Technology

Computer & IT บูรณะศักดิ์ มาดหมาย

SCADA:
E-mail: buranasak_dip@hotmail.com

ตอนที่
เทคโนโลยีอัจฉริยะระบบควบคุม
และประเมินผลแบบศูนย์รวม

เทค โนโลยี SCADA ในปัจจุบันมีความสำคัญสำหรับโรงงานอุตสาหกรรม
เป็นอย่างยิ่ง ไม่จำกัดเฉพาะกับโรงงานขนาดใหญ่หรือกลางเท่านั้น
โรงงานอุตสาหกรรมที่มีกระบวนการผลิตได้นำเอาเทคโนโลยี SCADA มาใช้ร่วมกัน
โดยประยุกต์ ใช้กับระบบคอมพิวเตอร์ ได้อย่างมีประสิทธิภาพถือเป็นอัจฉริยะหนึ่ง
ของ เทคโนโลยี SCADA

เมื่อพิจารณาถึง กระบวนการผลิต (manufacturing process) ของโรงงานอุตสาหกรรมนั้น เป็นการนําเอาวัตถุดิบที่เปนสสาร

หรือสารเคมีชนิดใดชนิดหนึ่งที่อยูในรูปของแข็ง ของเหลว หรือกาซ ที่เรียกวาสารตั้งตน (reactant) มาทําการเปลี่ยนแปลงรูปราง
เปลี่ยนแปลงคุณสมบัติทางดานกายภาพ ทางดานเคมี ใหเปนผลิตภัณฑหรือสินคา (product หรือ goods) การทําใหคุณสมบัติของ
สารเปลี่ยนไป จําเปนตองมีปจจัยหรือกระบวนการทางดานกายภาพ หรือกระบวนการทางดานเคมีเสริม ไดแก อุณหภูมิ ความดัน
โดยมีถังปฏิกิริยาเคมีหรือเครื่องปฏิกิริยาเคมี (chemical reactor) ทําหนาที่ในการกวนผสมทําใหมีการถายเทมวลผสม ถายเท
ความรอน การทําปฏิกิริยาใหสมบูรณ การควบคุมความดันในกระบวนการ ทําใหเกิดเงื่อนไขในการผลิตภายใตระบบการควบคุม
ความเร็วของปฏิกิริยา หรือที่เรียกวาจลพลศาสตรเคมี (chemical kinetics) จนไดผลิตภัณฑ์หรือสินคาที่ไดมาตรฐาน (standard
specifications) ตามตองการ
การผลิตที่มีประสิทธิภาพนั้นตองพยายามรักษาเสถียรภาพของกระบวนการผลิต กําจัดการรบกวนจากสิ่งแวดลอม
ภายนอกระบบ และรักษาประสิทธิภาพการผลิตใหสม่ำเสมอ ซึ่งจะสามารถทําตามวัตถุประสงคดังกลาวมาแลว จําเป นตองมี
ระบบเทคโนโลยีระบบการควบคุมการผลิตของโรงงานที่เหมาะสม เพื่อให้สามารถบรรลุวัตถุประสงค์ในการผลิต

กระบวนการควบคุมของโรงงานอุตสาหกรรม
กระบวนการควบคุมระบบ (process control system) ในโรงงานอุตสาหกรรมการผลิตนั้นเป็นการที่โรงงาน เครื่องจักร
กระบวนการผลิต อุปกรณวัด และอุปกรณควบคุมการผลิตสามารถปฏิบัติงานรวมกันอยางเป นระบบ เพื่อใหการผลิตในงาน
อุตสาหกรรมเปนไปตามวัตถุประสงคที่ตั้งไว กระบวนการควบคุมในงานอุตสาหกรรมการผลิต จะทําหนาที่ในการควบคุมตัวแปร
เงื่อนไขในการผลิตใหถูกตอง แมนยํา เที่ยงตรงและทําใหผลิตภัณฑ์นั้นมีคุณภาพ ไดมาตรฐานผลิตภัณฑ์ และ/หรือมีความสูญเสีย

นอยเชน การควบคุม สวนผสม น้ำหนัก ปริมาณ ระยะ ตําแหนง อุณหภูมิ ความดัน ความเร็วของปฏิกิริยา อัตราการไหล ความหนา
ความหนืดของสาร กระบวนการควบคุมดวยคน หรือควบคุมดวยระบบอัตโนมัติ ตัวแปรดังกลาวสามารถแบงออกเปนกลุมหลักไดแก

066 ● August-September 2009, Vol.36 No.206 www.tpa.or.th/publisher/pro_tech.php

 ● ตัวแปรนําเขา (input variable) หมายถึง ตัวแปรที่มี เครื่องมือวัดการไหลแบบ เครื่องมือวัดการไหลแบบ
Orifice Plate Positive Displacement
ผลกระทบตอสภาพหรือสถานะของกระบวนการโดยตรง ตัวแปร เครื่องมือวัดการไหลแบบ เครื่องมือวัดการไหลแบบ
Vortex Turbine
นี้ประกอบดวยสัญญาณการรบกวนจากภายนอกเชน สภาพแวด-
F1 เครื่องมือวัดการไหลแบบ เครื่องมือวัดการไหลแบบ
ลอมที่ไมสามารถกําหนดและควบคุมไดโดยตรง ตองกําหนด
Rota meter

Venturi

คาโดยผานอุปกรณอื่น หรือสัญญาณควบคุม M
เครื่องมือวัดการไหลแบบ เครื่องมือวัดการไหลแบบ
Magnetic Ultrasonic

● ตัวแปรออก (output variable) หมายถึง สภาพตาง ๆ C
เครื่องมือวัดการไหลแบบ เครื่องมือวัดการไหลแบบ
Coriolis Pitot tube
ของกระบวนการที่เปลี่ยนแปลงค่าไปเนื่องจากผลกระทบของ
ตัวแปรนําเขา ประกอบดวยตัวแปรที่วัดคาได ไดแก สถานะ ▲ รูปที่ 1 สัญลักษณ์กระบวนการควบคุมของโรงงานอุตสาหกรรม

ของกระบวนการที่สามารถวัดคาและตรวจสอบคาไดโดยตรง
จากแผนภาพแสดงสัญลักษณ์กระบวนการควบคุมของ
จากเครื่องมือวัด หรือตรวจสอบไมได ใชวิธีคํานวณ
โรงงานอุตสาหกรรม จากบนลงล่าง
● ตัวแปรควบคุม (controlled variable) คือ ตัวแปร
ภาพแรก คือ แผนภาพจําลองการผลิตและการควบคุม
ของกระบวนการ (process) ที่เราตองการควบคุม คาตัวแปร
ขั้นตอนการเขียนแผนภาพการผลิตสําหรับงานอุตสาหกรรมเป
ควบคุมที่ใชสวนมาก ไดแก อุณหภูมิ ความดัน อัตราการไหล
นสิ่งที่จําเปน เนื่องจากแผนภาพการผลิตจะจําลองรายละเอียด
ระดับเชน ในการควบคุมอุณหภูมิของไอน้ำตัวแปรควบคุมคือ
ของกระบวนการผลิตออกมาจะมีการแสดงลักษณะการไหลใน
อุณหภูมิ
ระบบขั้นตอน เงื่อนไข เครื่องมืออุปกรณที่ใช และการควบคุม
● ตัวแปรตรวจวัด (measured variable) เปนการวัด

การ ทํางานในการผลิต
ค า ของตั ว แปรที่ เ ราต อ งการควบคุ ม อาจจะเปน ตั ว เดี ย วกั บ
ภาพกลาง คือ สัญลักษณเสนมาตรฐานที่ใชในแผน-
ตัวแปรควบคุมหรือไมก็ได คาเปาหมาย (set point) เปนคาเปา-
ภาพการผลิต
หมายในการควบคุมเชน อุณหภูมิของไอน้ำ คาเปาหมายควบ-
ภาพล่าง คือ สัญลักษณภาพเครื่องมืออุปกรณมาตร-
คุมเทากับ 560 ํC เปนตน
ฐานในแผนภาพการผลิต
ดังนั้น กระบวนการควบคุมของโรงงานอุตสาหกรรม จึง
มีทําหนาที่สำคัญในการควบคุมตัวแปร เงื่อนไขในการผลิตให GATE VALVE MANUAL OPERATOR

DIAPHRAGM
ถูกตอง แมนยํา เที่ยงตรงแลวจะทําใหผลิตภัณฑ์นั้นมีคุณภาพ CHECK VALVE
DIAPHRAGM
ไดมาตรฐานผลิตภัณฑ และ/หรือมีความสูญเสียนอย โดยมี GLOBE VALVE WITH HANDWHEEL
CYLINDER/PISTON
แผนภาพ สัญลักษณ์ต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้อง ดังนี้ BALL VALVE
M MOTOR OPERATED
PLUG VALVE

ANGLE VALVE S SCLENOID VALVE
ข้อมูล สัญญาณปรับแต่ง ระบบตรวจจับ ข้อมูล
กระบวนการผลิต สัญญาณ ส่งออกระบบ SOLENOID VALVE WITH
นำเข้าระบบ สุดท้าย RELIEF VALVE S
R
MANUAL RESET
อุปกรณ์ควบคุม 3 WAYS VALVE
สัญญาณส่งออก สัญญาณนำเข้า
รูปที่ 2 สัญลักษณ์อุปกรณ์ควบคุมมาตรฐาน

ส่วนเชื่อมต่อกับกระบวนการผลิต (Process Conection Line)
Centrifugal Pump Air Cooled
สัญญาณลม (Pnematic Signal)
Compressor/Turbine Furnace
สัญญาณไฟฟ้า (Electrical hard wired Signal)

สัญญาณไฮโดรลิค (Hydrolic Signal) Tray Column Dome Roof tank

Capillary Tube
Heat Exchanger Internal Floating
สัญญาณไฟฟ้าทางโปรแกรม (Software Link Signal)

Heat Exchanger Sphere

▲ รูปที่ 3 สัญลักษณ์เครื่องจักร อุปกรณ์ถังปฏิกิริยามาตรฐานในแผนภาพการผลิต

www.tpa.or.th/publisher/pro_tech.php August-September 2009, Vol.36 No.206 ● 067

 Technology
Computer & IT
ระบบควบคุมและประเมินผลแบบศูนย์รวม
(Supervisory Control And Data Acquisition:
SCADA) คืออะไร
SCADA หมายถึง “ระบบ” ที่มีการรวบรวมข้อมูลจากที่
ต่ า ง ๆ (collection of information) ส่ ง ไปที่ ศู น ย์ ค วบคุ ม
(transferring data to a central site) วิเคราะห์และประมวลผล
(analyze for data processing) โดยใช้คอมพิวเตอร์หรือ PLC:
Programmable Logic Control Loop Controller, Intelligent
Transmitter, Digital Power Meter มาช่วยส่งผลไปควบคุม
การทำงานของอุปกรณ์ในระบบได้ (control) และแสดงสถาน-
การณ์ทำงานของอุปกรณ์ในระบบ (monitor) ทำให้ระบบควบคุม
สามารถทำงานครอบคลุมพื้นที่ขนาดใหญ่ ที่ต้องการความมี
เสถียรภาพและประสิทธิภาพสูง เพื่อให้สามารถแสดงผลการ
ทำงานของสายผลิตในลักษณะกราฟิก แสดงรูปคลื่นค่าสัญญาณ
ในกระบวนการผลิตพร้อมทั้งเก็บประวัติ แจ้งเตือนค่าผิดปกติที่
เกิดขึ้นในกระบวนการ ดำเนินการควบคุมตามค่าที่กำหนดล่วง
หน้ า เพื่ อ ลดข้ อ ผิ ด พลาดและวั ต ถุ ดิ บ สู ญ เสี ย จากพนั ก งาน
ควบคุม พร้อมทั้งเก็บและพิมพ์รายงานที่เป็นประโยชน์ต่องาน
ควบคุมและคุณภาพของกระบวนการผลิตต่อผู้บริหารโรงงาน
หรืออาจเรียกว่า ระบบควบคุมและประเมินผลแบบศูนย์รวม
ปัจจุบันในการควบคุมคุณภาพกระบวนการผลิตของ
โรงงานอุตสาหกรรมเชิงเปรียบเทียบสถิติมีความจำเป็นอย่างยิ่ง
ในภาวะแข่งขันทางอุตสาหกรรมจึงทำให้มีการนำรูปแบบของ
ตัวอย่างระบบ SCADA ของ Pump Station
SCADA ในโรงงานมาประยุกต์ใช้งานอย่างแพร่หลาย และเป็น
ไปในลั ก ษณะระบบเปิ ด คื อ ซอฟต์ แ วร์ SCADA โดยทั่ ว ไป
สามารถเชื่อมโยงกับอุปกรณ์ควบคุมในโรงงานได้หลากหลาย
แทบทุกชนิดทุกรุ่นและทุกยี่ห้อ ไม่ว่าจะเป็นตัวควบคุมกระบวน-
การอย่าง PID Loop Controller อุปกรณ์ควบคุมซีเควนซ์อย่าง
PLC: Programmable Logic Controller และอุปกรณ์วัดค่า
068 ● August-September 2009, Vol.36 No.206
ระยะไกลอย่าง RTU: Remote Terminal Unit เพื่อนำข้อมูลใน
อุปกรณ์ควบคุมเหล่านี้มาแสดงผลบนหน้าจอในลักษณะของ
ภาพกราฟิกและเฝ้าติดตามบันทึกข้อมูลในกระบวนการผลิต
เพื่อนำมาวิเคราะห์เชิงสถิติ รวมถึงการเฝ้าระวังความผิดปกติ
ของอุปกรณ์ในระบบการผลิตก่อนที่จะชำรุดและกระบวนการ
ผลิตต้องเสียหายไปด้วย
เทคโนโลยี SCADA ในปัจจุบันจึงมีความสำคัญสำหรับ
โรงงานอุตสาหกรรมเป็นอย่างยิ่ง ไม่จำกัดเฉพาะกับโรงงาน
ขนาดใหญ่หรือกลางเท่านั้น โรงงานอุตสาหกรรมที่มีกระบวน-
การผลิ ต ได้ น ำเอาเทคโนโลยี SCADA มาใช้ ร่ ว มกั น โดย
ประยุกต์ใช้กับระบบคอมพิวเตอร์ ได้อย่างมีประสิทธิภาพถือ
เป็นอัจฉริยะหนึ่งของ เทคโนโลยี SCADA ที่สามารถการควบ-
คุ ม เชิ ง สั่ ง การและเก็ บ บั น ทึ ก ข้ อ มู ล วิ เ คราะห์ ก ารทำงานใน
โรงงานอุตสาหกรรมได้เป็นอย่างดี
ลักษณะสำคัญของระบบ SCADA
โดยรู ป แบบเก่ า ก่ อ นมั ก จำกั ด อยู่ เ พี ย งระบบควบคุ ม
ขนาดใหญ่อย่าง DCS: Distributed Control System ที่เป็น
ระบบปิดและมักใช้ตามโรงผลิตไฟฟ้า โรงกลั่นน้ำมัน โรงงาน
ปิโตรเคมี ที่มีความจำเป็นต้องติดตามการทำงานทั้งหมดของ
กระบวนการผลิตอย่างใกล้ชิด และบันทึกผลเหล่านั้นลงในสื่อ
บันทึกของระบบคอมพิวเตอร์ในสมัยนั้น ซึ่งมักเป็นเทปบันทึก
ข้อมูล หรือฮาร์ดดิสก์ในระบบเซิร์ฟเวอร์
▲ รูปที่ 4
ระบบ SCADA จะมีหน้าที่โดยตรงในการควบคุมและ
เก็บข้อมูลในรูปแบบต่าง ๆ ตามหน้าที่ (function) ตามโครง-
ข่ายของส่วนงานในตำแหน่งต่าง ๆ เพื่อนำสู่การบันทึกลงฐาน
ข้อมูลและนำสู่กระบวนการจัดการ-ควบคุมการดำเนินงานใน
ลำดับต่อไป การจัดการ
www.tpa.or.th/publisher/pro_tech.php
องค์ประกอบสำคัญในระบบ SCADA ● การติดต่อระหว่างเครือข่ายอาจใช้ระบบสายหรือไร้

1. การตรวจจับ (field sensors) จะทำหน้าที่ในการ สายเช่น วิทยุ ก็ได้

แปลงข้ อ มู ล ในรู ป แบบกายภาพ (ฟิ สิ ก ส์ ) ไปเป็ น ข้ อ มู ล ทาง ● มีจอแสดงผลโต๊ะควบคุม (control desk) และแผง

ไฟฟ้า ข้อมูลที่ได้จากส่วนการตรวจจับ จะเป็นข้อมูลตั้งต้นที่จะ ไฟแสดงการทำงาน (mimic panel)

หน่วยควบคุมระยะไกล หน่วยติดต่อระยะไกล
ส่งต่อไปยัง RTU ซึ่ง Field Sensors มิได้จำกัดเฉพาะว่าจะต้อง
เป็นการแปลงข้อมูลในรูปแบบกายภาพ (ฟิสิกส์) ไปเป็นข้อมูล
ทางไฟฟ้าเท่านั้น แต่อาจจะอยู่ในรูปแบบของการตรวจสอบ
หน่วยติดต่อและปฏิบัติการ
สถานะของคุณภาพกำลังไฟฟ้าในตำแหน่งต่าง ๆ เพื่อส่งเป็น ของผู้ใช้ระดับบน
สัญญาณข้อมูลให้กับสถานีควบคุม-สถานีศูนย์เฝ้ามอง
▲ รูปที่ 5 ระบบควบคุมและประมวลผลแบบศูนย์รวม ของระบบ SCADA
2. กระบวนการจั ด การ (Remote Terminal Units:
RTU) กระบวนการจัดการ จะเป็นตัวกลางในการจัดการข้อมูล องค์ประกอบสำคัญของ เทคโนโลยี SCADA
ต่าง ๆ ตลอดถึงการควบคุมโดยจะรับสัญญาณข้อมูลมาจาก พนักงานที่รับผิดชอบ สามารถตรวจสอบและควบคุม
ส่วนการตรวจจับ และส่งออกทางภาคเอาท์พุต เพื่อควบคุมการ กระบวนการผลิตภายในโรงงานอุตสาหกรรมเป็นระยะทางไกล
ทำงานของจักรกล เช่น วาล์วเปิด-ปิดน้ำ หรือส่งสัญญาณข้อมูล ได้โดย หน่วยติดต่อและปฏิบัติการของผู้ใช้ระดับบนเป็นเครื่อง
ออกทางระบบสื่อสารไปยังสถานีหลัก (master station) กระ- มื อ ปฏิ บั ติ ก ารของพนั ก งานสำหรั บ ตรวจสอบและควบคุ ม
บวนการทำงานของ RTU มีลักษณะการทำงานเช่นเดียวกับ กระบวนการผลิตเชื่อมต่ อกับหน่วยควบคุมระยะไกล หน่วย
PLC: Programmable Logic Controller ซึ่งมีความสามารถที่ ควบคุ ม ระยะไกลติ ด ต่ อ กั บ หน่ ว ยติ ด ต่ อ ระยะไกลโดยการ
จะควบคุมการทำงานได้ทันที หรือจะรอรับคำสั่งจากสถานีหลัก สื่อสารข้อมูลแบบดิจิตอลทางระบบเครือข่ ายคมนาคม และ
ทั้งนี้ทั้งนั้นก็ขึ้นอยู่กับเงื่อนไขหน้าที่ที่ได้ถูกกำหนดเอาไว้ หน่วยติดต่อระยะไกลเป็นเครื่องมือเชื่อมต่อกับกระบวนการ
3. การดำเนินการ (field actuators) สำหรับส่วนการ ผลิต ประกอบด้วย หน่วยรับสัญญาณ และส่งสัญญาณของ
ดำเนินการจะทำหน้าที่ในการเปลี่ยนสัญญาณไฟฟ้าจาก RTU สัญญาณชนิดอะนาล็อก และสัญญาณชนิดดิจิตอล
สู่การสั่งการให้เครื่องจักรกลทำงาน เช่น วาล์วเปิด-ปิดน้ำ หน่ วยติดต่อและปฏิบัติการ
ของผู้ใช้ระดับบน
4. ระบบสื่อสาร (communication system) การเชื่อม หน่วยควบคุมระยะไกล

ต่อระหว่าง RTU กับสถานีหลัก จะกระทำผ่านระบบสื่อสาร ซึ่ง

อาจจะเป็นไปในรูปแบบโครงข่ายของระบบสายสัญญาณโทร- หน่วยติดต่อ
ระยะไกล
ศัพท์ ระบบไฟเบอร์ออพติก หรือวิทยุไมโครเวฟ ทั้งนี้ทั้งนั้นก็ขึ้น
อยู่กับองค์การว่าจะเลือกใช้รูปแบบการสื่อสารเป็นแบบใด
กระบวนการผลิต กระบวนการผลิต กระบวนการผลิต กระบวนการผลิต
5. สถานี ห ลั ก (master station) สถานี ห ลั ก จะเป็ น
ศูนย์กลางของข้อมูล ศูนย์กลางการประมวลผลและสั่งการ เพื่อ ▲ รูปที่ 6 เทคโนโลยี SCADA สำหรับตรวจสอบ เก็บรวบรวมข้อมูล และบริหาร
ระบบควบคุม
ควบคุมส่วนงาน-เครื่องจักรกลที่อยู่ในโครงข่ายของระบบงาน
ทั้งหมดเช่น สถานีหลักโรงงานจ่ายก๊าซ สถานีไฟฟ้าฯ เป็นต้น เอกสารอ้างอิง
เทคโนโลยี SCADA จึ ง เป็ น “ระบบควบคุ ม และ ● www.9engineer.com
ประมวลผลแบบศูนย์รวม” โดยต้องมีส่วนประกอบด้วย ● www.jwtech.co.th
● มีศูนย์กลาง (master station) และสถานีลูกข่าย ● www2.diw.go.th
(slave station) หลาย ๆ แห่ง ● www.siamsafety.com
● รั บ ส่ ง ข้ อ มู ล และประเมิ น ผล (data processing) ● www.moodythai.com
ด้วยระบบดิจิตอลผ่านคอมพิวเตอร์ ● www.thaiconveyorbelt.com/
● รั บ ข้ อ มู ล และสั่ ง ผ่ า นระบบ PLC เพื่ อ ให้ สั่ ง การ ● www.acaser.eng.psu.ac.th
ทำงานอัตโนมัติแบบโปรแกรมล่วงหน้าได้ อ่านต่อฉบับหน้า
www.tpa.or.th/publisher/pro_tech.php August-September 2009, Vol.36 No.206 ● 069