‫سنڌي ھڪ شاھوڪار ٻولي‬

‫آھي‬
‫سنڌي ٻوليَء جون خاص‬
‫خوبيون يا افاديت‬
 ‫” سنڌي ٻولي انساني شعور جي ست ھزار‬
‫سالن جي تاريخ آھي ‪.‬انھيَء دور جي ڏاھپ جو‬
‫ثمر آھي‪ .‬حقيقت ۾ سنڌي ٻولي ست ھزار‬
‫ورھين جي انساني احساسن ۽ جذبن جي ٻولي‬
‫آھي‪“.‬‬

‫سراج الحق ميمڻ‬

 ‫اسان جڏھن برصغير تي قبضو ڪيو تہ‬ ‫”‬
‫سموري خطي جي ٻولين مان صرف سنڌي بولي‬
‫م ئي جھجھو علمي ۽ ادبي ذخيرو موجود ھو“‬

‫ڊاڪٽر رچرڊ برٽن‬

 ‫حرفن جي گهڻائي‬

‫سنڌي زبان پڪ سان ايشيا جي مڙني ملڪن جي‬

‫زبانن کان حرفن (‪ )Phonemes‬جي لحاظ کان مٿڀري آهي‪.‬‬
‫صرف چيني زبان ۾ حرف يا صوتيا وڌيڪ آهن‪ ،‬پر ُاهي‪،‬‬
‫نيم صوتيا (‪ )Semi Phonemes‬سڏيا ويندا آهن‪ .‬ان‬
‫خصوصيت ڪري سنڌي ٻوليَء ۾ دنيا جو تقريبًا هر لفظ‬
‫اچاري سگهجي ٿو‪ .‬اهڙي خصوصيت ٻي ڪنهن ٻوليَء ۾ نه‬
‫آهي‪.‬‬
 ‫لغت جو ذخيرو‬

‫ج‪n‬امع ۽ وس‪n‬يع ٻ‪n‬ولين جي اها ب‪n‬ه خ‪n‬وبي هون‪n‬دي آهي ت‪n‬ه انهن ۾‬
‫هڪ ش‪n‬يِء الِء گهڻ‪n‬ا لف‪n‬ظ هجن ۽ هڪ لف‪n‬ظ هجن ۽ هڪ لف‪n‬ظ گهڻيون‬
‫معن‪n‬ائون رکن‪n‬دو هجي‪ .‬انهيَء ڪس‪n‬وٽيَء تي س‪n‬نڌي ٻ‪n‬ولي بنهه پ‪n‬وري‬
‫آهي‪ .‬مث‪nn‬ال الِء ڏس‪nn‬و س‪nn‬نڌ ج‪nn‬و س‪nn‬ينگار ي‪nn‬ا ڏهس (ل‪nn‬وڪ ادب ج‪nn‬ون‬
‫ص‪n‬نفون)‪ .‬خ‪n‬ود ش‪n‬اهه لطي‪n‬ف ُاٺ الِء ويهه لف‪n‬ظ ڪتب آن‪n‬دا آهن‪.‬ان ک‪n‬ان‬
‫عالوه س‪n‬نڌي ٻ‪n‬وليَء کي پنهنج‪n‬و لغت ج‪n‬و ججهو ذخ‪n‬يرو موج‪n‬ود آهي‪،‬‬
‫ان ج‪n‬و انحص‪n‬ار پنهنجن بني‪n‬ادي لفظن تي آهي‪ ،‬ج‪n‬ڏهن ت‪n‬ه اردو ٻ‪n‬وليَء‬
‫الِء لکي‪n‬ل لغتن ۾ ‪ 80‬س‪n‬يڪڙو لف‪n‬ظ ع‪n‬ربي‪ ،‬فارس‪n‬ي‪ ،‬هن‪n‬دي ۽ ت‪n‬رڪي‬
‫زب‪n‬انن ج‪n‬ا آهن‪ .‬س‪n‬نڌي لغت ج‪n‬ا قاع‪n‬دا ب‪n‬ه دني‪n‬ا جي س‪n‬ڌريل ٻ‪n‬ولين مط‪n‬ابق‬
‫مقرر آهن‪.‬‬
 ‫اسمن جي ادائگي‬
‫سنڌي ٻ‪n‬وليَء جي اها خ‪n‬اص خ‪n‬وبي آهي ت‪n‬ه جهڙي ريت جملي جي‬
‫ادائگي هون‪nn‬دي‪ n،‬اهڙيَء ط‪nn‬رح ‪n‬اس‪nn‬م ب‪nn‬ه پ‪n‬نهنجي ص‪nn‬وتي‪ n‬ح‪nn‬الت‪n‬‬
‫ب‪n‬دالئين‪n‬دا‪ .‬ج‪n‬هڙي ري‪n‬ت‪ :‬م‪n‬ان الڙڪ‪n‬اڻي ۾‪ n‬رهان ٿ‪n‬و‪ ،n‬م‪n‬و‪n‬ن الڙڪ‪n‬اڻو‬
‫ڏٺ‪nnn‬و ‪n‬آهي‪ ،‬ي‪nnn‬ا الڙڪ‪nnn‬اڻ‪n‬و وڏو ‪n‬ش‪nnn‬هر آهي‪n ،‬جيڪ‪nnn‬ڏهن اهي ‪n‬جمال‬
‫انگري‪nn‬زي‪ -‬ا‪n‬ردو ‪n‬ي‪nn‬ا ڪنهن ٻي‪ n‬ٻ‪nn‬وليَء ۾ ڪ‪n‬تب آڻب‪nn‬ا ت‪nn‬ه ‪n‬الڙ‪n‬ڪ‪nn‬اڻو‬
‫هميشه ساڳيَء طرح لکڻ ۾ ايندو مثال‪:‬‬
‫‪I live in Larkana, I have seen Larkana, Larkana is‬‬
‫‪a big city.‬‬
‫اردوَء ۾ وري‪ :‬مين الڙڪان‪n‬ا مين رهت‪n‬ا هون ‪٬‬مين ني الڙڪان‪n‬ا ديک‪n‬ا‬
‫هي ‪ ٬‬الڙڪانا ايڪ بڙا شهر هي ۔‬
 ‫ٻٽا لفظ‬
‫ڪي انفرادي خصوصيتون اهڙيون هونديون آهن‪،‬‬
‫جن سان ٻوليَء ۾ نکار اچي ويندو آهي‪ ،‬جيئن ٻٽن حرفن جي‬
‫ترڪيب‪ :‬ماڻهو ڇيڻو‪ ،‬ڪک پن‪ ،‬ڍور ڍڳو‪ ،‬اوهي واهي‪،‬‬
‫َاويل سويل‪ ،‬چڱو مٺو‪ ،‬وڻج واپار‪ ،‬هوندي سوندي وغيره‪.‬‬
‫اهڙي خصوصيت به ڏيهي ٻولين ۾ گهٽ ملي ٿي‪ .‬ڏيهي‬
‫ٻوليون ان معاملي ۾ اجايو َاهل ڪن ٿيون‪ .‬جيئن‪ ،‬انڊا شنڊا‪،‬‬
‫روٽي شوٽي‪ ،‬بس وس وغيره‪ .‬چوڻ جو مطلب ته انهن ۾‬
‫لساني ۽ لغوي خوبي نه آهي جو ُاهي ترتيب ۽ ضابطي سان‬
‫ٻٽا حرف ٺاهي سگهن‪.‬‬
 ‫صفت جو جمع وارو صيفو‬
‫سنڌي ٻوليَء ۾ جڏهن ڪنهن شيِء سان صفت‬
‫لڳائبي آهي ته ُاها به شيِء جي حالت سان گڏ‬
‫ڦرندي آهي‪ .‬جهڙي ريت سٺي بس‪ ،‬وري جمع جي‬
‫صورت ۾ سٺيون بسون‬
‫ان الِء اردو ۾ ٿيندو‪ :‬اڇي بس‪ ٬‬اڇي بسين اهڙي‬
‫ريت انگريزي ۾ ‪Good buses, Good Bus‬‬
 ‫پهاڪا ۽ چوڻيون‬
‫س‪n‬نڌي ٻ‪n‬وليَء ۾ پهاڪ‪n‬ا‪ ،‬چوڻي‪n‬ون‪ ،‬مح‪n‬اورا‪ ،‬اص‪n‬طالح‪ ،‬ورجيس‪n‬ون‪ ،‬م‪n‬وقعي ۽‬
‫م‪n‬ح‪n‬ل ج‪n‬ي لح‪n‬ا‪n‬ظ ک‪n‬ان ت‪n‬م‪n‬ا‪n‬م ‪n‬گهڻيو‪n‬ن آهن‪ ،n‬ج‪n‬ي‪n‬ئن ت‪n‬ه‪ n‬ا‪n‬ڳ ۾ ئ‪n‬ي ع‪n‬رض ڪ‪n‬ري آ‪n‬ي‪n‬ا آهي‪n‬ون‬
‫ت‪n‬ه س‪n‬نڌ‪n‬ي ص‪n‬دي‪n‬ن ج‪n‬ي‪ n‬س‪n‬و‪n‬چ ۽‪ n‬ڏ‪n‬اهپ‪ n‬ج‪n‬و‪ n‬ث‪n‬م‪n‬ر آ‪n‬هي‪ n،‬ا‪n‬ن ‪n‬ڪ‪n‬ري ‪n‬هن ٻ‪n‬وليَء ج‪n‬ي جيڪي‬
‫پهاڪ‪n‬ا آهن‪ُ ،‬اهي‪ n‬ڄڻ ‪n‬ته ‪n‬صدين جا ‪n‬طئي ٿيل‪n n‬فيص‪n‬ال آهن ج‪n‬يئن‪:‬‬
‫آزمائي کي آزمائي‪ ،‬ڌوڙ منهن ۾ پائي‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫ڀلي بک ڀرم جي‪ ،‬شال نه وڃي شان‬ ‫‪‬‬

‫هللا ڏئي ايمان‪ ،‬ته گوڏا ڏئي گذارجي‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫جنهن جو بند بنياد‪ ،‬تنهنجو ميوو مٺو نه ٿئي‪ .‬يا‬ ‫‪‬‬

‫ڀال ڪن ڀالئيون مدايون مدن‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫جو وڙ جڙي جن سين‪ ،‬سي ئي سو وڙڪن‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫ته پهاڪن‪ ،‬چ‪n‬وڻين‪ ،‬مح‪n‬اورن ۽ اص‪n‬طالحن جي لح‪n‬اظ ک‪n‬ان ب‪n‬ه س‪n‬نڌي ٻ‪n‬ولي ڏيهي‬
‫ٻولين ۾ ڪر کنيو بيٺي آهي‬
 ‫لوڪ ادب‬
‫سنڌي لوڪ ادب ۾ جيڪا گوناگوني (‪ )Depth‬۽ وسعت‬
‫آهي‪ ،‬ان جا پرڏيهي عالم به معترف آهن‪ .‬سنڌي لوڪ ادب‬
‫بالشڪ دنيا جي تمام سڌريل ٻولين جي لوڪ ادب سان‬
‫برميچي سگهي ٿو‪ .‬اسان بجا طور ان تي فخر ڪري‬
‫سگهون ٿا‪ .‬برصغير ۾ ان جو مثال ڪو نه ملندو‪ .‬ڪاش ان‬
‫جي اڄ لغت به موجود هجي ها!‬
 ‫مٽي مائٽي يا سڱن جي سڃاڻپ‬
‫جيڪ‪n‬ا ٻ‪n‬ولي فط‪n‬رت جي ق‪n‬ريب هون‪n‬دي آهي ۽ وڏو ت‪n‬اريخي پس‬
‫منظ‪n‬ر ر‪n‬کن‪n‬دي ‪n‬آهي‪ ،‬ان ۾ ٻين فط‪n‬ري ‪n‬الڳ‪n‬اپن‪ ،n‬اهڃ‪n‬اڻن‪ n‬س‪n‬ان ‪n‬گ‪n‬ڏ م‪n‬ٽي‬
‫م‪nn‬ائٽي‪ n‬وغ‪nn‬يره ‪n‬الِء ب‪nn‬ه م ‪n‬و‪n‬زون‪ n‬لف‪nn‬ظ هو‪n‬ن‪nn‬دا آ‪n‬هن‪ ،‬ان جي ب‪nn‬رعڪس‬
‫ج‪n‬يڪي ٻولي‪n‬ون ڊگهي‪n‬ون ت‪n‬ار‪n‬يخي ‪n‬پس منظ‪n‬ر ن‪n‬ه ر‪n‬کن‪n‬د‪n‬يون آ‪n‬هن‪ ،‬انهن ۾‬
‫اهڙن‪ n‬لفظن جي ا‪n‬ڻ‪nn‬اٺ‪ n‬هون‪nn‬دي‪ n‬آهي‪ n‬مث‪nn‬ال‪n n‬ط‪nn‬ور‪n‬انگريز‪n‬يَء ۾ م‪nn‬ام‪n‬ي‬
‫چ‪n‬اچي ي‪n‬ا ٻين ب‪n‬زرگ‪n‬ن الِء انڪ‪n‬ل (‪ )Uncle‬لف‪n‬ظ اس‪n‬تعما‪n‬ل ڪي‪n‬و وين‪n‬دو‬
‫آهي‪ n‬اهڙيَء ط‪n‬رح‪ n‬ارد‪n‬وَء ‪n‬۾ س‪n‬وٽ‪ n‬الِء چاچ‪n‬ازاد ب‪n‬هائي‪ ،‬م‪n‬اس‪n‬ات الِء‬
‫خ‪n‬االزاد بهائ‪n‬ي‪ ،‬م‪n‬امو‪n‬ن ‪n‬زاد بهائي وغ‪n‬يره‪n .n‬پ‪n‬ر س‪n‬نڌ‪n‬ي‪ n‬ٻ‪n‬ولي‪َn‬ء ‪n‬۾ هر‬ ‫‪n‬‬
‫ن‪n‬ن‪nn‬ڍي ت‪nn‬وڙ‪n‬ي ‪n‬وڏي ‪n‬س‪nn‬نڱ‪n n‬الِء ا‪n‬ل‪nn‬ڳ ‪n‬ا‪n‬ل‪nn‬ڳ ‪n‬لف‪nn‬ظ ‪n‬مو‪n‬ج ‪n‬و‪n‬د ‪n‬آ‪n‬هن‪ n.‬ج ‪n‬ي‪n‬ئن‪:n‬‬
‫س‪nn‬و‪n‬ٽ‪ ،n‬م‪n‬اس‪nn‬ا‪n‬ت‪n ،n‬ڀي‪nn‬ڻ‪n‬ي‪n‬وو‪ n،‬ن‪nn‬ا‪n‬ٺي‪ n،n‬س‪nn‬هرو‪n ،n‬س‪nn‬يڻ‪n‬وٽ‪n n‬وغ‪nn‬ير‪n‬ه‪ n.n‬اهڙي‪n‬‬
‫خ‪n‬ص‪n‬وصيت ‪n‬نن‪n‬ڍي کن‪n‬ڊ جي ‪n‬ٻي‪ n‬ڪنهن ٻ‪n‬وليَء ۾ مش‪n‬ڪل مل‪n‬ندي‪.‬‬
 ‫تت‬
‫ان ڪري هر حالت ۾ مڃڻو پوندو ته سنڌي ٻولي‪ ،‬علم ادب‪ ،‬لغت‬
‫جي ذخيري‪ ،‬احساسن جي مڪمل اظهار‪ ،‬مختلف لفظن جي ادائگي ۽‬
‫ٻين لساني خوبين ڪري ننڍي کنڊ ۾ ممتاز زبان آهي‪ .‬منجهس ايتري‬
‫وسعت آهي‪ ،‬جو ان ۾ هر علم ۽ هنر بابت تعليم ڏئي سگهجي ٿي ۽‬
‫ذريعي تعليم ‪ PH.D‬تائين مقرر ڪري سگهجي ٿي‪.‬‬