù\A ù`eòaû aûUùe
Rûcù^eùe IjäûA ^û^ûiûùjauê Zûjû ù\aûKê Kjòùf ö eûcMúe aêaû
Kjòùf Kò Zûu _ûLùe cûZâ \êAUuû @Qò, GZòKòùe aWÿ KÁùe ùi
RkMûIñ _~𥫠~ûA_ûeòùa ö ùiVûeê 30 cûAf @ûMKê _êYò ~òùa Kò_eò?
aûaû Kjòùf Pò«û Keòaûe ^ûjó ö iaê a¥aiÚû ùjûA~òa ö’ aûaûu Cqò
C_ùe aògßûi Keò eûcMúe aêaû gòeòWÿò _âiÚû^ Kùf Gaõ eûZò 2Uû 45
cò^òU¨ icdùe RkMûIñùe _j*òùf ö Zûu _ûLùe cûZâ \êA @Yû aûKò
[ôfû ö ùÁi^ùe ùi IjäûAaû cûùZâ ùKjò RùY aWÿ _ûUòùe WûKê[ôaûe
gêYûMfû ‘gòeòWÿòeê @ûiò[ôaû aû_êMúe aêaû ùKCñVò @Q«ò ?’ ùi @ûMKê ~ûA
‘cêñ gòeòWÿòeê @ûiòQò Gaõ ùcûe ^ûc aû_êMúe aêaû’ ùaûfò _eòPd ù\ùf ö
@ûM«êKRYK ZûKê ^û^ûiûùja Pù¦ûeKe _VûAQ«ò ùaûfò Kjò GK iêi{òZ
Uûwû ^òKUKê ù^AMfû ö Uûwûùe \êAUò iê¦e jéÁ_êÁ ùNûWÿû ù~ûPû
ùjûA[ôfû ö \îZ MZòùe UûwûUò Pûfòfû ö KòQò icd _ùe ùMûUòG iÚû^ùe
UûwûUò @UKòfû I ùNûWÿûKê _ûYò _òAaûKê \ò@ûMfû ö Gjû c]¥ùe ùijò
@mûZ a¥qò Z[û UûwûPûkK eûcMúe aêaûuê iûcû^¥ Rkù~ûM Keòaû _ûAñ
@^êùeû] Kfû ö ùZùa Zûue ^òg\ûXÿò Z[û ùagbìhûeê ùi cêifcû^
cù^Keò eûcMúe aêaû Rk_û^ KeòaûKê c^û Keòù\ùf ö UûwûPûkKRYK
(215)
Zûue c^ K[û RûYò_ûeò Kjòùf ùi MWÿIßûfe ùlZâúd aõgú jò¦ê @U«ò ö
^û^ûiûùja Zûu _ûAñ Gjò RkLô@û _VûAQ«ò, ùZYê c^ùe KòQò iù¦j
eLôaû CPòZ ^êùjñ ö Gjû_ùe eûcMúe aêaû Zûu ij cògò Rk_û^ Kùf
Gaõ _êYò ~ûZâûe¸ Keò iìù~ð¥û\d ùakKê Rûcù^eùe _j*òMùf ö eûcMúe
aêaû ùgøPKâòdû ^òcù« Mùf Gaõ KòQò icd _ùe ù~ùZùaùk ù`eòùf
ùNûWÿû, ùNûWÿûMûWÿò Kò´û PûkK, KûjûKê ^ù\Lô @û½~ð¥PKòZ ùjûAMùf ö
ùi RûYò_ûeê^[ôùf Zûuê KòQò iìP^û ^ù\A MûWÿU
ò ò Kò_eò Kê@ûùWÿ _kûAMfû ö
^òKUùe [ôaû KùPeò _ûLKê ~ûA ùi ^û^ûiûùjau Ne _Pûeòùf
Gaõ Zûu NeKê ~ûA aûaû Zûu jûZùe _VûA[ôaû @ûeZò I C\ò _â\û^
Kùf ö ùijò icdùe ùc÷^ûZûAue @aiÚû aWÿ C\¨ùaMR^K ùjûA[ôfû
I icùÉ a¥É ùjûA_Wÿò[ôùf ö ^û^ûiûùja _^ôúuê WûKò C\òKê _ûYòùe
ùMûkûA K^¥ûKê _òAaûKê ù\aûKê Gaõ @ûeZò KeòaûKê Kjòùf ö aûaûue
ijûdZû aWÿ icùdû_ù~ûMú ùaûfò Zûue cù^ ùjfû ö @û½~ð¥e aòhd
ù~ C\ò _û^ Keòaûe KòQò icd _ùe _âia KêgkZû_ìaðK ùjûAMfû ö
Gjû_ùe eûcMúe aêaû ù`eòaûKê _âÉêZ ùjûA ^û^ûiûùjauê UûwûPûkK,
Uûwû Z[û Rk_û^ @û\ò a¥aiÚû ^òcù« ]^¥aû\ ù\ùf; Kò«ê ^û^ûiûùja
GK[û gêYò @û½~ð¥PKòZ ùjûAMùf ö KûeY ùi ùKøYiò Uûwû Kò
UûwûPûkKKê _VûA^[ôùf Z[û gòeòWÿòeê ùi @ûiê[ôaû ù^A ZûuVûùe
ùKøYiò _ìað iìP^û ^[ôfû ö
[ûù^e @aie_âû¯ cûcfZ\ûe aò.bò. ù\a ^û^ûiûùja Pù¦ûeKeu
_êZâ aû_êiûùja Pûù¦ûeKe Gaõ gòeòWÿòe eûcMúe aêaûuê Gjò aòhdùe
_Pûeò[ôùf Gaõ ùicû^u C©eùe _ì‰ð i«êÁ ùjûA gâú iûAfúkû _ZâK ò ûe
bûM 13(iõL¥û 11,12,13)ùe M\¥ Gaõ _\¥ @ûKûeùe GK iê¦e
eP^û _âKûg Keò[ôùf ö (1)aò.bò. ^eiòõjÊûcú c]¥ ùc÷^ûZûA(bûM 5,
_éÂû 14) (2) aû_êiûùja Pù¦ûeKe(bûM 20, _éÂû 50) Gaõ (3)
eûcMúe aêaû (bûM 27, _éÂû 83)u adû^ ù^A[ôùf, Gaõ Zûjû
]ûeûaûjòK bûaùe 1 Rê^ 1936, 16 ùiù_Ö´e 1936 Gaõ 1
Wòùi´e 1936 iõL¥ûùe _âKûgòZ ùjûAQò ö ‘bqu @^êba’ _êÉKe
ZéZúd iõL¥ûùe c]¥ Gjò @^êbìZò _âKûgòZ ùjûAQò ö ^òcÜfòLôZ _âiw
eûcMúe aêaûu Cqò @^êiûùe C¡éðZ ùjûAQò ö
‘\òù^ aûaû ùcûùZ Zûu _ûLKê WûKò ùMûUòG C\ò _êWÿò@û Gaõ @ûeZò
(216)
ajò ù\ùf Z[û Rûcù^e ~ûA ^û^ûiûùjauê jÉû«e Keòaû _ûAñ Kjòùf ö
cêñ Kjòfò ùcû _ûLùe cûZâ \êA Uuû @Qò ö ùKû_eMûIñeê RkMûIñ ~òaû Gaõ
_êYò ùiVûeê ak\MûWÿòùe Rûcù^e ~òaû _ûAñ Gjò @[ð @<òa ^ûjó ö aûaû
Kjòùf ‘@ûfäû ù\Mû’ ö ùi\ò^ gêKâaûe [ôfû ö cêñ gúNâ aûjûeò_Wÿòfò ö
c^cûWÿùe i§¥û 6.30 I RkMûIñùe _j*òfûùakKê eûZò 2Uû 45
cò^U ò ¨ ùjûA[ôfû ö ùijò icdùe ù_äMùeûM ù~ûMê KUKYû Rûeò ùjûA[ûG,
GYê cêñ Kò_eò Rûcù^e ~òaò bûaê[ôfò ö eûZò 3Uû icdùe RùY a¥qò
@ûiòùf, ùi ùMûWÿùe f´û ùRûZû _ò§ò[ôùf I cêŠùe _MWÿò aû§ò[ôùf ö
ùi ùcûùZ Uûwûùe aiûAùf Gaõ Uûwû Pûfòfû ö cêñ UòùK bdbúZ
ùjûA~ûA[ôfò ö aûUùe bMêe _ûLùe cêñ Rk_û^ Kfò ö ù~ùZùaùk
iKûùk Rûcù^e _j*òfò, jVûZ¨ ùgøPûkd ~òaûKê Azû ùjfû ö Zû_ùe
ù~ùZùaùk ù`eòQò, ùKjò ^[ôùf ö Uûwû Gaõ UûwûPûkK @\ég¥
ùjûA~ûA[ôùf ö’
öö aûaû Gùa aò RûMâZ öö
^ûeûdY eûI : bq ^ûeûdY eûIue aûaûuê Zò^ò[e \gð^ Keòaûe
ùiøbûM¥ _âû¯ ùjûA[ôfû ö 1918 ciòjûùe aûaûu cjûicû]ôe Zò^òahð
_ùe [ùe ùi gòeòWÿò ~òaûKê Pûjêñ[ôùf; Kò«ê ùKøYiò KûeYagZü Zûjû
i¸a ùjC^[ôfû ö aûaû icû]ôiÚ ùjaûe ahðK _ùe ùi eêM¨Y
ùjûA_Wÿùò f ö ùKøYiò PòKiò ûô eê C_Kûe còkf
ò û ^ûjó ö \ò^eûZò ùi aûaûue
]¥û^ Keòaûùe fûMòùf ö \òù^ eûZòùe ùMûUòG Ê_Ü ù\Lôùf ö
GK Mê¶û c]¥eê aûaû aûjûeò @ûiêQ«ò Gaõ Zûuê iû«ß^û ù\A KjêQ«ò
‘a¥É jê@ ^ûjó, KûfòVûeê bf ùjûA~òa Gaõ i¯ûj _ùe Pfûaêfû KeòaûKê
fûMòa ö’ VòK¨ ùijò icdùe ^ûeûdY eûI iêiÚ ùjûAMùf ö Gùa Gjû
aòPûe Keòaûe K[û ù~ aûaû ù\j]ûeú [ôaûùaùk Zûuê RúaòZ Kêjû~ûC[ôfû
Gaõ ù\jZ¥ûM Kùf ùaûfò ùi K’Y céZ ùjûAMùf ? ^êùjñ, aûaû
@ce- Rúa^ I céZê¥e D¡ßðùe ö [ùe ~òG @^^¥ bûaùe Zûue
geYûMZ ùjûAQò, ùi ù~CñVûùe aò [ûC^û KûjóKò, ùi Zû’e _ì‰ð
ijûdZû Keò[û@û«ò ö ùi iað\û _ûL _ûLùe ejò[û«ò, @ûC ù~Cñ_eò
eì_ ù^A c]¥ bq i¹êLùe _âKU ùjûA Zû’e Azû _ì‰ð Ke«ò ö
@®ûiûùja KêfK‰òð : 1917 ciòjûùe @û®ûiûùja KêfK‰òu
ð gêb\ò^
(217)
@ûiòfû ö [ûù^Kê Zûue a\kò ùjûAMfû ö aûfûiûùja bûùUuVûeê _ûA[ôaû
`ùUûKê ùi _âZ¥j _ìRû Keê[ùô f ö aWÿ ^òck
ð jé\dùe ùi _ìRû Keê[ùô f ö
_âZò\ò^ `êf, P¦^ Gaõ ù^÷ùa\¥ aûaûuê @_ðY Keê[ôùf Gaõ Zûue
\gð^ _ûAñ @bòkûh eLô[ôùf ö Gjò aòhdùe GZòKò Kêjû~ûA_ûùe ù~
bûa_ìaðK aûaûue `ùUûKê ù\Lôaû c]¥ aûaûu \gð^ ijòZ icû^
@ùU ö ^òcÜùe a‰òðZ K[ûeê Gjû ÆÁ jêG ö
öö `ùUû \ßûeû aûaûu iMêY C_ûi^û öö
aûfûiûùja iìZûe : cê´Aùe aûfûaêaû ^ûcùe RùY i^Ú [ôùf ö
Zûue @^^¥ bqòbûa, RYûY I bR^ Mû^ Gaõ @ûPeY \ßûeû ùi
‘@û]ê^òK ZêKûeûc’ bûaùe L¥ûZò @Rð^ Keò[ôùf ö 1917 ciòjûùe ùi
gòeòWÿò @ûiòùf ö ù~ùZùaùk ùi aûaûuêê _âYûc Kùf, aûaû Kjòùf ‘cêñ Z
Gjûuê Pûeòahð ùjfû RûYòQò ö’
aûfûaêaû @û½~ð¥ ùjûAMùf Gaõ Kjòùf ùi Z _â[c[e _ûAñ gòeòWÿò
@ûiòQ«ò, Gjû Kò_eò i¸a ùjfû ? MìXÿ Pò«û Keòaû _ùe ùi aûaûue
Cqòe @[ð jé\ùaû] Kùf Gaõ c^ bòZùe bûaòaûKê fûMòùf Kò Gjò i^Ú
ùKùZ iaða¥û_K Gaõ iaðmû^ú, Z[û bqcû^u _âZò Zûue jé\dùe
ùKùZ \dû _ìeò ejòQò ö cêñ Z Zûue `ùUûKê ùKak ^cÄûe Keò[ôfò,
ùijò NUYû c]¥ ùi RûYòQ«ò ö G[ô_ûAñ ùi ùcûùZ ùiK[ûe @^êba
KeûAùf ù~ Zûue `ùUû ù\Lôaû c]¥ Zûue \gð^ i\ég @ùU ö
Gùa @ûùc @û®ûiûùjau K[ûKê @ûiòaû ö ùi ù~ùZùaùk [ûù^ùe
[ôùf, Zûuê bò´Wÿò MÉùe ~òaûKê ùjfû ö i¯ûùj _~𥫠ùiVûeê ù`eòaû
i¸a ^[ôfû ö Zûue @^ê_iÚòZòùe ZéZúd \ò^ Zûu Nùe ^òcÜfòLôZ aòPòZâ
NUYû NUòfû ö \ß_ ò âje icdùe @û®ûiûùjau NeKê RùY `Kòe @ûiòùf,
~ûjûue Êeì_ aûaûue `ùUû @^êeì_ [ôfû ö gâúcZú KêfK‰òð Z[û Zûue
_òfûcûù^ bâcùe _Wÿò Zûuê _Pûeòùf ‘@û_Y gòeWò e
òÿ iûAaûaû Z ^êj«ò ?’
Gjûe C©eùe @mûZ a¥qòRYK Kjòùf cêñ Z iûAaûaûue @ûmûaj
ùiaK Gaõ Zûue @ûù\gKâùc jó @û_Yue Kêgk icûPûe RûYòaû _ûAñ
@ûiòQò ö `KòeRYK \lòYû cûMòùf Gaõ gâúcZú KêfK‰òð Zûuê GK Uuû
ù\ùf ö Zû_ùe `Kòe Zûuê ùMûUòG C\ò _êWÿò@û ù\A ZûKê _ìRû Ne
`ùUû _ûLùe eLòaûKê Kjòùf ö Gjû _ùe ùi PûfòMùf ö Gùa @ûi«ê,
(218)
aûaûue @\¨bìZ fúkû gâaY Keòaû ö
bò´Wÿùò e @®ûiûùjaue ùNûWÿû ùeûMòYû ùjûAMfû I Pûfò_ûeòfû ^ûjó ö
ùZYê ùijò\ò^ i§¥ûùe ùi NeKê ù`eò@ûiòùf ö Nùe _j*ò _^ôúuVûeê
`Kòe @ûiò[ôaû K[û gêYòùf ö `Kòeu \gð^eê ùi a*òZ ùjûA[ôaûeê
Zûue c^ \êüL ùjfû Z[û _^ôú Zûuê cûZâ UuûUòG \lòYû ù\A[ôaûeê ùi
@ûjêeò \êüL Kùf ö ùi [ôùf @«Zü 10 Uuû ù\A[ûù« ùaûfò cù^
cù^ bûaòùf ö Gjû_ùe `KòeRYK ùKCñVò [ôùa bûaò Zêe« Zûue
i§û^ùe aûjûeò_Wÿòùf ö Mâûce ciRò\¨ Gaõ @^¥û^¥ iÚû^ ùi ùLûRò
aêfòùf Kò«ê ùKCñVò aò KòQò iìP^û còkòfû ^ûjó ö
_ûVKMY ! aZâòõg @]¥ûdùe aûaûu CqòKê Gùa iàeY Ke«ê ö lê]û
ù_Uùe Bgßeue @ù^ßhY Keòaû CPòZ ^êùjñ ö @û®ûiûùjauê Gjò
gòlû còkòfû ö ^òeûg ùjûA NeKê ù`eò ùi ùbûR^ Kùf I Zû_ùe _êYò
a§ê PòùZâu ij Cq `Kòeu i§û^ùe aûjûeòùf ö @ÌKòQò aûU ~ûAQ«ò
aò_eúZ \òMeê RùY `Kòe @ûiê[ôaûe ù\LûMfû ö CùfäL¥ aûjêf¥ ù~
ùijò `Kòe jó Zûu NeKê @ûiò[ôùf ö aûaûu eì_ ij Zûue ùPùjeûùe
@ù^K iûc¬i¥ [ôfû ö `KòeRYK jûZ aXÿûA \lòYû cûMòùf ö @û®ûiûùja
Zûuê UuûUòG ù\ùf ö ùi @ûjêeò cûMòùf ö G[e \êA Uuû ù\ùf ö
Z[û_ò ùi i«êÁ ùjùf ^ûjó ö a§êuVûeê 3 Uuû ]ûe @ûYò ù\ùf, Kò«ê
ùi _êYò cûMòaûKê fûMòùf ö Zû_ùe @®ûiûùja Zûuê NeKê @ûiòaûKê Kjòùf ö
icùÉ cògò NeKê Mùf ö
@®ûiûùja Zûuê @ûC 3 Uuû ù\ùf @[ðûZ ùcûU 9 Uuû ö Z[û_ò
`KòeRYK @i«êÁ RYû_Wÿê[ôùf Gaõ cûMòaûùe fûMò[ôùf ö @®ûiûùja
10 Uuû ù\aûKê Kjò[ôùf ö ùZYê ZûuVûeê 10 Uuû ù^aû _ùe `Kòe
i«êÁ ùjùf I @ûMeê ù^A[ôaû 9 Uuû Zûuê ù`eûAù\ùf ö 9 iõL¥û
aòùgh @[ð_ì‰ð Z[û ^aaò]û bqòe iìPK ö(21 @]¥ûd \âÁa¥) Gjû
CùfäL^úd aòhd ù~ flàúaûBuê c]¥ aûaû ùgh icdùe ^@ Uuû
ù\A[ôùf ö
C\ò _êWÿò@û ùLûfòaûeê @®ûiûùja ù\Lôùf ù~ ùi[ôùe `êf _ûLêWÿû I
KòQò @lZ ejòQò ö ù~ùZùaùk ùi gòeW ò òÿ Mùf, aûaû Zûuê Zûue cÉKeê
ùMûUòG ùKg c]¥ ù\ùf ö C\ò Gaõ ùKgKê ùMûUòG ZûaòRùe eLô ùi
ZûjûKê jûZùe _ò§ò[ôùf ö Gùa C\òe gqò @®ûiûùja @^êba Kùf ö
(219)
ùi KêgûMâ aê¡òe [ôùf ö _â[ùc Zûuê 40 Uuû cûiòK ùaZ^ còkê[ôfû,
Kò«ê aûaûue C\ò I `ùUû _âû¯ ùjaû _ùe Zûue ùaZ^ \êAMêY ùjûAMfû
Z[û Zûuê i¹û^ Gaõ ~g _âû¯ò ùjfû ö Gjò @iÚûdú @ûKhðY a¥ZúZ Zûue
@û]¥ûcôòK _âMZò c]¥ \îZMZòùe ùjaûKê fûMòfû ö GYê ùiøbûM¥agZü
~ûjû _ûLùe C\ò @Qò, iòG iÜû^ Keòaû _ùe cÉKùe ]ûeY Keòaû
CPòZ Z[û KòQò Rk cògûA Zú[ð bkò MâjY Keòaû aòù]d ö
jeòbûC Kû‰òðK : 1917 ciòjû Mêeê_ì‰òðcûe gêb @aieùe [ûù^
Ròfû WjûYê Mâûce jeòbûC Kû‰ðòK gòeòWÿò @ûiòùf Z[û aûaûue ~[ûaò]ô
_ìRû Kùf ö ùi aòbò^Ü iûcMâú Z[û \lòYû @û\ò ùbUò ù\aû _ùe ù`eòaû
^òcù« g¥ûcûu Reò@ûùe aûaûuVûeê @^êcZò bòlû Kùf ö \ßûeKûcûdúeê
ùi IjäûC[û@û«ò, Gjò icdùe c^ùe aòPûe @ûiòfû Kò aûaûuê @ûC
UuûUòG @_ðY Keò[ûù« ö _êYò _QKê ù`eòaûKê AzûKeò g¥ûcûu @ûWÿKê
\éÁò_ûZ Kùf; Kò«ê g¥ûcû ]¥û^ ù\ùf^ûjó ö Zû_ùe ùi _âiÚû^ Kùf ö
eûÉûùe ^ûiòKe Kûfûeûc c¦òe \gð^ KeòaûKê Mùf ö i^Ú ^eiòõj
cjûeûR, ~òGKò c¦òee cêL¥ \ßûe bòZùe aiê[û«ò, bqcû^uê QûWÿò jeòbûCu
_ûLKê @ûiòMùf Gaõ Zûue jûZ ]eò Kjòùf Kò ‘ùcûùZ ùcûe UuûUòG
ù\A\ò@ ö’ Kû‰òðK @û½~ð¥PKòZ ùjûAMùf Gaõ @û^¦ùe UuûUòG _â\û^
Kùf ö aûaûuê UuûUòG ù\aû _ûAñ ùi ù~Cñ iõKÌ Keò[ôùf, Zûjû
^ûiòKe ^eiòõj cjûeûRûu \ßûeû aûaû ù^AMùf ùaûfò Zûue ÆÁ
@^êba ùjfû ö Gjò K[ûeê _âcûYòZ ùjCQò ù~ i^Ú @bò^Ü @U«ò Z[û ùi
ùKøYiò ^û ùKøYiò eì_ùe GKiõMùe Kû~ð¥ Keò[û«ò ö

gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(220)
 PZêÈõò gZ¨(34) @]¥ûd
C\òe cjòcû(\ßòZúd bûM) : \ßûeKûcûdúe ùeûM aò^ûgKûeú
_ûjûP, Wûqe _òùfäu ~ªYû I KûC PòKòiôû

öö \ßûeKûcûdúe ùeûM aò^ûgKûeú _ûjûP öö

^ûiòK Ròfûe cûùfMûIñùe RùY Wûqe ejê[ôùf ö Zûue bYRû

[ùe GK \êeûùeûM¥ùe _úWÿòZ ùjfû ö ùi Z[û Zûue Wûqe a§êcûù^
icÉ _âKûe PòKòiôû Kùf ö G_eòKò gf¥ PòKòiôû c]¥ KeûMfû Kò«ê KòQò
`k còkòfû ^ûjó ö Zûe ~ªYûe @« ^[ôfû ö a§ê Gaõ @ûcôúdÊR^cûù^
aûkKe _òZû, cûZûuê ù\÷aK
ò C_Pûe KeòaûKê _eûcgð ù\A gâú iûAaûaûue
geY ù^aûKê Kjòùf, ~òGKò \éÁò cûZâùK @iû]¥ ùeûM iû]¥ Keòaû _ûAñ
_âL¥ûZ @U«ò ö cûZû _òZû aûkKKê iûõMùe ù^A gòeòWÿò Mùf ö aûaûuê
iûÁûw _âYûc Keò gâúPeYùe aûkKKê @_ðY Keòù\ùf Gaõ aò^d Z[û
@û\e_ìaðK _âû[ð^û Keò Kjòùf ‘_âbê, @ûc C_ùe \dû Ke ö @û_Yue
iõKUùcûP^ ^ûc gêYò @ûùc GVûKê @ûiòQê ö \dû Keò Gjò aûkKKê elû
Ke«ê ö _âbê ! @ûce Z ùKak @û_Y jó beiû !
G_eò KeêY _âû[ð^û gêYò aûaûu c^ùe \dû @ûiòMfû Gaõ ùi iû«ß^û
ù\A Kjòùf ‘~òG Gjò ciRò\¨e _ûjûP PXòaÿ, Rúa^_~𥫠Zû’e
ùKøYiò \êüL ùja ^ûjó ö Pò«û Ke ^ûjó, Gjò C\ò ù^A Zûe ùeûMMâÉ
iÚû^ùe fMûA\ò@ ö Bgßeu C_ùe aògßûi eL, i¯ûj ùghùe ùi
iêiÚ ùjûA~òa ö Gjû ciRò\¨ ^êùjñ, Gjû Z \ßûeKûaZú Gaõ ~òG
Gjûe _ûjûP PXÿòa, ZûKê iêL Gaõ ÊûiÚ¥ _âû¯ ùja Z[û Zûjûe KÁ
I \êüLe @« ùjûA~òa ö aûkKUòKê aûaû i¹êLùe aiûAaûKê Kjòùf ö
Gjû_ùe Zûe ùeûMMâÉ iÚû^ùe Zûue KûeêYòK jûZ ÆgðKeò \dû_ì‰ð
\éÁòùe aûkKUòKê ^òeúlY Kùf ö @û½~ð¥ aòhd Gùa ùeûMúe geúeùe
GK_âKûe PcK ùLkòMfû Gaõ C\ò ùf_ \ßûeû KòQò icdùe ùi iêiÚ
ùjûAMfû ö cûZû, _òZû @û^¦ùe M\¨ M\¨ ùjûA aûaûu _âZò @ùgh
KéZmZû _âKûg Keò aûkKKê ]eò ÊMéj _âZ¥ûa©ð^ Kùf ö
(221)
 Gjò fúkû gêYò aûkKe cûcê, ~òG RùY Wûqe [ôùf, aòiàòZ ùjûAMùf
Gaõ Zûu c^ùe c]¥ aûaûu \gð^ _ûAñ Zúaâ CKôY×û RûZ ùjfû ö Gjò
icdùe ùi ù~ùZùaùk Kû~ð¥agZü cê´A ~ûC[ôùf cûùfMûIñ I
c^cûWÿ ^òKUùe ùKjò RùY aûaûu aòeê¡ùe Zûuê KòQò Kjòù\ùf ö Gjû
_ùe ùi gòeòWÿò ~òaû aòPûe _eòZ¥ûM Keò cê´A ù`eòMùf ö ùi Zûue
ùgh QêUò @ûfòaûMùe KUûAaûKê iÚòe Keò[ôùf Kò«ê cê´Aùe KâcûMZ Zò^ò
eûZò ùi ùMûUòG ]ß^ò gêYa
ò ûKê _ûAùf ‘K’Y Zêùc ùcûùZ @aògûß i KeêQ ?’
Gjû_ùe _ìað ^ò¿©ò _eòa©ð^ Keò ùi gòeòWÿò ~òaûKê iÚòe Kùf ö ùZùa
cê´Aùe Zûue RùY ùeûMú iõKâûcK Rßeùe _úWÿòZ [ôfû Z[û ùeûM
QûWÿòaûe flY ù\Lû~ûC^[ôfû ö ùZYê ùi ~òaû ù^A _êYò \ߦßùe ejòùf
Gaõ bûaòùf ù~ G[ôù~ûMê jêGZ Zûuê MÉ iÚMòZ eLôaûKê ùjûA_ûùe ö
_êYò c^bòZùe _eúlû Kùf ù~ ~\ò iZùe aûaûue gqò [ôa, Zûùjùf
ùeûMúUò bf ùjûA~òa Gaõ @ûi«ûKûfò ùi gòeòWÿò ~òùa ö @û½~ð¥e K[û
ù~Cñ icdùe Zûu c^Kê GK[û @ûiòQò, ùijò icdeê Rße QûWÿòaûKê
fûMòfû Gaõ Zû_cûZâû Kcâgü jâûi _ûA ÊûbûaòK @aiÚû @ûiòMfû ö Gjû_ùe
ùi _âZòmû @^êiûùe gòeòWÿò aûjûeòùf Gaõ aûaûuê \gð^ Keò iûÁûw _âYûc
Kùf ö aûaû Zûuê G_eò KòQò @^êba ù\ùf, ù~Cñ[ô_ûAñ ùi iaê\ò^ _ûAñ
Zûue bq ùjûAMùf ö Wûqe ùiVûùe Pûeò\ò^ ejòùf Gaõ C\ò Z[û
@ûgúaðû\ ù^A NeKê ù`eòùf ö ùMûUòG _lùe Zûue _ù\û^ÜZò ùjûA
aòRû_êeKê a\kò ùjfû ö bYRûe ùeûMcêqò Zûuê aûaûu \gð^e ùiøbûM¥
@ûYòù\fû Gaõ gòeòWÿò ~ûZâû gâú iûA PeYùe _âMûXÿ bqò C_ô^Ü Kfû ö
öö Wûqe _òùfäu ~ªYû I KûC PòKòiôû öö
Wûqe _òùfä aûaûue GK^òÂ bq [ôùf ö Gjò KûeYeê aûaû Zûuê Lêa¨
ùiÜj Keê[ôùf Gaõ iað\û ‘bûC(bûA)’ Kjò iù´û]^ Keê[ôùf ö iaê
icdùe Zûu ijòZ aû©ðûkû_ Keê[ôùf Z[û _âùZ¥K aòhdùe Zûue
_eûcgð ù^C[ôùf ö _òùfäue c]¥ Gjò Azû [ôfû ù~ ùi iað\û aûaûu
_ûLùe ejò[ôùa ö [ùe Wûqe _òùfäue aûkcìkò@û ùeûM QûWÿòaûe ^ñû
]eòfû ^ûjó ö ùi KûKûiûùja \úlòZuê Kjòùf Zûue @ij¥ _úWÿû ùjCQò
Gaõ Rúa^Vûeê céZê¥Kê Gùa ùi ùgâdÄe cù^ KeêQ«ò ö ‘cêñ RûYêQò ù~
Gjû ùcûe _ìað R^àe Kcð ö ùZùa aûaûu _ûLKê ~ûA Kêj ù~ ùi ùcûe
(222)
Gjò _úWÿû \ìe Ke«ê ö cêñ ùcûe MZ R^àe KcðKê @ûi«û \g R^à _~ð¥«
ùbûMòaûKê _âÉêZ @Qò ö Zû_ùe KûKû \úlòZ aûaûu _ûLKê ~ûA Gjò _âû[ð^û
RYûAùf ö iûA Z \dûe @aZûe ö ùi Zûue bqcû^ue KÁ Kò_eò
ijò[ûù« ? aûaûu c^ùe \dû @ûiòMfû Gaõ ùi \úlòZuê Kjòùf ‘_òùfäKê
~ûA Kêj a¥É ùjaûe KòQò ^ûjó ö MZ Kcðe `k \g R^àùe KûjóKò \g
\ò^ùe icû¯ ùjûA~òa ö cêñ Z GVûùe ZêcKê ]ûcòðK Gaõ @û]¥ûcôòK
Kf¥ûY _â\û^ _ûAñ aiòQò ö _âûYZ¥ûM Azû K\û_ò Keòaû CPòZ ^êùjñ ö
~û@, Kûjûe _òVò C_ùe aiûA ZûKê GVûKê ù^A@ûi ö cêñ iaê\ò^ _ûAñ
ZûKê KÁeê cêq Keòù\aò ö
ùijò @aiÚûùe _òùfäuê @YûMfû ö aûaû Zûue WûjûY _ûgßðùe Gaõ
cêŠZùk M\ò _KûA Zûue iêL gd^ a¥aiÚû Kùf Gaõ Kjòùf- Gjûe
cêL¥ Jh] ùjCQò MZ R^àe Kcð`k ùbûM Keòù\aû CPòZ ö Gjû\ßûeû
iaê\ò^ _ûAñ cêq ùjûA~òa ö @ûce Kcð jó iêL\êüLe KûeY ùjûA[ûG,
GYê ù~_eò _eòiÚòZò @ûiê^û KûjóKò ùi[ôùe i«êÁ ejòaû CPòZ ö @ûfäû
icÉue `k\ûZû I elûK©ðû @U«ò ö G_eò aòPûe Keò iað\û Zûue
iàeY Ke ö ùi Zêce Pò«û \ìe Keòù\ùa ö Z^-c^-]^ Gaõ aP^
\ßûeû Zûue @^^¥ geYùe ~û@, @ûC ù\L ùi K’Y KeêQ«ò ö Wûqe
_òùfä Kjòùf ù~ ^û^ûiûùja ùcûe ùMûWÿùe ùMûUòG _Uò aû§ò[ôùf, Kò«ê
ùi[ôùe KòQò C_gc ùjfû ^ûjó ö ‘^û^û cìLð’-Gjû Kjò aûaû ùijò _UòUò
jUûAù\aûKê Kjòùf ö Zû_ùe Kjòùf ‘KòQò icd _ùe ùMûUòG KûC
@ûiò Lêµòa, Zû_ùe Zê bf ùjûA~òaê ö’
Gjò icdùe @a\êf ciRò\¨ùe _j*òùf ö SûWê cûRð^û, \ú_, aZò
iRûWÿaò û @û\ò Zûue ^òdcòZ Kûc [ôfû ö ùi \ú_, aZú iRûWÿa
ò ûKê ~ûCQ«ò
Gjò icdùe jVûZ¨ Zûue ùMûWÿ Wûqe _òùfäu lZ iÚû^ùe _WÿòMfû ö
ùMûWÿ Z `êfò _Pò[ôfû I _ìRùe b©òð ùjûA~ûA[ôfû, @a\êf cûWÿòù\aûeê
`êfû @õg Z \aòMfû, _ìR Gaõ ùijò lZiÚû^eê iûZUò aûkcìkò@û c¬ò
GKiõùM aûjûeò@ûiòfû ö Kò«ê ùijò cêjì©ðe ~ªYû @ij¥ ùjûA_Wÿòfû
Gaõ Wûqe _òùfä aWÿ _ûUòùe PòKôûe KeòaûKê fûMòùf ö KòQò icd _ùe
ùi @ag¥ gû« ùjùf Gaõ @ûeûc @^êba Keò MúZ MûAùf ö Gjû_ùe
aûaû Kjòùf ‘ù\L, bûC Gùa bf ùjûAMfû Gaõ MúZ MûCQò ö MúZUò
G_eò [ôfû-
(223)
 Kec Ke ùcùe jûf _e Zê Keòc¨ ö
ùZeû ^ûc¨ ejcû^ ùj Je ejòc¨ ö
Zê jò ù\ûù^ûñ @ûfc Kû iêfZû^ ùj÷ ö
Rjñû ùc ^êcûdûñ ùZeò gû^¨ ùj÷ ö
`^û ùjûù^ aûfû ia Kûùeûaûe ö
eùj ^êe ùZeû i\û @ûgKûe ö
Zê @ûiòK Kû je\c c\\Mûe ùj÷ ö
Wûqe _òùfä _Pûeòùf ù~ ‘ùi KûC K’Y Gùa @ûiòa I Lêµòa ?’
aûaû Kjòùf ‘Zêùc K’Y KûCKê ù\Lôf ^ûjó ? ùi @ûC @ûiòa ^ûjó ö
@a\êf, ~òG Zêce ùMûWÿ C_ùe PXÿÿòMfû, ùi Z KûC [ôfû ö ùi Zêce
_úWÿûKê jUûAù\fû ö @ûC KûC KûjóKò @ûiòa ? Gùa ~ûA IßûWÿûùe aògâûc
Ke ö gúNâ bf ùjûA~òa ö’
C\ò fMûAaûeê Gaõ _ûYò ij cògûA _òAaûeê ùKøYiò Jh] aò^û \g
\ò^ _ùe ùi ^òùeûM ùjûAMùf, ù~_eò Kò aûaû Zûuê Kjò[ôùf ö
öö céZ iõRúa^ú C\ò öö
iûafò aòjòe Mâûc ^òKUùe bq g¥ûcûue iû^ bûA aû_ûRú ejê[ôùf ö
[ùe Zûue _^ôú ù_äM ùeûMùe @ûKâû« ùjùf ö búhY Rße ùjfû Gaõ
RõNùe \êAUò a[ aûjûeòfû ö aû_ûRú a¥É ùjûA g¥ûcûu _ûLKê Mùf
Gaõ NeKê @ûiòaûKê @^êùeû] Kùf ö g¥ûcû c]¥ Qû^ò@û ùjûAMùf ö
iaêùak _eò ùi aûaûu ^òKUKê ~ûA _âYûc Kùf, ijûdZû _ûAñ _âû[ð^û
Kùf Z[û bûAu NeKê ~òaûKê @^êcZò bòlûKùf ö aûaû Kjòùf ‘eûZò
ùjûAQò ö Gùa Kê@ûùWÿ ~òa ? C\ò _VûA\ò@ ö Rße @ûC a[ Pò«û KeêQ
KûjóKò ? bMaû^ ùjCQ«ò _òZû I Êûcúö ùi gúNâ iêiÚ ùjûA~òa ö Gùa
~û@ ^ûjó ö iKûùk ~òa Gaõ gúNâ ù`eò@ûiòa ö’
g¥ûcûue céZ iõRúa^ú ‘C\ò’ C_ùe @Mû] aògßûi [ôfû ö aû_ûRúu
jûZùe C\ò ù\A ùi _VûAù\ùf ö KòQò C\ò a[ iÚû^ùe Gaõ c[ûùe
aû_ûRú fMûAù\ùf Z[û @ûC KòQò _ûYòùe cògûA ùeûMúKê _òAaûKê ù\ùf ö
ù~còZò ùi _òAQ«ò, Sûk ùaûjòaûKê fûMòfû, Rße DYû ùjûAPûfòfû Gaõ
ùeûMú MûXÿ ^ò\âûùe ùgûAMfû ö _e\ò^ _^ôú iêiÚ ùjûA~òaû ù\Lô aû_ûRú
@û½~ð¥û^ßòZ ùjùf ö ^û Rße ^û a[e PòjÜ [ôfû ö _e\ò^ g¥ûcû aûaûue
(224)
@^êcZò ù^A _j*òfûùakKê bûAùaûjì Pû’ Keê[ôaû ù\Lô @û½~ð¥
ùjûAMùf ö aûaûue C\ò ùMûUòG eûZòùe jó ùeûMKê icìk ^Á
Keòù\fû ùaûfò bûA RYûAùf ö Gjû_ùe ‘iKûùk ~òa Gaõ gúNâ
ù`eò@ûiòa’- aûaûu Gjò Cqòe Zû_ô~ð¥ g¥ûcû jé\ùaû] Keòù^ùf ö
Pû’ _òA g¥ûcû ù`eò@ûiòùf Gaõ aûaûuê _âYûc Keòaû _ùe Kjòùf Kò
‘ùj, ù\aû ! G Kò ^ûUK ? _â[ùc SWÿ CVûA @ûcKê @gû« Keòù\CQ«ò,
_êYò @ûce ijûdZû Keò iaê VòK¨VûK¨ KeêQ«ò ö’ aûaû Kjòùf ‘Zêùc
RûYòaû CPòZ Kcð _[ aWÿ eji¥_ì‰ð ö ~\òI cêñ KòQò aò Kùe ^ûjó, Z[û_ò
ùfûùK Kcð _ûAñ ùcûùZ ù\ûhú cù^ KeêQ«ò ö cêñ \gðK cûZâ ö ùKak
Bgße jó GK i©û]ûeú Gaõ ù_âeYû\ûZû @U«ò ö ùi _ec \dûkê ö
cêñ ^û Bgße, ^û cûfòK, ùKak Zûue GK @ûmûKûeú ùiaK Gaõ
iað\û Zûue iàeY Keò[ûG ö ~òG ^òebòcû^ ùjûA ^òRKê KéZm cù^
Keò Zûu C_ùe _ì‰ð aògßûi Keòa, Zûe icÉ KÁ \ìe ùjûA~òa
Gaõ iòG cêqò _âû¯ ùja ö’
Aeû^ú K^¥û : Gùa RùY Aeû^ú b\âa¥qòue @^êba gêY«ê ö
Zûue UòKò K^¥ûUò N<ûKê N<û cìzðû ùjûA_Wÿê[ôfû ö Zûe \û« bòWÿòcûWÿò
ùjC[ôfû ö jûZ ùMûWÿ iõKêPòZ ùjûA~ûC[ôfû Gaõ ùaùjûi ùjûA bìcò
C_ùe ùfûUò_Wÿê[ôfû ö ^û^û _âKûe C_Pûe _ùe c]¥ ù~ùZùaùk
Zû’e ùKøYiò fûb ùjfû ^ûjó, KòQò ùfûK ùijò Aeû^ú b\âa¥qòuê aûaûu
C\òe cjòcû iµKðùe Kjòùf Gaõ bòùf_ûùfðe KûKûiûùja \úlòZu
_ûLeê Zûjû C_f² ùja ùaûfò RYûAùf ö Zû_ùe Aeû^ú cjûgd
ùiVûeê C\ò @ûYò _ûYòùe ùMûkûA Zûue K^¥ûKê _òAaûKê ù\ùf ö _â[ùc
ù~Cñ cìzðû _âZò N<ûùe ùjC[ôfû Zûjû GYòKò iûZ N<û @«eùe ùjaûKê
fûMòfû Gaõ KòQò\ò^ _ùe ùi iµì‰ð iêiÚ ùjûAMfû ö
je\ûu cjû^êbaZû : je\ûe RùY a¥qòue ù_Uùe _[e
ejò~ûA[ôaûeê aWÿ KÁ _ûC[ôùf ö iû]ûeYZü gf¥ PòKòiôû \ßûeû Gjû bf
ùjûA[ûG ö ùfûKcûù^ c]¥ Zûuê Gjò _eûcgð ù\ùf ö ùi @Zò \êaðk
Z[û aé¡ adiùe _j*ò[ôùf ö ùZYê Zûue \êaðk ÊûiÚ¥ ù\Lô Zûue
gf¥ PòKi ò ûô KeòaûKê ùKøYiò Wûqe @ûMâj _âKûg Keê^[ôùf ö Gjò @aiÚûùe
Zûue a¥û]ôe PòKòiôû Kò_eò ùjûA[û«û ? Gjò icdùe ijee A^ûc\ûe
ùiVûKê @ûiòùf ö ùi aûaûue _ec bq [ôùf Z[û Zûu _ûLùe C\ò
(225)
[ôfû ö KòQò a§êue _eûcgðKâùc Zûue _êZâ KòQò C\ò ù^A _ûYòùe cògûA
Zûe aé¡ _òZûuê _ò@ûAfû ö cûZâ _û* cò^òU¨ùe C\ò ù_UKê ~òaû cûùZâ
_[e ckcìZâ \ßûe ù\A aûjûeòMfû Gaõ ùi iêiÚ ùjùf ö
cê´Ae cjòkûu _âia _úWÿû : cê´Ae KûdiÚ _âbê RûZòe RùY cjòkû
_âia icdùe @ij¥ ~ªYû ùbûM Keê[ùô f ö ù~ùZùaùk ùi Mbð]ûeY
Keê[ôùf, aWÿ Pò«òZ ùjûA_Wÿê[ôùf Gaõ KòõK©ða¥aòcìXÿ ùjûA~ûC[ôùf ö
Zûue RùY a§ê gâúeûc cûeêZò Zûue Gjò @aiÚû ù\Lô Zûuê gòeòWÿò ù^aûKê
Zûu Êûcúuê _eûcgð ù\ùf ö ùi ù~ùZùaùk _êYò MbðaZú ùjùf
Cbd _Zò-_^ôú gòeòWÿò @ûiò ejòùf ö aûaûue ^òZ¥ ùiaû Kùf Z[û
iZ¨iwùe ù~ûMù\ùf ö KòQò\ò^ _ùe ù~ùZùaùk _âia icd _ûùLA
@ûiòfû, iaêùak _eò Mbðûgd \ßûe a¦ ùjaû ij _âak ~ªYû ùjaûKê
fûMòfû ö ùi aêS_ò ûeê^[ôùf K’Y Keòùa ö KòQò icd _ùe RùY _ùWÿûgú
cjòkû _j*òùf ö aûaûuê ]¥û^Keò KòQò C\ò jûZùe ]eòùf Gaõ _ûYòùe
cògûA ùijò C\ò_ûYò _òAaûKê ù\ùf ö _û* cò^òU ùjûAQò Kò ^ûjó aò^û
KÁùe Zûue _âia ùjûAMfû ö gògê Z Zû’e bûM¥û^êiûùe C_ô^Ü ùjfû;
Kò«ê Zû’e cû@ûe _úWÿû I KÁ iaê\ò^ ^òcù« \ìe ùjûAMfû ö ùi ^òRKê
aûaûu ^òKUùe aWÿ KéZm cù^ Kùf Gaõ @ûRúa^ Zûue geYûMZ
ùjûA ejòùf ö

gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(226)
 öö _*Zâõò gZ¨(35) @]¥ûd öö
aûaûu \gð^ _ûAñ i©ð, aûaûu _eúlû ù~ûR^û, i_ðeì_ú aûaû

Gjò @]¥ûdùe c]¥ C\òe cûjûcô¥ a‰òðZ ùjûAQò ö Gjû ij G_eò

\êAUò NUYûe CùfäL Keû~ûAQò Kò aûaû \lòYû ù^aûKê @ÊúKûe KeòQ«ò I
\ßòZúdùe Zûuê _eúlû KeòaûKê ùPÁû Keû~ûAQò ö _â[ùc _eúlû aòhd
a‰ð^û Keòaû ö
@û]¥ûcô ò K ùlZâ ù e iûµâ \ ûdò K cù^ûaé © ò aWÿ _â Z ò a §K ö
^òeûKûeaû\úcûù^ Bgßeu iMêY C_ûi^û GK bâc Gaõ i^Úcûù^ c]¥
iû]ûeY a¥qò i\ég ùaûfò Kjò[û«ò ö Gjò KûeYeê Zûue PeY a¦^û Keò
Zûuê \lòYû ù\aû Kò _âùdûR^? @^¥û^¥ cZûaf´úcû^ue c]¥ Gjò
cZ ù~ ^òRe i\¨Mêeê a¥ZúZ @^¥ ùKøYiò i^Úuê _âYûc aû bqò Keòaû
CPòZ ^êùjñ ö Gjò _âKûe @ù^K @ûùfûP^û, icûùfûP^û iûAaûaûu
aòhdùe @ûMeê ùjûAiûeòQò Gaõ Gùa c]¥ gêYòaûKê còkêQò ö Kûjûe
Kûjûe @bòù~ûM [ôfû ù~ @ûùc ù~ùZùaùk gòeòWÿò Mfê, aûaû \lòYû
cûMòùf ö G_eò \lòYû cûMòaû RùY i^Úu _lùe ùgûb^úd Kò ?
ù~ùZùaùk ùi G _âKûe @ûPeY KeêQ«ò, Zûue iû]ê ]cð ejòfû
ùKCñVò ? Kò«ê G_eò ùKùZK NUYû c]¥ _eòflòZ ùjûAQò, ù~Cñ
ùfûKcûù^ gòeòWÿò ~ûA @aògßûi Keò aûaûuê \gð^ KeòQ«ò, ùicûù^ jó
iað_â[ùc Zûuê _âYûcKeò _âû[ð^û KeòQ«ò ö G_eò KòQò C\ûjeY ^òcÜùe
\ò@ûMfû ö
öö aûaûu \gð^ _ûAñ i©ð öö
KûKû cjûR^úue a§ê ^òeûKûeaû\ú Z[û cì©òð_ìRûe aòùeû]ú [ôùf ö
ùKøZìkjagZü ùi KûKûu iûwùe \êAUò i©ðùe gòeW ò òÿ ~òaûKê eûRò ùjùf ö
(1)aûaûuê _âYûc Keòùa ^ûjó (2)Zûuê ùKøYiò \lòYû ù\ùa ^ûjó ö
KûKû ù~ùZùaùk \êAUò~ûK i©ðKê cû^òù^ùf, g^òaûe eûZòùe \êùjñ
cê´A _âiÚû^ Kùf Gaõ _e\ò^ iKûùk gòeòWÿòùe _j*òùf ö ù~còZò ùi
ciRò\¨ùe _û\ ù\AQ«ò, aûaû KûKûu a§êu _âZò \éÁò_ûZ Keò Kjòùf
‘@ûi«ê, gâúcû^ _\û_ðY Ke«ê ö @û_Yuê ÊûMZ ö’ ù~còZò ùg÷kúùe aûaû
(227)
Gjû Kjòùf, Zûjû VòK¨ Zûu _òZûue Êe @^êeì_ [ôfû ö @û½~ð¥R^K
bûaùe Zûue ùK÷kûiaûiú _òZûue iáZò @ûiòMfû Gaõ ùi @û^¦ùe
aòùbûe ùjûAMùf ö Kò cjòcû [ôfû ùijò KY×ùe ! Zûu cêje ñ ê aûjûeò_Wÿf
ò û
^òüiù¦jùe Gjû ùcûe _òZûue Êe ö ^òRKê ùi @ûC _âKéZòiÚ Keò_ûeòùf
^ûjó Gaõ icÉ _âZòmû bêfò~ûA aûaûue gâúPeYùe c[û^Z Kùf ö
\ßò_âjeùe aò\ûd ù^aû icdùe aûaû KûKûuê \êA[e \lòYû cûMòùf,
Kò«ê a§êuê KòQò Kjòùf ^ûjó ö a§ê KûKûu Kû^ùe Kjòùf- ‘ùcûùZ KûjóKò
aûaû Cù_lû KeêQ«ò ?’ KûKû Kjòùf ^òùR _Pûeò_ûe ö aûaû Gjò icdùe
Kjòùf ‘K’Y cªYû PûfòQò ö’ a§ê Kjòùf ‘cêñ \lòYû ù\aò ?’ aûaû
Kjòùf ‘Zêce @^òzû ù\Lô cêñ cûMòfò ^ûjó ö ~\ò Azû @Qò ù\A_ûe ö’ ùi
17 Uuû ù\ùf ö KûKû aò ùiZòKò Uuû ù\A[ôùf ö Gùa aûaû Zûuê
C_ù\g ù\A Kjòùf ‘Zêc bòZùe ù~Cñ ùb\bûa ejòQò, ZûKê \ìe
Keò\ò@, ZŸßûeû @ûùc _eÆeKê \éÁò_ûZ Keò còk^ _[ iêMc
Keò_ûeòaû ö’ aûaû Zûuê ù`eòaûKê @^êcZò ù\ùf Gaõ ‘~ûZâû i`k
ùja’ ùaûfò Kjòùf ö ~\òI @ûKûgùe aû\f ùNûUò~ûA[ôfû Gaõ ùRûeùe
_a^ ùaûjê[ôfû, Z[û_ò \êùjñ Kêgkùe cê´Aùe _j*òùf ö Nùe _j*ò
ùi ù~ùZùaùk KaûU, SeKû ùLûfòùf \êAUò NePUò@û ceò _Wÿò[ôaûe
ù\Lôùf ö ZéZúdUò Zûu @ûLô iûc^ûeê CWÿò _kûAfû ö ùi cù^ Kùf ~\ò
SeKû ùLûfû QûWÿòù\A~ûA[ûù« Zûùjùf Gjò Rúacû^ue _âûY @ag¥
elû _ûA[û«û, Kò«ê _êYò Zûu c^ùe aòPûe @ûiòfû Kò Gjû jêGZ ùicû^ue
bûM¥û^êiûùe NUòfû Gaõ aûaû ZéZúdRYKe _âûY elû Keòaû _ûAñ gúNâ
ùcûùZ _VûAù\ùf ö
öö aûaûu _eúlû _ûAñ ùgV¨u ù~ûR^û öö
cê´Ae ifòiòUe VKÑe ]eciò ùRVûbûAu `ûcðùe KûKû cjûR^ú
c¥ûù^Re [ôùf ö Cbdu c]¥ùe bf iµKð [ôfû ö KûKû gòeòWÿò ~ûC[ôaû
Z[û aûaûue @^êcZò _ùe ~ûA ùiVûeê ù`eê[ôaû K[û VKÑe RûYò[ôùf ö
ùKøZêjkagZü ùi c]¥ KûKûu ij ùjûfò @aieùe gòeòWÿò ~òaûKê iòÚe
Kùf ö KûKû [ùe gòeòWÿò Mùf Zûue ù`eòaû @^ò½òZ ejê[ôaûeê VKÑe
iûwùe @ûC RùY a§êuê ù^ùf Gaõ Zò^òRY cògò ~ûZâûKùf ö aûUùe
KûKû aûaûuê @_ðY Keòaû CùŸg¥ùe \êA ùie c¬òaûfû Kòicòi¨ KòYùò f ö
(228)
^ò¡ðûeòZ icdùe ùicûù^ gòeòWÿòùe _j*òùf I aûaûu \gð^ ^òcò©
\ßûeKûcûdú Mùf ö ùijò icdùe aûaûiûùja ZLðWÿ ùiVûùe C_iÚòZ
[ôùf ö Zûuê ù\Lô VKÑe ùi @ûiòaûe @bò_âûd _Pûeòùf ö ZLðWÿ Kjòùf
ùi ùKak \gð^ _ûAñ @ûiòQ«ò ö Gjû_ùe VKÑe _Pûeòùf GVûùe
PcKôûeòZû ù\LôaûKê còùk Kò? ZLðWÿ Kjòùf ùcûe ùi[ôùe @ûMâj ^ûjó ö
bqcû^ue jûŸòðK Azû Z GVûùe _ìeY ùjûA[ûG ö Gjû_ùe KûKû
cjûR^ú aûaûu PeYùe iûÁûw _âYûc Keò Kòi¨còi¨ @_ðY Kùf ö aûaû
ZûKê icÉu c]¥ùe aòZeY KeòaûKê Kjòùf ö VKÑeuê c]¥ KòQò Kòi¨còi
còkòfû ö ùZùa Zûuê Kòi¨còi Z bf fûMê^[ôfû; \ßòZúdùe bfbûùa ]ê@û
ùjûA^[ôaû G_eò Rò^òh LûAaû _ûAñ Wûqe Zûuê c^û Keò[ôùf ö GYê ùi
LûAùa Kò ^LûAùa KòQò ^ò‰ðd Keò_ûeê^[ôùf, ùZùa J_PûeòKZû elû
_ûAñ KòQò Kòicòi¨ _ûUòùe _KûAùf ö ùZùa Zû’e c¬ò ùKCñVò _KûAùa
RûYò_ûeê^[ôùf ö ciRò\¨ PUûYùe Z _KûA_ûeòùa ^ûjó, ùZYê Azû
aòeê¡ùe _ùKUùe eLôùf ö Zû_ùe c^ùe bûaòùf ù~ aûaû ~\ò RùY
i^Ú, Kòi¨còi Zûue _i¦ ^êùjñ ùaûfò RûYò_ûeòùa ^ûjòñ Kò_eò ? _êYò
G[ô_ûAñ Zûuê aû]¥ Keòùa Kò_eò ? ù~còZò Zûu c^ùe Gjò aòPûe
@ûiòQò, aûaû Zûuê @ûC KòQò Kòi¨còi ù\ùf; Kò«ê ùi Zûjû LûAùf ^ûjó
Gaõ jûZùe ]eò ejòùf ö aûaû Zûuê LûAaûKê Kjòùf ö ùi @ûù\g
_ûk^ Kùf Gaõ ù\Lôùf ù~ Zû bòZùe c¬ò ^ûjó ö ùi PcKôûeòZû
ù\Lôaû _ûAñ Azû Keê[ôùf, ùi iêù~ûM còkòMfû ö ùi cù^Kùf ù~
aûaû icÉ aòPûeKê Zêe« RûYòù^CQ«ò Gaõ Zûue Azû @^êiûùe ZûKê
c¬òejòZ Keòù\ùf ö Kò @\¨bêZ gqò ejòQò ZûuVûùe ? _êYò guû \ìe
Keòaû CùŸg¥ùe _ûLùe aiò[ôaû ZLðWÿuê Zûue Kòi¨còi Kò_eò ùaûfò
_Pûeòùf ? ZLðWÿ Kjòùf bf c¬òaûfû ö VKÑeu @û½~ð¥e iúcû ejòfû
^ûjó Gaõ ùi _êYò bûaòùf ù~ aûÉaùe ~\ò aûaû i^Ú ùjûA[ôùa, _â[c
Kòi¨còi KûKûuê jó ù\ùa ö GcòòZò bûaêQ«ò, aûaû Kjòùf ù~ @agòÁ
Kòi¨còie _ê^üaòZeY KûKûuVûeê @ûe¸ ùjC ö VKÑeu _ûAñ GZòKò _âcûY
~ù[Á [ôfû ö
g¥ûcû aûaûuê VKÑeue _eòPd KeûAù\A Kjòùf AG ùjCQ«ò
KûKûue cûfòK ö _âZꥩeùe aûaû Kjòùf, ‘ùd KûKûe cûfòK ùjùa
ùKcòZò?’ KûKûe cûfòK Z aWÿ aòPòZâ ö KûKû G[ôùe GKcZ ùjùf ö
(229)
^òRe _âZm ò û Z¥ûMKeò VKÑe aûaûuê _âYûc Kùf Gaõ IßûWÿûKê ù`eò@ûiòùf ö
c]¥ûjÜ @ûeZò icû¯ ùjaû _ùe aûaûuVûeê _âiûÚ ^ ^òcù« @^êcZò ùfûWÿa ò ûKê
ùicûù^ ciRò\¨Kê @ûiòùf ö g¥ûcû ùicû^u ij [ôùf ö Zjêñ aûaû
Kjòùf-
‘RùY P*kcZò b\âa¥qò [ôùf ö ùi ùag¨ iêiÚ Gaõ ]^ú [ôùf ö
~\òI gûeúeòK Z[û cû^iòK _úWÿûeê cêq [ôùf; Kò«ê @^ûag¥K Pò«ûùe
aêWÿò ejòaû `kùe c^ @gû« ùjûA~ûC[ôfû ö ùKùZùaùk ùi iÚòe Gaõ
ùKùZùaùk Pò«òZ ejê[ôùf ö Zû’e G_eò iÚòZò ù\Lô ùcû c^ùe \dû
@ûiòfû Gaõ cêñ ZûKê Kjòfò ù~ Ké_ûKeò Gùa Zêce aògßûi ùMûUòG AzòZ
iÚû^ùe iÚòe Keò^ò@ ö Gjò_âKûe aé[û Nìeòaêfòaûùe ùKøYiò `ûA\û
^ûjó ö’
‘gúNâ GK ^òŸòðÁ iÚû^ aûQò ^ò@’-Gjò Cqò VKÑeu jé\d K¦eKê Zêe«
geaò¡ Kfû Gaõ ùi jé\ùaû] Kùf ù~ Gjû Zûu _ûAñ jó CŸòÁ ö
Zûue Azû [ôfû ù~ KûKû c]¥ Zûu ijòZ ù`eò~û@û«ê ö aûaû Zûue Gjò
aòPûe RûYò KûKûuê VKÑeu ijòZ ù`eòaûKê @^êcZò ù\ùf ö KûKû GùZ
gúNâ gòeWò eòÿ ê ù`eòùa ùaûfò ùKjò bûaê^[ôùf ö Gjò _âKûe VKÑe, aûaûue
@«~ð¥ûcú Êeì_e @ûC GK _âcûY _ûAùf ö Gjû_ùe aûaû KûKûuê 15
Uuû \lòYû cûMòùf Gaõ Kjòùf ‘~\ò cêñ KûjûVûeê GK Uuû \lòYû ^òG,
Zûùjùf \gMêY ù`eûA[ûG ö cêñ Kûjûe ùKøYiò Rò^òh aò^û cìf¥ùe ^òG
^ûjó Kò icÉuê cûùM ^ûjó ö ~ûjû _âZò `Kòe(Bgße) Aiûeû Ke«ò, Zûuê
jó cêñ cûùM @ûC ~òG MZ R^àe EYú ùjûA[ûG, Zûe jó \lòYû ÊúKûe
Keû~ûG ö \û^ú \òG Gaõ baòh¥Zùe @^ê_c @ck _ûAñ aúRùeû_Y
Keò[ûG ö ]^e C_ù~ûM ]ùcðû_ûRð^ ^òcò© ùjaû CPòZ ö ~\ò Zûjû
a¥qòMZ C_ùbûMùe a¥d Keû~ûG Zûùjùf Zûjû \êeê_ù~ûM ùjfû ö
~\ò Zêùc _ìað R^àùe \û^ Keò^ûjñ, Gjò R^àùe _ûAaûe @ûgû Kò_eò
eLôa ? G[ô_ûAñ ~\ò _âû¯òe @ûgû eLêQ Zûùjùf Gùa \û^ Ke ö
\lòYû ù\aû \ßûeû ùa÷eûM¥ aé¡ò _ûA[ûG Gaõ ùa÷eûM¥ _âû¯ò \ßûeû bqò
Gaõ mû^ aé¡ò _ûG ö _AiûUòG \ò@ Gaõ \gMêY ^ò@ ö’
Gjò K[û gêYò gâú VKÑe Zûue iõKÌ K[û bêfò~ûA aûaûuê 15 Uuû
@_ðY Kùf ö Zûue gòeòWÿò ~ûZâû iaê\éÁòeê iû[ðK ùjfû I Zûue icÉ
@ûguû \ìe ùjûAMfû ö Gjò ùlZâùe aûaûue ùKøgk aWÿ @\ßZ ò úd [ôfû ö
(230)
~\òI ùi iaêKòQò Keê[ôùf, Z[û_ò ^òfòð¯ ejê[ôùf ö _âYûc Keòaû Gaõ
^Keê[ôaû ùfûK Cbùd Zûu _ûAñ icû^ [ôùf ö ùi ùKùa KûjûKê
@^û\e Keê^[ôùf ö bqcûù^ _ìRû Kùf ùi _âi^Ü ùjC^[ôùf Kò ^Kùf
\êüLôZ ùjaûe KûeY ^[ôfû ö iêL Gaõ \êüL bûa^ûKê ùi @ZòKâc
Keòiûeò[ôùf ö
@^ò\âû ùeûMe ^ò\û^ : aû¦âûe KûdiÚ _âbê RûZòe RùY a¥qò \úNð\ò^
]eò GK @RYû ùeûMùe _úWÿZ ò [ôùf Gaõ Zûue @ûù\ø ^ò\ ùjC^[ôfû ö
ù~còZò ùi ùgûAaûKê ~ûC[ôùf, Zûue ÊMðaûiú _òZû Ê_Üùe @ûiò Zûuê
Mûkòù\C[ôùf ö `kùe Zûue ^ò\âûbw ùjC[ôfû Gaõ eûZòiûeû ùi
@gû«ò @^êba Keê[ôùf ö _âùZ¥K \ò^ eûZòùe G_eò ùjC[ôfû ~Ÿßûeû
ùi aWÿ KÁ ùbûMê[ôùf ö \òù^ aûaûue RùY bquê ùi Gjò aòhd
RYûAùf ö bqRYK Kjòùf ù~ ùi Z iõKUùcûP^ iað_úWÿû ^òaûeYú
C\òKê jó eûcaûY i\ég cù^ Keò[û«ò, KûeY G[ôeê ZKôûk `k còkò[ûG ö
ùMûUòG C\ò _êW@òÿ û ù\A ùgûAaû _ìae
ð ê c[ûùe fMûAaûKê Z[û ZKò@ûZùk
eLôaûKê Kjòùf ö Zû _eVûeê ^òaòðNÜùe Zûue ^ò\ ùjfû ö Gjû ù\Lô ùi
aWÿ @û½~ð¥ I @û^¦òZ ùjùf ö Gjò ]ûeû Pûfê eLô ùi iûAaûaûuê ]¥û^
KeòaûKê fûMòùf ö aRûeeê aûaûue ùMûUòG `ùUû @ûYò ZKò@û _ûLùe
eLô _âZò\ò^ _ìRû Kùf ö Gjû_ùe ùi iµì‰ð iêiÚ ùjûAMùf Gaõ _ìaðe
icÉ KÁ bêfòMùf ö
aûfûRú _ûUòf ù^aûiKe : AG aûaûue _ec bq [ôùf Gaõ
^òÃûc ùiaû Keê[ôùf ö \ò^ùe aûaû ù~Cñ eûÉû ù\A ~ûC[ôùf, iKûkê
CVò ùijò eûÉûKê cûRð^ûKeò i`û Keê[ùô f ö Zûu _ùe Gjò Kû~ð¥ aûaûue
RùY cjòkû bq eû]ûKé¾cûB Kùf Gaõ Zûu _ùe @a\êf¨ ö aûfûRú
ù~ùZùaùk gi¥ @ck Keò ù`eê[ôùf icÉ gi¥ aûaûuê @_ðY
Keòù\C[ôùf ö ùi[ôeê aûaû ù~ZòKò ù`eûC[ôùf, ùiZòKòùe ùi Zûue
KêUê´ beYù_ûhY Keê[ôùf ö @ù^K ahð ]eò Gjò ]ûeû Pûfò[ôfû Gaõ
Zûue céZê¥ _ùe Zûue _êZâ c]¥ GjûKê Rûeò eLôùf ö
C\òe gqò Gaõ cjòcû : aûfûRúue gâû¡aûhòðKú @aieùe GK
_O¨qòùbûR^e @ûùdûR^ Keû~ûA[ôfû ö ù~ùZ ùfûKuê ^òcªY
Keû~ûA[ôfû, ZûVûeê Zò^Mò Y
ê ùfûK _j*òùf ö Gjû ù\Lô gâúcZú ù^aûiKe
Kòõ K©ða¥aòcìXÿ ùjûAMùf ö ùi bûaòùf ù~ icÉu _ûAñ Lû\¥ _~ð¥û¯
(231)
ùja ^ûjó, GùY ^ò@< ùjùf Kêke @c~ð¥û\û ùja ö Gjò icdùe
Zûue gûgì iû«ß^û ù\A Pò«û ^KeòaûKê Kjò Kjòùf ‘Gjò ùbûRò @ûce
^êùjñ, Gjû iûAaûaûue ö’ iaê _ûZâùe C\ò _KûA XÿûuêYò ùNûWÿûA ù\aûKê
Z[û XÿûuêYò ^jUûA icÉuê _egòaûKê ùi _eûcgð ù\ùf ö aûaû jñò
@ûce f{û \ìe Keòùa ö gûgìu _eûcgð _ûk^ KeûMfû ö @û½~ð¥e
aòhd ù~ icùÉ Zé¯ò_ìaðK ùbûR^ Keòaû _ùe c]¥ @ûjêeò ùbûR^
iûcMâú akò[ôfû ö _âKéZùe ~ûjûe ù~_eò bûa, ZûKê ùi_eò @^êba _âû¯
ùjûA[ûG ö ^òùcÜûq NUYû _â[c ùgâYú C_^¥ûdû]úg Z[û aûaûue
_ecbq aò.G. ùPøMêùf Kjò[ôùf ö 1943 ù`aédûeú cûiùe
@j¹\^Me Ròfû KeRZùe _ìRû Pûfò[ôfû, Gjò @aieùe GK aWÿ
ùbûRòibûe @ûùdûR^ KeûMfû ö ùbûR^ icdùe @ûcªòZ ùfûKuVûeê
_û*MêY @]ôK ùfûK icûMc ùjùf, Z[û_ò Lû\¥ ^ò@< ùjfû^ûjó ö aûaûu
Ké_ûeê icùÉ ù_U_ìeû ùbûR^ _ûAùf, Gjû ù\Lô icùÉ @û½~ð¥ ùjùf ö
i_ð eì_ùe iûAaûaûue _âKU : gòeW ò e
òÿ eNê _ûUòf [ùe ù^aûùiiÚZò
aûfûRú _ûUòfu NeKê ~ûA[ôùf ö i§¥ûùe ùMûUòG iû_ ùMûgûkû bòZùe
_gòMfû ö iû_UòKê ù\Lô ùMûeêMûBcûù^ c]¥ Qû^ò@û ùjûA AZüÉZü
ùjùf ö Nùe [ôaû ùfûKcûù^ WeòMùf ö ùZùa aûfûRú cù^ Kùf
ù~ gâú iûA jó Gjò eì_ùe _âKU ùjûAQ«ò ö ùMûUòG Mäûi \êMÛ ù^A ùijò
i_ð i¹êLùe ùi eLôùf Gaõ ZûKê G_eò iù´û]ôZ Kùf- ‘aûaû ! @û_Y
G_eò PòKûô e KeêQ«ò KûjóKò ? K’Y @û_Y @ûcKê bdbúZ KeòaûKê PûjêQ
ñ «ò ?
Gjò \ê] _û^ Ke«ê ö’ Gjû Kjò ùi ^òbðdùe iû_Uò _ûLùe aiò_Wÿòùf ö
_eòaûee @^¥ ùfûKcûù^ Z ùag¨ aòaâZ ùjûA_Wÿòùf Gaõ K’Y Keòùa
aêSò_ûeê^[ôùf cûZâ KòQò icd _ùe iû_Uò @\ég¥ ùjûAMfû Gaõ ùKjò aò
RûYò_ûeòùf ^ûjó ù~ Kê@ûùWÿ Mfû ö ùMûgûkûe PZêŸòðM aêfò ù\Lôaû _ùe
c]¥ iû_e ùKøYiò PòjÜ ù\LôaûKê còkòfû ^ûjó ö
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö
(i¯ûj _ûeûdY : _*c aògâûc)

(232)
 öö h \ò^ _ûeûdY öö

öö hUZâõò gZ¨(36) @]¥ûd öö

aûaûu iaðmûZûe _eòPd, gâú`k @_ðY I i«û^ _âû¯ò

Gjò @]¥ûdùe ùMû@ûe \êARY a¥qò Gaõ ùiûfû_êee gâúcZú

Jewûaû\Keue K[û a‰ð^û Keû~ûAQò ö

ùMû@ûe \êA a¥qò : [ùe ùMû@ûe \êARY a¥qò gâú iûAaûaûu \gð^
^òc©
ò gòeW ò òÿ @ûiòùf ö \ßûeKûcûdúùe _j*ò ùicûù^ aûaûuê _âYûc Kùf ö
~\òI ùijò \êARY GKûVòò @ûiò[ôùf, aûaû RYKê 15 Uuû \lòYû cûMòùf
I iòG @û\e ijKûùe Zûjû ù\ùf ö @^¥ a¥qòRYK c]¥ 35 Uuû
\lòYû ù\ùf, Kò«ê aûaû ZûjûKê @ÊúKûe Kùf ö C_iÚòZ ùfûKu c]¥ùe
aWÿ @û½~ð¥ ùLkòMfû ö ùijò icdùe g¥ûcû aò ùiVûùe C_iÚòZ [ôùf ö
ùi Kjòùf ‘ù\aû ! Gjû K’Y ! ùi \êùjñ GKûiû[ôùe @ûiòQ«ò ö RYKVûeê
@û_Y \lòYû ÊúKûe KeêQ«ò Gaõ @^¥RYK @ûMâjùe ù\ùf c]¥ ZûKê
MâjY Keê^ûjû«ò ö Gjò_eò ùb\bûa KûjóKò ?’ aûaû Kjòùf ‘g¥ûcû, Zêùc
aûkK ! cêñ KûjûVûeê KòQò aò ^òG^ûjó ö GVûùe Z ciRò\¨cûdú Zû’e EY
cûùM Gaõ ù\aû ùfûK EY gêSò cêq ùjûA~ûG ö ùcûe Ne, iµ©ò
_òfûQê@û K’Y @Qò ù~ cêñ Pò«û Keòaò ? ùcûe ùKøYiò aÉêe @ûag¥KZû
^ûjó ö cêñ Êû]ú^ ö EY, gZîZû Z[û jZ¥û Giaêe _âûd½ò© @ag¥ KeòaûKê
(233)
_Wÿòa Gaõ G[ôeê ùKøYiò _âKûe cêqò i¸a ^êùjñ ö’ Gjû_ùe aûaû Zûue
Êbûaiêfb _âZúKûcôK ùg÷kúùe ^òùcÜûq K[û a¥ûL¥û^ Kùf ö
‘Zûu Rúa^e _ìaðû¡ðùe Gjò a¥qò ^ò¡ð^ [ôùf ö ùi BgßeuVûùe
_âZòmû Kùf ù~ ~\ò PûKòeò còkò~ûG, ùMûUòG cûie ùaZ^ @_ðY
Keòùa ö Gjû_ùe cûiKê 15 Uuû \ecûùe PûKòeò còkòfû ö Zû_ùe
C©ùeû©e C^ÜZò ùjûA 30, 60, 100, 200 Gaõ ùghùe 700Uuû
cûiòK ùaZ^ ùjfû ö Kò«ê ùeûRMûe aXÿa ò û _ùe ùi cû^iòK K[û bêfMò ùf
Gaõ ZûKê _ìeY Kùf ^ûjó ö Gùa Zûue gêb Kcðe _âbûaeê jó ùi
GVûùe _j*òaûe ùiøbûM¥ fûb KeòQ«ò ö GYê cêñ dûuVûeê ùKak 15
Uuû \lòYû cûMòfò, ~ûjû Zûue _â[c cûie \ecûe _âû_¥ [ôfû ö’
\ßòZúd K[ûUò aûaû Gjò_eò Kjòùf- ‘icê\â Kìkùe aêfê aêfê cêñ GK
ba¥ _âûiû\ ^òKUùe _j*òfò Gaõ Zû’e aûeŠûùe aògâûc Kfò ö ùijò
_âûiû\e cûfòK ùcûùZ ÊûMZ Keò C©c Êû\òÁ ùbûR¥ iûcMâú LûAaûKê
ù\ùf ö LûAiûeòaû _ùe @ûfcûeò _ûLùe GK _eòÃéZ iÚû^ ùgûAaû _ûAñ
ù\LûAù\ùf Gaõ ùiVûùe cêñ ùgûAfò ö ù~ùZùaùk cêñ MûXÿ ^ò\âûùe
ùgûAQò Cq a¥qò Kû^Úùe iò§ò ùLûkò bòZeKê _âùag Kfû Gaõ ùcûe
_ùKU KûUò 30 jRûe Uuû ùPûeò Keò ù^AMfû ö iKûkê CVò Gjû
RûYòaû _ùe cêñ \êüLùe bûwò_Wÿfò ò Gaõ Kû¦òaûKê fûMòfò ö ù~ùjZê ùKak
Uuû ùPûeò ùjûA[ôfû Gjû ùijò aâûjàY ùfûKUòe Kû~ð¥ ùaûfò ùcûe ]ûeYû
ùjfû ö Gjû_ùe ùcûùZ LûAaû _òAaûKê bf fûMòfû ^ûjó Gaõ ùMûUòG
_l _~𥫠cêñ ùi_eò aûeŠûùe aiò \êüLùe KûZe ùjC[ôfò ö Gjò_eò
_¦e \ò^ aòZòaû _ùe eûÉûùe ~ûC[ôaû RùY `Kòe ùcûùZ ù\Lô ùcûe
Kû¦òaûe KûeY _Pûeòùf ö cêñ Zûuê icÉ K[û gêYûAfò ö ùi Kjòùf ù~
‘~\ò Zêùc ùcûe @ûù\g @^êiûùe @ûPeY Keòa Zûùjùf Zêce ùPûeò
]^ còkò~òa ö cêñ RùY `Kòeu VòKYû ù\CQò, Zêùc Zûue geYKê ~û@
Gaõ Zûue Ké_ûeê Zêce jéZ ]^ _êYò còkò~òa ö Kò«ê ù~ _~𥫠ZêcKê
Zêce ]^ còkò^ûjó ùi _~𥫠Zêùc Zêce ùMûUòG eêPòKe ùbûR¥ Rò^òh
Z¥ûM Ke ö’ cêñ ùijò `Kòeue K[û cû^òfò Gaõ ùcûe ùPûeò ~ûA[ôaû
]^ còkòMfû ö Zû_ùe cêñ icê\âKìkKê @ûiòfò, ùiVûùe ùMûUòG RûjûR
fûMò[ôfû ö RûjûRUò ~ûZâú be_ìe [ôfû ö bûM¥agZü ùiVûùe RùY C\ûe
_âKéZòe P_eûiú ù~ûMê ùcûùZ ùMûUòG iÚû^ còkòMfû ö Gjò _âKûe cêñ @_e
(234)
_ûgßðùe _j*òfò Gaõ ùiVûeê ùekMûWÿòùe aiò ciRò\¨cûBu _ûLùe @ûiò
_j*òQò ö’
K[û icû¯ ùjaû ùakKê aûaû g¥ûcûuê @Zò[\ ô d
ß uê ^òR ijòZ ù^A~òaû
_ûAñ Gaõ ùbûR^e a¥aiÚû KeûAaû _ûAñ Kjòùf ö g¥ûcû ùijò @^êiûùe
ùicû^uê Zûu NeKê ù^AMùf Gaõ ùbûR^ KeûAùf ö ùbûR^ Keòaû
icdùe g¥ûcû Kjòùf ‘aûaûue KûjûYú aWÿ eji¥_ì‰ð @ùU, KûeY ^û
ùi ùKùa icê\â @ûùWÿ ~ûAQ«ò ^û Zûu _ûLùe 30 jRûe Uuû [ôfû ö
ùi ùKCñVûKê ~ûZâû aò Keò^ûjû«ò, ùKøYiò Uuû ùPûeò ùjûA^ûjó Kò ùi
ù`eò@ûiò^ûjû«ò ö’ Zûùjùf aûaû Gjò K[û Kjòùf KûjóKò ? @û_Ycû^ue
ùi_eò KòQò @^êbìZò ùjûAQò Kò ? @Zò[ô\ßdu KY× aû¿eê¡ ùjûAMfû Gaõ
Plê~êMk @gîùe _ì‰ð ùjûAMfû ö ùicûù^ Kû¦ò Kû¦ò Kjòùf aûaû Z
iaða¥û_ú, @^« Gaõ _eõaâjàÊeì_ @U«ò ö ù~Cñ K[û ùi Kjòùf Zûjû
@aòKk @ûce KûjûYú Gaõ @ûc ijòZ ùiiaê NUòQò ö ùZùa Gjû Zûuê
Kò_eò mûZ ùjfû, Zûjûjó @û½~ð¥e aòhd ö ùbûR^ _ùe @ûùc Gjûe _ì‰ð
aòaeYú @û_Yuê gêYûAaê ùaûfò ùi \êùjñ Kjòùf ö
ùbûR^ _ùe _û^ LûAaû icdùe ùicûù^ Zûue KûjûYú gêYûAaû
@ûe¸ Kùf ö _â[c RYK Kjòùf-
‘NûUùe GK _ûjûWÿò@û iÚû^ùe @ûce Ne ö RúaòKû ^òaðûj ^òcù«
PûKòeò ùLûRòaû @ûgûùe cêñ ùMû@û @ûiò[ôfò ö ùiVûùe bMaû^ \©ûùZâduê
K[û ù\A[ôfò ù~ ~\ò ùcûùZ PûKòeò còkò~ûG, Zûùjùf cêñ ùMûUòG
cûie \ecû ùbUò PXÿûAaò ö Zûue Ké_ûeê ùcûùZ cûiòK 15 Uuûùe
PûKòeò còkòMfû Gaõ ù~Cñ _âKûe aûaû Kjòùf, ùijò _âKûe ùcûe C^ÜZò
ùjfû ö Gjû_ùe cêñ ùcûe _âZòmû iµì‰ð bêfò~ûA[ôfò ö aûaû Zûjû iàeY
KeûAù\ùf Gaõ ùcûVûeê _¦e Uuû @iêf Keòù^ùf ö @û_Ycûù^
GjûKê \lòYû cù^ Ke«ê ^ûjó ö Gjû Z _êeêYû EYe _eòùgû], \úNð Kûk
]eò bêfò~ûA[ôaû _âZòmû @ûRò _ì‰ð ùjfû ö
gòlû : aûÉaùe aûaû ùKùa KûjûVûeê @[ð cûMò^ûjû«ò Kò Zûue
bqcû^uê cûMòaûKê ù\A^ûjû«ò ö @û]¥ûcôòK C^ÜZòùe Kû*^ aû]K ùaûfò
ùi aòPûe Keê[ôùf Gaõ bqcû^uê Zû’ _ûLeê iað\û \ìùeA eLê[ôùf ö
bq cjfiû_Zò Gjûe C\ûjeY @U«ò ö ùi ajêZ ^ò¡ð^ [ôùf Gaõ aWÿ
KÁùe RúaòKû ^òaðûj Keê[ôùf; Kò«ê aûaû Zûuê ùKùa _Aiû cûMòaûKê
(235)
ù\C^[ôùf Kò Zûu _ûLùe [ôaû \lòYûeê KòQò Zûuê ù\C^[ôùf ö [ùe
RùY \dûkê Gaõ ijé\d a¥aiûdú jõieûR aûaûu C_iÚòZòùe ùcûUû
@ue @[ð cjfiû_Zòuê ù\ùf; Kò«ê aûaû Zûuê Zûjû @ÊúKûe Keòù\aûKê
Kjòùf ö
Gùa \ßòZúd @Zò[ô Zûue KûjûYú gêYûAaûKê fûMòùf ö ‘ùcû _ûLùe
GK aâûjàY ùeûùhdû [ôfû ö MZ 35 ahð ]eò ùi ^òÂûe ij ùcû _ûLùe
Kûc Keê[ôfû ö Kêiwùe _Wÿò Zû’e c^ a\kòMfû Gaõ ùi ùcûe icÉ
Uuû ùPûeò Keò ù^AMfû ö ùcûe @ûfcûeú Kû^ÚKê fûMòKeò [ôfû Gaõ
ù~Cñ icdùe @ûùc MûXÿ ^ò\ùe ùgûA[ôfê, ùi iò§ò ùPûeòKeò ùcûe 30
jRûe Uuû ù^AMfû ö cêñ RûYò_ûeê^ûjó Kò aûaû VòK¨ VòK¨ bûaùe Gjò
_eòcûY K[û Kò_eò RûYòùf ? cêñ \ò^ eûZò Kû¦ê[ôfò Gaõ aWÿ \êüLùe
[ôfò ö \òù^ ù~ùZùaùk cêñ ^òeûg I C\ûi ùjûA aûeŠûùe aiò[ôfò,
eûÉûùe ~ûC[ôaû RùY `Kòe ùcû _ûLKê @ûiò ùcûe \êüLe KûeY
_Pûeòùf ö cêñ Zûuê icÉ K[û Kjòfò ö Zû’_ùe ùi Kjòùf Kò ùKû_eMûIñ
ZûfêKùe gòeòWÿò Mâûcùe gâú iûAaûaû ^ûcùe RùY iò¡ _êeêh ejêQ«ò ö
Zûuê K[û \ò@ Z[û ^òRe eêPòKe ùKøYiò ùbûR¥ _\û[ð Z¥ûMKeò c^ùe
iõKÌ Ke ù~ _~𥫠iòG \gð^ ù\A^ûjû«ò, ùi _~𥫠ùijò _\û[ð
MâjY Keòa ^ûjó ö Gjû_ùe cêñ @^Ü _eòZ¥ûM Kfò Gaõ iõKÌ Kfò ù~
“aûaû ! ù~ _~𥫠cêñ Zêce \gð^ fûb Keò^ûjó Z[û ùcûe ùPûeò ]^
còkò^ûjó, ùi _~𥫠cêñ @^Ü MâjY Keòaò ^ûjó ö Gjò _âKûe ù~ùZùaùk
15 \ò^ aòZòMfû ùijò aâûjàY ^òùR @ûiòfû Gaõ icÉ ]^ ù`eûAù\A
_½û©û_ Kfû ö ùcûe ùMûWÿ ]eò lcûbòlû Kfû ö Gjò _âKûe iaê ÊûbûaòK
ùjûAMfû ö ù~Cñ `Kòeu ij ùcûe iûlûZ ùjûA[ôfû Z[û ~òG ùcûùZ
ijûdZû Keò[ôùf ùijò `Kòeuê Zûjû _ùe cêñ @ûC ùKùa ù\Lô^[ôfò ö
Gjû_ùe gâú iûAaûaûue \gð^ ^òcò©, ~ûjûu K[û ùijò `Kòe Kjò[ôùf,
ùcû c^ùe Zúaâ CKôY×û RûZ ùjfû ö cêñ bûaòfò ù~ ù~Cñ `Kòe ùcûe
NeKê @ûiò[ôùf ùi gâú iûAaûaûu a¥ZúZ @ûC ùKjò ^[ôùf ö ~òG ùcûùZ
Ké_û Keò \gð^ ù\ùf Z[û ùcûe Gjò _âKûe ijûdZû Kùf Zûue 35
Uuûe fûkiû Kò_eò ùjûA[û«û ? Gjûe aò_eúZùe ùi @ùjZêK Ké_û
Keò @û]¥ûcôòK C^ÜZò _[ùe ùcûùZ ù^AMùf ö’
ù~ùZùaùk ùPûeò~ûA[ôaû @[ð còkòMfû ùcûe @û^¦e iúcû ejòfû
(236)
^ûjó ö ùcûe aê¡ò bâc ùjûAMfû Gaõ cêñ ùcûe _âZm ò û bêfM
ò fò ö ùKûfûaûùe
\òù^ eûZòùe cêñ gâú iûAaûaûuê Ê_Üùe ù\Lôfò ö Zûjû_ùe gòeòWÿò ~ûZâû
K[û cû^i_Uùe ^ûPòCVòfû ö cêñ ùMû@ûùe _j*òfò Gaõ ùiVûeê Áòce
\ßûeû cê´A ~ûA gòeòWÿò ~òaûKê Pûjêñ[ôfò; Kò«ê ù~ùZùaùk Kìkùe _j*òQò,
ÁòceUò ~ûZâú be_ìe [ôfû Gaõ @ûù\ø RûMû ^[ôfû ö K¥û_ùU^ ùcûùZ
PXÿaò ûKê @^êcZò ù\ùf ^ûjó, ùZùa RùY @_eòPZ ò P_eûiú ùKøYiòcùZ
ùcûùZ Áòceùe aiûAù\ùf Gaõ Gjò _âKûe cêñ cê´Aùe _j*òfò ö
Zû_ùe ùekMûWÿòùe GVûKê @ûiòfò ö aûaû iaða¥û_ú Gaõ iaðm-G[ôùe
ùKøYiò guû ^ûjó ö ù\L, @ûùc KòG Gaõ ùKCñVò @ûce Ne ? @ûce
bûM¥ ùKùZ bf ù~ aûaû @ûce ùPûeò~ûA[ôaû ]^ ù`eûAù\A @ûcKê
GVûKê UûYò @ûYòùf ö @û_Ycûù^ gòeòWÿòaûiú @ûcVûeê ijiâMêY ùgâÂ
I bûM¥gûkú, ù~Cñcûù^ aûaûu ijòZ ji«ò, ùLk«ò, c]êe i¸ûhY
Ke«ò Gaõ @ù^K ahðeê Zûu _ûLùe ejò@ûiêQ«ò ö Gjû @û_Ycû^ue
MZ R^àe gêb iõÄûee _âbûa, ~ûjûKò aûaûuê GVûKê UûYò @ûYòfû ö
gâú iûA @ûc _ûAñ \©ûaZûe @U«ò ö ùi jó @ûcVûeê _âZòmû KeûAùf,
RûjûRùe iÚû^ ù\ùf Gaõ @ûcKê GVûKê @ûYò Zûue iaða¥û_KZû Z[û
iaðmûZûe @^êba _â\û^ Kùf ö’
öö gâú`k @_ðY I i«û^_âû¯ò öö
gâúcZú Jewûaû\Ke : ùiûfû_êee iLûeûc Jewûaû\Keu _^ôú
aòaûje 27ahð _ùe c]¥ ^òüi«û^ [ôùf ö i«û^_âû¯ò ^òcò© ùi ajê
ù\aù\aúu _ûLùe cû^iòK Kùf; Kò«ê Zûue cù^ûKûc^û _ìeY ùjfû
^ûjó ö iaê@ûWÿê ^òeûg ùjaû_ùe ùghùPÁû Êeì_ ù_ûh¥_êZâ aògß^û[Kê
iû[úùe ]eò gòeòWÿò @ûiòùf Gaõ aûaûue ùiaû Keò \êAcûi ejòùf ö
ù~ùZùaùk ùi ciRò\¨ ~ûC[ôùf, aûaûuê bqMYu MjYùe ùNeòùjûA
ejê[ôaû ù\LôaûKê _ûC[ôùf ö Zûue Azû [ôfû aûaûuê GKû«ùe ùbUò
i«û^ _âû¯ò ^òcò© _âû[ð^û Keù«; Kò«ê ùi iêù~ûM còkê^[ôfû ö ùghùe
g¥ûcûuê aûaû GKû«ùe [ôaûùaùk Zûue Mêjûeò RYûAaû _ûAñ @^êùeû]
Kùf ö g¥ûcû Kjòùf “aûaûue Z ùLûfû \eaûe’ Z[û_ò Zêce ~\ò
G_eò Azû Zû’ùjùf cêñ @ag¥ _âdûi Keòaò, Kò«ê ~g _â\û^ Bgßeu
jûZùe ö ùbûR^ icdùe Zêùc @MYûùe ^Wÿ@ ò û I @MeaZò ù^A aiò[a
ô
(237)
Gaõ ù~ùZùaùk cêñ Aiûeû Keòa,ò Vò@û ùjûA~òa ö’ \òù^ ùbûR^ C_eû«
g¥ûcû ù~ùZùaùk aûaûue jûZ ZCfò@ûùe ù_ûQê[ôùf, aûaû Zûue
Mûf PòcêUòù\ùf ö g¥ûcû ùKâû]ôZ ùjûA Kjòùf ‘ù\aû ! Gjû K’Y
@û_Yu _lùe CPòZ ? ùcû MûfKê G_eò PòcêUòùf KûjòñKò ? @ûce
G_eò ^ULUò@û ù\aZûue aòfKêf @ûag¥KZû ^ûjó ö @ûùc @û_Yu
C_ùe @ûgâòZ, ùZYê @û_Yu iû^Üò]¥e `k K’Y Gjû ? aûaû Kjòùf
‘g¥ûcû ! Zêùc 72 R^àeê ùcû iû[úùe @Q ö cêñ G ~ûGñ ùKùa Zêc
iû[úùe G_eò Keò^ûjó ö @ûC Gùa Leû_ bûaêQ ?’ g¥ûcû Kjòùf
‘ùcûe Z G_eò ù\aZû \eKûe ~òG iað\û @ûcKê ù_âc Gaõ ^òZò ^ì@û
^ì@û còVû LûAaûKê ù\C[ôùa ö ùcûe ùKøYiò _âKûe Kûc^û ^ûjó Kò ÊMð
@û\ò c]¥ _âùdûR^ ^ûjó ö iað\û @û_Yue PeYùe RûMéZ [ôaò, GZòKò
ùcûe @bòkûh ö’ aûaû Kjòùf ‘jñ G[ô_ûAñ Z cêñ GVûKê @ûiòQò ö cêñ iað\û
Zêce _ûk^ Gaõ C\eù_ûhY Keò@ûiêQò, G[ô_ûAñ Zêc _âZò ùcûe ùiÜj
@]ôK ö’
ù~ùZùaùk aûaû Zûue @ûi^ C_ùe aòeûRcû^ ùjùf, g¥ûcû
ùijò cjòkûuê Aiûeû ù\ùf ö ùi aûaûuê _âYûc Keò ^Wÿò@û I ]ì_aZò
ù\ùf ö aûaû ^Wÿò@û jfûAùf Z Zûjû gêLôfû [ôfû Gaõ g± Keê[ôfû ö
Zû_ùe g¥ûcûuê Kjòùf ‘ù\L, Gjû Z LWÿ LWÿ ùjCQò ö gêY, Gjû K’Y
KjêQò ?’ g¥ûcû Kjòùf ‘VòK¨ Gjò _âKûe Zûue ù_Uùe c]¥ i«û^
MêWÿMêWÿ Keê ùaûfò Gjò cjòkû _âû[ð^û KeêQ«ò ö GYê Zûuê @ûgúaðû\ ijòZ
^Wÿò@û ù`eûA\ò@«ê ö’ aûaû Kjòùf ‘K’Y ^Wÿò@ûeê i«û^ C_ô©ò jêG ?
ùfûKcûù^ Kò_eò cìLð ~òG Gjò _âKûe KÌ^û Ke«ò ö’ g¥ûcû Kjòùf Kò ‘cêñ
@û_Yue aP^ Gaõ @ûgòhe gqò iµðKùe @aMZ @Qò Gaõ @û_Yue
ùMûUòG cûZâ g± \ßûeû jó ùijò cû@ûe ùKûk _ì‰ð ùjûA~òaö @û_Y Z
GWÿûCQ«ò Gaõ @ûgúaðû\ ù\C^ûjû«ò ö Gjò _âKûe KòQò icd _~𥫠aû©ðûkû_
Pûfòfû ö aûaû aûe´ûe ^Wÿ@ò û bûwòaûKê Kjê[ôùf; Kò«ê g¥ûcû Rò\ò Keê[ôùf
Kò aûaû ZûKê Zûuê ù`eûA\ò@«ê ö ùghùe aûaû Kjòùf ‘Zûue _êZâ _âû¯ò
ùja ö’ g¥ûcû _Pûeòùf Kò ‘ùKùZ \ò^ bòZùe ?’ aûaû Kjòùf ‘12
cûiùe’ ö Gùa ^Wÿò@ûKê bûwò \êALŠ Keò\ò@ûMfû ö ùMûUòG bûM aûaû I
g¥ûcû LûAùf Gaõ @ûC ùMûUòG bûM ùijò cjòkûuê \ò@ûMfû ö
Gjû_ùe g¥ûcû Cq cjòkûuê Kjòùf Kò ‘ùiÜje bCYú ! Zêùc ùcûe
(238)
aP^e iûlú ö ~\ò 12 cûi bòZùe Zêce i«û^ ùjfû ^ûjó Zûùjùf cêñ
Gjò ù\aZûu cêŠ C_ùe ^Wÿò@û bûwò ciRò\¨eê aûjûe Keòù\aò @ûC ~\ò
cêñ G[ôùe @i`k ùjfò Zûùjùf cêñ ^òRKê cû]a ùaûfò Kjòaò ^ûjó ö ~ûjû
KòQò aò cêñ KjêQò, Gjûe iû[ðKZû ZêcKê gúNâ aò\òZ ùjûA~òa ö’
GKahðùe Zûue _êZâe^ô _âû¯ò ùjfû Gaõ ù~ùZùaùk ZûKê _û*cûi
ùjfû, _Zòu ijòZ ùi aûaûue gâúPeYùe C_iÚòZ ùjùf ö _Zò-_^ôú
\êùjñ bìcòÂ _âYûc Kùf Gaõ KéZm _òZû(gâúcû^ Jewûaû\Ke) _û*gj
Uuû ùbUò ù\ùf, ~ûjû aûaûue @gß g¥ûcK‰ð _ûAñ QûZ Zò@ûeò Keòaû
Kûcùe fûMòfû ö

gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

aûaûue _aòZâ _û\êKû I iU¨Kû Gùa iûAaûaû iõiÚû^ ^òKUùe

ejòQò ö _âZò Mêeêaûe PbûWÿò ~ûZâû icdùe bqcûù^ GjûKê
\gð^ KeêQ«ò ö

(239)
 öö i¯Zâõò gZ¨(37) @]¥ûd öö

ûû PbûWÿò icûùeûj ûû

Gjò @]¥ûdùe @ûùc _â[ùc ùa\û« aòhdùe ic¥K @ûùfûP^û Keòaû

_ùe PbûWÿòe ba¥ icûùeûj K[û a‰ð^û Keòaû ö
_âûe¸ : ]^¥ gâú iûA, ~ûjûue Rúa^ ù~_eò [ôfû, ùijò_eò @a‰ð^úd
fúkû aòkûi ö Zûue _âZò\ò^e Kû~ð¥Kâc [ôfû @\¨bêZ Kâòdûùe _eò_ì‰ð ö
ùKùa ùi icÉ iûõiûeòK Kû~ð¥eê ^òfòð¯ ùjûA KcðKûŠú bkò _âZúZ
ùjC[ôùf Z @ûC ùKùa aâjàû^¦ Z[û @ûcômû^ùe ^òcMÜ ejê[ôùf ö
ùKùZùaùk ùi @ù^K Kû~ð¥ Keò c]¥ ùi[ôùe @iõ_éq ejê[ôùf ö
~\òI ùKùa ùKùa ùi _ì‰ð ^òÃâòd _âZúZ ùjC[ôùf Z[û_ò @ûki¥eê
\ìeùe [ôùf ö _âgû« cjûiûMe bkò ùi iað\û RûMâZ ejò c]¥ M¸úe,
_âgû« Gaõ iÚòe ù\Lû~ûC[ôùf ö Zûue _âKéZòe a‰ð^û @ûce iûc[ð¥e
D¡ßðùe ö
Gjû iaðaò\òZ ù~ ùi aûkaâjàPûeú [ôùf ö ùi iað\û _êeêhcû^uê
bûA Gaõ ^ûeúcû^uê cûZû aû bCYú cù^ Keê[ôùf ö Zûue iõMZò \ßûeû
@ûce ù~Cñ @^ê_c mû^ C_f²ò ùjûAQò, céZê¥_~𥫠Zûjû aòiáZ ^ùjC,
Zûue gâúPeYùe Gjû aò^câ _âû[ð^û ö icÉ bìZùe @ûùc Bgßeu \gð^
Keòaû Gaõ ^ûciàeYe eiû^êbìZò fûb Keò @^^¥ bûaùe Zûue ùcûj
aò^ûgK PeYe ùiaû Keòaû, Gjû @ûce @ûKûO¨lû ö
ùjcûW_« Zûue \éÁùò KûY \ßûeû @ûag¥KZû^êiûùe ùa\û«e aòaeYú
ù\A PbûWÿò icûùeûje a‰ð^û ^òcÜ _âKûe KeòQ«ò ö
PbûWÿò icûùeûj : aûaûue gd^ûMûee a‰ð^û _â[ùc Keû~ûAiûeòQò ö
\òù^ ùi ciRò\¨ùe Gaõ @ûC \òù^ PbûWÿòùe aògâûc Keê[ôùf Gaõ Gjò
Kû~ð¥Kâc Zûue cjûicû]ô _~𥫠Pûfò[f
ô û ö bqcûù^ PbûWÿùò e aûaûue
^òdcòZ _ìRûyð^û 1909 ciòjû Wòùi´e 10 ZûeòLeê @ûe¸ Kùf ö
Gùa Zûue PeYû´êRe ]¥û^ Keò PbûWÿò icûùeûje a‰ð^û Keòaû ö
Gjû G_eò cù^ûec \ég¥ [ôfû ù~ ù\LYûjûeúcûù^ Z^àd ùjûA~ûC[ôùf
Gaõ ^òRe \êüLiêL bêfò~ûA c^ùe Azû ù_ûhY Keê[ôùf ù~ Gjò \ég¥
(240)
ùKùa @ûc ^d^_Ueê \ìùeA^~ûC ö PbûWÿòùe aògâûc Keòaû _ûAñ aûaû
ù~ùa ~ûC[ôùf, ùijò eûZòùe bqcû^ue @_ûe R^icê\â ciRò\¨e
ibûcŠ_ùe icûMc ùjûA N<û N<û ]eò bR^, iõMúZ _eòùahY
Keê[ôfû ö cŠ_e ùMûUòG _ûgßðùe iêi{òZ e[ eLû~ûC[ôfû Gaõ @^¥
_ûgßùð e Zêkiú aé¦ûa^ ö icÉ eiûk bqaé¦ Zûk, KeZûk, Sû¬, cé\w,
L¬Yò Gaõ ùXÿûf AZ¥û\ò ^û^û _âKûe aû\¥ aRûA bR^ @ûe¸ Keê[ùô f ö
G icÉ bR^_âòd bqcû^uê Pê´K bkò @ûKhðY Keòaûe ùK¦âaò¦ê [ôùf
gâú iûAaûaû ö
ciRò\e ¨ @MYûKê ù\L Z bqcûù^ aWÿ Ciôûjùe ^û^û _âKûe cûwkòK
Kû~ð¥ iµ^Ü Keòaûùe a¥É [ôùf ö KòG ùZûeY aû§ò \ú_ RkûC[ôfû Z
KòG _ûfòuò Gaõ e[e géwûe Keò jûZùe ]ßRû @û\ò ]eê[ôùf ö gâú
iûAaûaûu RdRdKûe ]ß^òùe @ûKûgcŠk Mê¬eòZ ùjûACVê[ôfû ö
\ú_MêWK òÿ e @ûùfûKùe RûRßf¥cû^ ciRò\¨ G_eò _âZúZ ùjC[ôfû ù~_eòKò
cwk\ûdò^ú \ú_ûakò Êdõ gòeW ò òÿ _\û_ðY Keò aòeûRòZ ùjûAQ«ò ö ciRò\¨
aûjûeKê \éÁò_ûZ Ke Z \ßûe ù\gùe gâú iûAaûaûue _ì‰ð iêi{òZ @gß
g¥ûciê¦e \Šûdcû^ ejê[ôfû ö gâú iûAaûaû ^òRe @ûi^ùe gû« cê\âûùe
aòeûRcû^ Keê[ôùf ö Gjû c]¥ùe bqaé¦u ijòZ ZûZ¥û _ûUòf aûaûu
_ûLKê @ûiò Zûuê _âÉêZ ùjaûKê iìP^û ù\C[ôùf Z[û CVòaûùe ijûdZû
Keê[ôùf ö N^òÂ i´§ [ôaûeê ZûZ¥û _ûUòf aûaûuê ‘cûcû’ ùaûfò iù´û]^
Keê[ôùf ö aûaû iaêùak _eò K`^ò _eò]û^ Keò iUKû, Pòfc Gaõ
ZcûLê ]eò Kû§ùe GK P\e _KûA ~òaûKê _âÉêZ ùjC[ôùf ö Z_ôùe
ZûZ¥û _ûUòf Kû§ùe GK iê¦e ReòfMû gûf _KûA ù\C[ôùf ö Gjû_ùe
aûaû ]ê^òKê _â{ßkòZ Keò eLôaû _ûAñ ùi[ôùe KòQò KûV _KûA Z[û ]ê^ò
i¹êLùe [ôaû _â\ú_Kê aûc jûZùe ^òaðû_òZ Keòù\A PbûWÿò @bòcêùL
_âiÚû^ Keê[ôùf ö Gjû_ùe ^û^û _âKûe aû\¥ aû\^ @ûe¸ ùjC[ôfû,
ùi[ôeê aòaò] _âKûe Êe SuéZ ùjûA _eòùagKê cû\KZûùe _ì‰ð
Keòù\C[ôfû ö i¹êLùe ewùaewe @ûZiaûRò @ûLô SfiûA ù\C[ôfû
Gaõ @iõL¥ ^e^ûeú _âKûe _âKûe aû\¥ aRûA Zûue Kú©òð I cjòcûe
MêYMû^ Keò Keò @ûMKê ~ûZâû Keê[ôùf ö KòG @û^¦aòùbûe ùjûA ^éZ¥
Keê[ôùf Z KòG @ù^K _âKûee ]ßRû Gaõ ^ògûY ]eò Pûfê[ôùf ö ù~còZò
jó aûaû ciRò \ ¨ e _ûjûPùe Zûue _û\ eLê [ ô ù f, \ß û e_ûk
(241)
aWÿ_ûUò(ffKûe) Keò Zûue _âiÚû^e iìP^û ù\C[ôùf ö \êA _ûgßðùe
ùfûùK Pûce ]eò QòWÿû ùjC[ôùf Gaõ _vû aò‚ê[ôùf ö eûÉûùe
aòQû~ûA[ôaû fûf ewe K_Wÿû C_ùe icûùeûj @ûMKê ~ûC[ôfû ö ZûZ¥û
_ûUòf aûaûue aûc bêR Z[û cjfiû_Zò WûjûY bêR ]eò Gaõ aû_êiûùja
ù~ûM _Qùe QZâò ]eò ~ûC[ôùf ö @ûMùe iêi{òZ @gß g¥ûciê¦e ~ûC[ôfû
Gaõ Zûjû _Qùe bR^cŠkú Z[û bqcû^ue icìj aû\¥e ]ß^ò ijòZ
jeò Gaõ iûA^ûce ]ß^òùe icMâ aûdêcŠk _âKµòZ ùjûACVê[ôfû ö
Gjû_ùe icûùeûj PbûWÿò ùcûWÿùe _j*ê[ôfû ö icMâ R^icê\ûde ùi
icde @û^¦ Z[û _â`êfäZû Kjòùf ^iùe ö ù~ùZùaùk ùcûWÿ _ûLùe
_j*ò aûaû PbûWÿò iûc^ûùe \Šûdcû^ ùjC[ôùf, Zûue cêLcŠk GK
@\¨bìZ \òa¥_âbûùe C\¨bûiòZ ùjûACVê[ôfû ö cù^ ùjC[ôfû Kò ù~_eò
@eêùYû\d icde aûkiì~ð¥ \òM¨akdùe C\òZ ùjûAQ«ò ö C©eûbòcêLú
ùjûA ùi G_eò GK cê\âûùe \Šûdcû^ ùjC[ôùf ù~_eò KòG Kûjûe
@ûMc^e _âZúlû KeêQ«ò ö aû\¥ _ìað_eò aûRê[ûG Gaõ ùi Zûue WûjûY
jÉ KòQò icd _~𥫠C_e ZkKê Keò bqcû^uê @ûgúaðû\ ù\C[û«ò ö
aû\K Zúaâ ^û\ùe aû\¥ aRûAaûKê fûMòùf Gaõ Gjò icdùe KûKûiûùja
\úlòZ @aòe aéÁò Kùf ö aûaûue cêLcŠke eqòc @ûbû Rû{f¥cû^
ùjaûKê fûMòfû Gaõ icÉ ùfûK Zé¯ jé\dùe ùijò eicû]êeú @ûÊû\^
Keòaûùe fûMòùf ö Gjò c^ùcûjK \ég¥ Gaõ @aieKê bûhûùe a‰ð^û
Keòaû Gaõ ùfLôaûùe @ic[ð ùjCQò ö bûaaòùbûe ùjûA cjfiû_Zò
^éZ¥ Keê[ôùf; Kò«ê aûaûue @bw GKûMâZû ù\Lô bqcûù^ @û½~ð¥PKòZ
ùjC[ôùf ö ZûZ¥û _ûUòf ùMûUòG jûZùe fY×^]eò aûaûue aûc _ûgßðùe
Gaõ cjfiû_Zò @ûbìhY ]eò aûaûue WûjûY _ûgßðùe ~ûC[ôùf ö ù\L
Kò_eò iê¦e icûùeûje ùgûbû Z[û bqòe \gð^ ùjCQò ö Gjò \ég¥e
SfK ù\Lôaû _ûAñ ijiâ ^e-^ûeú Kò ]^ú Kò Meòa icùÉ GKZòâ
ùjC[ôùf ö Gùa aûaû c¦ c¦ MZòùe @ûMKê ~ûC[ôùf Gaõ PZêŸòðMùe
_âi^ÜZûe aûZûaeY ùgûbûdcû^ ùjC[ôfû ö iµì‰ð aûdêcŠk Lêiòùe Sêcò
CVê[ôfû Gaõ Gjò _âKûe icûùeûj PbûWÿòùe _j*ê[ôfû ö ùijò \ég¥
baòh¥Zùe @ûC ùKùa ù\LôaûKê còkòa ^ûjó ö Gùa Z ùKak Zûjûe
iàeY Keò Plê iûc^ûùe ùijò cù^ûec @ZúZe KÌ^û Keò jé\de
_ò_ûiû gû« KeòaûKê ùja ö
(242)
 PbûWÿòe iûRi{û c]¥ aòflY [ôfû ö Sfcf Reò, KûP Gaõ _âKûe
_âKûe M¥ûiaZò icMâ _eòùagKê lê\â @ûKûgcŠkúe bâc iéÁò Keê[ôfû ö
PbûWÿò _j*òaû _ùe ZûZ¥û _ûUòf _â[ùc bòZùe _âùag Keê[ôùf Gaõ
@ûi^ iRûA aûaûuê C_ùag^ KeûC[ôùf ö Zû_ùe GK iê¦e @weLû
_eò]û^ KeûC[ôùf Gaõ bqcûù^ ^û^û _âKûe Zûue _ìRû Keê[ôùf ö
cÉKùe GK ʉð KòeúU Z[û `êf Gaõ eZÜ_[ee cûk Zûue Mkûùe
ùgûbûa¡ð^ Keê[ôfû ö _êYò ffûUùe KÉêeú Gaõ ùa÷¾aú ZòkK Z[û
cSòùe aò¦ò fMû~ûC[ôfû ö G_eò Keò bqcûù^ \úNðKûk _~𥫠@_fK
^d^ùe Zûue ùgûbû ^òeúlY Keê[ôùf ö Zûue gòùeû_û a\kû~ûC[ôfû
Gaõ ZûKê C_eê jó aûjûe Keò\ò@û~ûC[ôfû KûeY aûaû Kûùk ZûKê KûXÿò
`òwòù\ùa ùaûfò @ûguû RûZ ùjC[ôfû ö Kò«ê aûaû Z @«~ð¥ûcú [ôùf
Gaõ ùi bqcû^ue Azû^êiûùe jó _ìRû KeòaûKê ù\C[ôùf ö Gjòiaê
@ûbìhYùe iêi{òZ ùjaû _ùe Zûue ùgûbû aûÉaòK @a‰ð^úd [ôfû ö
^û^ûiûùja ^òùcûYKe GK iê¦e aé©ûKûe QZâ ]eê[ôùf, ~ûjûe
ùK¦âùe ùMûUòG QWÿò fûMò[f
ô û ö aû_êiûùja ù~ûM Pû¦òe GK iê¦e [ûkòùe
_\_âlûk^ Keê[ôùf Gaõ @Nð¥ ù\aû_ùe aò]ô ijKûùe Zûue _ìRûyð^û
Keê[ôùf Z[û jûZùe P¦^ fMûA Zû´êk @_ðY Keê[ôùf ö Zûuê @ûi^
C_ùe aòeûRcû^ Keû~ûC[ôfû ö _êYò ZûZ¥û _ûUòf Z[û @^¥ icÉ bq
Zûue gâúPeYùe ^òR ^òRe c[û ^Z Keò _âYûc Keê[ùô f ö ù~ùZùaùk
aûaû C_ùag^ Keê[ôùf, bqMY \êA _ûgßðùe ejò Pûce Gaõ _vû
aò*òaûùe fûMê[ôùf ö g¥ûcû Pòfc Zò@ûeòKeò ZûZ¥û _ûUòfuê ù\C[ôùf ö
ùi _â[ùc UûYò PòfcKê _â{ßkòZ Keê[ôùf Gaõ aûaûuê @_ðY Keê[ôùf ö
aûaû Pòfc UûYòaû _ùe ZûjûKê bq cjfiû_Zòuê Gaõ Zû_ùe @^¥
icÉ bquê ù\C[ôùf ö ]^¥ @ùU ùijò ^òRðúa Pòfc ö ùKùZ cjû^¨
Zûe Z_, ~òG _â[ùc Kê¸Kûe \ßûeû PKâùe Nìeòfû, _êYò Leûùe gêLòfû,
Zû_ùe @MÜòùe C©¯ ùjûA iõÄûe fûb Kfû ö Zû_ùe ZûKê aûaûue
KeÆgð Z[û @]ePê´^e ùiøbûM¥ _âû¯ ùjC[ôfû ö ù~ùZùaùk Gjò
iaê Kû~ð¥ icû¯ ùjfû, bqMY aûaûuê _ê¿cûf¥ùe @ûzû\òZ Keòù\C[ôùf
Z[û iêM§òZ `êfe ùZûWÿûcû^ C_jûe ù\C[ôùf ö aûaû Z ùa÷eûM¥e
_ì‰ð @aZûe [ôùf, ùi ùijò júeû, e^ô_[e @ûC `êfe jûe Z[û Gjò
_âKûe @ûùUû_ùe ùKùa eêPò ù^aû a¥qò ^[ôùf ö bqcûù^ ^òeêZû
(243)
ù_âcagZü ùicû^ue Azû^êiûùe _ìRû Keòaûùe ùi ùKøYiò @û_©ò
Keê^[ôùf ö ùghùe cûwkòK Êeùe aû\¥ aû\^ ùjC[ôfû Gaõ
aû_êiûùja ù~ûM ~[ûaò]ô aûaûue @ûeZò Keê[ôùf ö @ûeZò icû¯ ùjaû
_ùe bqcûù^ aûaûuê _âYûc Keê[ôùf Z[û Zûue @ûù\g ù^A RY RY
Keò NeKê ù`eê[ôùf ö Zû_ùe ZûZ¥û _ûUòf Zûuê Pòfc ùia^ KeûA
ùMûfû_ Rk, @Ze AZ¥û\ò fMûAù\C[ôùf Gaõ aò\ûd ù^aû icdùe
ùMûfû_e GK _ê¿ ù\C[ôùf ö aûaû Gjû_ùe ù_âcijKûùe Kjê[ôùf Kò
‘ZûZ¥û, bfbûaùe ùcûe ù\LûgêYû Keòa ö Zêce NeKê ~òaûe @Qò Z
~û@; Kò«ê eûZòùe cSòùe cSòùe @ûiò ùcûùZ ù\Lô~ûC[ôa ö’ Gjû_ùe
ÊúKûeûcôK C©e ù\A ZûZ¥û _ûUòf PbûWÿòeê aò\ûd ù^C[ôùf ö Zû_ùe
ùMûUòG _ùe ùMûUòG G_eò ajêiõL¥ûùe Pû\e aòQûA aûaû ^òRe aòQYû
Zò@ûeò Keê[ôùf I aògâûc ù^C[ôùf ö
Gùa @ûùc c]¥ aògûâ c Keòaû Gaõ Gjò @]¥ûdKê icû¯ Keò _ûVKcû^uê
Gjò _âû[ð^û Keòaû Kò ùicûù^ _âZò\ò^ ùgûAaû _ìaðeê gâú iûAaûaû
Gaõ PbûWÿò icûùeûje ]¥û^ @ag¥ Keòùa ö

gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(244)
 öö @ÁûZâõò gZ¨(38) @]¥ûd öö
aûaûue _ûK_ûZâ(jûŠò) ^û^ûiûùjau \ßûeû ù\acì©òðue
Cù_lû, ù^÷ùa\¥ aòZeY I Pjäû _âiû\

MZ @]¥ûdùe PbûWÿòe ba¥ icûùeûj K[û a‰ð^û Keû~ûAQò ö Gjò

@]¥ûdùe aûaûue _ûK_ûZâ aû jûŠò Z[û @^¥û^¥ aòhdùe @ûùfûP^û
Keòaû ö
_âÉûa^û : ùj _âbê, i\¨Mêeê iûA ö KeêYûaZûe ö Zêc PeYùe
iûÁûw _âYûc ö ùj aòge ß iêL\ûZû, bq Kf¥ûYKûeú ö Zêùc C\ûe jé\de
@]ôKûeú ö ù~Cñ bqcûù^ Zêce @bd PeY Kckùe ^òRKê ic_òðZ
Ke«ò, Zêùc Zûue iað\û elû Gaõ C¡ûe Keò[û@ ö bqcû^ue Kf¥ûY
Gaõ _eòZâûY ^òcò© Zùc @aZûe ]ûeY KeòQ ö aâjàe Qû*ùe aògê¡
@ûcôeì_ú \âa¥û_ðY Keû~ûAQò Gaõ ùi[ôeê ù~Cñ cì©òð ^òMðZ ùjûAQò Zûjû
ùjCQò i^Úue gòùeûcYò gâú iûAaûaûue ö iûA Êdõ @ûcôûeûc Gaõ Pòe
@û^¦]ûc @U«ò ö Gjò Rúa^e icÉ Kû~ð¥Kê ^gße cù^Keò ùi bqcû^uê
^òÃûc Gaõ cêq KeòQ«ò ö
aûaûue _ûK_ûZâ : ]cðgûÈùe bò^Ü bò^Ü ~êM _ûAñ bò^Ü bò^Ü iû]^ûe
K[û CùfäL Keû~ûAQò ö iZ¥~êMùe Z_, ùZâZûùe mû^, \ßû_eùe
~m Gaõ Kkò~êMùe \û^e aòùgh cûjûcô¥ ejòQò ö icÉ _âKûe \û^
c]¥ùe @^Ü\û^ ùgâ @ùU ö c]¥ûjÜ icdùe LûAaûKê ^_ûAùf @ûùc
ùbûK aòKkùe QU_U ùjC ö @^¥ _âûYúuVûùe G_eò @aiÚû @^êba
Keò ~òG bòlêK Kò´û lê]ôZKê @ûjûe \òG ùi ùgâ \û^ú @ùU ö ùZ÷Zeúd
C_^òh\ùe CùfäL @Qò ‘@^Ü jó aâjà Gaõ ùi[ôeê icÉ _âûYú RûZ ùjûAQ«ò
Z[û Gjû\ßûeû _âûYú RúaòZ eùj Gaõ céZê¥ _ùe ùi[ôùe aòfú^
ùjûA~ûG ö’ GYê c]¥ûjÜ icdùe ùKøYiò @Zò[ô NeKê @ûiòùf Zûue
ÊûMZKeò ùbûR^ KeûAaû @ûce K©ða¥ ö @^¥ \û^ ~[û ]^, bìcò, aÈ
AZ¥û\ò ùlZâùe Z _ûZâ K[û aòPûe Keû~ûG Kò«ê @^Ü\û^ ^òcù« aòùgh
aòPûe @ûùfûP^ûe _âùdûR^ ^ûjó ö c]¥ûjÜ icdùe ~òG aò \ê@ûe cêjñKê
@ûiê^û KûjóòKò ZûKê ùbûR^ KeûAaû @ûce K©ða¥ ö _â[ùc @KcðY¥,
@[að, @§ aû eêM¨Y bòKûeòuê, Zû_ùe iû]ûeY a¥qò Gaõ Zûjû_ùe
(245)
^òRe @ûcôúdcû^uê ùbûR^ KeûAaû CPòZ ö @^¥ icÉu @ù_lû _wêuê
ùbûR^ KeûAaûùe aòùgh cj©ß ejòQò ö ZûeKû aò^û P¦âcû, _\K aò^û
jûe, Kki aò^û c¦òe, KckejòZ ù_ûLeú, bqòejòZ bR^, iò¦ìe
ejòZ iêjûMò^ú, c]êe ÊeejòZ Mûd^, fêY aò^û ùbûR^ ù~_eò @^Ü\û^
aò^û @^¥ icÉ _âKûe \û^ ùijò_eò @_ì‰ð @ùU ö ù~_eò icÉ ùbûR¥
_\û[ðùe WûfòKê C©c aòùaPòZ Keû~ûG ùijò_eò icÉ \û^ c]¥ùe
@^Ü\û^ ùgâ @ùU ö Gùa ù\Lôaû aûaû Kò_eò Lû\¥ _âÉêZ Keòò aòZeY
Keê[ôùf ö
_â[ceê jó CùfäL Keû~ûAQò ù~ aûaû @Ìûjûeú [ôùf Gaõ @ÌajêZ
~ûjû MâjY Keê[ôùf Zûjû ùKak \êAUò Ne bòlûùe ~ù[Á [ôfû ö Kò«ê
ù~ùZùaùk Zûu c^ùe icÉ bquê ùbûR^ KeûAaûe Azû RûMâZ
ùjfû, @ûe¸eê ùgh _~𥫠iµì‰ð a¥aiÚû ùi Êdõ Keê[ôùf ö Kûjû
C_ùe ùi ^òbðe Keê^[ôùf Kò KûjûKê G[ô_ûAñ KÁ ù\C^[ôùf ö ùi
Êdõ aRûeKê ~ûA icÉ Rò^òh ~[û Wûfò, PûCk, @Uû, fêY, fuû, Ròeû,
cifû @û\ò ^M\ Uuû ù\A KòYò @ûYê[ôùf I ^òùR aò ù_hê[ôùf ö
\ßûeKûcûdúe @MYûùe ùMûUòG KûVPêfò Keò[ôùf ö VòK cû_ @^êiûùe
_ûYòbeò jûŠò aiûC[ôùf ö \êAUò jûŠò [ôfû-ùMûUòG ùQûU, @ûC ùMûUòG
aWÿ ö ùQûUUòùe gùjRY Gaõ aWÿ jûŠòùe _û*gj RYu _ûAñ Lû\¥
Zò@ûeò ùjûA_ûeê[ôfû ö aûaû ùKùa còVû bûZ @ûC ùKùa cûõi _fC
Keê[ôùf ö ùKùa _êYò Wûfò @ûC ùKùa Wûfòùe cA\û Mêkû aû eêUò _KûA
cêUKùf Keê[ôùf ö gòkùe cifû aûUò jûŠòùe _KûC[ôùf ö Lû\¥Kê
eêPòKe Keòaû _ûAñ ùi icÉ _â~^ô Keê[ôùf ö ~a @UûKê _ûYòùe bòRûA
ùi[ôùe \jò cògûA @û´òk Keê[ôùf Gaõ ùbûR^ icdùe icÉuê icû^
bûaùe aû<ê[ôùf ö Lû\¥ iòSòQò Kò ^ûjó RûYòaû _ûAñ ùi Zûue K`^òKê
KjêYò C_eKê CVûA ZZfû jûŠòùe ^òüiõùKûPùe jûZ _ìeûA ù\C[ôùf
Gaõ Pûeò@ûWÿê Nû<ê[ôùf ö cûZâ @û½~ð¥e aòhd ù~ Zûu jûZùe ùKøYiò
lZ ùjC^[ôfû Kò´û ùPùjeûùe ùKøYiò _úWÿûe flY RYû_Wÿê^[ôfû ö
ùbûR^ _âÉêZ ùjûAiûeòaû _ùe RùY ùcøfaúuê ùbûM fMûAaûKê aûaû
Kjê[ôùf ö Gjû_ùe cjfiû_Zò Z[û ZûZ¥û _ûUòfuê _âiû\ _VûA @agòÁ
Meòa Gaõ @^û[ ùfûKuê aòZeY Keê[ôùf ö _âKéZùe ùijò ùfûKcûù^
]^¥ [ôùf ö ùKùZ bûM¥gûkú ùicûù^, ù~Cñcûù^ aûaûue gâújÉ
(246)
_âÉêZ _egû ùbûR^ LûAaûe iêù~ûM fûb KeòQ«ò ö
Kûjû Kûjû c^ùe GVûùe _âgÜ CVò_ûùe ù~ aûaû K’Y Cbd ^òeûcòh
Gaõ @ûcòh \âa¥ icÉu c]¥ùe aòZeY Keê[ôùf ? Gjûe C©e Lêa¨
ÆÁ Gaõ iek ö ù~Cñcûù^ cûõiûjûeú [ôùf, ùicû^uê Zûjû \ò@û~ûC[ôfû
Gaõ gûKûjûeúcû^uê Gjû Ægð KeòaûKê iê¡û \ò@û~ûC^[ôfû ö ùKøYiò
gûKûjûeúuê ùi ùKùa cûõiûjûe _ûAñ ù_âûiôûj^ ù\C^[ôùf Kò ùi ùi_eò
@b¥ûi Keê, Gjû Zûue Azû ^[ôfû ö GK _êeûZ^ @\¨bêZ ^òdc ejòQò
ù~ ù~ùZùaùk Mêeêù\a _âiû\ aòZeY Ke«ò, gòh¥ ~\ò ZûjûKê
MâjY Keòaû ù^A \ßò]û_âKûg Kùe Zûùjùf Zûe @]ü_Z^ jêG ö
gòh¥MY Gjò ^òdcKê ùKùZ cûZâûùe _ûk^ KeêQ«ò, Gjû @^êba Keòaû
_ûAñ jêGZ ùi ùKùa ùKùa _eúlû Keê[ôùf ö C\ûjeYÊeì_ [ùe
GKû\gú \ò^ \û\û ùKfKeu jûZùe KòQò Uuû ù\A aRûeeê cûõi KòYò
@ûYòaûKê Kjòùf ö \û\û ùKfKe _ì‰ð KcðKûŠú [ôùf Gaõ _âûd icÉ
^òdcKê Rúa^ùe _ûk^ Keê[ôùf ö Zûue \éXÿ bûa^û [ôfû ù~ \âa¥,
@^Ü Gaõ aÈ AZ¥û\ò ùKak Mêeêuê ùbUò ù\aû _~ð¥û¯ ^êùjñ ö Zûue
@ûù\g Zêe« Kû~ð¥û^ßòZ Keòaûùe ùi @Zò _âi^Ü jê@«ò ö Gjû Zûue
\lòYû Zêf¥ ö GYê \û\û gúNâ fêMû _ò§ò aRûeKê aûjûeòMùf ö Gjû ù\Lô
aûaû _êYò c^û Kùf I ^òùR ^~ûA @^¥ KûjûKê _VûAaûKê Kjòùf ö \û\û
Zûue béZ¥ _ûŠêKê _VûAùf; Kò«ê aûaû ZûKê c]¥ WûKò ~òaûeê aûeY
Kùf I ùghùe GjûKê iÚMòZ eLôùf ö @ûC [ùe ùMûUòG NUYûùe ùi
\û\ûuê cûõi _fC Kò_eò ùjûAQò ù\LôaûKê Kjòùf ö \û\û \ìeeê ù\Lôù\A
bf ùjûAQò ùaûfò Kjòùf ö KûKûue G_eò C©eùe @i«êÁ ùjûA aûaû
Kjòùf Zêùc @ûLôùe ù\Lô Kjòa ^û Ròjßûùe PûLô Keò Kjòa ? XÿûuêYòKê
UòùK aûjûe Keò ù\L ö Gjû_ùe \û\ûue aûjêKê ]eò jûŠò_ûLKê bòWùòÿ ^A
Kjòùf ‘ùi[ôeê UòKòG aûjûe Ke Gaõ ^òÂû_Yò@û QûWÿò [ùe PûL ö cû’
ù~_eò @Z¥]ôK ù_âcagZü Zû’e i«û^Kê PòcêUò_KûG; Kò«ê _òfûUò Kû¦òaû
_ùe ZûKê _êYò jé\dùe fMûG, ùijò_eò aûaû iû©ßòK ù_âcagZü \û\ûu
ij a¥ajûe Keò[ôùf ö ~[û[ðùe ùKøYiò i^Ú aû Mêeê ùKùa ^òRe
KcðKûŠú gòh¥Kê aRòðZ ùbûR¥ MâjY Keòaû _ûAñ Kjò ^òRe @_Kú©òð _i¦
Keòùa ^ûjó ö Gjò _âKûe 1910 ciòjû _~𥫠Gjò Kû~ð¥Kâc Pûfòfû
Gaõ Zû_ùe iÚMòZ ùjûAMfû ö @ûMeê CùfäL Keû~ûAQò, \ûiMYê Zûue
(247)
c]êe Kú©ð^ \ßûeû icMâ cê´A @*kùe aûaûue Kú©ðò _âPûeKùf ö
`kùe ùijò @*keê ùfûKue iê@ QêUòfû Gaõ KòQò\ò^ c]¥ùe gòeòWÿò
_ûa^ Zú[ðùe _eòYZ ùjûAMfû ö bqMY aûaûu CùŸg¥ùe ^û^ûeKce
Êû\òÁ _\û[ðcû^ @ûYê[ôùf ö Giaê GùZ _eòcûYùe Vêk ùjC[ôfû ù~
`Kòe Gaõ bòKûeòcû^uê aòZeY Keòaû _ùe c]¥ @ûjêeò akê[f ô û ö iû]ûeY
bqcû^uê ùbûM aòZeY Keòaû K[û a‰ð^û Keòaû _ìaðeê @ûùc Gùa
^û^ûiûùja Pù¦ûeKeue K[û a‰ð^û Keòaû, ~ûjû iÚû^úd ù\aù\aú
Gaõ ùicû^u aòMâj _âZò aûaûue i¹û^-bûae _eòPd \òG ö
^û^ûiûùjau \ßûeû ù\a-cì©òðe Cù_lû : KòQò a¥qò ùicû^u
KÌ^û @^êiûùe aûaûuê aâûjàY Z[û @ûC KòQò Zûuê ~a^ cù^ Keê[ôùf ö
ùZùa aûÉaùe aûaûue ùKøYiò RûZò ^[ôfû ö Zûu ^òKUùe ùKak
Bgßeue ùMûUòG RûZò [ôfû ö ùKjò aò ^ò½òZ bûaùe Gjû RûYò^[ôùf ù~
ùi ùKCñ Kêkùe R^à ùjûA[ôùf Gaõ Zûue cûZû _òZû KòG ? Zûùjùf
Zûuê jò¦ê aû ~a^ Kò_eò Kêjû~òa ? ~\ò iòG ~a^ [ôùf Zûùjùf ciRò\ù¨ e
Kò_eò iað\û ]ê^ò RkûC[ôùf Gaõ Zêkiú MQ KûjòñKò fMûA[ôùf ? gv,
N<û Z[û aû\¥iõMúZ aRûAaûKê Kò_eò @^êcZò ù\C[ôùf? jò¦êcû^ue
aòa]ò _âKûe _ìRû Kò_eò ÊúKûe Keê[ùô f? ~a^ ùjûA[ôùf Zûue K‰ðùa]
ùjûA^[û«û ö _êYò ùi jò¦ê c¦òeMêWÿòKe Rúù‰ðû¡ûe Keò[ûù« KûjóKò ?
jò¦ê ù\aù\aúue _ìRû Z[û iûcû^¥Zc Cù_lûKê ùi ae\ûÉ Keê^[ôùf ö
\òù^ ^û^ûiûùja Pù¦ûeKe, Zûu gXÿê aò^a ò ùfu ij gòeW ò òÿ _j*òùf ö
ù~còZò ùicûù^ \ßûeKûcûdúùe _âùag KeêQ«ò, aûaû aû©ðûkû_ @aiÚûeê
jVûZ ùKâû]ôZ ùjûACVò Kjòùf ‘Zêùc \úNðKûkeê ùcû iû^Üò]¥ùe ejòQ,
Z[û_ò G_eò @ûPeY KeêQ ?’ ^û^ûiûùja _â[ùc Gjûe KòQò @[ð
aêSò_ûeòùf ^ûjó ö GYê Zûu \ßûeû KòQò bêf¨ ùjûA~ûA[ôaû @^êbaKeò
lcû_âû[ð^û Kùf ö aûaû Zû_ùe Kjòùf ‘Zêùc ùKû_eMûIñeê ùKùa aûjûeòf
Gaõ ùiVûeê Kò_eò gòeòWÿò _j*òf ? Gjû_ùe ^û^ûiûùja Zûue bêf
aêSM ò ùf ö iû]ûeYZü gòeWò òÿ @ûiòaû _ìae
ð ê ùKû_eMûIñ ùMû\ûaeú ^\úZUùe
@aiÚòZ gâú \© bMaû^ue ùi _ìRû Keò@ûiê[ôùf; Kò«ê G[e ùi[ôùe
ZîUò ùjûA[ôfû ö Zûu ij [ôaû Zûue a§ê \© C_ûiK ùjûA[ôaû iù©ß
aòk´ ùjaû @ûguûùe ùi Zûuê c]¥ \© c¦òe ~ûA _ìRû Keòaûeê ^òa© é Keò
Zeae ùjûA gòeòWÿò Pûfò@ûiò[ôùf ö ^òR ù\ûh ÊúKûe Keò Gùa ^û^û
(248)
Kjòùf ‘ùMû\ûaeúùe iÜû^ Keòaû icdùe ùMûWÿùe ùMûùU aWÿ K<û
_gò~òaûeê KÁ ùjC[ôfû ö’ aûaû Kjòùf ‘Gjû Z ajêZ Kc¨ \Š [ôfû ö’
baòh¥Zùe G_eò @ûPeY ^KeòaûKê aûaû iZKð Keòù\ùf ö
ù^÷ùa\¥ aòZeY : Gùa @ûùc ù^÷ùa\¥ aòZeY K[û a‰ð^û Keòaû ö
@ûeZò icû¯ ùjaû _ùe aûaûuVûeê @ûgúaðû\ Z[û C\ò _ûA ù~ùZùaùk
bqcûù^ NeKê ù`eê[ôùf, aûaû bòZeKê ~ûA _e\û _Qùe Kû^Úùe [ôaû
ùMûUòG ùLû_Kê ]eò ]úùe ]úùe aiê[ôùf Gaõ ùbûR^ _ûAñ @ûi^ MâjY
Keê[ôùf ö bqcûù^ Zûu ij \êAUò ]ûWÿòùe aiê[ôùf ö ùicûù^
^û^ûeKce iêLû\¥ ~[û, _êeò, cŠû_òVû, ù_Wÿû, a`òð, C_cû, @^Ü @û\ò
[ûkòùe iùRA @ûYê[ôùf Gaõ aûaû ù^÷ùa\¥ ÊúKûe ^Keòaû _~ð¥«
aûjûùe _âZúlû Keê[ôùf ö icÉ _âiû\Kê GKûVò Keò\ò@û~ûC[ôfû, Zû_ùe
bMaû^uê ù^÷ùa\¥ @_ðY Keòaû _ùe aûaû MâjY Keê[ôùf ö KòQò @õg
aûjûùe @ù_lû Keò[ôaû ùfûKu c]¥ùe aòZeY Keòaû _ùe @agòÁ
bòZùe aiò[ôaû ùfûKcûù^ _ûC[ôùf ö aûaû cSòùe aòeûRòZ ùjC[ôùf ö
\êA ]ûWÿòùe aiò[ôaû bqcûù^ ù_U _ìeûA Zé¯òùe ùbûR^ Keê[ôùf ö
bqcû^uê bfKeò Lê@ûAaû _ûAñ Z[û Kûjûe K’Y \eKûe aêSòaû _ûAñ
aûaû g¥ûcû Gaõ ^òùcûYKeuê \ûdòZß ù\A[ôùf ö ùi \êùjñ c]¥ aWÿ
]¥û^ ijKûùe icÉu _âZò \éÁò ù\C[ôùf ö Gjò _âKûe bqcûù^ aWÿ
@û^¦ùe ùbûR^ MâjY Keê[ùô f ö ùKùZ _aòZ,â c]êe I _âúZò_‰ì ð ùbûR^
Zûjû [ôfû ! i\û cûwkòK Gaõ _aòZâ ö
Pjäû _âiû\ : Gjò_eò iZ¨iwùe aiò \òù^ ù~ùZùaùk ùjcûW_«
ù_U_ìeû ùbûR^ Keòiûeò[ôùf, aûaû Zûuê ùMûUòG Mäûi Pjäû _òAaûKê
ù\ùf ö Zûe gêbâ a‰ð Zûuê bf fûMê[ôùf c]¥ ù_Uùe @ûù\ø RûMû
^[ôaûeê ùMûUòG ùXÿûK _òA ùi eLôù\ùf ö Zûue Gjò Cù_lûcôK bûa
ù\Lô aûaû Kjòùf ‘iaê _òA\ò@ ö G_eò gêb @aie @ûC còkòa ^ûjó ö’
Zû_ùe ùi iaêZK Pjäû _òAù\ùf; Kò«ê aûaûue Gjò iûõùKZòK aP^e
ccð gúNâ RYû_WÿòMfû KûeY Gjûe KòQò\ò^ _ùe aûaû cjûicû]ôùe fú^
ùjûAMùf ö _ûVKMY ! Gùa @ûùc ùjcûW_«u _âZò KéZmZû _âKûg
Keòaû, KûeY ùi Z Pjäû _û^ Kùf Kò«ê @ûc _ûAñ _âPêe _eòcûYùe gâú
iûAfúkû eì_K @céZ _â\û^ Keò ù\AMùf ö
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö
(249)
 öö D^PZßûeòõgZ¨ (39) @]¥ûd öö
aûaûue iõÄéZ mû^ I MúZû UúKû, icû]ô c¦òe ^òcðûY

Gjò @]¥ûdùe aûaû MúZûe ùMûUòG ùgæûKe @[ð a¥ûL¥û KeêQ«ò ö KòQò
ùfûKu c^ùe G_eò ]ûeYû [ôfû ù~ aûaûue iõÄéZ bûhûùe mû^
^[ôfû Gaõ ^û^ûiûùjaue c]¥ G_eò ]ûeYû aka©e ejò[ôfû ö
ùjcûW_« cìk ceûVò Mâ^Úe 50Zc @]¥ûdùe Gjûe LŠ^ KeòQ«ò ö
\êAUò~ûK @]¥ûde aòhd _âûd icû^ ùjûA[ôaûeê GVûùe Zûjû GKZâ
i^Üòùag Keû~ûAQò ö
_âÉûa^û : gòeòWÿòe ùiøbûM¥Kê KòG a‰ð^û Keò_ûeòa ? gâú \ßûeKûcûA
]^¥, ù~CñVûùe gâú iûA Êgeúeùe @ûiò fúkû eP^û Kùf Gaõ icû]ôiÚ
ùjùf ö
gòeW
ò e
òÿ ^e^ûeú ]^¥ @U«ò, ù~Cñcû^ue ù_âcagZü gâú iûA GVûùe
_\û_ðY Keò ùicû^uê @^êMéjúZ Kùf ö gòeòWÿò Z _â[ùc GK lê\â Mâûc
[ôfû; Kò«ê gâú iûAu iû^Üò]¥ ù~ûMê Gjû aòùgh cj©ß fûb Keò GK _ûa^
Zú[ð ]ûcùe _eòYZ ùjfû ö
gòeòWÿòe ^ûeúcûù^ c]¥ _ec ùiøbûM¥gûkò^ú, ù~Cñcû^ue aûaûu
C_ùe @iúc Gaõ @Zêk^úd aògßûi ejò[ôfû ö @ûV _âje Kûc Keòaû,
ù_hY, gi¥ @ck, Méj Kû~ð¥ @û\ò _ùe c]¥ ùicûù^ Zûue Kú©òð
MêYMû^ Keê[ôùf ö ùicû^ue ù_âce _Uû«e ^ûjó ö aWÿ c]êe Êeùe
ùicûù^ Zûue MêYMû^ Keê[ôùf, ù~Cñ[ôeê Cbd MûdK I ùgâûZûuê gû«ò
còkê[ôfû ö
aûaûu \ßûeû UúKû : aûaûue iõÄéZ mû^ @Qò ùaûfò Ê_Üùe aò ùKjò
KÌ^û Keò^[ôùf ö \òù^ ^û^ûiûùja Pù¦ûeKeuê MúZûe ùMûUòG ùgäûKe
@[ð aêSûA ùi icÉuê ZUiÚ Keòù\ùf ö Gjûe a‰ð^û ùiaû^òaé©
cûcfZ\ûe aò.bò.ù\a ceûVú iûAfúkû _ZâK ò ûe 4[ð bûM(_éÂû 563)ùe
_âKûg KeòQ«ò ö Gjûe iõlò¯ aòaeYú ‘iûAaûaûi¨ PûUði¨ GŠ ùiAwi’
^ûcK AõeûRú _êÉKe 69 _éÂûùe Gaõ “\ IßûŠeið ùiA< iûAaûaû’e
36 _éÂûùe CùfäL ùjûAQò ö Gjò \êAUò~ûK _êÉK gâú aò.bò. ^eiòõjÊûcúu
\ßûeû ePòZö gâú aò.bò. ù\a AõeûRúùe 27-09-1936ùe ù~Cñ aqa¥
(250)
ù\A[ôùf Zûjû ^eiòõj Êûcúu \ßûeû ePòZ _êÉK ‘bqcû^ue @^êba’
bûM-3ùe _âKûgòZ ùjûAQò ö gâú ù\a Gjò aòhdùe _â[c iìP^û
^û^ûiûùja Pù¦ûeKeuVûeê _ûA[ôùf ö GYê GVûùe Zûue Cqò C¡ðéZ
Keû~ûCQò ö ^û^ûiûùja Pù¦ûeKe ùa\û«e aò\ûß ^ aò\¥û[ðúcû^u c]¥ùe
@^¥Zc [ôùf ö ùi GKû]ôK UúKû ijòZ MúZû gûÈ @]¥d^ Keò[ôùf Z[û
G[ô_ûAñ Zûu c^ùe aWÿ @jõKûe aò [ôfû ö aûaû iõÄéZ bûhûùe iµì‰ð
@m ùaûfò Zûue aògßûi [ôfû ö GYê \òù^ aûaû Zûu c^e Gjò bâc \ìe
KeòaûKê Azû Kùf ö Gjû ùijò icde K[û ù~ùZùaùk bqcûù^
@ÌiõL¥ûùe @ûiê[ôùf ö aûaû bqcû^u ij ajê aòk´ _~𥫠aû©ðûkû_
Keê[ôùf ö ^û^ûiûùja Gjò icdùe Zûue PeY ùiaû Keê[ôùf Gaõ
@ÆÁ bûaùe KòQò MêYêMêYê ùjC[ôùf ö
aûaû : ^û^û, Zêùc ]úùe ]úùe K’Y KjêQ ?
^û^û : cêñ MúZûe ùMûUòG ùgæûK _ûV KeêQò ö
aûaû : ùKCñ ùgæûK ?
^û^û : bMaZ¨ MúZûe ùMûUòG ùgæûK ö
aûaû : UòKòG aWÿ _ûUòùe Kêj..
Zû_ùe ^û^û bMaZ MúZûe PZê[ð @]¥ûde 34Zc ùgæûK @ûaé©ò
Kùf:-
“Z\¨aò¡ò _âYò_ûùZ^ _eò_âùgÜ^ ùiadû
C_ù\l¥«ò ùZ mû^õ mû^ò^É©ß\gòð^ü ö”
aûaû : ^û^û, Zêùc K’Y Gjûe @[ð RûYòQ ?
^û^û : @ûmû cjûeûR ö
aûaû : ~\ò RYû@Qò, Zûùjùf ùcûùZ c]¥ Kj ö
^û^û : Gjûe @[ð ùjCQò -ùijò mû^Kê Zêùc Z©ß\gðú mû^úcû^u
^òKUKê ~ûA aêS ö Zûuê bfbûùa \ŠaZ _âYûc Keò ùiaû Keò Gaõ
K_UZû Z¥ûMKeò iekZû_ìaK ð _âgÜ Kùf, bfbûaùe _ecûcôZ©ß RûYò[a ô û
ùijò mû^ú cjûcôûcûù^ ZêcKê Z©ßmû^ C_ù\g ù\ùa ö
aûaû : ^û^û, cêñ Gjò _âKûe iõKêk bûaû[ð Pûjêñ^ûjó ö ùcûùZ Z _âùZ¥K
g± @ûC Zûe bûhû«eòZ CyûeY Keò a¥ûKeYMZ @[ð aêSû@ ö Gùa
^û^û ùMûUòG ùMûUòG g±e @[ð aêSûAaûùe fûMòùf ö
aûaû : ^û^û, K’Y ùKak iûÁûw ^cÄûe Keòaû ~[û[ð ?
(251)
 ^û^û : ^cÄûe a¥ZòùeK ‘_âYò_ûZ’e bò^Ü @[ð ùcûùZ RYû^ûjó ö
aûaû : ‘_eò_âgÜ’e @[ð K’Y ?
^û^û : _âgÜ _Pûeòaû ö
aûaû : ‘_âgÜ’e @[ð K’Y ?
^û^û : ùijò (_âgÜ _Pûeòaû)
aûaû : ~\ò _eò_âgÜ Gaõ _âgÜ \êAUòe @[ð icû^,Zûùjùf a¥ûi ‘_eò’
C_iMð KûjóKò _âùdûM Kùf ? K’Y a¥ûiue aê¡ò bâc ùjûA~ûA[ôfû ?
^û^û : ùcûùZ Z _eò_âgÜe bò^Ü @[ð RYû^ûjó ö
aûaû : ‘ùiaû ? GVûùe ùKCñ _âKûe ùiaû K[û Kêjû~ûCQò ö
^û^û : ~ûjû @ûùccûù^ iað\û @û_Yue KeêQê ö
aûaû : Gjò ùiaû _~ð¥û¯ Kò ?
^û^û : GjûVûeê @]ôK ùiaûe ùKøYiò aògòÁ @[ð ùcûùZ RYû^ûjó ö
aûaû : \ßòZúd ]ûWÿòe ‘C_ù\l¥«ò ùZ mû^õ’ùe Zêùc ‘mû^’ g±
iÚû^ùe _é[K g± _âùdûM Keò Zûe @[ð a¥ûL¥û Keò_ûeòa Kò ?
^û^û : @ûmû jñ ö
aûaû : Kò g± ?
^û^û : @mû^c¨ ö
aûaû : mû^ a\kùe ùijò g±Kê iõù~ûMKùf Gjò ùgäûKe @[ð K’Y
ùjCQò ?
^û^û : _âbê, ^ûjó ö gue bûh¥ùe Gjò _âKûe ùKøYiò a¥ûL¥û ^ûjó ö
aûaû : ^[ôùf K’Y ùjfû ö ~\ò ‘@mû^’ g± \ßûeû ùKøYiò C©c @[ð
ùjûA_ûeêQò Zûùjùf ùi[ôùe @û_©ò K’Y ?
^û^û : cêñ RûùY ^ûjó, ùi[ôùe @mû^ g±e Kò_eò _âùdûM ùja ö
aûaû : Ké¾ @Rðê^uê mû^úcû^uê Gaõ Z©ß\gðúcû^uê _âYûc KeòaûKê
KûjóKò Kjò[ôùf, _âgÜ _PûeòaûKê Z[û ùiaû KeòaûKê KûjóKò C_ù\g
ù\A[ôùf ? K’Y Êdõ Ké¾ Z©ß\gðú ^[ôùf ? ^û Êdõ mû^ Êeì_
^[ôùf ?
^û^û : _âbê, jñ, ùi mû^ûaZûe [ôùf; Kò«ê cêñ Gjû aêSò_ûeê^ûjó ù~ ùi
@Rðê^uê @^¥ mû^úcû^u _ûAñ ùaûfò KûjóKò Kjòùf ?
aûaû : K’Y Zêùc aêSò_ûeòf ^ûjó ?
aûaûue G _âKûe aòùgähYùe ^û^û jZ_âb ùjûAMùf ö Zûue aê¡ò
(252)
jRòMfû Z[û @jõKûe Pì‰ðaòPì‰ð ùjûAMfû ö Zû_ùe aûaû Êdõ Gjò _âKûe
Zûe @[ð a¥ûL¥û Kùf ö
(1) mû^úcû^uê ùKak iûÁûw _âYûc Keòaû _~ð¥û¯ ^êùjñ ö @^^¥
bûaùe i\¨Mêeêu _âZò geYûMZ ùjaû CPòZ ö
(2) ùKak _âgÜ _Pûeòaû _~ð¥û¯ ^êùjñ ö ùKøYiò _âKûe Kê_âaé©ò, c¦
CùŸg¥ eLô aû Qò\âûù^ßhY CùŸg¥ùe fò¯ ùjûA _âgÜ Keòaû CPòZ ^êùjñ,
aeõ CiôêKZû_ìaðK ùKak ùcûl aû @û]¥ûcôòK _[ùe C^ÜZò _âû¯ò ^òcò©
bûa^ûùe ù_âeòZ ùjûA _âgÜ Keòaû CPòZ ö
(3) ùiaû Keòaû aû @ÊúKûe Keòaû ùcûe Azû]ú^- ~òG G_eò
bûa^ûùe Kû~ð¥ Kùe, ZûKê ùiaû Kêjû~ûA_ûeòa ^ûjó ö ZûKê @^êba
KeòaûKê ùja Kò ùcûe geúe C_ùe ùKøYiò @]ôKûe ^ûjó ö Gjò geúe
C_ùe Mêeêue jó @]ôKûe @Qò Gaõ ùKak Zûue ùiaû ^òcò© jó Zûjû
aò\¥cû^ ö
Gjò _âKûe @ûPeY Keòaû \ßûeû ZêcKê i\¨Mêeêu \ßûeû mû^_âû¯ò ùja,
ù~_eòKò _ìùaðûq ùgäûKùe Kêjû~ûAQò ö
^û^û aêSò_ûeòùf ^ûjó Kò Mêeê Kò _âKûe ‘@mû^’e gòlû ù\CQ«ò ö
aûaû : ‘mû^e C_ù\g Kò_eò ? @[ðûZ¨ baòh¥Zùe _âû¯ ùjaûKê [ôaû
@ûcôû^êbìZòe gòlû ö @mû^Kê ^ûg Keòaû ùjCQò mû^ ö (MúZû ùgäûK :
18-66 mûù^gßeúe bûaû[ðùe G_eò a‰ð^û Keû~ûAQò- ùj @Rêð^ !
~\ò ^ò\âû Gaõ Ê_Ü @\ég¥ ùjûA~ûG Zûùjùf Zêùc @ûZàm ùja ö Gjû
VòK¨ ùijòbkò ö’ ‘mûù^gßeúe _*c @]¥ûd(16), 83 _\ùe CùfäL
ùjûAQò ù~ @mû^ZûKê ^ûg Keòaû a¥ZúZ mû^e @ûC @]ôK ÊZª cj©ß,
KòQò aòùghZß @Qò Kò ?) @§Kûee aò^ûg ùjCQò _âKûg ö ù~ùZùaùk
@ûùc ù\ß÷Zbûa aò^ûg K[û @ûùfûP^û Keê, @ù\ß÷Zaû\ K[û Kjê Gaõ
ù~ùZùak @§Kûe ^ûg K[û Kjê Zûjûe @[ð ùjCQò @ûùfûKe K[û
KjêQê ö ~\ò @ûùc @ù\ß÷Ze iÚòZò @^êba KeòaûKê PûjêñQê Zûùjùf @ûcKê
c^bòZùe [ôaû ù\ß÷Z bûa^ûKê ^Á KeòaûKê ùja ö @ù\ß÷Z iÚòZòKê _âû¯
Keòaûe Gjû ùjCQò flY ö ù\ßZ ÷ bûaùe ejò @ù\ßZ ÷ e Pyðû i¸a ^êùjñ ö
ù~ùZùaùk _~𥫠ùijò iÚòZò _âû¯ ^ùjûAQò, ùi _~𥫠KòG Zûjû
@^êba Keò_ûeòa ^ûjó ö’
_êYò gòh¥ c]¥ i\¨Mêeêu Zêf¥ mû^e _âZúK @ùU ö ùKak @aiÚû,
(253)
Cyû^êbìZò, @\¨bìZ Z[û @ùføKòK iZ¥, @\ßòZúd ù~ûM¥Zû Gaõ Hgß~ð¥
ù~ûMùe ùijò \êAu c]¥ùe bò^ÜZû ejò[ûG ö i\¨Mêeê ^òMðêY ^òeûKûe I
iyò\û^¦ @U«ò ö aÉêZü ùi ùKak c^êh¥ RûZò Gaõ aògße Kf¥ûY
^òcò© ùÊzû_ìaðK cû^a geúe ]ûeY Ke«ò; Kò«ê ù\j ]ûeY Keò c]¥
Zûue ^òMY ðê i©ûe @iúcZûùe ùKøYiò DYû jêG ^ûjó ö Zûue @ûùcôû_f²ò,
\òa¥gqò Gaõ mû^ iað\û _eò_ì‰ð ejò[ûG ö gòh¥e c]¥ aûÉaùe ùijò
Êeì_ [ûG Kò«ê; @iõL¥ R^à KûeYeê Zû bòZùe @mû^Zû beòùjûA Zûe
gê¡ ùP÷Z^¥ Êeì_e aòiáZò ùjûA~ûG ö MúZûe _*c @]¥ûdùe ~ûjû
Kêjû~ûAQò ‘@mûù^^ûaéZõ mû^õ ùZ^ cêj¥«ò R«aü ö’ @[ðûZ¨ ùi cù^
Kùe ù~ ‘cêñ GK Rúa, \êaðk Gaõ @ijûd @ùU ö Mêeê Gjò @mû^eì_K
RWÿKê Zûe cìkeê C_ôûU^ Keòù\A C_ù\g ù\A[û«ò ù~ ^û, Zêùc jó
Bgße, iaðgqòcû^ Gaõ ic[ð @U ö Gjû_ùe ùi KòQò cûZâûùe @^êba
Keò[ûG ù~ jñ, _âKéZùe ùi Bgße @ùU ö cûdûe iZZ bâcùe ejòaû
KûeYeê ùi ^òRKê GK geúe, Rúa Z[û Bgße Gaõ aògß ZûVûeê bò^Ü
ùaûfò cù^ Keò[ûG ö @ù^K R^à ]ûeY Keòaû KûeYeê Gjò bâc RûZ
ùjûA[ûG ö GjûKê bò©K ò eò ùi iêL, \êüL I Cbde cògY
â @^êba Keò[ûG ö
Gjò bâc, ZîUò Gaõ @mû^ZûKê \ìe Keòaû _ûAñ ^òR bòZùe @ù^ßhY Keòaû
CPòZ ö @mû^Zû Kò_eò RûZ ùjfû? Gjû ùKCñVûùe @Qò ? @ûC Gjò
ZîUòe \òM¨\gð^Kê jó C_ù\g Kêjû~ûG ö
@mû^Zûe C\ûjeY ùjCQò:-
(1) cêñ GK Rúa(_âûYú) @ùU ö
(2) cêñ geúe @ùU ö
(3) Bgße, aògß Gaõ Rúa bò^Ü bò^Ü @U«ò ö
(4) cêñ Bgße ^êùjñ ö
(5) geúe @ûcôû ^êùjñ-Gjû ùaû] ^ùjaû
(6) Bgße, aògß Gaõ Rúa-GK Gjò mû^ ^ùjaû ö
Gjòiaê ZîUò aòhdùe ù~ _~𥫠ZûKê \òM\gð^ Keû~ûA^ûjó ùi _~ð¥«
gòh¥ Bgße, Rúa Gaõ geúe K’Y, ùicûù^ Kò_eò _eÆe ij iµéq
Z[û ùicûù^ _eÆeVûeê bò^Ü Kò ^êjñ«ò Kò´û GKicû^ ùiK[û aêSò_ûeòa
^ûjó ö Gjûe gòlû ù\aû Z[û Zû’e @mû^ZûKê \ìe Keòaû jó mûù^û_ù\g
@ùU ö ùZùa RúaKê Gjò mû^ _â\û^e @ûag¥KZû K’Y ? Gjûe C©e
(254)
ùjCQò Zû’e ZîUò ZûKê ù\LûAù\A @mû^Zû \ìe Keòaû ö
aûaû _êYò Kjòùf
(1) _âYò_ûZe @[ð ùjCQò ‘geYûMZò’ ö
(2) Kûdcù^ûaûK¥ùe geYûMZ ùjaû CPòZ ö
(3)Ké¾ @^¥ mû^úcû^uê K’Y iõùKZ \ò@«ò ? i\¨bq ^òcù« _âùZ¥K
Z©ß aûiêù\a @U«ò ö (bMaZ MúZû @]¥ûd 7 :11- @[ðûZ¨ ù~ ùKøYiò
Mêeê Zûe bq _ûAñ Ké¾ @ùU) @ûC Mêeê gòh¥Kê aûiêù\a cù^ Ke«ò Gaõ
Ké¾ Gjò Cbduê Zûue _âûY I @ûcôû ö (bMaZ MúZû @]¥ûd 7 :18ùe
mû^ù\aue UúKû) KûeY gâúKé¾uê aò\òZ [ôfû ù~ G_eò @ù^K bq
Gaõ Mêeê aò\¥cû^ @U«ò, GYê ùicû^ue cj©ß aé¡ò ^òcù« jòñ gâúKé¾
@Rðê^uê G_eò Kjò[ôùf ö
icû]ô c¦òe ^òcðûY : aûaû ~ûjû KòQò KeòaûKê Pûjêñ[ôùf, Zû’e Pyðû
ùi ùKùa Keê^[ôùf ö _e«ê @ûL_ûLùe G_eò _eòùag I _eòiÚòZò iéÁò
Keòù\C[ôùf ù~ ]úùe ]úùe @[P ^ò½òZ bûaùe Zû’e iê`k ù\Lô
ùfûùK @ûP´òZ ùjC[ôùf ö icû]ô c¦òe ^òcðûY Gjûe GK C\ûjeY ö
^ûM_êee ùKûUò_Zò bq aû_êiûùja aêUò i_eòaûe gòeòWÿòùe ejê[ôùf ö
[ùe Zûu c^Kê aòPûe @ûiòfû ù~ gòeòWÿòùe Zûue ^òRe GK IßûWÿû(Ne)
Keòùa ö KòQò icd _ùe ù~ùZùaùk ùi \úlòZ IßûWÿûùe ùgûA[ôùf,
GK Ê_Ü ù\Lôùf ö aûaû Ê_Üùe @ûiò Zûuê KjêQ«ò ‘Zêùc ^òRe GK IßûWÿû
Gaõ c¦òe Zò@ûeò Ke ö’ g¥ûcû c]¥ ùijò _ûLùe ùgûA[ôùf Gaõ ùi aò
@^êe_ì Ê_Ü ù\Lôùf ö aêUi
ò ûùja ù~ùZùaùk ^ò\eê CVòùf g¥ûcû Kû¦ê[aô û
ù\Lô @û½~ð¥ ùjûA Kû¦òaûe KûeY _Pûeòùf ö g¥ûcû Kjòùf ‘aûaû Gùa
Gùa Ê_Üùe @ûiò ÆÁ g±ùe Kjòùf ‘c¦òe ijòZ IßûWÿû ^òcðûY Ke ö cêñ
icÉue Azû _ì‰ð Keòaò ö’ aûaûue Gjò c]êe I ù_âc_ì‰ð aP^ gêYò cêñ
bûaaòjkß ùjûAMfò, ùcûe KY× aû¿eê¡ ùjûAMfû ö ^d^~êMkeê @gî]ûeû
aûjûeò@ûiêQò ö Cbdue icû^ Ê_Ü ù\Lô aêUòue @û½~ð¥e iúcû ejòfû
^ûjó ö Zûu _ûLùe ]^e Z @bûa ^[ôfû, GYê IßûWÿû ^òcðûY K[û iÚòe Keò
g¥ûcûu ij aiò GK eì_ùeL Zò@ûeò Kùf ö KûKûiûùja \úlòZ ZûKê
ù\Lô @^êùcû\^ Kùf Gaõ ù~ùZùaùk aûaûu i¹êLùe Zûjû C_iÚû_^
KeûMfû ùi ZKôûk ÊúKéZò _â\û^ Kùf ö Gjû_ùe ^òcðûY Kû~ð¥ @ûe¸
ùjfû ö g¥ûcûu Z©ßûa]û^ùe Zk cjfû, bŠûeNe, bìZk Kl Gaõ
(255)
Kì@ ^òcðûY ùjfû ö aûaû ùfŠòaûMeê ~òaû @ûiòaû icdùe c]¥ ùKùZK
_eûcgð ù\C[ôùf ö _ùe aû_êiûùja ù~ûMuê Gjò \ûdòZß @_ðY KeûMfû ö
ù~ùZùaùk Gjò Kû~ð¥ Pûfò[ôfû aû_êiûùja aêUòu c^ùe GK aòPûe
@ûiòfû ù~ KòQò ùLûfû iÚû^ eLû~òaû CPòZ, ~ûjû cSòùe ‘cìefú]e’ue
aòMâj iÚû_^û Keû~ûA_ûeòa ö ùi GjòK[û g¥ûcûuê RYûA aûaûuVûeê
@^êcZò @ûYòaûKê Kjòùf ö ù~ùZùaùk aûaû IßûWÿû _ûL ù\A ~ûC[ôùf,
g¥ûcû aûaûuê Gjò K[û RYûAùf ö aûaû Zûue i¹Zò _â\û^Keò Kjòùf
‘c¦òee ^òcðûY ùgh ùjaû _ùe cêñ ùiVûùe ejòaò ö _êYò IßûWÿû _âZò aWÿ
@^ê_c \éÁòùe ^òeúlY Keò Kjòùf ‘ IßûWÿû ^òcðûY ùjûA~òaû _ùe @ûùc
icùÉ ZûKê a¥ajûe Keòaû ö ùiAVò ejòaû, ùLkòaû, aêfòaû, _eÆeKê
jé\dùe fMûAaû Z[û @û^¦ Keòaû ö’ Gjû_ùe g¥ûcû MbðMj é e bò©i
ò ûÚ _^
^òcù« Gjû gêb cêj© ì ð Kò ùaûfò _âgK
Ü ùf ö aûaû ÊúKûeûcôK C©e ù\ùf ö
Zû_ùe g¥ûcû ^Wÿò@û bûwò Kû~ð¥ gêbûe¸ Kùf ö ~[û icdùe icÉ
Kû~ð¥ iµ^Ü ùjfû Gaõ cìefú]eue GK iê¦e cì©òð ^òcðûY ^òcù« aeû\
KeûMfû ö Gùa _âZòÂûKê @ù_lû; Gjò icdùe GK ^ìZ^ NUYû NUòfû ö
aûaûue ÊûiÚ¥ Leû_ ùjûAMfû Gaõ RYûMfû ù~_eòKò ùi ù\jZ¥ûM
Keòù\ùa ö aêUòiûùja aWÿ ^òeûg ùjùf I \êüLùe bûwò_Wÿòùf ö ùi
cù^Kùf ù~ ~\ò aûaûue _âdûY ùjûA~ûG Zûùjùf IßûWÿû Zûue _aòZâ
PeYÆgðeê a*òZ ùja Gaõ Zûue icÉ ]^(_âûd GK fl Uuû) aé[û
~òa ö Kò«ê @«òc icdùe aûaûue gâúcêLeê ^òüiéZ aP^ ‘ùcûùZ IßûWÿûùe
jó eLôa’ ùKak aêUòuê ^êùjñ icÉuê iû«ß^û _â\û^ Keò[ôfû ö ^ò¡ðûeòZ
icdùe aûaûue _aòZâ geúe c¦òee ùK¦âiÚkùe iÚû_^û KeûMfû,
~ûjû cìefú]eu ^òcù« CŸòÁ [ôfû ö @ûC aûaû Êdõ cìefú]e ùjûAMùf
Z[û IßûWÿû ‘iûAaûaûu icû]ô c¦òe ö’
Zûue @Mû] fúkûe [kKìk ùKjò _ûA^ûjû«ò ö gâú aû_êiûùja aêUò
]^¥, ~ûjûu IßûWÿûùe aûaûue _ec _aòZâ \òa¥ _û[ðòa geúe Gùa Pòe
aògâû«òùe aòfú^ ùjûAQò ö
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(256)
 öö PZßûeòõgZ¨(40) @]¥ûd öö

aûaûu aòiàd fúkû : aò.bò. ù\au cûZûu C\¨~û_^ icûùeûj

Gaõ ùjcûW_«u ùbûRòùe ù~ûM\û^

Gjò @]¥ûdùe \êAUò K[ûe a‰ð^û Keû~ûAQò ö (1) aûaû Kò_eò gâúcû^
ù\au cûZûu aâZ C\¨~û_^ùe i¹òkòZ ùjùf Gaõ (2) ùjûfò \ò^
aû¦âûùe ùjcûW_«u Nùe _\û_ðY Kùf ö
_âÉûa^û : ]^¥ gâú iûA ic[ð ö ùKùZ iê¦e Zûue ^ûc ö Cbd
iûõiûeòK Gaõ @û]¥ûcôòK aòhdùe ùi bqcû^uê C_ù\g ù\C[ôùf
Gaõ ùicû^ue Rúa^e CùŸg¥ _âû¯ Keòaûùe ijûdZû Keò ùicû^uê
gqò _â\û^ Keê[ùf ö ùb\bûa bûa^ûKê ^Á Keò @_âû_¥ aÉêKê _âû¯
KeûC[ôùf ö bqcûù^ bqò_a ì K
ð iûAPeYùe ùfûUê[ùô f Gaõ gâú iûAaûaû
c]¥ ùb\bûa ejòZ ùjûA ù_âc_ìaðK bqcû^u ij jé\d fMûC[ôùf ö
bqcû^u MjYùe ùi G_eò i¹òkòZ ùjC[ôùf ù~_eò ahðûEZêe Rk
^\úùe cògò[ûG Gaõ ùicû^uê ùi Zûue gqò I _âZòÂû _â\û^ Keê[ôùf ö
öö bqu Nùe _j*ò aûaû K[û eLôùf öö
gâúcZú ù\au C\¨~û_^ Ciôa : gâú aò.bò. ù\a [ûù^ Ròfû
WjûYêe cûcfZ\ûe [ôùf ö Zûue cû’ _âûd _Pògò ZòeògUò aâZ Keê[ôùf,
ùiiaêe C\¨~û_^û icd C_^úZ ùjûA~ûA[ôfû ö Gjò @aieùe gùj
\êAgj aâûjàYuê ùbûR^ KeûAaûKê Zûue Azû [ôfû ö gâú ù\a \ò^ iÚòe
Keò aû_êiûùja ù~ûMu VòKYûùe ùMûUòG _Zâ gòeòWÿò _VûAùf ö ùi[ôùe
Zûu cû’ue aâZ C\¨~û_^ Ciôa Gaõ Gjò C_fùl @ûùdûRòZ ùjaûKê
[ôaû ùbûRò icûùeûjùe ù~ûMù\aû ^òcù« Zûu Ze`eê gâú iûAaûaûuê
^òcªY KeòaûKê @^êùeû] Kùf Z[û Zûue @^ê_iÚòZòùe icûùeûj @_ì‰ð
ùjûA~òa ùaûfò RYûAaûKê Kjòùf ö ùghùe aûaûu C_ùe _ì‰ð aògßûi
eLô ùfLôùf ù~ WjûYêùe _\û_ðY Keò ùi @ag¥ Gjò \ûiKê KéZû[ð
Keòùa ö’
aû_êiûùja ùRûM _ZâUò aûaûuê _Xÿò gêYûAùf ö aûaû ZûKê aWÿ ]¥û^
(257)
ijKûùe gêYùò f Gaõ gê¡ jé\dùe ^òcªY ù_âeZ ò ùjûA[ôaû RûYò Kjòùf
‘~òG ùcûùZ iàeY Kùe, cêñ iað\û Zûe ]¥û^ eLô[ûG ö ùcûe ~ûZâû _ûAñ
ùKøYiò iû]^ ~[û MûWÿò, Uûwû Kò aòcû^e _âùdûR^ ^ûjó ö ùcûùZ ~òG
ù_âc ijKûùe WûùK, Zû’ i¹êLùe cêñ ZZ¨lYûZ¨ _âKU ùjûA~ûG ö’ Zûuê
ùMûUòG _Zâ _VûA\ò@ ù~ ‘\êARYu ij cêñ ^ò½d ~òaò ö’ aûaû ù~còZò
Kjòùf, gâú ùRûM Zûjû _Zâùe ùfLô gâú ù\au ^òKUKê _VûAù\ùf ö
_Zâ _Xÿò ù\au c^ùe _âi^ÜZû beòMfû; Kò«ê ùi GK[û c]¥ RûYò[ôùf
ù~ aûaû ùKak eûjûZû, EA I ^òcMûIñ a¥ZúZ @^¥ ùKCñVûKê ~ûC^[ôùf ö
Zû_ùe Zûu c^ùe aòPûe @ûiòfû Kò Zûu _lùe K’Y @i¸a ? Zûue
fúkû @_ûe Gaõ PcKôûeòZûùe _eò_ì‰ð ö ùi Z iaða¥û_ú ö ù~ ùKøYiò
ùagùe _âKU ùjûA ùi Zûue aP^ elû Keò_ûeòùa ö
KòQò \ò^ _ùe RùY i^Ü¥ûiú WjûYê ùÁi^ùe IjäûAùf ö Zûue
ùagbìhû ù\Lôùf ùi RùY awúd i^Ü¥ûiú bkò RYû_Wÿê[ôùf ö ùMûiêelû
@ûù¦ûk^ _ûAñ Kû~ð¥ Keê[ôaû Kjò ùÁi^cûÁeu ^òKUKê ~ûA KòQò bòlû
^òcò© ùi _âû[ð^û Kùf ö ùÁi^ cûÁe Zûuê cûcfZ\ûe(aò.bò. ù\a)u
_ûLKê ~òaûKê _eûcgð ù\A Zûu ijûdZûùe _~ð¥û¯ Pû¦û @û\ûd Keò_ûeòùa
ùaûfò Kjòùf ö ùijò icdùe cûcfZ\ûe gâú ù\a ùiVûùe _j*òMùf ö
ùÁi^ cûÁe Zûuê i^Ü¥ûiúue _eòPd KeûAù\ùf Gaõ \êùjñ _äûU`cðùe
aiò KòQò icd aû©ðûkû_ Kùf ö cûcfZ\ûe Zûuê Kjòùf ù~ @^¥ GK
\ûZa¥ iõiÚû ^òcò© Gùa @*ke RùY _âZòÂòZ a¥qò eûIiûùja ^ùeû©c
ùiVu \ßûeû Pû¦û\ûZûue GK ZûfòKû _âÉêZ Keû~ûAQò ö GYê iùw
iùw @ûC ùMûUòG ZûfòKû Keòaû VòK¨ ùja ^ûjó ö \êA Pûeòcûi _ùe ùi
@ûiòùf bf ùja ùaûfò Kjòùf ö Gjû gêYò i^Ü¥ûiúRYK _âiÚû^ Kùf
Gaõ cûiK _ùe gâúù\au Méj i¹êLùe _ìaðûjÜ 10Uû icdùe ùMûUòG
Uûwûeê IjäûAùf ö Zûuê ù\Lô gâú ù\a cù^ Kùf ù~ ùi ùaûù] Pû¦û
_ûAñ @ûiòQ«ò ö i^Ü¥ûiúRYK Zûuê Kjòùf ‘Pû¦û _ûAñ ^êùjñ, @ûRò cêñ KòQò
ùbûR^ _ûAñ @ûiòQò ö’ ù\a Zûuê ÊûMZ Keò VòK¨ @Qò ùaûfò Kjòùf ö
Gjû_ùe i^Ü¥ûiúRYK Kjòùf Zûu iûwùe @ûC \êARY aûkK c]¥
@Q«ò ö ‘VòK¨ @Qò Zûuê aò ù^A @ûi«ê’ ùaûfò ù\a Kjòùf ö ùbûR^ _ûAñ
@ûjêeò \êAN<û icd aûKò [ôfû ö Gjò icdZK ùicûù^ Kò_eò KUûAùa
ùaûfò ù\a _Pûeòùf ö i^Ü¥ûiú Kjòùf ùi[ô_ûAñ a¥É ùjaûe KòQò ^ûjó ö
(258)
ùi VòK¨ icdùe @ûiò _j*ò~ùò a ö ù\a Zûuê 12Uûùe @ûiòaûKê Kjòùf ö
VòK¨12Uû ùaùk ùijò Zâòcì©ðò ùiVûùe _j*òùf Gaõ ùbûR^ iûeò
ù`eòMùf ö
icûùeûj icû_^ ùjaû _ùe gâú ù\a aû_êiûùja ù~ûMu ^òKUKê
_Zâ ùfLô aûaûu \ßûeû aP^ bwe @ûùeû_ Kùf ö ù~ûM _ZâUò ù^A
aûaûu _ûLKê Mùf; Kò«ê _Zâ _Xÿòaû _ìaðeê jó aûaû Kjòùf ‘@ûùe ! cêñ
ùiVûKê ~òaûKê ù~ùZùaùk aP^ ù\A[ôfò ZûKê ù]ûKû ù\aò Kò_eò ?
ZûKê RYûA\ò@ ù~ @^¥ \êARY a¥qòu ij ùbûR^ùe cêñ C_iÚòZ [ôfò Kò
^ûjó, Kò«ê ùi ù~ùZùaùk ùcûùZ PòjÜò_ûeòfû ^ûjó, ^òcªY ù\aûe
C_Kâc Keê[ôfû KûjóKò ? ZûKê ùfLô\ò@ ù~ ùijò i^Ü¥ûiú Pû¦û ù^aû
_ûAñ @ûiòQò ùaûfò ùaûù] ùi bûaòaiò[ôfû ö Kò«ê @^¥ \êARY @ûiòùa
ùaûfò Kjò cêñ Zûe iù¦j \ìe Keò^[ôfò Kò ? @ûC ùijò Zâòcì©òð K’Y VòK¨
icdùe ùbûR^ùe C_iÚòZ ùjûA^[ôùf ? ‘cêñ ùcûe aP^ _ì‰ð Keòaû
_ûAñ ùcûe iaðÊ @_ðY Keòù\aò ö ùcûe Cqò ùKùa @iZ¥ ùja
^ûjó ö’ Gjò C©e ù~ûMu jé\dùe _âi^ÜZû ùLkûAù\fû Gaõ _Zâ ùfLô
ùi ù\au ^òKUKê _VûAùf ö ù~ùZùaùk ù\a C©e _Xÿòùf Zûue
Plêeê ]ûe ]ûe @gî ajòaûKê fûMòfû ö aé[ûùe aûaûu C_ùe ù\ûhûùeû_
Keò[ôaûeê c^ bòZùe @^êZû_ I ùKâû] RûZ ùjfû ö _½û©û_ Keòaû QWÿû
@^¥ aûU ^[ôfû ö
G[ôeê ÆÁ jêG ù~ ù~ùZùaùk bq @^^¥ bûaùe i\¨Mêeêu
geYûMZ jêG, ùiùZùaùk Zûe icÉ ]ûcòðK Kâòdû ^òaòðNÜùe Z[û
C©c _âKûùe iµ^Ü ùjC[ôaûe @^êba Kùe ö
ùjcûW_«u ùjûfò Ciôaùe ùbûRò : Gùa @ûùc @ûC GK K[û
@ûùfûP^û Keòaû, ù~Cñ[ôùe aûaû bqe Azû _ì‰ð Keòaû ^òcò© Kò_eò
`ùUûPòZâ eì_ùe _âKU ùjùf, Zûjû a‰ð^û Keû~ûAQò ö
1917 ciòjû ùjûfò_ì‰òðcû \ò^ ùjcûW_« GK Ê_Ü ù\Lôùf ö aûaû
RùY i^Ü¥ûiú ùagùe @ûiòùf Gaõ ùjcûW_«uê CVûA Kjòùf ‘cêñ @ûRò
c]¥ûjÜùe Zêc NeKê ùbûR^ _ûAñ @ûiòaò ö’ ^ò\eê CVûAaû c]¥ Ê_Üe
GK @õg [ôfû; Kò«ê ù~ùZùaùk _âKZ é ùe ^ò\ bûwòMfû, aûaû, Kò i^Ü¥ûiú
ùKjò C_iÚòZ ^[ôùf ö Ê_Ü K[û ùjcûW_« cù^_KûAaûKê fûMòùf Gaõ
i^Ü¥ûiúue _âZòUò Cqò Zûue iáZò _LûkòaûKê fûMòfû ö ~\òI MZ iûZahð
(259)
]eò ùi aûaûue iû^Ü] ò ¥ fûb Keê[ùô f Z[û ^òe«e Zûue ]¥û^ Keê[ùô f
cûZâ ùKùa Gjò @ûgû eLô^[ôùf ù~ \òù^ aûaû Zûu Nùe _\û_ðY Keò
ùbûR^ Keò Zûuê KéZû[ð Keòùa ö aûaûu Ê_Üùe aWÿ @û^¦òZ ùjûA ùi
_^ôúuê Kjòùf ‘@ûRò ùjûfò ö RùY i^Ü¥ûiú @Zò[ô ùbûR^ ^òcù« @ûiòaûe
@Qò ö GYê UòKòG @]ôK @^Ü ùeûùhA Keò[ôa ö’ _^ôú @Zò[ô KòG ùaûfò
RòmûiûKùf ö ùjcûW_« KòQò Mê¯ ^eLô Ê_Ü aé©û« VòK¨ VòK¨ Kjòù\ùf ö
_^ôú GjûKê aògßûi Kùf ^ûjó I gòeòWÿòe CKôéÁ ùbûR^ QûWÿò ùi GVûKê
KûjóKò @ûiòùa ùaûfò Kjòùf ö ùjcûW_« _^ôúu c^ùe aògßûi RûZ
KeûAaûKê Kjòùf Zûu _ûAñ K’Y @i¸a ? ùjûA_ûùe ùi Êdõ ^@ûiò
@^¥ ùKøYiò eì_ùe @ûiòùa ö G[ô_ûAñ UòKG ò @]ôK @^Ü ùeûùhA Keòaûùe
lZò K’Y ? Gjû_ùe ùbûR^ _âÉZ ê ò ùjfû ö ùjûfò _ìRû @ûe¸ ùjûA~ûA[ôfû
Gaõ _Zâ _KûA PZêü_ûgßðùe ew aòQûA \ò@ûMfû ö \êAUò ]ûWÿò KeûMfû
Gaõ cSòùe @Zò[ôcû^u _ûAñ iÚû^ QWÿûMfû ö _eòaûee icÉ i\i¥,
_êZâ, ^ûZò, K^¥û, RûcûZû _âbéZò ^òR ^òR @ûi^ MâjYKùf Gaõ ùbûR^
_egòaû @ûe¸ ùjfû ö ùjcûW_«u iìP^û @^êiûùe _âùZ¥K a¥qò ùijò
@mûZ @Zò[ôuê CiôêKZûe ij @ù_lû Keò[û«ò; Kò«ê ù~ùZùaùk c]¥ûjÜ
ùjûAMfû Gaõ ùKjò aò _j*òùf ^ûjó, \ßûe a¦ Keò gòKk ê ò fMûA\ò@ûMfû ö
@^Ügê¡ò ^òcù« NéZ _eòùahY KeûMfû, ~ûjûKò ùbûR^ @ûe¸ Keòaû
_ûAñ GK iõùKZ ö ùa÷gßù\a(@MÜò)uê J_PûeòK @ûjêZò ù\A gâúKé¾uê
ù^÷ùa\¥ @_ðY KeûMfû ö Zû_ùe icùÉ ù~còZò ùbûR^ @ûe¸ KeòaûKê
~ûCQ«ò, Gjò icdùe ùKjò RùY _ûjûP PXÿê[ôaûe gêYûMfû ö ùjcûW_«
CVò gòKkê ò ùLûfòùf ö \êARY a¥qò @fäú cj¹\ Gaõ ùcøfû^û Aiàë cêRûae
\ßûe i¹êLùe QòWûÿ ùjûA[ôùf ö ùicûù^ ù~ùZùaùk ù\Lôùf ù~ ùbûR^
aXÿûieòQò Gaõ icùÉ LûAaû _âZúlûùe @Q«ò aWÿ ^câZû ijKûùe Kjòùf
‘@û_Yuê @iêa] ò ûùe _KûA[ôaûeê @ûùc \êüLôZ ö @û_Y [ûkò QûWÿò @ûiòùf ö
@^¥cûù^ @û_Yu _âZúlûùe @Q«ò, Gùa @ûùc ~ûCQê, @û_Yue Gjò
iµ\ i¸ûk«ê ö G i´§òZ @û½~ð¥R^K NUYû @^¥ ùKøYiò iêù~ûMùe
gêYûAaê ö Gjû Kjò _êeêYû LaeKûMRùe MêWÿû ùjûA[ôaû ùMûUòG _¥ûùKU
ùUaêf C_ùe eLôù\ùf ö ùjcûW_« KûMR @ûaeY ù~còZò jUûAQ«ò,
aûaûue GK aWÿ iê¦e `ùUû ù\Lô @û½~ð¥e iúcû ejòfû ^ûjó ö ]ûe
]ûe ùjûA @gî ù^Zâ~êMkeê ^òMðZ ùjaûùe fûMòfû Gaõ iµì‰ð geúe
(260)
@_ìað _êfKùe ùeûcû*òZ ùjûACVòfû ö aûaûu gâúPeYùe Zûue c[û
^Z ùjûAMfû ö ùi cù^Kùf ù~ aûaû Gjò fúkû eì_ùe jó Zûuê @ûgúaðû\
Kùf ö ùKøZêjkagZü ùi @fäú cj¹\uê _âgÜ Kùf ‘aûaûue Gjò
cù^ûje PòZâ @û_Y ùKCñVûeê _ûAùf ?’ ùi Kjòùf ‘cêñ GjûKê ùMûUòG
ù\ûKû^eê KòYò[ôfò ö Gjûe _ì‰ð aòaeYú cêñ @^¥ ùKøYiò icdùe Kjòaò ö
Ké_ûKeò @û_Ycûù^ ùbûR^ Ke«ê, KûeY icùÉ _âZúlû KeòejòQ«ò ö
ùjcûW_« Zûuê ]^¥aû\ ù\A _âYûc Kùf Gaõ ùbûR^ MéjKê @ûiò
@Zò[ôcû^u MjYùe `ùUûKê iÚû_^û Keò aò]ô ijKûùe ù^÷ùa\¥ @_ðY
Kùf ö icùÉ VòK¨ icdùe ùbûR^ @ûe¸ Kùf ö `ùUûùe aûaûue
iê¦e cù^ûje eì_ ù\Lô _âùZ¥Ku c^ _âi^ÜZûùe _ìeM ò fû Gaõ @û½~ð¥e
iúcû ejòfû ^ûjó ö Gjò_eò aûaû ùjcûW_«uê Ê_Üùe ù\A[ôaû Zûue
aP^ _ì‰ð Kùf ö
Gjò `ùUû K[ûe _ì‰ð aòaeYú @[ðûZ @fäú @j¹\uê `ùUû Kò_eò _âû¯
ùjfû Gaõ ZûKê ù^A ùi KûjóKò ùjcûW_«uê iûlûZ KeòaûKê Mùf,
Gjûe a‰ð^û @ûi«û @]¥ûdùe Keû~òa ö

gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(261)
 öö GKPZßûeòõgZ¨ (41) @]¥ûd öö
`ùUû aé©û«, Qò^ÜaÈ ùPûeò Gaõ mûù^gßeú _V^ K[û

MZ @]¥ûdùe a‰òðZ NUYûe ^@ahð _ùe ùjcûW_«u ij @fæú

cj¹\ue iûlûZ ùjfû Gaõ Zû_ùe ùi Zûuê ^òcÜfòLôZ aòaeYú
gêYûAùf ö ùijò Pò©jeYKûeú cù^ûec K[û gêY«ê ö
‘\ò ù ^ cê ´ Ae eûReûÉûùe aê f ê [ ô a ûùaùk `ê U _û[ùe RùY
ù\ûKû^úVûeê cêñ aûaûue ùMûUòG `ùUû KòYòfò ö ZûKê ù`âc Keò aù§Afò
Gaõ Ne(ùK¦â cê´Ae GK aÉò)Kê @ûYò Kû^Úùe UwûAfò ö aûaûu _âZò
ùcûe ÊûbûaòK ù_âc [ôfû ö GYê cêñ _âZ\ò ^
ò Zûue \gð^ Keê[f ô ò ö ù~Cñ\^
ò
cêñ @û_Yuê (ùjcûW_«uê) Cq `ùUûUò ù\A[ôfò, Zû’e Zò^òcûi _ìaðeê
ùcûe ùMûWÿùe Nû@û ùjûA `êfò~òaûeê @ùÈû_Pûe ùjfû ö Gjò icdùe
ùcûe gûkK ^êe cj¹\e Nùe cêñ ejê[ôfò ö GYê Zò^òcûi ]eò ùcû Ne
Lûfò _Wÿ[ò fô û Gaõ ùKjò ejê^[ôùf ö ejê[ùô f Kjòùf ùKak aûaû @a\êf
ejcû^, ùcøfû^û iûùja, cj¹\ jêùi^, iûAaûaû, ZûRêŸò^ aûaû Gaõ
@^¥ KòQò i^Ú `ùUû eì_ùe aòeûRòZ(RúaòZ) [ôùf, Kò«ê KûkPKâ ùicû^uê
c]¥ QûWÿòfû ^ûjó ö icÉ `ùUûe MZò ùicû^ue bûM¥û^êiûùe ùjfû
Kò«ê @û½~ð¥R^K bûùa gâú iûAaûaûue `ùUûUò Kò_eò a©ðò~ûA[ôfû Zûe
eji¥ G _~𥫠ùcûùZ ùKjò aêSûA_ûeò^ûjû«ò ö G[ôeê gâú iûAaûaûue
iaða¥û_KZû Gaõ @iúc gqòe i§û^ còkò[ûG ö’
‘ajê ahð Zùk cj¹\ jêùi^ [ûeò@ûùUû_Y ^ûcK RùY a¥qò i^Ú
@a\êf ejcû^ue ùMûUòG ùQûU `ùUû ùcûùZ ù\A[ôùf ö ZûKê cêñ
ùcûe gûkK ^êe cj¹\ _úebûAKê ù\fò ö @ûVahð ]eò `ùUûUò Zû’e
ùUaêfùe ùicòZò _Wÿòejòfû ö jVûZ¨ \òù^ RùY `ùUûMâû`e _ûLKê ù^A
ùi Zûe aWÿ `ùUû Kfû Gaõ GKû]ôK K_ò _âÉêZ Keò a§ê Gaõ
iµKðúdcû^uê aòZeY Kfû ö ùi[ôeê ùMûUòG _âZf ò _
ò ò ùcûùZ c]¥ ù\A[ôfû,
~ûjûKê cêñ ùcû Nee Kû^Úùe fMûA[ôfò ö ^êe cj¹\ i^Ú @a\êf ejcû^ue
gòh¥ ö \òù^ @a\êf ejcû^ue iû]ûeY \eaûe aiò[ôfûùaùk ^êe
cj¹\ ùiVûùe _j*ò Zûuê `ùUûUò C_jûe ù\aûKê C\¥c Kfû; cûZâ
(262)
`ùUû ù\Lôaû cûùZâ i^Ú ejcû^ ùKâû]ôZ ùjûACVò ^êe cj¹\Kê cûeò
ùMûWÿûAùf I ùiVûeê ZWÿòù\ùf ö @fäòu c^ @ûjZ ùjfû ö c^ aòPkòZ
ùjûAMfû ö Uuû Lyð Keò ùKùZ gâ¡ûùe ùi `ùUû a§ûA[ôùf, Kò«ê
Zûjû Mêeuê ùKâû] Gaõ @_âi^ÜZûe KûeY ùjfû ö @ag¥ Zûu Mêeê cì©_ ðò R
ì ûe
aòùeû]ú [ôùf ö Gjò NUYû _ùe ejcû^¨ aûaûu `ùUûKê aòiRð^ Keòù\aû
CùŸg¥ùe ùi @ûù_ûùfû a¦eKê Mfû I ùiVûeê Wwûùe aiò Mbúe
icê\âùe `ùUûUòKê aòiRð^ Keòù\fû ö ^êe cj¹\ Zûue a§ê Gaõ
@ûcôúdÊR^cû^uê ù\A[ôaû `ùUûMêWÿòK c]¥ ù`eûA @ûYòfû(icê\ûd
Q@Uò `ùUû [ôfû) Gaõ RùY ùKCU jûZùe aû¦âû Kìk iûMe Mbðùe
aòiRð^ Keòù\fûö
‘Gjò icdùe cêñ ùcûe gûkK Nùe ejê[ôfò ö ^êe cj¹\ ùcûùZ
Kjòfû ù~ ~\ò cêñ i^Úcû^ue PòZâiaê ^\úùe aòiRð^ Ke\òG, Zûùjùf
gúNâ iêiÚ ùjûA~òaò ö Gjû gêYò cêñ ùcûe c¥ûù^Re gâú ùcùjUûuê NeKê
_VûAfò Gaõ Kû^Úùe fûMò[a ô û icÉ `ùUû KûXòù\A icê\ùâ e `òwùò \aûKê
@ûù\g ù\fò ö \êA cûi _ùe cêñ ù~ùZùaùk NeKê ù`eòfò iûAaûaûue
`ùUûUò _ìað_eò ejò[ôaû ù\Lô ùcûe @û½~ð¥e iúcû ejòfû ^ûjó ö cêñ
aêSò_ûeòfò ^ûjó ù~ @^¥ icÉ `ùUû KûXÿò aòiRð^ Keò\ò@û~ûA[ôaûùaùk
Gjò ùMûUòK `ùUû Kò_eò iêelòZ ejòMfû ? Gjû_ùe cêñ Zêe« ZûKê
KûXÿòù\fò KûeY ~\ò gûkKe \éÁò Gjû C_ùe _ùWÿ Zûùjùf ùi Gjûe
c]¥ AZògâú Keòù\a ö Gjû_ùe `ùUûUòKê KûjûKê ù\ùf KòG ZûKê ~[û[ð
bûaùe iûAZò eLô_ûeòa ùaûfò c^ùe bûaê[ôaûùaùk Êdõ gâú iûAaûaû
Kjòùf ùcøfû^û Aiàë cêRûaeu _ûLKê ~ûA Zûue _eûcgð @^êiûùe
Kû~ð¥ Ke ö Zjêñ cêñ ùcøfû^û iûùjauê ùbUòfò Gaõ icÉ K[û RYûAfò ö
KòQò icd Pò«û Keòaû _ùe ùi Kjòùf Zêùc Gjò PòZâ ù^A ùjcûW_«uê
iûlûZ Keòaû CPòZ ùja ö KûeY ùi jó ùKak GjûKê VòKYû bûaùe
eLôaûKê iZ¨_ûZâ @U«ò ö Gjû_ùe @ûùc \êùjñ @û_Yu NeKê @ûiòfê Gaõ
C_~êq icdùe Gjò `ùUû @û_Yuê @_ðY Kfê ö G[ôeê ÆÁ jêG aûaû
Kò_eò @ZúZ, a©ðcû^ Gaõ baòh¥Z K[û RûYê[ôùf Z[û ùWûeò fMûA
bqcû^ue Azû _ìeY Keê[ôùf ö ^òcÜfòLôZ K[ûeê Gjû iìPòZ jêG ù~
@û]¥ûcôòK Ròmûiêcû^uê aûaû @Z¥]ôK ùiÜj Keê[ôùf Gaõ ùicû^ue
icÉ KÁ \ìe Keò iêL _â\û^ Keê[ôùf ö
(263)
 Qò^Ü aÈ ùPûeò Gaõ mûù^gßeú _V^ : gâú aò.bò. ù\a, ~òG ùijò
icdùe [ûù^e cûcfZ\ûe [ôùf, \úNð\ò^eê @^¥û^¥ ]cðMâ^Ú ijòZ
mûù^gßeú _ûV KeòaûKê aWÿ CiôêK [ôùf (mûù^gßeú ùjCQò i^Ú mûù^gße
cjûeûRu \ßûeû ePòZ bMaZ¨ MúZûe ceûVò UúKû iõÄeY) ö _âZò\ò^ ùi
bMaZ¨ MúZûe ùMûUòG @]¥ûd _ûV Keê[ùô f; Kò«ê ù~ùZùaùk mûù^gßeú
_ûV @ûe¸ Keê[ôùf KòQò ^û KòQò aòNÜ C_iÚòZ ùjûA~ûC[ôfû, `kùe ùi
_V^ Keò_ûeê^[ôùf ö ùghùe Zò^òcûi QêUò ù^A gòeòWÿò @ûiòùf Gaõ
Zû_ùe KòQò\ò^ aògâûc ^òcù« ^òR Mâûc ù_øWÿKê Mùf ö @^¥ Mâ^Ú Z ùi
_Xÿê[ôùf Kò«ê ù~ùZùaùk mûù^gßeú _ûV Keê[ôùf ^û^û KkêhòZ aòPûe
Zûuê G_eò ùNeò ~ûC[ôfû ù~ ^òe_ê ûd ùjûA _ûV iÚMZ ò eLôaûKê ùjC[ôfû ö
ajê _âdûi Keòaû _ùe c]¥ \êA PûeòUò ùgäûK _Xÿa ò û ù~ùZùaùk KÁKe
ùjfû ùi cù^ Kùf ù~ \dû^ò]ô iûA jó Ké_û Keò @^êcZò ù\ùf ùi
Gjû _V^ Keò_ûeòùa ö Gjû cù^Keò 1914 ciòjû ù`aédûeú cûiùe
ùi i_eòaûe gòeòWÿò @ûiòùf ö ùiVûùe Zûuê ù\Lô aû_êiûùja ù~ûM
_Pûeòùf K’Y @û_Y ^òZ¥ mûù^gßeú _V^ KeêQ«ò ? gâú ù\a Kjòùf
ajêZ Azû @Qò, Kò«ê ùjûA_ûeê^ûjó ö aûaûu @^êcZò còkùò f @ûe¸ Keòaò ö
gâú ù~ûM Kjòùf Mâ^eÚ ùMûUòG K_ò KòYò aûaûuê @_ðY Ke Gaõ ù~ùZùaùk
ùi Zûue _aòZâ Ke Ægð Keò ù`eûAù\ùa, _ûV @ûe¸ Keòa ö gâú
ù\a Kjòùf ‘GjûKê cêñ ùgâdÄe cù^ Keê^ûjó, KûeY aûaû Z @«~ð¥ûcú ö
GYê ùcû jé\de Azû ZûuVûeê Mê¯ ejòa Kò_eò ? ùi K’Y ÆÁ bûaùe
ùcûùZ @ûù\g ù\A ùcûe cù^ûKûc^û _ì‰ð Keòùa ^ûjó ?’
Gjû_ùe gâú ù\a aûaûu \gð^ ^òcò© Mùf Gaõ GKUuû \lòYû
@_ðY Kùf ö aûaû Zûuê @ûC 20 Uuû cûMòùf ö Zûjû ùi @û^¦e ij
ù\ùf ö eûZòùe aûkKeûc ^ûcK RùY bqu ij Zûue ù\Lû ùjfû ö
Zûuê ùi _Pûeòùf ‘@û_Y Kò_eò aûaûue bqò Z[û @^êMj â fûb KeòQ«ò ?’
aûkKeûc Kjòùf c]¥ûjÜ @ûeZò icû¯ ùjaû _ùe cêñ @û_Yuê _ì‰ðaé©û«
gêYûAaò ö _e\ò^ ù~ùZùaùk gâú ù\a \gð^ ^òcò© \ßûeKûcûdúKê Mùf,
aûaû _êYò ùKûWÿòG Uuû \lòYû cûMòùf ö Zûjû c]¥ ùi @û^¦_ìaðK _â\û^
Kùf ö ciRò\¨ bòZùe ajêZ bòWÿ ùjûA[ôfû ö GYê ùMûUòG ùKûYKê ~ûA
ùi GKû«ùe aiòùf ö aûaû Zûuê _ûLKê WKûAùf ö @ûeZò icû¯ ùjaû
_ùe ù~ùZùaùk bqcûù^ ^òR ^òR NeKê _âiÚû^ Kùf, gâú ù\a
(264)
aûkKeûcuê ùbUò Zûu ^òR aòhdùe Z[û aûaûu C_ù\g I @^¥û^¥
aòhdùe _Pûeòùf ö aûkKeûc Gjûe C©e ù\aûKê ~ûC[ôùf, Gjò
icdùe P¦ê ùKûùXÿ ùiVûùe _j*ò aûaû gâú ù\auê ùLûRêQ«ò ùaûfò
iìP^û ù\ùf ö ù~ùZùaùk ù\a aûaûu ^òKUùe _j*òùf, aûaû Zûuê
Kûjû ij Gaõ K’Y K[û ùjC[ôf ùaûfò _âgÜ Kùf ö ù\a Kjòùf ùi
aûkKeûcuVûeê aûaûue Kú©òð Z[û MêYMû^ gâaY Keê[ôùf ö Zû_ùe
aûaû Zûuê 25 Uuû \lòYû cûMòùf ö Zûjû ùi @û^¦ùe ù\ùf ö Zû_ùe
aûaû Zûuê bòZeKê WûKòùf Gaõ @ûi^ MâjY Keòaû_ùe jVûZ¨ aòeqò
_âKûgKeò Kjòùf ‘ùcûe aò^û^êcZòùe Zêùc Qò^Ü aÈ ùPûeò KeòQ ö’ gâú
ù\a Kjòùf ‘_âbê ! ùcûe ù~ZòKò cù^ _WÿêQò, cêñ G_eò ùKøYiò Kû~ð¥
Keò^ûjó ö’ Kò«ê aûaû ùKCñVò cû^«ò? ùi bfKeò ùLûRòaûKê Kjòùf ö
ù\a iaê@ûùWÿ aêfòù\Lôùf Kò«ê KòQò _ûAùf ^ûjó ö Zû_ùe aûaû ùKâû]ôZ
ùjûA Kjòùf Zêc QWÿû GVûùe @ûC ùKjò ^ûjû«ò ö Zêùc ùPûe ö Zêce
ùKg Z _Kß; Kò«ê aé¡ ùjûA c]¥ Zêùc GVûKê ùPûeò KeòaûKê @ûiòQ ?
Gjû _ùe aûaû ^òùR aûjûeòMùf ö Zûue @ûLô ùKâû]ùe eqa‰ð ]ûeY
Keò[ôfû ö ùi KUê bûhûùe Mûkò ù\aûKê fûMòùf ö ù\a gû«ò_ìaðK iaê
gêYê[ôùf ö ùi cûWÿ _Wÿòaû c]¥ @ûguû Keê[ôùf Kò«ê N<ûG _ùe aûaû
Zûuê IßûWÿûKê ù`eò~òaûKê ^òùŸðg ù\ùf ö IßûWÿûKê ù`eò ùi ~ûjû KòQò NUòfû
Zûe _ì‰ð aòaeYú ù~ûM Gaõ aûkKeûcuê gêYûAùf ö @_eûjÜùe aûaû
icÉu ij ù\auê _êYò WKûAùf Gaõ Kjòùf ùcûe K[û jêGZ Gjò
aé¡Kê _úWÿû ù\A[ôa ö ùi ùPûeò KeòQò @ûC ÊúKûe Keê^ò ö aûaû _êYò
12 Uuû \lòYû cûMòùf ö ù\au _ûLùe @ûC @[ð ^[ôfû ö ùi
@^¥cû^uVûeê iõMâj Keò aûaûuê @_ðYKùf I iûÁûw _âYûc Kùf ö
Gjû_ùe aûaû ù\auê Kjòùf ‘Zêùc @ûRòKûfò K’Y KeêQ ? ù\a Kjòùf
‘KòQò ^ûjó ö’ aûaû Kjòùf ‘_âZò\ò^ ù_û[ô(mûù^gßeú) _Xÿ ö IßûWÿûKê ~ûA
^òZ¥ _ûV Ke Gaõ Zû’e @[ð @^¥cû^uê aêSû@ ö cêñ Z ZêcKê PòK¨PòK¨
Keê[ôaû aÈ ùbUò ù\aûKê PûjñêQò Kò«ê Zêùc @^¥cû^u ^òKUKê Qò^Ü aÈ
ùPûeò KeòaûKê ~ûCQ KûjóKò ? Zêc _lùe Gjû ùgûbû _ûCQò Kò ?
ù_û[ô _ûV KeòaûKê @ûù\g _ûA ù\a @Zúa @û^¦òZ ùjùf ö Zûue
A_¨iZò fl¥ _ìeY ùjûA[ôaû cù^Keò KéZKéZ¥ ùjùf ö Gùa ùi @û^¦ùe
ù_û[ô @]¥d^ Keò_ûeòùa ö ùi aûaûu PeYùe iûÁûw _âYûc Kùf I
(265)
Kjòùf ‘ùj _âbê ! cêñ @û_Yue geYû_^Ü ùjûAQò ö cêñ GK @ùaû] gògê ö
\dûKeò ùcûùZ MúZû _ûVùe iûjû~¥ Ke«ê ö’ Qò^ÜaÈ ùPûeòe @[ð Gùa
ùi aêSò_ûeò[ôùf ö aûkKeûcuê ùi ù~_eò _âgÜ Keò[ôùf, Zûjû Qò^Ü aÈ
Êeì_ [ôfû ö @û]¥ûcôK
ò aòhdùe Gjò _âKûe Kû~ð¥Kê aûaû _i¦ Keê^[ôùf ö
KûeY ùi Êdõ _âùZ¥Kue guû icû]û^ KeòaûKê Z_ôe [ôùf ö GYê
ùKâû]ôZ ùjùf ö Gùa gâú ù\a aûaûue CqòKê @ûgúaðû\ cù^ Keò
iù«ûh cù^ûe[ùe _âZ¥ûa©ð^ Kùf ö
GZòKòùe Gjò K[û ùgh ùjC^ûjó ö @^êcZò _â\û^ Keòaû _ùe aûaû
^úea ejòùf ^ûjó Gaõ aùhð _ùe ù\au ^òKUKê ~ûA Zûue _âMZò
aòhd _Pûeòùf ö 1914 ciòjû G_âòf 2 ZûeòL Mêeêaûe iKûùk aûaû
Zûuê Ê_Üùe \ég¥cû^ ùjùf ö C_e ibûcŠ_ùe aûaû aiòQ«ò Gaõ
_PûeêQ«ò ‘K’Y Gùa ù_û[ô aêSò ùjCQò ?’ gâú ù\a Kjòùf ‘^û’ ö aûaû
Kjòùf ‘@ûC ùKùa aêSòa ?’ Zûu gâúcêLeê GZòKò K[û ^ieêYê ù\a
Kû¦òaûùe fûMòùf Gaõ Kjòùf ‘_âbê, @û_Yue Ké_û\éÁò ^ùjùf _Xÿòaû
ùKak ùaûS Gaõ aêSòaû @ûjêeò KÁ ùjCQò ö’ aûaû Kjòùf ‘Zêùc
ZeZe ùjûA~ûCQ ö ùcû C_iÚòZòùe Gùa ùcû i¹êLùe _Xÿ ö ù\a
_Pûeòùf ‘cêñ K’Y _Xÿòaò ?’ aûaû Kjòùf ‘@]¥ûcô’ ö ù\a Mâ^Ú @ûYòaûKê
Mùf ö Gjò icdùe Zûue ^ò\ bûwòMfû Gaõ Plê C^àúk^ Keòaû _ùe
C_ùeûq NUYû iàeYKeò ùi @û½~ð¥PKòZ ùjûA_Wÿòùf ö Gjû _ùe
ù\a Kò _âKûe @û^¦ I @^êba fûb Keò[ôùa Zûjû _ûVKcûù^ @^êcû^
Ke«ê ö Gjò Mâ^Úe jò¦ú @^êaû\K 1940 ciòjûùe gâú ù\auê
ùbUò[ôùf ö ùiùZùaùk aò ùi ^òZ¥ mûù^gßeú _ûV Keê[ôùf ö Zûue
mû^ùe ùag¨ C^ÜZò NUò[ôfû ö iûAfúkû _ZâòKûùe Zûue KâcûMZ ùfLû
(19.10.1944)eê Gjû ÆÁ _âZúZ ùjCQò ö
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(266)
 öö \ßP
ò ZßûeòõgZ¨ (42) @]¥ûd öö
cjûicû]ô _[ùe ~ûZâû, baòh¥ iìP^û, eûcP¦â \û\û _ûUòf Gaõ
ZûZ¥û ùKûùZ _ûUòfu céZê¥ Uûkòaû, flàúaûB iòù§uê \û^, icÉ
_âûYúu c]¥ùe aûaûu ^òaûi, @«òc lY

_âÉûa^û : MZ @]¥ûde K[ûeê Gjû ÆÁ _âZúZ jêG ù~ MêeêKé_ûe

ùMûUòG KòeY c]¥ baiûMe bdeê cêqò ^òcù« ~ù[Á Z[û ùcûl_[Kê
iêMc Keò \êüLKê iêLùe _eòa©ð^ Keòaûùe Gjûe Zêk^û ^ûjó ö ~\ò
i\¨Mêeêue ùcûjaò^ûgK _ìR^úd PeYKê @ûùc iað\û iàeY Keòaû
Zûùjùf @ûce icÉ KÁ Gaõ baiûMe \êüLe @« NUò R^àcéZê¥ PKâeê
@ag¥ cêqò còkòa ö G[ô_ûAñ ^òRe cwkûKûO¨lú _âùZ¥K a¥qò gâú iûA
ic[ðue @ùføKòK c]êe fúkûcéZ _û^ Keòaû CPòZ ö G_eò Keòaû \ßûeû
c^ gê¡ ùja ö
_ìaðeê Wûqe _ŠòZu _ìRû Z[û ùi Kò_eò aûaûuê Zâò_êŠâK fMûAùf,
Zûjû GKû\g @]¥ûdùe a‰ð^û Keû~ûAQò ö ùZYê GVûùe Zûjûe _ê^eûaé©ò
@^ûag¥K ö
baòh¥ iìP^û : _ûVKMY ! G _~𥫠@û_Ycûù^ ùKak aûaûue
Rúa^-Kûke a‰ð^û gêY[ ê ùô f ö Gùa @û_Y ]¥û^_ìaKð Zûue ^òaûð YKûke
K[û gêY«ê ö 1918 ciòjû ùiù_Ö´e 28 ZûeòL ö aûaûuê iûcû^¥ Rße
@ûiòfû ö \êA Zò^ò\ò^ Gjò Rße ejòfû ö Gjû_ùe aûaû @^Ü MâjY Kùf
^ûjó ö `kùe \ò^Kê \ò^ \êaðk ùjaûùe fûMòùf ö i¯\g \ò^ @[ðûZ
1918 ciòjû @ùKÖûae 15 ZûeòL @_eûjÜ 2Uû 30 cò^òU¨ icdùe
aûaû Zûue ^gße geúe Z¥ûM Kùf ö (Gjò icd _âù`ie Rò.Rò. ^ûe¨ùK
Zû 5-11-1918ùe \û\ûiûùja L_ùŸðuê ùfLô[ôaû _Zâ @^êiûùe
fò_a
ò ¡ ùjûAQò Gaõ Zûjû iûAfúkû _ZâK ò ûe _â[c ahð 78_éÂûùe _âKûgòZ
ùjûAQò) ö Gjûe \êAahð _ìaðeê aûaû Zûue ^òaðûY icde iìP^û
ù\Aiûeò[ôùf; Kò«ê ùiùZùaùk Zûjû ùKjò aêSò_ûeò^[ôùf ö NUYûUò
[ôfû Gjò _âKûe ö aòRdû\gcú i§¥û icdùe icùÉ ‘iúcûfõN^’eê
ù`eê[ôùf ö aûaû Gjò icdùe jVûZ¨ ùKâû]ôZ ùjûACVòùf ö Zûue
gòeÈûY, K`^ò Gaõ ùfwêUò Pòeò aûjûe Keòù\ùf Gaõ ZûKê UòKò UòKò
(267)
Keò _â{ßkòZ ]ê^òKê ^òùl_ Kùf ö aûaûu \ßûeû @ûjëZò_âû¯ ùjûA ]ê^ò
\êAMêY _â{ßkòZ ùjûACVòfû Gaõ ZûjûVûeê @]ôK ùR¥ûZòcðd [ôfû aûaûue
cêLcŠk ö _ì‰ð \òM´e i\ég ùi \Šûdcû^ ùjûA[ôùf Gaõ Zûue
ù^Zâ~êMk Rßk« @õMûe bkò a‰ð ]ûeY Keò[ôfû ö @ûùagMâÉ ùjûA
C_iÚòZ ùfûKcû^uê ùi CyÊeùe Kjòùf ‘@ûi ! Gùa ù\L, cêñ jò¦ê Kò
cêifcû^ ö’ aûaûue CMâeì_ ù\Lô icùÉ bdùe [eòaûùe fûMòùf ö
_ûLKê ~òaûKê Kûjûe iûji ^[ôfû ö
KòQò icd _ùe bq bûùMûRú iòù§, ~òG cjûa¥û]ôùe _úWÿòZ [ôùf,
iûji Keò aûaûu _ûLKê Mùf Gaõ ùKøYiò _âKûe ùfwêUò aû§òù\A
Kjòùf ‘aûaû ! Gjû Kò K[û ? ùj, ù\a ! @ûRò \gjeû(iúcûfõN^)
_að @ùU ö’ Zû_ùe aûaû bìcòùe iU¨Kû _âjûeKeò Kjòùf, Gjû ùcûe
iúcûfõN^ ö _âûd 11Uû ~ûGñ Zûue ùKâû] _âgcòZ ùjfû ^ûjó Gaõ
bqcûù^ ùi\ò^ PbûWÿò ~ûZâû aûjûeòa Kò ^ûjó ùaûfò iõgdùe ejòùf ö
N<ûG _ùe aûaû ÊûbûaòK @aiÚûKê ù`eòùf Gaõ PòeûPeòZKâcùe iê¦e
ù_ûhûK _eò]û^ Keò PbûWÿò ~ûZâûùe iûcòf ùjùf ö Gjò NUYû \ßûeû
aûaû AõMòZ Keòù\ùf ù~ Rúa^ùeLû _ûe Keòaû _ûAñ \gjeû jó CPòZ
\ò^ ö Kò«ê ùijò icdùe KòG aò Zû’e _âKéZ @[ð aêSò_ûeò^[ôùf ö aûaû
@ûjêeò c]¥ KòQò iõùKZ ù\A[ôùf, ~ûjû Gjò_eò :-
eûcP¦â \û\û _ûUòfu céZê¥ Ukòfû : Gjûe KòQò \ò^ _ùe eûcP¦â
_ûUòf @iêiÚ ùjûA_Wÿùò f ö Zûuê búhY KÁ ùjC[ôfû ö icÉ _âKûe PòKi ò ûô
KeûMfû; Kò«ê KòQò `k còkòfû ^ûjó ö ùghùe Rúa^e @ûgû Z¥ûMKeò ùi
céZê¥e @«òclYKê _âZúlû Keò ejòùf ö \òù^ c]¥eûZâòùe aûaû jVûZ¨
Zûu _ûLùe _âKU ùjùf ö _ûUòf Zûue PeYùe ùfûUò~ûA Kjòùf ‘cêñ
ùcû Rúa^ C_eê icÉ @ûgû QûWÿòù\AQò ö Gùa @û_Y Ké_û _eag ùjûA
ùcûùZ GZòKò Kj«ê ù~ ùcûe _âûY ùKùa ~òa ? \dûiò§ê aûaû a¥É
^ùjaûKê Kjòùf ö Zêce jêŠò ù`eûA @Yû~ûAQò Gaõ Zêùc gúNâ iêiÚ
ùjûA~òa ö ùcûùZ Z ùKak ZûZ¥ûe bd ù~ 1918 aòRdû\gcú \ò^
Zûe ù\jû« ùjûA~òa ö Kò«ê Gjò eji¥ Kûjû @ûMùe _âKU Keòa ^ûjó Kò
ZûKê Kjòa ^ûjó ö @^¥[û ùi bdbúZ ùjûA~òa ö’ Gjû_ùe eûcP¦â _ì‰ð
iêiÚ ùjûAMùf; Kò«ê ùi ZûZ¥ûue Rúa^ _ûAñ aòPkòZ [ôùf ö ùi RûYò[ùô f
ù~ aûaûue aP^ ùKùa @iZ¥ ùja ^ûjó Gaõ \êA ahð _ùe ZûZ¥û
(268)
Gjò iõiûeeê aò\ûd ù^A~òùa ö ùi Gjò eji¥ aûfûgòµòu a¥ZúZ @ûC
KûjûKê Kjòùf ^ûjó ö ùKak \êARY a¥qò eûcP¦â Gaõ aûfû gòµ,ò ZûZ¥ûue
Rúa^ _ûAñ Pò«ûMâÉ Z[û \êüLú [ôùf ö
eûcP¦â g~¥û Z¥ûM Kùf Gaõ Pfûaêfû KeòaûKê fûMòùf ö icd
MWÿÿòPûfòfû ö gKû± 1840e bû\âa cûi icû¯ ùjûA @ûgßò^ cûi _âûe¸
ùjaûKê ~ûC[ôfû, aûaûue aP^ iZ¥ ùjaûKê fûMòfû ö ZûZ¥û _úWÿòZ
ùjûA_Wÿòùf Gaõ aòQYû ]eòùf ö Zûue @aiÚû Kâùc C\¨ùaMR^K
ùjfû Gaõ aûaûu \gð^ ^òcù« c]¥ ~òaûKê ùi @ic[ð ùjûA_Wÿòùf ö
GùY aûaû iûcû^¥ Rßeùe _úWÿòZ [ôùf ö ZûZ¥ûue _ì‰ð aògßûi aûaûu
C_ùe [ôfû Gaõ aûaûue bMaû^ gâú jeòu C_ùe, ~òG Zûue iõelK
[ôùf ö ZûZ¥ûue iÚòZò @]ôK Pò«ûR^K ùjûA_Wÿòfû ö ùi jfPf c]¥
ùjûA_ûeòùf ^ûjó Gaõ ùKak aûaûuê iàeY Keòaûùe fûMò[ôùf ö ùZùY
aûaûue ÊûiÚ¥ c]¥ \ò^Kê \ò^ M¸úe ùjaûKê fûMòfû ö aûaûu \ßûeû
Kêjû~ûA[ôaû \ò^ aòRdû \gcú _ûùLA @ûiòfû ö eûcP¦â Gaõ aûfû gòµò
a¥É ùjûA_Wÿòùf ö ùicû^ue geúe [eê[ôfû, Sûk ùaûjò Pûfò[ôfû,
ZûZ¥ûue @«òc icd @ûiòMfû cù^Keò ùicûù^ ùgûKùe @]úe
ùjûA_Wÿê[ôùf ö ù~còZò aòRdû\gcú \ò^ @ûiòfû, ZûZ¥ûue ^ûWÿòe MZò
c^Úe ùjaûKê fûMòfû Gaõ Zûue céZê¥ @ûi^Ü cù^ ùjfû ö Gjò icdùe
GK aòPòZâ NUYû NUòfû ö ZûZ¥ûue céZê¥ UkòMfû Gaõ Zûue Rúa^ elû
ùjûAMfû; Kò«ê Zûu iÚû^ùe aûaû Êdõ _âiÚû^ Kùf Gaõ G_eò _âZúZ
ùjfû ù~ ZûZ¥ûu _ûAñ aûaû _âûYZ¥ûM Kùf ö ùi G_eò KûjóKò Kùf,
Zûjû ùi jó RûYò[ôùa, KûeY Gjû @ûce aê¡òe aûjûùe ö G_eò aò cù^
jêG ù~ aûaû ZûZ¥ûue ^ûc CyûeY Keò jó @«òc ^òügßûi Z¥ûM Keò[ùô f ö
_e\ò^ @ùKÖûae 16 ZûeòL _âZê¥hùe aûaû \ûiMYêuê _Še_êeùe
Ê_Ü ù\A Kjòùf ‘ciRò\¨ bûwò~ûAQò ö gòeòWÿòe _âûd icÉ ùa÷g¥ ùcûùZ
KÁ ù\C[ôùf ö G[ô_ûAñ cêñ ùcûe iÚû^ _eòZ¥ûM Kfò ö cêñ ZêcKê Gjò
iìP^û ù\aûKê @ûiòQò Kò Zêùc ùiVûKê gúNâ ~ûA aCk`êfùe ùcûe
geúeKê @ûzû\òZ Keò\ò@ ö’ gòeòWÿòeê c]¥ \ûiMYêu ^òKUKê GK _Zâ
@ûiòfû Gaõ ùi Zûue gòh¥cû^uê ù^A gòeòWÿò _j*òùf Z[û aûaûu
icû]ô i¹êLùe @LŠ ^ûc Gaõ jeò^ûc Kú©ð^ Kùf ö ùi Êdõ `êfcûk
Mê^Úòùf Gaõ Bgßeu ^ûc R_Keò icû]ôùe PXÿûAùf ö Gjûij aûaûu
(269)
CùŸg¥ùe GK aògûk ùbûRòe @ûùdûR^ Kùf ö
flàúaûBuê \û^ : aòRdû\gcú \ò^Uò jò¦êcû^u _ûAñ @Z¥« gêb Gaõ
iúcûfõN^ _ûAñ aûaûu \ßûeû Gjò \ò^UòKê aûQòaû iaðûù\ø ~[û[ð [ôfû ö
Gjûe KòQò\ò^ _ìaðeê aûaû _úWÿòZ ùjùf; Kò«ê @«òclYe VòK¨ _ìaðeê ùi
iêiÚ cù^ ùjùf Gaõ aò^û Kûjûe ijûdZûùe ^òùR CVò Êz¦ùe aiòùf ö
Gjûù\Lô bqMY bûaòùf ù~ jêGZ iõKU UkòMfû Gaõ bde @ûC
ùKøYiò @ûguû ^ûjó ö aûaû GYòKò ÊûbûaòK ùjûA~òùa; Kò«ê aûaû Z
RûYò[ùô f ù~ Zûue aò\ûd icd C_^úZ ùjfûYò Gaõ GA[ô_ûAñ flàúaûB
iòù§uê KòQò Ké_û KeòaûKê ùi Azû _âKU Kùf ö
öö icÉ _âûYúu c]¥ùe aûaûu ^òaûi öö
flàúaûB GK Cy Kêkú^ cjòkû [ôùf ö ùi \ò^eûZò \ßûeKûcûdúùe
aûaûue ùiaû Keê[ùô f ö bq cjfiû_Zò, ZûZ¥û Gaõ flàúaûBu a¥ZúZ
eûZòùe ciRò\¨ _ûjûP PXÿòaûe iûji @ûC Kûjûe ^[ôfû ö [ùe i§¥û
icdùe ù~ùZùaùk aûaû ZûZ¥ûu ijòZ ciRò\¨ùe aiò[ôùf, flàúaûB
@ûiò Zûuê _âYûc Kùf ö aûaû Zûuê ù\Lô Kjòùf ‘flàú, cêñ aWÿ ùbûKòfû
@Qò ö’ GZòKò Zûu gâúcêLeê aûjûeòQò flàúaûB ‘aûaû, cêñ iùw iùw eêUò
ù^A@ûiêQò’ Kjò GKcêjñû ùjûA ù\øWÿòùf ö @Ì KòQò icd c]¥ùe eêUò I
gûMbRû ]eò ùi aûaûu _ûLùe _j*òMùf; Kò«ê aûaû ZûKê ùMûUòG
ùbûKòfû KêKêeKê ù\Aù\ùf ö Gjûù\Lô aòiàòZ flàúaûB Kjòùf ‘aûaû G
K’Y ? cêñ GùZ gúNâ ~ûA ^òR jûZùe @û_Yu _ûAñ eêUò Keò @ûYòfò ö
@ûC @û_Y UòùK aò ^ù^A iaêZK KêKêeKê ù\Aù\ùf ö GcòZò ~\ò
Keòaûe [ôfû ùcûùZ KûjóKò aé[ûùe KÁ ù\C[ôùf ?’ aûaû Kjòùf ‘aé[û
\êüL Ke ^ûjñ cû”ö KêKêee lê]û ùcûùZ gû« Keòaû, Zé¯ Keòaû ij
icû^ @ùU ö KêKêe c]¥ ùcûe @ûcôû @ùU ö _âûYú bò^Übò^Ü @ûKéZò I
_âKûee ùjûA_ûe«ò, ùicû^u c]¥ùe @ù^K _âKûe Êe ejò_ûùe, KòG
cìK ùjûA_ûùe Kò«ê lê]û icÉue GK i\ég @ùU ö Zêùc GjûKê iZ¥
ùaûfò cû^ò^@ò Kò ‘~òG lê]ûZêeKê ùbûR^ KeûG, ~[û[ðùe ùi ùcûùZ
jó ùbûR^ KeûG ö Gjû @KûU¥ iZ¥ ö’ Gjò iû]ûeY NUYû \ßûeû aûaû
GK cjû^¨ @û]¥ûcôòK gòlû _â\û^ Kùf ù~ Kûjûe bûa^ûKê KÁ ^ù\A
Kò_eò ^òZ¥ a¥ajûeùe ZûKê _âùdûM Keû~ûA_ûeòa ö Gjò NUYû _ùe
(270)
flàúaûB _âZò\ò^ aWÿ gâ¡û I bqòe ij aûaûuê \ê], eêUò @û\ò ù\C[ôùf ö
aûaû ZûKê aWÿ iù«ûhùe MâjY Keê[ôùf I @ûC KòQò flàúaûBu jûZùe
eû]ûKé¾cûAu _ûLKê _VûAù\C[ôùf ö eû]ûKé¾cûB aWÿ gâ¡û I ù_âcùe
aûaûue CzòÁKê _âiû\ cù^ Keò ùia^ Keê[ôùf ö GVûùe a‰ðòZ
eêUòK[ûKê @_âiûwòK cù^ Keòaû CPòZ ^êùjñ ö G[ôeê _âcûYòZ jêG ù~
icÉ _âûYúu c]¥ùe aûaû ^òaûi Ke«ò, ùi iaða¥û_ú, R^àcZ é ¥ê e D¡ßùð e
Gaõ @ce ö
aûaû flàúaûBue ùiaûKê iað\û iàeY eLô[ôùf ö _âKéZùe Zûuê
bêfò_ûeò[ûù« aû Kò_eò ? ù\jZ¥ûM Keòaûe VòK¨ _ìaðeê aûaû Zûu K`^ò
cêYûùe jûZ _ìeûAùf Gaõ _â[ùc _û*Uò I _ùe @ûC PûeòUò G_eò ùcûU
^@Uò cê\âû flàúaûBuê ù\ùf ö Gjò ^@ iõL¥û Gjò Mâ^Úe \ßû\g @]¥ûdùe
a‰ðòZ ^aaò]û bqòe iìPK @[aû iúcûfõN^ icdùe _â\© \lòYû aò
ùjûA_ûùe ö flàúaûB GK iêiµ^Ü cjòkû [ôùf ö Zûu _ûAñ Uuûe ùKøYiò
@ûag¥KZû ^[ôfû ö Gjò KûeYeê i¸aZü aûaû gâúc\¨bûMaZe GKû\g
ħ \gc @]¥ûde h ùgæûK _âZò @ûKhòðZ Kùf, ù~Cñ[ôùe ùgâ bqòe
^@Uò flY a‰ð^û Keû~ûAQò ö ùi[ôùe _â[ùc _û* Gaõ _ùe PûeòUò
flY Kâcgü _â[c Gaõ \ßòZúd PeYùe CùfäL Keû~ûAQò ö aûaû c]¥
ùijò Kâce _ûk^ Kùf(_â[ùc 5 Gaõ _ùe 4 : ùcûU 9) ö ùKak
^@ Uuû ^êùjñ aeõ Zû’e ùKùZMêY Uuû flàúaûBu jûZùe @ûiò[ôa
~ûA[ôa Kò«ê aûaûu \ßûeû _â\© ^@Uuû ùi iað\û iàeY eLô[ôùa ö
@«òc lY : aûaû iað\û RûMâZ Gaõ _ì‰ðùP÷Z^¥ ejê[ôùf Gaõ @«òc
icdùe c]¥ _ì‰ð iûa]û^ ijKûùe Kû~ð¥ Kùf ö ùgh icdùe ùi
icÉuê ùiVûeê Pûfò~òaûKê ^òùŸðg ù\ùf ö Pò«ûùe aêWÿò ejò[ôaû
KûKûiûùja, aêUò Gaõ @^¥ bqMY ù~Cñcûù^ i\û iað\û ciRò\¨ùe
aûaûue ùiaûùe C_iÚòZ ejê[ôùf, ùicû^uê c]¥ aûaû IßûWÿûKê ~ûA
ùbûR^ Keò @ûiòaûKê Kjòùf ö G_eò @aiÚûùe aûaûuê GKêUò@û QûWÿòaûKê
KòG Pûjêñ^[ôùf Kò«ê Zûue @ûù\g CfäõN^ Keòaû c]¥ i¸a ^[ôfû ö
G[ôù~ûMê CPòZ cù^ ^Kùf c]¥ C\ûi Gaõ \êüLùe ùicûù^ IßûWÿûKê
~òaûKê aûjûeòùf ö ùicûù^ RûYò[ôùf ù~ aûaûue iÚòZò @Z¥« Pò«ûR^K
ejòQò, GYê Gjò icdùe Zûuê GKêUò@û QûWÿò ~òaû CPòZ ^êùjñ ö ~ûjûùjC
ùbûR^ KeòaûKê Z aiòùf; Kò«ê ùicû^ue c^ @ûC ùKCñVò(aûaûu
(271)
_ûLùe) [ôfû ö ùbûR^ icû¯ ùjûA^[ôfû, aûaûue ^gße geúe Z¥ûMe
Lae _j*òMfû ö LûAaû [ûkò QûWÿò ùicûù^ ù\øWòÿ@ûiòùf ö ciRò\¨ùe
_j*òfûùakKê aûaûue Plê cê\âòZ ùjûA~ûAQò ö aûdûRú @_û ùKûùZu
ùKûkùe Zûue geúe @«òc aògâûc ù^CQò ö ^û ùi Zùk _Wÿò[ôùf ^û
g~¥ûùe [ôùf, Zûue ^òR @ûi^ùe aiò[ôùf Gaõ ^òR jûZùe beû
ù\A Gjò cû^a geúeKê Z¥ûM Keòù\ùf ö i^Ú Êdõ geúe ]ûeY Ke«ò
Z[û ùKøYiò ^ò½òZ CùŸg¥ ù^A Gjò iõiûeùe _âKU jê@«ò Gaõ
ù~ùZùaùk ùijò fl¥ _ì‰ð ùjûA~ûG ùi ù~Cñ iekZû I @ûKiàòKZûe
ij _âKU ùjûA[ôùf, ùijò_eò fú^ ùjûA~û@û«ò ö
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö
(i¯ûj _ûeûdY : h aògâûc)

(272)
 öö i¯c \ò^ _ûeûdY öö

öö ZâP
ò ZßûeòõgZ¨ I PZê½ZßûeòõgZ¨ (43, 44) @]¥ûd öö
cjûicû]ô _[ùe, _ìað ^òcòðZ icû]ô c¦òe, AUû bMÜ K[û, 72 N<û
icû]ô, aû_êiûùjau i^Ü¥ûi MâjY, aûaûu @céZZêf¥ aP^

cìk Mâ^ùÚ e Cbd 43 Gaõ 44 @]¥ûdùe aûaûue cjû^òaûð Y _âû¯òe

K[û a‰ð^û Keû~ûAQò; GYê GVûùe Gjò \êAUò @]¥ûdKê GKZâ i^ÜòùagòZ
Keû~ûAQò ö
_ìað ^òcòðZ icû]ô c¦òe : jò¦êcû^u c]¥ùe Gjò _â[û _âPkòZ ejòQò
ù~ ù~ùZùaùk ùKøYiò c^êh¥e ùgh icd C_^úZ jêG, Zû ^òKUùe
]cðMâ^Ú _ûV Keò gêYû~ûG ö Gjûe cêL¥ KûeY ùjCQò c^ iûõiûeòK
R¬ûkeê cêq ùjûA @û]¥ûcôòK aòhdùe ^òcMÜ ùja Gaõ ùijò _âûYú
KcðagZü _ea©ðú R^àùe ù~Cñ ù~û^ò ]ûeY Keê ^û KûjóKò ùi[ôùe
Zû’e i\¨MZò _âû¯ ùja ö iaðiû]ûeYuê Gjû RYû ù~ ù~ùZùaùk eûRû
_eúlòZuê GK aâjàhòð _êZâ @bògû_ ù\fû Gaõ GK i¯ûj _ùe Zûue
ùgh icd _ûùLA @ûiòfû, gêKù\a Zûuê ùijò i¯ûjùe gâúc\¨bûMaZ
_ûV Keò gêYûAùf, ~Ÿßûeû Zûue ùcûl_âû¯ò ùjfû ö Gjò _â[û Gùa c]¥
_âPkòZ ö cjû^òaðûY icdùe MúZû, bûMaZ Gaõ @^¥û^¥ Mâ^Ú _ûV
Keû~ûG ö aûaû Z Êdõ @aZûe _êeêh [ôùf, G[ô_ûAñ Zûu _ûAñ aûj¥
(273)
iû]^ûe ùKøYiò _âùdûR^ ^[ôfû; Kò«ê ùKak @^¥cû^u i¹êLùe
C\ûjeY _âÉZ ê Keòaû _ûAñ ùi Gjò _â[ûe Cù_lû Kùf ^ûjó ö ù~ùZùaùk
Zûuê aò\òZ ùjûAMfû ù~ Gùa ùi ^gße geúe Z¥ûM Keòùa, gâú aùS
^ûcK RùY a¥qòuê ‘eûcaòRd’ _âKeY _ûV Keòaû ^òcù« @^êcZò _â\û^
Kùf ö gâú aùS GK i¯ûj ^òdcòZ _ûV gêYûAùf ö ZZ¨_½ûZ¨ aûaû
Zûuê @Á_âje _ûV KeòaûKê @ûù\g ù\ùf ö Gjûe \êA[e _ûeûdY Zò^ò
\ò^ùe _ì‰ð ùjûAMfû Gaõ Gjò _âKûe 11\ò^ @ZòaûjòZ ùjûfû ö Gjû_ùe
@ûC Zò^ò\ò^ ùi _ûV Kùf ö Gùa gâú aùS iµì‰ð Käû« ùjûA~ûA[ôùf ö
GYê Zûuê aògâûc ù^aûKê @^êcZò \ò@ûMfû ö Gjû_ùe aûaû iµì‰ð gû«
ùjûAMùf Gaõ _ì‰ð @ûcôiÚòZ ùjûA @«òclYKê _âZúlû KeòaûKê fûMòùf ö
\êAZò^ò\ò^ _ìaðeê _âûZü icdùe aûaû bòlûU^ Keòaû iÚMòZ Keòù\A[ôùf
Gaõ ciRò\¨ùe aiê[ôùf ö ùi Zûue ùgh icd _ûAñ iµì‰ð iùPZ^
[ôùf, G[ô_ûAñ ùi bqcû^ue ù]÷~ð¥ Z elû Keê[ôùf; Kò«ê KûjûKê aò
Zûue cjû^òaðûYe _âKéZ icd iµKðùe ùKøYiò iìP^û ù\A^[ôùf ö
Gjò \ò^MêWKòÿ ùe KûKûiûùja \úlòZ I aêUò iûùja aûaûu ijòZ ciRò\ù¨ e
_âZò\ò^ ùbûR^ Keê[ôùf ö cjû^òaðûY \ò^ (@ùKÖûae 15) @ûeZò ùgh
ùjaû _ùe aûaû bqcû^uê ^òR ^òR NeKê ~ûA ùbûR^ Keò @ûiòaûKê
Kjòùf ö Z[û_ò flàúaûB iòù§, bûùMûRú iòù§, aûdûRú aûB, flàY aûfû
gòµò I ^û^ûiûùja ^òùcûYKe RMòejòùf ö g¥ûcû Zùk ciRò\¨ _ûjûPùe
aiò[ôùf ö flàúaûB iòù§uê ^@Uuû ù\aû _ùe aûaû Kjòùf ‘Gùa
ùcûùZ ciRò\¨ùe bf fûMê^ûjó, aêUòe _[e IßûWÿûKê ù^A~û@, ùiVûùe
cêñ iêLùe ejòaò ö’ Zûu gâúcêLeê Gjû jó @«òc g± [ôfû ö Gjû_ùe ùi
aûdûRúu geúeùe @ûCRò_Wÿùò f Gaõ ùgh^òügßûi Z¥ûM Kùf ö bûùMûRú
ù\Lôùf aûaûu gßûiKâòdû a¦ ùjûA~ûAQò, ^û^ûiûùja ^òùcûYKeuê WûKò
ùi GjòK[û RYûAùf ö ^û^ûiûùja KòQò Rk @ûYò aûaûu gâúcêLùe ù\ùf,
Kò«ê Zûjû aûjûeò @ûiòfû ö jZ_âb ùjûA CyÊeùe ùi aòkû_ Kùf ‘ùj
ù\aû ! Zû_ùe aûaû G_eò ù\LûMùf ù~_eò ]úùe ]úùe ù^Zâ ùLûfò
cé\êc¦ Êeùe KjêQ«ò ‘Iü’ö Kò«ê ùiùZùaùk ùi _*bìZ geúe Z¥ûM
Keò[ôaû ÆÁ ùjûA~ûA[ôfû ö
‘aûaû icû]ôiÚ ùjûAMùf’-Gjò jé\d aò\ûeK \êüi´û\ \ûaû^k _eò
PZêŸòðMùe a¥û_òMfû ö gòeòWÿòe icÉ ^e^ûeú Gaõ aûkKMY ciRò\¨
(274)
@bòcêùL GKcêjñû ùjûA ù\øWÿòaûKê fûMòùf ö PZêŸòðMùe jû jû Kûe
ùLkòMfû ö icÉu jé\dùe ù~_eò aRâ_ûZ NUòfû ö ùicû^ue jé\d
KµòZ ùjaûKê fûMòfû ö KòG PòKôûe Keò Kû¦ê[ôfû Z KòG iWÿK C_ùe
ùfûUò_Wÿò Kû¦ò Kû¦ò iõmû jeûA ù\C[ôfû ö _âùZ¥Kue Plêeê ]ûe ]ûe
ùjûA fêj ùaûjòaûùe fûMò[ôfû ö _âkd Kûke aûZûaeYùe ZûŠa ^éZ¥
ù~_eò \ég¥ iéÁò Keò[ûG, gòeòWÿòe ^e^ûeúu aòkû_ ùijò_eò @Zò KeêY
\ég¥ iéÁò Keê[ôfûö ùicû^ue Gjò @Zògd \êüLùe KòG @ûiò ùicû^uê
ù]÷~¥ð ù\a ? iûlûZ¨ iMêY _eõaâjàue iû^Ü] ò ¥ ùicûù^ ù~ jeûAù\ùf
Zûjû @ûC Kò_eò ù`eò@ûiòa ? Gjò ùgûKe a‰ð^û aû KòG @ûC Keò_ûeòa ?
‘Gùa KòQò bq gâú iûAaûaûue aP^Kê iàeY KeòaûKê fûMòùf ö KòG
Kjòùf Kò cjûeûR(iûAaûaû)Zûue bqcû^uê Kjò[ôùf Kò ‘baòh¥Zùe
@ûV ahðe aûkK eì_ùe cêñ _ê^ü _âKU ùjaò ö’ Ké¾ûaZûeùe c]¥
PKâ_ûYò(bMaû^ aò¾ê) Gjò_eò jòñ fúkû Keò[ôùf ö gâúKé¾ cûZû ù\aKúu
i¹êLùe @ûVahðe GK aûkK eì_ùe _âKU ùjûA[ôùf, ~ûjûue \òa¥
ùZùRûcd Êeì_ [ôfû ö Zûue PZêbðêRùe gv, PKâ, M\û I _\à ùgûbû
_ûC[ôfû ö Zûue Gjò @aZûeùe bMaû^ gâúKé¾ ]eòZâúe bûe Cgßûi
Keò[ôùf ö iûAaûaûue Gjò @aZûe Zûu bqcû^ue CZ¨[û^ ^òcù«
CŸòÁ [ôfû ö i^Úcû^ue Kû~ð¥_âYûkú @Mc¥ ùjûA[ûG ö iûAaûaûue
Zûue bqcû^u ij iµKð ùKak ùMûUòG _òXÿòe ^êùjñ, MZ @ù^K
R^àeê ejò@ûiòQò ö G_eò cù^ jêG Kò Gjò _âKûe ù_âc iµKð aòKgòZ Keò
cjûeûRû(gâú iûAaûaû) MÉùe ~ûAQ«ò Gaõ bqcû^ue \éXÿ aògßûi ù~
ùi _êYò gúNâ ù`eò@ûiòùa ö’
Gùa ici¥û ù\Lûù\fû ù~ aûaûue @«òc iõÄûe Kò_eò Keû~òa ?
ùKùZK ~a^ Zûue geúeKê KaeiÚû^ùe \`^ Keò Kae Zò@ûeò
KeòaûKê _âÉûa ù\ùf ö LêiûfP¦ Gaõ @cúe gKÑeue c]¥ Gjò cZ
[ôfû; Kò«ê Mâûc¥ @]ôKûeú eûcP¦â _ûUòf \éXÿ Gaõ ÆÁ Êeùe Gjû MâjYúd
^êùjñ ùaûfò RYûAù\ùf ö aûaûu geúeKê IßûWÿû a¥ZúZ @^¥ ùKCñVò
eLû~ûA_ûeòa ^ûjó ùaûfò ùi Kjòùf ö Gjò_eò ùfûKu c]¥ùe cZùb\
ù\Lûù\fû Gaõ 36 N<û _~𥫠Gjò_eò aû\ aòaû\ Pûfòfû ö aê]aûe
_âZê¥hùe aûaû flàY cûcû ù~ûgúuê Ê_Üùe \gð^ ù\ùf Gaõ Zûue jûZ
UûYò Kjòùf ‘gúNâ CV, aû_êiûùja bûaêQò cêñ céZ ö GYê ùi @ûiòa ^ûjó ö
(275)
Zêùc _ìRû I KûKWÿ @ûeZò Ke ö’ flàY cûcû Mâûce ùR¥ûZòh Z[û g¥ûcûue
cûcê I RùY KcðV aâûjàY [ôùf ö ùi _âZò\ò^ _âûZüKûkùe aûaûue _ìRû
Keê[ôùf, ZZ¨_½ûZ Mâûce @^¥ ù\aù\aúue _ìRû Keê[ôùf ö aûaûu
_âZò Zûue _âMûXÿÿ ^òÂû [ôfû, GYê Ê_Ü ù\Lôaû _ùe ùi icÉ _ìRû iûcMâú
]eò _j*òùf Gaõ ù~còZò aûaûu gâúcêLùe @ûaé© aÈ jUûAQ«ò, ùijò
^òRúð a @ùføKòK cjû^¨ _â\ú¯ _âZb
ò ûue \gð^Keò ɲ ùjûAMùf, ù~_eòKò
jòcûõgê Zûuê Zûu _ûgßðùe @ûa¡ Keò RWÿaZ¨ Keòù\AQ«ò ö Ê_Üe iáZò
Zûuê K©ða¥ KeòaûKê ù_âeòZ Kfû ö ùcøfaúcû^ue aòùeû]Kê bïùl_
^Keò ùi aò]_ ô a
ì K
ð _ìRû Gaõ KûKWÿ @ûeZò Kùf ö c]¥ûjÜùe aû_êiûùja
ù~ûM @^¥ bqcû^u ijòZ @ûiòùf Gaõ PòeûPeòZ _¡Zòùe c]¥ûjÜ
@ûeZò Kùf ö
aûaûue @«òc gâúaP^Kê i¹û^ RYûA Zûue geúeKê aêUòIßûWÿûùe
eLôaûe ^ò¿©ò ùghùe ùjfû Gaõ MbðMéje L^^ KeûMfû ö cwkaûe
i§¥ûùe eûjûZûeê ia¨ A^òiù_KÖe Gaõ bò^Ü bò^Ü iÚû^eê ajê bq @ûiò
GKZâ ùjùf ö icùÉ Gjò _âÉûaKê ÊúKûe Kùf ö _e\ò^ iKûùk
cê´Aeê @cúebûA Gaõ ùKû_eMûIñeê cûcfZ\ûe @ûiò _j*òùf ö
ùiùZùaùk c]¥ ùfûKu c]¥ùe cùZ÷K¥ ^[ôfû ö ùKùZK ùLûfû
_Wÿò@ûùe Zûue @ù«¥Áò Keòaû Rò\¨ùe @Uk [ôùf ö ùZYê cûcfZ\ûe
ùbûUMâjY KeûAaûKê ^ò¿©ò Kùf ö ùbûU\û^ ùjfû ö aò_lùe ù~ZòKò
ùfûK ùbûU ù\ùf Zû’e \êAMêY ùfûK i_lùe ùbûU ù\ùf ö Z[û_ò
cûcfZ\ûe Gjò aòhdKê Ròfû_ûku ^òKUKê _VûAaûKê Pûjêñ[ôùf ö
KûKûiûùja @j¹\^Me ~òaûKê aûjûeòùf; Kò«ê aûaûue ù_âeYûeê
aòùeû]úcûù^ ùicû^ue cZ _eòa©ð^ Kùf Gaõ iaði¹ZòKâùc icùÉ
_âÉûa i_lùe ùbûUù\ùf ö aê]aûe i§¥ûùe aûaûue _aòZâ geúeKê
ùgûbû~ûZâûùe IßûWÿûKê @YûMfû Gaõ C_~êq aò]a ô ]
ò û^ ijKûùe MbðMj
é ùe
iÚû_^û KeûMfû, ù~CñVûùe cìefú]eue aòMâj iÚû_òZ ùjaûe [ôfû ö
_âKéZùe aûaû ùjûAMùf cìefú]e Gaõ IßûWÿû Zûue icû]ô c¦òeùe
_eòYZ ùjûA bqcû^ue GK _aòZâ ù\aiÚû^ùe _eòYZ ùjfû ö jRûe
jRûe bq Gùa ùijò iÚû^Kê _âZ¥j @ûiò iêL I gû«ò fûb KeêQ«ò ö
aûfûiûùja bùU Gaõ bq C_ûi^ú cjûeûR aò]ôcêZûaK aûaûue
ùghKéZ¥ iµ^Ü Kùf ö
(276)
 GVûùe CùfäL^úd ù~ 36 N<ûe icû]ôaiÚû _ùe c]¥ aûaûu
geúe KVò^ ùjûA^[ôfû I _âùZ¥K @ada iùZR ejò[ôfû ö ùZYê Zûu
geúeeê K`^ò aûjûe Keòaûùe ùKøYiò @iêaò]û ùjûA^[ôfû ö _âù`ie
^ûeùK Gaõ @^¥cûù^ Gjûe iûl¥ aj^ KeòQ«ò ö
AUû bMÜ K[û : aûaûue ^òaðûY _âû¯òe KòQò \ò^ _ìaðeê GK @_gKê^
NUòfû, ~ûjû Gjò NUYûe _ìað iìP^û Êeì_ [ôfû ö ciRò\¨ùe GK ajê
_êeêYû AUû [ôfû ö aûaû Zûjû C_ùe jûZ beû ù\A aiê[ôùf ö eûZòùe
aûaû ZûKê C_û]û^(ZKò@û) Keò ùgûC[ôùf ö @ù^K ahð ]eò Gjò ]ûeû
Pûfò[fô û ö \òù^ aûaûu @^ê_iÚZ
ò ùò e RùY aûkK ciRò\¨ IkûAaû icdùe
AUûUòKê CVûAfû ö \êbðûM¥agZü AUûUò Zû’ jûZeê Liò_Wÿòfû Gaõ bûwò
\êA LŠ ùjûAMfû ö ù~ùZùaùk aûaûuê Gjò iìP^û còkòfû, ùi aWÿ
\êüLôZ ùjùf Gaõ Kjòùf ‘AUû ^êùjñ, ùcûe bûM¥ Pì‰ðaòPì‰ð ùjûAMfû ö
ùi ùcûe Rúa^iõMú [ôfû I ZûKê _ûLùe eLô cêñ @ûcôP«
ò ^ùe aêWeòÿ jê[f
ô òö
ùi ùcûe _âûYic _âòd [ôfû Gaõ @ûRò ùcûe iû[ô QûWÿòù\fû ö’ KòQò a¥qò
GVûùe _âgÜ Keò_ûe«ò ù~ AUû _eò GK iûcû^¥ _\û[ð _ûAñ aûaû GùZ
ùgûK Keòaû K’Y CPòZ [ôfû ? ùjcûW_« Gjûe C©e ù\A KjòQ«ò
ù~ i^Ú RMZe C¡ûe Z[û \ú^ Gaõ @^ûgâòZcû^ue Kf¥ûY ^òcò©
@aZú‰ð jê@«ò ö ù~ùZùaùk ùicûù^ ^eù\j ]ûeY Ke«ò Gaõ
R^iµðKùe ej«ò, G_eò @ûPeY Ke«ò ö @[ðûZ aûj¥eì_ùe ùicûù^
iû]ûeY ùfûKu _eò ji«ò, ùLk«ò Gaõ Kû¦«ò, Kò«ê @«e bòZùe
ùicûù^ ^òRe @aZûe Kû~ð¥ Gaõ Zû’e CùŸg¥ _ìeY ^òcù« iZZ
_âdûiú [û@û«ò ö
öö 72 N<û ]eò icû]ô öö
Gjûe aZògò ahð _ìaðeê aûaû [ùe Zûue Rúa^ùeLû @ZòKâc KeòaûKê
_âdûi Keò[ôùf ö Zûjû [ôfû 1886 ciòjû cûMðgeò cûie _ì‰ðc
ò û ö aûaûuê
búhY gßûiKÁ ùjfû Gaõ G[ôeê cêqò ^òcù« ùi Zûue _âûY aâjàûŠùe
fú^ Keò icû]ô ù^aûKê ^ò¿©ò Kùf ö bq cjfiû_Zòuê ùi Kjòùf
‘Zêùc ùcûe geúeKê Zò^ò\ò^ _~𥫠RMòejòa, ~\ò cêñ ù`eò@ûiêQò Z
VòK¨, ^ùPZ (ùMûUòG iÚû^Kê AwòZ Keò) ùijò iÚû^ùe ùcûe icû]ô
Zò@ûeò Keòa Gaõ \êAUò ]ßRû iáZòÊeì_ iÚû_^ Keòa ö’ GZòKò Kjò eûZò
(277)
_âûd \gUû icdùe aûaû g~¥ûgûdú ùjûAMùf ö Zûue ^òügßûi _âgßûi
a¦ ùjûAMfû Gaõ RYûMfû ù~_eò geúeùe @ûC _âûY ^ûjó ö Lae _ûA
Mâûce ùfûKcûù^ ù\LôaûKê @ûiòùf ö icùÉ Zûue geúeKê _eúlû
Keòaû _ùe _âûYaûdê Pûfò~ûA[ôaû @^êbaKeò Zûu\ßûeû ^òùŸðgòZ iÚû^ùe
icû]ô ù\aûKê ^ò¿©ò Kùf ö Kò«ê bq cjfiû_Zò aûeY Kùf Gaõ
aûaûue geúeKê Zûu ùKûkùe Zò^ò\ò^ _~𥫠eLô @ù_lû Kùf ö
Zò^ò\ò^ @ZòaûjòZ ùjfû ö icÉue CKôY×û aXÿòPûfò[ôfû ö cjfiû_Zòu
ù]÷~ð¥a§ bûwòaû _âûd @aiÚû ö eûZò _ûjòaûKê @ûC ùKA N<û aûKò [ûG ö
eûZò _âûd 3Uû icd ùja ö Gjò icdùe _âûY ù`eòaûe iõùKZ
ù\LûMfû ö gßûiKâòdû _ê^ü Pûfê ùjfû Gaõ @w_âZ¥w ÊûbûaòK bûaùe
Kû~ð¥ Keòaû RYûMfû ö ]úùe ]úùe aûaû ù^Zâ ùLûfòùf I KWÿ ùfCUûA
_ê^üùPZ^ûùe RûMâZ ùjûAMùf ö
Gjò NUYû Z[û @^¥û^¥ aòhdeê _ûVKMY aòPûe Ke«ê ù~ aûaû
K’Y ùKak iûùXÿ Zò^ò jûZ f´e GK iû]ûeY cû^a [ôùf, ù~Cñ
ù\jKê KòQò ahð ]ûeY Keòaû _ùe ZûKê _eòZ¥ûM Keòù\A[ôùf ^û Êdõ
@ûcôùR¥ûZòÊeì_ [ôùf ö _*cjûbìZùe ^òcðòZ ùjûA[ôaûeê Gjò geúe Z
aò^ûggúk I lYiÚûdú Kò«ê @«üKeYùe ù~Cñ @ûcôû ejòQò, Zûjû gûgßZ I
Pòe«^ ö Gjò gê¡ ùP÷Z^¥N^Êeì_ aû aâjà, ~òGKò A¦âòd I c^e ^òdªK
Z[û K©ðû ùi ùjCQ«ò iûA ö iKk iõiûeùe ùi aò\¥cû^ Gaõ Zûjû
a¥ZòùeK i©û ^ûjó ö Zûue @aZûe Kû~ð¥ _ìeY ^òcò© ùi ù\j ]ûeY
Kùf Gaõ Zûjû _ì‰ð ùjaû _ùe ùijò geúeKê Z¥ûM Keò _ê^ü Zûue
gûgßZ Gaõ @^« Êeì_ ]ûeY Kùf ö gâú \©ûùZâdue _ì‰ð @aZûe,
Mwû_êee ^éiòõj ieÊZúu i\ég gâú iûA c]¥ Pòe¬úaú Gaõ iað\û
aò\¥cû^ ö Zûue ^òaðûY ùKak GK J_PûeòKZû cûZâ, icÉ RWÿ I
ùPZ^ _\û[ðùe ùi a¥û¯ Gaõ iaðbZ ì e i*ûkK Z[û ^òdªYK©ðû @U«ò ö
GjûKê Gùa aò @^êba Keû~ûCQò Gaõ @ù^K KeêQ«ò ö ~òG @^^¥
bûaùe Zûue geYûMZ jêG Gaõ ~òG _ì‰ð @«üKeYùe Zûue C_ûi^û
Kùe ùicûù^ _âZò lYùe Zûjû @^êba KeêQ«ò ö ~\òI Êgeúeùe
aûaûuê Gùa @ûC ù\LôaûKê còkòa ^ûjó Z[û_ò ~\ò @ûùc gòeòWÿò ~òaû Zûue
Rúa«ic GK PòZâ \ßûeKûcûdúùe ùgûbûcŠòZ Keê[ôaû ù\LôaûKê _ûAaû ö
aûaûue RùY _âiò¡ bq PòZâKe g¥ûceûI RdKe GjûKê @ûuòQ«ò ö
(278)
KÌ^ûgúk \gðK Gaõ bqMYuê Gjò PòZâ Gùa aò aûaûue iûlûZ \gð^
Êeì_ iù«ûh I iêL _â\û^ KeêQò ö aûaû igeúeùe ^ûjû«ò, Kò«ê ùi
iaðbZì ùe a¥û¯ @U«ò Gaõ bqcû^ue cwk _ìaa ð Z KeêQ«ò, Keê[ùô a,
ù~_eòKò ùi igeúeùe Keê[ôùf ö aûaû @ce, Zûue ^eù\j ]ûeY
GK @ûaeY cûZâ; Kò«ê ùi Z Êdõ bMaû^ gâú jeò @U«ò, ~òG icd
icdùe bì_éÂùe @aZú‰ð ùjûA[û«ò ö
aû_êiûùja ù~ûMue i^Ü¥ûi : aû_êiûùja ù~ûMue i^Ü¥ûi aòhd
@ûùfûP^û Keò ùjcûW_« Gjò @]¥ûd icû¯ KeêQ«ò ö iLûeûc jeò
Ie` aû_êiûùja ù~ûM _òWaäë¥Wò aòbûMùe iê_ebûARe [ôùf ö @aie
_ùe ùi i_^ôúK gòeòWÿò @ûiòùf ö Zûue ùKøYiò i«û^ ^[ôfû ö _Zò I
_^ôú Cbdue iûA PeYùe @Uk gâ¡û [ôfû ö aûaûue _ìRû I ùiaûùe
ùicûù^ \ò^ KUûAù\C[ôùf ö ùcNûu Zòùeû]û^ _ùe aû_êiûùja ù~ûM
aûaûue cjûicû]ô _~𥫠\ßûeKûcûdú Gaõ PbûWÿòùe _âZ¥j @ûeZò
Keê[ôùf ö iûùVIßûWÿûùe mûù^gßeú Gaõ GK^û[ú bûMaZ C_ùe _âaP^
Z[û Zûjûe bûaû[ð ùgâûZûcû^uê aêSûAaû \ûdòZß Zûuê _â\û^ Keû~ûA[ôfû ö
@ù^K ahð _~𥫠G_eò ùiaû Keòaû_ùe \òù^ ùi aûaûuê _âû[ð^û
Kùf ‘ùj ùcûe Rúa^e @û]ûe ! @û_Yue _ìR^úd PeYe \gð^ Keò
icÉ _âûYú _ec gû«ò fûb KeêQ«ò ö @ù^K ahð ]eò cêñ ^òe«e Gjò
gâúPeYe ùiaû Keò@ûiêQò; Kò«ê @û_Yu PeYQûdûe GùZ ^òKU ùjûA
c]¥ ùKCñ KûeYeê cêñ @û_Yue Ké_ûeê a*òZ ùjûAQò ö Gjò Rúa^ùe Kò
iêL @Qò, ~\ò ùcûe P*k c^ gû« Gaõ iÚòe ùjûA @û_Yu gâúPeYùe
fú^ ^ ùjfû ? bqe G_eò _âû[ð^û gêYò aûaûu c^ùe \dû @ûiòMfû ö
ùi Kjòùf KòQò\ò^ _ùe Zêce icÉ @gêb Kcð icû¯ ùjûA~òa Gaõ
_û_ I _êY¥ biàúbìZ ùjûA~òa ö cêñ ZêcKê ùijò\ò^ bûM¥aû^ cù^ Keòaò,
ù~Cñ\ò^ Zêùc H¦òâK aòhdKê Zêz cù^Keò icÉ _\û[ðeê aòeq ùjûA
_ì‰ð I @^^¥ bûaùe Bgßeu geYûMZ ùjûA i^Ü¥ûi ]ûeY Keòa ö’
KòQòKûk _ùe aûaûue aP^ iZ¥ _âcûYòZ ùjfû ö Zûu _^ôúue ù\jû«
ùjfû ö Gjû_ùe Zûue @^¥ ùKøYiò R¬ûk ^[ôfû ö ùgh Rúa^ùe
ùi Êû]ú^ ùjûAMùf Gaõ i^Ü¥ûi ]ûeY Keò Rúa^e fl¥ _âû¯ò Kùf ö
aûaûue @céZZêf¥ aP^ : \dû^ò ] ô Ké _ ûkê gâ ú iûA ic[ð
\ßûeKûcûdúùe @ù^K [e ^òcÜfòLôZ @céZ aûYú _â\û^ Keò[ùf:-
(279)
 ‘~òG ùcûùZ @Z¥]ôK ù_âc Kùe, ùi iað\û ùcûe \gð^ fûb
Kùe ö Zûjû _ûAñ ùcû aò^û iûeû iõiûe gì^¥ _eò ö ùi ùKak
ùcûe fúkûMû^ jó Kùe ö ùi iZZ ùcûe ]¥û^ Kùe Gaõ iað\û
ùcûe ^ûc jó R_ Kùe ö ~òG _ì‰ð eì_ùe ùcûe geYûMZ ùjûA~ûG
Gaõ iað \ û ùcûùZ ià e Y Kùe, Zûe Gjò EY cê ñ ZûKê
cêqò(@ûùcôû_f²ò)_â\û^ Keò _eòùgû] Keòaò ö ~òG ùcûùZ Pò«^
Keòa Gaõ ùcûe ù_âc jó ~ûjûe lê]û-_ò_ûiû @ùU Gaõ ~òG _â[ùc
ùcûùZ @_ðY ^Keò KòQò LûG ^ûjó, cêñ Zûe @]ú^ @ùU ö ~òG Gjò
_âKûe ùcûe geY ^òG, ùi ùcûVûùe fú^ ùjûA GKûKûe ùjûA~ûG,
ù~_eò ^\ú icê\â ij cògò Z\ûKûe ùjûA~ûA[ûG ö @ZGa Mað
Gaõ @jõKûe _eòZ¥ûM Keò Zêùc ùcû _âZ,ò @[ðûZ¨ ~òG Zêce jé\dùe
@ûiú^, _ì‰ðeì_ùe ic_òðZ ùjûA~òaû CPòZ ö
‘cêñ’ KòG ? : gâú iûAaûaû @ù^K[e KjòQ«ò ù~ ‘cêñ’ KòG e i§û^
_ûAñ @]ôK \ìe ~òaû _âùdûR^ ^ûjó ö Zêce ^ûc Gaõ @ûKûee D¡ßðùe cêñ
Zêce @«üKeY Gaõ icÉ _âûYúu c]¥ùe ùP÷Z^¥N^Êeì_ aò\¥cû^
@ùU Gaõ Gjû ‘cêñ’e Êeì_ @ùU ö G_eò cù^ Keò Zêùc ^òR bòZùe
Z[û icÉ _âûYúu c]¥ùe ùcûùZ jó \gð^ Ke ö ~\ò Zêùc ^òZò _âZò\ò^
Gjûe @b¥ûi Keòa Zûùjùf Zêùc ùcûe iaða¥û_KZûe @^êbìZò
gúNâ fûb Keò_ûeòa Gaõ ùcû iû[úùe @bò^ÜZû _âû¯ ùjûA~òa ö
iêZeûõ ùjcûW_« gâ¡û Gaõ aò^c â Zûe ijòZ _ûVKcû^uê ^òùa\^ KeêQ«ò
ù~ ùicûù^ icÉ ù\aZû, i^Ú Gaõ bque @û\e I i¹û^ Keòaû
CPòZ ö aûaû iað\û Kjê[ôùf ~òG @^¥Kê KÁ \òG, ùi ùcûe jé\dKê
\êüL \òG Z[û ùcûùZ KÁ _j*ûG ö Gjûe aò_eúZ ~òG Êdõ KÁ
ij¥ Kùe, ùi ùcûe @]ôK _âòd ö aûaû icÉ _âûYúu c]¥ùe aò\¥cû^
@U«ò Gaõ ùicû^ue iaê _âKûe elû Ke«ò ö icÉ Rúauê ù_âc Ke,
Gjû Zûue @û«eòK Azû ö Gjò _âKûe aòg¡ê @céZcd ùÉûZâ Zûue gâúcêLeê
iað\û Seê[ôfû ö GYê ~òG ù_âc _ìaðK aûaûue fúkûMû^ Keòùa @[aû
bqò_ìaðK ZûKê gâaY Keòùa, ùi ‘iûA’uVûùe @ag¥ @bò^ÜZû _âû¯
Keòùa ö
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(280)
 öö _*PZßûeòõgZ¨( 45) @]ûd öö
^a^û[u icû^ bqò, aûaûue gd^ ^òcù« KûÂ _Uû

_âÉûa^û : MZ Zòù^ûUò @]¥ûdùe aûaûue ^òaðûY aòhd a‰ð^û

Keû~ûAQò ö G[ôùe ùKøYiò iù¦j ^ûjó ù~ Gùa aûaûue iûKûe eì_
fú^ ùjûA~ûAQò Kò«ê Zûue ^òeûKûe Êeì_ iað\û aò\¥cû^ ejòQò ö G
_~𥫠ùKak ùijòiaê NUYû I fúkûcû^ue CùfäL Keû~ûAQò, ~ûjû
aûaûue Rúa^Kûkùe NUò[fû ö Zûue icû]ô _ùe c]¥ @ù^K fúkû
NUòQò Gaõ Gùa c]¥ ù\LôaûKê còkêQò, ù~Cñ[ôeê GK[û iò¡ jêG ù~ aûaû
Gùa aò aò\¥cû^ Gaõ @ûM bkò Zûue bqcû^ue elY KeêQ«ò ö
aûaûue Rúa^ Kûkùe ù~Cñ a¥qòcûù^ Zûue iû^Üò]¥ aû iZ¨iõM fûb
KeòQ«ò, ùicû^ue bûM¥Kê KòG Kk^û Keò_ûeòa ? Z[û_ò ~\ò ùKjò
H¦òâK I iûõiûeòK iêLeê ùa÷eûM¥ _âû¯ fûb^Kùf Zûùjùf ZûKê \êbðûM¥
QWÿû @ûC K’Y Kêjû~òa ? ùijò icdùe ~ûjû @ûPeYùe _âùdûM Keòaûe
[ôfû aû Gùa c]¥ Keòaû CPòZ, Zûjû ùjCQò @^^¥ bûaùe Zûue
@ûeû]^û I ùiaûùe ^òcMÜ ùjaû ö KéZâòc _ìR^ùe Kò fûb ? ~\ò _ìRû aû
]¥û^û\ò Keòaûe @bòkûh @Qò Zûùjùf gê¡c^ Gaõ @«üKeY ejòaû
CPòZ ö
Êûcú _âZò _ZòaâZû Èúe ù~_eò aògê¡ ù_âc ejò[ûG, ùijò ù_âce
C_cû ùKùa ùKùa ùfûùK gòh¥ I Mêeêu iµKðe C\ûjeY ù\A
aûXÿò[û«ò ö Kò«ê gòh¥ Gaõ Mêeêu ù_âc @ûMùe _ZòaâZû _^ôúe ù_âc c]¥
cäû^ _Wÿò~ûG Gaõ Zû’e ùKøYiò Zêk^û ùjûA_ûùe ^ûjó ö cûZû, _òZû,
bûA aû @^¥ @ûcôúdcûù^ Rúa^e ù]¥d(@ûcôiûlûZKûe) _âû¯ Keòaûùe
ùKøYiò ijûdZû Keò_ûeòùa ^ûjó ö G[ô_ûAñ ^òRKê ^òRe cûMð @ù^ßhY
Keò @ûcôû^êbZì ò _[ùe @Mâie ùjaûKê _Wÿaò ö ^òZ¥ Gaõ @^òZ¥e aòùaK,
AjùføKòK Z[û _ûeùføKòK iêL Z¥ûM, A¦âòd^òMâj Gaõ ùKak ùcûl
CùŸg¥ eLô @Mâie ùjaû CPòZ ö @^¥ C_ùe ^òbðe Keòaû _eòaù©ð
^òRe @ûcôaògßûi aé¡ò Keòaû @ûag¥K ö ù~ùZùaùk @ûùc Gjò_âKûe
aòùaKaê¡òùe Kû~ð¥ KeòaûKê @b¥ûi Keòaû, ùiùZùaùk Gjò iõiûe
lYbwêe Gaõ cò[¥û ùaûfò @^êba ùjûA~òa ö Gjû_ùe iûõiûeòK aòhdeê
(281)
@ûiqò Kâcgü jâûi _ûAa Gaõ ùghùe ùa÷eûM¥ _âû¯ò ùja ö @ûjêeò
@Mâie ùjùf Gjò eji¥ RYû_Wÿòa ù~ aâjà @ûce Mêeê a¥ZúZ @^¥
ùKjò ^êj«ò; aeõ ùi jó aûÉaùe _ecûcôû @U«ò ö @ûC Zû_ùe Gjò
eji¥ C\¨NûU^ ùja ù~ Gjò \ég¥cû^ RMZ Zûue _âZòaò´ ö GYê icÉ
_âûYúuVûùe Zûue eì_ \gð^ Keò Zûue @ûeû]^û @ûe¸ Keòaû aòù]d ö
Gjò icZßbûa \ég¥cû^ RMZeê aòeqòe cìkcª ö Gjò_eò ù~ùZùaùk
@ûùc aâjà aû Mêeêuê @^^¥bûaùe bqò Keòaû ZûuVûùe @bò^ÜZû fûb
Keòaû Gaõ @ûcôû^êbìZò _âû¯ò ijR ùja ö iõùl_ùe Gjû Kêjû~ûA_ûùe
ù~ Mêeêu Kú©ð^ Gaõ Zûue ]¥û^ Keòaû \ßûeû jó icÉ bìZùe bMaZ¨
\gð^ Keòaûe ù~ûM¥Zû fûb jêG, `kùe _ecû^¦ _âû¯ò jêG ö ^òcÜfòLôZ
K[û Gjò Z[¥e _âcûY @ùU ö
öö ^a^û[u icû^ bqò öö
KûKûiûùjaue iù¦j Z[û @û^¦eûIu Ê_Ü : Gjû iaðR^aò\òZ
ù~ aûaû KûKûiûùja \úlòZuê GK^û[ cjûeûRue \êAUò Mâ^Ú gâúc\¨
bûMaZ I bûaû[ð eûcûdY ^òZ¥_ûV KeòaûKê @^êcZò ù\A[ôùf ö
KûKûiûùja Gjò Mâ^ÚMêWÿòKe ^òdc_ìaðK _ûV aûaûu icdeê Keò@ûiê[ôùf
Gaõ aûaû icû]ôiÚ ùjaû _ùe aò Keê[ôùf ö [ùe KûKûiûùja cê´Aùe
KûKû cjûR^úu Nùe _âûZü icdùe GK^û[ú bûMaZ _ûV Keê[ôùf ö
cû]aeûI ù\g_ûùŠ(g¥ûcû) Gaõ KûKû cjûR^ú ùiVûùe C_iÚòZ [ôùf
Z[û ]¥û^_ìaðK gâaY Keê[ôùf ö ùijò icdùe GKû\g ħe \ßòZúd
@]¥ûde _ûeûdY Pûfò[f ô û, ù~Cñ[ùô e ^a^û[ @[ðûZ Ehb aõge iò¡_êeh ê
~[û Kaò, jeò, @«eúl, _âaê¡, _ò_¨kûd^, @ûaòùjûZâ, \îcòk, Pci Gaõ
KebûR^ue a‰ð^û ejòQò ö bûMaZ ]cðe cjòcû Gjòcûù^ eûRû R^Kuê
aêSûA[ôùf ö eûRû R^K Gjò ^a^û[uê ajêZ cj©ß_‰ ì ð _âgc
Ü û^ _Pûeò[ùô f
Gaõ G icùÉ Zûue guû aWÿ iù«ûhR^K bûaùe icû]û^ Keê[ôùf ö
@[ðûZ Kaò- bûMaZ ]cð, jeò- bqòe aòùghZß, @«eúl-cûdû K’Y,
_âaê¡-cûdûeê cêqò ùjaûe aò]ô, _ò_¨kûd^-_eõaâjà Êeì_, @ûaòùjûZâ-
Kcðe Êeì_, \îcòk-_ecûcôûu @aZûe I Zûue Kû~ð¥, Pci-^ûÉòKe
céZê¥ _ùe MZò Gaõ KebûR^-KkòKûkùe bqòe _¡Zò aòhdùe ~[ûaò]ô
a‰ð^û KeòQ«ò ö Gjûe iûeK[û Gjû ù~ Kkò~êMùe ùcûl_âû¯ò Keòaûe
(282)
GKcûZâ iû]^ jeòKú©ð^ aû MêeêPeYe Pò«^ @ùU ö _ûV icû¯ ùjaû
_ùe KûKûiûùja aWÿ ^òeûg_ì‰ð bwúùe g¥ûcû I @^¥cû^uê Kjòùf
^a^û[ue bqò ù\L ! ùicûù^ Z iò¡ [ôùf, Kò«ê @ûc bkò cìLc ð û^uVûeê
Gjò _âKûe bqò ùKùa i¸a Kò ? @ù^K R^à ]ûeY Keòaû _ùe c]¥
~\ò ùijò_eò bqò _âû¯ ùjfû^ûjó, Zûùjùf ùcûl Kò_eò _âû¯ ùja ?
G_eò cù^ ùjCQò Kò @ûc _ûAñ ùKøYiò @ûgû ^ûjó ö G_eò ^òeûgûiìPK
c«a¥ g¥ûcûuê bf fûMòfû ^ûjó ö ùi Kjòùf Gjû @ûce @ùjûbûM¥,
~ûjûe `kÊeì_ iûAi\ég @cìf¥ júeû @ûc jûZùe @Qò, ùZYê Gjò_eò
^òeûg ùjaû CPòZ ^êùjñ ö ~\ò Zêce aûaûu C_ùe @Uk aògßûi @Qò
Zûùjùf Pò«òZ ùjaûe K’Y @Qò ? ]eò^ò@ ^a^û[ue bqò @ù_lûKéZ
@]ôK \éXÿ Gaõ _âak ùjûA[ôa, Kò«ê @ûùc c]¥ ù_âc Gaõ ùiÜj_ìaðK
bqò Keê^ûjêñ Kò? aûaû K’Y @]ôKûe_ì‰ð aûYúùe Kjò^ûjû«ò Kò gâújeò aû
Mêeêue ^ûc R_ \ßûeû ùcûl_âû¯ò ùja ö ùZYê bd Kò´û Pò«û KûjóKò ?
Z[û_ò g¥ûcûu aP^ùe KûKûiûùjau \ߦße icû]û^ ùjfû ^ûjó I ùi
\ò^iûeû aòPkòZ ejòùf ö Zûu cÉòÃKê Gjò _âgÜ @ûù¦ûkòZ Keê[ôfû ù~
ùKCñ aò]ôùe ^a^û[u icû^ bqò _âû¯ò i¸a ?
@û^¦eûI _ûLùWðÿ ^ûcK RùY a¥qò g¥ûcûuê ùLûRò ùLûRò ùiVûùe
_j*òùf ö ùijò icdùe bûMaZ _ûeûdY Pûfò[ôfû ö gâú _ûLùWÿð g¥ûcûu
_ûLùe aiòùf Gaõ ]úeÊeùe KòQò Kjòùf ö ùi Zûue Ê_Ü aé©û«
g¥ûcûuê Kjê[ôùf ö ùicû^u bòZùe K[ûaû©ðû ù~ûMê bûMaZ _ûVùe
aòNÜ iéÁò ùjaûeê KûKûiûùja _ûeûdY @]ûeLô g¥ûcûuê _Pûeòùf Kò aû©ðûkû_
ùjCQò ? g¥ûcû Kjòùf @û_Yue MZKûfòe guû aûaû \ìe Keòù\AQ«ò ö
aûaû MZKûfò gâú _ûLùWÿðuê ù~Cñ Ê_Ü ù\AQ«ò, Zûjû ZûuVûeê gâaY
Ke«ê ö aûaû Kjòùf ù~ aòùgh bqòe ùKøYiò @ûag¥KZû ^ûjó, ùKak
Mêeêuê ^c^ Kò´û Zûue @ûeû]^û Keòaû ~ù[Á ö Ê_Ü gêYòaûe CKôY×û
icÉu c^ùe [ôfû, iaêVûeê ùagú KûKûiûùjaue ö icÉu @^êùeû]
_ùe gâú _ûLùWÿð Zûue Ê_Ü aé©û« gêYûAùf ö ùi Kjòùf ‘cêñ ù\LêQò ù~
cêñ GK @Zk iûMeùe QòWÿû ùjûAQò ö ùcûe Kceù\g ~ûG _ûYòùe aêWÿò
ejòQò Gaõ cêñ ù~ùZùaùk C_eKê \éÁò_ûZ KeêQò, gâú iûAaûaûue \gð^
ùjfû ö ùi GK e^ôLPòZ iòõjûi^ùe aòeûRcû^ Keò[ôùf Gaõ Zûue
gâúPeY Rk c]¥ùe aêWe òÿ jò[f
ô û ö Gjò iê¦e \ég¥ Gaõ aûaûue cù^ûje
(283)
Êeì_ ù\Lô ùcûe Pò© @û^¦ùe _ìeòCVòfû ö Gjò Ê_ÜKê KòG aû Ê_Ü cù^
Keòa ? cêñ ù\Lôfò g¥ûcû aûaûu ^òKUùe C_iÚòZ ùjûAQ«ò Gaõ ùi
ùcûùZ gâ¡ûùe Kjòùf ‘@û^¦eûI ! aûaûue gâúPeYùe ùfûUò~û@ ö’ cêñ
Kjòfò ùcûe c]¥ Gjû Azû, Kò«ê Zûue gâúPeY Rk bòZùe ejòQò ö cêñ
Kò_eò c[û eLôaò ö cêñ ^òeê_ûd ö’ Gjû gêYò g¥ûcû aûaûuê Kjòùf ‘ùj
ù\aû ! Ké_ûKeò @û_Yue PeY~êMkKê Rkc]¥eê KûXÿ«ê ö aûaû Zêe«
PeY aûjûe Kùf Gaõ cêñ Zû_ùe ùfûUò_Wÿòfò ö aûaû ùcûùZ Gjû Kjò
@ûgúaðû\ ù\ùf ‘Gùa Zêùc @û^¦ùe ~û@ ö Pò«û Keòaû \eKûe ^ûjó ö
GYòKò Zêce cwk ùja ö’ ùi ùcûùZ _êYò Kjòùf ù~ ùMûUòG ReòfMû
ù]ûZò g¥ûcûKê ù\a, Gjû\ßûeû ZêcKê ajêZ fûb ùja ö’
aûaûue @ûù\g _ì‰ð Keòaû CùŸg¥ùe gâú _ûLùWÿð ù]ûZò @ûYò[ôùf
Gaõ ZûKê KûKûiûùjauê ù\A g¥ûcûuê _â\û^ KeòaûKê ^òùa\^ Kùf ö
Kò«ê g¥ûcû ZûKê MâjY Kùf ^ûjó ö ùi Kjòùf ù~ _~𥫠aûaû ùcûùZ
ùKøYiò ^òùŸðg aû @^êcZò ù\A^ûjû«ò, ùi _~𥫠cêñ Gjû MâjY Keò_ûeòaò
^ûjó ö KòQò icd ZKð-aòZKð _ùe KûKû bMaû^u ^ûcùe Mêkû _KûAaûKê
iÚòe Kùf ö ù~ùZùaùk ùKøYiò aòhdùe \ß¦ß ù\Lûù\C[ôfû KûKû
aûaûu ^ûc iàeY Keò \êAUò KûMR Mêkû _KûC[ôùf I ùi[ôeê còkê[ôaû
@ûù\gKê Kû~ð¥Kûeú Keê[ôùf ö Gùa ùi \êAUò Mêkû ùfLô aûaûu `ùUû
i¹êLùe eLôùf I GK @ùaû] aûkKKê ùMûUòG Mêkû CVûAaûKê Kjòùf ö
aûkKUò CVûA[ôaû Mêkû ù~ùZùaùk ùLûfûMfû ùi[ôùe @ûÉòiìPK C©e
[ôfû ö Gjû_ùe g¥ûcûuê ù]ûZò MâjY KeòaûKê _Wÿf
ò û ö Gjò _âKûe @û^¦eûI
Gaõ g¥ûcû i«êÁ ùjùf Gaõ KûKûiûùjaue iù¦j c]¥ \ìe ùjûAMfû ö
G[ôeê @ûcKê Gjò gòlû còkêQò ù~ ‘@ûùc @^¥ i^Úcû^ue aP^e
CPòZ @û\e Keòaû @ûag¥K; Kò«ê G[ôij Gjû c]¥ _âùdûR^ ù~
@ûùc @ûce cñû aû Mêeêu C_ùe _ì‰ð aògßûi eLô Zûue @ûù\gKê
@lùe @lùe _ûk^ Keòaû CPòZ, KûeY @^¥ ùfûKcû^u Zêk^ûùe
ùicûù^ @ûce Kf¥ûY K[û @]ôK Pò«û Keò[û«ò ö
aûaûue ^òcf Ü L
ò Z
ô aP^Kê jé\d_Ukùe @uòZ Keò^@ ò - ‘Gjò aògùß e
@iõL¥ i^Ú @Q«ò, Kò«ê Zêce _òZû(Mêeê) jó _âKéZ _òZû(iyû Mêeê)
@U«ò ö @^¥cûù^ ù~ùZ aò c]êe aP^ Kêj«ê ^û KûjóKò Kò«ê ^òRe
Mêeêu @ûù\gKê ùKùa bêfòaû CPòZ ^êùjñ ö iõùl_ùe iûe ùjCQò Kò
(284)
gê¡ jé\dùe Zêce Mêeêuê ù_âc Ke, Zûue geYûMZ jê@ Gaõ gâ¡û_ìaðK
iûÁûw ^cÄûe Ke ö Zû_ùe Zêùc ù\Lôa ù~ Zêc i¹êLùe baiûMee
@ÉòZß G_eò ùjûA~òa ù~_eò iì~ð¥u i¹êLùe @§Kûe @\ég¥ ùjûA~ûG ö
aûaûue gd^ ^òcù« KûV_Uû : aûaû Zûue Rúa^e _ìaðû¡ðùe
ùMûUòG KûV_Uû C_ùe gd^ Keê[ôùf ö ùijò _Uû Pûeò jûZ f´ Gaõ
^@ A* _âiÚ [ôfû ö Zû’e Pûeò ùKûYùe cûUòe PûùeûUò \ú_ Rkê[ôfû ö
_ùe aûaû ZûjûKê LŠ LŠ Keòù\A[ôùf ö (_ìae ð ê Gjûe a‰ð^û Keû~ûAQò)
[ùe aûaû ùijò _Uûe cjòcû KûKûiûùjauê Kjê[ôùf ö Gjû gêYò
KûKûiûùja aûaûuê Kjòùf ~\ò Gùa aò Zû’ _âZò @û_Yue gâ¡û ejòQò,
Zûùjùf cêñ @ûC ùMûUòG _Uû @ûYòù\aò ö @û_Y iêL_ìaðK Zû C_ùe
gd^ Keòùa ö aûaû Kjòùf ‘Gùa cjfiû_ZòKê Zùk QûWÿò cêñ C_ùe
ùgûAaûKê Pûjêñ^ûjó ö’
KûKûiûùja Kjòùf ‘~\ò @^êcZò \ò@«ò Zûùjùf cêñ @ûC ùMûUòG _Uû
cjfiû_Zòu fûMò c]¥ @ûYòù\aò ö aûaû Kjòùf ‘ùi Gjû C_ùe Kò_eò
ùgûAa ? Gjû K’Y ijR K[û ? ~òG ùijò_eò MêY iµ^Ü, ùi jó G[ô^c ò ù«
ù~ûM¥ ö ~òG ù^Zâ ùLûfû eLô ^ò\âû ~ûA_ûeòa, ùi jó Gjû Keò_ûeòa ö
ù~ùZùaùk cêñ gd^ Kùe, @]ôKûõg icdùe cjfiû_ZòKê _ûLùe
aiûA ZûKê Kùj Kò ùcûe jé\dùe jûZ eLô ù\L ù~_eò ùcûe bûMaZ
R_ a¦ ùjûA^~ûG Gaõ ùcûùZ ~\ò iûcû^¥ ^ò\âòZ ù\Lôa Zûùjùf
Zêe« RûMâZ Keòù\a ö Kò«ê Zû’ \ßûeû ùiZK aò ùjûA_ûeê^[ôfûö ùi
gúNâ XÿêùkA_Wÿê[ôfû Gaõ ^ò\âûcMÜ @aiÚûùe Zû’e jûZ ù~ùZùaùk ùcû
QûZò C_ùe _KûC[ôfû, Zûjû _[e_eò _âZúZ ùjC[ôfû ö cêñ aWÿ _ûUòùe
WûKê[ôfò ‘I bMZ’ ö Zû_ùe ùi jWÿaùWÿA @ûLô ùLûfòù\C[ôfû ö ~òG
_é[ôaú C_ùe bfKeò aiò Gaõ ùgûA_ûeòa ^ûjó, Z[û ~ûjûe @ûi^ iò¡
ùjûA^ûjòñ Gaõ ~òG ^ò\ûâ e \ûi, ùi Kò_eò Sêf«û _Uû C_ùe ùgûA_ûeòa ?
@^¥ @ù^K @aieùe aûaû Zûue bqcû^uê gâ¡ûùe Kjê[ôùf ù~
‘@ûce bf c¦ @ûc _ûLùe [ûC @ûC ~ûjû @^¥ ùfûKe Zûjû Zûu
_ûLùe ö’
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(285)
 öö hU¨PZßûeòõg (46) @]¥ûd öö
öö aûaûue Mdû ~ûZâû, QûMke _ìað R^à K[û öö

Gjò @]¥ûdùe g¥ûcûue Kûgú, _âdûM Gaõ Mdû ~ûZâû Gaõ aûaû
Kò_eò ùiVûùe ZûuVûeê @ûMê@û _j*òMùf(`ùUû eì_ùe) Z[û \êA QûMke
_ìað R^àe KûjûYú a‰ðòZ ùjûAQò ö
_âÉûa^û : ùj iûA ! ]^¥ @û_Yu gâúPeY, ~ûjûe iàeY \ßûeû
@ùgh iêL_âû¯ jêG ! ]^¥ @û_Yu babdaò^ûgK Êeì_ \gð^, ~û’e
`kÊeì_ Kcða§^ \ìejêG ö ~\òI Gùa @û_Yue iMêY Êeì_e \gð^
@ûC còkòa ^ûjó, Z[û_ò ~\ò bqMY @û_Yue gâúPeYùe gâ¡û eLô«ò
Zûùjùf @û_Y ùicû^uê _âZ¥l @^êba _â\û^ Ke«ò ö GK @mûZ @ûKhðY
gqò \ßûeû ^òKUiÚ Kò´û \ìeiÚ bquê _ûLKê UûYò@ûYò ùicû^uê GK \dûkê
cûZû i\ég jé\dùe fMû«ò ö ùj iûA ! bqcûù^ RûY«ò ^ûjó, @û_Yue
^òaûiiÚk ùKCñVò Kò«ê @û_Y G_eò KêgkZûùe ùWûeò fMûA\ò@«ò ù~
ùghùe ùicû^ue @^êba jêG Kò ijûdZû KeòaûKê @û_Y _Qùe
\Šûdcû^ ùjûAQ«ò ö @jõKûee aga©ðú ùjûA aòm, _ŠòZ I gòlòZ
a¥qòcûù^ c]¥ baiûMee _uùe Nû<òj@ ê «ò; Kò«ê ùj _âbê iûA, @û_Yue
gqò\ßûeû @û_Y @ijûd, iek Êbûae a¥qò I bqMYuê Gjò _ueê elû
Keò[û«ò ö _e\û @ûXÿê@ûkùe Gaõ @\ég¥ bûaùe @û_Y jó icÉ ùLk
eP^û Ke«ò ö _êYò @û_Y G_eò @bò^d Ke«ò ù~_eò Zû’ ij ùKøYiò
i´§ ^ûjó ö ùKjò aò @û_Yue iµì‰ð Rúa^ Mû[û RûYò_ûe«ò ^ûjñò ö GYê
Kûdcù^ûaûK¥ùe @û_Yue gâúPeYùe geYûMZ ùjaû Gaõ KéZ_û_e
aò^ûg _ûAñ iað\û @û_Yue ^ûciàeY Keòaû bò^Ü @^¥ _^Úû ^ûjó ö Gjû jó
@ûc _ûAñ ùgâdÄe cûMð ö @û_Y bqcû^ue cù^ûKûc^û _ì‰ð Ke«ò, Kò«ê
ù~Cñcûù^ ^òÃûc bq ùicû^uê _ecû^¦ _â\û^ Ke«ò ö ùKak @û_Yue
^ûcR_ bqcû^u _ûAñ ijR iû]^û @ùU ö Gjû\ßûeû eûRiòK I ZûciòK
MêY jâûi_ûA iû©ßK
ò Gaõ ]ûcòK
ð MêY aòKgòZ ùja ö Gjûij Kâcgü aòùaK,
ùa÷eûM¥ I mû^ _âû¯ò ùja ö Gjû_ùe @ûùc @ûcôiÚòZ ùjûA Mêeêu ijòZ
@bò^ÜZû _âû¯ Keòaû(aûÉaùe Cbd GK) ö GjûKê Mêeêu _âZò _ì‰ð
geYûMZò ùaûfò Kêjû~òa ö Gjûe ^ò½òZ iõùKZ ùjCQò c^ iÚòe Gaõ
(286)
gû« ùjûA~òa ö Gjò geYûMZò, bqò Gaõ mû^e cjòcû @\ßòZúd, KûeY
Gjû ijòZ gû«ò, ùa÷eûM¥, Kú©òð, ùcûl AZ¥û\òe _âû¯ò c]¥ iêMc jêG ö
aûaû ~\ò RYKê bq eìù_ MâjY Ke«ò Zûùjùf ùi iað\û Zûjû _ûLùe
ej«ò, \ò^ ùjC Kò eûZò, ùi ^òKUùe [ûC aû \ìeùe ö bq ù~CñVûKê aò
~ûC^û KûjóKò, aûaû ùKøYiò ^û ùKøYiò eì_ùe ùiVûùe @ûMùe
_j*ò~û@û«ò ö ^òcÜfòLôZ K[ûeê Gjû ÆÁ jêG ö
Mdû ~ûZâû : aûaûu _\ûeaò¦ùe iõ~êq ùjaûe KòQò ahð _ùe
KûKûiûùja \úlòZ Zûu ùR¥Â _êZâ aû_êe C_^d^ iõÄûe ^ûM_êeùe
KeòaûKê iÚòe Kùf ö VòK¨ ùijò icdùe ^û^ûiûùja Pù¦ûeKe c]¥
Zûu ùR¥Â _êZâe aûjûNe ùMû@ûfò@eùe ]û~ð¥ Kùf ö Cbd \úlòZ I
Pù¦ûeKe gòeW ò òÿ @ûiòùf Gaõ aûaûuê ^òcªY Kùf ö aûaû Zûue _âZ^
ò ]
ò ô
eìù_ g¥ûcûuê ~òaûKê _eûcgð ù\ùf; Kò«ê ù~ùZùaùk a¥qòMZ bûùa
Zûuê Êdõ _\û_ðY KeòaûKê ùicûù^ @^êùeû] Kùf, aûaû Kjòùf a^ûei
Gaõ _âdûM iûeò @ûùc g¥ûcûVûeê @ûM _j*ò~òaê ö’ _ûVKMY ! Gjò K[ûKê
UòKòG ]¥û^ ijKûùe gêY«ê, KûeY Gjû aûaûu iaða¥û_KZûe _eòPd ö
aûaûuVûeê @^êcZò ù^A g¥ûcû _â[ùc ^ûM_êe I ùMû@ûfò@e Gaõ
Zû_ùe Kûgú, _âdûM I Mdû ~òaûKê iÚòe Kùf ö @û®ûùKûùZ c]¥ g¥ûcûu
ijòZ ~ûZâû Kùf ö _â[ùc aâZNe Kû~ð¥ùe ù~ûMù\aû _ûAñ ùicûù^
^ûM_êe Mùf ö KûKûiûùja aûU Lyð _ûAñ g¥ûcûuê \êAgj Uuû ù\ùf ö
ùiVûeê ùicûù^ aòaûj Ciôaùe ù~ûMù\aû ^òcù« ùMû@ûfò@e Mùf ö
^û^ûiûùja Pù¦ûeKe Zûuê gùj Uuû Gaõ gâú RVe ^ûcùe Zûue
RùY iµKðúd @ûC gùj Uuû g¥ûcûuê ù\ùf ö ùiVûeê g¥ûcû Kûgú Mùf
I Zû_ùe @ù~û]¥û ö Kûgúùe gâú RVeu flàú^ûeûdY c¦òeùe ùicû^ue
ÊûMZ KeûMfû ö @ù~û]¥ûùe c]¥ RVeu c¥ûù^Re g¥ûcûue iêa¥aiÚû
Kùf ö g¥ûcû Gaõ ùKûùZ @ù~û]¥ûùe 21 \ò^ Z[û Kûgúùe \êA cûi
ejòaû _ùe Mdû @bòcêùL Mùf ö Mdûùe ù_äM ùeûM a¥û_ò[ôaû Lae
ùek~ûZâû icdùe gêYò ùicû^u c^ guûMÉ [ôfû ö Z[û_ò eûZòùe Mdû
ùÁi^ùe IjäûAùf Gaõ ùMûUòG ]cðgûkûKê Mùf ö _e\ò^ iKûùk Mdûe
~ûZâú_Šû, ù~Cñcûù^ ~ûZâúcû^ue ejòaû, LûAaû @û\ò a¥aiÚû Keò[û«ò,
ùiVûùe _j*ò Kjòùf icÉ ~ûZâú _âiÚû^ KùfYò, @û_Ycûù^ c]¥
ù`eò~û@û«ê ö g¥ûcû Zûuê Kjòùf K’Y ù_äMe bd @Qò ? ~ûZâú_Šû
(287)
Kjòùf ‘@û_Y ùcû Nùe _j*ò _âKZ é @aiÚû @^êba Keò_ûeòùa ö’ Gjû_ùe
g¥ûcû a§êu ijòZ _j*òùf ö Zûue Ne GK aòeûU @…ûkòKû i\ég [ôfû,
ù~Cñ[ùô e ajê ~ûZâúu aògûâ c _ûAñ iêa]
ò û [ôfû ö g¥ûcûuê ùiVûùe eLûMfû ö
_eòùag \éÁòeê RûMûUò g¥ûcûuê Lêa¨ bf fûMòfû ö _âùagKle VòK¨ cSòùe
aûaûue ùMûUòG aWÿ `ùUû UwûùjûA[ôfû ö ZûKê ù\Lô g¥ûcûue @û^¦
Kjòùf ^iùe ö Zûue jé\d ù_âcbûaùe _ìeòCVòfû Gaõ aûaûue Cqò
cù^ _WÿòMfû ù~ ‘Kûgú I _âdûM iûeò cêñ g¥ûcûVûeê @ûM _j*ò~òaò ö’
g¥ûcûue @ûLôeê @gî]ûe ajòaûKê fûMòfû, geúe ùeûcû*òZ ùjûACVòfû
Gaõ KY× aû¿eê ¡ ùjûAMfû ö Kû¦ò Kû¦ò Zûue Mkû aiò M fû ö
~ûZâú_ŠûRYK g¥ûcûue G_eò @aiÚû ù\Lô ù_äM ùeûMe guûùe ùi
bdbúZ ùjûA_WÿòQ«ò ùaûfò cù^ Kùf ö cûZâ g¥ûcû Zûuê Zû’e aò_eúZ
_âgÜ Kùf ù~ aûaûue Gjò `ùUûUò ùi ùKCñVê _ûAùf ? ~ûZâú_Šû
Kjòùf Zûue \êAZò^ògj GùR< c^cûWÿ, _êYûZûù´ _âbéZò @*kùe
Kû~ð¥eZ @Q«ò Z[û ùiVûeê Mdû @ûiê[ôaû ~ûZâúcû^ue ~^ô ù^A[û«ò ö
ùicû^uVûeê cêñ gòeòWÿòe iûA cjûeûRue Kú©òð gêYò[ôfò ö _âûd 12 ahð
Zùk cêñ gòeòWÿò ~ûA aûaûu \gð^ iêù~ûM fûb Keò[ôfò Gaõ ùiVûùe
g¥ûcûu Nùe fûMò[ôaû Zûue `ùUûUò _âZò @ûKhòðZ ùjûA[ôfò ö g¥ûcûue
_ìað iáZò RûMâZ ùjûAMfû Gaõ ù~ùZùaùk Mdû ~ûZâú_Šû RûYòùf ù~
AG ùjCQ«ò ùijò g¥ûcû, ~òG Zûuê aûaûue Cq `ùUû ù\A @^êMéjúZ
Keò[ôùf, ùi @ûRò Zûue @Zò[ô ùjûA @ûiòQ«ò Zûue @û^¦e iúcû ejòfû
^ûjó ö Cbùd aWÿ ù_âc ijKûùe aû©ðûkû_ Keòaûùe fûMòùf ö ~ûZâú_Šû
g¥ûcûuê eûRKúd Xÿû*ûùe iKôûe Kùf ö ùi RùY ]^ú a¥qò [ôùf ö
^òùR GK _ûfòuòùe aiòùf Gaõ g¥ûcûuê jûZú _òVòùe aiûA ^Me
_eòKâcû Kùf Z[û Zûue icÉ iêL iêaò]û _âZò aòùgh ]¥û^ ù\ùf ö
G[ôeê Gjû ÆÁ jêG ù~ aûaûue Cqò @lùe @lùe iZ¥ _âcûYòZ jêG ö
bqcû^u _âZò Zûue ù_âce Zêk^û ^ûjó ö ùKak ùiZòKò ^êùjñ, icÉ
_âûYúuê ùi icû^ ù_âc Keê[ôùf Gaõ ùicû^uê Zûue Êeì_ cù^
Keê[ôùf ö ^òcÜfòLôZ K[ûeê Gjû ÆÁ jêG ö
öö \êA QûMk K[û öö
\òù^ aûaû ùfŠòaûMeê ù`eê[ôaûùaùk aò_eúZ \òMeê GK ùQkò _f
(288)
@ûiòfû ö Zû’c]¥eê \êAUò ùQkò _ûLKê ~ûA aûaû ù_âcijKûùe ùicû^ue
_òVò @ûCñgò ù\ùf I 32Uuû ù\A KòYùò ^ùf ö C_iÚZ ò bqcû^u @û½~ð¥e
iúcû ejòfû ^ûjó ö ùicûù^ bûaòùf ù~ aûaû VKòMùf, KûeY ùQkò
ùMûUòKe \ûc¨ 2 Uuû bòZùe ùjûA[û«û ö ùagú ùjùf 3eê 4 Uuû Kò
@Zò ùagú ùjûA 8 Uuû ùjûA[û«û ö cûZâ 16 Uuû ùMûUòG ùQkòe
cìf¥ ! ùicûù^ aûaûu C_ùe @iêLú ùjùf ö g¥ûcû I ZûZ¥û ùicû^ue
@iù«ûh _âKU Kùf ö aûaû Kjòùf ‘ùcûe Ne\ßûe Kò _^ôú ^ûjóò, Uuû
eLô K’Y ùja ö’ ~û@, Gjò Uuûùe aRûeeê Pûeò ùie Wûfò KòYò ùicû^uê
Lê@û@ ö ùQkò\A ê Uò LûAiûeòaû _ùe aûaû Zû’e cûfòKu jûZKê ùQkò\A
ê UòKê
ù`eûAù\ùf ö Gjû_ùe ùQkò\ßde _ìaðR^àe KûjûYú ^òcÜ_âKûe Kjòùf:
‘g¥ûcû, ZûZ¥û ! Zêùc bûaêQ ù~ cêñ G[ôùe VKòMfò ö Zûjû ^êùjñ ö Gùa
gêY ö MZ R^àùe Gjò \êARY c^êh¥ geúeùe R^àMâjY Keò[ôùf Gaõ
ùcûe iû^Üò]¥ fûb Keò[ôùf ö ùicûù^ \êA iµKðúd bûA [ôùf ö _â[ùc
ùicû^u bòZùe a§êZû [ôfû; _ùe RùY @^¥RYKe gZî _ûfUòMùf ö
aWÿ bûA @kiê@û [ôfû ö iû^ bûA _eògâcú I ajê ]^ ùeûRMûe Keò[ôfû ö
GYê aWÿ bûA ZûKê Bhðû Keê[ôfû I jZ¥û Keò Zû’e ]^ fêUò ù^aûKê
ùKøgk Keê[ôfû ö eq iµKðKê bêfò Cbd Kkjùe cûZòùf ö aWÿ bûA
iû^bûAKê jZ¥û Keòaû _ûAñ _âdûi Keê[ôfû; Kò«ê i`k ùjC^[ôfû ö
Gjû_ùe RùY @^¥RYKe Pec gZî _ûfUòMùf ö \òù^ aWÿ bûA ùMûUòG
ùVwû ù^A iû^bûAe cêŠùe _âjûe Kfû ö iû^bûA c]¥ _âZò @ûKâcY
Keò aWÿ bûA C_ùe KêeûXÿò ùPûU _KûAfû ö _eòYZòÊeì_ NUYûiÚkùe
Cbdue céZê¥ NUòfû ö Gjû_ùe Kcðû^êiûùe Cbduê ùQkò ù~û^ò _âû¯
ùjfû ö ù~còZò ùicûù^ ùcû _ûL ù\A ~ûC[ôùf, ùicû^u _ìaðR^àK[û
cù^_Wÿò~òaûeê ùcû c^ùe \dû @ûiòfû ö G[ô_ûAñ cêñ ùicû^uê Lê@ûAaûKê
AzûKfò ö Zêùc bûaòf ù~ cêñ GùZ Uuû ù\A ùQkò \êAUò KòYòfò KûjóKò ?
ù~ùjZê ZêcKê Gjû bf fûMòfû ^ûjó, ùZYê cêñ ùQkò \êAUò ù`eûAù\fò ö
ùKak c^êh¥ ^êùjñ, icÉ _âûYúu _âZò aûaûu jé\dùe Gjò_eò @_ûe
\dû [ôfû ö
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(289)
 i¯PZßûeòõgZ¨ (47) @]¥ûd
i_ð I cŠìKe _ìaðR^à aé©û« : aúeb\âû®û Gaõ ùP^aiû®û

MZ @]¥ûdùe aûaûu \ßûeû \êAUò ùQkòe _ìað R^àe K[û a‰òZ ð ùjûAQò ö
Gjò @]¥ûdùe @ûC KòQò _ìaðR^àe KûjûYú a‰ð^û Keòaû ö
_âÉûa^û : ZâòMêYûZúZ mû^ûaZûe iûA ! Kò iê¦e Zûue \òa¥ Êeì_ I
gâúcêLe @ûbû ! ~ûjûue ùMûUòG _fK \gð^ cûZâùK @ù^K R^àe _û_
aò^ûg ùjûA iêL_âû¯ jêG ö @ûC ~\ò Zûue Ké_û\éÁò Kûjû C_ùe _ZòZ
jêG Zûùjùf Kcða§^eê cêq ùjûA _ecû^¦ _âû¯ jêG ö Mwû ^\úùe
iÜû^ Keòaû \ßûeû icÉ _û_ ù]ûA ~ûA[ûG; Kò«ê MwûcûZû c]¥ i^Úcû^ue
@ûMc^Kê CiôêKZûe ij _âZúlû Keòejò[û«ò ù~ ùKùZùaùk ùi _\û_ðY
Keòùa Gaõ Zûue ùKûck PeYeRùe Zûuê _ûa^ KeòùZûkòùa ö gâú
iûA Z i^Ú PìWÿûcYò ö Gùa ZûuVûeê jé\d _aòZâKûeK Gjò K[û gêY«ê ö
i_ð Gaõ cŠìK : gâú iûAaûaû Kjòùf ‘\òù^ iKûk 8Uûùaùk Rk_û^
_ùe cêñ aêfòaûKê aûjûeòfò ö aêfê aêfê ùMûUòG ùQûU ^\ú Kìkùe _j*òfò ö
cêñ UòKòG Käû« ùjûA_Wÿò[ôfò, GYê iûcû^¥ aògâûc ù^aûKê AzûKfò ö KòQò
icd _ùe jûZ ùMûWÿ ù]ûAfò Gaõ iÜû^ Kfò ö Zû_ùe ùcûe Käû«ò \ìe
ùjfû Gaõ bf fûMòfû ö ùijò iÚû^ùe ùMûUòG _û\Pfû Gaõ gMWÿ MûWÿò
~òaû _ûAñ @ûC ùMûUòG eûÉû [ôfû ö eûÉûe \êA _ûgßðùe iN^ aélcû^
\Šûdcû^ ùjûA[ôfû ö ckd _a^ c¦ c¦ ùjûA ajê[ôfû ö cêñ Pòfc
beê[ôfò, Gjò icdùe ùMûUòG ùawe UòK¨ UòK¨ ]ß^ò ùcû Kû^ùe _Wÿòfû ö
cêñ PKcKòò _[e Nhò ^ò@ñû aûjûe Keê[ôfò, Gjò icdùe RùY ~ûZâú ùcû
_ûLKê @ûiò ùcûùZ _âYûc Kfû Z[û Zû’ NeKê ~ûA ùbûR^ I aògâûc
KeòaûKê @^êùeû] Kfû ö Pòfc fMûA ùi ùcûùZ aXÿûAù\fû ö @_e_ûgße ð ê
ùMûUòG ùawe KâcûMZ UòK¨ UòK¨ ]ß^ò gêYò ùi ùKøZìjkú ùjûA_Wÿòfû ö cêñ
ZûKê Kjòfò ùawUò iõKUùe _WòÿQò, _ìaðR^àe Kcð`k ùbûM KeêQò ö
_ìaðR^àe Kcð`k Gjò R^àùe ùbûMòaûKê _Wÿòaÿ,GYê Gùa Kû¦òaû
aé[û ö Pòfc UûYò ùi ùcûùZ aXÿûAù\fû I ^òùR UòùK ù\Lô@ûiòaûKê
C\¥Z ùjfû ö cêñ ZûKê Kjòfò aWÿ iû_UòG ùMûUòG ùawUòKê Mòkòù\CQò,
GYê ùi ùeû\^ KeêQò ö Cbùd _ìaðR^àùe Lk_âKéZòe [ôùf Gaõ Gùa
(290)
Kcð`k ùbûM KeêQ«ò ö ùijò a¥qòRYK NUYûiÚkKê ~ûA ù\LôfûùakKê
iZKêiZ KkûeõMe aWÿ iû_UòG ùMûUòG aWÿ ùawKê cêjñùe Pû_ò ]eòQò ö
ùiVûeê ù`eò ùi ùcûùZ Kjòfû ù~ @ûC @Ì icd c]¥ùe iû_Uò
ùawUòKê Mòkòù\a ö cêñ Kjòfò ‘^û, Gjû ùKùa ùjûA_ûeòa ^ûjó, Zû’e
iõelK _òZû cêñ I Gùa GVûùe C_iÚòZ @Qò ö iû_e Kò iûc[ð¥ ù~ ùi
aòPeû ùawKê Mòkòù\a ? K’Y cêñ LûfòUûùe @Qò ? ù\L, ù~còZò ùjùf
c]¥ cêñ Zûe elû Keòaò ö _êYò [ùe Pòfc UûYòaû _ùe @ûùc ùiVûKê
Mfê ö @ûM«êKRYK bdbúZ ùjûA_Wÿf ò û Gaõ ùcûùZ @ûMKê ~òaûKê aûeY
Kfû, Kûùk iû_Uò @ûKâcY Keòa ! cêñ Zûe Cqò _âZò ]¥û^ ^ù\A @ûMKê
Mfò Gaõ Cbduê Kjòfò, ‘G aúeb\âû®û ! ùaw ùjûA R^à ùjaû _ùe
c]¥ ùZûe gZî aûiû®û @ûjêeò @^êZû_ Keò^ûjó ö Zê iû_ ùjûA R^à ùjfû
_ùe c]¥ @ûjêeò gZîZû eLôQê ö f{û fûMòaû K[û ö NéYû QûWÿò gû«òùe
ej ö’ Gjò K[û gêYò iû_Uò ùawUòKê QûWÿòù\fû Gaõ lò_â ùaMùe
^\úMbðùe @\ég¥ ùjûAMfû ö ùawUò c]¥ Kê\ò _kûA aê\û bòZùe
Q_òMfû ö @ûM«êKRYK aWÿ @ûP´òZ ùjûA_Wÿòùf ö ùi aêSò_ûeòùf ^ûjó
aûaûue K[û gêYò iû_Uò Kò_eò ùawUòKê QûWÿòù\fû ö aúeb\âû®û I
ùP^aiû®û KòG ? ùicû^ue gZîZûe KûeY K’Y ? Giaê _âgÜ ùi
aûaûuê _Pûeòaûùe fûMòùf ö aûaû Zûuê ^òKUiÚ MQcìkKê WûKò@ûYòùf
Gaõ iûcû^¥ Pòfc ùia^ _ùe icÉ eji¥ gêYûAaûKê fûMòùf ö
‘ùcûVûeê _âûd 4-5 cûAf \ìeùe GK _âûPú^ _aòZâ iÚk [ôfû ö
ùiVûùe GK cjûù\a c¦òe [ôfû ö c¦òeUò ajê _êeûZ^ I _eòZ¥q
@aiÚûùe [ôfû, ùZYê ùiVûe @]ôaûiúcûù^ Zûe Rúù‰ðû¡ûe CùŸg¥ùe
KòQò Pû¦û iõMâj Kùf ö _~ð¥û¯ @[ð Vêk ùjaû_ùe ^òZ¥_ìRû a¥aiÚû
ùjfû I c¦òee _ê^ü^òcðûY _ûAñ Lyð @UKk _âÉêZ KeûMfû ö @*ke
RùY ]^ûXÿ¥ a¥qòuê ùKûhû]¥l Keû~ûA icÉ Kû~ð¥e ù\LûgêYû \ûdòZß
\ò@ûMfû ö iû]êZûe ij icÉ Kû~ð¥ Z\ûeL Keòaû ijòZ Lyð @û\òe
VòKYû jòiûa eLôaû Zûue K©ða¥ [ôfû; Kò«ê ùi aWÿ Ké_Y Êbûae a¥qò
[ôùf ö ceûcZòùe @Ì Uuû Lyð Kùf, `kùe c¦òee Kûc ]ôùcA
Mfû ö Zû_ùe icÉ @[ð Lyð ùjûAiûeò[ôaû \gðûA KòQò @[ð jeòfêU
Keòù^ùf ö jûZeê _AiûUòG aò Lyð Keò^[ôùf ö ùi Lêa¨ còVû K[û
Kjê[ôùf Gaõ a¥ajûe Kêgk [ôùf, GYê icÉuê PZêeZû_ìaðK aêSûA
(291)
ù\C[ôùf ö ùfûKcûù^ Zûue cûdû aêSò^_ûeò _êYò Zûue ijûdZû
ùfûWÿòùf ö @ûC [ùe Pû¦û @û\ûd Keò Zûuê ù\ùf ö Ké_Y a¥qòRYK
Pû¦ûZK ù^A~ûA ^úeaùe aiò_Wÿòùf ö KòQò\ò^ _ùe cjûù\a Zûu
_^ôúuê Ê_Üùe \gð^ ù\A c¦òeùe Kki aiûAaûKê Kjòùf ö Zêùc
G[ôùe ~ûjû Lyð Keòa Zû’e gùj MêY cêñ ZêcKê ù\aò ùaûfò c]¥ cjûù\a
Kjòùf ö _ZÜú Gjò Ê_Ü K[û Zûue _Zòuê Kjòùf ö _Zò _Aiû Lyð ùjûA~òa
bûaò bd KeòMùf Gaõ Gjû GK Ê_Ü ùaûfò Kjò Zûue K[ûKê jiò
CWÿûAù\ùf ö ùi Kjòùf ù~ ~\ò _âKZ é ùe Gjû iZ¥, Zûùjùf cjûù\a
ùcûùZ Ê_Üùe \gð^ ù\A Kjò^[ûù« ? cêñ K’Y ùagú \ìeùe [ôfò ?
Gjû GK Leû_ Ê_Ü ö _Zò-_^ôúu bòZùe iµKð Leû_ Keòaû _ûAñ Gjû
CŸòÁ bkò RYû_WÿêQò ö _Zòu G_âKûe @[ðû«eùe _ZÜú ^úea ejòaû QWÿû
C_ûd ^[ôfû ö bMaû^ iað\û ù_âce lê]ûkê ö gâ¡û, bqò I KéZmZûe ij
_â\û^ Keû~ûC[ôaû iûcû^¥ Rò^òh c]¥ ùi MâjY Keò[û«ò ö Kò«ê Kûjûe
@^òzû aòeê¡ùe iõMâj Keû~ûA[ôaû @[ð, ù~ùZ @]ôK _eòcûYe ùjùf
c]¥ bMaû^ Zûjû Pûjû«ò ^ûjó ö GYê Ê_Ü K[û QûWÿ ö G_eò Kjò Ké_Y _Zò
_^ôúuê @ûgßûi^û ù\ùf ö
KòQò\ò^ _ùe cjûù\a _êYò Zûu _^ôúuê Ê_Üùe \gð^ ù\A Kjòùf
‘_Zòue aé[û K[û Gaõ Zûu _ûLùe [ôaû ùfûKu _ûY×ò _ûAñ Pò«û Ke
^ûjó ö c¦òe ^òcðûY _ûAñ @]ôK Uuû Lyð KeòaûKê aò Zûuê Kj ^ûjó ö cêñ
ùKak bûa I bqò PûjêñQò ö ùZYê Zêùc Zêce ^òRe KòQò ~\ò ù\aûKê
PûjêñQ ù\A_ûe ö’ G aòhdùe _^ôú _êYò _Zòu _eûcgð ùfûWÿòùf Gaõ
Zûue _òZûu \ßûeû _â\© ʉðûkuûe bMaû^uê _â\û^ KeòaûKê ^òRe Azû
RYûAùf ö Ké_Y a¥qòRYK GK[û gêYò ùKâû]ùe fûf ùjûAMfû Gaõ
bMaû^uê c]¥ Gùa VKòaûKê _½ûZ_\ ùjfû ^ûjó ö ʉðûkuûee cìf¥
@acìf¥ûd^ Keò cûZâ 1 jRûe Uuû ùaûfò _ZÜúuê Kjòfû I ZûKê ^òùR
KòYòù^A Zûjûa\kùe GK _\û _Wÿò[ôaû Rcò ù\aZûu ^ûcùe _â\û^
KeòaûKê _âÉûa ù\fû ö _ZÜú G[ôùe eûRò ùjûAMùf ö ùZùa RcòUò _âKZ
é ùe
Zû’e ^[ôfû ö \êaKú ^ûcK RùY Meòa cjòkûe Zûjû [ôfû ö \êAgj
Uuûùe ùi ùijò RcòUK ò ê a§û _KûA[ôfû Gaõ \úNðahð _ùe c]¥ cêKkê ûA
_ûeò^[ôfû ö Gjò_eò Ké_Y a¥qòRYK Zû’e _ZÜú, bMaû^ Gaõ \êaKúKê
VKòù\fû ö RcòUò Uûweû ùjûA[ôaûeê @ck EZêùe c]¥ ùi[ôùe `if
(292)
ùjC^[ôfû ö ùZYê ùghùe c¦òe _ìRK Ròcûùe ZûKê \ò@ûMfû I ùi
GjûKê _ûA aWÿ Lêiò ùjfû ö’
KòQò \ò^ _ùe GK aòPòZâ NUYû NUòfû ö Nê‰òðaûZ¥û ùjfû Gaõ cìhk
]ûeûùe ahðû ùjfû ö Cq Ké_Ye Ne C_ùe aRâ_ûZ ùjfû Gaõ _Zò-
_^ôú \êjóue céZê¥ NUòfû ö \êaKúe c]¥ aòùdûM ùjfû ö _e R^àùe
ùijò Ké_Y c[êeûùe GK aâûjàY Kêkùe R^à ù^fû I Zû’e ^ûc ùjfû
aúeb\âû®û ö Zû’e ]cð_^ôú ùijò c¦òe _ìRK Nùe K^¥û ùjûA R^à
ùjfû Gaõ Zûe ^ûc ùMøeú ùjfû ö \êaKú _êeêh eìù_ c¦òee ùiaK
aõgùe RûZ ùjfû Gaõ Zûe ^ûc ùP^aiû®û ùjfû ö _ìRK ùcûe a§ê
[ôfû Gaõ @]ôKûõg icdùe ùcû _ûLKê ~òaû@ûiòaû Keê[ôfû, aû©ðûkû_
Keê[ôfû Gaõ iû[ú ùjûA Pòfc _òC[ôfû ö Zû’e K^¥û ùMøeú ùcûe bq
[ôfû ö ùi \ò^Kê \ò^ aWÿ ùjC[ôfû, ùZYê _òZû ZûKê jûZKê \êAjûZ
Keòù\aûKê a¥É ùjC[ôfû ö cêñ ZûKê Pò«û ^KeòaûKê I K^¥û ùLûRòaû _ûAñ
ùfûK @ûù_ NeKê @ûiò~òùa ùaûfò Kjòfò ö KòQò\ò^ _ùe Zûu RûZòe
aúeb\âû®û ^ûcK GK ~êaK bòlû cûMò cûMò Zûu Ne i¹êLùe _j*òfû ö
ùcûe i¹Zòùe ùMøeú ij Zûe aòaûj iµ^Ü ùjfû ö _â[ùc Z iòG ùcûe
bq [ôfû, Kò«ê Gùa KéZNÜ ùjûAMfû ö Gjò ^ìZ^ R^àùe c]¥ Zûe ]^-
ùfûb Mfû ^ûjó ö ùKøYiò fûbR^K a¥aiûd _eûcgð ù\aûKê ùi ùcûùZ
@^êùeû] Kfû ö
Gjû_ùe GK aòPòZâ NUYû NUòfû ö @Pû^K _âùZ¥K Rò^òhe \e\ûc
aXÿòMfû ö ùMøeúe bûM¥Kê Rcòe cìf¥ ajêMêY aXÿòMfû Gaõ Zûjû fùl
Uuû (ʉðûkuûe cìf¥e 100MêYeê @]ôK cìf¥)ùe aòKâò ùjfû ö 50
jRûe Uuû ^M\ @ûKûeùe Gaõ @agòÁ ahðKê 2 jRûe Uuû Keò 25Uò
KòÉòùe ù\aûKê K[û ùjfû ö icùÉ G[ôùe eûRò ùjùf, ùZùa ]^Kê
ù^A SMWÿû iéÁò ùjfû ö Gjû_ùe ùcû _ûLKê _eûcgð ù^aûKê ùicûù^
@ûiòùf ö cêñ Kjòfò bìcò Z _âbêue @ûC Zûjû _ìRKKê \ò@û~ûA[ôfû ö Gjûe
C©eû]ôKûeú I cûfòK ùjCQò ùMøeú ö ùZYê Zû’e i¹Zò aò^û ùMûUòG
_Aiû c]¥ Lyð Keòaû CPòZ ^êùjñ ö Zû’e _Zòe c]¥ Gjû C_ùe
ùKøYiò @]ôKûe ^ûjó ö ùcû K[û gêYò aúeb\âû®û Kî¡ ùjûA Kjòfû Zêùc
ùMøeúKê `êiêfûA Zûe ]^ jWÿ_ KeòaûKê PûjêñQ ö GjòK[û gêYòaû _ùe cêñ
bMaû^u ^ûc ù^A ^úea ejòaûKê ùgâdÄe cYòfò ö aúeb\âû®û Zûe
(293)
_^ôúKê Mûkò I cûWÿ ù\fû ö \ßò_âje icdùe ùMøeú ùcû _ûLKê @ûiò ‘ùijò
ùfûKcû^ue K[ûKê ^]eòaû _ûAñ @^êùeû] Keò Kjòfû cêñ Z @û_Yue
K^¥û ö ùcû _âZò Ké_û \éÁò eL«ê ö’ Gjò _âKûe ùi ùcûe geYûMZ
ùjaûeê cêñ ZûKê aP^ ù\fò ù~ ‘cêñ iûZ icê\â _ûe ùjûA c]¥ ùZûe
elû Keòaò ö’ Zû_ùe ùijò eûZòùe ùMøeú GK Ê_Ü ù\Lôfû ö cjûù\a
@ûiò Kjòùf Gjò iµ©ò Zêce, GYê ùi[ôeê KûjûKê KòQò \ò@ ^ûjó ö
ùP^aiû®ûu _eûcgðùe KòQò @[ð c¦òe _ûAñ Lyð Ke ö ~\ò @ûC ùKøYiò
Kû~ð¥ùe Zêce Lyð Keòaûe Azû, Zûùjùf ciRò\¨Kê ~ûA aûaû(Êdõ)u
_eûcgðùe Ke ö ùMøeú GK[û ùcûùZ RYûAfû I cêñ ZûKê CPòZ _eûcgð
ù\fò ö cêñ ZûKê Kjòfò cìk]^ Zêùc ù^A~û@ Gaõ iê]e @]û @[ð
ùP^aiû®ûuê \ò@ ö aúeb\âû®ûe G[ôùe KòQò cZfa ^ûjó ö ù~ùZùaùk
cêñ GK[û Kjê[ôfò aúeb\âû®û I ùP^aiû®û SMWÿû Keò ùiVûùe _j*òùf ö
cêñ Cbduê gû« KeòaûKê _âdûi Kfò Z[û cjûù\aue Ê_Ü K[û c]¥
a‰ð^û Kfò ö aúeb\âû®û ùKâû]ùe C^à© ùjûA[ôfû Gaõ ùP^aiû®ûKê
UòKò UòKò Keò cûeòù\aûKê ]cK ù\fû ö ùP^ûaiû®û aWÿ Weê@û _âKéZòe
[ôfû ö ùi ùcûe ùMûWÿ ]eò lcû_âû[ð^û KeòaûKê fûMòfû ö Zû_ùe cêñ ZûKê
gZîZûeê cêq Keòù\fò ö KòQò \ò^ _ùe Cbdue céZê¥ ùjûAMfû ö
aúeb\âû®û iû_ ùjfû Gaõ ùP^aiû®û ùaw ö ùP^aiû®ûe WûK gêYò
Z[û ùcûe _ìað aP^e iàéZò Keò GVûKê @ûiòfò Gaõ ZûKê Gjò_âKûe elû
Keò ùcûe aP^ _ì‰ð Kfò ö ‘iõKU icdùe bMaû^ ù\øWÿò~ûA Zû’e
bq _ûLùe _j*ò~û@û«ò ö ùi ùcûùZ GVûKê _VûA ùP^aiû®ûe
elû Kùf ö Giaê Bgßeu fúkû ö’
gòlû : Gjò K[ûeê Gjò gòlû còkêQò ù~ ~òG ù~_eò Kû~ð¥Kùe ùi_eò
`k _ûG, ù~ _~𥫠Zûe ùbûM _ì‰ð ^ùjûAQò ö aòMZ EY Gaõ
@^¥cû^u ijòZ ù^Yù\Ye a¥ajûe ù~ _~𥫠_ì‰ð ^ùjûAQò, ùi
_~𥫠cêqò i¸a ^êùjñ ö ]^ ùfûb c^êh¥Kê _Z^cêLKê ù^A~ûG Gaõ
ùghùe Zû’\ßûeû jó Zûe aò^ûg jêG ö
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(294)
 öö @ÁPZßûeòõgZ¨ (48) @]¥ûd öö
i\¨Mêeêu flY, _eúlûùe ùgaùWÿu i`kZû,
aûaûu iZ¥ aP^ I i«û^ \û^

Gjò @]¥ûd @ûe¸ Keòaû _ìaðeê ùjcûW_« _âgÜ KeòQ«ò ù~ iûAaûaû

Mêeê ^û i\¨Meê ê ? _êYò Gjûe C©e ù\aûKê ~ûA i\¨Me
ê u
ê flY ^òc_
Ü K
â ûùe
a‰ð^û KeòQ«ò ö
i\¨Mêeêu flY : ~òG ùa\, ùa\û« Z[û hWÿgûÈe gòlû _â\û^
Ke«ò, ~òG ^òRe gßûiKâòdûKê ^òdªYKeò ijR cê\âû \gð^ Ke«ò Kò´û aâjà
aòhdùe c]êe _âaP^ \ò@«ò, ~òG gòh¥cû^uê cª\úlû \ò@«ò Z[û ^ò¡ûð eòZ
icd c]¥ùe ^òŸòðÁ iõL¥K cª R_ KeòaûKê @ûù\g \ò@«ò; Kò«ê ^òŸòðÁ
icd c]¥ùe ùKøYiò `kgîZòe _âZògîZò \ò@«ò ^ûjó, ~òG ùKak ^òRe
aûK¨PûZê~ð¥ \ßûeû Rúa^e @«òc ù]¥d iµKðùe aqa¥ \ò@«ò; Kò«ê ^òRe
@ûcôû^êbìZò ùjûA^ûjó, ùi i\¨MêeêaûP¥ ^êj«ò ö
~òG ^òRe gòlû I C_ù\g \ßûeû _â[ùc ùføKòK I _ûeùføKòK iêLeê
aòeqò RûZ Keò _ùe @ûcôû^êbZ ì e
ò eiÊû\^ Keû«ò Z[û ~òG Cbd ù_û[ôMZ
Gaõ _âZ¥l mû^(@ûcôû^êbìZò)ùe _ûe\gðú ùi jó i\¨Mêeê ùjaûKê ù~ûM¥ ö
~ûjûe ^òRe @ûcôû^êbìZò ùjûA^ûjó, ùi gòh¥Kê Kò_eò Zû’e gòlû ù\a ?
i\¨Mêeê Ê_Üùe c]¥ Zûue gòh¥Vûeê ùKøYiò fûb aû ùiaû gêgâìhûe
fûkiû eLò^[û«ò aeõ Êdõ Zû’e ùiaû KeòaûKê C\¥Z ej«ò ö ùi G_eò
ùKùa cù^ Ke«ò ^ûjó ù~ ùi cjû^¨ Gaõ Zûue gòh¥ @Kò*^; aeõ
ZûKê ^òR i\ég aû aâjàÊeì_ cù^ Ke«ò ö i\¨Mêeêue ùcøkòK aòùghZß
ùjCQò ù~ Zûue jé\dùe iað\û gû«ò aò\¥cû^ Keê[ûG ö ùi ùKùa
@iÚòe aû @gû« jê@«ò ^ûjó Kò ^òR mû^ _ûAñ Zûu ^òKUùe ùfgcûZâ Mað
^[ûG ö eûRû-eu, ÊMð-@_aMð icùÉ Zûu _ûAñ icû^ ö
ùjcûW_« KjêQ«ò @ZúZe @ù^K R^àe i*òZ gêb`ke _âbûaeê jó
Gjò_eò RùY cjû^¨ i\¨Mêeê gâú iûAaûaûue iû^Üò]¥ fûb Z[û Zûue
Ké_û_ûZâ ùjaûe ùiøbûM¥ Zûuê còkòfû ö ^òRe ZûeêY¥ûaiÚûùe c]¥
Zûue ùKøYiò Kûc^û ^[ôfû ö LŠòG Pòfc QWÿû Zûue @ûC KòQò ^[ôfû ö
_eòaûe, a§ê, Ne Kò @ûcôúd ùKjò Zûue ^[ôùf ö 18 ahð adieê ùi
(295)
c^ C_ùe ^òdªY jûif Keò[ôùf ö ^òRð^ iÚû^ùe aêfê[ôùf Gaõ iað\û
@ûcôfú^ ùjûA ejê[ùô f ö ùi Kjê[ùô f ‘cêñ iað\û bqe _eû]ú^ @ùU ö’
ù~ùZùaùk ùi geúe]ûeú [ôùf, ùijò icdùe bqcûù^ ù~Cñ @^êba
Keê[ôùf, Zûue icû]ôiÚ ùjaû _ùe @ûRò c]¥, ~òG Zûue geYûMZ
ùjCQò, ùijò _âKûe @^êbìZò fûb KeêQò ö bqcû^u _ûAñ Z GZòKò ùKak
~ù[Á ù~ ~\ò ùicûù^ Zûue jé\dKê bqò I aògßûie _â\ú_ Zò@ûeò Keò
ùi[ôùe ù_âce ùR¥ûZò _âRk ß Z
ò Keû«ò Zûùjùf mû^ùR¥ûZò(@ûcôiûlûZKûe)
Êdõ _âKûgòZ ùjûACVòa ö ù_âce @bûaùe gêà mû^ a¥[ð @ùU ö
G_eò mû^ Kûjû _ûAñ c]¥ fûb_â\ ùja ^ûjó ö ù_âce @bûaùe
iù«ûh còùk ^ûjó ö G[ô_ûAñ @ûce ù_âc @iúc Gaõ @ckò^ ùjaû
CPòZ ö ù_âce a‰ð^û KòG Keò_ûeòa ? Gjû Zêk^ûùe icÉ Rò^òh Zêz ö
ù_âcejòZ _V^, gâaY I @]¥d^ ^òÀk ö ù_âcûuêe RûZ ùjùf bqò,
ùa÷eûM¥, gû«ò Gaõ cêqò ijRùe _âû¯ò ùja ö ùKøYiò aòhd _âZò a¥ûKêkZûe
ijòZ ^bûaòùf ù_âc RûZ jêG ^ûjó ö ùZYê ù~CñVûùe a¥ûKêkZû I
ù_âc @Qò, ùiVûùe Êdõ bMaû^ _âKU ùjûA~û@û«ò ö bûaùe jó
ù_âc @«^òðjòZ Gaõ Zûjû jó ùcûle KûeY @ùU ö
Gùa Gjò @]¥ûde cêL¥ K[ûKê @ûiòaû ö gê¡ c^ Kò´û KkêhòZ bûa-
~ûjû aò ùjûA[ûC RùY a¥qò ~\ò ùKøYiò i^Úue PeY [ùe Ægð KeòQò
Zûùjùf Zû’e iêelû ^ò½òZ ö ^òcÜfòLôZ K[ûeê Gjû ÆÁ jêG ö
öö _eúlûùe ùgaùWÿu i`kZûöö
ùiûfû_êe Ròfû @«MðZ @KÑfùKûUe gâú i_ùZÜKe IKòfûZò @]¥d^
Keê[ùf ö \òù^ RùY ij_ûVú gâú ùgaùWÿu ijòZ Zûue iûlûZKûe
ùjfû ö Zûu ijòZ @ûC ùKùZK QûZâ c]¥ ùiVûùe C_iÚòZ [ôùf Gaõ
_eÆee @]¥d^ _âÉêZò aòhdùe @ûùfûP^û Keê[ôùf ö G[ôeê RYûMfû
ù~ ùgaùWÿue _âÉêZò iaêVûeê Kc¨ [ôfû, GYê icùÉ Zûue _eòjûi
Kùf ö ùZùa ùgaùWÿ Kjòùf ~\òI ùi bfbûùa _âÉêZ ùjûA^ûjû«ò
Z[û_ò _eúlûùe ^ò½d KéZKû~ð¥ ùjùa ö KûeY Zûue _âbê iûAaûaû
@Q«ò ö ùgaùWÿu Gjò c«a¥ùe i_ùZÜKe aòiàòZ ùjûA_Wÿòùf ö
ùgaùWÿuê ùMûUòG ùKûYKê WûKò ùi _Pûeòùf Gjò iûAaûaû KòG, ~ûjûu
C_ùe Zêce GùZ aògßûi ? ùgaùWÿ Kjòùf ùi RùY `Kòe ö gòeòWÿòe
(296)
GK ciRò\¨ùe aûi KeêQ«ò ö ùi RùY cjû^¨ iZ¨_êeêh ö G_eò @ù^K
i^Ú @Q«ò Kò«ê ùi @\ßòZúd ö _ìað R^àe i*òZ iõÄûe ^[ôùf Zûue
\gð^ \êfðb ö ùcûe Zûu C_ùe _ì‰ð aògßûi ejòQò ö Zûue gâúcêLeê
^òMðZ aP^ ùKùa @iZ¥ jêG ^ûjó ö ùi jó ùcûùZ _âZògîZò ù\AQ«ò ù~
@ûi«û ahð cêñ _eúlûùe ^ò½òZ C©ú‰ð ùjaò ö ùcûe c]¥ aògßûi ù~ Zûu
Ké_ûeê cêñ @ag¥ i`kZû fûb Keòaò ö i_ùZÜKeuê a§êue G_eò iek
aògßûiùe ji cûWÿòfû Gaõ ùi a§êue I iûAaûaûue C_jûi Kùf ö
öö aûaûu iZ¥ aP^ öö
i_ùZÜKe : i_ùZÜKe _eúlûùe C©ú‰ð ùjûAMùf ö Gjû_ùe ùi
@KÑfùKûUùe ejòùf Gaõ ùiVûùe IKòfûZò Kùf ö \gahð _ùe 1913
ciòjûùe Zûue GKcûZâ _êZâ MkûùeûMùe _âûYZ¥ûM Kfû ö Gjò NUYûùe
ùi câòdcûY ùjûA_Wÿòùf ö cû^iòK gû«ò @ûgûùe _Še_êe, MûYMû_êe
@û\ò @ù^K Zú[ðiÚû^ bâcY Kùf Kò«ê ùKCñVûùe gû«ò còkòfû ^ûjó ö
ùa\û« gâaY Kùf, Zûjû c]¥ aé[û Mfû ö @Pû^K a§ê ùgaùWÿ Z[û gâú
iûAaûaûu _âZò Zûue aògßûi K[û cù^ _WÿòMfû ö Gjû_ùe gòeòWÿò ~ûA
aûaûue \gð^ KeòaûKê Azû Kùf ö iû^ bûA _ŠòZeûIu ij cògò ùi
gòeW
ò òÿ Mùf ö aûaûue \gð^ Keò aWÿ _âi^ÜZû @^êba Kùf ö ù~ùZùaùk
_ûLKê ~ûA _âYûc Keò gê¡ c^ùe ^ûeòùKk @_ðY Kùf aûaû ùKâû]ôZ
ùjûA ‘GVûeê _kûA~û@’ ùaûfò Cy Êeùe Kjòùf ö i_ùZÜKe c[û^Z
Keò ejòùf Gaõ KòQò _û\ _QKê Nê*ò@ûiò aiò_Wÿòùf ö aûaûu ùKâû]e
KûeY ùi RûYò_ûeòùf ^ûjó Gaõ Kûjûe _eûcgð ù^aûKê Pûjêñ[ôùf ö ùKjò
RùY Zûuê aûfûgòµòu ^ûc Kjòùf ö i_ùZÜKe Zûu _ûLKê Mùf Gaõ
Zûuê ijûdZû KeòaûKê _âû[ð^û Kùf ö Zû_ùe \êùjñ aûaûue ùMûUòG
`ùUû KòYò ciRò\¨Kê Mùf ö aûfûgòµò ^òR jûZùe `ùUûUò ù^A aûaûu
KeKckùe @_ðYKùf Gaõ ‘Gjû Kûjûe `ùUû, Kêj«ê ùaûfò _âgÜ Kùf ö
aûaû i_ùZÜKeu @ûWÿKê Aiûeû Keò Kjòùf ‘ùcû _âòdZce ö’ Gjû Kjò
ùi ùRûeùe jiòùf Gaõ Zûu ijòZ @^¥cûù^ c]¥ jiòùf ö aûaûue
_âi^Ü còRûR ù\Lô aûfûgòµò i_ùZÜKeuê aûaûu _ûLKê ~òaûKê Aiûeû
Kùf ö i_ùZÜKe KòQò _û\ @ûùMAQ«ò, aûaû _êYò CyÊeùe ‘aûjûeò
~û@’ ùaûfò PòKôûe Kùf ö i_ùZÜKe KòQò aêSò_ûeòùf ^ûjó Gùa K’Y
(297)
Keòùa ? Zû_ùe \êA jûZ ù~ûWÿò _âû[ð^û Keò aûaûu i¹êLùe aiò_Wÿòùf;
Kò«ê aûaû Zûuê aûjûe Keòù\aûKê @ûù\g ù\ùf ö ùi I Zûue a§ê aWÿ
^òeûg ùjûA_Wÿùò f ö aûaûue @ûù\g KòG Uûkò_ûeòa ö ùghùe i_ùZÜKe
bMÜ jé\dùe gòeòWÿòeê ù`eò@ûiòùf ö c^bòZùe ùi GZòKò _âû[ð^û Kùf
ù~ ‘ùj _âbê iûA ! cêñ @û_Yuê \dûe bòlû cûMêQò ö @«Zü GZòKò @ûgßûi^û
\ò@«ê ù~ baòh¥Zùe ùcûùZ ùKùa @û_Yue gâúcêL \gð^e iêù~ûM
còkaò ö’
gâúcZú i_ùZÜKe : Gjû c]¥ùe ùMûUòG ahð aòZòMfû; Kò«ê c^ùe
gû«ò @ûiòfû ^ûjó ö ùi MûYMû_êe Mùf, Kò«ê ùiVûùe @gû«ò @ûjêeò aXÿf
ò ûö
Zû_ùe ùi KòQò\ò^ aògâûc ^òcù« cûùfMûIñ Mùf I ùghùe Kûgú ~òaûKê
iÚòe Kùf ö Kûgú ~òaûe \êA\ò^ _ìaðeê Zûue _^ôú Ê_Ü ù\Lôùf ù~
cûVò@û ]eò ùi Kì@Kê ~ûCQ«ò ö ùiVûùe [ôaû ^ò´MQ cìkùe RùY `Kòe
aiò[û«ò ö cÉKùe Zûue gòùeû_û @Qò ö Zûu _ûLKê @ûiò `KòeRYK
Kjòùf ‘_âòd K^¥û, LûfòUûùe KûjóKò KÁ KeêQ ? cêñ ^òcðk Rkùe Zêce
cûVò@û beòù\aò ö’ ùi bd KeòMùf I Lûfò cûVò@û ]eò ù`eò@ûiòùf ö
`Kòe Zûu _Qùe @ûiòùf ö GZòKòùe Zûue ^ò\ bûwòMfû I ùi @ûLô
ùLûfòùf ö Gjò Ê_Ü K[û ùi Zûue _Zòuê gêYûAùf ö _Zò GjûKê gêb
flY cù^ Kùf Gaõ \êùjñ gòeòWÿò ~òaûKê C\¥Z ùjùf ö ù~ùZùaùk
ùicûù^ \ßûeKûcûdúùe _j*òùf, aûaû ^[ôùf ö aûaû ùfŠòaûM
~ûA[ôùf ö Zûue ù`eòaû_[Kê ùicûù^ _âZúlû Keòejòùf ö ù~ùZùaùk
aûaû ù`eòùf Zûuê ù\Lô gâúcZú i_ùZÜKeue @û½~ð¥e iúcû ejòfû
^ûjó, KûeY Ê_Üùe ùi ù~Cñ `Kòeu \gð^ Keò[ôùf, Zûue @ûKéZò
aûaûu ij iµì‰ð còg~ ò ûC[ôfû ö ùi bûaaòjk
ß ùjûAMùf, aûaûu PeYùe
bqò_ìZ iûÁûw _âYûc Kùf I GKfdùe Zûuê Pûjóaûùe fûMòùfö Zûue
aò^câ bûa ù\Lô aûaû _âi^Ü ùjùf ö Gùa ^òRe PòeûPeòZ ùg÷kúùe
RùY ZéZúd ùfûKKê Kjòaû bkò aûaû ^òcÜfòLôZ KûjûYú Kjòùf ö ‘ùcûe
jÉ, C\e, geúe I Kce ajê\ò^eê ~ªYû ùjCQò ö cêñ ajê Iøh] LûAfò,
Kò«ê ~ªYû Kcê^ûjó ö Jh] LûA LûA cêñ \êaðk ùjûAMfòYò ö Kò«ê Gùa cêñ
Gjû ù\Lô @û½~ð¥ ùjCQò ù~ ùcûe iaê ~ªYû ùMûUòG cêjì©ðùe \ìe
ùjûA~ûAQò ö ~\òI aûaû Kûjûe ^ûc CùfäL Keò^[ôùf Kò«ê Gjû gâúcZú
i_ùZÜKeue KûjûYú [ôfû ö aûaûu aP^ @^êiûùe Zûue ~ªYû \ìe
(298)
ùjûAMfû Gaõ ùi Lêiòùe _ìeò CVòùf ö
i«û^ \û^ : Gjû_ùe gâú i_ùZÜKe aûaûu \gð^ ^òcù« _ûLKê
Mùf; Kò«ê _ìùaðûq aP^ùe aûaû Zûue ÊûMZ Kùf ‘aûjûeò ~û@ ö’
G[e ùi ajê ù]÷~ð¥ ]eò @ûiò[ôùf ö ùi cù^ Kùf ù~ @ZúZe KêKcð
ù~ûMê aûaû Zûu C_ùe @_âi^Ü ùjCQ«ò Gaõ GYòKò ^òRe PeòZâ iõùgû]^
KeòaûKê iõKÌa¡ ùjùf ö ùi iÚe ò Kùf ù~ GKû«ùe ùi ^ò½d aûaûuê
iûlûZ Keòùa Gaõ @ZúZ Kcð _ûAñ lcû bòlû Keòùa ö G_eò cù^ Keò
ùi ù\øWÿòùf Gaõ aûaûu gâúPeYùe ùfûUò_Wÿòùf ö KeêYûcd aûaû
Zûue ae\jÉ Zûu cÉK C_ùe eLô @ûgúaðû\ Kùf ö i_ùZÜKe ùijò
iÚû^ QûWÿòùf ^ûjó Gaõ aûaûue _û\ùiaû Keòaûùe fûMòùf ö Gjû_ùe
RùY MCWÿêYú @ûiòfû I aûaûue _òVò ùiaû Kfû ö Zû_ùe aûaû Zûue
Êbûa iêfb ùg÷kúùe RùY aYò@ûe KûjûYú gêYûAùf ö ù~ùZùaùk ùi
Zûe Rúa^e @ù^K CZ¨[û^ _Z^ ijòZ Zû’e GKcûZâ _êZâe \êüL\
céZê¥ K[û Kjòùf, i_ùZÜKe ɲ ùjûAejòMùf, KûeY ùiiaê Zûu ^òR
Rúa^e NUYû [ôfû ö UòKò^òLô iaê NUYû aûaû Kò_eò RûYòùf Zûjû ùi
KÌ^û Keò_ûeòùf ^ûjó ö aûaû ù~ @«~ð¥ûcú Gaõ icÉu jé\de K[û
RûY«ò G[ôùe Zûue @ûC iù¦j ejòfû ^ûjó ö Zûu c^ùe G_eò aòPûe
@ûiòQò, aûaû ùijò K[ûQkùe i_ùZÜKeu _âZò ^òeúlY Keò Kjòùf ‘Gjò
ùfûK ùcûùZ ù\ûh ù\CQò ù~ cêñ Zû’e _ê@Kê cûeòù\AQò ö K’Y cêñ
Kûjûe _âûY jeY Kùe ? ùi ciRò\¨Kê @ûiò Kû¦êQò KûjóKò ? VòK¨ @Qò
Gùa cêñ ùMûUòG Kûc Keòaò ö ùijò _òfûKê _êYò Zûe _^ôú MbðKê @ûYòù\aò ö’
Gjû Kjò aûaû Zûue ae\jÉ i_ùZÜKeu cÉK C_ùe eLôùf Gaõ
Zûuê iû«ß^û ù\A Kjòùf ‘Gjò PeY ajê _êeûZ^ I _aòZâ @ùU ö Zêùc
Gùa Pò«ûcêq ö ùcû C_ùe _ì‰ð aògßûi eL, gúNâ Zêce cù^ûKûc^û _ì‰ð
ùja ö i_ùZÜKeu jé\d bûaùe _ìeòMfû Gaõ @aûeòZ @gî]ûeûùe
_ìR^úd PeY~êMkKê ù]øZKeò ùi NeKê _âZ¥ûa©ð^ Kùf ö _ìRû _ûAñ
a¥aiÚûKeò ù^÷ùa\¥ @û\ò @ûYò _Zò, _ZÜú _êYò \ßûeKûcûdú @ûiòùf ö aûaûuê
ù^÷ùa\¥ @_ðY Kùf Gaõ ZûuVûeê _âiû\ _ûAùf ö ciRò\¨ùe ajê bòWÿ
[ôfû, i_ùZÜKe aûe´ûe aûaûu _ûLKê ~ûA _âYûc Keê[ôùf ö aûaû
Kjòùf ‘Iü, GùZ _âYûce @ûag¥KZû K’Y ? bqò Z[û gâ¡ûùe
Keû~ûC[ôaû ùMûUòG _âYûc c]¥ ~ù[Á ö’ ùijò eûZòùe ùicûù^ PbûWÿò
(299)
Ciôa ù\Lôaûe ùiøbûM¥ fûb Kùf Gaõ aûaû ùicû^uê _ûŠêewû
eì_ùe \gð^ ù\ùf ö
_e\ò^ ù~ùZùaùk _âiÚû^ KeòaûKê aûjûeòùf, c^ùe aòPûe @ûiòfû
ù~ ~òaû _ìaðeê aûaûuê GKUuû \lòYû ù\ùa ö ~\ò ùi @]ôK cûMòùa,
Zûùjùf @ûC GK Uuû _â\û^ Keòùa ö @agòÁ Uuû ~ûZâû _ûAñ @<ò~a
ò ö
ù~ùZùaùk ùicûù^ \ßûeKûcûdú ~ûA GKUuû \lòYû ù\ùf, aûaû
ùicû^ue c^ RûYò_ûeò @ûC GK Uuû cûMòùf ö i_ùZÜKe Zûjû @û^¦ùe
ù\ùf ö aûaû Zûuê @ûgúaðû\ ù\A Kjòùf ‘Gjò gâú`k ù^A~û@ Gaõ
_^ôúu ùKûkùe eLô ^ò½òZ ùjûA NeKê ~û@ ö’ ùicûù^ ùi_eò Kùf,
aùhð _ùe ùMûUòG _êZâ i«û^ RûZ ùjfû ö @ûV cûie gògêKê ù^A
ùicûù^ _êYò gòeòWÿò @ûiòùf Gaõ aûaûu PeYùe aûkKKê @_ðYKeò
_âû[ð^û Kùf Kò ‘ùj _âbê gâú iûA^û[ ! @û_Yue EY @ûùc Kò_eò
_eòùgû] Keòaê ? @û_Yue gâúPeYùe @ûce ùKûUò ùKûUò _âYûc ö
@ûc \êjóu C_ùe @û_Y iað\û Ké_û Keò[û@û«ê, KûeY @ûce c^ ~ûjû
gd^, RûMeY @û\ò _âùZ¥K icdùe Kò Kò K[û iaê Pûfò@ûiêQò, Zûjû
@û_Yue ^òe«e bR^ùe fú^ ùjûA~ûC, Gjò @ûgúaðû\ \ò@«ê ö
ùijò i«û^e ^ûc cìefú]e eLûMfû ö _ùe @ûC \êA _êZâ bûÄe I
\ò^Ke R^à ùjùf ö i_ùZÜKe \µZòue Gùa @^êba ùjfû ù~ aûaûue
aP^ ùKùa @iZ¥ I @_ì‰ð jêG ^ûjó ö
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

aûaûu icû]ôe _â[c `ùUûPòZâ

(300)
 öö D^_*ûg©c (49) @]¥ûd öö
_eúlû : jeò Kû ùaUû, ùiûcù\a Êûcúu guû \ìe I
^û^ûiûùja Pù¦ûeKeu K[û ö

_âÉûa^û : ù~ùZùaùk ùa\ I _êeûY c]¥ aâjà aû i\¨Mêeêue _ì‰ð

a‰ð^û KeòaûKê @lc, @ûcbkò @Kò*^ a¥qò Kò_eò i\¨Mêeê iûA^û[ue
a‰ð^û Keò_ûeòa ? ùcûe Z cZ ù~ Gjò aòhdùe ùcø^ûaf´^ jó
ùgdÄe ö aûÉaùe ùcø^Zû jó i\¨Mêeêu ùgâ ÉêZò, Kò«ê iûA^û[ue
\òa¥cjòcûiaê G_eò ù~ ù~ùZ ùcø^ ejòaûKê ùPÁû Kùf c]¥ Zûjû
ùjC^ûjó Gaõ K[ûe ]ûeû ajòPûfêQò ö icùÉ cògò ^ LûAùf Êû\òÁ
ùbûR^e cû]ê~ð¥ eùj ^ûjó ö iûAfúkûcéZ VòK¨ ùi_eò ö GKû«ùe
Gjûe eiûÊû\^ ùjûA_ûeòa ^ûjó ö ~\ò a§ê Gaõ _eòaûe ùfûK icùÉ
cògò Gjûe ei MâjY Ke«ò Zûùjùf @ûjêeò @]ôK @û^¦ còkòa ö
Êdõ gâú iûAaûaû ù_âeYû ù\A Gjò KûjûYú iaê Zûue Azûùe eP^û
KeûAQ«ò ö @ûce ùKak GZòKò K©ða¥ ù~ @^^¥ bûaùe Zûue geYûMZ
ùjûA Zûue ]¥û^ Keòaû ö Zú[ð~ûZâû, iõKÌ, ~m I \û^Vûeê Z_i¥û
ùgâ ö Z_i¥ûVûeê jeòbqò ùgâ ö @ûC GiaêVûeê ùgâ ùjCQò i\¨Me
ê u
ê e
]¥û^ ö
GYê @ûùc iað\û Zûue ^ûc iàeY Keòaû, R_ Keòaû, Zûue C_ù\ge
^ò\ò]¥ûi^ Gaõ Êeì_e Pò«^ Keòaû Z[û jé\dùe _âKéZ bqò I gâ¡û
eLôaû Gaõ @ûce icÉ Kû~ð¥ Zûu _ûAñ jó Keòaû ö baa§^eê cêq
ùjaûe GjûVûeê @ûC KòQò C©c iû]^ ^ûjó ö ~\ò @ûùc C_ùeûq bûaùe
@ûce K©ða¥ Keòaû Zûùjùf gâú iûA aòag ùjûA @ag¥ @ûce ijûdZû
Keòùa I @ûcKê cêqò _â\û^ Keòùa ö Gùa Gjò @]¥ûde K[û gâaY
Keòaû ö
öö jeò Kû ùaUû öö
cê´Ae jeò Kûù^ûaû ^ûcK RùY a¥qò Zûue ùKùZK a§ê I
@ûcôúdÊR^uVûeê gâú iûAaûaûue @ù^K fúkû gêYò[ôùf; Kò«ê aògßûi
Keê^[ôùf KûeY ùi UòùK iù¦jú _âKéZòe [ôùf ö Zûue jé\d_Ukùe
(301)
@aògßûi _ìeòejò[ôfû ö ùi ^òùR aûaûue _eúlû KeòaûKê aòPûeKeò KòQò
a§êu ijòZ gòeòWÿò @ûiòùf ö cÉKùe ùMûUòG Reò_MWÿò Gaõ ùMûWÿùe
^ì@û i¥ûùŠf jùk _ò§ò[ôùf ö \ìeeê aûaûuê ù\Lô Zûu ^òKUKê ~ûA
_âYûc KeòaûKê AzûKùf; Kò«ê ^ì@û i¥ûùŠf jkK aû]û iéÁò Kfû ö KûeY
ZûKê QûWÿò ~òaûKê Azû ùjC^[ôfû, Kûùk KòG ù^A~òa ö Gjû_ùe K’Y
Keòùa ^Keòùa bûaò bûaò PZêü_ûgßðKê \éÁò_ûZ Kùf ö ùMûUòG iêelòZ
ùKûY ^ReKê @ûiòfû ö ùiVûùe i¥ûùŠfUò eLô ciRò\¨Kê ~ûA aûaûue
\gð^ Kùf ö cûZâ i¥ûùŠf C_ùe jó Zûue c^ [ôfû ö ~ûjûùjC aWÿ
^câZû ijKûùe aûaûuê _ââYûc Kùf Gaõ _âiû\ I C\ò _ûA ù`eò@ûiòùf;
cûZâ ù`eòfûùakKê i¥ûùŠfUò ^[ôfû ö Zûu c^ Leû_ ùjûAMfû ö ajê
ùLûRûùLûRò Kùf, Kò«ê ùKCñVò aò còkòfû ^ûjó ö ùghùe ^òeûg c^ùe
ejê[ôaû iÚû^Kê ù`eòùf ö
iÜû^, _ìRû I ù^÷ùa\¥ @û\ò @_ðY iûeò LûAaûKê aiòùf; Kò«ê c^ ùijò
i¥ûùŠfjkK C_ùe jó [ôfû ö LûAiûeò cêjñ jûZ ù]ûA ùi aûjûeKê
@ûiòQ«ò, Gjò icdùe GK ceûVò aûkK @ûiê[ôaû ù\LûMfû ö ùMûUòG
aûWÿòùe i¥ûùŠf \êAUòKê ùi SêfûA ]eò[ôfû I Kjê[ôfû aûaû ùcûùZ Gjò
aûWÿòUò ù\A eûÉûùe aêfò aêfò ‘jeò Kû ùaUû, Reò Kû ù`ñUû’ WûK ù\aû
_ûAñ KjòQ«ò ö ~òG Gjò i¥ûùŠf Zû’e ùaûfò Kjòa ZûKê _â[ùc _Pûeòa
ù~ Zû’e ^ûc jeò Gaõ Zû’e _òZûu ^ûc ‘K’ cìk @le ~êq @[ðûZ
Kûù^ûaû Kò ? Gjû ij ùi ReòfMû _MWÿò _ò§òQ«ò Kò ^ûjó ö Zû_ùe Zûuê
ù\a ö
aûkKe K[û gêYò jeò Kûù^ûaû aWÿ @û^¦òZ Z[û @û½~ð¥PKòZ ùjùf ö
aûkKUòe _ûLKê ~ûA Kjòùf ‘Gjû ùcûe i¥ûùŠf, ùcûe ^ûc jeò Gaõ
cêñ jó ‘K’(Kûù^ûaû)u _êZâ ö ùcûe ReòfMû Gjò _MWÿò ù\L’ ö aûkKUò
Zûue C©eùe i«êÁ ùjfû Gaõ i¥ûùŠf jkK ù\Aù\fû ö Gjû_ùe
jeò Kûù^ûaû cù^ Kùf ù~ ùcûe ReòfMû _MWÿò Z icùÉ ù\Lô[ôùf ö
aûaûu ^Reùe c]¥ Zûjû _Wÿò[ôa; Kò«ê Gjû Z gòeòWÿòKê ùcûe _â[c
~ûZâû, ùcûe ^ûc jeò Gaõ ùcûe _òZûu ^ûc Kûù^ûaû ùaûfò aûaû Kò_eò
RûYòùf ö ùi Z aûaûue _eúlû KeòaûKê GVûKê @ûiò[ôùf ö @ûC aûaû
Zûuê G_eò @^êba _â\û^ Kùf ö
(302)
 Gjò NUYûeê aûaûue cjû^Zû Zûuê aò\òZ ùjûAMfû ö Zûue Azû _ì‰ð
ùjfû Gaõ ùi @û^¦ùe NeKê ù`eòùf ö
öö ùiûcù\a Êûcúu guû \ìe ùjfû öö
Gùa @ûC RùY iù¦jú a¥qòue K[û gêY«ê, ~òG aûaûuê _eúlû
KeòaûKê @ûiò[ôùf ö KûKûiûùja \úlòZue bûA ^ûM_êeùe ejê[ôùf ö
1906 ciòjûùe ùi jòcûkd ~ûA[ôaûùaùk C©eKûgúVûùe jeò\ßûee
RùY iû]ê ùiûcù\a Êûcúu ij Zûue iûlûZ ùjûA[ôfû ö Cbd Cbdue
^ûc WûGeòùe Uò_ò eLô[ùf ö _û*ahð _ùe ùiûcù\a Êûcú ^ûM_êe
@ûiòùf Gaõ Zûu Nùe @Zò[ô ùjùf ö ùiVûùe iûAaûaûue cjòcû gêYò
Zûu c^ùe aWÿ _âi^ÜZû RûZ ùjfû I gòeòWÿò ~ûA aûaûue \gð^ KeòaûKê
Zúaâ CKôY×û RûMâZ ùjfû ö bûARúuVûeê GK _Zâ ù^A ùi gòeòWÿò
aûjûeòùf ö c^cûWÿ I ùKû_eMûIñ @ZòKâc Keòaû _ùe GK Uûwû ù^A
gòeòWÿò Mùf ö gòeòWÿò ^òKUùe _j*êQ«ò, \ìeeê ciRò\¨ C_ùe \êAUò _ZKû
CWÿê[ôaûe ù\LûMfû ö iû]ûeYZü bò^Ü bò^Ü i^Úue Êbûa, Rúa^P~ð¥û
Gaõ aûj¥ @ûPeY _âûdZü bò^Ü bò^Ü ùjûA[ûG; Kò«ê G[ôeê ùKak i^Úue
ù~ûM¥Zû @ûKk^ Keòaû @^êPòZ ö ùiûcù\a Êûcú UòùK bò^Ü _âKéZòe
[ôùf ö _ZûKû CWÿê[ôaûe ù~còZò ù\Lôùf ùi Kjòùf ‘_ZûKûùe Gjò
i^Úue GùZ @ûMâj KûjóKò ? Gjû K’Y i^Ú_Y ? cù^ùjCQò ùi Zûue
Kú©òð _ûAñ fûkûdòZ ö G_eò cù^ Keò gòeW ò òÿ ~òaû ù~ûR^û aûZòf Keòù\ùf
Gaõ ij~ûZâúcû^uê ùi ùiVûeê ù`eò~òùa ùaûfò RYûAùf ö ùicûù^
Kjòùf ù~ ‘Zûùjùf GùZ \ìe @ûiê[ôùf KûjóKò ? ùKak ]ßRû ù\Lô
aòPkòZ ùjûA_WÿòfYò, @ûC ù~ùZùaùk gòeòWÿòùe e[, _ûfòuò, ùNûWÿû
@û\ò ù\Lôa ùiùZùaùk K’Y ùja ? Êûcú @ûjêeò aòaâZ ùjûA_Wÿòùf,
ùi Kjòùf cêñ @ù^K iû]ê i^Úu \gð^ KeòQò, Kò«ê Gjò i^Ú ^ò@ûeû, ~òG
Kò Gjò _âKûe ]^ I Hgß~ð¥ iõMâj KeòQ«ò ö G_eò iû]êue \gð^ ^Keòaû
@Zꥩc-Gjû Kjò ùi ù`eò~a ò ûKê aûjûeòùf ö ij~ûZâúcûù^ Zûuê aêSûAùf
I iûwùe ~òaûKê _âa©ðûAùf ö iõKú‰ð bûa^û Z¥ûM KeòaûKê _eûcgð
ù\A ùicûù^ Kjòùf ]ßRû I @^¥û^¥ iûcMâú _âZò aûaûue Zòùk cûZâ
@ûiqò ^ûjó ö bqcûù^ bqò I ù_âcagZü ùiiaê ù\AQ«ò ö G_eò ^û^û
_âKûe aêSûAaû _ùe ùghùe ùi ~òaûKê I aûaûue \gð^ KeòaûKê eûRò
(303)
ùjùf ö \ßûeKûcûdúùe ù~còZò _âùag KeòQ«ò, @MYûeê aûaûue gâúcêL
\gð^ Keò \âaúbìZ ùjûAMùf ö Zûue ^d^~êMkeê @gî]ûeû _âaûjòZ
ùjaûKê fûMòfû I KY× aû¿eê¡ ùjûAMfû ö icÉ \ìhZ ò aòPûe \ìe ùjûAMfû
Gaõ Zûue Mêeêu aP^ cù^_Wÿòfû ù~ ‘c^ ù~CñVûùe @Zò _âi^Ü
Gaõ @ûKhòðZ ùja ùijò iÚû^ jó Zêce aògâûc ]ûc cù^ Keòa ö’ ùi
aûaûue PeYeRùe ùfûUò~òaûKê Pûjêñ[ôùf Kò«ê ù~ùZùaùk aûaûu
^òKUKê ~ûAQ«ò, aûaû @MÜòaûY ùjûA Kjòùf ‘@ûc Rò^òh @ûc _ûLùe
ejòaûKê \ò@, Zêùc Zêc NeKê ù`eò~û@ ö iûa]û^ ! ~\ò _êYò ùKùa
ciRò\e ¨ _ûjûP cûWÿaò ö G_eò i^Úu \gð^ K’Y _âùdûR^, ~òG ciRò\ù¨ e
_ZûKû fMûAQ«ò ? K’Y Gjû i^Ú_Ye flY ? ùMûUòG lY aò GVûùe
ej ^ûjó ö Gùa Zûue @^êba ùjûAMfû ù~ aûaû Zûue jé\de K[û
iaê RûYòù^AQ«ò Gaõ ùi Kò_eò iaðm ! ^òRe @ûPeY _ûAñ ùi f{û
@^êba Kùf ö ùi @Ìm Gaõ aûaû cjû^¨ Z[û gê¡, Zûue Gjû jé\ùaû]
ùjfû ö aûaû KûjûKê jé\dùe fMûC[ôùf, KûjûKê Zûue _aòZâ jûZùe
Ægð Keê[ôùf, KûjûKê iàòZjûi ù\C[ôùf, @ûC KûjûKê iû«ß^û ù\A
ù_âc\éÁòùe ^òeúlY Keê[ôùf ö KûjûKê C\ò _âiû\ ù\C[ôùf ö G_eò
icÉ bquê iêLú I i«êÁ Keê[ôùf ö Zûùjùf Zûuê KûjóKò ZòeÄûe
Kùf ? Gjò _âgÜ ùiûcù\a Êûcúuê @ûù¦ûkòZ Kfû ö Mbúe @^êgúk^
Keòaû_ùe ùi @^êba Kùf ù~ Zûu c^ùe ù~Cñ Kêbûa^û @ûiò[ôfû
Gjû Zû’e _eòYZò ö G[ôeê gòlûfûb Keò GYòKò ^òRe @ûPeY iê]ûeòaûKê
ùi iõKÌ Kùf ö aûaûue ùKâû] aûÉaùe Zûu _ûAñ ae\û^ [ôfû ö
Gjû Kjòaû ^ò¿ùâ dûR^ ù~ Gjû_ùe ùi aûaûue _ì‰ð geYûMZ ùjûAMùf
I Zûue _ecbq _ûfUòMùf ö
^û^ûiûùja Pù¦ûeKe : ùghùe ^û^ûiûùja Pù¦ûeKeu KûjûYú
a‰ð^ûKeò ùjcûW_« Gjò @]¥ûd icû¯ KeêQ«ò ö \òù^ cjfiû_Zò I
@^¥cû^u ijòZ ^û^ûiûùja \ßûeKûcûdúùe aiò[ôùf ö Gjò icdùe
aòRû_êee GK i¸âû« ~a^ _eòaûe aûaûu \gð^ùe @ûiòùf ö aêeLû
_eòjZò cjòkûcû^ue fûRelY bûa^û ù\Lô ^û^ûiûùja ùiVûeê Pûfò~a ò ûKê
C\¥Z ùjùf Kò«ê aûaû Zûuê ^òaé© Kùf ö cjòkûcûù^ _ûLKê ~ûA
aûaûue \gð^ Kùf ö RùY cjòkû Zûue cêLûaeY KûXÿò aûaûu PeYùe
_âYûc Keò _êYò cêjñ @ûaé© Kùf ö ^û^ûiûùjau \éÁò Zûu C_ùe _Wÿf ò ûö
(304)
cjòkûRYue @_ìað ùiø¦~ð¥ ù\Lô ùi aòùcûjòZ ùjûA_Wÿòùf ö @ûC [ùe
Zûue iê¦e eì_ ù\Lôaûe Azû ùjfû ö aûaû ^û^ûiûùjaue c^e
P*kZûKê RûYòù^ùf ö cjòkûcûù^ aò\ûd ù^Aiûeòaû _ùe aûaû Kjòùf
‘^û^û, Zêùc KûjóKò a¥É ùjCQ ? A¦âòdcû^uê ùicû^ue Kû~ð¥ KeòaûKê
\ò@ ö @ûùc ùi[ôùe aû]û ù\aû CPòZ ^êùjñ ö bMaû^ Gjò iê¦e iéÁò
^òcðûY KeòQ«ò ö GYê Zû’e _âgõiû Keòaû @ûce K©ða¥ ö c^ ]úùe ]úùe
gû« I iÚòe ùjûA~òa ö @ûC ù~ùZùaùk i¹êL \ßûe ùLûfû @Qò, _é \ßûe
KÌ^û Keòa KûjóKò ? jé\d ùLûfû [ôùf KòQò @iêaò]û ^ûjó ö c^ùe ~\ò
Leû_ Pò«û ^ûjó Zûùjùf Weòaûe K’Y @Qò ? ù^ZâKê Zû’e Kû~ð¥ KeòaûKê
\ò@ ö’ Gjò icdùe g¥ûcû ùiVûùe [ôùf ö ùi aûaûu Cqòe Zû_ô~ð¥
aêSò_ûeòùf ^ûjó ö ùZYê ù`eòaû eûÉûùe ^û^ûuê _Pûeòùf ö ^û^û ùijò
iê¦eú cjòkû I Zûu c^e P*kZû aòhd aûaû RûYò_ûeò[ôaû Kjòùf ö
aûaûu C_ù\ge @[ð ùi ^òcÜ_âKûùe g¥ûcûuê aêSûAùf ö ‘c^êh¥e c^
ÊbûaZü P*k, Kò«ê ZûKê Czévk ùjaûKê ù\aû @^êPòZ ö A¦âòdicìj
iað\û aòhdaûi^ûùe fò¯[û@û«ò, geúeKê ùi[ùe @iÚòe ùjaûKê ^ù\A
^òdªYùe eLôaûKê ùja ö ]úùe ]úùe @b¥ûi Keòaû \ßûeû c^e P*kZû
\ìe ùjûA~òa ö @ag¥ A¦âd ò MêWK
òÿ ê _ì‰ð ^òdªY Keû~ûA_ûeòa ^ûjó, ùZùa
@ûùc Zûjû\ßûeû PûkòZ ùjaû CPòZ ^êùjñ ö ùiø¦~ð¥ Plêe _ò_ûiû, GYê
ùKøYiò iê¦e Rò^òhKê ù\Lôfûùaùk ^òbðúK bûaùe \éÁò_ûZ Keòaûùe
aû]û ^ûjóö G[ôùe f{û Kò bde iÚû^ ^ûjó Kò KêaòPûeKê _âgâd ù\aûe _âgÜ
CVê^ûjó ö aòhdaûi^ûeê c^Kê cêq eLô bMaû^u iê¦e iRð^ûKê @aùfûK^
Keòaû CPòZ ö Gjò_eò bûaùe A¦âd ò MêWKÿò ijRùe Gaõ ÊûbûaòK bûaùe
^òdªòZ ùjûA~òa Gaõ ùKøYiò iê¦e Rò^òhKê ù\Lôaûùaùk c]¥ Zêùc
bMaû^uê iàeY Keò_ûeòa ö K[ûUò Gjò_eò: ù~Cñ bMaû^ GùZ iê¦eZûKê
iéÁò KeêQ«ò, iòG ùKùZ iê¦e ùjûA^[ôùa ! ~\ò aûj¥ A¦âd ò MêWK
òÿ ê ^òdªY
Keû^~ûG Gaõ c^ aòhdaûi^û _Qùe @^ê]ûa^ Kùe Zûùjùf R^à
céZê¥ PKâùe Nû<ò ùjaû iûe ùja ö iêZeûõ aòùaKKê e[Êeì_ cù^ Keò
c^Kê iÚòe eLôaûKê ùja Gaõ GùY ùZùY ù\øWÿòaûKê ù\aûKê ùja ^ûjó ö
Gjò_eò aòùaKgúk e[\ßûeû @ûùc aò¾ê_û\ùe, ~ûjû @ûce _âKéZ ^òaûi
Gaõ ù~CñVûeê @ûC ù`eòaûe ^ûjó, ùiVûùe _j*ò_ûeòaû ö
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö
(305)
 öö _*ûgZ¨Zc(50) @]¥ûd öö
KûKûu gòeòWÿò @ûMc^Kê _âZúlû, i^Úu bâûZéaZ¨ ù_âc Gaõ
aûkûeûc ]ìe§eu K[û ö
_âÉûa^û : @^«ùKûUò aâjàûŠ^ûdK eûRû]ôeûR ù~ûMúeûR _eõaâjà gâú
iûA^û[ cjûeûRue Rd ùjC ö ùj bqMYue @û]ûe, _eùcgße
i\¨Mêeê ö MúZûe gòlû ù\A ~òG @ûcKê gqò \ò@«ò, ùijò _âbê iûA, @ûc
_âZò Ké_û\éÁò Ke«ê Gaõ @ûgòh _â\û^ Ke«ê ö
ckdMòeòiÚòZ P¦^ aél ù~_eò C©û_ jeY Keò^òG, ùcN ù~_eò
RkaéÁò Keò gúZkZû Gaõ iùZRZûe _êfK _â\û^ Kùe, ai« EZêùe
_âÇêUòZ _ê¿ ù~_eò Bgßeu C_ûi^ûùe ijûdK jêG, ùijò_eò gâú
iûAaûaûue K[û _ûVK I ùgâûZû Cbduê gû«ò I iêL _â\û^ Kùe ö ~òG
Gjò K[û Kùj aû gâaY Kùe, ùi \êùjñ ]^¥ ö Kjòaû \ßûeû cêL Z[û
gâaY \ßûeû K‰ð _aòZâ ùjûA~ûG ö
Gjû iaðR^aò\òZ ù~ ù~ùZ _âKûe iû]^û Kùf c]¥ i\¨Mêeêue
Ké_û ^ùjùf Rúa^ùe @û]¥ûcôòK fl¥ _âû¯ò ùja ^ûjó ö Gjò _âiwùe
^òcÜfòLôZ K[û gêY«ê:-
öö KûKûu gòeòWÿò @ûMc^Kê aûaûu _âZúlû öö
KûKûiûùja \úlòZ(1864-1926) : gâú jeò^ûc iúZûeûc Ie`
KûKûiûùja \úlòZ 1864 ciòjûùe LŠIßû(ùK¦âúd _âb^ò )è ùe GK aâûjàY
_eòaûeùe R^à MâjY Keò[ôùf ö LŠIßû jòõMYNûUùe _âû[còK gòlû I
^ûM_êeùe ùi cû]¥còK gòlû fûbKùf ö Gjû_ùe Cygòlû _ûAñ cê´A
@ûiòùf ö _â[ùc CAfi^¨ KùfR I Zû_ùe Gf¨`ò^¨Á^¨ KùfRùe
@]¥d^ Kùf ö 1883 ciòjûùe ùi iÜûZK fûb Kùf ö Zû_ùe
Gf.Gf.aò. I ifòiòUe _eúlûùe C©ú‰ð ùjùf Gaõ ieKûeú ifòiòUe
`ûcð ùciið fòUòf GŠ Kµû^úùe ù~ûMù\ùf ö KòQòahð _ùe ùi ^òRe
GK ifòiòUe `ûcð ùLûfòùf ö
1909 ciòjû _ìaðeê ùi aûaûue ^ûc gêYò^[ôùf; Kò«ê Zû_ùe ùi
Zûue RùY aWÿ bq _ûfUòMùf ö ùfû^ûùbfûùe ùi ejê[ôaûùaùk
Zûue _êeêYû a§ê ^û^ûiûùja Pù¦ûeKeu ijòZ ù\LûjêG ö Cbùd
^û^û aòhdùe @ûkû_ @ûùfûP^û Ke«ò ö \òù^ G_eò @ûùfûP^û icdùe
(306)
KûKû iûùja fŠ^ùe ùUâ^ PXÿê[ôaû icdùe Kò_eò Liò_Wÿòùf Z[û
@ûjZ ùjùf ùijòK[û Kjê[ôùf ö ^û^ûiûùja Zûuê Kjòùf Gjò L¬
ùMûWÿ Z[û ~ªYûeê cêqò _ûAaûKê Pûjê[
ñ ùô f ùi Zûue i\¨Me
ê ê gâú iûAaûaûu
geYùe ~òaû CPòZ ö GjûKjò ùi aûaûue VòKYû I _ì‰ð aòaeYú ù\ùf ö
Zû ijòZ aûaûue Gjò Cqò c]¥ ù\ûjeûAùf ù~ ‘cêñ ùcûe bqcû^uê
iûZ icê\â \ìeeê c]¥ UûYò@ûYòaò, ù~_eòKò \CWÿòùe a§û ùjûA[ôaû
_lúUòG UûYò ùjûA @ûùi ö’ ùi GK[û aò ÆÁ Keòù\ùf ù~ ~\ò Zêùc
aûaûue ùfûK ùjûA^[ôa Zûùjùf Zûu _âZò @ûKhðòZ ùja^ûjó Kò Zûue
\gð^ còkaò ^ûjó ö GjòK[û gêYò KûKûiûùjau c^ùe aWÿ @ûMâj I _âi^ÜZû
ùjfû Gaõ ^û^ûiûùjauê ùi Kjòùf ù~ gòeòWÿò ~ûA ùi aûaûuê \gð^
Keòùa ùZùa geúee _wêZß ^êùjñ, Zûu c^e P*kZû Z[û _wê @aiÚûKê
\ìe Keò gûgßZ @û^¦ _â\û^ Keòaû _ûAñ _âû[ð^û Keòùa ö
KòQò\ò^ _ùe KûKûiûùja cê´A aò]û^_eòh\ ^òaðûP^ iõKâû«ùe
@j¹\^Me Mùf I ùiVûùe KûKûiûùja còeòKeu Nùe ejòùf ö
KûKûiûùja còeòKeu _êZâ aûfûiûùja còeòKe c]¥ ùijò icdùe
@gß_â\gð^ú _ûAñ @j¹\^Me @ûiò[ôùf ö ùi ùKû_eMûIñe cûcfZ\ûe
[ôùf ö ^òaðûP^ Kûc ieòaû _ùe KûKûiûùja gòeòWÿò ~òaûKê Pûjóùf ö
còeòKe _òZû _êZâ c]¥ Kûjû iûwùe Zûuê _VûAùf bf ùjaùaûfò aòPûe
Keò RùY C_~êq a¥qòue i§û^ùe [ôùf ö ùZùY Êdõ aûaû Zûue
^ò@ûeû ùg÷kúùe KûKûuê ÊûMZ Keòaûe a¥aiÚû Keê[ùô f ö g¥ûcûu ^òKUKê
Gjò icdùe Zûu ggêeuVûeê @j¹\^Meeê ùMûUòG ùUfòMâûc @ûiòfû ö
gûgìue ÊûiÚ¥ aWÿ C\¨ùaMR^K, ùZYê ~[ûgúNâ @ûiòaûKê @^êùeû]
Keû~ûA[ôfû ö ùUfòMâûcUò _ûA g¥ûcû PòeûPeòZ bûùa aûaûue @^êcZò
ù^ùf I @j¹\^Me ~ûA gûgìu ÊûiÚ¥ûaiÚû ù\Lôùf ö ùiùZùaùk
gûgìue ÊûiÚ¥ùe C^ÜZò _eòflòZ ùjC[ûG ö ^û^ûiûùja _û^¨ùi I
@û®ûiûùja MûùWâ _â\gð^úKê ~ûC[ôaûùaùk aûUùe g¥ûcûuê ù\Lôùf ö
còeòKeu NeKê ~ûA KûKûiûùja \úlòZuê ù\LûKeò Zûuê iûwùe gòeòWÿò
ù^A~òaûKê ùicûù^ g¥ûcûuê @^êùeû] Kùf ö g¥ûcûue @ûMc^ aòhd
c]¥ ùicûù^ KûKûiûùja I còeòKeuê RYûAù\ùf ö i§¥ûùe g¥ûcû
còeòKeu Nùe _j*òùf I còeòKe KûKûiûùjau ij Zûue _eòPd
KeûAù\ùf ö eûZò 10Uû ùUâ^ùe ùicûù^ ùKû_eMûIñ ~òaû iÚe ò ùjfû ö
(307)
Gjû_ùe GK ùKøZìjk_â\ NUYû NUòfû ö aûfûiûùja còeòKe aûaûue
ùMûUòG aWÿ `ùUû C_ùe ùNûWÿû~ûA[ôaû K_WÿûUòKê jUûAù\ùf Gaõ
KûKûiûùjauê Zûue \gð^ KeûAùf ö ~ûjûue \gð^ _ûAñ ùi gòeòWÿò
~ûCQ«ò , `ùUûeì _ ùe ùi GVûùe Zûuê \gð ^ ù\C[ô a û ù\Lô
KûKûiûùjaue @û½~ð¥e iúcû ejòfû ^ûjó ö ùi bûaaòjßk ùjûA_Wÿòùf
I aûaûue PòZâ_âZòcû @ûMùe iûÁûw _âYò_ûZ Kùf ö Gjò `ùUûUò ùcNû
_ìRû Keê[ôùf ö Zû’e KûP bûwò~ûA[ôaûeê ZûKê _êYò KûP fùMA aù§A
Keòaû _ûAñ ùi còeKò eu _ûLKê _VûA[ôùf ö `ùUû aù§A ùjûAiûeò[ôfû
Gaõ KûKûiûùja I g¥ûcûu jûZùe ZûKê _VûAù\aûKê iÚòe ùjfû ö
10Uû aûRòaû _ìaðeê \êùjñ ùÁi^ùe _j*òùf Gaõ \ßòZúd ùgâYú
UòùKU Kùf; Kò«ê MûWÿò ùÁi^ùe _j*òfûùakKê _âak bòWÿ ùjûA[ôfû
Gaõ ùiûeòh _KûAaûKê c]¥ RûMû^[ôfû ö ùiøbûM¥agZü ùUâ^e MûWÿð
KûKûiûùja \úlòZue _eòPòZ [ôùf Gaõ ùicû^uê _â[c ùgâYú Waûùe
aiûAù\ùf ö Gjò _âKûe Êz¦ùe ~ûZâû Keò ùicûù^ ùKû_eMûIñ ùÁi^ùe
IjäûAùf ö ùiVûùe ^û^ûiûùja Pù¦ûeKeuê ù\Lô ùicû^u @û^¦e
iúcû ejòfû ^ûjó ö ùi aò gòeòWÿò ~ûC[ôùf ö KûKûiûùja I ^û^ûiûùja
_eÆeKê ùKûkûMâZ Kùf Gaõ ùMû\ûaeú ^\úùe iÜû^ Keòaû _ùe
Zò^òa§ê cògò gòeòWÿò ~ûZâûùe aûjûeòùf ö aûaûuê \gð^ Keòaû _ùe
KûKûiûùjau c^ \âaúbìZ ùjûAMfû, @ûLôeê @û^¦ûgî ajòPûfòfû Gaõ
@û^¦ùe iaðûw geúe KµòZ ùjaûKê fûMòfû ö aûaû Zûuê Kjòùf ‘cêñ
@ù^K \ò^ ùjfû Zêc _âZúlûùe [ôfò ö ZêcKê @ûYòaû _ûAñ cêñ jó g¥ûcûKê
_VûA[ôfò ö’
KûKûiûùja ajê ahð aûaûue \òa¥ iû^Üò]¥ùe @ZòaûjòZ Kùf ö
gòeòWÿòùe ùi ùMûUòG IßûWÿû(\úlòZ IßûWÿû) Zò@ûeò Kùf, ~ûjû _âûdZü Zûue
iÚûdú Ne ùjûA~ûA[ôfû ö aûaûuVûeê Zûue ù~ùZiaê @^êba _âû¯
ùjfû ùiiaê GVûùe a‰ð^û Keòaû i¸a ^êùjñ ö _ûVKcûù^ gâú iûAfúkû
_ZâòKûe KûKûiûùja \úlòZ aòùghûu bûM 12 iõL¥û 6-9 _ûV Kùf
Zûjû RûYò_ûeòùa ö Zûue ùKak ùMûUòG @^êbìZò CùfäLKeò @ûùc Gjò
K[û icû¯ Keòaû ö aûaû Zûuê Kjò[ùô f @«òc icdùe ùi Zûuê aòcû^ùe
aiûA ù^A~òùa, Zûjû iZ¥ _âcûYòZ ùjfû ö 1926 ciòjû RêfûA 5
ZûeòLùe ùi ùjcûW_«u ijòZ ùekùe aiò ~ûZâûKeê[ôùf ö Cbdu
(308)
c]¥ùe iûAfúkû aòhdùe @ûùfûP^û Pûfò[ôfû ö KûKûiûùja aûaûu
ù_âcùe Zfäú^ ùjûA~ûA[ôùf, Gjò icdùe jVûZ¨ ùjcûW_«u Kû§ùe
@ûCRò_Wÿùò f Gaõ aò^û ùKøYiò ~ªYû I KÁùe ùgh ^òügßûi Z¥ûM Kùf ö
öö i^Úu bâûZéaZ¨ ù_âc öö
gâú ùUù´ Êûcú :Gùa _ea©ðú KûjûYú @ûùfûP^û Keòaû, ù~Cñ[ôeê
i^Úcûù^ _eÆe _âZò Kò_eò bâûZéaZ¨ ù_âc Ke«ò Zûjû ÆÁ jêG ö [ùe gâú
aûiêù\aû^¦ ieÊZú ~òGKò gâú ùUù´Êûcú ^ûcùe _âiò¡, ùMû\ûaeú
ZU eûRcùj¦âòVûùe gòaòe _KûA[ôùf ö ùi \©ûùZâd bMaû^ue
KcðKûŠú, mû^ú Z[û ù~ûMú bq [ôùf ö _êŠkòKeûI ^ûcùe ^ûù¦Wÿe
RùY IKòf Zûue a§êu ij ÊûcòRúuê ùbUòaûKê @ûiòùf Gaõ @ûùfûP^û
icdùe iûAaûaûue K[û _Wÿf ò û ö aûaûue ^ûc gêYò ÊûcòRú Zûuê Kea¡
_âYûc Kùf Gaõ _êŠfòKeûIuê ùMûUòG ^ûeòùKk ù\A Kjòùf ‘ùcûe
bâûZû gâú iûAuê Gjû @_ðY Keòa Gaõ ùcûe _âYûc RYûA Gjû _âû[ð^û
Keòa ù~ ùi ùKùa ùcûùZ bêfòùa ^ûjó Z[û iað\û ùcû _âZò Ké_û\éÁò
eLô[ùô a ö ùi Gjû c]¥ Kjòùf ù~ iû]ûeYZü iû]êcûù^ RùY @^¥RYuê
_âYûc Ke«ò^ûjó, ùZùa iûAu K[û Z ÊZª ö _êŠkòKeûI Zûue ^ûeòùKk
I iù¦g aûaûuê _â\û^ Keòùa ùaûfò Kjòùf ö ùUù´Êûcú aûaûuê bâûZû
ùaûfò Kjòaû ~[û[ð [ôfû; KûeY aûaûu bkò ùi c]¥ @MÜòùjûZâ(@LŠ
]ê^ò)aâZ _ûk^ Keê[ôùf ö
cûùi _ùe _êŠkòKeûI Zûue ùKùZK a§êu ijòZ gòeòWÿò Mùf ö
ùUù´ Êûcú ù\A[ôaû ^ûeòùKkUòKê c]¥ iûwùe ù^A[ôùf ö c^cûWÿ
^òKUùe ùicûù^ _j*òQ«ò, Zéhû fûMòaûeê ùKùZK a§ê _ûYò _òAaû _ûAñ
GK SeYû _ûLKê Mùf ö Lûfò ù_Uùe _ûYò _òAaû CPòZ ^êùjñ, Gjû bûaò
UòùK PêWÿû LûAaûKê KûXÿòùf, Kò«ê Zûjû UûY ùjûA~ûA[ôfû ö ^Wÿò@û bûwò
ùi[ôùe cògûAùf Gaõ icùÉ Zûjû LûAùf ö cûZâ \êbðûM¥agZü ù~Cñ
^Wÿò@ûUò bwû~ûA[ôfû Zûjû ÊûcòRú ù\A[ôaû ^Wÿò@û [ôfû ö Gjû RûYòaû
_ùe ùicû^u c^ \êüLùe beòMfû ö bd ùjfû ö Gùa Keòùa K’Y ?
ùKøYiò _âKûe iûji i*ûe Keò gòeòWÿòùe _j*ò aûaûuê \gð^ Kùf ö
aûaûu ^òKUùe Z ùaZûe iù¦g _j*òiûeò[ôfû, ùZYê ùi _êŠkòKeûIuê
ù\Lôaû cûùZâ Kjòùf ‘ùcûe bûA _VûA[ôaû Rò^òh @ûYö’ ùi aûaûue
(309)
PeY RûaêWÿò]eò @_eû] ÊúKûe Kùf I KéZKcð _ûAñ lcû _âû[ð^û Kùf ö
Gjû a\kùe ùi @ûC ùMûUòG ^Wÿò@û @ûYòù\ùa ùaûfò Kjòùf; Kò«ê aûaû
ZûKê @ÊúKûe Keò Kjòùf ‘ùijò ^Wÿò@ûe cìf¥ Gjò ^Wÿò@ûVûeê ùKùZ MêY
@]ôK Zûjû Kk^û Keû~ûA_ûeòa ^ûjó ö ‘Z[û_ò KòQò Pò«û Keòaûe ^ûjó ö
Zêùc ^òRKê K©ðû ùaûfò KûjóKò bûaêQ ? ùKøYiò Kcð Keòaû icdùe,
Zûjû ù~ùZ aWÿ aû ùQûU ùjC ^òRKê K©ðû cù^ ^Keò @bòcû^ Z[û
@jõKûeeê D¡ßðùe ejò Kû~ð¥ Kùf gúNâ Zêce _âMZò ùja ö aûaûue Gjò
@û]¥ûcôòK C_ù\g ùKùZ iê¦e [ôfû ö
öö hûVòG R^àe _êeêYû iµKð öö
gâú aûfûeûc ]ìe§e(1878-1925) : gâú aûfûeûc ]ìe§e _âbê
iµâ\ûde a¥qò [ôùf ö ùi cê´A iû«ûKîRùe ejê[ôùf I cê´A
jûAùKûUðùe @ûA^ a¥aiûd Keê[ôùf ö KòQòKûk ùi cê´A ieKûeú
@ûA^ cjûaò\¥ûkde @]¥l c]¥ [ôùf ö Zûue _ìeû _eòaûe iû©ßòK I
]ûcòðK [ôfû ö Zûu iµâ\ûde ùi KòQòahð ùiaû Kùf Gaõ ùijò aòhdùe
KòQò ùfLûùfLô c]¥ Kùf ö Gjû_ùe @û]¥ûcôòK Gaõ ]cð Kû~ð¥ _âZò
Zûue eêPò aXÿa ò ûùe fûMòfû ö ùi MúZû, mûù^gßeú UúKû Z[û @^¥ Mâ^c
Ú û^
@]¥d^ Kùf ö _Še_êe aòùVûaûue ùi bq [ôùf ö 1912 ciòjûùe
ùi gâú iûAaûaûue iû^Üò]¥ùe @ûiòùf ö Q@ cûi _ìaðeê Zûue bûA
aûaêfRú Gaõ aûc^eûI gòeòWÿò @ûiò aûaûue \gð^ Keò[ôùf I NeKê
ù`eò ùicû^ue c]êe @^êbìZò aûfûeûcu _eòaûee i\i¥cû^uê
gêYûA[ôùf ö Gjû_ùe Zûu _eòaûee icùÉ gòeòWÿò ~ûA aûaûue \gð^
KeòaûKê iÚòe Kùf ö gòeòWÿòùe ùicûù^ _j*òaû _ìaðeê jó aûaû ÆÁ g±ùe
Kjòù\A[ôùf ù~ ‘@ûRò ùcûe \eaûee ajê ùfûK @ûiêQ«ò ö’ ùiVûùe
_j*òaû _ùe @^¥cû^uVûeê aûaûu Gjò aP^ gêYò ]ìe§e _eòaûe
i\i¥cû^ue @û½~ð¥e iúcû ejòfû ^ûjó ö ùicûù^ ~ûZâû aòhdùe KûjûKê
KòQò aò _ìaðiìP^û ù\A^[ôùf ö aûaû @^¥cû^uê Kjòùf ‘Gcûù^ ùcûe
\eaûe ùfûK, ~ûjûu K[û _ìaðeê Kjê[ôfò ö Zû_ùe ]ìe§e bâûZûMYuê
fl¥Keò Kjòùf Kò ‘MZ hûVòG R^à ]eò @ûce iµKð ejòQò ö’ icÉ bûA
b\ââ Gaõ aWÿ C\ûe _âKéZe ò [ôùf ö aûaûu PeYKê ^òeúlYKeò Keù~ûWÿò
ùicûù^ \Šûdcû^ ùjûA ejò[ôùf ö ùicû^u c]¥ùe icÉ _âKûe
(310)
iû©ßòK bûa ~[û @gî_ûZ, ùeûcû*, KY×ûaùeû] @û\ò RûMéZ ùjfû Gaõ
c^ _âi^ÜZûùe _ìeM ò fû ö Gjû_ùe ùicûù^ aiûNeKê Mùf Gaõ ùbûR^
Z[û KòQò icd aògâûc Keò _êYò ciRò\¨ @ûiò aûaûue PeYa¦^û Kùf ö
aûaû ùiùZùaùk Pòfc UûYê[ôùf ö aûfûeûcuê ùi Pòfc aXÿûAù\ùf ö
G _~𥫠ùi ùKùa ]ìc_û^ Keò^[ôùf, cûZâ aûaûu AzûKê @amû
Keò^_ûeò Pòfc ]eòùf I aWÿ KÁùe [ùe UûYò aûaûuê ù`eûAù\ùf ö
aûfûeûcu _ûAñ Gjû \êfðb cêjì©ð [ôfû ö \úNð Q@ ahðeê ùi gßûiùeûMùe
_úWÿòZ [ôùf; Kò«ê Pòfc _òAaû cûùZâ Zûue ùeûM \ìe ùjûAMfû ö
Gjû_ùe Zûue @ûC ùKùa Gjò KÁ ùjûA^ûjó ö Q@ ahð _ùe _êYò Zûuê
\òù^ gßûiùeûM ùjfû ö Zûjû VòK¨ ùijò\^
ò [ôfû, ù~Cñ\^
ò aûaû cjûicû]ôùe
fú^ ùjûAMùf ö
ùijò\ò^ Mêeêaûe [ôfû ö ]ìe§e _eòaûe ùijò eûZòùe PbûWÿò Ciôa
c^beò ù\Lôaûe iêù~ûM _ûAùf ö @ûeZò icdùe aûfûeûc aûaûu
cêLcŠkùe bMaû^ _ûŠêewûu Êeì_ \gð^Kùf ö _e\ò^ KûKWÿ @ûeZò
icdùe Gjûe _ê^eûaé©ò NUòfû ö
aûfûeûc ]ìe§e ceûVò bûhûùe i^Ú ZêKûeûcue Rúa^ú PeòZâ
ùfLô[ôùf; Kò«ê _êÉK _âKûgòZ ùjfûùakKê ùi RúaòZ ^[ôùf ö _ùe
1928 ciòjûùe Zûue bûAcû^u \ßûeû Gjû _âKûgòZ ùjfû ö Gjò _êÉKe
_âûe¸ùe aûfûeûcue GK iõlò¯ Rúa^ú _âKûgòZ ùjûAQò, ùi[ôùe C_e
a‰òðZ K[û CùfäL ùjûAQò ö

gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö

(311)
 GK _*ûgZ¨ (51) @]¥ûd
C_iõjûe : _PûgZc @]¥ûd ùgh ùjfû Gaõ Gùa @«òc @]¥ûd
@ûMZ ùjfû ö ùjcûW_« Mâ^Úe _eòicû¯ò KeòQ«ò Gaõ Gjò @]¥ûd
ùghùe iìPú_Zâ ùfLôaûKê K[û ù\AQ«ò, ù~Cñ_eò Kò @^¥ ceûVò
]cðMâ^ÚMêWÿòKùe aòhd ùghùe iìPú ùfLû~ûA[ûG ö cûZâ \êbðûM¥agZü
ùjcûW_«ue KûMR_Zâ ajê ùLûRûùLûRò Keòaû _ùe c]¥ ùijò iìPú_Zâ
còkòfû ^ûjó ö Zû_ùe aûaûue RùY ù~ûM¥ Z[û ]cð_âûY bq [ûù^e
@aie_âû¯ cûcfZ\ûe aò.bò. ù\a GjûKê eP^û Keò _âÉêZ Kùf ö
Mâ^Úe @ûe¸ùe aòhdiìPú CùfäL Keòaû Z[û _âùZ¥K @]¥ûdùe aòhde
iõùKZ gúhðK Êeì_ ùfLôaû @û]ê^òK _â[û @ùU ö G[ô_ûAñ @^êKâcYòKû
\ò@û~ûC^ûjó ö GYê Gjò @]¥ûdKê C_iõjûe cù^ Keòaû ~[û[ð ùja ö
\êbûð M¥agZü ùjcûW_« Zûue fòLZ ô cìkMâ^K
Ú ê iõùgû]^ Keò ZûKê _âKûgòZ
Keòaû _~𥫠RúaòZ ^[ôùf ö ù~ùZùaùk Gjû ù_âiKê Q_û ùjaû _ûAñ
Mfû ùKùZK aòhd _ì‰ð ùjûA^[ôaû Z[û VòKYû eìù_ iõù~ûRòZ ùjûA^[ôaû
gâú aò.bò. ù\a ù\LôaûKê _ûAùf ö ùZùa G[ôùe KòQò _eòa©ð^ Keòaûe
_âgÜ CVê^[ôfû, ùZYê Gjû ù~còZò [ôfû, ùicòZò _âKûg KeûMfû ö
i\¨Me ê ê gâú iûAue cjû^Zû : Gùa @ûùc ùijò iûA ic[ðu PeYùe
iûÁûw _âYò_ûZ Keòaû Gaõ Zûue Qûdûùe @ûgâd ù^aû, ~òG Gjò aògß
aâjàûŠe icÉ RWÿ I ùPZ^ _\û[ðe K©ðû @U«ò, ~òG ùKøYiò ùb\bûa
aò^û icÉ _âûYúuê icû^ bûaùe ù\L«ò, ~ûjûu _ûAñ icÉ bq GK ö
~òG i¹û^ I @i¹û^, _i¦ I @_i¦ eêPò eL«ò ^ûjó ö ~\ò @ûùc Zûuê
iàeY Keòaû Gaõ Zûu ^òKUùe geYûMZ ùjaû, iòG @ûce iKk
cù^ûKûc^û Gaõ Rúa^e fl¥ _ìeY Keòaûùe ijûdK ùjùa ö
iõiûee baiûMeKê _ûe Keòaû @Zò KVò^ ö @ûRò KkêhòZ aòPûee
ZUù\gùe cûdûùcûje SWÿ a ûZ¥ûùe ù]÷ ~ ð ¥ eì _ K aé l C_ô û Uò Z
ùjûA~ûAQò ö @juûeeì_K aûdêe _âakZûeê jé\deì_K icê\âùe
N^ùZû`û^ CVòQ,ò ù~Cñ[ùô e ùKâû] Gaõ NéYûeì_K NWÿ@ ò ûk i«eY KeêQ«ò
Z[û @jõbûa Gaõ iù¦jeì_K ^û^û iõKÌ-aòKÌe bCñeòùe ^ò¦û, NéYû,
(312)
Bhðûeì_ú @MYòZ ciô¥ aòjûe KeêQ«ò ö ~\òI Gjò icê\â GùZ bdû^K
Z[û_ò @ûce i\¨Mêeê iûA cjûeûR ùi[ôùe @MÉ¥ Êeì_ @U«ò ö G[_ûAñ
bqMY Kò*Z ò cûZâ bdbúZ ùjaû _âùdûR^ ^ûjó ö @ûce i\¨Me
ê ê ù^øKûic
@ûcKê Gjò bdû^K baiûMe _ûe KeûAù^ùa ö
_âû[ð^û : Gùa @ûùc gâú iyò\û^¦ iûA cjûeûRu i¹êLùe iûÁûw
ùjûA _âYò_ûZ Keòaû Gaõ Zûue PeY~êMkKê bòWÿò]eò icÉ bqMYue
cwk ^òcò© _âû[ð^û Keòaû Kò ‘ùj _âbê iûA ! @ûc c^e P*kZû Gaõ
aûi^ûKê \ìe Keò\ò@ ö ùj _âbê ! Zêce gâúPeY a¥ZòùeK @ûce @^¥
ùKøYiò Kûc^û ^ejê ö Zêce Gjò PeòZ Nùe-Nùe _j*ê I Gjûe ^òZ¥
_V^-_ûV^ ùjC Gaõ ù~Cñcûù^ bqò I gâ¡ûe ij Gjûe @]¥d^
Keòùa ùicû^ue iKk iõKU \ìe ùjC ö’

(313)
 öö `kgîZò öö
ùghùe Gjò _êÉK @]¥d^ \ßûeû `kgîZò aòhdùe CùfäL KeêQò ö
Gjò Mâ^Ú _V^-_ûV^ \ßûeû cù^ûaû‚òZ `k @ag¥ _âû¯ò ùja ö _aòZâ
ùMû\ûaeú ^\úùe iÜû^ Keò, gòeòWÿòe icû]ô c¦òeùe gâú iûAaûaûue
icû]ô \gð^ Keòaû _ùe Gjò Mâ^Úe _V^-_ûV^ aû gâaY _âûe¸ Keòaû
\ßûeû Zâòaò] iõKU \ìe ùja ö icd icdùe gâú iûAaûaûu aòhdùe
@ûkû_ @ûùfûP^û Keòaû \ßûeû @û]¥ûcôòK RMZ _âZò eêPò aé¡ò _ûAa Gaõ
~\ò Zêùc Gjò _âKûe ^òdcû^êiûùe Z[û gâ¡û_ìaðK @b¥ûi Keòa Zûùjùf
Zêce icÉ _û_ ^Á ùjûA~òa ö ~\ò _âKéZùe Zêùc R^à céZê¥PKâeê
cêqò PûjêñQ Zûùjùf ZêcKê ^òZ¥ iûAK[û _V^-_ûV^, iàeY Gaõ
Zûue PeYùe _âMûXÿ _âúZò eLôaûKê ùja ö iûA K[ûeì_K iûMeKê
c^Ú^ Keò ùi[ôeê _âû¯ e^ôKê @^¥cû^uê aòZeY Ke, ~Ÿßûeû ZêcKê
^òZ¥ ^ìZ^ @û^¦e @^êba ùja Gaõ ùgâûZûMY @]ü_Z^eê elû
_ûAùa ö
~\ò bqMY @^^¥ bûaùe Zûue geYùe ~û@û«ò Zûùjùf ùicû^ue
‘cêñ’ bûa ^Á ùjûA~ûA aûaûu ij @bò^ÜZû _âû¯ ùja, ù~_eò Kò
PòeùiâûZû ^\úcû^ ùghùe icê\âùe fú^ jê@«ò ö ~\ò Zêùc Zòù^ûUò
@aiÚû ~[û RûMéZò, Ê_Ü Gaõ ^ò\âû c]¥eê ùKøYiò ùMûUòG @aiÚûùe aò
iûAPò«^ùe fú^ jê@ Zûùjùf iûõiûeòK PKâeê cêqòfûb Keòa ö iÜû^
Keò ù_âc Gaõ gâ¡û~êq ùjûA ~òG Gjò Mâ^Ú i¯ûjùe _V^ icû¯
Keòùa Zûue icÉ KÁ \ìe ùja Gaõ ~òG Gjûe ^òZ¥ _V^
Keòùa, Zûuê icÉ bdeê @ag¥ cêqò còkòa ö
Gjûe @]¥d^ \ßûeû _âùZ¥Kuê ^òRe gâ¡û I bqò @^êiûùe `k_âû¯ò
ùja ö Kò«ê Gjûe @bûaùe ùKøYiò `k_âû¯òe i¸ûa^û ^ûjó ö ~\ò Zêùc
Gjò Mâ^ÚKê @û\e_ìaðK _V^ Keòa Zûùjùf gâú iûA _âi^Ü ùjûA ZêcKê
@mû^ Gaõ \ûeò\¥â e _ûgeê cêq Keò mû^, ]^ Gaõ icé¡ò _â\û^ Keòùa ö
~\ò GKûMâPò© ùjûA ^òZ¥ ùMûUòG @]¥ûd _ûV Keòa, Zûùjùf @_eòcòZ
iêL _âû¯ò ùja ö Gjò Mâ^ÚKê Mêeê_ì‰òðcû, ùMûKêkûÁcú, eûc^acú Gaõ
aòRdû\gcú Z[û \ú_ûakò \ò^ @ag¥ _ûV Keòaû CPòZ ö ~\ò ]¥û^_ìaðK
(314)
Zêùc ùKak Gjò Mâ^Úe @]¥d^ Keê[ôa Zûùjùf ZêcKê iêL, iù«ûh
_âû¯ ùja Gaõ iað\û iûA PeYûeaò¦e iàeY ejòa Z[û baiûMe _ûe
ijR ùjûA~òa ö Gjûe @]¥d^ \ßûeû ùeûMúuê ÊûiÚ¥, ^ò¡ð^uê ]^, \êüLú
Gaõ _úWÿòZuê gû«ò _âû¯ ùja Z[û c^e icÉ aòKûe \ìe ùjûA cû^iòK
gû«ò fûb ùja ö
_âd
ò bq Gaõ ùgâûZûMY ! @û_Yuê _âYûc_ìaK
ð ùcûe ùMûUòG ^òùa\^
ù~ ~ûjûue K[û @û_Y GùZ\ò^ Gaõ cûieê gêYò@ûiêQ«ò, Zûue
KkòKkêh^ûgKûeú cù^ûje PeYKê ùKùa aòiáZ ùjaûKê \ò@«ê^ûjó ö
ù~Cñ Ciôûj, gâ¡û Gaõ ]¥û^ ijKûùe @û_Ycûù^ Gjò K[ûe _V^ I
gâaY Keòùa, gâú iûA Z\^êeì_ ùiaû KeòaûKê @ûcKê i\¨aê¡ò _â\û^
Keòùa ö
_âiû\û_ðY :
ùghùe @ûùc Gjò Mâ^ÚKê icû¯ Keò iaðgqòcû^ _ecûcôûu CùŸg¥ùe
^òcÜfòLôZ Ké_û I _âiû\ bòlû Keòaû:-
‘ùj _eùcgße ! _ûVK Gaõ bqMY gâú iûA-PeYùe _ì‰ð Gaõ @^^¥
bqò fûb Ke«ê ö gâú iûAue cù^ûje Êeì_ iað\û ùicû^ue ^d^ùe
aûi Keê Gaõ icÉ _âûYúu c]¥ùe ùicûù^ ù\aû]ôù\a iûA bMaû^ue
\gð^ Ke«ê ö GacÉê ö’
gâú i\¨Mêeê iûA^û[û_ðYcÉê ö gêbõ baZê öö
(i¯ûj _ûeûdY : i¯c aògâûc)
Iñ gâú iûA~güKûd gòeòWÿòaûiòù^ ^cü ö
icû¯

(315)
 - @ûeZò -
@ûeZò iûAaûaû ö ùiøL¥\ûZûe Rúaû ö PeY eRZfú ö \¥ûaû \ûiû aòiûaû,
bqûõ aòiûaû ö @ûeZò iûAaûaû ö Rûkê^ò@û @^w ö ÊÊeì_ú eûùj \w ö
cêcêlê R^ûõ \ûaú ö ^òR ùWûkû gâúew ö @ûeZò iûAaûaû ö ö1ö Rdû c^ú
ùR÷iû bûa ö Zdû ùZ÷iû @^êba ö \ûaòiú \dûN^û ö Hiò ZêSò jò cûa ö
@ûeZò iûAaûaû ö2ö ZêcùP ^ûc ]¥ûñZû ö jùe iõiéZò a¥[û ö @Mû] Za
KeYúñ ö cûMð \ûaòiú @^û[û, \ûaòiú @^û[û ö @ûeZò iûAaûaû ö ö3ö Kkò~êMú
@aZûe ö iMêY aâjà iûPûe ö @aZú‰ð Sûfûiò ö Êûcú \© \òM´e ö \©
\òM´e ö @ûeZò iûAaûaû öö4ö @ûVû \òaiûñ Mêeêaûeú ö bq KeòZò aûeú ö
_âbê_\ _jûadû ö ba bd ^òaûeò ö bd ^òaûeò ö @ûeZò iûAaûaû öö5ö
cûSû ^òR \âa¥ ùVaû ö Za PeYeR ùiaû ö cûMûùYñ ùjPò @ûZû ö Zêc¨jû
ù\aû]ôù\aû, ù\aû]ôù\aû ö @ûeZò iûAaûaû öö6ö AzòZ \ú^ PûZK ö ^òck ð
ùZûd ^òRiêL ö _ûRûùañ cû]aûdû ö iû¸ûk @û_êfú bûK ö @ûeZò iûAaûaû ö
ùiøL¥\ûZûe Rúaû ö ö7ö
- bûaû[ð -
ùj _âbê iûAaûaû, @ûùc @û_Yue @ûeZò KeêQê ö ùj iKk Rúaue
@û^¦\ûZû, @û_Yue Gjò ùiaK I bqcû^uê @û_Yue PeY]ìkòùe @ûgâd
\ò@«ê Gaõ @ûce Kûc^û I aûi^û MêWÿòKê ]ßõi Keò\ò@«ê ö @û_Y @ûcôfú^ ej«ò
Gaõ cêcêlêcû^uê Bgßeue \gð^ Keû«ò ö ~ûjûe a¥ûKêkZû I bûa ù~_eò @û_Y
ZûKê ùi_eò @^êbìZò \ò@«ò ö ùj \dûkê ! @û_Yue cjòcû Gjò_eò ö @û_Yue
^ûc iàeY I ]¥û^ \ßûeû iõiûee icÉ bd \ìe ùjûA~ûG ö @û_Yue aP^e
gqò @^^¥ I @Zêk^úd ö @û_Y iað\û \êüLú I @ijûdKê ijûdZû Keò[û«ò ö
Gjò Kkò~êMùe @û_Y iaða¥û_ú \©ûaZûe, iMêY aâjà eì_ ]ûeY KeòQ«ò ö
@û_Yu _ûLKê Mêeêaûe @ûiê[ôaû bqcû^ue iûõiûeòK bdKê @û_Y \ìe
Keò\ò@«ò ö ùj ù\aû]ôù\a ! @û_Yue PeY ùiaûùe ùcûe \ò^ ~ûC ö
ùcN ù~_eò PûZK _lúKê aògê¡ Rk _â\û^Keò Zû’e Zéhû jeY Kùe ùijò_eò
Gjò eP^ûKûeKê iêL _â\û^ Keò @û_Yue aP^ elû Ke«ê ö
Iñ gâú iûA ~güKûd gòeòWÿòaûiòù^ ^cü ö
Iñ gû«òü gû«òü gû«òü ö

(316)