This is a reproduction of a library book that was digitized

by Google as part of an ongoing effort to preserve the

information in books and make it universally accessible.

https://books.google.com
 - *• wv '&* - - ;.

* *tá\xi o$%tjo*w\u,
] &itiä fé&ftas*¥**wgw, â
lº- ejufâem ab ÄN N o 1 639. u£ N.
qvead Afi. 1663. • ®»
- -Authore ,' “.
J O A N N E- B ET LENio, §
Co M 1're Comitatûs Albenfis, regni . . .
Träfylvaniæ CoNsiLiAR 1 o, Ca*- q…
cELLAR1o, ac Sedis Siculicalis Ud- *-'
varhely CA P 1 TA N E o Su- N.
, -470 £- &c. r-.* 4. *.

ATTESTUETMTCTXIII. l

• * - -
- - - • • . - i

-
-
-
- - ›
- -
• , -
 -
-

- -

-
-
-

.. * -
-

. -
-

•. :

^
--

…
-

- --
 ------- ---

****************
CELSISS IAMO P R I NC I P I,
- I)omino Domino

MICHAELIAPAFI,
DeigratiâPrincipiTranfyl
vaniae, partium regni Hun
gariæ Dfi&Siculorum ' '
Comiti,&c.'
Domino fuo Clementiffimo humi
limè offert, &c. ,

• Mpar hume

ζ rismeis onus,
&® Princeps Cel
�] [ê3 fifsimé, teju
2.2 $bente fubeo,
dum affli&iones regni tui,
qvibus ab adolefcentiâ meâ
. . _ ^' * *2 * ad

-
 EPIsT o LA* .
ad præfens ufqve confliéta
turmiferéqvelaborat,tenui
calamo Europæin propatu
lum me producere jubes.
Terret qvidem nonnihil fa
teor imbecillitatis propriæ
confcium ponderis impofi
ti gravitas, verùm tibi ju
benti cum non liceat non .
parere, in Domino qvi in
ipfofidentes,feipfisplerum
qve validiores reddit, effi
cítqve, ut cum divo Pfalte
in eo fperantes, murum ali
oqvin vixpervium tranfilire
pofsint, fpem collocans, id
qvod perCelfitudinemTuâ
erat imperatum, non ut re
- 1 IuII}

-
 . D E D I C A T O R I A.
rum à me exegiffet magni
tudo, jubentifqve congrue
bat dignitati, fed utpræftari
per me potuit, Deo faven
te publicæ bonorum cenfu
ræ fubjicio. TeftorDeum,
nullâ ambitione, fcriben
diqve pruritu, eo minus
qvempiam obtreétandi in
tentione, ne jufsis tuis, Cel
| fifsime Princeps, refragari .
| negligam, impulfus, ctfi, fi
, qvempiam 1n regno tuo e1
dé operi infudare innotuif
fet, honeftifsima memet ex
cufàndifuppetebat occafio,
fed reliqvis inter tot peri
culaautfolävitæ curâ occu
*3 patis,
---- -

E P I s T o L A . .
patis, aut prae metu extabe
fcentibus, rudi res noftras
Minervâ orbi Chriftiano fi- , ,
ftere, famæqve (qvae rarò,
aut nunqvam in fuâ fimpli
, citate per nationes circum
ferri fölet) vitia, è mentibus
nationum excutere æqviùs
duxi. Non qvidem negoti
um cui infifto periculi ex
pers perfpiciens, dum vi
vus de vivis, aut iis qvi in p.

ter tot pericula fato fun- *,

&ti, pofteri tamen eorum et- *
iamnum rerum nonnihil \
¥'
potiuntur, fcripfiffe præ
fumferim »; Verùm juftitiâ
caufae fuffultus, patrocinió
, , , . ¢ - QV&-»-

•
|\
 DEDrCAT o RI A.
qveCelfitudinisVeftræ mu
nitus, intrepidus rei admo
VCO mánllS,

Nec video,qvodalii dice

re aut facere non erubue
runt, cur genuinèidem ex
ponere verear? Qvi enim
qvicqvidvult dicitvelfacit,
ea (ut ait ille) qvæ non vellet
audiat & experiatur neceffe
eft. Difcant præterea cun
&ti, non femperea qvæ pala
. to arrident, fed qvae aeqvita
ti honeftatiqve confona » .
' funt, in verfatili hâc mundi

. Comoediâ aliis fcribenda

relinqvere, aliàs feu bepe, fi
ve perperam faéìorum non
defu ]
— EpIsToL a ' , !
defuturam apud pofteros j;
memoriam. Veftram qvo- *j
qve Celfitudinem lynceis ;
procul dubio oculis qvid in '
qvoqvam imitandum,qvid !
evitandum, qviqve rerum
fcopuliamovendi,in rerum a |
Tranfylvanicarum fpeculo ;
perveftigaturam nil ambi
go,qvod faciendotam qvie- ;
ti affli&tiffimæ fuæ patriae,
£T propriæ confultum
òre credat exiftimationi,
futurúmqve procul dubio,
ut praefens nunc ætas, ferá- '
qve tandem pofteritas, non
vitæ Tuæ Celfitudinis, (ut
de nonnullis faétum) fed
*- . - ... * orti
r. DEDICATO RI A.
morti,dum in humaniseffe
i
defierit, indoleant,qvodta
men ad nepotum meorum
} & aliorum tempora divina
■ differat bonitas,Téqve prae
A ter propriam &aliorum ex
k. peétationem ad hoc princi
patüs faftigium eveéto re
| gnante, poft tot calamita
í tes exantlatas Halcyonis di
es Ecclefiæ fuæ largiatur,
precatur:

Aju/dem Ceffudimg Ta •
•%qveat/ serv.

JoAN. BETl Ex.

 %®ÃŠŠ: `
££ P R AE F A T I O A D ,
- L E C T O R E M.

5£§®ublumaria qvalibet mu-

§ tatiomi effe obmoxia /&-
!' '
V\\
%pientes cum&i afferumt, '
ῦςύinfipiemtes imviti femtä
e patiqve coguntur. gvod prim
cipium abfqve ulù fubinfelligemtia- • \
rum exceptiomámqve ammexiomibus ! |
adeo latè patere certum eff, ut mom '
folùm res imamima , bruta ac feras,
verùm homimem qvoqve, fingula
rem Dei ommipotemtis creaturam,
qvamamimâ ratiomali, eâqve divi- .
má dotibus ormatâ domare digmatus , -
ef?, fùb hoc gemere jugo cacum eß
qvi mom videat.
' Aeo im bomimibus dißimäim per

O.
\\
* PRÆF. AD L E cToREM.
individua comfideratù hic mutatio.
mum fimis ? umiverfâ qvim potiùs
terrarum mationes, fingula fecula,
' qvalibetprovinciæ, ac regma, triffia
mutatiomum humamarum po/?erù
prabemtpraebuerámtqve documemta.
Cujus utimâ im affiäißimâ matiome
Humgaricâ domeßica cum maerore
amimi mom/emtirem exempla! gya
extraordimariâ Dei clementiâ7re
incultù Scythiæ folitudinibus terra :
omnium bomorum copiâ affluemte be
ata , inclytis ao viäorioßßimä diu.
fùperba Regibus, versâ mumc rerum
- fortumâ,provimciis compluribus,for
talitiâ vix mumeramdiâ, per barba
ros occupatâ, Tramfflvamiâ provin
ciarum coromæ eju/dem opulemtißi
má,fortißma, extremèlaboramte-,
imòagomizamte, me reliqvieqvidem,
ipfius,inter tot mina, apparată/4ve
• • • hoßium
\. J -

•
-

*»
 - P R AE F A T I. O

boßium fálutemfibipolliceripoffìmr.
Totius qvocirca Europæfermomi
bus res moffra* teri, immegotiôqve tot
tragicâ vicißitudimibus imfigmito, ab
iisqvilongè dißiti, imcerti/qvefidem
adhibemtes rumoribus, præcipitamde
de mobi* judiciä, mumchos, mumc illor,
qvamdog, totä Träff.eregmätraduci
perfficiens, eó/jve hoc errore libera
re/atagems, res Träfflcas,tragicâ/%
2deceffù Primcipâ Betlemii, ejus mu
tationes orbiChriffiamo im veritate, ]
illibatâqveffetus com/ciemtiâ, palam
reddere decrevi. Imbecilitatâ qvi
dem propriæ mom meßius, qvippe cui
bimo patre orbato fab vitriciqve
titerarum rudi&tutelâ educato, mwm
vâ extra limites Tramfflvamie Mu
Jà fàlutare licuit, fiitaqve verborä
„emocimiis/ìbtiliqvefucatarü rerum*
bpore, mileäor,temet obleäare com- -

tem:

. |
;
A D L E c T o R E $.
£emdà,procul himcfaceffe,momitam
te velim; hîc, mil mifitrjffes rerämu
ratiomes;cruentapralia,fortalitiorä
mommulorum obfidiomesacoccupatio
meae, tres intra biemmium Primcipes
ferro peremptos, cemtum admimimä
Chriffiamorä milia im captivitatem
afferta , charißimaqve patriæ meæ
( Tramff/vamia) mjfi Dew avertat,
exitium rudi fimpliciqveßylo expo
fíta habebâ, qvâ fílibuerit perleäa
poli, faltem intelligar, obtimui qvo4
'optabam s.
Sedlongèpomderofiufìpereffè vi
detur impedimemtum ? Dum te di
verfùs imparte, velimtoto,hacaudi
viffe objicia. Certum e/?,habet mom
mihi! pomderà objeäio ; imterim fic
, , me vidiffe,fenfiffe, deii/jveqvorum
(ut ait /irgilius) magmaparsfui, má
ea qvabui, aut illiplaceiit, fedqve
- - *werae
 P R AE F A T I o
vera fìmt, rarâ Principü moßri cles,
memtißimi bomitate, qvo regmamte
mom /altë/émtire, veràm etiam vera
feribere abß, periculi metu fau effet,
fcripfifféimtelliga ; g)viveròpræcó
ceptæ opimiomi velificando veritatifi
dem adhibereremuit,caecuciatprolu
bituper me licet,veritatù autêintel
/igëde defiderioqvitamgitur, hic res
moßra mud? defcripta,judiciüaut?
de iü ommibus imtegrä vobù reliéíá,
habebit,praemomitātamåmodeffè&
Chrißiamâ charitate deiùferre fem
temtiam,qvi interduos orbù Momar
cha (ipfiimvalidi) fiti, mune hujus,
mumcillius partù rebus prævaleßem.
tibus,imterdü ab alterutro imto/lera
biliùs prefii omeribus, mifiperire ma
luiffent, extremâ rerum meceßitate ;
(qvaecumàfà mortalihupradomima.
tur) ipßs momimmeritò excufamte,

r- - -
 A D L E c T o R E M, *
; patronos mommumqvam mutare coa
àfi/umt.
altimam te, mi Leâor.Tram6/va
aie, nos Tram/%/vamos, Piemiae Au
frie, Lutetiæ Parifiorú,aut Madridi
incola*, /0làm decemmium haberet !
tu demobâ, mó/jvedete, exaäüi/i;
ammä juffißimum proculdubiofer
remusjudicium;Sedvosimal,4pace,
«lienübaäemumomimmixtipericus
!i3perpetuam diffamtiae locorumff,
ab incurfiomibus potemtißima ilium
matiomà,qvematiomem Humgaricam
obtrivit, reliqviâ qveejuijdies de
glutiremititur, forfamfferati pacär
utimam mom vos fallat fibiplùjuffo
plerum, placems humamijudiciiim.
becillitas? Imeo emim Europaeamgulo
7ramff/vamieregmum fitùm credas,
•*jua incolumita fecuritati veffræ
commexag*, ejufdémg exitii (qvod
- divima '
----

ipraef. AD LecToREM.
alivimaavertat bomitas) circumfitae
:rum matiomum ruinam /ecum tra
bet. Sed hæc dixtffe fatä.
Deus, qvi (feeleribus mo/?rù ita
promerentibus) flagellâ hiße pater
aù mosadrefipifcemtiam excitat, mo
f?ri mifertus, pauculú qvi inter tot
[clades fùperfumus,jam tamdem lar
giaturpacem,vos verò Chriffiamile
äores im eâqvâ mumogaadetütram
qvilitate diufloremtes confervet.

veftri ftudiofiffimus&fer
vitorparatiffimus.
yoannes Eetlenius, Comes
- Com. Alb. regni Tranf.
•*
'.
..
. , confil.Camc.ac
udvarhely Cap.Sed.Sic.
Sup.
** • ******************'
R E R V M

T R A N S Y L V A N I.
C A R V M
L I B E R P R I M V S. *
P R O OE M I J^AM.
Nyas;
$ζ, Ranfylvaniam à princi
- $%'pio inclyti RegesHunga
\ 'riae poffedére. Poftqvam
% verò colluvies Turcarú,
a** perfidiâ difçordiâq;Græ.
corum ex Afiâ in Europam trajeciffet,
oppreffifq; iis, qvorum ope trajecerat,
-paulatim ulterius fèrpendo, vicinos
Reges, acpopulos immani proftraffet
rabie, tandem Regibus qvoq; ac regno
vHungáriæ, eidemq;fubje&a Tranfyl- s
vaniae negotium faceffere cepit ; Cum
ā per complures annos
qrtunâdimicatú,gloriofiffimaeq;olim
INationi qvo pa&to Mohacsiana clades
} fata
-..-•--- -
. z. R E R v M T R A N s ¥ L. …
fatalem acceleraffet periodum, à com- !
pluribus memorata funt-. •• ;
Nec defuêre fucceffivis qvoq; tem- -
poribusinfignia ingenia,qvorumlabo
|re, Joannis Szepufienfis (qvi deinde
nomen regis obtinuit) contra Ferdi- ,
nandum ejus nominis primum (Ro
manorum Imperatorem) resgeftae, e
jufdemq; cum Solimano Turcarum '
Imperatore, (qvâ fé regnumq;Tran
fylvaniae fub certis eonditionibus tri
butarium fecit) confederatio inita,
orbi Chriftiano manifeftata funt. \ ì
Nec avulfo à Coronâ Hungariae, .
Tranfylvaniæ regno, Stephani, Chri
ftophori, ac SigifmundiBathoreorum,
Stephani Bocskaii, Sigifmundi Rako
cii,Gabrielis Bathorei, ac Gabrielisiti
dem Betlenii, Principum Tranfylva
niæ res geftas , bellaq; tàm externa *
- * quam civilia Europa ignorat-. : j
Mihi fixum, res ac umbratilem,
poft deceffum mariti fui Cathari
næ Brandeburgicæ, Stephaniq;, Ga
-* . *. ' " briclis
 -s*.

L £ B E R P R 1 M v s. 3
brielis Betlenii uterini fratris principa-^
tum, Georgiiq; Rakocii Senioris, ad
eandem prove&ti dignitatem, aéta, ac
deceffum verbo comple&ti.
De fucceffore tandem & filio ipfius
• ejufdem nominis paulò fufiùs : conne
xionibufq; rerum fic exigentibus, qvæ
viciffitudines, qvi hominum aétus, in
eam, qvâ nunc jacet, vaftitatem præ
• cipitavêre Tranfylvaniam, qviq; poft
infelicem Rakocii cafum, in Principa
tu, tragicifq; Tranfylvaniæ a&tibus
Succeffores ipfi fuêre, abfq; omni fu
co, in veritate perfcribere. -'

P R E VI A R IV M L I BRI
`• .• P R I M I. … -

( } abriele Betlemio decedente, Cuthari

-
ma Brandeburgica im Principatu fuc
l.
- cedit, qvae ammo nondum expleto remumuia
re agitur. CuiStephanus Betlemiu4 Gabrie
*.
lü frater, qvi anteqvam im Principem eli
' geretur, diffifus fuffragiü Statuum , per fi
lium Stephamum, gemerum4, Dayidem 2o
-. • A z. Ijomium,

) .
- •
*4. R E R v M T R A N sv r..
+
lyomium, Georgium Rakgcium ex Hunga
riâ ad Primvipatum capeffendü imyitat, qvo
iter ingreffo, ipfe interim in Principem eli
gitur, verùm utri ex duobu Regnicolae ad
hærere vellemt permittemr , ipfi Rakocius
præponitur, privatamj, cogitur denuò am
pleäi vitam. Catharinæ Rakgcius Mumk4
citum & Fogara, arces adimit. Zolyomium
imcarceratum boni, ommibus exuit. Filium
Stephani Betlem Petrum füb prætextu ho
micidii cujufdam perfeqvitur, exacerbatus
pater ad lura tranfit, unde bellum contra
Turca, ortum, qvodpercontra£tum finitum.
Per leges à fé conditas potiorem Tranfflva
miæ partem Nobilibus adimens uxori filia4
diftribuit. Cum Sweiù confederatione imitâ
Hungariam invadit, qvibus in Moravia re
licti pacem cum Imperatore Romanorum
imit. Defunéto Vladiflao Rege Poloniæ dum
regnum ejus ambit, fato fungitur, Albæ,
juliae tumulatur. Gefta haec anni decem
& noyem.
' LIBRI 1

$
. '
 -- ---,-,. - ,,

- 5
L I B R I P R I M i
s E C T I O I.
áëgë Rincipe , Betlenio
§`§[1679.] (qvi deci
%;
^)

$ W
mooctavo regimi-, -

% t ® nis fui anno fato

funétus, longè flo
v
\\§ - -

rentius qvam acce

perat, reliqviffevidebatur regnü) è vi
vis fublato, diverfìin totâ Tranfylva
niâ erant animorum affe&tus, nonnul
, !is (qvi per leges regni aliqvâ poenâ
fub eo mul&ati) lætis fimulac muta
tioni applaudentibus, pluribus (inter
qvosStephanus,ejus frater Germanus, *
totiusq; regni eodem vivente Guber
nator, una cum filiis Stephano ac Pe
tro Betleniis) eumexanimo deflenti
bus; Catharina Brandeburgica, qvam
jampridem in Generalibus regni Co
mitiis Succefforem Principem (non
Principiffam) creaverat, profufæ er
A3 ga-*
)
<2r --— ----- ---

6. R E R v M T R A N s y L.
ga omnes liberalitatis, fed imbecillita
te fèxûs malé confultoribus facilè ob
noxia Regni habenas aufpicari vide
batur. - -

unde ambitione inter fe proceres

laborare, jubere potiùs, qvàm qvip
piam à foeminâ Principe impetrare ,.
Nec qvievêre diu inter eos hi ani- -
morum motus;poft paucos enim men
fes,dum ad procuranda regni negotia,
Generalibus intereffent in civitate Sa
xonicali Medgyes Comitiis, ne apud
ipfofmet qvidem hujus tumultûs au
thores certam ob caufàm, parvum ab
' fuit,qvin ferroin urbe inter fe dimica
tum, plurimis (imò omnibus) lenita
tem regentis accufàntibus, qvâprobè
utentibus, feliciffimè cun&a in tran
qvillitate fluere poterant-.
Altera itaqve denuò in civitatem
Claudiopolim [ ? o.] (defe&ibus
qvafi publicis confulturi) Comitia
indicunt, Catharinam Brandeburgi
cam Principem, tanqvam tantæ impa
_ rem

. (
 L 1 B E R P R 1 M vs. 7'
rem moli, Regno in iis cædere juben- .
tes, de futurotamen Principe necdum
inter fe concordes, paret illa non mo
nentibus, fed jubentibus, in bomaj pe
culiaria per diffofitionem decedentis
mariti fibi legata, qvæ tantæ mom impa
ria erant dignitati receffuram fe ffom
det ; Nec Stephanus interim Betlenius
(qvi regni erat Gubernator) de Princi
pátu óbtinendo Statuum fidebat fu£
fragiis, ne itaq; cuipiam invitus fubef
fet, alteri qvin potiùs ipfe conferre vi
. deretur imperiüm, Davidem Zolyo
mium (cui filiam elocaverat) ac Ste
phamum filium, utros4 im Regno opibus.
ac Clientelis potentes,in Hungariam ad
Georgium Rakocium , Saros-Patakini \ -

im propriis degentem bonis, cum occultis ,

mittems mandatis, fuam fuorum % in ob
, timendo Primcipatu opem ei offert.
Erat luculenta qvæ offerebaturcon- •

ditio, maximam offerentium potentiâ

eam obtinendi addente fpem, nec diu
cunétatum, movit cum confultoribus
JA 4, ad
----

*
8 Re Rv M Transve; f t ,

aditer diétum Rakocius; Haec dum in

iifdem Comitiis Regnicolis immotuére,
reclamatum extemplòà potioribus,com
mumibufj, cumêtorum fuffragiis Stepha
mo Betlemio (Regni Gubernatori) ha&te
mus de favore eorum dubitanti Princi
patu oblatu eff, legati infuper qvi Ra-.
kocium im propria redire, Zolyomium4
ac Stephamum. Betlemium juniorem,in-, .•,?
termiffâ legatione, ad complexu patris,
movi Principis, redira juberemt, miffi.
• Verùm in Hungariæ partes regno,
Tranfylvaniæ unitas penetraverat Ra
Κocius, à Stephanoq; Betleniojuniore,
itinerisipfius fvafore&comite, magnâ
cum folennitate explofionibufj; tor
mentorum, in arcem Varadienfem ,
ipfometiftius infignisfortalitii,Supre- .
fiiCommendantis (nos Capitaneum #
*
appellamus) tenente munus, introdu *.
¥
- &tüs erat, acqvo folenniorimTranfyl
vaniam fieretingreffus,aliqvot Hajdo
num millia (hierant liberi fub Princi
patuTranfylvaniæ eqvites, nulliqve ,
præter
a/i
 L 1 B E R P R I M v s. \
præter Principem, nifi CapitaneoVá
radienfi fubje&ti) congregatahabebat.
Horruerunt legationeStatuum Re
gni auditâ, tàm Rakocius, qvàm toties
diéti ejus comites, irritaq; fuit legatio;
tandem ut Princeps Stephanus Betle
; nius ac Rakociusinermesin certo con
venirent loco, placuit. -

Aderant cum Betlenio pleriqve ex

-
proceribus regni, cum RakocioZolyo
miusacStephanus Betleniusjunior, fi
lius jam ele&ti Principis, ubi, ut altera
indicerentur RegniComitia, cun&o-
rumq; denuò fuffragiis Principatus
fubmitteretur, cautum abutrifq;.
Non ceffàbatinterim Rakociuspro
miffis ac largitionibus füffragia poten
tiorum eblandiri, multis, qvo certior
effet promiffi fides,chirographastranf
mittens. Principe interim Stephano
Betlenio divinæ fàltem providentiæ fe
committente, precibufq; vacante.
A5 * SE- .
- 1o R £ R v M T r a N s * L. s

- S. E C T I O II. -

- I Ndiguntur itaq;(largitionib9ac pro

* miffis Rakocii multisjam occupatis)
[163o] Generaliain civitatem Saxoni .
-
calem Sefpurgienfem regni Comitia;
Princeps Stephanus Betlenius ipfe ur
bem ingreditur;Rakocius eventum rei
Varadini præftolans, majoribufq; ac
majoribus in dies qvoflibet, dummodò
in partes fuas pelle&ti fibi fuffragaren
' tur, promiffis obruens,perlegatos cau
Λ'fàm fuam agit. Rem femelconclufam,
dubiæ multorum voluntati fubmitten- '
do, malè fibi confuluiffe hic tandem
fentit Princeps Betlenius, verùm qvo
niam medendi nec tempus, nec módus
:fuppetebat, promiffis ftare cogitur -.
- Dum itâqve fuffragia de futuro colli
- guntur Principe, Legatu Catharinae
Brandeburgicæ Principiffe, Joammes
Éyit; aniverfis, (fi legamtemffe
ties) dignitate præftantior, fententiam
promerejubetur3 qvi à Principiffâ, di
- < gnus
 L 1 B E R P R r M v s. . 1£
gnitate Principali (ut ipfà prætende- .*
bat ) per Stephamum Betlenium, cliem
tef%ejus exutâ,vicem4 pro vice redde
re fatagemte,edočtus, multis cum laudi
bu4 commendatum Betlemio Rakocium ,
. praepofuit ; acclamatum continuò ab
iisqvi fuffragia füa venundantes, pro
miffis fe opulentos fomniabant, nec à
reliqvis in tanto illorum ardore con
! tradi&tum -. , -

Sicitaq;Princeps Stepha9 Betlenius

dü folis fidit Diis ac probitati,dignita
§ te perproprios exutus filios,perlegatos
#i; Rakocii juramentales, É pro
patre ab eohonorari, nullifq; unqvam
damnis ipfum fuofq; affici,affecuratus,
in propria fecedere cogitur ..
Qvæ qvaliter obfervata fuêre pa
—* . tebunt ..
Læto hujus rei nuncio audito Prin
ceps Rakocius, Varadino fe movens,
multis Magnatum ac Procerum, præ
cipuè verò eorum, qvi {√
bus ille&i libertatem fuffragiorum ,
A6 . ven
- " .. . ..
.ra . R E R v M T R A N s Y l. ;
vendiderant, obviis, Albam Juliam
properat, ibiq; juramento, qvod certis
fùb conditionibus priùs Tranfylvaniæ,
Principes Statibus deponere, ac reci
procum abiisjuramentum ita tandem
exigere folent, perfoluto, amplis Zo
lyomium , tanqvàm præcipuum fui
Principatûs authorem, bonis donat”;
,
!
Stephanum Betleniumjuniorem,ipfius
pariter promotorem, ac itineris comi
tem, Zolyomioq; longè potentiorem
multisverborum honoribuslaudatum,
cui par merito præmium à fè minimè
ÉÉÉÉÉ fatetur, benedefefpera
re jubet, ex freqventiâ qvoq; reliqvo
rum expe&antium, partim extemplò,
partim fucceffivè nonnullos bonis ter
reftribus donat, compluribus tamen_
praeter vacuasimaginationes nihil do
mum reportantibus.
„ Congratulatur Principatui ejus ma
vo {163 1 ] primùm per literas, mox
ipfamet Primcipem Rakocium iwvifem
do (miferatione fanè bonorum digma J
- ' ' TTT
- Pr;
- •-
•. .
 L 1 B E R P R I M v s. ' . 1 q.
Principiffa Catharina Brandeburgica,
ipfi, filiis, ac Principiffe, regalia offert
munera, celebramtur imter fé per dies
complures convivia, & qvo teftatiorem
erga domum Rakociamam ffmceritatem
fuam redderet, filio Primcipis Rakocii,
Sigifmumdo im filium adoptato , 47^C€/λ
AMunkacsienfem, (qvam cum Tökgj &
Fogaras arcibus ex legatiome Primcipis
Betlemii,decedentis mariti fui tenebat)
. fub certis, à Principe4 Rakocio ut pla
cuit infertù conditiouibus legat; Qyas .-

paucis elapfis menfibus,ab eadem vio

katas Princeps Rakocius prætendens,
{Supremo arcisejufdem Munkacsien
fis Capitaneo Joanne Ballinghæram ,
excludente) occupat, confeqventer ,
iteratum denuò cum mifellâ, qvo pa
&o contentari debeat iniens contra
&tum, Fogarafinum adimit.
S E C T I o III.
i. -
-
Ec'Zolyomius [1632]á Princi
\ |J . \\ pe Rakocio donatis diu frui po*
A7 . tuit
—- *
*

r4. R E R v M T R A N s y L.
tuitbonis, naturâ enim inqvietiffimus,
fecundam non potuit patienter ferre
fortunam, abufüfq; favore Principis, s
qvi eum, tàm Aulicis qvàm Campeftri
busexercitibusGenerálem præfecerat, .
fele&iffimosexiisqvifibi fùbje&ierant
in exercitu Principis, milites clàm ex -,

au&toratos fibimet congregat, ultraά5

privatum ipfius ftatum fatis magnam
eorum copiam ex flore totius Principis
militiae fele&tam circa fe alit, nec dee
rant turbulentæ inter pocula voces,
qvandoq; reli&tâ patriâ, una cum pro
prio exercitu Svecisin Imperiobellum
gerentibus fe afficiaturum ja&at , ac
cedebant oppreffiones vicinorum no
- bilium, qvorum adempta præterjus &
aeqvum bona, nec à Principe,nec à Re
£ Statibus admonitus reddere vo
uerat ,.
-

Hæc PrincipiRakocio cognita,alio

qvin etiam ad fufpiciones (ficuti om
nium ferme Principum mos eft) facilè
prono, magnam peperêre follicitudi
' -*-' nem;
-a ~_

• I >
 HL I B F R P R 1 M v s. 15
nem,qvippe qvem taliamachinantem,
nec patitutum,nec tot clientelisac opi
bus fultum ulcifcifacilèerat, verùm fa
ta facilem invenêre viam, Stephano
Betlenio juniore, Zolyomii cognato,
eidemά; amiciffimo, omniüm qvos
Tranfylvanos tunc fol vidit, pruden
tiâ, magnanimitate, reiq;tam bellicae
. qvàm politicae peritiâ, præftantiore,re
pentino è vivis morbo fublato, qvo de
cedente animofiùs contra cü Rakocio
per legesregnianimadvertere licuis,in
Generalibus itaq; regniComitiiscon
vi&tus,Kövarinum in captivitatem mit
titur,ubi duodevigintiannisexa&is,fe
pulcro libertatem obtinuit .
Proceribus regni, per qvosfententia
contra eum proferri debebat, qvibus
haec omnia fe diftributurum Princeps
Rakocius promiferat, ridiculè delufis,
bona ipfius, tàrn perPrincipem Rako
cium collata, qvàm hæreditaria, inter
filios diéti Principis diftributa.
Continuata poft refignationê Prin
cipa
— …

16 • R E R v M T R A N s ¥ 1..
cipatùs ipfius, (tanqvam inter patrem
& filium) inter Stephanum Betlenium,
Principemqve Rakocium aliqvandiu
concordia, paulatim elangvefcere, ac
in apertas-inimicitias prorumpere ce
pit, affentatoribus, qvorum grege ma
gnatum aulæ femper fcatere folent,
utriufq;fufpiciones augentibus, Ami
citiæ itaq; ac viciniae potentioris diffi
fus Stephanus Betlenius , reli&tis fub
ProcuratoribusTranfylvanicis fuisbo
nis, in partes Hungariæ viciniores fe
cedit, filio unico fuperftite Comite Pe
tro Betlenio (qvi fejunâa poffidebat
bona) inTranfylvaniâ reli&o.
Sed fatalis inter eos difcordia, fub
feqvuturis tumultibus ac bellis, rebus
minimisanfàm præbentibus, ne ficqvi
dem vitari potuit. Habebat enim di
&tus Comes Petrus Betlenius admini
ftratorem qvendam bonorum fuorum,
per qvem defraudatus, dum rerum ab
eo rationcm exigit, depeculatoremά;
deprehendit, repentinâ commotusirà,
bacel
$.
 -—-

- f. 1 B E R P R 1 M vs. 17
bacello graviter vulnerat, ex quo pau-,
cos poft dies moritur. Principem Ra
kocium ac Srphanum Betlenium, audi-.
to hujus facinoris rumore, diverfi mo- -
vére affeétus; Hic tamqvâ vir probitate,
imfignis,inopimato filii cafui vehementer
indaluit, occifi%juvenis femem patrem,
per viros haneftos ac probos cum lucu-,
lentâ contentatione recanciliare sona
tur, Ille lætus arripit hanc contra fa
miliam Betlenianam nocendi occafio
nem, celeriq;expeditotabellario, lom*
gè majoraaccifi hominis femi patri(qva
tamen munqvam præffitit ) promittem
do,vetuit eum (qvi alioqvimjam affen
férat)cum Comite Betlemio comcordare;
Et qvo ffeciofior, Chriftianoj, digna
Principe hæc ejus aëtio videretur,immo
xii fé profufionem fàngvinis mom poffè
pati afferebat. Demandatur per eum
feverè Vice Comitibus (füb qvorum
direétione regio illa ubi diétus Comes
refidebat erat) me tanqvam homici
dam juxta conftitutiones regni perfè
- · · · qvi
m8 R £ R v M T R A N sv L. -

qvi differrent. Qyo audito Stephanus*

Betlenius, [1636] intentione Princi
pis Rakocii perfpe&tà, de fàluteq; (nifi
extrema experiretur) unici filii defpe
rans, ipfo è Tranfylvania clàm Ecse
dinum (qvam arcem in ditioneRegis
Hungariæ poffidebat) evocato, ibi
demq; reli&o, Budam in ditionem
Turcarum Imperatoris fe confert, de
indignâ (ut prætendebat) fuá, fuo
rumj, imò totius regni oppreffione apud
Vezerium Budenfém qværens, ad Ot
tomanicam qvoq, Portam expedit le
£; , per qvos fidelibu fervitiis Ga
rielis Betlemii fratris fui (jam fato
fumëti) præmemoratis, fuas ac regni.
granfflvaniæ affličtiones prolixis de
fems verbis, auxilia potentiífimiTur
carum Imperatorisimplorat. Nec fuè- '
te preces irritae. Magnatis cujufdam
Tranfylvani Moyfis Szekely (qvià di
&to Principe Rakocio offenfùs, reli&â
jam pridem patriâ, Conftantinopolim
fe recipiens, Imperatoriamaulam con
tTa
 L I B E R P R I M v s. 1
traeum incitare nitebatur)verba,cùm
legationi huic fummam aftruerent fi
dem. Princepsqvoq; Rakociusaudito
StephaniBetlenii (qvem tanqvam piá
& lenem, nunqvam talia aufürum fibi
perfvadens, oportunum injuriæ credi
derat) difceffu,vehementer animo per
turbatur, Comitia regni cogit; Ibi de
difeeffu eju (nom fime lachrymis) qveri- •
tur, qvæcun£, is contra fé aíta prætem
deret, Chriftiano zelo, legibufj, regni
obfiriäumfé feciffe afferem;rogat infi- ,
per, tàm tributo, qväm armis juffae fùae
caufæ Regni Statu deeffe molimt ; Ob
tinuit qvod optabat. Miffi fine morâ,
qvi honorificis verbis Betlenium,ut in
patriam cum fufficienti fecuritate red
eathortarentur, Budam è primoribus
regni Legati. Sed fine fruétu.
TBellum enim Conftantinopoli con
tra Rakocium erat denunciatum, Pur
puratoq; Budenfi, ut confeftim Betle
nium in Tranfylvaniam reduceret,ar
misq; Rakocium ejiceret, demanda- .
- -tum, ^
.s-
r

46 R £ R v M TR A N s * t.
tum. Tentavit precibus ac promiffis
lenire Turcarum indignationem Ra
kocius, verùm ne auditi quidem legati.
Movit itaq; Varadinum verfus cum
Betlenio Purpuratus Budenfis,habuit
άjuxta oppidum Szalonta, fub Gene
rali Sigifmundo Kornis, obviam par
tem exercitûs Rakociani, cum quâ cir
-
ca occafum folis congreffus, mültis u
trinq; cæfis , tragicum habuit pugna
exitum, utrifq; tanquam vi&is, unde
venerant ingenti cum pavore refugi
sentibus. Recolle&to Purpuratus Ba
denfis, exercitu, Lippam juxta caftra
metatur, Principe Rakocio cum exer
citu Tranfylvanicojuxtaarcem Jenei
enfem caftrafigente. ünde perlegatos
mutuo tra&atu ex annuentiâ Otto
manicæ Portæ inito, tandem renova
tum inter Principem Rakocium, Bet
leniumά; fedus, redditaq; omnia ei
dem, fuisq;bona, ita tamen, ut femper
alter alteri diffideret , nec unquam
ufq; ad deceffùm alterutrius amicitia
- / inter
-
-

©
 -

IL 1 » E R P R v Mv s Ω, HI
inter eos coalefcere pcffet-.
s E C T I O I v.
QEdatobello,potioribufq; regnipro
\>'ceribus, qui libertatibus ejusinvigi
lare poterant,occultoDeijudicio intra
exiguum temporis fpatium fato fun
&tis, aliamopesfuasPrinceps Rakocius
augendi ingreditur viam. Nonnullas
perclientesfuosin publicis Regnicon
-gregationibus, primâ quidem fronte
fàlutares, fed (ut exitus docuit) reverâ
exitiofàs, qvibus tàm nobilitas, quàm
reliqvi Regni Status irretiri ÉÉ,
condit leges; Quo, qvis aut externis
poffeffionibus,aut æreopulentior, exi
tiofior. Nulla generalis, aut particula
risStatuum congregatio, ubi Dire&to- .
rum,Advocatorumq;Fifcalium clamo
… res non perftreperent, yillis, p. ff ffio
nibus, prædiis, aliisά;bonis compluri
mi exuuntur, adeò ut (fi caedes homi
num eximas) Tiberii,Corneliiq;Ta
citi putes rediiffe tempora; NecMaje
•.
leges
*** R £ R v M T R A N s y L. -

Majeftatisdefunt, qvibus nonnulliop-.

preffi fignanter (utexemplum habeas)
qvidam ex poceribus Tranfylvaniae, .
- Gothardus Kúm diétus, propter ver
bum contingenter prolatum damna- ',
• tus, omnibufq; bonis exutus, in carce
re vitam finiit,nullâ fub quovispraetex …
tu convi&os , fpe clementiæ Principis
alente. Adjudicata per tot ambages
« Fifcobona, filiis, conjugiq; per Prin--
cipem donantur. Potioribus, fruétuo
fioribusά; regnipartibus, talibus com
pendiis occupatis, regnum qvod per ;
eleétionem obtinuerat,inhæreditariü,
(imò patrimonium) vertere allaborat. .
Admovet etiam manus fummae, qvam
fàtisgrandem, partim in ere&iönem 4
-
Collegii Albani, partim ad extraordi-*
narias Regni neceffitates fublevandas
Princeps Betlenius legaverat.* -

Qvibufdam (èconverfo) Ecclefia

• fticorum,à PrincipeBetlenio ordinatos
proventus annuatim fubminiftrans, :
, imò nonnullis augens, Templaqvoq; '
—- -, - - „ non
\ .

|
 * . . L 1 B E R P R 1 M v s. . . a3 ,
L*-
+non pauca temporum injuria defolata -
reædificat, qvod per compendium Ec
… clefigademerat,partim reftituiffevifus,
Tandem ad majora externaq; ani
mum erigit, [1644] federe per oc
cultos internuncios cum Svecis, con
fraImperatorem Romanorum in impe
rio bellum gerentibus inito, bellum
Hungariam ac illinc Moraviam verfüs
movet, Caefàrianis inftantibus femper
cedens, retrocedentium rurfus terga
perantecefforesfuosindefinenterlacef
fens, protra&oq; hoc aftu per complu
res menfes bello, tandem in Moraviâ
• Svecis, qvi fub Campimarfchallo!Le
îîîîîî. obfidioniBrin
nienfi infudabant, appropinqvat; ipfè
… juxta fluvium Hungariae Moraviæq;
... conterminum,cum mole exercitùs fub
fiftens, filium Sigifmundum cum flo
re totius exercitûs, tormentifq; prae
grandibus,adexpugnandam (unacum
Svecis) Brinnam mittit,magnaq;muri ,
„parte vi tormentorum funditùs con
vulsâ,
-
 24 R£ R v M T R A κ s y L.
' &ulsâ,vehemens qvidé,fedmultisHun
garorum, pauciorib3Svecorum, fclop
petorum procellâ obrutis, Commen
dante urbis Zuzâ dexterrimè rem ge
' rente, incaffiim tentatusinfultus. Sve
cis tandem ibi reli&is, ab Imperatore
majoribus Imperii negotiis occupato,
pro fe filiifq; uis arces Tökaj, ac Re
gecz;proReformatis(five Euangelicis)
Eertorum templorum reftitutionem fa- .
cilè óbtinet;aynfe&oq;pr£terfiiam &.
, omnium opiniofiem tam facilèbello,
in Tranfylvaniam redit, ubi filiusejuf
dem nominis jampridem in fucceffo- .
rémele&tus,folitoq;moreinauguratus,
interea Regni habënis præfuerât. Ne
tarhen [1646] alternantis fortunae vi
' cesexperiri defineret,novæ àPortâ Ot
tomafiicâ confeftim funt fubfeqvutae
difficultates; ut non ampliùs decem, .
fedqvindecim millia nummorum aure
oruim annuatim pro regno penderet,
eadem non fifie minis imperante, cùm
tantam fêmper anteceßores Tranfyl
- - yaniae
 L 1 B E R P R I M vs. 25
t vaniæ Principes (præter unicum Ga
* brielem Betleniü, cui propter fideliffi.
* ma obféqvia qvinqve ifta milliarelaxa
; ta fuiffent)perfolviffeaffereret. Exigua '
i : erat qvæ jubebatur fumma, fe tamen
i (vel ab univeifis regni Statibus exora
* tus) "nunqvam perfoluturum per San
* &tam Trinitatem jurat , unde apertæ
$ . jamTurcarum comminationes,deten
i • ti ejus legati , bellumq; cathegoricè
* * (non regno fedPrincipi Rakocio) de
, T nunciatum, nec ultiòlongè dilata fuif
; . fet, nifi Amuratem crudeliffimumTur
, carum Imperatorem, [1647] expu
, gnationi priùs Babylonisintentum,in
, gentiq; cum faftu viétrices e: citus
Conftantinopolim reducentem, fin
` gulari Dei bonitate praeter omnium
opinionem mors præpropera rapuiffet.
S E C T I O V.

MĘ Imperatore,retepuit pau
lulùm conceptus contra Princi
»' pem Rakociumfuror , de Ottomanicâ
l B tamen
-

i.

|
'26 R £ R v M T R A N syr.
tamen ipfe diffidens clementiâ, Sveco
rum denuò, aliorumά;Chriftianorum
Principum fulcire fe nititur confedera
tione: Expeditufq;adeamtra&andam
abeo MichaëlMikes,ViceCapitaneus,
dum Poloniam tranfire feftinat, Vla
diflai Poloniæ Regis deceffu audito,fi
ve (ut afferebat) à plerifq; nec infimæ
fortis Polonis perfvafus, five neminem
qvi defun&to Regi fuccederetPrincipe
Rakocio digniorem fibimet imagina
tus, commiffoipfi negotiointerrupto,
adeum per qvem miffuserat,redit ; A
Joanne Cafimiro, defunčti Regis fratre,
mumerisj, ejus competitore, univerßs
regni Status alienos, ipfi verò adeò fà
ventes, ut exoratus veriùs, qvàm ad- .
miffu dici foret, refert, me itaj, fortu
mæ amplexus offerenti defit, hortatur.
Exhilaratur ille , de Principatu ob fu
rorem Turcarum nonnihil anxius,
fùblimius honoris faftigium divinitùs
' fibi deftinatum credens; Necin retan
ti momenti, operæ aut fumptibus par
- -*- C€n
 • ,
L I B E R P R I M v s. 2.7 .
cendum cenfet ; Francifcusitaq; Bet
lenius Comes Comitatus Albenfis, Su
premus Aulæ Marfchalchus ac Regni
Confiliarius, cum grandi ad redimen
da Magnatum fùffragia argenti fum
mà Varfaviamab eq mittitur, qvi po
tioripacuniæ parte incaffum profusâ, à
Repub.Polonâ, dum exaudiri laborat,
* lethali Principem Rakocium corre
ptum morbo audit, interrupto itaqve
labore, regreditur .. Invenit exanime
Principis fui corpus, qvi regno ab cx
terni hoftis populatione inta&to reli
&o, in humanis effe defiit, [1648] in- …
figniq; à filiis ac uxore pompâ in pri- '
mario Reformatorü (five Euangelico
rum)templo Albae Juliæ tumulatur.

L I 1B F. R S E C V N D V S.
BREVIARIVM LIBRI SE
' C V N D I.

Eorgio Rakocio fenior è viri fùblato,

1648. filius ejufdëmomimi, yiyéte adhuc
, - B 2. paire
a8 R E R v M T R A N s y L.
patre eleäus,fuccedit, qvi mulla fermè boma
Nobtlibus Tramfflvamici, adimit, ademptae
tamenperpatrënemini reftituit.Ottomani
cae Portæ reconciliatur. Bafilium Moldaviae
Principem fede principali exturbat,Stepha
mum qvendam ejus Cancellarium fubftituit,
qvi ab Ottomanicâ Portâ confirmatur.
Com/tamtimo Valachiae Tramfalpinae Principi
confederato (uo, contra Szemenios, ftipen
diarios ipfiufmet pedites, (fed per qvos ca
ptivatus erat)opemfert,iifq;profligati, re
ftituit. Annuo ab vtrifq, tributo honoratur.
£ellum Poloniæ infert, Cracoviam, Briftiam
owupat. Regreditur. Pacem (fed coaétus)
cum iu facit. Exercituin Podoliâ (qvi to
tua à Chamo Tartarorum captum aut caefus)
cum joanne Kemenyio,supremo fuo Genera
li, reliäo, cumpauci fugâ domum fe reci
pit. Propter bellum Polonicum ab Ottoma
miâ Portâ damnatur. Primuipatui fub cer
ti, conditionibus remunciat. Framifcus Re
dei in Principem eligitur, qvem Princeps
Κakocius opprimit. Principatum recuperat.
furpuratum Budenfem profligat. Chamus
*, -
- Tar
-.

• .
 --* -------------- --, -; -
… *

L 1 B E R S E cv N D v s. n9
tartarorum Tramfflvamiam populatur,urit.
supremus Vezerius arcem Jemeiemfem dedi
tione capit. Barcsaium Principem conftituit.
Rakgcius faétione multorum fuffultus Tran
filvaniam recuperat,Barcsaiumperfeqvitur.
qyiTemefvarinüadiurta, fe confert. Ifdem
per Conftantimü qvendam exulem Valachiae
principem Moldaviam occupat,/edrejicitur.
cum Mihne Valachiae Tranfalpinae Principe
fedum contra Turcas init, auxiliaq, eidem
mittit, fedincaffum. Apud locum (qvi Por
taferrea antiqvù) pugnam cum Szejdi Am
het Purpurato Budenfi , qvi Barcsaium ex
mandato Portæ Ottomanicæ reftituere mi
tebatur, imit, fedprofligatur. Retrocedemte
ditto ?urpurato , Barcsaioq, civitatem Sa
xonicalem Cibiniemfemingreffo , urbem ob
fidione /at longâfatigat,fedfimefruäu. Su
perveniente demuòszejdio, inter civitatem
Claudiopolim,arcemq, Gralu,fórtiffime com
tra eumpugnat, fed lethaliter vulneratus,
paucos poft dies Varadini humanü exemptus
eft. Gefta haec ammà duodecim.
B 3 - SECTIO ,
 8o R E R v M T R A N s y L.
` , S E C T I O I.
Ilius Georgii Rakocii Se

§® auguratus, in Principatu
fuccedit,qviaufteritatetenacitateq; pa-.
tris univérfos offenfos probè fciens,
(agente adhuc in viviseo) multos mu
eribus, p. ifHis deliniros.rne.
neribus, plures promiffis delinitos,tne
' liori de fe fpe impleverat, applaude
bant qyocirca cunéti regimini ipfius.
Verùm nihil â qvopiam fe adem
pturum promittens, ademptas perge
nitorem aliis poffèffiones,ipfiq; ac ger
mano fuo ftatri Sigifmundo, nec non
matri eorundem diftributas, infigni
cum meliora fperantium dolore nemi- .
ni reftituit. Stabiliendo tamen Princi
patui füo dextrè providebat, Purpura
torum enim Turcicorum animisingen
tibus placatis muneribus, per eos Ot
tomanicam Portam reconciliare non
præ
-
 R E R. T R A N s. LIB. I. 31.
praetermittit- ; Tributum qvindecim
millium aureorum , qvod per tres an- ,
nos genitor ipfius perfolvere neglexe
rat,(regalibus fuperadditis muneribus).
fine tergiverfàtione perfolvit. -

Reconciliata itaq; Porta,tutaq,(fál- ,

\
tem qviefcere potuiffet) fuêre illinc o
mnia. Blandiente qvinpotiùsampliùs
p.:
fortunâ, fupra prædecefforum Princi
-pum gloriam, acopes, feliciter cun&ta,
. tàm domi qvàm forisipfi affluxêre.Va
lachiæTranfalpinæ ac Moldaviae Prin
cipibus annuü pendere nó erubefcenti-.
bustributum,legationibufq; cunétorü
fermè Principum Chriftianörüeundem
fatigantibus.Tot obfeqviisfortuns de
linitus Princeps, vix fecundam poterat
temperanter ferre fortunam, qvin po
tiùs compotationibus ac luxu tota per
fonabat ejus aula .. -

Diffenfio interim [1653]inter Ra

kocium ac Bafilium Moldaviæ Princi
pem occultas ob caufàs orta, in aper
tum erupit belli incendium ; Miffoq;
-
: •
- B 4. * diétus
/
 -,-- -

*, I.
3. R E R v M T R A N s y L.
diétus Princeps cum certâ exercitûs
' parte Joanne Kemenyio,Supremo fuo
Gencrali, eum exturbat, qvi à Kozacis
(olimCorone Polonicæ fübjeétis,nunc
autem rebellibus) adjutus, Joannem
Kemenyium ejicit, regnum recuperat.
Ampliori fub Stephano Petkio Gene
rali fuo denuò exercitu miffo, reparat
bellum Rakocius, profligatoq; ac fugâ
elapfo Bafilio, auxiliares Kozacorum
copias, juxta arcem Szucsva obfeffàs,
una cum arce fame ad deditionem co
git, thefàuroq; Bafilii grandi potitus,
Cancellarium ipfius (Stephanum no
mine) regno Ê praeteromniú
opinionem, (ingenti fummà PortæOt
tomanicæ perfolutâ) in Principatu
confirmatur ..
Rebellio præterea Szemeniorum ,
(hi fùnt ex natione Tracum colle&ti
pedites, audax & expeditum, verùm
inconftans ac feditiofum militiæ ge
nus)contraPrincipemValachiaeTranf
alpinæ (proprium eorum dominum)
- - COn
|
 ----- ---

L 1 BER SE cv ND vs. 33
confederatum Rakociiorta, à luxu ad
bellum eum avocavit, (raro exemplo)
proceribus regni compluribus occifis,
eorumq;bonis expilatis, ærarioqvoq;
Principis proprii nefarias injicere ma
nus,prædãq;per fcelus partâ ditati,ipfo
Principeinvincula conje&to,qvendam
è primoribus invitum coégère regi
men fufcipere ,. - -

Tanti facinorisrumoread Rakociú

perlato, extemplò cogitcopias, nefari
umά; fcelus ulturus ingrediturTranf
alpinam. Elabitur interea è cuftodià .
SzemeniorumcaptivusValachięTranf
alpinæ Princeps Conftantinus, pau
cófq; poft dies(profligatistamen priùs
ut patebit Szemeniis,) incolumis ad
ÉÉ, pervenit. Szemenii, affé
clæq;eorum,audito Rakociiin regnum
ingreffu,[1655] ex improvifo eum in
caftris incautum aggredi ftatuunt, vi
tatifq; antecefforibus Rakocianis,dor
miente circa meridiéintentorio(juxta
oppidum Ploeft) Principe, ab excubiis.
.-- . - B 5 priùs
——-—-

34 R E R v M T R A N s y L.
priùs vifi qvàm auditi, paratâ qvocirca
Szemenii in manibusvidebantur habe
re vi&oriam , nifi vino omnes obruti
phrenetizarent veriùs qvàm more mi
litari pugnam capefferent,refiftentibus.
itaq; nonnullis cohortibus, reliqvis ad
pugnâ fe parandi tempus datum, qvi
busfupervenientibus,colluviesiftabar
-
barorü, inftarpecudum finelaborema
étata, captus etiá ac palo infut* pfeudo
princeps abiis impofitus.PrincepsMol
daviae Stephanus,Conftantinum fecum.
ducens, (qvi excaptivitateSzemenio
rum elapfüs ad eum fe receperat) fe
qventi pcft pugnam die cum auxiliari
bus fupervenifcopiis. SerumfHhoftibus
arrififfet fortuna àuxilium. -
]
1. S E C T I- O II.

Onftantinum Valachiae Tranfal i

pinæ à fe tunc reftitutum,Stepha
numqve Moldaviae Principes lætisper
complures diesconviviis excipit Rako
cius,necverba ejusjaétantiæ plena,de- ,
.^ , , , . miffae
 L 1 B E R SE cv ND v s. 35
miffae ex adverfo convivarum Princi
pum fui oblationes inter compotatio
nesdefunt,qvibus tandem exaétis redit
in Tranfylvaniam, arridente fortunâ
paulo altiores reportans fpiritus Ra
kocius. - -

Ne tamen fortuna ( fui fimilis) læta

triftibus mifcere prætermitteret. Ante
triumphum diétiPrincipis rranfàlpiefi
Illuftriffimus Comes Sigifmundus Ra
: kocius, germanus ejus frater, qvi è Se
reniffimorum Reni Palatinorüm fami
lià, Henriettam, nonnullos ante men
: fes uxorem duxerat, eadem paucos poft
nuptiarum dies decedente, ip(e qvoq;
. variolorum morbo correptus, ingenti
cum bonorum dolore, juvenis magna
nimus, fàpiens, magnaeq; meritò capax
fortunæ in humanis effe defiit.
Bellum interim inter Polonos, ac
Chamum Tartarorum Præcopirarum
Principem, ipfiq; contra proprium Re
gem ac Dominnm adhærentes Koza- •
kosortum,famam nominisfuiilluftrio
Nº - - e.
B6 rem
 36 RERvM T R A N s y L.
rem reddendi , fingularem Rakocio
præbuit occafionem,rumore enim iftius
àdeum perlato, felc&torum èftipendia
riis fuiseqvitum aliqvot millia perlega
tum Joannem Betleniü Regi ac Regno
Poloniæ non rogatus offeit; grata erat,
imminente tunc maximè hofte, hæc
*.-

ipfius promptitudo,reliétiq;fub Com

mendahte Michaële Mikes in caftris
Polonicis Hungari, confe&totandem
bello nonindonatirediêre. Francifcus
prætoria,Principis Rakocii filius,com
plurefq; è Magnatibus Tranfylvanicis
Polonicae Nobilitatis alboinferti.
Glifcebant interim,turbantib* cun
&ta rebellibus Kozacis, àfinibus autem
Prufciae Svecis irrumpentibus, denuò
in Poloniâ bella, auxilium ac focieta
tem armorum Rakocii utrifq; ambien
tibus, fed prælata abipfo Svecorum ac
Κozacorum amicitia omnem praeftiti
antea erga Polonos officii memoriam
obliteravit-. • • . .

Cujus ut belliorigo le&orem eomia

- r- flllS,
 _ _ I. 1 B E R S E c v ND vs. 37
nus fugiat, res paulò altiùs repetenda.
Georgio Rakocio feniore, (qvem re
gnum Poloniæ ambientem, mors ino
pina rapuerat) non mediocres ad fafti
gium regiminis Polonici fe accingen
tem, feciffe apparatus, certum eft, qvi
adfilium ejus tranflati,defiderium qvo
qve regni pe&tori ejus infudêre, qvod
tamen occafionibus deftitutum necef
fitas celare coëgit. . *.

Svecicis Kozakicisq; tumultibus(ut

præmiffum)intereain Poloniäglifcen- .
tibus,legatus Albertus Pramorfiki,Re
ferendarius tunc Sereniffimæ Reipnb.
- Polonæ, nuncSupremusCancellarius,
certamin fubfidiüm ejufdem fummam
à Principe Rakocio petens,nomine Se
feniffimi Regis adoptionem filio ipfius
fub certis offert conditionibus, de qvo ,
dum interpartes conveniri neqviviffet,
invitatum ac tandem delufum fe expo
ftulans Princeps Rakocius, armis iliatâ
(ut prætendebat) injuriâ ulcifci decre- .
yit. Accingititaq; adbellú fe [1657}
B7 Polo
n- •
38. R E R v M T R A N sy L. *
Polonicum. Qyod tamennecChamú
Tartarorum, qvi exhofteamicus Polo- .
norum faétus erat, nec Ottomanicam
Portam latere potuit, prohibitoriae ab
utrifq; extemplò miffae literae, fed con
temptæ,iterata limitesjam Poloniæ im
refTo, nifi reditum maturaret, atroci
É fuperadditis minis, denuò manda-.
ta,fedcum fùftu reje&ta. NecSacratif
fima Romanorum Imperatoria Maje
ftas per Reverendiffimum Dominum
Georgium Szelepcseni Regni Hunga
riæ Cancellarium, ac Epifcopum Ni
trienfem, (anteqvam ad extrema effet
deventum) femetinterponerededigna
ta eft, verùm trahebatjam fuum fatum
Principem maturabarq;. Obftinatus
' itaq;adjun&is KozacisâcSvecis longè
latèq; diu graffatus, tradentibus Svecis
Cracoviam occupat, præfidioq; fàtis
grandi (fub Commendante Joanne
Betlenio) munit,Briftiam deditione ca
ptam Andreæ GaudiColonello fuo cu
ftodieadam tradit,qvi foli mirabili Dei
* *. • ^ • pro -
 L I 8 E R S E cv N D v s.
providentiâ,èpublicâqvafi clade fí
fiti, confeétâtandem pace, reliqvis per
Tartaros caefis aut captis incolumes di
miffiinTtanfylvaniam rediêre.
lllteriùs de cætero progreffus, con-,
federatis ejus tanqvam cautioribus ad
tutiora regreffis, foluscum fuisreliétus,
diuq;per loca deferta ac avia oberrans,
totóférmè exercitufame confe&to, cir
cumvolantibusPolonis, juxta praefcri
ptas abipfis conditiones, [1658] in
genti fub juramento promiffà fummâ.
(qvam tamen, violatum à Polonis con- '
traétum pretendens,haétenus non per
folvit) obfidibúsq;Stephano Apafio ac
Georgio Geröfio Primatibus Tranfyl
vanicis reli&tis,pacem facere cogitur.
S E C. T I O III.

I Mrminentis praeterea cum toto fuo

rum robore, Tartarorum Chami
rumore perterritus, in Podoliâ reliéto
cum exercitu JoanneKemenyioSupre
mo fùo Generali,cuin trecentorum cir
. *, - -

• -.
• ^ • •
- citer

•
 .- -

- 4o Re R v M T R A N s y.
citer comitivâ, continuato per com
plures dies itinere, Maramarofinum
(provinciam regnoTranfylvaniæ uni
' tam) tandémq; Ecsedinum (ubi con
junxfiliüfq;ejuserant) inglorius redit.
Exercitus verò cum Joanne Kemenyio
reli&tusabinnumeráTartarorum mul
titudine circumventus, qvamvis (fi
numerum Tartarorum fpe&tes) adeò
exilis, ut cum decem,imò pluribus uni
pugnandum effet, faméq; vehemenrer
laboraret, fortiter tamenprimo dieim
petum Tartarorum fuftinuit, feqventi
verò, dum ab hofte pugna reparatur,
Szemeniis, qvorum nonnullas cohor
tes inter ftipendiarios Rakocius alue
rat, ftationem fuam non folùm defe
rentibus, imò apertèad hoftes transfu
giendo , locum irrumpendi præbenti
bus, univerfis cæfis aut captis,proflga
tus. Szemenii qvoq; pariter in capti
vitatem afferti, digno proditionis præ
mio donati. / -

» Expeditionemejusinfauftamfore,in
' • , , - . • dubi
-
L 1 B E R S E c U N D vs. 4*
dnbitata,eáq; complura figna prodide
- rant. Maramarofinum enim(Tranfyl
li: vaniae provinciam Poloniæ regno con
terminam) ipfo cum exercitu ingreffo,
(qvalia menfe Januario in iis locis fieri
folent & ha&tenus duraverant) frigora
. in largasverfapluvias, ipfummet Prin
cipem cum parte exercitûs ad fpecu
landum iter prægreffum , per integros
; fèx dies nec ipfo regredi, nec reliqvis
fubfeqvi valentibus à toto fecluferant
exercitu. Qvo tandem ingenti cum
hominum ac pecorum ruinâ junétus,
immenfæ in alpe, qva tranfeundum e
rat, nives, adeò occlusêre iter, ut plau
ftra vix ingenti cum labore ergatarum
beneficio tranfportarentur, ipsâ natu
rà, ne in exitium rueret, retrahente
eum. Poloniam ingreffus, graviffimo
per complures feptimanas vexatus eft
morbo. Generofioribus eqvis, qvosin
deliciis alebat, (nullo anteà morbi ih
dicio vifo) decem fele&ioribus per eos
diesmorboabfumptis Cracoviam den
o
(tra-.
-
 *.

4* RE Rv M T R A N s * L.
dentibus Svecis) infigni cum pompâ
ingreffus, dum (folium qvafi occupa
turus ) palatia regia adiit, ex eqvo de
fcendendo, elifo è capite pileo, non fi
rie ftupore circumftantium cecidit fis
pinus. Non proculà civitate Zavicoft,
dum di&tus Princeps Regi Sveciæ mili
tari cum folennitateconjungitur,in lo
co plano, nec tales cafus ordinariè me
tuendo, carpento amboinfidentesfub
verfi, non diu eos in Poloniâ duratu
ros ab utrifq; exercitibus judicati funt.
Nec plura, fed minoris momenti dee
rant portenta,qvæ prolixitatis vitandæ
gratiâ prætermittimus. Sed divinæ
proyidentiæ fatalis difpofitio nec ag
nofci, nec vitari ab eo poterat.
' Rákocius nec aniìo nec corpore
fàtis fànus paucos poft dies Szamosuj
varinum ingreffus,GeneraliaregniStá
tibus Comitia indicit. Congregantur
qvae fupereramt eorum reliqviae, ut tot
nmiferorum, qvorum captivitatis ( mom
meceffarium fifçipiendo bellum ) caufâ,
• exti

•
 - •

LI B E R S E c v ND v s. 43.
T; extitiffet mifereretur, thefaurámqve imę
; 7ramfflvamiâ congeftum, pro iis qvo
oâ rum ope congefferat, effumderemom du
mi bitaret , ac imfuper Ottomamicæ Portæ
: fi furorem, ulterius contra eumfævire vo- -
of Zemtis, mullis fumptibus parcendo lenire
i. /àtageret, orabatur. Sed fie tot qvidem
3 1malis edoétus, obftinatú poterat muta
: reanimum,Deofatalem Tranfylvanos,
5 & eum puniendi accelerante perio
- dum. Se ' ad utrumqve negotium ul-,
, tra trigintamillia imperialium mom ha
t' bere juramento comfirmat. Sponte ante
1 biduum Regni Statibus prómiffàm li
* bertatis reftitutionem revocare ac de
; negare non erubefcit . Cum ftupore
hæc cernentibus cun&is, adeôqve of-,
: . fenfis , ut non finitis folito more Co- ,
p. mitiis, nec valedi&to ut mos aliàs erat.
· Principe,dilaberentur univerfi.Super
r veniunt paucospoftdies cum mandatis
t Imperatoris Turcici, propriâ manu,
fübfcriptis,literis prætereaChamiTar
. corum , ac Supremi
- ç
Portæ & Budenfis.
Purpu
. … ”. - e ^
/
2
44. RE Rv M TRANSYL.
Purpuratorum, legati» qvibus unani- !
-

miserat continentia , imperatúmqve

Statibus regni , ut in locum Primcipû
Rakocii, propter rebellionem ac inobe
ajentiam fuam, motúmqve contra Po
loao, Ottömanicæ Portæ amicos bellum
dammati , alium patrio rit* eligeremt,
cujus confirmatio ( mullo fuperimpofito
onere) promittebatur. Superadditæ im
terim, mifi parerent, atroces minae , ex
tremâqve pericula. -
-
-

s E C T I O IV.
Ovêre hæc obftinatum Rakocii
Principis animum, cum imbe
cillitatis fuæ `(fi molem illam Turci
cam æqvipares) probè confcius , armis
fe regíuím manu tenere poffe diffide
ret ; Comitiaitaqve regni Statibus Al
bam Juliam indicit , cedit fponte re
É , in eámqve eodem annuenteitur
èntentiam, ut aliuseligatur Princeps,
pro ipfo interim in Ottománicà Portâ.
intercedatur, ubi veniâ impetrati , re
- . - CenS ι

•
 L 1 B E R S E cv N Dv s. 45
*y
-i- cens tunc eleétus Princeps Francifcus
: Redei, vir pius, mitis, omniúmqve ju
dicio reliqvis regni Magnatibus hoc
honoredignior,adpriftinum redeatpa
rendi ftatum. Interim dum fententia
-Portæ expeétatur, Princeps Rakocius
-in bonis fibivi pa&torum conceffis,tan
qvam privatus vivat, dire&tioni regni.
fe minimè immifceat, neqve titulum
Principis ufurpet , omnibus principa
tûs exercitiis in Francifcum Redei
tranflatis; hæc omnia verbo fuoPrin- '
cipali, fub bonâqve fide Chriftianâ ob
fervaturum, literis chirographo & fi
gillo folito munitis, qvæ in Capitulo
Albenfi Tranfylvaniæ extant, fe ob
ftringit. Princeps Rakocius; Statibus
qvoqve regni, pa&tis feftaturos, eodem
modo fpondentibus. DiffòlutisComi
tiis,di&tóq;Principe Rakócioin privata
fua bona fècedente, promovendis ejus
negotiis,extraordinariusadOttomani
cam Portam legatus, Francifcus Ke
refztefi de{inatur.
Mitti
 46; R £ R v M TR A N sv L.
Mittitur etiam eodem de negotio
ad Purpurátum Budenfem Sigifmun
dus Banffi, utrîqve vix auditiincaffum
laboravère. Interearecems ele&tus Prin
ceps Francifeu Redei, prsfidiarios in
arcibus regni finitimis, Fifealibú/jve, l
qvæ vi pactorum Principi Rakgcio da
tæ mom eramt, imò iis fe ceffurum obffri
êtus erat,im women regnicolarum fuám
qve jurare mandat, me vel reconciliatâ
Portâ Ottomanicâ,ipfi abfqve confenß,
regnicolarum, fed cum iifâem ad obfè
qvium Principis Rakgcii redeamt,jura
menti formulæ inferems ; Qvi tamen
inftigante Principe Rakocio, contráq;
pa&a id fieri prætendente, juramen
tú prxftarerecufàrunt,FrancifcoGyu
lai ViceCapitaneoVaradienfi,non na
f tivo, nec per Articulos regni patriæ in
fitò homine, prætérqve leges huic mu
neri praepofito , rebellionis ante alios
authore. Seqvitur authoritatem ejus,
'una cum fibi fubjeétisViceCapitaneus
BorosJeneiefiLadiflaus ujaki,deqyi
- - ' • bus
 L 1 PE R SE cvN Dv § 47
s bus paulò uberiùs dicendum. Dum
mandatisOttomanicae Portæ, de amo
j, vendo Rakocio, non confeftim parent
, Status,&qvamvis novo Principe Fran
„ cifco Redei eleéto obediiffe videren
„ ' tur , interim tamen reconciliationem
, ac reftitutionem Principis Rakocii ur
i. gent , primùm à Purpurato Budenfi,
* confeqventer à fùpremo etiam Veze
„ rio arx Jenâ præter omnium fpem ,
4 poftulari incipit. Laetus artipit occa
; . fionem Princeps Rakocius, àuxilium
„ itaqve& defenfionem contra vimTur
, carum ipfis promittit , vitámque ac
, mortem cum iis conjunétam fè habi
, turumjurat, qvibus infoeliciffimi per
. fvafi, ab obfeqvioregni recedentes,ju
. ramentum præftare neglexerunt.
Confeqventer Szamofujvariefi qvo
qve Capitameus Georgius Banffi, jura
memto fe Rakocio devinciâ prætemdems,
(qvafi Principatui fub certis conditiomi
- bus remumciante Rakocio, juramemtum
* tàm ipfius , qväm reliqvorum mom effe*
' - -
*-
*" * • *©
-* • aeter

,-
 48. R E R v M T R A N s y L.
determinatum & fuffenfum ) jurare
7re//£44t.

Princeps etiam Rakocius, qvia mulla

de juramento à præfidiariis, fub prædã
&torum nomine recems exigemdo ffecifica
im contraétu faëtafuiffet mentio,viola
* tum à Statibus regni paëtum, mullisq,
ampliùs fé conditionibus obftri&tumpræ
temdems, titulum Primcipis confeffima
- ufurpare cæpit. Coatra, Regnicolæ mom
> àfe, novo£, Principe, fed à Rakocio vio
latum contraítum talibus argumentiae
afferebamt. Licet emim expreßè vipaélo
rum cautum effet, Principem Rakocium
omnes finitima, Fifcalefj, arces, fibi mom
conceffas, mamibus regni ac movi Primci
pis refignare debere,nunqvam tamem id
£pfum præffitiffe, fub fuâ qvim potùs
dire&tione femper refèrvatas à juramem
to movo Primcipi, Regno4, præffamdo ar
cuiffe, qvamvis dire£tioni omni ceffif
fet.folam4, futuram Turcicam gratiam,
exinde4, poffliminio redituramfuam di
gnitatem refervaffet. EtligtJ-;
< * or

« • . |
 L 1 B E R S E cv ND v s.
ti formulæ (qvod præfidiarii præfare
aebebant ) infertum effet, etiam fi Ot
tomamica Porta Principi Rakocio re
conciliata fuerit, ipfis mom fejumétim,
: fed cum toto regno ad obfeqvium ejus
zedire licere, minimè tamen eximde vio
latum effe contraëtum, cum imtegrum ,
; regmi corpus-mom autë diffim&fim mem
bra ejua contraítum imierint, ejus ita4
effet imiti cú ipfo paíti memorem & ef
ae&tuatorem effe. Alioqvim ab omnibus
eleëtus Princeps à fingulis abdicaretur,
& de comtraítue ab umiverfis inito, à fim
gulis judicaretur, unde qvamtae emor
?mitates ? qvæfraudes ?
S E C T I O V.
- 'T urbatis itaq;jam rebus, contra
&túqveab alterutrâ parte manife
ftè violato, Princeps Rakocius ad omnes
Status , Comitatus, Sedes Siculicales,
Saxonicalefí , ac Civitates, ut Prim
ceps,fçribit,ut fibi legitimo eorum Prim
cipi pareamt , armâqve adverfùs Otto
V. - „ mamj
•
5o R E R v M T R A N s y r.
mamica Porta, (contra qvâ fùffìciemtia
fe habere media afferit) fufcipiamt, im
perat. Qyibus auditis, ele&tus Princeps
Francifcus Redei Generalia regni Co
mitia in civitatem Saxonicalem Med
gyes indicit, qvæ tumultibus plena fu
türa , qvolibet facilè prævidente, ele
&tus Princeps ac Confiliarii, ut armatâ
manu, ac præfidio fùfficienti fulti Co
mitiaadirent, à plerifqve monebantur;
Verùm cum boni publiciamoré, Sta
tuümqve regni in eo confenfum, con
tra tales tumultus fùfficiens putarent
effe præfidium, bonâ freti confcientiâ,
Divinæq; providentiæ exitum reicom
mittentes, ne contra pa&ta f ciffe me
ritò argui poffent, ad ftatutum ingre
diuntur diem ,
Jam faétionibus totum laborabat
regnum, Magnates, Proceres, reliqvî
qve Sratus inter fe diffidentes, Š
huic, alii alteri è duobus Principibus
favebant, plures exitium regni prævi
dcntes, infciiqve qvid aggent, taciti -

- * •* mœre- !
«^
 L 1 B E R S EcvNDvs. 5t
fnoerebant,perculfisregnicolarum ani
mis,4tatuitur tamen ab univerfis, com
tra paëta feciffe Principem Rakgcium,
mec admittendum, mec jam regnicolas
paétis ac juramemto ulteriùs temeri: de
' monffrantur itaqve per literas exceffus,
& maximè qvòd non fòlùm paífum mu
per cum Statibus regni imitum violaß
fet, verùm univerfòs contra Ottomani
cam Portam ( à qvâ regnum minimè
avulfurum im primordio regiminis ju
raverat ) ad arma ciendo, comtra jura
memtum qvoqve tempore mauguratto
mis præfitum feciffet. Qyae Dionyfio
Banffi (uni è Primatibus regni) perfe
rendæ traduntur, ut à ceptisdefifteret,
potentiffimámqve Turcarum natio
nem ad excidium fuum , & regni, ne
provocaret, admonentes.
Rediit legatus incaffum perfe&o
itinere,promiffa varia, ff recipiatur, fim
^mtmt44, varta* mtmas , z//zo exztzam re

gni Statibus reportans. Offerebat imter

C检?^4 Pręp; Rakgciua , fi ipfò rece
. • C m. pto»
 ^. R E R v M T R A N s y L.
pto, hoffus Tranfflvamiam ingrediatur, *
im publicâ regnico'arum congregatiome
flexis gemibus, eo qvo Statibus placue
rit mortus genere oppetere feparatum ,
cujus proíiffi , uî vel âpüd infimos !
fiues; Qvin poliùs Sedibus Siculicalib?.
'. (in qvibus præcipuum Tranfylvanicae
militiæ robur) ut in fuccurfum armati
extem plò adeff nt,imperarum ; Sedi
bus Siculicalibus udvarhely, Marus,& .
, Aranyas, tepidiùs qvâ neceífitas, an
guftiaeqve temporum flagitabant, ob- .
temperantibus,& ad fubveniendü pa- |
ratis. Sedibus verò Siculicalibus Csik,
cum filialibus, ac Sepfi, Kezdi,& Or
bai, in Rakocium magis pronis, ob íd
qve juffâ detra&tantibus 5 Præcipuis
* (cum qvibufdam) Clemente ac Geor
gio Mikes, iftius fciffionis authoribus.
Congregatisqvinimò Georgius Mikes
nonnullis, infciis invitífqve iis, qvos in
iftis regionib*patrie ac qvietis amantes
;rebatur,communiiftarumSedium no
'. - • ' mine

v f. -
 L 1 B E R S E c v N D v s. 53
mine clam literas ad Rakocium per
fcribit , ad occupandum principatum
hortatur, auxiliatricéfqve iftarum Se
dium copias ad rem perficiendam of
fert, qvarum literarum ipfemet lator,
propenfiffimum erga Principem Rako
cium ipforum ftudium prolixè com
mendat, animátq;adhuc dubitantem,
utrum mediocribus copiis (qvales tunc
habebat) rem tanti momenti aggredi
præfumeret;Satis itaqvejam animatus,
tepidèqve regni Status rebus propriis
cónfulére perfpiciens, Medgyéfinü ex
inopinato aggredi,Statufqve cum ele
•
&to Principe omni auxilio deftitutos
~armis fibi fubjicere decernit. Regnico
læ ex adverfoarétiores indies res, nul
lámq;fubfidiorum fpem cernentes,ite
ratam cum promiffis fàt luculentis ad
Principem Rakocium deftinant lega
tionem, eandémqve perficiendam A
catio Barcsai, tunc regni Præfidi, mox
autem (ut inferius patebit) Principi,
-<; • . •fed
. duriore
C 3 exitu ; Re
tentis

-
 54. R E R v M T R A N sv L.
temtas emp/// co//t}*a, o////2e jus gentuum
Princeps Rakocius legatis , contra regni
Status illuc congregatos AMedgyefimum
celeriter ducit exercitum, mo&téqve fù
pervemit; Inter cætera, liberam im Co
mitiis fuffragandi facultatem à Stati
bus ademptam qvaerem*; Qyafi verò li
bertas fuffragiorum fub armis potiùs
qvàm remoto eorum metu fieri poffet.
Omnibus qvi machinationes iftas im
– probaverunt præfentiffimum erat exi
' ' tium, & qvoniam refiftere non pote
' rant, legatiome im campum mißá, im ur
bem eum recepêre, ita tamen, ut mum
qvam fe contra Ottomamicam Portam
arma laturos apertè declararent ; Lae
tus accipit ille conditionem, amniftià
qve rebus retroa&is datâ, Principem
nuper eleétum Francifcum Redei, pri
ùstamen,ampiiùsvel Ottomanicâ Por
tâ jubente Principatum minimè fubi
turum,juramentoobftri&tum, in pro
pria bona incolumem dimittit.
*,
SECTIO
•

«^
 L 1 B £ R SE c v N D v s. 55
! S E C T I O . VI.
TÆcin Portâ Ottomanicâ audita,
regnum Tranfylvaniæ ha&enus
innocuum exiftimatum , in partes ad
miffae cum Rakocio culpae traxêre ,
irámqveanteacontra Principem folùm
concéptam non lenivêre, fed in fuam
:, & totius regni perniciem maturavêre.
3.
Novi itaqve à Budenfi acTèmefvariem
f Purpuratis legati, novæ miffe l*erae,
offenditur admiffa culpa , regni Stati
bus Principem Rakocium, tanqvam re
bellem, contrâqve volumtatem Ottoma
micæ Portæ receptum deférere impera
tur, nifi obedierimt addunturminæ, ex
tremâmqve regni exitium. Perterritus
his Princeps Rakocius, Comitia de
nuò Albam Juliam indicit, ubi nihil de
fummáreicönclufum,hocunicum me
moratu dignum a&tum: Offert fé Prin
ceps Rakocius, fi Porta Ottomanica li
tera, fidejufforias (Athmame ipfis di
ętas) de mom augendo annuo tributo,mom
N^ C4 occu
•

$\
56 R E R v M T R A N s y L.
occupamdis regni limitibus, conférvam
diß, ejufàlem libertatibus, juxta Ath
mame Sultani Sulimammi, dederit, va
leditio principatu, im privatum fé redi
gere fatum paratum effe, juberéqve ut
conformes eâ de re præditlis Purpuratis
tranfmitterentur literæ. Improbatum
tacitè à cun&is, fed ne hifcereqvidem
audentibus. Miffae literæ iram in furo
rem, non gratiam, vertêre. Interea
Princeps Rakocius Michaëlem Mikes
(qvem Cancellariatûs munere ornave
rat) cum fecretisadRegem Hungariæ
mandatis mittit, qvi ut à regnicolis.
qvoqve pro legato agnofcatur, literáf
qve ferat credentionales, optat, nec
obtinet .
Sub iifdem Comitiis appulerunt ex
vinculis Crimenfibus à Joanne Kemé
nyio ad Status regni literae per Reve
rendumStephanum Sellyei ex captivi
tate fide jubente fe folutum, ac fervi
torem ejufdem Petrum Szigeti latæ,
qvæ de apparatumimifqve Tártarorum
!/ i
regni
1 --
 L I B E R SE cv ND vs. 5*
regnicolaspræmonebant,fecretiora verò
(qvæ certiffima fuiffe eventus docuit)
oretemus referemda mandaverat, Prim
cipem ipfum me regnum fumditùs ever
teret , hortabatur. Relata hæc cunéta
per eos Principi, verùm qvia regno,
non verò ipfi confultum videbatur, fè
veriffimis minis additistacerejuffi,fic
uti PetrusSzigeti paucispoft menfibus
coramplurimisteftatus eft. Ne his qvi
dem defierunt Turcae regni Status
(Principe Rakocio trahente) ad exi
tium proprium obftinatos, futuri præ
monere periculi. - •*•

Congregabanturinterim moveban
túrqveinperniciemdeplorandæTran
fylvaniæ,exuniverfà ferè Europa Afiâ
qve exercitus, fed nec tantae molis in
dubitatus rumor,utcaducaerennncian
do dignitati, tot Chriftianorum milli
bus per &propter ipfüm perituris con £
fuleret, Principem Rakocium movere
potuit, qvinpotiùs nonfolùm à regni
colis , veJm ipfis etiam Confiliariis,
- V. C 5 - mira
 58 . R E R v M T R A N sv L.
mirabiliper Principem induftriâ, cun
&ta hæc celabantur. Generalia ulti
mümqve ferè patriæ excidium præce
' danea denuò Comitia per ipfum indi
cuntur, caufà Comitiorum advemtus
Tártarici, Budenfifqve legatorum,qvi
ex fuperabundamti, qvamvis obftinatis,
priùs gratiam, qvàm pœmam offerebamt,
erat, experiri præterea Princeps ip/è,
utrum regnicolae arma contraOttoma
micam Portam fécum fumpturi effemt,
avebat. Verùm impares fé ad gerendum
comtra Turcas bellum, & (qviaita Deo
vifum effet ) jugum potiùs, licet grave,
fé fubituros, qvàm arma moturos de
claramt univerfi,qvimpotiùs ut regno ce
dere,qvàm fé ac umiverfos ia extremam
velit praecipitarepermicië,demißè oramt.
IPromittit fereceffurum Princeps Rakg
cius, (pro ccffionereceffum ufurpans,)
receditqve (non renunciat) in partes
regni Turcis viciniores, ac inftruéto
cum exercituverfus arcem Jenö,illinc
feptem eqvitum , & duo njillia pedi
- ¢2y
\' tum,
I.
(f. •
 I. 1 B E R SE cvNDvs. 59
tum, [1658] tormentâqve campé
; ' ftria o&to fecum habens, BudenfisPur
*
purati caftraverfus,qvæ qvinqve Hun
ι garicis diftabant milliaribus,properat.
Purpuratusverò Budenfis(Chinan Paf
fa) homo mollis, nec adarma natus,ni
hilqve ea de re utRakocius eum inva
dere præfumeret, cogitans, vix tertia
militum fibi fubjeétorum parte in ca
ftris præfente, Purpurato verò Temef
1 varienfi(ut qvi vir militarisipfum floc
%\. cipenderet) cum toto fuorum robore
1* abfente, non fàtis inftru&tas habebat
copias,qvé ultra qvinqve millia utriuf
qve generis armatorum in caftris non
u •
habuiffè ipfe vidi. Et (qvod facilem
y PrincipiRakocio incruentámq;peperit
viétoriâ) auditoPrincipis Rakocii fer
*
mè imminentis rumore,expavefaétus,
cum toto peditatu,partéqve eqvitatûs,
in anguftiis viæ Lippam verfus ten
) * dentis fubfiftens, reliqvos ultra fpa
tium integri milliaris mifit obviam
aureº-J;? ac adpugnam
- - pmOre
 - • .

6o RE Rv M T R A N s y L.
more militari difpofito appropinqvan
tes exercitu , qvamprimùm à Turcis
vifi funt, panico omnes timore percul
fi, fugâ fibi confulentes, pauci armis,
plures in fluvium Marufium, tunclar
giores folito volventem undas, præci
pitati periêre. Tam facilem adeptus
viétoriam Princeps Rakocius, tentat.
iterum de obtinendâ Portæ clemen
tiâ per literas Purpuratum Budenfem,
fatis grandem intercedenti fummam
promittens, de rebúfqve jam fa&tis
(qvas extrema extorfiffet neceffitas)
femet modeftis excufans verbis, fed ir
ritus fuit labcr ,. Partâ cum viétoriâ
prædâqve retrocedit Varadinum ver
fus , ac illincTafnadinum fe confert ,
Princeps Rakocius, ubi tamdiu mo
-ram trahit, donec Chamus Tartaro
rum, ac utriufqve Valachiæ Principes
Tranfylvaniam ingréderentur,Supre
múfqve Vezerius arci Jenö immine
ret, ut inferius patebir*. .
. /3ECTIO
•
 LI B E R S E c v N D v s. 6r
S E C T I O V I I.

MÉ jam molemAfiae, [1658]

Europæq; Supremus Vezerius,
arciqve Jenö cum centum circiter ar
matorum millibus, tormentorúmqve
ingenti apparatu imminebat, parte ve
rò ab alterâ Chamus Tartarorum, ad
junétis utriufqve Valachiæ Principi
bus,infinibusTranfylvaniæ erat, dum
timore perculfi Status regni, Georgium
JBanffi Comitem Comitatás Dobocenfis,
Framcifeum Damiel Regium Sedis Si
culicalis udvarhely Judicem , foammem
Lucs totius umiverfitatis Saxonicalis
Comitem, Regiûmqve civitatis Cibi
mienfis Judicem, deprecaturi per eos ex
tremum regni excidiù legatos ad Supre
má Vezerium deffimant. SedGeorgius
Banffi five timore, five occultiore, eá
qve incognitâ præpeditus causâ fefub
ducens, Acatius Barcsai, regni totius
Præfes, acComes Comitatûs Hunya
dienfis vivem ejus fponte fubiens, ( de
- - W% C7 difcef
\
-^

62. R E RvM TRA NsY L

difceffu, legationífqve fuae fummâ, ex
itinere Principem Rakociumcertificat,
qyi ex proventu falisfodinarum Tran
fylvanicarum viatico ipfi ordinato,per
literas propriâ fuâ manu (qvas ego& i
alii pleriqve vidimus) fcriptas caufàm 1
fuam Ê enixè eicommendat)
cum prædi&tis Supremum Vezerium,
tunc juxta arcem Jenô, qvam ante ad
ventum legatorum tertio die deditio
ne ceperat, fèdentem adit, totam in
terea Tranfylvaniam innumerà Tar
tarorum ipfifqye adjunétarum natio
num colluvie igne ferrôqve vaftante.
Qyis hic innumeras Tranfylvaniæ cla
des, ruinas, excidiacaftellorum, oppi
dorum, captivata, vel crudelidata neci
utriufqve fexùscentum (ad minimum)
Chriftianorum millia, integras regni
regiones, uni qvafi igni involutas, ir
ritas fugas, deprehenfos receffus,ardua
montium ac fcopulorum indagata, in
'numerâqvealiabellimala,animo com
plccti, aut calamo deping;e p9ffet?
ty aJo
 L 1 B E R S £ c v N D v s. ôs
& Majorem meliorémqve Tranfylvaniæ -

í partem periiffe,infavilláfqve redaétam

'. dixiffe fufficiat-. -

g . Nectamen Tranfylvaniæ, fimiliter

? arciJenò, cujus campos propriofe tin
í &turum fàngvine non femeljuraverat,
; fuppetias tulit Princeps Rakocius, fed
, némine vim propulfante, affliétifqve
3 opem ferente, fàtietas nil aliud vafta
» tionis regni finem impofuit, Occupata
» pereofdém dies funtCaranfebes acLu
gasoppida,una cum circumjacentere
gione per ejufdem Supremi Vezerii
ablegatos, Aliaatá:a';,,., , 3
3. , ,;* *** * , , , . . ? cú
, iuis pro falute propriâ qværente Prin
; cipeRakocio: Qvi tamen, ne amiffae
arcisJenô ignominia ipfi inureretur, •
; ViceCapitaneum ejufdem Ládiflaum
ujlaki, unà cum qvatuor officialibus,
, tanqvam feftinatione deditionis fuc
ÄÄî, prævertiffènt,paucis poft
diej&scapitibus ple&ijuffit, qvamvis
ne trigefi &am qvidem partem exerci

\
zy.
*-
£ Re r v M T R A N syr. -

——^tûs hoftilis fuorum numerus aeqvaret,

cum pauculis autem fuis cohortibus,
qvas circa fe habebat, contra Supre
mum Vezerium,TartarorúmqveCha
' mum, ac numerofiffimos eorundem
exercitus pugnare qvis confultum ju
dicaffèt , ? . -

Deftitutæ fic omni fpe, ad fingul6£

qve expavefcentes rumores, ac extre
mâqve expeétantes Tranfylvanorum
reliqviæ, mifericordiam Supremi Ve
zerii per legatos fupradiétos implorât,
[1658] qvæ tamennófecus,nifiingen
ti impofitâ fummâ, tributo annuóqve
au&o,impofito infuper (contraliberä
ha&enúfqve obfervatam Principum e
le&ionem) in Principem Acatio Bar
csaio,datur;Retrocedenteqvidem pau
cos poft dies cum proprio exercitu Su
premoVezerio, Chamo autem Tarta
rorum, circa Caranfèbes ac I.ugas exi
tum introdu&ionis Principis Barcsaii
opperiente. Non defùnt pleriqve qvi
occultis Principem Barcsaiiym àSupre
-
 - • < ---
L 1 ■ E R S E cv N dv s. 6; . ~ -

moVezeriolargitionibus principatum
obtinuiffe calumnientur. -

Alii verò (qvi in iifdé caftriserant

præfentes) metu mortis compulfum
fubiiffè afferunt, nos incerti,judicium
hujusreialiis relinqvimus, Sufcipitver
fùs Tranfylvaniam, cum fibi adjun&o
$ Supremi Vezerii Kapucsi Paf$â, iter
Princeps Barcsaius, Principem Rako
cium de exitu legationis fuæ certifi
, cans, convocatorias praeterea ad Gene
. ralia. regni Comitia, in civitate Saxo- .
nicali Sefpurgienfi celebranda literas *
univerfis regni Statibus & Ordinibus
;s tranfmittens.
Convenêre ad præfixum diem, tàm
- -

, ex Comitatibus, qvàm Sedibus Saxo

nicalibus univerfis legati; Sedes etiam
Siculicales per legatós ex primoribus
fuorum fele&tos É aderant more,
folus Stephanus Petki Sedium Siculi
„ caliumCsik, Gyirgyo, & Kafion Capi
fi taneus, (qvi Rakocii PrincipisConfi
liariusacSiipremus aulæ Præfe&us) ob
- - - caufam
)! <s>
^ . . \
- R E R v M T R A N s Y r..
caufàm fibi foli notam aberat. Propo
mit infælicem legationis fuæ exitum,
multam ingentem, auëtum tributum ;
impofitum fé Primcipem præfentibus
Statibus Primceps Barcsaius, fi armisß
eontra Ottomanicam Portam pares ag
moßerent, five aliafupereffemt refiffemdi
media , ffomte fé ceffurum promittem*,
qvamdiu primcipatástitulo fungeretur,
mumqvam fé cum Primcipe Rakgcio col
lufurum per traditas qvidem Supremo
J/èzerio literas juraffe, verùm depofito
iffo munere,cum eodem, falvâ confciem
tiâ poffe convemiri, ait. Speciofà hæc,
fed nifiifdem Princeps à SupremoVe
zerio impofitus recipiatur, extremum
interim minaturexitiumipfiadjun&tus
KapucsiPaffa,efficaces reddente ipfius
minas, Chami juxta Caranfebes in vi
ciniâ adhuc morantisgj; Nemi
ne itaque hifcere aufo, recipitur , foli
túmqve præftat regnicolis juramen
tum 3Qvi dum reciprocum ipfi præfta
re inciperent, qvamviscußtas contra
-. &tús

!
 —

s L 1 B E R S E cv ND v s 67
&tûs nuper cum eo initi conditiones
per Principem Rakocium crederent
violatas, imò per & propter ipfum fe
- periiffe affererent, nihilominus inno
centiam fuam orbi Chriftianoteftatam
reddere volentes,futuræ Portæ clemen
tiæ poftliminiöqve redituræ cjusdigni
tatis fpem tunc qvoqve ipfi refèrvavê
I.
re, qvod ut lucidiùs pateat, verbotenus
^'),
inferi placuit- ; Conditio juramento
Statuum,tunc Principi Barcsaio juran
tium inferta hæc erat : Hoc etiam mom
prætermiffo , fi Illuftriffimum Primci
pem Dominum Georgium Rakgcium,
1Porta fulgida im gratiam recipiet, fàl
vum mihi fit ad fidelitatem fuae Celfi
tudinis redire. Ita tamem fi fua Celfitu
do interea temporis mullam comtra re
gnum hoftilitatem molietur,nec ullis oc
cafionibus & modis impedimento erit,
qvim Portæ Ottomamicæ obfeqvi poffi
»mus, & tumc qvoqve libertatum moffra
rum defeótibus, ßcundùm placitaregni
medebiturR
- - --- - ^• SECTIO
W
68 R £ R v M TR A N syr.
s E C T I O VIII.
I Nauguratus Princeps Barciaius /;-
teras fub iifâem Comitiis Stephamo
Petkio mittit, ut beneficii à Primcipe
Rakocio acceptimemor, cauße ejus pro
movemde infiffat, hortatur; qvod utrú
ad expifcandum fcripferit hóminem,
aut occultè (fed fyncerè) rem Princi
pis Rakocii promovere voluerit, ipfè
hovit, certum eft ufqve ad exitum Co
mitiorum Petkium 7 minimè compa
ruiffe ,. · · · ·
Miffus fub iifdem Comitiis ad eum.
à Principe Rakocio cubicularius ipfius
Michaël Teleki, juvenis verfùtiffimi
ingenii, per qvem multis ejus bemeficiis
recemfitis, ut mom fibi , fed veteriipfius
hero pißetur admonitus; omnia fe fa
&turum, mec fuæ fed Rakgcii digmitatâ
confulturum libemtiffimèpromittit, pro
miffa fànétè obfervaturum, per literas
juramemtales clam miffas ffpmdens, nec
id ipfum,qvod inter Egy- conditio
neS;
-
 IL I B E R. S E cy N dv s. 69
nes PrincipibusTranfylvanicis prcfcfi
bi folitas, nunqvam cum qvopiam de
transferendo pincipatu fe tra&aturum
ante paucos dies folefiiterjuraffèt,men
, te revolvens. Adjun&tus ipfi ad ftabi
, liendum ejus principatum cum duobus
r.
i

- millibus Turcarum erat Haczi Mufita

fa Begus, homo callidus, Hungaricæ
;} qve peritus lingvae , quocum , finitis
regni Comitiis,Sefpurgo movens, Ma
M. rofvafarhelyinum fe confert ; Fifcales
} regrii arces fuae poteftatis fa&turus, ar
céqve Szamofujvarienfi,Supremo ejus
, CapitaneoG eorgio Banfi fub certis de
p dente conditionibu s, potitur. Paulò
ulteriùs Hungariam verfùs progreffus,
, juxta fluvium Samofium , in oppido
Des, Georgium Kapi ac Alexandrum :
BiklegatosPrincipisRakocii habuit ob
vios, qvi im præfentiâ Confiliariorum
nomine Domini fùi , ut ipfi matriqve
(viduæ Principiffe)collata, per Princi
pem Rakociumfeniorem boma liberè poffi
dere, ac qùinqve è Tranfflvamâ No
V* -
bilita
 7o R£ R v M T R A N syr.. .
bilitate férvitio ejus addicere fé volue
rint, indemnibus id facere liceat, defi
deravêre; Habuit occulta qvoqve cum
præ di&islegatis Princeps Baicsaius(f.d
de rebusnobisignotis) colloqvia. Pro
voto legatorum datu refòlutio, juramem
tales literæ (de promiffis obfervandis )
per eofâem tranfmiffe. Ipfo Principe
Barcsaio, fe ante datas Principi Rako
ciolireras praecedenti die, ad Ottoma
nicam Portam , ut Rakocianae familiae
boma adimere, jubentur, fèripfiffe , mec
ampliùs féripturum (cum hanrfferificè
juramentalibus inferuerit literis, qvòd
de adimendis prædicfis bonis Portâ mi
mimè fòllicitaturus fit) mihi aliifjve re
ferente. D. fino Murofvafärbelyinum
iterum redit, ibiqve Generalia in præ
fentià fùpremiVèzerii Kapucsi Paffae ,
ac Haczi Mufirafa Begi, celebrat regni
Comitia Concluditur,qvicumqveTram
lvamorum fervitio Principis Rakocii
addicti erant, fub amiffiqne omnium
bonorum ad. £;j. diem.
De
 L 1 B E R S E c U N D v s. 7 I
De modalitatibus præterea fummæ
Portæ Ottomanicæ, perfolvendæ fàn
citur univerfis regni Statibus , præter
Siculos Cfikienfes, já confentientibus,
qvi licet per legatos præfentes eff nt,
in Principem tamen Rakocium proni,
abfqve ullâ concludendi plenipoten
tiâ miffis legatis, exploratores veriùs
qvàm legati diciporerant. Ab rat Ste- .
phanus qvoqve Petkius fupremus eo
rum C pitaneus, qvi Comitia adeundi
intentione fe movens, Haczi Muficafa
Begum(inaudito antea exemplo) Co
mitia regni ingreffum , inhoneftifqve
nonnullos verbis tra&tantem , fubau
diens, medio regreffus eft itinere. Sub
1 iifâem Comitiu Princeps Barcsaius Ka
: pucsi Paffam Supremi V. zerii apud fé
commorantem de reftitutione Principis
i Xakgcii reqvirit, ipfo im Portâ interceß.
fore uti volens, féqve remumciare para
í tum fignificans, fed incaffum.
. Totóqye anno Principis Rakocii
ad Princip&m Bagcsaium, hujúfqve ad
N* • illum

\
72. RERvM T R A N sv L.
íllum continuatæ legationes, inter
mixtis pollicitationibus,affècurationi
kúfqve juramento Principis Barcsaii
firmatis, adeoqve nonnunqvam diétus
Princeps Rakocio favebat, interdúm
qveadverfabatur,utidem nolle fimul&
velle ipfumjudicaffis.Proximè feqven
ti hyeme, cum fummâ ad con entatio
nem Ottomanicæ Portæ congeftà Con
ftantinopolim legatus Sigifinundus
Batffi , u m adjun&tis expeditur , qvæ
(fi in xplebilia eorum fp, &tes defide
ria) cum infufficiens effet, denuò cum
fup: radditâ Michaël Serenyi expeditur
fummâ ; Non tamen lenita his obfè
qvii Porta, qvin potiùs Sigifmundu
Banffi cum fociis inJediculam (eft no
men carceris) conje&tus, areftatus. Lu
bricus qvocircaacadexitium undiqva
qve pronus regni ftatus , ingentem
Portâ Ortomanicâ & (qvod miferri
mum) abfqve ullâfi eam perfolvere po
terit fpe, futuræ fecuritatis, irremiffi
biliter extorqvente fumm3}. Princi
y. peRa
 -—

IL 1 B £ R S E cv ND vs. 73
* pe Rakocio principatui inhiante. Csi
s kienfibuseidem adhærentibus;Nectot
s noftris malis qvievète fata. Concilia
* vit externas infuper inimicitias mens
* Principis qviefcere nefcia : inter tot
!' enim rerum labyrinthos, Purpuratum,
Csengi Zade Ali Paffam (qvi arci Jenö
» Temefvarôqve præerat) confeqventer
; Valac! Έ
1 ne di&um, tamqvam occultum fedus,
occultámqve cum Principe Rakocio ha
* bentes amicitiam, im Portâ accufat , &c
di&tum qvidemAli Paffam (ut circum
ftantiæ erant teftes) non immeritò.
De Principe Mihne pro certo affirma
re non aufim,verùm eo, qvo tunc in
Portâ accufabatur, paulò pòft fe pol
1uiffe crimine, rei exitus docuit.
S E C T I O IX.

N Ec Princeps Mihne tuendæ fuæ

deerat dignitati, quin potiùs in
genti fummâ conciliatis (non tamen
seconciliaiis) in Portâ Purpuratorum
\^ D - animis,
\
 -

74. R E R v M T R AN s y L.
animis , occultos Principis Barcsaii
cum Principe Kakocio juramentalibúf
qve literis firmatos traëtatus im lucem
prodidit, imconftantibus infidelibâfjve
utrofqve jamamnumerante Portâ Otto
mamicâ. Purpurato præterea Budemfi
Szejdi Amhet Paffe , me ulla, Prim
cipi Barcsaio contra quemlibet fuppe
tias, (qvod tamemtumceum latebat) lar
* giretur,demandatum; Propriis qvoqve
armis Principem Barcsaium invadere
parabat , di&us Princeps Mihne, quæ
ipfo inftruente Joannes Kemenyius
oftdiuturnos Krimienfiscarceris fqva
Ê , ingenti lytro Chamo Tartaro
rum promiffo Tranfàlpinam ad Prin
cipem Mihne appulit,audit qvaeremtem
de Principis Barcsaii injuriis eum, vi
det apparatus comtra patriam fuam im
/íruítos, compatitur patriæ, féqve in
terpofito diffidentium Barcsaii acMih
ne Principum animos ad concordiam
juramento utriufqve firmatam reducit,*
-
íemper tamen alier alteridiffidentes,
- Ilun*
-

/
 IL 1 B E R S E cv N D vs. 75;
1 unqvam fyncerè coalefccre p tuère.
Generalia in civitate Saxonicali Sebes
regniComitia rurfus celcbrat Princeps
Barcsaius, im qvibus conftitutio de
Tranfflvanisfubpœnâ caputus & ommiä
bonorum Primcipt Rakocio valedicendis
: demuò confirmatur, bona, variis fub co
loribus umdiqvaqve per Georgii, Rako
cium feniorê congefta, uxoriqve ac filià
diffributa,diffofitioni Prmctpis Barcsaii
fubmittuntur, qvæ partim Fifco refèr
vans, partim nonnullis primatibus di
ftribuens fé qvidem diffrihuere ipfi verò
qvibus per ei, domantur qvo paéto poffi
dere poffimt, videant. perfcripfit Princi
pi Rakocio , tumc in fimibus Humgariae
commoranti. Sub iufàlem Comitiis la
chrymofe, Bihor, Krafçna, & Szolnok
mediocris Comitatuum qvereiae, de la
trocimiis, continui/qve Primc pis Rako
cii militum (qvos apertè aliqvid m oli
|turus , ultrâqve pravati ftatum congre
gaverat) enormitatibus au.';untur per
'qvos diä}rum Comitatuum incola o
^L* D 2. moni
Y•»
 76 R E R v M T R A N s yt. -

mnibus fé bomis exutos deflemtes, amxie

lium juxta uniomem regni à Statibus
implorant. Admonetur Primceps Bar
csaius, calamitatibus fibi fubjeétorum
(munere fuo id ipfum exigemte) mom
defit. Solutis interea Comitiis, publico
iterum prædictorum Comitatuummomi
me, Géorgius Erdelji ac Stephanus ár
dög ( utriqve ex illis provinciis præci
put) Principem Barciaium in præfem
tiâ Confiliariorum, ut propter miferi
cordiam Chriffi ipfis , omnibus jam bo
mis per Rakgcianos exhaufis,& (qvod
magis dolemdum)corporum plerifjve lu
dibria deflentibus,fuccurrat, exorant.
Ex affenfu Confiliariorum nec tu
tum, ncc honeftum vifum eft, Princi
pi hæc ulterius pati, tacente enim ac
omnia fuftinente eo, prævidebantule
terius ferpere malum 5 Generalis qvo
* circa bellica per publicas demandátur
literasexpeditio, paruerú ntqve cun&i
jubenti, Siculis qvoqve Csikienfibus
cum Capitaneo eórumi Stéhano Pet
/
«*
 .•

L 1 B E R S E cv N D v s. 7
lcio, ad unioné regnijam redeuntibus,
caftráq;juxta civitatemTorda(incam
po Kerefites di&o) locata, Stephano
Váradi cum mille & ducentis circiter
ftipendiariis eqvitibus verfus Hunga
riám ad confinia regni , ut conatibus
Principis Rakocii, qvi irrumpere velle
nunciabatur , invigilaret, præmiffo,
qvi per iterata, ut imumum coačtos com
timeat milites , im fingulâqve momenta
conatibus Rakgcii fit intentus, admoni
tus literas, iis fpretis, tribusfaltem co
hortibus profuicuftodiâ refervatis, re
liqvas vicatim diftribuit, qvem no&tes
diéfqve compotatione terentem, ac
tunc qvoqve inter convivas & pocula
menfæ affidentem eqvites duo,ipfi pa
rentes adeunt, nonmulla Rakociamorum
vexilla,qvæ ad opprimendum eum mi£
fa per compendia viarum imminemt, fé
momprocul vidiffe juramt, profiliit ille è
convivio vix composmentis, di&áfqve
tres cohorges è vico in apertum cam
pum edu&it,
aT ubi
*° paululùm moratus,
-
- D 3. nec
•
78 R £ R v M T R A N syl?
necdum apparente hofte, parvüabfuit
qvineos,p r qvos rumorhoftiliseratal
latus, occideret, depofitöqve dum me
tu denuò Baccho libar, fùperveniente
hofte,fine negotio profligatae cohortes,
ipfe lethaliter vulneratus, captúfqve, |
paucos poft dies ex vulnere moritur -.
Diftributæ per pagos reliqvæ ejus co
hortes, (tanqvam fine capite exangve
corpus ) nihil molitæ, nemine perfe
vente in caftra ad Principem rediêre.
Iifdem planè diebus redierat, primùm
in propria, mox in caftraè captivitate
Crimenfi Joannes Kemenyius, cujus
longioré opinionein ValachiâTranf
alpinâ apudPrincipem Mihne moram,
in malam Princeps Barcsaius interpre
tatus partem, principatui ejus, ipfum
inhiare credens, tot (ut putabat) corri
valibus impar, ipfi adhuc im Tranfalpi
mâ moranti, per literar, ac mumcium fùâ
-Andream Vajma , primcipatum £t
mumqvam fe de tramsferemdo principatu
cum qvopiam traëtaturum*empore
-t anguim
.. /
 L 1 » E R S ec U ND vs. 79
í auguratiomis folemniterjuraffe, mom fá
$. tis memor. Præfente itaqve eo, cui ab
M. fentioblatus erat praedi&tus honor,pri
i: vátimprimùm ambo, mox præfentibus
M. (inconfùltistamen)Confiliariis,eadem
reiteratur materia ; univerfis tamdem
regni copiis im campum edu£tis multis
•verborum laudibus commemdato, féqve
huic muneri longè aptiori Princeps Bar
csaius Joanni Kemenyio domatillud mu
mus. Summas is agit gratias , deflexó
qve ad præfentes exercitus vultu, im
parë qvamvis tamto fe agnofeat omeri, ne
tamem umqvam patriam fuiprimcipatùs
pæmiteat, ammifùrum promittit. Rogat
præterea eumdem Princeps Barcsaius,
qvandoqvidem Principem Rakocium
ulterius mon penetrare, publicæ interfit
qvieti, ipfi obviam ire,verbifqve accom
ditionibus (fi fieri poffet lemitum) ut
ab incepto defifferet , inducere me gra
40/47@££47.
f,
 8ο ReRv M T R A N s¥ L -
s E c T 1 O x.
L'ff; fubiit hoc iter Joammes Ke
menyius, Principe tamem Barcsaio,
ut feqventi (Domimico mimirum ) alie
duo milliaria retrocedìdo juxtapagum
Decsefigeret caßra,ibiqve eodämoratus
die,fi ufqvead'matutimam diei Lunæ ho
ra,nullâ ab ipß accepturus effet refòlue
tionem, fe invitum remoratum, imuti
lémqve féiret fufeepiffe laborem. Hac
re inter ipfos conclusâ, feftinat ad de
ftinatum Kemenyiusiter. £qventíqve
juxta Samofium fluvium die Principi
Rakocio caftra advicum Suk habenti
occurrit. Cujus poft difceffum, circa
ejus dieivefperam qvatuordecimvexil
la Rakocianorum vidiffe, allatum eft à
nonnullis; caftra itâqve Principis Bar
* csaii Rakocium no&u velle invadere,
creditum à cun&is. Confultis itaqve
primoribus, at eduétis in campum opor
tuméqve dtffofitis cohortibus, imminem
tem ( ut putabamt ) exciperûmt hoffem,
• -*-P.l.a-
• . ę
•
-,
sit, L 1 B E R S E cv ND v s. 81
placuit. Steterúntqve paratæ ad pu- .
gnam ufqve addimidiam no&tem,nul
MiW] lohofte füperveniente, cohortes, qvia
;}/'/ verò pernoxerat Luna, certôqve con
mis] clufumerat fiqventis dieiiter,incaftra
τψ redire, illincqve aditer fe movere tae- .
isti
r . !
diofum putâtes,eadé no&teverfùsprae-,
|£M fixú à Joanne Kemenyio locü profeéti
%% manèappulerunt, totôqve Dominico
ww die illic fünt commorati, nullâ perJo
tnf annem Kemenyium de tra&taru fibi
μά commiffo certificationef &tâ Dilabe
iri; bantur interim à Principe Barcsaio
}* paulatim fermè cunéti; Qvi tacitum
in finu ha&enus fovebant Rakocii
Ty ά Principisamorem, palàm difcedebant,
miâ nonnülli nobiliü fi&tis fub caufis veniá
mâ abeundiabeo petebant;Qvierga ipfum
j$% fideliores, abire inhoneftum putantes,
16f, manebant qvidem, fed nullâ cum fpe
fuff. fecuritatis Adeôqve fenfim extenua
j^ `tusipfiusexercitus, ut præter Magna
jff* ' tes, (qvorum potior adhuc petfiftebat
numerüs)%ftipendiariöfqve, pauci fu- .
\ D. 5 per*
8. RE Rv M T R A N s y L.
pereffent ; Csikienfes (qvi feriùs ad
obedientiam Principis Barcsaii redie
rant) Capitaneo Stephano Petki affc
&tus eorum moderante reliqvis con
ft.ntiores vifi funt, qvi die Lunæ Al
bam Juliam ufqve feqvuti Principem ,
annuente eoillinc difcefîère.Tenden
tem Albamverfus (die Lunæ) Princi
pem Barcsaium, medio ejus dieiitine
re , affeqvitur unà cum literis, ta
bellarius Joannis Kemenyii ; Scribit
JPrincipem Rakocium ad pacem cum eo
concludendam paratum, mirariqve cur
mullo hoftili urgente metu retrocefferit.
Primceps Barcsaius fe qvidem paéto
cum Joanne Kememyio ( de principatus
ipfi domato) ante qvadriduum inito li
benter ftaturum, verùm imminemtem
cum proprio exitio molle opperiri hoftem,
refcribit. Literarúmqvelatori, ipfiuf
met Joannis Kemenyii filio Simone
(qviincaftris fecum erat)adjun&o,per
eum prolixiùs eadem dere nunciat. In
grcditur circa occafumSoliseademdie
'-. CVBITA
'
>• . *.
 L 1 B E R S E cv N dv s. 83
cum magnatibus aulaeqve familiaribus
' Albam Juliam Princeps Barcsaius, co
iifqve qvæ fupererant, ut prope ur
É caftrafigant, deinandat. Verùm
timore magis ac magis perculfae vix di
&o audiéntes fuêre L.
Duo eodem dieex ftipendiariis Prin
cipis Barcsaii,poftoccafumSolis fuper
venère eqvites, qvi Principis Rakocii
exercitus in Plagis oppidiEnyed(qvod
duobus Albâ diftat milliaribus) curfi
taffe, féqve vix fugâ elapfos, fan&èju
rabant. Qvo Princeps Barcsaius auJi
to,Stephanum Petkiac Stephanum E
-beni, (utrofqveConfiliarios, Principí
qve Rakocio (aliâs)percharos) Joanni
Kemenyiofignificarejubet,ipfùm qvi
-
dem Principis Rakociufidei femet mimi
: mè commiffurum, interim fàltem ipfius
è regno exitum ohtineat, promiffi tema
cem fore. Expeditifqve iis, circa ho
ram no&tis primam cum nonnullis
procerum , ftipendiarífqve militibus
Albâ egr®ffus, (reliqviis regni exerci
D6 tús
p> 84. R e R v M T R A N s ¥ L. T.

tùs dimiffis) Devam (ea eft arx Tur

cis vicina, duorúmqveTemefvaro die
rum itinere diftans) circa ortum Solis
ingreditur. Princepsinterim Rakocius,
qvamvis Joannem Kemenyium Ge
rendinumL, in caftellum proprium
(qvod inter oppidum Enyed,&civita
temTordam,ex cujusviciniâcaftrare
troceffiffe di&tum eft, fitum erat) coa
lituræ pacisfpe plenum remififfet,prae- |
miffis tamen Enyedinum verfus ante
curforibus, ipföqve cum reliqvis pro
perante, nitebatur Principem Barcsai
üm,à cun&is fermèjam defertum affe
qvi; non immeritò qvocirca Albâ eum
difceffiffe res ipfà teftata eft, fedTor
dam ingreffo, eum Devam ferecepiffe
nunciatur, in eodem itaqve (qvem is
deferuerat) loco juxta civitatem di
&tamfigitcaftra, Commorantiibidem
eidem, Stephanum Petki, acStepha
num Ebeni(fibi chariffimos) aPrinci
pe Barcsaio ad Joannem Kemenyium
miffos , Gerendini effe, ìnotefcit;
- - ' T ' - qvos,
 L r BER SE cv ND v s. 8;
qvos, cum certâ cqvitum manufub no
&tem properans, circa ortum Solis in
le&tojacentes, lætus fàlutat, ad féqve
recipit. Ne interea tra&atus, qviinter
Principem Rakocium Joanréíq; Ke
menyium inchoati erant, le&orer, la
teant,brevirer inferere placuit : De Ot
tomanicâ non multuu fidens Princeps
Rakocius gratiâ, fubalienotamen no
mine Tranfylvaniam poffidere,clien
témqve fimul (ut ipfe afferebat)imme
ritò folium fuum ufùrpantem ulcifci
fatagens, offerebat Joanni Kemenyio,
ut (per publica, tabula, remunciamte
Trincipe Barcsaio)primcipatum fubeat.
im bomis tamem utcumqve per gemitorem
ejus congeftus indemnemfemamuteneat,
in omnibus præterea regni megotiis ipß
(ubfit ; breviter, ut titulotemus Joannes
Xememyius, reverà ipfè prædominetur,
hic fruétus percipiat, ille labores fuffi
meat regni. Hoc unicum tam diu ha
buit in propofito, donec Valachiae
Tranfàlpâmæ Principem Mihne di
D7 &um,
 -- --

86 R e R u M TR A n s ¥r.
&um,apertè contra Turcas rebellaffè,
confederationémqve fuam per legaros
ambire audiffet, ut paulò pòft patcbit.
s E c T 1 o xi.
IĘ Devam (ut praemiffu-m)
cum nonnullis proceribus, miiiri
bü q e ftipendiariis, ac propriis aulae
familiaribus, Princeps Barcsaius, men
ftruo ftipendiarios donat ftipendio,ex
aurorâ, qve præter Dragonas ac pedi
tes, fer hè univerfos, aulæ qvoqve fa
miliarium qvofcunqve praefentisj*de
bar fortunæ, librosdimittit. AdCs, n
. gi Zade Ali Paffam,(à fe anteain Ot
tomanicâ Portâ, ut præmiffumeft, ac
cufàtum) fervitorem qvendam Marko
diétum, auxilia imploratum expedit.
Tendit interea Albam Juliam verfùs
cum exercitu Princeps Rákocius,amif !
sâqve fpe Principem Barcsaium armis
opprimendi, cum juramentalibus Ste
phanâ Ebeni,ad eum mittems literis,ad
nmutuum invitatcolloqvium genuit ille,
* . ' • five
\ ,
-
-
L 1 p E R S E c v N dv s. 87
five pungente comfcientiâ, five (ut præ
temdebat) ne propter incertam futuræ
;
-
comcordiæ ffema, apud Turcas vel nomen
Rakocii execrantes, omni expeëtatione
- - -

amßá, auxilius deflitueretur. uigente

veiô plurimis egrefíum ejus verbisSte
phano Ebenio, ne nihil ficiffe videre
tur, fponden: pro incolumi ju reui
tu, ipfo, ad Rakocium,urrum tolerabi
les proponeret pacis conditiones intel -
ligere optans, Joannem Betlenium ex
pedit. Cujus iter propter fidelitatem
ergaPrincipemBarcsaium perfpe&tam,
apud Principem Rakocium exofi, non
vacabat periculo; illibatâ tamen fre
tuS ά , prolixè eum affecu
rante Ebenio,demandatü fufcipit iter,
PrincipémqveRakociumjuxta Albam
Juliam invênit obvium. Qvi ab eo in
praefèntià JoannisKemenyii (qvem fe
cumhabebat)confeftim admiffus, cre
dentionales Principis Barcsaii «xhi
bet literas, fàlu atôqve Dominifui ro
mine eo, £atur-5/ Celfiffimus
- - - ••
Primceps -

meus,
88 R E R v M T r A N s y L.
meus, contraélús cum Domino Joamme
Kemenyio in campo Kereßtes imiti me
nmor principatui remunciare paratiffi
mus eff, verùm qvanto vel momem Ceffí
tudimus veffræ univerfà Turcarum ma
tio execretur furore, cum ipfàmet probè
mov rit , imvitâ eâ, mec fibi mec regmo
confultum ac fàlutare foret de obtinem
do laborare principatu, ut itaqve rece
dat, nec im exitium proprium, & regni
potemtiffimam provocet matiomem, obte
ftatur per mifèricordiam Dei. Sabrifit
his auditis ille, per eundémqve Joan
nem Betl. nium hæc ejus à Principe
Barcsaio poftulata fuêre , : utfjmcerè
(non uutem fucatè) primcipatui remum
ciaffe comffet , umiverfòs regni Statu à
juramento fibi praefito juxta formulâ
literarum hac de re per ipfum datarum
abfolvat confeffim. Neijibi cum Joam
ne Kemenyio demodalitate futuriipfius
principatûs concludendi praeferibat.
Regno tamen egreffurum né verbo
•yidem fé obftringens, Stb iifdem
• ' T ' ' ' '
^
planè
 _ L 1 B ex Secvndvs. 89
planè diebus, qvadringentis circiter *.
Turcis exinopinato oppreffis, rebella
vit contraOttomanicam Portam Prin
ceps Valachiæ Tranfalpinæ Mihne,
confederationémqve Principis Rako
I.
cii per legatos ambit. Repórtat refo
lutionem Principis Rakocii Devam
Joannes Betlenius, exhibitífqve litera
rum evulgandarum paribus, omnis in
ter Rakocium & Barcsaium Principes
coalituræ pacis fpes evanefcit. Lega
- tos itaqve (Devæ interimipfe moratu
rus) Andream Barcsai, Germanum
fuum fratrem, Joannem Betlenium,
(qvô fub initio regiminis fuiCancella
. -
riatús munere ornaverat) Michaëlem
Toldalagi, ac Chriftophorum Pasko,
ad Ottomanicam Portam, auxilium e
jus imploraturos deftinat, & expedit;
Periculofiffimum erat hoc illis fubire
munus, uxores enim ac liberos, reli
váfq;eorum fubftantias, qvæ in Tran
É erant, prædæ Rakocianis cef
£uras certo certiùsprævidebant. Plerìf
- - qve
9o Re Rv M T R A N syr.
qve tamen mobilium, feptem præterea
Orthodoxæ religionis Ecclefiaftis , ne
obedientiam Portæ Ottomamicae debi
tam exuemtes demandatum detraéta
rent iter, tótqve millium Chriffiamo
rum (qvi propter rebellionem regmi, mffi
aliqvi in fidelitate ejus perfiffemter/è-
pereffent, perituri forent ) exitii cam/&
effent, fub conféientiâ mrgentibus , tam
dem paruére. Pergunt eodem die ver
fus oppidum Turcicum Töt Varad
gya, tabellarium interim Marko,qvem
ad Csengi Zade Ali Paffam cum literis
à Principe Barcsaio expeditum dixi
mus, habent obvium. Inutilem eorum,
mifi Princeps ipfemet Temefvarinum im
' grediatur, refert fore laborem,ditti Al;
Paffe homine ipfi adjunéto hoc ipfùm
prolixiùs ex mandato Domimi fui affe
rente._ Dubitatur inter legatos, qvid j
opus fit fa&o, tandem uno è fuorum
numeroChriftophoroPasko ad explo
randum PrincipisBarcsaiianimum re
miffo, continüant deftinatum reliqvi
1t€I.
 & L 1 B E R S E cv N Dvs. 9i
* iter. Reditis cum tabcllario Principis,
3, adjun&t6qve Csengi Zade Ali Paffae
i homine Devam, diúqve inter abeundi
* ac manendi confilia haefitante Princi
iu pe Barcsaio, tandem circa decimam
,* vefpertinam unà cum Comitc Ladif
À lao deCsak, Stephano Csengeri Con
j cionatore aulico, mediocríque aulico
* rum comitativâ praemiffos fubfeqvitur
legatos, continuatôqve per noétem ac
feqventem diem itinere, in viciniâ op
pidi TurciciT6tVaradgya fubfiftit*.
Adeôqve oportuniffimo Devâ difcedit
tempore, ut qvingentorum eqvitum,
I* 3; adintercipiendum ejus iter, fele
si &tiffimos Princeps Rakocius, (folâ fu
i£ fpicione abeundi, nullis indiciis per-T
à motus) expediverat, adventum, vix
3 qvadrante præveniffet. Occurrit(ad
í juniii fibi legatis ipfius) Principi Bar
3 Tcsaio feqvemti die inffruëtis cum cohor
3 tibus Csemgi Zade Ali Paffa , comgra
;:, tulatur ejus adventui, qvietéqve ejus
diti refeiium,altero Temefvarinum ee
f . . muta
- - … I.

9. Re Rv M T R A N s y L
1mitatur. ubi ingenti cum folennitate
inftruétôqve toto exercitu obvio exci
itur à Púrpurato Budenfi Szejdi Am
É Paßâ, in tentoriümqve folenniter
ere&tum deducitur, pro fuftentatione
ejus, fuorúmqve dietim abundè provi
füm. Diligentiífimâ tamen circa ten
torium ipfius Janizarorumcuftidiâ dif
pofitâ, unde £# redeundi aut ela
bendi animus fuiffet)vixfe hoc potui£
£ præftare, liqvidò conftabat. -

S E C T I O XII.
PĘ è manibusfui*
- elapfum non ultràperfeqvens Prin
ceps Rakocius, legatis Principis Mihne
provotoeorum refpondet, in propriâ
qve perfonâ adfanciendum cum eo fe
dus propediem ad confinia Valachiæ
Tranfàlpinæ feiturum promittit. Ge- !
neralia prætereain civitatem Marofva
fárhely regni indicit Comitia, Siculi |
Csikienfes,Gyergyiaienfes,Kafionien
£s,Sepfienfes,Kezdienfcs,Orbaienfes,
laeti. '
 _ ^ , - .

I. 1. 1 » £ R SE cvNDvs. 93
„1æti , Saxonicæ, Hungaricaeqve civitá
fí. tes metu perculfæ, nobilitas qvid face
ji ret nefcia, ex eôqve inter fpem & me
iir: tum haefitans adfüère . Princeps ipfe
Hi Rakocius(duobusillinc milliaribus)in
ir.caftro Radnotienfi exitum rerum præ
* ftolatur, exercitu ejus (qvitotus excol
3; luvie fceleratorum erat congregatus)
à tàm in civitate Vafárhely, qvàm toto
¢ regno cun&a
cædibus & rapinis mi
fcente, nec ullaMarofvafarhelyini dies
(libertatem qvamvis fuffragiorum re
gni Statibus Rakocius promififfet) du
: rantibus Comitiis fine cæde praeteriit.
}: Congregatis primo Comitiorum die Sta
'; tibus, AMichaël AMikes, qvi per leges re
Ani Primcipe Rakocio femiore regaante
profériptus, per interceffionem Joammis
.
ß
J(emenyii cum tribus fervis militiae au
Iicæ primùm infertus, tamdémqve /ice
i. Capitaneatûs munere donatus, Principe
j* eodem è vivis fublato,perGeorgium Ra
f.
kgcium Secundum Cancellariatás homo
* re ornatus , mnà cum eo patriæ folum
verp.e-
i.
j-^- n. v M T R A N s rr.-
$4 -

•verterat,redierâtqve, omnem im primcl.

patu ejus ffem collocans, ut à regmi Sta
tibus recipiatur, clarâ voce urget. Lau
dat hæc dicentem frater ipfius germa
nus Clemens Mikes, Sedium Siculica
lium Sepfi, Rezdi & Orbai fubftitutus
Cpaitaneus, qvi prudentioribus, pa
triaeqve amantioribusreje&is,exfingu
lis regionum praedi&tarum vicis, qvof
cunqve ex infimâ hominum fece gar
rulos noverat,gregatim in Comitia fè
cum ducens, qvicqvid ipfe afferebat,
tanto cum clamore à fuis eft acclama
tum, ut ne verbum qvidem contraria
fentientibus proferrefas effet.Similem
voqve fuorum comitivam , a&úfqve
' habuit Stephanus Lazar, Csikienfium
fupremus Judex Regius. Hos itaqve
tres Comitia ifta celebraffe, reliqvos
fàltem interfuiffe non immeritò di
Xer1s. -

Sententia tandem ab iis, qvibus li

bertas fuffragiorum jam dudiim adem
, Pta erat, rogatur. Inter qvos Joannes
JKemo
*f. I. * P E R S E cv ND vs. 9;
η Kemenyius prudentiâ, rebus geffis, au
tg* thoritatéqve reliqvis praeftamiior, dum
gii femtemtiam promere jubetur, fe , Jytro
i£ ßeo momdum perfoluto, captivum etiam
$i mum effe, difcurfum qvidemfuum, mom
i* aatema /emtentiam proferre poffe,cùm ca
y ptivo rebus tanti momentimamus admo.
aî vere mom liceat, reffomdet. Efferbuit hoc
si audito Michaël Mikes, acc prorúm
si qve à Joannekemenyio benéficiorum
* immemor, eum, depofitâ Pharißeorum
è fimulatione, cathegoricam promat fen
tentiam, urget. Sive matio, five provin
cia, five privatae aliqvæperfomæ Ceff.j^
ffmum /uum Principem Georgium Ra
k9cium, pro Domino fuo agnoverunt,pa
ratum ius offerre patrocimium, reliqvos
pro hoftibus habiturum,fabjungit. Ob
i ftupuêre his auditis cun&i, comp^des
præcedenti no&e ferreos, qvibus refra
£tarii ple&terentur, complüres paratos
¢ ` effè fcienres, affinferúntqve filendo re
* ceptionem Principis Rakocii urgenti
* • bus, Expediti itaqve (qvi hocipfüm ei
1TtIlUlIl
-
96 RE Rv M T R AN s*t :
renunciarent)legati; accipitille,qvem
jam armis extorferathonorem. llt in
tercefforias ad Ottomanicam Portam
pro fe,accufàntes autem contra Princi.
pem Barcsaium fcribant literas, impe
rat, nerninéqve refragariaufo, obtinet, !
Joanni Kemenyio, minimè (ut vulga
re Hungarorum proverbium) in co
phinumalteriusfragacolle&urum, fpe
itaqve principatòs fe la&are definat,
denunciar. Ad fedus cum Principe ,
Mihne in perfonâ fànciendum ad con
finia regniillinctendit, Joanne Keme
nyio,fimulato morbo àprædiéto feex
cufànte itinere, qvi poft difceffum ,
Principis Rakocii, in Hungariam, äd
contrahendas cum Baronis cujufdam
viduâ nuptias egreffus, nunqvam vi
vente eo Tranfylvaniam ingreffus eß.
Appropinqvante ad confinia Principe
Rakocio, Princeps Mihne ad vicum
Rukar infigni cum folennitate occur
rit, fàncitum ab utrifqvefübjuramen
tofedus; Verùm in régreffùjècomiti
- . váRa
: j _ L 1 p E R SecvNDvs. 97
.và Rakocianâ(extraordinario Dei mi- -
iraculo) plerorumqve magnatum lento -
; fàltetm gradientium paffu, crura lapfu .
, eqvorum fra&ta, infauftam fore illam
a confederationem ominata funt. -

* . s E C T I o xIII.
I`É (ut præmiffüm eft) Te
, llmefvarinum Princeps Barcsaius,eo
, démqve die miffo,cum literis ad Impe
ratorem Turcarum tabellario fuo, , ,
: $}í; de fuo ac Tran- ,
, fylvaniæ ftatu eum fecit, qui continu
ato per dies ac noétesitinere, mutatif
qve ad celeritatem jumentis, in Bruffà
civitate Afiae , fibi concreditas reddi
dit Imperatori literas , cui fub idem
fermè fempijs , Principem Mihne re
bellaffé, deletifqye noìnullis Turca
rum cohortibus, Principi Rakocio fe
conjunxiffe allatum erat. Confuluit
plurimùm idipfüm Principi Barcsaio ,
accufàtiones enim ipfius contra Prin
cipem Mihneveriffimas, illius autem
` ` "* E c contra
•*•
98 R £ R v M T R A N syr.
contra eum fa&tas, mera fuiffe menda
cia,creditum. Princeps itaq; Barcsaius
de reftitutione, fpecialíq; gratiâ perfi
teras proprio chirographo Imperatoris.
munitas,affecuratur. Purpurato prae
terea Budenfi,ut eum tanqvam (ut ipfi
ajunt) Regem Tranfylvaniæ, honori
ficentiffimè tra&atum, expulfoaut oc
cifò PrincipeRakocio,in regnum refti
' tuat, demandatur. Literis hifce (per
diétum Marko) Temefvarinum per
latis, magna fit circa Principem Bar
csaiurn rerum mutatio. Purpuratus Bu
denfis (Szejdi Amher Éeo audi
-
to, res retroa&tas excufat, féqve (ex !
mandato Potentiffimifui Imperatoris)
in ejus poteftate deinceps futurü pro
mittit. Amovetur cuftodia Janizaro
rum. Spéqve brevi in Tranfylvaniam
reditûs impletur : Nec ftabiliendis in
terim rebus füis Princeps Rakocius de
eft, qvin potiùs ut Ottomanincas dif
trahere poffet vires, Michaëlem Mi
kes,cum certâ eqvitum,Andream Gau
- di,CQ
- _. -

.• - v
 —– - - . r - *e •

- L 1 B E R S f cv ND v s 99
: di,Colonellum fuum, fele&tâ Germa
a norum peditum manu, ad fulciendas
a Principis Mihne contra imminentem
r. hoftem copias, expedit, contra qvem
« Purpuratum Szilifirrenfem, Tartaröß
qve Bucsakienfes fe moviffeferebatur.
' IMoldaviam qvoqve ab obfeqvio Ot
tomanicæ Portæ avulfurus, exulem
qvendam Valachiæ Principem (Con
ftantinum) à qvoingentem multis mo- '
dis extorferat fummam, cum validâSi
culorum manu, Duce Clemente Mi
kes, ad eam occupandam ablegat,
, qvi Moldaviam qvidem ingreffus, ex
' ' turbato ejus Principe, fedem princi
• palem occupat, veiùm fuperveniente
cum majoribus copiisPrincipe expulfo,
<um clade ejicitur, ut inferius patebit.
.Miffis interim per rufticum quendam
Princeps Rakocius Temefvafinum li
teris, ingratitudinem Principys Barcsaii
prolixis exprobrat verbis. Ignobilita
tem præ cæteris im deffeétum proculdu
bio Turcarfi eum adduëturus,objiciems ,
. E x qvippe
noo R E R v M T R A N syr.
qvippe qvi patris ipfius domùs calefa*
&tor, ab eôqve promotus,ßlium Domim#
fui ufùrpare mom erubefeeret ; opes, co
pias, imò vitam fuam offert ad obfeqviä
Ottomamnicæ Portae. Pervemére felici
ter eô, qvô deftimatæ erant literæ, fed
contrarium fortitæ effeélùm.
Purpuratus enim Budenfis, ruftici;
cujufdamfilius, in pueritiâ latro, mox,
prædo, tandem eorum qviin Afiâ con
tra Imperatorem Turcarum rebellave
rant Dux, non armis, fed oblatà mo
dernâ ejus dignitate fumpta depofue*.
ratarma, gloriæ qvocirca, non dedeco
ri ignobilitas, apud ignobilem erat ..
Intelleétis itaqve Principis Rakocii li- '
teris, inhæcerüpitverba: Neqviffimus,
slle mortalium, ignobilitatem alterius,
perfringit; cum ex parvis imitiis virtu
te im altum emiti, qvàm ex alto (uti ipß
contigit) propter fèelera deturbari, ho
meffius fit. Ego, imqvit, ruftico matus
patre , virtute fimul ac homoribusgeni
tores omnes praeuvm. -

3ECTIO
 ^ . L I B E R S E c v N D v s. 1o 1

S E C T I O XIV.
Rihcipe Barcsaio Temefvarini
l commorante, iteratæ à Gabriele
Haller, infignis fortalitii Varadienfis
íi Supremo Capitaneo afferuntur literæ,
præfidiarios jam dudum ftipendiis de
-fraudatos , vix di&to effe audientes,
qvibus nifi folvatar, ne ad Principem
!Rakociumdefcifcant,metuendumeffè,
-fignificat. Verùm,jam pridem(præter
paucos ex præcipuà nobilitate, qvi pe
riculis patriæ præconfideratis infigne
: illud totiusChriftianitatis fortalitium
*fub nomine Rakocio periturum prae
• videntes diffènfère, ob ídqve extre
* mum non femel vitæ periculum adivè
* re) tàm præfidiarii, qvàm promifcua
nobiliumi illic degentium multitudo,
ut inferius patebit,JoanneRacz,Fran
cifco Sztepán, MichaëleTeleki, aliif
~que nonnullis impellentibus, ignaro
tamen cum fuis PrincipeBarcsaio def.
civerant. Nec ViceCapitaneus Mat
E3 thgus
 1 om. R E Rv M T R A N syr.
thæus Balogexpers hujus erat fa&i,per
qvem Hungarici pedites fafcinati ,
Germanis ac Szemeniis peditibus ad
huc in fide permanentibus. Refcribit
brevi fe ftipendium tranfmiffurum
, Princeps Barcsaius, nec diu dilatum;
Miffus cum duobus millibus & qvin
„gentis equitibus Purpuratôqve Jenei
*
enfi (Csengi Zade Ali Paffà di&o )Jo
annes Betlenius , duo millia Ducâtô
rum ipfis in ftipendium adfert, Gabri- !
ele Haller.de adventu fuo priùs præ
monito, rogatôqve utadmutuumàmi
, ci colloqvium extra arcem prodire ne
. gravaretur . Fun&ionis fuae munere
. hoc ipfum vetante non poffe egredi,
interim (obfidibuspriùs acceptis)Vice
, Capitaneum MatthæumBalogcumad
junétis egreffurum, renunciatille.
- S E C T I O XV.
. M. Ittitur itaq; ia civitatem Chrifto
£1 VI phorus Pasko, qvi Joanni Betle
- nio aderat,ac OlajBegus Gyulaienfis,
- -

v.
. . .
-
. qvibus
 -
*.

LI B ER SE cv ND v s. 1 o3
qvibus urbem ingreffis, fupradi&tus
Matthæus Balog Vice Capitaneus,
Joannes Racz, ac Francifcus Sztepam
urbe egreffi, Joannem priùs Betleniü
, adeunt, utrum arx Varadiefi per Prin
cipem Barcsaium Turcis domata fit, fub
conféientiâ ipfis fignificet, per Deum &
comfcientiam obteftantur : ille megat
vel memtionem iffius rei faélam um
qvam fe audiviffe, qvim potiùs fi in
, obedientiâ Ottomamicæ Portæ , fideli
„ tate4, Principis Barcsaiiconffanterper
feveraverimt, imdubitatamfalutem, fé
verò ad Primcipem Rakocium deféive
rimt, certum fore ipforum exitium, fit
perfvafus; nec tamen anteqvam fynce
. rè hæc omnia dixiffeperSan&amTri
nitatemjuraffet, fides diétis data.
Dedu&iad Purpuratum CsengiZa
• deAli PafTàm ipfi, qvi, junétis priùs
dextris, Matthæum Balog, fibiánteà
notum, per interpretem fic alloqvitur :
Matthæe Balog, aliqvid vos malima
is -
-
chimari,vmltus ipfeprodit; interim cau
v

V- •'.: .
-*
. E4 terem
πο4. RE Rv M T R A N sy L. |
tè rem gerite, im fidelitate4potentiffim;
Imperatoris, mifi malè vobifmet optetis
confùltum, conffamter perfeverate.
Si im obfeqvio potentiffimi Impera
toris conffantes erimus, tàm mos fàlvos
fore, qvàm arcem Varadienfem fùbpo
'teffate hoffra relinqvi, utrum veffra
ἈMagnificentiaffomdere audet ? qværit
'ille.TCui Purpuratus : Peffræ mom fub
fümpoteftati;ut neceffita, me perjurium•
committere cogat ; Interimjuro per De
um omnipotentem,Cæli,Solis,& Lumæ
creatorem, potemtiffmi mei Imperato
ris benedi£tum capit, fàltem ih fideli
'tate perfiffite, mumqvam Tìrcarum ma
tioYaradimum Hungaris adimet, imò
*eomtra qvo/libet hoftes fùppetia, fere
mus. Optimæ£indolis filium fibi affi
femtemproducems ;Em(inqvam) dedu
cite pro obfide filium meum im arcem, f;
promiffafallemus,eo qvo placebit affici
te mortisgenere, Si verò obfeqvio Portae
*Ottomamicæ rejeóto, ad Rakgcium de
feiveritis, mom ampliùs Varadinum ve
!
firi /
 IL 1 B E R SE cv N dv s. 3o;
ftrijuris fore, per emmdem Deum omni. v •
potemtemjuro. ¢ ` ` ` ' sY

AgitgratiasMatthæus Balog, fùb

jungitpraeterea: Oblationes vefirae Ma
gnificentiæ, fatemur, funt optimae, fed
nobis exiguam effe in arce commeatùs
copiam, intelligat, Iongam qvocirca meo
zam mö expeétat imbecillitas mofira. Re
fpondet ille: Saltem fideles effote, nee
£ommeatus, mec fuhfidia deerumt. Cem
tum carrus tritico omufti, imò ducent;,
»eceffitatibus vefiris fufficiémtme * E,
qvo defideraveritis die perme huc mit
*entur , faltem conceptam (qvam jam,
fubolfacio) intermittite proditiomem ,
me perfidiâ veftrâ imfigme hoc fortaliri;
*matione Hungarorum abaliènetis. De.
£exo deinde ad Joannem Berlen vul.
tu,utftipendium per certum perfolvat
£)ominem,literafq;deeo Qvietantiales .
figillo Capitanei árcis Varìdiefi muni
tas accipiat,imperat. Qvos,ipfi valedi
centes aliqvandiu comitatus Joannes
£edeni*itérühisalloqviturveibis cet.,
--- -- E5 //i-
A.
 • -* , •^

áo6 R e R v M T R A n sy L;
fiffimus Primceps Barcsaius, me extra
proprium qvidem regnum parcems fum
ptibus, qvamtam in ftipendium præfi
Zliariorum per me tranfmiferit fummâ,
sipfi videtis; umiverfòs itaj,& fingulos ,
veftrum obteftatur per Deum , etiamfi
accaltum im peëtorefoveritis Primcipis
Rakocii amorem, in lucem me prodite,
manete meutrales,nihilfanè ipfi ferviem
tes , illi qvi im primcipatu ßabilietur
cum regnoßryituri,cumfub momine Ra
kgcio vos omnes perituros certo certùs
credat; Stephamum Dobolium,ßlutio
mum Fifealium Scribam , vobifcum in
μrbem tramfmitto, cui de fùmmâ per eâ
perfolutâ, date litera, Qvjetantiales.
Qvibus illi auditis, urbem cum diéto
Scribâingreffi, Š pecuniâ,
tam eum qvàmfupra fpecificatos remi
fère obfides. Ne interim fcelerifcelus
!
\fuperaddere prætermitterent, univer
fasHajdonum copiasad opprimendum
Joannem Betlenium fibiq; adjun&os,
per occultas convocare nituntur lite
v . • ras,
 IL 1 BE R S E c vn dv s. io7
- ras,verùmilli,magnficis potiùsverbis,
qvàm armis Turcas occidere folitinon
paruere ». • ,,
Joannes etiam Betlenius Lippam,
illinc Temefvarinum ad Principem
. Barcsaium rediit-. Miffa Varadinum
fùmma, per eos qvi PrincipiRakocio
arcem prödiderant, inter fe divifà.
s E c T 1 O XVI. –
TAm Æftas praecipitaverat, necdum
|| tamen Purpuratus Budenfis ultra
qvatuor millia armatorum habebat in
caftris, tàm longæ itaqve pertaefus mo
ræ Princeps Barcsaitis , Michaëlem
ToldalagiprimatemTranfylvaniæ ad
ImperatóremTurcarum denuò mittit,
qvi Hadrianopoli eo invento, miffàs
ipfi exhibet literas; reddit etiam (qvo
apud Imperatorem rebus Barcsaii pro
movendis diligentiorem redderet,) Su
premo Vezerio literas fimul & mille
f0$ aureosipfimiffos, pro Sigifmumde Bam
ít£, fioimJediculam (utpræmiffum eff) egre
* * - -, ' E6 " ' fuis
…
 io8 R E R v M T R A N s Y L.
.]
fuis conje£to fimul intercedems. Tàm
accepto munere,qväm fidelitate clien
tis (ut afferebat) fui auditâ laetatur
SummusVezerius,Sigifmundum Banf.
;
, fi cum fociis arefto folutum, dimittit,
eadémqve die Affecuratoriasfubchiro
grapho ab Imperatore de fubfidiis ob
tinetliteras,fub mortis pæmâ Purpura
to Budenfi, ut confeftim eum exturbato
Principe Rakocio in Tranfflvamiam re
ftituat, demamdatum, qvodfi diffulerit,
jurare potentiffimam Imperatorem per
1)eum immortalem,ipfo.fùbje€ti(j; ejas
priùs occifis, alterias negotiam hoc com
iendum fideicommiffaram. Redditis
iMichaei Toldalagitàm Principi Bar
csaio, qvàm Purpurato Budenfiliteris,
ille lætus, hic verò expavefa&us, in
Φræfentiâ magnatum Turcicorum ex
panfis literis,ita fatur: Socordiaatqve
aegligentiaveffra qvantam mihi,vobi^
4ue Imperatoris potentiffimiimdignatio
mem conciliaverit,ipfi videtis,ne itaqve
immerita, megligentiæ veffræ pænas ego
-
/
, qvoqve !
 L 1 B E R S EcvNDvs. ao9
.
: . qvoqve luam, vel cum propriâ aulico
rum comitivâ, iter contra Principem
*akgcium aggredi paratus fum.vos vi
deritu, utrmm homeffè comtra hoffem pm
.
i$
--

gnando , an propter inobedientiam cum

dedecore à proprio interfici præoptetis
A. domimo. Ab univerfis, ut itineri fe ac
cingat, reclamatum, mifiiqve extem
plô Csauzii, qvi gregarios caftra feqvi
cogant milites. -

S E CT I O XVII.
3 f Pfotandemautumno,exercituTur
cico fàtisgrandi congregato,menfè
à\ovembri movetTranfylvaniam ver
:; fus fe cum Principe Barcsaio Purpura
tusBudenfis. Hu£aim Paffa,qvi Agri

. enfi præfidio præerat, duobus femper

£miliaribus cum fele&äpræmiffomanu.
? Compofitis (ut putabat) regni no
gotiis, Turcicifqve tantùm conatibus
intentus Princeps Rakocius, difpofi fis
in Comitatu (qvi Turcis vicinus eft)
Bunyadienfi copiis, ipfe non procul
. ' ' " ' E7 tunc
1 .
 -

r \ ,

| *1o R E R v M T R A R sy L.
tunc temporis in oppido Saxonicali
(Szafivaros) morabatur. In viâ, qvæ
antiqvitùsPortaFerreanuncupatur,in
É hoftium reliqvis magis pa
tet, aggeribus qvibufdam ere&is, cer
táfqve Dragonü cohortes, ac rufticorü
aliqvot milliaad prohibendü collocans
aditum. Appropinqvante di&tæ Portæ
Ferreæ Hufiaim Pafsâ, Purpuratôqve
Budenfi, cum Principe Barcsaiofùbfè
qvente, fitu locorum, ere&toaggere,
, ejúfqve cuftodiâ, per exploratores pri
ùs cognitis,facillimum eratper fylvas, `
iis circumitis, Dragones, ruftic6fqve
ad defenfionem ejus reli&os à tergo
adoriri. Vifis ruftici ex inopinato à
tergo hoftibus, panico omnes terrore
compulfi, latebris fylvarum fàlutem
qvaerunt; deferti ab iis Dragones,pau
lulùm reftitêre, verùm täm numero
qväm viribus impares, plerífqve cafis,
omnes in fugam compulfi, qvos dum
acriùs ufqve ad marginem fylvaruam_,
initiúmqve camporum perfeqyitur.
Τ I Τ Τ Hüfiaim
 -
-
—- —

I, 1 B F r S e c v ND vs. 111
„ Hufiaim Paffa, ex vico Kernyefd non
procul illinc diftante, o&to prodeunt
Rakocianorum vexilla, qvæ ad fübfi
dium peditum difpofita, non priùs,ve
rùm ex fugâ Dräganorum intellexêre
alpes penetrafehoftem. Hufiaim Paffâ
itaqve univerfàs Principis Rakocii co
piaspræfentes autumans, fubfiftit, tres
è captivorum numero Purpurato Bu
; denfi remittens, aíta remumciat, Rako
eiúmqve præfentem credems, ut maturè
fibi fúbveniatur, rogat. Verùm cohor
tes abipfo vifae, terrore pariterpercul
fæ retroceßère ,.
£ ' Auditis his Szejdi Amhet Paffa Pur
, , puratus Budenfis, nulláin exercitu fuo
difpofitione fa&â, nec diftributis inor
dines copiis, ut fe cun&i extemplô fè
qvantur, imperat, citatôqve proveétus
I. (ficut qvorumlibet eqvorumvires fùp
È petebant) curfu, reliqvis fubfeqventi
III1 bus, alpes (aliàs fàtis difficiles ac latas)
velociffimè tranfit , Hufiainôqve, qvi
depofito hoftis metufubalpibus,juxta.
11 - - - - vicum
r
* 1 . R£ R v M T* A N s y r..
vicum qvendam eis proximum fubfti
terat, conjungitur-.
s E c T I o xvIII.
- OŠ Portæ Ferreæ, profliga
torúmqve Dragonum rumor ad
Erimcipem Rakociumjam pervenerat,
diftributas qvocirca pervicosuniverfàs
fuorum copias, celerrimè colligit, in
£ru&ûmqve eodem dieverfùs hoftem
ducit exercitum,qvi peditatu,tormen
*is,magnâqve cum impedimentis eqvi
*atûs parte ultra alpem reli&is, fi uti
fciviffet vi&oriâ,certocertiùs erat lon
gè ipfo debilior.; verùm hæc omnia
apud eum ignöta. Circa òccafùmita
<qve Solis, ipfius fimiliter præfentiam
£ofteignorante, non procùl abeofub
ftitit. Seqvebanturinterim fingulisfe
£è qvadrantibus Purpuratum Buden
£em ultra alpes reli&â ejus copiæ, to
tus tamen eodem die cum tormentis
aberat peditatus,fàtis praeterea magnus
cumimpedimentis tcftabat eqvitatus ;
* . . .
-- -- -
s. Adito
---- ---
 - - -

——--

£. rB ER SE cvNDvs. 1 13
AditoPurpuratus Budenfis circa vefpé
ºram cum Primatibus Turcicis Princi
pis Barcsaiitentorio, qvid feqventidie
-fa&to opus,tra&tatum L. ut eodem, ubi
tumc fuêre, feqvemti qvoqve die fùbfè
qventium militum opperiantur appul
/ìum, placuit umiverfis. Qvia verò de
(Primcipe Rakocio (ubimam effet ) mihi!
apud eos conftabat, ut Haßaim Paffa :
cum duobus eqvitum millibms oppidùm
JHaczogverfùs exploratä, Michaël verò
Töldalagi cum mille eqvitibus fub areâ
Xemdefiorum (Kolcz di£iam) feqvent;
die eat, congregatögve illuc Nobiles
“cum plemariâ affecuratiome ad Princi
pem Barcsaium deducat, comclufùm.
'Qvies interimin caftrisutrifqve qvam
Ę vis vicinis, fed invicem fe ignoranti
'bus, fuit. Tres in aurorâ tormento
rum explofiones in caftris Turcarum
auditæ, fignum iis ad pugnam fe para
Πᾶ tum venirefignificantePrincipe Rako
cio : fed tunc qvoqve Devæ, aut Hu
nyadini tormenta explofà creditum à
- - T Turcis,
 --- --- - I
* 14. R E R v M T R A N sv L.
.Turcis, facilem qvocirca, fi incautos,
tormentis,peditatüqvedeftitutosin ca
ftrisfuiffet adortus, Princeps Rakocius
habuiffet viétoriam. Sed manetinevi
tabile fàtum .. Prodeunt lucefcente
jam die, reliqvis pabulatum in pagos !
& campos exeundi facultate permifsâ,
cum tribus eqvitum millibus, ad defti
nata abituri loca Hufiaim Paffa Micha
élqve Toldalagi. Adit Principem Bar
csaium cum paucis Purpuratus Buden
fis, utrum fe comitari, cum dictâqve e
qvitum manu Hußaim Paffam ac Mi
chaëlem Toldalagi difeedentes, ffeétare |
.velit,interrogat. Annuit ille,cum pau- '
cífqve feqvitur vocantem. Dumitâqve
paululùm verfus campos ab iis fuiffet
progreffum,auriga qvidam pabulatum
egreffus , inftru£tum fe vidiffe Rakocii |
exercitum,fugâqve vix fàluti fuae com
fùlere potuiffe, refert. De cujus dum
. . verbis dubitatür, Hufiaim Paffa, Mi
- - chaélqve Toldalagi, reli&isin campo
, praediétis tribus eqvitum millibus, fù
perve- ;
!
! L 1 B E R SE cv ND v s. * 1 1 5
a , perveniunt , à féqve Principem Rakg
£ , cium inftru&io cum exercitu præfentem
s vifum referunt. Non tamen rediit in
* , caftra Purpuratus Budenfis,verùm offi
è cialibus qvibufàam adeducemdum eca
; flris exercitum remiffis,toties diétis tri
: bus eqvitum millibus conjungitnr, col
£ liculúmqve confcendens, exercitum
; . Principis Rakociiipfemet oculis perlu
$ . ftrat. Paratam, fi moram trahere de
3 . fiiffet, in manibusvidebatur habere vi
a . &toriam Princeps Rakocius,verùm per
; . complures inutiliter fubftitit horas, ^
y . tempúfqve Purpurato Budenfi datum,
a , fuos è caftris educendi. Cujus morae
; . hanc demùm intelleximus fuiffe cau
£ . fam: Exercitus PrincipisRakocii, dex
„ , trum cornu, (fi ab Oriente Occafum
, , verfus tendentes confideres) rivulum
„ . tranfitu difficillimum habebat ante fe,
„ , limofà præterea loca, vix fingulis (an
,) tea) pervia, ut illic exercitum commo
, dèpoffe traduci nemoincolarum iftius
„ tegionis fibi petfvadere poffet , muni- T
;f . I mento
 -

1
i 16 Rervm TR as syl:
' mento itaqve (utputabat) naturæ plu
rimùm fidens, debiliorem exercitûs fhi
'partem huc collocans, ut per avia illa
penetrare volentes, coenôqve implici
tos, in ipfo tranfitu opprimeret hóftes,
ideftinaverat in animo. 1
S E C T I O XIX.
TDRodibantinftru&cinterim ècaftris
turcarü cohortes,qvas dúPurpura
tus Budenfis inftruit, peditum qvoqve
'pars ipfi jam pugnaminitiiro'fiiperve
hit.Tì659.j Acies verò utriufq; paf
•tis hóc ordine erant difpofitæ. 7Ârci- '
*cis, Hungaricifî copiis qvidam pagus,
juxta qvem amtiqviffimæ cujufdam ur
*bi*à Romamis (ut fertmr) olim inhabi
-tatæ , ruimæ veffigiaq, cernebamtur.
IPrinceps Rakgcius ab ortu ad occafùm,
Turcæ veròab occafù ortum verfùs imter
fé congreffurieramt. Infra vicä qvicum,
dextrum Hungarorum cormu imvadere
praefumerãt,(ut fùperiùs)rivufjtranf
ita difficilem, mliginofà£tranfèumdum
ipfis
ì
 - -

—-—---—

è IL * ■ £ m S £ c v N D v s. 117.
*; ipfis erat loca;Siniffrum Rakocianorum,
Ę cormujuxta ruinas (imò in ipfis pedita
i. tus antiqvæ urbis ruinis collocatus) im
T. gentätranfituj, difficilem ante fe foffam,
Thabebat : Totum verò exercitù in pluri
mas, ea(% mom fatis validas (fi Turca
rum,qvi paucas fedconfertiffimas folent.
im pugnam deducere cohortes, confvetu
dinem confideres ) differtiverat Prin
ceps Rakocius turmas , adeò in latum,
porrestas,ut ampliffimäiffaplanicie oc
cupata , utraq, cormua montes perttnge
vemt. Purpuratus econtrà Budenfis,me
diocri eqvitatâ, parte, omnij, (qvi fu
pervenerat) peditatu comtra finiftrum, -

IHungarorum cornu inter arbuffa, jux

tafoffamjam diítam collocato, cum unâ
fed çonfertiffimá fuorü(qvæ ex vigimti
qvatuor vexillis conftabat) turmâ, ex
colle ubitamdiuffeterat,deorfum fe fle
&fems, uligimibusjac rivuli impedimen
tis feliciffimè ac celerrimè fùperatis ,
adeò vehementer in dextrum Hungaro
rum cormm invečtus eff, ut Sigifmumda
--- - - Vër,
-
-
 -

\
*
-- ,
- -

1 i8 R Ε R v M T R A N s Y r..
/èr, primario cohortium iftarum Capi
tameo ante alios cademte,ext emplò omnes
fugam capefférent, fubfidiariis qvoq;
ejus cornu aciebus eamdem fubeumtibus
fortunam. Non pugna/ed caedes jam in
ifis eratpartibus, grafabamtur4; caedi
•.
bus imter Hungaros victores Turcae, /|-
miffro Rakocianum cornu,im medio4(im
ter qvos erat ipfemetPrinceps Rakocius)
collocatis cohortibus fime pugnâ famti
bus, qvos propterprædictas difficultates
memoimvadere praefumpferat.Videt cla
dëfuorü Primceps Rakocius,tribusq; ve
xillis Hungarorú Omadiamorä im latus .
vi&toris inve&tus,prætorium Purpurati :
Budenfis vexillum,complurimis ex Au
Ilicorum ejus numero cæfis imfugam ver
tit,totamq; procul dubio ad internecio
mem deleviffet,nifi visâ Purpuratus ipfe
Budenfis fuorum fugâ, à cæde Hunga
rorum reverfùs , vexillifero proprio,
AMagmateq; qvodam propter fugam oc
eifis, fugientes (ùos fubfiffere coëgiffet,
tamdem victrices qvoq; ejus copiæ (qvi
! – –– – hacte
- -

— -
-—-—--

— ' L 1 • • • Secvndvs. i 19
', haétenus diffipatos, è dextro cornu um
• garo; cæciderant, fpoliaramt4;) fuper
a vemére, qvorum adventu extorta denuò
a è mamibus Rakocii viëtoria, ip/ 4, cum
a tribus fuis cohortibus , monnullis tamem
a priùs è hoftibus per fé animosè occifis,
j fugâ fibi confulere cogitur.
* Steterant haétemus immotæ im fimi
a froRakociami exercitás cornu acies, fed
• illae qvoq; eodem temporis momemto,
2. (deferto integro peditatu) nemine per
… feqvente, avolarunt. -

- Ad opprimemdátamdêPrimcipis Ra
, kocii peditatum comfluxêre circumcirca ,
a viétores,qvi èruinis praediëtæ urbis vi
g- riliter aliqvamdiu ?tutati
, ad inter
, necionem tamdemcaefi. Periêre tria cir
citer millia è Rakociamis, cemtum vigim
tiqvinqve, iisq; per tres fola Rakocis,
I.
V. cohortes cæfis ex parte Turcarum. Oc
cupata otto Principis Rakocii tormem
ta, qvorum mullus eo die ufus. Caffra,
eodem loco fixa, leëta per otium ffolia,
domatiq;profingulis caforum capitibus
j • . * \ • per
l. ·
fr . ? ao. Re Rv M T R A N sv r.>
per Purpuratum Budenfem victores:
° S E C T I O XX.

Efe&us trium dierum qviete vi

,\&tor cxercitus,impedimentis,qvae
feriùs appulerant, ad fe receptis, ver
fus fluviüm Sztrigy tendit, transférrq;
juxta oppidum Piski (qvod unum De
vâ diftat miliari) caftra. Pergit ad vi
dendam, qvae morbo gravi laborabat ,
conjugem, illinc Devam Princeps Bar
csaiü5, tot6fq; fex dies ibidemtempus
terit. Purpurato Budenfi , cur profli
gatum molit perfeqvi hoftem, multùm
expofulamte , cum imuujli hàe morâ,
tempus fuos recolligendi, dari Principi
Rakocio,qvilibet perfpiceret. Nec oc
cafionibus fuis ipfe Princeps deerat Ra
kocius,fuos enim reparandi præterpro
priam opinionem tempus naétus, Tar
cam, qvi non virtute, fed cafu viíto I
riam effet adeptus , ß, imbecillitatis
confeium, ulterius mom audere invif£e I
raregni penetrare,ideóq; ibidem oppri- ,
imen- !
!
 T. 1 BER SE cv N dvs. 1 .1
… mendum, evulgat per literas. In ma
gnámq;talibus fcriptis fpè denuò mul
torum animos erigit- ; Movit tandem
„ poft inutilem hanc moram Albam Ju
.-liam verfus cum Purpurato Budenfi
3 Princeps Barcsaius, caftráq; juxta op
, pidum Alvincz metatur, Rakocianis
(qvi pro excubiis fub dire&ione Joan
, nis Törökibi reli&ti erant) ad Princi- '
, pem Rakocium penes caftellum Rad
, not caftra habentem (nemine ex iis ,
./ intercepto) fe fugâ recipientibus, ob
* ádq; ubinam Princeps Rakocius mo
? ram traheret, Turcis, Principéq; Bar
;'
csaio ignaris. Vincino Albam Juliam,
illinc Tordam verfus moto exercitu
%.

: 'Turcico, juxtáq; vicum Decse caftra

;- locante,rufficas qvidam ad Principem
, • Barcsaium duétus , duo circiter mi/ia
- - a -

peditum ex Hungariâ in fuccurfum

. primcipìs Rakgcii properamtium , Tur
carum adventu imtelleéto, Tordam ver
.fus reverfà eadem fe horâ vidiffe jurat.
■ 'Nec dubitatum; Reli&to itaqve ini.
tIS
i -
11^. R E R v M T R A N s y £X .
ftris Principe Barcsaio,Purpuratus Bu
denfis celeriter confcenfo eqvo, pluri
mífq; fuis feqventibus,affeqviturjuxta
civitatéTordâ praedi&oseqvites; Qv;
eo vifo perterriti, tripartito disjä&ti,ac
celerabant iter, pars (qvæ fermè tota è
tyronibus conftabat)relictâ ad dextram
civitate, verfus montes ferecipere cæpit,
verùm Hußaim Paffâ cum Agriemfi
bus fuperveniente,totaconcifà eff. Pars,
relictâ ad lævam eadem civitate im/€-
qventibus hoftibus , juxta falisfodina,
periit. Reliqvi verò, qvi cum Turcis im!
Hungariâ bellare foliti, veterami ferè
omnes, im unum conglobati corpus, viri-^.
liter ipfummet Purpuratum Budenfem ,
im plateã dictæ civitatis excepére, comi- •
plurimifqve utrimqve cæfis , fuperve
miente noéte, potiori ex parte incolumes
difeeßêre. Rediit Purpuratus Büden
fis, propter magnatem qvendam cum
plurimis gregariis amiffum, nec deletis
planè hoftibus,non fàtis lætus in caftra
ad
 -;
f. IL 1 B £ R SE cv ND v §. 1 ,3
is adPrincipem Barcsaium. Seqventi die
j Gerendinü (caßellum eft Joannis Ke
j menyii)illinc(incertoqvidem)Princi
si! pistamen RakociijuxtaVafarhelytunc
i. ' morantis rumore perlato, Radnoti
ia num tranflata funt caftra. Qyo Prin
■ ceps Rakociusaudito, fub no&em Va
£ fárhelyino Définum verfus difcedens
a fugâ fibi confuluit. Eodem Purpuratus
%, qvoqve Budenfis feqventi appulit die,
4 ubi per complures cum Principe Bar
a csaio commorantidies, exutraqve Va
lachiâ hæc nova afferuntur.

p.
s E C T I O xxi. '
* Xulem qvemdam Primcipem, Con
-, - flantimum diëtum, cum Clemente
-2Mikes, certâqve feleëtorum Siculorum
s • manu, ad exturbandum ( ut fùperius
: -dičtum) ejus regni Principem expedi
: • verat Primceps Rakocius , qvi impara
tum aggreffus facilè regno exturbat ;
; Verùm eodem,cum Sultano Galgâ,mu!-
; ti Tartarorum fuperveniente millibus,
, _ * ,• F 2, ca/3
- • - - /
; 124 R Ε R v M Tr A n s v ,.: 1
cafis magnâ ex parte Siculis, Comf?am.
*.
timum elapfum cum reliqviis devi£i;
- exercitùs vemire affertur. -

l , • . Similiter /alachiae qvoqve Trampal

pinæ Princeps AMihme, qvi fedus comtra. !
Ottomanicam Portam cum Primcipe
Kakocio partus, contra eam perdiétum
Principem fub Generalatu Michaëtâ,
2Mikes , dmdreaeqve Gaudi, certorum
Germanorum & Hungarorum militum,
fubfidio fultus erat, ipfo, fubfidiifjve
fuus per Purpuratum Szilißtrenfém,
Tartaräfjve Bucsakienfes profligatis,
cum reliqviis fuorum Tranfflvamiam
ingreffum,Cibinium verfùs(ea eß civi- !
tas totius Saxonicæ matiomisim Tranffi
vaniâ metropolis ) temdere, féqve cùm
IPrincipe Rakocio velle comjungere,alla
tum. Movère hæcPurpuratumBuden
fem, cum Principem Rakocium,Con- , ,
- ftantinum, ac Mihne Principes,ex tri- .
' . bus hoftesfuturos partibus fibimet per
fvafiffet. Regnicolæ qvoqve,aceorurn
p. copi£,aditeratasPrincipis Barcsaiilite
* ' ' - j- - {a$
 *; .

L 1 B E R S EcvNDvs. 1 a;
# iàs non comparentes augebat ejus rfie
* * tum, incitabántqve ut honeftâ aliqvâ
occafione imminéntibus fe fübduceret
* *periculis, nec id ipfum optanti tempus
*, defuit, adeò enim intenfiffima pereos
£ dies fuêre frigora, ut ulteriùs miles vix
; in campis fùbfiftere poffe videretur ..
3. Lætus itaqve arripit occafionem, mee fé
* potemtiffimi Imperatoris exercitum fri
** gore emecaturum dicems, Medgyefinum
$ verfus (ea eft civitasSaxonicalis) adeò
a tamen lento reducit caftra paffu, ut
; ' per complures, ubi placuerat,fubfifte
* * *et dies; Medgyefino Balasfalvinum
* tranflatis caftris, ibitàm fùorum qvàm
t (qviintererant) Hungarorüprocerib*
p convocatis, ut fufficienti Turcico præfi
„ dio mumitus civitatem Cibimiemfem im
& grediatur, ibiqve exaëtâ demùm hyeme
% fubfidia potentiffimi Imperatoris Prin
* ceps Barcsaius expeítet, conclufum.
: Purpuratum Budenfem cum exercitu
3 retrocedere, Principi Rakocio juxta
b - oppidum Déshærenti celeriter innote
; * R. 3 ^ fcit,
* *
 - --- -

116 R Ε R v M T R A N s v r.
fcit, qvi fugam idipfum ratus,(velve
riùs credidiffe fimulans) ut fugientes
Turcas, univerfi (cujußumqve comali
tiomis exiftant) regnicolæ, perfeqvam
tar, per celeres damumciat tabellarios.
A multis (maximè rufticis ignaris mi
litiæ) creditum confeftim , ; Qyorum
!
non parvus numerus, dum Purpurato f
Budenfi caftra ad Balasfalva habente.
pabulatores ejus ex infidiis adoritur,
excitæ è caftris cohortes plurimos in
terfécére, adduéti qvidam vivi, qvos
auribus ac maribus mutilatos admeffem
ac aratra redire juffit. Exiifdem caftris
cum mille peditibus Janizaris, qvin
gentifqve eqvitibus Cibinium expedi
!
to Principe Barcsaio, ipfè lento gradu
Temefvarinum verfùs tendens, tan
démqve eodem regreffus in hyberna
\
diftribuit exercitumi. Nondum Princi
piRakocio qvid in reditu Purpuratus
Budenfisfaéturus,qvôve Princeps Bar
csaius fe recepturus effet, cognitum e
rat, Speculatum itaqve, & (fi occafio
-
-
-

-
fufpe- ,
.
 L 1 B E R SE c U N D vs. 127
fùppeteret ) plura qvoqve temtaturum
AMichaëlem Mikes cum feptemdecim
raemittit vexillus, ipfomet interea `
Claudiopoli fubfiftente ». Cognitum
MichaëliMikes Principis Barcsaii iter,
éognitus comitivæ numerus, qvippe
qvi vix dimidium ab eo diftabat milia
re, nihil tamen contra cum aufus,cum
fibiadjun&isCibinium permifitingre- .
diincolumem, qvo ingreffo, feqventi
die oftentavit præfentem fe, è civitate
fpe&tantibus. - *.

s E C T I o xxII.
... TDUrpurati Budenfis egreffu, Princi
pífqve Barcsaii in civitatem Cibi
-nienfemingreffu cognitoPrinceps Ra
kocius, maturat illac in perfonâ pro
feétus , lentâ urbem premere obfidio
ne , difpofitóqve per circumjacentia
Cibinio oppidaexercitu,ipfèmetin op
pido Selimberk (qvadrante miliaris áb :
urbe diftante) fùbfiftit. Juftasqvidem
iad cam expugnandam vires fibi deeffe
u. $. ^ F4 con
-
 -------
τ
/
12.8 . R E R v M T R A N syr.
confcius, interim (perfpe£to mobili
Principis Barcsaii animo) diffenfione
-.
aliqvâfubortâ, deditionéejus fibi pro
mittens.Tormentifq;muralibusqvin
É , nonnullifqve minoribus Fogara
no adve&tis, Andreæ Gaudi Colonel
lo fùo urbem qvatiendam committit.
KQyi tàm præfidio qvàm civitatis Cibi
nienfis incolis contemptis, prædi&a.
tormenta ab Oriente , contra propu
gnaculum (qvod Hallerianum appel
Iatur) collocãt, nullas ad defenfiónem,
' eorum foffas, aut aggeres erigit , pau
cas adverfüs propugnaculum,plures in
urbem percómplures feptimanas, levi
tamen cum ædificiorum, nullo præfi
diariorum damnofacit explofiones.
IPromiffis interim variis,qvamdoqve
mimis, mobile Principis Barcsaii inge
mium ab obfeqvio Ottomanicæ Portae
j
avulfum, deditionem urbis facere ten
tat Princeps Rakgcius. Nec fuiffet la
bor irritus, nifi præfidium Turcicum,
;
Confiliariiqve, ac nonnulli Hungaro
- - IulIn,
 -

- - ~
L 1 B E R S E c U N D vs. 1 ag •• •
§ rum proceres urbem cum íincí?
, exitium regni prævidentes, diffenfif
„ fent. Qyamvis enim fubfidium Impe
, ratoris Turcarum indefinenter per li
„ _ terasimploraret diétus Princeps,fratre
tamen fuogermano,fubprætextu aliae
rum rerum ad Principem Rakocium
, (in oppidum Selimberk) miffo, arcis
, ÍDevæ, civitatífqve Cibinienfis (qvae
, folæ in fidelitate ipfius perftiterant)je
, ditionem, renunciationémqve princi
patùsconcludir. Curiam qvandam fr
memyes dictam, cum bonis ad eam perti
mentibus,pro hü omnibus optam*; Qvam
IPrimceps Rakocius (imò decuplo etiam
majora) fe libentiffimè daturum ffon
det. Certa præterea aureorum millia,
commeatum fufficientem, fecurúmqve -

\ iter præfidio Turcico pollicetur. Réqve -

} $ conclusâ) Andream Barcsaibe
3 nè potum in urbem remittit. Regreffus
„ ille, Principi Barcsaio fratri fuo rem ,
conclufàm, ejúfqve comditiones, aperit :
lætus amdit ille,Confiliariifqve acAMa- ,
j! r:-- -- -- F5 gn4
¢* - - - - _
</
2r.
13o R E R v M T R A N s ¥ L.
gnatibus Hungaricis convocatis, ami
mum fuum, rémqve conclufàm aperit,
inter reliqva (falvo honore fit dictum)
pro Tranfflvaniá,tanqvam à féortis ma
torum regno, fe, morbóque Devae jacen
tem chariffimam fuam conjugem mom ,
ampliùs periculis objeëturum, iteratis
dicems verbis. Humiliqve forte (curiâ
mimirum σrmenyefiemfi) contentum fé
refert. - -
|
… Obftupuêre his auditis illi, qvo fum
damento, qvâve fui ac regni fecuritatis
ffe Primcipi Rakocio adhærere vellet
• fciféitaricæpère : utrum eum armis Ot
tomano parem putaret, aut aliqva fùp
peteremt cum eo pacifeemdi media , im
telligere defideramtes, qvibus utrifqve
deftituto Principi Rakocio adhærere,
mom effet famæ memtis ? Hæfit ad haec
Princips Barcsaius, tamdem, ufjve ad
tempora vermalia, beatam fé cum di&to
Principe vitam vitiurum, ineumtâqve
•ftate libenter cum eodem periturum re
4?ondet. Nec affenfum ih re tam exi i.
- -
.T ' '" ' tiosâ ..
-- -
 -

L I B E R S E cv N D v s. 13f
tiosâ ab eis. Officialibus præfidiiTür
cici, magiftratibúfqve civitatis eadem
die convocatis, adconclufàm perfra
trem fuum deditionem eos qvoqve in
ducere nititur, fed ab iis acriùs recla
imatum.». -

s E c T 1 o xxIII.
PĘ itaqve illo, Rakocius,
Barcsaiúfqve Principes unâ delufi,
aliam id ipfum affeqvendi ingrediun
tur viam. Turcicum præfidium , cer
tus Hungarorum nobiliüm numerus,
præter ejufdem urbis incolas, urbem
protegebant; Diffènfionem inter tres
prædiétas nationes Princeps Barcsaius
fpargere cæpit ; mommumqvam apud ci
ves, infòlentia, præfidii Turcici in ma
jus extollemdo, anteqvam ommibus affe
&ti comtumeliis, mamibus Primcipis Ra
kocii per eos affignaremtur, maturarent
urbis propriæ facere deditionem, horta
tur; Imterdum Hungaros apud utram
qve traducit mationem: Qvamdoqve de
2^. 132. R E R U M TR A N syr.
1evitate civium qvi explebe comffabamt,
facilèqve imf€iis extraneis, cum proprio
commodo, illorámqve exitio cum Prim
cipe pacifcipoteramt Rakocio, apudTur
cas loqvitur, dum honeffam, utilémqve
facere deditionem impoteftate eorum e/-
fet, me occafioni præfenti, facilèqveper
ituræ deeffemt , momems. Tantâqve his.
technis inter eos confufio orta, ut fer
ro plerumqve inter fein urbe conflige -

re voluerint. Serò propriis difficulta

tibusedo&ti,diffenfionibufqve univer
fos perituros prævidentes,ad mutuam
rediêre concordiam. - -
Congregatìqve è di&tis tribus na
tionibus ad Supremi civium Magiftri i
aedes primores; Ex Hungaris Franci
fcum Kere£tefi, Comitem Comitatûs
'Tordenfis, regniqve Confiliarium;ex #
?
civibus duos primarios; ex præfidio
Turcico Budenfium&AgrienfiumJa
nizarorum Agas, legatosadPrincipem
Barcsaium expediunt: ut fedatis affé
&iibus cum patientiâ [uccurfwm Otto
-
-
T. I T I mami*
..- ---- l
 --
----—-—--—. *-*-*-

„ L 1 a E R SE cv N dv s. 13
.*. manicæ Portæ præftoletur, necabeâ de
p.ff, £ifeemdo , féqve, regnúmqve extremo
•objiciat periculo, hortamtur. Si verô
T. primcipatui valedicendo, privatam vi
i; vere vitam apud ß conclufit, expeditis
*,
•
ad Portam Ottomamicam legatis , pro
'* Principe Rakocio intercedat, ex ammu
-

# emtiâ ejus, five ei , five alteri cuilibet

:{. parere, deditionémqve facere urbis fé
3. paratos effe, dicunt.
* * I Expavefa&us audit hæc dicentes
& '. Princeps Barcsaius, tandémqve in hæc
gr erupit verba : Principatu vos me velle
! exuere , ex præfenti conftat legatione,
: cui tamem mimimè remunciaturus fum.
PræcæterisGabrieliHaller, Joannîqve
Betlenio, qvibus ante alios traétatum
fuum, cum Principe Rakocio clàm ini
tum, aperuerat, eidémqve ipfos adver
fari intellexerat, indignabatur; Nullo
præterea legatis refponfo dato, ipfos
dimifit. Eodem die Hungarorum (ex
*|* ceptis Gabriele Haller, Joannéqve
. &ctlenio, qvi non vocatiaberant) Sa- .
a.
-;---
*- £7 xonum.

;
 - -i

* 34. R Ε R v M T R A N sv L.
i4. xonum, Turcarümqve primoribus in
palatium vocatis, prolixis ad deditio
mem urbis eos hortatur verbis , verùm
illi (nifi praedi&i duoConfiliarii qvo
rum integritas ipfis effet perfpe&ta, in
tereffent) nihilfe refponfuros affèrunt,
qvibus advocatis, prolixiùs eadem de
materiâ traétat, mullo tamem approbam
te. Vehementi qvocirca percitus irâ,
omni, fub totâ obfidione , curâ urbis
negle&à,compotationibusindulfit,o£
ficialibus prædi&arum trium natio
num ftrenuè interim defenfioni urbis
invigilantibus. . . -

s E c T 1 o xxiv.
I$ig; dehis peroccultas Prin
lcipisBarcsaii literas Princeps Rako
cius, uniuerfis, maximè verò Gabriele
|Haller Joannéqve Betlenio, renitenti
bus, non fucceffiffe propofitum, irâ
contra eos commotus, univerfâ eorum
bona prædæ fùorum exponit. unius
præterea (Joannis Betlenii) uxorem
,
i - CuIIA
 L 1 B E R S EcvNDvs. 135
si cum filiola qvinqvenniincaptivitatem
aßerit, nullo tamencum emolumento.
*. Rebus fic fluentibus unanimi totius
præfidii Cibinienfisconfenfu, o&tavam
circa cujufdam dieihoram matutinam,
eruptio contra Rakociana tormenta
(qvae nullis defenfis munita di&tum
eft) felici cum fucceffu tentata eft, pe
dites enim pro cuftodiâ eorum locati,
priùs fensêre qvàm vidère hoftem, iif
qve magnâ ex parte cæfis, Colonellus
Gaudi, fine pileo, difcin&us, degene
riqve fine ephippio infiliens eqvo, vix
evafit; Incenfus(qviaderat)pulvispy
rius, tormentum grande, duöqve mi
nora in urbem tranflata, reliqvorum
* foramina clavis occlufà ferreis. Prope
rat ad fuccurfum (fed confe&to nego
tio) Princeps Rakocius; Regreffi in
urbem cum ademptis tormentis, vexil
lifqve vi&ores, Principi Barcsaio ab
Hoftibus invito fe parta offerunt vexil
1a, ab eôqve qvamvis fùbtrifti muneri
busafficiüntüs. Viâoriæ lætitiâ, lar
_-

-
göqve
136 . R E R v M T R A N s y r..
gôqve vini potu nonnihil exhilarari ;
præfidiarii ac cives, iteratam finito
prandio majori cum apparatu moliun
tur eruptionem. Sed qvo negligentio
res manè, eo vigilantiores pomeridie
invenêre Rakocianos. Ipfè Princeps
Rakocius univerfàs eqvitum fuorum
copias poft latus cujufdam montis in
ftru&as tenebat, tormonta ex qvibus,
clavi ferrei eximi potuêre, contra in
gruentes onerata & dire&ta : Nihil ta
men his difficultatibusprçpeditierum
pentes, animosè tormenta contra eos
explofa invadunt, pedites, nonnullis
cæfis, in fugam conjiciunt, pulverem
fuccendunt pyrium, foraminatormen
torum validiùs qvàm antea clavis oc
cludunt ferreis, qvibus dum occupan
tur, cum univerfo fupervenit eqvitatu
Princeps Rakocius, refiftitur tamen
ad occafum ufqve Solis ipfi, circa ve
fperam æqvo tandem Martedifceffùm,
9mnibus (præter unicum) incolumi
bus in urbem regreffis. Retrahit fè
STI I. TT _ _ I
-.
qventi
•.• ..-•-•--•• .-._..-. ****

** • -
u * L 1 B E R SE cv N D v s. 137
f qventi no&tedeftruéta Princeps Rako
fi cius tormenta»dicbüfqve nonnullisre
i , fe&a, verfus occafum folis aggeribus
■ more militari ere&tis, civitatem Cibi
fi nienfemtormentis qvatere nititur, ir
3 rito tamen cum effe&tu, magna enim
i loci diftantia,rifui potiùs qvàm terrori
: erat urbi. Animadverfo Colonellus
s Gaudi vitio , paulatim urbi appropin
3 qvans,tres fücceffivè erigit aggeres, in
* proximioriqve collocatis tormentis, .
M; É propugnaculum qvoddam ur
a bis, partim verò ipfàmurbem tormen
í tis qvinqve qvatere non defiftit.. Nec
« his contentus,ignitos fub no&es inur
& . bem globosjaculatür fine fruétu. To
3 táhyeme particulares è civitate adver
3 fus obfidentes eruptiones, illorúmqve
1 cum his pugnae » cum levi nunc hujüs,
& nunc illius partis damno continuatæ.-
f• Cognita hæc cun&ta Ottomanicæ Por
3 tæ, qvamvis enim tabellariorum qvi
j . damnafo,autibúfqve mutilati,qvidam
*j verò palo per Rakocianos infuti, duo
T •. tamCf\
, • _-
 * 38 R E R v M T R A N sy L.
tamen feliciter ière ac rediêre, de fub
fidiis Vere ineunte mittendis affecura
tionem reportantes. Purpuratointerea
Budenfi, ut univerfis Europæis Turca- .
rum Imperatoris exercitibuscongrega
tis, Hajdonibus, qvi præcipui femper
Principis Rakocii promotores extite
rant, priùs deletis, eum regno cxtur
bet , óbfidionémqve folvat Cibinien
fem, demandatum. Paret ille, congre
gatifqve, præter lixas&calones,vigin
tiqvinqve circiter millibus armatorum
motis menfe Aprili caftris, trajeétôqve
juxta oppidum Fellak Marufio, verfus
regionem Hajdonum dirigit greffum.
s E c T I o xxv.
/^OgnitahaecobfidionemCibinien
\-fem continuanti Principi Rako
cio, ViceCapitaneo qvocirca Varadiem
f Francifco Gyulai, ut Hajdomibus Co
mitatâqve Biharienfi congregatis, im
minentirefiftat hoffi,demandatum.Qvi
> di&toaudiens, eorum qvosmeminicô,
- i• • . horti
 L 1 p e R SE cv NDvs. 139
í
hortibus fuffultus, vadum fluvii Hö£
tobágy, qvo hofti, Hajdones invadere
volenti neceffàriò tranfeundum erat,
occupat, literifqve per rufticum qven
damadPurpuratum Budenfem (Szejdi
Amhet Paffam) miffis, mifi cum fuis
periclitari velit, ut à fufeepto defiftae
'. itinere,hortatur. Purpurato prædi&o,
unicoà fluvioHortobágy miliaricaftra
habentiallatæ funt literae. Qvi cövoca
-

tis extemplò primoribus, minisfeFram

ciféi Gyulai territum, ulterius mon au
dere progredi fimulat. Miramtur ho
mimis (aliâs) audaciffimi fimulatum
illi timorem, inceptóqve me defifferet,
cum im acie fortiter dimicando cædi,
qvàm juffu Imperatoris ignominiofam
fubire mortem homeftiùs fit, hortamtur.
Poft vanas tandem fimulationes, claf
ficum repentè canere jubet, totôqve
exercitu celeriter moto, priùs prædi
&üm fluvii vadum fuperat, qvàm de
ipfius itinere qvicqvam Hajdonibus
Gyulaiôqve cofiftaret. Vifisitaqve abm
- - eoru

«
- !
 i46 R £ R v M T R A N s ¥Ì:
eorum excubiis Purpurati exercitûs an
tecurforibus, reli&is (ficut coenæ affi
gebant) ferculis,cultris,aliáqyefupel
le&ili, velociffimè omnes, qvô qvem
qve metus ferebat, nemine perfeqven
te aufugêre: Francifcus Gyulaius ex
fugâ Varadinü fe recepit. Purpuratus
Budenfis eodem unde illi fugerant lo
cat caftra, qvod unicum familiis Haj
, donum fàlutem peperit, fub no&ténì
qve ad tutiora fecedendi occafionem
ræbuit, eodem enim die perfeqventi
f; eas Turcis, omnes in propriis op
primi potuêre domiciliis.
_ Seqventi die ad ÉÉndum egre£
fi Turcæ, totam circumcirca regio
nem, ufqve ad oppidum Bihar, qvod
Varadin6 unicum fàltem miliare di
ftat, j; , incendiifqve replevêre,
Prancifco Gyulai, qvi exitium Purpu
ratoBudenfi minatus fuerat, incendia,
acfumos è muris profpe&ante, ob íd
qvemetu perculfo. SimilisVaradienfis
qyoqve urbis incolas terror invaferat,
- - -

• '
con .
 - - - -

sii. 1L 1 p E R S E c v N pv s. , i4*
τῆ çongregatiitaqve univerfi, qvid faéto
'(■i opusfit,cumdi&o ViceCapitaneocon
fultant; tandem qvicqvid per eum cum
já I'urpurato Budenfi fuerit comclufum ,
jj* fànétè fé obfervaturos, præeuntéqve re
;i; liqvos jurantes ipß /ice Capitameo, /?-
ï*
ce Comitâ Comitatás Biharienfis AMar
››
timum Boldvai jurejurando affecura
g* tum,ad eum cum adjunétis deffimamt le
irâ.
gatum. Qvi durioribus primùm verbis –
ab eo exceptus, tamdem, im gratiam rece 1
, pti Varadienßs , populationes , incem
aliâqve prohibita, qvòd tempeffivè ad
obedientiam redeundo, imminemtia mo* . .
præcaviffent pericula, qvibus libenter
fe parfurum fuiffe jurat per capmt po
temtiffimi Imperatoris fui , megligentiæ
eos multùm accufante Purpurato ; mi
|f? hilqve aliud mifi comtra Principem Ra
kgcium, capitalem Ottomamicæ Portae
Hoftem certas fiftant cohortes, imperat.
$ Relata hæc per di&um ViceComitem
Martinum Boldvai,gratantérqve acce
pta à Gyulaio
', . . .
Valeris …,5: a•
 --.--

'τ4^. Re R v M T R A N s ¥ L.
ftinatus cum tribus ipfemet Vice Co
mes cohortibus, nonnullis è numero
, primorum füperadditis » qvi conjun
gensfe Purpurato Budenfi,fuit tàm iti
neris, qvàm pugnæ, qvæ anter eum ac
£rinicpem Rakocium paucos poft dies
commiffa eft, individuus comes, utin
ferius patebit ,. • •

*.

' . s E c T 1 o xxvi.
RogreßusverfusregionemSzilágy
di&tam cum exercitu Purpuratus
Βudenfis,caftellum Pocsajdi&ü,(qvod
ps*; paludesfluvii HorrobágyperGe
orgium Rakoci feniorem ere&tum, co
horteGermanorum peditum, Hunga
rífqvemultisilluc fe recipientibus mu
nitum erat) uno præterierat miliari ,
«lum contra impedimenta fe feqventia,
eruptionem illinc fa&am, nonnullô£
qve caefos, audit, fremit, læfus ab iis,
qvos lædere noluerat ,; Totôqve cum
exercitu regreffus, qvamvis circumcir
sa aqvâ humerotenus profundâ, qvin
* * *, imò
 - LI se R SE cv ND v s. 143 .
„ imò nonnullis in locis eò profundioré,
I. $. nonnifi nando fuperari poterat,ef
èt munitum, ipfe inter natantes totus -.
„ madidus, unico cepitinfultu, univer
„ fìfqve cæfis,aut captis,caftellum ipfum
; folo æqvavit, ulterius illinc per regio
„ nem Szilágy di&am Tranfylvaniam
verfus progreffus, caftellum Principif- '.
fæ Rakocianæ Somlyo, priùs expila
tum,comburit. . . - -

3 ; Cognita haec cunéta Principi Rako

<io, obfidionem Cibinienfem folvere
J eum coégère generalem itaqve univer
fis regni exercitibus expeditionem bel-„ . .
licamindicit, paruêre cunéti, maximèT.
; verò Siculi, qvorum vix major mute- .
- - - •

; tus memoriâ noftrâ in caftrisapparuit;

, Francifco qvoqve Gyulaio ac Varadi
enfibus, ut qvanto plures poffent in
] fubfidium fùum tranfmittant copias,
demandatum. Qyi, Martinum Bold
, yai, Comitatûs illius Vice Comitem ,
cum certis cohortibus, nonnullifqve
, nobilibus adPurpuratù Budenfem per
- - - e 3
 344. ' Re Rv M T R A N syr.
eos expeditum , féqve firmiffimè ipfis
juramento obftri&tum , immemores,
longè ampliores in fuccurfum Princi
pis Rakocii, qvàm Purpurato Budenfi
tradiderant, misère copias. In pugná
qve Gyaluinâ, raro in Tranfylvaniá
exemplo, invicem cohortes Varadia
næ inter
clariùs fe conflixêre, ficut inferius
patebit-. a.

S E C T I O XXVII.
* Imitibus Tranfylvaniæ appropin
- qvante Purpurato Budenfi, cum
ftipendiariis, regníqve exercitibus,in
ter Claudiopolim, vicumqve Szamof
falva, juxtà fluvium Samófium habe
:bat Princeps Rakocius caftra, auditá
É exercitûs hoftilis numerofitate ,
fuos ampliare fatagens, omnium deli- .
&orum perSacrificulum qvendam pa
gi Csörüllye, immunitáte Valachis
— praedonibus promißá, fexcentos ex iis
congregatos fecum habebat, univerfs
præterea rufticis, ut contra commu
£• T * * *T , nem
• 1L 1 B E R S E cv N D v s. 745
$i anemChriftianitatis hoftemarmatipræ
■ ftò effent, injun&tum ; verùm illi an
}: guftiâ temporis exclufi intereffè ne
: 3qvivêre. Exercitibus interea Turcicis
£ appropinqvantibus,motisPrincepsRa
fi kocius caftris ultra Claudiopolim, in
£ ter eam, arcémqve Gyalu, illinc ulte
■ - riùs progreffus inter pagum Kapus,ar
cémqve Gyalu figit caftra. Hofte unius
faltem diei itinere ab eo diftante , pri
matibus,univerfifqve exercitûs officia
á libus convocatis, qvid fa&o opus fit,de
& fummàrerumconfultatur. Apparebát
si qve Principem Rakocium, multitudi
: ne hoftis motum , fpe majoris contra
y hendi ex Hungariâ exercitús, adretro
3 cedendum fuiffe proniorem.
: ' Verùm officiales pleriqve,interqvos
£. ' Michaël & Clemens Mikes, Andreas
* Gaudi, Siculorum, ftipendiariorúm
â qve cunéti fermè Capitanei, pugnam
si vehementer urgebant,qvin potiùsAm
3 dreas Gaudi, (cujus maximain re mili
+ tari erat opinio virtutis) plus jufto
íí G. - com•
 - - V.

3146 RE RvM T R A N s Y d. I .
commotus, nifi pugnaretur , depofitis
in perpetuum armis, anui cuidam fe
ferviturum dicir-. Intelle&o cun&to
rum Princeps Rakocius confenfu ; Ex
vifccribus fuis qvoqve non lacfed /àgg
vinem effluxurum reffomdit; (Verú
illud apud milites inter Hungaros pro
verbium.) Decernitur itaqve pugna,
caftrâqve ultra arcem Gyalu redu&ta,
inter eam, vicúmqve Fenes collocan
tur. Purpuratum Budenfem cum fuis
Claudiopoli imminere,caftrâqve inter
eam ac pagum Szamosfalva fixiffe ea- !
dém die auditum, ne itaqve per eufè
ex improvifo opprimeretur , eadem
die, no&téqve feqventiinftru&um co
gitur Princeps Rakocius
C1tumL. …
tenere exer
, I .
,
Caftra Purpurato Budenfi in vici
nia civitatis Claudiopolis (ut praemif
fum) habente, §; ldvaiCo
mitatûs Biharienfis Vice Comitem ,
qvem cum certis cohortibusadfeàVa
radienfibus miffum, fecum habebat ,
.
acciri
^ •
 Linx a secvs pvs, 147
acciri jubet, ut tribus è nobilibus fibi
fubje&tis Claudiopolim expeditis, no
« mine fuo deditionem urbis, commea- -
túfqveiisimperet,demandat.Joannem
Szilágyium,Stephanum Décsei,acter
rium, de cujus nomine non conftat,
mittit ille. Qvi urbem ingreffi,extem
plôqve â civibus, nec omninò inviti,
(præcipuèJoannes Szilágyius, qvi Ra
kocianisfemper partibusadhæferat)ad
IPrincipem Rakócium funt miffi. Qvi
aufterioribus ab eo excepti verbis, in
captivitatémqve conjeéti, infcio (ut
* pleriqve afferunt) di&to Principe, juf
' fu Ahdreæ Gaudi paulò pòft occifi.
* Qyos adPrincipem Rakocium mififfe,
\
visâ exercitûsTurcici multitudine,eo
dem die poenituit Claudiopolitanos,
terrore enim perculfi, largo in caftra
Turcica commeatu præbito, non ipfis
cogentibus,fedfyapteeos ad P. Rako
ciü iviffe, juramento (utrum verè ipfi
norint) Ë Proximèfeqventidie
(fabbato nimirum) ad pugnam utri
•. G 2. qve
 148 R E R v M T R A N syr.
qve fe accingunt, qvod ut exa&iùs ìnè
telligipoffit,TurcicumabOrienteOg
cidentem verfus, Principis autem Ra
kocii exercitum ab Occidente Orien
`tem verfus inter fe congreflos confide
res; Acies autem inter fe oppofitæ hoc
modo difpofitæ erant. - -

s E c T 1 o xxvIII.
C#;i; , vicámqqe Momoe
'ffor tranfgreffus cum fuis Purpu
ratus Budenfis, juxtâqve oppidum Fe
nes (cum eâ diffofitione ut confeffim i
temtoria erigerent, qvod etiamfa&um)
reliëtis calomibus ac impedimentis, pe
ditatum omnem (inaudito antea apud
mos exemplo ) in duo exercitás dividie
cornua, partem à dextrâfluvium Sa
mofium (qvi vado facilè illic tranfirâ
poterat) trajicere, ex memoriqve qvo
dam à latere Rakocianos ferire jubet ;
partem à levâ fub radicibuscujufaams
mótis excelfi,verfus pagá Lomatemdere.
à tergóq; hoftes adoriri mandat : Eqvi
tatf4m*
 LI p F § S E c v N D v s. 14
tatum verò, qvo adeò abundabat, ut
vix, imò me vix qvidem caperet im uno
diffofitos ordine ißius loci planicies, in
duplicatâ digerit corpus, Hußaim Pa/.
fam, qvi antea Agrienfibus , tumc Je
aeienfibus acTemefvarienfibus præerat,
cum viginti circiter vexillis im umam
aciem coaítis, præcedere jubet,ipfe ve
wò reliqvo eqvitatu im umam eámqve
contiguam aciem diffofito,totam implet
planiciem, ipsiqve cmm eqvitibus Wa
radienfibus Vice Comitéqve AMartino
Boldvai ac propriâ pretoriâ cohorte
mediusfubfiffit;contingentetàm à dex- .
urâ qvàm fmißrä peditatum eqvitatu.
Princeps Rakocius ex adverß , mu
; mero militum longè inferior, ßc diffo
fuerat acies: Qvamvis exercitus ipfius
totam planiciem (qvemadmodum Tur
cicus) minimè impleret, ne interim pri

: mæ cohortes fubfidiis deftitutæ flacce

fceremt, duplicata, ipfe qvoqve fedinter
fé diffimtias ordinavit acies. Laevum
Hungariciexercitás cornu (qvoddex
G 3 tro
1 5o R E R v M T R A N s r r.'
tro erat oppofitum Turcico) Gregorius;
Kováts cum decemvexillis im unum cor
pusredačtis (veteramus miles) regebat,
qvi à dextrâ Siculos Sedium Siculica
lium (provincias ita iis appellare mos)
Sepfi, Kezdi, & Orbai, illi verò itidem
À dextrâ reliqvos Siculos im certas co
hortes more militari diffofitos habe
bant. Im medio peditatus (qvi tàm mm
- v - -

mero qvàm robore mediocris)collocatur, .

o&to im colliculo qvodam tormenta cam
peftria collocata habebat, à dextrâ ipfò ,
rum ffipemdiarii eqvites (præterOma
diamos, qvos profuicuftodiâ reliqverat,
erant collocati, eis pariterà dextrâ Sa^
crificulus Csárályei cum [excemtis ad
junítus erat prædonibus, hæc erat tota
exercitás Rakociani prima facies.
Infubfidiis à lævo fuorum cornu Va
radienfes locaverat cohortes, qvibus à
dextrâ vexillum (qvod Generale) cum
aulicorum turmâ erat collocatum, à
dextrâ itidem eorum,ipfe Primceps cum
decem cohortibus Omadianorum , qvos
-
' ; - – – tan
 - -- -

L 1 B E R S E cv N D v s 15 1
tamqvam fibi fideliffimos, veteranófqve
milites ad incerta belli, fufqve cufto
diam reférvaverat, erat præfems. ulte
rius dextram verfus temdemdo im certa,
diffributi cohortes Comitatus regni
Tranfflvaniæ locati. Lixas verò & ca
lomes ; in maximam turmam coaëtos, à
tergo reliqveramt, qvi qvamvis procul
vifi, ampliorem verò repræfentabant
exercitum Rakociamum, verùm (ut im
ferius patebit) fub imitiumpugnæ, fugâ
fibi confulentes, hoftibus addidêre, fuis
verò ademére amimum.
l. S.E, C T. I
…*
O XXIX.
D'££ hoc ordine contrarios
exercitus, fluviolus tranfitu diffi
cilis interfluebat, hoftes in ipfo tranfi
, tu hæfitantes invadere Princeps itaqve
Rakociusdecreverat,cui intentus,Hu
£aim Paffam cum fuis fluviolum tranf
irefatagentem, Gregorius Kováts, Si
culiqve viriliter exceptum , cum toto
fuorum robore, plurimis cæfis, in fu
•,•
-
T G4 gam
 , ,
i ,
152. R E R v M TR A N syr. . *

gamcompulêre;Properavêrein medio
collocatæ qvoqve utriufqve partis co
hortes inter fe pugnam inire, verùm
praediéti rivuli difficultas (cujus fupra
meminimus)utrinqve eas inhibuit, im
cujus ripis, qvamvisvalde vicinæ, fine
pugnâ ftare cogebantur. §£ eqvita
tus Turcicus perfpe&o,verfus vicum
Lona, furfum tendendo, alam exerci
tûs Rakociani dextram circuire cæpit,
in qvâ Sacrificulus Csörülyei Geor
giuscum fexcentis praedonibus, ac fti
pendiarii eqvites Principis Rakocii e
rant locati. Qyo lixarum & calonum
à tergo reliéta multitudo vifo,tota,ne
mine perfeqvente fugiens, Turcas ad
pugnandum incitavit, fuis veròetiam
num pugnantibus metum incuffit. Si
milis cohortibus in primâ fronte col
locatis ftrenuè adhuc rem gerentibus
in medio collocatas qvoqve fubfidia
|
rias acies terror abftulit. Sacrificulus
Csöröllyei cum fuis prædonibus virili {
terTurcas aggreffus,univerfisamiffis,
V1Xs.
—-

L 1 B E R S E cv ND v s. 153
â vix cum paucis evafit. Dum haec intér
dextrum Rakocianorum finiftrúmqve
l1
Turcarum cornu gererentur, Hufiaim.
? Paffæ cum fuis fugienti, acpenè peri
£uro fuccurrit Purpuratus Buderfis,
ì -Gregoriiqve Kováts ac Varadienfium
cohortibus à toto exerciru feclufis, cir
cumventífqve, in orbem easpugnare
cogit. Qvas PrincepsRakocius videns
exrremè laborantes, properat fuccur
rere,periculôqve eripere, cohortes O
3. nadianas, qvas pro fui cuftodiâ refer
vaverat, fe non feqvi minimè animad
vertens,invadititaqve cum paucisani
mosè Turcas, occififqve ipfemet non
nullis,ingruentetandem multitudine.
qvatuor vulnera, duo in capite, reli
qva in aliis corporis partibus fuftinuit,
qvorum unum læfo in capite cerebro,
paucos poft dies fatalem (ut inferius
patebit) acceleravitipfihoram, vulne
ratustamen pugnae per fuos exemptus.
Subida fermîè tempus fupervenêre dif
pofiti ab utroqvecornuTurcarum pe
G5 dites»
;
 ---- ---------- ---------
- -i
',
1 54. R E R v M T R A N s Y r. ' .'

dires, circuiúfqve à lateribus actergo .

Hungaris, tanto omnes pavore in fu !
-

gam compulêre, ut pars eorum obtrito , -

proprio peditatu vitæ fuæ confuleret,

. reliqvi qvo qvemqve fors ferret, di
laberentur. Gregorius Kováts(paucis
exceptis) cum omnibus fuis periit. Ex^ !
varadienfibus,qvicontra juramentum
nuper praeftitum (defertis in periculo -

iis, qvos cum Vice Comite Martino

Boldvai adPurpuratum Budenfem mi
ferant) in fuccürfum PrincipisRakocii
venerant, pauci evasêre: totus pedita
tus concifus; tormenta o&o capta,ve
* xillum prætorium (qvod Generale ap
pellatur)cum aliis multisinterceptum, ;
impedimentâqve omnia_. : Imò (nifi
, Türcæ Hungaros perfeqvideftitiffent)
.. ipfe PrincepsRakocius,vulneribus de
:bilitatus, ob ídqve eqvo ampliùsinfi-*
dere minimè valens, vivus in potefta
, , tem eorum deveniffet : fed iis ultra ar
cem Gyalu non progreffis, carpento
• • impofitus per fluenta Crifii Váradi
• J • „ •* mum

;
 -
-

L 1 B £ R SE c v N d vs. 1 5;
mum verfus, nemine perfeqvente ve
f.
* &tus, diétam tandem arcem ingredi
M.
tur. Ne vulneribus qvidem diftentus
defpondens animü, miffis qvin potiùs
per totüTranfylvaniae regnum literis,
eos qvi viriliter in pugnà fe gefferant
laudat, ut ad bellum contra Ottom a
Â
num denuò fé accingant animat, pro
pediémqve fe fuccurfurum promittit.
Verùm decimoo&avo poft accepta
vulnera die Varadimi humanis exem
ptus, per filium,'conjugémqve Ecse
dinum tranfportatur .. . p

L I B E R T E R T I V S.

BR E vIA R IvM LI BRI

T E R. r I I.

* P. Rinceps ßaroraius Cibinio egreffus Pur

purato Budenfi (szejdi Aembet Pa//,
diäo) conjungitur. Cum eodem Hungariam
verfus tendit. Mortem ?rincipi, Rakocii
£erta, ob gau/a, aliqvamdiu celat, Gabrie
• . ., T. G6 .. lem

| s
 -=------------

* 56 R £ R v M T R A N s* L.
lem Haller legatum ad.Ali Paffam expedit,
qvi ab eo arefatur. Ipfemet Princeps £ar
csaius 4li (Pa//am adit. Qvem ille Varadi
mum verfùs fecum ducens arefto Jubjicit.
Gabrieli Haller compedes ferreas raræ m4
gnitudini injicit. Purpuratus Budenfis
szejdi poftqvam Principem Rakocium pre
fligaffet ab ottomaicâ Portâ viâorie ipfi*
Adhuc ignarâ degradatur. Infignü fort4
litii Varadiewfis defcriptio , obfidio , de
ditio. Princeps Barcsaius arefo, Gabriet
haller captivitate foluti Iremfjlvaniam re
meam*. ' Rebellio stculorum $epfi, Kezdi,
orbai ac Csikienfium orta , aliqvantulum,
compreffa, Joannes KemenyiuTramfflvaniâ
invadit,occupat.PrincipemBarciaium prin
sipatu, mox vitâ exuit.Cum ImperatoreRa
manorum confederationem init. Purpurae
tu, ali faff, Tranfjlvaniam invadit, urit,
£(emenjium regno exwrbat. Qyi aaxiiii }
Imperatorü Romauorum fuffultis eam re- I
| cujeravemitita, £ed inaffam. <>4lip4* i
imihaelem Apafium Priwaipem Tramfilva
sie anffitwit. Ipfe Temefvarinam in by
. . - 6erma* +
•-- ---- *
terna feuedit. kememjius apafium Sfffurgi
obfidei. cui KucukMemhet Paß /ugur
vit, cum Principe Kememjiopugnam init •
Iriumphat. Kemenyius lapfu tqvi perit•
cuudiop là, szamosujvar, Betlen, k6v4r»
szekgijhida-prefidii [ie Majeftatümutita
Σjììt. Ex urfioniiu premuntur Clau
«liopoli jubentealiPaffaper Principem 4p4
fium ac Kuruk Paffam irrito fucceffè obß
Zietur. Francifcus szentgyörgius Epifçopus
vagienfis iiflem in caßrüde pace qvafitt*
aaturuprincipem apafiumadit. Qyepriâr
promiferat,revocat. Per KuciukffmTe
?wefwârinâ tranfmittitur.Generalu Schnej
aauprefidio claudiopolitano fuccurrit. Qyo
appjopinqvante Kuzukfe/ retrocedit.
£kiel iuleradal Pa//am legatus à Ste
•ibus regni expeditur. Epißopus Vacienfis
Temefjarwijato fungitur. Kursu& Paff*
infolite in iramffivania exaäiones, Pa*
interduos imperatores diutraäata difficu!-
satibus fubinde novi, intervenientibas fi*
sempriirineqyit. Gefahac ang*£ti*
- sECTio
----- - -*
 158 R £ av M T r A n s v L.
s E C T I O I.
®) Urpuratus Budenfis(Szei
§Â di Amhet Paffa ) audive
) rat qvidem (fed incerto
$ authore •) yulneratum.
*• • . Principem Rakocium,mi
nimè tamen fidem adhibens, five adhi
buiffe fimulans,non perfeqvitur Vara
dinumverfùs expugnâ fe recipientem,
fed reflexo Claudiopolim,acillinc op
pidum Dés verfus itinere, juxta fiu
vium Samofium paulatim ducit exer
-citum, dietim plurimos ex iis qvi in
pugnâ vulnerati erant fèpeliens. De
numero Turcarum in pugnâ caefo
rum fcifcitati nonnulli Tranfylva
< norum , , verùm mirâ fide per eos
* celatum, interim cruentiffimàm fé ,
* reportaffe vi&oriam, pluréfqve non {
• gentis illic vulneratos in caftris e£
** Êïä? Hungarorum ul
- sratria millia cæ{à; Profligáti Principis
i « Rakocii rumore ad Principem Bar
csaium
~
 ————

L 1 B E R T E R T 1 v s. 1 5
csaium perlato, Cibinio (ubi longam
traxerat moram) egreffus, Purpurato
Budenfi caftra penes Samofium juxta
pagum Boncida habenti conjungitur,
literis ad univerfos Status ut armati
ç}£;
praeftò effent , pa
ruêre pleriqve, nonnulli (inter qvos
csikienfes, ac Sepfi, Kézdi, & Orbai
„Sedium incolæ) auxilium à Principe
Rakocio(qvemvivum credebant) cer
to certiùs fperantes, minimè. Expedi
tus inter reliqvos à Principe Barcsaio
adSiculosinbellum cogendos,Magnas
: qvidam Michaël Toldalagius, cui, ut
-initinereSefpurgum (civitatemSaxo
• nicalem) divertat,e6fqve ad obedien
* tiam declarandam, legatos ad Princi- •
pem Barcsaium expedire jubeat , de- ,
: mandatum. Infelicifuo fato paret ille. -
, Verùm Sefpurgenfes,qviex univerfis
- Saxonibus primi à Principe Barcsaio
.defciverant, omnes ejus fideles acerri
- mè erant perfecuti, qvid meriti effeat,
. fibi confcii, Principémqve Rakocium,
r... …'
«*
in qvo
*6o RERvM T R A N syL.
in qvo fpem totam collocaverant, de
ceffiffe, aut vi&um effé, minimè cre
dentes,eum ingreffum, qväwedereve
niffet inauditum, cum qvodam nobili
Michaële Simon, immani rabie fru
ftratim diffecuêre L. - -

Conjun&us juxta oppidum Bonci

da Princeps BarcsaiusTurcicis caftris,
ut penes fluenta Samofii Hungariam
verfùs promoveret Purpuratus Buden
fiscaftra, diverfo tamen utriqve refpe
£tu conclusêre. Princeps Barcsaius(qvi
exceffum qvamvis Principis Rakocii
nondum audiverat, lethaliter tamen
eum decumbere à nonnullis erat edo
&us) ne decedenteeo,intra limites re
gniTianfylvaniæ idipfùm fùbaudiens
Purpuratus Budenfis,regnum occupa
turus, fùbfifteret, metuens, ob idqve
qvàm ciriffimè eum educere laborahs.
Ille,utRakocium (quemvivum&con
valiturum credebat)exercitus reparan
tem , nondum fátis inftru&um præoc
$uparepoffct,fcftinans; Fratre itaqve
. ----
germa:
 f. 1 B E R T E R rrvs. 16*
germano Gafparo Barcsaio, Georgi6
•qve LázárConfiliario, acregni Próto
notario, per Principem Barcsaium ad
procuranda regni negotia reli&tis, mo
tifqve oppidum Siboverfuscaftris; Ju
dexqvidam nobilium Comitatûs Biha
É celeri circa meridiem curfu fù
i) pervenit , decedentéqve in confpe&u ,
ejus Principe Rakocio,eorumâqvibus
miffus erat, (hi erant univerfi fermè
Varadienfesprimores) literas exhibet.
Sed fub pœnâ mortis, donec Purpura
* tusBudenfiscum fuis regno excederet, -
3* tacere juffus. Continuato itaqve per
… tres dies itinere,penetratis in ditionem
Regis Hungariæ Ivarto diecaftris, di
£tum Judicem nobilium eadem qvafi
horâ Varadino appellentem, mittit ad
Purpuratum Princeps Barcsaius, qvide
morte Rakociipereum edo&us, vigin
tìaureis donatum lætus dimittit. T -

SECTIO
16. R E R v M T'P a * s* L.
- S E C T I O II.
Ondum ha&tenus in Ottomanicâ
Portâ Principis Rakocii interitus,
réfqve Purpurati Budenfis Szejdi Am
het Paffae feliciter geftae cognitæ, ideó
qvetanto impar negotiojudicatus,cum
üniverfis Europæis, Afiaticifqve exer-'
citibus, ad diétum Principem (jam de
funétum) armis perfeqvendum Pur
puratus Ali Paffà miffus, Albam pri
mùm Græcam, mox Temefvarinum
pervenit. Omnéqve Szejdi Amhet Paf
fe munusademptum, Ifmaële qvodam
in Purpuratum Budenfem (qvi tamen
AliPaffae fubfit) ordinato. Miræ infu
per ex Ottomianicå Portâ ab Oratore
continuo Tranfylvanorum Valentino
Szilváfi ad Principem Barcsaium lite
ræ, in qvibus propemfùm erga regnum
Tarnfflvaniæ ac Primcipem Barcsaium
Ottomanicæ Portae ac Ali Paffe ami
mum multis verbis commemdat , ut le
gatus confeffim pro relaxaudâ regno
'T ' impo
.1-
 I, 1 BER TE RT 1 v s., 163
impofitâ fùmmâ ad eum mittatur,( ir
ritum mimimè fore ejus laborem ffom
dems) fvadet. Secutus confilium ipfius,
Gabrielem Haller Confiliarium ad Ali
Pafàm expedit Princeps Barcsaius,qvi
præter expc&ationem omnium,inho
neftè ab eo exceptus, paucos pQ{tdies
areftatur, iterato Varadienfium ad
Principem Rakocium transfugio,ejuf
démq;in arce Varadienfi deceffu,(qvæ
omnia in Portâ Ottomanicâ jam cog
nita)anfam indignationi præbentibus. a.
Integram præterea qvingentorum im
perialium fummam (qvæ regno erat
impofita) per di&tum legatum fe rece
pturum crediderat AliPaffâ, cujus per
Gabrielem Haller ne minima qvidem
parsallatafuerat. Refcribit hæcomnia
Principi ac Regno diétus legatus, miß
aliqva ffecificatæ fummæ pars, ad le
miemdum Ali Paffe furorem extemplô
tranfmittatur, extremum regno immi
mere periculum fignificams. Principi
Barcsaio cum Szejdi Amhet Paßâ jux
<. . . . ta Ecse
'i64 Re Rv M TRAN syii .
ta Ecsedinum caftra habenti, allatæ li
teræ, qvi, ante complures annos,dum
Principe Rakocio feniore vivente, in
Portâ ©ttomanicâ legatione fungere
tur, Ali Paßæ notus,ob ídqvemagnam
in amicitiâipfius fpem collocans, lega- 1
tionepraediétàminimèfuccedente,ipfe
pro regno deprecatum adire Ali Paf
fàmftatuit. Mittit etiam in Tranfylva
niam Joannem Betlenium & Franci
£um Kere£tefi,Confiliarios,regni Sta
tus (niß funditùs perire velint) ut ex
' traordinario ipfifmetimpofitotributo, '
publicæ fiuccurrant neceffitati, per eos
admonens.* * • • • -

Incertus antea apud Szejdi Amhet

Paffàm degradatiofiis fuæ fumor, hic
certius apùdeû(necfine ingentianimi
moerore)conftitit. Improbat Principis ,
* Barcsaii Ali Paßäm adirevolentis (five
eiperfpe&âhominisnaturâ,five glorià
adverfarii ipfum pungente) intentio
nem, Szejdi Amhet Päffà,fèd manet in
propofito ille ue- .
· · · · . SECTIo '
.
m-.—-

LI » » » Terrrvs. 565
SECTIO III.
Rogreffus itaqve Varadinú, illinc
- di$ verfusdi&us Princeps , Ali
Paffam,qvi Gabriele Haller legato fe
cum du&o, Temefvarino fe moverat,
inter Lippam & Jenâ arces habet ob
vium, à qvo non fàtis læto excipitur
vultu. Innumeram exercitûs ejus mul
titudinem, apparatúmqve tormento
*um (nil boni ex iis præfagiens) cum
ftuporeintuetur, obfidionem arcisVa
radienfis (qvamvis mirâ fide eam Ali'
Paffa celaret -) moeftus conje&ans.
Qvam , di&o Ali Paffæ contra folum
Principem Rakocium ( qvi renitente
PortáOttomanicâTranfylvaniam ma
nutenere voluerat) expedito, fùb ini
tiü itineris minimè demandatâ fuiffe,
verùm iteratâ iftius arcis ad toties di
&um Principem defe&ione, ibidémq;
fa&o ejus deceffu innotefcentibus,Té.
mefvarini jâ moranti,eádere impera•
toriü fuperveniffe mandatü certò %£
at•
 'i66 RE Rv M T R A N s yl.
ftat. Degradatus qvoqve Szejdi Am
het Paffà fubtriftis Ali Paffae conjungi
tur, traditôqve ipfi exercitu, per eun
dem, ut celeri curfuVaradinum pro
perans, urbem occupet, incoláfqve ejus
in captivitetem afferat, expeditur: ve
< rùm Varadienfibus obfidionem arcis
futuram, urbémqve ne per hoftes oc
cupetur, ipfifqve nocumento fit, me
tuentibus, incendentibúfqve, inutilis
fuit labor. Principi Barcsaio (deVara
dinofibi tradendo) aperit tandem ani
mum Ali Paffa ; Gabrieli Haller lega
to per ipfùm areftato, qviSupremus
ejufdem a pitaneusqvondamfue
rat, fub pœnâ mortis,utcönfeftimeam
refignet, imperat. Verùm illi necyo
luntas, nec poteftas erat juflà præftan
di; compedibus qvocirca ferreis dua
bus, fexaginta trium librarum pondo
oneratur, nec priùs nifi expugnatoin
figni hoc fortalitio dimiffus,ut inferiùs
patebit. Princeps qvoqve Barcsaiusin
tenfiffimâ circumclufùs cuftodiâ, are
„ ftofub
 • .•.. *L
Li gr R T E R T rv s. 167
fto fubjicitur. Cujus ut arcis fitus,mu
; nitio, inaeftimabiliqve totius Chri{tia
nitatis cum ja£turâ amiffio, lucidiùs
.conftet, hæc mi le&tor breviter accipe.
s E C T I O Iv.
- Iplanitiejuxta
Nfigne fortalitium Varadienfe, in
ripam Crifii fluviiere
&tüm intelligas, qvod di&us fluvius à
Septentrione præterlabitur, ab Oriente
caie&ta qvædám, aliàs (ut incolæ cre
diderant)vix pervia,inlatitudinémqve
juftam patentia, à Meridie & Qccafù
ampliffimam urbem,autveriùs pagum
(cum nullis moenibus munita fit) à
Septentrione diétum fluvium ultrâqve
eum excelfâ eâqve plurima vineta,
adeò tamen remotè ab arce diftantia
(ut nullus, ficut falsò haétenus credi
tum,illinc tormentorum metus) habe
bat ; Arx ipfà duplex, exterior qvin
qve latericiis, iifqve maximis propu
gnaculis, fiantiqvorum opera cónfide
res, regularibus, latâ præterea profun
- dâqvè
- • -- *
*.
 r
] i68 R e r v M TR A N s ¥r.
dâqve foßâ, qvæ præ metu hoftiliundâ
plena erat, muniebatur; interior, tot
idem qvidem habebat propugnacula,
fed ejus mœnia in altum ereéta, pala
tiorum fimul arcifqve repræfentabant
ufum; Egregiain pacedegentiumcom
moditas, fed (utinferiùs patebit) rna
É arcem defendentibus exitiufm >.
ormenta grandia,minoráqve,acmu
nitiones in tantâ copiâ, ut expugnatâ
etiamnum arce, fàtisfupereffet, Com
meatus nô qvidé multu$, fedfufficiens.
Verùm praefidium o&ingentorum &
qvinqvaginta cujufcunqve gradus &
officii (præter pueros & fœmellas)vi
rorum, cum capacitas arcis qvinqve ad
minimum præfidiariorum exigerer*
millia: Ingensitaqvehicdefe&us,cer
tum arci peperit excidiam.Verùm qvo
authore intelligendum ? Eorum,(qvos
fupra meminimus) operâ ad-Princi
m Rakocium defcifcente arce Vara
dienfi, ibidémqve diâo Principe ante
paucosdiesfatofun&o,Frácifcüs Gyu
laius
 - -
-
-------------

L 1 B E R T E RT 1 v s. , 169
ii 1aius ejufdë arcis ViceCapitaneus,Mi
chaël Teleki, aliiq; fa&tionis ejus prin
cipes,pietatiserga defun&tum herü fuü
obtentu,Ecsedinum exanime Principis
Rakocii corpus comitati, imminenti
bus fe exemêre periculis. Arx certo de
ftituta Domino, qvoin tantâ extremi
tate confugeret dubia, tam Principem
Barcsaium per literas, qvàmregniun
gariæ Palatinum , eôqve intercedente
HungariæRegem,per Martinum Bold
vai Comitatûs Biharienfis Vice Comi
tem (qvi poft pugnam Gyaluinam à
Purpuraro Budenfi Szejdi Amhet Paf
sâ dimiffus redierat) de fubfidiis mit
tendis reqvirit, Verùm Princeps Bar
csaius extra regnum in itinere Ali Paf
fàm verfus fufcepto reqvifitus,tempore
fimul & mediis deftitutus, fuccurrere .
neqvit, Sacratiffimâ Imperatoriâ Ma
' jeftatem de fubfidiis mittendis reqvirit
alter,fed tanti momenti negotiolongú
deßderante confilium, ú; qvid
inretam arduâfaétoopus effet,conclu
---- - dere
 -

17o RE RvM TR A N s y L.
deretur, (ut inferiùs patebit) aétumâ€
Varadino. Externis itaqve fubfidiisde
ftituti Varadienfes, tam cives qvàm
præfidiarii, ad extremum ufqve arcem.1
fe propugnaturos, alteros alterifqve fi
neceífitas ingrueret auxiliaturos per
Deum jurant:verùm præter praedi&tos
o&tingentos &qvinqvaginta viros,vio
lato juramento, reliqvos clàm fe fub
ducere metus compulit. Ad tam exi
gnum itaqve redaéti numerum, omní
qve auxiliorum fpe deftituti, obfidio
nem tamen fubeundam decernunr-'.
Qvæ inchoata eft in hunc modum:
s E C T I O V.
DÉ qvartâ Julii [166o]cum
innumerà fuorum multitudine ,
appropinqvansarciAli Paffa,abOrien
te extra ja&tum tormentorum, locatis
interdiu caftris, in partem urbis (Ve
lence abipfis appellátam)interarbores
magno cum fuorum commodo, arcis
yeròincommodo,fub noétem (ipfemet
in- '
-
 =—=—

' - I, 1 B E R T E R T 1 v s. 17 1
in iis præfens) principalia transfert ca
i- ftra;Alteraab Occidentefubdire&tione
i: ` Szejdi Amhet Paffae , in utraqve Crifii .
£ fluviiripâ;TertiaàSeptentrione inter
$ vineta,Aranyas & Ablakos diéta locat.
i : Seqventi 15 nimirum Julii per pro
Prias, Principîfqve
q. Barcsaii , (qvas ex- '
% tοrférat) literas, deditionem arcis foli
' . citat. Dedemtibus liberam ommium re
°] rum cum imcolumitate poffeffionem of
* ferens, acerbiffimam econtrà refragamti
* bus mortem mimatus. Verum præfidia
* rii, etiamfi qvicqvam temporibus retro
: aëtis, qvod Ottomanicæ Portæ diffli
cuiffet per eos patratum prætendi poffet,
“âm gratiam tamem à Szejdi Amhet Pa^
â amte paucos dies recepti, affecurato
zi/qve ejus literis muniti, pro fidelibus
' ; potentiffimiImperatorisfemet agnofeem
* tes, me obfidiome premamturrogamt, qvæ
* mifi fòlvatur, juramentales dicti Szej
* di Paffe literas perdicæ fe appenfùros,
' Deûmqve perfidiæ illius ultorem affu
turum certò fé credere afferunt. Vide
II , ban
 - -= T|
172. R E R v M T R AN*sy L.
bantúrq; verba eorum aliqvo niti fun
damer.to, qvamvis enim femel à di&to
Szejdio in gratiam recepti, Martino
Boldvai Vice Comite ejüfqve fociis
(qvos tanqvam obfides ad ipfüm expe
diverant) in periculo reliétis, denuò
Rakocio adhaeferant, decedentetamen
eodem, iterum perSzejdium (degrada
tionis propriæ ignarum) erant affecu
rati; fed nullus apud Ali Paffàm affecu
rationis illius refpe&us. Fruftratus hac
fpe Ali Paffâ, è regione propugnaculi
(qvod Rubrum appellatur) ab ortu fo
lis ere&to aggere , undecimqvein eum
collocatis majoribus tormentis di&tum
; -

propugnaculum, prætervolantibus ta
men globis parvo cum incommodo
qvatere incipit. Nec eo contentus, ul
tra fluvium Crifium in promontorio
Ablakos di&o à Septentrione ereéto
altero aggere, trigintâqve Falconetis
illuc tranflatis,interiora àrcis per qvin
decim continuos dies, fed prætervo
lantibus globis finefruétu infeftat,ter
tiâ
 L 1 P E R T E RT 1 vs. 173
tià tandem feptimanâ cognito erroré,
exa&tiùs deorfum dire&ta tormenta,in
terioris arcis moenibus (qvæ in altum
ereéta erant)vitormentorum corruen
tibus, fragminibúfqve lapidum longè
plures, qvàm globis tormentorum, e
necantibus , milites ad defenfionem
propugnaculorum collocatos, imbel
lémqve in arce mulierum ac parvulo
rum multitudinem ingenti cum ftrage
proftrarunt, hæcqve prima& maxima
i. præfidiariorum clades.
…-

. s E C T I o VI. —
ILj difficiliúfqve opinione fuc
cedentibus Ali Paffae rebus, tor
? mentifqve Hungarorum,mille fineap
propinqvatione jam amiffis militum,
irà fimul & dolore exacerbatus, ter
tium ab ortu folis contra propugnacu
lum, qvod Auratum di&um,erigitag
gerem, defertôqve proprio tentorio
coopertamverfusarcem cum immensâ
fuorum multitudine promovet viam,
^ H3 tam
 174. R E R v M T R A N s y L.
tam capacia inqvibufdam locis,ut mil
le Janizari fimul fubfiftere, nec laedi,
aut videri poffint, excavans loca,ufqve
ad marginémqve foffae procedens (ibi
dem ipfemet moratus) aggere immen
fæ capacitatis esc&to, plura eâqve ma
xima in iis collocat tormenta; qvibus
Auratum & Rubrum diéta propugna
cula per complures dies magnâ cum
moenium ruinâ, præfidiariorümqve
cæde qvatit. Non tamenelangvère tot
malis eorum animi. Qyartus itaqve â
Septentrione in promontorio fànéti
| Stephani denuò erigitur agger, unde
i.
i.
-
i -pro lubitu Turcarum interiora arcis
! magno cum præfidii incommodo in
feftata_.
Qyintus itidem in promontorio
fàn&i Petriere&us, fimili eos clade af
fecit. Animosè econtrà Hungaris vel
tot calamitatibus preffis rem gerenti
bus. In præfentiâ tandem magnatum
Turcicorum convocatis Ali Paffa tor
mentorum fuorum magiftris, qvi fer- .w
me
 -

L 1 B E R T E R T I vs. 17 ;
mè omnes dulcedine præmiorum pel
le&ti defertoChrifticultu ad Mahume
ti facra transfugerant, nationéqve Itali
erant, qvid contra arcem faéto opus fit,
comfultat. Illi, mifi aqva è foßâ alior
fum derivetur, mec viscas promovere,
mec cumiculos poffe moliri, reffomdemt. „
Toto itaqve ad derivandam aliqvor;
fum aqvam intentus nifù, è regioné
propugnaculi Auratià fluvioCrifio ar
cemvcrfus à Septentrione,ingenti per
vigintitres dies, totidémqve no&tes to
tius exercitûs indefeffo î. foßádu
&â, potiorem aqvæ ibidem exiftentis
partem Crifium verfùs derivat-. Non
parva tamen adhuc reftabat in foßá a
qvæ pars , prædi&tâqve impedimenta
necdum fublata videbantur; Magna
interim aqva in confpe&tu Hungaro
rum decrefcens , eos maerore fimul &
timore perculerat. Interea in exitium
Tranfylvaniæ nata qvædam meretri
-
cula, in captivitatem per Turcas non
multos ante dies afferta, fe, regnante
-, H 4. Prim
176 - R E R v M T R A N sy L. [
Principe Betlenio,ancillam Caftellani
illius árcis fuiffe, diétôqve Principe ,
propugnaculum (qvod nunc Betlenia
mum appellatur) à fundamento eri
gente, ubinam aqva è fofsâ penitùs
aliorfum derivata fuit, vidifferefert,
magnoitaqvecum applaufuad AliPaf
' fäm du&a, libertate promißâ, ad ea
qvæ fpoponderat,monftranda ducitur,
â qvâ informati Turcæ, à fluviolo Pe
ce di&to, reétà verfus propugnaculum
.
Betlenianum profundà fofsàdu&tà, re
liqvum qvod fupererat circa arcem a
qvae cxhauftum-. Qv9 Turcæ pariter
& Hungari vifo, hiingenti premi fo
licitudine, illi tanqvam arce jam ob
tentâ in immenfum applaudere coepê
re. Ere&tus itaqve in É,
potiundæ
arcis (de qvâ ha&enusplanè defperá
rat) Ali Paffa,contra propugnaculum,
qvod Mancum , five ÉÉÉ pro
pterea appellabatur, (ante fexaginta -

qvatuor enim annOS Purpurato Sza

terczi Memhet, cum centüm fexaginta
-
milli
-, • -
 L 1 B E R T E R r 1 vs. 177
millibus oppugnante eandem arcem,
fed feptem millibus armatorum ipfàm
propugnantibus, divinâqve clementiâ
reje&to hofte, illud præcipuè vi tor
mentorum hoftilium erat deftru&um)
fextum deniqve erigit aggerem, di&i-
qve Manci vel deftruéti ac Auratipro
pugnaculoruudefenfores miferèillinc
afHigit, ut vixin iis cuiqvam fùbfiften
di fuppeteret facultas. Ne præterea
qvicqvam intentatum reliqviffe vide
retur, à meridie in ripâ foflae aggere
qvodam ereéto, duobüfqve illuc tor
mentis grandibus collocatis, cafàma
tam Aurati propugnaculi, unde multa
ipfi & fuis inferebantur incommoda,
«occifo ejus moderatore, inutilem red
dit. Nec tertium, qvod Joannis Regis
propugnaculum dicitur, inta&tum re
linqvere voluit,dire&tis qvin potiùs per
complures dies illuc tormentis, fuper
ficie ejus totàconvulsâ, tormentorum
ex eo ufum (jaculationibus præfidia
riorum, multis tamen priùs fuorum
- H5 ami£
173 R E R U M TR A N s y L.
amiffis) interioribusademit; ad futu
ram procul dubio hæc omnia præpa
rans oppugnationem ». Arcis qvoqve
foffa aqvâ jam deftituta, machinatio
nibus hoftium facilè patebat, prægran
disitaqve (fubterraneum cuniculum ,
coeno uliginibúfqve prohibentibus) in
ejus ripâ è regione Aurati propugna
culi erigitur agger, corbéfqve maximæ
à dextrà finiftrâqve terrâ plenæ verfus
di&um propugnaculum promoven
tur, qvæ ne tormentis per præfidiarios
deftrui poffint, duplicantur, ac trabi
bus fuperiùs coopertæ, terrâ profundâ
contra incendia veftiuntur, totúfqve
per qvatuor dies, totidémqve no&es
huic infidat opericum fuis Ali Paffà,
verùm Hungari ingentia (qvibus in
ftru&iffimierant)in Auratum & Man
cumpropugnaculapereofdemdies col
locantes tormenta,totum eorum opus,
unà cum iis qvi aut laborabant, aütiis
præfidio erant, ingenti cum Ali Paffae
dolore contrivère , Refiftentibus qvi
- dem
 L I B E R T E R r 1 v s. 179
$, dem fed irrito cum effeétu interiori
bus, reiteratur longè validiùs per eun
dem prædi&tum opus. Aurati, Manci,
ac Joannis Regis propugnaculorum ,
partes fuperiores tormentis indefinen
ter interim qvatientibus, exaggeribus
verô, qvi in promontoriis fanétorum ,
Petri & Stephani ere&ti erant, interio
ra arcis infeftantibus. Vix itaqve ullus
in totâ arce locus periculi expers, tor
mentis nihilominus fclopetifqve ftre
nuè ab interioribus res gefta,o&o ho
ftilia deftru&tatormenta, multiexho
ftibus fclopetorum glandibus traje&ti,
plures vulnerati, verfus itaqve in fu
rorem totus exercitus Turcicus, vix à
cæde Principis Barcsaii acfuorumtem
perat, minas nihilominus & convicia
plus fàtis ingerit-.
s E c T I O VII.
TĘ fecundo interea obfi
dionis die, 14. nimirum Augufti,
miferabilisin arce cafus, memoriâqve
H6 dignus
 18o * R E R v M T R A N s y r.. t,
dignus contigit : Armamentariorum ,
præcipuum, ubi granatæ , ignivomi
globi, aliâqve ad defenfionem arcium
excogitata in maximâ copiâ, pulverif
qve pyrii fatis magnusaffervabatur nu
merüs, cuftodiæ ViceCaftellani Joan
nis Kürti commiffum erat; admiffo il
lein domum di&to armamentario con
tiguam cum totâ familiâ qvodam,dum 1
iteratis armamentarium ingreditur vi
cibus, ex admiffi in domum jam di&i
hominis familià nonnulli eum fecuti,
candelâ fortuitò è manibus eorum in
!
terram delapsâ, repentinoinftrumenta
illa ignita conceptoigne, totum cum
centum & ampliùs hominibusà funda
mento, cum cohærentibus ædificiis, -
-
ingentiqvefragoreevertuntarmamen
tarium. Ja&ura vel pacifico tempore
multis florenorum millibus meritò
æftimanda. In tantâ autem iftius infi
' gnis fortalitiiextremitate, inaeftima
bile damnum ».
APpropinqvat interim ingenticum
- bo
 E. 1 8 E R T E R T Ivs. 18r
1abore (fpeétantibus, fed refiftere nom
valentibus Hungaris)verfuspropugna
. culum Auratum, priùs per Hungaros
deftru&tum , fèd reiteratum opus, ac
tandem eidem conjungitur, cuniculó
qve fundamenta di&ti propugnaculia
ptantur. Qvod præfidiarios minimè
latuit ; concurrunt itaqve aliqvid con
tra molituri, fed peritiffimus tormen
-
! torum magifter per Francifcurfi Gyu
lai, arcis ViceCapitaneum, eorum , ,
qvæ in fortalitiis fummè neceffaria,pe
'*
; nitùs ignarum, non pridem levem ob
í caufàm exauétoratus, reliqviqvamvis
- ad dirigenda fàtis periti tormenta, ve
: rùm necgranatis(qvibus abundabant)
-
uti, nec contraminaspromoveregnari.
Unde maximus arcis defe&us. Solus

. infignis qvidam nobilis Michaël Ibra

nyi, fupra omnium opinionem vir for
tiffimus, tam officialium qvi fe fübdu
xerant,fuppletdefe&tum, multus&in
defeffus undiqvaqve, qvàm etiam con
tra cuniculum hoftilem contrarium •
* * * ' H7 pro
 i82. R E R v M T R A N s Y L;
promovere allaborat ..
Egeftâ itaqve è propugnaculo (cui
cuniculus admovebatur) terrâ, contra
ruinam promoverenititur, verùm ad
ve&titia, non autem folidapropugna
culiterra, nifilatiffimè amoveretur,fa
cilè fubfidebat, duplicatus itaqve, imò
triplicatus labor, præfidiariis, qvi fub
initium obfidionis, o&tingentorum &c
' qvinqvaginta virorum non excedebant
numerum, ad fexcentos jam reda&is,
iifqve in capaciffimâ arce adeò diftra
&tis,utvix, imò ne vix qvidem recentes
feffis in Iabore fuccederepoffent; Qyi
bus mulieres puellaeqve promptiffimè ,
tam in labore, qvàm rebus militaribus
opitulabantur, fed earum non magnus
numerus. Confimili (ut præmiffum)
r.
contra propugnaculum Rubeum qvo 1

qve artificio promotus cuniculus. In- •

terioribus ut ei fimiliter ac alteri ob
A/iam iretur incumbentibus, ob ídqve
.
maximè diftra&is, nec rem vires Ä.
longè excedentem præftarevalentibus.
- - - Præ
 L 1 a E R T E R r 1 v s. I 183
… Præparati itaqvecuniculi ^4 Augu
fti fimül incenfi, pro voto fucceßêre
Turcarum, ingenti enim pulvis py
' rius boatu ædito, trementéqve totâ ar
ce , murus propugnaculi Rubeiâ fun
damento everfus , decem ulnarum la
tum aditum præbuit hoftibus. Aurati
propugnaculi nonaeqvè lata ruina, in
tegræ tamen cohorti facilem præbebat
afcenfum. Præftolabatur inftru&is ad
infultúmqve ordinatis totius exercitûs
cohortibuseventumhujusrei AliPaffâ,
fuccedente itaqve pro voto negotio, ad
diftrahendos procul dubio præfidia
rios, fex circiter millia, propugnacu
lum qvod Mancum dicitur (ab ipfota
men illaefum) fcalis adoriri mandat.
« Innumeram præterea fuorum mul
titudinem, per ruinas duorum propu
gnaculorum (ingentibus qvi primùm
arce potirentur promiffis muneribus)
infultum tentare jubet; Invadunt illi
animosè murum, integræqve cohortes -

cum compluribusvexillis in utrumqve

&• - 1tera
 - 184. RE Rv M 1 R A N syr.
iteratis vicibus evasêre propugnacu ]
lum, fed plurimis cæfis, vexillífqve ,
nonnullis captis rejeétæ; Muliefibus
nec virorum nec propriorum vulne- '
rum metu fé fubducentibus, fed pice,
' fervefa&tâ aqvâ, lapidibüfqve hoftes
animosè repellentibus,paucitatiqve vi
rorum non mediocriter opitulantibus.
Ab ortu folis ufqve adduodecimam
duravit infultus, rejeéta cum ignomi
niâ à pauciffimis ingens Turcarum
multitudo, cum qvadraginta ad mini
mum infultui interfuiffè milliaipfimet
fateantur. Qviverò integrum propu
gnaculum fcalis (ut præmiffum) erant
adorti, nullâ earum fummitatéillius
pertingente facilimè repulfi. Hic fuit
exitus oppugnationis; Nec tamenin
cruenta Hungarisviétoria. Promptif
fimus qvifqve caefus, aut velneratus.
| Magnanimus heros Michaël Ibranyi
in primâ acie fortiffimè dimicans,pul
fo extra propugnaculi ruinam höfte,
lethaliter vulneratus, eadem die Deo,
-

a.
CVlI
 IL 1 B E R T E R r 1 vs. 18;
cui fe devoverat, redditanimam; Qyo
. cadente elanguit confeftim in cun&is
militaris vigor. Trecentijam,nö plu
res è præfidio fupererant fàni, fed pau
: -.
citatis eorum AliPaffaignarus,univer
forum Janizarorum (pediteshi) fuprc
mo officiali, Cancellario proprio,mul
tis magnatibus , gregariifqve tribus
(imò ampliùs) millibus cæfis, barbam
vellens, de vi&torià fimul& propriâ vi
tâ dubitabat, ncc turbulentæ totius
exercitûs, fignanter Janizarorum, miß
iterato eóqve unico arcem capiat inful
tu , mom ampliùs illic /e moraturos, fed
maétato ipfomet Ali Paßá, AManibus
fratrum fuorum parentaturos refere
bant, deerant voces. Suo fuorümqve
; difcrimine anxius itaqve, manipulos
lignorum, totum jubet comportare ,
exercitum, qvo mirâ celeritate conge
fto , fonantibus è cunétis aggeribus
verfüs arcem tormentis, aggerem, qvi
fummitatem propugnaculi Rubei æ
qvabat, fàtis latum promovere incipit,'
- qvod
\
 186 R E R v M T R AN sy L. • .
qvod impediendi omnisfacultastam vi
^ tormentorum, qvàm decem&pluribus
Janizarorum millibus indefinenter ,
contra eos jaculantibus præfidiariis
adempta, nec multùm à propugnacu
lo di&tus agger aberat , dum reliqviæ
præfidiariorum, difjc&ta propugnacu
la abfcindentes, foffis, interioriqve ea
rum margine recens ere&tis aggeribus
fe munireincipiunt,locâqve oppugna
tioni magis oportuna fubtus pulvere
. pyrio replentes, irrumpentes Turcas
beneficio ejus ad Mahumetem patro
num eorum expedire fàtagunt, eo ita
qvedum diftinentur modó, Szemenius
qvidam (hi funtpedites èTracibus or
ti, audaciffimi, fed inconftantiffimi
milites, ex qvibus integra cohors inter
præfidiarioserat) adTurcas per ruinas
transfugiens,tam paucitatem præfidii, |
qvàm negotia, qvibus occupâretur ,
pun&tatim patefecit .; Verùm in aliis
creditum ipfi, tam exiguum verò præ
fidii numerum dicenti (qvod qvätuor
- ad mi
 L 1 B E R T E R T Iv s. i87
ad minimum millium Ali Paffà cré
debat) nulla fides adhibita, aliàs mi
nimè vel fe dedentibus incolumitas
data fuiffet. Præfidiarii verò, ex di&to
transfugâ totum eorum ftatum ho
fti cognitum- » propugnacula duo
convulfà amplum hoftibus præbere ,
aditum, aggerémqve poftinfultum in
choatum propugnaculo fermè jam
conjun&tum videntes,indefinentérqve
ab hofte per ruinas currente & recür
rente inqvietati,iteratumipfosminimè
fuftinere poffe impetum prævidentes,
nec auxilium ab ullo mortalium fpe
rantes, 27 Auguftideditionemtandem
arcis facere decernunt, albifqve è pro
pugnaculis in fignum deditionis ex
panfis vexillis, Ali Paffæ, non fàtis pro
voto ha&enus prandentis, læto hoc in
dicio fercula condiunt.
-
S. E C T I O VIII.
llnéta autem deditionis arcis Va
radienfis per præfidiarios propofita
hæc fuêre : I, Prac
 188 R E R v M T R A N s y r..
I. Praeter arcem Varadiemfemz , ab
antiqvôqve eidem adjumttas poffèffio
mes, mullæ arces, caftella, oppida, vi/ae,
aut poffèffionesTranfflvamus adimamtur.
II. Qvicumqve arcis & civzzatis
J^aradienfis incolarum, five de prae/èm
ti illic perfiffere , five fucceffu temporà,
cum uxoribus liberi/gve redire volue
rit, proprias eidem fubftantias , domor,
poffèffiones, portiones, aliâqve boma pof^
fidere, juxta Canonéfqve Tranfflvami
-
cos vivere liberum effo. -

• III. Tres vel qvatuor,qvibus ad ex

eumdum fe accingamt,dies morari liceat,
qvibus tranfàétis ßefficiemtes ad ave
hemda qvæ placuerimt impedimentacur
| rus Ali Paffa fubmimiffrare teneatur.'
Armis decenter inftruéti cum totâ fa
miliâ arce egreffi, mullis contumeliis aut
. rapinis afficiumtor, qvod ut commodiùs
praefari poffit , Jamizari qvi circumfi
demt arcem, amoventor, cum fufficiem
tiqve comitivâ qvocumqve voluerint
eos tranfmittere temetor.

. IV. L;-
 L I p E R T E RT 1 v s. 189
- IV. Literae, bomâqve im Capitulo
Paradienfi repofita Tranfflvamiæ regno
reddunto.

.
;
'■
V. 7jpographia, exemplariâqve
Bibliorum ibidem depofita reftituito.
V I. Qvicumqve propter obfeqvium
Ottomanicae Portæ præffitum à Prin
cipe Rakocio imcarcerati funt, aut Pur
purato Szejdio adhærentes fidelem præ
;
+
ffiterunt operam, non propria fàltem iá
poffidere liceat bona, verùm im qvibuf^
cumqve Imperatoris Turcarum ditioni
bus degere voluerint, abfjve penfione
. tributi vivere liberum efto.
VII. Qvoniam arx per eos im po
r. teftatem Imperatoris potentiffimi tradi- '
tur, ut de omnibus jačturis Primceps
Tranfflvaniæ eos contentet, Ali Paffa
• demandato.
VIII. Qvomiam Jenâ, Karamfeber,
Lugos , Varad, arcibus à regno Tram
fjlvamiæ avulfis, regnôqve toto miferè
devaffato, vix reliqviae fuperfumt, de
relaxamdá impofitá fummâ, ammuöqve
tributo
 '19o R E R v M T R A N s y l.
tributo mimuemdo coram potemfiffime
Imperatore Ali Paffa intercedere ob
flri&tm* effo. ----

- ut praediítus Illuftriffimus Ali Paf

fà, reliqvi Purpurati, Agæ, Begi, umi
«versfqve primarii officiales de his ommi
bus fub juramemto,propriâqve chirogra
pho féripta tranfmittere litera, temetor.
}/ifis Ali Paffa pum&tus per præfidia
rios tranfmiffis , refèribit : Qvicqvia
poffulatis, omnia approbamus, rata ha
Bemus, omnia veftra bona vobis poffide
re licitum efto , cavete tamen me fraus
a$u, veftris fubfit : Ducentos fubmimi
ftrabo currus, mec comitiva deerit, cras
arce egredi vos oportet. Janizarorumz
-Aga cum certâ militum manu, qvi vo*
exeuntes protegat, à mobis ordinabitur,
ite fecurè im päce qvocunqve volueritis.
Locus Sigilli.
Subjungit iterum : Capitanee, Offi
ciales, Nobiles, reliqviqve umiverfi &
Jimguli Karadiem/es ; Poffulata veflra
v. intel ,
-—-
- - --

L 1 B £ R T E R r I vs. 191
intelleximus, omnibáß, pumêtis annui
mus, qvoniam fub patrocimium poten
tiffimi Imperatoris confugiffis , juxta
`placitum veffrüfiamt omnia,arce oportet
egredimini , im qvamcumqve volueritis
temdere partem, Paffas, Begos vobis ad
* jungam, tutum habituri effis iter. Qvi :
zwerò veffrum hic refidere maluerit, do
mos, hortos, vineta, agros, ipfi confeftim
reftituam, abfentes
dem immunitate fi redituri fumt, ea
gaudemto. .•

Schola umà cum appertinentiis illi

bata vobis maneto. Tjpographia cum
inftrumentis fuis veftra efto. Coram po
temtiffimo Imperatore de veffris rebus
fùpplicare deinceps qvoqve paratum me
fore, rémqve obtentam vos habituros
, * ffondeo.
Qvæ omnia mos obfervaturos juro
per Deum ommipotentem, famétiffimum
moftrum Prophetam Mahumetem , be
* mediétúmqve potentiffimi Imperatoris
caput, im cujus rei memoriam præfem
tes literas fub figillo & arget; de
4f/2/44.
 19. RE Rv M TRansyl.
dimus. Datum Ammo 166o, 3 o Au
gufti, im caffrisjuxta /aradpofitis.
Eodémqve die di&ti præfidii Para
dienfis reliqviæ, qvæ præter mulieres
ac pueros trecentæ ctrctter erant, arce
„egreffe, Szejdi Amhet Paßâ comitam
te Debrecinum deduëtae. Tam ex;-
guum tamdiu refiffemtiummumerum im
gemti cum ffupore cermentibus Turcis ,
utrum reliqvi fugâ fibi confuluiffent,
interdum qværentibus.
Hec eft mumqvam fatis Hungaris
deploranda, five negligentiâ, five moftrâ
ac aliorum difçordiâ infignis fortalitii
J^aradienfis amiffio ; Sub totâ hujus
obfidione, Palatimo Hungariæ, Gemera
liqve Zuzâ, cum Armadà fuae Maje
fatis juxta oppidum Rakomaz, exitum
ejus opperiente, nec in fuccurfum fé
?//207/e/2te.
Conditiones verò deditionis ab Ali
Pafsâ qvàm fàcilè approbatæ, tam faci
lè violatæ, præterqve.…. tutum egreffo
rum ,
 L I B E R T E R T I v s. I93
£ rum iter, qvaliter etiamnum hodie ob
ferventur, infra liqvidò perfpiciet Le
&tor .. Proceres Turcarum qvatuor,
non ampliùs, gregariiverò decem fiib
totâ obfidione , Varadienfi periiffe -
. Turcarum millia, fatentur ingenuè.
- S E C T I O IX.

PĘ Barcsaius, fub totâ Vara

dienfis arcis obfidione arefto in ca
ftris per Ali Paffam detentus, ob idqve
de fuá,patriæqve fàlutedefperans,mul
tiplices eáfqve diverfas ad Locumte
nentes, regniqve Status mittit litteras.
Interdum, ut impofitam regno fùmmâ
per extraordinarias congeftam exaétio
mes fine morâ im caftra tranfmittamt,
imperans : nonmumquam, ut omni cle
mentiæ Turcicæ ffe femotâ, iis, qvi è
proceribus Tranfflvamicis, Rakociamis
*viciffitudimibus immixti , ffomte aut
metu fòlum verterant, revocatis, tam
propria pro defenfione patriæ fumerent
arma, qvàm aliorum folicitemt opem,
- - - I fva
 A.
194 R E R v M TR A N s y L.
fvadem. Itaqve fuperiùs fpecificati
Locumtenentes(exceptisSiculis,Csik,
Gyirgyo, Kä£on, Sepfi, Kézdi, & Or
bäi, qvià demortuo Principe Rakocio
(qvem vivum credebant) auxilia expe
&antes, folito fùomore, à reliqvis Sta
tibus diffentientes aberant) regni pro
ceribus aliífqve Statibus convocatis ,
Principis Barcsaiiliteras exhibent,qvid
in tantâ rerum extremitate fa&o opus
fit confultant „. . ut Joannem Kemé
myium (qvi, ut premúm , öccafione
muptiarum im #3** celebramda
rum, Primcipe Rakøção im vivis agente,
Tranfflvamiâ exiverat) tanqvam cum
ttis regni proceribus , prudentiâ, rebáß
qve geßis illuftriorem amte alios reqvi
rant, confilio operâqve ejus ufuri, reli
qvôßve nobiles patriâ exules revocam
dos, fatuumt5 Pro auxiliispraeterea im
plorandù , ad regni Hungariæ Statur,
IPalatimámqve deffimamtur literæ, me
gotio præfenti induffriæ diligentiaeqve
Joannis Kemiwyii commiffo,
- Perve
-

!
 IL 1 B f R T E R r 1 vs. 195
pervenêre ad eum (in arce Aranyas
Medgyes, qvam uxoriojure in ditione
: Regis Hungariae poffidebat, tunc de
gentem) Statuum literæ, qvi patriæ
fuæ periculo motus, exulibus Tranfyl
• vaniæ proceribus convocatis, ex affen
fù eorum, cum fuisregniqve Tranfyl
vaniæ Statuum literis, ab eo, ac per
eum à Sacratiffimâ Romanorum Ím
peratoriâ Majeftate auxilia implora
tumi; ad regni Hungariæ Palatinum ,
Comitem Francifcum Vefelenyi Dio
- nyfium Banfi mittit, qvi unà cum Zu
zá fuae Majeftatis Generali, certâqve
ejufdem Armadâ juxta Tokaj, penes
pagum Rakomaz, infeliciffimæ obfi
dionis Varadienfis præftolabatur exi
tum ,^ ` . - -

DefletcalamitosúTranfylvaniae fta
tü Palatinus regni Hungariæ,certámq;
deeo per celerestabellariosfuamMaje
ftatem facit,tamTranfylvaniam,qvàm
Hungariam, nifi maturè fubveniatur,
perituram fignificans;Verùm præfens
I 2. peri
 1 96 R E R v M TRAN syl.
periculum excludebat remota fubfidia,
ante finitam de ferendis fubfidiis con
fultationem, amiffo (ut præmiffum )
Varadino. -

Omniitaqve fubfidiorum fpe amifíá

Tranfylvani, fummam ipfis impofi
^ tam, per infolitas à fingulis extortam
exaétiones, Ali Paffæ tranfmittendo
furentemlenirefatagunt, Congeftâqve
(qvantam poterant) fummæ parte, per
Gregorium Gilanyi (nobilem qven
dam) in caftra juxta arcem Varadien
fem locata tranfmittentes, poft occu
patam jam arcem Varadienfem tertio
offerunt die, qvi partâ lætus viétoriâ,
eâqve fedatior (qvafi)fa&us,tam Prin
cipem Barcsaium arefto,qvàm Gabrie
lem Haller compedibus ferreis, folvit.
S E C T I O X.

PĘ itaqve Barcsaius,qvidevi
tá fimul & principatu defperârat,
in fpem paulö meliorem ere&tus, tam
Locumtementibus, qvàm regni Statibus,
qvâ
 L 1 B E R T E R T I vs. 197
qvi ipfòmet fùadente , Tranfflvanis
exulibus reditum obtulerant, extermá
qve folicitârant auxilia,defeétionem ab
Ottomanicâ Portâ feverè exprobrans,
per literas imdignari cæpit. Regreffus
in Tranfylvaniam, obviis qvoqve re
gni proceribus in præfentiâ Kapucsi
Paffae, per Ali Paffàm fibiadjunéto, il
lis, mon infeio, aut invito, fed ipfo ju
bente hocfeciffereffondentibus,idipfum
objecit-. Fidejufforiis Statuum literis
exulesTranfylvani acceptis, pleriqve
patriam repeterecoeperant, fed intelli
gentes mutatum Principis Barcsaiiani
mum, celericurfu retroceßère.
Status qvoqve Siculorum Csikien
fium, ac Sepfi, Kézdi, & Orbai denuò
in pejus ruere coepit, Csikienfes enim
Michaëlem Kalnaki, incolæ verò Se
dium Sepfi, Kézdi, & Orbai Stepha- '
num DonatCapitaneosà Principe Bar
csaio fibi præpofitos, (exuto obfeqvio)
in vincula conjecerant, qvorum alter
Stephanus Donat paucos poft dies per
- I3 €QS
 ; .;* • . - -

f 198 R E R v M T R A N s x L.
eos ftrangulatur . Non parvam Lö
* . cumteneiite Cafparo Barcsaio,aufteri
tate fuâ feditioni huicanfàm præbente,
' qvi Stephanum Bako Sedis Siculicalis
Marus Capitaneum, feditiofum qvi
dem ac turbulentum hominem , non
tamen legibus convin&um,, contra
prærogativam nobilitarem, indi&tâ
causâ fufpendio mul&averat. Stepha
'num Lázár, Csikienfium Supremum
Judicem Regium captum in arcem ,
^ Görgény cuftodiendum tranfmiferat,
tetritis ob id à dire&tione præfenti
plerifqve L. ' -

I. Apertè qvocirca praediétae SedesSi

culicalesrebellavêre, nonnullí{qve qvi
inter eos pacis amantioreserantòccifis,
rufticos qvoq; jugojobbagionatùsexu
to,prædæ, libertatifqve fpefibiaffocia
vère,Stephano Lázár,qviademptis per
Principem Barcsaiü certis ab eo impe
rialiú millibus, fub fpe amplioris fùm
mæ perfolvendæ, necdumdimiffo, fed
cuftodibus vafrè delufis, domum redu
ces ma
 LI B E R T E RT 1 v s. 1 9
ce, magnum huic rebellioni moméni
tum addente L. Qyi nec aliàs(ut præ
miffum) fàris fèdatus, acceptarum me
mor injuriarum, tam per fe qvàm Sa
muelem Székely, Stephanümq;Tom
pa matrueles fuos fratres, qvo paéto
igni inter rufticos ac plebem oleum
poffet addere, non prætermittebat . .
Nec rebellionis præcipuè rufticorum
ad exteriores ferpentis provincias faei-,
liserat medicina.
Generalis qvocirca infurre&io bel
fica reliqvis regni partibus indicitur,
væ di&o audientes, fub General, Ca
È; Barcsaio, germano Principisfra
tre, ad fedandam expeditae rebellio
nem, vicatim in Sede Saxonicali Kö
halmienfi diftributæ fübftitêre, ipfo
Generali Köhalmini qvartirium pro
prium habente. Exercitum contra fe
colle&um vicatim effe diftributum
Csikienfes affeclaeqve eorum intelli
gentes, ex toto fùorum numero, fele
&tis qvotqvot potuêre eqvitibus, Duce
I 4 Samuc
• '
2oo R E R v M T R A N s y L. -
Samuele Székely, ad eos qvi in proxi
mis erant qvartiriis opprimendos cer
tam militum manum mittunt; Qvi fa
mam velocitati prægreffus, SedisSicu
licalis Udvarhely cohortibus in proxi
mo qvartirio (Kacza di&to) ex inopi
nato oppreffis , gregariis plerifqve, è
præcipuâ autem nobilitate, eximiae in
dolisadolefcente Simone Farkas, occi
fis, fimiles ubiqve fperans fucceffus,al
terum qvartirium, ubi eqvites ftipen
diarii Valachi erant locati, invadere
parat: vérùm illos, aliorumcafu audi
to, inftru&iores, virilitérqve refiften
tes na&tuseft. —

Velitantibus itaqve contraéumillis,

Cafparus Barcsaicum reliqvoeqvitatu,
Dragonúmqve fupervenit cohortibus,
, qvo Samuel Székely (fugaciffimus
T)ux) vifo, panico extemplò cum fuis
terrore perculfus, fugâ fibi confuluit,
cæfiqve fermè omnes, iis folis qvos la
tebræ fylvarum texerant, falvis. Ipfe
Samuel Székely, reliqvos in fugâ præ
- greffus,
 -
—-
- --

S. LI B E R TE RT 1 vs. aor
is greffus, properabat cum peditatu,
e qvem juxta vicum Barot, ex colluvie
$ rufticorum magno numero colleétum
à reliqverat, fe conjungere, verùm pro
a feqvente viétoriam Cafparo Barcsaio,
# iis qvoqve defertis, cum dedecore, ad
„ eos per qvos erat expeditus, refugit-.
. Deferta ab ipfo miferæ plebis multitu
. do, fuperveniente vi&tore, pro lubitu
.. cæfà, complures nafoauribúfqve mu
tilati dimiffi. -

; S E C T I O XI. .^

; UÉ; in provinciasSiculorum,
Sepfi, Kézdi,& Orbaipromovet
vi&orem Cafparus Barcsaius (nemine
; refiftente) exercitum, rebelliümqve ,
multis fufpendio mul&tatis, pluribus
nafoac auribus amputatis, priftini eos
; memores facit obfeqvii; IllincCsiki
enfesverfustendenti,per Reverendum
qvendam Patrem Martinum Káfzo
, ^ nium, nonnullófqve è fuorum nume
go adjunétos, deprecatoriæ Csikien
, I .' - - '1 5 fium
/
moz R E R v M T R A N s xtL.
fium literæ afferuntur; Antea&ta ex
cufàntes fideliffimum obtulêre obfe
qvium-»• •— •

Cafparus Barcsaius vi&oriâ ferox,

naturâqve ad fævitiam pronior, non
facilè annuit; Verùm exercitus èCo
mitatibus regni conflatus commem
brorum fuorum compatiens calamita
tibus, ut totum eorum negotium ad
proxima (qvæ in civitate Saxonicali
Sefpurgienfi celebranda erant) rejice
ret Comitia, obtinuêre /.
Itaqve ut per legatos adeadem mif
fos caiifàm füam agerent, refponfum.
per diélum Patrem Csikienfibus. Ve
rùm lenitas iftaComitatuum, pluribus
denuò malis fomentum addidit. ut
inferiùs patebit.
ÉÉÉ itaqve prædi&á in hunc
compofita (qvafi) modum viétrices
diffolvens Cafparus Barcsaius copias,
cum ftipendiariis, proceribúfqve hon
nullis, fubinitiumComitiorumfiin præ
diétà civitate inchoatorum, (elatiores
folito -i
 -;. - _ - - -

I. 1 B £ R T E R r 1 v s. »o3
*. folito arridente fortunâ gerens fpiri
í
-
tus) fratrem Principem adit.
vi interea blandiente paululùm
% fortunâ, Statüs, Proceréfqve regni, ne
ha&enus qvidem fàtis modeftè traéta
tos,defpe&uihabere coepit,præter pro
prios ipfius fratres, etiam fi totum in
orcum præcipitabitur regnum, fe nihil
curare fæpe dicens.
Simulatum fùbiifdemComitiis (le
gatis more confveto, fecundùm pa&ü
Inuperinitum miffis)Csikienfes qvoqve
í præftitêreobfeqvium,ex adverfoJoán
3. nem Keményium continuisin regnum
1* vocantes legationibus. Nec defuêre ex
proceribus nonnulli, qvi mobile Prin
! cipis Barcsaiiingenium, continuáfqve
affeétionum ejusexofi mutationes,Jo
annem Keményium, aut clientes ejus,
ad hoc ipfum moliendum animabant.
Exules præterea Tranfylvani, qvi di
&o Principe Barcsaio rerum potiente,
reditum defperârant, totos fè Joanni
'£$ Keményioaddixerant ; Qyi, in É
Kere
ii - I 6 -
ao4. R E R v M T R A N s y L.
Kere£tes, vivente Principe Rakocio,
per Barcsaium ipfi donatum principa
tum, non immemor, tot fe offerefiti
bus non deeft occafionibus, præcipuis
(ut prætendebat) à Principe Barcsaio
laceffitus injuriis; qvem adhuc in ca
ftris fub Varad pcfitis commorantem ,
univerfâ per Præfe&tum bonorum Fi
fcaliumipfiusbona Tranfylvanicaadi
mere voluiffe, rémqve tunc dilatam ad
iteratas ipfius reqvifitiones nunqvam
remififfe, afferebat.
Profligatis itaqve exercitûs Rako
ciani reliqviis, eqvitibus circiter mille
(qvi tamen qvatuor,imò qvinqve mil ;
lia effe fpargebantur) convocátis, ad
deftinatum accingit fe iter .. Officia
1émqve Principis Barcsaii, Nänäfi di
&tum, in limitibus regni pro fpeculâ
cum ducentis eqvitibus collocatum ,
cum fuis intercipit. Apparatus, inten
tiôqve Joannis Keményii per nonnul
los nobiles fub iifdem ÉÉ
purgienfibus.
Comitiis innotefcunt Principi Bar
- - - - - csaio.
-
-
- - -

L 1 B E R T E R r 1 v s. ao5
esaio, verùm frater ipfius Cafparus
Barcsaius tanqvam falfarios, nafo auri
búfqve mutilat. Fidelitatis hoc acce
père præmium ».
Finitis tandem, non fine tumultu,
affiduifqve qverelis, Comitiis, Joan
nifqve Keményii rumore magis ac ma
gis in dies percrebefcente, Princeps
Görgényinum fe confert, frater verò
ipfius Cafparus Barcsaius ftipendiariis
militibus, qvi circiter mille & ducenti
erant , in unum colle&tis, verfus flu
vium Samofium, unde irruptio Joan
nis Keményiierat metuenda, tendens,
diftributis vicatim cohortibus, ipfe in
curià òrményefienfi,non pridem àfra
tre fibi donatâ, fubfiftit. * -

Officiales arcis Kövárienfis, (qvæ

Hungariae vicinâ PrincipiBarcsaiopa
rebat) captum cum fuis à Joanne Ke
ményioCapitaneum Nánáfi , perfcri
pferantipfi;unde manifeftajamhofti
litas. Verùm fatali qvadam focordiâ,
nec convocati ad confultandum Con
--- I7
--- ----- - -- filia
- a- , -

436 R E R v M T R A N $y L.
filiarii , nec congregati regni exerci
tus, unde extremo eum periculo velle
objicere vifà funt fata , ; Cognita hæc
omnia Joanni Keményio, occultăCsi .
kienfium, Sepfi, Kézdi, & Orbaiaffé
curatione non mediocriter fulto, ut
Principem Barcsaium imparatum ma
turaret aggredi, impulêre; Ad $ÉÉ
mendum itaqve örményefini Cafpa
rum Barcsaium, cum certis cohortibus
Joanne Szentpalio exule Tranfylvano
præmiffo, É
ad occupandos Drago
nes acValachos Principis Barcsaiieqvi
tes, tunc in pago Buzâqvartirium ha
bentes proficifcitur. Arrifit utrôbiqve
fortuna,Cafparus enim Barcsaiuscum
tribus fàltem familiaribus, in prædi&â
curiâ fuâ occupatus, contra multos
cum paucis, per duas fermè horas for
titer refiftens, occiditur, -

Valachi eqvites (qvos cum Drago

nibusin pago Buzâ qvartirium habuif
fe diétum) multis fuorum armiffis,fugâ
£bconfüluêre, Dragonesveròinunum
- COtA*
 -• _ -

-
L r B E R T E R r 1 vs. zoy •
“..
'* * conglobati corpus, aliqvandiu fe tuta
ti, Joanni tandem Keményio dedi
tionem fui fecêre_. -

s E c T 1 o xrr.
A? univerfùm interim regnum,
non principatum occupaturus,
fed publicæ confulturus paci, diffen
fionéfqve inteftinas fedandi gratiâ fe
veniffè, (conformes iisPrincipi qvo
qve Barcsaio tranfmittens) per publi
cas evulgat- literas Joannes Kemé
nyius. Audita hæc Principem Barcsa
ium fermè exangvem reddidêre. Ga
brielem Haller ac Joannem Betlenium
Confiliarios facit áe hiscertiores, ut,
hoftibus procul dubio eos opprimere
ftudentibüs , propriae confülant faluti
monet; Qvos,jam Görgényinum ver
fus ad Principem tendentes, obviæ nifi
monuißent literæ,eodem die certo cer
tiùs, in hoftium, vivi, aut mortui, de
veniffentpoteftatem , ; Itineriseorum
Georgius qvoqyeLázár,aliàs Locum
teneas,
/ - j.
 2o8 R £ R v M T R A N sv r.. |
tenens,Confiliarius,ac Magifter regni
Protonotarius,comeserat ; Qyihisau
ditis terrore perculfi, interfe divifi,
- Gabriel Haller in caftellum germani
fratris Pauli (Fejéregyház di&um) di
vertit, Joannes Betlenius Ebesfalvi
num, ad Michaëlem Apafi (qvi paulò
poft in principatu, ut inferiùs patebit,
fucceffit) fe confert ; Georgius verò
Lázár, gravi diftentus.morbo, lon
gam qvocirca non toleraturus fugam ,
magnatis cujufdam Ladiflai Gyulafi
viduæ caftellum (Szentdemeter di-.
&um)fibi vicinum intrat: Qyos in lo- .
ca tam debilia (anguftia temporis ur
gente) fe recepiffe fubaudiens Joannes
Keményius,nePrincipiBarcsaio(qvé à
primordio regiminisipfius in omnibus
' rebus enixè juverant) conjungi pof
fent, præmiffis certiseqvitum cohorti
bus prævertere conatur. Simone Ke
* ményio proprio filio, ad Gabrielem ,
Haller, Volfgango Betlenio matruele
ejufdem fratre, ad Joannem Betleni
' T " T ' ' ' um, oc
 I, 1 BER TE RT 1 vs. _ ao9
um, occupandos, miffis; utrifqve de
incolumi greflu, regreffüqve per eof
dem juramentales tranfmiffae literae ,
diligentes interim cuftodiæ, ne reni
tentes elabipoffent, circumcirca collo
catæ. Nec caftellapræfidio munitioni
'■ búfqve deftituta occlufos in fpem eri
gere poterant. - -

In immenfüm eorum auxit metum,

Georgii Lázár,per eqvites Joannis Ke
ményii occifi infperatus rumor ; Ad
qvem nomine Joannis Keményii de
ducendum, cum certâ eqvitum manu
miffus qvidam Andreas KisexHunga
riâ oriundus, à pueritiâ latro, Szent
demetrio edu&um, cum fceleratâ fuo
rum cohorte fruftatim concidit ; Utrù ,
domino fuo jubente id fecerit,nec cre
diderim , nec affirmare aufim : qvof
dam verò exulum Tranfylvanorum
tunc ingrefforú eum fubordináffe, fuf.
picor .. Utcunqve fa&tum, inulta ad
praefèns ejus cædes; homo pius, pacis
amans, magniqve confilii, meliori di
- gnus
 <mi o R e R v M T R A N s Y r...
gnus fortunâ, hunc exitum habuit*;
Terrebat (ut præmiffum)eosinfpera
tus hujus cafus, refiftendi tamen me
diis deftituti, dubiam vitæ aleam fub
ière; Hic Fejéregyházino, ille Ebeft
falvino egreffi, in itineréqve conjun
&i,Volfgango Betleniocomitante,Jo
annem Keményium (qvi Väfárhelyi
num appulerat) adeuntes, fed contra
datamipfis fidem,arma nonnullis con
traeos ftringentibus, à militibusad co
mitandum eos miffis, parvum abfuit
qvin necitraderentur -.
Simon Keményius ad tentandam , ,
tam lentâ obfidione, qvàtm fciffiones
fpargendo,arcem Fogaras,cui Andreas
Barcsai , germanus Principis frater
præerat, abit. Gabrielem Haller Joan
némqve Betleniumlaeto(utapparebat)
excipit vultu Joannes Keményius, de
duétifqve in intimum cubiculum, pri
• vatas É injurias brevibus, diffenfio
nes autem Statuum, aliâqve regni in
commoda, prolixis exaggerat verbis,
fe non
 ----

L i B E R T E R T I v s. a. 1 1
fe non principatûs occupandi, fed pa
triæ procellarum fedandarum gratiâ
ingreffum refert, in Generalibus regni
Cömitiis de propriisaffecuratus bonis,
fedatífqve patriæ tumultibus regno ex
ceffurum fpondens, Nec contra Prin
cipem Barcsaium, qvi exarce Görgény
tremebundus præftolabatur pracfen
tium pròcellarum exitum, qvicqvam
fe moliturum promittens. Interim ne
in propofito tam pio patriæq; fàlutarià
di&tis Gabriele Haller Joannéqve Bet
lenio impediatur, literas ab utroqve
reverfàlesexigit,qvibdenegatis,utro£
qve pro hoftibus fe habiturum dicens.
AEqvitati (primo intuitu) minimè dif
'fentanea videbatur hæc ejus voluntas,
verùm illi ex initiis (qvæprimâ fronte
bona videbantur) malas plerumqve fè
,qvi confeqventias, metuentes, non
fponteparebantjubenti,verùm recenti
Georgii Lázár exemplo, qvid ipfis fpe
randum aut metuendum effet doéti,pa
ruére. Csikienfesqvoq;,acSediü Sepfi,
Kézdi,
 - - - -

^ 1 ^. R E R v M T R A N s y L.
Κézdi, & Orbaiincolæ optatæ diu oc
cafioni non defuêre, in regionem enim
Siculorum lldvarhelyienfium fratrum
fuorum erumpentes,qvicunqve aliqva
rum rerum ja&uram facere poterant,
per eos proditores appellati omnibus
exuebantur bonis, imò in te&ta etiam
plerumqve fævitum, qvoqvis opulen
tior,eo infeftiores eosexpertus, Expe
diti per eofdem ad Joannem Kemé
nyium legati, qvid ampliùs eosfacere,
autin qvos fævirevellet interrogatum.
Verùmiillehaud rudis magiftertraéíá
di animos hominü,feditiónémq; cujus
reftingvendæ gratià fe ingreffum præ
tendebat, non fedari, fed augeri hoc
modo videns,pro officio eorü fummas
agit gratias, laudatófqve, depofitis ar
mis, domum redire, Comitiifqve futu
ris intereffejubet. IteratasadPrincipê
qvoqve Barcsaiü Váfárhelyino Görgé
nyinum mittens literas, tam utriufâve
qvàm publicæ hoc proficuum fore tran
qvillitati affërens, ad mutuâ (fide da
- ta )
 LI B E R T E RT iv s. a 13
ta ) colloqvium invitat.
In oppidis interim arci Görgény
vicinioribus arêtis circumcirca cufto
diis, ne qvicqvam illuc inferri, aut li
teræ ufpiam expediri poffent, difpofi
tis. Non detraétat ille colloqvium_.
Qyod inter partes qvo commodiùs, è
1oco propinqviori inftitui poffit,Joan
nes Keményius in oppidum Regen ,
(qvod unicü ab arce Görgényienfi di
ftat miliare) fe transfert 5 Illinc miffo
ad Principem Barcsaium , Dionyfio
Bánfi,de loco modalitatéqve colloqvii
per eum concludit, ut ambo in curiâ
fub arce Görgenyienfi fitâ, certo coi
- rent die , decrevère. Qyo adveniente
Princeps Barcsaius, cum Sigifmundo
Bánfi, Comite Comitatûs Dobocenfis,
Confiliario,foceröqve fuo,cujus filiam
nó pridé fub Comitiis Sefpurgienfibus
duxerat uxorem,mediocriqve aulicorú
comitativâ, Joannes verò Keményius,
Gabriele Haller,JoanneBetlenio(qvos
ad fè vocatos redire ad fua non permi
- - - fera)
 2. 14. R E R v M TR A N sv r.
ferat) Stephano Petki, &Stephano E
beni (qviunà cum ipfoinpatriam red
ierant)Confiliariis; Dionyfio præterea
Bánfi, Volffgango & Gregorio Betle
niis, unà cum eodem Tranfylvaniam
ingreffis,comitatusadfuit.
Illic multa utrinqve de perfónæ cau
feqve propriæ juftitiâ verba. Imter
dum contentiones. Nulla tamem concor- .
diae ffes. Cujus di&iproceres pertaefi,
reli&tis in cubiculo ambobus, omnes
fimul egreffi. Secretum ultra qvadran
tem horæ denuò inter ipfos colloqvi
• um. Revocati per eofdem diéti proce
res, inqvorum præfentiâ Princeps Bar
csaius , Joannem Betlenium (qvi à
primordio regiminis fui Cancellaria
tûs munere fungebatur) ipfo di&tante
literasaffecuratoriasfcriberejubet,qua
rú haec erat continentia : Nec ab Otto
manicâ Portá,nec à qvopiam fé auxilia
félicitaturum, qvin potiùs abfòlutis ab
homagio fibi præffito univerfis regni
statibu, qvicqvid illiim Comitiis pro
317//e
 ' L 1 ■ r r Te R r 1 v s. zi ;
§ ximè celebrandis comcluderemt, fe affen
g furum , juramento comfirmabat, Lite
e ræ præterea, qvibus fub nomine ipfius,
£ regnicolæ ad Comitia convocarentur,
, ipfomet affentiéteformatae,qvas ifdem
ÄÈÉ per celerestabellâriosJoan
, nes Keményius evulgari curavit. `
Anno 166o circa feftum Nativita
tis coivêre regni Status, abfolutófqve
fe àjuramento Principi Barcsaio præ
ftito, ex convocatoriis ejufdem literis
videntes ; Ex adverfo, Joannis Kemé
nyii, Csikienfiúmqve, ac Sepfi,Kézdi, *
Orbai incolarum arma nonnihil me
tuentes, mobile prætereaPrincipisBar
csaii ingenium (fub qvo folidam im
poffibile erat fperarepacem) exofi, di
&tisSiculisJoanni Keményio adhæren
tibus, ferocitérqve acclamantibus, u
tuntur libertate pereumipfis conceßâ.
Clementiæ præterea Portæ Ottomani
cæ defperatio, ingens ad rem pondus
addebat, cui magnam fummæ regno
impofitæ partem perfolyentes, ni$
Xá
 2. 16 R E R v M T r A N sv L.
laxationé refiduæ ejus partis, necfi in
tegra perfolveretur, onerumrecens n6
imponendorum affecurationem Status
obtinere potuère. His itaqve impulfi
caufis, (certisad fuftentandum hone
ftè Principem Barcsaium ordinatis bo
nis) Joannem Keményium in Princi
pem eligunt, per qvem paugis poft die*
iwRegeninum ad colloqvium à novo
Principe vocatus Princeps Barcsaius,
* literas ad arcium Fogaras& Deva præ
fidiarios, ut deditionem earum Principi
Keményio faciant ( adjuméto tamem le
gato movi Primcipis ) per proprium ho
mimem tranfmittit. Sed occulta, eâqve
contraria (ut inferiùs patebit) ipfius
informatio, laborem prædiétum ir
ritum reddidit. Ad Budenfem pari
ter & Supremum, Purpuratos, Vala
chiæqve Tranfàlpinæ Principem, pro
auxiliis contra Joamnem Keményium
(jam novum Primcipem) ferendis à fé
fòlicitatos, ut depofitá fubveniendi in
temtione , Joannem Keményium, regno,
- Otto
----
 1.1 B £ R T E RT 1 v s. * a 17
- ottomanicæ}ve Portæ fé utiliorem in
4ratiam recipiant, perfcribit. Qvibus
contraria iterum eum fcripfiffe credi
tum à cunétis, ut inferùs clariùs.
-Ad Sacratiffimam Romamorum Im
peratoriam A4ajeftatem, auxilia ejus
ac patrocimium imploraturus, legatus
fub iifâem Comitiis Dionyfius Bánfi
'deftimatur, mittitárqve. Qvi poft lon
giorem opinione moram, promiffa re
fcribit auxilia, ut in arces Székelyhi
dam, Kövär, & Iliam fuæ Majeftatis
præfidia extemplò pro ejufdem affecu
` ratione recipi deberentfignificans; Af
fensère fine controverfiàStatus. Intro
duétâqve in arcem Szekelyhidam &
Kövár præfidia; Iliam fponte negle
xère ».
Increbefcenteindies (qvod noviali
qvid contra paéta moliretur) de Prin
cipe Barcsaio fùfpicione : Utin arcem
Cörgény, qvam vi paétorum manute
nebat (juxta Articulos regni, qvi arces
Fifcalesapudprivatasperfonasexiften
—-—— —— T K - tes,
 218 RE Rv M TR A nsy i,:
- tes, præfidiis pro arbitrio Principum
- poffe & debere muniri afferunt) Tur à
Principe Barcsaio admittatur, novus
urget Princeps ; qvi, five levitateinge
nii, fivejuftitiâ caufæ fretus, paret .
Admiffo in arcem Görgény Princi
pis Keményii præfidio, anguftiam ille
- arcispraetendens,ut potiorem peditum
' • ipfiuspartem,tanqvaminftatuprivato
ipfi non neceffàriam, Princeps Barcsa
ius exau&oret,monet. Cui, arcem va
\ lido tenenti præfidio, non facilè erat
reniti, parét itaqve jubenti veriùs,
qvàm monenti. ' Exau&oratos autem
ab eo Hungaros & Germanos milites,
ad fe promiffo ftipendio recipit Prin
ceps Keményius. Fogaras ac Deva ar
ces nondum Principi Keményio dedi
| tionem fecerant, qvinpotiùs pro Prin
cipe Barcsaio, jam degradato, per ite
- ratas in Portâ Ottomanicâ intercede
bant literas ; Arx tandem Deva pau
cos poft dies hac in poteftatem Princi
pis diétidevenit occafione.; Duplici,
_ * —
- - Hun -
 _ -

--------- -----

L 1 B £ R T E R r 1 vs. 219
:; Hungarico nimirum, Germanicôqve
! præfidiomunita erat;non Magnasqvif
M. piam, fed officiales nonnulli mediócris
i; fortunae, inter fetamen pares, Hunga
2. ris præerant. GermanisThomas Prin
.
Τ. erMajor, vir promptæ audaciæ, con
1 É fingularis, imperabat. Hic
[? Principis Barcsaiiliteris, qvibus à jura
() mento præftito, præfidium abfolvens,
! deditionem arcis mandabat, perle&is,
'• -ipsiqve ac regni Statibus conjun&im
£ ?juramento obftri&tum fciens, abfo
i. 1utus, à Principe, regno fejam foli, fu
* * 6fqve obftri&umaffèrens, deditionem
: arcis Statibus offerre vult. Hungari
clarideftinis (ut à nonnullis relatum)
Principis Barcsaiiinformationibus mo
ti, etiam poft refignationem principa
tûs ejus, ipfi refervare nitebantur; imö
* • de auxiliis ferendis, eosTurcisfcripti
taffecertum eft. Hiitaqve inter fe di£,
fentientes, officiales HungarideTho
mà Pringer, nonnullifqve officiali
bus ejus captivandis confilia ineunt,
Κ Λ fub
21o R E R v M T R A N s y L. -

fubolfacit ille, conje&tifqve in carce

rem , qvi hoc ipfum contra eum fue
rant moliti, arcem fuae poteftatisfacit,
regnôqve refignat.
s E c T 1 O • xIII.
LÉ hec audit Princeps Kemenyi
us, eófqve qvi per Thomam Prin
ger captivati erant, Turcis fcriptitaffe,
ex interceptis cognofcens literis, (hi
erant Paftorqvidam orthodoxæ religio
nis Andreas Kallai, Joannes præterea
Janofi, Thomas Rafai, Joannes Fo
dor, feculares) Radnotinum (eft no
men caftelli) tranflatos, paucis, aut
fermè nullis fcientibus, circa cujufdam
diei auroram indiétâ causâ, capitibus
ple&ti juber-.
Arx Fogarafienfis(cui Andreas Bar.
csai, Principis Brrcsaii frater præerat)
necdum deditionem fecerat; lentarm ,
Kemenyianorum obfidionem ab in
greffu ejus, patientiffimè fuftinens.
• ut per iterata, literas, certámqve
----- homi
----
 - ----

—« ---

L I B E R T E R T 1 v s.- ^^ 1
hominem , denuò ejus demandet Prim
ceps Barcsaius deditionem, folicitatur
: à Principe Keményio; Is itaqve fà
cerdote fùo aulico , Stephamo Csemgeri,
ad fratrem miffo , me deditionem facere
differat, fevere jubet.
Paret ille, acceptifjve depropriâ ß
curitate firmiffimis à Primcipe Kemé
myiojuramentalibus literis, traditâ ar
ce, ad fratrem Görgényinum fe con
fert; unde cum di&to Principe fratre
fuo, paucos poft dies fub fpecie vena
tionis à Principe Keményio evocatus,
captivatur , Fogarafinum (cui ante
paucos dies præfuerat) translatus, pri
* ùs excruciatus fufpendio vitam finit-.
Princeps Barcsaius Görgényinum
regreffus,feclusâ ab eouxore areftatur.
Sigifmundus Budai, mediocris condi
tionis nobilis, extra regnum qvædam
'non fcribenda, fcriptitaffe convi&tus,
incarceratus : Rebus Tranfylvanis fic
periclitantibus,caftella, qvæ in viciniâ
àrcis Varadienfis, juris adhuc Tranf
K3 * * fylva
ir
' -^ 1^. RE Rv M T R A N s Y r..
fylvanici erant, Turcicum fubiêreju
gum. Caftellum Papmezö; præfidia- M
fiis (qviexValachis conftabant) Tur
cas fponte vocantibus. Arx Solyomkô;
ejus loci Paftore (aut veriùsincarna
to diabolo) Turcas recipiente. Szent !
Job; cuftodiae rufticorum commiffà,
pereofdem tradita. Qyae fi præfidiis fi
dis munita forent, à nemineoppugna
ta,Tranfylvanici juris ef&nt vel hódie.
Similearciqvoqve Székelyhidenfi,qvæ
qvatuor fàltem Varadino diftat millia
ribus, periculum imminebat, verùm
Albertüs Borbély, rarae hoc ævo con- '
ftantiæ, induftriæqve fingularis, cum
paucis diu arcem tutatus, tandem præ
fidio Sacratiffimæ Imperatoriæ Maje
ftatis fuperveniente confervata eft.
Joannis KeményinTranfylvaniam
ingreffus,ele&tio, Principis Barcsaiire
.nunciatio, ejufdémqve areftatio, cog
ita hæc cun&a Ottomanicæ Portæ,
iteratæ itaqve, primùm Régeninum.
mox Radnotinum , ejus ad Principem
-
novum
 , L 1 B E R T E R t 1 v s. a. 3
novum legationes, ac literæ, placidis
tamen verbis; ut filio in Portam Otto
'mamicam pro obfide miffo, ipfe Temef^
värimum ingreffu , inveftituram, reli
qvâfqve primcipatûs ceremomia, ab Ali
Paßá accipiat,oblatum.Tacuit de filio;
regno tamem de impofitâfummâ,auétoj,
tributo,remiffis, priùs affecurato, femet
iturâ promittit, legat6fq;Ottomanicæ
Portæ clementiâ prolixis ei pollicentes
verbis benè donatos dimittit; exercitu
interim Turcico in limitibus regni ad
bellum fe accingente.
Eodem anno 1661 Generalia Fe
bruario menfe denuò Biftricium regni
Comitia indicit. Primcipem Burcsa
ium contra paétum cum Statibus féqve
imitum , multa molitum, ex interceptis
literis, comfcientiofâqve qvorumdam re
latione' probat ibidem Princeps Kemé
myiua; gramdem preterea pecumiam, a
comtemtationem Ottomanicæ Portæ per
extraordinaria exačtiones à fingulis
extortam , mec diffofitioni Primcipum
' K4 umqvam
 ------

am4 R E R v M T R A N s Y L.
μmqvam fubjeftam, eum inutiliter ab
liguriviffe afferit. -

ut diligems qvocirca , me ad extera I.

ßriptitare poffet regna, ipfi adhiberetur
cuftodia; De pecumiâqve prædiétâ, cui
(provemtibus Fifcalibus ipfi falvis per- !
manentibu4 ) mom licebat admovere ma
mus,ratio ab eo exigatur, pro eadémqve.
propria Primcipis Barcsaii boma,Joammæ
Xeményio Primcipi apprehendere liceat.
Ingruentibus autépropter eum imTranfc
fjìvamiam periculis, de perfonâ qvoqve
ejus fecundùm patii ipfiufmet conditio -

nes agere fas effo, decrevêre. .*

Malè interim propter occifum à fe,

contra juramentum datum, Andream
Barcsaium audire, probè fciens diétus
Princeps,rationem fa&tifubiifdem red
dit Comitiis: Eum im captivitate Cri
menfi , unà féciem captivum, ipfóqve
vade carcerâ ea comditione relaxatas
fuiffe moleffias, ut ille inßio invitôqve
Primcipe Keményio mom fugiturum per
Sacro/amttam jùraret Trimitatem, vio
*a.
- - lato
 I, 1 B E R T E R T 1 v s. 2.;
ra lato interim, prædicto juramento, fugâ
illinc elapfum,moleftia* ipfius tamqvam
*, vadis auxiffe, fe itaqve (qvod exclufis
tu qvibufvis juris proceffibus, eodem ita
„a contrahente, licitum fuerat) perjurii
w ab ipfò pænas exegiffe, dicit.
2* Summa ad contentationem Otto
manicæ Portæ colle&ta, (clementiæ e
jufdem omni fpe füblatâ) ad condu
: cendos contra eum exercitus, ibidem
• deftinata.
%
* S E C T I O XIV.
-

£;

T \ /T Enfe Junio, [i 661] (ingrave

? fcentibus regni negotiis) Gene
: - ralia iterum convocantur in civitatem
Saxonicalem Medgyes Comitia ; ibi
violatis proprii contraétùs conditionibus
, multa poftremumciationem, Principem
, Barcsaium machimatum fuiffe, mami
feffiùs comprobatum, exhibiti/qve pro
priis contraétualibus literis, in qvibus
iißlem violatis, omnibus juridicus reme
diis & proceffibus exclufis, pænæ femet
5 fùb
 Aa6 RE Rv M T R A N syr.
fubmiferat, ut juxta contimentiam illa
rum contra eum Princeps Keményius
procedere poffet, permiffum. Apparatus.
verò Turcarum eidem Principi Kemé
nyio notus, per celeres tabellarios Sa
cræ Imperatoriæ Majeftatijam pridem
. fignificatus erat ; Qv9s Tranfylva
niam verfus fè cum exercitu moviffè
denriò perfcriptum; non tamen inte
gra fides (ut par erat) adhibita. Suam.
enim Majeftatem, nifi Tranfflvaniæ
pax comcederetur,nóampliùs cum Otto
Mmano pacem culturam, apertè declarâß.
fé, nec contrahanc belli demumciationem '
qvicqvam (etiamfi mimaretur) faóta
rum Turcam certòcredere, reßriptum.
Qvæ opinio tâdiuin aulâfuae Maje
ftatisperduravit,donecméfe JunioPur
puratüs Budenfis(Ifmaël di&b)perpaf
üm(qvgPortaferreaolimdicebatur)cú
parte exercitûs ingreffus, igne ac ferro
crudeliffimègraffàriinciperet,eúmqve
(fubfeqvente cum mole belli Ali Päf
sâ) jam ingreffum perfcriberet Prin
cegs.
 --- - ---- -——-—-

L 1 B E R SE cvndvs. 4^7
■ ceps Keményius. Qyo fua Majeftas
fú (præter fpem) audito, Generalem à
á MonteCuculiadfuccurrendumTran£
f; fylvanis, cum jufto deftinat& expedit
{$ exercitu, ut inferiùs clariùs.
3 ExercitumTurcicum Tranfylvani
β am ingreffum videns , id ipfümqve
% ad liberandum ex areftoPrincipé Bar
csaium veniffe putans , qvo. fublato
* reconciliationem qvoqve Ottomanicæ
I.
- Portæ, nonnihil fibi fomnians Prin- ,
ceps Keményius, Francifcum Köyér
;
!
-*
Dapiferorum fuorum Magiftrum Si
culum , ac Jonam Varadi, Capitane
-
}ι
-
um ex Hungaria oriundum, cum cer
• tis expedit eqvitibus, qvi Görgényino
A.
(tanqvam in arcem Kövartranflaturi)
di&um Principem edu&um in itinere
occidunt, in pagöqve Repá per rufti
í cos humili funeretumulatur. Similem
} Curtm €O- §#; Budai (qvem ca
ptivatum fcripfimus)fortitur exitum.
Per eofdem dies Ali paffâ cum nu
snerofiffimo exercitu fubfeqvitur Pur- '
----
K6 puta:
2*- —- - -

2 18 R E R v M T R A N s y L.
puratum Budenfem , in diftriétúqve
Haczog figit caftra, crudeliffimè cir- .
cumcirca igne ac ferro graffàtus, in
interiora tamen Trafylvaniæ, ante
qvam cum Tartaris conjungeretur,
non penetrat ; Tartaris tandem Bucsa-.
kienfibus conjun&tus, iifdem adinter
cipiendum cum fuis Principem Kemé- -
nyium præmiffis, ipfe lentiori gradu
omnia qvocunqve penetrare porerat
igne cædibúfqve mifcens , Szafivaros
& Szafifebes(civitatibusSaxonicalibus,
fed metuipfius defertis) in itinere in
cenfis, Albâ Juliamverfusprogreditur.
- Iteratas tam extra limites regni,
-

.
. qvàm Tranfylvaniam ingreffus , ad
Status regnitranfmittitliteras, liberam
(Primcipe Keményio, tamqvam invitâ
• Portâ Ottomamicâ Tranfflvamiam im
• greffo rejeéto ) Principis cujuflibet ele
vêtionem, ejúfqve confirmationem offe
rems, ab incendiifjve ac populationibu*
f defiiturum fe promittens ; Verùm in
terceptæ à PrincipeKeményioliteræ,ad
- - qvos
 L 1 p E R T E R r 1 vs. 219
deftinatæ erant non pervenêre.
qvos
á ínter Enyed & Torda civitates,juxta
i pagum (dum hæc gererentur) Decse,
s habebat Princeps Keményius caftra ,
a vidénfqve Ali Paffam , cum toto fuo
, rum robore verfus fe tendentem; arx
, Szamosujvarienfis, qvæ mediocri præ
fidio munitaobvia planè AliPaffaeeum
perfeqventi futura erat , ne ab eodem
: occuparetur, præmetuens; Commen
, dantem præfidii KövarienfisComitem
„ He&torem à Brazen, ut dittâ arce,tam
{_qvâ loco remoto, ob idq, tuto, fub qvodâ
efficiali cum parte præfidiireliétâ, ipfè
cumpotiori fuorum robore Szamosujva
rimum, (ubi major offentandæ virtu
tisChriftianitatfqve fuppeteret ferviem
di occafio) fe conferret, reqvirit, à qvo
- affenfum.
- _

\, ' Antecefforesinterim AliPaffae,(Tar

i Υari nimirum Bucsakienfes ) Alvinci
num (qvodunicum Albâ Juliâ, triave
rò à caftris Principis Keményii Hunga
sicisdiftat milliaribus)jam penetrave
s 7 - rant.
f 23o , R e R v M TRansy L.
rant, dum di&tus Princeps cum hofte
ante fuccurfum(qvem fperabat) Impe
ratoris Romanorum, ut aperto confli
gat Marte, imparem fe videns, inta
&tum interea refervare volens exerci
tum ; Partem qvaeexSiculis conftabat,
(oéto cohortibus ftipendiariorum ad
jun&is) Stephano Petkio Confiliario,
Csikienfiúmqve Capitaneo regendam.
tradit, eidémqve ut Cibimium, ac i4ime
Fogarafimum verfùs tendendo,incertum*
^ apud hoftes fuum reddat iter, pugnam*-
interim omni ope præcavendo, ad me
liora exercitum reférvet tempora, de
mandat. - -

S E C T I O XV.

- IĘ exercitu reliqvo, totâ nimirum

ComitatuumTranfylvaniæ nobili |
tate.Siculorum qvoqve nobilium præ f {
cipuis, ftipendiariis nec non militibus?
ComitatûsEgerbegyinum, illinc juxta; |
vicum Boncida adripam fluvii Samofii
(reliétà ubiqve more militari retro
- gvat:
 L 1 B E R T E R r 1 v s. zgr.
gvardiâ) transfert caftra. Qyoiniif
dem fubfiftente, Dionyfius Bánfi, qvi
: ante complures menfes adSacram Ro
, manorum Imperatoriam majeftatem,
„ auxilia imploratum, à Principe ac re
„ gnofueratexpeditus, cum benignà fuae
„ Majeftatis refolutione fupervenit,eam
, tam in fcriptis exhibens, qvam verbo
„ tenus hifce coram regni proceribus
, proferens verbis : Sua Imperatoriae
f AMajeffas, teftato orbi Chriftiana pater
I.mo erga afflictos zelo mota, (poffpofitis
„, qvae Principes Tranfflvaniae comtra
, Lduguftiffimam ejus domum olim per
peram fecêre) imtutelam patrociniám
qve fuum Tranfflvaniam clementerre
cipit, im priffimùmqve eamffatum fue
, eùrfu, qvem prepediem vifuri effis, re
ßituturum benignè promittit. Fumum
j\jam per Ali Paffam ac flammas vome
bat Tranfylvania, verùm fùbfidii ob
oculos fermè verfàntis, ejúfqve ope
poftliminio rediturae pacis fpes, o
mnium leniebat dolorem. …

- ] *. «Obtens
-

…
 •*-

*
-

I;
|
z32. R E R v M T R A N s y L.
.* -

Obtentâ interim ope fuae Majeftatis

vi&oriâ, qvibufham regnum Tranfyl
vaniæ, ejufdémqve StatusCoronae re
gni Hungariæ fubjacere debeant con
ditionibus , qvalitérqve immunitates
ipforum obfervandae forent, qvoniam
nihilhorum refolutioni fuae Majeftatis
erat infertum, vi&oris hæc omnia re
fervata arbitrio perfpiciebant ocula
tiores. Tartari intereaab AliPafiâ (ut
fuperiùs fcriptum) præmiffi, five for- .
tuitò , five itinerisPrincipis Keményii
gnari, veftigiis ejus inftitêre, retro- ,
gvardiâqve ejus visâ, fubfeqventium
proculdubio fociorum g££
præftolantes, fubftitêre ,. Qyo diétus
Princeps intelleéto, circa tertiam po
meridianam diei Veneri dicatæ, à vico;
Poncida motis repente caftris, inftru- ;
&tis tamen militariter ordinibus, circa f;
occafumSolis, juxta Szamosujvár ar**
cem paululùm fubftitit, eadémqve no
&te Hungariam verfus ulteriùs pro
greffus,fub radicealpisEmberfôdiétæ,
• ,. T - juxta \…

-
 -—-

L 1 B E R T E RT 1 vs. . a33
a juxta pagum Negerfalva figit caftra ,. .
„ Tartaris in tenebris mimimè eum pro
„ feqvi aufis,autvolentibus . .
(7 Seqventi Sabbathi nimirum die
„ diétam alpem Embeifô tranfgreffus,
, fub radicibus alpium, qvæ Maramaro
„ finum, reliqvâfqve interjacent Tranf
. fylvaniæ partes,juxta pagum Oláh Lá
. pos, ibidem feqventi Dominico nimi
, rum die moraturus, locat caftra. Ve
rùm\circa oótavam ejus diei matuti
nam, Tartaros ad finiftram non pro
cul vifos certò allatum ; Nec eventus
defuit-. Tartari enim ad perfeqven
-
- -
dum diétum Principem Ἐ aberran
M. I tes peralpem Emberfô veftigiis ejus,
. ipföqve ad dextram per errorem reli-,
I. &to, Rivulinum verfus (qvae Hungaris
Nagy Bánya) properantes, Magnatis
cujufdam Joannis Zombori viduam,
cum multis rufticorum millibus exin
opinatointercepêre, celeriqveulteriùs
prove&ti curfu, in ditione Regis Hun
gariæ integras regioncsin propriis op
preß;
 ------. -.

234. R e R v M T R A N s x L.
prefère domiciliis, die verò Lunae &
Martis , Szakmarinum præterve&i,
multa per eos hominum millia in ca
ptivitatem affertajuxtapagum Doma
bidâ congregavère, lento interim iti
nere cum totâ belli mole (non tentatâ
arce Szamofujvárienfi) Ali Paffâ eos
fubfeqvitur. -

Audito (ut praemiffüm) in caftris

PrincipisKeményiiTartarorum rumo
re, non mediocris eos perculit terror.
maximè veròftipendiarios, qvi à pue
ritiâ latrociniis tufticorúmqve fpolia
tionibus infveti, nec vifo, nec perfe
qvente qvopiam, fermè omnes Mara
marofinumverfusaufugêre, ubi nemi
ne qvi eos infe&aretur vifo, tandem
fubftitêre, nobiles Tranfylvani unà
cum diéto Principe, lento eos fubfe
«qvuti itinere, occlufis à tergoalpium
itineribus , in Maramarofinum pene
trârunt, pofitífqve eodem die füb ra
dicibus montis, feqventi juxta oppi
-
' dum Sziget, tertiâ Técsô, qvartâ in
- - pratis
/
'. IL 1 B E R T E R r 1 v s. a3 ;
i, pratis arcis Hufitienfis, ubi regnum,
qr. Tranfylvaniæ terminatur, caftris, ibi
„ dem fübftitêre, per eos (utpræmiffum)
dies,inditione Regis Hungariæ,flam
mâ ferrôqve graffàntibus Tartaris.
: IĘ s E C T 1 o xvI.
captivorum multitudi
nem ad pagum Domahida (ut fupe
, riùs fcriptum) congregavêre Tartari,
: qvosibi fubftitiffe, dum præfidii Szak
marienfis Supremo Commendanti,
; Comiti ab Hejfter cognitum, Princi
„ pem Keményium, ut fecum conjumttue
. ad vimdicanda im libertatem tot Chri
, ffiamorum millia properaret, per celeres
, reqvirit tabellarios. Annuit ille, ma
tutâtqve fub no&tem (reliétis impedi
mentis)Szakmarinumverfusiter; lln
deduobusfaltemjam diftanté milliari
bus, recentiores diéti Commendantis
literæ, qvibus Tartaros cum multitu
dine captivorum ab Domahidâ difce£
6ffenüöiabatur, ütfübfifteretcoégere.
Qvg»
-i'
 236 RE Rv M T R A N syr.-
Qvo Princeps Keményius intelle
&o,juxta Sáfvárvicum in ripâ Tibifci
locat caftra ; Ibidémqve iis reliétis,ipfe
cum paucis Szakmarinum, ad educen
dam illinc Principiffam, qvæ Köväri
no Aranyas Medgyefinum,illincSzak
marinum metu Tartarorum fugerat,
fe confert ; Mufqvetariífqve centurn
procomitivâ ejus àGeneraliab Hejfter
impetratis, poft unius diei moram, fe
cum eam educit. Verfus Rivuliuum
(qvæ Nagy Bánya) præcipuis ad ex
plorandos hoftium conatus (de qvibus
nihil certi conftabat) miffis cohorti
bus. Cui in viciniâ caftrorum in vi
culoqvodam cum Principifsâ pranden
ti,fpeculatores multa Tartarorum mil
lia à fé vifà,totámqve Ali Paffae exerci
tùs molem, non procul fubfeqvi refe- !
-runt- ; Muliebrem itaqve comitivam
ad tutiora tranfmittere congruum ra
tus, Principiffam cum nonnullis ma
gnatum Tranfvanicorum familiis jux
ά < ta arcem Nyaláb eodem, feqventi verò
die,
!
 L 1 B £ R T ERT 1 vs. a37
die, in arcem Hußtienfem cum diétâ
centum mufqvetariorum , trecento
rúmqveeqvitum comitivâ mittit ; Plu
resinterim aditer conatüfqve hoftium
explorandos Aranyas Medgyefinum
verfus remittens eqvites.
ut ab ingruentium (fi cafusita fer
ret)hoftium interea impetu,qvibus tam
numero, qväm robore longé érat infe
rior , tutus effet, Tibifco juxta vicum
Tißabecsvado traje&to, in ulteriore ri
pâ, unde longè latéqve fumantia pa
gorum vicorúmqve incendia intueri
poterat, figens caftra_. •J

Subfeqvutus per longitudinem…

Tranfylvaniæ antecurfores fuos cum
mole belli Ali Paffa, ingentíqve cir
cumcirca caede ac incendiis graffàtus,
fignanter, templo Alban6 infighis
ftruéturæ,bibliothecâqvemaximi præ
cii, incenfis, folum Principem Kémé
nyium affeqvi ftudens, nullum fortali
tium, nullam obfederat urbem, tranf
greffüfqve juxta Rivulinum (Nagy
- - --- ------
--
Bánya
 a38 Re R v M T m An sy LX
Bánya) Tranfylvaniæ limites, in di
tionem Regis Hungariae, ufqve ad ar
cem Nyaláb populabundus penetrârat,
, ubi caftra metatus, qvid faéto opus fit
confultans, per complures dies moram
trahit; Tartaris interim tam Marama
rofinum, qvàm Munkácsinum verfus
undiqvaqve crudeliffimè, nemine refi
ftente,graffantibus. NecPrincepsKe
ményiusin praedi&à Tibifci ripâ fecu
rus diu moratur, fedvalidà àtergo re
li&â retrogvardiâ, juxta pagum Bene
transfert caftra, cui ibidem fubfiftenti,
Tartaros in ripâTibifcicum füis veli
tationem inchoáffe perlatü; Ne itaqve
anguftiisitinerum,qvae ipfi in interióra
Hungariepenetrarevolenti,neceffàriò
fuperandæ erant, impediretur, partem
exercitûs, ex flore totius nobilitatis
Tranfyvaniæ conftantem, latiori viâ
cum filio Simone Keményio Munká
csinum verfus mittit ; Ipfe cum non
nullisConfiliariorum, aülicâ cohorte,
ftipendiariifqve militibus, anguftum
*
-
- ingre£
 L 1 B E R T E R T 1 vs. 239
ingreffus iter, iis non fine moleftià fii.
peratis, juxta pagum Kis Lona feffum
fubfiftere jubet exercitum , nec illic
moratus, motis feqventidie caftris, in
terTibifci Bodrogiqve fluviorum flu
enta, ex oppofito oppidi Zemlyén lo
catiscaftris, ibidem Simonis Keményii
fibíqve fubordinatorum conjunétio
nem opperiri ftatuit ; Qviverfüs Mun
kácsinum (ut praemiffum) tendens, à
Principifsà ÉÉ (Michaële Mi
kes, qvitam ad bellum Polonicum ma
ximè Principem Rakocium incitave
rat, qvàm feqventium propriae patriae
procellarum femper princeps, pugna
rum ad Portam Ferream, arcémqve
Cyaluinam ejufdem Principis cüm
Turcis initarum primus £É , pri
múfqve fine vulnere defertor fuerat,
maximè contradicente) vix liberum,
paffum, uniúfqve no&tis incampomo
iram obtinere potuit. -

ulteriùs illinc feqventibus progref

fus áiebus, juxta oppidum Zemlyén è
? -- ---
-
- - - - regio
/
 a4o R £ R v M T R A N s y t.
1egione exercitùspaterni pofitiscaftris,
ipfe ad patrem revertitur. s ,
Habentejuxra arcem Nyaláb caftra
AliPafâ, dum nulla ampliùs Principe
Keményium affeqvendi eum la&taret
fpes; Cum feleétàeqvitü manu,affecu
ratoriifqve literisad arcem Hufit, Paf
* fám Hufiain , qvi Jenienfium Temeft
varienfiúmqve Purpuratus erat, cum
literis expedit; Qvarum continentia
fiaec erat : Summopere fé mirari, cur
im gratiam unius hominis, contra Otto
mamicam Portam rebellare praefume
remt, alteruter itaqve Comitum, Fram
cißus, vel filius ejufàlem Ladiflaus Re
dei, five Nicolaus Zolyomi (qvi per
JKeményianos im eadem arce areffo deti
mebatur ) ad ipfum in caftra fé comfe
rat, cui tam incolumitas, qvàm prin
cipatus Tranfflvamiae fub juramento
promittitur, populationes infùper ac
incendia mom ampliùs in ditio regno fo
re, jurat.
SE
t: «• 1L I B E R T E RT 1 v s. m41
- -

l>-
s E c T 1 o xvII.
3. C$; praedi&um ille iter, co
; piifqve fub arce in planitie collo
catis per rufticum qvendam duófqve ,
Turcas, literas fidei ipfius commiffas,
in arcem Hufit tranfmittit.
Verùm dire&tio arcis, iis qvi voca
bantur jampridem adempta, Dionyfio
Bánfi, præfidiôqve Principis Keményii
fubjacebat ; Reje&i itaqve cum igno
miniâ legati, vulneratüs qvinimò per .
Centurionem qvendam Principis Ke
ményii, ignobili natum patre (Mat
thiam Madaráfz) altereorum_.
Explofà infuper contra cohortes
Hußaim Paffae tormenta, qvi re tan- .
, dem infe&tâ ad Ali Paffam , juxta ar
cem Nyaláb caftra habentem rever
titur ,.
Ille propofito fuo non fuccedente,
maximè verò ob infliélum legato vul
nus excandefcens, iterata in Marama
gofiumTartarorum irruptione, incen
-.
TTT
-
L. diifqve,
^7' 44. R E R v M T R A n sy L.
diífqve, injuriam ulcifcitur ; Deftitu
túfqve tam novi Principis ex Tranfyl
vanis magnatibus creandi, qvàm Prin
cipem Keményium affeqvendi fpe,
non ampliùs illic moratus, tentato
priùs (fd fine tormentis) per Purpu
fatum Budenfem repentino eôqve ite
raro, incafum AranyasMedg refinurn
infultu, Tranfylvaniam verfùs refle
&tit iter, Rivulinum (Nagy Bánya) in i
egreffu pariter & regreffu minimè
… expilans, fed magnâ commeatùs co
piâ ipfis impofitâ,JudicemejufJem ci
vitatis, primoréfqve ad colloqviuye
vocatos, fecum abducens. . -

- . Ingreffus Tranfylvaniam, locatí£ '

qve inter oppidum Dés , & arcem
Betlenianam caftris, Tartarisfimulac
univerfo eqvitatu Biftricium ac Ma
rofvafarheljinum verfus emiffis, in- .
tegras regioncs in favillasię; Cen

tenos & ampliùs vicos, uni qvafi igni

involvens,caefifqve potioriexpartead- -
» ultis,imbellemutriufqvefexùsChrifti- .
- 1110
 -*

L 1 B £ R T E R T 1 v s. 243
& anorum multitudinem in captivitatem
= afferit; Publicis præterea ad Saxomica
ií les aliâßve civitates fub juramemto
if miffis literis, fé dedemtibus , (nullo fè
£ perimpofito onere) imcolumitatem, re
■ fiftentibus exitium promittit ; Qvæ, tot
* cladibus , qvid ipfis metuendum effèt
*' admonitæ, omniqve fpe fubfidiorum
£ fruftratæ, per legátos deditionem fe
i cère L. -

: Moranti è regione oppidi Zem- -

& ' 1yen, (qvod tribns à Tokaino diftat
: milliaribus) cum fuis, ut præmiffum,
3 Principi Keményio, Generalem Mon
' te Cuάuli cum armadâ Imperatoriæ
3. Majeftatis, accelerato qvantum fieri :
3 poterat itinere, in fuccurfum ipfius ac
ô regni venire, nec procul diftare, inno
§ tefcir- ; Qyi extremâ Tranfylvaniæ
„* ruinâ cum fuis penè exanimatus, re
& fumpto animo , AMichaëlem Teleki ce
; . leri curfu eä adire, ac intelleétis Tranf^
3* fflvaniæ periculis, ut maturet iter, ob
& teftari demandat, aliàs fortalitia qvo
» T ' L a qve
244. R E R v M T R A N s Y r..
qve Tramfflvanica ( arces nimirum )
qvæ hactemui ia fidelitate perffiteramt,
ne defferatis auxiliis deditionem fa
ciant , maximè metuendum effe mum
ciat. -

Paret ille, certôqve loco ac die, ubi

& qvando, cum Principe Keményio fe
conjungeret præfixo, Michaëlem Te
leki remittit .. -

NMotis itaqve è loco prædi&o Prin

ceps Keményius caftris, cum pau É
cis eqvitibus ad Principiffam in arcem
Hufitienfem divertit,illicqvenihil mo
ratus, juxta oppidum Majtin armadæ
fuæ Majeftatis conjungitur. Cui egre
giè inftru&um, moréqvemilitari(qva
fi eodem temporis mömento pugnan
dum effet) decenter in cohortesdiftri
butum exercitum oftentat Generalis
Monte Cuculi, qvi tam numero,qvàm
robore ad Š £!
niâ Ali Paffam fufficiens, ab eo, reli
qvifqve Tranfylvanis judicatus, ma
gnam in fpera erexit , paulò antè de
• ' fpes
•.
 -

L 1 B E R T E R r 1 v s. 245
fperantes: Tormentorüqvoqve juftus
: aderat numerus, qvicqviditaqve tem
poris ad iter conficiendum intereffèt,
id folum vi&oriam morari videbatur.
Læti & alacres qvocirca continuant
Tránfylvaniam verfus iter. Stephanus
qvoqve Petkjus (qvem cum certâ exer
citâs parte im Tramfflvamiâ à Principe
Keményio relitiâßripfimu)defubfidiis
appropinqvamtibus admonetur, qvibus
Tramfflvamiam ingreffis , qvanto am
plioribus fieri poffet Siculorum copiis, è
regione Csikienfi, (ubi hačtenus muni
memtis maturæ fifus fùbffiterat ) ut
egreffus conjungere fé ffuderet, eidem
amperatum.
Arcium præterea Görgény, Foga
ras, Deva, Szamofujvár, (qvæ hoftivi
ciniores erant)Commendantesacprae
fidiarii, ut in fidelitate perfiftant, ad
moniti. Conformesad civitatesSaxo
nicales tranfmiffæ literae, fed eas defpe
ratio terrórqve hoftilis deditionem (ut
præmiffum)jam facere coëgerat, àfin
L 3 - guliß
 246 R Ε R v M T R A N sv L.
gulífqve miffi ad Ali Paffam legati,vel
veriùs obfides, in caftris ejus,fub fpecie
confultationis præfentes erant.
Tranflatis Marofväfárhelyimum Æ
li Paffa caftris, per litera, jùramemta
les medio duorum civium Marofvä/är
. heljiemfium tranfmiffas , primcipatam
Stéphano Petkio offert ; verùm ille de
ditiomempariter & principatum remuit.
Reje&us ubiqve Âli Paffa in furorem
qvafia&tus,Tartaris,Turcicôqve eqvi
tatu emiffis,Sedes Siculicales Marus &
udvarhely, cæfis qvos nancifci potuit
* aut captis incolis, integras Vulcano
*
tradit-. -

Sciféitari tamdem à legatis civita

tum in caftris fuis præfentibus, utrum
|
qvempiam è Magnatibus Tramffluami
cis primcipatu dignum im civitate aut
caffello fibi fubje£to degentem fciremt,
incipit ; Qvi poff multa, meditationes,
* A4agnatem qvemdam AMichaëlem Ae
pafium , qvi è captivitate Crimenß
grandi mom pridem ære redemptus, ex
C®^*-
 L 1 B F R T E R T 1 vs. 247
compaffione domi reliëtus effet , in pro
prio caftello Ebefifalvienfi £; refe
funt, Hic erat ex antiqviffimâ Ma
gnatum familiâ ortus, pius, fed tam na
turâ, qvàm propter diuturnas carceris
; Crimenfis moleftias, plusjufto demif
fus, ac lenis, ut adepto etiam principa
tu, nimiæ à plerifqye lenitatis infimu
laretur ,. - - - -

Lætus audit hæc dicentes ille, cer

táfqve cum Magnate qvodam ad eum
evocandum, (aut veriùs educendum)
' mittitcohortes. Qvi nihil unqvam hac
de re meditatus, audito Ali Päffæ nun
cio, extabefcit, conjunx verò in horas
partui vicina, utrum fe, vel maritum,
(de cujus fàlute defperabat) deferet,.
planèignorat :Nunqvâ enim principa
• tui eum inhiâffe, fateri coguntur vel
-ipfiusinimici,obidqve nonfpes princi
patûs, fed præfentiffimaveriùs ante o
culos caftellum proprium exeuntisob
j verfàbatur mors,verùmlocus perfede
.
! bilis, præfidiöqve ac munitionibus de
- L4 ftitu
•
 a84. R E R u M TR A N S y L.
ftitutus , parere eum coëgit.
Egreffus itaqve ingenti animi cum
angore, ne territorium qvidem proprii
tranfierat caftelli, dum citato eqves
curfu fuperveniens, primogenitum pe
periffe uxorem fuam lætus ammumciat,
qvo,utrum lætus aut triftisaudiret,hae
rente, comites Turcæ felicem fortu
natümqve eum futurum Principem
ominati funt. - -

Ingreffus caftra Ali Paffae, tanqvam

Primceps honorificè excipitur, in ten
toriûmqve folenniter ere&um dedu
&ius, five gratificandi, five (veriùs) cu
ftodiae gratiâ, certus Janizarorum nu
merus eidem adjungitur. - -
Sub idem tempus, nobiles (qvi fe
curitatis gratiâ in civitates Saxonicales
confugerant) juffu Ali Paffae caftra •
Turcica adire 'compelluntur , inter
qvos Thomas Bafà Confiliarius pedi
bus æger, Francifcus Caffai, mole cor
poris ad labores caftrenfes inhabilis,
*(ob id utriqve è bello Keményiano
, , , , , - abfen
 -r—————————

L 1 B E R T E R r 1 v s. 245
abfentes) non magnus prætereamedió
crium nobilium numerus erat. , ,
Rebus hoc ordine fluentibus ; Prin
cipem Keményium cum armadâ fuæ
Majeftatis limites Tranfylvaniæ in
greffum, Claudiopolim appropinqvare
fertur Ali Paffae.
ut itaqveliberaTranfylvaniæ Prin
cipes eligendi facultas, non penitùs
Statibus adempta videretur, prædiétos
nobiles, legatófqve civitatum in caftris.
præfentes Principem Ali Paffà è füo
rum numero eligere jubet, nomine ,
potentiffimiImperatorisinfigniaPrin
cipibus pro confirmatione dari folita,
fedaturum promittens, à qvibus facilè
de Principe Michaële Apafioeffenfum.
In cujusprincipatuinter cætera me
moratu dignum,; vocatum qvidem
(aut veriùs adduétuìt) ab Ali Paßâ,
ut principatum fubiret, exceptümqve
honorificè conftat, verùm anteqvam
Principem Keményium, armadámqve
füae Majeftatis appropinqvare confti
- - - - * L5 tiffet,
 ago R E R v M T R A x s y L.
tiffet, minimè ele&tum, aut infignia
principatûs eidem tradita,fed his priùs
intelle&is,principatüej* fumpfiffe ini
tium ; Non immeritò itaqve, nifi fuc
curfus fuae Majeftatis aliqvem Turcis
incuffiffet terrorem, non ampliùs eos
Principemfuiffe creaturos,perfpicatio
res fufpicaripoffunt.
Appropinqvante cum armadà fùæ
Majeftatis Claudiopolim PrincipeKe
ményio,caftrâqvejuxta vicum Sombor
habente, Germani eqvites pabulatum
egreffi, in Tartaros per fylvas rufticos
fçrutantes fortuitòincidêre,occifìfqve
qvatuor, qvintum vivum in caftra per
duxêre. Promotis illinc caftris, penes
pagum Korod (qviexiguoClaudiopoli
diftatmilliari) fübftititexercitus Caefà
reanus;Illinc, Georgius Vér, cum cer
- tâ eqvitum manu ad intercipiendos
hoftes miffus, qvinqve poftridüum ca
ptivis adduétis, revértitur, ex qvorum
relationibus, ubinam Ali Paffâ effet,
qyalem haberetexercitum, qvibúfve -*

- nego
st
- -

- •.
 -—-———

L 1 B E R T E R T Iv s. 25 1
negotiis occuparetur,intelleétum,qvæ
omnia ha&enus incognita: Numerus
verò hoftium, armadam fuae Majefta
tis,adjunétófqve ei Hungaros, qvadru
plo fuperabat.
vo Generalis Monte Cuculi, fub
ftitutíqve eidem officiales intelle&o,
retepuitin cun&is,ha&enus continua
tuspugnandi ardor; Dittáßgve Gene
ralis, fé Gemeralibus perfonis fermè
:
Í
omnibus ( qvarum pleræqve in rei ve
ritate febricitabant) agrotantibus, pe
ditatâqve imediâ confeëto , exercitum
fuae AMajeftatis, im cujus fàlute totius
arbis Chriffiami falus confiftere vide
tur, periculo minimè objeíturum foli
Principi Keményio aperit.
Et di&um qvidem peditatum fame
laboräffe certiffimum eft, qvamvis
enim annus ferriliffimus , máximam
frugum produxiffet copiam, nihilomi
nus pedites parato deftituti pane, inter
ipfos tritici acervos fame emorie
bantur- ^^ - • • '

… . . L 6, Obftu
 2*. R E R v M T Ra N s x L.
Obftupuit eo audito Princeps Ke
ményius, è magnâqve fpe pun&totem
poris ad extremitates cum fuis reda
&tus, vix lacrymas continere potuit,
. fed neceffitate praedominante parere
cogitur-. •
Generalem Monte Cuculi denuò,
primùm per Gabrielem Haller, mox
ipfemet coràm , de inducendo Clau
diopolim præfidio,reqvirit; Qyem ne
in extremam ille deduceret defpera
tionem, nihilqvein gratiam ejusfecif
fe videretur, præfidium perfonarum
circiter mille, fe ei traditurum refpon
det ; Qyod effe&ivè eodem die circa
occafum folis per ipfummet Principem
Keményium in civitatem introdu
&tum ». Stephanus præterea Ebenius
cum certis Hungarorum eqvitum co
hortibus ibidem reli&tus.

s E C T I o xvIII.
S#ffff; Petkio de infferato admo
mito regreffa, ut cum Siculis im fide
\\ , litate
-----
 L ■ ■ ■ r Te rr 1 vs. ' 253'
litate perfifferet , ubi verò inevitabile
videret immimere periculum , tempori
cedédo,admeliora fé ac Siculos referva
ret tempora, imperatur; Qvemjamim
procinétu ftantem non mediocriter hic
perculit rumor,totúfqve, ad Š
ex Sede Siculicali udvarhely Csiki
num verfus patetiter, qvâqve hoftem
illuc penetrare poffe conje&tabat, ag
geribus ac foffis muniendam fe con•
fert .. - `

Princeps Keményius, Generalífqve

MonteCuculi, feqventidie, moefti,vi
&ifqve fimiles, (nullo hofte hujus rei
confcio,eo minus perfeqvente) Hun
gariam verfus retroceßère ,.
Et qvodfilentioininimè prætereun
dum, nec Ali Paffâ de Principis Kemé
nyii regreffu, nec hic de illius inten-*
tione, qvicqvam fcientes, eadem qva
Princeps Keményius Hungariam ver
fus reflexit iter, die, Michaël Apafius
per AliPaffàmin Principeminveftitus;
' ut in retrocedentis (qvafi) illius lo
*
L. 7, cum» J
254. R Ε R v M T R A x s v r.. -

cum , hunc fataPrincipem fübftituere

viderentur -. -
!
|
Eadem, qvâ diétus Princeps die re
greditur, cum certâ Dragonum manu,
nobiles qvi è Siculis fele&i ha&enus
cumeofüerant,uteos priùstamen Sza
mofujvarinum (ubi mediocre eratprae
fidium)comitarentur, infuadimiffi.
Similiter, nobiles qvoqve Comita
tuum Tranfylvaniae (exceptis non
nullis proceribus,Confiliariifqve qvos
fecum refervàrar-) admoniti priùs,
amdiuextremanoningrueretnecef
tas in fide perfiftere, dimiffi adconju
gesliberófqve, (qvosin civitatibusSa
xonicis reliqverant) rediêre L.
Exercitus verò fùæ Majeftatis,qvin
qvemillibus circiter faorumfamemor
bôqve abfumptis, Szakmarinum , il
linc in partes Hungariae ulteriores fé
recepit ».
2vp4li Paffaaudito,maximâfóla
tus fòlicitudine,dimidiâ qvingemtorum
milium imperialium, qvæ ante bien
-
, , -* nium
 L 1 B E R T E R T 1 v s. 15;
I. mimm regno impofita eramt, partem, ci
vitatibus Saxonicis imponit, qvibus fé `
j:! tanto oneri impares afferentibus, uni
verfâ mobilium , pro fecaritate illuc
tranflata effe dicens bona, ex iis, pro
: priißve, ut perfolvant, urget.
Nec conje&tos in captivitatem lega
-

tos, ante depofitionem prædi&tae fùm

mæ, è caftris domum redire permittit.
Publicis praeterea ad Siculos miffis

: [iteris, femet dedentibus fùbjuramento

fecuritatem offert, refraäariis exitium
amimatur.
Csikienfibus munimentis naturæ,
; Sedium veròSepfi,Kézdi,& Orbaiin
colis, præfentejamautumno,diftantiæ
loci fifis, ob ídqve juffa apertè detre
, &tantibus ; Siculis verò Sedium lld
varhely & Marus, hoftibus qvamvis
adeò vicinis , ut recentiores identidem
pati cogerentur populationes, dubiis,
intérqve auxiliorum fpem, metûmqve
hoftilem hærentibus; Qvorum contu
maciâ Ali Paffâ exacerbatus , motis
- - - - - Radno
z56 RE Rv M TRAN syr..
Radnotino, ubi complures tranfegerat.
feptimanas, verfus Siculos caftris, reli
qviis ScdisSiculicalis Marus, qvæ in
tercipi potuêre, deletis, reliétâqve ad
dextram civitate Saxonicali Sefpur
gienfi, (jam cum reliqvis dediticiâ)
Sedem Siculicalem udvarhelycum to
to ingreditur exercitu, ferro flammá
qve crudeliffimè graffàtus, tandem eos.
addeditionem cogit, fixifqvejuxta op
pidum udvarhely diétum (qvod pro
vinciæ ejus metropolis, denominatio
némqve Sedis udvarhelyeidem dedit)
caftris, per literam (qvas medio deditio
rum Siculorum Sedis udvarhelyienfir ,
tranfmittit) Csikjenfes, acSediumSe
pfi, Kézdi, & Orbai incolas, ad dedi
tionem hortatur; Et hiqvidemappro
pinqvantis, crudeliffiméqve graffàntis
exercitûs multitudine perterriti, dedi- .
tionem non abnuunt: SoliCsikienfes
unà cumStephano Petkio, munimen
tis naturæ, qvæ à nullis unqvam hofti
bus abipforüm memoriâ pénetrata,in
- ——- felici
---- --•
-- - - -
- - . -

-.

LI B r R TE RT rvs. 2;
feliciter ja&abant, fifi, bellum, qvàm
pacem, maluêre, cum maturas illicfit
ri nivesgnari,deficientejam autumino,
in horas inacceffibiles fe fore omina
rentur ». l - .

- Magna præterea auxiliornm Princi

pis Keményii, qvem per literas ac nun
cios indefinenter urgebant, alebat eos
fpes. Arces qvoqve Szamofujvár,
Görgény, Fogaras, Deva, ac urbs
Claudiopolis, nondum Ali Paffæ pa
rentes, animabant eos. -

Princeps veròKeményius, qvi(poft

difceffum exercitùsCaefàriani)iniimi
tibusTranfylvaniæ, regno Hungariæ
contiguis, cum ftipendiariis, propriâ
qve aulicorum cohorte, in qvartiriis
degebat, auditâ regni oppreffione, ex
tremitatéqve Siculorum, vehementer
animo angebatur; aperto Marte fuc
currere poffe, imparem fe fatebatur;
eofdem verò deferere, abjeéti putabat
effe animi. -

, Certis tandem à GcneraliMonte L ,

- - -<. - Cuculi
 a48 R E R v M T r A N sv L.
' Cuculi eqvitum ac dragonum cohorti.
bus impetratis,ipfemetTranfylvaniam
ingredi,peralpéfqve Csikienfium, arci
Görgényienfi (qvae fub poteftateipfius
erat) vicinas, certam militum ma
num, qvæSiculis adjun&is defenfioni
anguftiárum fufficeret, tranfmittere
decrevit. Sed eoaditer fe accingente,
repentinus filii juniórisFrancifci (ex
qvo poftqvadriduum deceffit)morbus,
irritüm före conatum indubitatè omi
natuseft. Mirabili prætereaDeidifpo
fitione, eadem, qvâ ad fuccurrendum
Csikienfibus, diëtus Princeps Kemé
nyius fe movit, die, imò horâ, (ut cer
-tô deinde cognitum) miferrimi, pro
fiigati, devaftatíqve, ut inferiùs. T .
S E C T I O XIX.
RÉ à Csikienfibus Ali Paffae '
admonitones, in furorem rapuè- H
re eum, fele&os itâqve ex toto exer
citu tam pedites qvàm eqvites , (imò
totum exercitûs fui robár) unà cum
^ - Tar
 L 1 B E R T E R T 1 v s. 2.5
C. Tartaris, fub dirc&tione Ifmäelis Pur
purati Budenfis, ad expugnandos eos
expedit. Ipfe cum Principe Apafio in .
caftris, juxta oppidum lldvarhely (ut.
præmiffum) pofitis, eventum rei ex
• e&tans.
Ingreditur deftinatum ille iter,
viam ipfemet, qvæ èSede udvarhelyi
? enfi Csikinum-commeantibus confve
ta erat, Janizaros, reliqvófqve ducens
t pedites. A dextrâ Turcarum eqvita
ì tum, à finiftrâ Tartaros , aggeribus
f. fofsífqve, qvibus Csikienfes ingreffum
\ fortiter muniiffe dicebantur, circuitis,
â à tergo eos adoriri demandat.
Ingentem præterea , ( abundans
multitudine militum) eqvitatum à ter
go fe feqvi jubet. -

Ex adverfo, Csikienfes praedi&am

fàltem viam , nonnulláfqve femitas,
aggeribus ac foffis per eös munitas,
univerfi,qvi arma ferre poterant (alibi
alpes fuasinacceffibiles fati)defendere
fatagunt, qvos tamen opinio ipforum
- longè
 46o Re nv$ Tras syr.:
longè fefellit ; Peditum enim cum Is
mäele per praediétam viam irrumpen
]1 tium dumimpetü fortiffimè fuftinent,
imò rejiciunt; à finiftrâ per avia & an-|.
tea inacceffà, ingreffi Tartari; ante
qvam de ingreffu hoftium apud eo*
vicqvam conftaret, integras Csikien
um familias, qvæ tanqvam in altâ pa
ce, domefticiserant occupatæ negotiis,
. rapere, villáfqve incendere coepêre. -
Penetravêre, à dextrâ qvoqve eo
rum , Turcici eqvites , Csikienfibus
adhuc apud aggéres & foftas ftrenuè
„rem gerentibus.
Qui, vicos fuos flammam vomere;
féqve ab hofte circumventos videntes,
per ÉÉÉ
fylvas alpéfqve, qvo qvemqve
ferebat, qv cafus

Armatos, in fylvâqve pugnantes,

eadem facilè texit, pauciqve caefi. Ve
rùm univerfae totiüs fermè provinciæ

! familiæ in poteftatem hoftiufm devenê

re; Magnas qvidam Francifcus Farkas
è Siculis udvarhelyienfibus ortus ibi
dem occubuit. Ste-.
 - •*,. -

„ .. LI B E R T E RT iv s. a6;
Stephanus Petkius,verfus Gyirgyo,
i;„(' qvæ
q exigua
gua provincia
prov è novem faltem
ipagis conftans, inter penitiores alpes
3îtă,
íí Csikienfibus fübëft,) fàlvus non
- -

fine difficultate evafit. - ,

? «Quis hic, totChriftianorum millia

I, (nemine vindicante) caefà vel capta,
$. ftupra cædibus, caedesftupris interfiix
£ tas, incendia , populationes, aliaqve
, graffàntisbarbarifàcinoraanimo com
„ plc&i, multo minùs defcribere poffet?
à Miferemini, ô miferemini le&tores, *.

t. •qvi fuccurrere nec potuiftis, nec po

teftis, fàltem compatimini calamita
tibus noftris! . . -

Ingentis hujus cladis rumor, Prin

cipem Keményium, juxta arcemSza
mofujvarienfemhabentem caftra vehe
menter perculit, indolet perditis fe fù
1 perveniffe rebus; Arci interim Foga
tafienfi, qvâ regreffurum Ali Paffam
… conje&tabat, præfidio non fàtis contra
„ tam potentem hoftem munitæ, vehe
; gentertimereincipit; Nccimmeritò:
* ... »•- _*
-

.*
- Cume
* 26. R £ R v M T R A N s yl.
Cum ducentis itaqve germanis, toti
démqve Hungaris ad eam muniendam
miffus magnas qvidam Gregorius Bet
len , Principis frater matruelis , qvi
adeò oportuno Fogarafinum ingredi
tur tempore, ut antecurfores Ali Pa£
fæ non folùm effent in confpe&tu,
imò velitationes etiam confèrerent.
Qu9rum adventu præfidiarii fimul,
& metu hoftili illuc congregata rufti
corum multitudo, exhilarati, incenfà
civitate, ad obfidionem fußinendam
fe muniunt. Csikienfibus éxpugnatis,
vi&oriæ iftius, ab Ifmaële Purpurato,
ex aliis autem, iterati Principis Kemé
nyii in Tranfyvaniâ ingreffùs rumor,
fimul & femel innotuère Ali Paffae,
qvi his lætus fimul & folicitus, re
1iquiis Csikienfium pacem petentibus
facilè ignofcit, motifqve udvarhelyi
nocaftris, autumnalibus temporibusin
dies magisac magis frigefcentibus Fo
garafinum verfustendit-. Locatífqve
dimidio ab arce milliaricaßris; Cón
• ^ TT T ciona i
 I. 1 p ER TE RT1 vs. , 263 .

:ionatore aulico Principis Apafii Joan

ne Enyedino ad præfidiarios arcis Fo
garafienfis miffo, deditionem ejus ten
tat ex mandato ipfius Princeps Apa
fius, fed irrito fucceffu.
Qyo Ali Paffâintelleéto, five pro
pinqvæ hyemis anguftiâ exclufus, five
altiori confilio,formalem arcisobfidio
nem non molitur, repentinum tafnen
Janizaros reliqvöfqve pedites (nullâ,
procul dubio arcis bene munitæ, fofsá
qvelatißimâ,eâqve aqvisplenâcircum
datæ, expugnandae fpe, fed extra fof
fam,juxta eqvorum ftabula, congrega
ta rufticorum aliqvot millia prædæ füo
riumexponere ftudens) contraeamin- •
fultum facere mandat. —

Qyi di&toaudientes, ufqve ad mar

ginem foß. audaciffimè penetravêre,
verum majorum minorumqve tor
mentorum explofionibusmalè excepti,
multis fuorum amiffis, re infeétâ re
trocedentes, horreum, acervos triti
-ci, pontémqve füper fluvium Olt ere*
, - - -*—-&tum,
 a64. RERvM TRANsv L. .
&tum , ad vindicandum exußère do
lorem ,. - -

- - E multitudine rufticorum (qvosi1

luccongregatos diximus) nulli,ab ho
ftibus capti, fed globis utriufqve par
tis pleriqve traje&i : Ali Paffà die fè
qventi motis ilianc caftris Cibinium
verfus fe confert-.
Princeps interim Keményius motis
ab arceSzamofujvarienficopiis5arcem
Betlenianam juxta fübfiftit , eámque
6ermanico praefidio munit. Cui ibi- !
dem moramti , AMichäel Teleki (imti
mus ejus aulæ familiaris) fàltem certa
ipfi Hungarorum , Germamorámqve
militum traderetur mamus , deditio
nem Saxonibus Biffriciemfibus (qvi
ipfi valde effent moti) perfvafurum ,
audaciffîmè ffondet. -
Qyo obtento, juxta civitatem Bi- '
ftricienfem reliétis fuis, ad colloqvi
um prodeunti, hæc refolutio à Ä.
data : Nos infeliciffimi propter obß
qviam Celfiffimi Primcipij Kamfayii ;
- , T T Otta
--- -- ,

*.
£ L 1 B E R T E R T 1 vs. a65
;Ottomanicæ Portæ refiftétes,multis mo
ftrorü amiffis,totius circumfitæ regionis •
„imcëdia fuffinuimus, reliqviis vix data
; /àlus; Qvib9periteratârebellionë omni
bu pereundi, effet; Profligate itaqve po
$ temtiffimam illam mationem, nos vitio
„ rj ob/ecumdantes habebitis ; Nec plura
Ioqvuti, comtra mommullos , qvi im fub
, urbiis graffabantur explofo tormento,
: duos è Germanis occidére.
| Ë Michaë!Teleki addi
&ü Principé rediit;Qvi redu&toin Hü
gariamexercitu,eqvitatumGermanicü
' Szakmarinum dimittit ; Stipendiarios
fuos Debreceninüin hyberna collocat,
ipfe cü aulicâ cohorte fub radicibus al
piumMaramarofienfiuminvico qvodâ
ignobili,(Bikßádadi&to) inditioneRe
gis Hungariæ, egreffum è Träfylvaniâ
Ali Paffae,rerúmq;opportunitatesibidé .
præftolaturus, hybernatum fùbfiftit. \
- S E C T I O XX.
Orante juxta Cibinium in ca
Mftris AliPaffa, Generalia regni
- - M Sta -*
 a66 R E R v M T R A N s y r..
Statibus Comitia Kis Selykinum (o;
pidum illud eft Saxonicale) Princepi
Apafiusindicit;ubiconfveto per Prii,
cipes Tranfylvaniæ ritu, juramentur.
de obfervandis eorum libertatibi;!
(qvod haétenus non depofuerat) prae
ftat, reciprocúmqve ab iis fidelitati
exigit. ut ad trigefimum ab expiratio
me Diætæ diem Tranfflvami, 4zæ Æa.
&iemus Principi Keményio adhæsére,
[ubamiffione omnium bonorum redeamt,
ibidem cautum, miffæqve ad eofdem,
fed interceptæ per Principem Kemé-!
nyium, literæ, nec priùs, verùm red
eundi termino expleto, redditæ.
Imminente hyeme, Ibraimo Paßi
cum praefidio duorumcirciter millium,
o&odecimqve cohortibusValachorum
ad defenfionem Principis Apafii reli
&to, Ali Paffa Temefvärintim redit,
exercitû mqve in hyberna diftribuit.
Apafiusverò Princeps uxoreCbinii
reliétâ,Medgyefinum (eaeft civitasSa
×onicalis) cúdióìofe confert præfidio.
i , *
- -

-
. Cogni
 —- -—-—-- --------, =-

LI B E R T E R T Iv s. a.67
Cognita hæc cunéta Principi Ke
?I. ményio,ne itaqve occafionibus fuis de
eße videretur, cum extra regnum po
fitus, diutiùs ftipendariis alendis fe mi
nimè fuffe&urum fentiret, qvin potiùs
iifdem Debrecinum metu Turcarum
deferentibus, ne hyberna qvidem po£
-

fèt impertiri, in privato præterea nec

pofíe, nec velle fe vivere ftatu,jam du
dum apud fe conclufiffet, de ingref
fu in Tranfylvaniam denuò meditari
coepit-. -

Literifjve Regni Statuum, in qvi

bus de fecurâ propriorum bomorum pof^
feffioue affecuratus, ut movercanti cæ
deret fortumæ, nec in exitium regni &
proprium potemtiffimæ mationis inqvie
taret vittoriam, per mifèricordiam
Chrifti rogabatur, rejeétis, tam à Sti
premo Generali Monte Cuculi, qvàm
Commendante Szakmárienfi, Comite
à Vallis (familiari qvodam Francifco
Piheni ad eosadducendos miffo) certa
Gcrmanorum impetrat & obtinet fub
- --- M z. fidia.
 268 R E R v M T R A N s Y r..
fidia_. Conclufàm tamen & effeótiv:
jam per fe inchoatam rem, ne incon
fultis aggredi videretur Confiliariis,
Gabriele Haller, Stephano Petki, (qvi
profligatis, ut diétum, Csikienfibus
fugâ elapfusadPrincipem Keményium
fe contulerat) Joanni Betlenio, Confi-|
liariis, Volfgango Betlenio, Joanni |
Haller, Dionyfio Bánfi,Joanni Szent- |
pâli, proceribus regni, tanqvam rem
nondum apud fe definitam , eo minus
in a&tum dedu&tam aperit. i

Extreméqve urgentes ingreffus füi |

neceffitates prolixis demonftrat ver
bis. Muffare in re tam periculofà illi :
, Tamdem fubfeqvuturis illimcmalis præ
confideratâ, intemtionem ejus improbare
cæpère. Circa vefperam in Bikßádâ
. haec aéta_. Diffolvit triftis, Princeps
colloqvium, confcenföqve fummo ma
ne feqventi carpento, Gabriele Haller,
StephanoPetkio, JoanneBetlenio, Jo
annéq; Haller,fecum currü confcende
rejuifis,dumMedgyefinumitur,inter
ruptam
—
- _y
;*. ~^ L 1 p E R T E RT ivs. 169
à ruptam vefperà præteritâ materiam
;i refumens, apertè cum diétis magnati
ô bus, qvare propofitoipfiusadverfàren
'íl
tur, contendere coepit, hæc dicens:
Qvæ imevitabiles cauße, ut ingreffuma
im Tramfflvamiam demuò moliamur, mos
urgeamt , luculenter aperuimus ; Qvi
bua auditis , mommulla veflrarum Do
minatiomum prorfus filentes, qvaßam
verò contradicentes cum dolore animi.
confpeximus, fatemur. Literæ forfitam
momine regni Tranfflvaniæ Statuam
ad vos perfcriptæ, per móßve amte pau
cos dies redditæ, in qvibusreftitutio bo
morum promittitur, mutavêre animum
veftrum ? Nos qvidem de mullius dubi
tamu fidelitate, interim fingulos mo
memu4 , literas vel nuncios in Tranff!-
vaniam expedire, mifi perire velimt, mi
nimè præfumamt, Tramfflvamiâ nos ex
clufi, me eadem aliorum qvoqve patria
habeatur, efficiemus; Tamdem extra fé
qvafi raptus, conviélü fe im confeiemtiâ,
five fàlutare, five exitiofùm foret, im
• M 3 greffùm
17 o R E R v M T R A N s x L.
greffum im Tranfflvamiam temtaturum
apertè pronunciat.
Nec à proceribus vix hifcere aufis
qvicqvam refponfum. Ingreffus Med
gyefinum, forore matrueli Cafparo
Zoltán nobili elocatâ, ante feftum na
tivitatis Chrifti tribus diebus Bikßá
dinum redit”. - - -

S E C T I O XXI.

Nde anno feqventi tertiâ nimi

rum Januarii Tranfylvaniam_.
verfus fe movens, poft duös dies Ger
manis auxiliis conjungitur . Verùm
intenfiffima, qvæ ha&enus duraverant
frigora, eo iter ingreffo, in largas con
tinuò verfà pluvias, unde inundationes
aqvarum fübfeqvutæ, difficilimâqve ,
redditaitinera, ut ad exitium ruentem
ipfà naturà remorari videretur.
Continuatum nihilominus iter ,,
Principiffxqve eum ha&enus comitan
ti, in pago Dobraviczâ, juxta Rivuli
num (Nagy Bánya) fito, ultimum vale
*. - , ` dicens,

.
 ----

L 1 B E R S E cv ND v s. 27 t.
dicens, Joannem Szentpálium cum
duobus eqvitum Hungarorum milli
bus præcedere, conjunétúmqve Ste
phano Ebenio, (qvi Claudiopoli reli
&tus erat) re&tâ Medgyefinum verfus,
qvo Principem Apafium jam pridem
fe recepiffeconftabat,ad occludendum
ejus iter, nein civitatem aliqvam mu
nitiorem fe recipere poffet, properare
jubet. Qvi inter fé junéti, re&tâqve ,
qvo juffum erat tendentes, ducentos
eqvites ad explorandum ftatum Med
gyefienfem præmittunt, ex qvorum
præfentià hoftium conatus Principi A
pafio patefa&i, qvi naturâ pius acle
nis,Chriftianôqve parcerevolens fàng
vini,convocatis qvi fecum erant regni
Statibus, fingulos ex fingulis legatos
adPrincipem Keményium expedit na
tionibus, per qvos tam fuo qvàm regni
Statuü nominé, totiuspatrimonii ipfius
qvieta poffèffio offerebatur Primcipi Ke
ményio, rogabatur infuper, me comtra
potemtiffimam Turcarum mationem ar
M4 - *.
//74
172. R E R v M T R A N sv L.
ma offentando, im ruimam reliqvias af
fli&tiffimæ patriæ præcipitaret, â qvâß
im gratiam reciperetur , paratum ab
omnibus promittebatur obfeqvium;
yos juxta fluvium Samofium obvios,
refponfo dilato, fecum ducitPrinceps
Keményius. Nec in loco interim tam
debili diutiùs morari diétus Princeps
Apafius tutum ratus, Sefpurgum fe
qventi die, cum præfidio adjun&o ,
Hungarífqve præféntibusfeiturum de
cernit”.
Verùm fuperveniente no&te, o&to
decim vexilla Valachorum Tranfalpi
nenfium, (qvæ cum Turcis in fubfi
dium ejus reli&tafcriptum) hoftili per
culfà metu, in patriam refugère ».
Qvorum fuga maturavit fecundum
hefternam conclufionem, Sefpurgum
tranfire Principem Apafium , qvi ta
men nemine laceffente, deftinatum.
confecit iter, in civitatéqve inferiori
cum totà fuorum comitativâ refedit. .
Qyo cum fe contuliffe, Stephanüs.
s
Ebeni,
 L I B E R T E R T 1 v s. 273
Ebeni, Joannéfqve Szentpáliusintelli
entes, confeftim fübfeqvuti, in oppi
óìo Segefd, (qvod dimidio ab urbe di
£tat milliari) reliétis impedimentis, ne
illinc elabi, ut putabant, poffet, arétis
urbem circumdedére cuftodiis.
Informatus de his omnibus per eos
Princeps Keményius, ut acceleraret
iter rogatur l. Vcrùm ille cunétator
naturâ, tunc verò fataliter folito feriùs
iter fuum dirigebat, nunqvam tempe
ftivè, fèd circa decimam, imò undeci
mam matutinam caftra movens, fub
no&témqve, cum ingenti exercitûs ja
&turà,propter breves & paucas diei ho
ras, (ficut Januario menfe fieri folet)
fubfiftens, qvod cun&is, maximêverò
Germanis ófficialibus rei bellicæ peri
tis ftupori erat-.
Poft longas tandem & inutiles mo.
ras, civitati Sefpurgienfi appropin
qvans, præmiffos cum Stephâho Ebe
nio, Joannéqve Szentpálio eqvites, in
eodem qvolocati erant,relinqvit qvar
5 tirio ;
" 274 RERvM T R A N sv LX
tirio ; Germanos in pagum Saxonica
lem Valkány collocat, ipfe cum præ
toriâ cohorte, partéqve exercitùsin pa
go Fejéregyház fübfiftit,qvæ tria qvar
tiria prope invicem ordinata , per ho
ram facilè adiri poterant. Diéto Prin- |
cipe Keményio, unius ab urbe Sefpur
ienfi diei itinere diftante, Gregorio
' Betlen, (qvem Fogarafinum fuiffe in
greffum relatum) per eúmqve Stepha
no Ebenio, JoannîqveSzentpáliooóto
vexilla Valachorum Tranfalpinen
| ' fium : prope civitatem Coronenfem ,
(Braffo Hüngarisdi&tam) alpes tranf
iffe,fub radicibúfqve earü fübftitiffein
notefcit, miffi itaqve ad opprimendos
eos cum certis cohortibus Gregorius
Betlen ac Joannes Szentpáli, qvi fa
r. ^mam velocitate prægreffi , prædi&tis
i^ cohortibus É vexil
í lis captis, rem feliciffimè confecère.
f , Dum Princeps Keményius in pago.
Fejéregyház moram trahit, excubiíf
qve intenfiffimis, tam fe qvàm hoftes,
- fati
 —-
L I B E R T E R r 1 vs. 47
i fatigat, advocato Joanne Betlemio, eum
t Zzteras ad Franciféum Caffai, qvi ipfius
W, affimis, movi verò Principis Apafii Su
j premuu Aulæ Præfeëtus erat , féibere
fi jubet, im qvibus , fi pacem per legatos
% temtatam ffmcerè defiderarent, ut de
j modalitatibus ejus traëtaturus,addeffi
■ matum prodeat locum, hortatur.
ę. -Ammmit ille, feqventiqve fe egreffu
1 rum die refèribit. Qvâ i]lucefcente ,
b dum portâ urbis egreffus fuiffet,ex alià ,
& - civitatis parte eqvites Hungari impe
r tu in ftationes Turcarum fa&o, veli
ii tationem inftituunt, qvorum clamore,
â explofionibúfqve fclopetorum auditis,
j regreffus inurbem fàlvusevafit,cui(ut
à à nonnullis poftea relatum) occultæ
à collocatæ erant, infcio tamen Joanne
£ Betlenio, in campo infidiæ.
¥ Mittit ad Sefpurgienfes qvoqve li
% teras, priffimi eos obfeqvii momems Prim
a, etps Keményitu, qvi perplexis reffom
j dentes verbis, mec promisêre, mec deme
3 gavêre obedientiam,
: - M
- 6 Oppu
276 R E R v M T R A N syr.
Oppugnationem interim urbis mu
ro non circumvallatæ in horas metuens
(nec immeritò) Princeps Apafius,dum
ab iis fe ac fuos in arcem recipi defide
râffet, apertè idipfüm denegantes, qvo
animo ducerentur aperuêre ,.
vâ re cunéti exanimati, feqventí
qve no&te defertoPrincipe Apafio, ple
riqve Hungarorum per fylvas fugâ.
fibi confuluère ...
Vigefimätandem Januarii circa au
roram egreffus cum qvibufdam officia
libus Princeps Keményius, civitatem
circumfpicit Sefpurgienfem_,locâqve
oppugnationi (qvæ in feqventem diem
erat deftinata) ópportuna perluftrat.
Ex HungarisStephano Ebenio,Mi
chaëlíq;Teleki, folis qvid apud fecon
clufiffetreferens. llndecirca vefperam,
in proprium regreffo qvartirium, duo
eqvites,qvi in pagum Száß Almás, (in
viciniâ civitatis Saxonicalis Medgyes
fitum) ad commeatus petendos ive
rant,magnumTurcarum exercitum ea
dem:
._ --
-

-i-
 ——-—-
, • L 1 p E R T E R r 1 vs. 277.
£ elem die Medgyefimum effe ingreffum,
: moz qvidem fe vidiffe, fed ex fide dignâ
g rufticorum relatione certè fcire , refe- .
á runt ; Qyi non planè contempti, nec
, interim integra fides adhibita, miffi
itaqve plures, qvi re diligentiùs intel
r le&tâ, aut visâ, cunéta in veritate ,
i notificarent, per qvos omnis feqventi
i die (nimirum Sabbathi, qvi vigefimus
primus Januarii) dubitatio exempta. ,
• Reqvifitus enim à Principe Apafio
, de fubfidiis contra ingreffum hoftem
: mittendis Ali Paffa, Kucsuk Memhet_
Pafîàm (Jeneienfium &Temefvarien
; fium Purpuratum) virum non pruden
tem, fed temerarium, qvi à pueritiâ -

: prædo, mox rebellionis in Afiâ contra

, Ottomanum motæ princeps, di&to.
, muneri præpofitus erat, cum duobus.
, (non ampliùs) fed fele&iffimis eqvi
, tum millibus, in fuccurfum mittit, ille
celeritate rumorem preveniens,accum
vexillis o&odecim Valachorum (qvos.
non pridem aufugiffe diximus) juffu.
-. M7 Prin--
 ---- -

478 Re R v M T R A N s y r..
Principis eorum , denuò ingreffis, ea
dem die, nimirum Veneri dicatâ con
junétus, Medgyefinum ingreffùs , fé
qventi ad reficiendos longo labore fùos
(fi neceffitas ingrueret) refumptis ut
aululùm viribus, aleam fortnnae exa
&iùs fubire poffet, ibidem fubftiterat,
Convocatis qvocirca die Sabbathi
(qvae vigefima prima Januarii) exer
cituum officialibus,qvidfa&to opus fit,
confultar”.
Qvibus, colle£tis proximè feqventi
motte univerfis copiis, obviam eundum
hofti , fortunaeqve aleam , anteqvam
cum Principe Apafio adjunótáqve ipfi
-Turcico præfidio comjungi poffet , tem
tandam placuit ; folo Principe Kemé
myio (qvi illimc qvacumqve decaufà fé
movens, fugere à Principe Apafio fui^
qve diceretur) propter ignomimiofùm *
(ut ipfe prætendebat) fugæ momem, ß
hubri refragante confilio.
* Tandem fe de fummâ rerum deli
beraturum, interim 9 fficiales in pro
pria.
.
 —- - t ---- ■ - ¬

. L 1 B E R T E R r 1 v s. 27g
? pria regreffi qvartiria parati ordinaii
ά tias à fè expeétent, dicit.
ā S E C T I O XXII.
j;

I: J^ibus dimiffis, ut lucefeemte die ,

::
. vigefimâ fecundâ Jam. [1661.]
„ exercitu Germanici, ex qvartirio fuo
: ( Valkámy ditto) unà cum impedimen
„ tis, Stephamáfqve Ebemi, cum fibi fub
-

„ jeétis ungaris, ex qvartirio itidem fùo

fe moventes Principi conjungantur ,
juffum. -

• Qvi diéto audientes, circa nonam

ejusdem diei matutinam, diftributisim
cohortes fuis, extra qvartirium Prin
cipis Keményii, in campo fubftitêre;
Diverfiintereaeqvites, Kucsuk Paffam
Medgyeffino egreffum, inftru&tis co
piis, Sefpurgum verfus venientem, fe
% vidiffe referünt, qvorum verbis indu
} bitatam qvamvis adhiberet Princeps
" Keményius fidem,non tamen ut inuti
, lem ibi moram terentes fuos in occur
fùm hoftis duceret, abiis (qvamvis e
' n1X€
 18ο R E R v M T R A N s ¥ L.
nixè rogantibus) induci potuit, igno
miniofüm fuge noméfe præcavere pre
tendens; Vel mediocris qvocirca ho
mo, fato eum torpentem occafionibus
deeffe bellicis perfpiciens adverfum ex
eo rerum ominabatur exitum.
Eodem die detentos ha&enus apud
fe Principis Apafii, ac regni Statuum
legatos Sefpurgum remittit ; Ipfe ,
eqvumconfcendens cum paucis civita
tem verfus progreffus, meditabundus
complures fpaciatur horas, aliis atqve
aliis, qvi hoftes appropinqvare dice
rent, identidem fupervenientibus.
Circa tertiam tandem pomeridia
nam, motis fuorum cohortibus, verfus
pagum Hetur, paulatim & fubtriftis
progreditur,hoftes dimidiofàltem mil
liari abeffe referente qvodam, qvibus
obviam eundi ne tunc qvidem deerat
occafio , eo minus alacritas militum,
fed ille exercitu juxta pagum Hetur
(praedi&um)fubfifterejuffo, reliqvum
diei cütranfegit.
tando Germanicis officialibus confùl
•. Circa;
; •
 -

L 1 B E R T E R T Iv s., 28 r
Circa occafum tandem folis, nullâ
i in exercitudifpofitione faétâ, cum tre
t.
' centis circiter, verfus pagum Nagy
Szölös, ac illinc ad planitiem, per
qvam hoftis jam abierat, progreditur.
Verùm ex tormentorum fclopetorüm
qve qvæ Sefpurgi in fignum applausûs
conjünétionis Kucsuk Paffae explode
bantur boatu , irritum fe laboràffe vi
dens, in tenebris ad pagum Nagy Szö
lös regredi , totúniqve exercirum ma
gnâ cum confufione, ibidem locare
cogntur . -

Illucefcente feqventidie, vigefimâ

tertiâ nimirum Januarii,Germànis pa
riter Hungarifqve officialibus convo
catis,de fummâ rerumtra&atur. Qvj
bus , conjunítiome * Kucsuk. Memhet
Paffe , cum reliqvis jam faétâ, omnem
moram periculofam, regreffùmqve ver
fua Hungariam maturamdum, cemfem
tibus , folus Primceps Keményiu, igno
nmimiofum tumc qvoqve fugæ objiciems
nomem, contradixit, qvamvis de expu
gnatio
* ---'. > v -.

182. R E R v M T R A n s v L .
gnatione Seffargienfi omni fe excidiffe
fpe, pluréfjve tam ex atraqve Pala
chiâ, qvàm ab Al; Paffa poffe fùperve
nire exercitus , fateretur ingemuè ; /,-
ferim interfugam diutimámqve moram
medium /? feqvuturum dicems, ut ea.
dem ibidem moraremtur die ; feqvemti
verò Berethalmimum (ef, oppidum sa
xomicale im meditullio Tramfflvamiae ,
non proculA fedgyefimo fitum)tram/eum
tes, in itinere caffellum Principis apar
fii Ebefifalva expugnarent, dùófjvè in
prædicto oppido morati dies, illime ex.
pagmatâ iterum in itimere civitate Sa
×omicali Medgyes, verfùs Hungariam
retrocederemt apudfe decreviffe, refert,
cum exercitus Turcicus longofeffus iti
mere , procul dubio conjunéiione conten
tus , eruptionem mimimè meditaretur;
Tacendo affensère officiales, eruptio
nem hoftilem(præter magnatem qven
dam Petrum Hufiar, qvj? captivitate
Tartarorum mom pridem redemptur,
JKacsuk Paffam, qvâ heffermã die in
greß
 -—-—-
-
L 1 B E R T E R T 1 v s. 283 `
ij greffum , eadem temeritate egreffum
? qvoqve ejus diei poffe experiri dixerat)
fr.
nullo eorum reformidante.
;} Conclufâ itaqve ejus diei qviete,
f. pabulatum emiffi milites, lirera, prae
'; terea Joammem Betlemium Camcella
**
rium , ad Generalem AMomte Cuculâ,
Commendamtémqve Szakmárienfem ,
Comitem à Vallis, de fubfidiis comtra
recentem hoftem demuò mittemdä ßribe
re jubet, qvo eas fèribemte, rufticus qvi
dam im comffettum Principis Keményi;
addu£tus, circa occafum folis diei prae
teritae , integrum fé hoftium vidiffè
exercitum, qvinqvaginta triaqve ejus
refert mumeraffe vexilla, nec falsò,ve
rùm conjun&tuscumValachis(ut prae
miffum) Kucsuk Memhet Paffæ exer
citus , mihimet , fub initium pugnæ
fpe&tanti duorum millium numerum
non excedere vifus eft. '
Imminente interim prandii horâ,
cunétifqveaut menfæ accumbentibus,
aut accumbere volentibus , pabulato
- rum!
-
------ -

484. R E R v M T R A N syr. |
rum nonnulli, Turcarum fe vidiffe re
ferunt cohortes. Signum itaqve in
campum prodeundi tubâ datum con
fcenföqve ipfe Princeps eqvo, cohor
tes fubfeqvi jubet, qvæ partim exivére,
partim verò nihil magni illic agi cre
dentes, in pago fuis occupabantur ne
gotiis, víxqve dimidiam tam Hunga
rici,qvàm Germanici exercitûs partem
prodiiffe affeveraverim. -

Appropinqvabat interim, (pagum

Hetur præterve&tus) cum fuis Kucsuk.
Memhet Paffâ, cujus cum Principe
Κeményioconfli&u$ ut exa&iùs intël.
ligi poffit , hæc priùs intelligas opor
tet : Exercitum Turcicum ab ortu oc
cafum, Principisverò Keményii ab oc
cafu ortum verfus inter fe congreffos,
folem utrifqve obliqvum confideres.
Principis Keményii exercitus hoc
modo erat diffofitus. Qvoniam vallis,
im qvâ pugnandum erat, vix capiebat
exercitum, à dextrâ juxta margimema
cujufdam fflvæ fub Emerico Radak.
- - - /èxcen
 -------;-. —

L I B E R T E R T 1 v s. 28
fèxcenti collocati pedites. -

Princeps Reményius,cum Hungari

cis eqvitibus, Stephano Ebemi præfenti
fubjeétis, imumâ corpuscoaëtis, im medio
fubfiftebat, qvi univerfi fi interfuiffemt
pugnæ, qvatuor millium numerum ex
cedebant ; verùm dimidiam partem ab
femtem putes. A fimiftrâ fub vimeto
qvodam , Croatarum Germamorámqve
collocatæ erant cohortes, horum qvoqve
mom parvo mumero an pago vacante.
Trecemtos præterea è Germanis , ac
totidem Hungaros, (infidias Turcarum
veriti) me circumvemiri poffmt, im alte
râ pagi margine collocâranf. Diffofito
fic (ut præmiffum) Principis Keményi
exercitu, eqves qvidam ex Hungariâ
ortus, albâ veftitus tumicâ, Primcipem
Keményium adiens;ut magmates Tranf
ßlvanos , tamqvam vitæ ejus infidiam
tes , à fe impugnâ fèjungat, hortatur,
cui ( nec authore, mec veritate rei com
fideratâ) extemplò paret ille, mifföqve
ad eos AMichaèle Telekj, qvodam aule
•, - fami

--_
z*
, 286 R £ R v M T R A N syr. |
familiari, ut juxta cohortes Germano
rum, qvo ipfe qvoqve comfeffim reditu
rus effet, fe recipiant, jubet. Hi fuére
Gabriel Haller, Joamnes & Volfgangus
Betlenii, fratres Principis matrueles,
IPaulus Haller, Diomyfius Bámfi, Pe
trus Hußár, Franciféus Redei , Am
dreas ugrom, omnes è Tranfflvamiâ ori
umdi, qvi diéto paruére , mec qvifjvam
e Tranfflvanis proceribus, præter Ste
phanum Ebeni, Simonémqve Kemé
myium , Principis filium, ipfi in pugnâ
affitit. Qvæ res illorum fàlutifola pra
fuit, ut inferiùs patebit.
S E C T I O xxIII.
AMminente jam planè hoffe, alterum
diéhus Princeps infelici fuo fato
(qvem tempore primi ingreßás fui in
curiâ σrményiemfi Caffaro Barcsaio
occifo obtimuerat) confèendit eqvum.
Ex adverß Kacsug Memhet Paffa
dua; validiffimas cohortes imfromte com
fitit, ipß in eâ qvæ reítí Hungaris
ęra?
 I, 1 p E R T E R T 1 v s. a87
erat oppofita fubfiffens. Tertiam fatis'
validam, qvartam verò debilem à ter
go fuorum collocams , mullifqve velita
tionibus præmiffis, Keményianos aggre
ditur, à qvtbu4 diverfimodè excipitur:
Turmaemim Turcarum qvae ipfis à dex
trá erat collocata, cum fimiftro Kemé
mjiamorum cornu, ubi Germami ac Croa
tae erant , congreffa, primis ordinibus
fermè ommibus cæfis , mutare, fugám
qve meditari cœpit.
Partâqve illinc procul dubio vi&to
riá, nifi Hungari, qvos Kucsuk Mem
het Paffa ipfe imvaferat, panico correpti
timore, defertia fociis fugâ omnes fibi
confuleremt, imcruemtamqve hofti, ipfo
_met teffe , debiliori , reliqviffemt vi
£loria®,
Emerieus Radak cum ßxcentis pe
ditibus meminem laceffems, nec laceffitus
è qvoqvam proxima, im fflvas fe rece
pit. Princeps ipfè lapfu eqvi à fuis ob
tritus periit , cui dum fuum Stephanus
gyulaius, Papifrormm ejus Alejg
-
- obf/%•
z/
.288 R E R v M T R A N sv L. |
obtuliffet, ipfe eqvo deßitutus pro fide.
litate periit,nomtamem Primcipem feum
contra fata tutari potuit, ejus cædes
tumc incognita, ex ffoliis tamdem ejus,
relationiqve fuorum immotuit, corpus
mec tempeftivè qvæfitum, mec umqvam
2/17/e/2t£4772.

Deffituti à fòciis Germami, ipfi qve

qve fugâ fibi comfulere cogumtur. Caesiq,
pleriqve, majorproculdubio vi&torum ,
j diutiùs hoftis eos perfeqvi perfeverâ/>
fet, aedita fuiffet cædes; Verùm ultra
qvadrantem milliaris perfeqvi deftitit,
regreffùfjve im pagum Magy Szölös,
cunétis totius exercitás impedimentis,
duabus præterea campeffribus tormem
tis, multifqve ffoliis ditatus, ovams /ub
moítem Seffurgum,ubi Principem Apa
fium reliqverat, explofiomibus tormen
torum exceptus regreditur.
MagnatesTranfylvani(qvos juxra
Germanos à Principe Keményio col
19catos diximus)inter fe divifi, Diony
fiusBánfiac VolfgangusBetlenius “â
- Ulę
 -<-
— ——~
IL 1 B £ R T £ R T 1 v s. a89
j fus arcem Betlenianam ,, Gabriel &c.
# Paulus Haller, Joannes Betlenius, Pe
t trus Hufzär, acFrancifcus Redei Gör
# gényinum fe recepêre; Simon Kemé
* nyiusacStephanus Ebenicum reliqviis
£ devi&i exercitûs Marofwäfárhelyi
num,acillinc Hungariam verfus velo
f ciffimè (nemine tamen perfeqvente ) /
& aufugère ,. -

ut Andreas ugron Fogarafinum pro

i, perans, à Saxonibus oppidi Kacza in
h terceptus, ad Ptincipem Apafium (qvi
f eum grandem in redemptionem fui
i ' mutuò dediffe pecuniam meminerat)
fi perduétus, abeo confervatuseft. -

url T Di&usSimon Kemény, occifi Prin

% cipis filius, ad Principiffam , patris fui
j viduam redu&o, ex qvo pater lapfus
M, erat eqvo, eum utrum viveret, necne,
felatere,(qvodtamen certò fciebat)re
■ ferens, lenire percomplures dies nite
$. batur extremè deflentis dolorem, ve
T rùm fucceffu temporis dubitatio menti
£ ejus exempta, globôqve trajeétus ex
- N. ejus
w 7- - _- .-------- • |
29o Re RvM Trans xy.
ejus mandato mariti eqvus.
Paucos poft diesDionyfiusBánfi, ac
Volfgangus Betlenius, qviin arce Bet
lenianà fubftiterant, cum aliis nobili
bus fecuritatis gratiâ illuc congrega
tis, literas ad proceres in arce Görgé
nyienfi tunc morantes tranfmittunt,
qvid illi Principe Keményio fato fun
tio faëturi effemt, féféitamtes, fimul, &
confenfuros fé promittemtet.
Conformes Stephanus} àzár qvoqve
ac Csikienfes ad eofJeffrmisêre literas.
Qvibus per eo/a?7i,, qvoniam occulto,
extraordinariöqve Dei judicio, Prin
ceps Keményius in vivü effe defiiffèt, ul- |
tériùs potentiffimam Türcarum matio- !
nem irritando, in maju patriam præci
phare periculum inconfultum putare,
7£qve deditione arcis Görgänjiemfis fa
êiâ præfenti ceffuros fortunæ, referi
ptum ; Affemj?re cum Stephamo Lá
zár Csikiemfer. 1
Verùm Dionyfius Bánfi, Volfgan- |
gúfq; Betlenins, contemptis eorülite
r1S • |
 <!-- -------
-
- -—-——~
-

-|
-

L 1 B E R T E R T 1 vs. a91
ris, communicatífqve cum Stephano
& Joanne Torma,qvi in arce Betlenia
màerant, acStephano Ebeni, (qviSza
mofujvarinum fe ex fugâ receperat)
Petro Keményio, occifi Principis ger
:
'
-
mano fratreibidem exiftente,confiliis,
nonnullis mediocris ftatûs nobilibus
adjun&is, firmiffimointer fejuramen
to init6$*&incipi Apafio refiftere, Sa
cratiffimaeqve Imperatoriæ Majeftati
tisgpemdenuò implorare decrevêre;
Mifsífqve ad Simonem Kernényium
(qvi apud novercam Aranyas Med
gyefini degebat) literis, ex affènfù ejus
Balthafarem Matskáfi ad Sacratiffi
mam Imperatoriam Majeftatem expe
diunt, me è fórtalitif, Tranfflvanicis
præfidia educat, qvim potiùs bellum re
λιovet, fuppliciter obteftantur, Patre
AMartino Käßomi, qvi jam pridemper
defunítum Principem Keményium Vi
emmam expeditu, nondum redierat, di
ligemtiffimè caufàm hanc promovente.
• T Pauca/qvepof feptimana, Kolfgan
15 -- 7 N z. gu*
291. R E R v M T R A N s y t.
ms iterum Betlemius communi qvafi
Statuum momine (fed illis mec conféiis,
mec approbantibus ) ad folicitanda per
eofdem miffus auxilia, promißfjve
(ut progreffus rerum docuit)procul du
bio oneratusad fuos rediit.
· Princeps imterim Apafius , fuis ae
jKucsuk Memhet Paffe affecuratoriis
literis, ad eos qvi Görgemyimi morabam
tur proceres miffis , ad fé Seffurgum
evocat, arcémqve prædiótam ab iis de
ditione recipit.
Ad Sacratiffimam præterea Impera
toriam Majeftatem, qvamvis jam pri
dem expeditus ejus legatus Gregorius
Sárofi nondum rediiffet , fuo ac Sta
tuum nomine,Stephano Damiel proce
re nihilominus miffo, pro paterno erga
affijiiffimum Tranfflvaniæ regnum e
jusTpàtrocinio demiffìffima, agit gra
tias 5 ingemtem regni, qvòd]pe fuccur
fas fuæ Majeftatis, oblatam ab Otto
manicâ Portâ rejeciffet pacem, eodem,
occulto Deijudicio,nomfùccedente,cem
.^ , tum.
-——--- - -

L 1 B E R T E R r 1 v s. ^ 93
tum ad minimum Chriftianorum mil
Iia amiferat , deflet ruimam, reliqvias
affiiitiffimi regni, tot afflictionibus pri
ìis exantlatis, inevitabili femet fubmi
fìffè jugo fignificat, folam fortalitiorum
7*amfflvamicorum præfidiis fùæ A4a
jeffatis munitorum expugnatiomem, de
qvâ iteratajam fuperveniffe mandata,
reffare , cui malo de educendis illimc
præfiaiis fuae Majeffatis ordinantiam
folam poffè mederi, aliàs me ingreffus
-dli Paffa eas expugnet , occupâtqve,
maximè metuendum ßribit, fe im eo eß
' fe ffatu, qvi mec juffa detraëiare, nec
qvicqvam agere volenti præféribere poß
.fit. Ne itaqve jubente barbaro qvod
fuae AMajeftati diffliceret facere coge
rentur, demiffiffimè hæc notificare vo
luiffe. Expeditus legatus per complu
res Viennæ moratus menfes, cum exi
guo (ut inferiùs patebit) fruétu menfe
tandem Aprili rediit ; Pater enim Mar
tinus Káfzoni praediétarum perfona
tum,imò (infciis illis) regni Statuum
3 nOnni
tar
22^t
294. R E R v M T R A N s y l.
nomine, contrariam non deftitit pro
movere caufàm ,
S E C T I O XXIV.
AMportumiffimè interea Principem
Apafium ( nec fime minis) ad forta
litia præfidiis Germanicis munita obfi
demda urget Kucsuk Memhet Paffa,
-Ali Paffa qvoqve momime Imperatoris
fùiidem feverè imperat, qvibus imopiam
(tempore hyemali) pabuli caufatus, am
teqvam herbæ in campis proveniant, be!-
tum minimèpoffe gerere reffondit, dila
tôqveper hanc moram negotio,refolu
tiointerim fùæ Majeftatis magnâ cum
fpe expe&tatur.
Inhybernâqve interSaxonesexerci
tus Turcicus diftributus, Princeps A
pafius cum Kucspk Memhet Paffa, in
oppido Nagy Sink (qvod unico Foga- -
rafino diftat milliari) fubfiftit ,.
' Gregorius interea Betlemiua, ac Joan
mes Szemtpali , qvi haítemus arci Foga
ra* præfueramt, traditâ Principi Apa
fia
 —~
L 1 B E R T E R r 1 v s. 295
t; fio arce, ad obfeqvium ejus firmiffimo fé
obftringuntjuramento ; Germanicum,
præfidium fàlvum in Hungariam di
miffum, qvibusCommiffàriidi&tiduo
proceres à Principe dati, ipfi tam lon
gæ (qvâ de causâ fit) confcii moræ,
nondum ad obfeqvium Principis, cui
juraverant, rediêre.
Francifcus Kere£tefi, Confiliarius,
qvi arciDévenfi præerat, tradità fimi
liter arce, ad Princip. m Apafium fe
confert. Lacrymofae eaeqve continuæ,
per totam hyemem rufticorum, nobi
liúmqve in viciniâ Claudiopolis de
gentium, qvi excurrentibus indefinen
ter præfidiariis,omnibus fepereosexu
tos bonis defiebant, non deerant qvæ
relæ.
Cui malo placidis regni Status volâtes
mederi modis,CommendantëClaudiopo
litanü,ut ab excurfionibus fuos cótineat,
per literas modeffiffimis rogamt verbis.
Eum ac fuos, mec Sacratí imâ Impera
toriâ Afajeftatej-g; 730C navit;
A*
-*
 196 R E R v M T R A N s yt.,
bus Statibus ipfit,fedper Principem/al.
tem Keményium,imcivitatemprediéîam
collocatos , qvo è vivis fùblato, mu//am
ipfis illic ulteriùs moram trahendi impo
fitam effe meceffitatem, afferemtes, ami.
cabiliter qvapropter tutum ac homeßum
illi offerentes egreffum , me potemtiffîmâ
Turcarum matione jubente, qvod ipfì^
met maximè diffliceret , id tamdemi f+
Ce}? cogeremtwr.

Vcrùm ille, (cui nomen David à

Redano) feu fidelitatem erga fuam
Majeftatem, feu illud fummum mili
tiæ genus putans, immodeftiffimis, ac
nunqvâ perqvempiam mortaliumcon
traregnum Tranfylvaniæ (in qvacun
qve fortunâ)prolatis reípondefverbis,
qvod ut le&torem minus lateat, verbo
tenusinferere placuit.
Spe&abiles, Magnifici, Generofi,
Egregii & Nobiles, Trudentesitem&
Circumfpcéti Domini mihi obfèrvan
diffimi.

2v4m
 L1 aer Te arivs. ' £gy
i} Pamvis literæ , qvæ .6 Febr. nec
ì ~confvetis regni figillis fint firma
tæ, mecordinariâ trium Statumm unio
ne corroboratæ, tamem prout mihi lici
tum eff, debito cum reffeëtujuxta Ma
gnificentiarum veftrarum merita re
fpomdere mom prætermitto : Tranfeant
imterim pačta & vimcula umionis cum
Sacratiffimo Caefàre ftipulatæ, ad qvæ
per imffantiffima, totius regni fùpplica
nes Clementiffimus Imperator permo
us, qvantum pro Celfiffimo Principe.
auxiliando impemderit, qvamtâqve ejus
exercitus fuftulerit, im intermo Magni
ficemtiarum veffrarum corde mom late
bit, fi tamemjuffis defideriis felices mom
)}, fuccefferunt eveatus, caufis ab Augu
ftiffimi Caefàris bomâ memte longè remo
tis tribuendum. Execramdum enim
proditionis £elus im ultimâ belli expe
ditione omnibus (àtis immoteßit, 4
qvod
qvamvis ego filentio obtegam , tamem
delufe patriæ ffes , proditi Primcipis
exitium , dereliëta Chriftianitas in æ-.
IN 5 termum
 v , *- *• *
pry 298 Re r v m TR A n syr.
termum univerfo orbi teflabuntur, im
rerdum fi pejora mala miferamdo huic
regno fùperftiterint, fibi ipfis juftè im-.
putandam; vi enim mon coaöii, ut de
monfframt, fed vel vili timore, vel pra
vo naturæ infimętu impulfi , propria
fìoràmqve confederatorumdammaper
4virunt; Qvod præfidium huic arbâ
impofitum , mom tamtùm Celfiffimus
JPriuceps Joannes Kemény, fed /effi
cientes regni magnates, qvomodo, qvi
báfqve conditionibus (nempe juxta
Zigliziamas ) pro vittu fa£tum fit mom
ignorant. Sed qvod meum tantùm par
riculare ffe&at juramentam, umà cum
meis Celfiffimo Principipraeffiti, im cu
jus fidelitate conftans, nec minis perter
*efiam, nec ullo patto retrocedam, com
fùltant qvos debent confulere Magnifi
ci Domimi, mei enim Principales nom.
procul abfumt, imterim mec ruinam, mec
defolationem hujus diffritiâs exopto,
aummodò obligatum proviantumpræfi
diariis nom impediatur, imò ordinatè
alimem
 -
-—
-=---;--- --- ---

L t B e R T E R τ iv §. 495
alimenta, de qvibus hinc tria feu qva
tuormilliaria diffamtes pagi & vici fà
tis abundant, fubminiffraremtur, præci.
puè dum juffae expomumtur petitiomes,
.fic excurfiones removebuntur, qvae mon
miß meceffariæ præfemti tempore permit
tuatur, nec mafjveadhuc apparuit qvòd
aliema bona retimeremtur, & fi aliqvid
fub figillo occlufùm eff, urgente abfjve
£ff£, mom appropriabitur, qvam
tamem Deo favente mom tam citò ffero
adfuturam. Qvòd deimde homimes
Chriffiavæ gentis obmoxii, gemtilifjve
populi fautores caffigemtur,durum mul
## li umqvam fore arbitrarer, imò tales
aliqvamdo impunitos mom relinqvo, me
juffitiam credamt femper dormituram.
Sed qvàm maligna illorum dolenda cæ
citas , qvorum Chriftiamos paganis mom
pudeat æqviparare. Adducant illi à
Germanis conculcatos mobilium ordines,
%, trucidatam , feu im æternum captiva
?ff- tamregni plebem, exuftamprovimciam.
fi O miferam amicorum conditionem !
- Τ ` ·N 6 4vi
r
aoo R E r ys TR A N s yl. |
qvibus fùmmâ adjudicatur barbarie ,
tritico, farinâ, bove, ultimâ ftipulatis
penuriâ, iis uti, qvæ tantùm maturaad
¥itam ßiffentandam decrevit, dum pa
ganis minimo ipforum muta ad illorum
Âdimplenda expoffulata abundè fàtis
confùlatar: Civium opes & fubftamtia,
ex urbibus extorqveat Turca, filios ve
firos perpetuo vimtios compede im exte
Iras regiónes extrahant barbari , fmcen
diis , rapimi*, captivitatibua, domos,
templa, regnum depopuletur Scytha,
qvôd abhujußemodi facinoribu profé
êabhorret Chriffiamma, mectalia Chri
fianam mentem ufjve adeò cogitaffe
compertmm eff. Non ergo im talia hor
remâa mendacia inconfideratè præcipi
taudum. Verùm hoc tantum, inaudi
tum, deteffandum, inhumanámqve im
vemio, ullâfine causâ noftrosamicos,vel
qvi fàltem deberent effe, feveris ordina
tionibus indicere, jubere, cogere, utmi
dites pro bomo tamtùm totium Chriffiami
tatù in hocregnü immiffos,profligâ,ca
- - - ptivtmt,
 ... ; ----------
- L 1 p E R T E R T 1 v s. 3or
£ ptìvent, atq, ad illorum ultimâ permiciä
„ pervigilent,fedaddamma noßra confùr
„ gite T beneficii immemores, Chriffiama
•, auxilia à veftris Magnificentiis arden
A tiffimè expoftulata, delete agite ! fic e
£ mim alia, im aliis veftrù meceffitatibus ,
j vobifipfis auxilia comparabitis; Sie
3. emim auguffiffimum Imperatorem præ
a miffâ expeditione, Fogarafmum & alia
… ab inimici communis aggreffione confer
„ vata fortalitia remuneramini. Profe
j &tò non ampliùs clamoribus veflris ape
; rientur aures , fùrdâqve Chriffianita,
A juffi, veftris impofferum conßlabitur
„ punitiomibus. Talia igitur AMagnificos
Dominos obteffor ut meditentur, me
;* deamtur, jugámqve huic regno impo
, mendum ab infidelibus generosè excu
, tiant, pufillamimo timore exuto reëtam
„ imbuamt voluntatem, cui immixi, fimul
„ umamimes & confantes ad libertatem
patrie, ad bomum regni, ad Chriffieni
tatis augmentum contemdant, diâqve
, valeant, Claudiop. 9 Martii, 1662. •
, - - - - N; Srpe
 3oi . R E R v M T r A n syr.
Spe&abilium, Magnificarum, Ge.
nerofàrum, EgregiarijfmacNobilium;
Prudentum itemj& Circumfpeétarum
Dominationum veftrarum, ad oi√
paratus. A Rejdan.
Moverebaec Status regni, per eo£
démqve refcriptum ipfiiïhæc verô]
S E C T I O XXV.
Magnifice Domine nobis obfèr
vandiffime ,, · ·

odeftiffimi noßrü literü, non pridem

vefire Magnificentie tranfmiffis, fpe
rabamus communi confultum fore utriuf
4ye parti4rieti, verùm literi vefiremá
*ifigentie fub dato 9 Martiifcriptu, admo,
perlatis, praeter omne meritum & expeâa
sionem noftram, immerita, exprobratione,
virûve vel mediocribus indignas dehone
fatignet experimur , Diu qnocirca inter
^?; fuit eonfultatii, utrum modefiielitand»
nihil refpondere, aut immeritaï figillatio
ne*» fuftù comducibiliā; fit refellere reffom- . .
£. f444peteridentei, niíiirjonii,
4ffen
\
 -
-
IL 1 £ E R Te Rr 1 vs. 3o3
affenfum videbimur contramos oljeäi præ
bere emormitatibus, poßerius feqvi placuit.
sacratiffimaImperatoria Majeftau , abfit ut
: per mos diéto velfaéto umqvam laß ßt, aut
laedatur, cujus clementiffimam in promo
vemdùmoftrü rebus opemmumcqvoqve itera
tis exoramus legationibus. Execrandum iw
ultimâ belli expeditione proditiomà fcelus ,
qvibufnam objiciat ipfe movit, cui pugnæ.
(aut veriùs fugae) pauci noßrüm interfue
rumt, fi verò proditiome illa clades eß ill4
t4, procul dubio officiales,qvi exercituipræ
erant, me, aliuqviffiam,idpatrare potue
runt, cum impoteffate eorum (nom aliorum) '
erat, tam regere fibi parenter, qvàm cum
iifdem profidelitate dominifui fortiterpw
gnam capeffere. Qyi, qvaefo vetuit eos vi
rilter rem gerere? Qyü è manibus pugnan
tium excuffit arma ? Nos longè aliter imbi.
omnibus fentimu, à paucioribu, nec vali
dioribus, dum tot viros fortes fufos audivi
mus, occultiffima Dei judicia cum tremore
intuemur. Nifi enim panico fermè omnes
timore perfulfi, ingrueutam hofti re;;
#t
3o4 , R E R v M T R A N s y r..
fent yiitoriam, fe imparerfuiffe, fatemtu,
ipfi viäores , Pejora praeteriti, fatemur,
metuimus, nom minimam iùpraebemte occae.
fionem,pr«fenti4, excurfionibúfqve veftr4
rum Magnificentiarum è civitate tam de.
bili,& facilè periturâ. juramentum (qpo
Celfiffimo Principi jam defunäo fé obßri
άum praetendit) qvo paäo poft deceffum e
jus, mifíin eo ubi eft feculo continuarepoffit
nom videmus. Dum veftra Magnificemtia
prolixè exaggerat, multa millia moßrorum
per potentiffimam Turcarum mationem in
captivitatem affert4, mectale qvidpiam per
demimos Germanos patratum, bonâpace »e-
ftrae Magnifice dominationi verum dicere
liceat,hocipfum mos qvoqve gementes qve
wimur, Certum eft,potiorem regnicolarum
partem in captiyitatem effe abdufiam, nec
veftrü Magnificentiü,nec alioqvopiam,ipfis,
4c nobü opem ferre volente:mecpoteftqvip
piam injiciari, idfolümpotentiffimæ mationi
in hoc regno non licuiffe, qvod mom libuit ;
Lubet audire, qvo paäo, velfaltem exerci-.
taiIargia mancimvifceribus regni herenti ,
. . - - --- $efre
 * -------

LI B £ R T E RT ivs. 3o;
veftrae Magnificentiae pares fe praefùmant,
medum mumerofiffimo aliPaffe exercitui, in
confiniü regni ereéti oculi rebus Tranfylvae
micú invigilanti, qyomodo eos proditores ac
, cufati , qyi à vobis minimè defenfi, im fat
cibiifqvepotentiffimæ mationi reliäi, incen
dia , ac deyaffationes patriae moßrae priùs
fuffimuimus, ac tandem inevitabili mofmet …

fubmifiniiujugo ? Nec inficiamur, qvodim- -

ter tot ruima reliqvum mobü fortuma fece
rat, ab iü qvi nobù (etiam fi maximè ve
lint)opitulari minimèpoffunt, confumiægrè
ferimus ; Qyae omnia cum imprioribus moftri;
{\ literimodeftiffimè ac veriffimefcriptafint,
|! mendacii propterea impudenter arguere,
qm perfriáé eft fromti. Veriùs mos exclamare
fff) poffumus. O miferam amicorum conditio
,/ mem ! Qyippe dum tam incolumitati ve
ftrarum Magnificentiarum, qvàm fàluti ci
* vitati, imò totius regni confulere volumus,
M.
fíì tamimhumaniter traétamur. Si ab iú, qvi
barbari audiunt, tam imhoneffam accepiffe
β mus literas, non miraremur, fed ématione
i;! benè moratâ, at cultiffimâ extitiffe qvent
# - - piám,
 I.
// * '.
p. 3o6 R Ε R v M T R A N sv L
piam, qvi tam procaciter abutaturffilo, nos
immeritò ftupore dignum. Monemur per
veftram Magnificentiam, ut excutiamuju.
gum, cujw qvaefumum ope? omnibus chri.
ftianorum conatibus occulto Dei judicio is H
fumum abeuntibuss Nobi, mifi perire m4
limu ,pre/enti imperio parendum eft. Sei I.
verbi ulteriùs digladiari molentes, demaj
veftram Magnificentiam (fitamem [alutare,
«onfilium ob/linato preberefas eft) amic4
biliter monemus, cedat urbe tam debili, me
proyocetadproprium,& ejusexitiumpoten
tiffimam mationem, qvae fi obfidionem ejus
inchoaverit, minime in eo qvidagat, à moli
fibi praefcribi patietur , Teftamur Deum,
exitio veftrarum Magnificentuarum momim
hiamus,imò liberum,homeftum,&fecurum
paffum procuraturi fùmus, fin minùs, ut ad
oblatam, ac contemptas» munc conditiones,
:
-

tunc recurfura erit veftra Magnificentia,

dum mec noßrum erit dare, necejusaccipe
re, prævidemus. De cetero eidem proffe
vam valetudinem precamur. Datum in
Gcnetalibus noftris Comitiis,&c.
SE
:
 -=-.

, L 1 B E R T E RT 1 v s. 3o7
S E C T I O XXVI.
K

I. Ondum Stephanus Daniel redie

;( rat Viennâ, dum SimonisKemé
% nyii, fato funéti Principis filii, Clau
f; diopolim, Szamofujvárinum, ac in ar
cem Betlenianam dire&tae literæ inter
ß cipiuntur , in qvibus ad præfixum ab
íi ipfo diem (de rebus communem, utaf
M. ferebat, regni utilitatem fpeétantibus)
tra&taturi, Aranyas Medgyefinum in
ß Hungariam evocantur Status ac pro
1t ceres regni,ÄÈ qvicunqve inper- '
i* fonâ intereffe non poterunt, ut per li
)£, teras proprio figillo munitasfefiftant,
()! admonentur, Illuftriffimum ac Reve
/f, rendiffimum Dominum Francifcum
W Szent-Györgyinum, eleétum Epifco
_*

i* pumVácienfem, acPræpofitum Pofo

tf} nienfem, Confiliarium & Legatum ,

;* fuae Majeftatis affuturum; Cüjus qvo

major fcriptis fides in Tranfylvaniá
1. adhiberetur, paria literarum Patris
MartiniKáfzonienfis, qvi dehis erj; -

U$
$ -
3o8 R E rv m T r A n sy l.
bus per literas Viennâ ipfum info:
märät, tranfmiffa-, qvarum continen
tia haec erat ,.
IlluftriffimeDomine: Deusveftram
Illuftriffimam Dominationem, eófqve
qvi Deum &Chriftianitatem venerán
tur, Spiritu fuo foletur, adfclicioráq*.]
traducat tempora_.
q-£ina poft deceffum defideratiffimi mti
Domini, accepi veftrae Magnificemti,
literas, emori qvidem mom erat in poteftat;!
meâ fitum,qvaliter tamem rei affecêre,pr«-
fentes veftrae Magnificentiae fervi teflificari
poffunt, chariffimimeiDomini dileätiffim*
proliqvacumjim repotero,mefideliffimefe
viturüfemet affecuret, rogo,necmeingrati,
aut inconftantem qvifqvam deprehendet,
qvantum verò negotium praefems ßeäat,
primi, veflre Magnifice Dominationü lite
rü accepti, de non educendüfime fecuritatt
veftraium Magnificentiarum, qvimpatiùs
augendu im Tranfflvaniápraefidiü, fuae Ma.
jefati imterceffi, fimul & obtinui. Certè
ßVM,
 - —-

---- ——-

1.
IL 1 » f R T e • r 1 v *: 3o9
-
wo» educentur, qvinimò augebuntur. Res
fyAw(ztienfes non funt «gre ferende, qvicum
qve Chriftianitati adhærebumt , damno ibi
g: £mimimè afficientur. Qyi verò ad Turcas
Σ defciverunt, de bomu eorum providendum
j. efi. sacratiffima Imperatoria Majeftas ve
j gram Magnificentiam, cum eodémqve von
”Tentientes benignitate profeqvitur. solem
mem ad eandem munc expedit legationem,
% Illuftriffimum nempe Φominum Francifcum
# Szemt-Györgyium Fpifcopum Váciem/em, e4
§ qvidem authoritate, ut reää aranya Med
fi£ gyefimumeat, ibidemqve (aut in alio, fipla
ij cuerit, loco) cum veftrâ Magnificentiâ , •
iìì chriftianitatiqve adhaerentibu fratribus ,
 de eâ, qvifimam in Principem Tranfflvanie
fg, eligatur, traäet, imò eleHio im praefentiâ
* ipfius effeäuetur, qvi veftigii imafiimabili
;} hoftro damno defunäi Principi infiffere,
;j traëtatúfqve haétenue conclufos continuar e
ô valeat, eligemdus eft , Eleäio in toto ad ar
jf* bitrium veftrarum Magnificentiarum reje
[4] {fa eff ; Liberam Principer eligendi faculta
, ( temfa4Majeft4regnwtripart nom vult,ut
1 -- - rtgtns
 *- . -
*,

3 1o R E R v m TR A N s v r.
recent eligenda Princeps, vefiigii, defumâ;
defideratiffimi Primuipu in omnibus inh«- |
reat , boc unicum reqviritur. Homagium
fidelitatu (ua Majefta, à Principe novo, 4.
feclifqve ejua exiget, qva in re, aliifqve ho
neftaconditionibus, refragari non congruit, !
qvoniam poftulata (ùæ Majeftatu certèfùnt
eqviffima.
ftiùs Expoterit.
intelligere legato hæc omnia manife- ! I.

Veftrae qvoqve Magnificentie im bonâ

formâ affecurationemper legatum à fuâ Ma
jeftate obtimeant, reqviritur hoc unicum, ut
Princeps eligendus veßigiü defun£iiinfifat,
Legato fue Maje/lati, omnia ex affénfu ve
ftre Magnifigentiæ, & fibi adjunâorûm f.-
4ere demandatum eft.
Qyofcunqveitaqve Medgyefinum compo
c4re poterit, nonpraetermittat, qviperfona
liter interelfe hompoterunt,per literas figil
tü munita, fefiftant,(verbo) animorhomi
num in eleäione bene diffonere nitatur.
£xpenfa præfenti in megotio non eft curan
44. Qyem Tranfflyanorum adiit tam folem
*i /ι• Majeftatü legatior hoc eß exem
- - plum,
f, I, 1 ae R T E R r iv s; 31 ;
.plum primum ; Rei exigit, ut pr«ffet fe vi
„rnm ; Veftram Magnificemtiam obteftor per
„ Deum, fimili, ac imperatorem ipfum, hono
„ re afficiat legatum fuae Majeftatü, ejúfqve
£ homines. litera hafce in paribus commu
micet cum fratribus, animet & affecuret
j eofdem. arcem Devam mamutemere fu
„ deamus. Re cum Domino stephano Petkio
communicatâ adfe eum accerfat. similiter
„ Domimos Dionyfium ßánfi, stephanúmqve
V Ebenium. Ex literi fu« Majeftatü plenio
„ rem poterit habere rerum informationem,
3 qva (fi voluerit) per varia paria evulget
j, in Iranfflvaniâ, uno intercepto me rei oe
, uultaripoffit. Aerefatus cum Turcâ apafii
' mumciu, me audientiam à fù4 Majeftate ha
„ beat, unanimiter conclufimus. Per Comi
, tem tamen à Lobkgvicz verbotenw, aut in
; ßriptù , refolutionem hanc habituru eft.
§ 1. « Apafium fù4 Majefta, tanqvam con
, tra comftitutiones regni per Tarta, Tran
, fflvaniae impofitum Principem, non 4gno
, fit. 2. Qyoniam licet metu armorum
, Tarticorum per nonnullosfuerit eleäus, ac
ß … -
-
-
£eptatis
-

*.
 3 1. R E R v M T R A N s v 1.:
aeptatio tamem veriùs qvàm eleëtio dici po
teft $. Qvia magnam Tramfflpamiæ par.
tem Turcù fé daturumpromifit,imô anmue*
do etiamnum domavit. 4. Qvia contra
fuam Majeftatem arma fe moturum, faltem
Turca ipfi patrocinetur, ffopondit. Mome!
qvocirca eundem fua Majeftas, ab imcepto
deßßat, alioqvim mavult omnium ditionum
jaäuram facere, qvàm hæc & fimilia pati,
qvoniam brevi non Chriftiamum, fed Tur
cam Tramfflvanie prefuturum, aäa apafii
teftificentur. Summa fùmmarum. In rebus
præmiffis, ingenia hominum diffomat. Balf
hafarem Matskáfium, & Francifcum feme
! ium cum Legato fuae Majeffati, expedivi,
qyos premittere, per eáfqve de rebua mecef
fariü veftram Magnificentiam informare
poterit. Archiepifçopum Strigonienfem,
francifcum Nádafdium,totámqve fuae Ma
jeftatù aulam, fimili ac erga piæ memoriae
defunäum Primaipem4more afficißiat. Ar
chiepifcopus præ cæterù totus eft pater ve
fir« M4gnificentie. Ego hic Vienne fubfi
fams Praftolor adyentum domini Wolfgan
- - - gi Bgf
i. L* P E R T E R T 1 v s. 313 .
Egi Betlemii ; in rebus parvi momenti prò- '
prium mefatiget hominem, Comes à Valli,
I literasper Poffa, tramfmittere poterit: Per
Samfondium omnia mumciavi,vui indubita
'j oculü
ta adhibeatur fides. Semmum excutiat ex
oportet, de fecuritate tam privatâ
' qvàm publicâ cum legato comaludat ; Sin
j guli hébdomada de progreffh rerum me cer
tificet, qvod fcire multum interff. Im ele
; tttome haec obfervet; Ipfe cum fratribu Prin
cipem eligat, fua Majeftas aonfirmatura eß.
4 Itaqve ante adventum legati, convocandi
I
Mw.

W effemt fratres, aoncludendümqve de eligendo

Primvipe , qvo fuperveniente ao£ìus [altem
â cibus apponendus effet menfe, mom folàm fi
deles fumt folicitamdi, verùm qvi ad Turcas
defciyerumt, ii etiam ut adfidelitatem red
eant, monendi funt. calamum ingeniúm
? qve meum multa excedunt, faciat fe,un
dum prudentiam fuam. De adventu legati
fuae Majeftatù, præfidiarios, officialéfqve eo
rum , fignanter autem Devaienfei certifi
cet. Obteftor per Deum veftram Magnifi
¢£ntiam , qum legato tamqvam viropio, &
- - fimcero.
?
 I
3 t4. R e R u M TR A N s y l.
finwero, fincerè agat fincerè enim effe exp.
ditum á fuá Majeftate, credat. Deus adfi|
eidem. Viennæ 18 Febr. An. 1 661.
Vettræ Magnificentiæ humilimus
vus&Sacerdos, Martinus Käßoni.
£!
S E C T I O XXVII.
PĘ in Comitiis intercepta
cum paribus literæ, in fpem de
nuò erexêre moderni Principis aemu
los,qvi tamen vel in ftatu privato,per
illuftri ac antiqviffimâ magnaturí fa
milia ortus, meiiiö ipfis præferri pote
rat. Stephanus Petkius, qvi Principe
Keményio poftremum inTranfylva
niam ingreffum moliente, non fàtis fà
nus, in arce Hufitienfi remanf rat, ut
Comitiis abipfo (ut fpeiabat) Aranyas
Medgy fini celebrandis intereffet, fo
licitaiùs à Simone Keményio , fèd ille
provc&tæ jam ætatis, nullo intentio
nem eorum fundamento niti perfpi
ciens, puerilibus rebus immifceri eru
buit, paucófqve po(t dics Tranfylva
puam
1 L1 a * r TE RT ivs. 3 1 5
- -
-
4 niam ingreffus Principi Apafio recon
% ciliatur….
Mi Adfuit ad præfixum di&us fuae Ma
Π
jeftatis legatus Francifcus Szent-Györ
0% gyius diem, honeftiffiméqve à Princi
ifsâ viduâ, SimoneKem ény, actribus
[]
adolefcentulisTranfylvanis excipitur,
* nec per literas (præter eos qvi B.tle
M.
nianâ acSzamofujvárino iî fe in
rº cluferant) qvenqvam Tranfylvano
% rum præfentem cérnit, qvod à promif
$ fis patris Martini Káßoni, qvi univer
fos regni Status, ac proceres, in alio
y. Principe eligendo confenfuros fpopon
m(!
derar, longè diverfum erat ; Dcftiu
j
fii tus iis, qvibufcum de ele&tione alterius
P. incipis tra&andum erat, occulto
priùs (ob ídqve ignoto) cum Simone
, Keményio colloqvio habito, Hufiti
num , ad Comites Francifcum & La
diflaum Redei fe confert, ibi (vir fa
cundus) de propenfo erga Tranfflva
miam , fignanter autem præfatos Comi
tes fuae AMajeffatis amimo multa præfa
- O 2. tur,
 -~_ - ssr

316/ REx v M T R A N s v ,.. .

tus, tandem (ejus qvafi momime) alter!
utri eorum principatum Tranfflvamief
(nullis tamem Credemtiomalibus exhibi-I
tis literis) offert, qvi pro verbis, hone.
ftiffinia dantes veiba, non indonarum
dimisère. unde Szakmarinum regre£
fus, cómplures illic moratur fèpti-F
InaniaS,

Iterata iterum imcipiemte vere ad

1Principem Apafium , ac regmi Status,
de fortalitiis fuæ Majeftatis præ/ aliis
munitis, obfidemdis expugnandifqve ab
-Ali Paßá fupervenére mandata , in
qvibus ( mifi ditto audientes effent) ma
nifeftamcumSacratiffimâ Imperatoriâ
AMajeftate collufionem fe deprehendere
fèribit.
Terruêre hæc Principem ac regni
colas, longiorémqve dilationem exi
tiofam rati, unà cum Kucsuk Memhet
Pafsà, Szamofujvárinum verfus adeò
lentiffimo ducunt exercitum, eúmqve
tormentis minimèinftru&um paßù,ut
duodecim milliariaviginti conficerent
dicbus,
 — *

!!. LI B E R T E RT 1 v s.
- - -
3 17
-diebus,refolutionem intereabeni gnam
,fuæ Majeftatis , per Stephanum Da
• 1
-

{{; niel fuperventuram, magnâ fpe præ

$i ftolantes, illúcqve tandem appellen
tes, qvadrante ab arce Szamofujvár
*
]
milliari, juxta pagum (Mikoladiétum)
-

:; locavêre caftra,qvo poft diuturnam ex

peétationem, diétus Stephanus Da
niel, hanc fuae Majeftatis reportavit
fcriptotenus refolutionem.
Acratiffime Caefàreæ Regiaeqve
AMajeftatis Domini Domimi mofir;
Clementiffimi nomine, Egregio Stepha
mo Damiel præfémtibus figmificamdum :
Prælibatam fùam Majeftatem, fingula
i per ipfàm propofita clementer imtelle
xiffe, mil itaqve magis im votis habuiffe,
qvàm ut Tranfflvaniæ, ac im ea Chri
fianitati, im perturbato hoc, & afflicto
rerum fatu , qvàm optimè confùlere
tur , ac fùbveniretur, qvemadmodum
im futurum etiam eam daturum effè
operam , ut pro paterno fuo, qvo im di
tiam Tranfflvamiam, & in eâ Chri
O 3 ffiami
 .

; 318 R E R v M T R A N sv r.. |
fiamitatem fincero fertur zelo & affé
£tu, confervationi ejufdem (qvo im pri
ftimo ffatu vivere, privilegiu & immu
mitatibus fuis imperturbatè frui poffit)]
ommbus opportunioribus mediu3, ubi.
cumqve neceffita, poftulaverit, clemen
ter profficere valeat.
Qvantum porrò ad fortalitia, in
præmemoratâ Tranfflvamiâ præfidiis
Germanicis mumita attinet, fiqvidem
mom minùs eorundem, qvàm univer/e
Chriftianitatis confervationi tantum ;
momemti imterfit, fuam Majeftatem ea- |
dem per hoc fibi mimimè vendicare,
qvimpræmiffumdumtaxat infiméfécuri.
tatis confervare, ceffantibúfjve pericu
lis inde diíta fua præfidi4 educi facere
velle. De reliqvo idé Stephamo Damiel
ßepefata fuá Majeßate gratiâ & beni
gnitate, fuâ Cæfareâ Regiâqve Maje
fate clementerpropenfà manente. Per
Sacratiffimam Cæfaream Regiámqve ,
Majeftatem. Viennae die 1 5 Menf. A
piilis, An. 1661. Steph. Orban.
Qvæ
 -—
… -
L 1 8 E R T E R T 1 v s. 3 19
I. væ fuæ Majeftatis refolutio, con
' ditionälis qvamvis, valdéqve circum
fcriptiva videretur, nihilominusitera
tâ legatione, expofitis in rei veritate
' regni difficultatibus, uberiorem Status
regni fùæ Majeftatis benignitatem ob
tenturos fe rati, acqvievêre.
Κucsuk Paffâ tormentorum interea,
, non fine minis,urget adve&ionem,qvo
i. jubente,ne nihil feciffe Statusvideren
' tur, poft trium feptimanarum moram,
* É Görgényino advexêre tormenta.
Obfidionem præterea contra arcem
Szamofujvárienfem, qvæ centum tri
ginta feptem (non ampliùs) Germa
norum , paucorümqve Hungarorum
peditum præfidio erat munita,molien
tem, munitiffimam, inftruétiffimám
qve afferendo arcem, elusêre , ; llt ,
' Claudiopolim potiùs, in qvo firmius,
; erat præfidium, obfideret fvadentes,
' qvi perfvafus, nec formali obfidione,
nec repentino cum univerfiscopiis in
fùltu eâ tentatâ, velitatione etiam (e-
O 4. rum
------- I.
3*o R e R v M T R A N s y l.
rumpentibus ad abigenda pecora -
arce præfidiariis, Turcifqve recupe
rare volentibus) unicâ fàltem inftituri
cum Principe Apafio, Claudiopolim
verfus motisillinc caftris, qvaru6r di*
bus confe&to tam brevi itinere, inter
Claudiopolim oppidúmqve Szamo£
falva locat caftraL.
Qyo paucos poft dies, literas aëre
gni Status, Principémqve Apafium Ali
Paffà mittit; ut fùffìcienti tormentorum
apparatu Claudiopolim oppugnent , fi
mul & expugmemt, imperat ; alioqvin
femet cum univerfis ingreffurum copiis,
expugnatâqve diëtâ urbe , mumqvam
Hungaris redditurum jurat.
Nec Kucsuk Memhet Paffà inho
neftis (tanqvam barbarus,inter eófqve
beftiaveriùs qvàm homo) verbis, rem
urgere definit ; Addu&ta qvocirca Fo
garafino tria majora, duóqve minora
tormenta , cum apparatu mediocri;
Qyæ præ manibus habens diébus bar
barus, obfidendarum prorfus ignarus
urbium,
 ---------

!, IL 1 a E R T E R r 1 vs. 3^.T
turbium, alieni autem confilii temera
: rius contemptor, Claudiopolis inftituit
:$ obfidionem : Locatis in ßecificato lo
co caflris, Valacbis verò imter oppidum
3 Femes ac civitatem ab occafù ßlis refi
,i dere juffis, ipfe cum mommullis fùorum
g priùs circumfpiciems urbem, juxta hor
tum ubi pleriqve fepeliri confvevére, à
, meridie fitum, ereëto aggere, duobúf
A qve collocatis tormentis , non murum,
is fed ædificia domorum, nullo cum præfi
,, dii damno qvatere incipit.
# Qvarto rurfùs die, è regione propu
i gnaculi (fartorum dicti ) qvo firmius
„ civitas mom habet, altero ereéto aggere,
tormemtffjve reliqvis illuc collocatis,
„ murum diéto propugnaculo comjumêtum
qvatit, plures tamem undiqvaqve im ci
, vitatem, qvàm contra murum faciems
j explofiones, qvippe qvi Principis Apa
fii tormemtorum magiftris rejeétis,fuff^
qve ejus artis prorfu ignaris fubftitu
tis, cuffodiâqve tormentorum Jami
„zari, commiffa, folo tormentorum boatu
- - - 5O Clau
3** R E R v M Tr. An sy r..
Claudiopolim fe obtenturum crederet,
vibus tormenta fine arrificio implen- I
|
tibus,fimul& explodentibustotam ple
rumqve civitaté globi prætervolabánt, I
tormenta qvoqve plus jufto onerata f.
rumpi, inutiliâqve reddi neceffe erat.
Deliramenta haec præfidio fimul & ■'
Hungaris meritò videbantur; Verùm
ad reqvirendatn denuò per literas ac le- I
gatum fuá Majeftatem tempus hac oc- |
ςafioneipfis fubminißrati,lætabantur.
Commendans interea Claudiopoli
tanus David à Redano, nullas ( ubi
murus qvatiebatur) extrinfecus facit
munitiones, fed tanqvam occupato,
aut confeftim occupando muro,tranf
verfàs in urbefoffas , aliâqve in extre
mitatibus rerum à recentioribus exco
gitata erigit. -

S E C T I O XXVIII.

M. Emorabilis præterea fùb eadem

obfidione contigit cafus; A
Chriftianifmo ad fuam hærefimqvam
pluri
 ------—--

L 1 ae a T e Rºrrvs. 3*$
Ia
plurimos pelle&turus Kucsuk Memhet
Paffâ, produ&o vexillo, qvicunqve ,
Chriftianorum fub au'piciis fuis po
tentiffimo Imperatori militare volue
rint, qvinqve fingulis menfibus, prae
ter gratuitum commeatum, iis impe
riales, fe perfoluturum promittit.
Inventiqve intra paucos dies tranf
fugae triginta o&o, qvi magnâ à Tur
cis cum folennitate orco initiati, ex
ipfifmet praepofito eorum Capitaneo,
is,fra aggerem , ubi tormenta locata
erant, in foßâ qvadam recens verfùs
: - urbem promotâ locati.
Ignari horum praefidiarii (divino
procul dubio impulfi zelo) eruptio
nem contra tormenta moliuntur, qvi
bus propofito fuo potiri ftudentibus,
prædi&tam ' transfugarum cohortem,
prætergredi neceffe erat, e6fqve tan
qvam in altâ pace fopitos na&ti, Capi
taneo cum viginti £, fociis tranf
fùgis occifo, vexillôqve ipforum ra
pto, feliciffimè, faciliméqve, ante
O 6 qvam
3^4. Re Rv M T R A N s x r..
qvam fubveniri poffet, in urbem ,
rediêre ,. . …

Jufta & præpropera ultio divina.

Nullus præter transfugas eo die caefus.
Exhilarati incruentàvi&toriâ præfidia
rii, alteram paucos pcft dies majori
cum apparattu tentant eruptionem ,
clavifqve ferreis, qvibustormentorum
foramina obftrui poffint, fingillatim
eqvitibus diftributis, plus jufto poti
tormenta verfus audaciffimè prorurn
puht,fed infelicioriexitu. lntentìßìrnæ !
enim à Kucsuk Memhet Paßá difpofi
tæ erant excubiæ, ipfe toto exercitu
eqvos frenatos haberejuffo, cum pri
moribus fuorum Baccho libabat, per
lato itaqve ad eum eruptionis rumore,
primusipfe eqvum infiliens, adeò ve
hementi in excurrentes prove&us eft
imperu, ut Capitaneo cum nonnullis
cæfo, diffipatâqve totâ Germanorum
cohorte, mixti cum iis Turcæ gladiis
rem gererent, fugâ itaqve verfùs ur
bem, (ubiextra pörtulaniMufqvetarii
pedites
 -

'! L 1 B E R T E RT 1 vs. 3*;

3 pedites in fubfidium locati erant) fibi
confuluère, explofifqve di&i pedites
fclopetis, nitebantur eqvitatum eripe
re periculo, fed Turcæ iis mixti, con
temptâ fclopetorum procellâ acerrimè
infiftentes, eos qvoqvein fugam com
pulêre, qvibus nifi propinqvitas urbis
fàluti fuiffèt, de omnibus a&tum erat.
? Seqventi die Commemdams urbis ß
pulturam cadaverum, fignanter officia
; . lis demortui, qvi illuftri erat ortua fa
miliâ, per literas à Principe Apafio pe
tit, à qvo tanqvam in re Chriftano non
denegandâ facilè fuiffetaffenfum ; Ve
rùm Kucsuk Paffà (per qvem res erat
gefta) minimè vel in re exili fibi prae
fcribi permittens, renuit, Commendan
/ -
/

tiqve , ut fe virum præftet, armißqve

fuorum recuperet cadavera, nunciat.
lnfpeétantéqve, fed prodire non aufo
præfidio, cadavera in caftra tranfpor
tata, ante tentorium proprium relin
qvi jubet, ubi ttiduo jacuêre in
fepulta, fœtefcentiâq ve ex permif
O7 fione
 -------
-

3^6 R e R v M T R A n s v r.
fione ipfius per Hungaros humara;
Phrænetizante veriùs, qvâ m obfi
dionem continuante, per complures
feptimanas Kucsuk Memhet Paßá,
gum fàtis magnam pulveris copiam ,
imprudenter abliguriviffet, Principe
inopiam ejus praetendente, nec afi
pliùs adminiftrare volente, tormenta
infuper plus jufto per fuos (aris ejus }
ignaros) onerata, vitium feciffènt .'ex
praediétis aggeribus in caftra redu&is
iis, novum denuò à Septentrionali ur
bis gi; erigit aggerem, exilibúfqve
duobus tormentis, qvæ non magnäm
reqvirebant pulveri$ copiam , illuc
tranflatis, contra molendinum ac por
tam explofiones faciendo, plus qvàm
in totâ ha&tenus præftiterat obfidione,
peperit obfeffis negotii.
Dionyfius Bánfi, qvem ex fugâ in
arcem Betlenianam fe recepiffe, ad
junétifqve nonnullis, adveríátum ha
&tenus Principi Apafio fcripfimus; Ite
tatas ineuntevere nonnuliis cognato
tum,
 L 1 a E R T E R r 1 vs. 317
rum fuorum, qvi in caftris erant fcri
ύensliteras, fi di£tum Principem coram
alloqvendi fibi facultas daretur , dona
taqve per Principem Keményium ipß
bona poffidere liceat,non alienum à com
cordiâ animum fuum aperit , eo Prin
ceps Apafius, mitis ac pacisamans, in
teile&ö, facilè annuit , qvi ingrt ffus
caftra , prolixis ( ut erat facundus )
qvàm fiàcero erga ditium Principem
ducatur affečtu , verbis exaggerat , in
menfà tandem Principis incalefeems me
ro, eos, qvi juffu dicti Principis ipfius
literas, qvas iis qvi contrariamfeqvuti
erant fa£tionem fèriptitaverat, interce
pére, immodeftis afficit comvitiis, plu
raqve prolocutus, cum monmullis proce
ribu,'qvi Primcipi Apafio ferviebant,
in eodem fe nunqvam vittarum regno
jurat ; unde fuperiorem, imò ne pa
rem qvidem eum in Tranfylvaniâ vel
le pati, manifeftè aperuit. Qvamvis
nec ætate, nec opibus, nec rerum ge
ßarum claritudine plerifqve præferen
- - - - dus
318 Re R v M T R A N syr..
dus effet. Patienter tamen hæc omnia
audita à Principe Apafio, incolumém
qve in arcem Betlenianam ,unde exie
rat, remittit, qvi per complures fepti
manas illinc Simoni Keményio mìffi
tans literas, rebus non pro voto fluen
tibus, tandem ipfemetad eum Aranyas
Medgyefinum (ubi apud novercamre
fidebat) proficifcitur.
Intereallluftriffimusdominus Fran
cifcus Szent-Györgyinus Epifcopus
Vácienfis, poft longam, qvam Szak
márini tranfegerat moram, literas ad
Principem Apafium mittens, calami
tates Tranfflvamiæ (propriæ fuæ pa
triae) deflet, ipfius 4C Kuciuk Paffe fal
vi paßás literis, ad eum priùs miffis,
7janfflvaniam fe ingreffurum offert.
Qvem in rebus ad communem pa
cem pertinentibus aliqvid magni mo
menti moliri imaginans di&tus Prin
ceps Apafius, optatas fàlvi paf&ùs lite
ras mittit ; Verùm dum nonnullas in
iis difficultatesprætenderet, non fince
- rêrem
 -——

L I B E R T E R T 1 v s. 319 --
rè rem ab eo agi fufpicio orta_.
Qvòdjuffu aut nomineSacræ Impe
ratoriæ Majeftatis qvicqvam tra&tatu
rus effet, nullam faciens mentionem,
tanqvam privata perfona ad rem tanti
momenti, qvæ controvertebatur, defi
niendam vix idoneusjudicatus, nilita
qve ipfi refcriptum.
S E C T I O XXIX.
■*

. Liæ fub eadem obfidione Clau

diopolitanâ tam ad Principem,
qvàm Status regni ab Ali Paßámittun
tur literæ, in qvibus qvid haétenus di
tiam urbem mom expugnaverimt, megli
gentiæ fimul & contumaciæ eos arguit,
mifi ad certum, five paëiis, five armis
eam recipiamt diem, ingreffurum, occu
paturámqve ; Si verò abfqve ipfius im
greffu , fime auxiliaribus Turcarum co
piis expugnari, five deditione capi pof
fit, Tranfflvamis minimè adempturum,
per omnipotentem Deum jurat.
• *
.
Comitia qvocirca Statibus Rg; •

e re
 -

33ο R £ av M T R A N s yt
ôé re tanti momenti deiiberaturis in
iifdem caftris celebranda indicuntur,
ubi Sacratiffimam Imperatoriam Ma
jeftatem, rebus genuinè : xpofitis, de
educendo praefidio Claud p litano li
teris humilimè per Generofum Petrum
Fekete ablegatum reqvirendam de
crevêre, qvarum continentia hæc erat.
Sacratiffima Imperatoria Majeftas,
Domine nobis clementiffime, bcni
gniffine ».
effata toties erga nos affliäiffimos ve*
fire Majeftatü paterna benignita, eti:
gii immeritos, ut humilimi; bifie noßrü
fupplicationibus thronum ejufdem demiffif
Å adire, luâuofùmqve noftrum fatum
aperire non vereamur ; Qyanta anno pro
xime praterito (dum vejire Sacratiffima
majefiati, pientiffimos conatus occulto pec
caii; nofiri, ita promerentibus , Dei judicio,
nonnulje diffìùltates irrito reddiderunt)
fuffinuimus à potentiffimâ matione mala,
fatemur, excedit calamum noftrum , hoc
tunicum,
 L 1 B E R S E cv ND v s. 33 7
amicum motificare fufficiat. . Centum ad
minimum hominum milia moramififfe, po
tiorémqve totius regni partem in favi/am
effe redačtum, teftamur bonâ fide ; Tot ma
lorum pauci fupeftites coačti fumus inevi
tabili nofmet fubmittere jugo. sed utinam
hic fuiffet malorum fini ! Necdum ultio di
vina affl étionibus mftru finem imponit, am
te proximè præteritos emim memfes, extra
ordinarioviviffitudinum humanarum exem
plo , profligato cum exercitu illuftriffimo
£rincipe, Domino joanne Keményio, vafó
qve, confeftim imperatum mobù, ut viétori
potentiffimae matiomù exercitui mofmet ad
: jumgentes, viäoriam profeqvamur, frt4
litiaqve Tramfflvanica , veftrae Majeftatù
prafidiü munita, pa&i, vel armü recupera
re non differamus, hîc (tanqvam alienofub
jeätü licuit jugo) Auguff ffimae veftre M4
jeftatu paternam erga nos affeétionem præ
oaulu habentes,eámqve(ut par eft)congruâ
cum fubmiffione venerantes, ne per nos,
qvamvù invitos offenderetur, praevavere
ftuduimus, eôqve fine internumvtum, Gene
ro/um,
 33 . R E R v M T R A N s Y r..
rofum Stephanum Damiel, ad eamdem cum
humilimi litera ac precibus noftrü expedi
veramus, qvo opiniome diutiùs reditum dif
ferente,nonpoffumus nófateri,potentiffimâ
mationë nobù etiam adjumétú,civitat? clau
diopolim praefidio veftrae Majeftatù muni
tam obfediffe, iätibúfqve tormentorum pe
tiiffe, qvodnonfacere, non erat immoftrâpo
teftate,vires moftra, exercitu ejus longè exu
perante, numerofiffimo praeterea 4li Paffe
exercitu im confiuiù exiflente.
Superveniente tandem cum clementiffi
má veftrae Majeßatü refolutione intermum
cio moftro, celeri curfu legatum ad 4li Paf
fam Temefarinum expedivimus, orantes,
£4ffàm cum exercitu nobù adjunétum edu
ceret, placidifqve mediü rem totam compo
mere in fulgidâ Ottomanorum Portâ nite
retur, à qvo hanc cathegoricam hodie acce
pimus refòlutionem: Qvamdiu fortaliti4
præfidia veflrae Majeftatu non evacuabun
tur , exercitum minimè educet, imò ut de
globulù ac pulvere pyrio, qvibusfortalitia
illa expugnari poffint, abunde profp.tamus,
- feverè
 L I B E R T E R r I v s.”
feverejubet, affecurat infuper , qvòd fi eva
cuatü prafidiu owupationem fortalitiorum
iftorum metuamus, literas juramentales,
qvalef unqve defideraverimus, dare para
tum fe effe, Ottomanicam mationem num
qvam illa occupaturam , dummodo deditio
eorum abfqve Alt Paffe, exerci â qve aum
eo munc juxta Temefvarimum haeremtis im
.greffù fiat, Se propediem Varadinum verfus
moturum, meqve impedire relle,qvin interea
paétù vel armü fortalitia recuperemus, fin
protrahatur negotium, fe Varadino reétâ hâc
umâ cum illo belli apparatu qvo Varadinum
expugnârat moturum, juraréqve per Deum
& aput potentiffimi fui Imperatorü, qve
cumque fortalitia ipfe expugnaverit , moftri
juru ampliù mom futura. Hac autem ommia
me profiätu habeantur, ita Deum nebu pro
pitium optamus,ficut in veritate rem totam
fincere veftrae Majeftati tramfcrubimus Ci
vitatem porrò Claudiopolitamam adeò ma
turâ effe imvalidam , utqvamvü longo tem
porü imtervallo, mullo labore congrue forti
ficaripoffit, qvi eam viderunt mgenuè pof
- - funt
334. ' R E R v M T R A N sy l.
funt tefturt ; undemon ab re perfvafiffimum
*ohu eft,eam ne tridur qvidem tantu exerai.
tás oppugnationem fuftinere po//.,qvæ fi per.
eat , omnes nos periffe, iranßlvaniamqve
fimul & femel occupandam pro aerttffim
habendum eft ; in tantu itaqve rerum mo
ftrarum angu/fiu conftituti, adpedes veßra
Majeftatu provoluti, fuppliciter oramus ob
teffamárqve per mifericordiam cbriffi,
maturet ante in rffum al Puffe , praefidii
evauuatù , ex hos extremo mos eripere peri
culo ; longos tracturus, tot fuc-[fihus elarae
matiomu fpiritur, affliétiffîmùfq»e nofler fa
tu, non p utinutur, in uní á veflrae Majefta
tù maturâ benignaqve refolutione (poft
Deum) vita & falus noftra pendet, qvum
fummi vum fiduciâ [perantet , aum propria
defint ferviendi vires, Deum pro incolumi
ac longavâ Muguftiffimae veftre Majeftatü
avitâ fuppliciter oramus. Datæ.
Miffae ad univerfos Hungariae regni
Status, ac Palatinum qvoqve, ut pro
ipfis coram fùâ Majefiate' intercéde
… femts
I. - Renv wT R a N s y L. 335
: rent, per eundem literæ. Qvi tandem
„a reverfus, hanc fuæ Majcftatis refert re
… folutionem.
;f*
•*-.
Saeratiffima Cefareae Regiæqve Maje
fatu, Domini Domini no/fri Clementi£
.*
fimi nomine, Generofo Petro Fekete præfem
* tubu fignificandum. ?raelibatam fuam M4
jeßatem literas principalium fuorum acce
piffe, omniâqve & fingula in eifdem propo
fita clementer intellexiffe, nil it.-qve haáe.
mus magù in votü habuiffe, qvam ut Tranf
fjlvamiae, ejufdémqve avitarum libertatum
affertioni a, tuitioni , regno úmqve & di
tionum fuarum, atqve adeò totiu» Chriftia
mitatü fecuritati & confervationi qvàm
optime p officeretur, meqve aliâ intentio
ne præfidia fa in fortalitta ibidem habita
intromififfe, qtàm ut aeffantibus periculi,
reßitutaqve tramqvillitate ac libertate
Tramfilvanorum , 1m priflimum //atum re
duëtâ eadem inde educeremtur, méve aTur
ci, qvemadmodum haétemus Varadimum, &
alia, cum fùmmo totiw Chriftianitatù pe
ri,ulo
- -

- -

- -
I.
* ^ '^ 336 * R E R v M T R A N s y r..
riculo ac detrimento occuparentur &• deli.
merentur In cujus qvidem eximii fuae Ma
jeftata affeciùs & animi, im confervati*
nem eorundem intenti argumentum, ammu
entiam qvoqve à Portâ Ottomaniaae habere,
ut Generalu traëtatus,& commiffio percer. |
tor Commiffarios, utrinqve cum fufficienti. |
bus plenipotentiâ mittendos ac deftimamdo,
imftituam ur. lnterea verò ab armù & ho
ftilitatibus utrinqveaffetur <abßineatur, |
Qyare prefolandum omninò fùa Majefia ,
judicaret ab evemtu diítæ ac inftitutae cum
praememoratâ Portâ commiffionis, ac gene
ralù tractatás, meqve parti ulares aliqvo; |
feorfin cum paffi jemienfi inftituendos, cum
nom comftet , ipfum à prædtêtâ Portâ dele
gationem ejulmodi habere; Et in tali cafa
fuam qvoqve Majeftatem ex parte hac öer
tos fuo, Commiffario, reqvtfiti inflruâos
mittendos fore decreviffe. Velint igitur
ipfi etiam comatum fuum eo dirigere, ut in
traëiatu illo Gemerali, de toties diäü for
talitiâ agatur, meqve medio tempore eadem
•Pp4gnentur aut impetantur, De reliqvo
T T | eadem
* - •-• •
 -
<-
…
;!. 1. ■ » E R T E R r 1 v s.
a . -
337 4

eadem fuá Majeftate ipfi Petro Fekete gra

tiâ & benigmitate fùâ Cæfareá&-Regiâ cle
timemter propemfä mamente. Per sacratif
fimam Cæfaream kegiámqve Majeftatem.
Pofonii 1 o Junii, An. 1662. Ste
&phanus Orbam_. -

T.
* s E C T I o xxx.
INhumanis interim qvoflibet, imò
, … ipfam Principem Apafium tra&a-
bat Kucsuk Mefhhet Pìfàverbis, ru
i fticis praeterea ingentem extorqvebat
: per fuos commeatùm, cujus dimidium
aiendis fuisfuffeciffet, né his conten
$u$torqvebantur, fpoliabantur, omni
bó fqve exuebantur pleriqve bonis,
fa
tigavère hæc longain Principis Apafii
patientiam, miffò itaqve adOttomani
, cam Portam expoftulatum magnate ,
, qvodam J9anne Daczo, fubToenà
mortis ut fe contineat, Kucsuk Pafíe
injunétum. Sub iifdem Comitiis, de
relaxatione fummae regno impofitae ,
I annuo tributo nuper au&o, ád anti
. -- -- P. qvum
-

-->
 # 338 RER v M T R A n s v ,..
qvum reducendo modum, diftingvel
difqve Tranfylvaniæ limitibus rä&.
turus Gabriel Haller Temefvárinur
ad Ali Paffàm , cui hæc omnia à Port,
Ottomanicâ commiffâ erant , expedi
turà Statibus. .
Nec Epifcopus Vácienfis toties ;
Principe Apafiö negle&us propofitum!
fuum negligit, nullam enim qvamvis!
ad nuperas fuas literas Ë refo
lutionem, alteras tamcn eidem denuò
* * mittit, tenoris hujufmodi. -

Illuftriffime Princeps, Domine

obfèrvandiffime. -

llllamqvamvis ad iterata, à Pefra |

Celfitudine (incognitâ qvidem mi-|
hi causâ) acceperim refòlutionem. Ex
aulâ tamen fuae AMajeftatù certa qve- !
dam allata, neceffariôqve Celfitudini ;
veffræ fignificanda urgent , anteqvam
revertar, Tranfflvaniam imgredi; Eam
aem qvocirca fummâ cum comfidemriâ
rege » fae ac Kuciuk Paffe momime
• ' - raslite
fal- i
-.
*
 L 1 B E R T E R t 1 v s. 339
ras falvi paßás , comitivámqve fùffì
ciemtemtranfmittere dignetur, fciatqve
cum fcitu fuæ AMajeftatis veftram Cel
; fitudinem me velle adire ; Craffimo die
(Deo favente) Kövarimum verfus me
»;et moturus fum, illic neceffarium eft
comitiva fit prafems, moram rebus mom
f. patiemtibus. Spero Deo propitio publi
■ cae paci confultum fore. Eamdem im
if* terea divinæ prote&tioni commemdat, &
â manet paratiffimus fervitor Franciféus
Szent-Georginus, eleëtus Epiféopus V.ä-
ciemffs, & Præpofitu Pofonienfis. Da
£ tæ Szakmárini,&c. die, anno, &c.
Acceptis Princeps Apafius literis.
qvoniam in iis, cum fcitu Sacratiffi
- mæ Imperatoriae Majeftatis, de com
muniqve pace fe tra&aturum ingredi
velle fcripferat, miffae ut optabat, tam
ab eo, qvàm Kucsuk Membet Paßà li
teræ falvi pafsùs. Scribit præterea ,
Princeps eidem, ut filæ Majeftatis fà
tisfieri poffit exiftimationi, utrum le
gatus ejusadPrincipem veniat, infor
P 2, Ináre
 <?34o Renv » TR A N s y r.
mare ne gravetur, qvi Principi Apafiâ pM
| refcripfit his verbis. - , An

Cclfiffime Princeps, Domine I .

obfervandiffime. £;
Em Chriftiamâ pietate digmam v. | in«
ftra Celfitudo praeftitit, litera, falvjI j,
paßás ad reqvifitionem meam iranf<| ά,
mittendo. Intelligo vefiram Cey%tui;. I t,
mem feire velle, utrum legatu, Sacrati£ I non
fimæ Imperatoriæ Ζῆ eam,4/zwod ái
ex præcedemtibus meis literis intelligere i §i,
potuit, me cum feitu fuae Majeftati | evi
veftram Celfitudinem adituram, cum | ph
ab aulâ diétæ Majeflatù , nova qvæ• ; 10,
dammeceffariò vefirae Celfitudini fignifi- | tefi
camda acceperim; AMagmamim Deo/Àem Ap.
habems , publicae confultum fore qvieti, | ut p.
faltem comitiva qvamto citiùs expedia- I à q.
tur, me res tamts momenti per umutilem | roi
hamc moram perditum eat. De caetero ctp
Deus veftram Celfitudinem comfervet. | citi,
Cgja mamet paratiffimus fervitor Fram- | R
eafcua Sxemt-Georginu, eleëius Epißo- |em,
p*
------
----------
-
! I. 1 beR TE RT 1 vs. 341
pus Pacienfis. ExKöwär dic&c. Maji,
Anno &c. -

Ad eum itaqve comitandum Geor

*gius Szürtei officialis cum alâ eqvitum
Κόvárinum ufqve miffus, cui ut reétâ
„in caftra deduceret, nec eum Szamof
, ujvárinum divertere fineret, injun
, &um. Verùm contemptis ejus moni
„ tis, qvi virtute literarum falvi paßôs,
., non aliorfum, fed per qvos datæ erant
„ ad illos eundem effe affereret, re&à
„ Szamofujvárinum verfus profeétus ,
} evocatis illinc Commendante ac Ste
i; phanoEbenio,occultacum iis init col
„ ioqvia, impetratifqve à Stephano E
â benio eqvis, illis ve&tus ad Principem
% Apafium, caftra penes Claudiopolim,
, ut præmißum, habentemproficifcitur,
à qvo certis in occurfumejus Hunga
£ rorum miffis cohortibus honorificè ex
„ ceptus, in tentorium ere&tum dedu
f.„ citu£-;
Reliqvum •

diei
• • •

qvieti datum. Se
, qventi, nomine Principis fàlutatus, ne
q.f P3 itine
 341. R Ε R v M T R A N s * r.
itineris fui caufàm aperire gravaretur,
rogatur, ipfius verò arbitrio, qvâ Prin-|
cipem die coram alloqvi vellet per
miffum_.
vatuor Confiliarii, per qvos pro
pofitùm fùum Principi aperire poífit,
ut ad fe mittantur, oprat ; Comes ita
qve Ladiflaus Redei, Joannes Betle- !
nius, Sigifmundus Bánfi, ac Francifcus
Kerefztefi, Confiliarii à Principe mi£
fi, in qvorum præfenitâ, bomo elo
qventiffimus,qvantopereTranfflvamiae
(patriæ fuæ chariffimae ) calamitat£
bus compatiatur,prolixü recenfet verbis,
mec fé ipfo qvemqvam ejus amamtiorem
gloriatur, cum fcitu itaqve fuæ AMaje
ftatù ad fèdandos regni tumultus, edu
cemdäqve è fortalitiis Tramfflvamici,
praefidia Germanica fé vemiffe refert.
Perùm mifi Commendamtem Claudiopo
1itamum ipfimet alloqvi liceat, irritum
-fore laborem, mec fecretum Domimi fùi,
etiam fi præfémtiffima immineret mors,
' /? chartæ commiffurum, dicit.
Nom
m- - ------- — - -

'! L 1 B E R T E R r 1 v s. 343
Non mediocrem diétis Confiliariis,
qvod fecretum cum Commendante ,
Â>Iaudiopolitano colloqvium tantope
Te $; , ne aliqvid diverfi molire- _
„tur , fufpicionem injecit, verùm opta
tam offerenti pacem, maximè verô vi
jro fpirituali, qvem à fuco alienum effe
[oportebat, non poterant non credere.
„Cun&a itaqve ab eo prolata Principi -

Apafio referunt; ut feqventi die ante

, portam Claudiopolitanam, cum di&to
„ Commendante coram loqvatur, tam
' • - - v a

„ à Principe, qvàm Kucsuk Paßâ per

1 miffum ..
' Seqventi itaqve die tubicine Prin
jcipis præeunte,carpentoye&us,urbem
yerfus fe movet, occlufämqve metu
„ hoftili portam carpento ingredi non
% valens, Principe, ac Kucsuk Memhet
„ Pafçâ, infciis, pedes urbem ingreditur,
Ζ tres, imò plures cü Commendanteho
„ ras in fecreto de rebus ipfis folis notis
, tra&tat, confcenföq;curru regreffus in
caftra,explofiones longè freqventiores
X P 4. qvàm
… -
344 - R E R v M T R A n s rr.:
qvàm ha&enus unqvam fa&um ,
urbe fubfeqvutae.
Circa vefperam ejus diei, eqvosa:
aurigas, à Stephano Ebenio rogatos,
proprio fervo (qvidnam ejus cómmi. |
ferit fidei ipfe novit) adjun&o, infcii; |
omnibus Szamofujvárinum Epifcopus
Vácienfis remittit. Sed excubiis rem !
fubolfacientibus, revocatus fervus, au
rigæ ac eqvi dimiffi. _
Κucsuk Memhet Paffa qvoqve offi
cio humanitatis (fi illius qvoqvomodo !
particeps dici poteft) fatisfacere vo- ,
lens, OlajBegurn Gyulaienfem, homi- |
nem vafrum , lingvaeqve Hungaricae
peritiffimum, ad fàlutandum di&um
Epifcopum mittit, per qvem ignoran
tiam horæ ingreffu ipfius, qvâ præpe
ditu (tanqvam Sacratiffimæ Impera
toriæ AMajeffatis congruebat legatum)
obviis Turcarum cohortibus fòlemniter
•excipere meqviviffet, excufat, cùm pu
blicæ infudamtem paci, qvalitercolere
deceat, nec ipfe fit ignariu. Eum ita- |
qve
■-*-

„ L ; srr T e R r rv s. - 345
gve tanqvam amicum fuum , ut con•
f;enf, feqventi die, phalerate , qvem
„spfè miffuru eff, eqvo, ß adire , de
Âodalitatihìfqve pacis traótare, negra
33vetur, rogat.
i S E C T I O XXXI.
j e ATile, à fuâ Majeftate, ipfius
f, qvicqvam commiffam fidei me
at, 'nec' educendorum è fortalitiâ
a Tramfflvamice præfidiorum poteftatem
„ baberé ; Perùm ad perfpicienda res
, Tranfflvamicas , ut de iis fuam Maje
„ ftatem im vertate informet, fé ingref
„ fum refert. Cum fupore audit Olaj
j Begu, verbis per qvatuor Confiliarios
p. Primcipi munciatis contraria dicemtem,
, qvorum at memor, promiffis fuis fatiß
„ faciat, pacéqve inter duos potentiffimos
, (ut ipfé ait) Imperatores renovatâ , è
! • • • •

, fortalitiu præfidia educat , hortatur;

! verùm ille qvicqvid ffecificati qvatuor *
j Comfiliarii ipfius momine dixerant,fe di
, xiffe, velfa£turum, apertiùs megat.
£ P5 Difce
 346. R e rv m T * a w s x l.
Difcedit turbatus è tentorio ipfi
Olaj Begus , ac Principi Apafio pri
mùm , mox Kucsuk Memhet Paff, I
Epifçopum Vacienfem , omnia verbi
revocaffe, fignificar-.
Qvo diétus Princeps acTranfylva
ni audito, è magnâ pacis fpe triftes ex
cidêre; Kucsuk Memhet PafIa autem,
(naturâ impatientiffimus, ac omnis
expers humanitatis) vehemenrer ex
candefcit ; Janizaris tentorio ejus cir
cumdato, legati authoritate èeftitutus,
cur expißeatam, techmãßqve molituru,
imterruptâ domefficâ qviete Tramffvae
miam ingredi præfumpfèrit, qvaerems.
Nifi itaqve promiffis fatisfecerit,ca
frú nom egreffurum jurat. Vacienfem
Epifcopum qvicqvid libuerit fub no
mine fuae Majeftatis licere fibi ha&e-
nus credentem, non mediocris (his
auditis) inceffit timor ..
, Regni itaqve Tranffvamiae Statu,
(qvi ibidem in caftris cóngregati erant)
at Sacratiffimae Imperatoriæ Majeffatis
-
(ex
;t; IL 1 n e r T e r r 1 vs. 347
( ex cuju fitu ipfe Tranfflyaniam in-
-
l

_greffus ) momem præ oculis habentes , li

íeám á Kucsuk Memhet Paffa, â qvo
---- :
juramentales miffae fuêre ei literæ, fibi
"obtimeant paffum, rogat; Apud qvos
„diétum Epifcopum; T(etiam fi legatus
jeffet (defie&efido Szamofujvarinum,
j (qvo divertendi licentia, literis jura
: mientalibus minimè gra; inferta 5) Ex
pediendo clam ad Stephanum Ebeni
j ùm fervo fuo ; Principe Apafio ag Ku7
csuk Memhet Pafiâ infciis in Civita
tem ingreffu; revocando praetereapro
lata in præfentiâ qvatuor Confiliario
rum verba, ipfùmmet fibi exitium pe
periffe,qva mvis conftaret; Fallitamen
per eum , qvàm Sacratiffimam Impe
ratoriam Májeftatem offendere malué
re. Singul6fqve è tribus nationibus ad
Kucsuk Memhet Paffam mittentes le
atos, ut liber dimiteretur emixè roga
áêre , fed ille pro deprehenfo in re tam
manifeffá intercedentes,mom impruden
* ter, verùm ex collufione malitiosè face
? - - P 6 re, ob
348 R e R v M TR a N s r ,..
re, obfeqvio Ottomanicæ Portæ (ut p
erat ) mom fatisfaciemtibus mumqvamf
affenfurum; Qvinpotiùs per celere, ia.
bellarios hæcomnia 4li Paffe figmificae
turum , ejúfqve difpofitioni rema totam
fubjeëturum,reffondet; Regnum Tran
fjlvaniae potentiffimi Imperatoris haere.
ditarium, feqve (donec fortalitia Ger
manicis præfidius evacuabumtur) cum
plenariâ authoritate defenßomae ejus
raepoftum, memimiim negotius regmi vel.
le fubjacere fubne&tems. Severis præ
terea verbis, cur diftus Epifcopus pe
temtiffimum Imperatorem fallere præ.
fumpfiffet, exemplámqve in ipfo me ta
!ia alii attentent facturum fe dicit.
Difplicuêre haec Epifcopo, multif
qve percomplures dies vicibus, fi ipfi
Szakmarinum regredi permitteretur,
certo certiùs pacem (fe intercedente)
coalituram, afferenti, eadam à Kucsuk
' Pafsâ refolutio data.
Pollicitationibusitaqve fep^ffe ela
bi, non ampliùs fperans diétüs Epifco
- - pus.
r. LI • er Te R r 1 vs. ' 349
pus. Arefationem fuam, extremè pe
„?iclitamtis Tranfflvaniae ftatum, per li
„tera, (qve celeri curfu per Principems
,-dpafium fuêre tranfmiffe) sacratiffi
„ mae Imperatoriæ AMajeffati , totiqve
„ ejufdem aulæ, mom fime lacrymis aperit,
„ ut edu&tis præfidiis publicæ confulatur
„ paci, per vifèera Chriffi obteffams , qvae
j anteqvam obfignarentur , , Kucsuk
', Memihet Pafsâ præfente, ut perlegan
, tur ab codem imperatum ». Generali
, præterea Francifco à Schnejdau (qvi
, juxtaRivulinum, (NagyBánya) cum
• certis erat armatorum millibus) ut ibi.
i, dem fubfiftat, mec alteriùs verfùs Tan
a ßlvamiam moveat gradum, literas in
, ferim ad Sacratiffimam Imperatoriam
: AMajeftatem fèriptas promoveat,fèribit.
p.

Nil interea horum, qvid Epifcopus

: Vacienfis ageret, qvibúfqve negotiis

3 gguparetur., cognitum in aulâ fuae

Majeftatis; Literæ qvocirca ab eadem
; ad illum mittuntur in haecyerba.
- P7 SECTIO
;'
?
 - ---

35o R * av M Ta A ns r z..
S E C T I O XXX II.
Eopoldus Divinâ favemte clemes.
tiâ, Eleëtus Romanorum Imprra
tor femper Aaguffus. Reveremâle f.
delis nobis dilette. Intellexerit fialb.
tas tua ex aoffris die 1 5 & 2.o Aaaji,
INos benígnè refolviffe, qvòd fi Claudio
polis , qvæ artiffimâ obfidiome'premi
munciabatur, nom ampliùs mamazemeri,
neqve etiam fuccurrì poffit,tumc prae/í-
dium impofitum educendum effe , ea
conditione, qvamdo Apafius affecuratur
fuerit , qvòd Turcae mihil ulteriùs fint
prætenfuri, fed omnia im priffimum &
antiqvum ffatum repofituri, cùm mul
temus fit noftra intentio, ut præfidium
Germanicum Claudiopli egrediatur , f
Turcae illam occupare vellent, potiùs
verò ut diíta civitas in libertate fu4
permaneat, & omni meliore modo de
femdatur.
Neceffarium judicavimus per ex
preffum Curßrem hanc benignam no
74*
— - - - - -

r! Lτ e ρ R TeRTivs. 451
„ftram intentionem meliùs explicare, me
“fortè præmaturis traítatibus commumi
Apatriæ bomo qvoddam damnum adfera
„tur, & proinde moverit fidelitas tua, eâ
„ moftrâ effe refolutioné, ut præfidiâ Clau
a;diopoli mom educatur, meqve de eduthis
,j me ejufdem traétetur, mifi extremâ me
, eeffitate poftulante, nempefilogus ille ab
„ impofito præfidio ulteriùs defendi, five
„ etiam eidem exteriore militiä fuccurri
, mullatenus poffet, tunc primò fidelitas
j tua traëtatus, fub conditione tamem in
a amterioribus literis moftris expreßá , ut
, Turcæ præfidiam mom imponant , &
„ ommiaim priftimo tramqvilloffatu,atqve
/ibertate permittamt, imire poterit. Se
j cumdò, cùm plurimùm imterfit, me di£ta
„ ordimantia ad notitiam aliorum perve
miat, adeöqve noftri fervitii ratio ommi
; modè expofeat, ut eadem ordimantia im
ἀ fecreto fervetur, & mulli mortalium
communicetur, eapropter eamdem fide
litati tuæ prout 15 Maji motificavi
mus, im benignâ confidentiâ detegere,&
f! - - · eju«/;
 5*. R E R v M T R A N s v r..
ejufmodi traílatus, pofito fuprà »em
|
fato neceffitatis cafu, eidem committeri
voluimus , mom dubitamtes fidelitatem
tuam omnia in fummo fecreto habitu. |
ram. Tertiò, præftolamur per latorem !
præfentium, exaétiffimam informatio
nem omnium rerum, qvæ im partibus
illis aguntur, qvarum motitiam fideli
tau tua per diligentes & fideles explo
ratores acqvirere, & mox de iis per bunc
Curforem informare non intermittat, |
prouti idipfum qvoqvenoftro conftituto
Colomello Francifco de Schnejdau mam.
dari curavimus , & pro fine Imperia
lem Regiámqve gratium moftram fideli
tati tue benignè confirmamus. Da
bantur in arcé noftrâ Regiâ Pofonienfi
die 1 Menfis Junii, Anno 1 6 6 .
Regnorum noftrorum Romani qvar
to, Hungarici feptimo, Bohemici ve
rò fexto. Leopoldus.
Generalis Schnejdau (adjun&is
propriis) Epifcopo Vacienfi in caftra
Claudiopolim juxta fita has tranfmit
tit,is
t! Ly ne R T E R r 1 vs. 353
$it • in fuperficie literarum, præter
ipfius Epifcopale munus ; gonfilia
Ἐium, per partéfqvc regni Hungariae
fuperiores Generalem eum Commif
'farium intitulans. Integræ utraeqve
, operâ Principis Apafii qvo deftinatæ
erant penetravêre literæ, verùm exin
* formätione Janizarorum, qviarétâE
. pifcopum circumdederant cuftodiâ ,
, allatas easeffe intelligens KucsukMé
het Paffa, invitum coëgit Epifcopum,
! ipfi, ac per eum cun&is evul are. Ex
*. qvibus certam de educendisfub condi
' fione præfidiis tempore in Tranfyva
* niam ingrefsûs eum habuifíe confiitit
" ordinantiam, verùm donec refiftendi -

. füpppeterent vires, ne deditioné urbis.

: Commendans Claudiopolitanus face
' ret, apertè in literis pofterioribus ve
' tabatür. Qyod prætér expe&ationem
* Statuum incognità nobis fa&um causâ
. £itemur_. -

* Im Tranfflvamiam ingreffu, aíiígve

, prememoratu Epißopiºracienfii
Π , in
, terea,
β /
 344. R E R v M T R A N s wr L. -!
terea imtellectus exliteris Kucsuk A4e
het Paffe, Ali Paffa adfe Teme/vari
mum deduci imperat, cui morem gerem;
ille, dum dicio Epifcopo ut ad /£qvemtù |
diei iter fé accingat, mumciat, nonnuk
li fervorvm metu perculfi, (eosin cam- ;
po pafcentes eqvos nemine cuftodi
ente) deferto hæro aufugêre, qvos ta
men non proprios, fed à Simone Ke
ményio ipfi adjun&tos fuiffè , deinde
conftitit. Epifcopuscum trecentorum
eqvitum comitivâ Temefvarinumver
fus feqventi die promotus, appropin
qvanti, qvingenti eqvites ab Ali Paffâ
in ά miffi, €xceptúfqve fàtis
honeftè, hofpitium nihilominus ipfius
ar&tà Janizarorum cuftodiâ circum
datum ,. -.

Evulgatâ undiqvaqve diéti Epifco

piareftatione, motis verfusTranfylva
niam GeneralisSchnejdau caftris, Ku
csuk Memhet Paffam, ex inopinato in
caftris adoriri ftatuit, verùm intentio
ipfius minimè alios latere potuit ; uni
í
verfis
f. LI B E R T E R rrv s. 345
„•erfis itaqve Turcicis proceribus , ut
rzpedimentis calonibúfqve Marofva
„2arhelyinum verfus ad interiora regni
22b mottem remiffis , ex imopimato eos
jz/i ipfùm opprimereftudemt , cum toto
„^aroum robore aggrediatur,velocitaté
4ve famam fui præveniems, feffos eos,
qvos fpes victoriae , mil tale metuentes
Σreddit, (cum eodem in loco hoftem prae
„ ftolamti, cum triplici hofte, Cludiopoli
„ tamo nimirmm , ac Szamofìjvarienß
: præfidiis , exercitâqve Generalis
… Schnejdau ipfi pugnamdum effet, im
j vadat, fvasêre, -

, Sed ille omnium (nifi ftolidam te

„ meritatem eam dicas) virtutum ex
£ pers, confilio eorum prudentiæ pleno
contempto , nunqvam Generalem.
:, Schnejdau fe Ę. fibimet per
? fvadens, fi ille boftili erga fé effet ami
mo , ibidem expeëiaturum reffomdit.
1 verùm non fatis prudenter fibi confù
2 luiffe , paucis poft diebus experientia
, docuit-.
;? Nec
r.
356 R E R v M T R A N s vl
Nec præfidium Claudiopolitanu
interim penitùs vacabat; Circa horam]
enima cujufdam diei decimam, eruptio
nem magno animo,fed irritam tènt*.
vit : Kucsnk Memhet Paffa enim i;
omnes occafiones intentus, paratiffi-|
mum femper tenebat exercitum, qvo\ it.
fuperveniente, facilè profligati, nec£- I ufi
nefuorumja&urâ erumpentes ; Com
mendans ipfe urbe exclufus,in molen- | f.
dino, qvod aggeribus muniverat abdi-| ii
tus, confervatus, qvem fiilliclatere ho- ! d.
ßibus innotuiffet, procul dubio in ho- I f
ftium deveniffet poteftatem. £
C
S E C T I O XXXIII.
C.

Ontinuatur interim in caftris S

-appropinqvantis Generalis à
Schnejdau rumor, fer6qve falubre fuo
rum confilium, imprudenter à fe fpre- | M
tum videns KucsukMemhet Paffa, fuf- I t
ficientibus, pro avehendâ tam magnà I D
commeatûs copiâ, qvam regnicolis ] P.
csudeliffimè extorferat, deftitutus cur- I *
—' - rubus, l `

, •
 r -— —–
'. 1L1 » E r T r R r 1 v s. 357 : -

£ùbus, non mediocri ejus parte illic re

;i&â, duo milliaria Hungaricaretroce
„áere, caftrâqve juxta civitatem Tor
I3am in campum Kerefztes transferre
Lcogitur; procul dubio ne ulteriùs re
.cederet, auxiliorum duorum dierum
[itinere diftantium, qvæ effe&ivè intra
'vriduum fupervenêre, fpe animatus.
, Claudiopolim ufqve penetrans cum
I fuis Generalis Schnejdau defèrta repe
, rit hoftilia caftra, renovatôqve praefi
, dio Claudiopolitano, nil moratus,De
, fimum verfus, illinc in regiones Hun
gariæ vicinas regreffus, ingentem pe
corum vim, miferrimis eripit rufticis,
i caftrâqve juxta pagum Szil£ g in ripâ
Samofii fluvii Szakomarinum verfus
currentis locat-.
... Principe Apafig unà cum Kucsuk
:i Memhet Paßá caftra in campo Keie£
| tes (ut praemiffum) habente,Joannes
I. Paczo jam pridem ad Ottomanicam
3 Portam expeditus, cum fupremi Ve
, zeiii fupervenitliteris,in qvibus inter
* εςliqva
[ ^ 358 'Rervm T r A n s v ,..
reliqva fcribit ille, Sacratiffimae Im
ratoriæ Majeftatis legatus, qvi adpr
cem traëtandam ά, fu£
rat expeditus, ad d i Paffam (cui pl.
maria traëtandi data fuerat potefiae]
rejeétus qvamvis fuiffet. fupervemier

-
te tamem recentiori ejufdem A4ajeffatis
legato, ibidem Conftantinopoli tracta
tum definiri placuiffe , conclufàm qvo-I
circa intellegat Princeps dpafius im
ter duos Imperatores pacem, qvam vio
:
lare minimè præfumat , omnes qvis
potiùs aëtiones fua, ad eam tuendam
dirigat. '
Conformes Kucsuk Memhet Paffae
qvoqve miffae, ne aliqvid hoftile molia
tur interdi&um. Qvæ in caftris prc
mulgata, non mediocriter exhilaravè.
re cun&os.
. Verùm fùcceffu temporis optatae
pacis rumor paulatim evanefcere cœ
pit, Purpuratus enim Supremus con
clufàm inter duos Imperatores pacem
qvaliter fibi perfvaferit, ipfe novir, ;;
* - - Con
 - -
-=-

;!, IL 1 B E R T E R T 1 v s. ' ' 3 ;

, Continuatus tamen per totam Aefta
„ tem ac Autumnum ejus tra&atus, prae
a cipitiqve hyeme, exercitus fuae Maje
, ftatis (qvi mediocris erat) in arces
, Hungariæ, Turgis viginas, in hyberna
* diftributus ; Ali Paffâ cum immensâ
|;fuorum mulritudine , , Temefvarini,
' Albæ Græcæ, in aliífqvg fortalitiis
, Turcicis, Kucsuk Member Paffâ cum
í ɤ
, gefferat, ibidem qvartiria fua fixêre.
, T Nec Gabriel Haller (qvem regni
, Tranfylvaniæ $tatus cum qvibußam
adjunétis, ad Ali Paffam dere jam fpe
' cificatàexpediverant,perlongum tem
, poris intervallum negotiis regni cum
emolumento Temefvarini incumbcre
3 poterat, mellitiffimis qvamvis enim eú
” Alì Paffa & fui demulcerent verbis, nec
contra pun&ta deditionis Varadienfis
qvicqvâm terminis regni Tranfyvaniae
? adempturum Ali Paffa affereret,infigni
* tamefi magnus ille neqvam perfidiâ,
* violatis (qvas juramento firmaverat)
. , dedí
36o R Ε R v M T R a s s v *..
deditionis Varadienfis conditioni
off ialem qvemdam fuum (Piri Paff I. F
dictum ) Regeftum qvoddam ( i;1 V
Tffter nominant ) clam fçribere, preAi j.
ter Comitatum Biharienfem , in qw | ri
arx Varad fita erat, Kara/?.nemfem,a I ex
Szolnok Mediocrem integros Comita- (c
tus,Comitatuum verò Colofienfis, Szo/-I pe.
nok Interioris , & Dobocenfis potiorti I im,
partes tanqvam ad arcem /2raa ptr- I ta
timentes, iis inferere jubet, expeditoqv* I •,
elandeftinè ad Imperatorem Turcarum \ }
cum diöto Regefto eodem, confirmati- I A
mem confignationis fuae vafrè urget, m J 'J
ipfum contra propria patia feciffe Ot- I t
tomanica Porta ( â qvâ ut obligationi | ta
?uae tempore deditionis arcis Varadien- | rs
fit fatiæ fatisfaciat, feverè erat inju- I p.
{tum ) fuholfacere poffet , omni celant 1\
induftriâ.
Non ramen haec latere potuêre fá- I si
gacem Gabrielis Haller animum, per I d.
qvem empti muneribus AliPaffaeCon
filiarii, nefarium hocce myfteriumim [ c ]
-- - - . lucem
 —-= .

ΊL 1 B F R T E R T 1 v s. 36
ucern prodidêre. Informatus itaqve
2rinceps Apafius, tam ad Purpuratum
„Varadienfem Hufzaim Paffám, percu
Jus fubjeétos indefinentes cótra mifer
timos rufticosTranfylvaniæ fübjeétos
excurfiones fiebant, literas ac legatum
;(curcomtramandatum potentiffimi Im
peratoris talia attentaret) expoftula
, tum mittit ; Qvam etiam Ottomami
, cam Portam iteratis vicibus demißè
, eadem de re legationibus & literis vel
, hodie fatigat, nullâ tamen fpecificâ
„ Ali Paffae (qvem mater Imperatoris
„ Turcarum fingulari patrocinio tueba
3 tur, minimè itaqve accufare tutum e
? rat) mentione faétà, fedomnia Purpu
? ratiVaradienfis (Hufzaim Paffae ) ab
„ ipfóqye (qvafi) fubordinati Piri Paffae
machinationibus imputans. Utrum ,
labor hic Principis felicem (qvem fa
, xit Deus) fortiatur effe&tum, exitus
docebit-. -

; Circa haectemporaReverendiffimus
' ac Illuftrißimus Dominus Francifcus
2 -----
% - - - QL Szent
z ^
^
36. R E R v M T R A N s * r..
Szent-Georgius Epifcopus Vacienfi
fuae MajeftatisConfiliarius ( qvem :
præmiffum) Kucsuk Memhet Paffa, :
caflris juxta Claudiopolim pofiris T
mefvarinum tranfmiferat, arefto qii.
dem folutus, vir mollis, ad fuftinenà i
qve vicißitudinum humanarum one
ra, non fàtis firmus, dum moerore fé
> conficit de exitúqvetra&tatûs felicide
fperat, in humanis effe defiir-.
GabrielHallerqvoqve ac reliqvi re
gni Statuum legati ha&enus minimè
' dimiffi, honeftè qvidem abfqve arefo
ibidem commorantes, optatâ cum re
folutione eos propediem fe dimiffù
rum fpondente Ali Paßâ, qvæ qvaliter
præftabit, exitus rei docebit.
Nec Kucsuk Memhet Paffi (qvem
per magnatem qvendamJoannem Da i
czo in Portâ Ottomanicâ de exceffibus
compluribus accufatum, comminatio
néqve mortis ut fe contineat admoni
tum fcripfimus) res Tranfylvanicas,
Principémqve Apafium,inOttomanicâ
- Portâ,
 -

- - -------- -

*. IL 1 a E R T Err rv s. 363
3®ortâ,perCamcellarium cjufdem(Rez
- Effendi ipfis di&um) cujus filiam uxo
„ rem habebat, traducere, Ali Paßám
a qve , cujus omnes aétiones fub ffecie
,4 probitatis hattemusfattae Tranfflvaniae
— exitiofe funt fuereqve, imdefinenter ir
„ ritarepraetermittebat , intervemiemtiis
( mommullis fidem verbis ejus affruenti

';
bus, qvæ fic fe habebant : Sub fpecie
commeatûs miferis rufticis extorjven
„ di, divifiim toto regno Turcæ, ubi vel
, meticulofos vel debiles nancifci pote
rant, eqvis aliifqve rebus exuere pro
;3 nihilo ducebant, paulatim verò vires
3 fumente audaciâ, humiliü qvoqve tho
rosincaeftare aufi;Qyoddum in fubur
bio civitatisCoronenfis (BraffoHun
garis) qvidam Turca tentarepraefiim
£ìffet, refiftentem mulierculæ maritum
ô gladio brevi (qvali fermè omnesTur
cæ, depofitis etiam aliisarmis utuntur)
transfixum occidit. Concurrunt ad ex
citatum vicini tumultum, captúmqve
homicidamadfupremumejus urbis ju
Ę n Q_a dicem
364 - RERvM T R A n s v L
Jicem deducunt, qvi convocato Sen:
tu, in homicidiotam manifefto depre.
henfum juxta leges regni capite ple&i
juffit, nondum exolefcenteantiqvaeli.
bertatis memoriâ,patriarümqve Iega
rigore mentibus eorum.
Hoc Kucsuk Paffa audito, homici
dam qvidem tam manifeftum dire&è
excufare erubuit ; Verùm potemtiffimi
Imp?atoris milites ipfiw /o/ias dire
êlioni pænæqve fubjectos prætemaems,
mom licuiffe tributariis Imperatoris Geb
ditis mamus militi fuo injicere afferì, |
ultionémqve de iis qvi in alienam (ut
ipfe ait) meffem falcem immisêre, fla
gitat.Cuimodeftiffimis Princeps Apa
fiusrefpondensverbis lenire nitebatur
immeritò expoftulantem; fed illæ an
tiqvæ non immemor offenfae, per ho
micidæ capite muléiati cogmatos à fé
fubordimatos Ali Paffam eodem de mt
jotio, mom juxta rei veritatem infor
¤atum reqvirit , Principem præterea
-Apafium (ad qvem oratur;
 I, 1 B E R T E R r 1 v s. 365
: diis munitorum fortalitiorum Com
L.: »emdamtes de rebus mom magni momem
•.'
: ti literas per tubicimes miffitabant, )oc
ar*
.

r cultam cum Cæfareamis correffondem

v tiam habere prætendens, intantam de
ducit diffidentiam, ut literæ ejusqvam
vis veriffimae nullius efficaciæ, Kucsuk
Memhet Paffae autem omnia fcriptave
ritatis plena coram Ali Pafsâ cenfè
1T€ntut. -

Obtinuitqve hoc aftu, ut hyberna

qvæ in civitate Marufvafàrhelyienfi fè
cundùmdifpofitionem Principis Apafii
ac regni Statuum fieri debebant, ipfius
folius arbitrio fùbmitterentur, prò lu
bitúqve fuoin civitateSaxonicaliMed
gyes, ingenti cum totius regni jaéturâ
hybernatumfubfifteret; abufus itaqve
authoritatetalibus technis partâ, com
meatum qvi modeftè & proportionali
ter diftributus, numero triplo pluri
bus qvàm ipfius erant milites fuffecif
fet , miferis regnicolis extorqvet, vici
nas circumcirca regiones vicatim fuis
Q3 diftri

*-
 ——————

366 R E R v M T RA n-s y r..

diftribuit, nec ita eos emunxiffe co
tentus, fingulis pagis literas prote&io
nales invitis incolis (qvi eas inutile
prævidebant) obtrudens, certam pro
eis fummam exigit, fuperadditi perfis
gulos pagos ejufdem milites, qvi dum
qvartiriaprofuis commilitonibüstuen
tur, pro menfe à pago qvolibetqwim
qve Imperiales Paffae fuo adminiftrent.
Ipfe Kucsuk Paffa ex commeatu tot
fceleribus extorto, macellum in civita
te Medgyefienfi per fùos erigit, Ex fa
rinâ verò fimiliter partâ, per piftores
panum in foro ejufdem urbis public?
qvaefturam inftituit, eámqve per com
plures fèptimanas, Medgyefini exer
cens, cum totam circumcirca fitam re
gionem penitùs exinaniviffet, majori ;
rum emolumento fe cum fuis pifcatu
cum fperans , cum adjacentis provin
ciæ jaéturâ aclacrymisSefpurgum non
hybcrnatum, fed qvæftùs exercendi
gratiâ tranfit , eâdemqve continuar.
* Imminutâ, itaqve coram Ali Pafiâ
- diéti
 - -

<t L 1 B £ R T E RT 1 v s. 367
'a;&i Principis exiftimatione, neceffi
._* - • -

tati parere cogitur-. Accedebant aliæ

3I
qvoqve contra eum calumniandi occa
- - - - • •• •

Ifionés. Nicolaum enim Davidis Zo

jyomi filium res novas moliri fufpe
7 &um, Turcis autem multis largitioni
' bus acceptum, in areftum cenjecerg;
cujus cafui Kücsuk Pafîàm indoluiffe
certò creditum. -

s E c T I o xxxiv.
C;j hæc tempora præcipiti hyeme
àSacratif: lmperaioriâ Majeftate,
certos ad Principem Apafium expedi
toslegatos Szakmarinum appuliffe au
ditum, qvi tam addi&um Principem
qvàm Ali?a(lam proliteris falvi påßás
èxpedivère curfores, obtinueréqve
ß qvod optabant. Ali Paßátamen ut an
£ feqvam Tranfylvaniam ingrederen
; tur, ad ipfum Temefvarinum defe
&terent literis fuis inferente, qvorum
adventus ob caufàm nobis ignotam
, per totam byemem dilatus.
; Q4 Verùm
r 368 R E R v M T R AN s * r.-
Verùm alii ejufdê Imperatoriae !
jeftatis legatiTemefarinum Vienri
ad tra&andam pacem cum literis pl.
nipotentialibusexpediti praedi&o di
neri infudantes, magnâ coaliturae p. I.
cis fpecirca finem Februarii exbilari-I
runt cun&os, qvo exituinferiùs Iucidè
perfpiciet le&or .
Duplici eôqve graviffimo morbo I
laborabat ÉÉÉ;. 5 má
| cello enim forôqveSefpurgi occupatis,
Kucsuk Paffâ extortas miferis rufticis |
pecudes, co&ófq; panesvendendo ne
fariam qyaefturam per füos exercebat,
exutáfqve per eum omnibusbonis re
giones,id qvod impoffibilceratpraefta
r- re cogens, dum inexplebiliejusdefide
riofàtisfieri non poterat, crudeliffimis, | |
; miferos homines afficiebat verberibus. M
Impofitum ex adverfo o&uaginta
millium Imperialiumtribututn, Otto
manica Porta non fine minis admini- I .
! ftrari jubebat;Magnam Tranfylvaniae I j
partem, contra pa&ta deditionis Vara
dien- !
 -
.-*
- L 1 » E R T E RT 1 vs. 365
…aienfis à Purpurato ejufdem infignis
-fortalitii occupari; Claudiopolim, Sza
IL rmofujvar, Betlen, & Kövar arces, ad
jun&táfqve regiones per Cæfareanos
Toffideri; Kucsuk Paffàm præfpecifi
-~
—- <catis modis qvod refiduum in regno
ar erat expilâffe non perpendens.
Tot rerum difficultates terruêre
z. non mediocriter Principem Apafium,_
qvi exhaufto (ufq;adgroffum)perpræ
deceffores fuos regni ærario, folum
;
--
Principis nomen infigniâqve ejus na
&tus, nullos inter tot rerum procellas
regni proventus ha&enus percipiens
fuccurrendi deftituebatur mediis. Ex
: traordinaria qvocirca eâqve Generalia
Menfe Februario Anno [1663] in op
pidum Sza£kézd cogitur indicere re
gniComitia, ubi propofitis rerum ex
tremitatibus, non rufticis (uti aliàs
moris erat) fed prærogativâ nobilitari
haétenus ufis, impofitum juxta pro
1. portionem facultatum,tributum. Pro
ceres qvoqve Tranfylvani qvi poft in
- Q3 opina ~-
' 37 o R E R u M T R as s v r.. I.
opinatum llluftrißimi Principis K:
menyii cafum, feliciorem Caefàream<|
rutm rerum fucceffum etiamnum fpe
rantes, à Principe Apafio, regníqye
Statibus tamdiu diffenferant, exoráá
fub iifdem Comitiis regnicolis, ai
unionem reliqvorum admifsi, Confti
tutionéfqve contra eos ha&enus latæ
annihilatæ funt. Patientiam Divinam
ad ultionem provocantibus tot affì
&iffimorum lacrymis Kucsuk Paßäm
qvoqve comitari cœpère fa&orum {uo
fum (ut crediderim) fäta, diffenfione
enim intereum , fubordinat6fqve ipß
officiales orta, univerfâ ejus facinora
Ali Paffæ, qvi fupremus Imperatoris
Turcarum Generális(Szerdafipfis di
&us) erat, per eofdem maniféftata, id
exitiú ejus adeò irritavère eum,ut tan
qvâ Potentißimi Impratoris regni de
populatori palam mortem minaretur;
vod utinam Divina faxit bonitas,ju
ftôqve noftro dolori hac vi&imâ litet
Ali Paffa. ' LIBER
 – 37I
] L IB ER Qv AR* us.'
--r

2B R E V I A R I u M L Iv R 1
' Q V A R T I.
Σ -

; IL%, inter duor orbi Momarcha, pa- `

j£ _u câ traétatua, & fermé jam conclufu,
Š iniqvas fùbinde Turci fubmeàtentibu4 condi
;!
.
tiomes evanefcit. Multifórmi per Kuciuk,
Ê faffam Tramffluaniae oppreffio. Tributum
] ingems toto regno Tranfflpamiae impofitum
?; ab exiguâ qvae fupereft ejus parte crudeli
í ter extorqvetur ; Preces Tranfflvanorum
pro relaxando eo habitae irritæ, Supremus
Purpuratus câ ducemti, circiter millibus ar
matorü bellüRomanorum Imperatoriimfert,
& Budáverfus fe movet. Chami Tartaror?
five Praecopitarum Principà filius, utriufqve
praeterea Valachiae Principes perTramfflva
miamtramfeuntes, Budam verfus properamt,
rapinifqye ac caedibus graffantur.
S. E C T I O I.
- ú Nno 1 663 fenefcente Mar
άtio defideratæ tamdiu inter
§ Romanorum Turcarúmqve
Q6 Impe
 37. Re r - M TR a N s x ..
-

Imperato-s Pacis fpes » denuò in fui

muim abire coepit, qvod Gabriel Hal
1e. Principis Apafii , regníqve Tran
fylvaniæ Statuum legatus exvariis fùb
* óifaciens circumftantiis duabus ind.
bitatè tandem deprehendit occafioni
bus, legato enim fuæ Majeftatis cate
gorica iteratis vicibus eft data per Ali:
PaffamTemefvarino abeundifäcultas,.
Qyocum fi de pace fincerè tra&andi
eidem animus fuiffèt, non roganti mi
nimè facultatem abeundi obtuli{{et ..
Iifdem præterea diebus legatusChami
Tartarörum Temefvärinùm appulit,
per qvem cum Ali Paffà bellum geftu
ro ubinam Tartarici fe conjungant:
exercitus,tra&tatum. Qvae omniaGa
brieli Hallet per eúmqve Principi A
pafionota $univerfas præterea cumfu
premo Purpurato Turcarum lmpera
toris copias Conftantinopoli Hadria
nopolim , ac illinc Albam Græcam
verfüs ß movere conftitit, ipfo Impe
ratore Hadrianopoli fùbfifténte, qvo
- fum
\
;!! L1 BE R Qv A
„fúm colluvies ifta immen
-i

rum erumpat, non folùm nob

„&tiffimis, in faucibúfqve eorum g
„mentibus, verùm aliis qvoqve nationi
,bus cum tremore expe&tantibus, nifi,
„ fubfidiis humanis deficientibus, mifè
E. ricordia divina medicas rei admoveat:
pmanus.
%
-i
1.
-

Rucsuk Paffâ interim ne vulpem'

: agere defiiffe videretur, nonnullos ma
/ gnatum Tranfylvanorum,qvorum vel,

prudentiam,vel robur militare obicem

machinationibus ipfius injicere poffe
fufpicari poterat, fiétis obruere crimi

;
•,
nibus non prætermittit ; qvofdam eo
rum tacitum cum Cemmendantibus:
præfidiorum Germanicorum confen
fum habere, alios verò apertè ad eof
demjam transfugiffefpargens, fignan
ter Stephanum Petkium ac Joannem
Betlenium hujus fa&i infimulans ;
; Convocatífqve Turcicis magnatibus,
? qvod ipfe finxerat, pro re fibi comper
Is h

;
taproponens, focordiæ ac negligentia:
vehe
 74 R e R vM £.!
véhémenter Principem Apafium ac
{àc , qvo negotiis regni juxta muneri
fui reqvifita non invigilante, proditio
nemTranfylvani proceres contra po
tentiffimum Imperatorem nullo viriâ,
ce foverent, hæc omnia fidelitatis of.
ficio id exigente, AliPaffæ, ac pereum
potentiffimo Imperatori fe fignificare
decreviffe; Audiunt fi&titia ejus men
dacia cum rifu potiùs, qvàm ftupore
convocati magnates, qvippe cujus (a- I
pud eos extremè exofi)praviffiomi mo
res magis qvàm Hungaris cogniti
erant, nec affenfùm à qvoqvam. Qvi
potiùs unus eorum Olaj Begus Gyii
laienfis per occultos nuncios rem to
tam Principi Apafio patefecit, ut Ali !
Paffàm de fcelerato hoc figmento præ
moneret, per literáfqve machinatiónes
iftas Kuczik Pafíæ fempeftivè præve |
niret, admonens; qvi feqvutiis ejus
t

cgnfilium celeriTemiefvarfmum expe !

$ito tabellario,vafrum hoc figmentüm
legato Gabrieli „Haller , per eúmqye
- Ali
RAVIT IL 1 8 E R Qv A R. n
„Ali Paffæ notificavit, qvo effè
„progreffu rerum fubfeqventium pi
„ fpicere poterit le&or. -

£* • Fatifcentibus inter, tot anguftias

I. cunétorum in Tranfylvaniâ animis,
? tributum Portæ Ottomanicæ debitum
a. , adminiftrandijam præterierat tempus,
7. qvod ne in contumaciam interpreta
: $. tum ad exitium denuò eorum provo
£ caret potentißimam nationem, non
| abs re formidabant regni Status ; In
„ ternuncius qvocirca MichaëlCsepregi
1. per Principem Apafium, ne paucorum
$i dierum dilatio regno noxæ imputetur,
ad Ottomanicam Portam miffus Im
peratorem Turcarum, fupremúmqve
Purpuratum (qvi ante appulfum ejus,
præcedenti dieConftantinopoli egref
, fi erant) in caftris cumingenti exerci
tu Hadrianopolim verfus tendentes,
obvios habuit, redditífqve Principis
Apafii lireris, moræ jam exaétæ venia
I. data,tributum interim ut fineulfà pro
ç craftinatione_, tranfmittatur feverè.
** jufîùm. T - SE
 -

f 76. R- «vw T R A N s ¥ L.
S E C T I O II.
! Kj Paffâ qvoqve PrincipiA
pafio in dies moleftior, cirçari.
gefimum Aprilis dum infatiabili ej;
defiderio ab incolis, qvos ipfe exhauß.
rat, fàtisfieri neqviviffet, inhumaniffi
mis per Olaj Begum Jeneienfem ipfi
nunciat verbis, trium præ cæteris,Gr<-
gorii Gilányi, Petri Vizaknai, ac
:
[]

Michaëlis Arkofi (qvi reliqvis fermè

omnibus metu iftius belluæ ex aulâ
Principis fe fubducentibus, foli cre
briùs lateri ejus.adhaerebant) fraude
commeatum ab ipfo praefcriptum in
terverticompertum fe habere; Itaqve
nifi intra præfixum abipfo diem omnia
abfqve defeétu adminiftrentur, è fene
ftrâ profpe&tante, nec faciaus ipfùm
inhibere valente Principe, truncatisin
foro Sefpurgenfi iis, injuriæ fuælitatu
ram,jurare fe per Deum ; Qyo di&us
Princeps non fineftupore audito, tam
à civibüs civitatis iftius, qvàm privatis d;
nom
;*! I.1 B E R QU A R T v s. 377
rionnullis commeatu qvi reperiri po
terat fub fpe mutuæ reftitutionis füm
pto, eôqve in buccam totics fato Ku
..csuk conje&o , eos, qvi viri honefti,
jmelioriqve fortunâ dignipericlitaban
Σtur, eripuitexitio ipfis intentato.
Exilisinterea momentires magnum
Rucsuk Paffae fibiqve fubje&is terro
rem incuffit, qvæ ficfe habebat : Con
tinuas per integram hyemem Princeps -

Apafius Kucsuk Paffae , qvi hofpitio

ipfius contiguâ utebatur domo, fufti
§. nens Sefpurgi folicitationes ac mole
; ftias, earum pertaefus, ibidem per com
, plures dies cum Principifsà,qvæ haéte
? nus earundem difficultatum fpeétatrix
. fuerat,moraturus,animirelaxandigra
tiâ Ebeflfalvinum (hæreditariumfùum ,
? caftellum, duobúfqveSefpurgodiftans ,
milliaribus) cum tótá aulâ tranfire de
% crevit; Accinguntfeaditer cujufcun
, qye £#. aulæ ipfius fàmiliares, in
: tranfportandis reculis fuis vociferatur
, clamitätqyegynæcéum, Germanorum
p. qvo
f
387 R E R v M TR A N s v l.
qvoqve ac alterius nationis di&ti Pri
cipis peditum uxores ac familiae conf.
ftim urbe egreffurae curfitant in for
fpe&ante Kucsuk Pafsâ.
Sufpicax veteratoris, qvidve à Pri* |
cipe ac regno mereretur probè con-|
fcii animus hæc patienter ferre ne
qvivit,É qvi non difceffum Prin
cipis, fed ad Cæfareanos transfugium
idipfum interpretando, extremum,
qvô digniffimus erat, fibi fuífqve exi
tium imminere crederet ; Mittit qvo.
circa curfim ad diétum Principem O.
lajBegum Jeneienfem, qvæ caufa o£
fenfae? cui ipfe amiciffimusfemper ex
titerit, interrogat, nec priùs, nifi redi- !
tu poft trium dierum moram Principis
prómiffo (qvod effe&ivè faétum eft)
fedari potuit. -

Refpirante inter totardua regni ne

gocia Ebeftfalvini triduum Principe,
intimus fupremi Purpurati internun
cius Sefpurgum cum literis heri fui ap
Puliffe nunciatur ; Qyi àKucsuk Paßâ
toties
*-
— - -----

y* I, 1 BER Qy A RTus. 379

oties diéto Principi indefinenter infi
íiante,nulla eum tributi ad Ottomani
„cam Portam mittendi folicitudine tan
Tgi, contraria qvin potiùs aut meditari,
aut moliri, perfvafüs, ad explorandas
res Tranfylvanicas fidiffimum fuorum
;expediverat, ifqve literas ejus, per
qvem miffus erat, PrincipiApafio ex
3
hibet, qvarum continentia hæc eft:
* p Rimcipum Meffiam colentium glo
* * riofiffime Michaël Apafi, diverfàs
$ proximè præteritis diebus qvamvis à te
$ acceperimus literas, in mullis tamen ea
2 rum tributi Portæ Ottomanicae debit; .
4 memtiomem te feciffè miramur, cum ejus
2 admimifframdi tempus confvetum jam
fi præteriiffè conftet ; Beneficii qvocirca
* 2. potentiffimo Imperatore accepti me
morem te effe, tributúmqve abfjve ullâ
£ dilatiome tranfmittere oportet; Qvo
3 præffito album, mom variegatum te ge
£ rere vultum experiemtia Ά' cle
i mentiæqve potemtiffimi Imperatoris.
f partt
§ ^
 38o. R E R v M T r A s s r 1.. I
particeps femper futurus es ; qvippe A.
mec fidelitatis , mec maleficit iromemri
effe fòlet. Vale. -

S E C T I O II I. |
PĘ di&tus Princeps literis, aë|
hibitôqve Confiliariorum judicio,
tributum qvamvis regno impofitum,
(Purpurato Varadienfi , Germanici£
qvepræfidiispotiorcm ejus partem ma
nutenentibus) ex illis, qvibus praeerat
regionibus , haud integrum colliger:
potuifîèt, minimè tamenid,qvod para
tum erat , non adminiftrare tutum
cenfuit; expeditus qvocirca cum eo
legatus Joannes Daczo non Com
ftäntinopolim (utaliàs moriserat)fed
ex mandato fupremi Purpurati Albam
Græcam verfus , qvem laborum fuo
• rum fortietur fruétum, inferiùs intel
liget le&tor. -

Nec Barbarusinterea bellum an pa

cem cum Imperatore Romanorum
mallet, apudfe certò concluferat, cir
ca finem
 , _ L 1 B E R Q v R AT u s. 381
'a finem enim Aprilisejuldemanni,ad
acem cum Romanorum Imperatore
' enovandam , beliúmqve in Dalma
iam contra Venetos transferendum
3ronior vifus, tormentamajora mino
râqve, univerfum praetereaapparatum
“beIlicum cumJanizaris (peditum prae
*cipuorum gefius) Temefvarino Al
£bäm Græcam verfus movere, illicqve
* Savum (qvipontejun&tus erat) tràji
j cere jubet. Seqvente autem menfe,ni
?
: rnirum Majo, iis omnibus Temefvari
* num cum Ali Pafâ denuò refle&tenti
* bus, non folùm Hungaria, ditioni Re
* gis Hungariae fubje&a, verùm Tran
* fylvania qvoqve fub Ottomanico ge
* mens jugo (Ali Paffim aliud in ore,
* aliud in corde fempcrvolvere, fuoma
* lo gnara) qvid & contra qvos machi
* netur, non immeritò metuere poteft.
* Menfe denuòJunio, tormenta, reli
qviqve belli apparatus Temefvarino
* Älbam Græcari viciffim tranfve&ti, i1
' linc Ezékum (eft antiqva fed ruinata
C1V1
 38. R = ** v T * a * s rl.
civitas Budam commeantibus o t
acconfeqventer Bufâ verfùs prom* | 1.
circa bzc tempora vicatiºn , irl q.
domatim graffantium Kucsak P*£| m.
militum petulantia ferviiem Tranf- Iho
I vanorum patientiam adeò fatigavit, *I fjl
| velii, qvi inter regnicolas infimi ha-| δ
I. bebantur, non catervatim qvidem, fed
privatim proprias meditarentur (imè I &
attemtarent) ulcifciinjurias, qvod par- I ti
tim veritatemclariùsexprimendi, par-I a
tim le&oris ingenium ha&enus nihil,! (
nifi triftia legentis, ridiculo hoc âve- [ 1
ticulo relaxandi gratiâ fubjicere plae I f
cuit: Siculorum (qvi exantiqväHun- | 1
garorum profàpà, Scythis nimirum | d
| oriundi) primaria provincia (féåem 1 si
| ipfi nominant) udvarhelyienfis nun- II &n
cupata ,inter plures, vicum qvendam
I.

Gágy di&um habere vifitur, qvi inter I a

convalles firus, certôqve deftitütusfiu- I d.
vio, fontibus qvidem fcaturientibus, I f.
fàpore bonis, plus fàtis abundat, ve- 1 ti,
rùm adeò noxiis, ut qvicunqve â pueri- 1 §.
tiàiis
 ., . L 1 » e r Qv A R T u s. . 383 - -

lià iis utuntur, ftrumis omnes infici fö

eant, qvam naturæ deformitatem æ
jviùs tolleraveris, nifi fermè omnes
3hentibus capti, ftatuæ veriùs qvàm
Ἀomines à reliqvis cenfeantur Tran
fylvanis; vix religionis, vix neceffitu
'dinum humanarum congrua apud eos
cognitio ; Dominico qvidam eorum
, -; die, à vicino, qvi ipfo paulò pruden
.
f. tior erat, campanæ fonitu in templum
| ad preces fundédas vocari admonitus,
j (qvifmam campanarum ufüs effet,fen
, fum ejus excedente) fucs à lupo infe
, ftatos grunnire, iis fuccurrendum effe
' refpondit. Alter,nuptiarumipfius die,
' dum finitâ jam coenâ fponfàm invifere
p.

.
ab Architriclinojuffuseffet, inter fàn
&tum matrimonium, adulteriúmqve
nullius difcretionis gnarus, fe nolle_,
}
adulterium committere refpondit, cui
dámqve mercenario id negocii con
' fummiandi facultatem conceffit. Ter
e

1 tius, dum uxorem fuam filium peperif

f.

; fé intellexiffet, difcin&tus fine pileo in

-

›
-
/ viâ
384. ' R E R v M T R A N sv τ.
viâ publicâ curfitando,qvi filiü fuü (
natü) procrearet, duodecim fe groff
conduxiffe gloriatus eft, qvæ tandiuin
ingenio ejus pcrfeveravit opinio, do
necinfclixille pater (fi isdicendus e£)
fato funétus, filium qvi vel hodie vi
vit fuperftitem relinqveret. Alter,da.
marum vitulorúmqve- nullum agno-|
fcens difcrimen,dum par capreolorum |
inter fegetes vidiffet,rufticinonnullius 1 ,
vituloseffe ratus, verfuswicum cogere, || ;
pro damnôqve illato in curiâ propriâ,
årefto fubjicere nifus eft, qvibusvelo
ciffimè fugâ elapfis, in congregatione ] ,
reliqvorum non fine murmure qvaeftus I j
eft, fegetes qvidem à nonnullorum vi- I i
tulis obteri, eô fqve primâ occafioneè 1 \
manibus fuis effè elapfos, interim dili- | f.
gentiâ heri eorum nifi huic damno oc è
currat,donecvitulos iftos fuæ poteftatis ]
fecerit feminimèqvieturum. Aliusve- I j
rò autumnali tempore ad vifendas ß. I. c.
getes egreffus, dum vulpem qvæ ibi- I fé
idem muribus infidiabatur vidiffet, do- ' ;
TTT ' mefti
-

V; LI B E R Qv A RT u s. 538
mefticum ratus efle moloffum, ne da
mnum per canes fegetibus fuis infer
„rent in congregatione monuit oppida
imos; paucófqve poft diesiterum verfus
2fegetes fuas exfpatiatus visâ vulpeculâ,
° dúm ea fugâ fibi confuluiffet, furibun
' toto
dus invico
pagum regreffus, qvotqvot in
rubrf coloris canes nancifci
•* potuit, neci tradens, non ampliùs eos
, cujufpiam fegetibus damna illaturos
, gloriatus eft. -

£ T Reftant plura alia,qvæ prætereo. Ex

+ praemiffis, diéti viculi Gagy incolæ
qvâ fàgaci polleantingenio,milc&tor,
? perfpicere poteris;Memorabilistamen
? non pridem inter eos contigit cafus:
2 Nonhulli enim Turcici eqvites, toties
° fatum ingreffipagum, reliqvi aliorum,
* duo verò Judicis, cui nomen Joannes
* Derfi, adiêre pro hofpitio domum, cu
?jus uxorem unus eorum vidensjuven
& culam » confeftimqve in eam exarde
fcens, qvo facinoris patrandi uberior
fuppeteret occafio, qvædam vi&tualia,
? R. - qvalia .
 386 R Ε R u M T R A N sv r..
qvalia ex proprio largiri non potera
I. non fine verberibus ac minis juffit et
vico maritum adducere,qvi forasegreí
fus, celeriúfqve opinione regreffus,dí|
in ipfo adulterio Turcam cum uxor
deprehendiffet, (nonnulla veftigia vit.
tutis vel in eo qvi non fàtis fàpit, re.
præfentante naturâ) unicolanceæ i&tu
ambos pariter confodit ; Cædesinulta
manfit, ne mentionem qvidem rei fù
cientibus Turcis.
S E C T I O IV.

LÉ Joannes Daczo cum tribi

to fuae fidei commiffo Temefvari
num (ubi Ali Paffa erat) per hos dies
appulit, eâ qvidemintentione , ut eo
dem obiter fàlutato Albam Græcam
verfus iter continuaret, fupremú mqy:
Purpuratum, qvem in dies obviumifè
habiturum credebat,adiret ; Exceptui
infigni cum pompâ, cohortibufqvt
fplendidiffimèveftitis obviam miffisab
eo, confimili feqventiqvoqve die {ò-
lenni: |.
tt LI Β Ε R Qv A RTus. 387
kennitate adcolloqvium admiffus,Tur
cico ami&tu donatur, de qvantitate
tandem fummæ ipfius fidei commiffæ
1 interrogatus , magnam regni Tran
£ fylvaniæ partem contra pa&ta deditio
í nis Waradienfis à Purpurato ejufdem
: fortalitii occupari , alteram àpræfidiis
' Imperatoris Romanorum manuteneri
: fignificans, ex refiduâ, qvæ Principi
: Apafio paret regni parte integrum fe
* nön pofùiffe adducere tributuí, qvin
qvaginta tamen Imperialium millia ,
adduxifTe refpondet. Modeftis (qva
, f ) ad hæcrefpondens Ali Pafîâ verbis,
? feqventi die iter füfceptum continua
* turo repetere hofpitium jubet. Difce
* dit ille fpeibonæ plenus; Gabriel Hal
', 1er etiam qvi per integros o&o menfes
fub fpecie iegationis ab eo ibi detine
* batuf, brevi in patriam fè rediturum
$ perfvafusexhilaratur;Verùm feqvente
* äielucefcentelongè alium experii funt
* Ali Paffàm, amboeniomeum adirejuffi,
* non hilari(ut præcedentidie unüs eo
; . R 2, Iutn
 388 R E R v M TR A N s v Il.
Joannes Daczo) excepti funt ab
vultu, qvin potiùs aufterioribus ver.
bis,cur imtegrum Princeps 4pafiua miili
tranfmififfet tributum ? utrum in exi
tium fuum & regni Turcarum Tárt,
rorúmqve mationem provocare vellet?
interrogatur Gabriel Haller; qvi per
integros o&o mcnfes ibi fe detentum.
rerum Tranfylvanicarum ftatum exa
&iùs legato recentiori Joanni Daczo
cognitum refpondens,amovità fe hanc
verborum contentionem;Confeqven
ter Joannes Daczo (&qvidem non fi
ne minis) interrogatus, dum defe&tis
iftius præfpecificatas rationesredderet,
parvum abfuit, qvin in vincula conji
ceretur ; ut hac dere Principem Apa
fìuminformare, imminentiúmqve nifi I
-
refiduam tributi partem tranfmitteret
periculorum præmonere liceret, vix
demififfimis obtimens precibus. Addi
&um itaqve Principem Michaël Csc.
pregi cum legatorum literis remitti.
tur, cui AliPaffà proprium adjungens
«
- homi
 -—

L 1 B E R Q y A R T u s. 389
hominem , per eum literas tranfmittit
* in hæc verba :
:&
p Rincipum Chriftianorum gloriofi^
.* . fime AMichaël Apafi, prolixis tgam
£/
**
fidelitatem (tanqvam filii moftri ) co
Yam potemtiffimo Imperatore commem
: damtes verbis, qvamta faciei noftræ im
uritur ignomimia, dum integrum (qvod
debeba) mom tranfmififfi tributum ?
ipfe perfpicere potes. utrum Tranfflva
pmi calamitatum ac ruinarum,qvas per
vicaciâ fibi peperêre, jam obliti fumt ?
Imò féire lubet, utrum Tartaros, reli
qvófjve potentiffimi Imperatoris immu
merabiles exercitus hoffiliter terram
ipfòrum ingreffos videre avemt ? Si his
malis mederi vultis , refiduam tributi
j*
partem citiffimè tranfmittas mecefft
3
7ium eft ; Qvod fi imtegrum tranfmif^
?
fum fuiffet , me intercedente omnia pro
s!
â
*voto veftro per legatos obtinere potuif
f?
/etis. Vale.
„?
; Princeps Apafius regniqyeTranfyl
3 vaniæ
39o R E R v M T* R A N s x r..
vaniae Status juftiffimas eorum ex:
fationes à barbaro minimè admitti,it
evitabile qvin potiùs, nifi
refiduamti
buti partem tranfmitterent , exitius
irnminere videntes, exhaufto per Pri*
cipes Rakocianos ufqve ad qvadran
tem nummi ærario , pecuniam mu
tuam fumendi, extremam in tantâte
rum extremitate coguntur ingredì st
am, qvicunqve non fàltem patricio
rum, verùm Græcorum acTurcarum
qvoqve,aliqvam fümmam dederit,exi
miae qvantitatis centum frufta falis,
qvae triginta imperialibus vendi fol*
bant, vigintiqvinqve imperialibus de
fa&toipfis datúros öfferentes, repertí
qve fùnt ex Turcis pleriqve qvi fàtis
gtandem expendentes fummam , fpa
êio duarum aut trium feptimanarum
nondum exa&o, pro centum, centum
viginti, pro millé imperialibus, mille
& duceníos obtinuêre , 5 Qy9 magis
exhaufti fumus, ut eo plus expenda
mus, ad hoc ipfum
•
cogente crudelita
te ré
- |
 - L 1 B E R QV A RT u s. 391
“:e regentis; congeftâqve (non fine
*lacrymis) qvae jubebatur fumma, per
*£idos homines AlbamGræcam ubilega
*ti fubftiterant, tranfmiffa,verùm ante
* qvam fupremo Purpurato adminiftrari
* poffet, fuâ & aliorum opinione, ob in
tervenientes qvofdam cafus (ut infe
riùsintelliget le&or) celeriùs eum Bu

; dam verfus gradum promovere necef

fitas compulit.
S E C T I O V.

Cj finem Maji incalefcente ,

} temporeaeftivoKucsuk Paffà Sef
* purgo (ubi integram tranfegerat hye
4 mem) fè cum fibi fübjeélis, ad lóca.

* fortalitiis qvae per Caefàreanos tene

$ bantur viciniora transferens,ultraMa
£ rufium juxta vicum Kocsárd figit ca
f ftra; Qyo iter ingreffo, certus eorum,
* qvos ex colluvie Afiaticorum prxdo
* fium proprio alebat ære, militüm nu
' merus, tam diutini pertaefus ocii, Te
* mefvarinum verfus fugâ fe proripit,
R. 4, qvo
39?. R E R v M T R A N s v r..
Qyorum difccffu Kucsuk cognito,Prim
s§pem Apafium adiens, ut celeri expe
ito nuncio, anguftiis itinerurn , per
qvas iis exeundum effet,occupatis,uni
verfos neci tradijubeat, per Deum ob
teftatur, univerfâ eorum bona illis qvi |
hoc efîêtuti eßent, lubentiffimè offe
rens 5 Annuit di&tus Princeps, expedi- -

tôqve cum literis qvodam , dum pro

vinciæ iftius incolæ, qvod mulris anhe
labant fufpiriis, hoc ipfumjuberi au
diunt, mùltiplices (jyasab ipfis per
peffi erant) injurias ulcifci occaGonem.
divinitùs ißfis'oblatam rati, lubentiùs
qvàm ju(îerant, offerunt operam, oc
cupatífqve alpibus, qvamvis animosè
ab iis, óvi evadere {atagebant, pugna
tum fúßet, nonnulliqve è numero
Tranfylvanorum caderent, gmnes ta;
$yen præter tres, qyi tetppeftivè fugâ
fibi confuluêre, aâ Mahumetum Pa
triarchameorum tranfmiffi ; Summas
Principi Apafio præftiti hujus officii
tunc gratià agente Kucsuk Pafsâ,rum,
-'
ve
-…
:t L 1 B ER Qv AR rus. 335
a ruì m non fatis prudenter fuis hocfa&to
I eum confuluiffe, confeqventiæ rerum
* teftatæ fùnt , fèmel enim ad delendos
T clam fecedentes Turcas exciti ruftici,
vamvis qviefcere juberentur, injuria
rum tamen illatarum non immemo
res, dulcedine præterea prædæ illeéti,
qvofcunqveTurcarumà reliqvisfejun
&tos, ob idqve injuriæ oportunos nan
cifci poterant , vitâ fimul bonífqve L
exuebant, cur potentiffimi Imperato
ris milites, in regno ejufdemtafh hofti
liter tra&tentur multum qværente Ku
csukPaßâ, ipfiufmet peffimo confilio
excitos, per qvos fierent eidem rege
rente Principe Apafio.
;. Iifdem diebus è ditione Regis Hun
} gariæ indefinentes contra finitimas
* Turcarum arces excurfiones exercen
* tibus Hungaris, potior exercitus Ku
* csuk Paflæ pars,qvæ ex eis eduéta erat,
ß per Ali Paffàm ad eafdem tutandas è

* Tranfylvania evocatur, qvo diétus

' Kucsuk Paffà vifo , imparem fe, fi ab
. R5 hofte
 §9$ R e R v M T r AN-sv r..
3ofte im petatur ei ratus, ne à pr
'diis Gerinanicis , qvæ unius dieiiti
°ere faltem diftabant ex inopinato op
Primneretur, inconfulto (qvi Radnoti
ni (cft nomencaftelli) non procul mo.
rabatur) Principe Apafio , repentè fe
cum fibi fubje&is movens qvatuor
Hungarica milliaria, qvæ o&o ad mi
nimum Germanica cenfenda fùnt, re
trocedens juxta Albam Juliam ad ri
parm Marufii transfert caftra, ut diótus
Princeps eum fubfèqvatur , per certos
nuncians officiales; Qvi fvadenti mo
£em gerens, eum fubfeqvutus Albam
Juliam (qvæ praecipua aliàs principa
lis Sedes, fed perTártarosacTurcasin:
is rerum procellis Vulcano traâita )
cum nonnüllis magnatumTranfylva
norum Aulicorúmqvecomitiva intrat.
Per decem dies in ruinis di&tae urbis.
commorantem Principem , ex vicinis.
; Kucsuk Pafîâ adit caftris, Kapucsi Paf.
fàm. p9tentiffimi Imperatoris(hi funt
officiales Portæ intériori, januaeqve
- Impe
*; L 1 R Ε R Qv A R r ü s. '39;
Imperatoris invigilarefòliti,pereófqve
Purpuratis, Paffis, Begis, dedititiifqve
_ Ottomanicæ Portæ principibus, ac
v aliífqve qvibuflibet tam læta qvàm ad
r. verfa nunciare mos eft ) citato curfu
: curm muneribus lætôqve nuncio ap
propinqyare fignificat, ut pro digni
tate mittentis , fingularicum folenni
: tate excipiatur fvadens ; Per Gabrie
, 1erm Haller ac Joannem Daczolegatos,
perfcriptus ejus adventus paritereidem
Principi, qvos fupremus Purpuratus,
ac Ali Paffa, (qvi Albæ Græcæ conjun
&ti jamerant,di&tófqve legatosTemef
varino illuc tranfmigrare jufferant)
qvamvis iterKapucsi Paffae causámqve
ejus latere nifi fint , intentos illi tamien
3 ad procuranda regni negotia habentes
oculos, omnia intellexêre, qvæ regno
pariter & Principi exitiofà præviden
% tes, adje&to qvid in re tam ardua fa&o
' opuseffet, (ut inferiùs patebit) confi
í lio, per Cubicularium Principis Fran
? cifcum Fekete compendiosè literis,
■ *• R6 pro
,-

396 Re RvM TRAN syr.

prolixiùs verbotenus fignificavêre.
Hoc itaqve toties fatus Princeps in
telleéto, celeribus expeditistabellariis,
Confiliarios (qvi omnes abfentes pro
priis occupabantur negociis) tanqvam
de rebus qvibusregni exitium extremè
agitari videretur tra&aturos, ad fe ac
ciri jubet,verùm præter Joannem Bet-.
!
lem Cancellarium, Francifcum Kerefi
tefi, Sigifmundum Banfi, hunc Alben-.
fis, illum Tordenfis, Comitatuum Co-.
mites, reliqvi omnes, qvidam eorum .
diftantiam locorum, alii repentinos: !
prætendentes morbos, fé abfentarunt..
S E Ö T I O. VI.
Ntroduétus fingulari cum folenni-.
tate Albam Juliam Imperatoris
Turcarum Kapucsi Paffa,ejus, fupre
miqve Purpurati literas Principi Apa
fio exhibet, binifqveTurcicis, iifqve
verficoloribus ftolis talos pertingenti
bus nomine Imperatoris fui eum do
nat, ut mandata literis praediétis infer
- _ . - · · ta pro
 --- .-

L 1 B E R Qv A R r u s. 397
ea protious effe&tuet,fubjungens;Qya
euim utrarumqve qvoniam continentia.
fermè conformis erat , unas, fupremi
nimirum Purpurati inferere placuit in;
hæc verba_.:.
e%#ff* Religionis cultor Primceps:
Tramfflvaniæ Michaël dpafi ,
officiosâ mojîrâ falntatione præmiffâ.
qvoniam Germanorum matio , rupto •
qvod cum gente AMuffurmanorum pepi
èrat , foedere ,. complura fortalitia
Tyäßlvamica, Germanicis munivit præ
fidiù, cótra Camifam recentem àfunda
memto erexit arcem , in alii, qvoqve re
bus infidelitatis fe polluit labe, mos qvo
!
qve âivinâ favente clementiâ, unà
3um exercitibus Potemtiffimi Impera
toris, qvi im magna Amadolia, Rumel
lia, Samo, Halipo». aliifqve compluri
mis regnis ac provinciis imperio ejusfub
jectis àrgumi, fex præterea generibus
militum (hic ego triumpeditumgenera,
Janizaroimimirùm qvi omnibureliqvis
Ott9--
R 7
398 Re R v M TR A N syr.: |
ottomani exercitibus longè præeminent,
júfqve non tantum Purpuratorü,verùm
etiâ Imperatoris ipfius vitæ ac mecusfibi
met ufurpant;Szememos.qvi pro rerü ac
temporù occafiomib9 comduci exauëtora
rfq, foleat. Afappos, qvi ex certis Afia
tiíis Europaeiff, regionibus tempore bel
lorum mitticonfvevêre; totidè præterea
eqvitum genera;Szpahia videlicet,qvi
Aulæ Imperatoriæ femperintereffè mem
fruo ex ærario ejus alijfipendio,mullaß,
poffèffiones aut predia mamutemere ß
lemt;ac Timmariotas,qvi certas regiones
poffeffìonéß, obtinent, ftipemdio minimè
accepto, ex ix fe fùftemtant, pro iiß, bel
|
ligerare tementur;Hußaros,qvi im arci
bus hoftibus finitimus degunt, eas prote
gunt, diurnùmqve accipiumt ffipendiä,
intelligi puto) illatas ulturi injuriau,
mofmet moventes Albam Graecâ appuli
mus;Cum itaqve J^a/allum potentiffimi
Imperatoris té effe conftet, perletfa ejus
mandatis, univerfis regni tibi commiffi
magnatibu, mobilibus, eqvitibui, pedi
-- . tibus,
 E, I Ε Ε R Qy AR r u s. 399
pibus, fêloppetariis, eorum duétoribui,
qvicumqve fub totâ jurifàiiiione tuâ
jmvemiri poterunt, im certumabfqve mo
râ comvocatis locum,mandamua ut opti
mè imfruélus iteratum præftoleris mo
flrum mamdatum , qvo (fi ita Deo vi
fùm fuerit ) fuperveniente minimè vel
qvadramtem horæ moraturus, qvocum
qve juffum fuerit , abfqve tergiverfà
tione cum tibi fubje£tus ire poffis,Impe
ratoriae hac de re fumt tibi per Kapucsi
Paffam tranfmiffe literæ, bimæ præter
, eaffolae , mumera Imperatoria, qvibus
debitâ cum, reveremtiâ fubmiffioméqve
aceeptis , cum proceribus , primatibus,
eqvitibua, féloppetariis, eorámqve ge
meralibus ac aliis officialibus im umum
W comgregatis locum , apertos oculos , ere-.
tiáfqve aures habeas oportet, ad mam-.
?
datum , mutámqve noffrum, qvô neceß
I.

|! fitas exiget, te cum tuá moturus. Deo

? res moftras felicitante, illis qvi haétemus.
, Ottomamicae Portæ fideles extitêre, fe
j licior futuru. Refidua tributi pars fi
# , . perte,
 4oo. R r R v M TR A N s Y r..
per te eff tranfmiffa, bene qvidem, fi,
minum , per legatos trium matiomum re
gni Tranfflvaniae potentiffimo Impera
iori abfgve morâ tranfmittas oportet.
Dum te iter faßipere jufferimum Kw.
esuk AMemhet Paffae , qvi potemtiffimi
Imperatorü fidelis fervus eff, Imperato
riámqve hac de re*habet mandatum ,
individuus effo comes , cum eóqve no
ßra debes adire caftra..
S E C T I O. V II.,

Erle&is cum ftupore Princeps A

: pafius literis, diverfæ, eæqve magni '
momenti ob oculos ejus verfabantur.
rerum difficultates; Kucsuk Memhet
Paffæ, cui fupremus Purpuratus pro
pter enormitates in Tranfylvaniâ pa
tratas non pridem mortem minatus
erat, versà præter fpem rerum fortunâ,
dire&ioni (qvafi)& regimini fe fubjici
`fpe&tabat attonitus; Nec ftatu Tran
fylvaniæ pacato, univerfàs regni vires:
(& qvod magis eum angebat contra
Chri i
 Ε I B E R Qv A R r u s. 4or
Chriftianos) dum educere jubebatur,
qvorfum, nifi adexitium ejus ac totius,
regni hae machinationes fierent, ani
movixfàtis capere poterat,Legatorum
qvoqve Gabrielis Haller Κ
Daczo, ne qvalitercunqvejuffus, totú.
regni educeret robur, qvin potiùs per
literas, ac Kapucsi Paffam muneribus.
emptum, honeftis qvibufvis excufàtio
nibushocipfum declinaretiter, qvibus
(qvodabfit) non fuffragantibus, invi
fentis potiùs qvàmbellum gerentis mo
do, cum paucis magnatum, mediocri
qve comitivâ mandato imperio mo
rem gereret, enixè fvadentium opinio
ÉÉ ejus metum. -

Habito itaqve eorum, qvos è Confi

liatiis Albam Juliam ingreffos fuperiùs;
fcriptum confilio, Impcratori Turca
rum compendiofiùs,fupremoverò Pur
purato prolixiùs per eum refcriptum.
in. hæc verba :
Illu--
4o* R E R v M T R A N s Y L. -n

llluftriffime Domine mihi

|
obfervandiffime,
Am Potentiffimi Imperatorir , qvàm
veftrae illuftriffimae Dominatiomi, litera
per amicum noftrum 4bdi Agam reddiia
debitâ cum obfervantiâ & obedientiâ
cepi; Felici ejufdem cum mumerofiffimâ
£|
Potentiffimi Imperatorü militibus Albam
Græcam appulfut congratulams, refidu4 tri
buti pars abfqve morâ per me ut admi
hiftretur , univerfi praeterea Magnates ,
Nobiles, pedites, eorúmqve officiales in cer
tum convocati locum, qvicumqve im bo;
regno 4d arma ferenda apti effent, ut ite
rato ferviente , mandato caflra veffre
Illuftriffimae Dominationis mecum adeant,
potentiffimi Imperatorù pariter ac vefira
Dominationáliterù infertum video. In re
fiduâ tributi parte tranfmittêdâ, antepoffe- |
riorum harum literarum appulfum omnem ì
adhibui diligentiam, qvæ dumà regnicoli,
acerario proprio præftare non potuit, mu- !
tuam àTurci, aliifqye mationibus, qvâ vel
hodie
|
i.
*
--
-

* I, 1 B E R Qy A R T u s. 4o3
Aodie debeo (te/les hac im re potentiffimi
*tmperatori milites lateri meo pre/entes
' appello) accepi fùmmam , congeftamqye
„t?anfmifi, ære alieno potiùs obrui , qväm
potentiffimi Imperatorü indigmationem pro
vocare praoptam*, tam prompta mea, re
gmfque Tranfflvaniae obfeqyia, veftrâ Illu
jiriffimáDominatione intercedente, coram
potëntiffimo Imperatore mom ingrata fore,
jvim potiùs mifericordiam me , meófqve
obtemturum mom 4mbigens.
Dum verò uniyerfos regni proceres, mu
, biles, ac totum (verbo)regni robur iterate
, mandato
duäurus,fuperveniente qvo juffum fuerit
infruäum temere iubeers Ab- '
fit vel nutu mandato potentiffimi Impera
, torü(tampropriamqvam regniyitâffe; 4°
„ omnia in manu fuae Majeflatâ (poß Deum)
í pofite effe nom ignarus) refragari praefumás
, Imô in momenta paratur,vel cum decem aut
„ viginti faltem perfonarum comitivâ , me
„ abiturum ffondeo: Interim ut regni dili
; gentiæ meæ commiffi tam preffero; qvam
,! adyerfos ftatus, contingenti/qre ejus%.
-
,^
!
f. 4o4 R E R vM T R A N s Y L- |
cultates in veritate fignificem, obfeqvius [
Ottomanicae Portae debitum à me exigit. I.

Veftra qvocirca Illuftriffima Domimati;

maturo hae, oportet perpendat comfilio: Fr.
talicia Germanici, praefidiis munita (f.
gnanter Claudiopoli ) umtus hinc diffat dici
itinere, reliqva qvoqve mom longe ab/?mt ,
per qvos magna Iraufjlvaniæ pars ad prae
fens manutemeretur, per excurfionéfqve ad
circumfitas regiomer in dies continuatas p0
tentiffimi Imperatorü fübditi exhaujîi, tri
butum q»od pendere temebantur dum non
fuiffent folvendo, ego qvoqve propterea im
tegrum non potui tranfmittere tributum.
Qyid præfidia illa univerfis regmi exeraiti
! bus eduétù , memine refifemte, aut vim vel
mediocrempropulfante faäura funt ? Qyi
bus undiqvaqve in regno potemtiffimi Im
peratorü pro labitu graffari licebit. -

Polonorum qvoqve vicinia mon eft fàti

tuta , qvibus ingentem Princeps Rakotiw
(qvam minimè perfolvit) promittens fum.
mam, Fratre meo germano , alterôqve
qyodam Tramfflpano procere, qvi vel ho
. •. • - dit.
 T. I B E R Qv A R T v s. 4o
';
die ibidem detinentù, pro obfidibus reiiää
düper meprodimittenduiftu reqvifti fui£
'femt, nihil praeter minas (mifi fummam per
-

(Primcipem Pakouium promiffam perfolve

* rem) obtinere potui; ingenti autem humo ii
■
conffato exercitu fub alpibas adeò vicini
£1
haeremt , ut unico Maramarofium die, (re
* gni Tramfjlvaniae provinciam) facilimè im
# vadere poffint ; Qyo propo/ito ducanturipfi
ú
morunt, interim mifi regnum periclitari
*;
malim, anguftiae itinerü, per qva ei peme
;;
trandum effet, certâ armatorum manu cu
;
fodiendæ funt ; Certa praeterea fortaliaia,
tam civitates qvàm arves habet potentiffi
mus imperator fub dire£tione meâ, qvae mifi
congruü muhiantur præfidiú, facilè im ex
trameorum devenire poterumt pote/tatem,
qvod fi comtigerit, megligemtiae procul du
bio meae imputabitur. De bâ qvantum ex
reliqviù affliétiffimi hujus regni (qvodper
integrum amnum & ampliùr potentiffimi
Imperatori exercitum gratuito commeatu
alere cogitur) praefari poteff, offùii mei
manere id exigente, diligentiffimè provi
- - dere
 Ao6 RE Rv M T R a N sv L.
dere res ip(a cogit.
Haec itaqve non àdemandatâ expeditiow I
*memetipfum excufandi gratiâ, fed obfeqvi
Ottomanicae Portæ debito exigemte fign*
ficare debui, dum pauculâ, qvi e mum,
ro nobilium militúmqve regni hujus fi
perfùnt, ad tuitionem limitum , fortalitio
rúsaqve ordinati, mimùs inftruétum eduxe
ro exercitum, regno, mihìqve me moxæ
imputetur, obfecrans , interim vel faltem
viginti aut triginta perfonarum comitivâ
(pluribus non exiffentibus) qvo juffùm fùe
rit promptiffimè me abiturum fpondens.
Dum propriam offero obedientiam (mifi vi
ribus deftituerer) aliü eo minùs parfurus ;
officii attamen mei eß ita rebus Tranfflva
nic« invigilare, me per megligentiam ali
qvâ ingruente ruin4, debitas focordiae pae
Ma* luere debeam.
Qvaerelas pretereajam aliqvoties iterae
tas cogor denuò contra Purpuratum Vara
diemfemper praefentes inftituere, qyi regio
mes ad arcem Varadienfem minimè perti
{jentes vi 4d deditionem cogens, tributum
- -- --- -- -- _.._.._ ingen;
£. £, 1 » * * Qv a Rºrus. 4o7
imgems ab illi extorqvet, mec unà cum reli
a qvù Iranfilvaniae provinciis comfvetum po
jtentiffimo Imperatori tributum perfolvere
•fimit, praeterea vum præjudicio conditionum
„deditioni, Varadienfis imfigni, qvae jura
., mentalibus Ali Paffe literü firmatae erant,
„praefidiarii qvoqve oppidi Belinyes, terrore
£ mortü ac depopulationum integram tentant
';
occupare Tranfflvanie regionem; A qvibus
„ impraefentiâ propriâ dum hac tentari video,
qvid me abfente moliturt fint ipfi morunt.
qyifve harum procellarum exitus futurus,
, imardamo folius Dei myfteriofitum eft.
; Veftram qvocirca illuftriffimam Domi
; nationem demißè rogo, præmiffis diligen
terruminatü , de relaxandi oneribus, me
'/
demdifqve difficultatibus affliétiffimi hujus
„ regni coram potentiffimo Imperatureinter
cedere me gravetur, alementiffimam eâ in
„ tercedente, fuae Imperatoriae Majeftatu refo
iationê obtemturos,tam ego qvàm regnicolae
, perfpafi fumus, cui demififfimacumiifd? of
, ficia offerens, divinæ de caetero proteétioni :
sommendamur. Dat, Alb.J.24J ■-?;
--- - -- - - SE
7--
4o8 RERvM T R A N s yl. |
s E C T I O VI I I. [
Dyocato princeps Apafius K.
pucsi Paßâ ad ipfüm expedito,
- Ę ei exhibet literas, ut coram
üpremo Purpurato caufam præfentem
ageret, multis obteftans verbis; verùm
ille, anteqvam cum toto regni robore
ad iter bene inftru&um in caftris vi
derit Principem, (hoc ipfum in man
datis cum fè habere fciat) minimè vel
pedem moturum refpondet ; aegrè tan
dcm benè donatus feqventi iter fufci
pitdie,cuifuum di&usPrinceps adjun
gens hominem, Gabrielem Haller Jo
hannémqve Daczo de toto certos red
dit negocio, ut ipfi qvoqve pro vitili
huic obici mederentur admonens, qvo
fru&tu inferiùs patebir- ; utrùm præ
recenfitæ regni difficultates à deman
dato abfolvant itinere, dubitans inte
rim Princeps Apafius, ne iterato fùper
veniente mandato, planè imparatus
deprehendatur, ad generalem univerfi
-
, , regni
 1. 1 R E R Qv A R r u s. 4o9
- ■regni Status ut fe accingant expeditio
"anem, paratíqve dumjuffumfuerit fein
caftrisfiftere poffint, nönullispræterea
xmagnatum ac nobilium , ut in caftra
: fupremi Purpurati Principem Apafium
— comitaturi intra decimum diem con
s gruo cum apparatu præfentes fint, de
- mandat*. '
'. Et illi qvidem tepidè (qvamvis non
„ fine fletu ac expoftulationibus) parere •
videbantur, hi verò accepto eâ de re
, Principis mandato penè exanimes fa
&ti, qvid dicerent aut facerent, peni
tùs ignorabant ; Nonnulli itaqve co
rum pároxifmis (qvafi)recentibus cor
… repti,juffum devitare nitunturiter; A
* 1iifimulationeqvalibet fepofitâ, omni
. bus
1%
fe bonis exui, qvàm patriâ, fami
1iâqve reli&tis, contra Chriftianos cum
I, barbaro belligerare fe malle apertè re
;
, fcripsêre ,. ' -

-
Hærebat inter tot rerum labyrin
thos Principis Apafii plus juftolenis ac
„ demiffâ natura,qvippeqviabeodépla
- - _ S ' nè ab
41 o R e R v M T R A N s v r..
nè abhorrebat itinere, omnibus præ
terea (etiam fi maximè Turcico part.
re vellet mandato) belligerandi , imò
iterfolùm ufqveadcaftrafupremi Pu
purati diftans, conficiendi deftituet* !
tur mediis. -

Auxerant ejus ac regnicolarum m

tum fupervenientes PrincipisValachiæ
Tranfalpineæ literæ, in qvibus, ne
Chami Tartarorum filium,ac Molda
viæ Principem, qvi cum valido exerci
tu confeftim ipfüm fubfeqventes, per
Tranfylvaniam tranfituri íbnt, prae
ftoletur, verùm abfqve omni tergiver
fàtione fe movens, penetratis alpibus
Tranfylvanicis Budam properet,íéqve
cum ipfo conjungat, fupremi Purpura
ti ad fe miffum mandatum fcribit, pa
ribus literarum dicti Purpuratiinclüfi
vè tranfmiffis, omnem in re dubitatio
nem femoventibus. Nec eventus rei
defuit, di&us enim PrincepsValachiæ
Tranfalpinæ GeorgiusDika cum qvin
qvemillibus eqvitum,fèxcentifqve pe
 i

*. L 1 8 E R Qv a A ru s. ' 41 f
s ditibus fe movens,Tranfylvaniæ alpes
… perpaffum Boza fuperare coepit.(men
j fe Julio). Cui qvidam multis rebus
… exercitatus, fàgaciqve pollens ingenio
g Petrus Budai, qvid in fecreto Turca
rum confilio dé hoc bello conclüfum
;! fuiffet,expifcatürusobviam expeditur,
qvi continuato per dies no&téfqve iti
fiere,mutafifjvéad celeritatem jumen
tis, extra limites Tranfylvaniæ diéto
Principi obvius3 in fècretúniqve ejus
tentorium du&us , nè praeter Princi
pem Apafiüm,Joannémqve Betlenium
Cancelfarium, ulli in Tranfylvaniâ
mortalium rem aperiret, firmifsimoju
ramento obftringitur, eôqve depofito,
hæc ad Principem per eum nunciata
verba_, : • •',. •-..

Aaultis verborum ambagibu im re

maximè periculofà morámqve mom pa
tiemte uti, cum imcongruum cenfeam,
, Principi, meo nomine falutato,fignifi
ces; Per gemitorem meum, qvijuffu Ot
tomamicæ Portæ Conftantinopoli conti
` . S 2. ?////%
41 ^ RERvM T R A N syr..
muus degere cogitur, fignificatum effl
mihi, eâ Primcipem Apafium , toti£
qveregni Tranfflvaniæ proceres imter
tione è proprio Turcas velle educere re
4ao, ut eos wmuco manutememtes comper
dio, meciqve aut perpetuæ trademtes ca
ffodiae, feu benè, fèumalèexpeditio coz
tra Romanorum Imperatorem fufcepta
ipfis fuccefferit,regnum ejite protetto
ribáfqve deftitutum facilè accupare
poffint, qbteftor itaqve eum per Deam,
ne Türcarum fé fidei committere præfú
mat, fitto potiùs fé ex hocpericulo fub
ducat morbo,mifi/emet,Tranfflvaniam,
mö(qve utriufjve j^alachiæ imcolas in
perpetuum perditos velit, mec proceres
regni caffra Turcica feqvi compellat,
confilium interim ipfi datum mifi im ar
cano reférvet,extemplô de me aétum effè
mildubitet : Relata hæc pereum cujus
fidei commiffa erant Principi Apafio,
(cum omnem captum auxiliümqve ,
humanum prærecenfitæ fuperarent re
rum difficultates) qvaliter ipfüm affe
- - cére,
 L 1 B E R Q y A R T u s. 413
cère •, le&or per fe conjeétare poteft;
¢ - S E C T I O IX.

N E interim Kucsuk Paffâ qvoqve

calamitates noftras augere prae
termitteret, ut univerfbs regni Status
Princeps Apafius ad prædi&íüm iter fe
moturus convocare jubeat , fèverè,
nec fine minis, urget; Chami Præco
pitarum Tartarorum Principis filium,
cum qvinqvaginta millibus fele&iffi
morum militum, qvadragintâqve tor
mentis prægrandibus ad expugnatio i
nem Cloudiopolis iter Ë. Com

jun&ûmqve cum exercitibus utriufqve

Valachiæ,qviqvadraginta millium nu
merum æqvaturi funt, propediem fù
perventurum impudentiffimè menti
tur ; Cum Tartaros, qvi folâ veloci
tate reliqvis nationibus terrori effe fo
lent, tormenta prægrandia fecum ve
here, obfidionéfqve fortaliciorum (re
rum talium rudes) moliri contra o
mnem rationem effe,cœcus fit qvi non
- S3 videat,
 414. R E R v M T R A N s vr.
videat. Numerum etiam Tartarorum.
iifqveadjun&orumValachorum in in
menfumfalsò augebat ; Qvippe Ta
tari vix decem millium numerum ef- #
cedebant,utriufqveValachiæ Princip.
bus ne parem qvidem fecum ducefii
bus exercitum.
Jubebat infupcr mandata Princi
peti Apafium ad Commendantes {ot
talitiorum præfidiis, Imperatoris Ro
manorum munitorum,nifi tam poten
te, hofte imminente perire velint, ut
confeftim regno excedant , fcribere;
Verùm tam apertè mentienti di&us
Princeps affentiti erubuit.
Per eofdem dies legatiPrincipis A
pafii Albæ Græcæ apud fuprémum
Purpuratum commorantes, di&um
Purpuratum fuá & aliorum, opinione
celeriùs Budam verfus cum univerfis
Imperatoris Turcarum exercitibus in
fuccurfum Hufzaim Paffae (qvi non pri
de Purpuratus Budenfis creátus, caftra.
juxta Budam in aperto campo figens,
- ab.
*
 L 1 » * R Qv A r T a s. 415
ab Hungaris,RegiHungariae fubjeétis, «
I, particulari ftrage affeétus fuerat) pro
? peraffe,ipfófqve Albæ Græcæ reliétos,
> perfcripsère Principi ac regnicolis.
;' QyodChriftianorum facinus,perqvos,
3.
qvibus mediis, qvantâqve clade ho
ftium patratum fir, iis, qvi intereffàti
fuêre perfcribenda relinqvo; Orandus
; interim mifèricors Deus , ut primitias
iftas vi&oriæ Chriftianorum ad matu

: rum tandem perducattriumphum,in

térqve tot blandientis fortunae fuccef
elatum barbarum potenti dexterâ
; . fus
confringat.
£
. Qvantopere Princeps Apafius, re
gnicolaeqve à barbaro coar&tarentur,
in bellûmqve contraChriftianos coge
rentur, non latebat interca fortalitio
rum Germanicis præfidiis munitorum
Commendantes, qvi procul dubiojuf
fu fuperiorum talia in regno promul
gavère manifefta , : *-

Elfiffimum Princeps Tranfflvaniae,

Q titulus) Dominus Dominus A£
S4 chaël
 416 R Ε R u M T R A N syl
chaël Apafi per ediétum Turcarum ß.
fitio prætextu, tanqvam Sacratiffima
Cæfarea Romamorum AMajeftas Domi
mus meas clementiffimus faäam inter
ipßs confederationem diffregerit. (citra
iullum dubium coaétivè) infurreëtio i
rem in regno Tranfflvamiæ per ßeciale
mandatum injunxit, ut nobiles umâ
cum plebe im fubfidium Turcarum ad
bellum fepararemt,& confùrgerent. No
' tum autem eft omnibus& fimguiis qvam
tam præfata SacratiffimafuaAfajeftas
per hos ammorum curfu curamgefferit,
regnum illud, ejufâémqve libertates &
jura confervandi. Eaproptertot tamtóß
qve fumptu hucufqve præffitit, & ad
huc præfat , dum mumerofum exerci
tum cum graviffimâ & copiofiffimâ fì
ffemtatione im mullum alium fimem hau
verfùs partes introduci fecerit, qvàm
at per amicam comvemtiomem præmomi
matum regnum tranqvillitategaudere,
&ejufdem immunitates protegi poffent;
S*per qvo megotio tra£tata compofitio
- ?4£.
f I. 1 ber Qy A RTus. 417
m mis etiammum continuantur ; Evidemter
s autem apparet, qvòd Turcae & regni li,
£i bertates tollere, & idem/uojugo barba
3 rico fubdere ftudeamt. Proinde omni
* bus & fingulis regni Tranfflvamiæ Ma
? gmatibus, Comitibus, Baromibus, Nobi
1;libus, plebeis, fupremis Capitaneis , 4C
A Judicibus Regiis Siculorù, primoribus,
, potioribus, primipilis, pixidariis, totâ
„ deniqve univerfitati Siculorum , item
i, mationi etiâ Saxomicæ benè comfulendo
j, proponitur, feriò deliberemt,qvàm irre
„^ parabile dammum illifmetipfis ex hoc
„ editto obventurumfit; Ideöqve ad hoc,
, Celfiffimi Principis (verè mom aliter fi
g, ne veritatis errore) coactivè expreffum
a mandatum mom imfurgant,nec móveamt,
j, & horü obedientiæ fé nó fubjugemt,verâ
ía yigreArmiffitii domi fuæ permameamt.
„ Seciuffaííurifunt, & qvidem contra
„ £p. eofdem pofitam comfidemtiam fé ho
„ ffes aperto; monftraverint , caufà dabi
„ tur loco laboriofiffimae qvefitæ prote
; £iionis, contra illos fimiliter agemdi, &
' S5 perß•
---- 418 R E R v M T a A N sv L. 1
perfeqvendi, qvæ omnia omnibus & |
fìngulis ad cujufvis notitiam ßgnificare
<volui, fibide damno præcavemtes. De
tum in Szamosujvar die qvinta, 7alü,
-Anno 1663. - l

! , Suæ Sac.Caef. Regiæqve Majeftatis

;. . Vice Colonell* SupremusCom
i .
* -
mendansin arce Szamofüjvar&c
*. . . Betlem_.
\
S E C *I* I O. X.

N Ec Romanorum Imperator fub

.1 N dolo. pacis tra&atu ad bellum
fe accingendi tempus fibi velle barba
* vnm eripere ignorabat, reqvifiti qvo
circa univerfi per eum contra elatum
hoftem Europæi Reges ac Principes,de
qvorum affènfu, fubfidiis, aliôqve ap
paratuii qvi viciniores, rerümqve o
çulati teftes procul dúbio fcripturi
funt , ego res Tranfylvanicas, conne
xionéqve rerum hoc ipfum nonnun
qvam exigente, Hungaricas verbo
. -
cornpltciidccrevi; univerfis qvocirca
• ' ' Hun- ; .
 ----

L 1 B E R Qv A RT u s. 419
Hungariae Proceribus acStatibus, per
Sacratiffimam Romanorum Imperato
: riam Regiámqve Majeftatem,patentes
publicatæ funt in hæc vetba ;
L E o p ol D us, &c.
\
AM 4gnifici,&c. innotuiffe fidelitatibus
veftri, non ambigimus, qvanto fludio
& comatu laboraverimus, ut poß acceptam
ab hoftibus Chriftiani momimi, cladem , &•
expugnatum fortiffimum propugnaculum,
aliâqve in partibus Tramfilvamiæ fortalitia
& præfidia intercepta, junäü cum aliâ
Chriftianae keipublicæ Regibus & Principi
bus armi, & viribu, ferocicomatui inimi
«orum, mon modo obviâ ire, & per fummam
injuriam adempt4 recuperare, verùm &
mofmet &• Chrißiamum momem vindicare,
<refcentémqve & auéìam in dies ottoma
nicam potentiam retundere & enervare
poffemus. - - -

Verùm cum faluberrimo huic inßituto,

qva propter difcordia, & bella inter Princi
pei chriftianos, qva alia intervenientia
S 6 74•
* • &
42.o R £ R v M T R A N. s * r..
graviffima impediment4 optatus evenia
ruinime refpondiffet,Deo ex occultü fuü cor
filiü permittente, applicuimus amimum;mt.
dia, ac modos adhibere , qyibus glifçemttm i
& grafftmtem adverfariorum fùrorem , fi !
reprimi neqviret, placare, platidifqve me- *
diù regnum vel maximè hoc noftrum com- !
fervare, & qvietum ac tranqvillum reddere -
' miteremur. Etjam eo ufqve vemtum erat,
, wt honeffa patü comditiones per Turca, ad
miffe, & ab utraqve parte acceptatæ, qyis
etiam ab ipfo Turcarum Imperatore appro
bata, ffem mobis indubiam faceremt indu
biæ pacä. |
Cum ex infferato & repentèPrimas Pe
ziriu,atqve adeòPortaipfa,omnes baäemu |
initos traéfatus, & conclufosirritos effede- |
claravit, & qvicqvid eoufqve accordatum
fuerat refidit, & caffavit, mobìfqve arma
& bellum indixit. Interimdumpaxtraäa
retur præparato valido & mumerofo exer
citu, movit , & jam Belgrado, five Albae
Græcæ appropinqvavit. Cujus inexpeétate
hoftilitati inyocatoDivino numine&auxi.
- lib,
--- -i
 --- ——

L 1 B E R Qv A P. r vs. 4^ 1.
lio, magno animo ac im Deum fiduciâ refi
fere, & ChrißianamRempublicam, fignan
terautem regnum hoc mo/lrum Hungariae;
propugnaculum ejufdem, mobifqve cumpri
mù charum tutari decrevimus, pro qvo &
majores noftri, & praedecefforet, avi, ataȒ-
qve, tot myriadet, tantam expenfarum mo
lem, gazas,& thefauros erogare , tantum:
fangvini, Chriftiami profundere mom dubi
tarunt. Qyibus uti in dignitate & Impe
riali faffigio, hommodò carme & fangvine
fucceffimus, ita laudatiffimà eorum vefti
giüimfiftendo, omnia prorfu poffibilia adhi
bituri fumus,adhibemúfqve de faéto Wedia,
qvibus hoftium viribus & conatui contra
ire,paréfqve & juffas, fi mom validiores,op
ponere vires poffimus , figmamter autem Sa
crum Romanum Imperium affiftentiam fù
am praebere, validâqve auxilia, belliqve.
fumptfu & arma nobü fuppeditare recenter.
deliberavit. Reqvifivimus & alios Princi
pes, de qvibus benèfperamus,ipfos qvamtum.
poffibile erit defenfioni Chriftianitatü mom.
defuturos : Siqvidem autem regnum hoe
S7 noßrmm.
 411. R e R v M T R A N s v r.
noßrum Hungariae, primum eff im pericuis
& proximum, vicinámqve Turcarum im
petui & furori,qvodregnum noftrum &- n4
tio,à ducenti, i4m&. ampliùs amni, fumm4
virtute, cum naturalibus ijiu hoftibus , pro
fuá & Chriftiamitatù progugnatione collu
άatur,&nunqvamparcere dubitavit [ang
vini & vitae, pro aomfervatione & defenfio
me parria chariffime, fed laudabili& alacri
non in univerfa dumtaxat Chriftianitate,
verùm etiam apud hoftes depraedicato ami
mo, generofitate & virtute fefe oppofuit,
non folùm qvando fiarentibus adhuc rebus,
& integri viribus vigeret, verùm etiam
fraâu ac debilitatù, ademptifqveregnipar
tibus, nihil omifit eormm, qvae avitam &
Martialem à majoribus acceptam virtutem
ac fortitudinem decerent, ita ipfos nunc
qvoqve pro dulciffimàpatriâ,prôqve arâ &
focü, pro liberü & conjugibua, atqve adeò
vitâ propriâ ac libertate praeftiturot,omniâ.
qve poffibilia media & fupremos conatus
adhibituros mom ambigimus.
gyare omnibus & fingulù regni huju
- meffri
 L 1 B e R Qv RA r u s. 4^3
noftri Hungarie, partiümqve eidem anme
zàrum fidelibus noftrü , Statibus & ordini
bua, cumprimi, autem vobü ac reliqva ge
mitatibù, generalemfeu perfonalem infùr
reâionem in articulù regni , five legibus
decretam, nominatim verôjuxta continen
tia, artiauli Qvintiproximae Diete, & re
uqvorum ibidem vitatorum indicimus &
promulgamus, feriâqve ac firmiter [ab pœ
?suin eifdemcontentâ & expreffis, injungi
mum & mandamus, ut omnes & finguli è
statibus, prout citata continent leges, pro
iá in perfonâ comparere , cum apparatu
ìbidem expreffo debeati, & teneamini. Lu
firationifqvî veftras inftituere, & habere
properetà & acceleretü , ita ut adfeffun*
äivi Ladiflai Regü Hungariæ parati effepof*
fti. Qvibus luftrationibusperaââ, nos de
fuper illicò informare, ab ulterioriqve beni
gnâ noftrâ eatenus fiendâ difpofitione ac or
àinatióne prafiolari, & conatus veftros eô
dirigere velitù, ne fortè adventum totius
roborü præveniendo, in partes qvafdam 46
regionei veftra, irruptionei damno/u£*?*-
* * *
- - - rigule
,
----

4:14 R E R v M T R A N s y L.
riculofa facere, ac in vos mom fatà propifi;
idem hoßü ferroflammâqve graffari valeat,
remediaadhibere, remgtâ omnimorâ ac dj
latione ftudeati. Securi de moftro fyncero
& plus qvàm paterno affeäu &amimo, qni.
bus induäi, nihilplumeeorum, qvae qvidem,
poffibilia fùnt, aut erunt,pro comfervatione
ac veftrum omnium defenfione, floremtiqve
acprefferoftatu, affumere prætermiffurifì
mus, Qyem etiam in finem militem Hun
garicum ac mationem, majore qvopoffit mu
mero aétutum conduci, & ftipendiù mofitä
interteneri juffimus ac feriòdemandamus.
Porrout impraediétâ hâc imfurreéìiome ve
ftrâ, mutuam cum fidele moffro, mobi ffmce
rè dileäio Comite, regni hujus moftri Hun.
gariae Palatino intelligentiam, cum direäio
me ejufdem, juxta leges fuperinde fancitau,
habeatâ, benignèammuimus. Qyod ipfùm
per fpeciales litera, noßram eidem clementer
fignificavimus ac detulimus. Aderit comati
bu4 moftrù juftus Deus , & fidei ac federi;
violatores praepotenti manu fuâ humili4
$it, & meritü fubjiciet pani, Secus mom
- faäu
 -

—-;

;: E. 1 8 E r. Qv A R r u s. 425
■! fiâuri gratiâ nofirâ caefareâ & Regiâ vo
, bü in reliqvo clementer propemfi manemus.
a Datum ihcivitatenoârâViennâ,7Ju
in nii» Anno 1663.
a Excutite ô tandem ex oculis veter
„ num gloriofiffimæ olim nationisnoftrg
„ reliqviæ ! feponite rixas & contentio
, nes, ceffetPoliticus Clero, Catholicus
# Reformato invidere, noftro proprióq;.
, malo edo&ti, communi communibus
, refiftite armis,aliàs (utinam falfus fim
, vates) dum ambitione praecipites, vix.
parem inter vofmet pleriqve ferre vul
tis,autfubpraetextu religionis alii alios
perfeqvimini, religionis fimul regio
nífqvé ja&uram vos fa&uros experie
mifii. Sed ad propofitum, unde con
i, templatiopublicibonirapuerat,redeo.
', s E c T I O. xi.
f. 'Ræter propriam&aliorum opinio
*. PĘ ÉÉ fcriptum Ę: -

duæ tributi Tranfylvanici partis non

expeétans fupremus Purpuratus admi
.. -

-
•
niftra
-—--—

4^6 R £ R v M T R A N s r r..
niftrationem, Gabriele Haller, recen
tioréqve regni Statuum legato Joanne
Daczo Albæ Græcæ reliétis, cum im
mensâ fuorum mole, qvorum numerus
ducenta millia excedere ferebatur, E- !
fzékum verfus fe movens, Dravam flu
.vium ponte ere&to tranfire maturat,cui
intentus, ad Gabrielem Haller accer
fendum duos è fuis Csauziis celericur
fu Albam Græcam remittit ; Audit in
ter fpem mortífqve metum dubius vo
cantiüille verba; Joannéqve Daczore
centiore legato ibidé reli&o, fupremü
Purpuratum in prædi&o affeqvitur lo
co, â qvo infignicum pompâadmiffus,
ftolâqve Turcicâ donatus, eidem pari
(qvafi) honoris gradu affidere jube
tur,colloqviôqve per horam &ulteriùs
familiari habito, inter reliqva bono il
lefànimo Gabrielem Hallerefle, aper
táfqve qvandocunqve ipfüm adirevo
luerit fores ejus futüras dicens,plenum
* bonæ fpei in tentorium fibi ere&tum
dimittit. joannem qvoqve Daczo con
- feqven
 £• 1 B E R Qv A R r u s. 4^y
venter accerfitum, tributum Tran
fylvanicum pereum adminißratum fù
Premi Thefàurarii (Teftedar ipfis di
£ti) figillo obfignatum, Hadrianopo
lim ad imperatötem Turcarum tranf
mittit. Tam folennis Gabrielis Hal
ier exceptio, infperatúfqve favor, fu
fpicionem nonnullis injecit ; Principe
Apafio (qvi per Kucsuk Paflàm, aut
is, aut verifimilibus indefinenter
traducebatur criminibus) degradato,
fupremum Purpuratum(di&o Gabrie- .
leinfcio,vel veriùs confcio,ii qvi exa
&iùs norunt judicent) eum velle in
principatu fubftituere; Qya in re non
nullorum, qvi in aulâ fupremi Purpu
ratiintimi, alienam à Principe Apafio
ejus mentem referentium verba auge
bant metum ac fufpicionem, promif
fis itaqve fàt luculentis Joanne$ Daczo
recentior legatus praecipuos eorum ag
greditur, per e6fqve flexo in gratiam
(ut apparebat) fupremi Purpuratiani
mo, ad fecundariam admiffus audien
– – – tiam,
-—--—

4^8 R E R v M T R A N s Y r.>
tiam, familiariùs qvàm aliàs,excipitur,
Qværit ab eo Purpuratus, utrum aliqvi
in regno Tranfylvaniæ, vitæ vel hono
ri Principis infidiantes exiftant, qvibus
refiftendi deftitueretur diétus Princeps
mediis?
Non exiftere talem pervicacem ipfò
gnaro,refpondetlegatus Daczo.Qyam
Purpurati qvæftionem, fynceræ erga
Principem Apafium affe&ionis indi
cium licet nonnulliautument,exitium ,
attamen fucceffu temporis multis no- !
ftrùm, qvi in affliétiffimo hoc regno
reliqvis pauxillum præeminere vide
mufpraeftrui credidérim, qvippe qvo£
cunqve inter nos oculatiores, antiqvæ
qve libertatis amantiores intellexérit,
fi&tisfub coloribusad dicendam coram
- fè caufàm evocatos, neci aut cuftodiæ
tradere poterit; qvod Deus avertar.
Tandem Gabriele Haller folo apudfe
toties fatus Purpuratus manere juffo,
' Joannem Daczo ad Principem Apa
fium remittens, literas per eum tranf
mittit, , ,
 . . LI BER Qv ART tis. 419
ºmittit, qvarum cóntinentia hæc erat:
Effiae religionis cultor Princeps
44ichaël Apafi, falutem preca
**r. Refidua ttibuti pars, literaeqve
t/2æ eidem, adjumétae , juxta civitatem
Fßék funt mìbi redditae, Qvibus im
telle&is, approbantéfqve faétum tuum,
album perfpicimtz* te habere vultum ,
4einceps qvoqve fidelem te futurum
fperamtes. Continuum tuum óratorem,
**cens ad mos miffum ( adjumtto ipfi fi
<leli mo/iro officiali …dga ) unà cum tri
buto ad potentiffimum Imperatorem ex
pedivimus ; qvo Hadrianopolimappel
lemte, alter qvi Conffamtinopoli munc de
&it , im Tranfflvamiam redire poterit.
Deo mos fecundamte, 29 Jumii, Ammi
præfémtis , umà cum mumerofiffimis po
temtiffimi Imperatoris exercitibus, for
, mentoràm q, fufficiemti apparatu, Dra
£'am tramfeumtes, deftimatum comtimua
fm/2* iter. AMi amice, Domini mei c!e-
memtiffimi clientem te effe, regnôqve
ejus
 43o R* w vw Ta awsy. -

ejus Tramfjlvamiæ (qvod optimum mo*

abs re cenferi debet) præpofitum confi
deres, fi fidem cum ffmceritate colueris,
Gabrielé Betleniü,reliqvôß,Tranfflva.
miæ Principes,obfeqvio Ottomanicae Por
mæ illußres , pro exemplo ob oculos po
mar,longè majora qvam ipfi obtimueramt
præmia accepturus. Potemtiffimi Impe
fatoris exercitibus adjungi oportet co
iam Tranfflvanica, hoc anno praefemti,
qvod ad oftentandam fidelitatem tuam
plurimum intereff. Exercitus itaqve
tuos inflruétos temeas, qvod per nos juß
fùm fuerit faélurus, Deo mos benedi
!
cente,à potentiffimo Imperatore, méqve,
digna virtutis ohtemturus brabeja. Peti
tiones :;:;:; effe conffat,confe- '
&to hoc noftro itinere,fupra votum tuum,
<•
omnia feliciffimè fùcceffùra experieris.
Male. -

S E C T I O XII.

Am alpibus Tranfylvaniae per paf

fum (ut præmiffum)Bozapenetra
ti$ »
 1. 1 8 E R Qv A r rus. 431
tis, Valachiae Tranfalpinæ Princeps,
: provin ciam Barcza, confeqventer di£
tr &um Fogarafienfem traifiens, Ci
cum fuis appropinqvabat , dum
: binio
t.Princeps Apafius, qvi reli&â pridem
Albâ Juliâ caftra juxta oppidum Al
vincz, cum Kucsuk Pafsâ conjun&ta
per complures dies habuerat , feu ad
verfa (ut ferebatur) correptus valetu
dine, feu Turcarum Tartarorúmqve,
qvi Tranfalpinæ Principem brevi fùb
feqvuturicredebantur,infidias honefto
`præcavere ftudens prætextu, civitatem
Száfzfebes, unico à caftris diftantem;
milliari, cum aulicorum cohorte in
rrat, exercitum qvem fecum habebat
extra murum in ripâ fluvii cujufdam
collocans,illincqveulteriùs progreffus
Cibinium fe cum fuis recipit.
' Principis verò Præcopitarum filius
cum decem circiter Tartarorum fele
&iffimorum millibus, Moldaviaeqve
Palatinus, cum mille peditibus, ac tri
bus eqvitumValachorum millibus eo- .
43^ RE Rv M T R A N sv r..
dem fübfeqventes itinere, captivos qú.
«dem (ut ha&enus apud me conftat)
nullos fermè abduxerunt, verùm cum
mole exercitùs Cibinium verfus fènfim
procedentes,longèlatéqvetanqvam in
hoftico populationes per regiones iti -
neri eorum vicinas exercent, ne à cæ
dibus qvidem eorum qvi fuaeripi recu
fàntesrefifterenitebanturtemperantes.
Longè difpar Valachiæ Tranfalpinae
Principis in itinere difciplina , qvip
qvi fupra multorum opinionem ne fé- .
getibus qvidem ulla pcr fuos intulit da
mna, eo minus excurfiones & popula
tiones fieri permifit, iteratis qvin po
tiùsin præfentiâ CommiffàriiPetri Bu
dai, non fine angore animiaityicibus,
fe qvidem obtorto contra Chriftianos
collo in bellum compelli, nunqvam
tamen fua fuorúmqve arma, etiam fi
capite ple&tatur,Chriftianis noxæ fore,
imò libentiffimè, fàltem Chriftianis
vi&oriam Deus largiatur, in eodem,
bello fe per Turcas cxfum, vi&i-
---- T " ' ' ' ^ ma
 ÌL 1 8 E R Q v A R T u s. 433
£ma pro Chriftianis futurum_.
Ifdem unico ab urbeCibinienfi mil
liari caftra figens, fàlutatum per non
nullos fuorum, Principem Apafium,ut
duos è Coofiliariis, Stephanum nimi
rum Petkiurn, ac Georgium Kapium
ad fe tranfmittat, enixè rogat. Cui di
&tus Princeps affentiens, expeditífqve
qvi rogabantur iis; poftqvam de cru
deli ad totiúfqve Chriftianitatis exi
tium obftinato Turcarum animo mul
ta præfatus fuiffet, tandem ad evitan
das,qvas Præcopitarum Principisfilius,
ac Kucsuk Paffâ Principi Apafio (ut
ipfe afferebat) molirentur, infidias, ut
Cibinio clam defèrto fugâ fibi confu
lens Görgenyinum, acillincClaudio
polim (urbem præfidio fuae Majeftatis
munitam) feconferat, necinfidelitate
cibinienfium, qvi vin&um eum Tur
i cis tradituri funt, fpem ullamcollocet,
fvadet;utrum fàlubre fuum confilium
approbaturus fit, nec ne, ut Georgius
Kapi altcr Confiliariorum ad fe miffo
- T. fllmâ
434 R £ R v M T R A N s y L.
rum denuò rediens fignificet, fubne
&tens. Reportant Cibinium qvod per
ipfos nunciatum erat,di&iConfiliarii,
verùm Princeps Apafius nihilfe contra
Ottomanicam Portam deliqviffe, plus
jufto qvin potiùs obfeqventem füifíe
dicens, interdum de fynceritate qvo
qve fvadentis nonnihil dubitans pare
rerenuit; PrincipiqveValachiæTranf
alpinæ per Georgium Kapi alienumab
eadem re animum fuum aperuit ; Qyi
eo propofitononfuccedenteCibiniumi
præteriens, juxta civitatem Száfzfèbes
diétam , Kucsuk Memhet Paffam , fi
lium Principis Præcopitarum fàlutare
vρlentem obviumhabuit,qvocum qvid
dePrincipe Apafio, rebáfqveTranfyl
vanicistra&averit,ipfè novit,non fym
cerè tamen ipfum Chriftianitati fàtis
feciffe, non mediocris (ut inferiùs pa
tebit) orta fùfpicio. ' v

S E C T I O X I I I.
Ertio poft difceffum Principis
1 Tranfalpinæ die, Præcopitarum
Prin
 T. I B E R Q v A R r u s. 435
Principis qvoq; filiusCibiniüjuxtaca
ßra figit, qvi ex profàpiâ Imperatoris
^Turcarüfeeffeja&ans, Principê Apa
fium tanqvam fuü fubditum fe debere
adire ait iis, qvià di&o Principe ad fà
lutandum ipfum fuerant expediti, fed
ii graviffimo diétum Principem morbo
detineridicentes,tam ipfum qvàm fuo
rum primores muneribus delinivêre,
fàtifqve fedatus illinc difcedens juxta
civitatem Száfzfèbes Kucsuk Memhet
Paffæ, ac Valachiæ Tranfalpinæ Prin
cipi conjungirur .. Per integrum bi
düum hîc fecretum de nobis (ut cir
cumftantiæ rerum teftantur) initum
eft confilium, tertiôqve die OlajBegus
Gyulaienfis Hungaricae peritiffimus
lingvae Cibinium ad Principem Apa
fium per eos expeditur, qvi ftaturâ fe
migigas in præfentiâ Confiliariorum
ingenti cum clamore, qvi vel in tertio
hypocaufto pun&tatim intelligi pote
rat, ita Principem Apafium allc qvi ur.
Potentiffimi Tartarorum Præ, pi-;
T, rarô ,
zzr
436 RE Rv M T R A N sy L ç
tarum Principis filius, unà cum Ku
csuk Memhet Paffa optant; Curjuxta
mandatum Potentiffimi Imperatoris,
totius regni Tranfylvaniæ exercitus,
ad bellum inftru&os non habes, qvin
potiùs in hanc te recepifti civitatem,ut
rationem reddas , cum iifqve qvos te
cum præfentes habes, confeftim ad iter
temet moveas, mecum eos abfqve ullâ
morâ & tergiverfàtione feqvuturus nec
rem parvi momenti, aut jubenté facilè
contemnendum putes , cum fupremi
Tartarorum Chami filius, eadem qva
genitor ipfius polleat authoritatè ,
qvémqve rejiciens PotentiffimumTur
carum Imperatorem contemptum qvi
libet facilè, perfpiciet. Hærebat hic
cun&orum animus, in réqve tam ex
itiosâ, nec confilium, nec vox fuppe
tebat ; Tandem fuppreffo metu Prin
ceps Apafius diéto Olaj Bego refpon
det in hæc verba:
Potentiffimi Præcopitarum Princi
pisfilium,eâqvâ pat reverentiâ noftro
- nomi
 --,
L 1 BER Qy A RT u s. 437
nomine fàlutato , qvem (nifi morbo
præpediti fuiffemus) in perfonâ adire,
demiffiffiméqve fàlutare non præter
mififfemus; Exercitum Tranfylvani
-cum (omnibus ad familias réfqve fuas
tutandas dilapfis)propter metum Tar
taricarum copiarü non poffumus habe
re præfentes,penetratis interim ad ex
teras regiones Tartaris, unà cú regni
colis Kucsuk Memhet Paffæ conjun&i,
officio noftro non deerimus , à fupre
mo Purpurato,qvid agendum nobis fit,
ordinantiam de toto negotio præfto
lantes. Ipföqve donis conciliato, pro
prium adjungens hominem,pereumac
literas Kucsuk Paffàm, utcoram Præ
copitarum Principis filio caufàm fuaua
ageret, fufpicionémqye contra fè con
ceptam eluere niteretur enixè rogat-,
qvi ingentium fpe præmiorum indu
&tus, in præfentiâ hominis per Princi
pem Apafium miffi, multis di&um ,
Principem coram Præcopita excufans
verbis, tandem ille Claudiopolim, ac
T3 illinc
*
 438 R E R v M TR A N s y L. n
illincHungariam verfus fe movens,nos
in eo, qvo hodie flu&uamus reliquit
ftatu ; Kucsuk Paffà autem remiffo
Principis Apafii internuncio, cum ju
ramento (utrum vero Deus novit)
nunciavit ei, per Principem Valachiæ
Tranfàlpinæ accufatum ipfum coram
Præcopita crimine proditionis, eôqve
inftigante commotum (qvi non pri
dem delinitus erat) denuò contra toti
es diétum Principem, Præopitarum
Principis filium ; Qvamvis non ab ip
fo qvidem Principe, (qvi Turcico Im
perio plus jufto in omnibus obfeqven
tiffimus erat) fed civitatis Coronenfis
Judice civibúfqve fàtisjam antea fe o£
fenfum putabat, cujus ultionem, Bu
damverfùs exmandatofupremi Purpu
rati properantem in aliud tempus ne
ceffitas differre coëgit, qvod cum ma
gni(fed mali) momenticredam, infe
rere volui:
Ingreffo limites Tranfylvaniae cum -

fibi fubjgétis Præcopitarum Principis

• '• - - filio,
 ---
L 1 B E Qv A RT v s. 439
filio, tam honoris exhibendi qvàm
. vi&tualia adminiftrandi gratià nobilis
qvidam Petrus Budai Commiffàrius
ipfi obviam miffus , dum in Confiniis
civitatis Coronenfis (Braffo) eum fà
lutaffet , duos è primoribus Tartaro

i
;:
rum ipfi is adjungens, Coronam cum
certis expedit mandatis, qvi vix fubur
bia civitatis ingreffi, anteqvam Judi
cem adire, qvâve de re miffi fuiffènt
exponere poffent, à civibus benè (vel
veriùs malè) potis, inhumanè excepti,
; unus Tartarorum fruftatim concifus ,
excoriatur , alter vulneratus evadit,
€ommiffàrius verò Petrus Budai, per
complures dies arefto detentus , aegrè
libertatem obtinuit; Cujus fa&i uti
nam tota Tranfylvania non luat poe
nas, cum nunqvam fe ejus memoriam
animo depofiturum,confeétôqve fùfùe
to itinere in diftri&tu Coronenfi hy
Ê. jurave
rit Præcopitarum Principis filius. Ego
talibus enormitatibus viam ad exitium
- T4 nöftrum
 44o Re R v M Tr • s • * .
noftrum crediderim præftruere fata.
S E C T I O. XIV.
'TA; Valachífqve in Hungari
1 am (ut præmiffum) penetratis,
Cibinii morantem Principem Apafi
um per literas ac nuncium certificat
Kucsuk Pafîâ, qvoniam fuorum fpar
fim negotiis propriis occupatorum in
Tranfylvaniâ iter non fàtis effè tutum
multorum nece compcrtum habeat ,
eofdémqverebusadqvotidianumufum
neceffàriis, qvae in civitatibus emifo
lent plurimum indigere conftet, diffi
cultatis iftiusmedendigratiàCibiniufh
juxta fe locaturum caftra, qvod propo
fitum fuum,nealiqvid PrincepsautCi
binienfes mali fùbeffe putarent , fe fi
gnificare decreviffe.
Improbat qvidem, fed refragari vix
praefumens, rem Princeps Apafius, o£
ficiales autem civitatis Cibinienfis.Ju
- dex nimirum Regius, ac Conful penè
axanimes faéti, vixqve lacrymas con
- tinen
 E. 1 B E R Qv A RT u s. 44r
tinentes, adito Principe, ne in vicini
am urbis Kucsuk Paffam cum fuis
tranfire pateretur, qvi in propinqvo
fiti, indefinentèr pröcul dubio urbem
ingredi volentes, à civibus, vel reni
tentibus, ipfis rejiciendi forent , per

; Deum obteftantur, alioqvin adeò alie

nosâ Turcarü admiffione civium ani
mos, qvi vitam priùs amiffuri, qvàm
eos admiffuri effènt fignificantes 5Nec
mirum: præter recenfitas enim ac ma
lo ufü in regno fvetas Kucsuk Paffæ
enormitates, terrebat eos recens in ci
vitateSzáfifebes per ipfum patratum fa
cinus, à cujus incolis ante fèx dies ad
miffus, fupervenientecum fuis Præco
pitarum Principis filio, neqviffimus
;
M.
alienarumrerum difpenfàtor, currus,
jumenta univerfâqve diétæ civitatis
frumenta,vi&ualiâqve Tartaris largi
' tus, omnibus iis affli&tiffimos cives
emungens, ad extremam redegerat
pauperiem. p

Qyamvis itaqve munimento urbis

T5 fàtis
441. R E R v M T R A N s x L.
fatis validæ tuti, Cibinienfès violentam
ejus irruptionem minimè formidarent,
nè interim non admiffus fegetibus
qvæ jam maturæ erant damnainferens
commeatu deftituerentur , lentaeqve
(qvafi) obfidionis illud initium fie
ret, non abs reverebantur;
Solatur modeftiffimis eos verbis
Princeps Apafius, obviam Kucsuk Paf
fæ fé iturum, nec in viciniam urbis ad
miffurum promittens: Motis interim
à civitate Százfèbes Kucsuk Paffa fuis,
juxta oppidum Szeredahely, qvod tri
bus Cibinio diftât milliaribus, figit ca
ftra, Cibinienfium animis pejora in»
horas fibi ominantibus; Qyem ibi mo
rantem Supremi- Purpurati. Kapucsi
Paffâ cum literis ejufJem adiens, ut.
cum fuis- Tranfylvaniâ , confeftim
egreffus, Varadinum properet, ibiqve
contra Romanorum Imperatoris, con
federatorúmqve ejus exercitus inten
tos habeat oculos, demandat. Vulgari
priùs rumore, mox perliterasKucsuk,
' Paffæ:
 -—-

L I B E R QyA R T v s. 443
Paffae fignificatur Principi Apafio dé
mandatum ejus iter. -

Exhilarantur Cibinienfes ; confe- .

qventer, ad qvas fauftus ille rumorpe
netrare poterat vicinæ provinciæ,
comportantur ad avehenda ejus impe
dimenta currus;Princeps qvoqve Apa
fius ultimum Vale ipfi diéturus, Cibi
nio egreffus adit eum, humaniffimé
qve (præternaturam) exceptus, fum
mas pro beneficiis, qvæ reverà non
pauca acceperat, agit di&to Principi
gratias,conviviôqveinter fè celebrato,
hic Cibinium, ille Varadinum verfus
digrediuntur. ^ . ..
Verba eadem die (forfitan non fper
nenda) per Olaj Begum Gyulaienfem
prolata infèrere placuit, qvi Joanne,
Toldalagi acFrancifco Fekete, Cubi
culariis Principis in fecretum dedu&tis
ita fatus eft : AMultis Principis aliorúm
qve complurium beneficiis devim&tus,
hoc vobis confilium à me datum ßiatis:
I)iffenfiones per complures ammos conti
'T λλ%£43
-.
' 444 R E Rv M T R A N s y L.
^14at44 fèponite, manete qvieti, mec con
tra qvempiam auxilia noftra implore
tis, fi enim in fuccurfùm veftrum demuò
ingredi compellemur , mumqvam mot
Tranfflvaniá; egreffuros juro per De- -

um omnipotentem.
Di&us fupremi Purpurati Kapucsi
Paffa Cibinium cum Principe Apafio.
ingreffus, eidem qvoqve literas haeri fui.
exhibet, qvas anteqvam iufertas mi le
&or perlegeris,præmonitum tevelim,
dum qvafdam verborum tautologias,
infvetófqve & veritatem excedentesti
tulos videris, non à me additos, fed
verbotentis itafcriptos fcias, cum prae ;
ter nudam & veriffimam rerum de -

fcriptionem nihil ni animo habeam ; ?

Literæ autem jam diétæ, hujus erant
tenêris: - -

, Qvi in toto Hungariæ regno de- .

gunt, magnatum procerúmqve domime;
omnium Chriftianorum præeminemtiffi
me, mitiffime, eorámqve realis Domi
zmi, qvi ex ammuemtia Potentiffimi Im
perato
 L 1 B E R Qv A r T v s. 445
peratoris, toti mationi Hungaricæ præ
es, iifjve prædominaris, regnâqve com
plura moderaris , Princeps AMichaël,
-4pafi , Deus attus tuos', ingreffum ,
egreßámgve fecumdet. Ex intimo cor
diraffeétu fàluto te.falutationeqve prae
mißá, cum fingularem im te confidem
tiam habeam, tamqvam amicus amico,
figmificare volo, Deo aufpice cum immu
merabilibus potemtiffimi Imperatoris
exercitibus a4 AMenfis præteriti Budá
me moviffe, recentiqve juxta Stri
gomium fuper Damubium pomte ere&to
trajeciffe , arcem Archiemopolitanam
(ErfekUjvár) à me effe obfeffam, ßia;
eo me megotio diffimeri.
Kuciuk Paffam cum fuis Tranffi
vaniâ egredi, Varadimámqve juxta,
pro ffeculâ refidere oportet, milites po
temtiffimi Imperatoris, qvi im confihiis.
degunt eidem adjunximus.
Tu qvoqve cum toto tuoruu robore
in Tranfflvamiâ paratiffimus effo, ad
qvatuor mmmdi plagas apertos habem*
- - T7 oculwy
_^ 446 R E R v M F R A N s x L.
oculos, ffmceritate tuâ id ipfum exigen
te nulli labori parcas , imdefimemter tuos
ad me expedias, de rebáfqve vel medio
cris momemti certèfèces. Deus te diu in
columem conférvet. Datæ in Caftris,
inter Budam & Strigonium adVeres
Vårpofitis. -. _*

Perle&is Princeps Apafius literis,

diverfo, eôqve penitùs contrario cum.
fibi fubje&isafficiebatur affe&u;Cum.
totoenim regnirobore adbellum Chri
ftianis inferendum eum non cogi fin
gularem exprimebatlgtitiam,exadver
foNovae Arci,qve,fatendum eft,præter
omnem expeétationem noftram cin&ta.
eft obfidione, ne imparata inventa fit,.
in extraneorümqve deveniat potefta
tem,non immeritò mentuebat,fed hac.
dere ii, qvibus res eft perfpc&ta, procul
• dubio fcripturi funt.
Tandem benedonatoKapucsiPaßá.
proprium Princeps Apafius adjunges
hominem, literas ad fupremum Purpu
ratum mittit, pro officiis præftitis de
miffàs.
 L 1 B E R Q v A k " ' _ 447"
miffùs agit gratias, Kucsuk Paffàm ex
mandato ipfius Varadinum verfus fe
:
-
moviffe, interim ut ducentos pedites.
Janizaros qvi lateri ejus adhæreant
mittere non dedignetur fubjungens,
qvo fine id optetür, norunt cónfilii
ejufdem authores: utcunqve res ceffe
rit, me nec optâffe, nec approbare fa
teor ingenuè.
Hæc funt,mi Le&or, qvæ rudi Mi
nervâ tecum communicare placuir-.
A&tus, exitümqve ingentium motu
um qvi inter duos orbis Monarchas in'
apcrtum belli incendium nunc proru
père,do&tioribus tranfcribendos relin
qvo; Interim afHi&iones noftras, ea
rùmqve in pejus aut melius vergentes;
progreffus, fivitafuppetet,ali6fqve me
aptiores huic operi manus admovere
non contigerit, perfcripturum pollice
or,itatamen fi præfentia noningra
tafore experiar. Interim
vale_».
s®%(+)90-;
' ' *£*£**&*&***********&&&*
c&©c&otXocXo&o&ocXocXocXoc;oc&o0&<c;oc;oc;oc3&
*&*&*&*&*&*&**;;;::::::::::::&:;::;:;:;;
I. N. D E _X.
A.
“Murates ImperatorTwcarum ob non perflu
tum qvod fuffrat trì%wwm bellum P. Råkotio
indicit. fol. 25. Legatos ejufàlem aref?o fubji
cit, ibid. kepentino morbo obiit , ibidem.
4ndreas Barcsai artem Fogorau: Principi Kemé.
myio reßgnat, pautóßqve dies pereum fùffendio
multatwr. - - 22. oa*

Aii Paffa Tranßhaniam invadit,226. Joamnem

IKeményium Principem Hungariam ufque per
feqvitur, 2 3 4••
In Tranßlvanda regreditur 242. Civitates Sa
*onicales deditione fùbfitit, - 243•
4pafius Princeps romfiituitur, 248. Comitia Ré
gni celebrat , & iuramentum regnitolù praßat,
f3]. *66. Per Joannem Kemenyium §effurgi:
obfidetur,fed eidem Cursuk Paffafutturrii,273.
Clawdiopolim non fponte obfides, 32 Os.
Turcarum Tartarorûmqve infidias metvems
Cibinium fé recipit, 43 1 •*

Barcuaius Princeps à Turcis conftituitur, 64•*

Barciaiu; Joanni Keményio donat principatum,
79.
bartsaius Principem Rakocium metuens, Deyam,
illinc Temefarinum ad Turcas fe recipit, 84.
Barcsaius Princeps perTurcam in regnum, rjiituä.
twr, 1 IO. *

Ear;**
 I N D E X.
Eartsaius Princeps metu Principi, Rakotii Cibi:
mium fé recipit, .1 26,
Ejusdem odfidio & res confeqvtmtes, ibiderií.
Earcsaius Princeps Cibinib', `egreffus purpurato
Szedydi conjungitur, I 37.'
-Ali Paffàm adiit, 165. Per eum arefatur, 17*.
pimittitur, - 1 8 6,
Harcsaius Prineeps principatui renuntiat, 21 f.
Barcsaius Princeps captivatur, 221. Occiditur,
- * 227,
Haftiiu; Moldavi • Princeps à Principe Rakotio fé
cwndo fedepeliitur, 3 I•
4' Kozacis ad ut»s regnwm recwperat, ibidem,
Iterum regno ejicitur, ibidem.
Ewdenfìs Purpurati & Rakotianorum ad Szalanè
tam pigna, - 2o«,
Eudemfis Purpurati & Principiº Rakocii fecundi,
jwxta Lippam pugna, 59•
C
catbarina Brandehurgica Priniipi Bethlemio'
fuecedit, j •*
Principatui renunciare cogitur, 6.•
Filium Principi Rako.ii Sigifmundum adoptat, *
' 1 3•
Eidem Princeps Rakotius Munkacs & Fogaras
arces adimit, 13 •
Cibiniumper Principem Rakocium fècundum ob
* fidetur, * 127••
Sub eadem obfidione gefta, foliis feqq.
Ciikitnßs Situli, à Princepe Barcsaio defcifcunt,
198.
4ύ
 I N D E X.
4b eodem bellopramuntur , ~co

4üpaff. leditionem facere renunt,per eúmqve

devaffamtwr, 2 19.
Coromenfes legatwm Tartarum extoriant, 439.
Conftamiimum Valachia Princ:ts perfùos captivatur
32*
Eidem Princeps Rakocius fec»ndas fu:turrit, 53.
C**wk Memhet Paffa Principi Apafio fùccwrrit,
contra Kemenjium Primtipem pugnat & trium
phat, 28 4.*
£jufdem ipfiwitw hm Tranßlvaniâ ex :âiones, i
ibid. & feqwent.
Clawdiopolim fußra obfidet, 32oe
Territus rumore appropinqvamtis Generalù Snej- |
daw, retrocedit, 356. '
Medgeffìxum im hyberma abit, 365 ,
1llimc fé movens Seffugwn hybernatum tranfit, \
3 66. Seffurgo fe movet 391. Varadinum ß
confere, 44*
chami Tartarorum filium per Tra»6lvaniam ver
fua Hungariam properans Swpremo Purpurato
comjungitur, 43 I •
D. -

Ioa»id2o5omium Rakotium primùm ad prinripa:

tum Tranßlvania evehit , 7. Ab eodem ca- i
pti»atu4 in carcere moritur, 3I• \

francifus Rtdei in Principem eligitur, 45 •

4 Principe Rakocio Secundo opprimitur, 54
£antißugâ Schnejdaw wrhi, Claudiapolitana ób
fdiomem fòlvit, 536.
Eram-:
- - *
 E N D E X.
Francifu Szent Georgius de Principe novo eligam:
ao fircfru£iu laborat. 31 6
Principem Apafium adit, 35 t. Germanica prae
fidia edwáurum fe promittit, 342. promiff&.
revocat, 3 4 j.
Per Cu;sukPaffim arefatur,Temefiarintìmgve;
tr*nfmiffùs obit, 344*
, G
* Gabriel Haller legatus P.Barcsaiiper Ali P. Jàm.
* areßo fubjiii ur, 1 63. Compedibus ferreis ra
re magnitudinis oneratur, 1 66. Dimitti ur,
fo!. 359. Iterum legatus ad aliiPaffam expe
ditur, 3 j 9. Ubi ad pr&fens vfqve detine
t^r.

joannes Balingarci, Munkácsienfis Commendans,

arcù ejufäem Domina Catharina Brandebur.
gica exclufà, Rakocio Principi tradit, 13
3oamxes Betlenius Commendans Krakowierfi; â–
Principe Rakocio conßitutum finito pace bello di
wmittitur incolumis, 3 9. Keményius P. Rakocii:
fupremw Generalis cum toto exercitu à Tartaris
capitur, - 4o
3eni Arx à Turcis dcditione capitur, . 62*
Joannis Daczo adfùppremum Purpuratum legatio
- , 389.
IK
Xeményius Tranßlvaniam invadit, zo6. In^
Primcipem eligitur, 216. Bartsaium areflo fùb
jicit, 22o. Eundem mecari jubet, 217. Impar
boftiHungariamyerfì fé rcsipit, 23*
4#xì
 I N D E X.
4azij, C*fariana tam**gitwr, 243
cum ii3am Tranfi#vanis mistrat, & Claiis.
p¢âm praßdio mani*, - 252
In Hungariam regreditar, 253. Si:a!;* £camer.
fatagem, itersm Tram6£vaniam intra: fe4 f*i,
273
4rtes Be:iemianâ & F garau præfiâis Germaxi
eo mwjt, 163. In Hungariam regreditar. 246
Tertio Tranßêvamiam intrat, 27c. Sef?argum
obßdet, 273"
contra cutsuk Paffam pugnat&orcumbit, r84
M.
Afihmt Princeps Tranfalpina contra Ottomanitam
Portam rebellat, cum j££;
feduinit, b7
£ontetwtuli Generalù infùccurfùm Tranßkvanis
mittitur. 243. Tramßlvaniá intrat, 24). Clau
diopolim præfidio mumit, 2 ; 2. In Hungariam
regreditur, 253
- P.
Petrum Betlemium Comitem propter homicidiwm
qvoddam Princeps Rakocius perfeqvitvr, 17
Petrum Feketeadfacram Imperatoriam Majeftatem
expeditt.r, 33o
refolutio fu4 Majeftatispeream tranfmiffa, 33;
Max inter duos Imporatores diu traâata evantô
ftit, 371 .
Ünde btllum apertèfèmptum, `in confeqq.
R. -

rakotiu4 primum per Stephanwm Betlemium Junio

rem ac Davidem Zolyomium ad capeffemdum
principatmm yocatwr, * 7
In Prin;

*.
----
 In principem eligitur, 1 1. Zolyomium incarcé
rat, 1 3. Fogaraïarvâ Catharinæ Brandelurgit4
adimit, 1 3. Gothardum Kum Magnatem rran
ßlvanum ob verbum contingenterprolatum bonis
exui, & in carcerenecat, zv. ibidem multiplex
aliorum oppreßio. Contra Romanorum Impé
ratorem fedum tum Svecis init, 23. Bellum ei•
*.
dem infert. Conjunéti, cum Svecis Brinnam in
taffum oppggnat, ibidem. Iis in Moravia
*reliáis pacem cum Imperatore Romanorum fan
tit, ibidem.
Polonia Regnum ambit, moritwr, Alba Julia
* tumwlatur, -
27
P. Rakocius fecundum fùccedit, 3o. Bellum per Ge
: nerales fuos Moldavia infert , Bafiliwm ejus
Printipem exturbat, & Cantellarium ipfius
Stephanum fubftituit, 31. Artem Szwtsva,
deditione capit, grandiqve Bafilii thefàuropo
titur, ibid. Contra Szeménios in Valathis
Tranfalpina feliciterpugnat, 33. Subfidia
£ontra Tartaros regno Poloniæ mittit , 3 6.
Iiflem bellwm infert, 38. Krakoviam tra
dentibus Svecis oscupat &præfidio munit, 38.
Briftiam deditione capit, Ibid. Cum Poloni,
patcm (fed coaäus ) facic , 39. Cum paucis
fugâ fe in Tranßlvaniam recipit, 4o. Prin
cipatui renuntiat, 44. Principatum armis re
cuperat, 54. Purpuratum Budenfem profli
gat, 6o. Bartsaium Principem invadit, 8o.
ad fe demuò rccipiendum armis Tranßlvanes
togit. 4liâqve in iifdcm Comitii, memorat*
- flignae,
 1 N D E X.
digna, 9f. Centrs Parpuratum Szejdismai
Portam ferream infeliciter pugnat, 11C.

Jwxta arcem Gyalw contra Purpuratwm Szuiä

iterumfortißimè pugnat, & lethaiiter vulne
ratur, 143. Ex vmbnere moritur, I £ f.
S

s*phanu Betlenium Gabrielù frater in Principem

eligitur, 8. Principatui renunciare cogiiur, ii.
Budam adTwrza4 tranfìt, 18
£igifmumdum Rakoti obit, 3;
8zejdi 4mhet Paffa Purpuratw Budamp; conira
P. 8akoci*m feliciter pugaat ad Portam ferre.
an, P. Barciaium reftituit, 126. cafiellum
Pocsaj & Somlyo devafiat, 147. jwxta arcem
Gjaiu contra Rakociü pugnat, triumphat, u4$
Tranßlvamiam Supremus Purpuratuö, Chamus
Tartarorû & Principes Valachiæ invadunt, 6z
V.
Varadienfis arx P. Rakocio deditionem facit, de
ferto Primtipe Barcsaio, ioz. Varadiemfs ar
cia deferiptio, 1 67. obfidio, 17c. Degitio,
ejúfqve conditiones, 187
Palachie utriufqve Principes Tran6baniam cur
exercitibw tranfeantus , Swprimo Purpurato
fung*atwr, ` 41 I

<î s 2, P. -

+'..' '. Tæterea

13 A« 9 -

-*-
 Præterea reftant qvædam cor .
-' , rigenda-.
'*• fol. 3 3. lin. 2. poft vocem avocavit, adde qvi.
, Fol. j4. lin. 1 1. pro improbaverunt, lege im
*. probaverant. Fol. 64. lim. 9, 1o. pro extrema
v, - Jve, lege extrema qvæqve. Fol. 7o. lin. 12. pro
• jubentur , lege, jubeatur. Fol. 8o. lim. 2. pro,
-** ?rincipe, lege, Principi. Et ibid. liu. 9. pof vo
• * cem, adde, dicens. Fol. 1 oo. lim ult. pro, genito
i
res omnes, lege, genitores macos. Fol. 1 18. lin.
& ult. provoce, qvi, leg. qwae. Fol. & 16. pro, qvo
, numi, leg. qvarum. Fol. 122. lin. 4. pro, «qyites,
*• leg. pedites. Fol. 2. j. lim. 1 o, pro, contra eum,
3, leg. contra eam. Fol. 339. ubi legitur, ad itera
at tìì, adde,literas. Fol. 397. pro, tiium peditum
* genera, lege, ttia peditum genera. Fol.433. l. j.
.* lege Confilariis, Fol.444,lim,*lt, leg. Domine,
e * -

p.
; ; -

p.
,&
** *
.

$.
 |-- |--
|-º
！ ~~ ，'ſ-*
（， ， ，
|-----
|-·º
º, , ſº
-; ·
----------- ~- - ---------- -
-- ：）*------
- •••••••••••
 -•
·
----
 F ~--~~~~ （T）. （…）：Tae！！！F~~===！=-）
----
----|-
• • • •|-
|--|-----
|-·|-|-
|-
· ·
|-|-+|-|-•
¶
|-
----|-·*|-
·
|-·|-|-|-

-
|-|-
·-|-·|-·-,
·
|-|-|-+|×|-|--
•
-
••'|-|-·· ，,
-|-|-|--
··**， |-
·|-|-|- |-----*
|-|-|-----
• •
•|-|×*·*|-
•-*----|-|-|-
*|-
|-
|-|-·|- |-
|-||-
 |-
·
|-
-|-
|-
|- - -|-|-|-
-
· ·
|-
|-|-|-
|-
|-
|-|-|-
|-----' +|-
eº|-·
|-
**|-
،|-
-|-|--
|-·
|-|-
·|- |-
·|-----|-
·|-
|-|-|-|-|-
|-----|-·
-·
- -|-|--
|--
-|-|-|-·
·|-|-·|-
*|-·|-•
•|-|-
|-·
|-…|-
·|-
·|-||---
·- -|-·|
|-|-
·-|-|-|-|-
|-|-
|- *…|-·|-
··1.|-
|-|-
|-|-|-|-·|-
|-|-·
|-|-
|-\|-*ae-
||
！,|-·|-· *
-*·-|-
· ·· -·|-
||-… （**） .* ·
， ， ， ., ,|-
,, ， ， • •·… **… ' • •|-|-
-
|-|-|-----|-|-|-·,
|-|-|-|-
|-----|-|-|×|-|-*…*
-----
----· · · ·|-*· · · *****·
*-·|-|-*→ ·*, ！.n.
·* e··- -
-
-**
|-|-|-… :|--
|-|--|-
···）·-
→·*- ：·, !À.|-
|-，
- -·•
，·， ， ,！
• -|-****·}
;|-----
---- «*|·|-|-º.… ---|-· -
|-· *·|-