‫ﺑﺎب‪14 :‬‬

‫ﺑراھوي ۽ دراوڙي ﺗﮭذﯾب وارو ﻣﻔروﺿو‬

‫ﺳﻧڌو ﺳﭜﯾﺗﺎ ﮐﻲ دراوڙي ﺗﮭذﯾب ﻗرار ڏﯾﻧدڙ ﯾورﭘﻲ ﻣﺎھرن ﭘﻧﮭﻧﺟﻲ ﻣﻔروﺿﻲ ﮐﻲ‬
‫ﺳﭻ ﺛﺎﺑت رڻ ﻻ ِء ﺑﻠوﭼﺳﺗﺎن ۾ رھﻧدڙ ﺑروھﯾن‬
‫رڻ ﺟﻲ‬ ‫ﺟﻲ ﻣوﺟودﮔﻲ َء ﺟو ﺟواز ﻓراھم‬
‫ﺋﻲ‪ .‬ﺳﻧدن ﻣوﺟب ﺑروھﻲ ﭔوﻟﻲ‬ ‫وﺷش‬
‫دراوڙي ﭔوﻟﯾون ﮘﺎﻟﮭﺎﺋﯾﻧدڙ زﺑﺎﻧن ﺟﻲ ﮔروپ‬
‫ﻣﻧﺟﮭﺎن آھﻲ ۽ ﺑروھﻲ ﺳﻧڌو ﺳﭜﯾﺗﺎ ﺟﻲ دور ﮐﺎن ھن‬
‫ﺧطﻲ ۾ رھﺎﺋش ﭘذﯾر آھن‪ .‬ﺳﻧدن ﻣوﺟب ﺑروھﻲ‬
‫دراوڙن ﺟﻲ ﭘوﺋﻧﯾرن ﻣﺎن آھن‪.‬‬
‫ﺑروھﻲ ﭔوﻟﻲ ﮘﺎﻟﮭﺎﺋﯾﻧدڙن ﺟو ﭘﺎ ﺳﺗﺎن اﻧدر ﺗﻣﺎم‬
‫ﻣﺧﺗﺻر ﺗﻌداد ‪ 20‬ﻟﮏ ﮐن آﺑﺎد آھﻲ‪ .‬ﭘﺎ ﺳﺗﺎن‬
‫ﺳﻣﯾت اﻓﻐﺎﻧﺳﺗﺎن ۽ اﯾراﻧﻲ ﺑﻠوﭼﺳﺗﺎن ۾ اﻧدازن ‪30‬‬
‫ﻟﮏ ﮐن ﺑروھﻲ ﮘﺎﻟﮭﺎﺋﯾﻧڙ رھﺎﺋش ﭘذﯾر آھن‪ .‬ﺑروھﻲ‬
‫ﮘﺎﻟﮭﺎﺋﯾﻧدڙ ﭘﺎ ﺳﺗﺎن ﺟﻲ ﺑﻠوﭼﺳﺗﺎن ﺻوﺑﻲ‪ ،‬ڏﮐڻ اﻓﻐﺎﻧﺳﺗﺎن‪ ،‬اﯾراﻧﻲ ﺑﻠوﭼﺳﺗﺎن‬
‫ﺳﻣﯾت وچ اوﭜر ﺟﻲ ﻋرب رﯾﺎﺳﺗن ۾ ﺑﮫ ﻣﺧﺗﺻر ﺗﻌداد ۾ رھﺎﺋش ﭘذﯾر آھن‪(1) .‬‬
‫ﺑروھﻲ ﭔوﻟﻲ ھن وﻗت اﻧﮭن ﻋﻼﺋﻘن ۾ ﮘﺎﻟﮭﺎﺋﻲ وﭸﻲ ﭤﻲ ﺟﺗﻲ اوﭜر اﯾران ﺟون‬
‫ﭔوﻟﯾون ﮘﺎﻟﮭﺎﯾون وﭸن ﭤﯾون‪ .‬ﻣﺎﺿﻲ َء ۾ ﺑروھﻲ ﮘﺎﻟﮭﺎﺋﯾﻧدڙ ﻻڏاﺋو ﺑرادري ﺳﺎن‬
‫واﺳطو رﮐﻧدڙ رھﯾﺎ آھن‪ .‬ﻗدﯾم دور ۾ ﺑروھﯾن ﺟﻲ ﻣﺳﺗﻘل رھﺎﺋش ﻧﮫ ھﺟڻ ﺳﺑب‬
‫ﺳﻧدن ﺗﺎرﯾﺦ ۽ ﭔوﻟﻲ ﺑﺎﺑت ﻲ ﺑﮫ آﮘﺎ ﯾون ﺷﺎھدﯾون ﻧﮫ ﻣﻠﻲ ﺳﮕﮭﯾون آھن‪ .‬ﻣﺳﻠﺳل‬
‫ﻟڏﭘﻼڻ ﺳﺑب ﺳﻧدن اﺻل وطن ۽ ﭔوﻟﻲ ﺑﺎﺑت ﻣوﻧﺟﮭﺎرا ﻣوﺟود آھن‪ .‬ھﻧدن ﺟﻲ‬
‫ﻣذھﺑﻲ ﺗﺎﺑن وﯾدن ﺳﻣﯾت زرﺗﺷﺗن ﺟﻲ اوﯾﺳﺗﺎ ﺳﻣﯾت ھن ﺧطﻲ ﺟﻲ ﻧﮭن ﺑﮫ‬
‫ﻗدﯾم ﺗﺎب ۾ ﺑروھﯾن ﺟو وﺑﮫ ذ ر ﻧﮫ ﭤو ﻣﻠﻲ‪ .‬ﺑروھﻲ ﭔوﻟﻲ ﺟﻲ ﻗدﯾم دور ۾‬
‫ﺎ ﺑﮫ اﺳ رﭘٽ ﻣوﺟود ﻧﮫ رھﻲ آھﻲ‪ .‬ﺟﻧﮭن ﺳﺑب ﺳﻧدن ﺑﺎﺑت ﻟﮑت ۾ وﺑﮫ‬
‫ر ﺎرڊ ﻧﮫ ﭤو ﻣﻠﻲ‪ .‬ﺟڏھن ﺗﮫ وﯾﺟﮭڙاﺋﻲ وارن ڏھﺎ ن دوران ﺑروھﻲ ﭔوﻟﻲ ۾‬
‫ﻟﮑڻ ﺟﻲ ﺷروﻋﺎت ﭤﻲ آھﻲ ۽ ان ﺟﻲ ﺑﺎﺿﺎﺑطﺎ طور ﺗﻲ اﻟﻔﺎﺑﯾٽ )ﻟﭘﻲ( ﺟوڙي وﺋﻲ‬
‫آھﻲ‪.‬‬
‫ﺑروھﯾن ﺟﻲ ﭘﺎ ﺳﺗﺎن ۾ ﻣوﺟودﮔﻲ ﺑﺎﺑت ﯾﺗرﯾون ﺋﻲ ﭤﯾورﯾون ﮔردش ھﯾٺ‬
‫آھن‪ .‬ﺟﻧﮭن ۾ ﭘﮭرﯾن ﭤﯾوري ﺑﯾﭠ ﻲ دور ۾ ﯾورﭘﻲ ﭔوﻟﻲ ﻣﺎھرن ﻗﺎﺋم ﺋﻲ‪ .‬ﺟﻧﮭن‬
‫ﻣوﺟب ﺑروھﻲ دراوڙي ﭔوﻟﯾن واري ﮔروپ ﺳﺎن واﺳطو رﮐﻧدڙ ۽ ﺳﻧدن ﺑﺎﻗﯾﺎت‬
‫آھن‪ .‬ھو ﻣوﺟوده ﭘﺎ ﺳﺗﺎن ۾ ان وﻗت ﮐﺎن رھﻧدڙ آھن‪ ،‬ﺟڏھن دراوڙ ھن ﺧطﻲ ۾‬
‫رھﺎﺋش ﭘذﯾر ھﺋﺎ‪ .‬ﺳﯾﻧ رل اﯾﺷﯾﺎ ﻣﺎن ﻧﺎم ﻧﮭﺎد آرﯾﺎﺋﻲ ﻧﺳل ﺟﻲ ﺳﻧڌو ﻣﺎﭤري ﺗﻲ‬
‫ﺣﻣﻠﻲ ﺳﺑب ﺑروھﻲ ﭔوﻟﻲ ﮘﺎﻟﮭﺎﺋﯾﻧدڙ دراوڙن ﺟﻲ اﺗر اﻧڊﯾﺎ طرف ﻟڏﭘﻼڻ ﺳﺑب‬
‫ﮐﺎﻧﺋن ﺟﻲ اﻟﮗ ﭤﻲ وﯾﺎ‪ .‬ان ﻣﻔروﺿﻲ ﺗﺣت ﺑروھﻲ دراوڙن ﺟﻲ ﺑﺎﻗﯾﺎت ﻗرار‬
‫ڏﻧﺎ وﭸن ﭤﺎ‪ (3) (2) .‬ﺟڏھن ﺗﮫ ﭔﻲ ﭤﯾوري ﻣوﺟب ﺑروھﻲ ‪ 13‬ﯾﺎ ‪ 14‬ﺻدي‬
‫ﻋﯾﺳوي دوران ﻣﺳﻠم ﺣ ﻣراﻧﻲ واري دور ۾ اﻧڊﯾﺎ ﮐﺎن ﺑﻠوﭼﺳﺗﺎن ۾ ﻟڏﭘﻼڻ ري‬
‫ﭘﮭﺗﺎ‪ .‬ﯾن ﭤﯾوري ﻣوﺟب ﺑروھﯾن ‪1000‬ع ۾ ﺳﯾﻧ رل اﻧڊﯾﺎ ﮐﺎن ﺑﻠوﭼﺳﺗﺎن طرف‬
‫ﻟڏﭘﻼڻ ﺋﻲ‪ .‬ﺟڏھن ﺗﮫ ﭼوﭤﯾن ﭤﯾوري ﻣوﺟب ﺑروھﻲ اوﻟﮭﮫ اﯾﺷﯾﺎﺋﻲ ﻣﻠ ن ﺟﺎ‬
‫اﺻل رھواﺳﻲ آھن‪ ،‬اوﻟﮭﮫ اﯾﺷﯾﺎ ۾ اﯾران‪ ،‬اﺳراﺋﯾل‪ ،‬اردن‪ ،‬وﯾت‪ ،‬اوﻣﺎن ۽ ﭔﯾﺎ‬
‫ﻋرب ﻣﻠ اﭼﻲ وﭸن ﭤﺎ‪.‬‬
‫ﺑرطﺎﻧﯾﮫ ﺟﻲ ﭔوﻟﻲ ﻣﺎھر ﺳر ڊﯾﻧس ﺑري )‪) (Denys Bray‬ﺟﻧم‪ 29 :‬ﻧوﻣﺑر‬
‫‪1875‬ع‪ -‬وﻓﺎت‪ 19 :‬ﻧوﻣﺑر ‪1951‬ع( ﺑروھﻲ ﭔوﻟﻲ ۽ ﮔراﻣر ﺗﻲ ﺎﻓﻲ ﺗﺣﻘﯾق‬
‫ﺋﻲ‪ .‬ﭘﺎڻ ﺑﯾﭠ ﻲ دور ۾ ﺑﻠوﭼﺳﺗﺎن ۾ آ ِء ﺳﻲ اﯾس آﻓﯾﺳر ھﯾو‪ .‬ھن ﺑروھﻲ ﭔوﻟﻲ‬
‫ﺟﻲ ﺣﺳب ﻧﺳب ﺑﺎﺑت ﺟﮭﮫ ﭤﯾورﯾون ﭘﯾش ﯾون‪ .‬ﺳﻧدس را ِء ﻣوﺟب ﺟڏھن‬
‫ﯾوﻧﺎﻧﯾن ‪ 326‬ق م ۾ ﺧراﺳﺎن ۽ ﺑﻠوﭼﺳﺗﺎن ﺗﻲ ﻗﺑﺿو ﯾو ﺗﮫ ان وﻗت ﺑروھﻲ‬
‫ﭔوﻟﻲ ﮘﺎﻟﮭﺎﺋﯾﻧدڙ اﻓﻐﺎﻧﺳﺗﺎن ﺟﻲ ھﯾﻠﻣﻧڊ ﻣﺎﭤري ۾ رھﻧدڙ ھﺋﺎ‪ .‬ﺑروھﻲ ان ﻣﺎﭤري ﮐﻲ‬
‫ﺑروﺋﻧﺎ )‪ (Baroyana‬ﺳڏﯾﻧدا ھﺋﺎ‪ .‬اھو ﻧﺎﻟو اﮘﺗﻲ ھﻠﻲ ﺑروﺋﻧﺎ ﻣﺎن ﺗﺑدﯾل ﭤﻲ‬
‫ﺑروھﻲ ﺑﭨﺟﻲ وﯾو‪ .‬ﺳر ڊﯾﻧس ﺑري ﻣوﺟب ﺑروھﯾن ﺟو ﺳﻧڌو ﻣﺎﭤري ﺟﻲ ﺗﮭذﯾب‬
‫ﺳﺎن ﻻﮘﺎﭘﯾل ھﺟڻ ﺑﺎﺑت وﺑﮫ ﺛﺑوت ﻧﮫ ﭤو ﻣﻠﻲ‪(5) (4) .‬‬
‫ﺟڏھن ﺗﮫ ﯾﺗرن ﺋﻲ ﻣﺎھرن ﺟﻲ را ِء آھﻲ ﺗﮫ ﺑروھﻲ ﺳﻧڌو ﻣﺎﭤري ﯾﺎ ﻣوﺟوده‬
‫ﺑﻠوﭼﺳﺗﺎن ۾ ﺳﻧڌو ﺳﭜﯾﺗﺎ ﺟﻲ دور ﮐﺎن رھﺎﺋش ﭘذﯾر ﻧﮫ آھن‪ .‬ﭘر ھﻧن ‪ 10‬ﯾﺎ ‪13‬‬
‫ﺻدي ﻋﯾﺳوي ۾ ﻣوﺟوده ﭘﺎ ﺳﺗﺎن ﺟﻲ ﻋﻼﺋﻘن ۾ اﭼﻲ رھﺎﺋش اﺧﺗﯾﺎر ﺋﻲ‪.‬‬
‫آﻣرﯾ ﺎ ﺟﻲ ﻟﺳﺎﻧﯾﺎت ﺟﻲ ﻣﺎھر ﺟوزف اﯾرون اﯾﻠﻔﻧﺑﯾن ﻣوﺟب ﺑروھﯾن ﺟﻲ ﺳﻧڌو‬
‫ﻣﺎﭤري ۾ ﻗداﻣت ﺟو و ﺑﮫ ﺛﺑوت ﻧﮫ ﭤو ﻣﻠﻲ‪ (6) .‬ﭘروﻓﯾﺳر ڊا ر ﺟوزف اﯾرون‬
‫اﯾﻠﻔﻧﺑﯾن )ﺟﻧم‪ 16 :‬ﺳﯾﭘ ﻣﺑر ‪ -1920‬وﻓﺎت‪ 8 :‬ﺟون ‪1987‬ع( ﺑﻠوﭼﻲ ﭔوﻟﻲ ﺗﻲ‬
‫ﺗﺣﻘﯾق ﻧدڙ ﻣﺎھرن ۾ ﺷﺎﻣل آھﻲ‪ (7) .‬ڊا ر ﺟوزف ﻣوﺟب ﺑروھﯾن ﺟﻲ‬
‫ﭘﺎ ﺳﺗﺎن ۾ ﻣوﺟودﮔﻲ ﺳﻧڌو ﺳﭜﯾﺗﺎ ﮐﻲ دراوڙي ﺗﮭذﯾب ﺛﺎﺑت ﻧﮫ ﭤﻲ ري‪ .‬ﺟڏھن‬
‫ﺗﮫ ﻓراﻧس ﺟو ﻟﺳﺎﻧﯾﺎت ﺟو ﻣﺎھر ﺟﯾوﻟس ﺑﮫ ‪1924‬ع ۾ ﭘﻧﮭﻧﺟﻲ ﺗﺣﻘﯾق دوران‬
‫ﺳﺎﮘﻲ ﻧﺗﯾﺟﻲ ﺗﻲ ﭘﮭﺗو‪ .‬ﺟﯾوﻟس )ﺟﻧم‪ :‬ﭘﺋرس ﭘﮭرﯾن ﻣﺋﻲ‪ -1880 ،‬وﻓﺎت‪29 :‬‬
‫ﻧوﻣﺑر ‪1953‬ع( آرﯾن ﻣﻔروﺿﻲ ﺳﻣﯾت اﯾراﻧﻲ‪ ،‬دراوڙي ۽ ﻣﯾراﭠﻲ ﭔوﻟﯾن ﺗﻲ‬
‫ﺗﺣﻘﯾق ﻧدڙ ﻣﺎھرن ۾ ﺷﺎﻣل آھﻲ‪(8) .‬‬
‫ﺑراھوي ﭔوﻟﻲ ﺳﻣﯾت ﺑﻠوﭼﺳﺗﺎن ﺟﻲ ﻣﻘﺎﻣﻲ زﺑﺎﻧن ﺗﻲ ﺗﺣﻘﯾق ﻧدڙ ﻣﺎھر ﻧور اﺣﻣد‬
‫ﭘﯾر ﺎﭨﻲ ﻣوﺟب ﺟﯾﺗوﭨﯾ ﺳر ڊﯾﻧس ﺑري‪ ،‬ڊا ر ﻋﺑداﻟرﺣﻣﺎن ﺑروھﻲ‪ ،‬ڊا ر‬
‫ﻋﺑداﻟرزاق ﺻﺎﺑر‪ ،‬ڊا ر ﺟﺎوﯾد اﺧﺗر ۽ ڊا ر ﻧذﯾر اﺣﻣد ﺷﺎ ر‪ ،‬ﺑروھﻲ زﺑﺎن‬
‫ﻧﺎھﻲ‪ .‬ﭘر ﻣﺎن‬ ‫ﮐﻲ دراوڙي زﺑﺎن ﻗرار ڏﯾن ﭤﺎ ۽ ان ﭤﯾوري ۾ وﺑﮫ ﺷ‬
‫ﺳﻣﺟﮭﺎن ﭤو ﺗﮫ ﺑروھﻲ ۽ ﺑﻠوچ ﺳﺎﮘﻲ ﻧﺳل ﺳﺎن واﺳطو رﮐﻧدڙ آھن‪ .‬ﺑﻠوﭼﻲ‬
‫ﮘﺎﻟﮭﺎﺋﯾﻧدڙ ﻣ ران رﺳﺗﻲ داﺧل ﭤﯾﺎ‪ ،‬ﺟڏھن ﺗﮫ ﺑروھﻲ ﮘﺎﻟﮭﺎﺋﯾﻧدڙ ﭼﺎﻏﻲ رﺳﺗﻲ‬
‫داﺧل ﭤﯾﺎ ۽ ھﻧن ﻗﻼت ﺟﻲ دراوڙ ﺣ ﻣراﻧن ﮐﻲ ﺷ ﺳت ڏﻧﻲ‪ .‬ﺟﻧﮭن ﺑﻌد دراوڙ‬
‫۽ ﺑروھﻲ ﻣ ﻲ ﻣﺎﺋ ﻲ ﺟﻲ ﭔﻧڌﭨن ۾ ﭔڌﺟﻲ ھ ﭔﺋﻲ ﺟﺎ رﺷﺗﯾدار ﺑﭨﺟﻲ وﯾﺎ‪ .‬دراوڙن‬
‫۽ ﺑﻠوﭼﻲ ﮘﺎﻟﮭﺎﺋﯾﻧدڙن ۾ ﻣ ﻲ ﻣﺎﺋ ﻲ ﺳﺑب ھ ﻧﺋﯾن ﭔوﻟﻲ ﺑروھﻲ ﺟﻧم ورﺗو‪ .‬ﻧور‬
‫اﺣﻣد ﭘﯾر ﺎﭨﻲ ﭘﻧﮭﻧﺟﻲ ان ﭤﯾوري ﺟﻲ ﺣﻣﺎﯾت ۾ دﻟﯾل ڏﯾﻧدي ﭼوي ﭤو ﺗﮫ ﺑروھﻲ‬
‫ﻗﺑﯾﻠن ﺟﺎ ﻣﺎﭨﮭو ﺑﻠوﭼﺳﺗﺎن ﺟﻲ ﻣﺧﺗﻠف ﻋﻼﺋﻘن ۾ ﻣﺧﺗﻠف زﺑﺎﻧون ﮘﺎﻟﮭﺎﺋﯾﻧدڙ آھن‪.‬‬
‫۽ ﻣ ران ﺟﺎ ﻣﺣﻣد ﺣﺳﻧﻲ‪ ،‬ﺳﺎﺳوﻟﻲ‪ ،‬ﻣﻼزﺋﻲ ۽‬ ‫ھن ﻣوﺟب ﺧﺎران‪ ،‬واﺷ‬
‫ﻣﯾﻧﮕل ﻗﺑﯾﻼ ﺑﻠوﭼﻲ ﭔوﻟﻲ ﮘﺎﻟﮭﺎﺋﯾن ﭤﺎ‪ ،‬ﺟڏھن ﺗﮫ ﻧوﺷ ﻲ‪ ،‬ﻗﻼت ۽ ﺳوراب ۾ ﺳﺎﮘﯾﺎ‬
 ‫ﻗﺑﯾﻼ ﺑروھﻲ زﺑﺎن ﮘﺎﻟﮭﺎﺋﯾﻧدڙ آھن‪ .‬ﻧور اﺣﻣد ﭘﯾر ﺎﭨﻲ ﻣوﺟب ﺑروھﻲ ﭔوﻟﻲ ھ‬
‫ھزار ﺳﺎل اڳ ﺑﻠوﭼﻲ‪ ،‬ﻓﺎرﺳﻲ ۽ دراوڙي ﭔوﻟﯾن وچ ۾ ﻣﯾﻼپ ﮐﺎن ﭘو ِء ﺟﻧم ورﺗو‪.‬‬
‫)‪(9‬‬
‫ﺟﺳ س ﺧداﺑﺧش ﻣري ﺑروھﯾن ﮐﻲ ﺑﻠوﭼن ﺟو آﮘﺎ و ﻗﺑﯾﻠو ﻗرار ڏﯾﻧدي ﭼوي ﭤو ﺗﮫ‬
‫ﻗﻼت ﺟﺎ ﺣ ﻣران ﺧﺎﻧدان ﭘﻧﮭﻧﺟن ﻧﺎﻟن ﺟﻲ ﭘوﯾﺎن ﺑﻠوچ ﻟﻔظ اﺳﺗﻌﻣﺎل ﻧدا ھﺋﺎ‪،‬‬
‫ﺳﻧدس ﻣوﺟب ﺑروھﯾن ۾ ﺟﮭﮫ دراوڙي رت ﺑﮫ ﻣﻠﯾل آھﻲ‪ (10) .‬ﺟڏھن ﺗﮫ‬
‫ﻧﺻﯾر ﺑروھﻲ ﭘﻧﮭﻧﺟﻲ ﺗﺎب ۾ ﻟﮑﻲ ﭤو ﺗﮫ ﺑروھﻲ دراوڙ ﻧﮫ آھن‪ ،‬ﭘر ﺑﻠوچ ۽‬
‫ﺋﻲ ﻧﺳل ﺳﺎن واﺳطو رﮐﻧدڙ اھن‪ (11) .‬ﺧﺎن آف ﻗﻼت ﺟﻲ‬ ‫ﺑروھﻲ ھ‬
‫ﺣ وﻣت ۾ وزﯾر رھﻧدڙ آﺧوﻧد ﺻﺎﻟﺢ ﻣﺣﻣد ﺟو ‪1659‬ع ۾ ﻟﮑﯾل ﺗﺎب‬
‫ردﮔل ﻧﺎﻣ )’‪ (Kurdgal Namik‬ﺗﺎزو ھٿ آﯾو آھﻲ‪ ،‬ﺟﻧﮭن ۾ ﻟﮑﯾل آھﻲ ﺗﮫ‬
‫ﺑﻠوچ ۽ ﺑروھﻲ ھ ﺋﻲ ﺧﺎﻧدان ﺟﺎ ﻣﺎﭨﮭو آھن‪ .‬ﺗﺎب ﻣوﺟب ﺑﻠوچ رد آھن ۽‬
‫ﺑروھﻲ ﺑﮫ ردن ﺟو ھ ﻗﺑﯾﻠو آھن‪ .‬ﺗﺎب ۾ ان دﻋوى ﺟﺎ ﻲ ﺑﮫ ﺛﺑوت ﻧﮫ‬
‫ڏﻧﺎ وﯾﺎ آھن‪(12) .‬‬
‫ﺑﻠوﭼﺳﺗﺎن ﺳﺎن ﺗﻌﻠق رﮐﻧدڙ ﺗﺎرﯾﺧدان ﻣﯾر ﮔل ﺧﺎن ﻧﺻﯾر‪ ،‬آﻏﺎ ﻧﺻﯾر ﺧﺎن‬
‫اﺣﻣدزﺋﻲ‪ ،‬ﺣﺎﻗل ﺧﺎن ﻣﯾﻧﮕل‪ ،‬ﺻﺎﻟﺢ ﻣﺣﻣد ﻟﮭري ۽ ﻣﯾر ﺧداﺑﺧش ﻣري ﻋرب‬
‫ﺗﺎرﯾﺧداﻧن‪ ،‬ﺟﺎﮔراﻓﻲ ﺟﻲ ﻣﺎھرن ۽ ورﺳ ن ﺟﻲ ﺗﺎﺑن ﻣﺎن اﺧذ ﯾل ﺛﺑوﺗن ﺑﻌد‬
‫ان ﻧﺗﯾﺟﻲ ﺗﻲ ﭘﮭﺗﺎ آھن ﺗﮫ ﺑراھوي ﭔوﻟﻲ ﺗوراﻧﻲ ﭔوﻟﯾن ﺟﻲ ﺧﺎﻧدان ﺳﺎن ﺗﻌﻠق‬
‫رﮐﻧدڙ آھﻲ ۽ ﺗوراﻧﻲ ﭔوﻟﯾون آرﯾن ﭔوﻟﯾن ﺟﻲ ﺧﺎﻧدان ”ﺗر و آرﯾن“ ﺳﺎن ﺗﻌﻠق‬
‫رﮐن ﭤﯾون‪ .‬ﻣﭤﯾن ﻣﺎھرن ﻣوﺟب ﺑروھﻲ ﭔوﻟﻲ ۾ ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﺑﻠوﭼﻲ‪ ،‬ﭘﺷﺗو‪ ،‬ﺳﻧڌي ۽‬
‫ﺳراﺋﯾ ﻲ ﭔوﻟﯾن ﺟﺎ ﯾﺋﻲ ﻟﻔظ ﺷﺎﻣل آھن‪ .‬اھو ان ﮘﺎﻟﮭﮫ ﺟو ﺛﺑوت آھﻲ ﺗﮫ‬
‫ﺑراھوي آرﯾن ﭔوﻟﯾن واري ﺧﺎﻧدان ﺳﺎن ﺗﻌﻠق رﮐﻧدڙ زﺑﺎن آھﻲ‪.‬‬
‫ﺑﻧﯾﺎد وا ِء ڊي اﯾن اي ھﯾﭘﻠو ﮔروپ ‪35 ) R1a1a-M17‬‬ ‫ﺑروھﯾن ﺟﺎ ﺟﯾﻧﯾ‬
‫ﺑﻧﯾﺎدن ﺟو ﺗﻌﻠق ﺳﯾﻧ رل‬ ‫ﺳﯾ ڙو ﮐﺎن ‪ (09 .39‬ﺳﺎن ﺗﻌﻠق رﮐن ﭤﺎ‪ .‬اﻧﮭن ﺟﯾﻧﯾ‬
‫۽ ﺳﺎﺋوٿ اﯾﺷﯾﺎ ﺳﺎن آھﻲ‪ .‬ان ﺑﻧﯾﺎد ﺗﻲ ﺑروھﯾن ﺟو ﻻﮘﺎﭘو ﻗدﯾم دور ﺟﻲ ﺧﺎﻧﮫ‬
‫ﺑدوش اﻧڊو اﯾراﻧﯾن ﮔروپ ﺳﺎن آھﻲ‪(14) (13) .‬‬
‫ﺳﺎﺋﻧﺳداﻧن ﻣوﺟب ﺑروھﻲ دراوڙي آﺑﺎدي ﺳﺎن وڏي ﭘﺋﻣﺎﻧﻲ ﺗﻲ ﺟﯾﻧﯾ‬ ‫ﺟﯾﻧﯾ‬
‫ﺑﻧﯾﺎد ﭘﺎ ﺳﺗﺎن ﺳﻣﯾت اﻧڊو‬ ‫ھ ﺟﮭڙاﺋﻲ رﮐﻧدڙ ﻧﮫ آھن‪ .‬ﺟڏھن ﺗﮫ ﺳﻧدن ﺟﯾﻧﯾ‬
‫اﯾراﻧﯾن ﭔوﻟﯾون ﮘﺎﻟﮭﺎﺋﯾﻧدڙن ﺳﺎن وڌﯾ وﯾﺟﮭڙاﺋپ رﮐﻧدڙ آھن‪(15) .‬‬
‫ﺗﺣﻘﯾق ﻣوﺟب ﺑروھﻲ اوﻟﮭﮫ اﯾﺷﯾﺎﺋﻲ ﻣﻠ ن ﺟﺎ اﺻل رھواﺳﻲ آھن‪،‬‬ ‫ﺟﯾﻧﯾ‬
‫اوﻟﮭﮫ اﯾﺷﯾﺎ ۾ اﯾران‪ ،‬اﺳراﺋﯾل‪ ،‬اردن‪ ،‬وﯾت‪ ،‬اوﻣﺎن ۽ ﭔﯾﺎ ﻋرب ﻣﻠ اﭼﻲ وﭸن‬
‫ﺑﻧﯾﺎد ‪ Y Haplogroup‬آھﻲ‪ ،‬ﺳﻧدن ﺟﯾﻧﯾ‬ ‫ﭤﺎ‪ (16) .‬ﺑروھﯾن ﺟو ﺟﯾﻧﯾ‬
‫ﺑﻧﯾﺎد ﭘﻧﮭﻧﺟن ﭘﺎڙﯾﺳرﯾن ﺳﻧڌﯾن‪ ،‬ﺑﻠوﭼن ۽ ﻣ راﻧﯾن ﺳﺎن ﻣﻠﻧدڙ آھﻲ‪.‬‬
‫آﻣرﯾ ﺎ ﺳﺎن ﺗﻌﻠق رﮐﻧدڙ ﻟﺳﺎﻧﯾﺎت ﺟﻲ ﻣﺎھر ڊﯾوڊ اﻟﭘﯾن )‪(David McAlpin‬‬
‫ﭔوﻟﯾن )‪ (Proto-Elamitic‬ﺗﻲ ﺗﺣﻘﯾق ﺑﻌد ان ﻧﺗﯾﺟﻲ‬ ‫دراوڙي ۽ ﭘرو و اﯾﻠﻣﯾ‬
‫ﺗﻲ ﭘﮭﺗو آھﻲ ﺗﮫ ﺑروھﻲ ﭔوﻟﻲ اﺻل ۾ دراوڙي زﺑﺎن ﻧﮫ آھﻲ‪ .‬ڊﯾوڊ اﻟﭘﯾن ﻣوﺟب‬
‫ﺑروھﻲ زﺑﺎن اﯾران ﺟﻲ ﻗدﯾم ﺗﮭذﯾب اﯾﻼم ﺟﻲ ڏﮐڻ اوﻟﮭﮫ واري ﭘرو و زﯾﮕروﺷﯾن‬
‫ﭔوﻟﻲ )‪ (Proto-Zagrosian‬واري ﺧﺎﻧدان ﺟﻲ اﻟﮗ ﺷﺎخ آھﻲ‪ .‬ڊﯾوڊ اﻟﭘﯾن اﯾران‬
‫ﺟﻲ ﭘرو و اﯾﻼﻣﻲ ﭔوﻟﻲ ﮐﻲ ﭘرو و دراوڙي زﺑﺎن ﺟﻲ ﭜﯾڻ ﻗرار ڏﺋﻲ ﭤو‪(17) .‬‬
‫)‪ (18‬ﺳﻧدس ﭘرو و دراوڙي ۽ ﭘرو و اﯾﻼم ﺟﻲ زﺑﺎﻧن ﮐﻲ ھ ﭔﺋﻲ ﺟون ﭜﯾﻧرون‬
‫ﻗرار ڏﯾڻ واري ﻣوﻗف ﺳﺎن ﯾﺋﻲ ﻣﺎھر ﻣﺗﻔق ﻧﮫ آھن‪ .‬اﯾﻼﻣﻲ زﺑﺎﻧون ‪ 4‬ھزار ق‬
‫م ۾ ڏﮐڻ اﯾران ﺟﻲ زﯾﮕروس ﺟﺎﺑﻠو ﺳﻠﺳﻠﻲ واري ﻋﻼﺋﻘﻲ ۾ ﮘﺎﻟﮭﺎﯾون وﯾﻧدﯾون‬
‫ھﯾون‪ .‬اھو ﺟﺎﺑﻠو ﺳﻠﺳﻠو ﻋراق ﮐﺎن ﺷروع ﭤﻲ ﺑﻠوﭼﺳﺗﺎن ۾ داﺧل ﭤﺋﻲ ﭤو‪.‬‬
‫ﺑروھﻲ ﭔوﻟﻲ ۾ دراوڙي ﭔوﻟﯾن ﺟﻲ ﻣﺧﺗﺻر ﺗﻌداد ۾ ﻟﻔظ ﻣﻠڻ ﺗﻲ ان ﮐﻲ دراوڙي‬
‫ﭔوﻟﯾن ﺟﻲ ﮔروپ ۾ ﺷﺎﻣل رڻ ﺗﻲ ﺑﮫ ﯾﺗرن ﺋﻲ ﻣﺎھرن ﺳوال اﭤﺎرﯾﺎ آھن‪.‬‬
‫ﺳﻧدن ﻣوﺟب ﺑروھﻲ ﻗﺑﯾﻠن ﺟﻲ ﻣﺳﻠﺳل ﻟڏﭘﻼڻ ﺳﺑب ﺳﻧدن ﭔوﻟﻲ ﺗﻲ دراوڙي ﭔوﻟﯾن‬
‫ﺟو اﺛر ﻣوﺟود آھﻲ‪ .‬اﺻل ۾ ﺑروھﻲ زﺑﺎن ﮐﻲ دراوڙي ﭔوﻟﻲ ﻗرار ڏﯾڻ واري‬
‫ﻣﻔروﺿﻲ ﭘوﯾﺎن ﺑﮫ آرﯾﺎﺋﻲ ﻧﺳل ﭘرﺳﺗﻲ واري ﭤﯾوري ﺟﻲ ﺣﺎﻣﻲ ﻣﺣﻘﻘن ﺟو وڏو‬
‫ھٿ ھﯾو‪ .‬ﯾورﭘﻲ ﻣﺎھرن طرﻓﺎن ﺟڏھن آرﯾن ﺟﻲ ﺳﻧڌو ﻣﺎﭤري ﺗﻲ ﺣﻣﻠﻲ وارو‬
‫ﻣﻔروﺿو ﻗﺎﺋم ﯾو وﯾو ۽ ﺳﻧڌو ﻣﺎﭤري ﺟﻲ ﺳﭜﯾﺗﺎ ﮐﻲ دراوڙي ﺗﮭذﯾب ﻗرار ڏﻧو‬
‫وﯾو ﺗﮫ ان ﻻ ِء ﺿروري ھو ﺗﮫ ﺳﻧڌو ﺳﭜﯾﺗﺎ واري ﻋﻼﺋﻘﻲ ۾ ﺑﮫ ان ﺟو و ﺟواز‬
‫ﻓراھم ﯾو وﭸﻲ‪ .‬ﺑروھﯾن ﮐﻲ دراوڙي ﭔوﻟﻲ ﮘﺎﻟﮭﺎﺋﯾﻧدڙ ﻗرار ڏﯾڻ ﺑﮫ ﺳﻧڌو ﺳﭜﯾﺗﺎ‬
‫وﺷش ھﺋﻲ‪ .‬ان ﭤﯾوري ﺗﺣت ﺑﯾﭠ ﻲ‬ ‫ﮐﻲ دراوڙي ﺗﮭذﯾب ﺛﺎﺑت رڻ ﺟﻲ ھ‬
‫دور ﺟﻲ ﯾورﭘﻲ ﭔوﻟﻲ ﻣﺎھرن ﺳﻣﯾت اﻧﮕرﯾز ﺎﻣورن دراوڙي ۽ ﺑروھﻲ زﺑﺎن ۾‬
‫ھ ﺟﮭڙاﯾون ﮘوﻟڻ ﺟون ﯾﺋﻲ وﺷﺷون ﯾون‪ .‬ان ﺳﻠﺳﻠﻲ ۾ ﺑراھوي ﭔوﻟﻲ‬
‫۽ ان ﺟﻲ ﮔراﻣر ﺗﻲ ﯾﺗراﺋﻲ ﺗﺎب ۽ ﻣﻘﺎﻻ ﺷﺎﯾﻊ ﯾﺎ وﯾﺎ‪ .‬ﺟن ۾ اھو ﺛﺎﺑت‬
‫رڻ ﺟﻲ وﺷش ﺋﻲ وﺋﻲ ﺗﮫ آرﯾن ﺟﻲ ﺳﻧڌو ﻣﺎﭤري ﺟﻲ ﺳﭜﯾﺗﺎ ﺗﻲ ﻧﺎم ﻧﮭﺎد‬
‫ﺣﻣﻠﻲ ﺑﻌد دراوڙي ﭔوﻟﻲ ﮘﺎﻟﮭﺎﺋﯾﻧدڙن ھن ﻣﺎﭤري ﻣﺎن ﻟڏي ‪ 2‬ھزار ﻠوﻣﯾ ر‬
‫ڏوراﻧﮭﯾن ﻋﻼﺋﻘﻲ ﺗﺎﻣل ﻧﺎڊو ﯾﻌﻧﻲ ڏﮐڻ اﻧڊﯾﺎ ۾ وﭸﻲ رھﺎﺋش اﺧﺗﯾﺎر ﺋﻲ‪ ،‬ﺟڏھن‬
‫ﺗﮫ ﺳﻧدن ھن ﺧطﻲ ۾ رھﺟﻲ وﯾل ﺑﺎﻗﯾﺎت ۾ ﺑروھﻲ ﮘﺎﻟﮭﺎﺋﯾﻧدڙ ﺷﺎﻣل آھن‪ .‬ھﺗﻲ‬
‫ﺳوال ﭤو ﭘﺋدا ﭤﺋﻲ ﺗﮫ ﺟﯾ ڏھن ﺑروھﻲ ﮘﺎﻟﮭﺎﺋﯾﻧدڙ واﻗﻌﻲ دراوڙن ﺟﻲ ﻧﮏ ﻣﺎن ھﺋﺎ‬
‫ﺗﮫ اﻧﮭن ﺟﻲ ﻣوﺟودﮔﻲ ﺟﺎ ﺛﺑوت ﺳﻧڌو ﻣﺎﭤري ﺟﻲ ﭔﯾن ﻋﻼﺋﻘن ﺧﺎص ري‬
‫ﻣوﺟوده ﺳﻧڌ‪ ،‬ﭘﻧﺟﺎب‪ ،‬راﺟﺳﭤﺎن‪ ،‬ﮔﺟرات وﻏﯾره ﻣﺎن ﮀو ﻧﮫ ﻣﻠﻲ ﺳﮕﮭﯾﺎ آھن‪ .‬آﺧر‬
‫ﺎر ﺑروھﻲ ﭔوﻟﻲ ﮘﺎﻟﮭﺎﺋﯾﻧڊر ﻗدﯾم دور ﮐﺎن ﺑﻠوﭼﺳﺗﺎن ﺟﻲ اﻧﮭن ﻋﻼﺋﻘن ۾ ﮀو‬
‫رھﺎﺋش ﭘذﯾر آھن‪ ،‬ﺟﯾ ﻲ اﯾران ۽ اﻓﻐﺎﻧﺳﺗﺎن ﺟﻲ ﺳرﺣدن ﺳﺎن ﻣﻠﻧدڙ ﻋﻼﺋﻘﺎ آھن‪.‬‬
‫ﭔوﻟﯾن وچ ۾ ھ ﺟﮭڙاﺋﻲ ﺟو ﻧﺳﻠﻲ ﮔروﭘن ۾ ﺗﻌﻠق ﺳﺎن وﺑﮫ واﺳطو ﻧﮫ ھوﻧدو‬
‫آھﻲ‪ .‬ﻣﺎﭨﮭن ﺟو وﺑﮫ ﮔروپ ﯾﺎ ﻓرد ﻧﮭن ﭔﺋﻲ ﻣﻠ ﯾﺎ ﺧطﻲ ۾ وﭸﻲ رھڻ ﺳﺎن‬
‫ﺎﻓﻲ وﻗت ﮐﺎن ﭘو ِء اﺗﺎن ﺟﻲ ﭔوﻟﻲ اﺧﺗﯾﺎر ري وﭠﻧدو آھﻲ‪ .‬ﯾﺎ وري ﺻدﯾون‬
‫ﮔذرڻ ﺑﻌد ﻟڏﭘﻼڻ ري وﯾل ﮔروپ ﺟﻲ زﺑﺎن ﻣﭤﺎن ان ﻧﺋﯾن ﻣﻠ ﯾﺎ ﺧطﻲ ﺟﻲ‬
‫ﭔوﻟﻲ ﭘﻧﮭﻧﺟﺎ اﺛر ﮀڏڻ ﺷروع ﻧدي آھﻲ‪ .‬ان ري ﻓﻘط ﭔوﻟﻲ َء ۾ ھ ﺟﮭڙاﺋﻲ‬
‫ﻣﺧﺗﻠف ﻧﺳﻠن ﯾﺎ ﻣﺎﭨﮭن ﺟﻲ ﮔروﭘن وچ ۾ ﻧﺳﻠﻲ ﮘﺎﻧڍاﭘﻲ ﮐﻲ ﺛﺎﺑت ري ﻧﮫ ﭤﻲ‬
‫ﺳﮕﮭﻲ‪ .‬ان ري ﺑروھﻲ زﺑﺎن ۾ ﻣﺧﺗﺻر اﻧﮓ ۾ دراوڙي ﭔوﻟﯾن ﺟﺎ ﻟﻔظ ھﺟڻ‬
‫ري ﮐﯾن ﻧﺳﻠﻲ ﺑﻧﯾﺎدن ﺗﻲ دراوڙي ﻗرار ڏﺋﻲ ﻧﮫ ﭤو ﺳﮕﮭﺟﻲ‪ .‬ﻧﮫ وري ﺑروھﻲ‬
‫ﮘﺎﻟﮭﺎﺋﯾﻧدڙن ﺟو ﺳﻧڌو ﺳﭜﯾﺗﺎ ﺳﺎن و ﻻﮘﺎﭘو ﺛﺎﺑت ﭤﺋﻲ ﭤو‪ .‬ھن وﻗت ﺳﻧڌ ۾ رھﻧدڙ‬
‫ھزارﯾن ﺑروھﻲ ﭘﻧﮭﻧﺟﻲ ﺑراھوي زﺑﺎن ﺳﻣﯾت ﺳﻧڌي ﭔوﻟﻲ ﮘﺎﻟﮭﺎﺋﯾﻧدڙن آھن‪ ،‬ﺟڏھن‬
‫ﺗﮫ ﺳﻧدن وڏو ﺗﻌداد ﭘﻧﮭﻧﺟﻲ ﻣﺎ ُء ﭔوﻟﻲ ﺑﮫ وﺳﺎري ﭼ و آھﻲ‪ (20) (19) .‬ﺳﺎﮘﻲ‬
‫طرح ﺑﻠوﭼﺳﺗﺎن ۾ رھﻧدڙ ھزارﯾن ﺑروھﻲ ﭘﻧﮭﻧﺟﻲ زﺑﺎن ﺳﻣﯾت ﺑﻠوﭼﻲ ﮐﻲ ﺑﮫ ﭔﻲ‬
‫ ﺑروھﻲ زﺑﺎن ۾ اڻ ﮘﭨﯾﺎ ﺳﻧڌي ﻟﻔظ ھﺟڻ ﺗﻲ ﮀﺎ‬.‫ﻣﺎدري زﺑﺎن طور ﮘﺎﻟﮭﺎﺋﯾن ﭤﺎ‬
.‫اﺳﺎن ان ﮐﻲ ﺳﻧڌي ﭔوﻟﻲ ﺟﻲ زﺑﺎن ۽ ﺳﻧڌي ﻧﺳل ﻗرار ڏﺋﻲ ﺳﮕﮭون ﭤﺎ‬

:‫ﺣواﻻ‬
(1) International Journal of Dravidian Linguistics, Volumes
36-37” department of linguistics, University of Kerala
(2) Venkatesh, Karthik (2017-02-18). “A slice of south
India in Balochistan”. Livemint.com/
(3) electricpulp.com. “BRAHUI – Encyclopaedia
Iranica”. www.iranicaonline.org.
(4) Denys Bray, The Brahui Language Part 1, Brahui
Academy, Quetta, 1977
(5) Denys Bray, The Brahui Language Part 2, Brahui
Academy, Quetta, 1978
(6) Mandavilli Sujay Rao, The Demise of the Dravidian,
Vedic and Paramunda Indus Hypotheses: A brief
explanation as to why these three Hypotheses are no
longer tenable, Pp:27-28 (Josef Elfenbein, 1987)
(7) Elfenbein J. H., The Baluchi language: a dialectology
with texts, Royal Asiatic Society of Great Britain &
Ireland; London, Luzac, 1966
(8) Bloch Jules was a French linguist who studied Indian
languages, and was also interested in languages in
their cultural and social contexts.
(https://en.wikipedia.org/wiki/Jules_Bloch)
(9) Pirkani Noor Ahmed, Theories about the Origin of
Brahui Language, PP: 90-100, BRAHUI LANGUAGE
Past, Present and Future, Edited by: Sikander Brohi,
Brahui Academy, Pakistan, Quetta, 2018
(10) Marri Mir Khuda Bakhsh, Searchlights on Baloches
and Balochistan, Royal Book Company, 1974
(11) Brohi Nasser, Studies in Brahui history, Pakistan
Herald Press, Karachi, 1977
(12) Rahman Tariq, Teaching in Brahui Language, Pp:
101-203
(13) Underhill, PA; Myres, NM; Rootsi, S; Metspalu, M;
Zhivotovsky, LA; King, RJ; Lin, AA; Chow, CE;
Semino, O; Battaglia, V; Kutuev, I; Järve, M; Chaubey,
G; Ayub, Q; Mohyuddin, A; Mehdi, SQ; Sengupta, S;
Rogaev, EI; Khusnutdinova, EK; Pshenichnov, A;
Balanovsky, O; Balanovska, E; Jeran, N; Augustin,
DH; Baldovic, M; Herrera, RJ; Thangaraj, K; Singh, V;
Singh, L; Majumder, P; Rudan, P; Primorac, D;
Villems, R; Kivisild, T (2010). "Separating the post-
Glacial coancestry of European and Asian Y
chromosomes within haplogroup R1a". Eur. J. Hum.
Genet. 18: 479–84.
(14) Qamar, R; Ayub, Q; Mohyuddin, A; et al. (May
2002). "Y-Chromosomal DNA Variation in
Pakistan". Am. J. Hum. Genet. 70: 1107–24.
(15) Pagani, Luca; Colonna, Vincenza; Tyler-Smith,
Chris; Ayub, Qasim (2017). “An Ethnolinguistic and
Genetic Perspective on the Origins of the Dravidian-
Speaking Brahui in Pakistan”. Man in India. 97 (1):
267–278.
(16) Raheel Qamar, Qasim Ayub, Aisha Mohyuddin,
Agnar Helgason, Kehkashan Mazhar, Atika Mansoor,
Tatiana Zerjal, Chris Tyler-Smith, and S. Qasim
Mehdi, Y-Chromosomal DNA Variation in Pakistan,
National Center for Biotechnology Information, U.S.
National Library of Medicine8600 Rockville
Pike, Bethesda MD, 20894 USA, Published online
2002 Mar 15. Doi: 10.1086/339929
(17) David W. McAlpin, Brahui and the Zagrosian
Hypothesis, Journal of the American Oriental Society,
Vol. 135, No. 3 (July–September 2015), pp. 551-586
(18) Bashir Elena, The Brahui Language: Recovering the
Past, Documenting the Present, and Pondering the
Future, BRAHUI LANGUAGE Past, Present and
Future, Edited by: Sikander Brohi, Brahui Academy,
Pakistan, Quetta, 2018, Pp: 16-17
‫)‪ (19‬ﻧذﯾر “ﺷﺎ ر” ﺑروھﻲ‪ ،‬ﺑروھﻲ ۽ ﺳﻧڌي ﭔوﻟﻲ ﺟو ﻟﺳﺎﻧﻲ ﮘﺎﻧڊاﭘو‪ ،‬ﻣﺎھﻲ‬
‫ﻣﮭراڻ‪ ،‬ﺳﻧڌي ادﺑﻲ ﺑورڊ ﭴﺎﻣﺷورو‪ ،‬ﻧﻣﺑر‪1993 ،2 ،1 :‬ع‬

‫)‪ (20‬ڊا ر داد ﻣﺣﻣد ”ﺧﺎدم” ﺑروھﻲ‪ ،‬ﺑﻠوﭼﺳﺗﺎن ۾ ﺳﻧڌي ﭔوﻟﻲ َء ۽ ادب ﺟو‬
‫اﭜﯾﺎس‪ ،‬ﺳﻧڌي ﭔوﻟﻲ َء ﺟو ﺑﺎاﺧﺗﯾﺎر ادارو‪ ،‬ﺣﯾدرآﺑﺎد‪،‬‬

‫ﺑﺎب‪14 :‬‬

‫ﺗﺎب‪ :‬ﺳﻧڌو ﺳﭜﯾﺗﺎ‪:‬آرﯾن ۽ دراوڙن وارو ﻣﻔروﺿو‬

‫ﻣﺻﻧف‪ :‬رڪ ﺳﻧڌي‬