COMMENTARI V,

RERVM A STEPHÁNO

"REGE POLONIAE IN SECVNDA

EXPEDITIONE ÂDVERSVS MAGNVM

Mofcorum Duccmlgcftarum .

Aano. i. J. 8. a.
ACiVlVOJí И1 ЯА1ИО.?ОЧ я .; н.ч
MY HD AW ivZJLJV лХ зио!'Пй-:;:з
. пшаП.ч,'гяа.ь-1 пиполоМ
,о .i .£ •( .<..-&

<?V
--. :• "\/г
W
I
- у,р.. -
STAATS-
V^--v:*>
Д]ШВЫ0ТН£«1
-* • - '

; -: :-.;.--Я--'- - - : :

, Г "

> ¿ Í'-' ^
- t

'!- '
•v Г-: Г ~,

<--- «- s- fr
 д -> »7 у Я"? Я
meatu,tormentisque atqae omnrgt»-
uiorcuiJTrúTffenco bellico nauibus pi cm iíío,- ctfi nondú
ex remotioribus Regni partibus copiç conuenîflëncta-
menfamafuçprofecuonis celerius fubfecuturas raws»
4vj.Cal.íulia$ Vilnaproficifci tur, ac quinque millibus
pafíuum inde confedit. Hincitainftitutarationeitinc-
ris,vc lentiuseuntem vndique confequi cum equitatus,
tú peditatus pofsit , vj. Cal. Augufti Vitepfcum peruenit. Abeft id oppidú
yilna>quadringentis millibus pafluum , duabus arcibus Se natura loci» al*
lüéte Duna,nauigabih fluuio munitifsímum.Hinc Rex inito copiarum nu
mero,refert ad confilium,quas ín oras exercitus ducendus fit, & quibus in
partibus hoftilis terrç bellum ordiendum.Duç peramplç ас celebres vrbes
proppnebantur Smolenícum & VeliJrilucú, quarum hçc ad Louatum flu.
nium,illa ad Borifthenem fita eft. Sed cum iter ad Smoíenfcum effet per lo
ca defería, regionemque á eoftris ctiam per crebras excurfiones igni ferro
que vaftaram, & longe à finibus ad latus difsitam, verebatur ne fi eo vires
conuerteret exercitus,cómeatus & reí frumentaria inopia laboraret,& ho
fti ad inoadendos Lithuania fi nef adieus patefieret.Neq; vero fi Smolefci»
peteret-ab Liuonia auertédi hofté vlla reliqua ratio futura videbatur, qux
(amé magna Ai i сер t i belli caufa erat :neq; fperari, potetat Mofchú propter
vrbé longed í uo Regno ad Borifthenc pofuá, vires fuas in extremú diferí
meo adduóturú. Quae *ú effent diligerius animaduerfa , placuit de confilij
ícntentift VeliKducura ducere. Quo etfi iter erat per regiones fylueftres: ta
men cú & àpopulationi'bus intaâa omnia effent » fluminibusq; Duna&
Vfuiata torméta & cómeatus opportune côuehi poffent, minor videbatur
in ducédo exercitu difficultas futura . Adhaec VeliKilucû ¡ta Liuonix ira*
minet,vt fi eá vrbé Rex fuç ditionis faceret , & cómeatu è Liuoniá iter,&
magna deniq; regtonc hofti adimere videretur . Deniqj illud Regi anima
obucrfabat,etiâ accidere pofle, vt fi,fpe pacis amiiTa,eâ vrbé peti Mofchus.
videret, qui & lax ditioms séper fuifiet, & quoquo verftjs intuéti firmifii-
mú prxfidm cilet,ad ope fuis ferenda veniret,ficq; daretur aliqua ocçafio
aperto Marte decernendi,cuios rei fané Rex auidifsimus erat . His accede«
bât quod omnis circa,VeliKilucum regio , agri (ertilirate , rerum omnium
vbertate omnibus.li js abundantïor, hominibus iumentifquealedisfaci-
liuícommeaiumfuppeditarc poilet. Ad Plefcouiam. n. vfqueagervbi-
que cultus , regionc campeftri , & irequenttbus vicis habitata , fi in po-
tçfiatem Regis redigeretur , magnas opportunitates atque vfus, rsUâis m
prçlîdio multibus, prçbere poller. Ituro VeliKilucum duae arces cum fiw
mo Mofchorum przfidio muniix oecurrebant, Velifa in citeriore Rip«
tluminis Dun» , fie Víuiata ad locum eiufdem nominis fita < Has arces,
D » ce quid
 i г ДО»"» \
ftERVMCAPTA^H^b'çU
neqníd atergo mfefti-кИнфвод ДОгЯЙВД* ¿pïgnare cöftituit.rgi
tur loanBcZamofdoRegtu СасеЛ^Ио^сит ^iern miHihnsad expugna-
dara Velífam preniiílo.ipfe quart« caflrîs ad oppidum Surafum perucnir
Hicduabüsmaximédecaufisquatriduumíubftitit Primùm vt Duna flu
uium ad traijciendurq exerci um pooribüs- iungerer: .- denique vt per eä то
tàtti famfpac»fintercedere* ad éa coghofeenda^u* à Zamofcio geftaad
Vihfam c{fe«t,q«e, millia päfimm ^ttSurafo aberar. Sed is, vtprimum peí
vípera itinera duais-oJpijsVelifarh с dëfifrfmis filuîs-penetraim , loci titù
• tótépláMiíVwíbüs ex partibus circffdüfta fôfl^iaâoq; aggere, monition«
in ítce M a cekrirare dirigi: íubct.Na quà alburia pertingebar¿ dnrf
no poterat.Igirur admotis torméris,cú vndiq,yerberah propugnacula,mt
raq; noftroru aodaaa iníerri roœnibus faces animaduerterem Vebfenfes,
jncolumitâtépacbdeditîonéfeceruiït. Qua re cognitaRexr', dû fontés ex
toibuicótabulatisardíficámr,ad vifenda Vëîisa oú familiarib' excürrit,
* • Capta Velifa beeren à Mofeo- тнЪ: reddunftir,quibus humiliter & ¿6¿
¡lntfsè(quodpleri4; adrníMbantUr)fcriptfs fignificabat,iam fe-legam coff
«*aócfuaitt&míaíorumfuórurnconfueÍ4idinem ad eum dimifsrfleí Ctii
qüidem dederit ea тла(кщфае poftulárarp*:r,*quis condftioñrfrosj cor!
íenfranfea eílentífed cümhaad fan*ö<p!owtffm baberer,cjüid à fe Rraffottfl
laref,vereri ne-parùal elTétíjs qui íegaíttfsipu^soomme"pollicetóericóíí
Itntus futurufcpefere igitur,v* aut R*x quam ocyfsimè fuá poftulaTrá peï il
teras fígnifícttret, aui begetó fuo id facerepermitferet; Bcindíe vr jmreqeaW
legatum audiretj Aíjs finíbíis eontíncrer exerciturrt;- üeb pateretur fivffcgío-!
hee foe ditionís cxcút&oües faceré: PoflrerriOiítífcflet ctipiduí íúndédi far*
guinem Chriíh'anUm^níütf ab oblatatíóaardiaiftudOsabhorreret, memoir
laluberrjmatilliusadmom-tionisvbi Diuinus vates, Nunc , tnquir, Rege*
íapite , etudimini terrarumgabernatores.' Nam extretoam- Pfafmifecñdí
partem íitcris¡ínferiier*f Rex leébs bis uteris, riíbrio remïfsius exfequide^1
ftlnau pergit, perfe&isqj tribus ad Durum pontibus, vnraerfâm fcxerfci-
tumtñ vkerictfertifrpám ttadücír, ibiq; caftra fècit. T»óífridié iterfaaeñti*
riiç Môfrfii liter*» oíFeruntur, muhè quam fu perfores demifsius fcri-
ptfe.Eàrum feíítentia erat, Legatum quocunq; Rex imperan« paratú ire,
ttpecbret igitur màgnis itineríbus éútem, nec tridui moram,dum mifsú
a fe Legatum opperireturj cófumptam magno detrimento fuis rebus forer
putar«. Regem nihil de ceieritateconfuetaremittere cupientem, têtard* '•
bat dMicuíras viarmn.Silueflria erant loca,vix fifigtrlis peruiä, implieate
ÎBter.fè■aïborum ramts vdúfi perpettiam obfjcientibus fepem ? Adhic ,•"
eb ctebras paludes obiecb5,c«nofamquehumí>eqúoru homiriúq,vetti~
yjscedentem, argre rnoliebantur tranilrum copiç Lithuania:, voeifetanti
busin exercitu Regio militibus,lente precedentes audeq; viam fternen- -
 EPÍSTOLA AD ORDUNEÖ?
tes tithtfcr/oiiconfumpto omni pabulo,nihil prztcr nudntri folum íéquen
tibus rehnquere.ígitur Rex deleótos è рганоп"апо peditatu trecentosHuit
faros ad (krnendam celerioscum Lithuanis viam prarmittit.Sic Lithuaní
ucCPalatino Vilnenfe,XVlll. Cal. Sept.tandtrri ad arcem Vluiatarn
peruenerunt: Rex decern millibus pafluon? indeconfedit. íh túmulo fita
eft Vfu-ata,ad locum per lacum , qui St arci, & fluuto ex fe'mananti rto-
men dedit. Mofchi oblidionem expectantes , paucisanb diebus oppidum
arci fubieftum ¿ncenderanr, recepta in arcem omni oppidanorum turba
imbelli.Talatinus aíitecüam arcem oppugriare aggredereturjcâduceatofc
pra?mMo,ad deditionem eos hortatür,vna adiefta denunriarione,ni (è con
tinoó dedant,& Regiídementia* pèrmittarit, hoftilia Omnia pàlïuros. lili
cum rerociter initio refpondiíIent,tandem vbi circumduct foífam,admoue
riq; vimineos corbes Vtdereinulkrñ moram deditioni fecérünt,territi pO
tifsimùm aduentU peditum noftrorum,rqtfi per vnius no&is (pacium,
admirando labore intra lapidis iá&rtm perduíta folTa,cOntinenti feopet»
rum iâu neminem in aduerfa tiuri verfari pàticbantur. Deditis conceda; *à
Rege mco!umitate,permifluht eït,exteptrs Vfxfeâis, qui veliét in Mofeo
liiaii) redire Rex poltndièad yer"érëm Vfûiàtam pofitis caftris,nauim cürft
paucis ingrefïus aduerfo ilumine in- lacum ad infpiciendam aréera nauiga
uit;V{ïiiata prifidio firmata, paratifq; itinertbo"Sj XïIF. -Ca!. ^Äpt; dekN:
m il lia paiTuum înde procefsit.HHCufq\J lîcuk'aqua coùeh-ere tormenta. Irb-
dejexpofita 'in rerram , >umentis! Tubieétis vehi íunt carpía1. SeÜ
ihtiHa] remarqué militem ,-atq;|inopiipabu!i,per quatridVnim affifxir.Sil-
na erat ad fexaginta miHia pafl"uum,tatn ftërih-s, ¿5c aridï loti , vt-d-tficiete
Omni abo pabuligènére,corticibusarborum,&ramûfcùIiseqïiôs militls
alerenr.Nam fi qua palus impigre cuncïa veftfgannbus multibus ocriirVé-
bat,rngrefsipubeteriusaquam,lumma contention« iuneufti & firputri- fli
tipiebant. Ita per quatriduum fatigatum rbi!ïtem> raridèni ägr-i culri ¡Si fe
races excepere,quoquo uersùs tugunjs & rufticorum caOs pécora íc c6rh
meaturn mbminiftrantibus.Igitur,pofitis caftris, biduiim concefrVmïtîri-
bus iumentiscji neceflaria quiesifequenti die,qut fuit VIII. Càl.Sept.cohre
âis triginta millibuspafluum,ad pagum Kupuya peruétum eft. Vb! Resî»
ciboraptimfumptoadcontemplandum VeliKilnçifitum,quoddecêmif-
lia pafiuum aberat,equitibusaiiumptis,quosprsfidij caufa habere fccUtfr
•cura fi:coniöeoerariprofeduseft.Quo fatîi perfeftb,Jcû iftràgloDi-ià'ftu
arcciTr*aceefs!Ílet>fub occafum Solis in cadra reúeftítuí .Zambícius etiâtïi»
*mil Vftepsfea pratmi(Tus,diuerio itinere,fuas copias duxcrát,6rafíqnbtjae
"ploratorcshoft.urh exceperar,hic fe Regi coniuhxir.Rex poftei bdie infini
discopijsjin VeliKilucilubieôam planicicm deféèndens,vmderfiim exèr
cuurn , quera nenio fimul antea videret , ia corifpeâum dedir, verfusqùe
mendiera
 generis frugum copiant exercitui prebu't. Sequen ti die Legati Moíchotú
iuperueriere.Quos Rex,antequá arcem obfídione cingeret,aduocato сб
.íjiiOjin tabernaculüt» admifit,eifq; dicedi poteftatc fecit. At ij,preter от
.niû expe£tatîoné,cû exiftimarétur cû mádatis maxime ad pacépertinéti-
.bus veniíTe,impudentet poftulare cçperunt.vti Rex in Lithuania confe-
ftlm rediret.Sibi enim non efle integrum exponere apud eum legationé,
terram ípforú infefto exercitu mgreflus,hoftilia omnia faccret. Rex,
«qui ftaudis M ofchicae non ignarus, facile cognofceret.ad extrahendî tépo
ris confilia hanc quoque orationem pertinere,exccdere tabernáculo Ora
tores iuflit.cum hoc tantum adieciífetrDaturum fe operam, iuuáte Deo,
. vt Legati propediem animaduerterent baud in Mofchi ditipne feeíTe. lu
que expugnada: arcis cura Zamofcio demandata,co die rem aggtedi pre-
cipit, Arx VeliKilucanaloco paulo editiore fita.planitiem ipaciofam,eá
que lçtam & vberé circumquaq; late defpeâat. Vrbs muro è materia, &
angufta lacuna circumdata, ab latere arcis oriétali furgens , in fcptentrio
jncmq; longiffime porrccta.quatriduo ante Regis aduentú,exuíta ab ho»
ft 'bus eras recepta in arcem omni (upelleâile Sc magna parte bominú

currens.ad muros arcts feie fleftit, tertiamq, eius partem prjcterlapfus, per
medium exuíhe Ciuitatis in feptentriouem excurrit,ac4trecentamillia paf
iuû emenfus ad Nouogradiam magnam in limen Iacum illabitur.Prztcr
hunc fiuuium foila & ftagnis vniuerfa arx cingitur.Ergo,cum captà fupe
r iori anno à noftris Polocia, documento holbbus fuiflet,in ligneis muris
. nullam elle Грет defenfionis aduerfus incendiú, bác opere immenfo mu
niuerant. Veterem trabium ítruâuram , ex quibus muri conftabant, ab
, imp vfque ad fummú gleba & cefpite obduxerant,tanta crafsitudine , vt
in fuperiorc parte aggeris capacifiimas corbts terra repletas ftatucrent f
Igitur Zamoicius , vti ab Rege ¿mperátum erat, cum atratis cohortibus,
, quas ipfe ad bellú mercede conduxerat,cumque caetcris copijs queis Velf
tarq cxperat,ac denique cû omni Hungarico peditu, vado Louatú tráfi-
, uit, adhibitifque peritis expugnandarû vrbiû,loca ducendis fofsis Sc mu-
.tutionibus erigendis fcripfit.Hungaricus peditatus ab oecidete Sole,Po-
,lonicus cum atratis cohortibus à feptentrione.in ruina ciuitatis cóftiterr.
Orfí no&is initio ducere foflam,tanrum operis ante luçem e(ficiút,v t So
le orto сол iun das ftagnis тип ilíones nortes confpiecren t . Ea die & no-
<ûe infequenti perfeétis omnibus , qua: ad oppugnationem pertinebant,
Cal.Sept.ododecim muralibus tormentis quati mema carp ta funt. Quo
«toc tum. magna vis globorum Sc pulueris cçnfumpta eilet, tarnen perfo-
«I < j nt.y ¿i mn-
 . EPISTOLA AD ÓRDtNES. * .
di muro coha:rens agger non potuit.Legati tormentorum fenife tanqtri
ex alto fopore excitatj,aditum fibi ad Regem de pace agenda imperraiK.
Admifsiiterum,iamindevfque ab initio belli , legarorurfl, qui vitro вб
cicro mifsi eranï,aàra repetere cœperunt.poftulateque primum, vti Re*fc
foluta obfîdione,ea parte Liuoma: qua nrinc potkur,eíïetcontcntus:deirtî
de,vt pro captîuis,qui plures apud ipfum eiTent , alios item captinos eu-
duabus arcibus acciperer.Rex1mittere eos ambages , & ram abiurda iuf-
fît: fruftraeis pacismentionem facere,nivniuerfa Liiionia cédant 1 lli ей
nulla fe ea de re mandata habere confirmaíTent,oranr, vt mifso celeriter
tabellario,Princtpem fuum coníiriere liceat.Id petentibus conceffum.Irt
terhxc ftrenue arx abVngarisPoloniíqueoppugnatur.Rex,quidquo-
3ue momento ad munitiones agatur cognofcit,& quid fieri velit.identi-
em prçfeôlis imperat. ;í ;
índe cum à propugnaculi aggeré Hungarís oppqííto tanturri terrç pfo
cidiíTet.vr miles eouíque eniti pofle putaretur.vnde praclongis hafti libus
contingere fuperiorem muri contignationem poflet, impigriiuuenescx
peditatu equitatuque cam notar virtutís Centurionibus , ad inferendum
incendiü deliguntur.Hi tçdas,feuo>picc,a!ijfque flamm* foment! s iHitar
fuper capita leuantes.aquam fiagnâtem pedora contingentem tranfeunty
ac per arduum aggerem, alius antealium certatira adnitumur , facefque .
\ cuípidibus prxfixas haítarUrn.pinnacuhs admouent.Mofchi in afeen den
tes ingentem vim faxorum ingetunt,trabesdeuoluunt,aquam feruétem.
per tubos cap/cibus infundunt,o mnique genere telorum noftros obruerc
conantur . Tanta quidem fuit Mofchotum in propugnatione pertinacia
& vitf contemptus.vtcumad certum i&um direíhé munitíonibus no-
flris totmcnta,ad reftringendum incendium cumularos miferabili (trage
prdfternereht:taroen recentes abj confeftim loca deieâoru m oceuparér,' .
gnari haud dubie.illic fefe viuendi finem faâuros At noflri mutua ad-
Donatione cófirmari oceupatú cliuú tuétur, incédíü excitát/aces ingenie»
Tádécú iá fatis arderé turn's v¡deretur,glifcéti incédiofe recipere coadtt}
Ínter telahoftiü repetita aqua munitionib. reripiùtur,intcrfcctisoftogr€
garijs milihb.vulneratis paulo pluribus.Flagrâte adhuc incedio turri, hoJ
ftei murú intcrfcindùt,neque viera ferpere patiútjf.Rex cú animaduerte1
ret.étfi oís fuperior muri pars deflagrarct,tor métis nó pofle Ш decuti agf
gerc,vi ir rüpétib .noftr'S adieus patefieret, prsfenti cócil io ré «pedirЛ «i
Per« vi ex corijs facta teftudîne protecü rmlires mürfi fubeit,ac ligonîty
imá aggeris pattéfübruát,inde ingrefsi ad internas trabes , & fûdamétâi
rbites poftulet.aut cumulatis facibuí, nudatú aggere mnrû'iflcédàr,adt,ïî
cómode,& fine noftrorû periculo fieri pofsit.puluere fuppofito tuire>«î
liertât.ticcqua rónc4& modo fieri vclit,Pre,feftos edocttjcôicatoque cú
'* Zamo-
 RER;VM CAPTA PObaCIA
Zamofcio côfilm,ex vtrifq, munitionibus,vno tçpore reaggredf fcipit.
Trçmio propofito allefti milites alacri aío imperara faciút, excauatoque
agg<rre recepti, vltimum excidium hoitibusallaturum opus impune mo-
Ijuntur. tjinc Vngari pulueri fubijciendo , cumculis. fundamenta pe-
tunt. Hinc Poloni, trabes interiores ad incendendum üimnmr. Cum
quidam noftrorurp, contrario cuniculo ado hoñes , opcribus occurfuro$
cenfe/ent,eximjt huiusrei metum,per ruinam prxcipiti fuga ad nostráf-
grediens Mofchus,qui animaduertiffe quidé fignificauit earn molitionem
hoftes/cd nihil depuluere fubijciendo fufpicatos,tubulos tantum,fi tra
bes incendantur,ad infundendum aquam conftitui(Te.Zimofcius,etfi pet
caduceatorem faepe antea boíles ad deditionem hortatus eflet:tamen iuf-
íji Regis^arcem & hoftes conferuare cupieras, trasfugam quoq, prnatius
indutum,muro admcmeri cum lingua? Mofchitae pentis iubet,hoitibusq;
<iepuncjarf,acleile vltimurr» tcmpus & adbqtrandi eos,& cóferuándi op-
pprtunúrvbi in amentia perfiftentes vim,quam benignita-emRegis expe
riri malinr,ab efferatis iracúdia multibus extrema quxq; elTe pafluros.Ho
îles fiue fiducia loci.iubnixi,fiue fato fuo aéH , atrocibus conuitijs trásfuga
«xcepto refpondent,citius ipium in crucem agi fe vjfuros,quàm prodito
rjs cófibo obtemperaturos. Quorum pertinacia animaduerfa Zamofcius,
cu.rniVngaricasturn Polonicasrriuniuonesadir, docetq; optimum fa&u
dfe^vQO tempore,& incendiq,& puluere rem tçntare.Suppofitus ab Vnga
rispuluis,ita omni^ggereturrimaduerfam nudauit , vt facile incédio ob
noxiaelTet. Quodconfpicati Vngari, tardas iterum flamas alendar paratas.
inferunt,turnq; acerrime defendentibus Mofcis,fubijciunt. Quod incen-
dium,correpta fuperiore contignatione , vsq; ad alterum propugnáculo,
adiuuante Cauro vento, fe fudit. Poloni quoq; pari induuria^reuulfo agge
re,imas muri partes fuc6éduntr Ingruentibus tenebris magna pars nq&is
¿emitu;m¡litum traducitur, hoftibus irruptioné,$e intçrneçionem fequerj
ф díei miQantiurn.Qüarta ferèyigilia,curr| ottam à Pplortis incendium^
jeftin&um iam putaçetur* (pirante yehe-meotius Borfea,repentcinftauraöi
ijvimtnenftfm augeturvita hoftes vndique.graíTíítem flamraam fiftimim-
meipoíTe rati, tandem yjtimo coafti periculi rhetu orta luce , deditionern
fefe faâmœs pollicentur.Nih.I aliud rerponfum , nifi vt extemplo pofiti»
a^»js,i^reAinÛQir|çendiQ,Magiltratu>e3çeant , Regis arbitrio fefc ерт-
«iiJiiri.ÇiuôsprirrMirriyertjfe non aufps,mifs» homines Црп« ¡nuiplatoí
per ruinam arcis eduxerunt.Quibus confpeétis vociferabátur milices:! d-
çirCQdirnitti hoftes iterunvít tertiofumptisán Regem armjs^luribus çô
miiitonum exitio.effe pofsmt. Ludibrio ab hoíbbusjenitatem 3í ciernen«
tiam Regis haben. Irenr igitur quibus tot laboribus fatigaiis fua vulnerae
Si fociorum interitus acerbi eflcnt, hoftiumque fanguine , peremptorum
 "rpiSTÖlA AD О HD IN IS
•ömmilitonum manibus parentarent . Sic alius ante alium nullo Dueuni
imperio exaudiro, per ruinam irrumpunt, ac magna fac~ta cxde Arcem
diripiunt t habita tarnen in illo impetu militari ratio astatis & fexus. Co-
feruatisenim pueris,&fceminis,in pubères tan tu m içnic um eft. Quo»
' tú et non pauci mifericordia noftrû Conferuati.Maxima prçdç pars incen
dio abfumpta eft.Tota.n.arx incredibili celeritate deflagrauit,mcenfufq,
puluis tormentarius multis & noftrorum, &ho(tiurn exitio fuit . Hune
exítum arx VeliKilucana habuit,Nonis Septembribus , quinto die poft-
quam oppugnati tormenns cçpta erat. Cognita hoftium cçde Rex indo-
lmt , iode mufsi propere, qui milites 4 cede prohibèrent , aétum de ho-
ft»bus nunciarunt.Fuere non pauci,ijque graues iudicio & auftoritateho
mmej.quiapprobatomilitum facto, immerito trucidatos hoftes dice«
rent,quocí nimia Regis cum in vivaos indulgentia tum facilitas in hofti-
bus conièruandis , eo audacia: barbaros prouexent, vt nullum fit tarn
îgnobile caftellum, quod non fit aufurum inuifti Regis exercitus oppu-
gnationem expeetare ; quam barbarorum audaciam tantam foueat vn*
pereepta opinio animis, vltimaexpertis paratumin Regis lenitateperfu-
gium fore. Qui dimifsi ad Polociam,Veiifam,Vfiiiatam efientrexceptos
Veli Kilucum, quod experti Regis benignitatem eflent,contumaciusreiti
tifie. Noxiam tfle clementiam,quç nouç fubinde dimicationis caufaef-
" {êt:Deterrendos à nimia audacia egdis теш, vt aliquando ftatuant , non
efle viftis mifericordia vicions a butendum.Nequeenim fperandum, vt
immanis & fera gens aliorum bumanitaïe ad у irtutis œmuîationem pro-
uoeetur Neminem hoc Ыеппшт lixarum & calonum nofirorumab il.
lis captum eflè,quem non mifere exctuciatum necauerinr, vt fuperiorum
temporum crudelitatem obliuifcerrntur , cum deditis data fide,& mox
violata,coactis in «■»»«» *t intcrfeftis hominibus,pecoribus,iumentis,in
«mne^ius^tatemífexum^pariffuitiagraííarétur, quçexemplain alio«
çderet,ijfdembarbaramgentem coercendam.
His & firoilibus excuiati mihtesJnde Rex cefishoftibus,& incenfa ac
ce,«ú m confilio retulùTet »inftaurarine artem de integro placcret,vetufti
Hominis & lôci fibi quidem rationem habendam coníbtuit , fedadeo
erant omnia diruta,vtinftaurario difficilior noua çdtficatione videretur.
Vniùerià enim aedificia deleta funditus incendio erant. Stabat muri am
bitus crebra turrium ruina interruptus, & vetenbus mœnibus adduus ag
ger,conuulfus labefaâatufque inclinabat , confumptis igne interioribus
«rabibus,quç terream molcm iuftinebant. Igitur Rex çftimata natura celt
Mofchici, ne rompons afperitate laborar« cxercitus,mat. ran opusadbi
bitacelentatciubet.Diuiío vniueríar arcis arobitu/in partes quatuor, bi-
»asipfcfibi сшп Vngarts inítaurandas dcíumpfit ; Polonis tertiam,quar
,-*>-x "" " £ tarn
 EPÍSTOLA AD ÖRD/NES
ti üthmnis attribuir, vt mutua inter diuerfas nationes xmulatio induftr,(e>
ceierius inchoato opi abfolutioné afferret.Iá aliquot dies in ope cófumpu
erár,cúrefugiétes in caftra pabulatoresnuciatobfeiTaseflevias abhoíhb*,
«j difpfos in agris frumêtatores quotidie intercipîût. Aberat VeliKiluco atx
Toropecia,6o.mil!ia paÛuu,arte,fitu,& milite munm(sima,vndeexcur(io
« pabulatoris fiebauQuo cognito,Rex cmgentoseq.tes,cétúq; pedites,fclo
petarios e<js vebi Colitis, duce Georgio EUrbelio ad depellédos. ex agris ho
ftes micüt.Georgius partí à trisfuga Tártaro, partí abagreftibus ítercepris
certior faâus eft, multo fuá opinione maiores eífe hofti ú copias , cj> praeter
folítú Toropeciae prxfidiu i. millia equitú iuxta arce effent, 30,vero milli-
bus paíluú vkraToropeciá,íex millia cófidereLlta Georgius quamquá pu
gnandi ctipiditate ardcret , veritus tarnen ne temere fecifle videretur , vbt
cum tanta fuoru m paucitate^ quatuor millia hoftium aggredi auderet,
omifsis in prxfentia fpeciofis conciliis>ftatuit tutiora prçfereuda.Igitur re
mido propere Hieronymo PhilippQuio» qusecornperúleí Regem docet,
fimulque,vt rraísis miíitibus aux¡l¡o,pugnand¡ poteftatem. cumhofte ía-
eiat,poíeit.Rex lohannem Zbarauum Palatinum Brazlauienfemjcummil
Icquadringentis equitibus Yngatis & Polonis mittit . His addiu centum
vjginti pedites."Vngaricekritatis.caufa equis vehiiufsi. Palatino mádatfi,vt
occidente j-oie calkis egreílus , totam noctem continua to itinere > daret
operam,vt ante lucera copias coro Georgio lungeret . Erat is inter caftra ▲
noftra, & Toropeciam pari fere intcruallo. itaque iunebs poñero die cq.
piis,inftrucloqucagmine>quantum anguftia locorum patiebatur, iter ac-
celerabant.Erant explorandi cauiTa,per vias non longis inter fc fpatiisdL
ipofiti hoftium antecurfores,qui cumnoftrisqui praunifsi erant,. velitati,
pugna leuiter tentata, rcfugiunt,Toropecian»fquenunciant*aduentare
quidcrn hoftium exercitum,ted quantus efl« ^i «лпроИе^Шиа ptoípc-
¿lum eripientcJHi íuftum exercftum adeffe arbitrati^obùdioMmqueve-
ritijomnem fupellcôilem in arcemex oppido comportant, refîâoq; ргае
iîdio,quod tue ndç arci fatis efle videretur,quatUQr miJUa equirum ita fa.
ris conftitauntjVt fi noftris eflent futur» pares , prslij dilcrimen fubire nô
dubítarent .-impares cedèrent fortunç.in. fuga iàlutem pofitam.Iam in cô.-
fpe£tu hoftium obequitabant triginta noftrorum equites » ad laceflen-
dum prxmi(si,fclopetari]que perueneram ad riuum impedir* ripa^qui in
ter :pfos,& hoftes fluebat, cum aduentantium noftrorum medium ag
inen confpicati Mofci »nondumpoftrernoconfpedlo^nfugamefFundua
tur.bubhîoclamore infequuntur noftri ,, equorumqu* pernicitate fugiea
tes aiî'cquiui , cœdunt.capiutKcpe. Erant loca paluftribus aquis impedí
ta perfequcntibus,mnlto quam fugientibusdifficiliora, quad hoftes no«
âri vadis, &-i traníuexüs feroitis^^uiiatopericulo '- loçoruova
-""- filuasfe
"ч" pro
" jipicK
 EPISTOLA AD ORDlNfS»
ripîebant, noftrorum equi , auc aqms igaotis hauriebantur, at infttbt
li humo, & alto сшто conroûabantur . Nox perfequendi finem fscifc
Vno ex noftris gregario milite defiderato.cçfi ex hoilibus qningenti , ca-
pti centum, inter quos fuere clari nobilitate aucbritateque homines, irt-
duti veftibusauro , & purpura intertextis . Sed ante omnes conuerteraac
multorum infeoculos Dement mus , Ccremenîinus , & Grcgocius Naf
chiochinus orTanafoukius.qui próxima çftate cum ampio comitatu nun«,
cius Vilnam ad regem erat mifl us,Hic noftros intuentes , Afpicite Vícto
res, inquit i ludibria fortune. . Cui nuper honoris caufiaiplendidc ob»
«iam proccfsiftis,eundem nunc reuinäispoft tergum manibus captiuum
ducitis.S'ub id tempus quo Rex Vehkilucum oppugnabat, Arx Neuela i
DorahutaisKio Palatino Polocenfi íruftra obfidebatur . Tanto enim is
contemptui hofhbus erat , vt fçpeex areeeruptio in munitiones fieret,
»lillo hoftium,magno iithuanorum detrimento . /taque Rex /oannem
Bornem¡ffam,cuius inexpugnatione Veli^ilucana, preclara opera vfus
•rat , cam íeptmgentis peditibus Vngaris,fubíidio Neuelam Palatino mí
üt.Qui fimul atqueeo p€tuenit,damnata rattoncobfidioois ad ipfam ar-
cis foflam municiones ptrduxit , & quatuor m urahbus tonnen tis , que fe
cum aduexerat, idóneo loco difpofitis.verberare muros cœpit. Höfles eo
dem euentu,quo aduerfus Lithuanos vfi fuerant , Vngaricas quoque mu
nitiones fe penurbattiros confifi , patefaíta porta in noftros impetum fa-
ciunt. Quod tonfpicatus Borncmiffa.conclarr at ad arma/uofque ad pre,
lium hortatur . Ipfc.ftricto gladk) ante omnes,in hoftes irriiit.multos ob
truncat,reiiquos,inter crebtos tormentorum globos.in arcem compellrt.
Nec alias eruptiones *K»fci tentarunt,vfi tantum maioribus tormentis,
quae adeo pe¿~ tfirigebant, vt nuue ora tormentorum noftrorum, núc la-,-
tera.imnc rotas,perrumperent. Erat neetffario meenibus inferendus ignis,
▼nica Mofcicarum arcium pernities.fed loci iniquitas fine manifefto pe-
riculo id fieri nonpatiebatur.Praecep« equeafcendentibus, Sc defeenden-
tibus fo(îa,aggredi vtconftituerant rem milites, prohibebat.Quare Borne
tnifla animaduerfa aduerfus turrim angularem,quam incendeicconititue-
tat,èmunitionibus cuniculum agere inftituit , per quem in ioffam arcis
aqua deftitutam tranfitus militibus fieret . Quoíi reciperentur,necab ho
Albus confpici poíTen^quod anguila & praalta íoíTaecs conderet, & ob
propinquitatem , tutius celeriufque íubire meenia cum fatihus pof-
lent . Hoc opere perfeâo , impune muro fuccedunt , turrimque in.
cendunt . lnopinati re perterriti holies , deditionem polliceri cceperunt ,
vbtcum armis,rebufque omnibus abire eis beeret. Bot nemiffa reípondit,
iatis multa fe holt. bu s largiri,fi vitam concedât Earn il comeruare volue
*int,pofitií extemplo armis,relic"tifque rebus omnibus arce cxc&ni.Nul«
Ь i lam
 RERVM CAPTA POLOCTA
1am interponere moram aufi arcem dedunt,incolumeiqueomnes , exce*
ptis Przfecbs,qui fe dedere noluerunt,dimittuntur. Dua* adhuc fupcrerat
arres vicinz Zauolocia & Oíenícia,quas ReXjCtiamfi minime idoneo an-
ni tempore, fibi expugnandas ilatuit,ne quid hoftium in occupata regio-
ne relmqueretor.
Igttur Zamofcio ad expugnandam Zauolociam miño , caftra mouet
ad Neueiam.vt & hoibbus aduentus fui propinquitate,maioremmetum
ineutere,& Л forte diuturna obfidio Zauolociç foret,quzaquis, fitu, &
prçfidio munira ferebatur,opportune auxilia fubminiftrare oppugnanti-
bus poflet:deinde vt ad conuentus agendos in Poloniam rediturus , que.
bello parta tuerentur, illic przfidia difponeret.'Palatinus Vilnéfis Oferi*
ciam miilus,percontatus ab hoftibus eft,vtrum VehKiluCanoS , an teli-
quarum arcium presidiarios imitan velintrhi enim,q uod Regis fe deme*
tiç permifiííent, incolumes dimifsi erant:ilh conrumacizpœnâm morte
luerant. Hortes faluti confulunt . Prefeélus arce tradita » petijt à Rege vt
fuas ad Oratores literas perferri pateretur,quibus Uteris deditioni signo*
minia deprecatus fcribebat:maluiíTe fe tot fortes viros ad melioraTrin-
cipi« fui rempora referuare, quam eOrum internecio ne,, kam inulcîi St,
fortunat! Regis experiri. Inter hzc nuncius ex interiore Moícouia reuer*
fus, tarn longas à principe Mofchorum literas attulii, v t earum charta fa
cile halbe lôgitudtné çquarec.Zn ijs Uteris de originis lue vetuftate,maiorú /
que ppetuo fup íftas nationes íperio,multafabulo(eia¿iabat. Inde aliqua
do port logas ábageS ad códitiones pacis deuolutus,CHocheo haufú cu fe«
pté in Liuonia arcibus,redditurú fe pollicebatur , fi Rex Velikilucú;Vel¡«
iam, & Neuolam reftitueret . Contentum eti-m C? effe, vt Liuomç. titula
. ambo pariter víurpa-rent-ín extremis literis vberiora le ^-.»oribus man«
data per nuncium fuum dediífe figoificabat . Quibus cum ábreme RçT
ge(ita enim ij poftularanr)fenatus datus eilet, poit longam difeeptationé
confici nihil potuit.Zamofcius interea acnter Zauolociam oppugnabar.
Quçcum .effet latís vndi que alrifque 9aludibus circumdata , pon-
tem nobilem natatilemque facere ex trabibus ceniunftis infbtiut, qui
per aquas contis agi, arque ad municiones dirigí ad tranfitum poflent.
Eranr prçacuti ftipites , ex aquis eminentes fpatio pedum viginu ab vU
teriore ripa diffames, qui terra; applicari pontem non patiebantur . /ta
que cum id ducendam foflam, & iaeiendum fub muro aggerem , ineen-
dendafque turres Vngari tranfire ccepiflenr,è ponte defiliendum necefla
rio erat in aquam,quç inter ft¡pites,& terram intercedebat.Quz res cum
celeritatem tranfitus impediret,multi noffrorum vulnerabantur ex arce,
& aqnz (rigiditate corpora tranfeuntium rigebaat Лат enim & niues
<ecidcrant,& terra ftagnantes aqu; gelu concrets vifeb-ntur. TranGre ta
шея
 men milite* notidubitant, quípmnia pericula fubir«, quam obfidfws,
dmcumftatem tempore tam afpero tolerare malebant. Höftes cum vid*-*,
rent, diíficultate tranfitus impedíri noftros,quo minus iis qui iam tranül
fent,mature auxilium ferre pofleni,arceegrefsi eos adoriuntur. Magno ас
dore vtrinque facto eoncurju,duniçatur. Vincuntur hoftes,& abmfequ?
tíbusjioftris ad porram.vfque pelluntur.cídunqirque.Plure^ex a^e mif
fi repente fugientibus/ifebueniunt , priçliumque i nftaurant . ,Noftri ,
cum &multitudine hpftiam picmerentur,Ä è пгцф, magna globorutfl
mifsiliumqne omnis generis procell a obruerenrur, neque adiuuari e mu-
nitiontbiis a fois pofïent,pejdem referre incip¡unt:mox acriiis vrgentibuf
Mofcis ad aquam repeliuruur.lbi cum alms ante alium capere pontem n»
leretur, partim fclopetisè muro vulnflraBtur,partimfefeuuderitesprec^
pitantur,vndifqüeiirómerguntur.EraBtcumex equitat^tum exipecjoam,
promptifsimi Vngtrorum vuJneratfrtempufqueadttK»Qdayuli^ra«prpr
pier augéícenSiindies frigü$,incQ05r»ödum,Iraque.m4l|Qrum aoim;s 4er
ipirarionem., noftyis ho&^^
Qupd animaduewwsZamefcius aecompda^a ad temp.us:prauone «muy
tes conftrmatrdocetnncommodum^quQd loci iniquijaíeaccepiflent, ßc
exiguutn per te efle, & tot [eCa¿dis?f^s>¿WWü*lWü!№da°s™nW
\ \inom pen fandú,nc íuadefrewcione bpmmum opmiqnern imromuer
4 lent* qui vbique tmaw*n>&: geatmov pcfrfíjiaíuinj "щщ , habeant, ipforum
virtuti neque immenfam ¿tinerum longinquitaten} j neç vires, hoftium,
pec denique locorum tempommque afpfritatem Q^ñarepofle . Ad glo-
riam Regis»famamque ipforum pertinere , ne vlla l"oluatut infeéta re ob-
fidio,quç teftetur,non efle inuiftum Stephani Regis exercitum.Concla-
mant orones perfeuerandum etfe, be aut omnibus occumbendum^aut
commilitonum interfeâorum defiderium,iauciQrumqued^loremnnte-
titu hoftium efleleniendunt. Rexccgn¡tisqu*:adZauoÍociamgereban-
tur,Stephano Caroliocum peditibusoftingentis eo miiîo,numerumob-
fidientium auget.lpfe,cum iarn nîuibus qppleta caftra eflent , frigoreque
& fame periclitan iumenta ccepnTent, rmmitis arobus, omnique regionc
equitú peditúque prçfidhs firmata,in Lithuaniam reuerfurus,iter Polociá
pronuncian iufsit. О uoitinere ad expugnandam earn vrbem fuperiori-
bus temporibus,Mo(chorum etiam Princeps exercitum duxerat . Vulga-
ta fàma Regis profectori,vehementer populare legati cceperunt , vt,dato
fenatUílibi de íntegro agere adbüc de'pace licerer« Sperarefe, fi eolloquii
poteftiïfîat, permagnum id ad çbnfiçiendam pacem momentum allatu-
rum.Rex dátofenatu, fögnitisque legatorum promifsis, totam rem in,
Poloniam reiecit, ac legatos fequi Té m<s¡s,Nonisoétobr,busabNeueU
deftinato itincreprofiiiicuur. ÊratadPolociam paííuura centum & vi-
 KERVfo CAPÍ À PÖlÖCIJt
ginti m'Hîa , her í]]ueflre,fed partim crebris paludibus ittiprJiram , paß
tim foli fterilitatc ¡ncommodú. /taque cum ííngiilí iuísi eíTent fîbi tan
tum cibi,& pabuli comparare, quantum Polociam víque íátis eíTe vide
rctur, iter ingrediútur. Non pauci tamen equosiabore,frígore,fameene
ftos am i ! ère fam in Lithuaniam peruenerat Rex , cú noítros Zauolocix
potitos accepic.Mofci enim cum noftros recen ttbus copijs auâos,ad op
pugnationé.iumma vi' tentandatn,rebus omnibus comparatis,forti aní
mo pati omnia obfîdionis incómoda vidiííent , ñeque vnquam(vti po-
fíea dicebant) gente glorie cupidá, iníecía re abitutá fperarent,deditioné
fecerunt,a:greque ab iratis militibus defenfi,incolumesdimifsi funt. Ц er
ijsetiámilitibus, quos Tecum habere folituf eiat,in hyberna dírnifsis,
prarcepif, vt intentt in ones occafiones client , fcircntque Ce, fimul atque
Mofcus aliquid in finibus moliri ccepiikt , iter in Mofchouiam efle iuf-
cepturos. Sic prouifisconftitutisqueex fenrcntia omn;bus,magnis iti-
iieribus conféâis i tertio Nonas Nduemb. vrbem Vilnam eft ingrcííus.
Quo poft tríduú A mhat nuncius à Turca, Legati à Tártaro veneruut.Tur
tieus in fenatumintroduebjs, nomine Caikris primum gratulatus Regi
*i£¥oriam tft.Deinde hortttus eom.vtqua fidecV conflantia baârnu*
" imicitiá vtercJué'cóluiHetieain pofterüm etiá cokrent:& fiqujd hoíWe, \
téporc béllt Pcrfiçî,Rex ViennenGsfïïc епщ Imperatorem Romanotú /
Turca nominat) in finibus' fuis faceret,cum Rex.pro iure amicitiç, <k fra /
ternitatis coercer et. Legati Tartaríci flexis ante Regem genibuscnixe ora
lunt.Eorum oratioriishaíc-fententiaerat.' Gratulan fuum Imperatorc,
Regi,ob rem bene 6t proípérè bello geilarmdeinde cupere curo eo per-
petuampacemiungere:poflrémo, auxilia^ necefleeflet, quanta Rex
relict, adueríus Mofchum polliceri . Rex , quod protempotum
,- йШ^(Гг1Гип>Ш'4frique Píinc^í dato rctponío,
. o, у i' J;- 1 'Legatos corum dimifit. >)
: f. ' . O "'in Ur .. ,'». :.0 , :.i '. . , ,-

,,'F I N 15.

^dmredesAnton^Bladumprefores
Camr4es.dc PermtfnSu¡>er$oriim.
M.Ü.LXXX1L