Maths PDF

ðøko - ðøko{q¤ íkÚkk ½Lk - ½Lk{q¤
21
01.
• su MktÏÞk{kt çkÄk ytf 9 ykðíkk nkuÞ íkuðe MktÏÞkLkku ðøko fhðku.
987
ðøko
rLkÞ{: MxuÃk-1 : AuÕ÷k (yuf{Lkk) ytfLkk 9 Lke søÞkyu 8 ÷¾ðk.
• ðøko fhðkLkk rLkÞ{ku MxuÃk-2 : 8 Lke ykøk¤ sux÷k 9 íkux÷k 8 ÃkkA¤ þq LÞ ÷¾ðk.
1 Úke 20 Lkk ðøko MxuÃk-3 : AuÕ÷u 1 ÷¾ðku.
56
12  11  1 112  1111  121 Ëk.ík.: (99)2 = 9801
(9999)2 = 99980001
22  2  2  4 122  12 12  144
99 2
(999)2 = 998001
32  3  3  9 132  13  13  169 • çku ytfLke fkuE Ãký MktÏÞkLkku ðøko fhðku :
2
4  4  4  16 2
14  14  14  196 rLkÞ{: MxuÃk-1 : yuf{Lkk ytfLkku ðøko fhðku
MxuÃk-2 : yuf{ y™u ËþfLkk ytfLkku økwýkfkh fhe
52  5  5  25 152  15  15  225
:
í k u L k k
M.
62  6  6  36 162  16  16  256 çku økýk fhðk (òu ðËe nkuÞ íkku W{uhðe)
7 2  7  7  49 17 2  17  17  289 MxuÃk-3 : «Úk{ Mkt Ï ÞkLkku ðøko fhðku . (òu ðËe
AR.
nkuÞ íkku W{uhðe)
82  8  8  64 182  18  18  324 Ëk.ík.: (34) = Mkki «Úk{ yuf{Lkk ytf 4 Lkku ðøko fhðku.
2
92  9  9  81 192  19  19  361 (4)2 = 16 íkku 6 {qfðk ðËe 1.
102  10  10  100 202  20  20  400

• yuf{Lkku ytf 5 nkuÞ íkuðe MktÏÞkLkku ðøko fhðku :
AG  3 y™u 4 Lkku økwýkfkh fhe çku økýk fhðk.
3 × 4 = 12 y™u
IN
yuLkk 2 økýk 12 × 2 = 24
rLkÞ{: Ãknu÷k 5Lkku ðøko fhðku y™u 5 ykøk¤Lke MktÏÞk su nkuÞ íku
ykøk¤Lke ðËe 1 W{uhðe 24 + 1 = 25
NDH
MktÏÞkLku íkuLkk ÃkAeLkk ¢{Lke MktÏÞk MkkÚku økwýðe. 25 {ktÚke 5 {qfðk ðËe 2
Ëk.ík.: (i) (25)2 =  3 Lkku ðøko fhðku.
Mkki «Úk{ 5 Lkku ðøko fhðku  (5)2  25 (3)2 = 9 ðËe 2 W{uhðe 9 + 2 = 11
, GA
2 Lkku økwýkfkh íkuLkk ÃkAe ykðíke MktÏÞk MkkÚku fhðku. sðkçk : 1156
2 3  6 (67) 2  7  7  49  9 (4 ðËe)
EMY
sðkçk : 625
6  7  42  2  84  4  88  8 (8 ðËe)
(ii) (35)2  (5)2  25 62  36  8  44
3  4  12 sðkçk : 4489
AD
sðkçk : 1225 • su MktÏÞk{kt AuÕ÷u 0 ykðíke nkuÞ íkuðe MktÏÞkLkku ðøko fhðku.
rLkÞ{: 0 (þqLÞ) rMkðkÞLke MktÏÞkLkku ðøko fhðku y™u sux÷k 0
AC
2 2
(iii) (15)  (5)  25
nkuÞ íkux÷k zçk÷ fhe ÷¾ðk.
1 2  2 Ëk.ík.:(70)2  4900, (30)2  900, (20)2  400
AND
sðkçk : 225 • Ëþktþ r[LnT ðk¤e MktÏÞkLkku ðøko fhðku :

• su MktÏÞk{kt çkÄk ytf 1 ykðíkk nkuÞ íkuðe MktÏÞkLkku ðøko fhðku: rLkÞ{: ykÃku÷ MktÏÞkLkwt Ëþktþ r[LnT ¼q÷e sE MktÏÞkLkku ðøko
rLkÞ{: sux÷k 1 nkuÞ íkux÷e s MktÏÞk Ãknu÷k [zíkk ¢{{kt ÷¾ðe fhðku ÃkAe Ëþktþ r[LnT ÃkAe sux÷e MktÏÞk nkuÞ íkuLke
N
y™u AuÕ÷u su ytf ykðu íÞkhÚke íkux÷e s MktÏÞk Wíkhíkk zçk÷ MktÏÞk hnu íku heíku ÃkAe Ëþktþ r[LnT {qfðwt.
EK A
¢{{kt ÷¾ðe. Ëk.ík.: (i) (3.2) 2  (32)2  1024

Ëk.ík.: (11)2  121 1 MktÏÞk Au íkku 2 MktÏÞk ÃkAe r[LnT {qfðwt.
(111)2  12321 sðkçk : 10.24

VIV
(ii) (0.07)2 = 0.0049

2
(1111)  1234321
1
21
(iii) (0.17)2 = 0.0289 ytf 9 yu 32  9 ÚkkÞ.
ðøko {q¤  1849  43 ÚkkÞ
987
• fkuEÃký Ãkqýoðøko MktÏÞkLkwt ðøko{q¤ Lkef¤e þfu Au.
(6) AuÕ÷u çkufe MktÏÞk{kt þwLÞ ykðíke nkuÞ íkuLkwt ðøko{q¤ þkuÄðk {kxu
• Ãkqýoðøko : “ykÃku÷e MktÏÞk òu fkuE MktÏÞkLkku ðøko nkuÞ íkku íku MktÏÞk
þwLÞ rMkðkÞLke MktÏÞkLkwt ðøko{q¤ þkuÄe íkuLke ÃkkA¤ {q¤ MktÏÞk{kt
Ãkqýoðøko Au íku{ fnuðkÞ”
sux÷k þwLÞ nkuÞ íkuLkkÚke yzÄk þwLÞ {qfðk.
• fkuEÃký MktÏÞkLkku yuf{Lkku ytf 2, 3, 7 fu 8 nkuÞ íkku íku MktÏÞk Ãkqýoðøko
56
MktÏÞk nkuÞ s Lkrn. Ëk.ík.: 4900  49  7  4900  70
• fkuE MktÏÞkLkk yuf{Lkk MÚkkLk{kt þqLÞ nkuÞ Ãkhtíkw ËþfLkk MÚkkLk{kt
99 2
42250000  4225  65
þqLÞ Lk nkuÞ íkuðe MktÏÞk Ãkqýo ðøko MktÏÞk Lk nkuÞ.
ðøko{q¤Lkk rLkÞ{ku :  42250000  6500
(1) 1 Úke 400 MkwÄe{kt ykðíke Ãkqýoðøko MktÏÞkLkwt ðøko{q¤ 1 Úke 20
(7) Ëþktþ r[LnTðk¤e MktÏÞkLkwt ðøko{q¤ þkuÄðk Mkki«Úk{ Ëþktþ r[LnT
:
MkwÄe MktÏÞkLkk ðøkoLkk ykÄkhu fhðwt.
¼q÷e sELku {¤u÷ MktÏÞkLkwt ðøko{q¤ þkuÄðwt íÞkhçkkË íku MktÏÞk{kt
M.
Ëk.ík.: 49  7 2  7, 169  132  13, {q¤ MktÏÞk{kt sux÷e MktÏÞk Ëþktþ r[LnT ÃkAe nkuÞ íkuLkkÚke yzÄe
MktÏÞk Ëþktþ r[LnT ÃkAe ÚkkÞ íku heíku Ëþktþ r[LnT {qfðwt. òu
AR.
361  192  19 MktÏÞk ¾qxíke nkuÞ íkku ykøk¤ þwLÞ {qfe þfkÞ.
(2) suLku AuÕ÷u 25 ykðíkkt nkuÞ íkuðe MktÏÞkLkwt ðøko{q¤ þkuÄðk 25Lke
Ëk.ík.: 0.0009
ykøk¤Lke MktÏÞk fE çku ¢{ef MktÏÞkLkku økwýkfkh Au íku þkuÄe
íku{ktÚke LkkLke MktÏÞk ÷¾e íkuLke ÃkkA¤ 5 ÷¾ðk. AG  9  3  0.0009  0.03
IN
Ëk.ík.: 5625 {kt 56  7  8 ÚkkÞ  5625  75 ½Lk :
NDH
1225 {kt 12  3  4 ÚkkÞ  1225  35 ½Lk yux÷u íku MktÏÞkLkku ºký ð¾ík økwýkfkh.
(3) 1 Úke þY fhe [zíkk ¢{{kt íÞkhçkkË Wíkhíkk ¢{{kt 1 MkwÄeLke Ëk.ík.: 13  111  1
MktÏÞk ykÃke nkuÞ íkuðwt ðøko{q¤ þkuÄðk sux÷e [Zíkk ¢{{kt MktÏÞk 23  2  2  2  8
nkuÞ íkux÷k 1 íkuLkwt ðøko{q¤ ÚkkÞ.
, GA
33  3  3  3  27 43  4  4  4  64
Ëk.ík.: 12321  111, 123454321  11,111
53  5  5  5  125 63  6  6  6  216
(4) su MktÏÞk{kt «Úk{ y{wf ytf 9 nkuÞ íÞkhçkkË 8 nkuÞ, 8Lke
EMY
ykøk¤ sux÷k ytf 9 nkuÞ íkux÷e 8 Lke ÃkkA¤ 0 nkuÞ íkÚkk AuÕ÷u 73  7  7  7  343 83  8  8  8  512
1 ytf ÷¾u÷ nkuÞ íkuðe MktÏÞkLkwt ðøko{q¤ þkuÄðk sux÷k ytf 9 93  9  9  9  729 103  10 10 10  1000
nkuÞ íkux÷kÚke 1 ðÄkhu 9 {qfðkÚke íkuLkwt ðøko{q¤ {¤u Au.
113  11 11 11  1331
AD
Ëk.ík.: 998001  999, 9801  99

½Lk{q¤ :
(5) [kh yktfzkLke fkuEÃký MktÏÞkLkwt ðøko{q¤ þkuÄðwt.
½Lk{q¤ yux÷u yuðe MktÏÞk fu su [ku¬Mk MktÏÞkLkku ºký ð¾ík økwýkfkhÚke
AC
MxuÃk-1: ykÃku÷ MktÏÞk 10 Lkk økwýktf (10, 20, 30, 40, ...)
{ktÚke fE MktÏÞkLkk ðøko ÃkAe ykðu íku þkuÄðwt. çkLku÷ nkuÞ íkku íku [ku¬Mk MktÏÞkLku íku MktÏÞkLkwt ½™{q¤ fnu Au.
MxuÃk-2: íku 10 Lkk økwýktfLke MktÏÞk{kt 5 W{uhe íkuLkku ðøko fhðku Ëk.ík.: 343 {kt 343 yu 7 Lku ºký ð¾ík økwýðkÚke çkLkíke MktÏÞk Au.
AND
òu ðøko {q¤-MktÏÞkÚke ykuAku nkuÞ íkku íkuLkkÚke {kuxe

 343 Lkwt ½™{q¤ 7 ÚkkÞ.
MktÏÞk nkuE þfu íkÚkk ðøko {q¤MktÏÞkÚke ðÄkhu nkuÞ
rLkÞ{-1: 1 Úke 1331 ðå[uLke fkuEÃký MktÏÞkLkwt ½™{q¤ 1 Úke 11Lkkt
íkku íkuLkkÚke LkkLke MktÏÞk nkuÞ þfu.
N
MxuÃk-3: {q¤ MktÏÞkLkk yuf{Lkk ytfLkk ykÄkhu íkuLkwt ðøko{q¤ ½LkLku ykÄkhu fkZe þfkÞ.
EK A
Lk¬e fhðwt. rLkÞ{-2: 1331 ÃkAe fkuEÃký MktÏÞkLkwt ½Lk{q¤ fkZðkLke heík:
Ëk.ík.: Ëk.ík.: 3 19683

1849 yu 402  1600 ÃkAe ykðíke
MxuÃk-1: yuf{Lkku ytf (3) yu 1 Úke 10{ktÚke fE MktÏÞkLkk ½LkLkku
MktÏÞk Au. íÞkhçkkË 452  2025 yu
VIV
yuf{Lkku ytf Au íku þkuÄe fkZe ½Lk{q¤{kt íku yuf{Lkku ytf

1849 Úke {kuxe MktÏÞk nku ðkÚke 1849Lkwt
ðøko{q¤ 45 Úke ykuAwt ÚkkÞ. 1849Lkku AuÕ÷ku
2
÷¾ðku (73 = 343{kt yuf{Lkku ytf 3 Au {kxu ½Lk{q¤{kt
21
yuf{Lkku ytf 7 ÚkkÞ)  10  25  108  169
MxuÃk-2: AuÕ÷k ºký yktfzk (683) rMkðkÞLke MktÏÞk (19) yu 1 Úke
987
10{kt fE MktÏÞkLkk ½Lk ÃkAe ykðíke MktÏÞk Au íku þkuÄðe
 10  25  108  13
(19 yu 23 = 8 ÃkAe ykðíke MktÏÞk Au.)
 10  25  121
 ËþfLkk ytf íkhefu íku MktÏÞk (2) ÷¾ðe.
56
 3 19683  27 ÚkkÞ.  10  25  11
99 2
3
4096  16, 3 79507  43, 3 9261  21  10  36
 10  6
• «uõxeMkLkk Ëk¾÷kyku :
 16
6084 Lkwt ðøko{q¤ þkuÄku :
:
1.
M.
4
= 6084 = 78
625 28 11
AR.
2. 248  51  169  (?) 7.    (?)
22 25 196
 248  51  13 25 28 11
   5
 248  64 AG 22 5 14
IN
 225 25  16
 248  8 8.     (?)
 729 144  81
NDH
 256
 15 5 4
 
 16  27 12  9
, GA
9  15 12  27  5  4
3. 1 Lke ®f{ík þkuÄku.  
16  27 12  9
EMY
25 5 45 9 5
    
16 4 27 12 4 16
0.289 9.5  0.0085 18.9

AD
4. 0.00121 9. Lkwt MkkËwt YÃk ykÃkku.

0.0017 1.9  0.021
289 100000 17 170 5 95 10000 85 10 189 1000

AC
  10   15      
121 1000 11 11 11 10 17 10000 19 10 21
1  5  5  9 100
AND
5. 110
4  5  310
441  21  10 1  150
N

2
yÚkðk 10.5
4 2
EK A
0.204  42
10.  (?)
0.07  3.4
6. 10  25  108  154  225
204 100 10
   42 
VIV
1000 7 34
 10  25  108  154  15
 6 6
3
21
6  70
987
80  112 3 12 2 21
11.  (?) 16.   (?)
45  63 2 28 98
16  5  16  7 3 43 2 7 3
  
56
9 5  9 7 2 74 49  2
3 2 3 7 2
99 2
4 54 7  

3 5 3 7 22 7 2 73
21 2
4 5 7  
:
 47
3 5 7
M.
3

4 2 2
AR.

3
(a  2)(b  3)
 1.33 17. a b  c  nkuÞ íkku
c 1
12. 0.00004761  ______ AG 6 15  3 Lke ®f{ík þkuÄku.
IN
 0.0069 (a  2)(b  3)

NDH
c 1
13. 0.01  0.0064  _______
(6  2)(15  3)
 0.01  0.08 
3 1
, GA
 0.09
8 18
 0.3 
4
EMY
24  216  36
14.
96
6
6  4  36  6 x  y  x  y  xy íkku 6  24  (?)
AD
 18.
16  6
x  y  x  y  xy
AC
2 6 6 6
  6  24  6  24
4 6
 30  144
AND
8 6  30 12

4 6
 42
N
2
19. òu y  5 íkku 10 y y 3  y 2  (?)
EK A
15. 50  98  _____
 10 (5) (5)3  (5)2
 25  2  49  2
 5 2 7 2  50 125  25
VIV
 35  2

 50 100 
4
21
 500  x  68
23. 0.0009 Lkwt ðøko{q¤ þkuÄku.
987
5 10
20. òu 5  2.236 íkku 2  5  125  (?)
0.03
5 10
   125 24. 41  21  19  9
56
2 5
5 5 2  41  21  19  3
99 2
   25  5
2 5
 41  21  16
1 
 5   2  5
:
 2   41  21  4
M.
1   41  5
 5   3
 2 
AR.
 36
 1 6 
 5  6
 2 
 5(3.5) AG
25. 176  2401
IN
 2.236  3.5  176  49
NDH
 7.826  225
x 13  15
21. òu 1  144  12 íkku x  ________
26. 0.16 Lkwt ðøko{q¤ þkuÄku.
, GA
x 13 0.16
 1 
144 12
 0.4
EMY
x 169
çktLku çkksw ðøko fhíkk 1   27. 0.000441
144 144
x 169  0.021
  1
AD
144 144
28. 0.01  0.81  1.21  0.0009  (?)
169  144

AC
144  0.1  0.9  1.1  0.03

x 25  2.13
 
AND
144 144
29. 0.0025  2.25  0.0001  (?)
 x  25
 0.05 1.5  0.01
N
52 169  0.00075
22.  íkku x  (?)
EK A
x 289
3.61
52 13 30.  (?)
  0.0169
x 17
VIV
17  52 1.9 19
x     14.61
13 0.13 1.3
5
21
48.4
 ____
35. 2 27  75  12  (?) 
31.
0.289
987
 23 3  5 3  2 3
484 1000  6 3 3 3
 
10 289  3(3)
56
22  10 3 3

17
99 2
36. 12  18  _____
220
  4 3  9 2
17
:
 2 3 3 2
M.
0.81 4.84
32.  ______ 37. 2  1.414 íkku 8  2 32  3 128  4 50  (?)
0.0064  6.25
AR.
 4  2  2 16  2  3 64  2  4 25  2
81 484 10000 100
     2 2  8 2  24 2  20 2
100 100 64 625
9  22  10 AG  30 2  24 2
IN
 6 2
8  25
 6 1.414
NDH
45  22  8.484

100
5
38. òu 15  3.88 íkku 3  (?)
990
, GA

100
5 5 3
 (ytþ yLku AuËLke MktÏÞkLku 3 ðzu økwýíkkt)
 9.9 3 3 3
EMY
9.5  0.085 15

33.  ______ 9
0.0017  0.19
AD
15

95 85 10000 100 3
   
10 1000 17 19
AC
3.88

 5  5  100 3
AND
 5 10  1.29
 50 39. 5 yktfzkLke {kuxk{kt {kuxe Ãkqýo ðøko MktÏÞkLkwt ðøko{q¤ ...... ÚkkÞ.
316
N
0.16
34. Lke ®f{ík þkuÄku.
0.4
EK A
(?) 162
40. 
0.4 128 (?)

0.4
VIV
1 x 9 2
 
8 2 x
6
21
 x2  8 2  9 2 18 14  x  84  84
 72(2) 84  84
987
x   x  28
18  14
x 2  144
 x  12 (?) 54
43. 
169 39
56
41. 1780 Lku LkkLkk{kt LkkLke fE MktÏÞk ðzu økwýðkÚke íku Ãkqýoðøko çkLku
?
x 54
99 2
= 178 × 10  
13 39
 89  2  5  2
54  13
 (89  2  2  5)  5  89  892  22  52  x
:
39
M.
89  5 ðzu økwýíkk MktÏÞk Ãkqýo ðøko çkLku.
 x  18
42. òu 18  14  x  84 íkku x  (?) çktLku çkksw ðøko fhíkkt,
AR.
18  14  x  84 çktLku çkksw ðøko fhíkkt, 2
 x  (18)2
2
 18 14  x   (84)2
AG  x  324
IN
«uõ xeMkLkk Ëk¾÷k 10. Lke[uLkk{ktÚke fR MktÏÞk yLÞ ºký MktÏÞkykuLke swËe Ãkzu Au ?
NDH
1. 1 Úke 100 ðå[u fux÷e Ãkqýoðøko MktÏÞk {¤u ? (y) 529 (çk) 576 (f) 625 (z) 636
(y) 8 (çk) 9 (f) 10 (z) 11 11. 3
64000  ..........
2. 0.01 + 0.81 + 1.21 + 0.0009 = ........ (y) 40 (çk) 44 (f) 5 (z) 4
, GA
(y) 2.13 (çk) 2.03 (f) 2.1 (z) 2.11

12. 64 Lkk ½Lk{q¤Lkwt ðøko{q¤ sýkðku.
3
3. 175616  ............. (y) 8 (çk) 4 (f) 2 (z) 1
EMY
(y) 62 (çk) 56 (f) 46 (z) 66

13. (53)2  ....................
4. 81 Lkk ðøko{q¤Lkwt ðøko{q¤ þwt ÚkkÞ Au ?
(y) 2880 (çk) 2809 (f) 2870 (z) 2813
(y) 9 (çk) 3 (f) 27 (z) 18
3
14. 832
5. (3.9)  .............
AD
(y) 7889 (çk) 4889 (f) 6889 (z) 6489

(y) 59.319 (çk) 49.320
(f) 39.319 (z) 29.319 1
AC
15. 14 
16
6. (52)3  ...........
(y) 2.40608 (çk) 1.40.608 1 3 1 1
AND
(y) 4 (çk) 3 (f) 3 (z) 2

(f) 1.20.608 (z) 1.30.608 4 4 4 4
7. 1 yLku 100 MktÏÞkLke ðå[u fux ÷e Ãkqýo½Lk MktÏÞkyku ykðu ?
N
(y) 5 (çk) 2 (f) 3 (z) 4

: sðkçkku :
EK A
8. rðMktøkík MktÏÞk þkuÄku : 8, 64, 125, 216, 49

(1) (y) 8 (2) (y) 2.13 (3) (çk) 56 (4) (çk) 3 (5) (y)
(y) 125 (çk) 216 (f) 64 (z) 49
59.319 (6) (çk) 1.40.608 (7) (f) 3 (8) (z) 49 (9) (z) 0
9. Lke[uLkk{ktÚke õÞku ytf Ãkqýoðøko MktÏÞkLkku yuf{ nkuR þfu ?
yLku 9 çktLku (10) (z) 636 (11) (y) 40 (12) (f) 2 (13) (çk)
VIV
(y) {kºk 0 (çk) {kºk 8

3
(f) {kºk 9 (z) 0 yLku 9 çktLku 2809 (14) (f) 6889 (15) (çk) 3 4
7
02. MktÏÞk ¿kkLk, MktÏÞk ÔÞðMÚkk
r{ºkku, yk «fhý{kt ykÃkýu ºký çkkçkíkkuLkku yÇÞkMk fhðkLkku Au. (5) ½Lk MktÏÞkLkk Mkhðk¤k....
(1) Mkhðk¤k Mkwºkku (2) yðÞð Mkwºkku (3) rðrðÄ [kðeyku
27 2  282
Mkhðk¤k Mkwºkku : 13  23  33  43  ...  273 
4
(1) ¢r{f MktÏÞkLkk Mkhðk¤k....
 142884
99  100
1  2  3  4  5  ... ...  99   4950 Mkh¤íkkÚke ÞkË hk¾ðk :
2
Mkh¤íkkÚke ÞkË hk¾ðk : AuÕ ÷ e MktÏÞkLkku ðøko × íkuLkk ÃkAeLke MktÏÞkLkku ðøko
:
4
AuÕ ÷ e MktÏÞk  íkuLkk ÃkAeLke MktÏÞk n(n  1)

2 2 n 2  (n  1)2
: (ßÞkt n = AuÕ÷e MktÏÞk)
(ßÞkt n = AuÕ÷e MktÏÞk) 4
(2) ¢r{f yufe MktÏÞkLkk Mkhðk¤k.... yðÞð Mkwºkku :
1  3  5  7  9  .... ....  79 01. 252  2  25  55  552  (25  55) 2  (80) 2  6400
2 2 Mk{sqíke : ßÞkhu fkuE çku y÷øk y÷øk MktÏÞkLkku ðøko ykÃku÷ku
 79  1   80  2
      (40)  1600 nkuÞ, íkÚkk 2  «Úk{  çkeS MktÏÞk ÃkË ykÃku÷wt
 2   2 
nkuÞ, íkku íkuLkwt MkkËwYÃk íku çku MktÏÞkLkku Mkhðk¤ku fhe
Mkh¤íkkÚke ÞkË hk¾ðk :
ðøko fhðkÚke ÚkkÞ.
AuÕ÷e MktÏÞk{kt yuf W{uhe íkuLkk yzÄk fhe íkuLkku ðøko fhðku
Mkwºk : x 2  2 xy  y 2  ( x  y ) 2
2
 n 1 
  (ßÞkt n = AuÕ÷e MktÏÞk) 02. 932  2  93  43  432  (93  43) 2
 2 
(3) ¢r{f çkufe MktÏÞkLkk Mkhðk¤k....  (50)2  2500
2  4  6  8...  88  44  45  1980 Mk{sqíke : WÃkhLkk WËknhý{kt {kºk {æÞ{ ÃkËLke rLkþkLke +

Lku çkË÷u – nkuÞ íkku, íku çku MktÏÞkLke çkkËçkkfe fhe,
Mkh¤íkkÚke ÞkË hk¾ðk :
íku{Lkku ðøko fhðku.
AuÕ÷e MktÏÞkLkk yzÄk × íku ÃkAeLke MktÏÞk
Mkwºk : x 2  2 xy  y 2  ( x  y )2
n n 
      1 (ßÞkt n = AuÕ÷e MktÏÞk)
 2  2  03. 832  17 2  (83  17)  (83  17)
(4) ðøkoðk¤e MktÏÞkLkk Mkhðk¤k....  100  66  6600

Mk{swíke : fkuEÃký çku MktÏÞkLkk ðøkoLke çkkËçkkfe fhðk {kxu íku
60  61 121
12  22  32  42  ...  602  çku MktÏÞkLkku Mkhðk¤ku fhðku, íÞkhçkkË çkkËçkkfe
6
íÞkhçkkË, íku çktLkuLkku økwýkfkh fhðku.
 73810
Mkwºk : x 2  y 2  ( x  y ) ( x  y )
Mkh¤íkkÚke ÞkË hk¾ðe :
04. 507  92  297  92  92(507  297)
AuÕ ÷ e MktÏÞk × íkuLkk ÃkAeLke MktÏÞk ×
 92  210  19320
(AuÕ ÷ e MktÏÞk × 2 + 1)
 Mk{swíke : çku økwýkfkhLke MktÏÞk{kt yuf MktÏÞk fkì{Lk nkuÞ íkku
6
íku rMkðkÞLke çku MktÏÞkLkku + yÚkðk – fhe fkì{Lk
MktÏÞk ðzu økwýkfkh fhðku.
n  ( n  1)  (2n  1)
 (ßÞkt n = AuÕ÷e MktÏÞk) Mkwºk : ax  ay  a  ( x  y ) yÚkðk
6
ax  ay  a  ( x  y )
8
WËk. : 576, 232, 1894, 90798, 2240 ðøkuhu
1833  273
05.  183  27  210 02. 3Lke [kðe :
1832  183  27  27 2
su MktÏÞkLkk ytfkuLkk Mkhðk¤kLku 3 ðzu rLk:þu»k ¼køke þfkÞ íkku íku
Mk{swíke: fkuEÃký çku ½Lk ðk¤e MktÏÞkLkku ytþ{kt Mkhðk¤ku fu
MktÏÞkLku Ãký 3 ðzu rLk:þu»k ¼køke þfkÞ.
çkkËçkkfe nkuÞ, íkÚkk AuË{kt íku çktLkuLkku ðøko íkÚkk
WËk.: 4713 = 4 + 7 + 1 + 3 = 15,
økwýkfkh nkuÞ íkku, íkuLkwt MkkËwYÃk ytþ{kt ykÃku÷
15 Lku 3 ðzu rLk:þu»k ¼køke þfkÞ.
MktÏÞkLkku íku{Lke ðå[uLke rLkþkLke yLkwMkkh Mkhðk¤ku
 4713 Lku 3 ðzu ¼køke þfkÞ.
fu çkkËçkkfe fhðe.
03. 4Lke [kðe :
3 3
x y su MktÏÞkLkk AuÕ÷k çku yktfzkLke MktÏÞkLku 4 ðzu rLk:þu»k ¼køke
Mkwºk :  x y
x  xy  y 2
2
þfkÞ íkku íku MktÏÞkLku Ãký 4 ðzu rLk:þu»k ¼køke þfkÞ.
WËk.: 7824{kt 24Lku 4 ðzu ¼køke þfkÞ Au
(787  291)2  (787  291)2  7824Lku 4 ðzu rLk:þu»k ¼køke þfkÞ.
06. 2
7872  2912 04. 5Lke [kðe :
Mk{swíke/Mkwºk : su MktÏÞkLkku AuÕ÷ku ytf 5 fu 0 nkuÞ íkuLku 5 ðzu rLk:þu»k ¼køke þfkÞ.
WËk.: 34520, 6775, 8720, 9695, ðøkuhu
(a  b) 2  (a  b)2
ßÞkhu fkuEÃký «fkhLke nkuÞ íkku íkuLkwt 05. 6Lke [kðe :
a 2  b2
su MktÏÞkLku 2 yLku 3Lke [kðe ÷køku íkuLku 6 ðzu rLk:þu»k ¼køke
MkkËwYÃk nt{uþkt 2 ÚkkÞ.
þfkÞ.
(787  291)2  (787  291)2 WËk. : 1548Lkku AuÕ÷ku ytf 8 nkuðkÚke 2 ðzu rLk:þu»k ¼køke
07. 4
787  291 þfkÞ íkÚkk 1 + 5 + 4 + 8 = 18 Lku 3 ðzu rLk:þu»k
Mk{swíke / Mkwºk : ¼køke þfkÞ {kxu íkuLku 6 ðzu rLk:þu»k ¼køke þfkÞ.
06. 8Lke [kðe :
(a  b)2  (a  b) 2 su MktÏÞkLkk AuÕ÷k ºký yktfzkLke çkLku÷e MktÏÞkLku 8 ðzu ¼køke
ßÞkhu fkuEÃký hf{ MðYÃkLke
a.b þfkÞíkku íku Mk{økú MktÏÞkLku 8 ðzu rLk:þu»k ¼køke þfkÞ.
nkuÞíkku íkuLkwt MkkËwYÃk nt{uþk 4 nkuÞ. WËk.: 62984{kt 984Lku 8 ðzu rLk:þu»k ¼køke þfkÞ Au.
08. 3452  999  3452000  3452  3448548  62984Lku Ãký 8 ðzu rLk:þu»k ¼køke þfkÞ.
Mk{swíke: fkuEÃký MktÏÞkLkku 9,99,999, ... ðøkuhu MktÏÞk 07. 9Lke [kðe :
ðzu økwýkfkh fhðk íkuLku økwýkfkh{kt sux÷k Lkð nkuÞ su MktÏÞkLkk ytfkuLkk Mkhðk¤kLku 9 ðzu rLk:þu»k ¼køke þfkÞ íkku íku
íkux÷e þwLÞ {wfe {q¤ MktÏÞk çkkË fhðe. MktÏÞkLku Ãký 9 ðzu rLk:þu»k ¼køke þfkÞ.
09. 8542  (850  4)2  8502  42  850  4  2 WËk.: 627831 {kt 6 + 2 + 7 + 8 + 3 +
1 = 27
 722500  16  6800  729316
27 Lku 9 ðzu rLk:þu»k ¼køke þfkÞ Au.
Mk{swíke: íku MktÏÞkLkk çku ¼køk Ãkkze, íku çktLkuLkku ðøko fhðku íkÚkk
 627831Lku Ãký 9 ðzu rLk:þu»k ¼køke þfkÞ.
íku{Lkku Mkhðk¤ku fhðku íku{kt íku MktÏÞkLkk økwýkfkhLku
08. 10Lke [kðe :
zçk÷ fhe W{uhðk.
su MktÏÞkLkku AuÕ÷ku ytf 0 ykðíkku nkuÞ íkuLku 10 ðzu rLk:þu»k ¼køke
Mkwºk : ( x  y )2  x 2  y 2  2 xy
þfkÞ.
10. 397 2  (400  3)  4002  32  2  400  3 WËk. : 3270, 5190, 182350, ....
09. 11Lke [kðe :
 160000  9  2400  157609
Mk{swíke rLkÞ{ 9 {wsçk. su MktÏÞkLkk yufe ¢{Lkk ytfkuLkku Mkhðk¤ku íkÚkk çkufe ¢{Lkk ytfkuLkku
Mkhðk¤ku fhe íku{Lke çkkËçkkfe fhíkkt 0 ykðu yÚkðk 11Lkk
rðrðÄ [kðeyku :
økwýktfLke MktÏÞk ykðu íkku íkuLku 11 ðzu rLk:þu»k ¼køke þfkÞ.
01. 2Lke [kðe :
WËk.: 5324{kt yufe ¢{Lkk ytfku : 5, 2 Au íkÚkk çkufe ¢{Lkk
su MktÏÞkLkku AuÕ÷ku ytf (yuf{Lkku ytf) 2, 4, 6, 8 fu 0 nkuÞ
ytfku : 3, 4 Au íku{Lkku Mkhðk¤ku 5+2 = 7 íkÚkk 3 + 4
íkuðe ík{k{ MktÏÞkLku 2 ðzu rLk:þu»k ¼køke þfkÞ.
= 7 Au íku çktLkuLke çkkËçkkfe 0 ÚkkÞ Au íkuÚke íkuLku 11 ðzu
9
rLk:þu»k ¼køke þfkÞ. (8) 3956  658  3956  558  _____
85723{kt 8 + 7 + 3 = 1 8 íkÚkk
 3956(658  558)
2 + 5 = 7, 18-7=11
 85723 Lku 111 ðzu rLk:þu»k ¼køke þfkÞ.  3956(100)
«uõxeMkLkk Ëk¾÷kyku :  395600
0 1 . 9754305  999  _______ 09 997  997
9754305000 - 9754305
 (1000  3) 2
= 9744550695
0 2 . 857  328  857  672  _____  (1000) 2  2(1000)(3)  (3)2
 857(328  672)  1000000  6000  9

 857(1000)  994009
 857000 10. 502  502

0 3 . 689  712  689  512  (?)  (500  2)2
 689(712  512)  (500)2  2(500)(2)  (2) 2

 689(200)  250000  2000  4
 137800  252004
0 4 . 1802 1802 11. 512  512
 (1800  2)2  (500  12)2
 (1800)2  2(1800)(2)  (2)2  (500)2  2(500)(12)  (12)2

 3240000  7200  4  250000  12000  144
 3247204  262144
0 5 . 1498 1498 1 2 . 273  273  2(273)(327)  327  327
 (1500  2) 2  (273  327)2
 (1500)2  2 (1500) (2)  (2) 2  (600)2
 2250000  6000  4
 360000
 2250004  6000
534  534  534  264  264  264
 2244004 13.
534  534  (534  264)  264  264
0 6 . 3452  99
 345200  3452 (534)3  (264)3

= 341748 (5342  (534  264)  (264)2
0 7 . (527  823  823  473)  ______
 (534  264)  798
 823(527  473)
 823(1000) (697  571) 2  (697  571) 2
14.
697  571
 823000
 4
10
15. 532  398 106  771 Lkk økw ý kfkh{kt yu f {Lkku yt f 23. 97215x6 Lku 11 ðzu ¼køke þfkÞ íkku XLke ®f{ík þkuÄku.
........ Au . ík{k{ Mkt Ï ÞkLkk yu f {Lkk yt f Lkku økw ý kfkh yufe ¢{Lkk ytfkuLkku Mkhðk¤ku = 9  2  5  6  22
= 2 × 8 × 6 × 1 = 96  ík{k{ MktÏÞkLkk økwýkfkhLkk çkufe ¢{Lkk ytfkuLkku Mkhðk¤ku = 7  1  x  8  x
yuf{Lkku ytf 6 Au. çktLkuLke çkkËçkkfe  22  (8  x )
16. 1  2  3  4  ______  99  ______ çkkËçkkfe 0 fu 11 Úkðk {kxu  x  3
99  100 24. 784  618  917  463 {k yuf{Lkku ytf fÞku ykðu ?
2
 99  50
yuf{Lkk ytfkuLkku økwýkfkh = (4 × 8 × 7 × 3) = 672
 4950  ík{k{ MktÏÞkLkk økwýkfkhLkku yuf{Lkku ytf = 2
25. 1904 1904
17. 1  3  5  ______  99  ________
 (1900  4)2
(50)2
 (1900)2  2(1900)(4)  (4)2
 2500
 3610000  15200  16
18. 2  4  6 ______  68  ______
 3625216
34  35
26. 107 107  93  93
 1190
3 3 3 3
 (107)2  (93) 2
19. 1  2  3  _____  19  _____
 (107  93)(107  93)
19  19  20  20
 (14)(200)  2800
4
27. 106 106  94  94
 361100
 (106)2  (94) 2
 36100
 (106  94)(106  94)
20. 12  22  32  42  _____  212  _____
 (12)(200)
21 22  43
  2400
6
 77  43 28. 8796  223  8796  77  (?)
 3311  8796(223  77)

 8796(300)
21. 517  324 Lku 3 ðzu ¼køke þfkÞ íkku  Lke ®f{ík þkuÄku.
5  1  7    3  2  4  22    2638800
 22  (2)  24 29. 287  287  269  269  2  287  269  _____
24 Lku 3 ðzu ¼køke þfkÞ.  (287  269) 2  (18)2
 2
 324
22. 481  673 Lku 9 ðzu ¼køke þfkÞ íkku  Lke ®f{ík þkuÄku.
30. 397  397  104  104  2  104  397  (?)
4  8  1    6  7  3  29  
(397  104)2  (501) 2  251001
 29  7  36
36 Lku 9 ðzu ¼køke þfkÞ. 31. (64)2  (36)2  20  x
 7 (64  36)(64  36)  20  x
11
 28 100  20  x 11 íkÚkk 9 Lke [kðe ÷økkðíkk sðkçk : 2024550
100  28 39. Lke[uLkk{ktÚke fE MktÏÞkLku 45 ðzu ¼køke þfkÞ ?
x   x  140
20 (a) 181560 (b) 202860
(c) 331145 (d) 2033551
(489  375)2  (489  375) 2 Ëhuf MktÏÞkLku 9 íkÚkk 5 Lke [kðe ÷økkðíkkt.... Ans. : (b) 202860
32.
489  375
40. òu 653xy Lku 80 ðzu rLkþu»k ¼køke þfkÞ Au íkku x  y  ___
 4 80  8 10
(963  476)2  (963  476) 2  653xy Lku 8 íkÚkk 10 Lke [kðe ÷økkðíkkt.
33.
963  963  476  476 y  0 íkÚkk x  6  x  y  6  0  6
 2 41. 4864  9P 2 Lku 12 ðzu rLk:þu»k ¼køke þfkÞ Au íkku P Lkwt

{qÕÞ þkuÄku ?
768  768  768  232  232  232
34. 4864  9 P 2
(768)2  (768  232)  (232)2   4864 Lku 4 ðzu ¼køke þfkÞ
43
 (768  232)  1000  9P2 Lku 3 ðzu ¼køke þfkÞ
854  854  854  276  276  276 P  1 yÚkðk P  4 yÚkðk

35.
(854) 2  (854  276)  (276)2
P7
 (854  276)  578 42. Lke[uLkk{ktÚke fE MktÏÞkLku 24 ðzu rLk:þu»k ¼køke þfkÞ.
(a) 35718 (c) 537804
753  753  753  247  247  247
36. (d) 63810 (d) 3125736
(753)3  (247)3
3 yLku 8 Lke [kðe ÷økkðíkkt (d) 3125736 Lku 24 ðzu ¼køke
2 2
(753)  (753  247)  (247) þfkÞ

(753  247)[(753)2  (753  247) (247) 2 ] 43. «Úk{ 45 «kf]ríkf MktÏÞkykuLkku Mkhðk¤ku ÚkkÞ.
1 45  46
  1035
 0.001 2
1000
37. 91876 2 Lku 8 ðzu rLk:þu»k ¼køke þfkÞ íkku  Lke ®f{ík 44. 1 Úke 31 Lke ðå[u ykðíke çkufe MktÏÞkykuLkku Mkhðk¤ku fux÷ku ÚkkÞ ?
þkuÄku. 2  4  6  8  ____  30
62 / 8  15  16  240
84 79 45. 51  52  53  _____  100  ____
8 672 8 632
64 56 100 101 50  51
  5050   1275
2 2
32 72
 5050  1275  3775
32 72
00 00 46. [kh yktfzkLke {kuxk{kt {kuxe fE MktÏÞkLku 88 ðzu rLk:þu»k ¼køke
þfkÞ ?
7 yÚkðk 3
[kh yktfzkLke {kuxk{kt {kuxe MktÏÞk 9999 Au
38. Lke[uLkk{ktÚke fE MktÏÞkLku 99 ðzu rLk:þu»k ¼køke þfkÞ ?
(a) 3572404 (c) 202860 113
(c) 351145 (d) 2024550 88 9999
12
88 47. 3897  999
119  3897000  3897
88
= 3893103
319
48. 587  99  58700 – 587
– 264
55 = 58113
 9999-55
 9944
9944 Lku 88 ðzu rLk:þu»k ¼køke þfkÞ.
«uõxeMkLkk Ëk¾÷k 5. 1 Úke 400 {kt fux÷e MktÏÞkLku 9 ðzu ¼køke þfkÞ ?
1. Lke[uLkk Ãkife fR MktÏÞkLku 3 ðzu rLk:þu»k ¼køke þfkÞ ? (y) 40 (çk) 41
(y) 3232 (çk) 3433 (f) 44 (z) 44
(f) 3553 (z) 8211 6. «Úk{ n «kf]ríkf MktÏÞkykuLkku Mkhðk¤ku ........ Au.
2. 44, 42, 40, .......... Lkku ðÄw{kt ðÄw Mkhðk¤ku fux÷ku Úkþu ? n 1
(y) n 2 (çk)
(y) 502 (çk) 504 2
(f) 506 (z) 500 n( n  1)
(f) (z) yufÃký Lknª.
3. çku ytfkuLke yuf MktÏÞkLkku yuf{Lkku ytf ‘ p’ yLku ËþfLkku ytf 2
‘ r ’ nkuÞ íkku íku MktÏÞk ............ Au ? 7. «Úk{ ËMk {q¤ rð»k{ MktÏÞkykuLkku Mkhðk¤ku Au ?
(y) 10x  y (çk) 10 p  r (y) 10 (çk) 50
(f) 10r  p (z) 10 y  x (f) 75 (z) 100
4. 3783527820 Lku fR hf{Úke ¼køke þfkÞ ?
(y) 2, 5, 10 (çk) 2, 3, 6
(f) 20, 30, 60, 10 (z) yu, çke, Mke
sðkçkku :
n( n  1)
1. (z) 8211 , 2. (f) 506 , 3. (f) 10r  p , 4.. (y) 2, 5, 10 , 5. (z) 44 , 6. (f) , 7.. (z) 100
2
13
04. Ëþktþ yÃkqýkOf, Ëûkktþ yðÞð
 0.5, 1.5, -2.5, .... ðøkuhu MktÏÞkykuLku Ëþktþ yÃkqýkOf fnu Au. r[LnT {wfðwt. òu çkkËçkkfe ÄLk nkuÞ íkku ¼køkV¤{kt AuÕ÷uÚke íkux÷k
heík Lkt. 1 : ytf ÃkAe Ëþktþ r[LnT {wfðwt. òu çkkËçkkfe Éý nkuÞ íkku sux÷k
Ëþktþ yÃkqýkOfLku MkkËk yÃkqýkOf{kt YÃkktíkrhík fhðk. Éý ÃkqýkOf nkuÞ íkux÷e þqLÞ ¼køkV¤{kt {qfðe.
35 275 WËk.: (i) 0.063  0.9
(i) 3.5  (ii) 2.75 
10 100  63  9
LkkUÄ: òu Ëþktþ ÃkAe yuf MktÏÞk nkuÞ íkku 10, çku MktÏÞk nkuÞ íkku  7 (ytþLkk ºký Ëþktþ – AuËLkk yuf
100, ºký MktÏÞk 1000, .... yu { AuË{kt ÷¾e, yt þLke Ëþktþ = çku Ëþktþ)
MktÏÞk{ktÚke Ëþktþ fkZe Lkk¾ðwt.  0.07 sðkçk
heík Lkt. 2 : (ii) 0.75  0.025
MkkËk yÃkqýkOfLku Ëþktþ{kt YÃkktíkrhík fhðk.
 75  25
537 67
(i)  5.37 (ii)  0.067  3 (ytþLkk çku Ëþktþ – AuËLkk ºký
100 1000
Ëþktþ = Éý yuf Ëþktþ)
LkkUÄ : òu AuË{kt
 30 sðkçk
10 nkuÞ íkku yuf{Lke MktÏÞk Ãknu÷kt  Ëþktþ ,
«uõxeMkLkk Ëk¾÷kyku :
100 nkuÞ íkku ËþfLke MktÏÞk Ãknu÷k  Ëþktþ {qfðwt.
1. Lke[uLkk Ëþktþ yÃkqýkOfLku MkkËk yÃkqýkOf{kt Vuhðku.
1000 nkuÞ íkku MkkuLke MktÏÞk Ãknu÷k  Ëþktþ {qfðwt.
heík Lkt. 3 : 7
01. 0.007 
Ëþktþ yÃkqýkOf Lkk Mkhðk¤k - çkkËçkkfe fhðk. 1000
(i) 5.064 + 3.98 + 0.7636 + 2
158
= 5.0640 + 3.9800 + 0.7636 + 2.000 02. 15.8 
10
 11.8076
27
(ii) 13-5.1967 03. 0.27 
100
13.000  5.1967  7.8033
8
LkkUÄ: Ëþktþ yÃkqýkOfLkk Mkhðk¤k çkkËçkkfe fhðk Ëþktþ ÃkAeLkk 04. 0.08 
100
ytfLke MktÏÞk Mk{kLk fhe økýíkhe fhðe. ytf Mk{kLk fhðk Ëþktþ
ÃkAe sYhe þqLÞ {wfðe. 2
heík Lkt. 4 : 05. 0.0002 
10000
Ëþktþ yÃkqýkOfLkk økwýkfkh fhðk. 2. Lke[uLkk Ëþktþ yÃkqýkOfLku MkkËk yÃkqýkOf{kt Vuhðku.
(i) 43.28 × 10 = 432.8
(ii) 2.61 × 1.3 = 261 × 13 = 3393 = 3.393 2 22
01. 
LkkUÄ: ykÃku÷ Ëþktþ yÃkqýkOfLkk økwýkfkh fhðk {kxu Mkki«Úk{ ykÃku÷ 5 52
MktÏÞk{ktÚke Ëþktþ ¼q÷e sðk, íÞkhçkkË Ëþktþ ÃkAeLke MktÏÞk 4
økýe íkuLku Mkhðk¤ku fhe {¤u÷ sðkçk{kt Mkhðk¤k sux÷k Ëþktþ   0.4
10
{qfðk.
heík Lkt. 5 : 3 3 5
02. 
Ëþktþ yÃkqýkOfLkk ¼køkkfkh fhðk. 2 25
LkkUÄ: Ëþktþ yÃkqýkOf MktÏÞkykuLkk ¼køkkfkh fhðk íku MktÏÞkyku{ktÚke
15
Ëþktþ r[LnT fkZe Lkk¾e {¤u÷ MktÏÞkLkk ¼køkkfkh fhðk   1.5
10
íÞkhçkkË ¼køkV¤Lke MktÏÞk{kt ytþ yLku AuËLke MktÏÞk{kt Ëþktþ
r[LnT ÃkAeLke MktÏÞkLke çkkËçkkfeLku ykÄkhu ¼køkkV¤{kt Ëþktþ
19
5. Lke[uLkk Ãkife MkkiÚke LkkLke MktÏÞk þkuÄku.
8 8 4
03. 
25 25  4 5 7 8 11
, , ,
9 11 15 17
32
  0.32
100 5 7 8 11
 0.55,  0.63 ,  0.53,  0.64
9 11 15 17
7 7  25
04.  8
4 4  25 MkkiÚke LkkLke MktÏÞk 
15
175
  1.75
100 6. Lke[uLkk Ãkife MkkiÚke {kuxe MktÏÞk þkuÄku.
11 125  11 1 23 11 17
05.  (i) , , ,
8 125  8 4 24 12 24
1 23
1375  0.25 ,  0.95
  1.375 4 24
1000
11 17
3 8 3  0.91 ,  0.70
06.  12 24
125 125  8
23
24 Ëþktþ {q ÕÞLku ykÄkhu MkkiÚke {kuxe MktÏÞk 
  0.024 24
1000
3. Lke[uLke MktÏÞkykuLku [Zíkk ¢{{kt økkuXðku. 1 2 3 4
(ii) , , ,
2 3 4 5
1 2 4 3 5 6
, , , , ,
3 5 7 5 6 7 1 2
 0.50 ,  0.66
2 3
WÃkhLke Ëhuf MktÏÞk{kt çku Ëþktþ MkwÄe ¼køkkfkh fhðk
3 4
1 2 4  0.75  0.80
= 0.33, = 0.40, = 0.57 4 5
3 5 7
3 5 6 4
= 0.60, = 0.83, = 0.85 Ëþktþ {q ÕÞLku ykÄkhu MkkiÚke {kuxe MktÏÞk 
5 6 7 5
07. 337.62  8.591  34.4  (?)
1 2 4 3 5 6
íkuLkk ËþkOþ {qÕÞLku ykÄkhu [Zíkk ¢{{kt , , , , ,  337.620  8.591  34.400
3 5 7 5 6 7
 380.611
4. Lke[uLke MktÏÞkykuLku Wíkhíkk ¢{{kt økkuXðku.
08. 1  0.1  0.01  0.001 Lke ®f{ík þkuÄku.
13 15 17 7
, , ,  1  0.100  0.010  0.001
16 19 21 8
 1.111
13 15 17 7
 0.81 ,  0.78 ,  0.80 ,  0.87 09. 34.95  240.016  23.98  (?)
16 19 21 8
 34.950  240.016  23.980
7 13 17 15
íkuL kk ËþkO þ {qÕÞLku ykÄkhu Wíkhíkk ¢{{kt , , ,  298.946
8 16 21 19
20
10. 617  6.017  0.617  6.0017  _____ 19. 0.000006723 Lku «{krýík MðYÃk{kt ÷¾ku .
 617  6.017  0.617  6.0017 6723
 6723  109  6.723 106
 629.6357 1000000000
11. 48.95  32.006  _____ 20. 0.002  0.5  (?)

 48.950  32.006  0.0010  0.001
 16.944 21. 0.014  0.014
12. 792.02  101.32  306.76  ______  0.000196
 893.34  306.76 22. òu 1.125  10k  0.001125 nkuÞ íkku k Lke ®f{ík þkuÄku.
 586.58
1.125  10k  0.001125
13. 12.1212  17.0005  9.1102  _______
1125
 29.1217  9.1102 1.125  10k 
1000000
 20.0115
1125 1000
14. 892.7  573.07  95.007  ______ 10k  
1000000 1125
 319.63  95.007
 224.623 1
10k  k 3
1000 10  10
15. 3889  12.952  (?)  3854.002
 3901.952  (?)  3854.002 k  3
 (?)  3854.002  3901.952 23. 16.02  0.001  (?)

 47.95 0.01602
 47.95 24. 0.04  0.0162  0.1  (?)
16. 138.009  341.981  146.305  123.6  (?)
0.0000648
 333.685  123.6  (?)
25. 3  0.3  0.03  0.003  30 Lke ®f{ík þkuÄku.
 (?)  333.685  123.6
3 3 3
 3    30
(?)  210.085 10 100 1000
17. 3.14  106  (?) 81 3 243

 
100000 100000
314
 1000000
100  0.00243
 314 10000
23
26. 0.00625  Lkwt MkkËwYÃk ykÃkku.
 314  10 4 yÚkðk 3140000 5
18. 518, 000, 000 Lku «{krýík MðYÃk{kt ÷¾ku . 625 23

 
518 1000000 100000 5
 518  106  5.18  108  0.02875
21
27. 0.3333  0.25  0.499  0.125  24 Lkw t MkkËw YÃk MkkËk 0.009
yÃkqýkOf{kt Vuhðku. 33.  0.1
(?)
 0.3333  0.25  0.499  0.125  24
0.009
 0.1247376 (?) 
0.1
28. 0.213  0.00213  (?)
?  0.09
213 100000
  100 144 14.4
1000 213 34.  {kt x  (?)
0.144 x
29. 4.036  0.04  (?)
144 144 1
4.036 x  
10 1000 144
0.04
x  0.0144
4036 100
  35. 8.7  [7.6  {6.5  (5.4  4.3  2)}] Lkwt MkkËwYÃk
1000 4
 8.7  [7.6  {6.5  (5.4  2.3)}]
 100.9
 8.7  [7.6  {6.5  3.1}]
1
30. Lkwt MkkËwYÃk ÚkkÞ.  8.7  [7.6  3.4]
0.04
 8.7  4.2
1 100
  25  4.5
0.04 4
3     
 0.05 0.25  3

31.     (?)  1   1 
 0.25 0.05  36. 35.7   3   2
1  1   Lke ®f{ík þku Äku .
  3   2  
  3  2  
3
 0.05  1.25 
 
 0.25   
 1   1  
 35.7   3   2
3 3 3   10   5 
 1.30  130  26 2
  3  2 
          5.2
 0.25   25   5 
3
  3  2 
  5.2   (?)3  35.7   3     2   
  10   5 
 5.2  ?
32. 0.04  (?)  0.000016   33 12  
 35.7     
  10 5  
0.000016
(?) 
0.04   33  24  
 35.7   
16 100   10  
 
1000000 4  [35.7  0.9]
4  34.8
  0.0004
10000
22
3.6  0.48  2.50 0.896  1.000
37. Lke ®f{ík þkuÄku. 
0.12  0.09  0.5 0.07  1.000
36 48 25 100 100 10  12.8

     
10 100 10 12 9 5
43. (68.237)2  (31.763)2  (?)
 4  4  5  10
[a 2  b 2  (a  b)(a  b)]
 800
 (68.237  31.763)(68.237  31.763)
0.0203  2.92
38.  (?)  (36.474)(100)
0.0073 14.5  0.7
 3647.4
203 292 10000 10 10
    
10000 100 73 145 7 (2.39) 2  (1.61) 2
44.  (?)
2.39  1.61
4
 = 0.8
5 (2.39  1.61)(2.39  1.61)

2.39  1.61
5  1.6  2  1.4
39.  (?)  2.39  1.61
1.3
 4.00  4
 8  2.8  5.2
   4 (2.644) 2  (2.356) 2
 1.3  1.3 45.  (?)
0.288
40. (0.2  0.2  0.01)(0.1 0.1  0.02) 1 Lke ®f{ík þkuÄku.
(2.644  2.356)(2.644  2.356)

0.2  0.2  0.01 0.288

0.1 0.1  0.02
(0.288)(5.00)

0.04  0.01 0.288

0.01  0.02
 5.00  5
0.05 5
  5.32  56  5.32  44
0.03 3 46.
(7.66)2  (2.34)2
41. (4 .7  13 .26  4 .7  9 .43  4 .7  7 7.3 1) L k e
5.32(56  44)
®f{ík þku Ä ku . 
(7.66  2.34)(7.66  2.34)
 62.322  44.321  363.357  470
yLku 5.32(100)

5.32(10.00)
= 4.7 (13.26 + 0.43 + 77.31)
= 4.7 (100) = 470 100
  10
10
 0.896  0.763  0.896  0.237 
42.  0.07  0.064  0.07  0.936  Lke ®f{ík þkuÄku. (0.137  0.098) 2  (0.137  0.098)2
  47.
0.137  0.098
0.896 (0.763  0.237)
  4
0.07 (0.064  0.936)
23
(36.54)2  (3.46)2 (0.051)3  (0.041)3
48.  40 51.
(?) (0.051) 2  0.051 0.041  (0.041) 2
(36.54  3.46)(36.54  3.46) [(0.051 0.041){(0.051)2  0.051 0.41 (0.041)2}]

(?)  
40 (0.051)2  0.051 0.041 (0.041)2
(33.08)(40)
 (?)  33.08  0.051  0.041  0.092
(40)
(8.94)3  (3.56)3
49. (7.5  7.5  37.5  2.5  2.5)  (?) 52.
(8.94)2  (8.94)(3.56)  (3.56)2
 [(7.5) 2  2(7.5)(2.5)  (2.5)2 ]
(8.94  3.56)[(8.94)2  (8.94)(3.56)  (3.56)2 ]
 (a 2  2ab  b 2 ) {wsçk, 
(8.94) 2  (8.94)(3.56)  (3.56)2
 [7.5  2.5]2
 8.94  3.56  5.38
 [10.0]2  100
(2.697  0.498)2  (2.697  0.498)2

50. Lke ®f{ík þkuÄku.
2.697  2.697  0.498  0.498
 2
«u õxeMkLkk Ëk¾÷k 6. MktÏÞk 6, 4, 2, 1 yLku 0 Lku {kºk yuf s ðkh WÃkÞkuøk{kt

1. Lke[uLkk{ktÚke õÞku yÃkqýkOf MkkiÚke LkkLkku Au ? ÷R 5 ytfkuLke MkkiÚke LkkLkk{kt LkkLke MktÏÞk çkLkþu ?
5 7 3 2 (y) 12460 (çk) 01246
(y) 6 (çk) (f) (z)
9 5 3 (f) 61024 (z) 10246
7 7. 11.1 + 11.11 + 11.111 + 11.1111 Lkku Mkhðk¤ku fux÷ku
2. Lke[uLkk [kh yÃkqýkOfku{ktÚke õÞku yÃkqýkOf Úke ðÄw Au ?
15
ÚkkÞ ?
3 1 6 1 (y) 44.4012 (çk) 44.4321
(y) (çk) (f) (z)
5 3 20 8 (f) 44.1111 (z) 44.1234
3. Lke[uLkk{ktÚke õÞku Lktçkh MkkiÚke {kuxku Au ? 8. 44.7232323 Lku .......... heíku ÷¾e þfkÞ.
100 99 101 100
(y)
99
(çk)
100
(f)
100
(z)
101
(y) 44.7 23   (çk) 44.723
4 9 8 (f) 44.723 (z) 44.723

4. 7+ + + Lkwt Mk{íkwÕÞ Ëþ{÷ð Au ?
10 100 1000 9. Lke[uLkk yÃkqýkOfku Ãkife õÞk yÃkqýkofLke ®f{ík MkkiÚke LkkLke Au ?
(y) 7.21 (çk) 2.8 (f) 7.498 (z) 0.7498 8 3 2 7
(y) (çk) (f) (z)
5. yuf øk¤kLkk nkhLkwt ðsLk 25 økúk{, 35 {e÷e økúk{, yuf 3 5 3 30
çktøkzeLkwt ðsLk 15 økúk{, 5 r{÷e økúk{ yLku yuf ðexeLkwt ðsLk 10. 20.80 + 20.008 + 20.088 + 20.888 = ?
10 økúk{, 450 r{÷e økúk{ Au. ËkøkeLkkykuLkwt fw÷ ðsLk Au ? (y) 80.784 (çk) 81.784
(y) 40.300 økúk{ (çk) 50.85 økúk{ (f) 81.7845 (z) 80.7845
(f) 50.49 økúk{ (z) 45.130 økúk{
sðkçk :
(1) f (2) y (3) y (4) f (5) f (6) z (7) çk (8) f (9) z (10) çk
24
23. ½LkV¤, sÚÚkku yLku MkÃkkxeLkku rðMíkkh
01. yøkíÞLkk Mkqºkku : 08. yuf Mk{½Lk xktfeLkwt ½™V¤ 216 ½Lk {exh Au íkku íkuLke ô[kE .......
01. Mk{ÄLkLkwt ½LkV¤  l 3 {exh ÚkkÞ.
02. ÷tçk½LkLkwt ½LkV¤  l  b  h Mk{½LkLkwt ½™V¤  l 3  216  l 3 6  l  h
03. Lk¤kfkhLkwt ½LkV¤   r 2 h 09. yuf ÷tçk½Lkfkh xktfeLke ÃkkýeLke ûk{íkk 100000 ÷exh Au òu íku
xktfeLke ÷tçkkE 5 {exh Ãknku¤kE 4 {exh nkuÞ íkku ô[kE
1 2
04. þtfwLkwt ½LkV¤   r h {exh ÚkkÞ.
3
100000 ÷exh = 100 ½.{e.,
4 3
05. økku¤kLkwt ½LkV¤   r ½LkV¤ l  b  h 100  5  4  h h  5
3
10. yuf f÷hçkkuûkLkwt {kÃk 12 Mku.{e. × 6 Mku.{e. × 4 Mku.{e. Au. ykðk
2 3 25 çkkuõMk Mk{kE þfu íkuðe ÃkuxeLkwt ½™V¤ Mku.{e.3 ÚkkÞ.
06. yÄoøkku¤kLkwt ½™V¤   r
3 f÷h çkkuûkLkwt ½™V¤  12  6  4  288
1  25 f÷h çkkuõMkLkwt ½LkV¤  288  25  7200
07. 1 ½Lk Mku.{e. = ÷exh
1000 11. yuf økk{Lke ðMkíke 10000 Au. Ëhuf ÔÞÂõík Mkhuhkþ 100 ÷exh
08. 1 ½Lk {exh = 1000 ÷exh ËirLkf Ãkkýe ðkÃkhu íkku. 20 {e × 15 {e × 10 {e. {kÃkLke xktfeLkwt
09. 1000 ½Lk Mku.{e. = 1 ÷exh
Ãkkýe rËðMk [k÷u.
«uõxeMk {kxuLkk Ëk¾÷kyku : ËirLkf ÃkkýeLkku ðÃkhkþ  10000 100
01. yuf ÷tçk½Lk xktfeLke ÷tçkkE 8 {e Ãknku¤kE 6 {e y™u ô[kE 5 {e.
Au íkku íkuLkwt ½LkV¤ ½Lk {exh ÚkkÞ.  1000000 ÷exh
½™V¤  l  b  h  8  6  5  240  1000 {e3
02. yuf ½Lkkfkh xktfeLke çkkswLke ÷tçkkE 6 {e. Au. íku{kt ÷exh xktfe{kt hnu÷ ÃkkýeLkwt ½™V¤  20 15 10
Ãkkýe Mk{kÞ.  3000 {e3
½LkV¤  l 3  63  216 ½.{e.  3 rËðMk Ãkkýe [k÷u.
½LkV¤  216000 ÷exh Ãkkýe Mk{kÞ. 12. ÷kfzkLkk yuf ¾ku¾kLkwt {kÃk 2 {e. × 2 {e. × 1 {e. Au. yk ¾ku¾k{kt
03. yuf ÷tçk½LkLke ÷tçkkE 6 {e. Ãknku¤kE 4 {e y™u ô[kE 2 {e íkku 25 Mku.{e. ÷tçkkELkk Mk{½Lk ÃkkMko÷ Mk{kE þfu.
½LkV¤ ½Lk {exh
200  200  100
½LkV¤ = 6 × 4 × 2 = 48 ÃkkMko÷Lke MktÏÞk   256
25  25  25
04. 1 Mk{½LkLke ÷tçkkE 4 {e Au, íkku íkuLkwt ½LkV¤ ½Lk {exh
ÚkkÞ. 13. yuf Lk¤kfkhLke rºkßÞk 7 Mku.{e. íkÚkk ô[kE 15 Mku.{e. Au íkku íkuLkwt
½LkV¤ = l 3  43  64 ½™V¤ Mku.{e.3 Au.
05. yuf ÷tçk½LkLkk ÃkkÞkLkwt ûkuºkV¤ 20 Mku.{e.2 Au. òu íkuLke ô[kE 22
Lk¤kfkhLkwt ½™V¤   r 2h   7  7  15
3 Mku.{e. nkuÞ íkku ½™V¤ Mku.{e.3 ÚkkÞ. 7
÷tçk½LkLkk ÃkkÞkLkwt ûkuºkV¤  l  b  20  2310 ½Lk Mku.{e.
÷tçk½LkLkwt ½™V¤  l  b  h  20  3  60 14. yuf Lk¤kfkhLkk ÃkkÞkLkwt ûkuºkV¤ 40 Mku.{e. y™u ô[kE 10 Mku.{e.
06. yuf Mk{½Lk xktfeLkk ík¤eÞkLkwt ûkuºkV¤ 25 [ku.{e. Au. íku{kt Au. íkku ½™V¤ Mku.{e.3 ÚkkÞ.
r÷xh Ãkkýe Mk{kÞ.
ÃkkÞkLkwt ûkuºkV¤   r 2  40   r 2 ,
ûkuºkV¤  l 2  25  l 2  5  l ,
½LkV¤   r 2 h  40  10  400 Mku.{e.3
½LkV¤  l  5  125 ½Lk{exh  125000 ÷exh
3 3
07. yuf ÷tçk½Lk xktfeLkwt ½™V¤ 192 {e 3 Au. òu xktfeLke ÷tçkkE 8{e 15. yuf Lk¤kfkhLkwt ½™V¤ 1000 ½Lk Mku.{e. Au òu íkuLke rºkßÞk
y™u Ãknku¤kE 6 {e nkuÞ íkku xktfeLke ô[kE {exh ÚkkÞ. y™u ô[kE Mkh¾k nkuÞ íkku Lk¤kfkhLkku ÔÞkMk Mku.{e. ÚkkÞ.
½LkV¤  l  b  h 192  8  6  h Lk¤kfkhLkwt ½™V¤   r 2 h 1000     r 2  r
192  1000  r 3 , r  10, d  20
h   4 {exh
8 6
147
16. Mkh¾e ô[kELkk çku Lk¤kfkhLke rºkßÞkLkku økwýku¥kh 2:3 Au íkku íku{Lkk 24. yuf þtfwLkk ÃkkÞkLkwt ûkuºkV¤ 75 Mku.{e. y™u ô[kE 10 Mku.{e. Au íkku
½™V¤Lkwt «{ký ÚkkÞ. ½™V¤ ½Lk Mku.{e. ÚkkÞ.
çku Lk¤kfkhLkk ½™V¤Lkku økwýku¥kh   r12 h1 :  r22 h2 ÃkkÞkLkwt ûkuºkV¤   r 2  75
 4:9 1 2 1
½LkV¤   r h   75  10  250
18. yuf Lk¤kfkhLkwt ½™V¤ 550 Mku.{e. íkÚkk ô[kE 7 Mku.{e. nkuÞ íkku
3 3 3
rºkßÞk Mku.{e. ÚkkÞ. 25. yuf þtfwLke rºkßÞk 3 Mku.{e. íkuLke ô[kE rºkßÞk sux÷e s Au íkku
22 2 ½LkV¤ ½Lk Mku.{e. ÚkkÞ. (  3.14)
Lk¤kfkhLkwt ½™V¤   r 2 h  550  r 7
7
1 2 1 314
550 2 ½LkV¤   r h    3  3 3  28.26 ½Lk Mku.{e.
  r 25  r 2 3 3 100
22 26. yuf þtfwLkk ÃkkÞkLkku Ãkrh½ 44 Mku.{e. Au yLku ô[kE 9 Mku.{e. íkku
5  r ½™V¤ ½Lk Mku.{e. ÚkkÞ.
19. yuf Lk¤kfkhLkk ÃkkÞkLkku Ãkhe½ 44 Mku.{e. Au òu Lk¤kfkhLke ô[kE 22 44  7
Ãkrh½  2 r 44  2  r   r 7  r
15 Mku.{e. nkuÞ íkku Lk¤kfkhLkwt ½™V¤ ½Lk Mku.{e. ÚkkÞ. 7 2  22
22 44  7 1 2 1 22
Ãkhe½  2 r 44  2  r   r 7  r ½LkV¤   r h    7  7  9  462
7 2  22 3 3 7
22 27. yuf þtfwLke rºkßÞk 21 Mku.{e. y™u ºkktMke ô[kE 35 Mku.{e. nkuÞ íkku
2
½LkV¤   r h   7  7  15  2310 ½™V¤ Mku.{e. ÚkkÞ.
7
20. yuf Lk¤kfkh Ã÷uxLkku ÔÞkMk 14 Mku.{e. yLku ô[kE 2 Mku.{e. Au ykðe h 2  l 2  r 2  352  212  56  14  784 h  28
20 Ã÷uxku yufçkeò Ãkh økkuXðe çkLkíkk Lk¤kfkhLkwt ½™V¤
1 2 1 22
½Lk Mku.{e. ÚkkÞ. ½™V¤   r h    21 21 28  12936 Mku.{e.
3 3 7
20 Ã÷uxku økkuXðíkkt çkLkíkk Lk¤kfkhLke ô[kE 20  2  40 Mku.{e. 28. yuf þtfwLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ 550 [ku.Mku.{e. Au òu þtfwLkku ÔÞkMk
2 22 14 Mku.{e. nkuÞ íkku íkuLkwt ½™V¤ ½™ Mku.{e. ÚkkÞ.
Lk¤kfkhLkwt ½™V¤   r h   7  7  40  6160
þtfwLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤   rl
7
21. yuf þtfwLkk ÃkkÞkLke rºkßÞk 14 Mku.{e. y™u ô[kE 15 Mku.{e. Au íkku 22
½™V¤ ½Lk Mku.{e. ÚkkÞ. 550  7l
7
1 2 1 22 550
þtfwLkwt ½™V¤   r h    14  14  15 l
3 3 7 22
 3080 ½Lk Mku{e. 25  l
22. yuf þtfwLke rºkßÞk 5 Mku.{e. y™u ô[kE 6 Mku.{e. Au íkku íkuLkwt ½LkV¤
h 2  l 2  r 2  252  7 2  625  49
ÚkkÞ (  3.14)
 h 2  576  h  24
1 2 1 314
þtfwLkwt ½™V¤   r h    5 5 6 1 2
3 3 100 þtfwLkwt ½LkV¤   r h
3
 157 ½Lk Mku.{e.
1 22
23. yuf þtfwLkwt ½™V¤ 100  ½Lk Mku.{e. Au òu íkuLke rºkßÞk 10 Mku.{e.    7  7  24  1232
3 7
nkuÞ íkku ô[kE Mku.{e.
29. 10 Mku.{e. rºkßÞk y™u 15 Mku.{e. ô[kELkk þtfw ykfkhLkk Ãkkºk{kt
1 2 1 ¼hu÷wt Ãkkýe 5 Mku.{e. rºkßÞkLkk Lk¤kfkh{kt huzíkkt ÃkkýeLke ô[kE
½LkV¤   r h  100    100  h
3 3 Mku.{e. ÚkkÞ.
þtfwLkwt ½™V¤ = Lk¤kfkh{kt hnu÷ ÃkkýeLkwt ½™V¤
3  100
  h 3  h
100
148
π×100×15 4851 3  7
h  =20 Mku.{e.   r3
3×π×25 4  22
30. yuf økku¤kLke rºkßÞk 21 Mku.{e. Au íkku økku¤kLkwt ½™V¤ ......... Mku.{e.3
21 21 21 3
ÚkkÞ.  r
222
4 3 4 22
½™V¤   r    21 21 21  38808 21
3 3 7   r ,  d  21
31. {kunLk¼kELkk ¾uíkh{kt þtfw ykfkhLkk 10 ½ôLkk Zøk÷k Au. Ëhuf 2
Zøk÷kLkku ÔÞkMk 140 Mku.{e. yLku ô[kE 60 Mku.{e. Au. yk çkÄk ½W 5
20 Mku.{e. rºkßÞk y™u 50 Mku.{e. ô[kELkk Lk¤kfkh ÃkeÃk{kt ¼hðk 38. yuf yÄoøkku¤kLkwt ½™V¤ 89 ½Lk Mku.{e. Au íkku íkuLkku ÔÞkMk
6
ÃkeÃk òuEyu. Mku.{e. ÚkkÞ.
1 22
10 Zøk÷kLkwt ½™V¤  10    70  70  60 2 3 539 2 22 3
3 7 ½™V¤   r    r
3 6 3 7
 10  22 10  70  20
539  7  3 3 73
2 22   r  3  r3
Lk¤kfkh ÃkeÃkLkwt ½™V¤   r h   202  50 6  22  2 2
7
7
10  22  10  70  20  7  r  d7
ÃkeÃkLke MktÏÞk   49 2
22  20  20  50
1
39. yuf økku¤kLkwt ½™V¤ 1437 ½Lk Mku.{e. Au íkku íkuLke ð¢MkÃkkxeLkwt
32. yuf Lk¬h yÄoøkku¤kLke rºkßÞk 30 Mku.{e. Au íkku ½™V¤ 3
½Lk Mku.{e. ÚkkÞ (  3.14) ûkuºkV¤ Mku.{e.2
2 4312 4 22 3 4312  7
yÄoøkku¤kLkwt ½™V¤   r3    r   r3
3 3 3 7 4  22
2 314  343  r 3  7  r
   30  30  30  56520
3 100
2 22
33. 3 Mku.{e. rºkßÞkLkk økku¤kLkwt ½™V¤ ½™ Mku.{e. ÚkkÞ. økku¤kLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤  4 r  4   7  7  616
7
4 40. yuf økku¤kLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ 154 Mku.{e.2 Au íkku íkuLkwt ½™V¤
økku¤kLkwt ½™V¤     3  3  3  36 
3 ½Lk Mku.{e. Au.
34. økku¤kLke rºkßÞk çku økýe fheyu íkku íkuLkwt ½™V¤ økýwt ÚkkÞ.
2 22 2
rºkßÞk çku økýe fhíkkt ½™V¤{kt rºkßÞkLkku ½™ ÚkkÞ 2  8 3 ûkuºkV¤  4 r 154  4  r
7
35. çku økku¤kykuLke rºkßÞkykuLkku økwýku¥kh 2:3 Au íkku íku{Lkk ½™V¤kuLkku
økwýku¥kh ÚkkÞ. 154  7 49
  r2   r2
4  22 4
4 4
  r13 :  r23  23 : 33  8:27
3 3 7 4 22 7 7 7
 r  , ½™V¤     
36. yuf økku¤kLkwt ½™V¤ 36  Mku.{e.3 Au íkku økku¤kLkku ÔÞkMk 2 3 7 2 2 2
Mku.{e. ÚkkÞ. 539 2
  179
4 3 4 3 36  3 3 3
½™V¤   r  36    r   r3
3 3 4 41. yuf ÷tçk[kuhMk fkøk¤Lke ÷tçkkE 88 Mku.{e. y™u Ãknku¤kE 20 Mku.{e.
3  r, d  6 Au yk fkøk¤Lku ðk¤eLku Lk¤kfkh çkLkkðeyu íkku íkuLkwt ½™V¤
½Lk Mku.{e. ÚkkÞ.
37. yuf økku¤kLkwt ½™V¤ 4851 Mku.{e.3 Au íkku íkuLkku ÔÞkMk Mku.{e.
22
4 3 4 22 3 Lk¤kfkhLkku Ãkhe½  2  r  88  2  r
½LkV¤   r  4851   r 7
3 3 7
149
88  7 6  6  6  n  0.3  0.3  0.3  n  8000
  r  r  14
44 46. 21 Mku.{e. ÔÞkMkLkk økku¤kLku ykuøkk¤e 7 Mku{e ÔÞkMk y™u 3 Mku.{e.
ô[kELkk þtfw çkLku.
2 22
Lk¤kfkhLkwt ½™V¤   r h  14 14  20  12320 økku¤kLkwt ½™V¤  n  þtfwLkwt ½™V¤
7
42. 5.4 {e. ÔÞkMk Ähkðíkk 20 {e ôzku fqðku ¾kuËíkkt Lkef¤íke {kxe 15 4 1
  r 3  n  r 2h
{e rºkßÞk Ähkðíkk ðíkqo¤kfkh {uËkLk{kt ÃkkÚkhíkkt íkuLke ô[kE{kt 3 3
{e. ðÄkhku ÚkkÞ. 21 21 21 7 7
fwðkLkwt ½™V¤ = {uËkLkLkwt ½™V¤ 4     n    3 126  n
2 2 2 2 2
  r12 h1   r22 h2 2.7  2.7  20  15  15  h 1
47. 1 Mku.{e. ÔÞkMk y™u 4 Mku.{e. ô[kELkk yuf Lk¤kfkhLku ykuøkk¤e
8
2.7  2.7  20
 h Mku.{e. rºkßÞkLke økku¤eyku çkLkkðe þfkÞ.
15  15
Lk¤kfkhLkwt ½™V¤  n  økku¤e™wt ½™V¤
 0.648  h
43. yuf yÄoøkku¤kfkh ÃkkºkLke rºkßÞk 12 Mku.{e. Au íku ÃkkýeÚke ÃkwhuÃkwÁt 4 1 1 4 1 1 1
 r12 h  n   r23    4  n    
¼hu÷ Au íkuLkkÚke 3 Mku.{e. rºkßÞk yLku 8 Mku.{e. ô[kELke fux÷e 3 2 2 3 8 8 8
þeþeyku ¼he þfkÞ ?  n  3  2  8  8  384
2 3 48. yuf ÷tçk½LkLke ÷tçkkE 18 {exh, Ãknku¤kE 16 {exh y™u ô[kE
yÄoøkku¤kLkwt ½™V¤   r 9 {exh Au. íkku íkuLkwt ½™V¤ {e3 íkÚkk ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤
3
[ku.{e.2 ÚkkÞ.
2 22
   12  12  12 ½™ Mku.{e. ÷tçk½LkLkwt ½™V¤ l  b  h  18 16  9  2592
3 7
÷tçk½LkLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤
2 22  2(lb  bh  hl )
Lk¤kfkh þeþeLkwt ½™V¤   r h   3 3 8
7
 2 (18  16  16  9  9  18)  1188
2 22 49. yuf Mk{½LkLkwt ½™V¤ 512 ½Lk Mku{e Au íkku fkuEÃký yufçkkswLkwt
  12  12  12
ûkuºkV¤ Mku.{e.2
3 7  16
þeþeLke MktÏÞk 22
 3 3 8 ½™V¤  l 3  512  l 3 l  8,
7
ûkuºkV¤  l 2  82  64
16 þeþeyku ¼he þfkÞ
50. yuf Lk¤kfkhLkk ÃkkÞkLke rºkßÞk 9 Mku.{e. y™u íkuLke ô[kE 14 Mku.{e.
44. 21 Mku.{e. rºkßÞkLkk økku¤kLku ykuøkk¤e 0.5 Mku.{e. rºkßÞkLkku fux÷k
Au íkku íkuLkwt ½™V¤ Mku.{e.3 ÚkkÞ.
{exh ÷ktçkku íkkh çkLkkðe þfkÞ ?
økku¤kLkwt ½™V¤ = íkkhLkwt ½™V¤ 2 22
½™V¤  r h   9  9  14  3564
4 7
  r13   r22 h 51. yuf þtfwLke rºkßÞk 14 Mku.{e. yLku ô[kE 27 Mku{e Au. íkku íkuLkwt ½™V¤
3
½Lk Mku.{e.3
4
  21 21 21  0.5  0.5  h 1 2 1 22
3 ½™V¤   r h    14  14  27  5544
3 3 7
4  7  21 21
  h 49392  h 52. yuf økku¤kLke rºkßÞk 10.5 Mku.{e. nkuÞ íkku ½™V¤ Mku.{e.3
0.5  0.5 íkÚkk ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ Mku.{e.2
 h  493.92 {exh
4 3 4 22 105 105 105
45. 12 Mku.{e. ÔÞkMkLkk økku¤kLku ykuøkk¤e 0.3 Mku.{e. rºkßÞkLke økku¤kLkwt ½™V¤   r     
3 3 7 10 10 10
økku¤eyku çkLku.
økku¤kLkwt ½™V¤  n  økku¤eykuLkwt ½™V¤  4851
4 4 2 22
  r13  n   r23 økku¤kLkwt ûkuºkV¤  4 r  4   10.5  10.5  1386
3 3 7
150
53. yuf yÄoøkku¤kLke rºkßÞk 14 Mku{e nkuÞ íkku íkuLkwt ½™V¤, ð¢MkÃkkxeLkwt Mk{½™Lkwt ½™V¤  l 3  183  5832
ûkuºkV¤ íkÚkk fw÷ MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ þkuÄku.
59. çku Mk{ÄLkLkk ½LkV¤Lkku økwýku¥kh 1:64 Au íkku íku{Lkk Ãk]cV¤kuLkku
2 3 2 22 økwýku¥kh ÚkkÞ.
½™V¤   r    14  14  14
3 3 7 ÷tçkkELkku økwýku¥kh  1: 4 , Ãk]cV¤kuLkku økwýku¥kh  1:16
 5749.33 Mku.{e.3 60. çku Lk¤kfkhLke rºkßÞkykuLkku økwýku¥kh 4:6 y™u ô[kELkku økwýku¥kh
3:4 Au íkku íku çktLkuLkk ½™V¤Lkku økwýku¥kh ÚkkÞ.
2 22
ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤  2 r  2   14  14 «Úk{ Lk¤kfkhLkwt ½™V¤ : çkeò Lk¤kfkhLkwt ½™V¤
7
  r12 h1 :  r22 h2 42  3 : 62  4 48 :144 1: 3
 1232 Mku.{e.3
61. yuf ÷tçk½Lk çkkuûkLke ºký çkkswykuLkk ûkuºkV¤ yLkw¢{u 120 Mku.{e.2,
2 22 72 Mku.{e.2 y™u 60 Mku.{e. Au íkku íkuLkwt ½™V¤ Mku.{e.3 ÚkkÞ.
fw÷ MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤  3  r  3   14  14
7
l  b  120, b  h  72, h  l  60
1848
 (l  b) (b  h) ( h  l )  120  72  60
54. ÷kfzkLkk yuf xwfzkLke ÷tçkkE 9 Mku.{e. Ãknku¤kE 5 Mku.{e. y™u òzkE
3 Mku.{e. Au. òu 1 ½Lk Mku.{e. ÷kfzkLkwt ðsLk 9 økúk{ nkuÞ íkku íkuLkwt fw÷  l 2  b 2  h 2  518400
ðsLk økúk{ ÚkkÞ.  l  b  h  720
÷kfzkLkwt ½™V¤ l  b  h  9  5  3  135 ½™ Mku.{e.  ½LkV¤  720
÷kfzkLkwt ðsLk  135  9  1215 økúk{ 62. yuf Mk{½™Lke yufçkkswLke Ãkrhr{rík 20 Mku.{e. Au íkku íkuLkwt ½™V¤
55. yuf ÷tçkÄLk ½kíkwLkku xwfzku 48 Mku.{e. × 11 Mku.{e. × 8 Mku.{e. Mku.{e.3
{kÃkLkku Au íkuLku ykuøkk¤e 16 Mku{e ÔÞkMkLkku Lk¤kfkh çkLkkðeyu íkku
20
Lk¤kfkhLke ô[kE Mku.{e. ÚkkÞ. Ãkrhr{rík  4  l 20  4  l  l l  5
4
÷tçk½Lk ½LkV¤Lkwt = Lk¤kfkhLkwt ½™V¤
½™V¤  l 3  53  125
22
48  11 8  88 h 63. çku þtfwLke rºkßÞk 2:5Lkk «{ký{kt yLku ô[kE 5:2 Lkk «{ký{kt Au
7
íkku íku{Lkk ½™V¤Lkwt «{ký ÚkkÞ.
48  11 8  7
h   21 Mku.{e. 1 2 1 2
22  8  8 ½™V¤ «{ký   r1 h1 :  r2 h2
3 3
56. 28 Mku.{e. ô[kE y™u 6 Mku{e rºkßÞkLkk Lk¤kfkhLku rÃkøkk¤e íku{ktÚke
1.5 Mku.{e. ÔÞkMk Ähkðíke fux÷e økku¤eyku çkLku ?  22  5 : 52  2  20 : 50  2 : 5
Lk¤kfkhLkwt ½™V¤  n  økku¤eLkwt ½™V¤ 64. 0.88 ½.{e. ÷ku¾tzLkk xwfzk{ktÚke 14 {e ÷tçkkE y™u 2 Mku.{e. ÔÞkMkLkk
fux÷k ÷ku¾tzLkk Mk¤eÞk çkLku ?
22 4 15 15 15 22
 6  6  28  n     
7 3 20 20 20 7 22 1 1
0.88  n     14
7 100 100
6  6  28  3  20  20  20
n
4  15  15  15 88  100  100
  n 200  n
100  44
n  1792 økku¤eyku çkLku
sðkçk : 200 Mk¤eÞk çkLku.
57. çku Mk{½LkLkk ½™V¤Lkwt «{ký 27:1 íkku çkkswykuLkwt «{ký
65. yuf Lk¬h yÄoøkku¤kLkwt fw÷ Ãk]cV¤ 462 Mku.{e.2 Au íkku íkuLkwwt ½™V¤
ÚkkÞ.
Mku.{e.3
l13 : l23  27:1  l1 :l2  3:1
2 22 2
58. yuf Mk{½LkLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ 1944 Au íkku íkuLkwt ½™V¤ Ãk]cV¤  3 r  462  3  r
7
ÚkkÞ.
Mk{½™Lke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ 462  7
  r 2 7  r
 6l 2 1944  6l 2 3  22
324  l 2 , l  18 ½™V¤
151
66. yuf yÄoøkku¤kfkh ÃkkýeLke xktfeLke ytËhLke rºkßÞk 2.1 {e Au íkku íku ðÄw «uõxeMk {kxuLkk Ëk¾÷kyku :
xktfe{kt ÷exh Ãkkýe Mk{kÞ. 01. òu fkuE ðøkoLku [kh økýku fhe íku Ãkrh[kÃke ðøko íkÚkk ykÃku÷ ðøkoLkwt
2 3 2 22 21 21 21 ûkuºkV¤ Lkwt «{ký þwt nþu ?
½™V¤   r     
3 3 7 10 10 10 (y) 1:4 (çk) 4:1
 19.404 ½.{e. (f) 8:1 (z) 16:1
 19404 ÷exh 02. ðøkoLke çkkswyku {kÃkðk{kt 5% Lke ðÄw ¼w÷ ÚkkÞ Au íkku ykÃku÷
67. òu çku ½LkLkk Ãk]cV¤kuLkku økwýku¥kh 9:4 Au íkku íku{Lkk ½™V¤kuLkku økwýku¥kh ûkuºkV¤{kt ð]ÂæÄLkk xfk fux÷k nþu ?
ÚkkÞ.
(y) 10¼ % (çk) 25%
çkkswykuLkku økwýku¥kh  3: 2
(f) 5½ % (z) 10%
 ½LkV¤kuLkku økwýku¥kh  27 :8
68. yuf Lk¤kfkhLke rºkßÞk yLku ô[kE Mkh¾k Au òu Lk¤kfkhLkku ÔÞkMk 03. 12 Mku.{e. çkkswðk¤k yuf ½LkÚke 4 Mku.{e. çkkswðk¤k fux÷k
2 Mku.{e. nkuÞ íkku. Lk¤kfkhLkwt ½™V¤ Mku.{e.3 ÚkkÞ. ½Lk çkLkkðe þfkÞ ?
(y) 54 (çk) 16
22 2 22 22
½™V¤   r  h   12  1   3.14 (f) 27 (z) 21
7 7 7
69. yuf þtfwLke ô[kE 1 Mku.{e. Au. òu yk þtfwLke rºkßÞk ô[kE fhíkkt 04. 3 Mku.{e. rºkßÞkðk¤k yuf økku¤kLku yuf Lk¤kfkh ðkMký, su{kt
ºkýøkýe nkuÞ íkku þtfwLkwt ½™V¤ Mku.{e.3 Úkkuzwt Ãkkýe ¼hu÷wt níkwt íku{kt {qfðk{kt ykðu Au. ðkMkýLke rºkßÞk
1 2 1 22 6 Mku.{e. Au. òu økku¤ku Ãkkýe{kt Ãkqhku zwçke òÞ Au íkku ÃkkýeLke
½™V¤   r h    3  3  1 MkÃkkxe fux÷e ðÄþu ?
3 3 7
(y) ¼ Mku.{e. (çk) ½ Mku.{e.
66 3
  9.43 yÚkðk 9 (f) 1 Mku.{e. (z) 2 Mku.{e.
7 7
70. yuf økku¤kLkwt ½™V¤ y™u íku{Lke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤Lkk {kÃk Mkh¾k 05. ÃkkýeLke yuf xktfe 25 {e ÷ktçke y™u 16 {exh Ãknku¤e Au
Au íkku ÔÞkMk ÚkkÞ. xktfeLkk íkr¤ÞkLku
1
{exh ykuAwt fhðk {kxu fkZe ÷uðk{kt ykðíkwt
2
4 ÃkkýeLkwt ykÞíkLk fux÷wt nþu.
  r 3  4 r 2  r  3  d  6
3 (y) 150 ½Lk {e. (çk) 200 ½Lk {e.
71. çku þtfwLkk ÃkkÞkLke rºkßÞkyku Mkh¾e Au. íku{Lke ºkktMke ô[kELkku økwýku¥kh
(f) 250 ½Lk {e. (z) 800 ½Lk {e.
3:4 Au íkku íku çku þtfwLke ð¢MkÃkkxeykuLkku økwýku¥kh Au.
06. ÃkkýeLke yuf ½™ykfkh xktfeLke ÷tçkkE 2 {exh Au. òu xktfe
  r1 l1 : r2 l2   x  3 :   x  4 3 : 4
ÃkkýeÚke yzÄe ¼he nkuÞ íkku xktfe{kt fux÷ku ÷exh Ãkkýe Au ?
72. yuf Lk¤kfkh y™u þtfwLke ð¢MkÃkkxeykuLkk ûkuºkV¤ Mkh¾k Au. òu (y) 2000 ÷exh (çk) 1100 ÷exh
íku{Lke rºkßÞkyku Mkh¾e nkuÞ íkku Lk¤kfkhLke ô[kE yLku þtfwLke ºkktMke
ô[kELkku økwýku¥kh Au. (f) 8000 ÷exh (z) 4000 ÷exh
07. 8 Mku.{e. rºkßÞkðk¤k fkuE økku¤kLku Ãkeøk¤kðeLku 2 Mku.{e.
h 1
 2 rh   rl 2h  l    h : l  1: 2 rºkßÞkðk¤e Lk¬h Ãkku÷kËLkk ËzkLke MktÏÞk fux÷e nþu ?
l 2
(y) 4 (çk) 16
73. suLkk ÃkkÞkLkwt ûkuºkV¤ 72 Mku.{e. nkuÞ y™u ô[kE 5 Mku.{e. nkuÞ
2
íkuðk þtfwLkwt ½™V¤ Mku.{e.3 (f) 32 (z) 64

08. fkuE þtfw ykfkhLkk ðkMký 14 Mku.{e. y™u Ÿ[kE 9 Mku.{e.
þtfwLkk ÃkkÞkLkwt ûkuºkV¤   r 2
yu{kt çkLku÷ çkhVLke ykÞíkLkLkku ÔÞkMk þwt nþu ?
72   r 2 (y) 162 (çk) 262 ½Lk Mku.{e.
1 2 1 (f) 362 ½Lk Mku.{e. (z) 462 ½Lk Mku.{e.
þtfwLkwt ½™V¤   r h   72  5  120 09. 4 Mku.{e. rºkßÞkðk¤k fkuE økku¤kLku ykuøkk¤e 2 Mku.{e.
3 3
rºkßÞkðk¤e fux÷e økku¤eyku çkLkkðe þfkÞ ?
74. 3 Mku.{e.2 fw÷ Ãk]cV¤ Ähkðíkk Lk¬h yÄoøkku¤kLkku ÔÞkMk
Mku.{e. ÚkkÞ. (y) 64 (çk) 44
(f) 8 (z) 6
yÄoøkku¤kLkwt Ãk]cV¤  3  r 2  3   3 r 2
l  r d  2
152
3 25. Zktf¤kðk¤k yuf Lk¤kfkh xktfkLke rºkßÞk 2.1 {exh yLku
10. yuf xktfe ¼køk ÃkkýeÚke ¼hu÷ku Au. 21 r÷xh Ãkkýe fkZe
4
ô[kE 2.9 {exh Au. íkku íkuLke fw÷ MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ þkuÄku.
2
Lkkt¾ðkÚke xktfeLkku 5
¼køk ¼hu÷ku hnu Au. íkku xktfeLke Äkrhíkk 26. 20 Mku.{e. ô[kELkkt yLku 14 Mku.{e. ÔÞkMkLkk 50 Lk¤kfkh
(ûk{íkk) ÷exh{kt fux÷e nþu ? íkiÞkh fhðk fux÷k [ku.{e. Ãkíkhwt òuRyu ? yuf [ku.{e. ÃkíkhktLke
(y) 100 ÷exh (çk) 120 ÷exh ®f{ík Y. 200 nkuÞ íkku fux÷ku ¾[o ÚkkÞ ?
(f) 60 ÷exh (z) 50 ÷exh 27. yuf ÷tçk½LkLkkt Mku.{e.{kt Ãkrh{ký 20  15  10 nkuÞ
íkku ÷tçk½LkLkwt fw÷ ÃkwcV¤ fux÷wt ?
11. yuf {uËkLkLkwt ûkuºkV¤ 2800 ðøko {exh Au. íkuLkk Ãkh 2.5
Mku.{e. {kuxe {kxeLkwt Ãkz ÃkkÚkhðk {kxuLkku ¾[o 10.50 YrÃkÞk 28. yuf ½Lkkfkh ÃkuxeLke Ëhuf ½khLke ÷tçkkE 12 Mku.{e. Au. íkku íkuLkwt
«rík ½Lk {exhLkk ËhÚke fux÷wt Úkþu ? fw÷ ÃkwcV¤ fux÷wt ? ÃkkïoÃkwckuLkwt ûkuºkV¤ fux÷wt ?
(y) 735 (çk) 1000 29. þk¤kLkk «kÚkoLkk ¾tzLke ÷tçkkE 10 {exh Ãknku¤kE 8 {exh
(f) 500 (z) 900 yLku ô[kE 5 {exh Au. íku{kt (3  1.5) {e2 Lkkt çku çkkhýk
12. yuf ðíkwo¤kfkh çkkøkLke rºkßÞk 28 {exh Au. yk çkkøkLke Vhíku yLku (2  12) {e2 Lke [kh çkkheyku Au. «kÚkoLkkt ¾tzLke
íkkhLke ðkz fhðk 1 {exhLkk 5 Y. ÷u¾u fux÷k YrÃkÞk {swhe rËðk÷kuLku Äku¤ðkLkku ¾[o 1 [ku.{e.Lkk Y. 6 ÷u¾u fux÷ku ¾[o
[qfððe Ãkzu. ÚkkÞ ?
13. yuf ðíkwo¤kfkh ík¤kðLkku ÔÞkMk 133 {exh Au. ík¤kðLku Vhíku ðkz 30. 140 Mku.{e. ÷tçkkRðk¤k hku÷hLkku ÔÞkMk 80 Mku.{e. Au. òu
fhðkLkku ¾[o {exhLkk 5 YrÃkÞk ÷u¾u fux÷ku Úkþu ? h{íkLkk {uËkLkLku Mk{ík÷ çkLkkððk {kxu hku÷hLku 600 yktxk
14. 14 {exh ÔÞkMkðk¤k {uËkLkLkwt ûkuºkV¤ fux÷wt ÚkkÞ. {khðk Ãkzu, íkku fux÷k [ku.{e. s{eLkLku Mk{ík÷ çkLkkðe nþu ?
15. 49 {e. rºkßÞkðk¤e MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ fux÷wt ÚkkÞ. 31. yuf Lk¤kfkhLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ 3 6 9 6 Mku. { e. 2 Au.
16. yuf ÃkIzkLke rºkßÞk 35 Mku.{e. Au. 100 yktxk Vhu íkku fux÷wt òu Lk¤kfkhLke rºkßÞk 14 Mku.{e. nkuÞ íkku íkuLke ô[kE fux÷e ?
ytíkh fkÃkþu ? 32. Lk¤kfkhLke Ÿ[kE 28 Mku.{e. Au. òu íkuLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤
2
17. yuf ÃkIzkLkku ÔÞkMk 1.05 {exh Au. yk Ãkitzwt 33 rf.{e. ytíkh 2816 Mku.{e. nkuÞ, íkku íkuLkku ÔÞkMk þkuÄku ?
fkÃku íkku íku fux÷k yktxk VÞwO nþu ? 33. yuf Lk¤kfkhLke rºkßÞk yLku ô[kE Mkh¾k Au yLku íku 50 Mku.{e.
18. yuf ðíkwo¤kfkh {uËkLkLkku ÔÞkMk 42 {exh Au. íkku {uËkLkLkwt ûkuºkV¤ Au. Lk¤kfkhLkwt fw÷ ûkuºkV¤ þkuÄku ? (  3.14 ÷ ku)
fux÷wt ÚkkÞ ?
34. þtfwLke rºkßÞk yLku ºkktMke ô[kELkku økwýku¥kh 4 : 7 Au.
19. yuf ðíkwo¤Lke rºkßÞk 7 [ku.{e. Au. òu rºkßÞkLku çk{ýe fhðk{kt 2
ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ 792 Mku.{e. Au. íkku þtfwLke rºkßÞk þkuÄku
ykðu íkku ðíkwo¤Lkwt ûkuºkV¤ fux÷k [ku.{e. ÚkkÞ ?
? ... ô[kE þkuÄku ?
20. yuf Lk¤kfkhLkk ÃkkÞkLke rºkßÞk 14 {exh yLku ô[kE 20
35. 7 {exh rºkßÞkðk¤ku yLku 24 {exh ô[kEðk¤ku þtfw
{exh Au, íkku Lk¤kfkhLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ þkuÄku.
ykfkhLkku íktçkw çkLkkððk {kxu 2 {exh ÃkLkkðk¤wt fux÷k {exh
21. 8 Mku.{e. çkkswðk¤k çku ½Lk Mkh¾e heíku òuzkÞ Au. Ãkrhýk{e
fkÃkz òuRyu ?
½™V¤ Ãk]cV¤ Lke[uLkk{ktÚke fÞwt nþu ?
36. ÃkkÞkLke rºkßÞk 7 Mku.{e. yLku ô[kE 24 Mku.{e. nkuÞ, íkuðe
(y) 650 (çk) 640
þtfw ykfkhLke òufhLke 15 xkuÃkeyku çkLkkððk {kxu sYhe
(f) 690 (z) 670
fkøk¤Lkwt ûkuºkV¤ þkuÄku.
22. Lk¤kfkh r[{LkeLkku ÔÞkMk 2 {exh yLku ô[kR 7 {exh Au.
37. yuf çktÄ þtfwLke ºkktMke ô[kE íkuLkkt ÃkkÞkLke rºkßÞk fhíkk Mkkík
yk [e{LkeLku çknkhÚke htøkðkLkku ¾[o Ëh [ku.{e.Lkkt Y. 160
økýe Au. òu ÃkkÞkLke rºkßÞk 3 Mku.{e. nkuÞ íkku fw÷ Ãk]cV¤ þkuÄku.
÷u¾u fux÷ku ÚkkÞ ?
íkr¤Þkðk¤k yuf Lk¤kfkhLke rºkßÞk 7 {e. yLku ô[kR 50 (  3.14 ÷ ku)
23.
{e. Au. íkku íkuLkwt ûkuºkV¤ fux÷wt ÚkkÞ ? 38. 282.60 {exh2 fkÃkz{ktÚke 4 {exh ô[kR yLku 3 {exh
24. yLkks ¼hðkLkkt yuf Zktfýkðk¤k Lk¤kfkhLkku ÔÞkMk 1 {exh yLku rºkßÞk nkuÞ íkuðk fux÷kt þtfw ykfkhLkkt íktçkwyku çkLkkðe þfkÞ ?
ô[kE 2.5 {exh Au. yk ÃkeÃkLke MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ þkuÄku ? (  3.14 ÷ ku)
(  3.14 ÷ ku)
153
39. çktÄ yÄoøkku¤kfkhLke fw÷ MkÃkkxeLkwt Ãk]cV¤ yLku økku¤kLke (f) π rºk2  Ÿ[kE (z) π  rºk  Ÿ[kE
ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤Lkku økwýku¥kh 25 : 108 Au. íkku íku{Lke 50. 50 Mku.{e. rºkßÞkLkk ÃkkÞkðk¤e xktfe{kt 2 {exh Ÿ[kE MkwÄe
rºkßÞkykuLkku økwýkfkh þkuÄku. Ãkkýe ¼hu÷ Au, íku{ktÚke 10 ÷exhLkk fux÷k fuLk ¼he þfkÞ ?
40. yuf økku¤ku, yuf Lk¤kfkh yLku yuf þtfwLke rºkßÞk Mkh¾e Au (y) 2000 (çk) 100
yLku ô[kE Ãký Mkh¾e Au, íkÚkk rºkßÞk yLku Ÿ[kE Mkh¾k Au (f) 157 (z) 1570
íkku íku{Lke ð¢MkÃkkxeLkkt ûkuºkV¤Lkku økwýku¥kh þkuÄku.
51. 1 r÷xh = ............. ½LkMku{e
41. Lk¤kfkh yLku þtfwLke rºkßÞkyku Mkh¾e Au. çktLkuLke ð¢MkÃkkxeLkkt
(y) 10 (çk) 100
ûkuºkV¤ Ãký Mkh¾k Au. Lk¤kfkhLke ô[kE íku þtfwLkkt ºkkMke ô[kE
fhíkkt fux÷k økýe nþu ? (f) 1000 (z) 10,000
42. yuf Lk¬h yÄoøkku¤kLkwt fw÷ ÃkwcV¤ 462 Mku.{e.2 Au. íkku íkuLke 52. 1 ½Lk {exh = ........... r÷xh.
rºkßÞk þkuÄku ? (y) 10 (çk) 100
43. økku¤kLkwt ½LkV¤ íkuLke ð¢MkÃkkxeLkk ûkuºkV¤Lkk {kÃk fhíkk ......
(f) 1000 (z) 10,000
økýwt nkuÞ Au.
53. 1 ½Lk r{xh = ............ rf÷ku r÷xh.
r
(y) 4
(çk) 4  r2 (y) 10 (çk) 100
r 2 (f) 1000 (z) 1

(f) 3 (z) r
4 54. 10 {exh ÷ktçkk yLku 8 {exh Ãknku¤k Äkçkk{kt 6 MkuÂLx{exh
44. yuf rËðk÷Lke ô[kE, Ãknku¤kELke 5 økýe íkÚkk ÷tçkkE, ðhMkkË Ãkzu íkku Äkçkk{kt fux÷k ÷exh Ãkkýe Ãkzâwt fnuðkÞ ?
Ãknku¤k™e 8 økýe Au, òu íku rËðk÷Lke ½™V¤ 5000 ½Lk (y) 48 ÷exh (çk) 480 ÷exh
{exh Au. íkku íkuLke Ãknku¤kE þkuÄku. (f) 48000 ÷exh (z) 4800 ÷exh
(y) 5 {exh (çk) 20 {exh
55. yuf Lk¤kfkhLke ÃkkÞkLke rºkßÞk 14 Mku.{e. Au yLku Ÿ[kR 15
(f) 15 {exh (z) 13 {exh
Mku.{e. Au, íkku íkuLkwt ½LkV¤ fux÷wt ÚkkÞ ?
45. yuf Lk¤kfkhLke rºkßÞk yLku Ÿ[kELkku økwýku¥kh 5 : 7 yLku íkuLkwt
(y) 9240 ½Lk Mku.{e. (çk) 8250 ½Lk Mku.{e.
½LkV¤ 550 Mku.{e.3 nkuÞ íkku íkuLke rºkßÞk ......... Mku.{e. nkuÞ.
(f) 7240 ½Lk Mku.{e. (z) 6240 ½Lk Mku.{e.
(y) 5 (çk) 7
56. Ã÷kÂMxfLke Lk¤kfkh xktfeLkk ÃkkÞkLkku ÔÞkMk 70 Mku.{e. Au yLku Ÿ[kR
(f) 10 (z) 6
2 {exh Au íkku yk xktfe{kt ðÄw{kt ðÄw fux÷k Ãkkýe Mk{kR þfu ?
46. 5.6 {exh ÔÞkMkLkk yuf fqðkLke ôzkE 25 Mku.{e. ðÄkhðk{kt (y) 760 (çk) 860
ykðu íkku fux÷k ½Lk {exh {kxe Lkef¤u ?
(f) 770 (z) 870
(y) 616 (çk) 61.6
57. yuf YrÃkÞkLkk rMk¬kLkwt ½LkV¤ þkuÄðkLkwt Mkqºk ........... Au ?
(f) 6.16 (z) 0.616
(y) 2 rh (çk) 2 r
47. 1 {exh ÷tçkkE, 1 {exh Ãknku¤kE yLku 1 {exh ŸzkE xktfe{kt
(f)  r 2 (z)  r 2 h
.......... r÷xh Ãkkýe Mk{kÞ.
58. íkktçkkLkku 8 Mku.{e. ÷ktçkku ðkÞh suLkku ÔÞkMk 1 Mku.{e. Au, íkuLku
(y) 10,000 (çk) 100
økh{ fheLku ¾U[ðkÚke 18 {exh íkkh{kt Ãkrhý{u Au, íkku yk
(f) 1 (z) 1000 íkkhLkku ÔÞkMk fux÷k mm nþu ?
48. 1 {exh ÷ktçkk, 1 {exh Ãknku¤k yLku 10 {exh Ÿzk ¾kzk{kt 1 2
........ r÷xh «ðkne Mk{kÞ. (y) (çk)
2 3
(y) 100 (çk) 10 4 3
(f) (z)
(f) 1000 (z) 10,000 3 4
Lk¤kfkhLkwt ½LkV¤ þkuÄðkLkwt Mkqºk Lke[uLkk{ktÚke õÞwt Au ? 59. yuf Lk¤kfkh Úkkt¼÷kLkk ð¢¼køkLkwt ûkuºkV¤ 528 {exh2 Au
49.
íkÚkk íkuLkwt ½™V¤ 2772 ½™ {exh Au. íkku Úkkt¼÷kLke ô[kE
(y) π rºk2 (çk) 2π rºk  Ÿ[kE
154
fux÷e Au.
(y) 10.5 (çk) 7.5 {e.
(f) 8 {e. (z) 5.25 {e.
60. ½LkLkk Ãk]cLkwt fw÷ ûkuºkV¤ 294 Mku{e2 Au íkku íkuLkwt ½™V¤ Au.
(y) 340 Mku.{e.3 (çk) 343 Mku.{e.3
(f) 320 Mku.{e.3 (z) 298 Mku.{e.3
61. òu fkuE økku¤kLkk ½™V¤Lku íkuLkk Ãk]c ûkuºk V¤Úke rð¼kSík
fhkÞ íkku Ãkrhýk{ 27 Mku.{e. «kó ÚkkÞ Au íkku økku¤kLke
rºkßÞk Au.
(y) 9 Mku.{e. (çk) 27 Mku.{e.
(f) 81 Mku.{e. (z) 243 Mku.{e.
: sðkçkku :
1. (z) 16:1 , 2. (y) 10¼ % , 3. (f) 27 , 4. (f) 1 Mku.{e.
5. (çk) 200 ½Lk {e., 6. (z) 4000 ÷exh, 7. (z) 64, 8. (z)
462 ½Lk Mku.{e., 9. (f) 8 , 10. (f) 60 ÷exh, 11. (y) 735 ,
12. 880 Y., 13. 2090 Y., 14. 154 [ku . {exh, 15.
7546 [ku.{e., 16. 220 {exh, 17. 10,000 , 18. 1368

[ku.{e., 19. 616 [ku.{e., 20. 12320 [ku.{e., 21. (çk)
640, 22. 7040 Y., 23. 2354 [ku.{e., 24. 9.42 [ku.{e.,
25. 66 [ku.{e., 26. 4.4 [ku.{e., 880 Y., 27. 1300

[ku.{e.2, 28. 864 Mku.{e.2, 576 [ku.Mku.{e., 29. 930 Y.,
30. 2112 {e2, 31. 42 Mku.{e., 32. d  32 Mku.{e., 33.

31400 Mku. {e. 2 , 34. ( r  12 c.m., l  21 c.m.) , 35.
275 {exh, 36. 8250 Mku.{e.2, 37. 226.28 Mku.{e.2, 38.

1
íktçkwLke MktÏÞk 6 , 39. (5:9) , 40. 4:3:1 , 41. økýe, 42.
2
r
4.7 Mku.{e., 43. (f) 3 , 44. (y) 5 {exh, 45. (y) 5 , 46.
(f) 6.16 , 47. (z) 1000 , 48. (z) 10,000 , 49. (f) π
rºk2  Ÿ[kE, 50. (f) 157 , 51. (f) 1000 , 52. (f) 1000 ,
53. (z) 1 , 54. (z) 4800 ÷exh, 55. (y) 9240 ½Lk Mku.{e.,
2
56. (f) 770 , 57. (z)  r 2 h , 58. (çk) 3 , 59. (f) 8 {e.,
60. (çk) 343 Mku.{e.3, 61. (f) 81 Mku.{e.
155
29. økrýík rðþu òýðk suðwt
¼khíkLkkt ©uc økrýík þk†e ykÞo¼è (R.Mk. 476) ÚkÞk.
• ykÞo¼èLkku sL{ rð¢{ Mktðík 533, R.Mk. 476, økk{ Ãkxýk • ©e hk{kLkwsLkLke 125{e sL{sÞtrík rLkr{¥ku ¼khík Mkhfkhu
(Ãkkx÷eÞwøk) fwMkw{Ãkwh R.Mk. 2012Lkkt ð»koLku økrýík ð»ko íkhefu WsððkLkwt ònuh fhu÷
Au.
• ykÞo¼èLkk MkkiÚke «rMkØ økútÚkLkwt Lkk{ ‘ykÞo¼èeÞ’ Au. yk
økútÚk Mkqºk þi÷e{kt Au. Mkqºk þi÷e yux÷u yuf s &÷kuf{kt økrýíkLkkt rðïLkk økrýíkþk†eyku íkÚkk íku{Lke þkuÄku
Ãkkt[ rLkÞ{kuLkku Mk{kðuþ ÚkkÞ Au. • ßnkuLk LkurÃkÞh - R.Mk. 1550{kt sL{. {hý íkk. 4-4-1667,
• ykÞo¼è rºkfkuýr{ríkLkk Ãký þkuÄf Au. yurzLkçkøko
• ykÞo¼è Ãknu÷k økrýík¿k níkk, su{ýu økrýík{kt  Lkku WÃkÞkuøk 17{e MkËe{kt Mkki«Úk{ ÷½wøkwýf rðþuLkku ÏÞk÷ hsq fÞkuo.
fÞkuo níkku. π = 3.1416 ®f{ík ykÃke. • nuLkhe rçkúøMk - sL{ Vuçkúwykhe-1561 $ø÷uLz{kt, {]íÞw
• ykÞo ¼èu  , þtfw, ðíkwo¤Lkkt Mkh¤ Mkqºkku ykÃÞkt. suÚke íku{Lkwt íkk. 26-1-1663
ûkuºkV¤ Mkh¤ heíku òýe þfkÞ. ÷½wøkwýfLke {ËËÚke {kuxe {kuxe MktÏÞkLke økýíkhe Mkh¤
• ¼khíku Mkki«Úk{ Akuzu÷k WÃkøkúnLkwt Lkk{ ‘ykÞo¼è’ Au. çkLkkðe.
• yÇÞkMk - Lkk÷tËk rðï rðãk÷Þ økrýík þk†e - ¼kMfhk[kÞo
• ‘Ãk]Úðe økku¤ Au, ÃkkuíkkLke ÄheLke ykMkÃkkMk Vhu Au íkuÚke s rËðMk- sL{ : R.Mk. 1114, {]íÞw : R.Mk. 1185, sL{ MÚk¤ : r÷ßs÷
hkík ÚkkÞ Au.’ Mkki«Úk{ yLkw{kLk fhLkkh ykÞo¼è níkk. rçkz, rs. rçkòÃkwh, fýkoxf
• rnLËw Ãkt[ktøk íkiÞkh fhðk{kt ykÞo¼èLkku økútÚk WÃkÞkuøk{kt ÷uðkÞ • íkuyku «¾h økrýíkþk†e yLku ßÞkurík»k þk†e níkk.
Au. • ¼kMfhk[kÞoLkkt rðãkøkwhw yLku rÃkíkk {nuïh níkk.
•  yu ¼q¤¼qík heíku økúef çkkhk¾zeLkku 16 (Mkku¤{ku) yûkh • Ãkwºke - ÷e÷kðíkeLkk Lkk{u ytføkrýíkLkwt ÃkkXâ ÃkwMíkf Au. su{kt
Au. Mkkhýeyku MktÏ Þk «ýk÷e, ykf Ãkrhf{o, r¼Òk, þqL Þ,
©e rLkðkMk hk{kLkwsLk rðhkþe, ©uZe, ûkuºkr{rík, r[rík, ff{, AkÞk, fwxwf yLku
ytfÞkþ Au.
• sL{ 22-12-1887, íkkr{÷LkkzwLkkt fwt¼fkuý{T økk{{kt, íkk÷wfku
Rhkuz • ‘0’ Ãkh ÔÞkÃkf rððu[Lk fhu÷k Au.
• rÃkíkk - ©erLkðkMk ykÞtøkh • fkÃkzLke ËwfkLk • ¼khík Mkhfkhu ÃkkuíkkLkk ¼qr{Ëþof ytíkrhûkÞkLkLku ‘¼kMfh-
2’Lkwt Lkk{ ykÃku÷ Au.
• {kíkk - fku÷{B{k÷ • ÄkŠ{f, øk]neýe
ÞwÂõ÷z - ¼qr{ríkLkkt {q¤ík¥ðkuLkku þkuÄf
• R.Mk. 1911{kt hk{kLkwsLkLkwt 14 ÃkkLkkLkwt þkuÄÃkºk yLku 9 «&™
þkuÄ - Ãkrºkfk{kt «fkrþík ÚkÞk. íkuÚke Y. 75Lke rþ»Þð]r¥k yu{Lku • sL{ : R.Mk. Ãkqðuo 330, yuÚkuLMk{kt
rðï rðãk÷Þ{ktÚke {¤íke níke. • ¼qr{ríkLku rð»kÞ íkhefu {kLÞíkk ykÃke.
• Ãkkuíku þkuÄu÷k økrýíkLkkt Mkqºkku - «&™ îkhk, rðï«rMkØ økrýíkLkkt • «u{uÞku yLku Mkkrçkíkeyku íkfoþwØ çkLkkÔÞk.
«kæÞkÃkf ©e ò. yu[. nkze yLku ©e su. R. r÷x÷ðwzLku • ®çkËw , hu¾ k, Mk{ík÷ su ðk {q¤ ¼q í k yLÞku Lke Mkt fÕÃkLkk
{kufÕÞk. Mk{òððk «ÞíLk fÞkuo.
• rLkÄLk 32 ð»koLke W{hu, íkk. 26-4-1920 • ÞwÂõ÷zLkwt {wÏÞ fk{ - íkuLkkt ÷¾kýku ‘{q¤ík¥ðku’ ‘Elements’Lkkt
• R.Mk. 1700Lkk yhMkk{kt $ø÷uLzLkkt økrýíkþk†eyku  Lku Lkk{Úke yku¤¾kÞ Au yLku íku ËwrLkÞkLke çkÄe {wÏÞ ¼k»kkyku{kt
ÞwrLk .... ðzu Ëþkoðíkk níkk. íkuLkk ¼k»kktíkh ÚkÞk Au.
• R.Mk. 1859{kt çkuLòr{Lk rÃkÞMko Lkk{Lkk «kuVuMkhu ÃkkELke • ßÞkuso fuLxh - (1845 - 1918 A.D.)
Mkt¿kk  ykÃke. • øký rMkØktíkkuLke ÃkkÞkYÃk MktfÕÃkLkk ykÃke s. íkk. 3-3-1845,
• ‘þqLÞ’Lkk rð¼ksLkLke rÚkÞhe ykÃke. MkUx ÃkuxMkoÃkøko (hrþÞk), {]íÞw 6-1-1918 (s{oLke)
• rð¼ksLkLkku rMkØktík ykÃÞku. • ytfkuLke rLkò ®f{ík, MÚkkLk®f{ík....
• furBçkús rðï rðãk÷Þ{kt fw÷ 24 þkuÄ-rLkçktÄ íkiÞkh fÞko. • yuf{Lkkt MÚkkLk{kt ytfkuLke rLkS ®f{ík yLku MÚkkLk®f{ík nt{uþk
• R.Mk. 1919{kt ÞwhkuÃkÚke ¼khík Ãkhík VÞkO. Mkh¾e nkuÞ Au.
• 5 ð»koLkkt økk¤k{kt ÞwhkuÃkLkk Mkk{rÞfku{kt 21 rLkçktÄ «fkrþík • 0 þqLÞLke rLkS ®f{ík yLku MÚkkLk®f{ík nt{uþk Mkh¾e nkuÞ
174
Au. • yufkfe øký - su øký{kt yuf s ½xf nkuÞ íkuLku yufktfe øký fnu
• rLkS ®f{íkLku ËkþorLkf ®f{ík yÚkðk ÃkkuíkkLke ®f{ík Ãký Au. =
fnuðkÞ Au.
• þqLÞ yLku «kf]ríkf MktÏÞkyku {¤eLku Ãkqýo MktÏÞkyku çkLku Au. • n MkÇÞ Ähkðíkk øký {kxu WÃkøkýkuLke MktÏÞk 2 n
• Ãkqýo MktÏÞkyku yMktÏÞ Au. • yrhõíkøký - ¾k÷e Lk nkuÞ íkuðku.
• þqLÞ yu MkkiÚke LkkLke Ãkqýo MktÏÞk Au. • çku yrhõík øký A yLku B {kxu A  B = θ íkku çktLku
• þqLÞ yu ½Lk ÃkqýkOf fu Éý ÃkqýkOf LkÚke. øký A yLku B ÃkhMÃkh y÷øk øký Au.
• Ãkqhf øký : fkuRÃký øký A {kxu, Mkkðorºkf øký  {kt nkuÞ.
0 MktÏÞk
• =0 = yLktík  Ãkhtíkw øký A {kt Lk nkuÞ íkuðk ík{k{ ½xfkuÚke çkLkíkk økýLku
MktÏÞk 0
A Lkku Ãkqhføký fnu Au.
• fkuRÃký ½Lk ÃkqýkOf yu Éý ÃkqýkOf yLku þqLÞ fhíkk {kuxe nkuÞ
Au. A Lkkt Ãkqhf økýLku  ËþkoðkÞ Au.
• þqLÞ yu Éý ÃkqýkOf fhíkk {kuxku yLku ½Lk ÃkqýkOf fhíkk LkkLkku Α1 = x / x  , x  A
nkuÞ Au.
• çkÄk s þwØ yÃkqýkOfku 0 Úke {kuxk yLku 1 Úke LkkLkk nkuÞ Au.  A  A1 = 
• þqLÞLkku ÔÞMík LkÚke.
A  A1 = 
ÃkqýkOf MktÏÞkLkk økwýÄ{kuo
(A1 )1 = A
• su çku ÃkqýkOf MktÏÞkykuLkku Mkhðk¤ku þqLÞ ÚkkÞ íkku íku çktLku
MktÏÞkyku yufçkeòLkk rðhkuÄe ÃkqýkOf fnuðkÞ. • Ãkqhf økýLkku Ãkqhføký yux÷u øký Ãkkuíku.
• ÃkqýkOf MktÏÞk{kt þqLÞ, ÄLk MktÏÞk yLku Éý MktÏÞkLkku Mk{kðuþ økrýík rðþu òýðk suðwt
ÚkkÞ Au.
• huLku ‘Ë’ fkíkuo Lkk{Lkkt økrýík¿kyu Þk{¼qr{rík rðfMkkðk.
• þqLÞLkku fkuRÃký ÃkqýkOf MkkÚkuLkku økwýkfkh þqLÞ s ÚkkÞ Au.
• ÚkuÕMkLku ¼qr{ríkLkkt «ýuíkk fnu Au.
• fkuRÃký Ãkq{kOf MktÏÞkLkku 1 MkkÚku økwýkfkh fhíkkt Ãkrh{k{ íkuLke
• ÃkkÞÚkkøkkuhMku ÚkuÕMkLkkt MkkiÚke ÏÞkíkLkk{ rðãkÚkeo níkk.
íku s MktÏÞk {¤u Au. yk{ 1 yu økwýkfkh {kxu íkxMÚk MktÏÞk Au.
• ¼khík suðk WÃk¾tz{kt nzÃÃkk yLku {kunuLòu ËhkuLkkt yðþu»kku
• Mkhðk¤k - çkkËçkkfe {kxu íkxMÚk MktÏÞk 0 Au.
ÃkhÚke òýðk {¤u Au fu R.Mk. 300 Ãkqðuo ¼qr{ríkLkku çknku¤ku
• Ãkqýoðøko MktÏÞkLkk yuf{Lkk ytfku 0, 1, 4, 5, 6, 9 Au. WÃkÞkuøk ÚkÞku nþu.
• Ãkqýoðøko MktÏÞk{kt yuf{Lkkt MÚkkLku 2, 3, 7, 8 ykðíkk LkÚke. • {kunuLòu Ëhku Lkøkh {kxu çkLkkðu÷e $xkuLke ÷tçkkR - Ãknku¤kE
½Lk yLku ½Lk{q¤ yLku ô[kELkku økwýku¥kh yLkw¢{u 4 : 2 : 1 níkku.
(1) su MktÏÞkykuLkkt yuf{Lkku yuf 1, 4, 5, 6, 9, 0 Au. íku{Lkku ½Lk • çkkuÄkÞLk Mkq÷çkkMkqºk MkkiÚke «kr[Lk Au.
fhðkÚke {¤íke MktÏÞkykuLkkt yuf{Lkku ytf yLkw¢{u 1, 4, 5, • Mkq÷çkkMkqºkLkwt MksoLk R.Mk. Ãkqðuo 800-500Lkkt økk¤k{kt ÚkÞwt.
6, 9 yLku 0 s nkuÞ Au. • ykÞo ¼è, çkúñ økwó k, ¼kMfhk[kÞo ðøkuhu yu ¼q r{ríkLkku
(2) su MktÏÞkLkk yuf{Lkku yuf 2 nkuÞ Au. íku{Lkku ½Lk fhðkÚke {¤íke rðfkMk{kt Vk¤ku ykÃku÷ Au.
MktÏÞkLkk yuf{Lkku yuf 8 {¤u yLku 8 nkuÞ íkku 2 {¤u, 3 nkuÞ • ©eÞtºk{kt ytËhku ytËh økqtÚkkÞu÷k 09 Mk{ rî¼ws fkuýkuLkwt
íkku 7 {¤u yLku 7 nkuÞ íkku 3 {¤u. MktÞkusLk Au, íku 43 WÃk rºkfkuýku çkLkkðu Au.
(3) Lke[u ykÃku÷ Ãkqý o½Lk MktÏÞkLkk yuf{Lkkt yuf Lkk ykÄkhu • RrsóðkMke yLku ðurçk÷kuLkðkMkeykuyu Võík WÃkÞkusLk {kxu
½Lk{q¤Lkk yuf{Lkku yuf õÞku nkuÞ ? ¼qr{ríkLkku WÃkÞkuøk fÞkuo.
6859, 1331, 64000, 12167, 15625, 13824, 4096, • økúeðkMkeykuyu íkfoÞwõík fkhýku ykÃkðkLke heíkLkku ÃkkÞku LkkÏÞku.
140608 ¼kir{ríkf ÃkËkÚkkuo Ãkrh{ký
øký Ãkrh[Þ ®çkËw yufÃký Lkrn
• øký yÔÞkÏÞkrÞík ÃkË Au. hu¾k 1
• ¾k÷e øký - yuf Ãký MkÇÞ ðøkhLkkt økýLku (rhõíkøký) Mktfuík MkÃkkxe (Mk{ík÷) 2
- or  ½Lk 3
175
Ëk¾÷kyku 107  fhkuz
(1) òu yuf Mkh¾k Ãkkt[ fkuÚk¤k{kt fw÷ 100 rf.økúk. {{hk Mk{kÞ, 108  Ëþ fhkuz (yçkwoË)
íkku ykð ykX fkuÚk¤k{kt fw÷ fux÷k rf.økúk. {{hk Mk{kÞ ?
109  yçks (ð]LË)
(160 rf.÷ku.)
(2) yuf Mkh¾k [kh çkkuõMk{kt 240 Lktøk Mkkçkw Au, íkku ºký çkkuõMk{kt 1010  ¾ðo
fux÷k nþu ? (180)
1011  rLk¾ðo
(3) ÃkwMíkf AkÃkíkkt yuf {þeLkLku ÃkwMíkfLkkt [kh ÃkkLkkt AkÃkíkkt 15
r{rLkx ÷køku Au. òu ÃkwMíkf 400 ÃkkLkkLkwt nkuÞ íkku yk¾wt ÃkwMíkf 1012  {nkÃkã
AkÃkíkkt fux÷ku Mk{Þ ÷køku. (25 f÷kf) 1013  þtfw
(4) yuf ¼kusLkk÷Þ{kt hnu÷ yLkks 140 {kýMkkuLku 25 rËðMk
1014  s÷rÄ
[k÷u íkux÷wt Au. Ãkhtíkw yk yLkks 35 rËðMk [k÷u Au. íkku
¼kusLkk÷Þ{kt fux÷kt {kýMkku nþu ? (100) 1015  ytíÞ
(5) hkník Vtz{kt 1500 {kýMkkuLku Vtz ðnu[íkkt ËhufLku 120 Y. {¤u 1016  {æÞ
Au. òu yk Vtz 900 {kýMkkuLku ðnU[ðk{kt ykðu íkku ËhufLku fux÷k
YrÃkÞk {¤þu ? (200 Y.) 1017  ÃkhkÄo
(6) yuf þk¤k{kt 81 rðãkÚkeoykuLku [kuf÷ux ðnU[íkkt ËhufLku 6 1051  MkðoMkk
[kuf÷ux {¤u Au. òu yk s sÚÚkku 54 rðãkÚkeoLku ðnU[ðk{kt
ykðu íkku Ëhuf rðãkÚkeoLku fux÷e [kuf÷ux {¤u ? (9)
1052  rð¼wíktøk{k
(7) yuf ðøko{kt 15 Ãkkx÷eyku Au. Ëhuf Ãkkx÷e Ãkh 4 rðãkÚkeoyu 1053  íkÕ÷ûkýk
çkuMku Au. òu rðãkÚkeoykuLke MktÏÞk íkux÷e s nkuÞ yLku 12 10 yçks = 1 Ãkðo
Ãkkx÷eyku nkuÞ íkku Ëhuf Ãkkx÷e Ãkh fux÷k rðãkÚkeoLku çkuMkðwt
Ãkzþu ? (5) 100 yçks = 1 rLk¾ðo
(8) 80 frzÞkyku, 80 rËðMk{kt 80 {fkLkku çkLkkðu Au íkku yuf 1000 yçks = 1 {nkÃkÄ
frzÞku yuf {fkLk fux÷k rËðMk{kt çkLkkðu ? (80) ykx÷wt ÞkË hk¾ku
(9) Lke[uLke MktÏÞkyku «{ký{kt Au, íkku xLke ®f{ík þkuÄku.
• 1 yu rðrþü MktÏÞk Au. su yrð¼kßÞ Ãký LkÚke fu rð¼kßÞ
(1) 25 : 10 : : 50 : x (2) x : 8 : : 9 : 72 Ãký LkÚke.
(3) 2 : x : : 14 : 49 (4) 3 : 21 : : x : 35 • 2 yu MkkiÚke LkkLke yrð¼kßÞ MktÏÞk Au.
• ¾heËLkkh yLku ðu[LkkhLkku MktÃkfo fhkðe ykÃkLkkh ÔÞÂõíkLku • 4 yu MkkiÚke LkkLke rð¼kßÞ MktÏÞk Au.
Ë÷k÷ fnuðkÞ.
• 2 yu yuf{kºk çkufe yrð¼kßÞ MktÏÞk Au.
• Ë÷k÷Lku ykÃkðe Ãkzíke hf{Lku Ë÷k÷e fnuðkÞ.
• ‘0’Lkk ÔÞMíkLkwt yÂMík¥ð LkÚke.
• Ë÷k÷e yu yuf «fkhLke ¾hkòík Au.
• fkuRÃký MktÏÞkLku ‘0’ ðzu ¼køke þfkÞ Lkrn.
• VAT - Value added Tax.
• økwýkfkh yu ÃkwLkhkðíkeo Mkhðk¤ku Au.
òýðk suðwt • ¼køkkfkh yu ÃkwLkhkðíkeo çkkËçkkfe Au.
100  yuf{ • ‘1’yu Ëhuf MktÏÞkLkku yðÞð Au yLku íku LkkLkk{kt LkkLkku yðÞð
Au.
101  Ëþf
• Ëhuf MktÏÞk Ãkkuíku ÃkkuíkkLkku yðÞð Au yLku íku {kuxk{kt {kuxku
10  Mkku / þíkf
2
yðÞð Au.
103  nòh • 1 Úke 50 MkwÄe{kt fw÷ 15 yrð¼kßÞ MktÏÞkyku Au.

• 1 Úke 100 MkwÄe{kt fw÷ 25 yrð¼kßÞ MktÏÞkyku Au.
10 4  ËMk nòh (yÞwík)
• 1 Úke 100 MkwÄe{kt ykðíke yrð¼kßÞ MktÏÞkyku yk «{kýu
10  ÷k¾ (rLkÞwík)
5
Au. 2, 3, 5, 7, 11, 13, 17, 19, 23, 29, 31, 37, 41, 43,
47, 53, 59, 61, 67, 71, 73, 79, 83, 89, 97
106  Ëþ ÷k¾ («Þwík)
176
• çku fu íkuÚke ðÄw yrð¼kßÞ MktÏÞkykuLkku økw.Mkk.y. 1 Au. 1 1
• çku fu íku Ú ke ðÄw yrð¼kßÞ Mkt Ï Þkyku L kku ÷.Mkk.y.yu •  0.25  0.50
4 2
MktÏÞkykuLkk økwýkfkh {¤íke MktÏÞk Au.
• yuf s ðíkwo¤{kt yMktÏÞ rºkßÞkyku {¤u Au. 3 1
 0.75  0.33
• ðíkwo¤Lkk çkÄk s ÔÞkMk ðíkwo¤Lkk fuLÿ{ktÚke ÃkMkkh ÚkkÞ Au. 4 3
• ðíkwo¤Lke {kuxk{kt {kuxe Sðk yux÷u ðíkwo¤Lkku ÔÞkMk. 2
 0.67
• ÔÞkMk yu çku rºkßÞkLkku Þkuøkøký Au. Ãkhtíkw çku rºkßÞkLkku Þkuøkøký 3
ÔÞkMkLk Úke.
• 1 Úke 10Lkku Mkhðk¤ku 55 •
1 Úke 25Lkku Mkhðk¤ku 325
177
hku{Lk yLku yhurçkf MktÏÞkyku
I ....... 1 V ...... 5 IX .... 9 XIII .. 13 XVII 17 XXX 30 C ...... 100 DC ... 600
II ...... 2 VI .... 6 X ...... 10 XIV .. 14 XVIII 18 XL ... 40 C C ... 200 DCC 700
III ..... 3 VII ... 7 XI .... 11 XV ... 15 XIX .. 19 L ...... 50 CD ... 400 CM .. 900
IV..... 4 VIII .. 8 XII ... 12 XVI .. 16 XX ... 20 XC ... 90 D ...... 500 M ..... 1000
íkku÷{kÃkLkk rðrLk{Þ Ëh
1 #[ = 2.54 MkuÂLx{exh 1 yufh = 4840 [kuhMk ðkh 10 r{÷eøkúk{ = 1 MkuÂLxøkúk{
1 MkuÂLx{exh = 0.39 #[ 1 økwtXk = 121 [kuhMk ðkh 10 MkuÂLxøkúk{ = 1 zurMkøkúk{
1 Vqx = 0.3048 {exh 1 íkku÷k = 11.664 økúk{ 10 zuMkeøkúk{ = 1 økúk{
1 {exh = 3.28 Vqx 1 ykitMk = 31.103 økúk{ 10 økúk{ = 1 zufkøkúk{
1 {kE÷ = 1.61 rf÷ku{exh 16 ykitMk = 1 ÃkkWLz 10 nuzxkuøkúk{ = 1 rf÷kuøkúk{
1 rf÷ku{exh = 0.62 {kE÷ 28 ÃkkWLz = 1 õðkxoh 100 rf÷kuøkúk{ = 1 ÂõðLx÷
1 ÃkkWLz = 0.45 rf÷kuøkúk{ 4 õðkxoh = 1 ntzÙðux 1000 rf÷kuøkúk{ = 1 {urxÙf xLk
1 rf÷kuøkúk{ = 2.21 ÃkkWLz 20 ntzÙðux = 1 xLk 1 rf÷kuøkúk{ = 1000 økúk{
1 rÃkLx = 0.57 r÷xh 1 {kE÷ = 1760 ðkh 1 yufh = 404.7 [ku.{exh
1 r÷xh = 1.76 rÃkLx 1 he{ = 500 fkøk¤ 1 [ku {kE÷ = 2.599 [ku.rf.{e.
1 økì÷Lk = 4.546 r÷xh 1 økì÷Lk Ãkkýe = 10 þuh 1 [ku ðkh = 0.836 [ku.{exh
1 r÷xh = 0.22 økì÷Lk 1 økì÷Lk ÃkuxÙku÷ = 8 þuh 1 [ku #[ = 6.451 [ku.Mku{e.
1 rf÷ku{exh = 0.6214 {kE÷ 1 økì÷Lk fuhkuMkeLk = 8 rÃkLx 1 [ku Vqx = 929.0 [ku.Mku{e.
1 {kE÷ = 1609 {exh 1 rËðMk = 24 f÷kf 1 ½LkVqx = 0.02832 ½Lk{exh
1 Vqx = 12 #[ 1 f÷kf = 60 r{rLkx 1 ½Lk{exh = 35.3146 ½LkVqx
1 ðkh = 3 Vqx 1 zÍLk = 12 Lktøk 1 YrÃkÞku = 100 ÃkiMkk
1 V÷kuoøk = 220 ðkh 1 økúkuMk = 12 zÍLk 1 ðkh = 0.914 {exh
1 {kE÷ = 5280 Vqx 1 yufh = 0.405 nuõxh
yðksLke ËwrLkÞk
yðks yu yrík Mkqû{ ftÃkLkku Au fu su nðk yLku çkeò ÃkËkÚkkuo{ktÚke ÃkMkkh ÚkE þfu Au. yðksLke íkeðúíkk zuMkeçk÷ (db){kt
{kÃkðk{kt ykðu Au. 130 db Úke ðÄkhu íkeðúíkk Ähkðíkkt yðksLkku ftÃkLkku {kLkðeLkk fkLkLku LkwfMkkLk ÃknkU[kze þfu Au.
ïkMkkuïkMk 10 db çk¤fku h{u íÞkhu 60-80 db íkwVkLk 110 db

ð]ûkku{kt Vtfkíkku ÃkðLk 20 db ðuõÞq{ Âõ÷Lkh 80 db hkuf BÞwrÍf 120 db
fkLk{kt økýøkýkx 20-30 db xÙkrVfLkku ½kU½kx 60-90 db nðkE WœÞLk 90-120 db
½rzÞk¤Lke rxfrxf 30 db MÃkkuxoMk fkh 80-95 db suxLke WzkLk 120 db
hurzÞku{kt ðkøkíkwt Mktøkeík 50-60 db nuðe xÙf xÙkrVf 90-100 db sux yuÂLsLk 140 db
{kuxuÚke ðkíkku fhðe 60 db {kuxuÚke hurzÞku ðøkkzðku 100 db yðfkþÞkLk 140-170 db
ykìrVMk{kt yðks 60 db {kuxhMkkEf÷ 105 db
178
11. MkkËwÔÞks
{wÆ÷ : 4800  17  9
fkuEÃký WÄkh ykÃkðk{kt ykðu÷ hf{Lku {wÆ÷ fnu Au. 
100  2  4
ÔÞks :
WÄkh ykÃku÷ hf{ Ãkh {¤íke ykðfLku ÔÞks fnu Au. I  918 Yk.
ÔÞks{wÆ÷ : heík Lkt. 2 :
fkuE [ku¬Mk Mk{Þu ÔÞks y™u {wÆ÷ MkkÚku ykÃkðk{kt ykðu Au íkuLku MkkËwÔÞks (I) ykÃku÷ nkuÞ íku ÃkhÚke {wÆ÷ (P), ÔÞksLkku Ëh (R) y™u
ÔÞks{wÆ÷ fnu Au. Mk{Þ (N) þkuÄðk.
Lke[uLkk þçËkuLku ykÃkýu æÞkLku ÷Eþwt.
P = {wÆ÷ (Principal) I  100 I  100
{wÆ ÷ ( P)  Mk{Þ ( N ) 
S.I = MkkËwÔÞks (Simpal Interest) RN PR
A = ÔÞks {wÆ÷ (Amount)
R = ÔÞksLkku Ëh (Rate of Interest) I  100
N,T = Mk{Þ (Time) ÔÞksLkku Ëh ( R ) 
PN
heík Lkt. 1 :
WËk.: (i) Yk. 450 Lkwt 4.5% ÷u¾u fux÷k ð»koLkwt MkkËwÔÞks Yk. 81
MkkËwÔÞks yÚkðk ÔÞks{wÆ÷ þkuÄðwt.
ÚkkÞ ?
{w
Æ÷ ( P)  ÔÞksËh ( R)  Mk{Þ ( N ) P = 450 Yk. R = 4.5%
MkkËwÔÞks 
100 I = 81 Yk. N=?
I  100 81100 10
PRN N 
I PR 45  450
100
ÔÞks {wÆ÷ = ÔÞks + {wÆ÷ N  4 ð»ko
AIP (ii) Yk. 12500 Lku 4 ð»ko {kxu fux÷k xfk ÔÞksLkk Ëhu {qfíkk
Yk. 15500 ÚkkÞ ?
2
WËk.: (i) Yk. 68000 Lkwt 16 % ÷u¾u 9 {kMkLkwt MkkËwÔÞks þkuÄku. P = 12500 Yk. N = 4 ð»ko
3 I = 15500 – 12500 Yk.
P  68000 I = 3000 Yk. R=?
9 3 I  100 3000  100
N  9 {kMk  ð»ko  ð»ko R  6 %
12 4 PN 12500  4
2 50 (iii)fE hf{Lkwt 5% ÷u¾u 2 ð»koLkwt MkkËwÔÞks Yk. 132 ÚkkÞ?
R  16 %  %
3 3 R = 5% N = 2 ð»ko
PRN I = 132 Yk. P=?
I
100 I  100 132  100
P 
68000  50  3 RN 5 2

100  3  4 P  1320 Yk.
I  8500 Yk.
heík Lkt. 3 :
1 fkuE hf{ y{wf ð»ko{kt ykx÷e çkLku y™u çkeò y{wf ð»ko{kt íku hf{
(ii) Yk. 4800Lkwt 8 % ÷u¾u 2 ð»ko 3 {kMkLkwt MkkËwÔÞks ykx÷e çkLku íkku íku hf{ fE nþu yÚkðk ÔÞksLkku Ëh fÞku nþu íku þkuÄðwt.
2
þkuÄku. WËk.: (i) fkuE hf{ MkkËkÔÞksu 3 ð»ko{kt Yk. 815 ÚkkÞ Au y™u 4
ð»ko{kt Yk. 854 ÚkkÞ Au íkku íku hf{ fE nþu?
P  4800 Yk. N = 2 ð»ko 3 {kMk
ÔÞks{wÆ÷ = {wÆ÷ + ÔÞks
1 17
R8 % % 
9 815  x  3 ð»koLkwt ÔÞks ... (i)
ð»ko
2 2 4 854  x  4 ð»koLkwt ÔÞks ... (ii)
PRN 1 ð»koLkwt ÔÞks = 854 - 815 = 39
I
100
72
 3 ð»koLkwt ÔÞks  3  39  3  117 x 2  36
Mk{e (i) {kt ®f{ík {qfíkkt,
x6
815  x  117  x  815  117  698
6 ð»ko ÃkAe ÷kuLk [qfðe nþu.
«uõxeMk {kxuLkk Ëk¾÷kyku :
01. Yk. 4800 Lkwt 8.5%Lkk Ëhu 2 ð»ko y™u 3 {kMkLkwt MkkËwÔÞks fux÷w 07. sÞk 12%Lkk ËhÚke 3 ð»ko {kxu MkkËwÔÞksu ÷kuLk çkUf ÃkkMkuÚke ÷u Au
ÚkkÞ ? íkuýu 3 ð»koLkk ytíku ÔÞks Yk. 5400 [qfðu Au íkku íkuýu fux÷e hf{
P  4800 ÷kuLk ÷eÄe nþu ?
R  8.5% 5400  100
P
3 9 12  3
N 2 
12 4 P  15000
4800  85  9 15000 Yk. hf{ ÷kuLk ÷eÄe nþu.
I
100  10  4
08. yuf hf{Lkwt 9% ÷u¾u 5 ð»koLkwt MkkËwÔÞks Yk. 4016.25 ÚkkÞ Au
I  918 íkku íku hf{ þkuÄku.
1 4016.25  100
P
02. Yk. 16800 Lkwt 9 {kMkLkwt 6 ÷u¾u MkkËwÔÞks fux÷w ÚkkÞ? 100  9  5
4
16800  25  3 P  8925 Yk.
I
100  4  4
09. Yk. 800 ºký ð»ko {kxu MkkËkÔÞksu {qfíkk 956 Ãkhík {¤u Au. òu
I  787.5 ÔÞks Ëh{kt 4% Lkku ðÄkhku fhðk{kt ykðu Au íkku ºký ð»ko ÃkAe
03. hksuþ Yk. 5000, 2 ð»ko {kxu 2% Lkk Ëhu MkkËkÔÞksu ÷kðu Au fux÷e hf{ Ãkhík {¤u ?
íkÚkk sÞuþ íku s hf{ íkux÷e s {wËTík {kxu 6 1 4 %Lkk Ëhu ÷kðu Au íkku 156 100
R
fkuLku ykuAw ÔÞks ¼hðwt Ãkzu ? fux÷w ? 800  3
5000  2  4 R  6.5%
hksuþ, I  I  400
100 ÔÞksLkku Ëh 4% ðÄkhíkkt Lkðk Ëh = 10.5%
5000  2  25 800  105  3
sÞuþ, I  I  625 I
4  100 100  10
hksuþLku 225 Yk. ykuAw ÔÞks ¼hðw Ãkzu. I  252 Yk.
05. Yk. 1600 Lkwt 2 ð»ko 4 {kMkLkwt ÔÞks Yk. 252 Au íkku ÔÞksLkku A PI
Ëh fux÷ku nþu ?  800  252
4 1 7 A  1052 Yk.
N 2 2 
12 3 3 ºký ð»ko ÃkAe 1052 Yk. Ãkhík {¤u
252  100  3 10. òu Yk. 64 y{wf xfkLkk Ëhu ÔÞksu {qfíkk 2 ð»koLkk ytíku Yk.
R 83.20 Ãkhík {¤u Au. íkku íkus Ëhu Yk. 86 Lku 4 ð»ko {kxu
1600  7
MkkËkÔÞksu {qfíkk fux÷e hf{ Ãkhík {¤u ?
R  6.75%
I  83.20  64
06. heLkk Yk. 1200 ÷kuLk ÷u Au íkuLkku ÔÞksËh yLku Mk{Þ Mkh¾k Au. òu
I  19.20
íkuýeyu ÔÞks Ãkuxu Yk. 432 [qfðu Au íkku fux÷k Mk{Þ ÃkAe íkuýeyu
÷kuLk [qfðe nþu ? 1920  100
R
N Rx 100  64  2
432  100 R  15%
x
1200  x nðu P  86, R  15, N  4 {kxu I  ?
432  100 86  15  4
x2  I
1200 100
73
I  51.60 2 ð»koLkwt MkkËw ÔÞks = Yk. 200
A PI {wË÷  720  200
 86  51.60 P  520 Yk.
A  137.60 Yk.
15. yuf hf{ 2 ð»ko{kt MkkËkÔÞksu Yk. 1760 ÚkkÞ Au. 5 ð»ko{kt
11. fkuE hf{Lkwt 6% Lkk Ëhu 6 {rnLkk y™u 9 {rnLkkLkk ÔÞksLkku
økwýku¥kh fux÷ku ? 2000 Yk. ÚkkÞ Au íkku {wËT÷ þkuÄku.
Äkhku fu fkuE yuf hf{ 100 Au. 3 ð»koLkwt MkkËwÔÞks  2000  1760  240 Yk.
6 {rnLkkLkwt ÔÞks :  1 ð»koLkwt MkkËw ÔÞks = Yk. 80
2 ð»koLkwt MkkËw ÔÞks = Yk. 160
100  6  1
I {wËT÷  1760  160
100  2
P  1600 Yk.
I  3 Yk.
1
9 {rnLkkLkwt ÔÞks : 16. yuf hf{Lkwt 1 ð»koLkwt MkkËwÔÞks íku hf{Lkwt 9 Au y™u íkuLkk ÔÞksËh{kt
I
100  3  6
I  4.5 Yk. 3% Lkku ðÄkhku fhðk{kt ykðu íkku ÔÞksËh fux÷ku Úkþu.
100  4
ÔÞksLkku økwýku¥kh  3 : 4.5  30 : 45  2 : 3 Äkhku fu hf{ x Au
12. Lkhuþ y{wf hf{ 11 ð»ko {kxu MkkËkÔÞksu ÷kðu Au òu ÔÞksLkku Ëh x
«Úk{ ºký ð»ko {kxu 9% íÞkh ÃkAeLkk 5 ð»ko {kxu 13% yLku AuÕ÷u  ÔÞks  Au
9
5% ÔÞksËh økýíkk fw÷ ÔÞks 8560 Yk. ÚkkÞ Au íkku hf{ fE nþu ?
Äkhku fu {wËT÷ x Au. PRN
I
100
x  3  9 x  5  13 x  3  5
    8560 x x  R 1
100 100 100 
9 100
27 x 65 x 15 x
    8560 100
100 100 100  R
9
107 x
  8560  R  11.11%
100
3% Lkku ðÄkhku fhíkk ÔÞksËh 14.11% ÚkkÞ.
8560  100
x 
107 17. fkuE Ãký hf{ 12 ð»ko{kt fux÷k xfk ÔÞksLkk Ëhu çk{ýe Úkþu.
 x  8000 Yk. PRN P R N

I P
100 100
{wËT÷ 8000 Yk. ÚkkÞ
13. yuf hf{Lkwt 5% ÷u¾u 8 ð»koLkwt MkkËw ÔÞks 840 Y. Au. íkku íkus hf{Lkwt P  100 1
R R8 %
5 ð»koLkwt MkkËwÔÞks íku s nkuÞ íkku ÔÞksLkku Ëh fux÷ku ÚkkÞ ? P  12 3
840  100 18. ðkŠ»kf fux÷k xfk MkkËkÔÞksLke hf{ 10 ð»ko{kt yu {q¤ hf{Lke
P
58
2
P  2100 Yk. ÚkkÞ ?
5
840  100 2 PRN

R I P I
5  2100 5 100
R  8% 2 P PR  10

14. yuf hf{Lkwt 2 ð»koLkwt MkkËwÔÞks Yk. 720 íkÚkk 5 ð»koLkwt Yk. 1020 5 100
Au. íkku íku hf{ þkuÄku. 2  P 100
3 ð»koLkwt MkkËwÔÞks = 1020 - 720 = 300 Yk. R   R  4%
5  P  10
 1 ð»koLkwt MkkËw ÔÞks = Yk. 100
74
19. 10 Y.Lkwt 4 {kMkLkwt ÔÞks 100 ÃkiMkkLkk 3 ÃkuMkk çkhkçkh Au íkku 8. 800 YrÃkÞkLkk 3 ð»ko{kt MkkÄkhý ÔÞksLke r{©ÄLk 920
ÔÞks þkuÄku. YrÃkÞk ÚkE òÞ Au. òu ÔÞksLkku Ëh 3% ðÄe òÞ íkku r{©ÄLk
4 1 þwt Úkþu ?
P  10 Yk. N  fkuE hf{Lkwt 10% ÔÞksLkk Ëhu 5 íkÚkk 3 ð»koLkkt MkkËk ÔÞksLkwt
12 3 9.
ytíkh 180 YrÃkÞk Au íkku íku hf{ þkuÄku.
R  100 ÃkiMkkLkk 3 ÃkiMkk
10. òu fkuE hf{ MkkÄkhý ÔÞksLkk Ëh Úke 2 ð»ko{kt 5184 YrÃkÞk
 3%
íkÚkk 3 ð»ko{kt 5832 YrÃkÞk ÚkE òÞ Au. íkku íku hf{ fux÷e nþu ?
10  3  1
I I  0.1 Yk. 11. MkkÄkhý ÔÞks Ãkh s{k fhkÞu÷ hf{ 2 ð»ko{kt 2800 YrÃkÞk
100  3
y™u 5 ð»ko{kt 3250 YrÃkÞk ÚkE òÞ Au. íkku ÔÞksLkk ËhLke
20. fkuE hf{ 12% ÷u¾u MkkËkÔÞksu fux÷k ð»ko{kt çk{ýe ÚkkÞ? xfkðkhe þkuÄku.
Äkhku fu fkuE hf{ 100 YrÃkÞk Au. 12. 5000 YrÃkÞkLkwt 2% ÷u¾u 3 ð»koLkwt MkkËw ÔÞks fux÷wt ?
13. yuf ðuÃkkhe íkk. 5-6-2012 Lkk hkus þhkV ÃkkMkuÚke ÔÞksu ÷eÄu÷e
N ð»ko{kt íku 200 Yk. ÚkkÞ Au.
hf{ íkk. 14-8-2012 Lkk hkus Ãkhík fhu Au, íkku ðuÃkkheyu fux÷k
N ð»koLkwt ÔÞks = 100 Yk.
rËðMkLkwt ÔÞks [qfÔÞwt nþu ?
100  100 (y) 68 (çk) 71
N
100  12 (f) 74 (z) 70
1 14. Y. 15,000 yuf T.V. nóuÚke ¾heËðk {kxu Y. 6000
N  8 ð»ko = 8 ð»ko 4 {kMk hkufzk yLku ÃkAe Y. X Lkku yuf yuðk {krMkf Mkkík nók [qfððkLkk
3
nkuÞ íkku ............. YrÃkÞk ÔÞks [qfÔÞwt økýkÞ.
21. 15 ð»ko{kt fux÷k xfk ÔÞksLkk Ëhu fkuE Ãký hf{ [kh økýe ÚkkÞ ? (y) 7X - 9000 (çk) 15000 - 7X
(f) 9000 - 7X (z) 9000 + 7X
300 100
R R  20% 15. fR hf{Lkwt 10 xfk ÷u¾u 10 ð»koLkwt ÔÞks Y. 10 ÚkkÞ Au ?
100 15
(y) Y. 100 (çk) Y. 10
22. yuf hf{Lkwt 6 ð»ko{kt ÔÞks {qzeLkwt yzÄw ÚkkÞ Au íkku ÔÞksËh þkuÄku. (f) Y. 1000 (z) Y. 110
16. Y. 6000 Lkwt 8 xfk ÷u¾u MkkËk ÔÞksu 3 ð»koLkwt ÔÞks {wÆ÷ fux÷wt
50  100 1
R R8 % ÚkkÞ ?
100  6 3
(y) 7140 (çk) 7240
ðÄw «uõxeMk {kxuLkk Ëk¾÷kyku : (f) 7340 (z) 7440
1. fkuE hf{ MkkÄkhý ÔÞksLkk Ëhu WÄkh ÷uðk{kt ykðu su 10 ð»ko 17. Y. 15,000 Lku 8 ð»ko {kxu MkkÄkhý ÔÞks Ãkh ÷økkðkÚke Y.
ytík{kt {q¤ hf{Úke çku økýe ÚkE òÞ íkku ðkŠ»kf ÔÞksLke xfkðkhe 25,800 ÚkR òÞ Au. ðkŠ»kf ÔÞks Ëh nþu ?
þkuÄku.
1
2. òu 1200 YrÃkÞk MkkÄkhý ÔÞksÚke 4 ð»ko{kt ÔÞks {wËT÷ (y) 5 % (çk) 9 %
2
1440 YrÃkÞk ÚkE òÞ Au. íkku ÔÞksLkku ðkŠ»kf Ëh þwt Au. (f) 10 % (z) 11 %
3. 10% ðkŠ»kf ÔÞks Lkk ËhÚke 600 YrÃkÞk Ãkh MkkÄkhý ÔÞks 18. Y. 16,000 Lkwt Mfwxh nóuÚke ¾heËðk Y. 6000 hkufzk [qfððk
fux÷k Mk{Þ{kt 300 YrÃkÞk ÚkE sþu ? Ãkzu Au yLku ÃkAe Y. X Lkku yuf yuðk {krMkf ºký nók [qfððkLkk
4. fkuE MktÏÞk MkkÄkhý ÔÞks Ëh Úke 20 ð»ko{kt ºký økýe ÚkkÞ Au nkuÞ, íkku ÔÞksLke hf{ Y. ...... ÚkkÞ.
íkku ÔÞksLkku Ëh þkuÄku. (y) 3x - 6000 (çk) 6000 - 3x
fkuE hf{Lkwt MkkÄkhý ÔÞks 4 ð»ko{kt hf{Lkkt
1
¼køk Au. íkku (f) 3x - 1000 (z) 3x - 10,000
5. 5
19. su hf{ ÔÞksu {qfðk{kt fu ÷uðk{kt ykðu íkuLku þwt fnu Au ?
ÔÞksLkku Ëh þkuÄku. (y) {wÆík (çk) {wË÷
6. 500 YrÃkÞkLkk 5% Lkk ðkŠ»kf MkkÄkhý ÔÞksLkk ËhÚke fux÷k (f) ÔÞks{wÆ÷ (z) ÔÞks
Mk{Þ{kt ÔÞks YrÃkÞk 50 Úkþu. 20. Ä]ðeçkuLk 6000 YrÃkÞk 5 xfkLkk ÷u¾u 3 {kMk {kxu Mknfkhe
7. fkuE ÔÞÂõík yu MkkÄkhý ÔÞks Ãkh çku ð»ko {kxu 20000 YrÃkÞk çkuLf{kt {qfu Au íku{Lku {wÆíkLku ytíku ÔÞks Mkrník fw÷ fux÷k YrÃkÞk
{¤þu ?
WÄkh ÷eÄk çku ð»koLkk ytík{kt íkuLku ÔÞks Mkrník 24800 YrÃkÞk
(y) Y. 6075 (çk) Y. 7065
ykÃkðkLkk níkk íkku ðkŠ»kf ÔÞksLkku Ëh Au.
(f) Y. 8075 (z) Y. 5075
75
21. Äkhku fu y{wf YrÃkÞk 12 ð»kuo çk{ýk ÚkkÞ íkku íkuLkk «ríkð»ko ÔÞksLkku 34. h{uþu Y. 8000, 6.5 % Lkkt Ëhu 1 ð»ko 9 {kMk {kxu MkkËk ÔÞksu
Ëh fux÷ku Úkþu ? çkUf{kt {wõÞk íkku {wÆíkLkkt ytíku h{uþLku fux÷e hf{ {¤þu ?
(y) 10.5 xfk (çk) 10 xfk (y) 910 (çk) 8910
(f) 8.33 xfk (z) 6.51 xfk (f) 8190 (z) 190
22. MkkËk ÔÞksu Y. 2000 Lkwt 5 ð»koLkwt ÔÞks{wÆ÷ 2600 Y. Au. òu 35. yuf ½zeÞk¤Lke hkufz ðu[ký ®f{ík Y. 1525 Au. nÃkíkkÚke
ÔÞksLkku Ëh 3 xfk ðÄkhu nkuík íkku ÔÞks{wÆ÷ fux÷k YrÃkÞk ÚkkÞ. ¾heËLkkhLku ¾heËíke ð¾íku Y. 1000 hkufzk yLku Y. 600 Lkku
(y) 3080 (çk) 2900 yuf {krMkf nóku ykÃkðku Ãkzu Au, íkku ðuÃkkhe Y. .............. ÔÞks
(f) 3000 (z) 3380 ÷u Au.
23. {wÆík {kxu ðÃkhkíkku Mktfuík = ............. (y) 525 (çk) 25
(y) N (çk) R (f) 250 (z) 75
(f) I (z) P 36. yuf MfwxhLke hkufz ðu[ký ®f{ík Y. 40,000 Au, yÚkðk ¾heËíke
24. 4 xfk ÷u¾u fR hf{Lkwt 3 ð»koLkwt ÔÞks YrÃkÞk 96 ÚkkÞ ? ð¾íku Y. 25,000 hkufzk yLku 8000 Lkku yuf yuðk çku {krMkf
(y) 300 (çk) 400 nók ykÃkðkLkk Au , íkku nók - ÃkØrík{kt
(f) 600 (z) 800 Y. ...... ÔÞks [qfððwt Ãkzu.
25. yuf ÔÞÂõíkLku ½hLke {hk{ík {kxu Y. 20,000 Lkk 10 xfk ÷u¾u (y) 1500 (çk) 1000
2 ð»ko {kxu MkkËk ÔÞksu ÷eÄk íkku íku ÔÞÂõíkyu 2 ð»ko ÃkAe fw÷ (f) 150 (z) 2000
fux÷k YrÃkÞk [qfððk Ãkzu ? 37. yuf fBÃÞwxh hkufzuÚke ¾heËðk Y. 12,000 ykÃkðk Ãkzu Au
(y) 22,000 (çk) 23,0000 yÚkðk ¾heËíke ð¾íku Y. 7000 hku f zk yLku
(f) 25,000 (z) 24,000 Y. 3000 Lkku yuðk {krMkf çku nók ykÃkðkLkk nkuÞ Au, íkku nóuÚke
26. Y. 1100 Lkwt 5 xfk ÷u¾u 2 ð»koLkwt MkkËw ÔÞks fux÷wt ÚkkÞ ? ¾heËðk{kt Y. ........... ðÄkhu ykÃkðk Ãkzu Au.
(y) 90 Y. (çk) 100 Y. (y) 1500 (çk) 1000
(f) 110 Y. (z) 120 Y. (f) 150 (z) 2000
27. fkuR ÔÞÂõík y{wf hf{ çku ð»ko {kxu 25 xfkLkk ÔÞksu ÷R fw÷ 38. yuf ½rzÞk¤Lke hkufz ðu[ký ®f{ík Y. 8000 Au. nóuÚke ¾heËíkk
9000 YrÃkÞk [qfðu Au, íkku íkuýu fux÷e hf{ ÔÞksu ÷eÄe nþu ? 50 xfk hkufzk yLku çkkfeLke hf{ Y. 500 ÔÞks Mkrník çku
(y) 6000 (çk) 5000 Mkh¾k nók{kt [qfððkLke nkuÞ, íkku nókLke hf{ Y. .......... nkuÞ.
(f) 4000 (z) 3000 (y) 8500 (çk) 4000
(f) 4500 (z) 2250
28. 14 xfk MkkËk ÔÞksu ÷eÄu÷e hf{ [kh ð»ko ÃkAe Y. 11,700
Ãkhík fÞko íkku fux÷k Y. ÷kÔÞk nþu ? 39. yuf MkkÞf÷Lke hkufz ®f{ík Y. 1540 Au. nÃkíkkÚke ¾heËðk{kt
(y) 6000 (çk) 6500 ykðu íkku ¾heËíke ð¾íku Y. 400 hkufzk yLku Y. 625 Lkku yuf
yuðk çku nók [qfðíkk nókLke heík{kt ðuÃkkheyu fux÷k YrÃkÞk ðÄw
(f) 7000 (z) 7500
÷eÄk ?
29. 4 xfkLkk MkkËk Ëhu hf{ fux÷kt ð»kuo çk{ýe ÚkkÞ ? (y) Y. 130 (çk) Y. 110
(y) 25 ð»ko (çk) 5 ð»ko
(f) Y. 150 (z) Y. 1650
(f) 10 ð»ko (z) 20 ð»ko
30. Y. 500 çku ð»ko{kt 10 % ÷u¾u MkkËwt ÔÞks ............ ÚkkÞ.
(y) Y. 100 (çk) Y. 110
(f) Y. 120 (z) Y. 10
31. Y. 6000Lkwt 8 xfk ÷u¾u MkkËk ÔÞksu 3 ð»koLkwt ÔÞks{wÆ÷ fux÷wt
ÚkkÞ ?
(y) 7340 (çk) 7440 : sðkçkku :
(f) 7140 (z) 7240 (1) 10 % (2) 5 % (3) 5 ð»ko (4) 10% (5) 5% (6) 2 ð»ko
32. Y. 10, 000 Lkwt 15 xfk ÷u¾u A {kMkLkwt MkkËwt ÔÞks fux÷wt ÚkkÞ ? (7) 12% (8) 992 (9) 900 (10) 3888 (11) % (12) 300
(y) 550 (çk) 750 (13) z (14) y (15) çk (16) z (17) çk (18) z (19) çk (20)
(f) 850 (z) 870 y (21) f (22) çk (23) y (24) z (25) z (26) f (27) çk
(28) z (29) y (30) y (31) çk (32) çk (33) çk (34) çk
33. MkkËk ÔÞksu 8 xfk Y. 500 Lke hkþ Y. 660 fux÷k ð»kuo ÚkkÞ ?
(35) z (36) çk (37) çk (38) z (39) çk
(y) 3 ð»kuo (çk) 4 ð»kuo
(f) 2 ð»kuo (z) 5 ð»kuo
76
27. Mkt¼kðLkk
• «MíkkðLkk : 12 3
ykÃkýu Mkt¼kðLkk, þõÞíkk, íkf ðøkuhu þçËkuÚke Ãkrhr[ík Aeyu. ykÃkýu  P(A) = 
52 13
ßÞkhu fkuR Ãký ½xLkkLkk Ãkrhýk{ rðþu rLkrùík Lk nkuRyu íÞkhu ykÃkýu yk
(B) [kufxLkkt fw÷ 13 Ãk¥kkt Au. Äkhku fu, ½xLkk B : ‘ÃkMktË fhu÷ Ãk¥kwt
þçËkuLkku WÃkÞkuøk fheyu Aeyu. yk þçËku ½xLkk çkLkðkLke y[ku¬MkíkkLkku
[kufxLkwt Au.’ {kxu B WËT¼ððk {kxuLkkt Ãkrhýk{kuLke MktÏÞk 13 Au.
¼kMk Ëþkoðu Au.
ykËþo ÃkrhÂMÚkrík{kt ½xLkkykuLke rLkrùíkíkkLkwt {kÃk þkuÄðk ykÃkýu 13 1
 P(B) = 
‘Mkt¼kðLkk’ þçËLkku WÃkÞkuøk fheyu Aeyu. «Þkuøk yux÷u yuðe r¢Þk fu suLkk 52 4
fkhýu ykÃkýu [ku¬Mk Ãkrhýk{ {u¤ðe þfeyu Aeyu. ÞkáÂåAf «ÞkuøkLke (C) Äkhku fu, ½xLkk C : ‘ÃkMktË fhu÷ Ãk¥kwt yu¬ku LkÚke.’ íkku ½xLkk C :
ÃkqðoÄkhýkÞwõík yr¼øk{. «rþü yr¼øk{ ç÷uÍ ÃkkMf÷u (Blaize ‘ÃkMktË fhu÷ Ãk¥kwt yu¬ku Au.’ ÚkkÞ.
Pascal) íkÚkk ÃkqðoÄkhýkÞwõík yr¼øk{ R.Mk. 1937{kt fkuÕ{kuøkkuhkuðu {kxu C WËT¼ððk {kxuLkkt fw÷ Ãkrhýk{kuLke MktÏÞk 4 ÚkkÞ.
(Kolmogorov) hsq fÞkO. yk «fhý{kt ykÃkýu yk çktLkuLkku yÇÞkMk
4 1
fheþwt.  P(C') = 
52 13
• ÔÞkÏÞk :
Mkt¼kðLkkLke «rþü ÔÞkÏÞk yLkwMkkh ½xLkk ELke MkiØktríkf Mkt¼kðLkk  P(C) = 1 - P(C')
P(E) ðzu ËþkoðkÞ Au, íku Lke[u {wsçk ÔÞkÏÞkrÞík ÚkkÞ Au.
1 12
 1 
½xLkk E WËT¼ ððk {kxuLkk Ãkhrhýk{kuLke Mkt ÏÞk 13 13
P(E) =
«ÞkuøkLkk fw ÷ Ãkrhýk{kuLke MktÏ Þk (D) Äkhku fu, ½xLkk D : ‘ÃkMktË fhu÷ Ãk¥kwt fk¤k htøkLkku yu¬ku Au.’ {kxu
 Mk{íkku÷ ÃkkMkkLku WAk¤íkkt ykÃkýLku 6 Ãkrhýk{ {¤u Au, su 1, D WËT¼ððk {kxuLkkt fw÷ Ãkrhýk{kuLke MktÏÞk 2 (yux÷u fu VqÕ÷e
2, 3, 4, 5 yLku 6 Au. nðu «&™ ÚkkÞ fu ytf 7 ÃkkMkk Ãkh yÚkðk fk¤eLkku yu¬ku) Au.
{¤ðkLke Mkt¼kðLkk þwt ? 2 1
 P(D) = 
ÃkkMkkLke yuf Ãký çkksw Ãkh ytf 7 ytrfík fhu÷ Lk nkuÞ, {kxu ytf 52 26
7 {¤u íku Ãkrhýk{Lke MktÏÞk þqLÞ Au. çkeò þçËku{kt fneyu íkku 2. 400 M¢qLkk Ãkufux{kt 120 M¢q ¾k{eðk¤k Au. ÞkáÂåAf heíku ÃkMktË
ÃkkMkk Ãkh ytf 7 {¤u íku ½xLkk yþõÞ Au. fhu÷ M¢q ¾k{e ðøkhLkku nkuÞ íkuLke Mkt¼kðLkk þkuÄku.
0 Wfu÷ : ynª Ãkufux{kt fw÷ 400 M¢q Au. Äkhku fu, ½xLkk A : ‘ÃkMktË
{kxu P (ytf 7 {¤u) = = = 0 fhu÷ M¢q ¾k{e ðøkhLkku Au.’
6
{kxu, yþõÞ ½xLkkLke Mkt¼kðLkk þqLÞ ÚkkÞ. {kxu ½xLkk A WËT ¼ ððkLkkt fw ÷ Ãkrhýk{ku L ke Mkt Ï Þk
• [ku¬Mk ½xLkkLke Mkt¼kðLkk 1 Au.  400  120  280 ÚkkÞ.
• yþõÞ ½xLkkLke Mkt¼kðLkk 0 Au. 280
 P(A) =  0.7
• ½xLkk ELke Mkt¼kðLkk {kxu 0  P(E)  1 ÚkkÞ. 400
 su ½xLkk{kt Võík yuf s Ãkrhýk{ nkuÞ íku ½xLkkLku «kÚkr{f ½xLkk 3. Vq÷ËkLke{kt 5 ÷k÷, 2 Ãke¤k yLku 3 MkVuË økw÷kçk Au. íku{ktÚke yuf
fnu Au. «ÞkuøkLke ík{k{ «kÚkr{f ({q¤¼qík) ½xLkkykuLke økw÷kçk ÞkáÂåAf heíku ÃkMktË fhðk{kt ykðu Au íkku íku (A) ÷k÷
Mkt¼kðLkkykuLkku Mkhðk¤ku 1 ÚkkÞ. htøkLkwt (B) Ãke¤k htøkLkwt (C) MkVuË Lk nkuÞ íkuðk htøkLkwt nkuÞ íku ½xLkkLke
 økýíkhe fhu÷ Ëk¾÷k Mkt¼kðLkk þkuÄku.
1. Mkh¾e heíku [eÃku÷k 52 Ãk¥kkLkk Zøk{ktÚke yuf Ãk¥kwt ÞkáÂåAf heíku Wfu÷ : ynª Vq÷ËkLke{kt fw÷ 5  2  3  10 økw÷kçk Au.
ÃkMktË fhðk{kt ykðu Au. íkku íku Ãk¥kwt, (A) r[ºkðk¤wt nkuÞ (B) [kufxLkwt
(A) Äkhku fu, ½xLkk A : ÃkMktË fhu÷ økw÷kçk ÷k÷ htøkLkwt Au.
nkuÞ (C) yu¬ku Lk nkuÞ (D) fk¤k htøkLkku yu¬ku nkuÞ íkuLke Mkt¼kðLkk
{kxu ALku WËT¼ððk {kxuLkkt fw÷ Ãkrhýk{kuLke MktÏÞk 5 Au.
þkuÄku.
Wfu÷ : ynª Mkh¾e heíku [eÃku÷kt 52 Ãk¥kkLkk Zøk{ktÚke yuf Ãk¥kwt 5 1
 P(A) =   0.5
ÃkMktË fhðkLke ½xLkk Mk{Mkt¼kðe Au. 10 2
(A) ynª r[ºkðk¤kt 12 Ãk¥kkt Au (4 hkò, 4 hkýe, 4 økw÷k{). Äkhku (B) Äkhku fu, ½xLkk B : ÃkMktË fhu÷ økw÷kçk Ãke¤k htøkLkwt Au.
fu, ½xLkk A : ‘ÃkMktË fhu÷ Ãk¥kwt r[ºkðk¤wt Au.’ {kxu A WËT¼ððk {kxu BLku WËT¼ððk {kxuLkkt fw÷ Ãkrhýk{kuLke MktÏÞk 2 Au.
{kxuLkkt Ãkrhýk{kuLke MktÏÞk 12 Au. 2 1
 P(B) =   0.2
10 5
(C) Äkhku fu, ½xLkk C : ÃkMktË fhu÷ økw÷kçk MkVuË htøkLkwt LkÚke. ½xLkk ynª LkkuÄeyu fu ½xLkk B yu ½xLkk A WËT¼ðíke LkÚke íku Au.
CLke Ãkqhf ½xLkk ( P = 1 - P )(yux÷u fu C ) : ÃkMktË fhu÷  P(B) = P(A) = 1 - P(A) = 1 - 0.7 = 0.3
økw÷kçk MkVuË htøkLkwt Au. • ÞkuøÞ rðfÕÃk ÃkMktË fhe ¾k÷e søÞk Ãkqhku.
{kxu C WËT¼ððk {kxuLkkt fw÷ Ãkrhýk{kuLke MktÏÞk 3 Au. 1. yuf Mk{íkku÷ ÃkkMkkLku WAk¤íkkt {¤íkk yÞwø{ ytfku ÃkifeLkku ytf
3 yrð¼kßÞ MktÏÞk nkuÞ íkuLke Mkt¼kðLkk ......... Au.
 P(C) =  0.3
10 1 5
(y) (çk)
Ãkhtíkw  P(C) = 1 - P(C) = 1 - 0.3 = 0.7 3 6
4. ÃkkMkku yuf ð¾ík WAk¤ðk{kt ykðu Au, íkku ÃkkMkk ÃkhLkku ytf (A) 2 2
(f) (z)
yrð¼kßÞ MktÏÞk nkuÞ (B) ytf 2 yLku 5Lke ðå[u nkuÞ, (C) 3 5
Þwø{ ytf nkuÞ íkuLke Mkt¼kðLkk þkuÄku. sðkçk : (y)
Wfu÷ : ÃkkMkku yuf ð¾ík WAk¤ðk{kt ykðu Au, {kxu íkuLkkt Ãkrhýk{ku
1, 2, 3, 4, 5 yLku 6 Au. ynª rLkËþkoðfkþ U = 1, 2, 3, 4, 5, 6  n = 6
(A) Äkhku fu, ½xLkk A : ÃkkMkk ÃkhLkku ytf yrð¼kßÞ nkuÞ. yk
yrð¼kßÞ yÞwø{ ytf {¤u íkuðe ½xLkk A = 3, 5
«Þkuøk{kt 2, 3 yLku 5 yrð¼kßÞ MktÏÞkyku Au {kxu ½xLkk A
WËT¼ððk {kxuLkkt fw÷ Ãkrhýk{kuLke MktÏÞk 3 Au.  r=2
3 1 r 2 1
 P(A) =   P (A) =  
6 2 n 6 3
(B) Äkhku fu, ½xLkk B : ÃkkMkk ÃkhLkk ytfku 2 yLku 5Lke ðå[u nkuÞ. 2. Mkh¾e heíku [eÃku÷e 52 Ãk¥kkLke Úkkufze{ktÚke fkuRÃký çku Ãk¥kkt ÞkáÂåAf
2 yLku 5Lke ðå[uLkk ytfku 3 yLku 4 Au. {kxu ½xLkk B WËT¼ððkLkkt heíku ÃkMktË fhðk{kt ykðu, íkku çkÒku Ãk¥kkt hkò nkuÞ íkuðe Mkt¼kðLkk
fw÷ Ãkrhýk{kuLke MktÏÞk 2 ÚkkÞ. ............ Au.
2 1 1 5
 P(B) = 
6 3 (y) (çk)
221 6
(C) Äkhku fu, ½xLkk C : ÃkkMkk ÃkhLkku ytf Þwø{ MktÏÞk nkuÞ. ynª 2,
4 yLku 6 yu Þwø{ ytfku Au. {kxu ½xLkk C WËT¼ððkLkk fw÷ 2 2
(f) (z)
Ãkrhýk{kuLke MktÏÞk 3 ÚkkÞ. 3 5
3 1 sðkçk (y)
 P(C) =  52 Ãk¥kk{ktÚke ÞkáÂåAf heíku 2 Ãk¥kkt ÃkMktË fhðkLkk «Þkuøk
6 2
5. økkuÃke íkuLkk Ãkwºk {kxu ¾k{e ðøkhLkwt h{fzwt ¾heËðk RåAu Au. rLkËþkoðfkþ {kxu n  52 C 2
ËwfkLkËkh 10 h{fzkt ¼hu÷e yuf Ãkuxe ÷u Au. su{kt 3 h{fzkt çktLku Ãk¥kkt hkò nkuÞ íkuðe ½xLkk A ½xðk {kxu yLkwfq¤ MkÇÞkuLke
¾k{eðk¤kt Au, íku{ktÚke ÞkáÂåAf heíku yuf h{fzwt økkuÃkeLku çkíkkðu MktÏÞk  4 C 2
Au. (A) økkuÃke h{fzwt ¾heËu, (B) økkuÃke h{fzwt Lk ¾heËu íkuLke
Mkt¼kðLkk þkuÄku. r 4 C2 4  3 1 2 1
 P(A) =    
Wfu÷ : ynª Ãkuxe{kt fw÷ 10 h{fzkt Au su Ãkife 3 ¾k{eðk¤k Au, n 52 C2 1 2 52  51 221
{kxu 7 h{fzkt ¾k{e ðøkhLkkt Au.
3. yuf Úku÷e{kt Mkkík ÷k÷ yLku Ãkkt[ ðkË¤e Ëzk Au. íku{ktÚke ÞkáÂåAf
(A) Äkhku fu, ½xLkk A : økkuÃke h{fzwt ¾heËu Au. yuLkku yÚko yu ÚkÞku fu
heíku çku Ëzk ÃkMktË fhðk{kt ykðu íkku ÃkMktË ÚkÞu÷k Ëzk{ktÚke yuf Ëzku
h{fzwt ¾k{e ðøkhLkwt Au. {kxu ½xLkk A WËT¼ððk {kxuLkkt
÷k÷ yLku yuf Ëzku ðkË¤e nkuÞ íkuðe Mkt¼kðLkk ........... Au.
Ãkrhýk{kuLke MktÏÞk 7 ÚkkÞ.
sðkçk : (f)
7
 P(A) =  0.7 31 32
10 (y) (çk)
66 66
(B) Äkhku fu, ½xLkk B : økkuÃke h{fzwt ¾heËíke LkÚke. yuLkku yÚko yu Au
fu h{fzwt ¾k{eðk¤wt Au {kxu ½xLkk WËT¼ððk {kxuLkkt Ãkrhýk{kuLke 35 23
MktÏÞk 3 ÚkkÞ. (f) (z)
66 66
3 12 Ëzk{ktÚke ÞkáÂåAf heíku çku Ëzk ÃkMktË fhðkLkk rLkËþkoðfkþ
 P(B) =  0.3
10 {kxu n = 12 C2
yuf Ëzku ÷k÷ yLku yuf Ëzku ðkË¤e nkuÞ íkuðe ½xLkk A {kxu yLkwfq¤ 8 Akufhk yLku 2 AkufheykuLku nkh{kt çkuMkkzðkLkk ÞkáÂåAf «ÞkuøkLkk
MkÇÞkuLke MktÏÞk = 7C1  5C1  r rLkËþkoðfkþ {kxu n = 10 !
2 Akufheyku yuf MkkÚku çkuMku íkuðe ½xLkk A ½xðk {kxu yLkwfq¤ MkÇÞkuLke
MktÏÞk = r = 9! × 2!
r 7 C1 × 5 C1 7×5 1×2 35
P(A) = = = × =
n r 9! × 2! 9! × 2 × 1 1
12 C 2 12×11 1 66  P(A) = = = =
n 10! 10 × 9! 5
4. ytøkúuS {q¤kûkhku ÃkifeLkk {q¤kûkhku{ktÚke yuf {q¤kûkh ÃkMktË fhðk{kt
ykðu Au. ÃkMktË ÚkÞu÷ku {q¤kûkh Mðh nkuÞ íkuLke Mkt¼kðLkk ....... Au. nðu P(A') = 1 - P(A)
21 5 1
(y) (çk) =1-
26 26 5
3 1 4
(f) (z) =
26 26 5
sðkçk : (çk) 7. yuf Mk{íkku÷ ÃkkMkkLku yuf ð¾ík WAk¤ðk{kt ykðu Au. ÃkkMkk Ãkh
26 {q¤kûkhku{ktÚke yuf {q¤kûkh ÃkMktË fhðkLkk ÞkáÂåAf «ÞkuøkLkk {¤íkku ytf 3 ðzu rð¼kßÞ nkuÞ íkuðe ½xLkkLke Mkt¼kðLkk ..........
rLkËþkoðfkþ {kxu n = 26 C1 = 26 ÃkMktË fhu÷ {q¤kûkh Mðh Au.
nku Þ íku ð e ½xLkk A ½xðk {kxu yLkw f q¤ MkÇÞku L ke Mkt Ï Þk 1 2

(y) (çk)
6 5
= r = 5 C1 = 5
1 5
r 5 (f) (z)
 P(A) =  3 6
n 26
sðkçk : (f)
5. 1 Úke 25 MkwÄeLkk ytfku{ktÚke ÃkMktË ÚkÞu÷ ytf yrð¼kßÞ nkuÞ íkuðe
Mkt¼kðLkk ........ Au. (Ëhuf ytfLke ÃkMktËøke Mk{Mkt¼kðe ½xLkk Au.) ynª U = 1, 2, 3, 4, 5, 6  n = 6
9 16 ÃkkMkk Ãkh {¤íkku yt f 3 ðzu rð¼kßÞ nku Þ íku ð e ½xLkk
(y) (çk)
25 25 A  3, 6  r = 2
7 r 2 1
(f) (z) 0.23  P(A) = = =
25 n 6 3
sðkçk : (y) 8. çku Mk{íkku÷ ÃkkMkkLku yuf MkkÚku WAk¤ðk{kt ykðu Au. çkÒku ÃkkMkk Ãkh
1 Úke 25 ytfku{ktÚke ÞkáÂåAf heíku yuf ytf ÃkMktË fhðkLkk «ÞkuøkLkk Mk{kLk ytf {¤u íkuLke Mkt¼kðLkk ........ Au.
rLkËþkoðfkþ {kxu n  25 C1
2 3
nðu 1 Úke 25 ytfkuLkk yrð¼kßÞ ytfku 2, 3, 5, 7, 11, 13, (y) (çk)
5 7
17, 19, 23 Au.
ÃkMktË ÚkÞu÷ ytf yrð¼kßÞ ytf nkuÞ íkuðe ½xLkk A ½xðk {kxu 1 5
(f) (z)
yLkwfq¤ MkÇÞkuLke MktÏÞk  r  9 6 6
sðkçk : (f)
r 9
 P ( A)    x = 1, 2, 3, 4, 5, 6 
n 25
ynª U =  x, y  / y = 1, 2, 3, 4, 5, 6  n = 36
6. 8 Akufhk yLku 2 Akufheyku nkh{kt çkuXu÷k Au. íku Ãkife çkÒku Akufheyku  
MkkÚku Lk çkuMku íkuLke Mkt¼kðLkk .......... Au. çkÒku ÃkkMkk Ãkh Mk{kLk ytf {¤u íkuðe ½xLkk
1 4 A= 1, 1 ,  2, 2  , 3, 3 ,  4, 4  , 5, 5 ,  6, 6 
(y) (çk)
5 5 {kxu, ½xLkk A ½xðk {kxu yLkwfq¤ MkÇÞkuLke MktÏÞk = r = 6
3 2 r 6 1
(f) (z)  P(A) =  
5 5 n 36 6
sðkçk : (çk)
9. yuf Ãkuxe{kt 5 MkVuË, 4 fk¤k yLku 6 ÷k÷ htøkLkk Ëzk Au. íku{ktÚke 3 Mkt¼kðLkk fux÷e ?
Ëzk ÃkMktË fhíkkt ºkýuÞ Ëzk yuf s htøkLkk {¤u íkuLke Mkt¼kðLkk. 35 18
(y) (çk)
33 34 66 65
(y) (çk)
455 455
29 31
(f) (z)
1 33 66
(f) (z) yk{ktÚke yufÃký Lk®n.
455 sðkçk : (z)
sðkçk : (çk) Ãkuxe{kt fw÷ 12 Ëzk Au. 12{ktÚke 2 Ëzk ÞkáÂåAf heíku ÃkMktË fhðkLkk
n(U) = 15 C3 12 12  11
fw÷ «fkh  C2   66  n
5
1 2
C3 + 4 C3 + 6 C3
{kxu {ktøku÷e Mkt¼kðLkk = 15
½xLkk A  ÃkMktË ÚkÞu÷k çktLku Ëzk yuf s htøkLkk nkuÞ.
C3
½xLkk A {kxu çku rðfÕÃkku Úkþu.
10 + 4 + 20 34 çktLku Ëzk ÷e÷k yÚkðk çktLku Ëzk Ãke¤k htøkLkk nkuÞ.
= =
455 455 7
C2  5 C2 21  10 31
 P( A)  12  
10. ÷eÃk ð»ko Lk nkuÞ íkuðk ð»ko{kt 53 hrððkh ykðu íkuLke Mkt¼kðLkk = C2 66 66
..........
13. 1 Úke 100 ÃkqýkOf ykÃku÷ Au. íku{ktÚke yuðku ÃkqýkOf ÃkMktË fhku fu íku
1 2 Ãkqýo ðøko MðYÃk{kt nkuÞ íkku íkuLke Mkt¼kðLkk.
(y) (çk)
7 7 1 2
(y) (çk)
3 5 5
(f) (z) 0
7 1
(f) (z) yk{ktÚke fkuR Lknª.
÷eÃk ð»ko Lk nkuÞ íkuðk ð»ko{kt 52 yXðkrzÞkt yLku 1 rËðMk nkuÞ. 10
sðkçk : (f)
 365 = (52) 7 + 1 ynª, 1 Úke 100 ÃkqýkOf Au.
52 yXðkrzÞk{kt 52 hrððkh nkuÞ s.
íku { kt 12 , 22 , 32 , 42 , 52 , 6 2 , 7 2 , 82 , 92 , 102 Ãkq ý kO f ku
53{ku hrððkh ð»koLkk AuÕ÷k rËðMku þõÞ Au. AuÕ÷k rËðMkLkku
ykðu Au.
rLkËþkoðfkþ U  hrð, Mkku{, {tøk¤, çkwÄ, økwhw, þw¢, þrLk
r = 10, n = 100
1 r 10 1
{kxu {ktøku÷e Mkt¼kðLkk  P (A) =  
7 n 100 10
11. Mk{íkku÷ ÃkkMkkLku 1 ðkh WAk¤íkkt Þwø{ Lktçkh {¤u Au íkku 2 fu 4 {¤u 14. çkkuzoLkk 100 {kõMkoLkk «&™Ãkºk{kt 100 yÚkðk 100Úke ykuAk
íkuLke Mkt¼kðLkk fux÷e ? {kõMko {¤ðkLke ½xLkkLke Mkt¼kðLkk fux÷e.
2 2 1
(y) (çk) (y) 0 (çk)
6 3 4
4 1 1
(f) (z) (f) (z) 1
9 6 2
sðkçk : (çk) sðkçk : (z)

çkkuzoLke Ãkheûkk{kt 100 {kõMko yÚkðk 100 fhíkkt ykuAk {kõMko
U = 2, 4, 6  n (U) = 3 {¤ðk yu [ku¬Mk ½xLkk Au.
U = 2, 4  n (A) = 2  P (U) = 1
15. yuf Ãkuxe{kt 3 fuhe yLku 3 MkVhsLk Au. íku{ktÚke ÞkáÂåAf heíku V¤
2 ÷uðk{kt ykðu Au. íkku íku{kt yuf fuhe yLku yuf MkVhsLk ÃkMktË ÚkkÞ
 P(A) =
3 íkuLke Mkt¼kðLkk.
12. yuf Ãkuxe{kt 7 ÷e÷k yLku 5 Ãke¤k Ëzk Au íku{ktÚke 2 Ëzk ÞkáÂåAf 3 5
heíku ÃkMktË fhíkkt ÃkMktË fhu÷k çktLku Ëzk yuf s htøkLkk nkuÞ íkuLke (y) (çk)
5 6
1 ynª rLkËþkoðfkþ U = 1, 2, 3, 4, 5, 6  n = 6
(f) (z) yk{ktÚke fkuR Lknª.
36 ÃkkMkk Ãkh yÞwø{ MktÏÞk yÚkðk 4Úke ykuAe MktÏÞk ykðu íkuðe ½xLkk
sðkçk : (y)
A = 1, 3, 5, 2  r = 4
3C1  3C1 3  3  2 3
Mkt¼kðLkk = 6C 
65

5 r 4 2
2  P(A) =  
n 6 3
16. 3 Ãkwhw»k, 2 †e, 4 çkk¤fku Au íku{kt 4 ÔÞÂõík ÃkMktË fhðkLke Au. íku{kt
19. yuf fwxwtçk{kt çku çkk¤fku Au. çktLku çkk¤fku Akufhkyku nkuÞ íkuLke Mkt¼kðLkk
çku çkk¤fku nkuÞ íkuLke Mkt¼kðLkk.
......... Au.
11 9
(y) (çk) 1 1
21 21 (y) (çk)
3 5
10
(f) (z) yk{ktÚke fkuR Lknª. 1 1
21 (f) (z)
4 6
sðkçk : (f)
sðkçk : (f)
Ãkwhw»k †e çkk¤fku fw÷
3 2 4 9 ynª rLkËþkoðfkþ U = bg, gb, bb, gg  n = 4
fw÷ 4 ÔÞÂõík ÃkMktË fhðkLke Au. yk{ktÚke çku çkk¤fku ÃkMktË fhíkkt
çktLku çkk¤f Akufhk nkuðkLke ½xLkk A = (bb)  r = 1
íkuLke Mkt¼kðLkk
r 1
C  C 6  10 10  P(A) = 
4 2 5 2   n 4
9 C4 9  2  7 21
20. yuf Mk{íkku÷ rMk¬kLku çku ð¾ík WAk¤ðk{kt ykðu Au. çktLku ð¾ík
17. çkhkçkh [eÃku÷ 52 Ãk¥kktLke Úkkufze{ktÚke yuf Ãk¥kwt ÃkMktË fhðk{kt AkÃk ykðu íkuLke Mkt¼kðLkk ...... Au.
ykðu Au. ÃkMktË ÚkÞu÷ Ãk¥kwt yu¬ku nkuÞ íkuLke Mkt¼kðLkk ............ Au.
sðkçk : (y) 1 1
(y) (çk)
6 4
1 4
(y) (çk) 1 1
13 13
(f) (z)
3 5
3 1
(f) (z) sðkçk : (çk)
52 52
sðkçk : (y) ynª rLkËþkoðfkþ U = HH, HT, TH, TT  n = 4
52 Ãk¥kk{ktÚke yuf Ãk¥kwt ÃkMktË fhðkLkk «fkh = 52 C1 çktLku ð¾ík AkÃk ykðu íkuðe ½xLkk A = HH  r = 1
 n = 52 C1  52 r 1
 P(A) = 
[kh yu¬k{ktÚke yuf yufzkLke ÃkMktËøkeLkk «fkh = 4 C1 n 4
21. yuf Ãkuxe{kt 6 ¾e÷eyku yLku 10 LkxT - çkkuÕxTMk Au. yzÄe ¾e÷eyku
 r = 4 C1  4 yLku yzÄk LkxT - çkkuÕxTMk fxkR økÞu÷k Au. yk Ãkuxe{ktÚke yuf ðMíkwLke
r 4 1 ÃkMktËøke fhíkkt íku fxkR økÞu÷ nkuÞ yÚkðk ¾e÷e nkuÞ íkuLke Mkt¼kðLkk
 {ktøku÷ Mkt¼kðLkk =   ......... Au.
n 52 13
18. yuf Mk{íkku÷ ÃkkMkku WAk¤íkkt ÃkkMkk Ãkh yÞwø{ MktÏÞk yÚkðk 4 Úke 12 10
(y) (çk)
ykuAe MktÏÞk ykðu íkuLke Mkt¼kðLkk .......... Au. 13 13
2 11 13
(y) (çk) 1
3 (f) (z)
16 18
5 1 sðkçk : (f)
(f) (z)
6 2 ÃkuxeLke 6 ¾e÷eyku{ktÚke 3 fxkyu÷e Au.
sðkçk : (y) 10 LkxT - çkkuÕxTMk{ktÚke 6 fxkyu÷k Au.
Ãkuxe{ktLke 16 ðMíkwyku{ktÚke yuf ÃkMktË fhðkLkk «fkh
(1, 4), (4, 1), (2, 3), (3, 2)
= n = 16 C1 = 16
r=4
6 ¾e÷eyku fu 5 fxkyu÷k çkuÕx{ktÚke yuf ÃkMktË fhðkLkk «fkh
r 4 1
= n = 11C1 = 11 P (A) =  
n 36 9
r 11 3. yuf çkkuûk{kt 5 ¼qhk yLku 4 MkVuË [kuf Au. òu yk{ktÚke çku [kuf ÃkMktË
 Mkt¼kðLkk = =
fhðk{kt ykðu íkku çkÒku [kuf yuf s htøkLkk nkuÞ íkuðe Mkt¼kðLkk .........
n 16
22. òu yuf ÷kuxhe{kt 5 RLkk{ku Au yLku 95 RLkk{ku ðøkhLke nkuÞ, íkku Au.
Ãkkrhíkkur»kf {¤ðkLke Mkt¼kðLkk ..... Au. 5 1
(y) (çk)
1 1 108 6
(y) (çk)
20 19 5 4
(f) (z)
19 1 18 9
(f) (z) sðkçk : (z)
20 5
sðkçk : (y) 9 [kuf{ktÚke çku [kuf ÃkMktË fhðkLkk ÞkáÂåAf «Þkuøk {kxuLkk
100 rxrfx{ktÚke 1 rxrfx {¤ðkLkk «fkh rLkËþkoðfkþ {kxu n = 9 C 2 = 36
= 100 C1 = 100 = n çktLku [kuf MkVuË nkuÞ íkuðe ½xLkk ALku yLkwfq¤ ½xfku = 4 C2 = 6
5 RLkk{ðk¤e rxrfx{ktÚke 1 rxrfx {¤ðkLkkt «fkh
çktLku [kuf ¼qhk nkuÞ íkuðe ½xLkk BLku yLkwfq¤ ½xfku = 5 C 2 = 10
= 5 C1 = 5 = r
6 1 10 5
 P (A) =   P (B) = 
r 5 1 36 6 36 18
{kxu {ktøku÷ Mkt¼kðLkk =  
n 100 20 nðu, A yLku B ÃkhMÃkh rLkðkhf ½xLkkyku Au.
• rðrðÄ MÃkÄkoí{f Ãkheûkkyku{kt ÃkqAkÞu÷ Ëk¾÷kyku.  P(A  B) = 0
1. ÃkuÂLMk÷Lkk yuf sÚÚkk{kt 12 Mkkhe, 6 Úkkuze ¾k{eðk¤e, 2 ¾qçk s
 P ( A  B)  P ( A)  P ( B )
¾k{eðk¤e ÃkuÂLMk÷ku Au íku{ktÚke ÞkáÂåAf heíku ÃkuÂLMk÷ ÃkMktË fhíkkt íku
¾k{e ðøkhLke ÃkuÂLMk÷ nkuÞ íkuLke Mkt¼kðLkk. 1 5 4
  
3 3 6 18 9
(y) (çk) 4. ºký Mk{íkku÷ ÃkkMkkLku yuf MkkÚku WAk¤íkkt WÃkhLkk ÃkqýkOfku ºkýu{kt Mk{kLk
5 10
nkuÞ íkuLke Mkt¼kðLkk þkuÄku.
4 1
(f) (z) 1 1
5 2 (y) (çk)
6 18
sðkçk : (y)
1
12C1 12 3 (f) (z) yk{ktÚke fkuR Lk®n.
{ktøku÷ Mkt¼kðLkk    36
20 201 20 5
sðkçk : (f)
2. çku ÃkkMkkLku MkkÚku WAk¤ðk{kt ykðu Au íkku WÃkhLkk ÃkqýkOfkuLkku Mkhðk¤ku
ºký Mk{íkku÷ ÃkkMkkLkk fw÷ ½xf 6 × 6 × 6 = 216 ÚkkÞ.
5 ÚkkÞ íkuLke Mkt¼kðLkk.
n = 216
1 1
(y) (çk) ºkýu ÃkkMkk Ãkh Mk{kLk ÃkqýkOfLkk ½xfkuLke ½xLkk A .
18 12
(1, 1, 1), (2, 2, 2), (3, 3, 3), (4, 4, 4), 
1 A=  
(f) (z) y{ktÚke fkuR Lknª. ( 5, 5, 5), (6, 6, 6) 
9
sðkçk : (f) r=6
ynª çku ÃkkMkkLku WAk¤íkk fw÷ ½xfku n = 36 r 6 1
P (A) =  
ÃkqýkOfLkku 5 ÚkkÞ íkuðk ½xfku. n 216 36
5. yuf Mk{íkku÷ ÃkkMkkLku yuf ð¾ík WAk¤íkkt WÃkhLke çkkswyu 1 (4) çku Mk{íkku÷ rMk¬kykuLku WAk¤íkkt çktLku Ãkh AkÃk ykðu íkuLke
yÚkðk 6 ÃkqýkOf {¤u íkuLke Mkt¼kðLkk. 1
Mkt¼kðLkk fux÷e ?  
2 3 4
(y) (çk) (5) fkuRÃký ½xLkkLke Mkt¼kðLkk õÞkt çku ytfLke ðå[u nkuÞ Au ?
3 2
( 0 Úke 1 )
1 1
(f) (z) (6) 52 Ãk¥kkLkk Zøk{ktÚke yuf Ãk¥kwt ÃkMktË fhíkkt íku hkò nkuÞ íkuLke
3 4
sðkçk : (f) 1
Mkt¼kðLkk fux÷e ?  
ÃkqýkOf = (1, 2, 3, 4, 5, 6) = n = 6  13 
WÃkhLke çkkswyu 1 yLku 6 ÃkqýkOf {¤u íkku r = 2 (7) 50 økwý{ktÚke 51 økwý {u¤ððkLke Mkt¼kðLkk fux÷e ? ( 0 )
(8) ‘MkqÞo Ãkqðo{kt Wøku Au’ yÚkðk ‘MkqÞo Ãkrù{{kt ykÚk{u Au’ íku ½xLkkLke
r 2 1
Mkt¼kðLkk = = 
n 6 3 Mkt¼kðLkk. 1
6. 00, 01, 02, 03, .... 47, 48, 49 Lkt ç khku ð k¤e 50
rxrfxku{ktÚke suLkk yktfzkykuLkku økwýkfkh þqLÞ Úkíkku nkuÞ íkuðe
rxrfxku ÃkMktË fhðkLkk ÞkáÂåAf «Þkuøk{kt suLkk yktfzkykuLkku
Mkhðk¤ku 8 Úkíkku nkuÞ íkuðe rxrfxku ÃkMktË ÚkðkLke ½xLkkLke Mkt¼kðLkk
..... Au.
1 1
(y) (çk)
5 14
5 2
(f) (z)
0 10
sðkçk : (çk)
00, 01, 02, 03, 04, 05, 06, 
ynª rLkËþkoðfkþ U =  07, 08, 09, 10, 20, 30, 40
 
 n = 14
suLkk yktfzkykuLkku Mkhðk¤ku 8 Úkíkku nkuÞ íkuðk Lktçkhðk¤e rxrfx
ÃkMktË fhðkLke ½xLkk
A  08
 r=1
1
 P(A) =
14
• Úkkuzwtf òíku rð[khku.

(1) ÃkkMkku yuf ð¾ík WAk¤ðk{kt ykðu Au. ÃkkMkk ÃkhLkku yuf Þwø{
1
nkuÞ íkuLke Mkt¼kðLkk þkuÄku. (0.5/ 2 )
(2) ÃkkMkku yuf ð¾ík WAk¤ðk{kt ykðu Au. ÃkkMkk ÃkhLkku
yuf yrð¼kßÞ MktÏÞk nkuÞ íkuLke Mkt¼kðLkk þkuÄku.
1
(0.5 yLku )
2
1
(3) Mk{íkku÷ ÃkkMkk Ãkh yuf 5 ykðu íkuLke Mkt¼kðLkk fux÷e  
6
08. Mkhuhkþ yLku ¼krhík Mkhuhkþ
yð÷kufLkkuLkku Mkhðk¤ku  xi 96
MkhkMkhe =    x  24  x
yð÷kufLkkuLke MktÏÞk n 4
heík Lkt. 1 :  íku MktÏÞkyku 24, 26, 28, 30
ykÃku÷ yð÷kufLkku ÃkhÚke MkhkMkhe þkuÄðe. (iii)Ãkkt[ ¢r{f yufe MktÏÞkLke MkhkMkhe 23 Au íkku AuÕ÷e çku
WËk.: (i) 76, 65, 82, 67 yLku 85Lke MkhkMkhe þkuÄku. MktÏÞkLke Mkhuhkþ þkuÄku.
76  65  82  67  85 x x 2 x 4 x6 x8
MkhkMkhe  MkhkMkhe 
5 5
375  23  5  5 x  20  115  20  5 x
  75
5 95
  x  19  x
(ii) «Úk{ Mkkík Ãkqýoðøko MktÏÞkykuLkku {æÞf þkuÄku. 5
12  22  32  ....  7 2  íku MktÏÞkyku = 19, 21, 23, 25, 27
MkhkMkhe 
7 25  27 52
AuÕ÷e çku MktÏÞkLke Mkhuhkþ    26
2 2
7  8 15
  20 heík Lkt. 3 :
6 7
MkhkMkhe ÃkhÚke ¾qxíke rðøkík þkuÄðe.
(iii) «Úk{ 9 yrð¼kßÞ MktÏÞkLke MkhkMkhe þkuÄku.
WËk.: (i) 18, 1, 6, 5 y™u x Lke MkhkMkhe 10 Au íkku x = ___
2  3  5  7 1113 17 19  23
MkhkMkhe  18  1  6  5  x
9 MkhkMkhe 
5
100 1  10  5  30  x 50  30  x  20  x
  11
9 9 (ii) Ãkkt[ MktÏÞkLke Mkhuhkþ 213 Au íku{ktLke «Úk{ çku MktÏÞkLke
heík Lkt. 2 : Mkhuhkþ 233.5 íkÚkk AuÕ÷e çku MktÏÞkLke Mkhuhkþ 271 Au
¢r{f MktÏÞkykuLke Mkhuhkþ ÃkhÚke íku MktÏÞkyku þkuÄðe. íkku ºkeS MktÏÞk þkuÄku.
¢r{f MktÏÞkyku {kxu «Úk{ ¢r{f - x, íÞkhçkkËLke Ãkkt[ MktÏÞkLkku Mkhðk¤ku = 213 × 5 = 1065
x  1, x  2, x  3 ,... «Úk{ çku MktÏÞkLkku Mkhðk¤ku = 233.5 × 2 = 467
¢r{f yufe / çkufe MktÏÞkyku {kxu «Úk{ ¢r{f MktÏÞk : x íÞkhçkkËLke AuÕ÷e çku MktÏÞkLkku Mkhðk¤ku = 271 × 2 = 542
x  2, x  4, x  6 ,... [khuÞ MktÏÞkLkku Mkhðk¤ku = 467 + 542 = 1009
ºkeò ¢{Lke MktÏÞk = 1065 – 1009 = 56
WËk.: (i) Ãkkt[ ¢r{f MktÏÞkLke MkhkMkhe 22 Au íkku MkkiÚke {kuxe MktÏÞk
heík Lkt. 4 :
þkuÄku.
y{wf MktÏÞkLke MkhkMkhe ÃkhÚke Lkðwt W{uhu÷ yð÷kufLk fu fkZe
x  x 1 x  2  x  3  x  4 Lkk¾u÷ yð÷kufLk þkuÄðwt.
MkhkMkhe 
5 WËk.: (i) yuf xe{Lkk 12 ¾u÷kzeykuLke Mkhuhkþ ô{h 25 ð»ko Au òu
5 x  10 íku{kt fku[Lke ô{h Wuhðk{kt ykðu íkku MkhkMkhe ô{h 26
 22   22  5  5 x  10 ð»ko ÚkkÞ Au íkku fku[Lke ô{h fux÷e nþu ?
5
12 ¾u÷kzeykuLke ô{hLkku Mkhðk¤ku  25 12  300
 110  5 x  10  x  20
fku[Lke ô{h MkrníkLkku Mkhðk¤ku  26 13  338
 MkkiÚke {kuxe MktÏÞk  20  4  24
 fku[Lke ô{h  338  300  38 ð»ko
(ii) [kh ¢r{f çkufe MktÏÞkLke Mkhuhkþ 27 Au íkku íku MktÏÞkyku
(ii) ÃkkÚkoLkk 7 rð»kÞkuLkk {kfoMkLke Mkhuhkþ 85 Au. íku{ktÚke
þkuÄku.
rð¿kkLkLkk {kfoMkLku fkZe Lkk¾íkkt çkkfeLkk rð»kÞLkk {kfoMkLke
x x2 x4 x6 Mkhuhkþ 88 ÚkkÞ Au íkku íkuLkk rð¿kkLkLkk {kfoMk fux÷k nþu ?
MkhkMkhe 
4 rð¿kkLk MkrníkLkk 7 rð»kÞLkk {kfo M kLkku Mkhðk¤ku
 27  4  4 x  12  108  12  4 x  85  7  595
50
rð¿kkLk rMkðkÞLkk {kfoMkLkku Mkhðk¤ku  88  6  528 ºkeS MktÏÞk 2x
 rð¿kkLkLkk {kfoMk  595  528  67 x  2 x  3x
 44
heík Lkt. 5 : 3
¼q÷Úke ÷eÄu÷ yð÷kufLk{ktÚke Mkk[e Mkhuhkþ þkuÄðe.
WËk.: (i) 100 «kóktfkuLkku {æÞf 30 Au ÃkkA¤Úke {k÷q{ Ãkzâwt fu 132
 6 x  132  x 
íku{kt yuf yð÷kufLk 35 Lku çkË÷u 38 ÷uðkE økÞwt Au íkku 6
Mkk[ku {æÞf þkuÄku.  x  22
100 «kóktfkuLkku Mkhðk¤ku  100  30  3000
«Úk{ MktÏÞk x = 22
Mkk[ku Mkhðk¤ku  3000  38  35  2997 çkeS MktÏÞk 3x = 66
2997 ºkeS MktÏÞk 2x = 44
Mkk[ku {æÞf   29.97
íkku MkkiÚke {kuxe MktÏÞk 66 Au.
100
(ii) 14 rðãkÚkeoykuLkk {kfoMkLke Mkhuhkþ 71 Au. ÃkkA¤Úke 05. 25 MktÏÞkLke MkhkMkhe 18 Au. íku{ktLke «Úk{ 12 MktÏÞkLke MkhkMkhe
{k÷q{ Ãkzâwt fu íku{kt yuf rðãkÚkeoLkk {kfoMk 56 Lku çkË÷u 14 Au. íkÚkk AuÕ÷e 12 MktÏÞkLke MkhkMkhe 17 Au. íkku 13 {k ¢{Lke
42 íkÚkk çkeòLkk 32 Lku çkË÷u 74 ÷¾kE økÞk Au íkku MktÏÞk þkuÄku.
Mkk[e Mkhuhkþ þkuÄku. Äkhku fu 25 MktÏÞkyku ....
14 rðãkÚkeoykuLkk {kfoMkLkku Mkhðk¤ku  7114  994 x1 , x2 , x3 ...... x25 Au.
MkwÄkhu÷ku Mkhðk¤ku  994  42  56  74  32 25 MktÏÞkLke MkhkMkhe 18 Au.
 966  25  18 = 450
Mkk[ku Mkhðk¤ku  x1  x2  ......  x25  450
Mkk[e Mkhuhkþ 
MktÏÞk «Úk{ 12 MktÏÞkLke MkhkMkhe 14 Au.
966 14 12  168
  69
14  x1  x2  ...... x12  168
«uõxeMk {kxuLkk Ëk¾÷kyku : AuÕ÷e 12 MktÏÞkLke MkhkMkhe 17 Au.
01. 30 Úke 50 ðå[u ykðíke yrð¼kßÞ MktÏÞkykuLke MkhkMkhe þkuÄku. 12 17  204
30 Úke 50ðå[u ykðíke yrð¼kßÞ MktÏÞkyku...
 x14  x15  ....  x25  204
31, 37, 41, 43, 47
[ x1  x2  .....x12 ]  [ x14  x15  .....x25 ]
31  37  41  43  47
MkhkMkhe 
5  168  204  372
199  13 Lke ¢{Lke MktÏÞk x13  450  372
  39.8
5 x13  78
02. «Úk{ 40 «kf]ríkf MktÏÞkLke MkhkMkhe þkuÄku.
06. 11 MktÏÞkLke MkhkMkhe 60 Au. íku{ktLke «Úk{ 6 MktÏÞkLke MkhkMkhe 58
40  41 Au. íkÚkk AuÕ÷e 6 MktÏÞkLke MkhkMkhe 63 Au. íkku 6 ¢{Lke MktÏÞk þkuÄku.
MkhkMkhe 
2  40
x1  x2 .... x11 Au.
41
  20.5 «Úk{ 11 MktÏÞkLke MkhkMkhe 60 Au.
2
11 60  660
03. 7 Lkk økwýktfLke «Úk{ 20 MktÏÞkLke MkhkMkhe þkuÄku.
 x1  x2 .... x11  660
20  21
MkhkMkhe   7  73.5 «Úk{ 6 MktÏÞkLke MkhkMkhe 58 Au.
2  20
04. ºký MktÏÞkLke MkhkMkhe 44 Au. «Úk{ MktÏÞk fhíkk çkeS MktÏÞk ºký  58  6  348
økýe íkÚkk ºkeS MktÏÞk çku økýe Au. íkku MkkiÚke {kuxe MktÏÞk þkuÄku. x1  x2  .... x6  348
Äkhku fu yuf MktÏÞk x AuÕ÷e 6 MktÏÞkLke MkhkMkhe 63 Au.
çkeS MktÏÞk 3x  63  6  378
51
x6  x7  .... x11  378 11. «Úk{ 50 «kf]ríkf MktÏÞkykuLke MkhkMkhe þkuÄku.
50  51
[ x1  x2  .....x6 ]  [ x6  x7  .....x11 ] MkhkMkhe 
2  50
 348  378  726
 25.5
x6 (6 ¢{Lke MktÏÞk)  726  660
12. «Úk{ Mkkík Ãkqýoðøko MktÏÞkykuLke Mkhuhkþ þkuÄku.
x6  66 Mkkík Ãkqýoðøko MktÏÞkyku....
07. 39 rðãkÚkeoykuLke Mkhuhkþ ô{h 15 ð»ko Au. òu íku{kt rþûkfLke ô{h 12  22  32  42  52  62  7 2
W{uhðk{kt ykðu íkku Mkhuhkþ ô{h{kt 3 {kMkLkku ðÄkhku ÚkkÞ Au íkku MkhkMkhe 
7
rþûkfLke ô{h þkuÄku.
39 rðãkÚkeoykuLke Mkhuhkþ ô{h 15 ð»ko Au. 7  8  15
MkhkMkhe 
ô{hLkku fw÷ Mkhðk¤ku 15  39  585 ð»ko 76
òu íku{kt rþûkfLke ô{h W{uhðk{kt ykðu íkku ºký {kMkLkku ðÄkhku ÚkkÞ Au. MkhkMkhe  MkhkMkhe = 20
3 1 61 13. 100 MkwÄeLke «kf]ríkf yufe MktÏÞkykuLke MkhkMkhe þkuÄku.
15  15 
12 4 4
100 MkwÄeLke «kf]ríkf yufe MktÏÞkLkku Mkhðk¤ku  (50) 2
61
rþûkf MkkÚku 40 MktÏÞkLkku Mkhðk¤ku   40  2500
4
2500
 610 ð»ko MkhkMkhe 
50
rþûkfLke ô{h  610  585
MkhkMkhe  50 MkhkMkhe
rþûkfLke ô{h  25 ð»ko
14. fkuE yuf MktÏÞk yLku íkuLkk ðøkoLke Mkhuhkþ íku MktÏÞkLke 5 økýe Au. íkku
08. 20 MktÏÞkLke MkhkMkhe þqLÞ Au. yk MktÏÞkyku ÃkifeLke ðÄw{kt ðÄw fux÷e
íku MktÏÞk þkuÄku.
MktÏÞk þqLÞÚke ðÄkhu nkuE þfu ? Äkhku fu fkuE yuf MktÏÞk x Au
20 MktÏÞk{ktÚke 19 MktÏÞk ÄLk nkuÞ.
íku 19 MktÏÞkLkku Mkhðk¤ku sux÷ku ÚkkÞ íkux÷e s MktÏÞk 20{k ¢{Lke x  x2
 5x
Éý nkuÞ íkku Mkhðk¤ku 0 ÚkkÞ suÚke MkhkMkhe Ãký 0ÚkkÞ. 2
 ðÄw{kt ðÄw 19 MktÏÞk þqLÞ Úke ðÄkhu yux÷u fu ÄLk nkuE þfu.
 x  x 2  10 x
09. 3 Lkk økwýktfLke «Úk{ Ãkkt[ MktÏÞkLke MkhkMkhe þkuÄku.
 x 2  10 x  x
5 6
 3  9  x2  9x
2 5
10. Ãkkt[ yufe MktÏÞkLke MkhkMkhe 11 Au. íkku AuÕ÷e ºký MktÏÞkLke Mkhuhkþ x9
þkuÄku. 15. yuf fwxwtçk{kt ËkËk-ËkËe, {B{e-ÃkÃÃkk yLku ºký MktíkkLkku Au. ËkËk-
x  x 2 x 4 x 6 x 8 ËkËeLke Mkhuhkþ ô{h 67 ð»ko {B{e-ÃkÃÃkkLke Mkhuhkþ ô{h 35 ð»ko
 11 íkÚkk MktíkkLkkuLke Mkhuhkþ ô{h 6 ð»ko Au. íkku yk¾k fwxwtçkLke Mkhuhkþ
5
ô{h þkuÄku.
 5x  20  55  ËkËk-ËkËeLke Mkhuhkþ ô{h 67 ð»ko Au.
 5 x  35  Mkhðk¤ku  67  2  134
x  7  {B{e-ÃkÃÃkkLke Mkhuhkþ ô{h 35 ð»ko Au.
AuÕ÷e ºký MktÏÞkyku 11, 13, 15 MkhkMkhe  Mkhðk¤ku  35  2  70
11  13  15  ºký MktíkkLkkuLke Mkhuhkþ ô{h 6 ð»ko Au.

3  Mkhðk¤ku  6  3  18
39 fwxwtçkLkk MkÇÞkuLke fw÷ ô{hLkku Mkhðk¤ku  134  70  18
  13
3  222
52
222 45 rðãkÚkeoykuLkk fw÷ {kfoMk  45  60  2700
fwxwtçkLkk MkÇÞkuLke Mkhuhkþ 
7 ík{k{ rðãkÚkeoykuLkk fw÷ {kfoMk  2750  3300  2700
 31.71  8750
16. 5 ¢r{f yufe MktÏÞkykuLke MkhkMkhe 61 Au íkku MkkiÚke {kuxe yLku MkkiÚke 8750
MkhkMkhe   54.68
LkkLke MktÏÞkLke çkkËçkkfe fux÷e ÚkkÞ ? 160
5 ¢r{f yufe MktÏÞkyku .... 20. yuf ðøkoLkk 16 rðãkÚkeoykuLkwt Mkhuhkþ ðsLk 50.25 kg Au. çkeò 4
57, 59, 61, 63, 65 Au. su{Lke MkhkMkhe 61 ÚkkÞ Au. rðãkÚkeoLkwt Mkhuhkþ ðsLk 45.15 kg Au. çkÄk rðãkÚkeoykuLkwt Mkhuhkþ
MkkiÚke {kuxe yLku MkkiÚke LkkLke MktÏÞkLke çkkËçkkfe = 65-57 ðsLk fux÷w ÚkkÞ ?
=8 16 rðãkÚkeoykuLkwt Mkhuhkþ ðsLk 50.25 Au.
17. Mkkík ¢r{f MktÏÞkLke MkhkMkhe 20 Au. íkku íku{kt MkkiÚke {kuxe MktÏÞk fE ? fw÷ ðsLk  50.25 16
Äkhku fu «Úk{ ¢r{f MktÏÞk x Au.
 804
x  x 1 x  2  x  3  x  4  x  5  x  6 4 rðãkÚkeoykuLkwt Mkhuhkþ ðsLk 45.15 Au.
  20
7 fw÷ ðsLk  45.15  4
 7 x  21  20  7  180.60
 7 x  140  21 fw÷ 20 rðãkÚkeoykuLkwt ðsLk  804  180.60
 7 x  119  984.60
119 984.60
x  MkhkMkhe 
7 20
 x  17  49.23 MkhkMkhe
MkkiÚke {kuxe MktÏÞk x + 6 Au. 21. 9 ÔÞÂõík Ãkife 8 ÔÞÂõíkLkwt ¼kusLk çke÷ Mkhuuhkþ Yk.30 Au. òu 9 {e
17  6  23 Au ÔÞÂõíkLkwt ¼kusLk çke÷ Mkhuhkþ fhíkk 20 ðÄkhu Au íkku íkuykuLkwt fw÷
18. hrððkhÚke þY Úkíkk sqLk {kMk{kt yuf ÷kÞçkúuhe{kt hrððkhu Mkhuhkþ ¼kusLk çke÷ fux÷wt ?
510 y™u yLÞ rËðMku Mkhuhkþ 240 {w÷kfkíke ykðu Au íkku yk¾k 8 ÔÞÂõíkLkwt Mkhuhkþ ¼kuLksçke÷ 30 Yk. Au
{rnLkkLke ËhhkusLke Mkhuhkþ {w÷kfkíkeykuLke MktÏÞk fux÷e ÚkkÞ ? fw÷ çke÷  30  8  240
hrððkhÚke þY Úkíkk sqLk {kMk{kt 5 hrððkh ykðu. 9{e ÔÞÂõíkLkwt ¼kusLk çke÷ fhíkk Mkhuhkþ fhíkkt 20 ðÄkhu Au.
hrððkhu ÷kÞçkúuheLke {w÷kfkíku 510 {w÷kfkíke ykðu Au.  9{e ÔÞÂõíkLkwt ¼kusLk çke÷ = 30+20 = 50
 fw÷ {w÷kfkíke  510  5 9 ÔÞÂõíkLkwt fw÷ ¼kusLkçke÷  290
 2550 22. 50 MktÏÞkLke Mkhuhkþ 30 Au. òu íku{ktÚke 35 yLku 40 yu MktÏÞkyku hË
hrððkh çkkË fhíkk çkkfe hnu÷ rËðMkku 25 Au. fhðk{kt ykðu íkku çkkfeLke MktÏÞkykuLke Mkhuhkþ þkuÄku.
25 rËðMkku{kt 240 {w÷kfkíke Mkhuhkþ ykðu Au. 50 MktÏÞkLke Mkhuhkþ 30 Au.
 fw÷ {w÷kfkíke  240  25 fw÷  50  30  1500
 6000 35 yLku 40 MktÏÞkyku hË fhíkk...
sqLk {kMk{kt ÷kÞçkúuheLke {w÷kfkíku ykðíkk fw÷ {w÷kfkíke 1500  35  40  1425
 6000  2550 çku MktÏÞk hË fhíkk 48 MktÏÞk hnu.
 8550 1425
MkhkMkhe   29.68
48
8550
Mkhuhkþ   285 23. Ãkkt[ MktÏÞkLke Mkhuhkþ 27 Au. òu íku{ktÚke yuf MktÏÞk fkZe Lkk¾ðk{kt
30
ykðu íkku MkhkMkhe 25 ÚkkÞ Au íkku fkZe Lkk¾u÷e MktÏÞk þkuÄku.
19. 55, 60 y™u 45Lke MktÏÞk Ähkðíkk ºký ðøkkuo{kt rðãkÚkeoykuLke Mkhuhkþ
{kfoMk 50, 55 y™u 60 Au. íkku íku ík{k{ rðãkÚkeoykuLkk Mkhuhkþ {kfoMk  5  27  135
yuf MktÏÞk fkZe Lkk¾íkk MkhkMkhe 25 ÚkkÞ Au.
þkuÄku.
55 rðãkÚkeoykuLkk fw÷ {kfoMk  55  50  2750
 25  4  100
60 rðãkÚkeoykuLkk fw÷ {kfoMk  55  60  3300 fkZe Lkk¾u÷ MktÏÞk  135  100  35
53
24. 10 yLku 16 MktÏÞkLkk çku øk]ÃkLkk MkhkMkhe {kfoMk 76 Au. òu «Úk{ 28. 10 ÃkwMíkfkuLke Mkhuhkþ ®f{ík Yk. 12 Au. íku{kLke 8 ÃkwMíkfkuLke Mkhuhkþ
øk]ÃkLkk MkhkMkhe {kfoMk 75 nkuÞ íkku çkeò øk]ÃkLkk MkhkMkhe {kfoMk þkuÄku. 11.75 Au. íku çkkfeLkk çku ÃkwMíkfkuLke fw÷ ®f{ík fux÷e nþu ?
10 y™u 16 MktÏÞkLkk çku øk]Ãk Au. fw÷ 10 ÃkwMíkfkuLke ®f{ík  12 10  120
 fw÷ MktÏÞk 26 ÚkkÞ 8 ÃkwMíkfkuLke ®f{ík  8 11.75  94
26 MktÏÞkLkk fw÷ {kfoMk  26  76  1976 çkkfeLkk ÃkwMíkfkuLke fw÷ ®f{ík  120  94
«Úk{ økúwÃkLkk MkhkMkhe {kfo 75 Au
 26 Yk.
fw÷ {kfoMk 75 10  750
29. [kh MktÏÞkyku Ãkife «Úk{ MktÏÞk çkeS MktÏÞk fhíkk çk{ýe, çkeS
çkeò øk]ÃkLkk {kfoMk 1976  750  1226
MktÏÞkLkk ºkeS MktÏÞk fhíkkt ºkeò ¼køkLke y™u ºkeS MktÏÞk [kuÚke
1226 MktÏÞk fhíkk Ãkkt[ økýe Au. òu yk [khu MktÏÞkLke Mkhuhkþ 24.75 Au.
çkeò øk]ÃkLke MkhkMkhe 
16 íkku MkkiÚke {kuxe MktÏÞk fE nþu ?
Äkhku fu [kuÚke MktÏÞk  x Au.
 76.62 MkhkMkhe
 ºkeS MktÏÞk  5x
25. ÞwðhksLkk 10 {u[Lkk MkhkMkhe hLk 38.9 Au. òu «Úk{ 6 {u[Lkk MkhkMkhe
5x
hLk 42 nkuÞ íkku AuÕ÷e [kh {u[Lkk MkhkMkhe hLk fux÷k nþu ?  çkeS MktÏÞk 
3
ÞwðhksLkk 10 {u[Lkk MkhkMkhe hLk 38.9 Au.
 10 {u[Lkk fw÷ hLk  38.9 10  389 10 x
 «Úk{ MktÏÞk 
«Úk{ 6 {u[Lkk fw÷ hLk 3
 42  6  252
[kh MktÏÞkLke Mkhuhkþ 24.75 Au
AuÕ÷e 4 {u[Lkk fw÷ hLk  389  252  137
10 x 5 x
137   5x  x
MkhkMkhe   34.25 3 3
4   24.75
4
26. 6 MktÏÞkLke MkhkMkhe 3.95 Au. íku{ktLke «Úk{ çku MktÏÞkLke MkhkMkhe
3.4 Au. íkÚkk AuÕ÷e çku MktÏÞkLke MkhkMkhe 3.85 Au. íkku çkkfeLke MktÏÞkLke 10 x 5 x
   5 x  x  24.75  4
MkhkMkhe þkuÄku. 3 3
6 MktÏÞkLke MkhkMkhe 3.95 Au. 10 x  5 x  15x  3x  24.75  4  3
6 MktÏÞku Mkhðk¤ku  3.95  6  23.7  33x  297
«Úk{ çku MktÏÞkLke MkhkMkhe 3.4 Au. 297
«Úk{ çku MktÏÞku Mkhðk¤ku  3.4  2  6.8 x 
33
AuÕ÷e çku MktÏÞkLke MkhkMkhe 3.85 Au.
x  9
AuÕ÷e çku MktÏÞku Mkhðk¤ku  3.85  2  7.7
10 x 10  9
«Úk{ çku y™u AuÕ÷e çku MktÏÞkLkku Mkhðk¤ku  6.8  7.7 «Úk{ MktÏÞk    30
3 3
 14.5
5x 5  9
çkkfeLke çku MktÏÞkLkku Mkhðk¤ku  23.7  14.5  9.2 çkeS MktÏÞk    15
3 3
9.2 ºkeS MktÏÞk
çkkfeLke MktÏÞkLke MkhkMkhe   5 x  5  9  45
2
[kuÚke MktÏÞk  x9
çkkfeLke MktÏÞkLke MkhkMkhe  4.6  MkkiÚke {kuxe MktÏÞk ºkeS MktÏÞk 45 Au.
28. yuf ðuÃkkheLkwt 5 {rnLkkLkwt ¢r{f Mkhuhkþ ËirLkf ðu[ký 6435, 6927, 30. [kh MktÏÞkykuLke Mkhuhkþ 60 Au. «Úk{ MktÏÞk AuÕ÷e ºký MktÏÞkLkk
6855, 7230 yLku 6562 Yk. Au. Aêk {rnLku fux÷wt Mkhuhkþ ËirLkf Mkhðk¤kÚke [kuÚkk ¼køkLke Au íkku «Úk{ MktÏÞk fE nþu ?
ðu[ký fhðw òuEyu fu suÚke A {kMkLkwt Mkhuhkþ ËirLkf ðu[ký Yk. Äkhku fu AuÕ÷e ºký MktÏÞkLkku Mkhðk¤ku x Au.
6500 ÚkkÞ ? x
 «Úk{ MktÏÞk ÚkkÞ.
 5 {rnLkkLkwt ðu[ký 4
= 6435+6927+6855+7230+ 6562 = 34009
x
6 {kMkLkwt ðu[ký = 6500 × 6 = 39000 x
4  60
Aêk {rnLkkLkwt ðu[ký = 39000 – 34009  4991 4
54
x 2000 x  42000
x  240
4 42000
x
 4 x  x  240 (4) 2000
960 x  21
 5 x  960  x   x  192 fw÷ fk{ËkhkuLke MktÏÞk 21 nþu.
5
35. ºký ð»ko Ãknu÷k A yLku BLke Mkhuhkþ ô{h 18 ð»ko níke òu. nk÷
x 192 íku{kt CLke ô{h W{uhíkk Mkhuhkþ 22 ð»ko ÚkkÞ Au íkku CLke ô{h þkuÄku.
«Úk{ MktÏÞk   48
4 4 ºký ð»ko Ãknu÷kt A y™u BLke fw÷ ô{h = 36 ð»ko
31. 75 MktÏÞkLkku {æÞf 35 Au. òu Ëhuf MktÏÞk{kt 5 Lkku ðÄkhku fhðk{kt  nk÷ A y™u BLke fw÷ ô{h = 36 + 6 = 42 ð»ko
ykðu íkku Lkðku {æÞf fux÷ku ÚkkÞ ? A, B y™u CLke nk÷Lke fw÷ ô{h = 2 2 × 3 = 66 ð»ko
Lkðku {æÞf = sqLkku {æÞf + ðÄkhku  C Lke nk÷Lke ô{h = 66 – 42 = 24 ð»ko
= 35 + 5 36. yuf Mfq÷{kt 600 MxwzLxTMk Au. íku{Lke Mkhuhkþ ô{h 11 ð»ko 9 {kMk
= 40 Au. òu AkufhkykuLke Mkhuhkþ ô{h 12 ð»ko y™u AkufheykuLke Mkhuhkþ
Lkðku {æÞf 40 ÚkkÞ. ô{h 11 ð»ko nkuÞ íkku AkufheykuLke MktÏÞk fux÷e nþu ?
32. 10 MktÏÞkLke Mkhuhkþ 7 Au. òu Ëhuf MktÏÞkLku 12 ðzu økwýðk{kt ykðu Äkhku fu AkufheykuLke MktÏÞk x Au.
íkku Lkðku {æÞf fux÷ku ÚkkÞ ?  fw÷ MxwzLxTMk 600 Au y™u íku{Lke Mkhuhkþ ô{h
Lkðku {æÞf = 12 × 7 11 ð»ko 9 {kMk Au.
= 84 3
33. Ãkrík, ÃkíLke y™u çkk¤fLke ºký ð»ko Ãknu÷k Mkhuhkþ ô{h 27 níke  fw÷ ô{h  600  11
4
y™u ÃkíLke íkÚkk çkk¤fLke 5 ð»ko Ãknu÷k Mkhuhkþ ô{h 20 ð»ko níke íkku
ÃkríkLke nk÷Lke ô{h þkuÄku. 47
 600 
Ãkrík, ÃkíLke yLku çkk¤fLke ºký ð»ko Ãknu÷k Mkhuhkþ ô{h 27 ð»ko 4
níke.  ô{hLkku Mkhðk¤ku  27  3  81  7050
nk÷ ô{hLkku Mkhðk¤ku = 81+9 = 90 ð»ko AkufheykuLke Mkhuhkþ ô{h 11 ð»ko Au.
5 ð»ko Ãknu÷k ÃkíLke y™u çkk¤fLke Mkhuhkþ ô{h 20 ð»ko níke.  fw÷ ô{h  11x
5 ð»ko Ãknu÷ktLke ô{hLkku Mkhðk¤ku = 20  2  40 AkufhkykuLke Mkhuhkþ ô{h 12 ð»ko Au.
nk÷ ô{hLkku Mkhðk¤ku = 40 + 10 = 50 ð»ko fw÷ ô{h  (600  x )12
ÃkríkLke nk÷Lke ô{h = 90 – 50
fw÷ ô{h  7200  12x
 40 ð»ko  7050  11x  7200  12 x
34. yuf fkh¾kLkkLkk ík{k{ fk{ËkhkuLkku Mkhuhkþ {krMkf Ãkøkkh Yk. 8000  x  7200  7050
Au. íku{ktLkk 7 xufLkeþeÞLkkuLkku Mkhuhkþ {krMkf Ãkøkkh Yk. 12000 Au.  x  150
íkÚkk çkkfeLkk fkheøkhkuLkku Mkhuhkþ Ãkøkkh Yk. 6000 Au íkku fw÷ fk{Ëkhku
AkufheykuLke MktÏÞk 150 nkuÞ.
fux÷k nþu ?
Äkhku fu yuf fkh¾kLkk{kt fw÷ fk{Ëkhku x Au. ðÄkhu «uõxeMk {kxuLkk Ëk¾÷kyku :
ík{k{ fk{ËkhkuLkku Mkhuhkþ {krMkf Ãkøkkh Yk. 8000 Au. 01. 8 ÔÞÂõíkykuLke yuf xe{u rLkþkLkuçkkS nrhVkE{kt ¼køk ÷eÄku, MkkiÚke
Mkkhk rLkþkLkuçkksu 85 ÃkkuELx çkLkkÔÞk. òu íkuýu 92 ÃkkuELx çkLkkÔÞk
 fw÷ Ãkøkkh  8000  x
nkuÞ íkku xe{Lkku Mkhuhkþ Mfkuh 84 nkuík, íkku xe{u fux÷k ÃkkuELx çkLkkÔÞk.
7 xufLkeþeÞLkkuLkku Mkhuhkþ {krMkf Ãkøkkh 12000 Au.
(y) 668 (çk) 665 (f) 768 (z) 756
fw÷ Ãkøkkh  12000  7
02. [kh MktÏÞkyku{ktÚke «Úk{ ºký MktÏÞkLke Mkhuhkþ 15 Au. íkÚkk ytrík{
fw÷ Ãkøkkh  84000 Yk. ºký Lke Mkhuhkþ 16 Au. òu ytrík{ MktÏÞk 19 nkuÞ íkku «Úk{ MktÏÞk
nðu, çkkfeLkk fk{ËkhkuLkku {krMkf Ãkøkkh Yk. 6000 Au. fE Au.
 fw÷ Ãkøkkh  ( x  7)  6000 (y) 16 (çk) 17 (f) 15 (z) 18
03. Lkð ÔÞÂõíkLkwt ðsLk 55, 50, 70, 62, 67, 70, 64, 45, 48
nðu.... 8000 x  ( x  7) 6000  84000
rf.økúk. Au. íkku íku{Lkwt Mkhuhkþ ðsLk fux÷wt Úkþu ?
8000 x  6000 x  42000  84000 (y) 59 (çk) 60 (f) 49 (z) 58
55
04. 25 rðãkÚkeoykuLkk økwýLke Mkhuhkþ 18 Au. íku{kt «Úk{ 12Lke Mkhuhkþ 14 19. òu 8, 10, 12, x, 13Lke Mk{ktíkh {æÞf 12 nkuÞ íkku xLke ®f{ík
Au. yLku ytrík{ 12 Lke Mkhuhkþ 17 Au. íkku 13{kt rðãkÚkeoLkk økwý þkuÄku. þkuÄku.
(y) 78 (çk) 76 (f) 75 (z) 72 (y) 17 (çk) 18 (f) 16 (z) 15
05. Ãknu÷e 10 yrð¼kßÞ MktÏÞkykuLke Mkhuhkþ çkíkkðku ? 20. 10, 15, 18, 17.5, 22, 28 MktÏÞkykuLke {ÂæÞfk Au ?
(y) 12.9 (çk) 13.0 (f) 13.2 (z) 13.4 (y) 18.41 (çk) 19.50 (f) 17.75 (z) 13.41
06. Ãkkt[ ¢{þ: rð»k{ MktÏÞk A, B, C, D, E Lke Mkhuhkþ 15 Au. íkku E 21. 5, 10, 20, 80, 160Lke Mkhuhkþ ®f{ík þkuÄku.
Lke ®f{ík þkuÄku. (y) 55 (çk) 45 (f) 40 (z) 42
(y) 21 (çk) 19 (f) 17 (z) 23 22. yuf {nkrðãk÷ÞLkk 45 f{o[kheykuLkwt Mkhuhkþ ðuíkLk 950 YrÃkÞk
07. ºký MktÏÞkykuLke Mkhuhkþ 135 Au. íku{ktÚke MkkiÚke {kuxe 180 Au. íkÚkk Au òu r«LMkeÃkk÷Lkku Ãkøkkh W{uhe Ëuðk{kt ykðu íkku Mkhuhkþ 50 YrÃkÞk
yLÞ çktLkuLkwt ytíkh 25 Au. íkku MkkiÚke LkkLke MktÏÞk fE ? ðÄe òÞ Au. íkku r«ÂLMkÃkk÷Lkku Ãkøkkh þwt nþu ?
(y) 100 (çk) 110 (f) 115 (z) 120 (y) 3250 (çk) 3150 (f) 3050 (z) 2850
08. fkuE r¢fux ¾u÷kzeLkk 40 ËkðLkkt Mkhuhkþ hLkLke MktÏÞk 50 Au. íkuLkk 23. ËMk MktÏÞkykuLke Mkhuhkþ 15 Au. «Úk{ [kh MktÏÞkyku ¢{þ: 10,
MkkiÚke ðÄw íkÚkk MkkiÚke ykuAk hLkLkwt ytíkh 172 Au. òu íku çku ËkðLku fkZe 12, 14, 16 Au. çkkfeLke 5 MktÏÞkykuLke Mkhuhkþ 18 Au. íkku 10{e
Lkkt¾u íkku çkkfe 38 ËkðLkk Mkhuhkþ hLk MktÏÞk 48 Au. íkku íkuLkkt MkkiÚke MktÏÞk þwt nþu ?
ðÄw hLk fux÷kt Au. (y) 8 (çk) 5 (f) 6 (z) 7
(y) 173 (çk) 175 (f) 174 (z) 165 24. Mkkík Mk¤tøk ÃkqýkOfkuLkku Mkhðk¤ku 49 Au. íku{kt MkkiÚke LkkLkku ÃkqýkOf fÞku
09. ºký MktÏÞkyku{ktÚke Ãknu÷e MktÏÞk, çkeò MktÏÞkÚke çku økýe Au. íkÚkk Au ?
ºkeSLke ºký økýe Au. òu ºkýuÞ MktÏÞkLke Mkhuhkþ 44 Au. íkku Ãknu÷e (y) 4 (çk) 5 (f) 7 (z) 8
MktÏÞk fE Au ? 25. òu 8 ÔÞÂõíkykuLkk yuf Ãkrhðkh{kt rÃkíkk, {kíkk y™u MkkiÚke {kuxk ÃkwºkLke
(y) 72 (çk) 75 (f) 70 (z) 78 {krMkf ykðf yLkw¢{u 600 Yk, 400 Yk, y™u 200 Yk. nkuÞ íkku
10. òu 2, 4, 6, x, 3Lke Mk{ktíkh {æÞf 4 Au. íkku xLke ®f{ík þwwt nþu ? ÃkrhðkhLkk yuf MkÇÞLke Mkhuhkþ ykðf fux÷e nþu ?
(y) 5 (çk) 6 (f) 7 (z) 8 (y) 150 (çk) 160 (f) 125 (z) 115
11. 7, 9, 5, 4, 8, 10 yktfzkLkwt {æÞ{ ÃkË fÞwt Au. 26. A, B, C, D y™u E rLkhtíkh rð»k{ MktÏÞkyku Au yk Ãkkt[ MktÏÞkykuLkku
(y) 7.17 (çk) 6.50 (f) 5.50 (z) 7.25 Mkhðk¤ku 475 Au. íkku Ay™u BLkku økwýLkV¤ fux÷ku Au ?
12. 8 íkÚkk 18 Lkwt {æÞÃkË þkuÄku. (y) 8463 (çk) 6707 (f) 6721 (z) 6709
(y) 12 (çk) 13 (f) 14 (z) 15 27. yuf ðøkoLkk 30 rðãkÚkeoykuLke Mkhuhkþ ðÞ 16 ð»ko Au. òu íku{kt
13. 40 ÔÞÂõíkykuLke Mkhuhkþ ykðf 4200 YrÃkÞk Au. íkÚkk yLÞ 10 rþûkfLke ðÞ W{uhðk{kt ykðu íkku Mkhuhkþ ðÞ{kt yuf ð»koLkku ðÄkhku
ÔÞÂõíkykuLke Mkhuhkþ ykðf 4000 YrÃkÞk Au. Ãkqhk Mk{qnLke Mkhuhkþ ÚkkÞ Au, íkku rþûkfLke ðÞ fux÷k ð»ko nþu ?
ykðf þwt nkuÞ ? (y) 47 (çk) 42 (f) 31 (z) 30
(y) 3440 (çk) 3220 (f) 3540 (z) 4160
28. [kh ¢{þ- yufe MktÏÞkykuLke Mkhuhkþ 40 nkuÞ íkku çkeS yLku [kuÚke
14. 3 MktÏÞkykuLke Mkhuhkþ 12 Au. òu çku MktÏÞkyku 13 yLku 15 Au, íkku
MktÏÞkLkku økwýkfkh fux÷ku ÚkkÞ ?
ºkeS MktÏÞk fE Au ?
(y) 16 (çk) 17 (f) 8 (z) 15 (y) 1599 (çk) 1591 (f) 1763 (z) 1677
15. òu 6 MktÏÞkykuLke Mkhuhkþ 12 Au. íkku Ëhuf MktÏÞk{ktÚke 3 Lku ½xkzðkÚke 29. Ãkkt[ MktÏÞkLke MkhkMkhe 51.4 Au. Ãknu÷e çku MktÏÞkLke MkhkMkhe 30.5
íkuLke Mkhuhkþ fux÷e ykðþu. Au. [kuÚke yLku Ãkkt[{e MktÏÞkLke MkhkMkhe 62 Au, íkku ºkeS MktÏÞk
(y) 10 (çk) 9 (f) 0 (z) 7 fR ?
16. 12 çkk¤fkuLke Mkhuhkþ ô{h 20 ð»ko Au. òu yuf yLÞ çkk¤fLke (y) 75 (çk) 72 (f) 78 (z) 77
ô{h íku{kt ðÄkhe Ëuðk{kt ykðu íkku Mkhuhkþ ô{h 1 ð»ko ykuAe ÚkE
30. yuf «ðkMke íkuLke yzÄe {wMkkVhe xÙuLk îkhk 60 rf.{e. / f÷kf,
òÞ Au íkku Lkðk çkk¤fLke ô{h fux÷e ?
(y) 7 (çk) 8 (f) 9 (z) 6 çkkfe çk[u÷e {wMkkVhe{ktÚke yzÄe 30 rf.{e. / f÷kf çkMk îkhk
17. nrh y™u MkkunLk ÃkkMku Mkhuhkþ ÷¾kuxe 14 Au. MkkunLk y™u {kunLkLke yLku ðÄu÷e {wMkkVhe MkkÞf÷ îkhk 10 rf.{e. / f÷kfLke økríkyu
÷¾kuxeLke Mkhuhkþ 16 Au. y™u òu ºkýuÞLke ÷¾kuxeLke Mkhuhkþ 14 fhu Au. íkku yk¾e {wMkkVhe Ëhr{ÞkLk íkuLke Mkhuhkþ økrík fux÷k rf.{e.
nkuÞ íkku nrhLke ÷¾kuxeLke MktÏÞk fux÷e ? / f÷kfLke nþu ?
(y) 10 (çk) 11 (f) 12 (z) 9 (y) 36 (çk) 30 (f) 24 (z) 18
18. 21 MktÏÞkykuLke Mkhuhkþ 15 Au. Ãknu÷e 11 MktÏÞkykuLke Mkhuhkþ 16 31. yuf {krníkeLkku {æÞf 84 Au. Ëhuf «kóktf{kt 3 W{uhe 5 ðzu
íkÚkk ytrík{ 11 MktÏÞkykuLke Mkhuhkþ 14 Au. íkku 11{e MktÏÞk fE Au ? ¼køkíkkt {¤íkku Lkðku {æÞf fux÷ku ÚkkÞ ?
(y) 15 (çk) 16 (f) 17 (z) 14
(y) 87 (çk) 84 (f) 17.4 (z) 8.4
56
32. yuf ykð]r¥k - rðíkhý{kt fw÷ ykð]r¥k Au, efixi  122 45. 10 çkk¤fkuLke 10 ð»ko Ãknu÷ktLke ô{hLkku Mkhðk¤ku 10 ð»ko níkku.
nkuÞ íkku {æÞfLke ®f{ík þkuÄku. íkku 10 ð»ko ÃkAe íku{Lke ô{hLkku Mkhðk¤ku fux÷ku Úkþu ?
(y) 1.22 (çk) 12.2 (f) 2.44 (z) 24.4 (y) 200 ð»ko (çk) 210 ð»ko
(f) 250 ð»ko (z) 300 ð»ko
a2 b2
33. yLku Lkku økwýku¥kh {æÞf fux÷ku ÚkkÞ ? yuf r¢fux xe{Lke Mkhuhkþ ô{h 27 ð»ko Au. íku{ktÚke 24 yLku 27
b2 a2
46.
ð»koLke ô{hLkk çku ¾u÷kzeykuLkk MÚkkLku 23 yLku 28 ð»koLke
a2 a a ô{hðk¤k çku Lkðk ¾u÷kze ykðu Au íkku nðu xe{Lke Mkhuhkþ ô{h
(y) 2 (çk) 1 (f) b (z) b
b fux÷k ð»ko nþu ?
34. 10 «kóktfkuLkku {æÞf 12.5 Au, íku{kt ¼q÷Úke yuf «kóktf +8 Lku (y) 27 (çk) 26 (f) 24 (z) 28
çkË÷u (-8) ÷t¾kE økÞwt Au, íkku Mkk[ku {æÞf fux÷ku ÚkkÞ ? 47. yuf rËðk÷Lku htøkfk{ fhðk {kxu «Úk{ yMíkh{kt ÷exh ËeX 6
[ku.{exh htøkfk{ ÚkkÞ Au. çkeò yMíkh{kt ÷exh ËeX 12 [ku.{exh
(y) 8 (çk) -8 (f) 141 (z) 14.1
htøkfk{ ÚkkÞ Au, íkku çku yMíkhLkwt htøkfk{ fhðk{kt Mkhuhkþ ÷exh
35. - 5 Úke +5 MkwÄeLke ÃkqýkOf MktÏÞkykuLkku {æÞMÚk fux÷ku ÚkkÞ ? ËeX fux÷k fux÷k [ku.{exh htøkfk{ ÚkkÞ ?
(y) 1 (çk) 0 (f) 10 (z) -1 (y) 8 (çk) 9 (f) 4 (z) 3
36. 2 yLku x Lkku økwýku¥kh {æÞf 4 nkuÞ íkku x Lke ®f{ík fux÷e ÚkkÞ ? 48. 623, 164, 529, 425, ........ 205, 301, 824. ykÃku÷ ík{k{
(y) 2 (çk) 4 (f) 6 (z) 8
MktÏÞkLke Mkhuhkþ 472 nkuÞ íkku ¾k÷e søÞk{kt fR MktÏÞk ykðþu ?
37. 10 «kóktfkuLkku {æÞf 19.2 Au. su{kt yuf «kóktf ¼q÷Úke 23 Lku (y) 737 (çk) 705 (f) 723 (z) 711
çkË÷u 32 ÷uðkÞku nkuÞ íkku Mkk[ku {æÞf þkuÄku. 49. 7,10,16, 20, 27 Lkku {æÞf ........... Au.
(y) 18 (çk) 18.3 (f) 19.7 (z) 20.1 (y) 20 (çk) 10 (f) 15 (z) 16
38. [kh ¢{þ: rð»k{ MktÏÞkykuLke Mkhuhkþ 40 nkuÞ íkku çkeS yLku [kuÚke 50. fkuR {krníke {kxu Z  M  2.5 yLku {krníkeLkku {æÞf 20 nkuÞ
MktÏÞkLkku økwýkfkh fux÷ku ÚkkÞ ? íkku Z  ................
(y) 1599 (çk) 1677 (f) 1572 (z) 1772
(y) 22.25 (çk) 21.25 (f) 22.75 (z) 23.75
39. 2, 7, 9, 13, 14 Lkku {æÞMÚk ........... Au ?
51. 10 rðãkÚkeoykuLke nk÷Lke ô{hLkku Mkhðk¤ku 100 ð»ko Au. 5 ð»ko
(y) 5 (çk) 45 (f) 9 (z) 18 Ãknu÷kt íku{Lke Mkhuhkþ ô{h fux÷e nþu ?
40. 8 ð»ko Ãknu÷kt yuf fwxwtçkLkk 4 MkÇÞkuLke ô{hLke Mkhuhkþ 24 ð»ko (y) 20 (çk) 5 (f) 10 (z) 15
níke. nðu, çku çkk¤fku sLBÞk ÃkAe Ãký yksu fwxwtçkLkk MkÇÞkuLke ô{hLke 52. 50 rðãkÚkeoykuLkk ðøko{kt rðãkÚkeoykuyu {u¤ðu÷ Mkhuhkþ {kõMko 85
Mkhuhkþ Ãknu÷kLke Mkhuhkþ ô{h sux÷e s Au. òu çkÒku çkk¤fkuLke Au. MkkiÚke ðÄkhu {kõMko {u¤ðLkkh 4 rðãkÚkeoykuLku çkkË fheyu íkku
ô{h ðå[u 4 ð»koLkku økk¤ku nkuÞ íkku, MkkiÚke {kuxk çkk¤fLke nk÷Lke
çkkfeLkk rðãkÚkeoykuLke Mkhuhkþ{kt 1 {kõMkoÚke ½xkzku ÚkkÞ Au, íkku MkkiÚke
ô{h þwt Úkþu ?
ðÄkhu {kõMko {u¤ðLkkh 4 rðãkÚkeoykuLkk Mkhuhkþ {kõMko sýkðku.
(y) 10 ð»ko (çk) 6 ð»ko (f) 5 ð»ko (z) 8 ð»ko
(y) 99 (çk) 98.5 (f) 98 (z) 96.5
41. 10 «kóktfkuLkku Mkhðk¤ku 95 Au. íku{Lkku yuf «kóktf 5 fkZe ÷u íkku
53. nkufe xe{Lkk 20 ¾u÷kzeykuLke Mkhuhkþ ô{h 19 Au. òu {uLkushLke
çkkfeLkk «kóktfkuLkku {æÞf ........ ÚkkÞ.
ô{h W{uhðk{kt ykðu íkku ík{k{Lke Mkhuhkþ ô{h 20 ÚkkÞ Au, íku
(y) 9.5 (çk) 90 (f) 9 (z) 10
{uLkushLke ô{h fux÷e nþu ?
42. yuf {krníkeLkku {æÞf 84 Au. òu Ëhuf «kóktfLkk 6 W{uhe 9 ðzu
¼køkðk{kt ykðu, íkku Lkðe {krníkeLkku {æÞf ...... ÚkkÞ.
54. 8 «kóktfkuLke MkhkMkhe 45 Au. yk Ãkife yuf «kóktf çkkË fhíkkt
(y) 90 (çk) 99 (f) 10 (z) 20
MkhkMkhe 44 ÚkkÞ Au íkku çkkË fhu÷k «kóktfku õÞkt nþu ?
43. yuf çkuxTMk{uLk 17 {e ðLk-zu{kt 85 hLk çkLkkðu Au suÚke íkuLke Mkhuhkþ 3
(y) 51 (çk) 52 (f) 50 (z) 49
hLk ðÄe òÞ Au íkku 17 {e ðLk-zu çkkË íkuLke Mkhuhkþ fux÷k hLkLke nþu ?
55. A MktÏÞkyku 7, 12, 24, 26, 19 yLku 28 Au, òu Ëhuf MktÏÞk{kt
(y) 37 (çk) 35 (f) 33 (z) 31
8 W{uhkÞu÷ Au íkku Lkðwt Mkhuhkþ þwt nþu ?
44. ºký Mk¤tøk çkufe MktÏÞkykuLkku Mkhðk¤ku 210 Au íkku íku{kt MkkiÚke {kuxe
(y) 23 (çk) 27 (f) 33 (z) 36
yLku LkkLke MktÏÞk ðå[uLkwt ytíkh fux÷wt Au ?
(y) 2 (çk) 8 (f) 6 (z) 4 56. 1 Úke 15 MkwÄeLkk ytfkuLkk Mkhðk¤kLke Mkhuhkþ ®f{ík Lke[uLkk Ãkife
57
yuf ÚkkÞ. 64. Ãknu÷e Ãkkt[ yrð¼kßÞ MktÏÞkLkku {æÞf þkuÄku.
(y) 7.5 (çk) 8 (f) 120 (z) 15 (y) 3.6 (çk) 4.6 (f) 5.6 (z) 6.6
57. yuf MxkuMkoLkk 25 fk{Lkk rËðMkkuLke Mkhuhkþ ËirLkf f{kýe Y. 100 65. 10,8,5, x, 7 Lkku {æÞf 7 Au, íkku x Lke ®f{ík þkuÄku.
Au. yk Ãkife «Úk{ 15 rËðMkkuLke Mkhuhkþ ËirLkf f{kýe Y. 80 Au, (y) 6 (çk) 8 (f) 9 (z) 5
ßÞkhu ÃkAeLkk 10 rËðMkku{kt yuf íknuðkhLkk rËðMk rMkðkÞLke fw÷ 66. 22 18  .........?
f{kýe YrÃkÞk 540 Au, íkku íknuðkhLkk rËðMkLke f{kýe Lke[uLke Ãkife (y) 396 (çk) 296 (f) 496 (z) 596
yuf ÚkkÞ. 67. {kÄðe fhíkk ð»kko 3 ð»ko LkkLke Au. òu çktLkuLke nk÷Lke ô{hLkku
(y) YrÃkÞk 1740 (çk) YrÃkÞk 760 Mkhðk¤ku 27 ð»koLkku nkuÞ íkku çkÒkuLke nk÷Lke ô{h þkuÄku.
(f) YrÃkÞk 140 (z) YrÃkÞk 670 (y) 15, 12 (çk) 20, 12 (f) 16, 11 (z) 20,07
58. yð÷kufLkku 12, 13, x, 17, 18, 20 Lkku {æÞf 16 Au, íkku x Lke 68. Äkuhý- 9 Lkk 30 rðãkÚkeoykuLke MkhkMkhe ô{h 15 ð»ko Au. òu
®f{ík þkuÄku. rþûkfLke ô{h W{uhe Ëuðk{kt ykðu íkku MkhkMkhe 1 ðÄe òÞ Au.
(y) 8 (çk) 4 (f) 16 (z) 32 rþûkfLke ô{h fux÷e nþu ?
59. çku ¢r{f MktÏÞkLkku Mkhðk¤ku 51 Au íkku íku MktÏÞk fR ? (y) 45 (çk) 46 (f) 40 (z) 42
(y) 25 yLku 26 (çk) 24 yLku 27 69. «Úk{ yrøkÞkh «kf]ríkf MktÏÞkykuLkku {æÞf ............ Au.
(f) 21 yLku 30 (z) 20 yLku 31 (y) 11 (çk) 6 (f) 66 (z) 10
60. - 5 Úke +5 MkwÄeLke ÃkqýkOf MktÏÞkykuLkku {æÞf fux÷ku ÚkkÞ ? 70. ©uýeLke 10 MktÏÞkLkkt {æÞf 25 Au. Ëhuf MktÏÞk{ktÚke 5 çkkË
(y) 10 (çk) -1 (f) 1 (z) 0 fhðk{kt ykðu íkku Lkðku {æÞf fux÷ku Úkþu ?
61. çku ¢r{f MktÏÞkykuLkku Mkhðk¤ku 6 1 Au íkku íku MktÏÞkyku fR nþu ? (y) 5 (çk) 10 (f) 20 (z) 25
(y) 29 yLku 32 (çk) 30 yLku 31 71. ºký ð»ko Ãknu÷kt yuf fwxwtçkLkk 5 MkÇÞkuLke Mkhuhkþ ô{h 18 ð»ko
(f) 33 yLku 28 (z) 27 yLku 34 níke. òu yuf çkk¤fLkk sL{ çkkË íku fwxwtçkLkk MkÇÞkuLke Mkhuhkþ ô{h
nk÷ yux÷e s hnuíke nkuÞ, íkku çkk¤fLke ô{h þwt nþu ?
62. 20  30 ðøkoLke ðøko ÷tçkkE fux÷e ÚkkÞ ?
(y) 10 (çk) 11 (f) 12 (z) 30
72. Ãknu÷e 10 çkufe MktÏÞkykuLkku {æÞf fux÷ku ÚkkÞ ?
63. 9.5 xfk ÷u¾u Y. 2400 Lke 4.5 ð»koLke hkþ þkuÄku.
(y) 10 (çk) 11 (f) 12 (z) 13
(y) Y. 2426 (çk) Y. 3426
(f) Y. 4426 (z) Y. 1426
sðkçkku
(1) çk (2) y (3) y (4) y (5) y (6) çk (7) y (8) f (9) y (10) y (11) y (12) y (13) z (14) f (15) çk (16)
y (17) y (18) y (19) y (20) y (21) y (22) y (23) y (24) y (25) y (26) y (27) y (28) z (29) çk (30)
f (31) f (32) f (33) çk (34) z (35) çk (36) z (37) çk (38) çk (39) f (40) y (41) z (42) f (43) y (44) z
(45) çk (46) y (47) çk (48) çk (49) z (50) z (51) çk (52) z (53) f (54) çk (55) çk (56) çk (57) çk (58) f (59)
y (60) z (61) çk (62) y (63) çk (64) f (65) z (66) y (67) y (68) çk (69) çk (70) f (71) z (72) çk
58
17. ©uýe yLku ©uZe
©uýe : su rðÄuÞLkku «Ëuþ N nkuÞ íkuLku ©uýe fnu Au. òu X fkuR ykÃku÷ku Mk{ktíkh ©uýe íkÚkk Mk{ktíkh ©uZe ykÄkrhík WËknhý òuRyu.
yrhõíkøký nkuÞ íkÚkk òu F : N  X, íkku F Lku X Lke yuf 1. òu ©uýeMkqºk Tn = 3n + 1 nkuÞ íkku yk ©uýeLkk «Úk{ Ãkkt[ ÃkË
©uýe fnu Au. {u¤ðku.
Ëk. ík. : Tn = 3n + 1
(1) 1, 4, 9, 16, 25, ........, Tn
 T1 = 3(1) + 1 = 4
(2) 1, 4, 7, 10, 13, 16, ........, Tn
 T2 = 3(2) + 1 = 7
yk ©uýeLkwt n {wt ÃkË þkuÄðkLkk MkqºkLku ‘©uýeMkqºk’ yÚkðk ‘ n {kt ÃkËLkwt
Mkqºk’ fnu Au. íkuLku Mktfuík{kt Tn , a n , u n , t n ðøkuhu ðzu Ãký ËþkoðkÞ  T3 = 3(3) + 1 = 10
Au.  T4 = 3(4) + 1 = 13
LkkUÄ : ynª, yu sYhe LkÚke fu Ëhuf ©uýeLkwt ©uýeMkqºk {¤u.
 T5 = 3(5) + 1 = 16
Ëk. ík. : yrð¼kßÞ MktÏÞkykuLke ©uýeLku ©uýeMkqºk LkÚke.
©uZe : ykÚke ykÃku÷ ©uýeLkk «Úk{ Ãkkt[ ÃkË 4, 7, 10, 13, 16 ÚkkÞ.
Äkhku fu a1, a 2 , a3 , ...an yu MktÏÞkykuLke ©uýe Au. «íÞuf n  N {kxu 2. 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13, ....... ©uýeLkwt 53 {wt ÃkË sýkðku íkÚkk
yk ©uýeLkk «Úk{ n ÃkËkuLkku Mkhðk¤ku ÷R ykÃkýu yuf Lkðe ©uýe 53 ÃkËkuLkku Mkhðk¤ku sýkðku.
çkLkkðe þfeyu. yk Lkðe ©uýe S1 , S2 , S3 , .... Sn ÚkkÞ. yk T53 = 1 + (53 - 1)2
Lkðe ©uýeLku {q¤ ©uýe MkkÚku MktçktrÄík ‘©uZe’ fnuðkÞ Au íkÚkk {q¤ = 1 + 52  2
©uýeyu yk ©uZeLku yLkwYÃk ©uýe fnuðkÞ Au.
= 1 + 104  105
Ëk. ík. : {q ¤ ©u ý e 1, 3, 5, 7, 9, .... Lku Mkt ç kt r Äík ©u Z e
1, 4, 9, 16, 25, .... {¤u. 53
íkÚkk S53 = (1 + 105)
2
• Mkk{kLÞ heíku ©uZeLkk n {kt ÃkËLku ‘ Sn ’ ðzu ËþkoðkÞ Au.
53  106
• MktçktrÄík ©uZeLkk n {kt ÃkË Sn {kxu òu Mkqºk {¤u íkku íku MkqºkLku = = 53  53
2
‘©uZeMkqºk’ fnuðkÞ Au.
= 2809
• Ëhuf ©uýeLku MktçktrÄík ©uZe íkku nkuÞ s, Ãký ©uZeMkqºk Mkh¤íkkÚke
{¤u yÚkðk Lk Ãký {¤u. 3. -17, -13, -9, ...... Lkwt 16 {wt ÃkË sýkðku.
• Mk{ktíkh ©uýe ynª, a = -17
su ©uýe{kt çku ¢r{f ÃkËku ðå[uLkku íkVkðík yuf Mkh¾ku s nkuÞ íkÚkk Mkk{kLÞ íkVkðík d = -13 - (-17) = 4
íkVkðík þqLÞ Lkk nkuÞ íkku íkuðe ©uýeLku ‘Mk{ktíkh ©uýe’ fnu Au íkÚkk
nðu, 16 {wt ÃkË, t16 = a + (n -1)d
yk íkVkðíkLku Mk{ktíkh ©uýeLkku ‘Mkk{kLÞ íkVkðík’ fnu Au.
• Mk{ktíkh ©uýe {kxu n {kt ÃkËLkwt Mkqºk, = -17 + (16 -1)4
t n = a + (n - 1) d = -17 + 60
ßÞkt, a = «Úk{ ÃkË = 43
n = ÃkËLkku ¢{ 4. 101, 96, 91, ..... Lkwt 31 {wt ÃkË sýkðku.
d = Mkk{kLÞ íkVkðík ynª, a = 101, d = - 5
t n = n {wt ÃkË
• Mk{ktíkh ©uZe :  t 31 = 101 + (31 - 1) (-5)
Mk{ktíkh ©uýeLku MktçktrÄík ©uZeLku ‘Mk{ktíkh ©uZe’ fnuðkÞ. Mk{ktíkh = 101 + 30 (-5)
©uZeLkwt n {wt ÃkË yux÷u {q¤ Mk{ktíkh ©uýeLkkt Ãknu÷k n ÃkËkuLkku = 101 + (-150)
Mkhðk¤ku. = - 49
• fkuR Mk{ktíkh ©uýeLkwt Ãknu÷wt ÃkË a , Mkk{kLÞ íkVkðík d íkÚkk n {wt
9 15
ÃkË l nkuÞ íkku, íkuLkk Ãknu÷kt n ÃkËkuLkk Mkhðk¤k Sn {kxuLkwt Mkqºk, 5. 3, , 6, , ...... Lkwt 10 {wt ÃkË sýkðku.
2 2
n n 9 3
Sn =  2a + (n - 1)d  yÚkðk Sn =  a + l ynª, «Úk{ ÃkË a  3 íkÚkk Mkk{kLÞ íkVkðík d = -3 =
2 2 2 2
116
nðu 10 {wt ÃkË t10 = a + (n-1)d 1 1
8. òu yuf Mk{ktíkh ©uýeLkwt 10 {wt ÃkË yLku 20 {wt ÃkË nkuÞ,
20 10
3 íkku íkuLkwt 200 {wt ÃkË þkuÄku.
= 3 + (10-1)
2 1 1
3 ynª, t10 = yLku t 20 =
=3+9  20 10
2
6  27 1
=  = a + (10 - 1)d = a + 9d
2 20
33 1
=  = a + 9d  1
2 20
1
6. 100 Úke 500 Lke ðå[u 5 ðzu rLk:þu»k ¼køke þfkÞ íkuðe MktÏÞk yLku = a + 19d  2
10
fux÷e íkÚkk yk Ëhuf MktMÚkkLkku Mkhðk¤ku sýkðku. Mk{efhý 2 {ktÚke Mk{efhý 1 çkkË fhíkkt
ynª ©uýe 105, 110, 115, 120, ......... 495 íkiÞkh Úkþu.
1 1
 t n = a + (n - 1)d ÷uíkk  (a + 19d) - (a + 9d) = -
10 20
495 = 105 + (n - 1) 5 ÚkkÞ. 1
 10d =
 495 = 105 + 5n - 5 20
 395 = 5n 1 1
 d=  a=
395 200 200
 n  79
5 nðu, T200 = a + (200 - 1)d
 n  79 MktÏÞk ykðe {¤u. 1 199
= +
n 200 200
íkÚkk Sn = (a + l)
2 200

79 200
= (105 + 495)
2 =1
9. yuf ÔÞÂõík íkuLke ÷kuLkLke [qfðýe {kxu «Úk{ nók{kt Y. 200
79  600
= ¼hu Au. òu íku Ëh {kMku nókLke hf{{kt Y. 20 ðÄkhu, íkku 20 {kt
2
nókLkk ytíku íkuýu fw÷ fux÷e hf{ ¼hÃkkE fhe nþu ?
= 79  300
ynª, 200, 220, 240, ....., t 20 ©uýe íkiÞkh ÚkkÞ.
Sn = 23700
20
7. 9 + 19 + 29 + 39 + ...... + 199 {kt ykðíke fw÷ MktÏÞk  S20 =  2(200) + (20 - 1)  20
fux÷e íkÚkk íkuLkku Mkhðk¤ku sýkðku. 2
ynª, 199 = 9 + (n-1) 10 = 10  400 + 19  20
 199 = 9 + 10 n - 10 = 10  400 + 380
 10n = 200
S20 = 7800 Y. 20 {kt nóu [qfÔÞk nþu.
 n = 20 MktÏÞkyku nkuÞ.
• Mk{økwýkuíkh ©uýe :
20
Sn = (9 + 199) òu ©u ý e F : N  R, F(n) = Arn, AR - 0 , rR - 0 Lku
2
Mk{økwýkuíkh ©uýe fnu Au.
= 10  208
n = 1, 2, 3, ....... ÷u íkkt MÃkü Úkþu fu Mk{økw ýku¥ kh ©uýe
 Sn = 2080
Ar1 , Ar 2 , Ar 3 , ....... Au.
- ynª r Lku Mkk{kLÞ økwýku¥kh fnu Au. yk økwýku¥kh þqLÞuíkh y[¤
nkuÞ Au.
117
- òu fkuR Mk{økwýku¥kh ©uýe{kt «Úk{ ÃkË a íkÚkk Mkk{kLÞ økwýku¥kh 1 12 1
n-1
 t12 = (2)
r nkuÞ íkku, íkku n {kt ÃkËLkwt Mkqºk t n = ar ÚkkÞ. 8
• Mk{økwýku¥kh ©uZe : 1 2048
=  211 = = 256
Mk{økwýku¥kh ©uýeLku MktçktrÄík ©uZeLku ‘Mk{økwýku¥kh ©uýe’ fnuðkÞ. 8 8
Mk{økw ý ku ¥ kh ©u ý e a, ar, ar 2 , ....... ar n-1 Lku Mkt ç kt r Äík -7 7 -7
3. 7, , , , ...... Lkwt 11 {wt ÃkË þkuÄku.
Mk{økwýku¥kh ©uZe a + ar + ar 2 + ....... + ar n-1 ÚkkÞ. 2 4 8
yk ©uZeLkk «Úk{ n ÃkËkuLkku Mkhðk¤ku Sn nkuÞ íkku, ynª, Mk{økwýku¥kh ©uýeLkwt «Úk{ ÃkË a = 7 yLku Mkk{kLÞ
Sn = a + ar + ar 2 + ...... + ar n-1 -7
økwýku¥kh r = 2 = 1 yLku
n = 11 Au.
 Sn = na (òu r = 1)  1 7 2
nðu, Mk{økwýku¥kh ©uýeLkk Mkqºk yLkwMkkh,
a (r n - 1) t n = ar n-1
 Sn = (òu r > 1)  2
r-1 111
 1 
 t11 = 7  
a (1 - r n )  2 
 Sn = (òu r < 1)  3
1-r 10
Mk{økwýku¥kh ©uýe yLku Mk{økwýku¥kh ©uZe ykÄkrhík WËknhý  1 
=7  
òuRyu.  2 
n - (-1) n 7
1. òu Mk{økwýku¥kh ©uýeLkk n {kt ÃkËLkwt Mkqºk tn = nkuÞ =
2 1024
íkku ©uýeLkk «Úk{ Ãkkt[ ÃkË {u¤ðku. 4. -2, -2 2, -4, -4 2, ......... Lkwt 8 {wt ÃkË þkuÄku.
1 - (-1)1 1  1
ynª, t1 = = =1 -2 2
2 2 ynª, a = -2 r = = 2 &n=8
-2
2 - (-1)2 2 -1 1  t 8 = (-2) ( 2)8-1
t2 = = =
2 2 2
3
= -2 ( 2) 7
3 - (-1) 3+1
t3 = = =2 = -2  8 2
2 2
4 - (-1)4 4 -1 3 = -16 2
t4 = = = t 7 = 96, r = 2, íkku t10 þkuÄku.
2 2 2 5.
5 - (-1)5 5 +1 96 = a(2)7-1
t5 = = =3
2 2  96 = a(2)6
1 3 96
yk{, ©uýeLkkt {køku÷k «Úk{ Ãkkt[ ÃkËku 1, , 2, , 3 Au.  a=
2 2 64
1 1 1 96
2. , , , 1, ........ Lkwt 12 {wt ÃkË þkuÄku.  t10 = (2)10 1
8 4 2 64
1 96
ynª «Úk{ ÃkË a = = (2) 9
8 64
1 96  512
4 = 2 & n = 12 Au. = = 768
Mkk{kLÞ økwýku¥kh R = 64
1
8
 t10 = 768
t n = ar n-1
118
6. a = 2, r = 2, t n = 128, íkku n þkuÄku. 9
9. òu Mk{økwýku¥kh ©uýeLkk «Úk{ çku ÃkËkuLkku Mkhðk¤ku yLku Aêwt
2
t n = ar n-1 = 128
ÃkË yu íkuLkkt ºkeò ÃkËÚke 8 økýwt nkuÞ, íkku íku ©uýe þkuÄku.
 2( 2) n-1 = 128 Äkhku fu Mk{økwýku¥kh ©uýeLkk ÃkËku a, ar, ar 2 , ar 3 , ar 4 , ar 5 ,
 ( 2) n-1 = 64 ............ Au.
n1 9
2 2
= 26  a + ar = ykÃku÷ Au.  (1)
2
n 1
 =6 ð¤e, Aêwt ÃkË  ar 5  = 8  º keswt ÃkË  ar 2 
2
 n - 1 = 12  ar 5 = 8  ar 2
 n = 13  r 5 = 8r 2
7. a = 3, r = 3, Sn = 363, íkku n þkuÄku.  r3 = 8

ynª, r = 3 > 1  r=2
a (r n -1) 9
 Sn = su Mk{e - 1{kt {qfíkk a + a(2) =
r-1 2
3 (3n -1) 9
 363 =  3a =
3-1 2
9 3
 363  2 = 3 (3n -1)  a= 
2 3 2
363  2  {køku÷ Mk{økwýku¥kh ©uýe,
 3n -1 = = 121  2 = 242
3
3 3 3 3 3 3
n 5 , (2), (2) 2 , (2)3 , (2) 4 , (2)5 ......
 3 = 243 = 3 2 2 2 2 2 2
 n=5 3
 , 3, 6, 12, 24, ........ Mk{økwýku¥kh ©uýe ÚkkÞ.
1 585 2
8. r= , S3 = íkku a þkuÄku.
3 4
1
ynª, r = < 1
3
a (1 - r n )
 Sn =
1-r
  1 3 
a 1 -   
585   3  
 = 
4 1
1-
3
 1   26 
a 1 -  a 
585  27  =  27  = a  26  3 
 =  
4 1 2  2  27 
1-
3 3
585 9
 a= 
4 13
405
 a=
4 119
14. fk{, Mk{Þ, {nuLkíkkýwt yLku ¼køkeËkhe
heík Lkt. 1 : 1
ßÞkhu çku ÔÞÂõík y÷øk - y÷øk fk{ fhu íkku íku fk{ fhðk ÷køkíkku Mk{Þ B Lkwt 1 rËðMkLkwt  ,
10
ykÃÞku nkuÞ íkuLkk ÃkhÚke çktLku ÔÞÂõík ¼uøkk {¤e fk{ fhu íkku fux÷ku Mk{Þ
÷køku íku þkuÄðkLke heík : 1
C Lkwt 1 rËðMkLkwt fk{ 
WËk.: A ÔÞÂõík yuf fk{ 10 rËðMk{kt íkÚkk B ÔÞÂõík 15 rËðMk{kt 12
ÃkwÁt fhe þfu Au íkku çktLku MkkÚku {¤e fk{ fhu íkku íku fk{ fux÷k  A, ByLku CLkwt 1 rËðMkLkwt fk{
rËðMk{kt ÃkwÁt ÚkkÞ ? 1 1 1
  
1 8 10 12
økýíkhe : A ÔÞÂõíkLkwt 1 rËðMkLkwt fk{  ,
10 15 12 10
  
1 120 120 120
B ÔÞÂõíkLkwt 
15 15  12  10 37
 
 çktLkuLkwt 1 rËðMkLkwt fk{ 120 120
1 1 3 2 5 1  A, B y™u CLku MkkÚku {¤e fk{ fhíkkt ÷økíkk
     
10 15 30 30 30 6 120 9
rËðMkku  3
 íku fk{ fhíkkt ÷køkíkku Mk{Þ  6 rËðMk. 37 37
heík Lkt. 2 : heík Lkt. 4 :
ßÞkhu çku ÔÞÂõík y{wf rËðMk{kt fk{ ÃkwÁt fhe þfíkk nkuÞ íkÚkk yuf ºký ÔÞÂõík Ãkife çku-çku Lkk økúwÃk{kt fk{ fhíkk y{wf rËðMkku ÷køku íkku ºkýuÞ
ÔÞÂõík yuf÷ku y{wf rËðMk{kt fk{ ÃkwÁt fhe þfu íkku çkeòu ÔÞÂõík yuf÷ku ÔÞÂõík MkkÚku {¤e fk{ fhu íkku íku fk{ fux÷k rËðMk{kt ÃkwÁt ÚkkÞ íku þkuÄðwt.
fux÷k rËðMk{kt fk{ fhe þfu íku þkuÄðkLke heík. WËk.: A y™u BMkkÚku {¤e yuf fk{ 12 rËðMk{kt, B y™u C MkkÚku
{¤e 15 rËðMk{kt íkÚkk A yLku CMkkÚku {¤e 20 rËðMk{kt Ãkqýo
WËk.: A y™u BMkkÚku {¤e yuf fk{ 9 rËðMk{kt ÃkwÁt fhe þfu Au.
fhe þfu Au íkku ºkýuÞ MkkÚku {¤e yk fk{ fux÷k rËðMk{kt Ãkqýo
Ayuf÷ku yk fk{ 12 rËðMk{kt ÃkwÁt fhe þfu Au íkku B yk fk{
fhe þfu ?
fux÷k rËðMk{kt ÃkwÁt fhe þfþu ?
1
1 økýíkhe: A y™u B Lkwt 1 rËðMkLkwt 
økýíkhe: A y™u BLkwt MktÞwõík yuf rËðMkLkwt fk{  12
9
1
1 B y™u C Lkwt 1 rËðMkLkwt 
A Lkwt 1 rËðMkLkwt fk{  15
12
1
1 1 A y™u C Lkwt 1 rËðMkLkwt 
20
 B Lkwt 1 rËðMkLkwt fk{  
9 12
 ( A  B)  ( B  C)  (C  A) Lkwt 1 rËðMkLkwt fk{
4 3 1 1 1 1
     
36 36 36 12 15 20
 B yuf÷ku íku fk{ 36 rËðMk{kt ÃkwÁt fhe þfu.
 2 ( A  B  C ) Lkwt 1 rËðMkLkwt fk{
heík Lkt. 3 :
ßÞkhu ºký ÔÞÂõík ÔÞÂõíkøkík heíku fkuE fk{ y{wf rËðMk{kt ÃkwÁt fhe 5 4 3
  
þfíkk nkuÞíkku ºkýuÞ MkkÚku {¤e fk{ fhu íkku íku fk{ fux÷k rËðMk{kt ÃkwÁ 60 60 60
ÚkE þfu ? 12 1
WËk.: A ÔÞÂõík yuf fk{ 8 rËðMk{kt, B ÔÞÂõík 10 rËðMk{kt íkÚkk C  
60 5
ÔÞÂõík 12 rËðMk{kt ÃkwÁt fhe þfu Au íkku ºkýuÞ MkkÚku {¤e fk{
1 1
fux÷k rËðMkk{kt Ãkqýo fhe þfu?  A  B  C Lkwt 1 rËðMkLkwt fk{  
5  2 10
1  ºkýuÞ MkkÚku {¤e íku fk{ 10 rËðMk{kt ÃkwÁt fhe þfu.
økýíkhe: A Lkwt 1 rËðMkLkwt fk{  8 ,
92
çku yÚkðk ºký ÔÞÂõík MkkÚku {¤e fk{ þY fhu y™u fkuE yuf fu çku ÔÞÂõík y{wf ÔÞÂõíkLkwt swÚk y{wf fk{ y{wf rËðMk{kt Ãkqýo fhe þfu íkÚkk çkeò
y{wf rËðMk ÃkAe fk{ AkuzeLku síkk hnu íkku çkkfeLkwt fk{ çkkfe hnu÷ ÔÞÂõíkykuLkwt swÚk y{wf fk{ y{wf rËðMk{kt Ãkqýo fhe þfu íku {krníke
ÔÞÂõík / ÔÞÂõíkyku fux÷k rËðMk{kt ÃkwÁt fhe þfu íku þkuÄðwt. ÃkhÚke ¾qxíke fu {ktøku÷ {krníke þkuÄðe.
WËk.: x yLku y yuf fk{ yLkw¢{u 20 rËðMk y™u 12 rËðMk{kt ÃkwÁt WËk.: 40 {kýMkku 60 ð]ûkku 8 f÷kf{kt ðkðe þfu Au íkku 32 {kýMkku
fhe þfu Au. çktLkuyu MkkÚku fk{ þY fÞko çkkË 4 rËðMk ÃkAe y
12 f÷kf{kt fux÷k ð]ûkku ðkðe þfu ?
ÔÞÂõík fk{ AkuzeLku síkku hnu Au íkku çkkfeLkwt fk{ x ÔÞÂõík fux÷k
økýíkhe: M 1 D1 W2  M 2 D2 W1
rËðMk{kt ÃkwÁt fhe þfu ?
[M = {kýMkku, D = rËðMkku/f÷kf, W = fk{]
1
økýíkhe: x Lkwt 1 rËðMkLkwt fk{  íkÚkk 40  8  W2  32  12  60
20
1 32  12  60
yLkwt 1 rËðMkLkwt fk{  W2   72
12 40  8
 x y™u y Lkwt 1 rËðMkLkwt fk{ LkkUÄ : Ëk¾÷k{kt rËðMkku y™u f÷kf çktLku ykÃku÷ nkuÞ íkku
1 1 3 5 8 M 1 D1 T1 W2  M 2 D2 T2 W1 ðkÃkhðwt.
    
20 12 60 60 60 ðÄkhu «uõxeMk {kxu Lkk Ëk¾÷kyku :
01. h{uþLku yuf fk{ fhíkk 10 rËðMk y™u {nuþLku íku s fk{ fhíkk 15
8 8 rËðMk ÷køku Au. òu çktLku MkkÚku {¤eLku fk{ fhu íkku íku fk{ fux÷k rËðMk{kt
 x y™u yLkwt 4 rËðMkLkwt fk{  4 
60 15 ÃkwÁ ÚkkÞ.
8 15  8 7 10  15 150
 x çkkfe hnu÷k fk{  1       6
15 15 15 10  15 25
x Lku 1 fk{ fhíkkt 20 rËðMk ÷køku çktLkuLku fk{ ÃkwÁ fhíkk 6 rËðMk ÷køku
7 02. [uíkLkLku yuf {fkLk htøkíkk 18 rËðMk ÷køku Au rnhuLk íku s fk{ [uíkLk
 x Lku fk{ fhíkku fux÷k rËðMk ÷køku fhíkk yzÄk rËðMkku{kt ÃkwÁ fhe þfu Au. íkku çktLku MkkÚku {¤e yuf
15
rËðMk{kt fux÷w fk{ ÃkwÁ fhe þfu ?
7 28 1 [uíkLk - 18 rËðMk
  20   9 rËðMk.
15 3 3 rnhuLk - 9 rËðMk
18  9
heík Lkt. 6 : 
18  9
{nuLkíkkýwt ðnU[ðkLke heík.
WËk.: A, B y™u C yuf fk{ yLkw¢{u 6, 8 yLku 12 rËðMk{kt ÔÞÂõíkøkík 27 1
  fk{
heíku Ãkqýo fhe þfu Au. Yk. 1350{kt Wå[f fk{ hk¾e ºkýuÞ 162 6
MkkÚku {¤e fk{ fÞwO nkuÞ íkku A Lku fux÷k YrÃkÞk {¤u ?
03. LkÞLk, ykfkþ y™u sLkfLku yuf fk{ ÔÞÂõíkøkík heíku ÃkqÁt fhíkk
1 yLkw¢{u 24, 16 yLku 12 rËðMk ÷køku Au. òu ºkýuÞ MkkÚku {¤e fk{
økýíkhe: A Lkwt 1 rËðMkLkwt fk{  ,
6 fhu íkku fux÷k rËðMk{kt Ãkqýo ÚkkÞ ?
1 1 1
B Lkwt  íkÚkk C Lkwt  ÚkkÞ. LkÞLkLkwt 1 rËðMkLkwt fk{ 
8 12 24
1 1 1 1
A, B, C Lkk 1 rËðMkLkk fk{Lkwt «{ký  : : ykfkþLkwt 1 rËðMkLkwt fk{ 
6 8 12 16
 4:3:2 1
sLkfLkwt 1 rËðMkLkwt fk{ 
 A, Lku {¤íke hf{ ({nuLkíkkýwt) 12
4 1 1 1
  1350  600 YrÃkÞk. ºkýuÞLkwt yuf rËðMkLkwt fk{   
9 24 16 12
93
9 3 15
  
48 16 2
16  7.5 rËðMk
íku fk{ {kxu ÷køkíkku Mk{Þ 
3
07. çku MxuþLk ðå[uLkku huÕðu xÙuf çkLkkðíkk A Lku 16 rËðMk, BLku 12 rËðMk
1 ÷køku Au. íkuyku CLke MknkÞ ÷E 4 rËðMk{kt xÙuf çkLkkðe ËeÄku íkku yuf÷ku
 5 rËðMk C fux÷k rËðMk{kt çkLkkðe þfu ?
3
C Lku Äkhku fu x rËðMk ÷køku.
03. yuf xkÞh{kt çku Ãkt[h Au. «Úk{ Ãkt[hÚke xkÞh 9 {eLkex{kt çkuMke
òÞ Au yLku çkeò Ãkt[hÚke 6 {eLkexh{kt. òu çktLku Ãkt[h MkkÚku Ãkzu íkku 1 1 1 1
  
xkÞh fux÷e {eLkex{kt çkuMke òÞ ? 16 12 x 4
9  6 54 3 4 1 12
     
9  6 15 48 48 x 48
18 3 1 12 7
 3   
5 5 x 48 48
3 {eLkex 36 MkufLz{kt xkÞh çkuMke òÞ. 1 5 48
05. yuf frzÞkLku yuf rËðk÷ [ýíkk 15 rËðMk íkuLkk rÃkíkkSLku 20 rËðMk   x 
x 48 5
y™u íkuLkk ÃkwºkLku 25 rËðMk ÷køku Au. òu ºkýuÞ MkkÚku {¤eLku fk{ fhu íkku
fux÷k rËðMk{kt Ãkqýo ÚkkÞ ?  x  9.6
08. A Lku fk{ fhíkk B fhíkk çku økýk rËðMkku ÷køku Au. òu çktLku MkkÚku {¤e
1
fzeÞkLkwt 1 rËðMkLkwt fk{  2 rËðMk{kt fk{ ÃkqÁ fhe þfu Au. íkku yuf÷ku B yk fk{ fux÷k
15
rËðMk{kt ÃkqÁ fhe þfu.
1 Äkhku fu B Lku x rËðMk ÷køku.
íkuLkk rÃkíkkSLkwt 1 rËðMkLkwt fk{ 
20 Äkhku fu A Lku 2x rËðMk ÷køku.
1 1 1 1
íkuLkk ÃkwºkLkwt 1 rËðMkLkwt fk{   
25 2x x 2
1 1 1 1  2  x
ºkýuÞ MkkÚku {¤e 1 rËðMkLkwt fk{   
15 20 25  x3
20  15  12 09. hkuLkf 6 f÷kf{kt 32 Ãkus xkEÃk fhe þfu. íkkhf 5 f÷kf{kt 40 Ãkus
 xkEÃk fhe þfu Au. çktLku MkkÚku {¤e y÷øk y÷øk fkuBÃÞwxh Ãkh 110
300
Ãkus xkEÃk fhíkk fux÷ku Mk{Þ ÷køku ?
47 hkuLkf, 32 Ãkus xkEÃk fhíkk 6 f÷kf

300 1 Ãkus xkEÃk fhíkk fux÷ku Mk{Þ ÷køku ?
300 6 3
íku fk{ fhíkk ÷køkíkku Mk{Þ    f÷kf
47 32 16
íkkhf, 40 Ãkus xkEÃk fhíkk 5 f÷kf
18
 6 5 1
47 1 Ãkus xkEÃk fhíkk  
40 8
06. r{íkuþ yuf {þeLk 5 rËðMk{kt çkLkkðe þfu Au íkuýu íku {þeLk íkuLkk
fkheøkhLke MknkÞ ÷E 3 rËðMk{kt çkLkkðe ËeÄw íkku fkheøkh yuf÷ku  3 1
çktLku MkkÚku {¤e, 2 Ãkus xkEÃk fhíkk   
fux÷k rËðMk{kt çkLkkðu ?  16 8 
5 3 3 2 5
fkheøkhLkk fk{Lkk rËðMkku   
53 16 16
94
5 110 1
 110 Ãkus xkEÃk fhíkk   B y™u C Lkwt 1 rËðMkLkwt fk{ 
16 2 12
275 1
 A+B+C Lkwt 1 rËðMkLkwt fk{ 
16 6
3 1 1 86 1
 17 f ÷kf C Lkwt 1 rËðMkLkwt fk{    
16 6 8 48 24
10. A yLku B MkkÚku {¤e yuf fk{ 12 rËðMk{kt B y™u C MkkÚku {¤eLku 1 1
ALkwt 1 rËðMkLkwt fk{  
15 íkÚkk C y™u A {¤eLku 20 rËðMk{kt ÃkqÁ fhu íkku ºkýuÞ MkkÚku 6 12
{¤e fux÷k rËðMk{kt Ãkqýo fhe þfu ?
2 1 1
12 15  20  
 2 12 12
(12 15)  (15  20)  (20 12)
1 1
A yLku C Lkwt 1 rËðMkLkwt fk{  
12 15  20 24 12
 2
720
2 1 3
 
 10 rËðMk 24 24
11. Ãktfs hkusLkk 8 f÷kf fk{ fhe 12 rËðMk{kt yrLk÷ hkusLkk 10 1
f÷kf fk{ fhe 8 rËðMk{kt yuf fk{ ÃkqÁ fhe þfu Au. íku çktLku MkkÚku  fk{
8
{¤e hkusLkk 8 f÷kf fk{ fhe fux÷k rËðMk{kt Ãkqýo fhu ?
Ãktfs  12  8  96 f÷kf{kt fk{ Ãkwht fhu. çktLku MkkÚku {¤e 8 rËðMk{kt fk{ ÃkqÁt fhu.
13. A yLku B MkkÚku {¤e 5 rËðMk{kt B yLku C MkkÚku {¤e 7 rËðMk{kt íkÚkk
yLke÷  10  8  80 f÷kf{kt fk{ Ãkwht fhu.
A y™u C MkkÚku {¤eLku yuf fk{ 4 rËðMk{kt Ãkqýo fhe þfu íkku ºkýuÞ
1 1 Ãkife fkuý ykuAk rËðMk{kt fk{ Ãkqýo fhe þfu ?
1 f÷kfLkwt fk{  
96 80 1
A yLku BLkwt 1 rËðMkLkwt fk{ 
5 6 5
 
480 480 1
B yLku CLkwt 1 rËðMkLkwt fk{ 
11 7

480 1
C yLku A Lkwt 1 rËðMkLkwt fk{ 
11 4
8 f÷kfLkwt fk{  8
480 1 1 1
2 (A + B + C) Lkwt 1 rËðMkLkwt fk{   
11 5 7 4

60
28  20  35

60 140
÷køkíkk rËðMk 
11
83

5 140
 5 rËðMk
11 83
A + B + C Lkwt 1 rËðMkLkwt fk{ 
280
12. A yLku B MkkÚku {¤e 8 rËðMk{kt B yLku C MkkÚku {¤e 12 rËðMk{kt
83 1
íkÚkk A, By™u C MkkÚku {¤eLku yuf fk{ 6 rËðMk{kt ÃkqÁ fhe þfu íkku C Lkwt 1 rËðMkLkwt fk{  
280 5
A y™u C fux÷k rËðMk{kt ÃkqÁt fhe þfu ?
1 83  56

A yLku B Lkwt 1 rËðMkLkwt fk{  280
8
95
27 4 1
  x ÔÞÂõíkLkwt 4 rËðMkLkwt fk{  
280 20 5
83 1 1 4
A Lkwt 1 rËðMkLkwt fk{    çkkfe hnu÷ fk{  1 
280 7 5 5
83  40 1 1
 x y™u y MkkÚku {¤e 1 rËðMk{kt fhu÷ fk{  
280 20 12
43 35 8
  
280 60 60
83 1 8
B Lkwt 1 rËðMkLkwt fk{   
280 4 fk{ fhíkk 1 rËðMk ÷køku
60
83  70
 4 4 60
280 fk{ fhíkk ÷køkíkk rËðMk  
5 5 8
13
  6 rËðMk
280
 A MkkiÚke ykuAk rËðMk{kt fk{ ÃkqÁ fhe þfu. 16. rfhý yuf fk{ 3 rËðMk{kt íkÚkk {nuþ 2 rËðMk{kt ÃkqÁ fhe þfu Au.
14. A ÔÞÂõík yuf fk{ 18 rËðMk{kt, B ÔÞÂõík 15 rËðMk{kt ÃkqÁ fhe
òu çktLku yu MkkÚku {¤eLku fk{ ÃkqÁt fÞwO nkuÞ y™u fk{ Ãkuxu Yk. 150
þfu Au. MkkÚku {¤e fk{ þY fÞko çkkË Ãkkt[ rËðMk ÃkAe B ÔÞÂõík {éÞk nkuÞ íkku rfhýLku fux÷k YrÃkÞk {¤u ?
fk{ Akuze Ëu íkku çkkfeLkwt fk{ A fux÷k rËðMk{kt Ãkqýo fhe þfu ? 2
 150   60 Yk.
1 1 5
A yLku BLkwt MkkÚku {¤e 1 rËðMk{kt fk{  
18 15 rfhýLku 60 Yk. {¤u
17. yuf fk{ [tÿfkLík 6 rËðMk{kt íkÚkk hkurník 8 rËðMk{kt ÃkqÁ fhe þfu
5 6
 Au. çktLku yu ¼uøkk {¤e íku fk{ Wå[f Yk. 3200{kt hk¾e LkhuþLke
90
{ËË ÷E 3 rËðMk{kt ÃkqÁ fÞwO íkku íkuykuyu LkhuþLku fux÷k YrÃkÞk [qfÔÞk
11 nþu ?

90 1
[tÿfkLíkLkwt 1 rËðMkLkwt fk{ 
55 6
 5 rËðMk{kt MkkÚku fhu÷ fk{ 
90 1
hkurníkLkwt 1 rËðMkLkwt fk{ 
55 35 8
çkkfeLkwt fk{  1  
90 90
1 1 7
1 çktLkuLkwt 1 rËðMkLkwt fk{   
6 8 24
 A Lku fk{ fhíkk 1 rËðMk ÷køku.
18
1
35 Lkhuþ, [tÿfkLík, hkurníkLkwt 1 rËðMkLkwt fk{ 
3
fk{ fhíkk fux÷k rËðMk ÷køku.
90
1 7 1
35 LkhuþLkwt 1 rËðMkLkwt fk{   
  18 3 24 24
90 fk{Lkwt «{ký :
 7 rËðMk{kt ÃkqÁ fhu. [tÿfkLík : hkurník : Lkhuþ
15. x yLku y yuf fk{ yLkw¢{u 20 rËðMk y™u 12 rËðMk{kt ÃkqÁt fhe
1 1 1
þfu Au. x ÔÞÂõík yu fk{ þY fÞko ÃkAe 4 rËðMk çkkË y íku{kt òuzkÞ : :
6 8 24
Au. íkku nðu íku fk{ fux÷k rËðMk{kt ÃkqÁt Úkþu ?
 4 : 3:1
1
x ÔÞÂõíkLkwt 1 rËðMk{kt fhu÷ fk{ 
20
96
1 1
LkhuþLku {¤íke hf{  3200  A Lkwt 1 rËðMkLkwt fk{ 
8 6
LkhuþLku {¤íke hf{  400 Yk. 1

B Lkwt 1 rËðMkLkwt fk{ 
8
18. f{÷ yuf fk{ 10 rËðMk{kt íkÚkk LkÞLk 15 rËðMk{kt fhe þfu Au
íkuyku çktLku MkkÚku {¤e 5 rËðMk fk{ fhu Au çkkfeLkwt fk{ nhuþLku MkkUÃku 1 1
A y™u B Lkwt 1 rËðMkLkwt fk{  
Au. nhuþ íku fk{ 2 rËðMk{kt Ãkqýo fhu Au. òu íku fk{Lke fw÷ {sqhe Yk. 6 8
1500 nkuÞ íkku f{÷ y™u LkÞLkLku fux÷k YrÃkÞk {¤u ?
43 7
1  
f{÷Lkwt 1 rËðMkLkwt fk{  24 24
10
1
1 ºkýuÞLkwt 1 rËðMkLkwt fk{ 
LkÞLkLkwt 1 rËðMkLkwt fk{  3
15
1 1
1 1  C Lkwt 1 rËðMkLkwt fk{  
çktLku Lkwt 1 rËðMkLkwt fk{   3 24
10 15
87 1
3 2  
 24 24
30 fk{Lkwt «{ký
5 1 A : B : C
 
30 6 1 1 1
: :
1 5 6 8 24
5 rËðMk{kt fhu÷ fk{  5  
6 6 4 : 3 : 1
5 1 4
çkkfe hnu÷ fk{  1   ALku {¤íke hf{  600   300 Yk.
6 6 8
1 3
2 rËðMk{kt nhuþ fk{ fhþu. B Lku {¤íke hf{  600   225 Yk.
6 8
1 1 C Lku {¤íke hf{  600  1  75 Yk.

 1 rËðMk{kt fhu÷ fk{  
8
6  2 12
ºkýuÞLkwt fk{Lkwt «{ký 20. 20 †eyku yuf fk{ 16 rËðMk{kt fhe þfu Au. 16 ÃkwÁ»kku íku fk{ 15
f{÷ : LkÞLk : nhuþ rËðMk{kt Ãkwhwt fhe þfu Au íkku Ãkwhw»kku yLku †eyku ðå[u fk{ fhðkLke
ûk{íkkLkwt «{ký þkuÄku.
1 1 1
: : 20 †eyu 16 rËðMk{kt ÃkqÁ fhu
10 15 12 1 †e íku fk{ = 320 rËðMk{kt ÃkqÁ fhu
6 : 4 : 5 16 ÃkwÁ»kku 15 rËðMk{kt ÃkqÁ fhe þfu
 1 ÃkwÁ»k íku fk{  15 16  240 rËðMk{kt
6
f{÷Lku {¤íke hf{  1500   600
15 1
1 ÃkwÁ»kLkwt 1 rËðMkLkwt fk{ 
240
4
LkÞLkLku {¤íke hf{  1500   400
15 1
1 †eLkwt 1 rËðMkLkwt fk{ 
çktLku Lku {¤íke hf{  600  400  1000 320
19. A yLku B ÔÞÂõík yu yuf fk{ Yk. 600{kt Wå[f hk¾u÷ Au. A ÃkwÁ»k y™u †eLkwt fk{Lkwt «{ký
yuf÷ku íku fk{ 6 rËðMk{kt íkÚkk B yuf÷ku 8 rËðMk{kt ÃkqÁ fhe þfu 1 1
 :
Au. íku çktLkuyu CLke {ËË ÷E íku fk{ 3 rËðMk{kt Ãkqýo fÞwO íkku ËhufLku 240 320
¼køku fux÷e hf{ ykðþu?
4 : 3
97
21. 10 ÃkwÁ»kku yuf fk{ 15 rËðMk{kt fhe þfu Au. 15 †eyku íku fk{ 12 [k÷w fhðk{kt ykðu íkku fux÷k Mk{Þ{kt ¼hkÞ ?
rËðMk{kt fhe þfu Au. íkku yk 10 ÃkwÁ»kku yLku 15 †eyku MkkÚku {¤e 1
fk{ fhu íkku fux÷k rËðMk{kt Ãkqýo ÚkkÞ? «Úk{ Lk¤ Lkwt 1 f÷kfLkwt fk{ 
5
10 ÃkwÁ»kku — 15 rËðMk
15 †e — 12 rËðMk 1
çkeò Lk¤Lkwt 1 f÷kfLkwt fk{ 
15  12 180 10

15  12 27 1
ºkeò Lk¤Lkwt 1 f÷kfLkwt fk{ 
30
20 2
  6 rËðMk
3 3 1 1 1
fw÷ 3 Lk¤Lkwt 1 f÷kfLkwt fk{   
5 10 30
24. yuf xktfeLku çku y÷øk y÷øk Lk¤ ðzu yLkw¢{u 20 y™u 30 {eLkex{kt
¼he þfkÞ Au. òu çktLku Lk¤ yuf MkkÚku [k÷w hk¾ðk{kt ykðu íkku xktfe 6 3 1
  
fux÷k Mk{Þ{kt ¼hkÞ ? 30 30 30
1 10 1
«Úk{ Lk¤Lkwt 1 r{rLkx Lkwt fk{   
20 30 3
1 ºkýuÞ Lk¤ ðzu 3 f÷kf{kt xktfe MktÃkqýo ¼hkE òÞ.
çkeò Lk¤Lkwt 1 r{rLkx Lkwt fk{  27. yuf xktfeLku A y™u B Lk¤ ðzu yLkw¢{u 5 y™u 6 f÷kf{kt ¼he
30
çktLku Lk¤ MkkÚku ¾ku÷ðk{kt ykðu íkku 1 r{rLkxLkwt fk{ þfkÞ Au íkÚkk C Lk¤ ðzu 12 f÷kf{kt ¾k÷e fhe þfkÞ Au òu ºkýuÞ
Lk¤ yuf MkkÚku [k÷w nkuÞ íkku fux÷k Mk{Þ{kt ¼hkE òÞ ?
1 1
  1 1 1
20 30 ºkýuÞ Lk¤ MkkÚku [k÷w nkuÞ íÞkhu   
5 6 12
3 2
= + 65 1
60 60  
30 12
5
 11 1
60  
30 12
1
 22  5
12 
60
 12 r{rLkx{kt xktfe ¼hkE òÞ
25. yuf xuLfhLku yuf ÃkkEÃk ðzu 4 f÷kf{kt íkÚkk çkeS ÃkkEÃk ðzu 6 17

f÷kf{kt ¼he þfkÞ Au. çktLku ÃkkEÃk ðzu yuf MkkÚku ¼hðk{kt ykðu 60
íkku xktfe fux÷k Mk{Þ{kt ¼hkE òÞ ?
9
1 xktfe ¼hkíkk ÷køkíkku Mk{Þ  3 f ÷kf
17
xuLfhLke yuf ÃkkEÃkLkwt 1 f÷kfLkwt fk{ 
4
28. 10 {kýMkku hkusLkk 12 f÷kf fk{ fheLku 20{þeLk íkiÞkh fhe þfu
1 Au íkku 24 {kýMkku 16 f÷kf fk{ fhe fux÷k {þeLk çkLkkðe þfu ?
çkeS ÃkkEÃkLkwt 1 f÷kfLkwt fk{ 
6 M 1 T1 W2  M 2 T2 W1
1 1 3 2 10  12  W2  24  16  20
 fw÷   
4 6 12
24  16  20
W2 
5 2 10  12
  2 f ÷kf
12 5
W2  64
26. yuf xktfeLku «Úk{ Lk¤ ðzu 5 f÷kf{kt çkeò ðzu 10 f÷kf{kt íkÚkk
64 {þeLk çkLkkðe þfu.
ºkeò ðzu 30 f÷kf{kt MktÃkqýo ¼he þfkÞ Au. òu ºkýuÞ Lk¤ yuf MkkÚku
98
29. 6 çkk¤fkuLku yuf fk{ fhíkk 16 f÷kf ÷køku Au. òu íku{kt ðÄw çku çkk¤fku fux÷k rËðMk{kt ÃkwÁt fhe þfu Au ?
òuzkÞ íkku íku fk{ fux÷wt Ãknu÷w Ãkqýo ÚkkÞ ? 13. MktrËÃk fkuE fk{Lku 8 rËðMkkt, sÞrËÃk 10 rËðMk{kt íkÚkk «rËÃk
6  16  1  8  T2  1 15 rËðMkk{t fhe þfu Au. íkku ºkýuÞ {¤eLku fk{ fux÷k rËðMk{kt
fhþu ?
6  16 14. òu 5 {kýMkkuLke 12 rËðMkLke {swhe 60 YrÃkÞk Au. íkku 6 {kýMkkuLke
T2 
8 20 rËðMkLke {swhe þwt nþu ?
15. ÃkkW[ çkLkkððkLke fk{økehe{kt 5000 ÃkkW[ çkLkkðíkk
T2  12
¼kðLkkçknuLku 10 f÷kf yLku h{çknuLkLku 8 f÷kf ÷køku Au. òu
íku fk{ 4 f÷kf ðnu÷w Ãkqýo ÚkkÞ
çktLkuLku íkux÷kt s ÃkkW[ çkLkkððkLkwt fk{ yuf MkkÚku MkkUÃkðk{kt ykðu
íkku MktÞwõík fk{Lkku Ëh fux÷ku ÚkkÞ ?
ðÄw «uõxeMk {kxuLkk Ëk¾÷kyku :
(y) 500 (çk) 725
01. çku Lk¤ A y™u B fkuE nkusLku 30 y™u 40 r{rLkx{kt ¼he þfu Au
ºkeòu Lk¤ CLku nkus{ktÚke 50 r÷xh Ëh r{rLkxu Ãkkýe çknkh fkZu (f) 1125 (z) 625
Au. òu ºkýu Lk¤ku yuf MkkÚku ¾ku÷ðk{kt ykðu íkku nkus 1 f÷kf{kt 16. 45 ÔÞÂõík fkuE fkÞoLku 16 rËðMk{kt ÃkwÁt fhu Au. fkÞo þY ÚkÞkLkk
¼hkE òÞ íkku çkíkkðku fu nkus{kt fux÷wt Ãkkýe ykðu Au? 6 rËðMk ÃkAe çkeò 30 ÔÞÂõíkyku yk fk{{kt Mkk{u÷ ÚkÞk, íkku
02. òu 3 ÃkwY»kku fu 5 Akufhk fkuE fk{Lku 12 rËðMk{kt ÃkwÁt fhu Au íkku çkkfeLkwt fkÞo fux÷k rËðMk{kt ÃkwÁt Úkþu ?
6 ÃkwÁ»kku yLku 5 Akufhk Ãknu÷k fhíkkt çk{ýwt fk{ fux÷k rËðMk{kt 17. òu Mkkík fhkur¤Þk 7 ò¤kt 7 rËðMk{kt çkLkkðu íkku 1 fhkur¤ÞkLku
fhu ? 1 ò¤wt çkLkkðíkk fux÷k rËðMkku ÷køku ?
03. 16 {kýMkku yuf fk{Lku 14 rËðMk{kt Mk{kó fhu Au. íku{Lkk îkhk (y) 1 (çk) 7
fk{ þY fÞkoLkk 6 rËðMk ÃkAe 3 {kýMkku íku{Lke MkkÚku òuzkÞ Au.
7
íkku çkkfeLkwt fkÞo ÃkwÁ fhðk{kt fux÷k rËðMk ÷køkþu ? (f) (z) 49
2
04. A yLku B yuf fk{Lku 16 rËðMk{kt fhu Au. B íkuLku 20 rËðMk{kt
fhu Au. A íkuLku fux÷k rËðMk{kt ÃkwÁ fhþu? 18. 10 {kýMkku hkusLkk 6 f÷kf fk{ fhe yuf fk{Lku 18 rËðMk{kt
05. òu 6 ÃkwÁ»kku yÚkðk 10 †eyku fkuE fkÞoLku 18 rËðMk{kt ÃkwÁt fhu Ãkqhwt fhu Au, íkku 15 {kýMkku yu fk{Lku 12 rËðMk{kt Ãkqhwt fhðk
Au. íkku 3 ÃkwÁ»k íkÚkk 5 †eyku íku fkÞoLku fux÷k rËðMkk{t ÃkwÁ fhe hkusLkk fux÷k f÷kf fk{ fhþu ?
þfu. (y) 15 (çk) 6
06. A yuf fk{ 20 rËðMk{kt fhu Au, B yus fk{Lku 25 rËðMk{kt fhu (f) 10 (z) 12
Au. íkuyku 5 rËðMk MkkÚku fk{ fhu Au. yLku íÞkhu B fk{ Akuze [k÷e
19. yuf XufuËkh yuf fk{ 20 rËðMk{kt Ãkqhwt fhðk {kxu 30 {kýMkku
òÞ Au. íkku yk fk{Lku A fux÷k rËðMk{kt ÃkwÁt fhe Lkk¾þu ?
fk{u ÷økkÔÞk. òu íkuLku íku fk{ 15 rËðMk{kt Ãkqhwt fhðwt nkuÞ íkku íkuLku
07. A fkuE fk{ 30 rËðMk{kt ÃkwÁ fhu Au B fkuE fk{ 40 rËðMk{kt
ÃkwÁ fhe þfu Au. çktLku ¼uøkk ÚkELku íku fk{ fux÷k rËðMk{kt ÃkwÁ fux÷k {kýMkku ðÄkhu fk{ ÷økkzðk Ãkzþu ?
fhþu ? (y) 50 (çk) 40
08. A fkuE fk{ BLke íkw÷Lkk{kt çk{ýe økríkÚke fhu Au òu çktLku {¤eLku (f) 30 (z) 10
íku fk{ 12 rËðMk{kt ÃkwÁ fhu íkku yuf÷ku B íku fk{Lku fux÷k rËðMk{kt 20. yuf xktfeLku çku Lk¤ Au. WÃkhLkk Lk¤Úke xktfe 6 f÷kf{kt ¼hkÞ Au,
ÃkwÁ fhþu ? ßÞkhu ík¤eÞkLkk Lk¤Úke xktfe 15 f÷kf{kt ¾k÷e ÚkkÞ Au. òu Lk¤
09. òu 5 ÃkwÁ»kku yÚkðk 9 Akufhkt yuf fk{Lku 15 rËðMk{kt fhe þfu
yuf MkkÚku ¾ku÷ðk{kt ykðu íkku xktfeLku ¼hkíkk fux÷ku Mk{Þ ÷køku ?
Au. íkku 10 ÃkwÁ»kku y™u 12 Akufhk çk{ýkt fk{Lku fux÷k rËðMk{kt
(y) 9 f÷kf (çk) 10 f÷kf, 10 r{rLkx
ÃkwÁt fhu ?
10. yuf fk{ 20 rËðMk{kt ÃkwÁt fhðk {kxu fux÷kf ÔÞÂõíkykuLkk yu (f) 10 f÷kf (z) 13 f÷kf, 30 r{rLkx
Mk{qnLku ðnUåÞw, Ãkhtíkw 12 ÔÞÂõík fk{ Ãkh Lk ykðe y™u çkkfeLke 21. A yLku B y{wf fk{ yLkw¢{u 18 rËðMk yLku 24 rËðMk{kt
ÔÞÂõíkyku yu íku fk{ 32 rËðMk{kt ÃkwÁt fÞwO íkku þYykíkLkkt Mk{Þu Ãkqhwt fhe þfu Au. çktLku ¼uøkk {¤eLku íku fk{ 8 rËðMk MkwÄe fhu Au
fux÷e ÔÞÂõík níke ?
yLku ÃkAe A fk{ Akuze òÞ Au. íkku çkkfeLkwt fk{ Ãkqhwt fhíkkt B Lku
11. òu 24 ÔÞÂõík 8 f÷kf «íÞuf rËðMk fk{ fheLku yuf fk{ 10
fux÷k rËðMk ÷køkþu ?
rËðMk{kt ÃkwÁt fhe þfu Au. íkku íkus fk{Lku 10 f÷kf «íÞuf rËðMk
fk{ fheLku 6 rËðMk{kt fux÷e ÔÞÂõíkyku ÃkwÁt fhe þfu ? 1
(y) 5 (çk) 5
12. A yuf fk{ 10 rËðMk{kt ÃkwÁt fhe þfu Au. ßÞkhu B íkuLku 15 3
rËðMk{kt ÃkwÁt fhe þfu Au òu çktLku MkkÚku {¤e fk{ fhu íkku íku fk{Lku (f) 8 (z) 103
99
22. yuf nkus{kt ºký Lk¤ A, B yLku C ÷økkzðk{kt ykÔÞk Au. Lk¤ Ãkqhwt fhe þfþu ?
A yLku B yLkw¢{u 3 f÷kf yLku 6 f÷kf{kt nkus ¼he Ëu Au. 1
ßÞkhu Lk¤ C nkusLku 4 f÷kf{kt ¾k÷e fhe Ëu Au. òu ºkýuÞ Lk¤ (y) 8 (çk) 7
2
A, B yLku C yufe MkkÚku ¾ku÷ðk{kt ykðu íkku nkus ÃkqhuÃkqhku fux÷k
(f) 11 (z) 16
Mk{Þ{kt ¼hkE sþu ?
31. yuf fk{ 40 {swh 100 rËðMk{kt Ãkqýo fhu íkku íku fk{ 125
(y) 2 f÷kf (çk) 3 f÷kf
{sqh fux÷k rËðMk{kt Ãkqýo fhe þfu ?
(f) 4 f÷kf (z) 5 f÷kf
(y) 60 (çk) 32
23. ËMk {exh ÷tçkkELke [kuhMk s{eLkLkwt ½kMk ®LkËíkk yuf f÷kf
(f) 48 (z) 24
÷køku íkku 30 {exh ÷tçkkELke [kuhMk s{eLkLkwt ½kMk ®LkËíkk fux÷ku
Mk{Þ ÷køku ? 32. A Lk¤ ðzu yuf xktfe 40 r{rLkx{kt ¼he þfkÞ Au, B Lk¤
(y) 10 f÷kf (çk) 3 f÷kf ðzu yk xktfe 2 f÷kf{kt ¾k÷e ÚkkÞ Au. òu çkÒku Lk¤ yuf MkkÚku
¾wÕ÷k fhðk{kt ykðu íkku xktfeLku ¼hkíkk fux÷ku Mk{Þ ÷køku ?
(f) 9 f÷kf (z) 4 f÷kf
(y) 1 f÷kf 40 r{Lkx (çk) 1 f÷kf
24. rËÞk yLku Lkunk MkkÚku {¤eLku yuf fk{ 12 rËðMk{kt Ãkqht fhe þfu
(f) 1 f÷kf 20 r{rLkx (z) 1.5 f÷kf
Au. rËÞkLke fwþ¤íkk Lkunk fhíkkt çk{ýe Au, íkku Lkunk yuf÷e íku
fk{ fux÷k rËðMk{kt Ãkqhwt fhþu ? 33. òu 24 fkheøkhku 8 rËðMk fk{ fhu íkku íkuykuLku fw÷ YrÃkÞk
(y) 18 (çk) 9 960 Lke f{kýe ÚkkÞ Au. íkuyku Ãkife 12 fkheøkhku íku s Ëhu 12
(f) 36 (z) 12 rËðMk fk{ fhu íkku íkuykuLke fw÷ f{kýe fux÷k YrÃkÞk ÚkkÞ ?
(y) 720 (çk) 800
25. 20 {kýMkku yuf hMíkkLkwt Mk{khfk{ 6 rËðMk{kt fhe þfu Au íkku
(f) 700 (z) 680
30 {kýMkku íku hMíkkLkwt Mk{khfk{ fux÷k rËðMk{kt fhe þfþu ?
(y) 2 rËðMk (çk) 3 rËðMk 34. çku ÃkkEÃkku A yLku B ¢{þ: 20 r{rLkx yLku 30 r{rLkx{kt
yuf xktfeLku ¼he þfu Au. òu çkÒku ÃkkEÃkku yufe MkkÚku ¾ku÷e
(f) 4 rËðMk (z) 5 rËðMk
Lkkt¾ðk{kt ykðu íkku xktfe fux÷k Mk{Þ{kt ¼hkE sþu ?
26. fkuR fk{ 12 ÔÞÂõíkyku 14 rËðMk{kt fhe þfu íkku 8 ÔÞÂõíkyku
(y) 10 r{rLkx (çk) 9 r{rLkx
íku fk{ fux÷k rËðMk{kt fhe þfu ?
(f) 7 r{rLkx (z) 12 r{rLkx
(y) 27 (çk) 21
(f) 20 (z) 18
27. yuf Þtºk 10 f÷kf{kt sux÷k Ã÷kLkLkwt WíÃkkËLk fhu Au íkux÷k s
: sðkçkku :
ÃÞk÷kLkwt WíÃkkËLk fhíkk çkeò ÞtºkLku 15 f÷kf ÷køku Au. òu çktLku
Þtºkku yuf MkkÚku [÷kððk{kt ykðu íkku yux÷wt s WíÃkkËLk fux÷k (1) 1200, (2) 8 rËðMk, (3) 6 14 rËðMk, (4) 80 rËðMk, (5) 72
Mk{Þ{kt ÚkkÞ. 19
(y) 7 f÷kf (çk) 8 f÷kf 1
rËðMk (6) 11 rËðMk, (7) 17 rËðMk, (8) 36 rËðMk, (9) 9
(f) 6 f÷kf (z) 9 f÷kf 7
28. òu 42 ÔÞÂõík fkuR fkÞo 15 rËðMk{kt Ãkqhwt fhu. òu 30 ÔÞÂõík 3
yk s fkÞo fux÷kt rËðMk{kt fhu ? rËðMk, (10) 32, (11) 30, (12) 6 rËðMk, (13) 3 rËðMk,
7
(y) 21 rËðMk{kt (çk) 28 rËðMk{kt
1
(f) 26 rËðMk{kt (z) 24 rËðMk{kt (14) 120 rËðMk, (15) 17 rËðMk, (16) 6 rËðMk, 17. (çk)
7
29. 16 ÔÞÂõík 8 f÷kf hkusLkk fk{ fhe 8 rËðMk{kt 168
7 , 18. (çk) 6 , 19. (z) 10 , 20. (f) 10 f÷kf, 21. (çk)
Ãkuxeyku çkLkkðu Au. 24 ÔÞÂõík 10 f÷kf fk{ fhe 8 rËðMk{kt
fux÷e Ãkuxeyku çkLkkðþu ? 1
5 , 22. (f) 4 f÷kf, 23. (f) 9 f÷kf, 24. (f) 36 , 25. (f)
(y) 360 Ãkuxeyku (çk) 370 Ãkuxeyku 3
(f) 310 Ãkuxeyku (z) 315 Ãkuxeyku 4 rËðMk, 26. (çk) 21 , 27. (f) 6 f÷kf, 28. (y) 21 rËðMk{kt,
30. 640 [ku. Vwx Ëeðk÷Lku htøkfk{ fhíkk A Lkkux f÷kf yLku B 29. (z) 315 Ãkuxeyku, 30. (z) 16 , 31. (çk) 32 , 32. (çk) 1
Lku 20 f÷kf ÷køku Au, çkÒku MkkÚku {¤eLku fux÷k f÷kf{kt fk{ f÷kf, 33. (y) 720 , 34. (z) 12 r{rLkx
100
18. fkuÞzk / Mk{efhý, hir¾f Mk{efhý, ô{h MktçktrÄík «&™ku
su ®f{ík ðzu ykÃku÷ Mk{MÞkLkwt Mk{kÄkLk ÚkkÞ íkuLku íku fkuÞzk fu 5. h{uþ yLku Ãkhuþ ðå[u 1950 Y. yuðe heíku ðnU[ku fu suÚke h{uþLku
Mk{efhýLkku Wfu÷ fnuðk{kt ykðu Au. Ãkhuþ fhíkk çk{ýe hf{ {¤u.
1. fkuR yuf MktÏÞkLkk çk{ýk{kt Mkkík W{uhíkk 25 {¤u Au, íkku íku MktÏÞk Äkhku fu ÃkhuþLku {¤íke hf{  x Y.
fR nþu ?  h{uþLku {¤íke hf{  2x
Äkhku fu íku MktÏÞk  x Au.
 2x + 7 = 25  x  2 x  1950
 2x = 25 - 7  3x = 1950
 x = 650
18
 x=
2  ÃkhuþLku {¤íke hf{  650 Y. yLku h{uþLku {¤íke hf{
 x=9  650  2 = 1300 Y.
2. ºký ¢r{f MktÏÞkykuLkku Mkhðk¤ku 33 ÚkkÞ Au. íkku íku MktÏÞkyku..... 6. rððufLke nk÷Lke ô{h r[Lxw fhíkk ºký økýe Au. òu Ãkkt[ ð»ko Ãknu÷k
Äkhku fu «Úk{ ¢r{f MktÏÞk  x rððufLke ô{h r[Lxw fhíkk 13 økýe níke íkku çktLkuLke nk÷Lke ô{h þkuÄku.
 çkeS fr{f MktÏÞk  x  1 Äkhku fu r[LxwLke nk÷Lke ô{h  x ð»ko Au.
 ºkeS ¢r{f MktÏÞk  x +2  rððufLke nk÷Lke ô{h  3x ð»ko ÚkkÞ.
 x + x + 1 + x + 2 = 33
 13 (x-5) = 3x-5
 3x = 33 - 3
 13x-65 = 3x-5
30  13x-3x = 65-5
 x=
3
10x = 60
 x = 10  x=6
 ºký ¢r{f MktÏÞkyku = 10, 11, 12
3. ºký ¢r{f yufe MktÏÞkykuLkku Mkhðk¤ku 39 íkku íku MktÏÞkyku fR nþu ?  r[LxwLke nk÷Lke ô{h  6 ð»ko íkÚkk rððufLke nk÷Lke ô{h
Äkhku fu «Úk{ ¢r{f yufe MktÏÞk  x  18 ð»ko
çkeS ¢r{f yufe MktÏÞk  x  2 7. f{÷, LkÞLk yLku sLkfLke ô{hLkku Mkhðk¤ku 58 ð»ko Au. òu sLkfLke
ºkeS ¢r{f yufe MktÏÞk  x  4 Au. ô{h 20 ð»ko nkuÞ íkÚkk LkÞLkLke ô{h sLkf fhíkk 3 ð»ko ðÄkhu
nkuÞ íkku f{÷Lke ô{h þkuÄku.
 x + x + 2 + x + 4 = 39
Äkhku fu f{÷Lke ô{h  x ð»ko Au.
 3x = 39 - 6
33  x + 20 + (20+3) = 58
 x=  x + 43 = 58
3
 x = 11  x = 15
 ºký ¢r{f yufe MktÏÞkyku : 11, 13, 15  f{÷Lke ô{h  15 ð»ko ÚkkÞ.
4. òu 3 ÃkuLk yLku 4 ÃkuÂLMk÷Lke ®f{ík 23 Y. Au. òu yuf ÃkuÂLMk÷Lke 8. 23{ktÚke fR MktÏÞkLkk [kh økýk çkkË fhíkk 3 {¤u ?
®f{ík Y. 2 nkuÞ íkku yuf ÃkuLkLke ®f{ík fux÷e ÚkkÞ. Äkhku fu íku MktÏÞk  x Au.
1 ÃkuÂLMk÷Lke ®f{ík = 2 Y. Au.  23 - 4x = 3
 4 ÃkuÂLMk÷Lke ®f{ík  4  2 = 8 Y. ÚkkÞ.  20 = 4x
Äkhku fu yuf ÃkuLkLke ®f{ík  x Y. Au.
 x=5
 3 ÃkuLkLke ®f{ík  3x
9. çku MktÏÞkLkku Mkhðk¤ku 9 Au. yuf MktÏÞkLkk Ãkkt[ økýk yLku çkeS
 3x + 8 = 23
 3x = 15 MktÏÞkLkk ºký økýkLkku íkVkðík 5 Au. íkku íku çku MktÏÞkyku þkuÄku.
Äkhku fu yuf MktÏÞk  x Au.
 x=5
 yuf ÃkuLkLke ®f{ík 5 Y. ÚkkÞ.  çkeS MktÏÞk  9 - x ÚkkÞ.
120
 nðu 5x - 3 (9 - x) = 5 5
 x+8 = (54 - x + 8)
5x - 27 + 3x = 5 2
 8x = 32  2x + 16 = 270 - 5x + 40
 x=4  7x = 310 - 16
 yuf MktÏÞk  4 yLku çkeS MktÏÞk  9 - 4 = 5 294
 x=
10. hk{ yLku ~Þk{Lke ô{hLkku Mkhðk¤ku 25 ð»ko Au. Ãkkt[ ð»ko Ãknu÷k 7
hk{Lke ô{h ~Þk{Lke ô{hÚke çk{ýe níke íkku íku{Lke nk÷Lke ô{h  x = 42
þkuÄku.  rÃkíkkLke nk÷Lke ô{h  42 ð»ko yLku ÃkwºkLke ô{h  12 ð»ko
Äkhku fu hk{Lke ô{h  x 14. yuf ¾whþeLke ®f{ík fhíkk yuf xuçk÷Lke ®f{ík [kh økýe Au. çku
 ~Þk{Lke ô{h = 25 - x ¾whþe yLku yuf xuçk÷Lke ®f{ík Y. 1500 nkuÞ, íkku yuf xuçk÷
 (x - 5) = 2 (25 - x - 5) yLku yuf ¾whþeLke ®f{ík þkuÄku.
Äkhku fu yuf ¾whþeLke ®f{ík  x Y.
 x - 5 = 50 - 2x - 10
 yuf xuçk÷Lke ®f{ík  4x
 3x = 45 nðu, 2x + 4x = 1500
 x = 15
 6x = 1500
 hk{Lke nk÷Lke ô{h = 15 ð»ko yLku ~Þk{Lke nk÷Lke ô{h
1500
 25 - x = 25 - 15 = 10 ð»ko  x=
6
11. [kLkku 1 rføkúkLkku ¼kð ¾ktzLkk 1 rføkúkLkk ¼kðÚke Mkkíkøkýku Au. òu 5
rføkúk ¾ktz yLku 2 rføkúk [kLke ®f{ík Y. 380 nkuÞ, íkku [k yLku  x = 250
¾ktzLke 1 rføkúkLkku ¼kð þkuÄku.  yuf ¾whþeLke ®f{ík  250 Y. yLku yuf xuçk÷Lke ®f{ík
Äkhku fu ¾ktzLkku 1 rføkúkLkku ¼kð  x Y.  4x = 4  250 = 1000 Y.
 [kLkku 1 rføkúkLkku ¼kð  7x Y. 15. çku MktÏÞkykuLkku Mkhðk¤ku 60 Au. íku{kt {kuxe yLku LkkLke MktÏÞkLkku
økwýku¥kh 3 : 2 Au, íkku íku MktÏÞkyku þkuÄku.
 5x + 14x = 380 Äkhku fu yuf MktÏÞk x Au.
 19x = 380
 3x + 2x = 60
x = 20
 5x = 60
 ¾ktzLkku 1 rføkúkLkku ¼kð  20 Y.  x = 12
 [kLkku 1 rføkúkLkku ¼kð  7 x  7  20  140 Y.  LkkLke MktÏÞk = 2x = 2 × 12 = 24
12. yuf MktÏÞk çkeS MktÏÞk fhíkkt 3 sux÷e ykuAe Au. {kuxe MktÏÞkLkk yLku {kuxe MktÏÞk  3x = 3  12 = 36
çk{ýk{kt 17 W{uhðkÚke {¤íke MktÏÞk LkkLke MktÏÞkLkk ºký økýk suðze
16. yuf «kf]ríkf MktÏÞk{kt íkuLkk ÃkAeLke «kf]ríkf MktÏÞkLkk ºký økýk
ÚkkÞ Au, íkku íku MktÏÞk þkuÄku.
W{uhíkk 27 ÚkkÞ íkku íku MktÏÞk þkuÄku.
Äkhku fu {kuxe MktÏÞk  x
Äkhku fu «kf]ríkf MktÏÞk  x
 LkkLke MktÏÞk  x - 3
nðu, 2x + 17 = 3 (x - 3)  x + 3 (x+1) = 27
 x + 3x + 3 = 27
 2x + 17 = 3x - 9
 4x = 24
 x = 26
x=6
 {kuxe MktÏÞk  26 yLku LkkLke MktÏÞk  23
13. rÃkíkk yLku ÃkwºkLke nk÷Lke ô{hLkku Mkhðk¤ku 54 ð»ko Au. ykX ð»ko 17. yuf yÃkqýkOf MktÏÞkLkku AuË íkuLkk ytþ fhíkk 6 sux÷ku ðÄw Au. òu
ÃkAe rÃkíkkLke ô{h ÃkwºkLke ô{hÚke yZe økýe Úkíke nkuÞ, íkku çktLkuLke ytþ{kt 1 W{uhðk{kt ykðu yLku AuË{ktÚke 3 çkkË fhðk{kt ykðu, íkku
nk÷Lke ô{h þkuÄku. 3
Äkhku fu rÃkíkkLke nk÷Lke ô{h  x ð»ko Lkðk yÃkqýkOfLke ®f{ík sux÷e ÚkkÞ Au. íkku {q¤ yÃkqýkOf þkuÄku.
4
 ÃkwºkLke nk÷Lke ô{h  54  x ð»ko
Äkhku fu ytþ  x
121
 AuË  x  6 ykÚke {q¤ MktÏÞk = 3 + 10 (2 × 3) = 63
x+1 3 20. r[hkøkLke ô{h yrLk÷Lke ô{h fhíkk A økýe Au. òu çktLkuLke ô{hLkku
nðu, = Mkhðk¤ku 35 ð»ko nkuÞ íkku r[hkøkLke ô{h fux÷e nþu ?
x+6-3 4
Äkhku fu yrLk÷Lke ô{h = x ð»ko Au.
 4 (x + 1) = 3 (x + 3)
{kxu r[hkøkLke ô{h = 6x
 4x + 4 = 3x + 9
 x=5  x + 6x = 35
5  7x = 35
 {q¤ yÃkqýkOf  x=5
11
18. çku yktfzkLke yuf MktÏÞkLkku ËþfLkku ytf íkuLkk yuf{Lkk ytfÚke ºký {kxu r[hkøkLke ô{h  6  5 = 30 ð»ko ÚkkÞ.
økýku Au. ytfkuLke yË÷kçkË÷e fhíkkt {¤íke MktÏÞk {q¤ MktÏÞkÚke 21. nk÷{kt rðþk÷ yLku þu¾hLke ô{h ðå[uLkku økwýku¥kh 4 : 3 Au. 6
54 sux÷e ykuAe Au íkku íku MktÏÞk þkuÄku. ð»ko ÃkAe rðþk÷Lke ô{h 26 ð»ko Au íkku nk÷{kt þu¾hLke ô{h fux÷e
Äkhku fu yuf{Lkku ytf  x nþu ?
{kxu ËþfLkku ytf  3x Äkhku fu rðþk÷Lke nk÷Lke ô{h  4x
{q¤ MktÏÞk  x + 10 (3x) yLku þu¾hLke nk÷Lke ô{h  3x ð»ko Au.
= x + 30x 6 ð»ko ÃkAe rðþk÷Lke ô{h 26 ð»ko Au.
= 31x
 4x + 6 = 26
ytfkuLke yË÷kçkË÷e fhíkk {¤íke MktÏÞk  3x + 10 (x) 20
 x=
= 3x + 10x 4
= 13x  x=5
 13x = 31x - 54 {kxu nk÷{kt þu¾hLke ô{h  3x  3  5 = 15 ð»ko

 54 = 18x 22. sÞk yLku ðtËLkkLke ô{hLkku økwýku¥kh 2 : 3 Au yLku íku{Lke ô{hLkku
 x=3 Mkhðk¤ku 60 ð»ko Au. íkku A ð»ko ÃkAe íku{Lke ô{hLkku økwýku¥kh þwt nþu ?
Äkhku fu sÞkLke nk÷Lke ô{h  2x
 {q¤ MktÏÞk = 3 + 10 (3 × 3)
yLku ðtËLkkLke nk÷Lke ô{h  3x ð»ko Au.
= 3 + 90
= 93  2x + 3x = 60
19. çku ytfLke MktÏÞk{kt ËþfLkku ytf yuf{Lkk ytf fhíkk çk{ýku Au. nðu  5x = 60
ytfkuLkk ¢{Lku W÷xkðeLku {¤íke Lkðe MktÏÞk {q¤ MktÏÞk{ktÚke çkkË  x = 12
fhðkÚke 27 {¤u Au, íkku {q¤ MktÏÞk þkuÄku.
Äkhku fu yuf{Lkku ytf = x  sÞkLke nk÷Lke ô{h  2x = 2  12 = 24 ð»ko
 ËþfLkku ytf  2x yLku ðtËLkkLke nk÷Lke ô{h  3x = 3  12 = 36
 {q¤ MktÏÞk  x + 10 (2x) nðu, A ð»ko ÃkAeLke ô{hLkku økwýku¥kh  30 : 42
 x + 20x  økwýku¥kh  5 : 7
23. ËMk ð»ko Ãknu÷k Ãkrík, íkuLke ÃkíLke yLku íkuLkk çkk¤fLke Mkhuhkþ ô{h
 21x
25 ð»ko níke yLku A ð»ko yøkkW Ãkrík yLku íkuLke ÃkíLke 37 ð»koLkk
ytfkuLkk ¢{Lku W÷xkðeLku {¤íke Lkðe MktÏÞk
níkk íkku íkksuíkh{kt íkuykuLkk çkk¤fLke ô{h þwt nþu ?
 2 x  10( x ) 10 ð»ko Ãknu÷k Ãkrík, ÃkíLke yLku çkk¤fLke fw÷ ô{h = Mkhuhkþ ô{h  3
 2 x  10 x
 25  3
 12 x
 75 ð»ko
 21x -12x = 27 {kxu nk÷Lke ºkýLke fw÷ ô{h  75 + 30 = 105 ð»ko
 9x = 27 nðu, 6 ð»ko yøkkW Ãkrík yLku ÃkíLkeLke fw÷ ô{h = Mkhuhkþ ô{h  2
 x=3 = 37  2
122
= 74 ð»ko {kuxku ÔÞÂõík LkkLkk ÔÞÂõík fhíkk ºký økýku {kuxku nkuÞ íkku çkÒkuLke
 nk÷Lke çku ÔÞÂõíkLke ô{h = 74  12  86 ð»ko íkksuíkhLke ô{h þkuÄku.
 çkk¤fLke nk÷Lke ô{h = 105 - 86 = 19 ð»ko (y) 24, 40 (çk) 14, 30
24. nk÷{kt hýçkeh yLku fuxheLkkLke ô{hLkku økwýku¥kh yLkw¢{u 5 : 6 (f) 12, 28 (z) 10, 26
Au. Mkkík ð»ko ÃkAe yk økwýku¥kh 6 : 7 ÚkR òÞ íkku hýçkehLke nk÷{kt yþkuf yLku rfhýLke ô{h ðå[uLkku økwýku¥kh 4 : 3 Au.
5.
nk÷Lke ô{h fux÷k ð»ko nþu ?
6 ð»ko ÃkAe yþkufLke ô{h 26 ð»ko Au íkku nk÷{kt rfhýLke
Äkhku fu hýçkehLke nk÷Lke ô{h = 5x
ô{h ..... ð»ko nþu ?
Äkhku fu fuxheLkkLke nk÷Lke ô{h = 6x
(y) 10 ð»ko (çk) 15 ð»ko
Mkkík ð»kkuoLkk fkhýu økwýku¥kh 6 : 7 ÚkkÞ Au.
(f) 20 ð»ko (z) 25 ð»ko
5x + 7 6
 6. fkuR yuf MktÏÞkLkk ºký økýk{ktÚke 5 çkkË fhíkk 13 {¤u Au.
6x  7 7
íkku íku MktÏÞk þkuÄku.
 35x + 49 = 36x + 42
(y) 4 (çk) 5
 x=7
(f) 6 (z) 7
{kxu hýçkehLke nk÷Lke ô{h = 5x = 5  7 = 35 ð»ko
25. heíkuþ yLku r{÷LkLke ô{hLkku økwýku¥kh 3 : 4 Au. òu heíkuþLke 3 ð»ko 7. 15 ð»ko Ãknu÷k Mkr[LkLke ô{h yts÷e fhíkk ºký økýe níke.
ÃkAeLke ô{h yLku r{÷LkLke 5 ð»ko Ãknu÷kLke ô{hLkku økwýku¥kh 3 nk÷{kt Mkr[LkLke ô{h yts÷eLke ô{h fhíkk çku økýe nkuÞ íkku
ÚkkÞ Au íkku çktLkuLke nk÷Lke ô{h þkuÄku. Mkr[LkLke nk÷Lke ô{h fux÷e nþu ?
Äkhku fu heíkuþLke nk÷Lke ô{h = 3x (y) 40 ð»ko (çk) 50 ð»ko
Äkhku fu r{÷LkLke nk÷Lke ô{h = 4x (f) 60 ð»ko (z) 65 ð»ko
3x + 3 3 8. çku ytfkuLke yuf MktÏÞkLkk ytfkuLkku Mkhðk¤ku 12 Au. òu ytfuLke
 =
4x - 5 1 yË÷kçkË÷e fheyu íkku {¤íke Lkðe MktÏÞk {q¤ MktÏÞk fhíkk 18
ðÄw Au. íkku íku MktÏÞk þkuÄku.
 3x + 3 = 12x - 15
(y) 47 (çk) 56
 18 = 9x
(f) 40 (z) 57
 x=2
9. 7 ð»ko Ãknu÷kt {kíkk yLku rÃkíkkLke ô{hLkku Mkhðk¤ku X ð»ko níkku.
{kxu heíkuþ yLku r{÷LkLke nk÷Lke ô{h yLkw¢{u 6 yLku 8 ð»ko ÚkkÞ.
5 ð»ko ÃkAe íku{Lkkt çku çkk¤fkuLke ô{hLkku Mkhðk¤ku Y ð»ko Úkþu.
• «ufxeMk {kxuLkk Ëk¾÷k
íkku çkÄkLke nk÷Lke ô{hLkku Mkhðk¤ku = ............. ð»ko.
1. Ãkkt[ ÔÞÂõíkykuLke Ãkkt[ ð»ko Ãknu÷kLke ô{hLkku Mkhðk¤ku 50 níkku.
(y) X + Y + 14 (çk) X + Y + 10
Ãkkt[ ð»ko ÃkAe íku s ÔÞÂõíkykuLke ô{hLkku Mkhðk¤ku ......... ÚkkÞ. (f) X + Y + 4 (z) X + Y + 2
(y) 100 (çk) 75 yuf rþûkf zçkku ¼heLku ÷kðu÷e [kuf÷ux nksh rðãkÚkeoyku{kt
10.
(f) 60 (z) 80 Mkh¾u ¼køku ðnU[u Au. yk{ fhíkk ËhufLku 7 [kuf÷ux {¤u Au.
2. çku ytfLke yuf MktÏÞkLkk ytfkuLkku Mkhðk¤ku íku s MktÏÞkLkk ytfkuLkk òu ðøko{kt 5 rðãkÚkeoyku ðÄkhu nkuík, íkku ËhufLku 1 ykuAe {¤ík
økwýkfkh çkhkçkh Au. íkku íku MktÏÞk ...... Au. íkku nksh rðãkÚkeokuLke MktÏÞk þkuÄku.
(y) 11 (çk) 23 (y) 15 (çk) 25
(f) 10 (z) 22 (f) 30 (z) 45
3. çku ytfkuLke yuf MktÏÞk{kt ËþfLkku ytf 7 Au. yLku çktLku ytfkuLkku Lkûk, Ä{o yLku sÞLke fw÷ ô{h 93 ð»ko Au, ËMk ð»ko Ãknu÷k
11.
Mkhðk¤ku yu yuf{Lkk ytfLkku ykX økýku Au. íkku íku MktÏÞk fR
íkuykuLke ô{hLkku økwýku¥kh 2 : 3 : 4 níkku, íkku nk÷{kt sÞLke
nþu.
ô{h fux÷e nþu ?
(y) 70 (çk) 17
(y) 32 ð»ko (çk) 36 ð»ko
(f) 78 (z) 71
(f) 38 ð»ko (z) 42 ð»ko
4. òu ÔÞÂõíkLke ô{h{kt 16 ð»koLkku íkVkðík nkuÞ yLku 6 ð»ko Ãknu÷k
123
12. yuf MktÏÞk{ktÚke 8 çkkË fhe 5 ðzu ¼køkeyu yÚkðk íku s 20. yuf MktÏÞkLku Mkkík økýe fhe íku MktÏÞk W{uhíkkt 400 ÚkkÞ íkku íku
MktÏÞk{kt 13 W{uhe 8 ðzu ¼køkeyu íkku sðkçk Mkh¾k ykðu Au MktÏÞk fR ?
íkku íku MktÏÞk þkuÄku. (y) 49 (çk) 5 0
(y) 43 (çk) 63 (f) 51 (z) 52
(f) 33 (z) 41 21. WíMkð ÃkkMku n»ko fhíkkt Ãkkt[ økýk YrÃkÞk Au. òu çktLkuLke hf{Lkku
13. Mknuðkøk 40 ð»koLkku Au yLku ÃkkŠÚkð 60 ð»koLkku Au íkku fux÷k ð»ko Mkhðk¤ku 36 Úkíkku nkuÞ, íkku n»ko ÃkkMku fux÷k YrÃkÞk nþu ?
Ãknu÷k çkÒkuLke ô{hLkku økwýku¥kh 3: 5 nþu ? (y) 6 YrÃkÞk (çk) 8 YrÃkÞk
(y) 3 ð»ko (çk) 6 ð»ko (f) 10 YrÃkÞk (z) 12 YrÃkÞk
(f) 8 ð»ko (z) 10 ð»ko 22. fkuR MktÏÞkLkk 45 xfk{ktÚke 45 çkkË fhðk{kt ykðu yLku AuÕ÷u
14. çku ytfkuLke yuf MktÏÞk{kt yuf{Lkku ytf ËþfLkk ytf fhíkkt [kh Ãký 45 ðÄu íkku íku MktÏÞk fR ?
økýku Au. ytfkuLkk MÚkkLk yË÷ çkË÷ fhíkkt {¤íke MktÏÞk yLku (y) 300 (çk) 100
{q¤ MktÏÞk ðå[uLkku íkVkðík 54 Au, íkku íku MktÏÞk þkuÄku. (f) 400 (z) 200
(y) 82 (çk) 28 23. çku MktÏÞkyku{kt {kuxe MktÏÞk LkkLke MktÏÞk fhíkkt 5 økýe Au. òu
(f) 56 (z) 29 Ëhuf{kt 21 W{uhðk{kt ykðu íkku {kuxe MktÏÞk LkkLke MktÏÞk fhíkkt
15. rhríkf yLku MkwÍuLkLke nk÷Lke ô{hLkku økwýku¥kh yLkw¢{u 5 : 7 çk{ýe ÚkkÞ Au, íkku íku MktÏÞkyku{kt LkkLke MktÏÞk fR nþu ?
Au. òu MkwÍuLkLke nk÷Lke ô{h yLku rhríkfLke 6 ð»ko ÃkAeLke ô{hLkku (y) 7 (çk) 5
íkVkðík 2 Au. íkku rhríkf yLku MkwÍuLkLke nk÷Lke ô{hLkku Mkhðk¤ku (f) 35 (z) 10
fux÷ku nþu ? 24. yuf ÔÞÂõík ÃkkMku 1 Y., 5 Y. yLku 20 Y.Lke fux÷ef Lkkuxku Au.
(y) 40 ð»ko (çk) 44 ð»ko Ëhuf LkkuxkuLke MktÏÞk Mkh¾e Au, íkuLke ÃkkMku 260 Y. Au. íkku ÔÞÂõík
(f) 48 ð»ko (z) 54 ð»ko ÃkkMku fw÷ LkkuxkuLke MktÏÞk fux÷e Au ?
16. yuf AkufhkLku yuf [ku¬Mk LktçkhLku 53 Úke økwýðk fÌkwt. íkuýu 53 Lkk (y) 25 (çk) 30
MÚkkLku 35 Úke økwýkfkh fÞkuo íkuÚke íkuLkku sðkçk Mkk[k sðkçk fhíkk (f) 35 (z) 40
1206 ykuAku ykÔÞku íkku su LktçkhÚke økwýðkLkwt fÌkwt íku Lktçkh þkuÄku ? 25. 8 ¾whþeLke ®f{ík 3 xuçk÷Lke ®f{ík çkhkçkh ÚkkÞ Au. yuf
(y) 67 (çk) 76 ¾whþe yLku yuf xuçk÷Lke fw÷ ®f{ík Y. 605 ÚkkÞ Au, íkku
(f) 57 (z) 53 ¾whþLke ®f{ík fux÷k YrÃkÞk nþu ?
17. yuf þk¤kLkku ðøko 10 ðkøÞu Mkðkhu þY ÚkR çkÃkkuhu 1.27 Ãkqhku (y) 165 (çk) 55
ÚkÞku. yk Ëhr{ÞkLk [kh íkkMk ÞkuòÞ Au. Ëhuf íkkMk ðå[u 5 (f) 192 (z) 83
{e.Lkku çkúuf ykÃkðk{kt ykðu Au, íkku Ëhuf íkkMk fux÷k r{rLkxLkku 26. rzÍ÷Lkk ¼kð{kt yuf r÷xhu YrÃkÞk 2 Lkku ðÄkhku Úkíkkt 360
nþu ? YrÃkÞk{kt Ãknu÷kt fhíkkt çku r÷xh ykuAwt {¤u Au, íkku rzÍ÷Lkku
(y) 84 {e. (çk) 48 {e. yøkkWLkku ¼kð þwt níkku ?
(f) 42 {e. (z) 44 {e. (y) 15 Y. ÷exh (çk) 17 Y. ÷exh
18. nk÷{kt sÞ yLku ðehwLke ô{hLkku økwýku¥kh yLkw¢{u 5 : 4 Au. (f) 18 Y. ÷exh (z) 20 Y. ÷exh
ºký ð»ko ÃkAe íku{Lke ô{hLkku økwýku¥kh yLkw¢{u 11: 9 nkuÞ íkku 27. çku ytfkuLke yuf «kf]ríkf MktÏÞkLkk ytfkuLkku økwýkfkh 15 Au. òu íku
ðehwLke nk÷Lke ô{h fux÷e nþu ? MktÏÞk{kt 18 W{uhðk{kt ykðu íkku {¤íke LkÚke. MktÏÞk íku {q¤
(y) 20 ð»ko (çk) 21 ð»ko MktÏÞkLkk ytfkuLke yË÷k-çkË÷e fhðkÚke {¤íke MktÏÞk çkLku Au,
(çk) 23 ð»ko (z) 24 ð»ko íkku íku {q¤ MktÏÞk fR níke ?
19. yuf MktÏÞkLku 5 økýe fhe íku MktÏÞk W{uhíkkt 360 ÚkkÞ íkku íku (y) 25 (çk) 15
MktÏÞk fR ? (f) 35 (z) 45
(y) 52 (çk) 56 28. r«ÞtfkLke nk÷Lke ô{h 20 ð»ko Au, íkuLke {kíkkLke ô{h íkuLkk
(f) 60 (z) 64 fhíkkt çk{ýe Au nðu òu r«ÞtfkLke ô{h çk{ýe ( 40 ð»ko) ÚkkÞ
124
íkku íkuLke {kíkkLke ô{h fux÷k ð»ko ÚkkÞ ? Ãkwg yLku 3 çkk¤fkuLke rxrfxLkk Y. 600 ÚkÞk íkku Ãkwg ÔÞÂõíkLke
(y) 80 (çk) 60 rxrfxLkk fux÷k YrÃkÞk Au ?
(f) 40 (z) 100 (y) 40 YrÃkÞk (çk) 50 YrÃkÞk
29. yuf MktÏÞkLku 7 økýe fheyu yLku íku{kt íku s MktÏÞk W{uheyu íkku (f) 180 YrÃkÞk (z) 160 YrÃkÞk
576 ÚkkÞ, íkku íku MktÏÞk fR økýkÞ ? 37. çkkx÷e yLku çkw[Lke ¼uøke ®f{ík Y. 2.25 Au. çkkx÷e fhíkkt çkw[Lke
(y) 70 (çk) 69 ®f{ík Y. 1.65 ykuAe nkuÞ íkku çkw[Lke ®f{ík fux÷e nþu ?
(f) 71 (z) 72 (y) 30 ÃkiMkk (çk) Y. 105
30. {kíkkLke ô{h ÃkwºkLke ô{h fhíkkt 6 økýe Au. çktLkuLke ô{hLkku (f) 60 ÃkiMkk (z) Y. 120
Mkhðk¤ku 35 ð»ko nkuÞ íkku ÃkwºkLke ô{h fux÷e ÚkkÞ ? 38. yuf ÔÞÂõík ÃkkMku Y. 1 , Y. 5 íkÚkk Y. 10 Lke Lkkux Mkh¾k
(y) 13 ð»ko (çk) 5 ð»ko «{ký{kt Au. yk çkÄe LkkuxTMkLke ®f{ík Y. 192 ÚkkÞ íkku íkuLke
(f) 14 ð»ko (z) 6 ð»ko ÃkkMku fw÷ fux÷e LkkuxTMk nþu ?
31. rÃkíkkLke nk÷Lke ô{h íkuLkk ÃkwºkLke ô{h fhíkk 5 økýe Au. 21 (y) 18 (çk) 24
ð»ko ÃkAe rÃkíkkLke ô{h ÃkwºkLke ô{h fhíkk çk{{e ÚkkÞ Au, íkku (f) 12 (z) 36
rÃkíkk yLku ÃkwºkLke nk÷Lke ô{h fux÷e ? 39. 5 ð»ko Ãknu÷k P yLku QLke Mkhuhkþ ô{h 15 ð»ko níke.
(y) 25 yLku 5 (çk) 35 yLku 7 P, Q, R Lke Mkhuhkþ ô{h yksu 20 ð»ko Au 10 ð»ko ÃkAe
(f) 30 yLku 6 (z) 42 yLku 21 RLke ô{h fux÷e ?
32. yuf ËqÄLkk zççkk{kt 48 ÷exh ËqÄ Lkk¾ðkÚke Ãkqhku ¼hkE òÞ (y) 30 (çk) 32
7 (f) 34 (z) 38
Au. suLkku ¼køk ¼hu÷ku Au. òu íku{ktÚke yÄkuo ËqÄLkku ¼køk
12 40. MkhkusçkuLkLke nk÷Lke ô{h 52 ð»koLke Au. 8 ð»ko ÃkAe íku{Lke
fkZe ÷uðk{kt ykðu íkku zççkk{kt nS fux÷wt ËqÄ ¼hðk{kt ykðu fu ÃkwºkLke ô{hLkku Mkhðk¤ku 75 ð»ko Úkíkku nkuÞ íkku íku{Lke ÃkqºkeLke
zççkku yk¾ku ¼hkE òÞ ? nk÷Lke ô{h þkuÄku.
(y) 14 ÷exh (çk) 34 ÷exh (y) 8 ð»ko (çk) 6 ð»ko
(f) 28 ÷exh (z) 40 ÷exh (f) 7 ð»ko (z) 9 ð»ko
33. Ãktfsu [kYÚke 15 økwý ykuAk {u¤ÔÞk yLku [kYyu fkLíkkÚke 5 41. yuf Úku÷k{kt Y. 5 yLku Y. 2 Lkk 40 rMk¬k hk¾u÷k Au. fw÷ Y.
økwý ðÄkhu {u¤ÔÞk. òu yk ºkýuÞu fw÷ 112 økwý {u¤ÔÞk nkuÞ, 140 Au íkku Y. 2 yLku Y. 5 Lkk fux÷k rMk¬k Au ?
íkku fkLíkkyu su økwý {u¤ÔÞk, íku Au ? (y) «íÞuf 20 (çk) 25 yLku 15
(y) 29 (çk) 39 (f) 30 yLku 10 (z) 22 yLku 18
(f) 44 (z) 45 yuf xkuÃk÷e{kt fuhe, [efw yLku Ëkz{Lkk fw÷ 18 V¤ Au, su{kt
42.
34. rÃkíkk yLku íkuLkk çku ÃkwºkkuLke ô{hLkku Mkhðkhku 5 ð»ko Ãknu÷kt x fuhe fhíkk [efw ËkuZk yLku Ëkz{ çk{ýk Au, íkku fuheLke MktÏÞk
ð»ko níkku, íkku 5 ð»ko ÃkAe íku çkÄkLke ô{hLkku Mkhðk¤ku ....... fux÷e nþu ?
ð»ko Úkþu ? (y) 8 (çk) 2
(y ) x + 5 (çk) 5x + 10 (f) 4 (z) 6
(f) x + 30 (z) x + 25 43. Mkr[LkLke 8 ð»ko Ãknu÷ktLke ô{h yLku 6 ð»ko ÃkAeLke ô{hLkku
35. rÃkíkkLke ô{h ÃkwºkLke ô{h fhíkkt 30 ð»ko ðÄw Au. ËMk ð»ko çkkË økwýkfkh 680 ÚkkÞ Au, íkku Mkr[LkLke nk÷Lke ô{h þkuÄku.
rÃkíkkLke ô{h ÃkwºkLke ô{h fhíkkt ºký økýe Úkþu, íkku nk÷ ÃkwºkLke (y) 34 ð»ko (çk) 30 ð»ko
ô{h fux÷e nþu ? (f) 28 ð»ko (z) 32 ð»ko
(y) 8 ð»ko (çk) 7 ð»ko 44. yuf ÔÞÂõík ÃkkMku Y. 1 , Y. 5 yLku Y. 20 Lke fux÷ef Lkkuxku Au.
(f) 5 ð»ko (z) 9 ð»ko Ëhuf LkkuxkuLke MktÏÞk Mkh¾e Au íkuLke ÃkkMku Y. 260 Au, íkku ÔÞÂõík
36. fkuR rÚkÞuxh{kt yuf ÔÞÂõík ÃkkuíkkLkk fwxwtçk MkkÚku rVÕ{ òuðk òÞ ÃkkMku fw÷ LkkuxkuLke MktÏÞk fux÷e Au ?
Au. su{kt çkk¤fkuLke rxrfx Ãkwg ÔÞÂõíkLke rxrfxLkk 1/4 Au. ºký (y) 25 (çk) 30
125
(f) 35 (z) 40
45. {kíkkLke ô{h ÃkwºkeLke ô{h fhíkkt ºký økýe yLku 8 ð»koÚke {kuxe
Au. rÃkíkkLke ô{h {kíkk fhíkkt 4 ð»ko {kuxe Au. nðu òu ÃkwºkeLke
ô{h 6 ð»ko nkuÞ íkku rÃkíkkLke ô{h fux÷e ?
(y) 29 ð»ko (çk) 26 ð»ko
(f) 30 ð»ko (z) 32 ð»ko
46. {khku LkkLkku ¼kE yuf ð»koLkku ÚkÞku íÞkhu {khe ô{h íkuLke ô{h
fhíkkt Mkkík økýe níke. ßÞkhu {khe ô{h íkuLke ô{h fhíkkt çk{ýe
ÚkkÞ íÞkhu íkuLke ô{h fux÷e nþu ?
(y) 8 (çk) 5
(f) 6 (z) 7
47. {kurníkLke ô{h íkuLkk rËfhk fhíkk 7 økýe Au. 10 ð»ko ÃkAe
íkuLke ô{h 3 økýe ÚkR sþu, íkku nk÷{kt íkuLkk rËfhkLke ô{h
fux÷e nþu ?
(y) 28 (çk) 35
(f) 5 (z) 45
: sðkçkku :
(1) (y) 100 (2) (z) 22 (3) (z) 71 (4) (çk) 14, 30 (5)
(çk) 15 ð»ko (6) (f) 6 (7) (f) 60 ð»ko (8) (z) 57 (9) (f) X
+ Y + 4 (10) (f) 30 (11) (f) 38 ð»ko (12) (y) 43 (13)
(z) 10 ð»ko (14) (çk) 28 (15) (f) 48 ð»ko (16) (y) 67
(17) (çk) 48 {e. (18) (z) 24 ð»ko (19) (f) 60 (20) (çk)
50 (21) (y) 6 YrÃkÞk (22) (z) 200 (23) (y) 7 (24)
(çk) 30 (25) (y) 165 (26) (f) 18 Y. ÷exh (27) (f) 35
(28) (çk) 60 (29) (z) 72 (30) (çk) 5 ð»ko (31) (çk) 35
yLku 7 (32) (çk) 34 ÷exh (33) (çk) 39 (34) (f) x + 30
(35) (f) 5 ð»ko (36) (z) 160 YrÃkÞk (37) (f) 60 ÃkiMkk (38)
(z) 36 (39) (y) 30 (40) (f) 7 ð»ko (41) (y) «íÞuf 20
(42) (f) 4 (43) (f) 28 ð»ko (44) (çk) 30 (45) (f) 30 ð»ko
(46) (f) 6 (47) (f) 5
126
25. ytíkh yLku Ÿ[kE
1. 3 {exh ÷ktçke yuf rLkMkhýeLkku Lke[uLkku Auzku Ëeðk÷Úke 1.5 30 60
{exh Ëqh hnu Au íku heíku Ëeðk÷ Ãkh xufðe Au, íkku rLkMkhýe s{eLk  3=
x
MkkÚku ............ {kÃkLkku ¾qýku çkLkkðu. 30 m
30 10  3  3 60
hýe
1.5  x= =
ynª, cosθ =
3 rLkMk exh 3 3 x
{ Ëeðk÷
1  x = 10 3 m
 cosθ = = cos60 θ
2
6. xkðhÚke 400 {exh Ëq h ykðu÷ ®çkËwy uÚke xkðhLke xku[ Lkk
1.5 {exh
 θ = 60 0 WíMkuÄfkuýLkwt {kÃk 30 Au, íkku xkðhLke Ÿ[kE ......... {exh Au.
2. yuf xkðhLke Ÿ[kE 50 3 {exh Au. íkuLkk íkr¤ÞkÚke 50 {exh 0 h

ynª, tan30 =
Ëqh ykðu÷ ®çkËwyuÚke íkuLke xku[Lkk WíMkuÄfkuýLkwt {kÃk ............. 400
ÚkkÞ. 1 h h
 = 30 0
50 3 3 400
ynª, tanθ = xkðh 400 {exh
50 400
50 3  h= {exh
 tanθ = 3 = tan 60 θ 3
50 {exh 7. yuf Úkkt¼÷kLkk ÃkzAkÞkLke ÷tçkkE Úkkt¼÷kLke Ÿ[kE sux÷e ÚkkÞ
 θ = 600 íÞkhu MkqÞoLkk WíMkuÄfkuýLkwt {kÃk .......... ÚkkÞ.
3. xkðhLke Ÿ[kE yLku íkuLkk ÃkzAkÞkLke ÷tçkkRLkku økwýku¥kh 1: 3 x
ynª, tanθ =
Au, íkku MkqÞoLkk WíMkuÄfkuýLkwt {kÃk ............. Au. x x
{exh
x 1  tanθ = 1 = tan450 θ
ynª, tanθ = =
3x 3
 θ = 450
x {exh
1 x 8. yuf Úkkt¼÷ku s{eLk Ãkh rþhku÷tçk ÂMÚkrík{kt Au. Úkkt¼÷kÚke 60
 tanθ = = tan 300
3 xkðh {exh Ëqh ykðu÷k ®çkËwÚke Úkkt¼÷kLke xku[Lkk WíMkuÄfkuýLkwt {kÃk
θ
30 nkuÞ íkku Úkkt¼÷kLke Ÿ[kE þkuÄku.
 θ = 300 3x
h
4. 18 {exh yLku 12 {exh Ÿ[kEðk¤k çku Míkt¼Lke xku[ ðå[u yuf ynª, tan30 =
60
íkkh çkktÄu÷ Au. íkkh Mk{rûkríks hu¾k MkkÚku 30 {kÃkLkku ¾qýku
çkLkkðu, íkku íkkhLke ÷tçkkE ........... {exh Au. 1 h
 =
3 60
6 6m h
ynª, sin30 = 300
x  h = 60 {exh 300
3
1 6 12 m 12 m 60 m
 =
2 x  h = 20 3 {exh
 x = 12 m 9. 4 {exh ÷ktçke yuf LkeMkhýe 2 m Ÿ[k Úkkt¼÷k Ãkh xufðu÷e Au,
5. 30 {exh Ÿ[k xkðhLke xku[ ÃkhÚke yuf ðnkýLkk yðMkuÄfkuýLkwt íkku íku s{eLk MkkÚku .......... {kÃkLkku ¾qýku çkLkkðu.
{kÃk 60 Au, xkðhÚke ðnkýLkwt ytíkh ......... {exh nkuÞ. ynª, sinθ = 2 4
4
30 2
ynª, tan 60 =  sinθ = 1 2  sin 300 {exh
x {exh
θ
 θ = 300
161
10. xkðhÚke 100 m Ëq h ykðu ÷ k ®çkËw y u Ú ke xkðhLke xku [ Lkk 20 3  2
WíMkuÄfkuýLkwt {kÃk 600 Au, íkku xkðhLke Ÿ[kR .......... {exh  x=
3
Au.
 x = 40 m
h
ynª, tan60 = h 14. yu f xkðhLke Ÿ[kE 60 m Au. íku Lkk ÃkzAkÞkLke Ÿ[kE
100
xkðh (÷tçkkE) ............{exh ÚkkÞ, ßÞkhu WíMkuÄfkuý 30 nkuÞ.
h θ = 60
 3 60
100 100 m tan300 =
x
 h = 100 3 m 1 60 60 m
 =
11. yu f 30 m Ÿ[e xu f heLke xku [ ÃkhÚke yð÷ku f Lk fhíkk yu f 3 x
300
xkðhLke xku[Lkk WíMkuÄfkuý yLku íkr¤ÞkLkk yðMkuÄfkuýLkk {kÃk x
Mkh¾k sýkÞ Au íkku xkðhLke Ÿ[kE  x = 60 3
þkuÄku. 30
ynª, WíMkuÄfkuý íkÚkk yðMkuÄfkuý θ 15. LkËe rfLkkhkÚke Mkk{uLkk rfLkkhu ykðu÷k {trËhLke xku[Lkku WíMkuÄfkuý
Mkh¾k nku ð kÚke xkðhLke Ÿ[kE θ
60 íkÚkk {trËhLke Ÿ[kR 30 3 m Au, íkku LkËeLke Ãknku¤kE
30
xufheLke Ÿ[kELke çk{ýe ÚkkÞ. {kxu 30 m θ þkuÄku.
60 m Úkþu. θ
xkðhLke ô[kE = 60 m 30 3
ynª, tan 60 =
x
12. LkËe rfLkkhuÚke rLkheûký fhíkk Mkk{u rfLkkhu ykðu÷k ÍkzLke xku[Lkk 30 3
WíMkuÄfkuýLkwt {kÃk 60 {k÷q{ Ãkzu Au. òu rfLkkhuÚke 40 m ËqhÚke 30 3 60
3=
ÍkzLke xku[Lkk WíMkuÄfkuýLkwt {kÃk 30 {k÷q{ Ãkzu Au. íkku LkËeLke x x {exh
Ãknku¤kE ........... Au.
 x = 30 m
h
ynª tan 60 
0
16. x {exh Ÿ[ku xufhe ÃkhÚke òuíkk Ãkqðo yLku Ãkrù{ rËþk{kt ykðu÷k
x
çktLku {fkLkkuLkkt yðMkuÄfkuý 30 {k÷q{ Ãkzu Au íkÚkk çktLku {fkLkku
 3 = h x  h = 3x ðå[uLkwt ytíkh 200 m Au. íkku xufheLke ô[kR x = ...........
h 100
0 tan60 =
íkÚkk tan 30 = x
x  40 h
60 60
1 h 100 x
 = 60 30 3=
x  40 x
3 x 40
LkËeLke Ãknku¤kE 100 100 m 100 m
13x  x= m
 = ( h = 3x) 3
3 x  40
 x + 40 = 3x 17. sÞLke Ãkíktøk 20 m Ÿ[u økR íkku íkuLke 40 m Ëkuhe ðÃkhkE íkku
ÃkíktøkLkku WíMkuÄfkuý þkuÄku.
 2x = 40  x = 20 m Ãkíktøk
20
 LkËeLke Ãknku¤kE = 20 m sinθ =
40
40 m
13. s{eLkÚke 60 {kÃkLkk ¾qýu çkLkkðu÷ Zku¤kððk¤k hMíkk Ãkh x 1 20 m
 sin = = sin30
{exh [k÷ðkÚke s{eLkÚke 20 3 m WÃkh ÃknkU[kÞ Au, íkku 2 θ
x  ...........
  = 300
20 3
ynª, sin 60 = 18. yuf ÃkíktøkLke Ëkuhe 100 m ÷ktçke Au, íku Mk{rûkríks MkkÚku 60 Lkk
x x {kÃkLkku ¾qýku çkLkkðu Au. íkku ÃkíktøkLke Ÿ[kE þkuÄku. (ÃkíktøkLke
20 3 m
20 3 Ëkuhe{kt Ze÷ LkÚke íku{ {kLkku)
 3  60
2 x
162
h 4. 100 {exhLkk xkðh ÃkhÚke yuf {kýMk yuf fkhLku xkðh íkhV
ynª, sin 60  600
100 ykðíke swyu Au íÞkhu íkuLkku yðMkuÄfkuý 300 Au. Úkkuzkf Mk{Þ
h
ÃkAe fkhLkku yðMkuÄfkuý 600 çkLku Au. yk Mk{Þ{kt fkhu fkÃku÷wt
3 h
 = 600 ytíkh {exh{kt þkuÄku.
2 100
200 3
100 3 (A) 100 3 (B)
 h= 3
2
100 3
 h = 50 3 m (C) (D) 200 3
3
19. yuf xkðhLke xku[ ÃkhÚke òuíkk Ãkqðo yLku Ãkrù{ rËþk{kt ykðu÷k çku
MkqÞoLkku WíMkuÄfkuý 300 {ktÚke 600 çkLku íÞkhu xkðhLkk ÃkzAkÞkLke
{fkLkku A yLku B Lkk yðMkuÄfkuý yLkw¢{u 300 yLku 600 Au 5.
÷tçkkR 60 {exh ½xu Au, íkku xkðhLke Ÿ[kE ............ ÚkkÞ.
íkku,
a. {fkLk A yu {fkLk B fhíkk xkðhLke LkSf Au. (A) 62 m (B) 301 m (C) 101 m
b . {fkLk B yu {fkLk A fhíkk xkðhLke LkSf Au. (D) 75 m (E) 52 m
c . {fkLk A yLku {fkLk B xkðhÚke Mk{kLk ytíkhu Au. 100
sðkçk : (1) (D) m, (2) (C) 54 ( 3 - 1) ,
d . yk ºký{ktÚke yufÃký Lknª. 3
ykf]rík òuíkk ÏÞk÷ ykðu Au
60 300 200
fu, {fkLk B yu {fkLk yu 30 600
(3) (B) ( 3 + 1) ,(4) (B) 200 3 ,(5) (E) 52 m,
fhíkk xkðhLke LkSf Au. x 3 3
60 30
B A
• «uõxeþLkk ðÄw Ëk¾÷k •

1. yuf {kýMk 50 m Ÿ[k xkðhLkk xku[Úke íkuLkk íkhV 300 Lkk
yðMkuÄfkuýÚke ykðíke fkh sqyu Au. Úkkuzk Mk{Þ çkkË yðMkuÄfkuý
600 Lkku ÚkkÞ Au. íku Mk{Þ{kt fkhu fkÃku÷ ytíkh = .........
150 3 50
(A) m (B) m
3 3
(C) 50 3 m (D) 100 53 m
2. s{eLk ÃkhLkk ®çkËw P Úke yuf xkðhLke xku[Lkku WíMkuÄfkuý 450 Au

yLku íkuLkk Ãkh h {e. Ÿ[kRðk¤k yuLxuLkkLkku WíMkuÄfkuý 600 Lkku
Au yLku xkðh yLku {kýMk ðå[uLkwt ytíkh 54 {exh Au, íkku
yuLxuLkkLke Ÿ[kR þkuÄku.
(A) 45  3 1  (B) 54  3 1 
(C) 54  3  1 (D) 45  3  1
3. ËrhÞkR MkÃkkxeÚke 200 m Ÿ[u ykðu÷e yuf xufhe ÃkhÚke

rLkheûkf, xufheLke rðhwØ çkksw yku yu ykðu÷kt çku ðnkýkuL kk
yðMkuÄfkuý yLkw¢{u 450 & 600 Au íkuðwt rLkheûký fhu Au. íkku
ðnkýku ðå[uLkwt ytíkh ........ Au.
200 200
(A)
3
(B)
3
 3 1 
(C) 200  3 1  (D) 200 3  3
163
09. xfkðkhe ([÷ MktçktrÄík Mk{MÞkyku)
xfk yux÷u þík{kLk yux÷u fu fkuE Ãký MktÏÞkLkwt 100Lkwt «{ký. heík Lkt. 3 :
fux÷ef {níðÃkqýo xfkðkheLke ®f{ík Lke[u {wsçk Au. Mk{efhýLke {ËËÚke {ktøku÷e rðøkík þkuÄðe.
1 1 16 24 MktÏÞk ( x)  xfkðkhe Lkku Ëh
1%  2%  64%  96%   xfkðkheLkwt {qÕÞ
100 50 25 25 Mkqºk :
100
1 1 1 2 WËk. (i) fE MktÏÞkLkk 9% 63 ÚkkÞ ?
5%  10%  20%  40% 
20 10 5 5
9
x  63
3 4 1 1 1 1 100
60%  80%  6 % 12 % 
5 5 4 16 2 8
100  63
x x  700
1 1 3 1 1 7 9
25%  37 %  50%  87 % 
4 2 8 2 2 8 (ii) 50Lkk fux÷k xfk 2 ÚkkÞ ?
1 1 2 1 1 1 xfkðkhe Lkku Ëh
100%  1 8 % 16 %  33 %  50  2
3 12 3 6 3 3 100
2 2 1 3 1 4 3 2  100
66 %  88 %  133 %  150%   xfkðkheLkku Ëh   4%
3 3 3 0 3 3 2 50
heík Lkt. 4 :
1 2 4 6
4%  8%  16%  120%  xfk{kt ðÄkhku fu ½xkzku fhðku.
25 25 25 5
heík Lkt. 1 : r r
Mkqºk :  100 % ,  100 %
MktÏÞkLkwt xfk{kt yLku xfkLkwt MktÏÞk{kt YÃkktíkh fhðwt. 100  r 100  r
ßÞkhu fkuE yÃkqýkof yÚkðk Ëþktþ Ãkh ykÄkrhík MktÏÞkLku xfkðkhe{kt
VuhððkLkk nkuÞ íkku íku MktÏÞkLku 100 ðzu økwýðk{kt ykðu Au. WËk.: (i) ¾ktzLke ®f{ík{kt 25% ðÄkhku ÚkkÞ Au. íkku øk]neýeyu
¾ktzLkk ðÃkhkþ{kt fux÷k xfk ½xkzku fhðku òuEyu Au suÚke
4
WËk.: (i) yux÷u fux÷k xfk ÚkkÞ ? ½hLkwt çksux s¤ðkE hnu.
5
r 25
4  100   100
 100  80% 100  r 100  25
5
(ii) 0.32 yux÷u fux÷k xfk ÚkkÞ ? 25
  100 x  20%
0.32  100  32% 125
ßÞkhu fkuE xfkðkheLku yÃkqýkof yÚkðk Ëþktþ Ãkh ykÄkrhík MktÏÞk{kt ¾ktzLkk ðÃkhkþ{kt 20% ½xkzku fhðku òuEyu.
çkË÷ðk{kt ykðu íkku íkuLku 100 ðzu ¼køkðk{kt ykðu Au. (ii) fkuE ðMíkwLke {q¤®f{ík{kt 10% ½xkzku fhðk{kt ykðu Au.
(i) 15% yux÷u fux÷k ? (ii) 40% yux÷u fux÷k ? íÞkhçkkË íku{kt fux÷k xfk ðÄkhku fhðkÚke {q¤ ®f{ík «kó
15 3 40 2 ÚkkÞ Au ?
 0.15 yÚkðk  0.4 yÚkðk
100 20 100 5 r 10
100   100
heík Lkt. 2 : 100  r 100  10
fkuEÃký MktÏÞkLkk y{wf xfkLke ®f{ík þkuÄðe.
10
  100 x  11.11%
MktÏÞk  xfkðkhe Lkku Ëh 90
Mkqºk :
100 11.11% Lkku ðÄkhku fhðkÚke {q¤ ®f{ík «kó ÚkkÞ.
WËk.: (i) 250 Lkk 18% (ii) 1200 Lkk 45% heík Lkt. 5 :
18 45 ¢r{f ðxkðËhLkku MktÞwõík ðxkðËh þkuÄku.
 250  1200 
100 100 (100  r1 ) (100  r2 ) (100  r3 )
 45  540 Mkqºk : 100  100  100
59
WËk.: (1) 10%, 20% y™u 25%Lkku ¢r{f ðxkðLkku MktÞwõík ½MkkhkuLkku Ëh Ëh ð»kuo R%
ðxkðËh fux÷ku ÚkkÞ ? n
MktÞwõík ðxkðËh  R 
(i) n ð»ko ÃkAe {þeLkLke ®f{ík  P  1  
 100 
(100 10) (100  20) (100  25)
 100 
100  100 P
(ii) n ð»ko Ãknu÷k {þeLkLke ®f{ík  n
90  80  75  R 
 100  1  
100  100  100 
WËk.: (i) yuf {þeLk Ãkh Ëh ð»kuo 10%Lkk Ëhu ½Mkkhku ÷køku Au. òu íku
 100  54  46
ºký ð»ko Ãknu÷k ¾heËðk{kt ykðu÷ nkuÞ íkku íkuLke ðíko{kLk
heík Lkt. 6 : ®f{ík Yk. 8748 nkuÞ íkku íku {þeLk fux÷k{kt ¾heËðk{kt
fkuEf hf{{kt «Úk{ y{wf xfkLkku ðÄkhku íÞkhçkkË íkux÷k xfk ½xkzku ykðu÷ nþu ?
yÚkðk «Úk{ y{wf xfk ½xkzku íÞkhçkkË íkux÷k s xfk ðÄkhku fhðkÚke n ð»ko Ãknu÷k {þeLkLke ®f{ík
MktÏÞk ½xu s.
P
2 
 ½xkzku / ðÄkhku   R 
n
Mkqºk :    1  100 
 10   
WËk.: (i) yuf ÔÞÂõíkLkk Ãkøkkh{kt 25% ðÄkhku fhðk{kt ykðu
íÞkhçkkË íku{kt 25% Lkku ½xkzku fhðk{kt ykðu íkku íkuLku fux÷k 8748 8748  103
 3
  12000
xfk VkÞËk fu LkwfþkLk ÚkkÞ ?  10  93
1  100 
2  
 25  25× 25
    6.25% LkwfþkLk
 10  10  10
heík Lkt. 7 : 4
01. 3 Lkk 63%  _____
ðMíke ytøkuLkk WËknhýku : 7
Äkhku fu þnuhLke ðMíke P, ðMíke ð]ÂæÄ Ëh R%, Ëh ð»kuo
25 63 9
n   = = 2.25
 R  7 100 4
(i) n ð»ko ÃkAe ðMíke  P 1  
 100  02. 50 Lkk 860% + 860 Lkk 50% = ______
860 50
P 50   860 
 n 100 100
(ii) n ð»ko Ãknu÷kLke ðMíke  R 
 1  100   430  430  860
 
WËk.: (i) çkk¤fkuLke MktÏÞk{kt «ríkð»ko 10% Lke ð]rØ ÚkkÞ Au. òu 03. 1640Lkk 40%  x  980 Lkk 35%  850 Lkk 50% íkku
2003Lkk ð»ko{kt ðMíke 2000 nkuÞ íkku 2006{kt fux÷e Úkþu ? x  ____
n ð»ko ÃkAe ðMíke : 40 35 50
1640   x  980   850 
 R  
n
10 
3 100 100 100
 P 1    2000 1  
 100   100   656  x  343  425
 656  x  768
2000  (11)3
  x  768  656
1000
x  112
2000 12111
  2662 04. 750 Lkk 60%-480 Lkk 25% =
1000
60 25
heík Lkt. 8 : 750   480 
½MkkhkLkk WËknhýku : 100 100
Äkhkufu ðíko{kLk {qÕÞ {þeLkLkwt P  450  120  330
60
05. 7.2 kg Lkk 18 økúk{ fux÷k xfk ÚkkÞ ? 13. 400 Lkk 25% Lkk 25% = ______
1 kg = 1000 økúk{ 25 25
7.2 kg = 7200 økúk{ 400    25
100 100
7200 økúk{ Ãkh 18 økúk{
14. yuf MktÏÞkLkk 45% yu 255.6 Au íkku íku MktÏÞkLkk 25% fux÷k ?
100 økúk{ (?) 45% nkuÞ íÞkhu 255.6
100 18 1 25% nkuÞ íÞkhu (?)
   0.25%
7200 4 2556  25
 142
06. 28% Lku Ëþktþ yÃkqýkOf{kt Vuhðku 10  45
28 7 15. yuf Mfq÷{kt 60% Akufhkyku Au òu AkufheykuLke MktÏÞk 400 nkuÞ
 0.28 yÚkðk
100 25 íkku AkufhkykuLke MktÏÞk fux÷e nþu ?
40% Akufheyu MktÏÞk = 400
07. 370 Lkk 88% + 210 Lkk 24% - x = 118 íkku x =
 60% Akufheyu MktÏÞk = (?)
88 24
 370   210   x  118 60  400
100 100  600
40
 325.6  50.4  x  118
16. 20%, 40% yLku 25% Lkk ¢r{f ðxkðLkku MktÞwõík ðxkð Ëh
 376  x  118
fux÷ku ?
 x  118  376
r1  20% , r2  40% , r3  25%
 258 x  258
MktÞwõík ðxkðËh
08. 1674 Lkk 218% = x × 1800 íkku x = ______
(100  r1 )(100  r2 )(100  r3 )
218  100 
1674   x  1800 100 100
100
(100  20)(100  40)(100  25)
1674  218  100 
x  100 100
1800  100
 80  60  75 
 x  2.027  100   
 100  100 
09. 34 YrÃkÞkLkk 15% = ______ ÃkiMkk.
1 YrÃkÞku = 100 ÃkiMkk  100  36  64
34 YrÃkÞku = 3400 ÃkiMkk 17. 5%,10% yLku 20% ¢r{f ðxkðLkku yuf{kºk ðxkðËh fux÷ku ?
15 r1  5% , r2  10% , r3  20%
 3400   510
100
10. yuf rËðMkLkk 3 f÷kf çkhkçkh fux÷k xfk fnuðkÞ ?  (100  5)(100  10)(100  20) 
 100   
yuf rËðMkLkk 24 f÷kf ÚkkÞ.  100 100 
3  95  90  80 
 100  12.5%  100  
24 
 100  100 
11. 1600 Lkk 25% Lkk 5% = ______
 100  68.4  31.6
25 5
1600 × × = 20 18. yuf MktÏÞkLkk 42 % yLku 28 % ðå[uLkku íkVkðík 210 Au. íkku yk
100 100
MktÏÞkLkk 61 % çkhkçkh fux÷k ?
1 Äkhku fu íku MktÏÞk x Au.
12. Yk. 10000 Lkk 33 % Lkk 0.15% = (?)
3 x  42 x  28
   210
100 15 100 100
10000    5
3  100 100  100  42 x  28x  210 100 14 x  21000
61
21000 23. hksLk íkuLkk {krMkf Ãkøkkh{ktÚke 5 % rð{k, 15 % ¼kzw y™u 25%
x   x  1500 ½h¾[o fhíkk Yk. 1100 ðÄu Au íkku íkuLkku Ãkøkkh fux÷ku nþu ?
14
hksLku fhu÷ fw÷ ¾[oLke hf{  5% + 15% + 25%
1500  61 = 45%
1500Lkk 61%   915
100 çk[u÷e hf{ = 55%
19. hkfuþLkk Ãkøkkh{kt 10 % ½xkzku fhðk{kt ykðu Au íkku VheÚke íkuLkku xLkk 55% = 1100
{q¤ Ãkøkkh fhðk {kxu íku{kt fux÷k xfk ðÄkhku fhðku Ãkzþu ? 55 1100 100
{q¤ rf.{kt 10 % Lkk ½xkzku fhðk{kt ykðu Au. x  1100  x   2000
100 55
Lkðe ®f{ík{kt fhðku Ãkzíkku ðÄkhku :
24. yuf Ãkheûkk{kt 5% W{uËðkhku økuhnksh hÌkk, çkkfeLkk{ktÚke 15%
r LkkÃkkMk ÚkÞk òu 3230 W{uËðkhku ÃkkMk ÚkÞk nkuÞ íkku fw÷ W{uËðkhku
  100
100  r fux÷k nþu ?
Äkhku fu fw÷ W{uËðkhkuLke MktÏÞk = x Au.
10
  100
90 95 85
{kxu ÃkkMk ÚkÞu÷ W{uËðkhku = x × ×
100 100
100 1
  11 % 3230  100  100
9 9 x
95  85
20. yuf xe.ðe.Lke AkÃku÷e ®f{ík{kt 5 % ð¤íkh ykÃkíkk økúknf Yk.
4000  x
9595 [qfðu Au íkku AkÃku÷e ®f{ík fux÷e nþu ?
25. yuf økk{Lke ðMíke ðkŠ»kf 25%Lkk Ëhu ðÄu Au. òu ºký ð»ko ÃkAe
Äkhku fu AkÃku÷e ®f{ík x Au.
ðMíke 10,000 nþu íkku «Úk{ ð»koLke þYykík{kt fux÷e ðMíke nþu ?
95
AkÃku÷e ®f{ík   ðu[ký ®f{ík P
100 ºký ð»ko Ãknu÷kLke ðMíke  n
 R 
9595  100  1  100 
x  
95
 505  20 x  10100 10000

 3
AkÃku÷e ®f{ík 10100 YrÃkÞk nþu.  25 
1  100 
21. yuf þnuhLke fw÷ ðMíke 1,60,000 Au. AuÕ÷k ºký ð»ko{kt ¢r{f  
3%, 2.5 % yLku 5 % Lkku ðÄkhku ÚkkÞ Au íkku Au Õ÷k ð»ku o fu x÷e
ðMíke nþu ? 10000
 3
AuÕ÷k ð»koLke ðMkrík  125 
 100 
 3  2.5  5   
 1, 60, 000 1   1   1  
 100  100  100  3
4
 1000  
103 1025 105 5
 1, 60, 000     1, 77,366
100 1000 100
22. ¾ktzLkku ¼kð 1 kgLkk 6 YrÃkÞkÚke ðÄeLku 7.50 ÚkE økÞku íkku ¾ktzLkk 64
 10000 
ðÃkhkþ{kt fux÷k xfk ½xkzku fhðkÚke ½hLkwt çksux s¤ðkE hnu? 125
1 kgLkk 6 Yk Úke ðÄeLku 7.50 Yk. ÚkÞku.  5120
7.50 Yk.{kt Úkíkku ðÄkhku 1.50 Yk.
6Yk. yu 1.50 Yk. ½xkzku fhðku Ãkzu.
7.50 Yk. yu 1.50 Yk. ½xkzku
100 150
 20%
750
62
«uõ xeMkLkk Ëk¾÷k 11. fkuR Ãkheûkk{kt ÃkkMk Úkðk {kxu 33 xfk {kfo sYhe Au. hkswLku
1. Lke[uLkk{ktÚke fR MktÏÞkLkk 560 Lkk 40 xfkLkk 30 xfk 25 xfk {kfo ykÔÞk yLku íku 40 {kfoÚke Vu÷ ÚkÞku. íkku ÃkAe fw÷
çkhkçkh Au ? {kfo fux÷k nþu ?
(y) 280 Lkk 80 xfkLkk 15 xfk (y) 800 (çk) 300
(çk) 280 Lkk 40 xfkLkk 30 xfk (f) 500 (z) 1000
(f) 280 Lkk 40 xfkLkk 60 xfk 12. òu hk{Lku ÷û{ý fhíkkt 10 xfk ðÄw {¤u íkku ÷û{ýLku hk{
(z) yufÃký Lknª. fhíkk Lke[uLkk Ãkife yuf {¤u ?
320 Lkk 68 % Lkwt {kLk Au ? (y) 10 xfk ykuAk (çk) 11 xfk ykuAk
2.
(y) 2176 (çk) 217.6 1 1
(f) 21.76 (z) 21760 (f) 9 xfk ykuAk (z) 11 xfk ykuAe
11 9
3. .............Lkk 64 xfk - 1120 Lkk 96 xfk = 499.2 ÚkkÞ. 13. òu A Lke ykðf B fhíkkt 150 xfk ðÄkhu Au, íkku B Lke ykðf
(y) 2600 (çk) 2540 A Lke ykðf fhíkkt fux÷k xfk ykuAe Au ?
(f) 2460 (z) 2280 (y) 40% (çk) 60%
4. yuf MktÏÞkLkk 10 xfkLkk 10 xfk çkhkçkh 10 ÚkkÞ Au, íkku íku (f) 75 % (z) 80%
MktÏÞk þkuÄku. 14. fR yuf hf{Lkk 40 % 2000 ÚkkÞ ?
(y) 800 (çk) 1000 (y) 4000 (çk) 5000
(f) 900 (z) 500 (f) 6000 (z) 8000
5. Lke[u Ãkife fkuLkk 24 xfk çkhkçkh 78 ÚkkÞ ?
15. yuf ÔÞÂõík 2 YrÃkÞkLke 3 ÃkuÂLMk÷ ÷RLku 3 YrÃkÞk{kt 2
(y) 320 (çk) 324 ÃkuÂLMk÷ ðu[u Au, íkku íkuLku fux÷k xfk LkVku ÚkkÞ ?
(f) 328 (z) 325 (y) 50 % (çk) 125 %
6. yuf Ãkheûkk{kt ÃkkMk Úkðk {kxu W{uËðkhkuLku 33 xfk {kõMkoLke (f) 80 % (z) 120 %
sYh Au, íku 282 {kõMko {u¤ðu Au yLku 15 {kõMkoÚke LkkÃkkMk 16. òu fkuR MktÏÞkLkk 15 xfk, 105 ÚkkÞ íkku íku s MktÏÞkLkk 105
ÚkkÞ Au, íkku íku Ãkheûkk fux÷k {kõMkoLke ? xfk þwt Úkþu ?
(y) 900 (çk) 800 (y) 15 (çk) 105
(f) 700 (z) 600 (f) 1575 (z) 735
7. 40 xfkLkk 40 xfk fux÷k ÚkkÞ ? 17. fR yuf hf{Lkkt 40 % 2000 ÚkkÞ ?
(y) 0.06 xfk (çk) 0.016 xfk (y) 4000 (çk) 5000
(f) 1.60 xfk (z) 0.16 xfk (f) 6000 (z) 8000
8. 65 çkk¤fkuLkk yuf ðøko{kt Ëhuf çkk¤fLku çkk¤fkuLke fw÷ MktÏÞk{kt 18. òu A Lke ykðf B fhíkkt 150 xfk ðÄkhu Au, íkku B Lke ykðf
20 xfk sux÷e {eXkE {¤e nkuÞ íkku fw÷ fux÷k rf÷ku {eXkE A Lke ykðf fhíkkt fux÷k xfk ykuAe Au ?
níke ? (y) 40% (çk) 60%
(y) 955 (çk) 636 (f) 75 % (z) 80%
(f) 845 (z) 600 19. yuf ðMíkwLke AkÃku÷e ®f{ík Ãkh 20 xfk yLku 5 xfk ¢{þ:
9. yuf «kýe Mktøkúnk÷Þ{kt 20 òLkðhku, 25 Ãkûkeyku yLku 35 ð¤íkh {¤íkwt nkuÞ íkku ¾hu¾h ð¤íkh fux÷k xfk ÚkÞwt økýkÞ ?
MkheMk]Ãk «kýeyku nkuÞ íkku òLkðhkuLke xfkðkhe fux÷e ÚkkÞ ? (y) 24 (çk) 25
(y) 40 (çk) 20 (f) 20 (z) 15
(f) 25 (z) 30 20. yuf MkkRf÷Lke AkÃku÷e ®f{ík 1560 Y. yLku íkuLkk Ãkh ÷uðkíkk
10. fkuR yuf MktÏÞkLkk 60 xfk{ktÚke 60 çkkË fhíkkt sðkçk 60 ðu[ký ðuhkLkk Ëh 5 xfk nkuÞ íkku fux÷ku ðu[kýðuhku ¼hðku Ãkzu ?
ykðu Au, íkku íku MktÏÞk fR ? (y) 120 Y. (çk) 100 Y.
(y) 200 (çk) 400 (f) 80 Y. (z) 78 Y.
(f) 300 (z) 300
63
21. òu yuf fkhLke ®f{ík 52,000 Au. òu ¾heËLkkh {kxu íkuLkku 12.5 32. 1000 rðãkÚkeoyku{ktÚke 200 çktøkk¤e çkku÷u Au 400 íkr{÷ çkku÷u
xfk ðux ykÃkðku Ãkzu íkku ðuxLke fux÷e hf{ [qfððe Ãkzþu ? Au y™u çkkfeLkk rðãkÚkeoyku rnLËe çkku÷u Au. íkku fux÷k xfk rnLËe
(y) 6200 (çk) 6300 çkku÷u Au.
33. þe÷k 8 YrÃkÞk ÷ELku çkòh økE íkuýu 1.10 YrÃkÞk «rík Lkf÷Lkk
(f) 6400 (z) 6500
¼kðLke 5 ÃkuÂLMk÷ yLku 0.60 YrÃkÞk «ríkLkf÷Lkk ¼kðLke 2
22. yuf MkkÞf÷Lke AkÃku÷e ®f{ík Y. 1560 yLku íkuLkk Ãkh ÷uðkíkk
ÃkuÂLMk÷ ¾heËe nðu íkuLke ÃkkMku fux÷k YrÃkÞk nþu.
ðu[ký ðuhkLkk Ëh 5 xfk nkuÞ íkku fux÷ku ðu[kýðuhku ¼hðku Ãkzu ?
34. Ãkøkkh{kt fux÷k xfkLke fÃkkík fhkÞ fu íku Ãkøkkh{kt fhu÷ 20%
(y) Y. 120 (çk) Y. 100 Lkk ðÄkhkLku Mk{kó fhe Au ?
(f) Y. 80 (z) Y. 78 35. fkuE Ãkheûkk{kt 60% rðãkÚkeo ytøkúuS{kt ÃkkMk ÚkÞk Au. 70%
23. økE [wtxýe{kt fkuE økúk{eý ûkuºk{kt çku W{uËðkhku ðå[u MkeÄe MÃkÄko rnLËe{kt y™u 40% çktLku{kt W¥keýo ÚkkÞ Au. íkku ytøkúuS y™u
ÚkE. y u f W{ u Ëðkh 30% {ík {u¤ÔÞk ÃkAe Ãký 4000 {íkÚke rnLËe çktLku LkkÃkkMk ÚkLkkh rðãkÚkeoLke MktÏÞk fux÷e ?
nkhu Au. íkku fw÷ {¤u÷k ðkuxLke MktÏÞk fux÷e nþu? 36. çku MktÏÞkykuLkwt ytíkh çktLku{kt {kuxe MktÏÞkLkku 20%Lkk çkhkçkh
24. yuf ðMíkwLke ®f{ík{kt 10%Lkku ðÄkhku ÚkðkÚke ðÃkhkþfkh ÃkkuíkkLke Au, òu LkkLke MktÏÞk 20 nkuÞ íkku {kuxe MktÏÞk þkuÄku.
ðÃkhkþ{kt fux÷k xfk ½xkzku fhu fu suÚke íkuLkkt ¾[o yLku ykðfLkwt 37. y¼ÞLkku {krMkf Ãkøkkh rðsÞLkk {krMkf ÃkøkkhLkk 50% Au,
«{ký Ãknu÷k sux÷wt s¤ðkE hnu ? rðsÞLkku {krMkf Ãkøkkh hksLkLkk {krMkf ÃkøkkhLkk 75% Au, òu
25. 800 Lkk 64% = yk{ktÚke ËhufLkku ¼uøkku {krMkf Ãkøkkh 25500 YrÃkÞk ÚkkÞ Au íkku
26. yuf ÔÞÂõík ÃkkuíkkLke ykðfLkku 45% hf{ ½h¾[o {kxu, 15% y¼ÞLkku {krMkf Ãkøkkh fux÷ku ?
hf{ fÃkzk Ãkh y™u 20% yLÞ ¾[o {kxu ¾[uo Au. òu íkuLke 38. ßÞkhu yuf ftÃkLke MfwxhLke ®f{ík 30% ½xkzu Au. íÞkhu MfwxhLke
ÃkkMku 75 YrÃkÞkLke çk[ík Úkíke nkuÞ íkku íkuLke ykðf fux÷e nþu ? ðu[ký 20% ðÄu Au. fw÷ ðu[ký Ãkh þwt yMkh Úkþu?
27. òu xefexLke ®f{ík{kt 20% ½xkzku ÚkkÞ íkku ËþofkuLke MktÏÞk{kt 39. yuf rðãkÚkeo yuf rð»kÞ{kt ÃkkMk Úkðk {kxu 45% «kó fhðk Ãkzu
fux÷k xfk ðÄkhku ÚkkÞ íkku ykðf s¤ðkE hnu? Au, íku 45 økwý «kó fhu Au. y™u 9 økwýÚke LkkÃkkMk ÚkE òÞ Au.
28. 20Lkk 40% = 40 Lkk x % íkku rð»kÞ{kt ðÄw{kt fux÷k økwý Au?
29. yuf ¾kãíku÷Lke ®f{ík 25 ðÄe òÞ Au. íkku íku÷Lkk ¾[ko{kt fux÷k 40. 10%, 12% íkÚkk 15% Lkk ¢{þ: ½xíkk ¼køkLke Mk{íkwÕÞ
xfk ½xkzku fhðku Ãkzþu. íkuLkk Ãkh Úkíkku ¾[o ÃkrhðŠíkík hnu. Awx þwt Úkþu ?
30. òu fkuE MktÏÞkLkk 147%, 441 Au. íkku íku MktÏÞkLkk 20% fux÷k 41. ÷ku¾tz y™u íkktçkkLke çkLku÷ yuf r{©Äkíkw{kt 20 ¼køk ÷ku¾tz
nþu ? y™u 100 ¼køk íkktçkw Au. r{r©ík Äkíkw{kt ÷ku¾tzLke xfkðkhe þkuÄku.
31. fkuE ÔÞÂõík 1800 YrÃkÞk Ëh {rnLku f{kÞ Au. y™u ÃkkuíkkLkk 42. òu ¾ktzLkku ¼kð Ãknu÷kÚke 25% ðÄe òÞ íkku yuf ÔÞÂõík fux÷k
ÃkøkkhLkk 10% ¼køk çk[kðu Au. íkku fux÷k çk[kðu Au. xfk ¾ktz ykuAe ¾heËu fu suÚke íkuLkku ¾[o Ãknu÷k sux÷ku hnu ?
sðkçkku
(1) f (2) çk (3) f (4) çk (5) z (6) y (7) z (8) f (9) f (10) y (11) f (12) f (13) çk (14) çk (15) çk (16) z (17) çk
1
(18) çk (19) y (20) z (21) z (22) z (23) 10,000 (24) 9 % (25) 512 (26) 375 (27) 25% (28) 20% (29) 20
11
2
(30) 60 (31) 180 (32) 40% (33) 1.30 (34) 16 % (35) ..... (36) 25 (37) 4500 (38) 16% (39) 120 (40)
3
1
18% (41) 83 % (42) 20%
3
64
10. økwýku¥kh-«{ký, rnMMkku-[÷, ºký-Mkktf¤Lkku rLkÞ{
heík Lkt. 1 :  8  18  x  x xqtf{kt
ykÃku÷ çku økwýku¥kh ÃkhÚke ºký MktÏÞkykuLkku økwýku¥kh þkuÄðku íkÚkk ºký økw.{. = çku ÃkËkuLkku økwýkfkh
økwýku¥kh ÃkhÚke [kh MktÏÞkykuLkku økwýku¥kh þkuÄðku.  144  x 2 = 8×18

= 144 = 12
WËk.: (1) a : b  5 : 14 íkÚkk b : c  7: 3 nkuÞ íkku  12  x
a :b :c  çkeò «{ký ÃkËLku økwýku¥kh {æÞf íkÚkk {æÞÃkË íkhefu yku¤¾kÞ Au.
heík Lkt. 3 :
Mkki «Úk{ çktLku økwýku¥kh{kt b Mk{kLk Au íkku íkuLke MktÏÞkykuLku
LkkLkk økwýku¥kh ÃkhÚke {kuxk økwýku¥khLke ®f{ík þkuÄðe.
Mk{kLk çkLkkððe.
Mk{swíke: LkkLkk økwýku¥kh{kt ykÃku÷ MktÏÞkLke ®f{íkLku {kuxk økwýku¥kh{kt
a:b b:c a:b b:c {wfðkÚke {kuxk økwýku¥khLke ®f{ík {¤u Au.
íkÚkk  íkÚkk ÚkkÞ
5 : 14 7:3 5 : 14 14 : 6 WËk.: a : b  2 : 3 nkuÞ íkku 3a  2b : 4a  3b Lke ®f{ík þkuÄku.
íku ÃkhÚke a : b : c  5 : 14 : 6 ÚkkÞ. ynª a  2 íkÚkk b  3 Lke ®f{ík {kuxk økwýku¥kh{kt {wfíkkt.
(2) A : B  1: 2, B : C  3 : 4 y™u 3(2)  2 (3) : 4 (2)  3(3)
C : D  6 : 9 íkku A : B : C : D   6  6 : 8  9  12 :17
A:B B:C C:D heík Lkt. 4 :
1:2 , 3:4 , 6:9 {kuxk økwýku¥kh ÃkhÚke LkkLkk økwýku¥khLke ®f{ík þkuÄðe.
1 3: 2  3 3  2 : 4  2 6:9 Mk{swíke: Mkki «Úk{ {kuxk økwýku¥khLkku [kufze økwýkfkh fhðku, íÞkhçkkË
MkòíkeÞ ÃkËku yufçkksw ÷E Mkhðk¤k yÚkðk çkkËçkkfe
3:6 , 6:8 , 6:9
fhðe.
3  3: 6  3 6  3 : 8  3 6  4 : 9  4
2x  3y 3
9 : 18 , 18 : 24 , 24 : 36 WËk.:  íkku x : y Lke ®f{ík þkuÄku.
x  3y 2
 9 : 18:24 : 36  A : B : C : D
 2 (2 x  3 y )  3( x  3 y )
heík Lkt. 2 :
«{kýÃkË þkuÄðwt.  4 x  6 y  3x  9 y
Mk{swíke : ßÞkhu [kh ÃkËku «{ký{kt nkuÞ íÞkhu  4 x  3x  9 y  6 y
Mkwºk : ytíÞÃkËkuLkku økwýkfkh = {æÞ ÃkËkuLkku økwýkfkh ÚkkÞ
x  3y
WËk.: (1) 6, 10, yLku 12 Lkwt [kuÚkw «{ký ÃkË þkuÄðku.
6, 10, 12 y™u x «{ký{kt Au. x 3

y 1
 6  x  10 12
x: y  3:1
10  12
x  20 heík Lkt. 5 :
6
ykÃku÷ økwýku¥kh «{kýu hf{Lke ðnU[he fhðe.
(2) 5 yLku 15 Lkwt ºkesw «{kýÃkË þkuÄku.
Mk{swíke: ykÃku÷ økwýku¥khLkku Mkhðk¤ku fhe Ëhuf økwýku¥khLkk AuË{kt
LkkUÄ : ßÞkhu ºkesw «{kýÃkË þkuÄðkLkwt nkuÞ íÞkhu çkesw
÷¾ðkÚke íku ÔÞÂõíkLku {¤íke hf{ þkuÄe þfkÞ Au.
ÃkË çku ð¾ík ÷¾ðwt.
WËk.: (1) Yk. 1458Lku h{uþ yLku {nuþ ðå[u 2:7 Lkk «{ký{kt ðnU[íkk
 5, 15, 15, x «{ký{kt Au. ËhufLku fux÷e fux÷e hf{ {¤u?
 5  x  15  15 2:727  9
15  15 2
x  45 h{uþLku {¤íke hf{  1458   324
5 9
(3) 8 yLku 18 Lkwt çkesw «{ký ÃkË þkuÄku.
7
LkkUÄ : ßÞkhu çku s ÃkË ykÃÞk nkuÞ íkku çkesw ÃkË çku ð¾ík {nuþLku {¤íke hf{  1458   1134
9
÷¾ðwt.
 8, x, x, 18 «{ký{kt Au.
65
(2) Yk. 2400Lku 4 : 5 : 7 Lkk «{ký{kt ðnU[íkku MkkiÚke ðÄw A  2 x , B  3 x, C  4 x
hf{ fux÷e {¤u ? A B C 2 x 3x 4 x
4  5  7  16  : :  : :
B C A 3x 4 x 2 x
MkkiÚke ðÄw hf{Lkwt «{ký 7 Au
2 3 4
7  : :
 2400   1050 3 4 2
16
heík Lkt. 6 : 2 3 4
  12 :  12 :  12
ykÃku÷ økwýku¥kh ÃkhÚke {ktøku÷ rðøkík þkuÄðe. 3 4 2
WËk.: Mkkih¼, yrLk÷ y™u r[hkøkLke {kMkef ykðfLkwt «{ký  8 : 9 : 24
53 : 70 : 57 òu yrLk÷Lke {kMkef ykðf Yk. 42000 nkuÞ
1 3 1 5 5 3
íkku çkkfeLkk çktLkuLke ykðf þkuÄku. 05. A: B  : ,B :C  : yLku C : D  : íkku
LkkUÄ: ykÃku÷ økwýku¥kh{kt ËhufLku x ðzu økwýðkÚke {q¤ hf{ «kó 2 8 3 9 9 4
ÚkkÞ Au. A : B : C : D  _____
 yrLk÷Lke {krMkf ykðf  70x 1 3
A : B   8 :  8  4 : 3  16 :12
42000 2 8
42000  70 x   x  600  x
70 1 5
 Mkkih¼Lke {krMkf ykðf = 53x = 53 × 600 = 31800 B : C   9 :  9  3 : 5  12 : 20
3 9
 r[hkøkLke {krMkf ykðf = 57x = 57 × 600 = 34200
5 3
C : D   36 :  36  20 : 27
«uõxeMk {kxuLkk Ëk¾÷kyku : 9 4
01. A : B  5 : 7 yLku B : C  6 :11 íkku A : B : C  ___  A : B : C : D  16 :12 : 20 : 27
A : B  5  6 : 7  6  30 : 42 06. 2 A  3B  4C íkku A : B : C  ____
B : C  6  7 :11 7  42 : 77
 A : B : C  30 : 42 : 77 A 3 6
   A:B=6:4
02. x : y  3 : 4 yLku y : z  8 : 9 íkku x : y : z íkÚkk x : z B 2 4
B 4
þkuÄku.   B:C=4:3
C 3
x : y  3 2 : 4  2  6 : 8
A: B :C  6: 4:3
y : z  8  1: 9  1  8 : 9
x: y : z  6:8:9
07. 2 A  3B yLku 4B  5C íkku A : C  _____
x: z  6:9 A 3 15
   A : B = 15 : 10
x: z  2:3 B 2 10
P : Q  8 :15, Q : R  5 : 8 yLku B 5 10
03. R : S  4 : 5 íkku    B : C = 10 : 8
C 4 8
P :Q : R : S  ?
A : C  15 : 8  A : B : C = 15 : 10 : 8
P : Q  8  1:15 1  8 :15  A : C = 15 : 8
Q : R  5  3 : 8  3  15 : 24
 P : Q : R  8 :15 : 24
08. 43.5 : 25 Lku Mk{kLk økwýku¥kh Au.
 R : S  4  6 : 5  6  24 : 30 22(3.5) : 25
 2 7 : 25
 P : Q : R : S  8 :15 : 24 : 30
 2  2 :1
A B C
04. A : B : C  2 : 3 : 4 yLku B : C : A  ______
66
 4 :1  x : y  3: 2
09. 0.75 : x : : 5 : 8 íkku x Lke ®f{ík þkuÄku.
x y
14.  nkuÞ íkku x  5 : y  8  _____
0.75 5 5 8

x 8
x 5
 
0.75  8 y 8
 x
5
x: y  5:8
 x  1.2  x  5: y  8  5  5 :8 8
10. x : y  5 : 2 íkku 8 x  9 y : 8 x  2 y  _____  10 :16
 (8  5)  (9  2) : (8  5)  (2  2)
 5:8
 40  18 : 40  4 15. 76 Lku 7:5:3:4 Lkk «{ký{kt ðnU[íkk MkkiÚke LkkLke MktÏÞk fE {¤u.
 58 : 44  29 : 22 3
MkkiÚke LkkLke MktÏÞk   76
11. x Lkk 15% yu yLkk 20% Lke çkhkçkh nkuÞ íkku x : y  (?) 7 53 4
15 20 3
x  y   76
100 100 19
x 20  12
 
y 15 16. Yk. 782 Lku 6:8:9Lkk «{ký{kt ðnU[íkk MkkiÚke ðÄw fE hf{ {¤u ?
 x: y  4:3 9
MkkiÚke ðÄw hf{   782
689
12. x : y  2 :1 nkuÞ íkku ( x 2  y 2 ) : ( x 2  y 2 ) fux÷k ÚkkÞ?
9
2 2 2 2 MkkiÚke ðÄw hf{   782
(x  y ) : (x  y ) 23
 (22  12 ) : (2 2  12 ) MkkiÚke ðÄw hf{  9  34
 3: 5 MkkiÚke ðÄw hf{  306

17. çku MktÏÞkyku 3:5Lkk «{ký{kt Au. òu çktLku MktÏÞk{ktÚke 9 çkkË fhðk{kt
13. (4x2  3y2 ) : (2x2  5 y2 )  12:19 nkuÞ íkku x : y  (?)
ykðu íkku Lkðku økwýku¥kh 12:23 {¤u Au íkku LkkLke MktÏÞk fE ?
4 x 2  3 y 2 12 3: 5  9 x  99

2 x 2  5 y 2 19  3x  9 : 5 x  9  12 : 23  x  11
19(4 x 2  3 y 2 )  12(2 x 2  5 y 2 ) 3 x  9 12
  MkkiÚke LkkLke MktÏÞk
2 2 2 2 5 x  9 23
 76 x  57 y  24 x  60 y
 23(3 x  9)  12(5 x  9)  3x
 52 x 2  117 y 2
 69 x  207  60 x  108  3 11
2
x 117  69 x  60 x  108  207  33
 2

y 52 18. çku MktÏÞkyku 1:2Lkk «{ký{kt Au. òu íku çktLku MktÏÞk{kt 7 W{uhðk{kt
ykðu íkku íku{Lkku økwýku¥kh 3:5 ÚkkÞ Au íkku íku MktÏÞkyku þkuÄku.
x2 9
 2  1: 2
y 4
1x  7 : 2 x  7  3: 5
x 3 x7 3
   
y 2 2x  7 5
67
 5( x  7)  3(2 x  7) Yk. 4000Lkku ðÄkhku fhðk{kt ykðu íkku Lkðku økwýku¥kh 40:57 ÚkkÞ
Au íkku MkwLke÷Lkku nk÷Lkku Ãkøkkh fux÷ku nþu ?
 5x  35  6 x  21
MkwLke÷Lkku nk÷Lkku Ãkøkkh 2x Yk.
 35  21  6 x  5 x
¼kðuþLkku nk÷Lkku Ãkøkkh 3x Yk.
 14  x
2 x  4000 : 3x  4000  40 : 57
«Úk{ MktÏÞk = 14
çkeS MktÏÞk = 28 2 x  4000 40

19. A, B yLku C ºký ÔÞÂõík ðå[u Yk. 1210 yuðe heíku ðnU[ðk{kt 3 x  4000 57
ykÔÞk fu suÚke A:B=5:4 y™u B:C=9:10 ÚkkÞ, íkku CLku {¤íke  57(2 x  4000)  40(3 x  4000)
hf{ þkuÄku. 114 x  228000  120 x  160000
A : B  5  9 : 4  9  45 : 36  228000  160000  120 x  114 x
B : C  9  4 :10  4  36 : 40  68000  6x
 A : B : C  45 : 36 : 40
68000
40  x
6
 C Lku {¤íke hf{  45  36  40  1210
68000
MkwLke÷Lkku Ãkøkkh  2
40 6
 1210
121
 22666.66
 400 Yk. 23. ºký MktÏÞkykuLkku Mkhðk¤ku 98 Au. òu «Úk{ yLku çkeS MktÏÞkLkwt «{ký
20. yuf Úku÷e{kt 25 ÃkiMkk, 10 ÃkiMkk y™u 5 ÃkiMkkLkk rMk¬kLkwt «{ký 1:2:3 2:3, çkeS yLku ºkeS MktÏÞkLkwt «{ký 5:8 Au. íkku çkeS MktÏÞk fE
Au. òu Úku÷e{kt fw÷ YrÃkÞk 30 nkuÞ íkku 5 ÃkiMkkLkk rMk¬k fux÷k nþu ? nþu ?
25 ÃkiMkk : 10 ÃkiMkk : 5 ÃkiMkk  60 x  3000 Äkhku fu «Úk{ MktÏÞk = x
Äkhku fu çkeS MktÏÞk = y
3000
1 : 2 : 3 x Äkhku fu ºkeS MktÏÞk = z
60
 x : y  2 : 3  2  5 : 3  5  10 :15
rMk¬kLke MktÏÞk  x : 2 x : 3x  x  50
y : z  5 : 8  5  3 : 8  3  15 : 24
rMk¬kLkwt {qÕÞ  25x : 20 x :15x 5 ÃkiMkkLkk rMk¬k
 x : y : z  10 :15 : 24
Úku÷e{kt fw÷ Yk. 30  3000 ÃkiMkk  3x
10 M  15M  24M  98
 25 x  20 x  15 x  3000  3  50  150
21. ºký MktÏÞkyku 3: 4 : 5 Lkk «{ký{kt Au, òu íku{Lkk ðøkkuoLkku Mkhðk¤ku  49 M  98
1250 ÚkkÞ íkku íku MktÏÞkykuLkku Mkhðk¤ku fux÷ku? M 2
 çkeS MktÏÞk :15M  15  2  30
ºký MktÏÞkyku  3 x, 4 x yLku 5x
24. yuf Mfq÷{kt Akufhk AkufheykuLkwt «{ký 7:8 Au. òu Akufhk 20%
íku{Lkk ðøkkuoLkku Mkhðk¤ku  9 x 2  16 x 2  25 x 2 ðÄu yLku Akufheyku 10% ðÄu íkku Lkðw «{ký fux÷wt ÚkkÞ ?
1250  50x 2 7:8
1250 120 110
  x2 7 : 8
50 100 100
84 : 88
 x 2  25 x5
ºký MktÏÞkyku  3  5, 4  5,5  5  21: 22
25. 5, 8, 15, Lkwt [kuÚkwt «{kýÃkË þkuÄku.
 15, 20, 25
5, 8, 15, x
íku{Lkku Mkhðk¤ku  15  20  25  5  x  8 15
 60
8  15
22. MkwLke÷ y™u ¼kðuþLkk ÃkøkkhLkwt «{ký 2:3 Au. òu ËhufLkk Ãkøkkh{kt x  x  24
5
68
26. 234 yLku 104 Lkku økwýku¥kh {æÞf þkuÄku.  {q. hf{  x  25,3 x  25, 2 x  25
(økw.{.)2  234 104  ( x  25)  (3 x  25)  (2 x  25)  795
 117  2 13  8
 6 x  75  795
 13  9  2 13  8
 6 x  720
 (13)2  (3)2  (4)2
720
x   120
økw.{.  13  3  4 6
 156 C Lke hf{  2 x  25
27. 0.36 yLku 0.48 Lkwt ºkesw «{kýÃkË þkuÄku.  2 120  25
0.36, 0.48, 0.48, x  240  25
0.48  0.48  265
x  31. çku MktÏÞkLkwt «{ký 3:4 Au. òu íku{Lkku ÷.Mkk.y. 180 nkuÞ íkku «Úk{
0.36
MktÏÞk fE nþu.
 x  0.64 Äkhku fu «Úk{ MktÏÞk  3x
28. 12 yLku 30Lkwt ºkeswt «{kýÃkË íkÚkk 9 yLku 25Lkk økw.{.Lkku økwýku¥kh yLku çkeS MktÏÞk  4x
fux÷ku ÚkkÞ ? ÷.Mkk.y.  3 4  x
12 y™u 30Lkwt ºkesw «{kýÃkË
12,30, 30, x 180
x
12
12  x  30  30
 x  15
30  30
x  «Úk{ MktÏÞk
12  45
32. ÄkíkwLkk yuf ðkMký{kt fkuÃkh yLku ÍªfLkwt «{ký 9:4 Au. òu íku{kt 24
 x  75 rf.økúk. Íªf ðÃkhkÞw nkuÞ íkku fkuÃkh fux÷k rf.økúk. ðÃkhkÞw nkuÞ ?
9 yLku 25 Lkku økw.{. Äkhku fu fkuÃkh  9x rf.økúk. yLku
økw.{.  9  25 Äkhku fu Íªf  4x rf.økúk.
økw.{.  3  5  15 4 x  24 x6
økwýku¥kh  75 :15 fkuÃkh  9 x  9  6  54 rf.økúk.
økwýku¥kh  5 :1 33. 20 r÷xh{kt Ãkkýe yLku ËwÄLkk r{©ýLkwt «{ký 5:3 Au. íku r{©ý{kt
29. Mfqxh y™u xe.ðe.Lke ®f{íkLkwt «{ký 7:5 Au. òu MfqxhLke ®f{ík 4 r÷xh ½xkzku fhe 4 r÷xh ËqÄ W{uhðk{kt ykðu íkku Lkðwt «{ký
xeðeLke ®f{ík fhíkk Yk. 8000 ðÄw nkuÞ íkku xe.ðe.Lke ®f{ík þkuÄku. þkuÄku.
MfqxhLke ®f{ík = Yk. 7x Äkhku fu Ãkkýe  5x r÷xh
xeðeLke ®f{ík = Yk. 5x Äkhku fuËqÄ  3x r÷xh
 7 x  5 x  8000 5x  3x  16
 2 x  8000 8 x  16
 x  4000 16
x
xeðeLke ®f{ík  5x 8
xeðeLke ®f{ík  5  4000 x2
xeðeLke ®f{ík  20, 000 Ãkkýe  5  2  10 r÷xh
30. Yk. 795 Lku A, B yLku C ðå[u [ku¬Mk «{ký{kt ðnU[ðk{kt ykðu ËqÄ  3  2  6 r÷xh
Au. òu Ëhuf hf{{ktÚke Yk. 25 ½xkzðk{kt ykðu íkku «{ký 1:3:2
Lkðw «{ký  10 : 6  4
ÚkkÞ Au íkku C Lke hf{ þkuÄku.
Yk. 25 ½xkzíkk «{ký 1:3:2 Lkðw «{ký  10 :10
ËhufLke hf{  1x, 3x, 2 x Lkðw «{ký  1:1
69
34. A yLku BLke nk÷Lke ô{hLkwt «{ký 3:1 Au. 15 ð»ko ÃkAe íku{Lke 38. 2:3, 6:11 y™u 11:2 Lkwt MktÞwõík «{ký þkuÄku.
ô{hLkwt «{ký 2:1 Úkþu íkku nk÷Lke ô{h þkuÄku. 2:3 6:11 11:2
Äkhku fu ALke nk÷Lke ô{h  3x 4:6 6:11 11:2
Äkhku fu BLke nk÷Lke ô{h  x  4 : 6 :11: 2
15 ð»ko ÃkAeLkwt «{ký : 3 x  15 : x  15  2 :1 39. yuf MktÏÞkLkk 0.4 økýkyu çkeS MktÏÞkLkk 0.6 økýkLke çkhkçkh Au.
3x  15 2 íkku íku{Lkku økwýku¥kh ?

x  15 1 x  0.4  y  0.6
 3x  15  2( x  15) x 0.6

x  15 y 0.4
ALke nk÷Lke ô{h = 45 ð»ko x : y  3:2
BLke nk÷Lke ô{h = 15 ð»ko
35. ºký AkufhkLke Mkhuhkþ ô{h 25 ð»ko Au. íku{Lke nk÷Lke ô{hLkwt «{ký 40. òu 5:15 = 2:x íkku x = _____
3:5:7 Au íkku MkkiÚke LkkLkk AkufhkLke ô{h þkuÄku. 5 2

ºký AkufhkLke Mkhuhkþ ô{h  25 15 x
 ºkýuÞLke ô{hLkku Mkhðk¤ku  25  3  75  5x  30 x6
 75 41. Yk. 53 ™u A, B y™u C ðå[u yuðe heíku ðnU[ðk{kt ykðu Au fu suÚke
ALku B fhíkk 7 Yk. ðÄkhu {¤u Au yLku BLku C fhíkk Yk. 8 ðÄkhu {¤u
 3x  5x  7 x  75
Au íkku ºkýuÞLkwt «{ký þkuÄku.
15x  75 Äkhku fu CLku {¤íke hf{ x
x5  B Lku {¤íke hf{  x 8
MkkiÚke LkkLkk AkufhkLke ô{h  3x  3  5  A Lku {¤íke hf{  x 8 7
MkkiÚke LkkLkk AkufhkLke ô{h  15 ð»ko  x  15
36. yuf fkì÷us{kt Akufhkyku yLku AkufheykuLkwt «{ký 8:5 Au. òu ( x)  ( x  8)  ( x  15)  53
AkufheykuLke MktÏÞk 160 nkuÞ íkku fw÷ MktÏÞk þkuÄku.
 3x  23  53
Äkhku fu AkufhkykuLke MktÏÞk  8x
 3x  30
AkufheykuLke MktÏÞk  5x
x  10
 5 x  160 x  32 A Lku {¤íke hf{  x  15  25
fw÷ MktÏÞk  8x  5x B Lku {¤íke hf{  x  8  18
fw÷ MktÏÞk  13x  13  32  416 C Lku {¤íke hf{  10
37. A y™u BLke ykðfLkwt «{ký 5:4 Au íkÚkk íku{Lkk ¾[oLkwt «{ký 3:2 «{ký  25 :18 :10
Ëhuf ÔÞÂõík ð»koLkk ytíku Yk. 1600 çk[kðu Au. íkku ALke ykðf þkuÄku. 42. A yLku B ðå[u fkuE [ku¬Mk hf{ 4:3 Lkk «{ký{kt ðnU[íkk B
5 x  3 y  1600......(1) Lkk ¼køku Yk. 4800 ykðu Au íkku fw÷ hf{ fux÷e nþu ?
Äkhku fu A Lke hf{  4x yLku
4 x  2 y  1600.....(2)
Äkhku fu B Lke hf{  3x
Mk{e (1) Lku 2 ðzu íkÚkk Mk{e ( 2 )Lku 3 ðzu økwýe çkkËçkkfe fhíkkt...
 3x  4800
 10 x  6 y  3200
x  1600
12 x  6 y  4800
fw÷ hf{ = 3x  4 x  7 x  7 1600  11200
  2 x  1600
43. 45:75, 3:4, 51:68 yLku 256:81 økwýku¥khLkku MktÞwõík økwýku¥kh
x  800 fux÷ku ÚkkÞ ?
A Lke ykðf  5x
45  3  51 256 : 75  4  68  81
 5(800)  40000 16 :15
70
«uõ xeMkLkk Ëk¾÷k 9. ‘y’, ‘çk’, yLku ‘f’ ¼køkeËkhku yLkw¢{u 2 : 3:1 Lkk «{ký{kt
LkVku - LkwfMkkLk ðnU[u Au. ‘y’ Mkr¢Þ ¼køkeËkh nkuR íkuLku {krMkf
1. h{uþ¼kELke ykðf yLku ¾[oLkku økwýku¥kh 8 : 7 Au, òu íku{Lkku
YrÃkÞk 1000 ðuíkLk Ãký {¤u Au. òu fkuR ð»kuo ‘y’Lkku Ãkøkkh
¾[o 2100 Y. nkuÞ íkku çk[ík fux÷e ÚkkÞ ?
íkÚkk LkVkLke fw÷ f{kýe Y. 42, 000 ÚkkÞ íkku yk ð»koLke ÃkuZeLkku
(y) Y. 300 (çk) Y. 2400
fw÷ LkVku Lke[u ÃkifeLkku yuf nkuÞ ?
(f) Y. 100 (z) Y. 800
(y) Y. 90, 000 (çk) Y. 1, 26, 000
2. fwtðhS fkfk yLku Ëw÷o¼S ËkËkLke ô{h ðå[u 24 ð»koLkwt ytíkh
(f) Y. 1, 00, 000 (z) Y. 1,02,000
Au. ô{hLkwt «{ký 5:7 Au íkku íku{Lke nk÷Lke ô{hLkku Mkhðk¤ku
10. ºký {kuxhfkhLke ®f{íkLkku økwýku¥kh 4 : 5 : 7 Au. yk Ãkife MkkiÚke
fux÷ku Au ?
{kU½e yLku MkkiÚke MkMíke {kuxhfkhLke ®f{íkLkku íkVkðík Y.
(y) 162 ð»ko (çk) 144 ð»ko
60, 000 nkuÞ íkku {æÞ{fûkkLke {kuxhfkhLke ®f{ík Lke[uLkk
(f) 80 ð»ko (z) 120 ð»ko
Ãkife yuf ÚkkÞ.
3. A yLku B ô{hLkku økwýku¥kh 6 : 5 íkÚkk íkuLkku Mkhðk¤ku 44
(y) Y. 80, 000 (çk) Y. 1, 00, 000
Au íkku ykX ð»ko çkkË íkuLke ô{hLkku økwýku¥kh fux÷ku nþu ?
(y) 8 : 7 (çk) 1 : 4 (f) Y. 1, 40, 000 (z) Y. 1, 20, 000
(f) 5 : 6 (z) 8 : 3 11. 2 yLku x Lkku økwýku¥kh {æÞf 4 nkuÞ íkku x Lke ®f{ík fux÷e
ºký MktÏÞkyku 5, M, 80 økwýku¥kh ©uýe{kt Au íkku M þkuÄku. ÚkkÞ ?
4.
(y) 6 (çk) 8
(y) 40 (çk) +20
(f) 2 (z) 4
(f) +20 (z) - 20
12. y yLku çk yuf ðuÃkkh{kt 5 : 4 Lkkt «{ký{kt hkufký fhu Au, fw÷
5. h{uþ yLku MkwhuþLkk ðå[u y{wf hf{ 5 : 7 Lkk «{ký{kt ÷k¼Lkk 10 xfk ËkLk ykÃku Au , ‘y’ Lku ¼køku
ðnU[ðk{kt ykðu Au, òu h{uþLku ¼køku 2500 YrÃkÞk ykðu íkku Y. 7500 ykðu Au, íkku fw÷ ÷k¼ fux÷ku ÚkÞku nþu ?
MkwhuþLkk ¼køku fux÷e hf{ ykðþu ?
(y) Y. 7500 (çk) Y. 10,000
(y) 7000 (çk) 2700
(f) Y. 12,000 (z) Y. 15,000
(f) 3000 (z) 3500
13. søkËeþ, hk{ íkÚkk «fkþLke nk÷Lke ô{hLkku Mkhðk¤ku 93 ð»ko
6. X yLku Y 3: 2 Lkk «{ký{kt LkVku- Lkwf MkkLk ðnU[íkkt
Au. 10 ð»ko Ãknu÷kt íku{Lke ô{hLkku økwýku¥kh 2:3:4 níkku íkku
1
¼køkeËkhe ÃkuZe{kt Z Lku Lkk ¼køk MkkÚku «ðuþ ykÃÞku íkku Lkðwt «fkþLke nk÷Lke ô{h fux÷e ?
5
(y) 24 ð»ko (çk) 30 ð»ko
ðnU[ýeLkwt «{ký þwt Úkþu ?
(f) 36 ð»ko (z) 38 ð»ko
(y) 12 : 8 :1 (çk) 8 :12 : 5
14. ºký yktfzkyku 3: 4 : 5 Lkk økwýku¥kh{kt Au. òu «Úk{ yLku ºkeò
(f) 2 : 2 :1 (z) 14 :8 : 3
yktfzkLkku Mkhðk¤ku çkeò yktfzk fhíkkt 52 sux÷ku ðÄw nkuÞ íkku
7. òu 25 : x : : x : 4 nkuÞ íkku x Lkwt {qÕÞ Lke[uLkk Ãkife yuf ÚkkÞ
{kuxku yktf õÞku {¤u ?
?
(y) 52 (çk) 65
(y) 2.5 (çk) 9
(f) 67 (z) 72
(f) 10 (z) 21
a 3 a b
8. òu = nkuÞ íkku Lkwt {qÕÞ Lke[uLkk Ãkife yuf ÚkkÞ ?
b 5 a b
-1 3
(y) (çk)
4 4
sðkçkku
3 5
(f) (z) (1) y (2) çk (3) y (4) çk (5) z (6) y (7) f (8) y (9)
5 3
y (10) çk (11) çk (12) z (13) z (14) çk
71
20. ðøkkoí{f Mk{efhý
1
1. òu P(x) = 3x 2  10 x  3 Lkwt yuf þqLÞ Au íkku çkesw þqLÞ ....... Au.
3
(A) 1 (B) 3 (C) -3 (D) -1
1 2
økýíkhe : P   = 0  P(x) = 3x - 9x - x - 3
 3
= (3x - 1) (x - 3)
 3x - 1 = 0 fu x - 3 = 0
1
 x= fu x = 3 (Ans. : B)
3
2. çknwÃkËe P(x) = x 3 - x Lku ........... þwLÞku Au.
(A) 0 (B) 1 (C) 2 (D) 3
økýíkhe : P(x) = x 3 - x = x (x 2 - 1) = x (x - 1) (x + 1) = 0
 x = 0 fu x = 1 fu x = -1
Ans. : (D) ºký þqLÞku {¤u.
3. P(X) = 3x 2 + 5x - 2 Lkkt þqLÞkuLkku Mkhðk¤ku ............... Au.
3 3 5 5
(A) (B) - (C) - (D)
5 5 3 3
økýíkhe : ax 2 + bx + C {wsçk a = 3, b = 5, C = -2 ÚkkÞ.
b 5
þqLÞkuLkku Mkhðk¤ku = - =- (Ans. : C)
a 3
4. çknwÃkËe x 2 - 4x + 3 Lkk þqLÞkuLkku økwýkfkh ............. Au.
(A) 1 (B) 3 (C) 4 (D) -4
økýíkhe : ax 2 +bx + c {wsçk a = 1, b = -4, c = 3 ÚkkÞ.
c 3
þqLÞkuLkku økwýkfkh = = = 3, Ans. : B
a 1
5. P(x) = 4x 3 + 3x 2 + 2x + 1 Lkwt x = 1 ykøk¤ {qÕÞ .............. Au.
(A) 7 (B) 4 (C) 10 (D) 14
økýíkhe : 4x 3 + 3x 2 + 2x + 1 {kt x = 1 ®f{ík {qfíkk.t...........
= 4(1)3 + 3(1) 2 + 2(1) + 1 = 4 + 3 + 2 + 1 = 10 (Ans. : C)
6. P(x) = 2x 4 - 3x 3 + 7x + 5 {kxu P(-2) = ..........
(A) 75 (B) 20 (C) 47 (D) 30
økýíkhe : P(-2) = 2 (-2) 4 - 3(-2)3 + 7(-2) + 5
= 2 (16) - 3(-8) + 7(-2) + 5
= 32 + 24 - 14 + 5
= 47 Ans. : C
130
7. Mkwhu¾ çknwÃkËe P(x) = 3 x - 3Lkwt þqLÞ............Au.
(A) 3 (B) - 3 (C) 3 (D) -3
økýíkhe : 3 (x - 3) = 0  x - 3 = 0  x = 3 (Ans. : C)
8. P(x) = 4x 2 - 256 Lkk þqLÞku õÞk Au ?
(A) 4, -4 (B) 16, - 16 (C) -8, 8 (D) -2, 2
økýíkhe : 4x 2 -256 = 4 (x 2 -64) = 4 (x - 8) (x + 8) = 0
 x = - 8 fu x = 8 (Ans. : C)
• ðÄw «uõxeþLkk Ëk¾÷k •
1. x 2 + 7x + 12 Lkk þqLÞkuLkku Mkhðk¤ku .............. Au.
(A) -7 (B) 7 (C) 12 (D) - 12 (Ans. : (a) -7)
2. çknwÃkËe x 3 + 4x 2 + x - 6 Lkkt þqLÞkuLkku økwýkfkh ............. Au.
(A) 4 (B) -4 (C) -6 (D) 6 (Ans. : (d) 6)
3. çknwÃkËe Kx 3 - 6x 2 + 11x - 6 Lkkt þqLÞkuLkku økwýkfkh 4 Au, íkku K = .............
3 3  3
(A) - (B) (C) 6 (D) 1  Ans. : (b) 
2 2  2
4. P(x) = x 3 - 3x 2 - x+3 Lku x-1 ðzu ¼køkíkkt þu»k ............... {¤u.
(A) 1 (B) 3 (C) 0 (D) -3  Ans. : (c) 0 
5. P(x) = x 3 - 4x Lkkt þqLÞku .............. Au.
(A) 0,  2 (B)  4, 0 (C) 0, 0, 0 (D) 0, 4  Ans. (a) 0,  2
6. P(x) = 3x 3 + 2x 2 + 7x + 8 {kxu P(-1) = .........

(A) 1 (B) 0 (C) -1 (D) 2  Ans. : (b) 0
7. P(x) = x 2 +4x+3 Lkkt þqLÞku ............. Au.
(A) 1 & 3 (B) -1 & 3 (C) 1 & -3 (D) -1 & -3  Ans. : (D) -1 & -3
8. P(x) = 2+x-x 2 Lkkt þqLÞku ............... Au.
(A) -1 & 2 (B) 1 & -2 (C) 1 & 2 (D) -1 & -2  Ans. : (A) -1 & 2
9. suLkkt þqLÞkuLkku Mkhðk¤ku -7 yLku økwýkfkh 12 nkuÞ, íkuðe rî½kík çknwÃkËe ................... Au.
(A) P(x) = x 2 - 7x + 12 (B) P(x) = x 2 + 7x - 12
(C) P(x) = x 2 + 7x + 12 (D) P(x) = x 2 - 7x - 12  Ans. : (C) P(x) = x

2
+ 7x + 12
10. çku çknwÃkËeLkku økwýkfkh x 2 + 8x + 15 Au, íku{ktLke yuf çknwÃkËe (x+3) nkuÞ, íkku çkeS çknwÃkËe ............ nkuÞ.
(A) x - 64 (B) x + 5 (C) x + 9 (D) x - 9 (Ans. : (b) x + 5)
131
26. ¢{[Þ yLku Mkt[Þ
1. É][k ÃkkMku çku xkuÃk, ºký ÃkuLxTMk yLku çku òuze çkwx Au íkku fux÷e «fkhu  Mkhðk¤ku = (6 × 3) + (6  4) + (6  5) + (6  6)
íkiÞkh ÚkR Ãkkxeo{kt sR þfu. = 18  24  30  36  108
sðkçk : 2 × 3 × 2 = 12
8. 0, 1, 2, 3, 4 MktÏÞkykuLkku WÃkÞkuøk fhe 20 ðzu rð¼kßÞ
2. fkìBÃÞwxhLke yuf VkE÷ ¾ku÷ðk {kxu A r¼Òk yktfzkLkku ÃkkMkðzo fux÷e MktÏÞkyku çkLku ?
Au, íkku ðÄkhu{kt ðÄkhu fux÷k «ÞíLkku fhðk Ãkzu ? sðkçk : 20 ðzu rð¼kßÞ MktÏÞk{kt yuf{Lkku ytf 0 íkÚkk ËþfLkku
sðkçk : 10  9  8  7  6  5 = 1,51,200 ytf 2 fu 4 nkuðk òuRyu.
3. 1, 2, 4, 6 yLku 8 ytfkuLkku WÃkÞkuøk fhe [kh ytfkuLke fux÷e  çkLkíke MktÏÞkyku = 1 2  3  2 1 = 12
MktÏÞkyku r¼Òk yktfzkykuLke çkLkkðe þfkÞ ? 9. yuf {exªøk{kt Ëhuf ÔÞÂõík yufçkeò MkkÚku nMíkÄqLk fhu Au. òu nkÚk
sðkçk : 5  4  3  2 = 120 {e÷kððkLke fw÷ «r¢Þk 105 ð¾ík ÚkR nkuÞ íkku íku {exªøk{kt fw÷
4. KENY þçË{kt ykðíkk çkÄk {q¤kûkhkuLkku WÃkÞkuøk fhe [kh fux÷k ÔÞÂõíkyku nksh nþu ?
yûkhðk¤k fux÷k þçËku çkLku ? «Úk{ E nkuÞ íkuðk fux÷k þçËku n(n-1)
çkLku ? (yûkhkuLkwt ÃkwLkhkðíkoLk fhðkLkwt LkÚke.) fw÷ nMíkÄqLkLke MktÏÞk =
2
sðkçk : (1) 4  3  2  1 = 24, (2) 3  2  1 = 6
n(n-1)
5. TULSI þçËLkk çkÄk s yûkhkuLkku WÃkÞkuøk fhe fux÷k þçËku  105 =  210 = n (n-1)  15 (15-1) = n (n-1)
2
çkLkkðe þfkÞ ? T Úke þY Úkíkk fux÷k þçËku çkLku ? AuÕ÷u I nkuÞ
 n = 15
íkuðk fux÷k þçËku çkLku ? (fkuR Ãký þçË{kt yûkhLkwt ÃkwLkhkðíkoLk
fhðkLkwt LkÚke.) 10. 10 Mk{rûkríks yLku 8 rþhku÷tçk hu¾kykuÚke fux÷k ÷tçk[kuhMk
çkLku ?
ynª, TULSI þçË{kt fw÷ 5 yûkhku T, U, L, S, I Au. çkÄk
sðkçk : ÷tçk[kuhMk çkLkkððk 10 Mk{rûkríks{ktÚke 2 hu¾k íkÚkk
s yûkhkuLkku WÃkÞkuøk fhe þçËku çkLkkððkLkk Au.
yk{, økýíkheLkk {q¤¼qík rMkØktík yLkwMkkh, 5 yûkhkuLku 5 8 rþhku÷tçk hu¾k{ktÚke 2 hu¾k ÃkMktË fhðe Ãkzu.
MÚkkLk{kt økkuXððkLkk «fkh 5  4  3  2  1 = 120 10   8  10 × 9 87
     =   1260
ÚkkÞ. 2   2 2 1 2 1
ynª, WÃkh (1) Lke [[ko {wsçk, òu þçËLke þYykík T Úke Úkíke
11. yuf økku¤kfkh zkRLkªøk xuçk÷ Ãkh 7 ÔÞÂõíkyku fux÷e heíku s{ðk
nkuÞ, íkku «Úk{ MÚkkLk T Úke ¼hkR òÞ. çkkfe hnu÷k 4 MÚkkLk çkuMke þfu ?
çkkfe hnu÷k 4 yûkhku U, L, S, I Úke ¼hðk Ãkzu. sðkçk : (7 - 1) ! = 6 ! = 6  5  4  3  2  1 = 720
yk{, økýíkheLkk {q¤¼qík rMkØktík yLkwMkkh 4 yûkhkuLku 4 12. TEACHER þçËLkk yûkhku{ktÚke çku Mðh MkkÚku Lk ykðu íku heíku
MÚkkLk{kt økkuXððkLkk «fkh 4  3  2  1 = 24 ÚkkÞ. fux÷k þçËku çkLkkðe þfkÞ ?
ynª, WÃkh (1) Lke [[ko {wsçk, òu þçË{kt AuÕ÷u I ykðíkku nkuÞ, sðkçk : [kh ÔÞtsLkkuLku 4! «{kýu økkuXðe þfkÞ yu 3 MðhLku 5
íkku ykøk¤Lkk 4 yûkhku økkuXððkLkk hnu. ykøk¤Lkk 4 MÚkkLk 1
çkkfe hnu÷k 4 yûkhku T, U, L, S {ktÚke ¼hðk Ãkzu. søÞkyu økkuXðe þfkÞ. suÚke 5P3 
3!
yk{, økýíkheLkk {q¤¼qík rMkØktík yLkwMkkh, 4 yûkhkuLku 4 5P 4 × 3! × 5 × 4 × 3
3
MÚkkLk{kt økkuXððkLkk «fkh 4  3  2  1 = 24 ÚkkÞ.  fw÷ økkuXðýe = 4! 3! = 3!
= 240
6. yuf Mk{íkku÷ rMk¬kLku 8 ð¾ík WAk¤ðk{kt ykðu íkku þõÞ 13. 20 rðãkÚkeoLkk yuf ðøko{kt rËðk¤e rLkr{¥ku yuf çkeòLku fkzo fux÷e
Ãkrhýk{kuLke MktÏÞk ........... Au. heíku ðnU[e þfkÞ ?
sðkçk : rMk¬kLku WAk¤íkkt 2 þõÞíkk çkLku Au. AkÃk fktíkku fktxku
sðkçk : 2  20P2  2  20  19  760
 {køku÷e þõÞíkk  28  256
14. 0 Úke 7 MkwÄeLke MktÏÞkLkku WÃkÞkuøk fhe ytfLkku ÃkwLkhkðíkoLk fÞko
7. ÃkwLkhkðíkoLk fÞko rMkðkÞ 3, 4, 5, 6 ytfkuLkku WÃkÞkuøk fhe çkLkíke rMkðkÞ 3 ðzu rð¼kßÞ fux÷e MktÏÞkyku çkLku ?
ík{k{ MktÏÞkykuLkk yuf{Lkk ytfkuLkku Mkhðk¤ku fux÷ku ÚkkÞ ?
sðkçk : 5 ytfLke MktÏÞk {kxu = 5P4 -4
sðkçk : [kh ytfLke çkLkíke MktÏÞk = 4  3  2  1 = 24
yk 24 MktÏÞkykuLku Mkhðk¤k MðYÃku ÷¾íkkt Ëhuf ytf 6 ð¾ík = (5 × 4 × 3 × 2) - 4
nkuÞ. = 120 - 4 = 116
164
15. 6 Ãkwhw»kku yLku 5 †eyku ðíkwo¤kfkh xuçk÷ Ãkh fux÷e heíku s{ðk s [qtxðkLkk Au. {íkËkh ykuAk{kt ykuAku 1 ðkux fux÷e heíku ykÃke
çkuMke þfu suÚke fkuRÃký çku †e ÃkkMku çkuXu÷ Lk nkuÞ ? þfu ?
sðkçk : 6 Ãkwhw»kLke økkuXðe = 5! (A) 5040 (B) 6210 (C) 385 (D) 1110
6 Ãkwhw»k MkkÚku 5 †eLku s{ðk çkuMkkzðkLkk «fkh = 6P5 6. 6 swËe swËe Lkð÷fÚkk yLku 3 swËk swËk þçËfku»k{ktÚke 4
Lkð÷fÚkk yLku 1 þçËfku»k ÃkMktË fhe íkuLku fçkkx{kt yuf nkh{kt
 fw÷ økkuXðýe = 5!  6P5
økkuXððkLkk Au, fu suÚke þçËfku»k nt{uþk ðå[u s ykðu, ykðe
= (5×4×3×2) × (6×5×4×3×2) økkuXðýeLke MktÏÞk fux÷e ÚkkÞ ?
= 120  720 (A) ykuAk{kt ykuAe 500 Ãký 750 Úke ykuAe
= 86400 (B) ykuAk{kt ykuAe 750 Ãký 1000 Úke ykuAe
(C) ykuAk{kt ykuAe 1000
• ðÄw «uõxeMkLkk Ëk¾÷k
(D) 500 Úke ykuAe
1. yuf rðãkÚkeoLku yuf Ãkheûkk{kt 13 {ktÚke 10 «&™kuLkk sðkçk
7. çkkuûk A {kt 3 r¼Òk ÷k÷ Ëzk Au yLku çkkuûk B {kt 9 r¼Òk ¼qhk
ykÃkðkLkk Au. ÃkMktË fhu÷k 10 «&™ku Ãkife ykuAk{kt ykuAk 4
Ëzk Au. Ëhuf çkkuûk{ktÚke 2 Ëzk ÷uðk{kt ykðu Au yLku íku{Lku çkeò
«&™ku «Úk{ Ãkkt[ «&™ku{ktÚke ÃkMktË fhðkLkk Au. íkku íku swËk swËk
çkkuûk{kt {qfðk{kt ykðu Au, íkku yk fux÷k «fkhu ÚkR þfu ?
«fkhu fux÷e heíku sðkçk ykÃke þfu.
(A) 66 (B) 108 (C) 3 (D) 36
(A) 196 (B) 280 (C) 346 (D) 140
8. yt fku 0, 1, 2, 3, 4, 5 Lke {ËËÚke 3000 Úke {kux e fu x÷e
2. GARDEN þçËLkk yûkhkuLku fux÷e heíku økkuXðe þfkÞ fu su{kt
Mðh rzûkLkheLkk ¢{{kt ykðu. MktÏÞkyku çkLkkðe þfkÞ ?
(A) 360 (B) 240 (C) 120 (D) 480 (A) 180 (B) 360 (C) 1380 (D) 1500
9. yuf †e 6 {nu{kLkkuLku hkrºk ¼kusLk ykðu Au. íku{Lke ÃkMktËøke
3. 3 çkkuûk{kt 8 Mk{kLk ËzkLke økkuXðýe fux÷e heíku ÚkR þfu. suÚke
fkuR çkkuûk ¾k÷e Lk hnuðwt òuRyu ? íkuLkk 10 r{ºkku{ktÚke fhu Au. íku fu fux÷k «fkhu yk ÃkMktËøke fhe þfu
fu, 10 {ktÚke 2 [ku¬Mk r{ºkku òuzu ÃkMktË Lk ÚkkÞ.
(A) 38 (B) 21 (C) 5 (D) 8C3
(A) 112 (B) 140
4. SACHIN þçËLkk çkÄk s yûkhku þõÞ yux÷e çkÄe s heíku
økkuXððk{kt ykðu yLku íku{Lku rzûkLkuhe ¢{{kt ÷¾ðk{kt ykðu, íkku (C) 164 (D) yk{ktÚke fkuR Lknª.
SACHIN Lkku ¢{ fux÷k{ku ykðu ? 10. "KRISNA" þçËkuL kk yûkhkuLke ík{k{ þõÞ økku XðýeÚke
(A) 603 (B) 602 (C) 601 (D) 600 çkLkíkk þçËkuLke rzûkLkuhe «{kýu økkuXðýe fhðk{kt ykðu íkku
yuf {íkËkLk ð¾íku {íkËkh sux÷k W{uËðkh [qtxðkLkk nkuÞ yÚkðk "KRISNA" þçË fux÷k{kt ¢{u ykðu ?
5.
íkuLkkÚke ykuAk {ík ykÃke þfu Au. 10 W{uËðkh Au Ãký íku{ktÚke 4 (A) 324 (B) 341
(C) 359 (D) yk{ktÚke fkuR Lknª.
: sðkçkku :
1. (a) 196, 2. (a) 360, 3. (b) 21, 4. (c) 601, 5. (c) 385
6. (c) ykuAk{kt ykuAe 1000, 7. (b) 108, 8. (c) 1380, 9. (b) 140, 10. (a) 324
165
05. yrð¼kßÞ MktÏÞkyku, yðÞð yLku ÷.Mkk.y.-økw.Mkk.y.
økw.Mkk.y. (økwY¥k{ Mkk{kLÞ yðÞð) (H.C.F.) : økw.Mkk.y.  12
yuðe MkkiÚke {kuxe MktÏÞk suLkk ðzu ykÃku÷e çkÄe s MktÏÞkykuLku rLk:þu»k
(ii) 22, 54, 108
¼køke þfkÞ íkuLku økwÁ¥k{ Mkk{kLÞ yðÞð fnu Au.
÷.Mkk.y. (÷½w¥k{ Mkk{kLÞ yðÞðe) (L.C.M.) : 22  11 2
yuðe MkkiÚke LkkLke MktÏÞk suLku ykÃku÷ çkÄe s MktÏÞkyku ðzu rLk:þu»k ¼køke 54  3  3  3  2
þfkÞ íkuLku ykÃku÷ MktÏÞkykuLkku ÷½wík{ Mkk{kLÞ yðÞðe fnu Au.
heík Lkt. 1 : 108  3  3  3  2  2
ykÃku÷ MktÏÞkykuLkku økw.Mkk.y. þkuÄku. økw.Mkk.y.  2 ÷.Mkk.y.  11 2  3  3  3  2
(i) 12, 16 (ii) 35, 42
÷.Mkk.y.  1188
12  3  2  2 35  7  5
heík Lkt. 4 :
16  2  2  2  2 42  7  3  2 Ëþktþ yÃkqýkOf MktÏÞkLkk ÷.Mkk.y. y™u økw.Mkk.y. þkuÄðku.
økw.Mkk.y.  4 økw.Mkk.y.  7 (i) 1.75, 5.6, 7
(iii)18, 45 (iv) 36, 54 175  5  5  7
18  3  3  2 36  3  3  2  2 56  7  2  2  2
7  1 7
45  3  3  5 54  3  3  3  2
økw.Mkk.y.  0.07 ÷.Mkk.y.  1400
økw.Mkk.y.  9 økw.Mkk.y.  18
(ii) 1.08, 0.36, 0.9
heík Lkt. 2 :
108  3 3 3 2  2
ykÃku÷e MktÏÞkykuLkku ÷.Mkk.y. þkuÄku.
(i) 15, 23 (ii) 15, 24 36  3  3  2  2
15  5  3 15  5  3 9  3 3
23  23 1 24  3  2  2  2 økw.Mkk.y.  9  0.09 ÷.Mkk.y.  108  10.8

÷.Mkk.y.  5  3  23 ÷.Mkk.y.  53222 LkkUÄ: Ëþktþ yÃkqýkOfLkk ÷.Mkk.y. yLku økw.Mkk.y. þkuÄðk {kxu Mkki«Úk{
ykÃku÷ MktÏÞkLkk Ëþktþ ¼q÷e sE íkuLkk ÷.Mkk.y. yLku
 345 ÷.Mkk.y.  120
økw.Mkk.y. þkuÄðku.
(iii) 14, 15, 16 (iv) 15, 20, 30 ÷.Mkk.y.: ykÃku÷e MktÏÞkyku{ktÚke su MktÏÞkLkk MkkiÚke ykuAk Ëþktþ nkuÞ
14  7  2 15  5  3 íku ÷.Mkk.y. {kt {qfðk.
15  5  3 20  5  2  2 økw.Mkk.y.: ykÃku÷e MktÏÞkyku{ktÚke su MktÏÞkLkk MkkiÚke ðÄw Ëþktþ nkuÞ íku
16  2  2  2  2 30  5  2  3 {¤u÷k økw.Mkk.y.{kt {qfðk.
÷.Mkk.y. ÷.Mkk.y. heík Lkt. 5 :
yÃkqýkOf MktÏÞkLkk ÷.Mkk.y. y™u økw.Mkk.y. þkuÄðk.
 7  2  5  3 2  2  2  5  3 2  2
Mkqºk: (1) yÃkqýkOf MktÏÞkLkk økw.Mkk.y.
 1680  60 ytþLke MktÏÞkykuLkku økw.Mkk.y.

heík Lkt. 3 : AuËLke MktÏÞkykuLkku ÷.Mkk.y.
ykÃku÷e MktÏÞkykuLkk økw.Mkk.y. yLku ÷.Mkk.y. þkuÄðku. (2) yÃkqýkOf MktÏÞkLkk ÷.Mkk.y.
(i) 36, 84, 24
ytþLke MktÏÞkykuLkku ÷.Mkk.y.
36  12  3 
AuËLke MktÏÞkykuLkku økw.Mkk.y.
84  12  7
24  12  2 9 12 18
WËk.: (i) , ,
10 25 35
÷.Mkk.y.  12  7  3  2  504
25
15 r{rLkx 40 r{rLkx 1 f÷kf (60 r{rLkx)
9, 12, 18 Lkku økw.Mkk.y.
økw.Mkk.y.  10, 25, 35 Lkku ÷.Mkk.y.   
5 3 5 2 2 2 5 2 2 3
3 ÷.Mkk.y.  5  3  2  2  2

350
 120 r{rLkx  2 f÷kf
ºkýuÞ ÷uBÃk VheÚke 9 ðkøku yuf MkkÚku þY Úkþu.
9, 18, 12 Lkku ÷.Mkk.y.
÷.Mkk.y.  10, 25, 35 Lkku økw.Mkk.y. (2) yuðe {kuxk{kt {kuxe fE MktÏÞk Au suLkk ðzu 171, 251 Lku ¼køkíkk
þu»k yLkw¢{u 3 y™u 6 ðÄu.
Mkki«Úk{ þu»kLku çktLku MktÏÞk{ktÚke çkkË fhðe
36
  171  3  168, 251  6  245
5
nðu 168 y™u 245 Lkku økw.Mkk.y. þkuÄku.
heík Lkt. 6 :
168  7  3  2  2  2 245  7  7  5
÷.Mkk.y., økw.Mkk.y. íkÚkk çku MktÏÞkyku Ãkife ¾qxíke rðøkík þkuÄðe.
økw.Mkk.y.  7
økw.Mkk.y.  ÷.Mkk.y.  yuf MktÏÞk  çkeS MktÏÞk
7 ðzu 171 y™u 251 ðzu ¼køkíkkt þu»k yLkw¢{u 3 y™u 6 Au.
(1) çku MktÏÞkykuLkku økw.Mkk.y. 18 Au y™u ÷.Mkk.y. 360 Au. òu «uõxeMk Lkk Ëk¾÷k :
íku{ktLke yuf MktÏÞk 72 nkuÞ íkku çkeS MktÏÞk fE nþu ? 01. 16, 24, 36 yLku 54Lkku ÷.Mkk.y. yLku økw.Mkk.y. þkuÄku.
økw.Mkk.y. = 18 x  72 16 24 36 54
1
   
÷.Mkk.y. = 360 x2  (?)
2  2  2  2 , 2  2  2  3 , 3  3  2  2 , 3 3 3 2
÷.Mkk.y.  økw.Mkk.y. økw.Mkk.y.  2
x2 
x1
÷.Mkk.y.  54  2  4
360  18 økw.Mkk.y.  432
  x2  90
72
02. 12, 15, 20 yLku 27Lkku ÷.Mkk.y. yLku økw.Mkk.y. þkuÄku.
 çkeS MktÏÞk 90 nkuÞ. 12 15 20 27
(2) çku MktÏÞkLkku økw.Mkk.y. 11 Au yuf MktÏÞk 275 Au y™u çkeS
   
MktÏÞk 308 Au. íkku íku çku MktÏÞkykuLkku ÷.Mkk.y. þkuÄku.
2×2×3 5×3 5×2×2 3×3×3
x1  275 økw.Mkk.y. = 11
økw.Mkk.y.  1
x2  308 ÷.Mkk.y. = (?)
÷.Mkk.y.  27  5  4
x1  x2 økw.Mkk.y.  27  20
÷.Mkk.y.  økw.Mkk.y.
 540
308  275 03. 6, 7, 8, 9 yLku 12Lkku ÷.Mkk.y. yLku økw.Mkk.y. þkuÄku.
÷.Mkk.y. 
11 økw.Mkk.y.  1
÷.Mkk.y.  7700 ÷.Mkk.y.  6  7  4  3
ykÃku÷ çku MktÏÞkykuLku ÷.Mkk.y. 7700 nkuÞ. økw.Mkk.y.  504
heík Lkt. 7 :
ÔÞðnkhef Ëk¾÷k : 04. 22 ×33 ×55 , 23 ×32 ×52 ×7 yLku 24 × 34 × 7 2 ×11
(1) yuf ÷uBÃk Ëh 15 r{rLkxu [k÷w ÚkkÞ Au. çkeòu ÷uBÃk Ëh 40 Lkku ÷.Mkk.y. yLku økw.Mkk.y. þkuÄku.
r{rLkxu [k÷w ÚkkÞ Au y™u ºkeòu ÷uBÃk Ëh f÷kfu [k÷w ÚkkÞ Au òu
22  33  55  2  2  3  3  3  5  5  5  5  5
ºkýuÞ ÷uBÃk Mkðkhu Mkkík ðkøku [k÷w ÚkkÞ íkku Vhe yuf MkkÚku fux÷k
ðkøku yuf MkkÚku þY ÚkkÞ ? 23  32  52  7  2  2  2  3  3  5  5  7
26
24  34  72 11  2  2  2  2  3 3 3 3 7  7 11 10. 22, 54, 108, 135 yLku 198 ðzu rLk:þu»k ¼køke þfkÞ íkuðe
LkkLkk{kt LkkLke MktÏÞk fE ?
økw.Mkk.y.  2  2  3  3  22  32 22 54 108 135 198
÷.Mkk.y.  22223333555557711     
11 × 2 27 × 2 27 × 4 27 × 5 99 × 2
 24  34  55  7 2  11
÷.Mkk.y. = 33 × 3 × 3 × 2 × 2 × 5
05. 24 ×33 ×53 × 7, 23 ×33 ×52 ×7 2 yLku
÷.Mkk.y.  5940
2  3×5× 7 ×11 Lkku ÷.Mkk.y. yLku økw.Mkk.y. þkuÄku.
2 8 64 10
24  33  53  7  2  2  2  2  3 3 3 5  5  5  7 11. , , yLku Lkku ÷.Mkk.y. yLku økw.Mkk.y. þkuÄku.
3 9 81 27
23  33  52  72  2  2  2  3  3  3  5  5  7  7
2, 8, 64, 10 Lkku økw.Mkk.y.
2  3 5  7  2  3  5  7
økw.Mkk.y. 
3, 9, 81, 27 Lkku ÷.Mkk.y.
økw.Mkk.y.  2  3  5  7
÷.Mkk.y.  2 4  33  53  72  11 2
÷.Mkk.y. 
81
06. 4× 27 ×3125, 8×9× 25× 7 yLku 16×81×5×11× 49
Lkku ÷.Mkk.y. yLku økw.Mkk.y. þkuÄku. 2, 8, 64, 10 Lkku ÷.Mkk.y.
÷.Mkk.y. 
4  27  3125  22  33  55 3, 9, 81, 27 Lkku økw.Mkk.y.
8  9  25  7  23  32  52  7
64  5 320
16  81 5  11 49  24  34  5  7 2  11 ÷.Mkk.y.  
3 3
økw.Mkk.y.  2 2  32  5
9 12 18 21
12. , , yLku Lkku ÷.Mkk.y. yLku økw.Mkk.y. þkuÄku.
÷.Mkk.y.  24  34  7 2  55  11 10 15 35 40
07. 36 yLku 84 Lku fE {kuxk{kt {kuxe MktÏÞk ðzu rLk:þu»k ¼køke þfkÞ? 9, 12, 18, 21 Lkku økw.Mkk.y.
økw.Mkk.y. 
36  12  3 10, 15, 35, 40 Lkku ÷.Mkk.y.
84  12  7
3
økw.Mkk.y.  12 økw.Mkk.y. 
840
{kuxk{kt {kuxe 12 ðzu rLk:þu»k ¼køke þfkÞ.
08. 3556 yLku 3444 Lku fE {kuxk{kt {kuxe MktÏÞk ðzu rLk:þu»k ¼køke 9, 12, 18, 21 Lkku ÷.Mkk.y.
÷.Mkk.y. 
þfkÞ. 10, 15, 35, 40 Lkku økw.Mkk.y.
3556 = 2 × 1778 = 2 × 2 × 889
3444 = 2 × 2 × 861 7  36 252
÷.Mkk.y.  
økw.Mkk.y.  4 5 5
09. yuðe fE LkkLkk{kt LkkLke MktÏÞk Au suLku 24, 36 yLku 40 ðzu rLk:þu»k 2 3 4 9
¼køke þfkÞ. 13. , , yLku Lkku økw.Mkk.y. yLku ÷.Mkk.y. þkuÄku.
3 5 7 13
24 36 40
  
2, 3, 4, 9 Lkku økw.Mkk.y.
økw.Mkk.y. 
3 × 2 × 2 × 2, 3 × 2 × 2 × 3, 2 × 2 × 2 × 5 3, 5, 7, 13 Lkku ÷.Mkk.y.
÷.Mkk.y. = 3 × 2 × 2 × 2 × 3 × 5
1
÷.Mkk.y.  360 økw.Mkk.y. 
1365
24, 36 yLku 40 ðzu 360 Lku rLk:þu»k ¼køke þfkÞ.
27
2, 3, 4, 9 Lkku ÷.Mkk.y.  2475   x 2  100 x
÷.Mkk.y. 
3, 5, 7, 13 Lkku økw.Mkk.y.  x 2  100 x  2475  0
 x  45 fu 55
36
÷.Mkk.y.   36 «Úk{ 55 MktÏÞk
1
çkeS MktÏÞk 45 nkuÞ
14. 0.3, 2.7 yLku 0.09 Lkku ÷.Mkk.y. yLku økw.Mkk.y. þkuÄku.
 çku MktÏÞkLke çkkËçkkfe 10 {¤u.
0.3  3
20. çku MktÏÞkLkku ÷.Mkk.y. íkuLkk økw.Mkk.y. fhíkk 45 økýku Au. íku{ktLke yuf
2.7  27  9×3
MktÏÞk 125 nkuÞ íkÚkk ÷.Mkk.y. yLku økw.Mkk.y.Lkku Mkhðk¤ku 1150
0.09  9  3 × 3
nkuÞ íkku çkeS MktÏÞk fE nþu ?
økw.Mkk.y.  0.03 Äkhku fu økw.Mkk.y. x Au
Äkhku fu ÷.Mkk.y. 45x Au.
÷.Mkk.y.  2.7
÷.Mkk.y. y™u økw.Mkk.y.Lkku Mkhðk¤ku 1150 Au.
15. 0.0007, 0.007, 0.07, 0.7 yLku 7 Lkku økw.Mkk.y. yLku ÷.Mkk.y.
 x  45 x  1150
þkuÄku.
økw.Mkk.y.  0.0007  46 x  1150
÷.Mkk.y.  7 1150
x   x  25
16. 0.24, 3.6, yLku 0.072 Lkku økw.Mkk.y. yLku ÷.Mkk.y. þkuÄku. 46
0.24  24  6 × 4
økw.Mkk.y. = 25
3.6  36  6 × 6
÷.Mkk.y. = 45(x)
0.072  72  6 × 6 × 2 ÷.Mkk.y= 45(25)
økw.Mkk.y. = 0.012 ÷.Mkk.y= 1125
÷.Mkk.y. = 7.2
1125  25
17. çku MktÏÞkykuLkku Mkhðk¤ku 216 Au íkÚkk íku{Lkku økw.Mkk.y. 27 íkku íku çkeS MktÏÞk   225
125
MktÏÞkyku þkuÄku.
(a) 27,189 (c) 106,110 21. çku yrð¼kßÞ MktÏÞkykuLkku økwýkfkh 119 Au. íkku. ÷.Mkk.y. yLku
(b) 81,189 (d) 154,162 økw.Mkk.y. þkuÄku.
27, 189 Lkku økw.Mkk.y. = 27 çku yrð¼kßÞ MktÏÞkykuLkku økw.Mkk.y. 1 ÚkkÞ yLku ÷.Mkk.y. íku çku
21, 189 Lkku Mkhðk¤ku = 216 Au MktÏÞkLkk økwýkfkh sux÷ku ÚkkÞ.
18. çku MktÏÞkykuLkku økw.Mkk.y. 12 Au íkÚkk íkVkðík 12 íkku íku MktÏÞkyku fE ÷.Mkk.y.  119
nþu ? økw.Mkk.y.  1
(a) 66,78 (c) 94,106 22. ºký r¼Òk MktÏÞkykuLkku ÷.Mkk.y. 120 Au íkku Lke[u Ãkife fE MktÏÞk
(b) 70,82 (d) 84,96 økw.Mkk.y. Lk nkuE þfu ?
Mk{sqíke : 78 – 66 = 12 (a) 8 (b) 12 (c) 24 (d) 35
Mk{sqíke :82 – 70 = 12  35
Mk{sqíke :106 – 94 = 12 ÷.Mkk.y. Lku økw.Mkk.y. ðzu ¼køke þfkÞ 35 ðzu 120Lku ¼køke þfkÞ Lk®n.
Mk{sqíke :96 – 84 = 12 23. çku MktÏÞkykuLkku økw.Mkk.y. 8 Au íkku Lke[u Ãkife fE MktÏÞk ÷.Mkk.y. Lk
íku{ktÚke {kºk 84, 96 Lkku økw.Mkk.y. =12 Au. nkuE þfu ?
—> (d) 84, 96 (a) 24 (b) 56 (c) 48 (d) 60
19. çku MktÏÞkykuLkku ÷.Mkk.y. íkÚkk økw.Mkk.y. 495 yLku 5 Au íku çku  60
MktÏÞkykuLkku Mkhðk¤ku 100 nkuÞ íkku íku çku MktÏÞkLke çkkËçkkfe fux÷e ÷.Mkk.y. Lku økw.Mkk.y. ðzu ¼køke þfkÞ 60 Lku 8 ðzu ¼køke þfkíkk
ÚkkÞ ? LkÚke íkuÚke 60 ÷.Mkk.y. Lk nkuE þfu.
Äkhku fu «Úk{ MktÏÞk x Au 24. yuðe LkkLkk{kt LkkLke MktÏÞk þkuÄku suLku 12, 15, 20 yLku 54 ðzu
çkeS MktÏÞk (100 – x) Au. ¼køkíkk Ëh ð¾íku þu»k 2 ðÄu.
÷.Mkk.y. × økw.Mkk.y. = «Úk{ MktÏÞk ×çkeS MktÏÞk 12 15 20 54
 495  5  x  (100  x)    
4×3 5×3 5×4 27 × 2
28
÷.Mkk.y. = 27 × 2 × 2 × 5 29. 15 {exh, 42 {exh y™u 39 {exh ÷tçkkELkk Mk¤eÞk{ktÚke Mk{kLk
÷.Mkk.y.= 540 ÷tçkkELkku {kuxk{kt {kuxku fux÷e ÷tçkkELkku xwfzku fkÃke þfkÞ ?
yu LkkLkk{kt LkkLke MktÏÞk = 540 + 2 økw.Mkk.y. 15 42 39
yu LkkLkk{kt LkkLke MktÏÞk  542   
25. [kh yktfzkLke {kuxk{kt {kuxe MktÏÞk þkuÄku suLku 4, 7 yLku 13 ðzu 5×3 14 × 3 13 × 3
¼køkíkk Ëh ð¾íku þu»k 3 hnu. økw.Mkk.y. = 3
[kh yktfzkLke {kuxk{kt {kuxe MktÏÞk 9999 Au {kuxk{kt {kuxku 3 {exh ÷tçkkELkku xwfzku fkÃke þfkÞ.
4, 7, 13 Lkku ÷.Mkk.y. = 13 × 7 × 4 30. çku MktÏÞkLkk ÷.Mkk.y. íkÚkk økw.Mkk.y.Lkku økwýkfkh 24 Au. íku çku MktÏÞkLkku
= 364 íkVkðík 2 nkuÞ íkku íku çku MktÏÞk þkuÄku.
nðu, 9999 Lku 364 ðzu ¼køkíkk 171 þu»k ðÄu. Äkhku fu LkkLke MktÏÞk x Au.
{ktøku÷ MktÏÞk = 9999 – 171 + 3  {kuxe MktÏÞk x+2 ÚkkÞ
 9828  3 ÷.Mkk.y. × økw.Mkk.y. = x (x + 2)
 9831 24 = x 2 + 2x
26. çku MktÏÞkykuLkku ÷.Mkk.y. yLku økw.Mkk.y. yLkw¢{u 496 yLku 4 Au. òu  x 2  2 x  24  0
yuf MktÏÞk 124 nkuÞ íkku çkeS þkuÄku.  ( x  6)( x  4)  0
økw.Mkk.y. × ÷.Mkk.y.  x  6 fu x  4
çkeS MktÏÞk 
124  LkkLke MktÏÞk = 4
4  496 {kuxe MktÏÞk = 6

  16 31. {kuxk{kt {kuxe fux÷e ÷tçkkELke {kÃkÃkèe ðzu 7 {e, 3 {e 85 Mku{e
124
íkÚkk 12 {e 95 Mku{eLke ÷tçkkE {kÃke þfkÞ.
27. A ytfLke LkkLkk{kt LkkLke MktÏÞk þkuÄku. suLku 4, 6, 10 yLku 15 ðzu
 7.00, 3.85, 12.95 Lkku økw.Mkk.y.
¼køkíkk Ëh ð¾íku þu»k 2 hnu.
6 ytfLke LkkLkk{kt LkkLke MktÏÞk 100000 Au. 700 7  5  11 7  5  37
 , ,
÷.Mkk.y. = 4, 6, 10, 15 = 60 100 100 100
100000 Lku 60 ðzu ¼køkíkk þu»k 20 hnu
75
100000  20  100020   0.35 {exh
100
{ktøku÷ MktÏÞk = 100020 + 2 = 100022
28. çku MktÏÞkykuLkku ÷.Mkk.y. íku{Lkk økw.Mkk.y. fhíkk 12 økýku Au. òu 32. 495 ÷exh, 405 ÷exh, 715 ÷exh «ðkne ¼hu÷ ÃkeÃkLku {kuxk{kt
÷.Mkk.y. íkÚkk økw.Mkk.y.Lkku Mkhðk¤ku 403 nkuÞ íkÚkk yuf MktÏÞk 93 {kuxe fux÷k ÷exhLke zku÷Úke MktÃkqýo ¼he þfkÞ.
nkuÞ íkku çkeS MktÏÞk þkuÄku. 495 405 715
Äkhku fu økw.Mkk.y. x Au.   
Äkhku fu ÷.Mkk.y. 12x Au. 11 × 9 × 5 9×9×5 13 × 11 × 5
økw.Mkk.y. yLku ÷.Mkk.y.Lkku Mkhðk¤ku 403 Au. økw.Mkk.y. = 5
 x  12 x  403 13x  403 5 ÷exhLke zku÷ ðzu MktÃkqýo ¼he þfkÞ
403 33. fE LkkLkk{kt LkkLke MktÏÞk Au suLku 12, 16, 18, 21 y™u 28 ðzu
x 
13 ¼køkíkk Ëh ð¾íku þu»k 7 hnu.
12 16 18 21 28
 x  31
    
økw.Mkk.y. 31, ÷.Mkk.y. 372
2×2×3 2×2×2×2 2×3×3 7×3 7×2×2
økw.Mkk.y. × ÷.Mkk.y. ÷.Mkk.y. = 2 × 2 × 3 × 2 × 2 × 3 × 7 = 1008
çkeS MktÏÞk 
«Úk{ MktÏÞk
þu»k 7 W{uhíkk {¤e MkÏÞk = 1008 + 7  1015
31 372 34. yuðe fE LkkLkk{kt LkkLke MktÏÞk Au fu su{kt 5 W{uhíkkt 24, 36, 54 ðzu
  124
93
29
¼køke þfkÞ. 36. {Lkkus, hkurník y™u ÃkhuþLke Ëhuf Ëk¾÷ku økýðkLke ÍzÃk yLkw¢{u
24 36 54 MkufLz{kt 84, 56, 63 Au. ºkýuÞ Mkðkhu 8 ðkøku yuf MkkÚku Ëk¾÷k
   økýðkLkwt þY fhu Au íkku Lkðku Ëk¾÷ku yuf MkkÚku fux÷k ðkøku økýþu.
2×2×2×3 2×2×3×3 3×3×3×2 84 56 63
÷.Mkk.y. = 3 × 2 × 2 × 2 × 3 × 3 = 216   
 211 sðkçk ykðu fkhý fu íku{kt 5 W{uhíkk 216 {¤u suLku 24, 7×3×2×2 7×2×2×2 7×3×3
36 yLku 54 ðzu ¼køke þfkÞ. ÷.Mkk.y. = 7 × 3 × 2 × 2 × 2 × 3
35. Mkkík çku÷ yLkw¢{u Ëh 2, 3, 4, 6, 8, 9, 12 {eLkexu ðkøku Au yk çku÷ ÷.Mkk.y. = 504 MkufLz
Mkðkhu 5 ðkøku ðkøÞk nkuÞ íkku Vhe fux÷k ðkøku yuf MkkÚku ðkøkþu ? 504 MkufLz = 8 {eLkex 24 MkufLz Mkðkhu 8:8:24 f÷kfu VheÚke
2, 3, 4, 6, 8, 9, 12 Lkku ÷.Mkk.y. 72 yuf MkkÚku Ëk¾÷ku økýþu.
72 {eLkex = 1 f÷kf 12 {eLkex
Mkkíku çku÷ yuf MkkÚku 6.12 f÷kfu ðkøkþu.
«uõ xeMkLkk Ëk¾÷k 6. 4000 yLku 25Lkku økw.Mkk.y. yLku ÷.Mkk.y. þkuÄku.
(y) 25,20000 (çk) 4000,25
1. (3x + 3)2 yLku 2 (x + 1)2 Lkku økw.Mkk.y. fux÷ku ÚkkÞ ? (f) 25,4000 (z) 5800
(y) 6 (x + 1)2 (çk) (x + 1)2 7. çku MktÏÞkykuLkku økw.Mkk.y. yLku ÷.Mkk.y. yLkw¢{u 5 yLku 385
Au. òu yuf MktÏÞk 55 nkuÞ, íkku çkeS MktÏÞk fR nþu ?
(f) 10 (x + 1)2 (z) x + 1 (y) 30 (çk) 35
360, 108 yLku 252 Lkwt økwhw¥k{ Mk{kÞðíkof Au ? (f) 45 (z) 90
2.
8. ºký ½txzeyku yLkw¢{u 12, 15 yLku 18 MkufLzLkk ytíkhu hýfu
(y) 36 (çk) 54
Au. òu íku Ãknu÷eðkh Mkðkhu 8:35 ðkøku yuf MkkÚku hýfe nkuÞ, íkku
(f) 72 (z) 116
ðnu÷k{kt ðnu÷k nðu ÃkAe fux÷k ðkøku yufe MkkÚku hýfþu ?
3. ab, bc yLku ac Lkku økw.Mkk.y. .......... Au ? (y) Mkðkhu 8 : 38 (çk) Mkðkhu 8 : 40
(y) abc (çk) a2b 2c2 (f) Mkðkhu 8 : 31 (z) Mkðkhu 8 : 45
9. 100 [kuf÷ux yLku 80 Lkkhtøke ðÄw{kt ðÄw fux÷k çkk¤fku{kt
(f) 1 (z) 2abc
yuðe heíku ðnU[e þfkÞ fu Ëhuf çkk¤fLku {¤íke [kuf÷uxLke MktÏÞk
4. çku MktÏÞkLkku økw.Mkk.y. 5 íkÚkk ÷.Mkk.y. 60 nkuÞ íkku íku MktÏÞk Ãký Mkh¾e nkuÞ yLku ËhufLku {¤íke LkkhtøkeLke MktÏÞk Ãký Mkh¾e
Ãkife fR yuf Ãký Lk nkuR þfu ? nkuÞ ?
(y) 20 (çk) 5 (y) 10 (çk) 20
(f) 15 (z) 10 (f) 30 (z) 25
5. Lke[uLkk{ktÚke 12 yLku 15 Lkku Mkk{kLÞ yðÞð õÞku Au ?
(y) 1 yLku 3 (çk) 2 yLku 3
(f) 1 yLku 5 (z) 1 yLku 4
sðkçkku :
(1) çk (2) y (3) f (4) z (5) y (6) f (7) çk (8) y (9) çk
30
30. økýLkku rMkØktík
1. 100 rðãkÚkeoykuLkk yuf ðøko{kt 60 rðãkÚkeoyku rËÔÞ ¼kMfh ðkt[u Au íkÚkk 70 økwshkík Mk{k[kh ðkt[u Au íkku çktLku AkÃkkt ðkt[LkkhLke MktÏÞk
......... Au.
(A) 30 (B) 10 (C) 50 (D) 20
økýíkhe : n (A  B) = n (A) + (n (B) - n (A  B)
= 60 + 70 - 100 = 30
2. yuf þk¤k{kt 55 % rðãkÚkeoyku r¢fux h{u Au. 40 % çkkMfuxçkku÷ h{u Au yLku 20 % çktLku h{íkku h{u Au. r¢fux yÚkðk çkkMfux çkku÷ Ãkife
yufÃký h{ík Lk®n h{LkkhLke MktÏÞk fux÷e ?
(A) 45 % (B) 60 % (C) 25 % (D) 55 %
økýíkhe : n ( ) = 100, n (A) = 35, n (B) 40
n (A  B) = 20  n (A  B) = 55 + 45 - 20 = 75
r¢fux fu çkkMfuxçkku÷ Ãkife yufÃký h{ík Lk h{LkkhLke MktÏÞk = n () - n (A  B) = 100 - 75 = 25
3. 800 ÔÞÂõíkykuLkk swÚk{kt Ëhuf ÔÞÂõík rnLËe yÚkðk ytøkúuS çkku÷e þfu Au. íku{ktLkkt 550 rnLËe{kt çkku÷e þfu Au íkÚkk 450 ytøkúuS{kt çkku÷e
þfu Au íkku rnLËe yLku ytøkúuS çktLku ¼k»kk çkku÷LkkhLke MktÏÞk fux÷e ?
(A) 50 (B) 80 (C) 100 (D) 200
økýíkhe : yk Ëk¾÷ku økýLke ykf]ríkÚke Mk{Sþwt.
rnLËe ytøkúuS
350 200 250 Ans : 200
4. 700 fkh {k÷efku Ãkife 400 {kYrík yLku 200 nwLzkRLke {k÷efku Ähkðíkk níkk. 50 fkh {k÷efku ÃkkMku çktLku ftÃkLkeLke fkh níke. íkku yk çku
ftÃkLke rMkðkÞLke fkh fux÷k fkh {k÷efku ÃkkMku nþu ?
(A) 50 (B) 70 (C) 100 (D) 150
rnLËe ytøkúuS yLÞ

150 Ans. : 150
350 50 150
5. xeðe ¾heËu÷ 2000 økúknfkuLkku Mkðuo fhíkkt 1720 økúknfkuLku MkkuLkeLkwt ÃkMktË Au íkÚkk 1450 økúknfkuLku Ve÷eÃMkLkwt ÃkMktË Au íkku çktLku WíÃkkËLkku
ÃkMktË nkuÞ íkuðk ykuAk{kt ykuAk fux÷k økúknfku nþu ?
(A) 280 (B) 450 (C) 730 (D) 1170
økýíkhe :
280 = 2000 - 830
550 1170
= 1170
Mkku Lke Ve÷eÃMk
179
6. 63 xfk ¼khíkeÞkuLku MkVhsLk ÃkMktË Au, ßÞkhu 76 xfkLku fuhe ÃkMktË Au. x % ¼khíkeÞkuLku fuhe yLku MkVhsLk çktLku ÃkMktË Au íkku x Lkk {qÕÞLke
fûkk þkuÄku.
(A) 39, 63 (B) 39, 76 (C) 63, 76 (D) 76, 100
økýíkhe :
MkVhsLk fuhe Ans. :
24
37 39 63 x Lkwt LÞwLk¥k{ {qÕÞ = 39
fuhe MkVhsLk x Lkwt LÞwLk¥k{ {qÕÞ = 63
7. 500 xeðe ËþofkuLke {kusýe fhíkkt íku Ãkife 285 Vwxçkku÷, 195 nkufe, 115 çkkMfuxçkku÷, 45 Vwxçkku÷ yLku çkkMfux çkku÷, 70 Vwxçkku÷
yLku nkufe, 50 nkufe yLku çkkMfuxçkku÷ swyu Au yLku 50 yk ºkýu Ãkife yufÃký h{ík òuíkk LkÚke íkku (i) ºkýuÞ h{ík òuLkkhLke MktÏÞk fux÷e ?
(ii) yk ºkýuÞ Ãkife {kºk yuf s h{ík òuLkkhLke MktÏÞk fux÷e ?
F H
95
190 50
50
20
25 30
40
B
Ans. : (i)
ºkýuÞ h{ík òuLkkhLke MktÏÞk = 450 - 430 = 20
Ans. : (ii)
ºkýuÞ Ãkife yuf s h{ík òuLkkhLke MktÏÞk = 450 - 20 - 105 = 325 yÚkðk = 190 + 95 + 40 = 325
MkwºkLke heíku økýíkhe : òuLkkhLke MktÏÞk = 500 - 50 = 450
n (F  H  B) = n (H) + n(F  H) - n (H  B) - n(B  F) + n(F  H  B)
450 = 284 + 195 + 115 - 45 - 70 - 50 + n(F  H  B)
450  430  n (F  H  B)
20 = Ans
180
16. ©uýe-yktfzkþk† yLku Mk{kLíkh ©uýe
yðøkeof]ík {krníke {kxu {æÞðíkeo ÂMÚkríkLkkt {kÃk ºký «fkhu {u¤ðe 99 = 9 + (n-1)  10
þfkÞ Au.
 (n - 1) 10 = 90
(1) {æÞf ( x ) (2) {æÞMÚk ( M ) (3) çknw÷f ( Z )
 n-1=9
ºkýuÞ ðå[uLkku MktçktÄ Z  3M  2 x  n = 10
X i n
MkhkMkhe, Mkhuhkþ x  n ÃkËkuLkku Mkhðk¤ku = a  l 
ni 2
• {krníkeLkkt yð÷kufLkkuLku [Zíkk fu Wíkhíkk ¢{{kt økkuXÔÞk ÃkAe 10
{æÞ{kt hnu÷k yð÷kufLkLku {æÞMÚk fnu Au.   9  99 
2
n 1  5 108
{æÞMÚk ( M )  {ku «kóktf
2
 540
Ãkhtíkw yð÷kufLkkuLke MktÏÞk çkufe nkuÞ íkku,
MktÏÞk ©uýe
{æÞ{kt hnu ÷ k çku «kóktfkuLkku Mkhðk¤ku «fkh - 1
{æÞMÚk ( M ) 
2
1. ßÞkhu fkuR ©uýe ykÃku÷e nkuÞ yLku yk ©uýe Ãkqýo heíku [zíkk
• çknw÷f ( Z ) = yðøkeof]ík {krníke{kt MkkiÚke ðÄw ð¾ík
¢{{kt økkuXðkÞu÷e nkuÞ íkku yk ©uýe{kt (i) Mkhðk¤ku (ii)
ÃkwLkhkðíkoLk Ãkk{íkk yð÷kufLkLku {krníkeLkku çknw÷f fnu Au.
økwýkfkh (iii) ðøko (iv) ½Lk (v) ðøko  MktÏÞk íkÚkk ½Lk 
• ¢r{f MktÏÞkyku{kt {æÞf, {æÞMÚk yLku çknw÷fLkkt {kÃk Mkh¾k
nkuÞ Au. MktÏÞk fhu÷ nkuÞ Au.
• çknw÷f Lk Ãký nkuR þfu, íku{s yufÚke ðÄkhu Ãký nkuR þfu. heík Lkt . : ( 1 ) ©uýe Ãkqýo heíku [Zíkk ¢{{kt nkuÞ íkÚkk ftRf W{uhu÷ nkuÞ,
Mk{kLíkh ©uýe Mkhðk¤k ÚkÞu÷ nkuÞ. íkuðe ©uýe.
Ëk. ík.
n {wt ÃkË = Tn = a + (n - 1) × d
( 1) 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13
ßÞkt a = «Úk{ ÃkË
12 , 3+2 , 5+2 , 7 +2 , 9+2 , 11+2 , 13
n = ÃkËkuLke MktÏÞk
íkÚkk d = íkVkðík (2) 1, 8, 15, 22, 29, 36
Tn = n {wt ÃkË 17 , 8+7 , 15+7 , 22+7 , 29+7 , 36
WÃkhktík n ÃkËkuLkku Mkhðk¤ku =
(3) 11, 22, 33, 44, 55, 66
n 1111 , 22+11 , 33+11 , 44+11 , 55+11 , 66
Sn = 2a  (n  1)  d 
2
(4) 2, 3, 5, 8, 12, 17, 23
n
  a  a  (n  1)  d  21 , 3+2 , 5+3 , 8+4 , 12+5 , 17 +6 , 23
2
(5) 8, 12, 18, 26, 36, 48
n
  a  Tn  yÚkðk
2 84 , 12+6 , 18+8 , 26+10 , 36+12 , 48
(6) 0, 3, 8, 15, 24, 35
n
  a  l  ßÞkt l = AuÕ÷w ÃkË
2 03 , 3+5 , 8+7 , 15+9 , 24 +11 , 35
Ëk. ík. (1) 9  19  29  .........  99 Lkku Mkhðk¤ku fux÷ku ÚkkÞ ? (7) -4, -2, 1, 5, 11, 17 24
ynª a  9, d  10 íkÚkk n {wt ÃkË  99 42 , -2+3 , 1+4 , 5+5 , 11+6 , 17 +7 , 24
 n {wt = a + (n - 1) d
108
heík Lkt. : (2) 4. 27, 64, 125, 216, 343
©uýe Ãkqýo heíku [Zíkk ¢{{kt nkuÞ íkÚkk ftRf MktÏÞk ðzu
33 , 43 , 53 , 63 , 73
økwýkfkh ÚkÞu÷ nkuÞ íkuðe ©uýe.
Ëk.ík. 5. 1, 1, 2, 8, 3, 27, 4, 64, 5, 125
1. 1, 3, 9, 27, 81 1, 13 , 2, 23 , 3, 33 , 4, 43 , 5, 53
13 , 33 , 93 , 273 , 81 heík Lkt. : (5)
2. 10, 70, 490, 3430, 24010 ©uýe Ãkqýo heíku [Zíkk ¢{{kt nkuÞ íkÚkk Ãkqýo ðøko yLku Ãkqýo
½Lk MktÏÞk{kt ftRf W{uhu÷ nkuÞ fu ftRf çkkË fhu÷ nkuÞ
107 , 707 , 4907 , 34307 , 24010 íkuðe ©uýe.
3. 7, 7, 14, 42, 168, 840 Ëk.ík.
1. 0, 3, 8, 15, 24, 35
71 , 72 , 143 , 424 , 1685 , 840
12 -1, 22 -1, 32 -1, 42 -1, 52 -1, 6 2  1
4. 12, 24, 48, 96, 192
2. 2, 5, 10, 17, 26, 37
122 , 242 , 482 , 962 , 192
heík Lkt. : (3) 12 +1, 22 +1, 32 +1, 4 2 +1, 52 +1, 62 +1
©uýe Ãkqýo heíku [Zíkk ¢{{kt nkuÞ íkÚkk ykÃku÷ Ëhuf MktÏÞk 3. 0, 7, 26, 63, 124, 215
fkuR MktÏÞkLkku ðøko nkuÞ íkuðe ©uýe.
13 -1, 23 -1, 33 -1, 43 -1, 53 -1, 63 -1
Ëk.ík.
4. 3, 10, 29, 66, 127, 218
1. 1, 4, 9,16, 25
12 , 22 , 32 , 4 2 , 52 13 +2, 23 +2, 33 +2, 43 +2, 53 +2, 63 +2
5. 2, 2, 5, 9, 10, 28, 17, 65, 26
2. 16, 36, 64, 100, 144
42 , 62 , 82 , 102 , 122 12 +1, 13 +1, 22 +1, 23 +1, 32 +1, 33 +1,
3. 25, 49, 81, 121, 169, 225 42 +1, 43 +1, 52 +1
52 , 72 , 92 , 112 , 132 , 152 6. 6 : 37 : : 8 : 65
4. 1, 1, 2, 4, 3, 9, 4, 16, 5, 25 6 : 62  1: : 8 : 82 +1
1, 12 , 2, 22 , 3, 32 , 4, 4 2 , 5, 52 «fkh - 2
• ßÞkhu fkuR ©uýe ykÃku÷e nkuÞ yLku yk ©uýe Ãkqýo heíku Wíkhíkk
5. 81: 9 : : 64 : 8 ¢{{kt økkuXðkÞu÷e nkuÞ íkku yk ©uýe{kt (i) çkkËçkkfe (ii)
92 : 9 : : 82 : 8 ¼køkkfkh (iii) ðøko Wíkhíkk ¢{{kt (iv) ½Lk Wíkhíkk ¢{{kt
(v) Ãkqýo ðøko fu Ãkqýo ½Lk{kt ftR W{uhu÷ fu ftRf çkkË fhu÷
heík Lkt. : (4)
nkuÞ.
©uýe Ãkqýo heíku [Zíkk ¢{{kt nkuÞ íkÚkk ykÃku÷ Ëhuf MktÏÞk
heík Lkt. : (1)
fkuR MktÏÞkLkku ½Lk nkuÞ íkuðe ©uýe.
©uýe Ãkqýo heíku Wíkhíkk ¢{{kt økkuXðkÞu÷e nkuÞ íkÚkk ftRf
1. 1, 8, 27, 64, 125, 216 çkkË fhu÷ nkuÞ íkuðe ©uýe.
13 , 23 , 33 , 43 , 53 , 63 1. 99-10 , 89-10 , 79-10 , 69-10 , 59-10 , 49
2. 1, 27, 125, 343, 729 2. 65-15 , 50-13 , 37 -11 , 26-9 , 17 -7 , 10-5 , 5
13 , 33 , 53 , 73 , 93 3. 19-2 , 17 -2 , 15-2 , 13-2 , 11-2 , 9

3. 8, 64, 216, 512, 1000 4. 103-19 , 84-17 , 67 -15 , 52-13 , 39-11 , 28-9 , 19
23 , 43 , 63 , 83 , 103 5. 32-7 , 25-6 , 19-5 , 14-4 , 10-3 , 7 -2 , 5
109
6. 105-20 , 85-25 , 60-30 , 30-35 , -5-40 , -45-45 , -90 5. 51083 2 , 34173 2 , 21463 2 , 12353 2 , 6243 2 , 2533 2
7. 42-5 , 37-7 , 30-5 , 25-7 , 18-5 , 13 6. 73093 1 , 51383 1 , 34473 1 , 21763 1 , 12653 1 , 6543 1
heík Lkt. : (2)
7. 122112 1 , 101102 1 , 8292 1 , 6582 1 , 50 7 2 1 , 37 62 1
©uýe Ãkqýo heíku Wíkhíkk ¢{{kt nkuÞ íkÚkk ftRf ¼køkkfkh fhu÷
nkuÞ íkuðe ©uýe. 8. 445212  4 , 365192  4 , 29317 2 4 , 129152 4 , 173132  4
1. 60000÷10 , 6000÷10 , 600÷10 , 60÷10 , 6
9. 103102 3 , 84 2 , 6782 3 , 52 7 2 3 , 39 62 3 , 2852 3
9 3
2. 500010 ,50010 ,50 10 ,510

10. 223152  2 , 167132  2 , 119112 2 , 79 92  2 , 97 7 2  2
3. 5000÷5 , 1000÷5 , 200÷5 , 40÷5 , 8
«fkh - 3
4. 7202 , 3603 , 1204 , 305 , 66 , 1 ßÞkhu fkuR ©uýe MktÃkqýo heíku [Zíkk fu Wíkhíkk ¢{{kt økkuXðkÞu÷
5. 240÷1 , 240÷2 , 120 ÷3 , 40÷4 , 10÷5 , 2 Lk nkuÞ íÞkhu yk ©uýe çku fu íkuÚke ðÄkhu y÷øk y÷øk ©uýeÚke
rð¼krs ík ÚkÞu ÷ nku Þ íku{ Mk{ S y køk¤Lkk Type-1 íkÚkk
6. 20002 , 10002 , 5002 , 2502 , 1252 , 62.5 Type-2 {ktÚke ÞkuøÞ rLkÞ{Lkku WÃkÞkuøk fhðku.
heík Lkt. : (3) Ëk. ík.
©uýe Ãkqýo heíku Wíkhíkk ¢{{kt nkuÞ íkÚkk ykÃku÷ Ëhuf MktÏÞk 1. 5, 3, 6, 4, 7, 5, 8, 6, 9
fkuR MktÏÞkLkku ðøko nkuÞ íkuðe ©uýe.
ynª ©uýe - 1 {kt 5, 6, 7, 8, 9
1. 121112 , 100102 , 8192 , 6482 , 49 7 2 , 36 62
©uýe - 2 {kt 3, 4, 5, 6, ........
2. 441212 , 361192 , 28917 2 , 225152 , 169132 11, 10, 13, 11, 15, 12, 17, 13, 19
2.
3. 489 222 , 324182 , 196142 , 100102 , 36 62 yne ©uýe- 1{kt 11, 13, 15, 17, 19
©uýe - 2 {kt 10, 11, 12, 13, ......
4. 324182 , 28917 2 , 256162 , 225152 , 196142 , 169132
3. 1, 1, 2, 4, 3, 9, 4, 16, 5, 25
heík Lkt. : (4)
ynª ©uýe- 1 {kt 1, 2, 3, 4, 5, ........
©uýe Ãkqýo heíku W¥khíkk ¢{{kt nkuÞ íkÚkk ykðu÷ Ëhuf MktÏÞk
fkuR MktÏÞkLkku ½Lk nkuÞ íkuðe ©uýe. ©uýe - 2 {kt 1, 4, 9, 16, 25
1. 12553 , 64 43 , 2733 , 823 , 113 4. 16, 21, 14, 22, 12, 23, 10, 24
1331113 , 72993 , 34373 , 12553 , 27 33 ynª ©uýe- 1 {kt 16, 14, 12, 10, .....
2.
©uýe- 2 {kt 21, 22, 23, 24
3. 1000103 , 51283 , 21663 , 64 43 , 823
5. 1, 1, 2, 8, 3, 27, 4, 64, 5, 125
4. 66 , 216 63 , 55 , 12553 , 4 4 , 64 43 , 33 , 27 33
ynª ©uýe- 1 {kt 1, 2, 3, 4, 5, ......
5. 51283 , 34373 , 21663 , 12553 , 64 63 , 27 33 , 823 ©uýe- 2 {kt 1, 8, 27, 64, 125
heík Lkt. : (5) 6. 1, 1, 1, 2, 4, 8, 3, 9, 27, 4, 16, 64
©uýe Ãkqýo heíku Wíkhíkk ¢{{kt nkuÞ íkÚkk ykÃku÷ Ëhuf MktÏÞk ynª ©uýe- 1 {kt 1, 2, 3, 4, ........
yu fkuR Ãkqýo ðøko fu ÃkqýoÄLk MktÏÞk{ktÚke ftRf çkkË ÚkÞu÷ fu
ftRf W{uhu÷ MktÏÞk nkuÞ íkuðe ©uýe. ©uýe- 2 {kt 1, 4, 9, 16, .......
1. 99102 1 , 8092 1 , 6382 1 , 487 2 1 , 3562 1 , 2452 1 ©uýe- 3 {kt 1, 8, 27, 64
2. 360192 1, 323182 1, 288172 1, 255162 1, 224152 1, 195142 1 7. 10, 9, 13, 8, 16, 7, 19, 6, 22
ynª ©uýe- 1{kt 10, 13, 16, 19, 22
3. 100102 0 , 8092 1 , 6282  2 , 46 72 3 , 32 62  4 , 2052 5
©uýe- 2 {kt 9, 8, 7, 6, .........
4. 167132 2 , 142122 2 , 119112 2 , 98102 2 , 7992 2 , 6282 2
110
• yktfzkþk† : yøkíÞLkwt «&™ YÃku 13. ÃkwMíkfk÷Þku{kt ÃkwMíkfkuLke MktÏÞkyu ........ {krníke Au.
1. fkuRf {krníke {kxu Z  25 yLku x  25 , íkku M  ....... 14. ËirLkf Mk{k[khÃkºkku{ktÚke {u¤ðu÷ VwøkkðkLkk ËhLkk yktfzk ......
{krníke Au.
(y) 25 (çk) 75
15. ftÃkLkeLkk ðkŠ»kf ynuðk÷{ktÚke LkVku - LkwfþkLkLkkt {u¤ðu÷ yktfzk
(f) 50 (z) 0 ...... {krníke Au.
2. fkuRf {krníke {kxu Z  M  2.5, òu {krníkeLkku {æÞf 20 16. 10 rðãkÚkeoykuyu 50 økwýLke yuf fMkkuxe{kt {u¤ðu÷ økwý
nkuÞ, íkku Z  ......... 13, 25, 42, 11, 40, 33, 49, 37, 19, 27 Au {kxu
(y) 21.25 (çk) 22.75 yk {krníkeLkku rðMíkkh ...... Au.
(f) 23.75 (z) 22.25 17. Ãkkt[ fk{ËkhkuLkku hkusLkku Ãkøkkh YrÃkÞk{kt 45, 32, 59, 37
3. òu x  Z  3 yLku x  Z  45, íkku M  ....... yLku 52 Au. yk {krníkeLkku {æÞf ...... Au.
(y) 24 (çk) 22 18. ðøko 41-50 Lke Wæðo Mke{k ........ Au.
(f) 26 (z) 23 19. ðøko 20-29 Lke yÄ:Mke{k ...... Au.
4. òu Z = 24, x = 18, íkku M = ........ 20. {krníke 3, 7, 5, 6, 7, 5, 7, 9, 4, 7 {kt 7 Lke ykð]r¥k

........ Au.
(y) 10 (çk) 20
21. ðøko 25-30 Lke {æÞ ®f{ík ...... Au.
(f) 30 (z) 40
22. ðøko 45-55 Lke {æÞ®f{ík ....... Au.
5. òu M = 15, x  10, íkku Z  ......... 23. ðøko 30-45 Lke ðøko ÷tçkkE ...... Au.
(y) 15 (çk) 20 24. ðøko 55.5 - 65.5 Lke ðøko ÷tçkkE ..... Au.
(f) 25 (z) 30 25. yð÷ku f Lkku 17, 23, 9, 32, 14, 27, 11 Lkku {æÞMÚk
6. òu M  22, Z  16, íkku x  ......... ........ Au.
(y) 22 (çk) 25 26. yð÷ku f Lkku 54, 32, 19, 36, 29, 44, 21, 47 Lkku
(f) 32 (z) 66 {æÞMÚk ....... Au.
7. òu x  21.44 yLku Z  19.13, íkku M  ......... 27. yð÷kufLkku 26, 13, 7, 31, 21, 17 Lkku {æÞMÚk ...... Au.
(y) 21.10 (çk) 19.67 28. yð÷kufLkku 76, 81, 68, 92, 88 Lkku {æÞMÚk .....
(f) 20.10 (z) 20.67 29. {krníke 9, 8, 11, 3, 8, 15, 8, 9, 10, 14 Lkku çknw÷f
8. òu M = 26, x = 36, íkku Z = ......... ..... Au.
30. Ãkkt[ fkheøkhkuLkku ËhufLkku Ãkøkkh 5000 Y. Au, íkku yk {krníkeLkku
(y) 6 (çk) 5
{æÞf ..........., {æÞMÚk ......... yLku çknw÷f ........ Y. Au.
(f) 4 (z) 3
31. yð÷kufLkku 1, 3, 2, 5, 3, 7, 2 Lkku çknw÷f ........ Au.
9. Lke[u ykÃku÷e {krníkeLkku çknw÷feÞ ðøko ........... Au.
ðøko 0-10 10-20 20-30 30-40 40-50 32. yð÷ku fLkku 7, 13, 15, 11, 13, 13, 7, 7, 19, 20,
ykð]r¥k 7 15 13 17 10 15, 15 Lkku çknw÷f ....... Au.
(y) 10  20 (çk) 20  30 33. WÃkhkuõík Ëk¾÷kLke {krníke ....... Au.
(f) 30  40 (z) 40  50 34. 1  3  ......  (2n  1)  n 2 Au íkku «Úk{ n yÞwø{
10. WÃkhLkk Ëk¾÷k  9  {kt ykÃku÷ ðøko 20  30 Lke Mkt[Þe MktÏÞkykuLkku {æÞf ........ Au.
ykð]r¥k .......... Au. 35. òu «íÞu f yð÷ku f Lk 3, 7, 9, 18, 21, 32 Lku 3 ðzu
(y) 25 (çk) 35 økwýðk{kt ykðu, íkku Lkðku {æÞf ....... Au.
(f) 15 (z) 40 36. òu «íÞu f yð÷ku f Lk 8, 17, 25, 28, 32 {kt (-7)
W{uhðk{kt ykðu íkku Lkðku {æÞf ...... Au.
11. Ëk¾÷k  9  {kt ykÃku÷ ykð]r¥k rðíkhýLkku {æÞMÚk ðøko .......... Au.
37. òu «íÞu f yð÷ku f Lk 18, 33, 36, 39, 44 Lku 2 ðzu
(y) 40-50 (çk) 30-40 ¼køkðk{kt ykðu íkku Lkðku {æÞf ..... Au.
(f) 20-30 (z) 10-20 38. òu yð÷kufLk 5, 37, 29, 18 {kt yð÷kufLk 5 Lku çkË÷u
12. þk¤k{kt fw÷ ðøkkuoLke MktÏÞk yu ......... {krníke Au.
(-5) ÷uðk{kt ykðu íkku Lkðku Lkðku {æÞf ...... Au.
111
39. òu «íÞu f yð÷ku f Lk 8, 13, 9, 15, 12 Lku (-5) ðzu 66. Lke[uLkk yktfzkyku{kt ? ¾k÷e søÞk{kt þwt ykðu ?
økwýðk{kt ykðu íkku Lkðku {æÞf ..... Au. (1) 729 (2) 343
40. -2, -9, 31, 28, 41, 13 {kt (-9) Lku çkË÷u 9 ÷uðk{kt ykðu (3) 125 (4)
íkku Lkðku x  ..... (y) 16 (çk) 118
41. 33, 17, 23, 28, 42, 37 «íÞu f yð÷ku f Lk{kt 4 (f) 27 (z) 468
W{uhðk{kt ykðu íkku Lkðku {æÞf .... Au. 67. Mk{ktíkh ©uýe 2, 7, 12, 17 Lkwt 12 {wt ÃkË õÞwt Au.
Mk{kLíkh©uýe yÚkðk ytføkrýík ©uýe : «&™ku YÃku (y) 50 (çk) 55
42. 5, 10, 15, 20, ...... 200 Lkk ÃkËkuLke MktÏÞk þkuÄku. (f) 57 (z) 67
43. 200, 196, 192, ..... - 200 Lkwt fux÷k{wt ÃkË 0 (þqLÞ) 68. yk ©uýe{kt nðu ÃkAeLke MktÏÞk fR ykðþu ? 3, 5, 7, 11,
nþu ? 13, 17, .......
44. 11, 17, 23, 29, ..... 605 {kxu AuÕ÷uÚke 7 {wt ÃkË þkuÄku. (y) 21 (çk) 23
(f) 22 (z) 19
45. 7 Lkk fux÷k økwýkuLkku ºký ytfkuLke MktÏÞk nkuÞ ?
69. suLkwt N {wt ÃkË (7n - 3) nkuÞ íkuðe Mk{ktíkh ©uýe{kt «Úk{ 40
46. 10, 15, 20, 25, 30, ..... 1000 Lkwt AuÕ÷uÚke ÃktËh{wt ÃkË
ÃkËkuLkku Mkhðk¤ku ............ ÚkkÞ.
þkuÄku.
(y) 5620 (çk) 6250
47. 5  11  17  ........ Lkkt ©uýeLkkt «Úk{ 20 ÃkËkuLkku Mkhðk¤ku (f) 5260 (z) 6520
fux÷ku ÚkkÞ.
70. yuf Mk{ktíkh ©uýeLkwt n{wt ÃkË Tn  5n  2 Au, íkku íkuLkwt 12 {wt
48. 7  11  15  19  23........ Lkkt fux÷kt ÃkËkuLkku Mkhðk¤ku
ÃkË õÞwt nþu ?
900 ÚkkÞ. (y) 62 (çk) 72
49. 6 Lkk «Úk{ 30 ½Lk ÃkqýkOf økrýíkkuLkku Mkhðk¤u {u¤ðku. (f) 58 (z) 60
50. 2, 7, 12, 17 Lkkt fux÷kt ÃkËLkku Mkhðk¤ku 990 ÚkkÞ ?
71. 9 + 19 + 29 + ........ + 99 Lkku Mkhðk¤ku fux÷ku ÚkkÞ.
51. yuf Mk{ktíkh ©uýeLkwt «Úk{ ÃkË 5 yLku AuÕ÷wt ÃkË 45 Au. çkÄk (y) 199 (çk) 500
ÃkËkuLkku Mkhðk¤ku 500 Au. íkku íku ©uýeLkkt ÃkËkuLke MktÏÞk fux÷e. (f) 200 (z) 540
52. 3 ðzu rLk:þu»k rð¼kßÞ nkuÞ íkuðe 3 ytfkuLke çkÄe «kf]ríkf 72. Mk{ktíkh ©uýeLkwt n {wt ÃkË þkuÄðkLkwt Mkqºk õÞwt Au ?
MktÏÞkykuLkku Mkhðk¤ku þkuÄku.
(y) Tn  1  (n  1)d (çk) Tn  a  (n  1)d
53. 5 Úke 205 MkwÄeLke ík{k{ yÞwø{ MktÏÞkykuLkku Mkhðk¤ku fhku.
(f) Tn  a  (n  1)d (z) Tn  a  (n  1)d
54. òu 3  5  7  9  ........ n ÃkËLkku Mkhðk¤ku 288 nkuÞ íkku
n = ........ ? 73. Mk{ktíkh ©uýeLkk Mkhðk¤k ytøkuLkwt Mkqºk Sn  n 2 (a  1) Lkk
55. Mk{kLíkh ©uýe 100, 97, 94, 91, ....... Lkwt õÞw ÃkË íkuLkwt «Úk{
þkuÄf økrýíkþk†e ........ níkk.
©uýe ÃkË nkuÞ ? (y) økkWMk (çk) LÞqxLk
56. 5, 11, 17, ..... Lkwt 101{wt ÃkË ........ ÚkkÞ. (f) ÃkkÞÚkkøkkuhMk (z) ©eÄh yk[kÞo
57. 5, 10, 15, 20, ....., 200 ©uýeLkk ÃkËkuLke MktÏÞk ...... Au. 74. Mk{ktíkh ©uýe 5,11,17 Lkwt yufMkku yuf (101) {wt ÃkË õÞwt Úkþu ?
58. 200, 196, 192, ....., - 200 ©uýeLkwt õÞwt ÃkË þwLÞ Au ? (y) 600 (çk) 405
59. 11, 17, 23, 29, ...., 605 ©uýeLkwt AuÕ÷uÚke 7{wt ÃkË ..... (f) 505 (z) 605
nþu. 75. 3,6,9,12...... «Úk{ 50 ÃkËkuLkk Mkhðk¤ku fux÷ku ÚkkÞ ?
60. 8, 11, 14, 17, ..... Lkwt fux÷k{wt ÃkË 272 nkuÞ ? (y) 3625 (çk) 3825
61. 5 + 11 + 17 + ...... + ..... ©uýeLkk «Úk{ 20 ÃkËkuLkku (f) 3725 (z) 3925
Mkhðk¤ku ....... ÚkkÞ. 76. 40,54,82,....?......,180, 250 MktÏÞkyku çkkçkíku .... {kt
62. 3 + 6 + 9 + ...... + 300 = ......... fR MktÏÞk ykðu ?
63. 5 + 10 + 15 + ...... + 100 = ......... (y) 124 (çk) 116
64. (-100) + (-92) + (-84) + ..... + 92 = ......... (f) 138 (z) 142
65. 25 + 21 + 17 + 13 + ....... + (-51) = .......... 77. 3, 6,18, 72,....?..... «&™kÚko fhu÷e MktÏÞk þkuÄku.
112
(y) 360 (çk) 288 87. 6 : 72 : 8 : ?
(f) 114 (z) 216 (y) 94 (çk) 96
78. 6, 13, 28, 59, ......... (f) 74 (z) 92
(y) 122 (çk) 120 88. 6 : 36 : : 9 : ?
(f) 125 (z) 119 (y) 81 (çk) 98
79. Lke[u ykÃku ÷ ©u ý e Ãkq ý o çkLkkðku . 1, 5, 10, 16, 23, (f) 42 (z) 56
31, ..... 89. 384 : ? : : 216 : 63
(y) 38 (çk) 39 (y) 128 (çk) 124
(f) 40 (z) 41 (f) 113 (z) 192
80. Lke[u Ëþkoðu÷ MktÏÞkykuLke yktíkrhf Mkh¾k{ýeÚke ¾k÷e søÞk{kt 90. 4, 16, 36, .... ? ...., 100
fR MktÏÞk ykðþu ? 21, 105, 735, 6615, ....... (y) 56 (çk) 64
(y) 19845 (çk) 33075 (f) 48 (z) 52
(f) 3675 (z) 72765 91. 2, 3, 10, 15, 26, ....?...
81. yk ©uýe swyku : C 13, E 16 ........, I 22, K 25 ........ (y) 30 (çk) 52
¾qxíke MktÏÞk yku¤¾ku. (f) 35 (z) 24
(y) G 18 (çk) G 19 92. 12, 23, 34, 45, ...?..., 67, 78, 79
(f) F 18 (z) H 19 (y) 76 (çk) 69
82. yk ©u ý eLku sw y ku : 38, 36, 32, 30, 26, ............ (f) 56 (z) 54
ÃkAeLke MktÏÞk fR ykðþu ? 93. 1, 1, 4, 8, 9, 27, 16, ..... ¾k÷e søÞk{kt fR MktÏÞk ykðþu ?
(y) 24 (çk) 22
(y) 81 (çk) 32
(f) 26 (z) 23
(f) 48 (z) 64
83. rhùk Lke[uLke heíku yuf ©uýe çkLkkðu Au. íku ©uýeLkwt «Úk{ ÃkË - 10
94. Lke[u ykÃku÷e ©uýeLke 24 ÃkËku MkwÄe økýíkhe fhku.
ÃkMktË fhu Au. ©uýeLkwt Ëhuf ÃkË íkuLkk Ãkwhkuøkk{e ÃkË fhíkkt 4 sux÷wt
(8 x  5 y )  (11x  3 y )  (14 x  y )  ........
ykuAwt nkuÞ Au, íkku íkuLke ©uýeLkkt «Úk{ Ãkkt[ ÃkË õÞkt nþu ?
(y) -10, -6, -2, 0, 4 (y) 1025 x  425 y (çk) 1022 x  420 y
(çk) -10, -6, -2, 2, 6 (f) 1025 x  425 y (z) 1020 x  432 y
(f) -10, -14,-18, -20, -24 95. «&™kÚko L ke søÞkyu þw t ykðþu ? 0, 1, 9, 36, 100,
(z) -10, -14, -18, -22, -26 225, ?

(y) 342 (çk) 441
84. Lke[uLke ©uýe{kt ? Lke søÞkyu fR MktÏÞk ykðu ? 1, 2,
(f) 430 (z) 699
6, 24, 120, ?
96. yk ©uýeLku swyku : 80, 10, 70, 15, 60, .... nðu ÃkAe õÞku
(y) 740 (çk) 724
Lktçkh ykðþu.
(f) 728 (z) 720
(y) 20 (çk) 30
85. 9366395937891639639
(f) 25 (z) 50
WÃkhLke ©uýe{kt suLke íkhík ykøk¤ 6 yLku íkhík s ÃkkA¤ 9
97. yk ©uýeLku swyku : 7, 10, 8, 11, 9, 12 nðu ÃkAe õÞku
Lk ykðíkk nkuÞ íkuðk ‘ 3 ’Lke MktÏÞk fux÷e ?
Lktçkh ykðþu ?
(y) yuf (çk) çku
(y) 7 (çk) 12
(f) ºký (z) [kh
Lke[uLkk{ktÚke fR MktÏÞk ©uýe{kt çktÄçkuMkíke Úkíke LkÚke ? (f) 10 (z) 13
86.
0, 1, 3, 6, 10, 15, 21, 28, 37, 45 98. yk ©uýeLku swyku : 53, 53, 40, 40, 27, 27 nðu ÃkAe õÞku
(y) 0 (çk) 21 Lktçkh ykðþu ?
(y) 12 (çk)
(f) 37 (z) 45
113
(f) 14 (z) 53 110. 169, 625, 196, 141, 144, ?
99. yk ©uýeLku swyku : 36, 34, 30, 28, 24 nðu ÃkAe õÞku Lktçkh (y) 141 (çk) 169
ykðþu ? (f) 144 (z) 625
(y) 20 (çk) 23 111. ©uýe Ãkqýo fhku : 3, 4, 7, 12, 19, (?)
(f) 22 (z) 26 (y) 20 (çk) 30
100. yk ©uýeLku swyku : 1000, 200, 40 nðu ÃkAe õÞku Lktçkh (f) 26 (z) 28
ykðþu ? ©]t¾÷k 1, 3, 8, 19, ?, 89 {kt «~LkkoÚko r[nTLkLkk MÚkkLku þwt
112.
(y) 8 (çk) 15
ykðþu ?
(f) 10 (z) 20 (y) 35 (çk) 40
101. «&™kÚkoLke søÞkyu þwt ykðþu ? 5, 6, 10, 19, ? (f) 42 (z) 48
(y) 25 (çk) 38 113. ¾qxíke MktÏÞk þkuÄku. 95, 87, 80, 74, 69, .........
(f) 35 (z) 45 (y) 49 (çk) 59
102. ©u ýe{kt fR Mkt ÏÞk ¾ku x e Au ? 2, 9, 28, 65, 126, (f) 48 (z) 65
216, 344 114. 0, 1, +1, +2, +3, +5, 8, 13, 21, 34, ......, ....., ....., ..... y k
(y) 9 (çk) 216 ©uýeLkk nðu ÃkAeLkk [kh MkÇÞku õÞk nþu ?
(f) 126 (z) 344 (y) 55, 89, 11, 4 yLku 233
103. Lke[uLke ©uýe{kt ‘?’ Lkk MÚkkLku þwt ykðþu ? 1, 2, 6, 24, (çk) 45, 79, 134 yLku 223
12, ? (f) 65, 99, 154 yLku 243
(y) 960 (f) 720 (z) 54, 89, 144 yLku 232
(f) 600 (z) 480 ¢r{f MktÏÞkyku 2, ........, 24, 120, 720, ........, yLku
115.
104. Lke[uLke ©uýe{kt ‘?’Lkk MÚkkLku þwt ykðþu ? 35, 34.5,
40320
35.5, 34, 36, ? (y) 4 yLku 5040 (çk) 12 yLku 21,600
(y) 36.5 (çk) 33 (f) 8 yLku 5760 (z) 6 yLku 5040
(f) 33.5 (z) yufÃký Lknª. 3, 5, 9, 17, .......... þwt ykðu ?
116.
105. 4, 6, 9, 13, ......... (y) 31 (çk) 32
(y) 15 (çk) 12 (f) 33 (z) 34
(f) 18 (z) 17 59, 51, 43, ?, 27
117.
106. 8, 20, 36, 56, ........ (y) 32 (çk) 33
(y) 80 (çk) 100 (f) 34 (z) 35
(f) 64 (z) 84 ©uýe{kt ¾qxíkku ytf ÷¾ku. 624, 124, 24, 4, ..............
118.
107. 1, 1, 8, 4, 27, 9, ........ (y) 2 (çk) 42
(y) 8 (çk) 9 (f) 0 (z) 1
(f) 64 (z) 16 ©uýe{kt ¾qxíkku ytf ÷¾ku. 1,
119. 2, 3, 2, ...........
108. 2, 16, 3, 81, 4, 9, .........
(y) 6 (çk) 3
(y) 64 (çk) 32
(f) 256 (z) 272 (f) 4 (z) 5
109. 85 : 42 : : 139 : ? 120. 2, 4, 3, 5, ........, 6, 5, 7, 6

(y) 67 (çk) 69 (y) 5 (çk) 6
(f) 70 (z) 82 (f) 7 (z) 4
114
121. 0, 3, 8, 15, 24, 35, ........... : sðkçkku :
(y) 49 (çk) 47
(1) (y) 25 (2) (y) 21.25 (3) (z) 23 (4) (çk) 20 (5) (f)
(f) 48 (z) 46
121, 225, 361, ............ 25 (6) (çk) 25 (7) (z) 20.67 (8) (y) 6 (9) (f) 30  40
122.
(y) 441 (çk) 484 (10) (çk) 35 (11) (f) 20-30 (12) «kÚkr{f (13) økkiý (14)
(f) 529 (z) 729 økkiý (15) økkiý (16) 38 (17) 45 (18) 50 (19) 20 (20) 4
123. 09 : 25 : : 49 : ? (21) 27.5 (22) 50 (23) 15 (24) 10 (25) 17 (26)
(y) 63 (çk) 36
17 (27) 19 (28) 81 (29) 8 (30) 5000 (31) 2 yLku 3
(f) 64 (z) 81
(32) 7, 13, 15 (33) çknw çknw÷fe (34) n (35) 45 (36) 15
124. 18, 10, 6, 4, ?
(y) 8 (çk) 6 (37) 17 (38) 19.75 (39) -57 (40) 20 (41) 34 (42)
(f) 3 (z) 5 40 (43) 51 {wt (44) 563 (45) 128 (46) 930 (47) 1240
125. 27, 64, 125, 216, 343, ? (48) 20 (49) 2790 (50) 20 (51) 20 (52) 165150
(y) 416 (çk) 512 (53) 10605 (54) 17 (55) 35 {wt (56) 605 (57) 40 (58)
(f) 686 (z) 559
51{wt ÃkË (59) 569 (60) 89{wt ÃkË (61) 1240 (62) 15150 (63)
126. 17, 13, 11, 7, 5, 1, ?
1020 (64) 100 (65) 260 (66) (f) 27 (67) (f) 57
(y) 1 (çk) 2
(f) 0 (z) -1 (68) (z) 19 (69) (y) 5620 (70) (f) 58 (71) (z) 540
127. 1, 4, ?, 64, 256 (72) (f) Tn  a  ( n  1)d (73) (y) økkWMk (74) (z) 605
(y) 32 (çk) 16 (75) (çk) 3825 (76) (y) 124 (77) (y) 360 (78) (y) 122
(f) 8 (z) 128
(79) (f) 40 (80) (z) 72765 (81) (çk) G 19 (82) (y) 24
128. 25, 16, 50, 48, 100, 144, 200, ?
(83) (z) -10, -14, -18, -22, -26 (84) (z) 720 (85) (çk) çku
(y) 437 (çk) 234
(f) 342 (z) 432 (86) (f) 37 (87) (çk) 96 (88) (y) 81 (89) ..... (90) (çk)
129. x : 7  26 : 6 íkku x Lke ®f{ík fux÷e ÚkkÞ ? 64 (91) (f) 35 (92) (f) 56 (93) (z) 64 (94) ...... (95)
(y) 13 (çk) 2 (çk) 441 (96) (y) 20 (97) (f) 10 (98) (f) 14 (99) (f)
(f) 5 (z) 30.33
22 (100) (y) 8 (101) (f) 35 (102) (f) 126 (103) (f)
130. 1, 3, 5, 6, 8.5 ...... ?
720 (104) (f) 33.5 (105) (f) 18 (106) (y) 80 (107) (f)
(y) 10 (çk) 11
(f) 12 (z) 12.5 64 (108) (f) 256 (109) (çk) 69 (110) ...... (111) (f) 26
131. 6,13, 28,59,.......? (112) (f) 42 (113) (z) 65 (114) ...... (115) (z) 6 yLku
(y) 119 (çk) 122 5040 (116) (f) 33 (117) (z) 35 (118) ..... (119) (z)
(f) 120 (z) 125
5 (120) (z) 4 (121) (f) 48 (122) ...... (123) (z) 81
132. Lke[uLke MktÏÞk{kt yuf yktzku çktÄ çkuMkíkku LkÚke íku þkuÄku.
(124) (f) 3 (125) (çk) 512 (126) (z) -1 (127) (çk) 16
1, 2,5, 21,88, 545
(y) 21 (çk) 88 (128) (z) 432 (129) (z) 30.33 (130) ...... (131) (çk)
(f) 545 (z) 5 122 (132) ...... (133) 605
133. Mk{kLíkh ©uýe 5, 11, 17 ..... Lkwt 101{wt ÃkË þkuÄku.
115
12. [¢ð]ÂæÄ ÔÞks
[¢ð]ÂæÄ ÔÞks : (i) Yk. 7000 Lkwt 20% ÷u¾u Ëh 6 {kMku ÔÞksLke økýíkhe fhíkk
ßÞkhu yuf rLkrùík Mk{Þ ÃkAe ykÃku÷ ÔÞks s{k fhLkkhLku ykÃÞk rMkðkÞ
1½ ð»koLkwt [¢ð]ÂæÄÔÞks {wÆ÷ fux÷wt ÚkkÞ ?
{q¤ÄLk{kt òuze Ëuðk{kt ykðu Au y™u VheÚke íkuLke WÃkh ÔÞks økýðk{kt
3
ykðu Au. yk {¤u÷ ÔÞksLku [¢ð]ÂæÄÔÞks fnu Au.  20 
2 
2
A  7000 1  
 200 
heík Lkt. 1 :
ðkŠ»kf ÔÞks økýíkkt [¢ð]ÂæÄ ÔÞks yLku ÔÞks{wÆ÷.  11 11 11 
 7000    
N ð»ko  10 10 10 
 R   ÔÞksLkkuËh 
A  P 1    {wÆ ÷ 1    7 1331
 100   100 
A  9317 Yk.
[¢ð]ÂæÄÔÞks ( I )  A  P
= ÔÞks{wÆ÷ - {wÆ÷ òu [¢ð]ÂæÄ ÔÞksLke økýíkhe rºk{krMkf fhðkLke nkuÞ íÞkhu
(i) Yk. 5000 Lkwt 12% ÷u¾u 2 ð»koLkwt [¢ð]ÂæÄÔÞks þkuÄku.  R 
4N
Mkwºk : A  P  1  
R 
N
12 
2  400 
 
A  P 1    5000  1   heík Lkt. 3 :
 100   100 
[¢ð]ÂæÄ ÔÞks fu ÔÞks {wÆ÷ ykÃku÷ nkuÞ íku ÃkhÚke P, R, N þkuÄðwt.
 112 
2
(i) fux÷k Mk{Þ{kt 10% ÔÞksLkk Ëhu Yk. 1000 [¢ð]ÂæÄ ÔÞksu
 5000  
 100  1331 Yk. ÚkkÞ ?
N
112 112  R 
 5000   A  P 1  
100 100  100 
A  6272 N
 10 
I  A  P  6272  5000 1331  1000  1  
 100 
I  1272 Yk. N
1331  11 
[¢ð]ÂæÄÔÞks 1272 Yk.  
1000  10 
(ii) Yk. 7500 Lkwt 10% ÷u¾u 3 ð»koLkwt [¢ð]ÂæÄÔÞks {wÆ÷ þkuÄku.
3 N
N 3  11   11 
 R   10      
A  P 1    7500  1    10   10 
 100   100 
N  3 ð»ko
 11 11 11 
 7500     (i) fE hf{ 2 ð»ko {kxu 5% ÷u¾u [¢ð]ÂæÄÔÞksu {qfíkk ÔÞks{wÆ÷
 10 10 10 
11025 ÚkkÞ.
75  1331
 N
10  R 
A  P 1  
 100 
A  9982.5 Yk.
2
heík Lkt. 2 :  5 
11025  P  1  
Ëh 6 {kMku ÔÞksLke økýíkhe fheLku [¢ð]ÂæÄÔÞks íkÚkk ÔÞks {wÆ÷  100 
þkuÄðwt. 11025  100 100
P
2N 2n 105  105
 R   R / 2
Mkqºk : A  P  1   yÚkðk A  P 1  
 200   100  A  10000 Yk.
77
(iii) fux÷k xfk ðkŠ»kf [¢ð]ÂæÄ ÔÞksLkk Ëhu 2 ð»ko{kt Yk. 625 {wfíkk • ßÞkhu MkkËkÔÞks y™u [¢ð]ÂæÄÔÞksLkku íkVkðík 2 ð»koLkku nkuÞ íÞkhu
{wËTíkLkk ytíku Yk. 676 ÚkkÞ ? ÔÞksLkku Ëh íkÚkk {wËT÷ þkuÄðku...
2
R 
N 2  íkVkðík  100 

A  P 1  Mkwºk : R  100, P  íkVkðík  
 100 
 MkkËw ÔÞks  R 
2
heík Lkt. 5 :
 R  ÔÞksLkku Ëh y÷øk y÷øk nkuÞ íÞkhu ðÃkhkíkwt Mkwºk :
676  625 1  
 100  N1 N2 N3
 R   R2   R3 
2 A  P 1  1  1   1  
676  100  R   100   100   100 
  
625  100  (i) Yk. 2000 WÃkh 3 ð»ko {kxu [¢ð] Â æÄ ÔÞks «Úk{ ð»ku o
2 2 10% çkeò ð»kuo 20% , ºkeò ð»kuo 30% ÔÞksLkk Ëhu fw÷ fux÷w
 26   100  R 
     ÔÞks ÚkkÞ ?
 25   100 
 10   20   30 
26 100  R 26  100 A  2000  1   1   1  
    100  R  100   100   100 
25 100 25
 104  100  R  11   12   13 
 2000      
R  104  100  10   10   10 
R  4%  2 1112 13
heík Lkt. 4 : A  3432 Yk.
• MkkËkÔÞks yLku [¢ð]ÂæÄ ÔÞksLkku íkVkðík :
I  A  P  3432  2000  1432 Yk.
PR 2
Mkqºk : 2 ð»ko {kxu  «uõxeMk {kxuLkk Ëk¾÷kyku :
1002
1. Yk. 7500 Lkwt 4% ÷u¾u 2 ð»koLkwt [¢ð]ÂæÄ ÔÞks {wËT÷ þkuÄku.
PR 2 (300  R ) N
3 ð»ko {kxu   R 
(100) 3 A  P 1  
 100 
(i) Yk. 400 WÃkh 5% ÔÞksLkk Ëhu [¢ð]ÂæÄ ÔÞks y™u MkkËk 2
 4 
ÔÞksLkku 2 ð»koLke {wÆíkLkku íkVkðík fux÷ku ÚkkÞ?  7500  1  
 100 
PR 2 400  (5)2
íkVkðík   104 104
(100)2 (100)2  7500  
100 100
400  5  5
 A  8112 Yk.
100  100
2. Yk. 8000 Lkwt 2 ð»ko Lkwt 3% ÷u¾u [. ÔÞks þkuÄku.
íkVkðík  1 Yk.
2
(ii) Yk. 1000 Lkwt 10% ÷u¾u 3 ð»koLkk MkkËk ÔÞks y™u [¢ð]ÂæÄ  3 
A  8000 1  
ÔÞksLkku íkVkðík þkuÄku.  100 
PR 2 (300  R) 103 103

íkVkðík   8000  
(100)3 100 100
1000  (10)2 [300  10] A  8487.2 Yk.


(100)3 A  A  P  8487.2  8000
íkVkðík  31 Yk. I  487.2 Yk.
78
3. Yk. 2500 Lkwt 10% ÷u¾u 3 ð»koLkwt [. ÔÞks fux÷wt ÚkkÞ? A  10824.32 Yk.
 10 
3 I  A P
A  2500  1    10824.32  10, 000
 100 
11 11 11 I  824.32 Yk.
 2500   
10 10 10 7. Yk. 15000 Lku 10% ÔÞksLkk Ëhu {qfíkk 1 ð»ko ÃkAe fux÷e hf{
A  3327.5 Yk. Ãkhík {¤u. (ÔÞksLke økýíkhe Ëh 6 {kMku fhðe)
2N
I  A  P  3327.5  2500  R 
A  P 1  
A  827.5 Yk.  200 
2(1)
4. Yk. 4000 Lkwt 15% ÷u¾u 1 ð»ko 4 {kMk Lkwt [. ÔÞks{wÆ÷ fux÷wt  10 
 15000 1  
ÚkkÞ?  200 
N  1 ð»ko 4 {kMk
21 21
N  15000  
 R   R  20 20
A  P 1   1  
 100   3  100 
A  1 6 5 3 7 .5
1
 15   15  16537.50 Yk. Ãkhík {¤u.
 4000 1   1  
 100   3  100  8. Yk. 5000 Lkk 4% ÷u¾u 1½ ð»koLkk [.ÔÞks{kt ÔÞksLke økýíkhe
115 21 yÄoðkŠ»kf íkÚkk ðkŠ»kf{kt þwt íkVkðík Au ?
 4000   yÄoðkŠ»kf økýíkhe :
100 20
 3
2 
A  4830 Yk.  4   2
A  5000  1  
5. Yk. 10,000 Lkwt 12% ÷u¾u 1 ð»ko 6 {kMk Lkwt [¢ð]ÂæÄ ÔÞks  200 
fux÷wt ÚkkÞ? 3 3
 204   102 
 5000    5000  
12  12   200   100 

A  10000  1  1  
 100  2  100  A  5306.04 Yk.
112 106 I  A P
 10000  
100 100  5306.04  5000
 11872
I  306.04 Yk.
 I  11872  10000
 1872 Y. ðkŠ»kf økýíkhe :
 104   204 
A  5000   
6. Ëh 6 {kMku ÔÞks W{uhíkk Yk. 10000 Lkwt 4% ÷u¾u 2 ð»koLkwt  100   200 
[.ÔÞks fux÷w ÚkkÞ ?
A  5304
2( N )
 R  I  A P
A  P 1  
 200   5304  5000
2(2) I  304 Yk.
 4 
 10, 000 1  
 200  ðkŠ»kf y™u yÄoðkŠ»kf ÔÞks{kt 2.04 Yk. íkVkðík Au.
4
9. òu ÔÞksLke økýíkhe Ëh ºký {kMku fhðk{kt ykðu íkku 16000 Yk. Lkwt
 51  20% ÷u¾u Lkð {kMkLkwt [. ÔÞks {wËT÷ fux÷wt ?
 10, 000  
 50 
79
R 
4N 96  100  100

A  P 1  R2 
 15000
 400 
R 2  64 R  8%
 3
4 

 16000 1 
20   4 13. 8% ÷u¾u Yk. 8000 Lkk MkkËk ÔÞks yLku [¢ð]ÂæÄ ÔÞksLkku íkVkðík

 400  þkuÄku. (Mk{Þøkk¤ku = 2 ð»ko)
3 PR 2 8000  8  8
 420  íkVkðík  2 
 16000    (100) 100  100
 400 
 51.2 Yk.
A  18522 Yk.
14. y{wf hf{ 6 ð»koLkk ytíku [.ÔÞksu Yk. 2500 ÚkkÞ Au yLku 4
10. fkuE hf{Lkwt 5% ÷u¾u 2 ð»koLkwt MkkËw ÔÞks 50 Yk. ÚkkÞ Au íkku
ð»koLkk ytíku Yk. 1600 ÚkkÞ Au íkku ÔÞksLkku Ëh þkuÄku.
[. ÔÞks þkuÄku.
6
PRN  R 
MkkËw ÔÞks ( I )  6 ð»ko {kxu, 2500  P  1   .....(i)
100  100 
yuf ð»koLkwt ÔÞks Y. 25 4
 R 
Y. 25 Lkwt 1 ð»koLkwt MkkËw ÔÞks 4 ð»ko {kxu, 1600  P  1  100  .....(ii )
 
25  5  1 Mk{e (1) y™u (2) ÃkhÚke
I 
100
6
5  R 
 P 1  
4  100   2500
4
 1.25  R  1600
P 1  
ÔÞks{wÆ÷ = 25 + 1.25 = 26.25  100 
çku ð»koLkwt [¢ð]ÂæÄ ÔÞks  25  26.25 R  25

2

 1   
 51.25  100  16
11. yÄoðkŠ»kf ÔÞks økýíkk Yk. 1200 Lkk 10% ÷u¾u 1 ð»koLkk MkkËk
R 5
ÔÞks yLku [.ÔÞksLkku íkVkðík þkuÄku. ðøko{q¤ ÷uíkkt, 1 
100 4
PR 2
íkVkðík  R 5
1002   1
100 4
2
 10  1
1200    R   100
 2 4
1002
 R  25%
1200  25 15. fE hf{Lkwt 2 ð»koLkwt 4% ÷u¾u MkkËk ÔÞks yLku [.ÔÞksLkku íkVkðík

100  100 1 Yk. ÚkkÞ ?
 3 Yk. PR 2
12. Yk. 15000 Lkwt 2 ð»koLkwt MkkËw ÔÞks yLku [. ÔÞksLkku íkVkðík Yk. íkVkðík 
(100)2
96 Au íkku ÔÞksËh þkuÄku.
P (4  4)
1
PR 2 100  100
íkVkðík 
(100)2
P  625 Yk.
80
16. fkuE hf{ 10% ÔÞksu 3 ð»ko {kxu MkkËk ÔÞks yLku [¢ð]ÂæÄ 20. yuf hf{ [. ÔÞksu 5 ð»ko{kt çk{ýe ÚkkÞ Au íkku 8 økýe fux÷k
ÔÞks hkufíkk çktLku ÔÞksLkku íkVkðík Yk. 155 {¤u Au íkku ÔÞksu {wfu÷ ð»ko{kt ÚkkÞ ?
hf{ þkuÄku. 5
 R 
A  P 1    2P
PR 2 (300  R)  100 
íkVkðík 
(100)3
5
 R 
P  (10  10) (310)  1    2 ....(i)
155   100 
100  100  100
Äkhku fu n ð»ko{kt 8 økýe ÚkkÞ Au.
155  1000
P n
31  R 
 P 1    8P
 100 
 P  5000 Yk.
n
17. [¢ð]ÂæÄ ÔÞks y™u MkkËk ÔÞksLkku ðkŠ»kf 8% ÷u¾u 2 ð»koLkku y{wf  R  3
 1    2 ....(ii)
hf{Lkku íkVkðík Yk. 128 Au. íkku yk hf{ fE nþu ?  100 
PR 2 Mk{e. (i) {ktÚke 2 Lke ®f{ík 8 {kt {qfíkk

íkVkðík 
(100)2 N 5 3
 R   R  
 1     1   
P (8  8)  100   100  
128 
100  100
N 15
128  100  100  R   R 
P 1    1  
88  100   100 
P  20000 Yk.  n  15 ð»ko

18. yuf hf{Lkwt 2 ð»koLkwt MkkËw ÔÞks Yk. 660 íkus hf{Lkwt [. ÔÞks 15 ð»ko{kt 8 økýe ÚkkÞ.
696.30 Yk. Au íkku ÔÞksLkku Ëh þku Ä ku . 21. yuf hf{ [. ÔÞksu 4 ð»ko{kt ºký økýe ÚkkÞ íkku íku fux÷k ð»ko{kt
íkVkðík = 696.30 - 660 27 økýe Úkþu ?
= 36.30 Yk. 4
 R 
2  íkVkðík A  P  1    3P
R 100  100 
MkkËw ÔÞks
4
 R 
2  363 1    3 ......(i)
  100  100 
10  660
n
R  11%  R 
P 1    27 P
19. yuf hf{Lkwt 3 ð»ko Lkwt [. ÔÞks{wÆ÷ Yk. 800 íkÚkk 4 ð»koLkwt [.  100 
ÔÞks{wÆ÷ Yk. 840 Au íkku ÔÞksËh þkuÄku. n
 R 
1 ð»koLkwt ÔÞks 40 Yk. ÚkkÞ.
3
 1    3 ......(ii)
 100 
PRN 800  R  1
I  40  Mk{e. (i) {ktÚke 3 Lke ®f{ík (ii) {kt {qfíkk,
100 100
N 4 3
100  40  R   R  
R 1    1 
800    
 100   100  
R  5%
81
N 12 9. yuf hf{Lkwt 10 xfk ÷u¾u «Úk{ ð»koLkwt ÔÞks 450 Au. íku s
 R   R 
1    1   hf{Lkwt çkeò ð»koLkwt [¢ð]rØ ÔÞks ............ YrÃkÞk ÚkkÞ.
 100   100 
(y) 445 (çk) 495
 n  12 ð»ko (f) 95 (z) 45
10. Y. 1200 Lkk 5 xfk Ëhu 2 ð»koLkwt [¢ð]rØ ÔÞks þkuÄku.
12 ð»ko{kt 27 økýe hf{ ÚkkÞ.
(y) Y. 130 (çk) Y. 123
22. Yk. 1250 Lke {wËT÷ 2 ð»ko{kt [. ÔÞksu Yk. 1800 ÚkkÞ Au íkku
ÔÞksLkku Ëh þkuÄku. (f) Y. 223 (z) Y. 143
N 11. [¢ð]rØ ÔÞks {wÆ÷ økýðkLkwt Mkqºk õÞwt Au ?
 R 
A  P 1   N
 100   P  PRN
(y) ( A)  R 1   (çk) A 
2
 100  100
 R 
1800  1250 1   N R
 100   R   N 
(f) A  P  1   (z) A  P  1  
2
 100   100 
1800  100  R 
   12. 50,000 YrÃkÞk 2 ð»ko {kxu 12 xfkLkk Ëhu MkkËk ÔÞksu {wfðk
1250  100 
fhíkk [¢ð]rØ ÔÞksu {wfíkk fux÷wt ÔÞks ðÄkhu {¤u ?
2 2
 6   100  R  (y) 2400 YrÃkÞk (çk) 600 YrÃkÞk
    
 5   100  (f) 720 YrÃkÞk (z) 1200 YrÃkÞk
13. yuf hf{Lkwt Ãknu÷k ð»koLkwt ÔÞks 150 yLku çku ð»koLkwt [¢ð]rØ
6
çktLku çkksw ðøko{q¤ ÷uíkkt,  100  100  R ÔÞks Y. 309 ÚkkÞ Au íkku ÔÞksLkku Ëh þkuÄku.
5
120  100  R (y) 7 % (çk) 6 %
(f) 12 % (z) 8 %
 R  20%
14. Mknfkhe {tz¤e{ktÚke yuf ¾uzqík Y. 11, 236 , 12 xfkLkkt Ëhu
1 ð»ko {kxu [¢ð]rØ ÔÞksu ÷u Au íkku {wÆíkLkkt ytíku íkuýu fux÷k
1. fkuE hf{ [¢ð]ÂæÄ ÔÞks Ãkh 15 ð»ko{kt çku økýe ÚkE òÞ Au
YrÃkÞk [qfððk Ãkzþu ? (ÔÞks Ëh 6 {kMku W{uhkÞ Au.)
íkku yk ËhÚke yk hf{ 8 økýe fux÷k ð»ko{kt ÚkkÞ ?
(y) 11, 236 (çk) 11,336
2. 5% ðkŠ»kf ËhÚke 6000 YrÃkÞk Ãkh ºký ð»koLkkt ytík{kt
[¢ð]ÂæÄ ÔÞks fux÷wt Úkþu ? (f) 11, 623 (z) 11, 200
3. íku Ëhu suLkk Ãkh 64 YrÃkÞk Lke hf{ [¢ð]ÂæÄ ÔÞks Ãkh 3
ð»kkuo{kt 125 YrÃkÞk ÚkE òÞ.
4. 1000 YrÃkÞkLkwt [¢ð]ÂæÄ ÔÞks 10% Lkk ËhÚke fux ÷k
Mk{Þ{kt 210 YrÃkÞk Úkþu.
5. 2000 YrÃkÞk Ãkh 3 ð»ko Lku {kxu 10% ðkŠ»kfLkk ËhÚke
[¢ð]ÂæÄ ÔÞks çkíkkðku ßÞkhu ÔÞks ðkŠ»kf yÃkkÞ.
6. fkuE hf{ Ãkh 4% ðkŠ»kf ËhÚke 2 ð»koLkwt [¢ð]ÂæÄ ÔÞks íkÚkk sðkçkku :
MkkÄkhý ÔÞksLkwt ytíkh 10 YrÃkÞk nþu. (1) 45 ð»ko (2) 945.096 (3) 25% (4) 2 ð»ko (5) 662
7. fkuE hf{ [¢ð]ÂæÄ ÔÞksLkkt ËhÚke 4 ð»ko{kt çk{ýe ÚkE òÞ Y. (6) 6250 Y. (7) 12 ð»ko (8) 84 (9) 495 (10) 123 ð»ko
N
Au. íkku fux÷k ð»kkuo{kt 8 økýe ÚkE òÞ ?  R 
(11) A = P  1+  (12) 720 Y. (13) 6 %
8. [¢ð]rØ ÔÞksu yuf hf{Lkwt 5 xfk ÷u¾u Ãknu÷k ð»koLkwt [¢ð]rØ  100 
ÔÞks Y. 80 ÚkkÞ Au. íkku çkeò ð»koLkwt ÔÞks fux÷k YrÃkÞk ÚkkÞ ? (14) 12,624.77 Y.
(y) 88 (çk) 84
(f) 85 (z) 04
82
21. ¼qr{íkeLkwt {k¤¾wt, hu¾k, ¾qýk, rºkfkuý, [íkw»fkuý yLku ðíko¤
01. ®çkËw, hu¾k, Mk{ík÷ yLku yðfkþ yu [kh yÔÞkÏÞkrÞík ÃkËku Au. WËk.: AB yu Sðk Au.
02. ®çkËw Ëþkoððk • rLkþkLke ðÃkhkÞ Au. íkuLku yuçkeMkezeLkk fkuEÃký • fuLÿ{ktÚke ÃkMkkh Úkíke SðkLku ÔÞkMk fnu
yûkhÚke Ëþkoðe þfkÞ Au. Au. íku ðíkqo¤Lke MkkiÚke {kuxe Sðk Au.
WËk.: •A, •B, •N, •P
ÔÞkMkLke Mkt¿kk d Au. d  2  r
03. hu¾kyu yLktík MkwÄe rðMíkhu÷k ®çkËwykuLkku øký Au. íkuLkk ÃkhLkk fkuEÃký
• fuLÿ{ktÚke Sðk Ãkh Ëkuhu÷ku ÷tçk SðkLku
çku ®çkËwÚke íkuLkwt Lkk{ fhý ÚkE þfu Au.
Ëw¼køku Au. Q
WËk.: Lku
• yÄo ðíkqo¤{kt ytíkøkoík ¾qýku fkx¾qýku nkuÞ Au.
ðzu ËþkoðkÞ Au. 11. rºkfkuý :
hu¾kLke ÷tçkkE {kÃke þfkíke LkÚke yux÷u fu y{kÃk Au. • ºký hu¾k¾tzkuÚke h[kíke çktÄ ykf]ríkLku rºkfkuý fnu Au.
04. [ku¬Mk ®çkËwÚke þY fhe [ku¬Mk rËþk{kt yLktík MkwÄe rðMíkhu÷k • rºkfkuýLkk ytøkku 6 Au. (ºký çkkswyku íkÚkk ºký ¾qýkyku)
®çkËwykuLkk økýLku rfhý fnu Au. su ®çkËwÚke rfhý þY ÚkkÞ íkuLku WËT¼ð • çkkswykuLkk {kÃkLkk ykÄkhu rºkfkuýLkk ºký «fkh Ãkzu Au.
®çkËw fu WËTøk{®çkËw fnuðk{kt ykðu Au. (i) Mk{çkksw rºkfkuý : ºkýuÞ çkkswLkk {kÃk Mk{kLk nkuÞ Au.
05. rfhýLku Ëþkoððk WËT¼ð®çkËw íkÚkk íku rMkðkÞLkk yuf ®çkËwLkku WÃkÞkuøk (ii) Mk{rîçkksw rºkfkuý : fkuEÃký çku çkkswLkk {kÃk Mkh¾k nkuÞ.
ÚkkÞ Au. (iii) rð»k{çkksw rºkfkuý : ºkýuÞ çkkswykuLkk {kÃk y÷øk y÷ nkuÞ.
 
WËk.: Lku XY , XZ • ¾qýkykuLkk {kÃkLku ykÄkhu rºkfkuýLkk ºký «fkh Ãkzu Au.
 (i) ÷½wfkuý rºkfkuý : ºkýuÞ ¾qýkLkk {kÃk 90° Úke ykuAk nkuÞ.
yLku XW Úke Ëþkoðe þfkÞ Au.
(ii) økwÁfkuý rºkfkuý : fkuEÃký yuf ¾qýkLkwt {kÃk 90°Úke ðÄkhu nkuÞ.
rfhýLku yuf s ytíÞ®çkËw nkuÞ Au íkuLke ÷tçkkE {kÃke þfkíke LkÚke. (iii) fkxfkuý rºkfkuý : fkuEÃký yuf ¾qýkLkwt {kÃk 90° nkuÞ.
06. hu¾k¾tz yu hu¾kLkku yuf ¾tz (xwfzku) Au. • su rºkfkuý Mk{çkksw nkuÞ íku Mk{fkuý Ãký nkuÞ íkuLkku Ëhuf ¾qýku
çku ®çkËwyku ðå[uLkk ík{k{ ®çkËwykuLkk økýLku hu¾k¾tz fnu Au 60°Lkku nkuÞ.
• hu¾k¾tzLku Ëþkoððk íkuLkk çku ytíÞrçktËwyku ðÃkhkÞ Au. • ÃkkÞÚkkøkkuhMkLkk rMkæÄktík yLkwMkkh fkxfkuý rºkfkuý{kt (fýo)2 =
WËk.: Lku AB yÚkðk BA fýo rMkðkÞLke çku çkkswykuLkk ðøkoLkku Mkhðk¤ku. (fýo yu MkkiÚke {kuxe
fnuðk{kt ykðu Au. çkksw Au)
07. yuf s WËT¼ð®çkËwðk¤k çku r¼Òk rfhýkuLkk ÞkuøkLku ¾qýku fnu Au. • rºkfkuýLke fkuEÃký çku çkkswykuLkk {æÞ®çkËwykuLku òuzíkku hu¾k¾tz
• íkuLku PQR fu RQP yÚkðk Q ºkeS çkkswLku Mk{kLíkh nkuÞ íkÚkk ºkeS çkkswLkk {kÃkÚke yzÄk
{kÃkLkku nkuÞ.
íkhefu ËþkoðkÞ Au.
12. [íkw»fkuý :
• ¾qýkLkwt {kÃk 0 Úke 180 Lke ðå[u nkuÞ Au.
[kh hu¾k¾tzkuÚke h[kíke çktÄ ykf]ríkLku [íkw»íkfkuý fnu Au.
08. ¾qýkLkk {kÃkLku ykÄkhu íkuLkk ºký «fkh Ãkzu Au.
[íkw»fkuýLkk fw ÷ Ëþ ytø kku nkuÞ Au : 4
(i) ÷½wfkuý: 90° Úke ykuAk {kÃkLkk ¾qýkLku ÷½wfkuý fnu Au. Mk{÷tçk
hu¾k¾tzku, 4 ¾qýkyku y™u 2 rðfýkuo.
(ii) økwYfkuý: 90° Úke ðÄkhu {kÃkLkk ¾qýkLku økwÁfkuý fnu Au.
[íkw»fkuýLkk {wÏÞ çku «fkh Au.
(iii) fkxfkuý : 90° Lkk {kÃkLkk ¾qýkLku fkxfkuý fnu Au.
(i) Mk{÷t çk [íkw »fku ý :
09. ¾qýkLke òuzLkk «fkh :
su [íkw»fkuýLke Mk{Mkk{uLke çkkswLke yuf Mk.çkk.[.
(i) fkurxfkuý : su çku ¾qýkLkk {kÃkLkku Mkhðk¤ku 90° Úkíkku nkuÞ.
s òuz Mk{kLíkh nkuÞ.
(ii) Ãkqhffkuý : su çku ¾qýkLkk {kÃkLkku Mkhðk¤ku 180° Úkíkku nkuÞ.
(ii) Mk{kLíkh çkksw [íkw »fku ý :
(iii) yufYÃk¾qýk : su çku ¾qýkLkk {kÃk Mkh¾k nkuÞ.
su [íkw»fkuýLke Mkk{Mkk{uLke çkkswLke çktLku òuz [kuhMk
(iv) hir¾fòuzLkk ¾qýk : yuf s hu¾k Ãkh h[kíkk çku ¾qýk su nt{uþkt
Mk{kLíkh nkuÞ.
Ãkqhf nkuÞ Au.
Mk{kLíkh çkksw [íkw»fkuýLkk [kh «fkh Ãkzu Au :
(v) yr¼fkuý : çku rðÁæÄ rfhýkuLkk ¼qsÚke h[kíke òuzLkk ¾qýkLku
(i) [ku hMk :
yr¼fkuýku fnu Au. yr¼fkuýku nt{uþk yufYÃk nkuÞ Au. Mk{çkksw
su [íkw»fkuýLke [khu çkkswLkk {kÃk Mkh¾k nkuÞ
10. ðíkwo¤ :
íkÚkk íkuLkku Ëhuf ¾qýku fkx¾qýku nkuÞ.
fkuE yuf ®çkËwÚke Mk{kLk ytíkhu ykðu÷k ®çkËwykuLkk økýLku ðíkqo¤ fnu Au.
(ii) Mk{çkksw :
• ðíkqo¤Lku Ëþkoððk (O, r ) rLkþkLke ðÃkhkÞ Au. ÷tçk[kuhMk
su [íkw»fkuýLke [khu çkkswLkk {kÃk Mkh¾k
• fuLÿÚke Ãkhe½ MkwÄeLkk ytíkhLku rºkßÞk fnu Au. íkuLke Mkt¿kk r Au. nkuÞ. (Ëhuf ¾qýku fkx¾qýku Lk Ãký nkuÞ)
• ðíkqo¤ ÃkhLkk fkuEÃký çku ®çkËwykuLku òuzðkÚke Sðk çkLku Au.
132
(iii) ÷t çk [ku hMk :
 r 22 21 60
su [íkw»fkuýLke Mkk{Mkk{uLke çkkswLkk {kÃk     22 Mku.{e.
180 7 180
Mkh¾k nkuÞ íkÚkk [khuÞ ¾qýk fkx¾qýk
nkuÞ.  r 2 22 21 21 60
÷½wð]¥kktþLkwt ûkuºkV¤   
(iv) Mk{kLíkh çkksw [ík»fku ý : 360 7 360
su [íkw»fkuýLke Mkk{Mkk{uLke çkkswykuLkk {kÃk Mk{kLk nkuÞ. (Ëhuf
 231 [ku.Mku.{e.
¾qýku fkx¾qýku sYhe LkÚke)
• Ëhuf Mk.çkk.[.Lkk rðfýkuo yufçkeòLku Ëw¼køku Au. 06. m
ABCD {kt m  A  m  B  80 yLku
• [kuhMk íkÚkk Mk{çkksw [íkw»fkuýLkk rðfýkuo fkx¾qýku Ëw¼køku Au. m  C  110 íkku m  D  _____ ÚkkÞ.
• [kuhMk íkÚkk ÷tçk[kuhMkLkk rðfýkuo yufYÃk (Mkh¾k{kÃkLkk) m  A  m  B  m  C  m  D  360
nkuÞ Au.
80  80  110  m  D  360
• [íkw»fkuýLkk [khuÞ ¾qýkLkku Mkhðk¤ku 360° ÚkkÞ Au.
yøkíÞLkk Ëk¾÷k : m  D  360  270  90
01. ÃkhLkk çku ®çkËwykuLke Mktøkík MktÏÞk 2 y™u 7 Au íkku AB  ...... 07. m
ABCD {kt m  A : m  B : m  C : m  D
AB  a  b  2  7  5  5  1 : 2 : 3 : 4 íkku m
ABCD Lkk çkÄk ¾wýkLkk {kÃk yLkw¢{u
Au.
02. òu PQ  11 nkuÞ íkÚkk P Lku Mktøkík MktÏÞk 2 nkuÞ íkku Q Lku Mktøkík
m  A  m  B  m  C  m  D  360
MktÏÞk þkuÄku.
PQ  | p  q | 11  | 2  q | x  2 x  3x  4 x  360
11  2  q yÚkðk 11  2  q 10 x  360  x  36

Ëhuf ¾wýkLkwt {kÃk : 36, 72, 108, 144 ÚkkÞ.
 q  2  11  9 yÚkðk  q  2  11  13
08. m
PQRS íkku m  P  2x, mQ  3x, m R  5x,
03. ( P, 3.6) Lke {kuxk{kt {kuxe SðkLkwt {kÃk Au.
m  S  8 x nkuÞ íkku m  P  __ _ íkÚkk .......
y®n rºkßÞk :  3.6  ÔÞkMk  2  3.6  7.2
2 x  3x  5 x  8 x  360
ÔÞkMk yu MkkiÚke {kuxe Sðk Au.  sðkçk = 7.2
04. ( P , r ) {kt AB y™u CD çku yufYÃk Sðkyku Au 18 x  360, x  20
 m  P  2 x  2  20  40
m  APB  130 nkuÞ íkku
m  R  5 x  5  20  100
m  APB  130 íkÚkk
09. m
ABCD {kt m  A  m  C  120
m  APB  130 þkuÄku.
çku yufYÃk Sðkyku fuLÿ ykøk¤ Mkh¾k m  B  m  D  ..............
{kÃkLkku ¾qýku çkLkkðu Au. m  A  m  C  m  B  m  D  360
 m  CPD  130 ÚkkÞ. 120  m  B  m  D  360
nðu PAB y™u PCD {kt Sðk rMkðkÞLke çku çkkswyku  m  B  m  D  240
rºkßÞk nkuðkÚke íku çktLku rºkfkuý Mk{rîçkksw rºkfkuý çkLku Au.
10. m
PQRS {kt PQ  5 yLku QR  RS  SP  21 íkku
180  130 50
 m  PCD    25  m  PDC QR  _____
2 2
Mk.çkk.[.{kt Mkk{Mkk{uLke çkkswykuLke {kÃk Mk{kLk nkuÞ Au.
05. yuf ðíkwo¤{kt ÷½w[kÃk Au òu íkuLke rºkßÞk 21 Mku.{e. íkÚkk ÷½w
 PQ  5  RS  QR  5  SP  21
[kÃku fuLÿ ykøk¤ çkLkkðu÷ ¾qýku 60° nkuÞ íkku ÷½w[kÃkLke ÷tçkkE
íkÚkk ÷½wð]¥kktþLkwt ûkuºkV¤ þkuÄku.  QR  SP  16  QR  8
÷½w[kÃk 11. m
ABCD ÷tçk[kuhMk Au AB  8 yLku BC  15 nkuÞ íkku
rðfýo BD  _____
BD 2  AB 2  BC2
133
 82  152  64  225  289 1
SðkLke ÷tçkkE  102  82
 BD  17 2
12. m
ABCD [kuhMk Au. òu AC  6 íkku AB  _____  100  64
2
AC 2  2 AB 2 36  2 AB  36  6
SðkLke ÷tçkkE  6  2  12
18  AB 2 3 2  AB
22. (O, 13) {kt 24 ÷tçkkELke Sðk fuLÿÚke ...... ytíkhu Au.
13. m
PQRS ÷tçk[kuhMk Au. òu PQ  6 yLku PR  10 íkku
QR  _____ fuLÿÚke SðkLkwt ytíkh  132  12 2
PR 2  PQ 2  QR 2  169  144
100  36  QR2  64  QR 2  QR  8  25  5
14. m
ABCD [kuhMk Au. òu BD  8 2 íkku AB  _____ 23. ( P , r ) {kt 30 ÷tçkkELke Sðk fuLÿÚke 8 ytíkhu Au íkku rºkßÞk
2 .......... ÚkkÞ.
BD 2  2 AB 2 128  2 AB
rºkßÞk  152  82
 64  AB 2  8  AB
 225  64
15. PQR Lkk ðuÄ QM yLku RN Au. òu QM  6 Mku.{e.,  289  17
PQ  10 Mku.{e. yLku PR  15 Mku.{e. nkuÞ íkku RN þkuÄku. 24. 20 Mku.{e. rºkßÞkLkk ðíkqo¤Lke MkkiÚke {kuxe Sðk fuLÿÚke ..... ytíkhu nkuÞ.
PQ  RN  PR  QM sðkçk : MkkiÚke {kuxe Sðk yux÷u ÔÞkMk su fuLÿ{ktÚke ÃkMkkh ÚkkÞ. ....
ytíkh = 0
10  RN  15  6
25. ABC Mk{¼qs Au. BC  8 íkku ðuÄ AD Lkwt {kÃk Au.
15  6
RN   9 Mku.{e. 3
10 Mk{¼qs rºkfkuýLkwt ûkuºkV¤  (çkkswLkwt {kÃk)2
4
16. m
ABCD Lkk ðuÄ AM yLku BN Au. íku{Lku yLkwhÃk ÃkkÞk A
yLkw ¢{u BC yLku CD Au. òu AM  7.5 Mku.{e, 3 2 3
 8   64
4 4
BN  10 Mku.{e., CD  9 íkku BC  _____ Mku.{e. ÚkkÞ.
B C
AM  BC  BN  CD 4D4  3  16
10  9 1
 7.5  BC  10  9  BC   12 rºkfkuýLkwt ûkuºkV¤  bh
7.5 2
17. m
ABCD Lke çkksw CD ÃkhLkk çku ðuÄ AM y™u BR Au. 1
3  16   8  AD
2
òu AM  6 y™u AB  8 nkuÞ íkku BR  ____
yuf s çkksw Ãkh Ëkuhu÷k çktLku ðuÄ Mk{kLk ÷tçkkELkk nkuÞ Au. 3×16
= AD = 4 3=AD
 BR  6 4
18. ðíkqo¤Lke MkkiÚke {kuxe SðkLku ÔÞkMk fnu Au. 26. ABC {kt AB  7, BC  24 yLku AC  25 Au íkku
19. ( P, 8) Lke {kuxk{kt {kuxe SðkLkwt {kÃk 16 Au.
ABC Lkwt ûkuºkV¤ ÚkkÞ.
20. (Q, r ) {kt AB Sðk Au. QM  AB Au. AM  6 ABC Lkwt ûkuºkV¤  28  21 4  3  84
íkku AB  ..........
AB  2 AM  2  6  12
21. (Q, 10) {kt 8 ytíkhu ykðu÷e SðkLke ÷tçkkE ....... nkuÞ.
134
ðÄw «uõxeMk {kxuLkk Ëk¾÷kyku : (y) 8 Mku.{e. (çk) 4 Mku.{e.
1. òu  ABC {kt m A  X , mB  3X yLku (f) 6 Mku.{e. (z) 10 Mku.{e.
m  C = Y nkuÞ, íku{s 3 Y - 5 X = 30 nkuÞ, 9. yuf íkkh 100 {exh ÷ktçkku Au. íkuLkk çku - çku {exhLkk xwfzk
íkku  ABC yu ............... Au. fhðk íku íkkh fux÷eðkh fkÃkðku Ãkzu ?
(y) fkxfkuý rºkfkuý (çk) Mk{çkksw rºkfkuý (y) 50 ðkh (çk) 49 ðkh
(f) Mk{rîçkksw rºkfkuý (z) rð»k{¼ws rºkfkuý
(f) 51 ðkh (z) 100 ðkh
2.  b, r {kt AB Sðk Au. íkuLkwt fuLÿÚke ytíkh .......... nkuÞ 10. 3.6 {exh Ÿ[kEyu rËðk÷Lku yzfu íku heíku økkuXðu ÷e
íkku AB = r ÚkkÞ. rLkMkhýeLke ÷tçkkE 6 {exh Au, íkku rLkMkhýeLkk ÃkkÞk (Lke[÷ku
Auzku) rËðk÷Úke fux÷k {exh Ëqh nkuÞ ?
3 1
(y) 4 (çk) r (y) 2.4 {exh (çk) 5 {exh
2 2
(f) 4.8 {exh (z) 9.6 {exh
3 3
(f) r (z) r
4 4 11. ABC {kt AC fýo Au . BM ðu Ä Au . òu
3.  ABCD {kt mB = 144 nkuÞ, íkku íku ........... AM  16, CM  12 nkuÞ íkku BM þkuÄku.
«fkhLkku [íkw»fkuý nþu.
(y) 8 3 (çk) 8 7
(y) [kuhMk (çk) Mk{÷tçk
(f) Mk{çkksw (z) ÷tçk[kuhMk (f) 4 21 (z) 4 3
4.  ABCD Lke çkkswykuLkkt {æÞ®çkËwyku yLkw¢{u P, Q, R 12. .............Lkk ÃkqhffkuýLkku fkuxefkuý 300 Au.
yLku S Au. òu AC = 18 yLku BD = 10 nkuÞ íkku (y) 150 (çk) 90
 PQRS Ãkrhr{rík ............ Au. (f) 120 (z) 60
(y) 28 (çk) 56 13. fkxfkuý rºkfkuý{kt yuf ¾qýkLkwt {kÃk 30 Au, íkku yk ¾qýkLke
(f) 14 (z) 42 Mkk{uLke çkkswLkwt {kÃk fýoLkk {kÃk fhíkkt ....... nkuÞ.
(y) çku økýwt (çk) yzÄw
5.  ABC { ktò uBC Lku M yLku N ®çkËw{kt rº k¼køku íkku
(f) ºký økýwt (z) [kuÚkk ¼køkLkwt
AMN
= ............
ABC 14. 5 {exh ÷ktçke rLkMkhýeLkku Lke[uLkku Auzku rËðk÷Úke 3 {exh Ëqh
Au, íkku rLkMkhýeLkku WÃkhLkku Auzku fux÷k {exh ô[kEyu Ëeðk÷Lku
1 2 yzfu÷ku nþu ?
(y) (çk)
3 1
(y) 5 {exh (çk) 3 {exh
1 3
(f) (z) (f) 4 {exh (z) 8 {exh
2 1
15. òu ABC Lkk ¾qýkykuLkk {kÃk 1:2:3 «{k{{kt nkuÞ íkku MkkiÚke
6. òu m  A : m  B : m  C = 2 : 3 : 5
LkkLkk ¾qýkLkwt {kÃk fux÷wt nþu ?
nkuÞ íkku LR Lkwt{kÃk.......ÚkkÞ.
(y) 30 (çk) 60
(y) 72 (çk) 36 (f) 90 (z) 120
(f) 54 (z) 45 ºký Mk{ktíkh hu¾kykuLku çkeS ºký Mk{ktíkh hu¾kyku AuËu íkku fw÷
16.
7.  (Q, R) Lkk ytíkøkoík ¼køk{kt A ®çkËw yLku çkŠn¼køk{kt fux÷k [íkw»fkuýku h[kÞ ?
B ®çkËw Au. íkku AB ∩ ⊙( Q, 4 )çkhkçkh þwt þõÞ Au ? (y) 9 (çk) 4
(y) AB (çk) Q  (f) 6 (z) 8

17. yuf htøkeLk fku®[zku 30 r{rLkx{kt 50 MkuÂLx{exh Ÿ[u [ze
(f) P (z)  
íkhík s 10 MkuLxe{exh Lke[u ykðu Au íkku 200 MkuÂLx{exh
8. yuf ðíkwo¤Lkku ÔÞkMk 10 Mku.{e. Au. ðíkwo¤Lkk fuLÿÚke 3 Mku.{e. Ÿ[e Ëeðk÷ [zíkk íkuLku fux÷ku Mk{Þ Úkþu ?
Ëqh ykðu÷ SðkLke ÷tçkkE þkuÄku.
(y) 3 f÷kf (çk) 2 f÷kf 30 r{rLkx
135
(f) 2 f÷kf 24 r{rLkx (z) 2 f÷kf 16 r{rLkx (f) x  y (z) x  2 y
18. yuf Mk{[kuhMkLke yuf çkksw 25 {exh Au, íkku íkuLkk rðfýoLkwt 28. sin 2 60  tan 45  CoS 2 30  Cot 90  .........
ytËkrsík {kÃk Lke[uLkk Ãkife yuf ÚkkÞ. (y) 1 (çk) 2
(y) 625 {exh (çk) 5 {exh
1
(f) 35.35 {exh (z) 39.06 {exh (f) (z) yufÃký Lknª.
2
19. 17 {exh ÷ktçke rLkMkhýeLkku Lke[uLkku Auzku Ëeðk÷Úke 8 {exh
29. 3.6 {exh ô[kEyu Ëeðk÷Lku yzfu íku heíku økkuX ðu ÷e
Ëqh Au. rLkMkhýeLkku WÃkhLkku Auzku Ëeðk÷Úke .......... {exh
rLkMkhýeLke ÷tç kkE 6 {exh Au, íkku rLkMkhýeLkku ÃkkÞku
Ÿ[kEyu yzfu.
(Lke[÷ku Auzku) Ëeðk÷Úke fux÷k {exh Ëqh nkuÞ ?
(y) 12 {exh (çk) 18 {exh
(y) 2.4 {exh (çk) 5 {exh
(f) 15 {exh (z) 144 {exh
(f) 4.8 {exh (z) 9.6 {exh
20. Mk{¼ws rºkfkuýLkwt ÃkrhfuLÿ ............. Au.
30. ABC {kt AB = 4 Au. AC  5 Au íkku BC  ?
(y) íkuLkwt {æÞfuLÿ (çk) rºkfkuýLke çknkh(f) yu f
çkksw Ãkh (z) yuf rþhku®çkËw (y) 3 (çk) 4
21. hir¾f òuzLkk ¾qýkyku{kt yuf ¾qýku ÷½wfkuý nkuÞ, íkku çkeòu ¾qýku (f) 5 (z) 6
........... nkuÞ. 31. ABC {kt AB = 3 Au. BC = 4 Au íkku AC = ?
(y) yufYÃk (çk) ÷½wfkuý (y) 12 (çk) 10
(f) økwhwfkuý (z) fkxfkuý
 (f) 5 (z) 4
22. òu x  y  z íkku xz  ..........
32. yuf [kuhMk fkøk¤Lkk yuf ¾qýk ÃkhÚke fkxfkuý rºkfkuýfkh
 
(y) yz (çk) zx fkÃkeyu íkku nðu fux÷k ¾qýk çkkfe Au ?
  (y) 5 (çk) 6
(f) xy (z) yx
(f) 7 (z) 8
23. ABC {kxu, BC ............. ΔABC.
(y)  (çk) 
(f)  (z) 
24. ðíkwo¤Lke ík{k{ rºkßÞkykuLkku AuËøký þwt Au ?
(y)  (çk) ðíkwo¤ fuLÿ
: sðkçkku :
(f) ðíkwo¤ (z) ðíkwo¤Lkku ytËhLkku ¼køk 1. (y) fkxfkuý rºkfkuý , 2. .......,, 3. (çk) Mk{÷tçk , 4. (y)
 
25. BA yLku BC r¼Òk rfhýku Au. òu .......... nkuÞ, íkku íkuyku 1
28 , 5. (y) 3 , 6. (çk) 36 , 7. ......, 8. (y) 8 Mku.{e., 9.
yLkLÞ Mk{ík÷{kt nkuÞ,
(y) íkuyku rðhwØ rfhýku nkuÞ
(çk) 49 ðkh, 10. (f) 4.8 {exh, 11. (y) 8 3 , 12. (f)
(çk) íkuyku yuf s hu¾k Ãkh nkuÞ
(f) íkuyku rðhwØ rfhýku Lk nkuÞ 120 , 13. (çk) yzÄw, 14. (f) 4 {exh, 15. (y) 30 , 16. (y)
(z) íkuyku yuLkk yu s rfhýku nkuÞ 9 , 17. (f) 2 f÷kf 24 r{rLkx, 18. (f) 35.35 {exh, 19. (f)
26. òu ABC fkxfkuý rºkfkuý Lk nkuÞ, íkku ......... MkíÞ Au. 
15 {exh, 20. (y) íkuLkwt {æÞfuLÿ, 21. (f) økwhwfkuý, 22. (f) xy ,
(y) AB2  BC 2  AC 2
23. (f)  , 24. (çk) ðíkwo¤ fuLÿ, 25. (y) íkuyku rðhwØ rfhýku nkuÞ,
(çk) AB  BC  AC
(f) AC < AB  BC (z) AC > AB  BC 1
26. (f) AC < AB  BC , 27. ........, 28. (f) 2 , 29.
27. s{eLk ÃkhLkk ®çkËw A Úke {fkLkLke xku[Lkku WíMkuËfkuý 45 Au.
A Úke {fkLkLkwt ytíkh X yLku {fkLkLke Ÿ[kE 5 Au íkku ........ (f) 4.8 {exh, 30. (y) 3 , 31. (f) 5 , 32. (y) 5
(y) x  y (çk) x  y
136
13. LkVku¾kux
01. fkuE ðMíkwLkwt ðu[ký fhíkkt íkuLke ¾heË ®f{ík fhíkk ðÄkhu hf{ {¤u heík Lkt. 2 :
íÞkhu LkVku ÚkkÞ y™u ykuAe hf{ {¤u íÞkhu ¾kux òÞ. LkVku fu ¾kuxLke xfkðkhe ÃkhÚke {q.rf. fu ðu.rf. þkuÄðe.
02. ¾heË ®f{íkLku {q¤ ®f{ík fnuðk{kt ykðu Au. ðu[ký ®f{ík 100
03. LkVku = ðu[ký ®f{ík - {q¤ ®f{ík, Mkwºk : {q¤ ®f{ík  yÚkðk
100  LkVku (xfk)
¾kux = {q¤ ®f{ík - ðu[ký ®f{ík
ðu[ký ®f{ík 100
LkVku Y{kt {q¤ ®f{ík 
04. LkVkLke xfkðkhe  {q¤ ®f{ík  100, 100  ¾kux (xfk)
{q¤ ®f{ík  (100  LkVku)

¾kux Y{kt ðu[ký ®f{ík 
¾kuxLke xfkðkhe  {q¤ ®f{ík 100 100
ðMíkw ¾heËÞk çkkË íku{kt fkuE ¾[o fhu÷ nkuÞ íkku íku W{uhíkkt Ãkzíkh {q¤ ®f{ík  (100  ¾kux)
ðu[ký ®f{ík 
®f{ík (Ãk.rf.) {¤u Au. 100
Ãkzíkh ®f{ík = {q¤ ®f{ík + ¾[o WËk.: (i) Yk. 2500 {kt ¾heËu÷ xuçk÷ 15% LkVku ÷E ðu[íkkt
heík Lkt. 1 : fux÷k YrÃkÞk WÃksu ?
LkVku yÚkðk ¾kux xfkðkhe{kt þkuÄðe.
2500 115
WËk.: (i) Yk. 4500 Lkku {kuçkkE÷ Yk. 5400 {kt ðu[íkk fux÷k ðu[ký ®f{ík   2875
100
xfk LkVku ÚkkÞ.
(ii) Yk. 7500 Lke ðMíkw 25% ¾kux ¾kE ðu[íkkt íkuLke ðu[ký
LkVku  ðu[ký rf{ík - {q¤ ®f{ík
®f{ík fux÷e ÚkkÞ ?
= 5400 - 4500 = 900
7500  75
900 ðu[ký ®f{ík   5625
LkVku (xfk{kt)   100  20% 100
4500
(iii) yuf ðMíkw Yk. 1710 {kt ðu[íkkt 14% LkVku ÚkkÞ Au íkku
(ii) Yk. 2250 Lke ðMíkw Yk. 1890 {kt ðu[íkkt fux÷k xfk
íkuLke {q¤ ®f{ík þkuÄku.
¾kux òÞ ?
¾kux  2250  1890  360 , 1710  100
{q¤ ®f{ík   1500
114
360
¾kuxLke xfkðkhe  100  16 % heík Lkt. 3 :
2250
çku ð¾ík ÷u-ðu[ Úkíke ðMíkwLke {q¤ rf{ík fu ðu[ký ®f{ík þkuÄðe.
(iii) yuf ðuÃkkheyu 6 Lktøk Yk. 10 Lkk ¼kðu {kuMktçke ¾heËe WËk.: (i) Lkhuþu 30% LkVku ÷E hkfuþLku MkkÞf÷ ðu[u Au. hkfuþu
4 LktøkLkk Yk. 6 Lkk ¼kðu ðu[íkkt íkuLku fux÷k xfk LkVku fu íku MkkÞf÷ 20% ¾kux ¾kELku nhuþLku Yk. 520 {kt ðu[u
¾kux òÞ ? Au íkku Lkhuþu íku MkkÞf÷ fux÷k{kt ¾heËe nþu.
xwtfe heík :
100 100
520    500
Lktøk ¼kð 80 130
6  6  4 10
6 10   100 (ii) Yk. 570 {kt yuf ðMíkw ðu[íkkt 5% ¾kux òÞ íkku 5%
4  10
4 6 LkVku {u¤ððk íku ðMíkw fux÷k{kt ðu[ðe òuEyu?
100 105
36  40 4 570    630
 100  100  10 95 100
40 40
òu sðkçk ÄLk MktÏÞk nkuÞ íkku LkVku ÚkkÞ yLku Éý MktÏÞk (iii) yuf {þeLk 10% LkVku ÷E ðu[íkkt Yk. 5060 WÃksu
nkuÞ íkku ¾kux òÞ. Au òu íku {þeLk Yk. 4370 {kt ðuåÞwt nkuÞ íkku fux÷k xfk
 sðkçk : 10 % ¾kux òÞ. LkVku fu ¾kux ÚkkÞ ?
83
100 3. yuf ðMíkw 16% LkVku ÷E ðu[íkk 40.60 Yk. WÃksu Au íkku íkuLke
{q¤ ®f{ík  5060   4600 {q.®f{ík þkuÄku.
110
çkeS ð¾ík ðu[íkkt Úkíke ¾kux 100
{q.rf.   ðu.rf.
4600  4370  230 100  LkVku (%)
230 100 4060

¾kux xfkðkhe   100  5%  
4600 116 100
heík Lkt. 4 :
{q.rf.  35 Yk.
ðMíkwLke MktÏÞk ÃkhÚke LkVku fu ¾kuxLke xfkðkhe þkuÄðe.
4. Yk. 1140 {kt ¾heËu÷ ½zeÞk¤ 5% ¾kux ¾kELku ðu[ðk{kt ykðu
{q¤ ®f{íkLkk Lktøk  ðu[ký ®f{íkLkk Lktøk
Mkwºk : 100 Au. òu 5% LkVku ÷ELku ðu[e nkuík íkku fux÷k YrÃkÞk WÃksu ?
ðu[ký ®f{íkLkk Lktøk
105
WËk.: (i) 20 xuçk÷ 24 xuçk÷Lke {q¤ ®f{íku ðu[íkkt fux÷k xfk ðu.rf.   1140
100
LkVku fu ¾kux ÚkkÞ.
24  20 4  1197 Yk.
 100   100  20% LkVku ÚkkÞ
20 20 5. 21 ðMíkwLke {q.rf. 18 ðMíkwLke ðu.rf. sux÷e ÚkkÞ Au íkku fux÷k xfk
(2) 32 h{fzkLke AkÃku÷ ®f{íku 40 h{fzk ðu[u íkku fux÷k LkVku fu ¾kux økýkÞ ?
xfk rzMfkWLx ykÃÞwt økýkÞ ? ðu[ký rft{ík -{q.rft{ík
LkVku (%)  100
32  40 8 ðu[ký rf{ík
 100   100  20%
40 40 21  18
  100
 20% rzMfkWLx 18
 16.66%
«uõxeMk {kxuLkk Ëk¾÷kyku : 6. yuf ðuÃkkhe 6 LktøkLkk Yk. 10 Lkk ¼kðu ¾heËe 4 LktøkLkk Y. 6 Lkk
1. Yk. 27.50 {kt ¾heËu÷ ðMíkw Yk. 28.60 {kt ðu[íkk fux÷k xfk ¼kðu [efw ðu[u íkku fux÷k xfk LkVku fu ¾kux ÚkÞku økýkÞ?
LkVku ÚkkÞ ? 6 10 36  40
LkVku = ðu[ký ®f{ík – {q¤ ®f{ík  100
4 6 40
= 28.60 - 27.50
4
= 1.10  100  10%
40
LkVku 10% ¾kux òÞ.
LkVku (%)  100
{q.rf{ík 7. yuf xuçk÷ Yk. 1265 {kt ðu[íkk WíÃkkËfLku 10% LkVku, rz÷hLku
15% y™u rð¢uíkkLku 25% LkVku {¤u Au íkku íkuLke WíÃkkËLk ®f{ík
1.10
  100 fux÷e nþu ?
27.50
100 100 100
 4% {q.rf.  1265   
110 115 125
2. Yk. 490 {kt ¾heËu÷ hurzÞku Yk. 465.50 {kt ðu[íkk fux÷k xfk
¾kux òÞ ? {q.rf.  800 Yk.
¾kux = {q¤ ®f{ík – ðu[ký ®f{ík 8. Yk. 2090.42 {kt ¾heËu÷ ðMíkw Yk. 2602.58 {kt ðu[íkk fux÷k
= 490 - 465.50 = 24.5 xfk LkVku ÚkkÞ ?
245 LkVku = 512.16
¾kux (%)   100
10  490 512.16
LkVku (%)  100
2090.42
 5%
 24.50%
84
9. yuf Mfqxh Yk. 4700 {kt ¾heËe Yk. 800 heÃkuhªøk ¾[o ÚkÞku 100 LkkhtøkeLkk 350 Yk.
íkuýu yk Mfqxh Úkkuzk Mk{Þ ÃkAe Yk. 5800 {kt ðuåÞw íkku fux÷k xfk 350
LkVku ÚkÞku ? 1 Lkkhtøke Lkk (?)  100
5zíkh ®f{ík = {q¤ ®f{ík + ¾[o
 3.5 Yk.
 4700  800
1 Lkkhtøke Lkk 3.5 Yk.
 5500 Yk.
LkVku  5800  5500 12 Lkkhtøke Lkk (?)  3.5 12
 42 Yk.
LkVku  300 Yk.
LkVku = ðu[ký ®f{ík – {q¤ ®f{ík
300 LkVku = 48 - 42 = 6
LkVku (%)   100
5500
6
LkVku (%)   100  14.28%
 5.45 % 42
yuf ðuÃkkheyu 70 rf.økúk. çkxkxk Yk. 420 {kt ¾heËe 1 rf.økúk.Lkk 13. h{uþu Yk. 1400 {kt yuf MkkÞf÷ ¾heËe 15% ¾kux{kt ðu[íkk
10.
íkuLku fux÷k YrÃkÞk {éÞk nþu.
6.50 Yk.Lkk ¼kðu çkÄk çkxkxk ðu[e ËeÄk íkku fux÷k xfk LkVku fu
{q¤ ®f{ík = 1400 Yk.
¾kux ÚkE økýkÞ ?
¾kux = 15%
1 rf.økúk. çkxkxkLkk 6.50 Yk.
70 rf.økúk. çkxkxkLkk (?) 85
ðu[ký ®f{ík  1400 
650  70 100
  455
100  1190 Yk.
LkVku = ðu[ký ®f{ík – {q¤ ®f{ík
14. r[hkøku yuf ½rzÞk¤ suLke ®f{ík Yk. 400 Au íkuLku 20% LkVku
LkVku  455  420  35
÷E LkehðLku ðu[e Lkehðu 10% LkVku ÷E ®[íkLkLku ðu[u Au íkku ®[íkLk
35 fux÷k{kt íku {¤e nþu.
LkVku (%)   100
420
120 110
 400  
 8.33% 100 100
11. ~Þk{u Yk. 375 Lkk zÍLkLkk ¼kðu 20 zÍLk h{fzk ¾heËu Ëhuf  528 Yk.
h{fzwt Yk. 33 Lkk ¼kðu ðu[u Au íkku íkuLku fux÷k xfk LkVku ÚkÞku økýkÞ
? 15. Ãkhkøku Yk. 80,000 {kt yuf {þeLk ¾heËe Yk. 5000 htøk hkuøkkLk
íkÚkk heÃkuhªøk{kt ¾[o íkÚkk 1000 Yk. ÷kððkLkwt ¼kzw ÚkÞw nkuÞ íkku
1 zÍLk h{fzkLkk 375 Yk.
25% LkVku {u¤ððk fux÷k{kt ðuåÞw nþu?
20 zÍLk h{fzkLkk = 375 × 20
Ãk.rf.  80000  5000  1000
= 7500 Yk.
Ãk.rf.  86000 Yk.
nðu zÍLk Lke ðu[ký ®f{ík = 33 x 12 = 396 Y.
1 zÍLkLkk 396 Yk. 125
ðu.rf.  86000 
100
20 zÍLkLkk (?) = 396 × 20
= 7920 Yk. ðu.rf.  107500 Yk.
LkVku = 420 Yk. 16. yuf Ã÷kux {kr÷fu 15% ¾kux{kt Yk. 18700 ÷E Ã÷kux ðu[e ËeÄku.
420 òu íkuýu 15% LkVku ÷E yk Ã÷kux ðuåÞku nkuík íkku íkuLku fux÷k YrÃkÞk
LkVku (%)   100
{éÞk nkuík ?
7500
 5.6% 100 115
ðu[ký ®f{ík  18700  
12. 100 Lkkhtøke Yk. 350 Lkk ¼kðu ¾heËe Yk. 48 Lkk zÍLkLkk ¼kðu 85 100
ðu[u íkku fux÷k xfk LkVku fu ¾kux ÚkE økýkÞ ? {q.rf.  25300 Yk.
85
17. yuf V¤ ðu[LkkhLku Yk. 9 ¼kðu [efw ðu[íkk 20% ¾kux òÞ Au. 21. yuf {kýMku 16 LktøkLkk Yk. 24 Lkk ¼kðu V¤ ¾heËe 8 LktøkLkk Yk.
fE ®f{íku ðu[ðkÚke íkuLku 5% LkVku ÚkÞku níkku. 18 Lkk ¼kðu ðuåÞk íkku fux÷k xfk LkVku ÚkÞku økýkÞ ?
100 105 16 24 (16) (18)  (24) (8)
{ktøku÷ ®f{ík  9     100
80 100 8 18 24  8
{q.rf.  11.81 Yk.
288  192
yuf ËwfkLkËkhu yuf xÙkLÍeMxh Yk. 840 {kt 20% LkVku ÷E íkÚkk   100
18. 192
çkeòu 960 {kt 4% ¾kux{kt ðu[u íkku íkuLku fw÷ fux÷k xfk LkVku fu
96
¾kux økE økýkÞ ?   100
192
840 100
{q¤ ®f{ík  («Úk{ xÙkLÍeMxh) LkVku (%)  50%
120
{q.rf.  700 Yk. 22. yuf ðMíkw Ãkh ¾heËLkkhLku WíÃkkËf, ze÷h yLku rð¢uíkk íkhVÚke
960  100 yLkw¢{u 20%, 10% y™u 5% rzMfkWLx {¤u Au íkku ¾hu¾h
{q¤ ®f{ík  (çkeswt xÙkLÍeMxh) fux÷w rzMfkWLx {éÞw nþu ?
96
Äkhku fu ðMíkwLke {q. rf. 100 Yk. Au.
{q.rf.  1000 Yk.
fw÷ {q.rf.  1000  700 90 95
ðu[ký ®f{ík  80  
100 100
fw÷ {q.rf.  1700 Yk.
fw÷ ðu.rf.  840  960 6840
  68.4
fw÷ ðu.rf.  1800 Yk. 100
rzMfkWLx  100  68.4
100
LkVku (%)   100
 31.6%
1700
23. 8 ÃkuLkLke ðu.rf. 12 ÃkuLkLke {q.rf. sux÷e Au íkku fux÷k xfk LkVku
 5.88%
{éÞku økýkÞ ?
19. yuf ðMíkwLke {q.rf. y™u ðu[ký ®f{íkLkwt «{ký 4:5 Au. íkku LkVkLkwt
12  8
xfkðkhe þkuÄku. LkVku (%)   100
{q.rf. = 4x Yk. 8
ðu.rf. = 5x Yk.  50%
LkVku = x Yk. 24. 33 {exh fkÃkz ðu[íkk 11 {exh fkÃkzLke {q.rf. sux÷ku LkVku ÚkkÞ
x Au. íkku fux÷k xfk LkVku økýkÞ ?
LkVku (%)   100  25%
4x 11
LkVku (%)   100
20. yuf ðMíkw ðu[íkk 20% LkVku ÚkkÞ Au íkku íku ðMíkw çku økýe ®f{ík{kt 33
ðu[ðk{kt ykðu íkku fux÷k xfk LkVku ÚkÞku økýkÞ ?
Äkhku fu ðMíkwLke {q¤ ®f{ík 100 Yk. Au. LkVku (%)  33.33%
120 25. çku y÷øk y÷øk rzMfkWLx {¤ðkÚke Yk. 150 Lke ®f{íkLkku þxo
ðu[ký ®f{ík  100  Yk. 105 {kt {¤u Au. òu çkeò LktçkhLkw rzMfkWLx 12.5% nkuÞ íkku
100
«Úk{ fux÷wt rzMfkWLx {éÞw nþu ?
ðu[ký ®f{ík  120
çku økýe ®f{ík{kt ðu[íkk 240 Yk. 100  x 87.5
105  150  
100 100
140
LkVku (%)   100
100 105  100  100
  100  x
150  87.5
 140%
 80  100  x
86
 x  20 100
«Úk{ rzMfkWLx 20% çkeò V÷uxLke {q¤ ®f{ík   675958
84
26. yuf ÃkuLk Yk. 15 {kt ðu[íkk {q¤ ®f{ík Lkk Aêk ¼køkLke ¾kux òÞ Au  804711.90
íkku íku ðMíkwLke {q¤ ®f{ík þkuÄku. çktLku V÷uxLke {q¤ ®f{ík  1387434.31
ðu[ký ®f{ík  15 Yk.
çktLku V÷ux ðu[ký ®f{ík  675958  2  1351916
{q¤ ®f{ík x Au.
¾kux  1387434.31  1351916
¾kux = {q¤ ®f{ík – ðu[ký ®f{ík
 35518.31
x
 x  15 30. fÞku MkkuËku xfkðkheLke árüyu Mkkhku :
6
(1) Yk. 36 Lke ðMíkw 17 {kt ðu[íkk
 x  6 x  90
(2) Yk. 50 Lke ðMíkw 24 {kt ðu[íkk
 90  6x  x
 90  5x (3) Yk. 40 Lke ðMíkw 19 {kt ðu[íkk
x  18 (4) Yk. 60 Lke ðMíkw 29 {kt ðu[íkk
ðMíkwLke {q.rf. 18 Yk. nkuÞ Yk. 36 Lke ðMíkw 17 {kt ðu[íkk ¾kux = 19 Yk.
27. yuf ÔÞÂõík 1 YrÃkÞkLke 3 [kuf÷ux ¾heËu Au íkku íkuýu 50% LkVku 
19
 100
xfk{kt ¾kux
{u¤ððk 1 YrÃkÞkLke fux÷e [kuf÷ux ðu[ðe òuEyu ? 36
1  52.77%
1 [kuf÷uxLke {q¤ rf{ík  Yk.
3 Yk. 50 Lke ðMíkw 24 {kt ðu[íkk ¾kux = 26 Yk.
150 1 26
 1 [kuf÷uxLke ðu[ký ®f{ík   xfk{kt ¾kux   100
100 3 50
1
 52%
 YrÃkÞk Yk. 40 Lke ðMíkw Yk. 19 {kt ðu[íkk ¾kux = 21 Yk.
2
21
1 xfk{kt ¾kux   100
YrÃkÞkLke 1 [kuf÷ux ðu[kÞ 40
2
 52.5%
1 YrÃkÞkLke fux÷e [kuf÷ux ðu[kÞ ?
Yk. 60 Lke ðMíkw 29 {kt ðu[íkk ¾kux = 31 Yk.
1
 1  2 [kuf÷ux 31
2 xfk{kt ¾kux   100
60
28. yuf ðMíkw 12% ¾kux{kt ðu[íkk Yk. 51.70 {¤u Au íkku {q¤ ®f{ík
þkuÄku.  51.66%
MkkiÚke ykuAe ¾kux 51.66% ÚkkÞ Au íkku AuÕ÷ku MkkuËku MkkiÚke Mkkhku
100
{q¤ ®f{ík  51.70  økýkÞ.
88
31. Yk. 70 Lke ðMíkw Ãkh 70 ÃkiMkk LkVku {¤u íkku fux÷k xfk LkVku økýkÞ.
{q.rf.  58.75% Yk. 70 Yk.  7000 ÃkiMkk
29. yuf ÔÞÂõík çku y÷øk y÷øk V÷ux Ãkife Ëhuf Yk. 6,75,958 {kt 70
 LkVku (%)   100
ðu[u Au yuf V÷ux{kt 16% LkVku ÚkkÞ Au íkÚkk çkeò V÷ux{kt 16% 7000
¾kux òÞ Au. íkku yk MkkuËk{kt ¾hu¾h fux÷k YrÃkÞk LkVku fu ¾kux
 1%
økýkÞ ?
32. yuf ðuÃkkheyu 22½ % LkVku ÷E ðMíkw ðu[íkk Yk. 392 WÃkßÞk
100
«Úk{ V÷uxLke {q¤ ®f{ík   675958 íkku LkVku fux÷ku økýkÞ ?
116
100
 582722.41 {q.rf.   392  320 Yk.
122.5
87
LkVku  392  320  72 Yk. 16800
 Ãk÷tøkLke {q.rf.
4 21
33. fkuE ðMíkw Lke ðu . rf. íku Lke {q¤ ®f{ík fhíkk 3 økýe Au íkku
Yk. 800 Ãk÷tøkLke {q.rf.
fux÷k xfk LkVku økýkÞ ? 38. yuf ÔÞÂõíkyu 2 zÍLk fu¤k Yk. 16Lkk zÍLkLkk ¼kðu ¾heæÞk. íkuýu
Äkhku fu {q¤ ®f{ík = 300 Yk. Au. 18 Lktøk Yk. 12Lkk zÍLkLkk ¼kðu ðu[e çkkfeLkk fu¤k zÍLkLkk ¼kð{kt
4 Yk. 4Lkku ½xkzku fhe ðu[íkk fux÷k xfk ¾kux òÞ ?
ðu[ký ®f{ík  300   400 2 zÍLk fu¤kLke {q.rf. = 32 Yk.
3
18 Lktøk Yk. 12Lkk zÍLkLkk ¼kðu ðu[íkk {¤íke hf{ = 18 Yk.
LkVku  100 Yk. çkkfeLkk 6 Lktøk Yk. 4Lkku ½xkzku fhe Yk. 8Lkk zÍLkLkk ¼kðu ðu[íkk
100 {¤íke hf{ = 4 Yk.
LkVku (%)   100 24 Lktøk fu¤kLke ðu.rf. = 22 Yk.
300
¾kux = 32 - 22 =10 Yk.
 33.33%
10
34. Mku÷xuûk W{uhu÷ yuf ðMíkwLke ðu[ký ®f{ík Yk. 616 Au. òu íku{kt ¾kux (%)   100  31.25%
32
10% Mku÷xuûk íkÚkk 12% LkVku W{uhu÷ nkuÞ {q.rf. þkuÄku.
{q.rf.  616 
100 100
 ðÄkhu «uõxeMk {kxuLkk Ëk¾÷kyku :
110 112 1. zeÍ÷ 1.70 YrÃkÞk ÷exh Úke 2.04 YrÃkÞk «rík r÷xh ÚkE
{q.rf.  500 Yk. òÞ Au. íkku íkuLkk {wÕÞ{kt fux÷k xfkLke ð]ÂæÄ ÚkE ?
2. 9 ðMíkwykuLke ¾heË ®f{ík 10 ðMíkwykuLkk ðu[ký ®f{ík
35. {nuþu y{wf ®f{ík{kt Mfqxh ¾heËÞwt íkuýu 10% heÃkuhªøk ¾[o çkhkçkh Au íkku Úkíkku ÷k¼ fu ¾kux xfkðkhe{kt çkíkkðku.
fhe Yk. 1100 LkVku ÷E ðuåÞw yk MkkuË{kt 20% LkVku ÚkÞku nkuÞ 3. 95 Lkk 10% fux÷k ÚkkÞ ?
íkku heÃkuhªøk ¾[o þkuÄku. 4. òu fkuE ðMíkwLke WíÃkkËLk ®f{ík : ðu[ký ®f{ík = 4:3 íkku,
Yk. 20 LkVku ÚkÞku íÞkhu {q¤ ®f{ík = 100 Yk. ðMíkw Ãkh Úkíkku ÷k¼ fu LkwfMkkLk xfk{kt çkíkkðku.
1100 Yk. LkVku ÚkÞku íÞkhu {q¤ ®f{ík = (?) 5. 200 Lkkt 125% + 350 Lkk 36% = ?
1100  100 6. yuf ÔÞkÃkkhe ytrfík {wÕÞ Ãkh 15% Lke Awx ykÃku Au. íku ÃkkuíkkLkk
  5500 Yk.
20 {k÷ Ãkh ¾heË ®f{íkÚke fux÷k xfk ðÄkhu ytrfík fhu íkku íkuLkku
110 Ãkzíkh ®f{ík nkuÞ íkku 10 Yk. ¾[o 19% ÷k¼ ÚkkÞ.
5500 Ãkzíkh ®f{ík nkuÞ íkku fux÷ku ¾[o 7. yuf ÔÞÂõík 1 YrÃkÞk{kt 8 ÷ªçkw ¾heËu Au. nðu íkuýu 1 YrÃkÞk{kt
fux÷k ÷ªçkw ðu[ðkÚke íkuLku 60% ÷k¼ ÚkkÞ ?
5500  10
 8. 20% ¾kux ¾kELku yuf xuçk÷ 1600 YrÃkÞk{kt ðuåÞwt 15%
110
÷k¼ {uu¤ððk {kxu íkuLku fux÷k{kt ðu[ðwt òuEyu ?
 500 Yk. 9. yuf AºkeLke ®f{ík 80 YrÃkÞk Au. Ãkhtíkw 65 YrÃkÞk{kt ðu[ðk{kt
36. 5 zÍLk ÃkuLkLke ¾heËe Ãkh 1 zÍLk ÃkuLk £e {¤u íkku fux÷k xfk ykðu íkku ykÃku÷ rzMfkWLxLke xfkðkhe þkuÄku.
rzMfkWLx økýkÞ. 10. MktsÞu yuf hurzÞku 500 YrÃkÞk{kt ¾heæÞku íkuýu {wfuþLku 5% Lkk
60 Lktøk ÃkuLk Ãkh 12 Lktøk rzMfkWLx ÷k¼Úke ðu[e ËeÄku. Úkkuzk Mk{Þ ÃkAe {wfuþu íkuLku 5% Lke ¾kux
 100 Lktøk ÃkuLk Ãkh fux÷wt ? Ãkh Vhe MktsLku ðu[e ËeÄku. íÞkhu MktsÞLku fux÷wt ÷k¼ fu LkwfMkkLk
Úkþu ?
100 yuf YrÃkÞk{kt 12 Mktíkhk ðu[eLku yuf ykË{e 20% LkwfþkLk
 12  20% 11.
60
WXkðu Au. 25% ÷k¼ {u¤ððk {kxu íku ykË{e yuf YrÃkÞk{kt
37. yuf {kýMku 18 Ãk÷tøk Yk. 16800 {kt ðu[íkk 3 Ãk÷tøkLke {q.rf. fux÷kt Mktíkhk ðu[þu.
sux÷ku LkVku ÚkkÞ Au íkku Ãk÷tøkLke {q.rf. þkuÄku. 12. yuf çk¤Ë 10% ¾kuxÚke ðu[kÞku òu íkuLku 70 YrÃkÞkLkk ðÄkhkÚke
18 Ãk÷tøkLke ðu.rf. = 21 Ãk÷tøkLke {q.rf. ðu[ðk{kt ykÔÞku nkuÞ íkku íku{kt 4 xfk ÷k¼ ÚkÞku níkku. íkku çkíkkðku
16800  211 Ãk÷tøkLke {q.rf. fu çk¤ËLku fux÷k{kt ðu[ðk{kt ykÔÞku níkku.
88
13. yuf ËwfkLkËkh 10% f{eþLk Úke AkÃku÷ ®f{ík hk¾u Au. Aíkkt þxo ¾heËu Au. yu ík{k{ þxo fkÔÞkLku Y. 5500 {kt ðu[e Ëu Au.
Ãký 25% ÷k¼ ÚkkÞ Au yu ðMíkwLke WíÃkkËLk ®f{ík Lk¬e fhku íkku íkuLku þxoËeX fux÷k YrÃkÞk LkVku fu ¾kux ÚkkÞ ?
suLke AkÃku÷e ®f{ík 50 YrÃkÞk Au. (y) 700 Y. LkVku (çk) 50 Y. ¾kux
14. òu 5 ò{V¤Lke WíÃkkËLk ®f{ík 4 ò{V¤™e ðu[ký ®f{íkLke (f) 70 Y. LkVku (z) 500 Y. ¾kux
çkkhçkh Au. ÷k¼Lke xfkðkhe çkíkkðku. 30. MkhMðíke[tÿ ÃkkuíkkLke MkkÞf÷ Y. 7200 /-{kt ðu[u Au íkku íkuLku
15. òu 16 ðMíkwykuLke ¾heË ®f{ík 12 ðMíkwykuLkk ðu[ký ®f{íkLku 20 xfkLke ¾kux òÞ Au. íkuLkkt çkË÷u 20 xfk LkVku {u¤ððku
çkhkçkh Au íkku ÷k¼ xfk{kt çkíkkðku. nkuÞ íkku fux÷k YrÃkÞk ðu[ðe òuRyu ?
16. fkuE h{fzkLku 90 YrÃkÞk{kt ðu[ðkÚke Úkíkku ÷k¼ yLku íkuLku (y) Y. 10,800 (çk) 8950
60 YrÃkÞk{kt ðu[ðkÚke Úkíkk LkwfMkkLkLke xfkðkhe çkhkçkh Au. (f) Y. 11,200 (z) økýíkhe þõÞ LkÚke.
íkku h{fzkLke {q¤ ®f{ík þkuÄku.
31. yuf ÔÞÂõík yuf ðMíkwLku 20 xfk LkVk Ãkh ðu[u Au Ãkhtíkw ðkMíkð{kt
17. òu çkxkfkLkku ¼kð 25 ½xe òÞ Au íkku fkuE ÔÞÂõík 100
íkuýu íku ðMíkwLku 20 xfk ¾kux Ãkh Y. 480 {kt ðu[e Au. íkku yk
YrÃkÞk{kt 6.25 rf÷ku ðÄw çkxkfk ¾heËe þfu Au íkku çkxkfkLkku
LkVku «kó fhðk {kxu íkuýu yk ðMíkwLku fux÷k YrÃkÞk{kt ðu[ðe
½xu÷ku ¼kð Au.
òuRíke níke ?
18. yuf ËwfkLkËkh ÃkkuíkkLkk Mkk{kLk Ãkh ¾heË ®f{ík fhíkk 20%
(y) 350 (f) 720
ðÄw ¼kð AkÃku Au íkÚkk AkÃku÷ ¼kð Ãkh 15% Lke Awx ykÃku
(f) 840 (z) 600
Au. íkku íkuLku fux÷k xfk ÷k¼ ÚkkÞ ?
32. òu [ku¾kLkku y{wf sÚÚkku 11 Y. «rík rføkúk ðnU[ðkÚke 10
19. 28 YrÃkÞk 11 fuhe ¾heËeLku 28 YrÃkÞk{kt 9 fuheLkk ¼kðu
xfkLkku ÷k¼ ÚkkÞ Au. òu fw÷ ÷k¼ Y. 50 nkuÞ íkku, fux÷k
ðu[u íkku fux÷k xfk ÷¼k Úkþu ?
rføkúk [ku¾k ðnUåÞk nþu ?
20. yuf {fkLk ðu[íkkt 2% ÷u¾u Ë÷k÷eLke hf{ Yk. 530 {¤u
(y) 100 rføkúk (çk) 60 rføkúk
íkku {fkLkLke ðu[ký ®f{ík þwt nþu ?
(f) 50 rføkúk (z) 80 rføkúk
21. 20 ðMíkwykuLke ¾heË ®f{ík 15 ðMíkwykuLkk ðu[ký ®f{ík
çkhkçkh Au íkku ðuÃkkh{kt ÷k¼Lke xfkðkhe fux÷e ? 33. Y. 340 {kt ¾heËu÷e ¾whþe Ãkh ¾hkòík Y. 30 Au. yk
22. yuf ÔÞÂõík çku ½kuzk{ktÚke ËhufLku 7820 YrÃkÞk{kt ðu[u Au yuf ¾whþe Y. 405 {kt ðu[íkkt fux÷k YrÃkÞk LkVku ÚkkÞ ?
Ãkh íkuLku 15% VkÞËku y™u çkeò Ãkh íkuLku 15% ¾kux òÞ Au (y) 50 (çk) 53
íkku ðuÃkkh{kt íkuLke fw÷ ¾kux fu ÷k¼ þwt nþu ? (f) 65 (z) 35
23. yuf ðuÃkkhe 10 YrÃkÞk{kt 6 [kuf÷ux ¾heËe íkuLku 5 YrÃkÞk{kt 34. íku þxoLkwt {qÕÞ þwt nþu suLku 25 xfk LkVk{kt ðu[ðkÚke Y. 2500
2 Lkk ËhÚke ðu[u Au. íkku íkuLku fux÷k xfk ÷k¼ Úkþu ? {¤u ?
24. fkuE ðMíkwLke ¾heË ®f{ík 153 YrÃkÞk Au. íkuLkk Ãkh fux÷e (y) Y. 1250 (çk) Y. 1750
®f{ík AkÃkðk{kt ykðu íkku 10% rzMfkWLx Ãkh ðu[ðkÚke 63 (f) Y. 2000 (z) Y. 2425
Yk. LkVku ÚkkÞ. 35. õÞwt Mkqºk Mkk[wt LkÚke ?
25. òu {Lku 70 YrÃkÞk{kt 70 ÃkiMkkLkku ÷k¼ ÚkkÞ Au. íkku {khku ÷k¼ (y) ¾hkòík = {q.®f. - ðu.®f.
fux÷k xfk fnuðkÞ. (çk) LkVku = ðu. ®f. - Ãk. rf.
26. fkuE ðMíkwLke ¾heË ®f{ík{kt fux÷k xfk ðÄkheLku íkuLkku ¼kð (f) ¾kux = 5. ®f. - ðu. ®f.
AkÃkðk{kt ykðu íkku økú k nfku L ku 5% Awx ykÃkeLku Ãký (z) Ãk.®f. = {q.®f{. + ¾hkòík
36. yuf ðuÃkkhe yuf ÃkwMíkf Y. 42 {kt ðu[íkkt 40 xfk LkVku {u¤ðu
33% VkÞËku ÚkkÞ.
27. yuf {þeLk 10% ÷k¼Úke ðuåÞwt, òu íkuLku 80 YrÃkÞk ykuAk{kt Au, íkku íkuýu 50 xfk LkVku {u¤ððk íku ÃkwMíkf fR ®f{íku ðu[ðwt
ðuåÞw nkuÞ íkku 10% Lke ¾kux òÞ íkku {þeLkLke ¾heË ®f{ík þwt òuRyu ?
Au ? (y) Y. 42.50 (çk) Y. 43.50
28. yuf xkEÃkhkExhLku 9243.50 YrÃkÞk Ãkzíkh ®f{íkÚke ¾heæÞw (f) Y. 45 (z) Y. 46
íkuLke AkÃku÷e ®f{ík 9730 YrÃkÞk níke. xkEÃkhkExh Ãkh 37. fkuR yuf ðMíkwLke AkÃku÷e ®f{ík Ãkh økúknfkuLku 5 xfk ðxkð
ykÃku÷ AwxLke xfkðkhe þwt Au ? ykÃkðk{kt ykðu Au. yuf ÔÞÂõík yuf ðMíkw Y. 76 {kt ¾heËu
29. huze{uRz þxoLke yuf ËwfkLk{kt 20 xfk ð¤íkh ykÃkðk{kt ykðu Au, íkku íku ðMíkwLke AkÃku÷e ®f{ík þwt nþu ?
Au. r¢þ yu ËwfkLk{ktÚke Y. 600 Lke AkÃku÷e ®f{íkðk¤k 10 (y) 81 (çk) 80
89
(f) 80.50 (z) 86 (f) 30 xfk (z) 40 xfk
38. yuf ðMíkw yuf YrÃkÞk{kt ðu[ðkÚke 15 xfk ¾kux òÞ Au, íkku 48. Y. 400 Lke Ãkzíkh ®f{íkLke ðMíkw WÃkh fux÷e yu{.ykh.Ãke.
íkuLkkÚke çk{ýe ®f{íku ðu[ðkÚke ....... xfk LkVku ÚkkÞ ? hk¾e þfkÞ fu suÚke 12 xfk ð¤íkh ykÃkðkÚke 10 xfk LkVku
(y) 15 (çk) 50 ÚkR þfu ?
(f) 70 (z) 30 (y) 600 (çk) 448
39. òu fkuR ðMíkwLku 270 {kt ðu[ðkÚke 10 xfkLkku ÷k¼ ÚkkÞ Au, (f) 488 (z) 500
íkku íku ðMíkwLke ¾heË ®f{ík fux÷e nþu ?
49. Y. 80 Lke {q¤®f{íkLke ðMíkw Y. 90 {kt ðu[ðkÚke ............
(y) Y. 245.45 (çk) Y. 297
(y) 12.5 xfk LkVku ÚkkÞ (çk) Y. 10 ¾kux ÚkkÞ.
(f) Y. 260 (z) Y. 280
(f) 10 xfk LkVku ÚkkÞ (z) 12.5 xfk ¾kux ÚkkÞ.
40. Y. 460 {kt ðMíkw ðu[íkkt 15 xfk LkVku ÚkkÞ Au íkku ðMíkwLke
Ãkzíkh ®f{ík ? 50. Y. 1 ÷k¾Lkwt {þeLk ¾heËkÞwt, Y. 20,000 xÙkLMkÃkkuxoLkku ¾[o
(y) Y. 200 (çk) Y. 300 fÞkuo yLku Y. 10,000 {þeLk çkuMkkzðkLke {sqhe ykÃke íkku
(f) Y. 400 (z) Y. 500 fw÷ {qzeøkík ¾[o fux÷ku ?
41. Y. 50 {kt ¾heËu÷e ðMíkw Y. 65 ðu[íkk ....... LkVku ÚkkÞ. (y) Y. 1,00,000 (çk) Y. 1,20,000
(y) 5 xfk (çk) 10 xfk (f) Y. 1,10,000 (z) Y. 1,30,000
(f) 15 xfk (z) 30 xfk
51. 5 yuf{Lkk WíÃkkËLkLke fw÷ Ãkzíkh Y. 300 Au yLku Aêk
42. Y. 80 {kt ¾heËu÷e ðMíkw yzÄe ®f{íku ðu[íkkt ...... ¾kux ÚkkÞ.
yuf{Lkk WíÃkkËLk çkkË fw÷ Ãkzíkh Y. 342 ÚkkÞ íkku Aêk
(y) 10 xfk (çk) 20 xfk
yuf { LkeðÄíkes íkeÃkzíkh (marginal cost) fux÷e ?
(f) Y. 30 xfk (z) 50 xfk (y) Y. 57 (çk) Y. 60
43. yuf ðMíkw Y. 84 {kt ðu[íkk 25 xfk ¾kux òÞ Au íkku ðMíkwLke
(f) Y. 42 (z) Y. 50
¾heË ®f{ík ?
52. 5 yuf{Lkk WíÃkkËLk{kt yÂMÚkh Ãkzíkh (Variablc cost)
(y) Y. 75 (çk) Y. 9
Y. 1000 Au. òu ÂMÚkh Ãkzíkh (Fix cost) Y. 400 nþu íkku
(f) Y. 112 (z) Y. 109
yuf xuçk÷ Y. 365 {kt ¾heËkÞwt yLku íkuLkku {hk{ík ¾[o Y. 5 yuf{Úke Mkhuhkþ Ãkzíkh fux÷e ?
44.
(y) Y. 1400 (çk) Y. 280
25 ÚkÞku. íÞkhçkkË íku xuçk÷ Y. 420 {kt ðu[kÞwt íkku fux÷k
xfk LkVku ÚkÞku ? (f) Y. 80 (z) Y. 200
(y) 15 xfk (çk) 7.69 xfk 53. ftÃkLke ‘ûk’ íkuLkkt 25 WíÃkkËLkku Y. 1200 Lke Mkhuhkþ ®f{íku
(f) 25 xfk (z) 20 xfk ðu[u Au. òu íkuLkk yk 25 WíÃkkËLkku{ktÚke fkuRÃký Y. 420 Lkk
45. yuf MkkRf÷ Y. 60 Lke ¾kux ¾kELku Y. 840 {kt ðu[e. òu íku ¼kðÚke Lke[u Lk ðu[kíkwt nkuÞ yLku íkuLkkt 10 WíÃkkËLkku Y.
MkkÞf÷ Y. 1020 {kt ðu[kÞ íkku íkuLku fux÷k YrÃkÞk LkVku ÚkkÞ ? 1000 Úke ykuAe ®f{íku ðu[kíkkt nkuÞ íkku MknwÚke {kU½k WíÃkkËLkLke
(y) 100 Y. (çk) 90 Y. MknwÚke ðÄkhu ®f{ík fux÷e nþu ?
(f) 110 Y. (z) 120 Y. (y) 7800 (çk) 11,800
46. yuf ðMíkwLke ¾heË ®f{ík Y. 480 Au yLku íkuLke ðu[ký ®f{ík (f) 3900 (z) 18,200
500 Y. Au. íkku íkuLku fux÷ku LkVku ÚkÞku nþu ? yuf WíÃkkËf ÃkuZeLke fw÷ Ãkzíkh{kt fk[k{k÷Lkku ¾[o 30 xfk,
54.
1 1 {sqhe ¾[o 40 xfk yLku yLÞ ¾[ko 30 xfk Au. fw÷ Ãkzíkh
(y) 4 (çk) 5
6 2
Ãkh 20 xfk LkVku [ZkðeLku ðu[ký ®f{ík Lk¬e fhðk{kt ykðu
1 2 Au. fk[ku {k÷ yLku {sqhe ¾[o{kt yLkw¢{u 20 xfk yLku 25
(f) 7 (z) 8
6 6
xfk ¼kððÄkhku yLku yLÞ ¾[ko{kt 20 xfk ½xkzku ÚkkÞ íkku
47. yuf MkkRf÷ 450 {kt ÷R íku{kt 50 YrÃkÞkLke {hk{ík fhkðe fw÷ Ãkzíkh Ãkh yøkkW sux÷ku s LkVkLkku Ëh ò¤ðe hk¾ðk
600 YrÃkÞk{kt ðu[e íkku fux÷k xfk LkVku ÚkÞku ? {kxu ðu[ký ®f{ík{kt fux÷k xfk ðÄkhku fhðku òuRyu ?
(y) 10 xfk (çk) 20 xfk (y) 10 xfk (çk) 20 xfk
90
(f) 12 xfk (z) 15 xfk (f) YrÃkÞk 80 (z) YrÃkÞk 55
55. yuf ÔÞkÃkkhe ÃkkMku 1000 rf.økúk ¾ktz Au. íkuLkk fux÷kf ¼køkLku 57. 56 YrÃkÞk{kt yuf ÃkuLk ðu[íkk íkuLke {q¤®f{ík sux÷k xfk LkVku
íku 8 xfk ÷k¼ Ãkh íkÚkk þu»kLku 18 xfk ÷k¼ Ãkh ðu[e Ëu Au. ÚkÞku, íkku íkuLke {q¤ ®f{ík fux÷e Úkþu ?
ykLkkÚke íkuLku fw÷ ¾ktz Ãkh 14 xfk ÷k¼ ÚkkÞ Au. 18 xfk (y) 140 (çk) 40
÷k¼ Ãkh fux÷e ¾ktz ðu[kR økR ? (f) -140 (z) 100
(y) 400 rføkúk (çk) 560 rføkúk 58. ¾heË ®f{ík + ¾hkòík = .............
(f) 600 rføkúk (z) 640 rføkúk (y) LkVku (çk) ¾kux
ykfkþ yuf £uLMke ÃkuLk ÄhíkeLku Ãkzíkh Ãkh 20 xfk LkVku [ZkðeLku (f) ðu[ký ®f{ík (z) Ãkzíkh ®f{ík
56.
59. yuf ËwfkLkËkh yuf xuçk÷ Y. 5000 {kt ¾heËe 4500 {kt ðu[u
ðu[u Au. Ähíke yk s ÃkuLk ÃkkuíkkLke Ãkzíkh Ãkh 25 xfk LkVku
Au íkku íkuLkk fux÷k xfk ¾kux økR fnuðkÞ ?
[ZkðeLku Ãkkíkk¤Lku ðu[u Au. òu Ãkkíkk¤ yk ÃkuLkLkk YrÃkÞk 75
(y) 5 % (çk) 8 %
[qfðíkku nkuÞ íkku ykfkþLku yk ÃkuLk fux÷k{kt Ãkze nþu ?
(f) 10 % (z) 12 %
(y) YrÃkÞk 100 (çk) YrÃkÞk 50
sðkçkku :
(1) 20% (2) 10 % ¾kux (3) 9.5 (4) 25 % ¾kux (5) 376 (6) ........ (7) 5 ÷ªçkw (8) 230 Y. (9) 18.75 % (10) 0.25 % Y. (11)
1
7.68 Mktíkhk (12) 450 Y. (13) 36 Y. (14) 25 % (15) 33 % (16) 75 Y. (17) ....... (18) 2 % (19) 22.22 % (20) 26500
3
1
Y. (21) 33 % (22) 2.25% (23) 50% (24) 237.6 Y. (25) 1 % ÷k¼ (26) ..... (27) 400 Y. (28) 5 % (29) 70 Y. LkVku
3
(30) Y. 10,800 (31) 720 (32) 50 rføkúk (33) 35 (34) Y. 2000 (35) ¾hkòík = {q.®f.{. - ðu. ®f. (36) Y. 45 (37) 80 (38)
1
70 (39) 245.45 (40) 400 Y. (41) 30 xfk (42) 50 xfk (43) Y. 112 (44) 7.69 % (45) 120 Y. (46) 4 (47) 20 xfk (48)
6
500 (49) 12.5% LkVku ÚkkÞ (50) xfk 1,30,000 (51) Y. 42 (52) ....... (53) 11,800 (54) 10 xfk (55) 400 rføkúk (56) Y.
50 (57) 40 (58) Ãkzíkh ®f{ík (59) 10 %
91
07. ½kík yLku ½kík{q¤
r{ºkku, yk «fhýLku Mk{sðk {kxu Lke[uLkk fux÷kf rLkÞ{ku Ãknu÷k 02. Lke[u{ktÚke fkuLkwt {qÕÞ MkkiÚke ðÄkhu Au ?
Mk{Sþwt. 2
 0  12  2
01. x  1 fkuRÃký MktÏÞkLke þqLÞ ½kíkLke ®f{ík 1 ÚkkÞ. (a)  4   (b)   2 1  0 

 
 
WËk.: 5  1, 4  1 2
1 2 2
1  1,  254  1 (c)  22   (d)   21  

   
02. 1x  1 1Lke fkuRÃký ½kík fhðkÚke íkuLkwt {qÕÞ 1 ÚkkÞ. 1 2
 0  12  0  2
(a)  4    4  40  1
2
WËk.: 15  1, økýíkhe:
1251  1  
1100  1 2
0
03. x  x fkuRÃký MktÏÞkLke 1 ½kík fhðkÚke íkuLkwt {qÕÞ íku MktÏÞk
1 (b)  21    2102  20  1
 
s hnu Au.
1 2
WËk.: 51  5 , 1
6 6 (c)  2 2    2(2)(1)2  2 4  16
 
1
2  2 2
 1 2  1
(d)      2
122
04. a
x x x  x b c a  b c su ½kíkðk¤e MktÏÞkLkk ykÄkh Mkh¾k 2  2 4 
  16
nkuÞ íkuLkwt MkkËwYÃk{kt ½kíkkuLkku Mkhðk¤ku ÚkkÞ. sðkçk: MkkiÚke {kuxe MktÏÞk rðfÕÃk C Au.
WËk.: 5  5  5  5 2 7 5 2 7  5 14
 5 03. òu íkku mn  121 íkku (m  1) n 1 
05.
xa
 x ab ½kíkkuLke çkkËçkkfe ÚkkÞ.  m n  112
xb
 m  11 íkÚkk n  2
7
5
WËk.:   57  3  5 4 (m  1) n 1
53
06. x a d
yb z c   x ad y bd z cd fkIMkLkk WÃkhLke ½kík fkIMkLke ytËhLke  (11  1)2 1
ík{k{ MktÏÞkLke ½kík MkkÚku økwýkÞ.  (10)3  1000
4
WËk.: 5  2
43  7 2   5(2) ( 4)  4( 3) (4)  7(2 ) (4) 04. a15  a 8  a 7 
 58  412  78  a15 ( 8) ( 7)  a1515  a 0  1

1
a b
07. x   x ab ½kíkLke ½kíkLkku økwýkfkh ÚkkÞ.   1 1 34

05. 5  8 + 27 3   Lkwt {wÕÞ
3
ÚkkÞ.
2 3    
WËk.: 5  5 23
 5 6
1 1
y
 1 3
08. x y    fkuRÃký MktÏÞkLke Éý½kík nkuÞ íkku ykÄkhLkku ÔÞMík  5  2  3  4  5(5)3  4
 x  
fhðkÚke íku ½kík ½Lk ÚkkÞ. 1 1
4
1
2  54  4  5 4
 51  5
WËk.: 5    2
5 06. ®f{ík þkuÄku.

yLÞ WËknhýku : 2 2 2
01. Lke[u{ktÚke fE ®f{íkku Mk{kLk Au ? (y) (27) 3  (33 ) 3  33 3  32  9

(a) 14 (b) 40 (c) 04 (d) 41
4 4 4
økýíkhe : 1 = 1, 4 = 1, 0 = 0, 4 = 4,
4 0 4 1
54 625
3
3
 8  3  125  5 3
sðkçk : a yLku bLke ®f{ík Mk{kLk Au. (çk)  125     3 4  4 
   8  2 16
2 3
45
3 3 3  (6)2
(f) (0.00032) 5   0.25  5   0.2 5 5  0.008
 36
0.16 0.18
(z)  256   16 
05. 51/ 4  (125)0.25
0.16 0.18
  28    24   51/4  (53 ) 25/100
 21.28  20.72  22.0  4  51/ 4  (53 )1/4
94  35  273 (32 )4  (3)5  (33 )3  51/ 4  53/ 4

(Z) 
3  814 3  (34 )4  51/ 4 3/ 4  5
1 3
4
38  35  39  54/ 4  5

3  316
06. (216)2/3  (256)3/ 4  (32)1/5
322
  35  243  (63 )2/3  (44 )3/ 4  (25 )1/5
317
«uõxeMk {kxuLkk Ëk¾÷kyku :  6 2  43  2
[01] Lke[uLkkLke ®f{ík þkuÄku.  36  64  2
01. (256)5 4  102
 (44 )5 4  (4)5 07.  (10)150  (10)146 
 4  4  4  4  4  1024  10150 146

1/3  104
02.  
8
 10000
1/3
 8 08. (2.4  103 )  (8  102 )
 2
2.4 103

 32 
4/5
8 102
03.  
 243  24
  105
4/5
10  8
 243 
   3  104
 32 
 30000
5 4/5
3 
 5   1 
2/3
 1 
4/3
2  09.    
 216   27 
34  81  (216) 2/3  (27) 4/3
 4
2 16
(63 )2/3
2/3
 3 4/3
 1  (3 )
04.  
 216 
62 36
 
 (216)2/3 34 81
 (63 )2/3 4

9
46
(243)0.13  (243)0.07 14. (17)3.5  (17)(?)  (17)8
10.
(7)0.25  (49)0.075  (343)0.2 178
 (17)? 
173.5
(35 )0.13  (35 )0.07
  178 3.5
(7)0.25  (7 2 )0.075  (73 )0.2
17 (?)  17 4.5
30.65  30.35
 (?)  4.5
7 0.25  7 0.15  70.6
15. (64)1/ 2  (32) 4/5
0.65 0.35
3
 0.25 0.15 0.6 1/ 2 4/5
7  1   1 
   
 64   32 
31.00 3
 1.00
 1/ 2 4/5
7 7 1  1 
 2   5 
8   2 
11. (1000)7  (10)18
1/ 2 4/5
 (103 )7  1018 1  1 
 2   5 
8  2 
1021
 18 1 1
10  
8 16
 103
2 1 1
 1000  
16 16
12. (256)0.16  (256)0.09 16. 49  49  49  49  7 (?)
 (256)0.16 0.09  72  7 2  7 2  7 2  7 (?)
 (256)0.25  7 2 2  2  2  7 (?)
25  78  7(?)
4 100
 (4 )  (?)  8
1
 (44 ) 4 17. (18)3.5  (27)3.5  63.5  2(?)
 4
(18 ÷ 27  6)3.5  2?
13. (0.04)1.5 3.5
 18  6  ?
  2
1.5 15  27 
 1   100 10
    (4)3.5  2 ?
 0.04   4 
(22 )3.5  2?
 (25)3/ 2 27  2(?)
 (52 )3/ 2 (?)  7
 53
18. (25)7.5  (5)2.5  (125)1.5  5(?)
 125
(52 )7.5  (5)2.5  (53 )1.5  5(?)
47
 (5)15  (5) 2.5  54.5  5(?) x x1
9  8  2
23. òu       íkku x  (?)
 515+2.5-4.5  5(?)  4   27  3
 513  5? x x1
 32   23  2
13 = (?)  2    3  
2  3  3
19. òu 2 n  64 íkku n  (?) 2 x 3 x 3 1
2 2 2
     
2 n  64 çktLku çkksw ðøko fhíkkt,  3  3  3
2
2n  (64) 2   26   212 2 x  3x  3  1
 x  1 3
 n  12
x4
20. 5 x  3125 nkuÞ íkku x  3 Lke ®f{ík ÚkkÞ.
24. òu 2 x  3 32 íkku x  (?)
x
5  3125
2 x  (32)1/3
 5x  55
5
 x  5  x-3 = 2 1
x
 2 x  (25 ) 3  2  2 3
9n  35  (27)3 5
21.  27 nkuÞ íkku n  (?)  x
3  (81)4 3
9n  35  (33 )3 25. (13  23  33  43 )1/ 2  _____

  33
3  (34 ) 4
(1  8  27  64)1/2
32 n  35  39  (100)1/ 2  10
 16
 33
3 3 26. 2 x  81/5  21/5 íkku x  _____
2n
 3  314 17  33  2 x  (23 )1/5  21/5
2n 3 3
3  3  3
 2 x  23/5  21/5
32 n  36  2n  6  n  3 1 3 2
1 3
 2x  2 5 5
2 5
25
22. òu 3( x  y )  27 yLku 3( x  y )  243 íkku x  _____
2
 3( x  y )  27 3( x  y )  243  x
5
 3( x  y )  33 3( x  y )  35
x y  3 x y 5 27. 5( x 3)  253 x 4 íkku x  (?)
Mk{efhý-1 yLku Mk{efhý-2Lkku Mkhðk¤ku fhíkkt  5( x 3)  253 x  4
x y3  5( x 3)  (52 )3 x 4


x y 5  5x 3  56 x 8  x  3  6 x  8
2x  8
11
x  4 11  5x  x 
5
28. 2, 3 3 yLku 4
4 Ãkife MkkiÚke {kuxe MktÏÞk fE Au ?
2, 3 3, 4 4
48
 (2)1/ 2 , (3)1/ 3 , (4)1/ 4  3x 3  250  7  243
 26 /12 , 34 /12 , 43/12  3x3  35  x  3  5
 (26 )1/12 , (34 )1/12 , (43 )1/12 x  53  x  2
 (64)1/12 , (81)1/12 , (64)1/12 14. (16)1.75 çkhkçkh fux÷k ÚkkÞ ?

175
MkkiÚke {kuxe MktÏÞk (81) 1/12
 3 3
 (16) 100  (16)7/ 4
29. òu 55 x5  1 íkku x  _____  (24 )7/ 4  27  128

55 x5  1 15. 312  (2 x )2  612 íkku x  (?)
 55 x5  50  5 x  5  0  312  22 x  312  212
5
 5x  5  x   5 x  1 312  212
2x
2 
312
30. 3x3  7  250 íkku x  ____
22 x  212  2 x  12
x 3
3  7  250
x6
«uõxeMkLkk Ëk¾÷k 6. 32  34  3x íkku x = ?

2 2 (y) 6 (çk) 8
1. (64)3 × (32)5 = ? (f) 2 (z) 1
(y) 82 (çk) 44 7. 43  24  3  ..........
(f) 23 (z) 24 (y) 8 (çk) 12
(f) 2 (z) 4
2. (-1)9 + (-1)10 = ............
8. (4)8  (4)2  (4)3 Lke ®f{ík fux÷e ÚkkÞ ?
(y) -1 (çk) 2
(y) 64 (çk) ( 12)
(f) 0 (z) 1
(f) ( 256) (z) ( 128)
1 -1
3. òu x = 64 nkuÞ íkku 6 Lkku Mkhðk¤ku þwt ÚkkÞ ?
x +x6
1
(y) 1 (çk) 2
2
(f) 2 (z) 36
2
4. 8 3 Lke ®f{ík sýkðku.
(y ) 16 (çk) 64
1
sðkçkku
(f) 4 (z)
4
1
0.16 0.09
Lkku sðkçk þwt ÚkkÞ ? 1. (y) 82 , 2. (f) 0 , 3. (çk) 2 2 , 4. (f) 4, 5. (y) 4 ,
5. (256)  (256)
(y) 4 (çk) 16 6. (y) 6, 7. (çk) 12 , 8 . (y) 64
(f) 0.25 (z) 256
49
32. fu÷uLzh (Calendar)
• r÷Ãk ð»ko (Leap year)
Mkk{kLÞ heíku su ð»koLku ‘ 4 ([kh)’ ðzu rLk:þu»k ¼køke þfkÞ íku ð»koLku ‘r÷Ãk ð»ko’ fnuðkÞ. Ãkhtíkw òu fkuR ð»koLku 100 ðzu rLk:þu»k ¼køke
þfkÞ íkku íkuðk ð»koLku ‘ 400 ’ ðzu rLk:þu»k ¼køke þfkÞ íkku íku ‘r÷Ãk ð»ko’ fnuðkÞ.
Ëk.ík. : 1948, 2004, 1996, 800, 1200, 2000 rðøkuhu r÷Ãk ð»ko Au.
2001, 2002, 2003, 2005, 1900, 2100 rðøkuhu r÷Ãk ð»ko LkÚke.
r÷Ãk ð»ko{kt Vuçkúwykhe {rnLkk{kt 29 rËðMk nkuÞ Au íkuÚke yk ð»ko 366 rËðMkLkwt çkLku Au.
• Mkk{kLÞ ð»ko (Ordinary year)
r÷Ãk ð»ko Lkk nkuÞ íkuðk Ëhuf ð»koLku ‘Mkk{kLÞ ð»ko’ fnu Au. Mkk{kLÞ ð»ko 365 rËðMkLkwt nkuÞ Au.
• rËðMkLke økýíkhe
yLkw {kMk Mkk{kLÞ ð»ko r÷Ãk ð»ko
1. òLÞwykhe 31 31
2. Vuçkúwykhe 28 29
3. {k[o 31 31
4. yur«÷ 30 30
5. {u 31 31
6. swLk 30 30
7. sw÷kE 31 31
8. ykuøkMx 31 31
9. MkÃxuBçkh 30 30
10. ykuõxkuçkh 31 31
11. LkðuBçkh 30 30
12. zeMkuBçkh 31 31
(1) 1 Mkk{kLÞ ð»ko = 365 rËðMk = 52 yXðkrzÞk + 1 rËðMk
(2) 1 r÷Ãk ð»ko = 366 rËðMk = 52 yXðkrzÞk + 2 rËðMk
(3) 100 ð»ko = 76 Mkk{kLÞ ð»ko + 24 r÷Ãk ð»ko
= (76  1 + 24  2) ðÄkhkLkk rËðMk = 124 ðÄkhkLkk rËðMk
= 17 yXðkrzÞk + 5 rËðMk = 5 ðÄkhkLkk rËðMk

 100 ð»ko{kt ðÄkhkLkk rËðMk = 5 rËðMk
 200 ð»ko{kt ðÄkhkLkk rËðMk = 5  2 = 10 rËðMk = 3 ðÄkhkLkk rËðMk
193
 300 ð»ko{kt ðÄkhkLkk rËðMk = 5  3 = 15 rËðMk = 1 ðÄkhkLkk rËðMk
 400 ð»ko{kt ðÄkhkLkk rËðMk = 5  4 + 1 = 21 rËðMk = 0 ðÄkhkLkk rËðMk

íku s «{kýu 800 ð»ko, 1200 ð»ko, 1600 ð»ko, 2000 ð»ko{kt ‘ 0 ’ ðÄkhkLkk rËðMk çkLku.
• ðÄkhkLkk rËðMkku (Odd days)
ykÃku÷ økk¤k{kt Ãkqýo yXðkrzÞk rMkðkÞLkk rËðMkkuLku ‘ðÄkhkLkk rËðMkku’ fnuðkÞ Au.
Ëk.ík. : 92 rËðMk = 13 yXðkrzÞk + 1 ðÄkhkLkku rËðMk
• yk yku z rËðMk (ðÄkhkLkk rËðMk) {kxuL kku fkuz
rËðMk 0 1 2 3 4 5 6
ðkh hrð Mkku{ {tøk¤ çkwÄ økwhw þw¢ þrLk

ð»ko fkuz 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
fkuz 5 6 0 2 3 4 5 0
• r÷Ãk ð»ko rMkðkÞLkk Mkk{kLÞ ð»ko{kt ð»koLkk þYykíkLkk rËðMku su ðkh nkuÞ íku s ytrík{ rËðMku ðkh nkuÞ ßÞkhu r÷Ãk ð»ko{kt þYykíkLkk
rËðMku su ðkh nkuÞ íku ðkh ÃkAeLkku ðkh ytrík{ rËðMku nkuÞ.
• fux ÷kf WËknhý :
(1) 1 òLÞwy khe, 2007 Lkk rËðMku Mkku{ ðkh nkuÞ íkku 1 òLÞwykhe 2008 Lkk rËðMku õÞku ðkh nkuÞ ?
1 òLÞwykhe, 2007 - Mkku{ðkh
1 òLÞwykhe, 2008 - {tøk¤ðkh

( 2007 r÷Ãk Þh LkÚke {kxu 1 ðÄkhkLkku rËðMk ÚkkÞ)
(2) 1 òLÞwy khe, 2008 Lkk rËðMku {tøk¤ðkh nkuÞ íkku 1 òLÞwykhe, 2009 Lkk rËðMku õÞku ðkh nkuÞ ?
1 òLÞwykhe, 2008 - {tøk¤ðkh
1 òLÞwykhe, 2009 - økwhwðkh

( 2008 r÷Ãk Þh Au {kxu 2 ðÄkhkLkk rËðMk ÚkkÞ)
(3) òu 18 rzMkuBçkh, 1982 Lkk hkus hrððkh nkuÞ íkku 23 rzMkuBçkh, 1984 Lkk hkus õÞku ðkh ykðþu ?
18 rzMkuBçkh, 1982 - hrððkh

18 rzMkuBçkh, 1983 - Mkku{ðkh ( 1983 r÷Ãk ð»ko LkÚke {kxu 1 ðÄkhkLkku rËðMk ÚkkÞ)
18 rzMkuBçkh, 1984 - çkwÄðkh ( 1984 r÷Ãk ð»ko Au {kxu 2 ðÄkhkLkk rËðMk ÚkkÞ)
+ 5 ðÄkhkLkk rËðMk 19 Úke 23 - Mkku{ðkh

(4) òu 8 rzMkuBçkh, 2007 Lkk rËðMku þrLkðkh nku Þ íkku 8 rzMkuBçkh, 2006 Lkk rËðMku õÞku ðkh nþu ?
8 rzMkuBçkh, 2007 - þrLkðkh

8 rzMkuBçkh, 2006 - þw¢ðkh
( 2007 r÷Ãk ð»ko LkÚke ykÚke yuf ð»ko ÃkkA¤ sðk 1 ðÄkhkLkku rËðMk çkkË ÚkkÞ.)
194
(5) òu 6 {k[o, 2005 Lkk rËðMku Mkku{ðkh nkuÞ íkku 6 {k[o, 2004 Lkk rËðMku õÞku ðkh nþu ?
6 {k[o, 2005 - Mkku{ðkh

6 {k[o, 2004 - hrððkh
( 2005 r÷Ãk ð»ko LkÚke ykÚke yuf ð»ko ÃkkA¤ sðk 1 ðÄkhkLkku rËðMk çkkË ÚkkÞ.)
(6) 23 LkðuBçkh, 2013 Lkk rËðMku þrLkðkh nkuÞ íkku 23 LkðuBçkh 2016 Lkk rËðMku õÞku ðkh nþu ?
23 LkðuBçkh, 2013 - þrLkðkh

23 LkðuBçkh, 2014 - hrððkh
23 LkðuBçkh, 2015 - Mkku{ðkh
23 LkðuBçkh, 2016 - çkwÄðkh
( 2016 r÷Ãk Þh Au ykÚke 2 ðÄkhkLkk rËðMk W{uhðk Ãkzu)
(7) yksu {tøk¤ðkh nkuÞ íkku 61 {kt rËðMku õÞku ðkh nþu ?
yksu {tøk¤ðkh Au.
{kxu 63 {kt (9  7) rËðMku {tøk¤ðkh nþu.
ykÚke 62 {kt rËðMku Mkku{ðkh nþu íkÚkk 61 {kt rËðMku hrððkhu nþu.
(8) òu 25 rzMkuBçkh, 2011 Lku hrððkhLkk hkus Lkkíkk÷ WsðkE nku Þ íkku íku ÃkAeLkk ð»ko Lke Lkkíkk÷ õÞk
ðkhu WsðkE nþu ?
25 rzMkuBçkh, 2011 - hrððkh
25 rzMkuBçkh, 2012 - {tøk¤ðkh
( 2012 r÷Ãk ð»ko Au. {kxu 2 ðÄkhkLkk rËðMk ÚkkÞ.)
(9) òu 2 S ykuøkMx, 2011 Lkk hkus økwhwðkh nkuÞ íkku 24 LkðuBçkh 2011 Lkk hkus õÞku ðkh nkuÞ ?
A+S+0+N
6  30  31  24  91 rËðMk = 13 yXðkrzÞk + 0 ðÄkhkLkk rËðMk
{kxu 24 LkðuBçkh, 2011 Lkk rËðMku Ãký økwhwðkh nkuÞ.
(10) Äkhku fu yksu çkwÄðkh Au, íkku ÃkAeLkk hrððkh ÃkAe 25 {kt rËðMku õÞku ðkh nþu ?
ynª çkÄwðkh æÞkLku Lk ÷uíkk
25 rËðMk = 3 yXðkrzÞk + 4 ðÄkhkLkk rËðMk
hrððkh ÃkAeLkk 25 {kt rËðMku økwhwðkh ÚkkÞ.
(11) òu {rnLkkLke 9 íkkhe¾ hrððkhLkk ykøk÷k rËðMku nkuÞ íkku yk {rnLkkLke Ãknu÷e íkkhe¾u õÞku ðkh nþu ?
9 íkkhe¾ - þrLkðkh
2 íkkhe¾ - þrLkðkh ( 7 rËðMk çkkË fhíkk yuLkku yu s ðkh ykðu)
1 íkkhe¾u - þw¢ðkh ÚkkÞ.
195
(12) òu økRfk÷Lke Ãknu ÷kLkku rËðMk þw ¢ðkh nkuÞ íkku ykðíkefk÷ ÃkAeLkku rËðMk õÞku nkuÞ ?
økRfk÷ Ãknu÷kLkku rËðMk - þw¢ðkh
økRfk÷Lkku rËðMk - þrLkðkh
yksLkku rËðMk - hrððkh
ykðíkefk÷Lkku rËðMk - Mkku{ðkh
ykðíkefk÷ ÃkAeLkku rËðMk - {tøk¤ðkh ÚkkÞ.
(13) òu økRfk÷Lke Ãknu÷ kLkku rËðMk økwh wðkh nkuÞ íkku hrððkh õÞkhu nkuÞ ?
økRfk÷ Ãknu÷kLkku rËðMk - økwhwðkh
økRfk÷Lkku rËðMk - þw¢ðkh
yksLkku rËðMk - þrLkðkh
ykðíkefk÷Lkku rËðMk - hrððkh ÚkkÞ.
(14) òu 1 Vuçkúwykhe 2000 Lkk hkus çkwÄðkh nkuÞ íkku 3 {k[o, 2001 Lkk hkus õÞku ðkh nkuÞ ?
1 Vuçkúwykhe, 2000 - çkwÄðkh
1 Vuçkúwykhe, 2001 - þw¢ðkh

( 2000 r÷Ãk ð»ko Au. 2 rËðMk W{uhðk Ãkzu)
3 {k[o, 2001 hrððkh ÚkkÞ. (F 27 + M 3 = 30)

( 30 rËðMk = 4 yXðkrzÞk + 2 ðÄkhkLkk rËðMk)
(15) òu 25 ykuøkMxLkk hkus økwhwðkh Au, íkku íku {rnLkk{kt fu x÷k Mkku{ðkh nku Þ ?
25 ykuøkMx - økwhwðkh
29 ykuøkMx - Mkku{ðkh
nðu 31 rËðMk = 4 yXðkrzÞk + 3 ðÄkhkLkk rËðMk
íku {rnLkk{kt 5 (Ãkkt[) Mkku{ðkh nkuÞ.
(16) òu 1 ykuõxkuçkhu hrððkh nkuÞ íkku 1÷e LkðuBçkhu õÞku ðkh nkuÞ ?
1 ykuõxkuçkh - hrððkh
íÞkhÃkAeLkk 31 {kt rËðMku - çkwÄðkh ÚkkÞ.
( 31 rËðMk = 4 yXðkrzÞk + 3 rËðMk)
(17) {rnLkkLkku 3 òu rËðMk Mkku {ðkh Au, íkku {rnLkkLkku 21 {kt rËðMkÚke 5 {ku rËðMk õÞku Au ?
{rnLkkLkku 3 òu rËðMk - Mkku{ðkh
10 {ku, 17 {ku, 24 {ku, rËðMk - Mkku{ðkh
21 + 5 = 26 rËðMk = çkwÄðkh ÚkkÞ.
196
(18) 15 ykuøkMx 1947 Lkk rËðMku yXðkrzÞkLkku õÞku ðkh nkuÞ ?
15 ykuøkMx, 1947 = 1946 ð»ko + 1-1-1947 Úke 15-8-1947 MkwÄeLkku økk¤ku

1600 ð»ko{kt ðÄkhkLkk rËðMk = 0
ÃkAeLkk 300 ð»ko{kt ðÄkhkLkk rËðMk = 3  5 = 15 = 1 ðÄkhkLkku rËðMk
46 ð»ko{kt 11 r÷Ãk ð»ko + 35 Mkk{kLÞ ð»ko

11 × 2 + 35  1 = 22 + 35 = 57 = 8 yXðkrzÞk + 1 ðÄkhkLkku rËðMk
íkÚkk
J F M A M J J O
31 + 28 + 31 + 30 + 31 + 30 + 31 + 15 + = 227 rËðMk
227 rËðMk = 32 yXðkrzÞk + 3 rËðMk = 3 ðÄkhkLkk rËðMk

fw÷ ðÄkhkLkk rËðMkku = 0 + 1 + 1 + 3 = 5
 15 - 8 - 1947 Lkk rËðMku þw¢ðkh nkuÞ.

(19) 4 swLk, 2002 Lkk rËðMku õÞku ðkh nkuÞ ?
2000 ð»ko{kt ðÄkhkLkk rËðMk = 0

íkÚkk 2001 Mkk{kLÞ ð»ko nkuðkÚke ðÄkhkLkku rËðMk - 1
íkÚkk
J F M A M J
31 + 28 + 31 + 30 + 31 + 4 = 155 rËðMk
155 rËðMk = 22 yXðkrzÞk + 1 rËðMk = 1 ðÄkhkLkku rËðMk

fw÷ ðÄkhkLkk rËðMkku = 0 + 1 + 1 = 2
4 swLk, 2002 Lkk rËðMku {tøk¤ðkh nkuÞ.

(20) 28 {u, 2006 Lkk rËðMku õÞku ðkh nkuÞ ?
2000 ð»ko{kt ðÄkhkLkku rËðMk = 0

íkÚkk 2001 Úke 2005 {kt 4 Mkk{kLÞ ð»ko + 1 r÷Ãk ð»ko
= 4 × 1 + 1 × 2 odd day = 4 + 2 = 6 odd days
íkÚkk
J F M A M
31 + 28 + 31 + 30 + 28 = 148 rËðMk
148 rËðMk = 21 yXðkrzÞk + 1 rËðMk = 1 ðÄkhkLkk rËðMk

fw÷ ðÄkhkLkk rËðMk = 0 + 6 + 1 = 7 ðÄkhkLkk rËðMkku = 1 yXðkrzÞk + 0 ðÄkhkLkku rËðMk
 28 {u, 2006 Lkk rËðMku hrððkh nkuÞ.
197
(21) 26 òLÞwykhe, 1950 Lkk rËðMku õÞku ðkh nkuÞ ?
1900 ð»ko{kt ðÄkhkLkku rËðMk = 1

íÞkhçkkË 49 ð»ko{kt 12 r÷Ãk ð»ko + 37 Mkk{kLÞ ð»ko
12  2 + 37  1 = 24 + 37 = 61 ðÄkhkLkk rËðMkku = 5 ðÄkhkLkk rËðMk
íkÚkk
òLÞwykhe 26 rËðMkku = 3 yXðkrzÞk + 5 ðÄkhkLkk rËðMkku
fw÷ ðÄkhkLkk rËðMkku = 1 + 5 + 5 = 11 = 4 ðÄkhkLkk rËðMkku
 26 òLÞwykhe, 1950 Lkk rËðMku økwhwðkh nkuÞ.
198
31. íkkŠff ðuLk ykf]r¥k (Logical Venn Diagram)
• ynª swËk swËk y{wf Mk{qn ykÃku÷ nkuÞ Au. yk Mk{qnLku ykf]r¥k{kt fR heíku rLkYÃký fhðk íku ytøkuLke W{uËðkhkuLke ûk{íkk
íkÃkkMkðk{kt ykðu Au.
ynª swËk swËk çku, ºký fu [kh Mk{qn ykÃku÷ nkuÞ suLku íkkŠff ðuLk ykf]r¥k{kt fuðe heíku Ëþkoðe þfkÞ íku ÃkqAðk{kt ykðu
Au. su {kxu Lke[uLke Mk{swíke «{kýu ðuLk zkÞkøkúk{ çkLkkðe þfkÞ.
i) ºkýuÞ swËk swËk Mk{qn nkuÞ
rþûkf yuÂLs. zkìõxh
Ëk.ík. rþûkf, yuÂLsrLkÞh, zkìõxh
ii) fkuR yuf Mk{qn çkeò Mk{qnLkku yLku çkeòu Mk{qn ºkeò Mk{qnLkku MktÃkqýo økwýÄ{o Ähkðíkku nkuÞ.
yurþÞk
Ëk.ík. yurþÞk, ¼khík, økwshkík ¼khík
økwshkík
iii) fkuR çku Mk{qn yufçkeò MkkÚku MkkBÞíkk Ähkðíkk nkuÞ íkÚkk íku MktÃkqýo heíku ºkeò Mk{qnLkk nkuÞ.
Ëk.ík. Ãkwhw»k, rÃkíkk, ¼kE
rÃkíkk ¼kE
Ãkwhw»k
iiv) çku Mk{qn y÷øk y÷øk nkuÞ Ãkhtíkw íku MktÃkqýo ºkeò Mk{qn{kt ykðíkk nkuÞ.
Ëk.ík. «kýe, økkÞ, ¼uMk
økkÞ ¼uMk
«kýe
v) çku Mk{qn Mðíktºk nkuÞ Ãkhtíkw íku çktLku ºkeò Mk{qn MkkÚku Mktf¤kÞu÷ nkuÞ.
Ëk.ík. zkìõxh, Ãkwhw»k, ðfe÷
zkìõxh Ãkwhw»k ðfe÷
vi) ºkýuÞ Mk{qn yufçkeò MkkÚku Mktf¤kÞu÷ nkuÞ.

rðãkÚkeo
Ëk.ík. rðãkÚkeo, Akufhk, r¢fuxh Akufhk
r¢fuxh
vii) fkuR yuf Mk{qn MktÃkqýo çkeò Mk{qnLkku nkuÞ íkÚkk ºkeòu Mk{qn Mðíktºk nkuÞ.
Ãkwhw»k
Ëk.ík. Ãkwhw»k, r¢fuxh, nkÚke
r¢fuxh nkÚke
181
yk «{kýu swËe swËe Mkt¼kðLkkyku rð[kheLku rðãkÚkeoyu ûk{íkk «{kýu ðuLk ykf]r¥k ËkuhðkLke fu ykuÃþLk{ktÚke þkuÄðkLke
ÃkqAkÞ Au. WËknhýÚke ðÄkhu Mk{Syu.
Lke[uLkk Ëhuf «&™{kt ºký rðøkík (Mk{qn) ykÃku÷ Au. íku{Lke ðå[uLkk MktçktÄ [fkMke Lke[u ykÃku÷e ykf]r¥k{ktÚke çktÄçkuMkíke
ykf]r¥k ÃkMktË fhku. («&™ : 1 Úke 15 {kxu)
(A) (B)
(C) (D)
1. ðk½, ®Mkn, støk÷e «kýe

(B) ðk½ íkÚkk ®Mkn støk÷e «kýe Au íkÚkk yufçkeòÚke Mðíktºk Au.
2. ½uxk, çkfhk, «kýe

(B) ½uxk íkÚkk çkfhk «kýe Au íkÚkk yufçkeòÚke Mðíktºk Au.
3. çkxkfk, fkuçke, þkf¼kS
(B) çkxkfk íkÚkk fkuçke þkf¼kS Au íkÚkk yufçkeòÚke Mðíktºk Au.
4. økwshkík, hksfkux, y{ËkðkË

(B) hksfkux íkÚkk y{ËkðkË økwshkíkLkk þnuh Au íkÚkk yufçkeòÚke Mðíktºk Au.
5. Ãk]Úðe, Ãkðoíkku, støk÷ku

(C) Ãkðoíkku yLku støk÷ku yufçkeò MkkÚku MkkBÞíkk Ähkðu íkÚkk íku Ãk]ÚðeLkku ¼køk Au.
6. ºkwrxsLÞ hkuøk, MkwfíkkLk, Mfðeo

(B) MkwfíkkLk yLku Mfðeo ºkwrxsLÞ hkuøk Au íkÚkk çktLku Mðíktºk Au.
7. fqíkhku, rçk÷kze, ðktËhku

(A) ºkýuÞ Mk{qn Mðíktºk Au.
8. çkwf, ÃkuÂLMk÷, MkkRf÷

9. zkìõxh, RsLkuh, rþûkf
10. rþûkf, zkìõxh, †e

(D) †e zkìõxh íkÚkk rþûkf nkuR þfu. Ãkhtíkw zkìõxh íkÚkk rþûkf Mðíktºk Au.
11. økrýík, ytføkrýík, rºkfkuýr{íke

(B) ytføkrýík íkÚkk rºkfkuýr{íke økrýíkLke Ãkuxk þk¾k Au íkÚkk çktLku Mðíktºk Au.
12. {kýMk, ss, {wÏÞ{tºke
(D) ss íkÚkk {wÏÞ{tºke {kýMk Au íkÚkk çktLku Mðíktºk Au.
182
13. íkkhku, [tÿ, {tøk¤
(A) [tÿ - WÃkøkún, {tøk¤-økún ykÚke ºkýuÞ Mðíktºk Au.
14. økkÞ, ðk½, «kýe

(D) «kýe Ãkife y{wf økkÞ íkÚkk y{wf ðk½ Ãkhtíkw økkÞf yLku ðk½ yufçkeòÚke Mðíktºk Au.
15. rðãkÚkeo, Ã÷uÞh, MkSð

(C) rðãkÚkeo Ãkife y{wf Ã÷uÞh nkuÞ íkÚkk çktLku MkSð Au.
• Lke[uLkk Ëhuf «&™{kt ºký rðøkík ykÃku÷ Au. íku{Lke ðå[uLkk MktçktÄ [fkMke Lke[u ykÃku÷e ykf]r¥k{ktÚke çktÄçkuMkíke
ykf]r¥k ÃkMktË fhku. («&™ : 16 Úke 28 )
(A) (B)
(C) (D)
16. rðï, yurþÞk, ¼khík

(D) ¼khík, yurþÞk{kt íkÚkk yurþÞk, rðï{kt ykðu Au.
17. yurþÞk, ¼khík, økwshkík

(D) økwshkík, ¼khíkLkku ¼køk íkÚkk ¼khík yurþÞkLkku ¼køk Au.
18. ºkwrxsLÞ hkuøk, Ãkktzwhkuøk, {uËÂMðíkk

(B) Ãkktzwhkuøk yu ºkwrxsLÞ hkuøk Au. Ãkhtíkw {uËÂMðíkk ºkwrxsLÞ hkuøk LkÚke.
19. rð¿kkLk, çkkÞku÷uS, økrýík

(B) çkkÞku÷kuS rð¿kkLkLke þk¾k Au íkÚkk økrýík Mðíktºk Au.
20. fwxwtçk, ¼kE, r{ºk

(B) ¼kE fwxwtçkLkku ¼køk Au. ßÞkhu r{ºk Mðíktºk Au.
21. MktMkË, ÷kufMk¼k, ðzk«ÄkLk

(B) ÷kufMk¼k MktMkËLkku ¼køk Au. ßÞkhu ðzk«ÄkLk Mðíktºk Au.
22. Ëuþ, hkßÞ, þnuh

(D) þnuh hkßÞLke ytËh, hkßÞ ËuþLke ytËh ykðu Au.
23. MxuþLkhe, ÃkuÂLMk÷, {kuxhfkh

(B) ÃkuÂLMk÷ MxuþLkhe{kt ykðu ßÞkhu {kuxhfkh Mðíktºk Au.
24. rþûkf, økúußÞwyux, h{íkðeh

(C) rþûkf økúußÞwyux íkÚkk h{íkðeh nkuR þfu ykÚke ºkýu ykf]r¥k AuËþu.
183
25. r[ºkfkh, {kýMk, [kuÃkze
(A) r[ºkfkh {kýMkLkku ¼køk nkuÞ ßÞkhu [kuÃkze Mðíktºk Au.
26. MkirLkf, MkiLÞ, yuÂLsrLkÞh

(B) MkiLÞLkku ¼køk MkirLkf nkuÞ ßÞkhu yuÂLsLkeÞh Mðíktºk Au.
27. ss, økwLkuøkkh, [kuh

(B) [kuh økwLkuøkkh Au. ßÞkhu ss Mðíktºk Au.
28. ð»ko, yXðkrzÞwt, rËðMk

(D) rËðMkÚke yXðkrzÞwt, yXðkrzÞkykuÚke ð»ko çkLku.
TYPE - 2 ðuLk ykf]r¥k ÃkhÚke «&™kuLkk sðkçk ykÃkðk
• yk «fkhLkk «&™ku{kt Mkk{kLÞ heíku ðuLk ykf]r¥k ykÃku÷ Au. ynª swËk swËk Mk{qnku (rðøkíkku) ¼qr{íkeLkk y÷øk y÷øk
ykfkh{kt Ëþkoðu÷ Au. rðãkÚkeoyu yk ðuLk ykf]r¥kLkku yÇÞkMk fhe {køÞk «{kýu «&™ yÚkðk «&™kuLkk sðkçk ykÃkðkLkk nkuÞ
Au. WËknhýÚke Mk{Syu.
1. Lke[uLke ðuLk ykf]r¥k{kt õÞku Lktçkh Ëhuf ¼qr{íke ykfkh{kt ykðu Au ?
1
6 5 4 2 8
7 3
ynª ‘ 4 ’ Ëhuf ¼qr{íke ykfkh{kt ykðu Au.

• Lke[uLke ykf]r¥kLkku yÇÞkMk fhe Lke[uLkk «&™kuLkk sðkçk ykÃkku. («&™ : 2 Úke 6 )
¼khíkeÞ Lkuíkk
a b f
c
d e
g økeíkfkh
2. Lke[uLkk{ktÚke õÞwt r[nTLk Lkuíkk fu su ¼khíkeÞ yLku økeíkfkh Lk nkuÞ íkuðwt Ëþkoðu Au ?
(y) g (çk) e (f) b (z) f
sðkçk : (z) f
3. yuðku õÞku rðMíkkh Au fu su ¼khíkeÞ yLku økkÞf Au Ãkhtíkw Lkuíkk LkÚke.
(y) a (çk) b (f) c (z) d
sðkçk : (z) d
184
4. yuðku õÞku rðMíkkh Au su Võík økkÞf nkuÞ yLku ¼khíkeÞ fu Lkuíkk Lk nkuÞ ?
(y) b (çk) g (f) f (z) d
sðkçk : (çk) g
5. yuðku õÞku rðMíkkh Au su ¼khíkeÞ, Lkuíkk íkÚkk økkÞf Ëþkoðu Au ?
(y) b (çk) c (f) d (z) f
sðkçk : (çk) c
6. õÞw r[nTLk ‘¼khíkeÞkuLku Lkuíkk íkhefu Ãkhtíkw økkÞf íkhefu Lknª yu heíku hsq fhu Au ?’
(y) b (çk) c (f) d (z) e
sðkçk : (y) b
• Lke[uLke ykf]r¥kLkku WÃkhÚke fk¤SÃkqðof yÇÞkMk fhe «&™Lkk sðkçk ykÃkku. («&™ : 7 Úke 12 )
÷u¾fku
Lkkxftfkh 1
2 7 5 4 frð
8 6
10
9
3
rLkçktÄfkh
7. Lke[uLkk{ktÚke fR MktÏÞk yuðe Au su frðyku fu su rLkçktÄfkh Lkkxâfkh yLku ÷u¾f nkuÞ íkuLku Ëþkoðu Au ?
(y) 7 (çk) 5 (f) 6 (z) 8
sðkçk : (f) 6
8. fR MktÏÞk Lkkxâfkh Au Ãkhtíkw rLkçktÄfkh LkÚke íkuðwt hsq fhu Au ?
(y) 8 (çk) 7 (f) 5 (z) 1
sðkçk : (y) 8
9. yuðe MktÏÞk þkuÄku su frðyku yLku rLkçktÄfkh nkuÞ Ãkhtíkw ÷u¾f fu Lkkxffkh Lk nkuÞ.
(y) 5 (çk) 6 (f) 7 (z) 8
sðkçk : (y) 5
10. yuðe fR MktÏÞk su Võík yuðk ÷u¾fku fu su frðyku, Lkkxâfkh fu rLkçktÄ Lk nkuÞ íkuðk ðøkoLku hsq fhu Au ?
(y) 2 yLku 3 (çk) 1 yLku 3 (f) 4 yLku 5 (z) 8 yLku 6
sðkçk : (çk) 1 yLku 3
11. yuðe ftR MktÏÞk Au fu frðyku nkuÞ Ãkhtíkw ÷u¾f, rLkçktÄfkh yLku Lkkxâfkh Lk nkuÞ ?
(y) 2 yLku 4 (çk) 8 yLku 3 (f) 7 yLku 9 (z) 5 yLku 1
sðkçk : (y) 2 yLku 4
12. yuðe fR MktÏÞk Au fu su rLkçktÄfkh nkuÞ Ãkhtíkw frð, ÷u¾f fu Lkkxâfkh Lk nkuÞ ?
(y) 5 (çk) 7 (f) 10 (z) 9
sðkçk : (f) 10
185
13. ykf]rík ÃkhÚke fux÷k xfk ÷kufku yuðk Au fu su Lk íkku xe.ðe. òuðu Au Lk íkku ÃkuÃkh ðkt[u Au ?
ÃkuÃkh
xe.ðe. 25
ðkt[ðkðk¤ku
40 % % 15 %
òuðkðk¤ku ðøko ðøko
(y) 20 % (çk) 25 % (f) 30 % (z) 29 %

sðkçk : (y) 20 %
• Lke[u Ëþkoðu÷e ykf]r¥kLkk ykÄkhu Lke[u ykÃku÷k «&™kuLkk sðkçk ykÃkku.
†e økúußÞwyux
Mðhkusøkkh íkÚkk 4
çkUf÷kuLkðk¤e {rn÷k
7 5 8 Mðhkusøkkh {rn÷k
1 9
2 6 3
14. fux÷e {rn÷k økúußÞwyux Mðhkusøkkh Au ?

(y) 15 (çk) 7 (f) 5 (z) 20
fkhý fu , 7 + 5 + 8 = 20
sðkçk : (z) 20
15. fux÷e {rn÷kyku økúußÞwyux Mðhkusøkkh LkÚke ?
(y) 7 (çk) 5 (f) 4 (z) 11
sðkçk : (f) 4
16. fux÷e {rn÷kyku Mðhkusøkkh Au suyku økúußÞwyux LkÚke ?
(y) 3 (çk) 11 (f) 15 (z) 21
fkhý fu , 1 + 2 + 6 + 3 + 9 = 21
sðkçk : (z) 21
17. fux÷e {rn÷kyku Mðhkusøkkh økúußÞwyux Au suLku çkUf ÷kuLkLke MkwrðÄk {¤u÷ Au ?
(y) 5 (çk) 7 (f) 21 (z) 12
fkhý fu , 5 + 7 = 12
sðkçk : (z) 12
18. fux÷e {rn÷kyku Mðhkusøkkh Au suLku çkUf ÷kuLkLke MkwrðÄk {¤u÷ Au. Ãkhtíkw økúußÞwyux LkÚke ?
(y) 9 (çk) 21 (f) 15 (z) 12
fkhý fu , 1 + 2 + 6 = 9
sðkçk : (y) 9
186
• Lke[u Ëþkoðu÷ ykf]r¥kLkk ykÄkhu Lke[u ykÃku÷ «&™kuLkk sðkçk ykÃkku.
6 Lkuíkk
¼khíkeÞ 2
1 3 5
4
7 økkÞf
19. ¼khíkeÞ økkÞf nkuÞ Ãkhtíkw Lkuíkk Lk nkuÞ íkuðk fux÷k ?

(y) 5 (çk) 12 (f) 4 (z) 8
sðkçk : (f) 4
20. ¼khíkeÞ Lkuíkk nkuÞ íkÚkk økkÞf nkuÞ íkuðk fux÷k ?
(y) 2 (çk) 3 (f) 4 (z) 5
sðkçk : (çk) 3
21. ¼khíkeÞ Lkuíkk fu su økkÞf Lk nkuÞ íkuðk fux÷k ?
(y) 2 (çk) 3 (f) 4 (z) 5
sðkçk : (y) 2
22. økkÞf fu su ¼khíkeÞ Ãký LkÚke yLku Lkuíkk Ãký LkÚke íkuðk fux÷k ?
(y) 2 (çk) 4 (f) 6 (z) 7
sðkçk : (z) 7
23. Lkuíkk fu su ¼khíkeÞ Ãký LkÚke yLku økkÞf Ãký LkÚke íkuðk fux÷k ?
(y) 2 (çk) 3 (f) 6 (z) 7
sðkçk : (f) 6
187
íkkŠff ðkõÞku (Logic)
• ynª rðãkÚkeoykuLku çku yÚkðk ºký rðÄkLk (Stalements) ykÃku÷ nkuÞ Au. yk rðÄkLkku su Ãký «fkhLkk nkuÞ íku íkkŠff heíku ¾hk
{kLkðkLkk nkuÞ Au. Lke[u Mkkhktþ (Conclusions) MðYÃku çku fu ºký ðkõÞku ykÃku÷ nkuÞ Au. su{kt rðÄkLkLkk ykÄkhu õÞkt õÞkt
Mkkhktþ ¾hk Au yu Lk¬e fhðkLkwt nkuÞ Au.
ynª yk «fkhLkk «&™ku{kt «Úk{ rðÄkLkkuLkk ykÄkhu ðuLk ykf]rík ËkuhðkÚke «&™kuLkk sðkçk Mkh¤íkkÚke ykÃke þfkÞ Au.
ðuLk ykf]r¥k ykÃku÷k rðÄkLkLku MkíÞ / ¾hk {kLke fk¤SÃkqðof ËkuhðkLke nkuÞ Au.
• ynª rðÄkLkLke þYykík ‘fux÷kf’ (y{wf) (Some)Úke ÚkkÞ íkku ykÃku÷e çku ðMíkw ÃkhMÃkh AuËu íku sYhe Au.
Ëk.ík. fux÷kf ðk½ nkÚke Au.
ðk½ nkÚke
• rðÄkLkLke þYykík ‘çkÄk’ (All)Úke ÚkkÞ íkku íku Mk{økú ðMíkw, çkeS ðMíkw{kt Mk{kÞ òÞ Au.
ÃkuÂLMk÷
Ëk.ík. çkÄe çkwf ÃkuÂLMk÷ Au.
çkwf
• çku ðMíkwLke Mkh¾k{ýe{kt ‘LkÚke’ (No) nkuÞ íÞkhu çktLku yufçkeòÚke Mðíktºk hsq fhðk{kt ykðu Au.
Ëk.ík. fkuR ÃkuLk {kuçkkE÷ LkÚke.
ÃkuLk {kuçkkE÷
• W{uËðkh (rðãkÚkeo)Lku ÃkqAðk{kt ykðíkk «&™ku WËknhýÚke Mk{Syu.

• Lke[uLkk Ëhuf «&™ku{kt ºký rðÄkLk ykÃku÷ Au. suLkk çku Mkkhktþ ykÃku÷ Au. I yLku II çktLku MkkhktþLkku fk¤SÃkqðof
yÇÞkMk fhku. Lk¬e fhku fu íkkŠff heíku õÞk Mkkhktþ ykÃku÷ rðÄkLkLku yLkwMkhu Au. («&™ : 1 to 11 {kxu)
( A ) òu Võík Mkkhktþ I ¾hwt nkuÞ.
( B ) òu Võík Mkkhktþ II ¾hwt nkuÞ.
( C ) òu Mkkhktþ I yÚkðk II (çku{ktÚke yuf) ¾hwt nkuÞ.
( D ) òu Mkkhktþ I fu II ¾hk Lk nkuÞ.
( E ) òu çktLku Mkkhktþ ¾hk nkuÞ.
1. rðÄkLk : ( 1 ) çkÄk íkkhk MkqÞo Au.
( 2 ) fux÷kf MkqÞo økún Au.
( 3 ) çkÄk økún WÃkøkún Au.
Mkkhktþ : ( 1 ) fux÷kf WÃkøkún íkkhk Au.
( 2 ) fkuR íkkhku WÃkøkún LkÚke.
I II
WÃkøkún MkqÞo WÃkøkún
MkqÞo
íkkhk økún ‘yÚkðk’ íkkhk økún
yk{, ykf]r¥k ( I ) yLku ( I I ) òuíkk sðkçk - Mke ykðu. fkhý fu ykf]r¥k ( I ){kt Mkkhktþ I I ¾hwt íkÚkk I ¾kuxwt Au.
ßÞkhu ykf]r¥k ( I I ){kt Mkkhktþ I ¾hwt íkÚkk I I ¾kuxwt Au.
188
2. rðÄkLk : ( 1 ) çkÄe {kA÷e Ãkûke Au.
( 2 ) çkÄk Ãkûke ôËh Au. økkÞ
( 3 ) çkÄk ôËh økkÞ Au. ûke
ôËh Ãk
Mkkhktþ : ( 1 ) çkÄk Ãkûke økkÞ Au. {kA÷e
( 2 ) çkÄk ôËh {kA÷e Au.
Mkkhktþ - I ¾hwt
Mkkhktþ - II ¾kuxwt
sðkçk : (A )
3. rðÄkLk : ( 1 ) çkÄe rËðk÷ çkkhe Au.

( 2 ) çkÄe çkkhe çkkhýk Au.
çkkhe
( 3 ) çkÄk çkkhýk Aík Au.
Mkkhktþ : ( 1 ) fux÷kf çkkhýk rËðk÷ Au. rËðk÷
( 2 ) fkuR Aík çkkhe LkÚke.
Mkkhktþ - I ¾hwt çkkhýk
Aík
Mkkhktþ - II ¾kuxwt
sðkçk : (A )
4. rðÄkLk : ( 1 ) fux÷kf MkVhsLk ÿkûk Au.

( 2 ) fux÷ef ÿkûk fuhe Au.
( 3 ) fkuR fuhe ò{V¤ LkÚke.
Mkkhktþ : ( 1 ) fux÷kf ò{V¤ MkVhsLk Au.
( 2 ) fkuR ò{V¤ MkVhsLk LkÚke.
I ò{V¤
II
ò{V¤
MkVhsLk ÿkûk
‘yÚkðk’
MkVhsLk ÿkûk
fuhe
sðkçk : ( C )
fuhe
I {kxu Mkkhktþ - I - ¾kuxwt, Mkkhktþ - II - ¾hwt

II {kxu Mkkhktþ - I - ¾hwt, Mkkhktþ - II - ¾kuxwt
189
5. rðÄkLk : ( 1 ) çkÄk {h[kt ÷k÷ Au.
I II ykËwt
( 2 ) çkÄk ÷Mký zwtøk¤e Au. çkxuxk ÷k÷
÷k÷
zwtøk¤e {h[k
( 3 ) çkÄe zwtøk¤e çkxuxk Au.
{h[k
÷Mký
(4) fkuR çkxuxk ykËw LkÚke.
÷Mký
Mkkhktþ : ( 1 ) fkuR zwtøk¤e ykËw LkÚke.
ykËwt zwtøk¤e
( 2 ) fux÷ktf ÷Mký çkxuxk Au. çkxuxk
ykf]r¥k I Mkkhktþ - I ¾hwt , Mkkhktþ - II - ¾hwt
ykf]r¥k II Mkkhktþ - I ¾hwt , Mkkhktþ - II - ¾hwt
sðkçk : (E) çktLku yLkwMkhu Au.
6. rðÄkLk : ( 1 ) çkÄk ð]ûkku çkøke[k Au.

rËð k
( 2 ) çkÄk çkøke[k ÃkÚÚkh Au. ÃkÚÚkh ÷
( 3 ) çkÄk ÃkÚÚkh rËðk÷ Au.
e[k
k
çkø
Mkkhktþ : ( 1 ) çkÄe rËðk÷ çkøke[k Au. ð]ûkku
( 2 ) çkÄk çkøke[k rËðk÷ Au.

Mkkhktþ - I ¾kuxwt , Mkkhktþ - II - ¾hwt
sðkçk : (B)
7. rðÄkLk : ( 1 ) çkÄk íkkhk {kA÷e Au.

ykf]r¥k - 1 ykf]r¥k - 2
( 2 ) fux÷ef {kA÷e [tÿ Au.
{kA÷e {kA÷e
( 3 ) çkÄk [tÿ Ãkûke Au. [tÿ
íkkhk [tÿ íkkhk
Mkkhktþ : ( 1 ) fux÷kf Ãkûke {kA÷e Au.
Ã k ûk e Ã k ûk e
( 2 ) fux÷kf íkkhk [tÿ Au.
ykf]r¥k - Mkkhktþ - I ¾hwt , Mkkhktþ - II - ¾kuxwt
ykf]r¥k - Mkkhktþ - I ¾hwt , Mkkhktþ - II - ¾hwt
sðkçk : (A) Võík Mkkhktþ - I ¾hwt nkuÞ.
8. rðÄkLk : ( 1 ) çkÄk fkuBÃÞwxh huzeÞku Au. xe.ðe.

xe.ðe.
( 2 ) çkÄk huzeÞku xe.ðe. Au. huzeÞku ½rzÞk¤ huzeÞku
( 3 ) fux÷ef xe.ðe. ½rzÞk¤ Au. fkuBÃÞwxh fkuBÃÞwxh
Mkkhktþ : ( 1 ) fux÷ef ½rzÞk¤ fkuBÃÞwxh Au.
( 2 ) fux÷ef xe.ðe. fkuBÃÞwxh Au. ½rzÞk¤
ykf]r¥k - Mkkhktþ - I - ¾kuxwt , Mkkhktþ - II - ¾hwt
ykf]r¥k - Mkkhktþ - I - ¾hwt , Mkkhktþ - II - ¾hwt
sðkçk : (B) Võík Mkkhktþ (B) ¾hwt Au.
190
• «&™ 9 to 11 {kxu, hMkðk¤k
{eXk
rðÄkLk : ( 1 ) çkÄk MkVhsLk V¤ Au.
V¤
( 2 ) çkÄk V¤ {eXk Au.
MkVhsLk
( 3 ) çkÄk {eXk hMkðk¤k Au.
9. Mkkhktþ (I) fkuR V¤ hMkðk¤wt LkÚke.
(II) çkÄk {eXk MkVhsLk Au.
Mkkhktþ - (I) ¾kuxwt, Mkkhktþ - (II) - ¾kuxwt
sðkçk : (D)
10. Mkkhktþ (I) çkÄk hMkðk¤k {eXk Au.
(II) çkÄk MkVhsLk hMkðk¤k Au.
Mkkhktþ - (I) ¾kuxwt, Mkkhktþ - (II) ¾hwt
sðkçk : (B)
11. Mkkhktþ (I) çkÄk {eXk V¤ Au.
(II) fux÷kf V¤ MkVhsLk Au.
Mkkhktþ - (I) ¾hwt, Mkkhktþ - (II) ¾hwt

sðkçk : (E)
12. ‘®Mkn støk÷Lkku hkò Au’ - yk rðÄkLkLkwt íkkŠff íkkhý ykÃkku.
( A ) ®Mkn þÂõíkþk¤e nkuðkLku ÷eÄu hkò Au.
( B ) Ëhuf hkò ®Mkn Au.
( C ) Ëhuf støk÷{kt ®Mkn sYhe Au.
( D ) Ëhuf hkò ®Mkn suðku Au.
ynª ®MknLku støk÷Lkku hkò çkLkðk {kxu ‘þÂõíkþk¤e’ nkuðkLkku økwý {n¥ðLkku Au. ykÚke íkkhý- A ®Mkn þÂõíkþk¤e
nkuðkLku ÷eÄu hkò Au. ðÄw ÞÚkkÚko Au.
13. rðÄkLk : ( 1 ) çkÄk fqíkhk Ãkûke Au.
( 2 ) çkÄk Ãkûke ð]ûk Au. Ãkûke ½h
( 3 ) fkuR ½h ð]ûk LkÚke.
fqíkhk
Mkkhktþ : ( 1 ) fux÷kf ½h fqíkhk Au.
( 2 ) fux÷kf Ãkûke fqíkhk Au.
ð]ûk
( 3 ) fux÷kf ð]ûk fqíkhk Au.
Mkkhktþ : I - ¾kuxwt, Mkkhktþ : II - ¾hwt
( A ) Võík I yLkwMkhu ( B ) Võík II yLkwMkhu
Mkkhktþ : III - ¾hwt
( C ) Võík III yLkwMkhu ( D ) Võík II yLku III yLkwMkhu
sðkçk : ( D ) II yLku III yLkwMkhu
( E ) yk{ktÚke yufÃký Lknª.
191
14. rðÄkLk : ( 1 ) çkÄk V¤Vq÷ Au.
( 2 ) çkÄk ÃkuLk Vq÷ Au. Vq÷
þkf¼kS
V¤ ÃkuLk
( 3 ) çkÄk Vq÷ þkf¼kS Au.
Mkkhktþ : ( 1 ) çkÄe V¤ þkf¼kS Au.
( 2 ) çkÄe ÃkuLk þkf¼kS Au.
( 3 ) çkÄe þkf¼kS Vq÷ Au. Mkkhktþ : I - ¾kuxwt
Mkkhktþ : II - ¾hwt
( A ) fkuR yLkwMkhíkwt LkÚke.
( B ) Võík I yLku II yLkwMkhu Mkkhktþ : III - ¾hwt
( C ) Võík II yLku III yLkwMkhu sðkçk : ( B )
( D ) Võík II yLku III yLkwMkhu
( E ) Võík I yLku III yLkwMkhu
192
22. ûkuºkV¤ yLku Ãkrhr{rík
yøkíÞLkk Mkqºkku : 04. 100 yh = 1 nuõxh
1 05. 1 nuõxh = 10,000 [ku.{e.
01. rºkfkuýLkwt ûkuºkV¤  bh yÚkðk • Lke[uLke ¾k÷e søÞk Ãkwhku.
2
01. yuf Lk¤kfkhLkk ÃkkÞkLke rºkßÞk 7 Mku.{e. yLku ô[kE 5 Mku.{e. Au.
 abc  íkku íkuLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ [ku.Mku.{e. ÚkkÞ.
s(s  a)(s  b)(s  c)  ßÞkt s  2

  22
02. Mk.çkk.[.Lkwt ûkuºkV¤ = ðuÄ × yLkwYÃk ÃkkÞku.  dh   14  5  220
7
03. [kuhMkLkwt ûkuºkV¤  l 2 = (÷tçkkR)2 02. yuf Lk¤kfkhLkk ÃkkÞkLkku ÔÞkMk 28 Mku.{e. y™u ô[kE 10 Mku.{e.,
04. ÷tçk[kuhMkLkwt ûkuºkV¤ = l  b = (÷tçkkR  Ãknku¤kE) nkuÞíkku íkuLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ [ku.Mku.{e. ÚkkÞ.
1 22
04. Mk{çkksw [íkw»fkuýLkwt ûkuºkV¤   çku rðfýkuoLkk økwýkfkh  dh   28  10  880
2 7
05. ðíkwo¤Lkku Ãkhe½  2 r 03. yuf Lk¤kfkhLke ÃkkÞkLke rºkßÞk 25 Mku.{e. y™u ô[kE 40 Mku.{e.
06. ÔÞkMk  2r Au. íkku íkuLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ [ku.Mku.{e. ÚkkÞ
07. ðíkqo¤Lkwt ûkuºkV¤   r 2 (   3.14 ÷ku)

2 rh  2  3.14  25  40  6280
1 2
08. yÄoðíkwo¤Lkwt ûkuºkV¤   r 04. ík¤eÞkðk¤k yuf Lk¤kfkhLkk ÃkkÞkLkku ÔÞkMk 14 Mku.{e. y™u ô[kE 50
2 Mku.{e. Au íkku íkuLke fw÷ MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ [ku.Mku.{e. ÚkkÞ.
09. þtfwLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤   rL
22
10. þtfwLke fw÷ MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤   r ( L  r )  r (2h  r )   7 (2  50  7)  2354
7
11. Lk¤kfkhLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤  2 rh 05. yuf çktÄ Lk¤kfkhLkk ÃkkÞkLke rºkßÞk 7 Mku.{e. yLku ô[kE 3 Mku.{e.
12. ÔÞkMk ÃkhÚke Lk¤kfkhLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ þkuÄðkLkwt Mkqºk = nkuÞ íkku íkuLke fw÷ MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ [ku.Mku.{e. ÚkkÞ.
 dh Au. 22
13. yuf Auzu çktÄ Lk¤kfkhLke fw÷ MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ 2 r ( h  r )  2   7 (3  7)  440
7
 2 rh   r 2   r (2h  r ) 06. yuf Lk¤kfkhLkk ÃkkÞkLkku ÔÞkMk 60 Mku.{e. yLku ô[kE 50 Mku.{e. Au íkku
14. çktLku Auzu çktÄ Lk¤kfkhLke fw÷ MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ íkuLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ [ku.Mku.{e. ÚkkÞ (   3.14 ÷ku)
2
 2 rh  2 r  2 r (h  r )  dh  3.14  60  50  9420
15. økku¤kLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤  4 r 2 07. yuf Auzu ¾qÕ÷k Lk¤kfkhLke ÃkkÞkLke rºkßÞk 5 Mku.{e. y™u ô[kE 20
Mku.{e. Au íkku íkuLke fw÷ MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ [ku.Mku.{e. ÚkkÞ.
16. yÄoøkku¤kLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤  2 r 2
(   3.14 ÷ku)
17. yÄoøkku¤kLke fw÷ MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤  3 r 2
 r (2h  r )  3.14  5 (2  20  5)  706.5
18. ykuhzkLke [khu rËðk÷kuLkwt ûkuºkV¤  2h(l  b)
08. yuf Lk¤kfkh xktfeLkk ÃkkÞkLke rºkßÞk 3.5 {exh y™u ô[kE 4 {exh Au
19. Mk{½LkLke fw÷ MkÃkkxeLkwt Ãk]cV¤  6L2 íkku íkuLke ð¢MkÃkkxeLku htøkðkLkku ¾[o Ëh [ku.{e. Yk. 15 ÷u¾u fux÷ku ÚkkÞ ?
20. ÷tçk½LkLke fw÷ MkÃkkxeLkwt Ãk]cV¤  2 (lb  bh  hl ) 22
2 rh  2   3.5  4  88
3 7
21. Mk{çkksw rºkfkuýLkwt ûkuºkV¤   (çkkswLke ÷tçkkE)
4 ¾[o  88 15  1320 Yk.
• ykx÷wt ÞkË hk¾ku. 09. yuf ÷tçk[kuhMk ÃkíkhkLke ÷tçkkE 100 Mku.{e. y™u Ãknku¤kE 44 Mku.{e.
Au yk Ãkíkhk{ktÚke 7 Mku.{e. rºkßÞk y™u 10 Mku.{e. ô[kELkk fux÷k
01. 1 {exh = 100 Mku.{e.
¾wÕ÷k Lk¤kfkh çkLkkðe þfkÞ ?
02. 1 [ku.{e. = 10000 [ku.Mku.{e.
03. 1 yh = 100 [ku.{e.
ÃkíkhkLkwt ûkuºkV¤  100  44  4400 [ku.Mku.{e.
137
22 FG  2 x  2  3  6
Lk¤kfkhLkwt ûkuºkV¤  2 rh  2   7  10
7 16. m
ABCD Lke Ãkrhr{rík 22 Au. òu AB  4 íkku BC  ____
 440 [ku.Mku.{e. AB  BC  11  4  BC  11  BC  7
4400 17. m
ABCD Lkwt ûkuºkV¤ 24 [ku.Mku.{e. nkuÞ íkku  ABC Lkwt ûkuºkV¤
Lk¤kfkhLke MktÏÞk   10
440 = [ku.Mku.{e. ÚkkÞ.
10. Ãkkýe ¼hðkLkk ÄkíkwLkk yuf Auzu ¾qÕ÷k ÃkeÃkLke rºkßÞk 28 Mku.{e.  ABC Lkwt ûkuºkV¤
y™u ô[kE 1.36 {exh Au. òu ÄkíkwLkku ¼kð 1 [ku.{e.Lkk Yk. 500
1 1
nkuÞ íkku ÃkeÃkLke ®f{ík þkuÄku.   ABCD Lkwt ûkuºkV¤   24  12
2 2
ÃkeÃkLkwt ûkuºkV¤   r (2h  r )
18. m
PQRS {kt QS rðfýo Au. PQS Lkwt ûkuºkV¤ = 16 nkuÞ
22 28
  (2  1.36  0.28) íkku m PQRS Lkwt ûkuºkV¤ = ÚkkÞ.
7 100
PQRS Lkwt ûkuºkV¤  2  PQS Lkwt ûkuºkV¤
 0.88  3  2.64
ÃkeÃkLke ®f{ík  2.64  500  1320 Yk.  16  2  32
11. Ãkkýe ¼hðkLkk ÷ku¾tzLkk Zktfýðk¤k Lk¤kfkh ÃkeÃkLkku ÔÞkMk 5.2 {exh 19. PQR {kt PQ Lku yLkwYÃk ðuÄ RS Au. òu PQ  10 Mku.{e.
y™u ô[kE 2.9 {exh Au. ykðe 5 ÃkeÃkLku htøkðkLkku ¾[o Yk. 60
yLku RS  8 Mku.{e. íkku PQR  ____ Mku.{e.2
÷u¾u fux÷ku ÚkkÞ ?
Lk¤kfkhLke fw÷ MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ 1 1
PQR   PQ  RS   10  8  40
2 2
22
 2 r ( h  r )  2   2.1 (2.9  2.1)  66
7 20. PQR {kt m  P  90 íkÚkk PR  6 Mku.{e. yLku PQ  8
5 ÃkeÃkLku htøkðkLkku ¾[o 66  60  5  19800 Yk. Mku.{e. Au. íkku PQR ûkuºkV¤ [ku.Mku.{e. ÚkkÞ.
12. yuf Lk¤kfkh ykux÷kLkku ÔÞkMk 5 {exh y™u ô[kE 2 {exh Au íkku íkuLke
ð¢MkÃkkxeLku htøkðkLkku ¾[o Ëh [ku.{e.Lkk Yk. 15 ÷u¾u ÚkkÞ. 1
PQR Lkwt ûkuºkV¤   PQ  PR
Lk¤kfkhLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤... 2
5 1
2 rh  2  3.14   2  31.4   6  8  24
2 2
htøkðkLkku ¾[o  31.4 15  471 21. ABC {kt BC  AD Au. BC  10 Mku.{e. íkÚkk AD  7
13. m
LMPQ Mk{çkksw [íkw»fkuý Au. òu PQ = 4 nkuÞ íkku
Mku.{e. íkku ABC Lkwt ûkuºkV¤ [ku.Mku.{e. ÚkkÞ.
m
LMPQ Lke Ãkrhr{rík ÚkkÞ.
[íkw»fkuýLke Ãkrhr{rík  4  çkkswLke ÷tçkkE 1
ûkuºkV¤   ÃkkÞku  ðuÄ
 4  4  16 2
14. m
ABCD {kt AB  10 yLku AD  18 íkku m
ABCDLke 1
  10  7  35
Ãkrhr{rík .......... ÚkkÞ. 2
Mk.çkk.[.Lke Ãkrhr{rík 22. m
ABCD ÷tçk[kuhMk Au. òu AB  20 yLku AC  25
 2  (çku ÃkkMkÃkkMkuLke çkkswLke ÷tçkkELkku Mkhðk¤ku)
íkku ABCD Lkwt ûkuºkV¤ = ÚkkÞ.
 2  (10  18)  56
BC 2  252  202  225
15. m
DEFG {kt DE : EF  2 : 3 íkÚkk m
DEFG Lke
BC  15, ABCD Lkwt ûkuºkV¤  20 15  300
Ãkrhr{rík 30 íkku FG  _____
23. m
ABCD ÷tçk[kuhMk Au. òu AB : BC  3 : 5 nkuÞ íkÚkk
DE  EF  2 x  3 x  5 x íkuLke Ãkrhr{ík 48 Mku.{e. nkuÞ íkku m ABCD Lkwt ûkuºkV¤
FG  DG  5 x [ku.Mku.{e. ÚkkÞ.
m
DEFG Lke Ãkrhr{rík ABCD Lke Ãkrhr{ík  2(3 x  5 x)
 DE  EF  FG  DG  30  48 = 16 x
10 x  30  x  3,
138
48 16  8  12
  x, 3  x s  18
16 2
ûkuºkV¤  3x  5 x  3  3  5  3  135 rºkfkuýLkwt ûkuºkV¤  s( s  a )( s  b)(s  c )
24. yuf fkxfkuý rºkfkuýLke fkx¾qýku çkLkkðíke çku çkkswykuLkk {kÃk 6
Mku.{e. yLku 18 Mku.{e. Au íkku rºkfkuýLkwt ûkuºkV¤ ...... [ku.Mku.{e. ÚkkÞ.  18  2  10  6  12 15
1 1 30. yuf Mk{rîçkksw rºkfkuýkfkh ¾uíkhLke çku yufYÃk çkkswykuLkk {kÃk30 {exh
rºkfkuýLkwt ûkuºkV¤ bh   6  18  54 [ku.Mku.{e. Au. íkÚkk çkkfeLke çkkswLkwt {kÃk 20 Au íkku íkuLkwt ûkuºkV¤ ÚkkÞ.
2 2
ûkuºkV¤  40  10  10  20  200  2 [ku.{e.
25. PQR Mk{çkksw rºkfkuý Au. PQ  10 nkuÞ íkku PQR Lkwt
31. yuf þtfwLkk ÃkkÞkLke rºkßÞk 5 Mku.{e. yLku ºkktMke ô[kE 7 Mku.{e. Au.
ûkuºkV¤ = ÚkkÞ.
íkku íkuLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ Au.
3 þtfwLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤   rl
Mk{çkksw rºkfkuýLkwt ûkuºkV¤   (çkkswLkwt ÷tçkkE)2
4
22
  5  7  110 [ku.{e.
3 3 7
  102   100  25 3
4 4 32. yuf þtfwLkk ÃkkÞkLke rºkßÞk 7 Mku.{e. y™u ríkhfMk ô[kE 13 Mku.{e.
26. yuf rºkfkuýLke çkkswykuLkk {kÃk 6 Mku.{e., 8 Mku.{e. y™u 10 Mku.{e. Au. íkku yk þtfwLkwt fw÷ Ãk]cV¤ [ku.Mku.{e. ÚkkÞ.
Au íkku yk rºkfkuýLkwt ûkuºkV¤ [ku.Mku.{e. ÚkkÞ. þtfwLkwt fw÷ Ãk]cV¤   r (l  r )
6  8  10 22
s  12   7(13  7)
2 7
ûkuºkV¤  s( s  a)(s  b)( s  c)  22  20  440
33. yuf þtfwLkk ÃkkÞkLkku ÔÞkMk 14 Mku.{e. y™u ríkhfMk ô[kE 15 Mku.{e.
ûkuºkV¤  12  6  4  2  24 Au
. íkkuíku
Lkeð¢MkÃkkxeLkw tûku
ºkV¤ Mku.{e.2 ÚkkÞ.
27. ABC {kt AB  20, BC  30 yLku AC  40 Au íkku 22
þtfwLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤   rl   7  15  330
ABC Lkwt ûkuºkV¤ ÚkkÞ. 7
AB  BC  AC 34. yuf þtfwLke ô[kE 24 íkÚkk ºkktMke ô[kE 25 Au íkku ÔÞkMk ....... ÚkkÞ.
s
2 l 2  h 2  r 2  r 2  25 2  242  49
20  30  40  r  7 ÔÞkMk  2  7  14
  45 35. yuf þtfwLkk ÃkkÞkLkku Ãkhe½ 44 Mku.{e. Au òu íkuLke ºkktMke ô[kE 10
2
Mku.{e. nkuÞ íkku íkuLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ [ku.Mku.{e. ÚkkÞ.
rºkfkuýLkwt ûkuºkV¤  s( s  a)(s  b)( s  c) Ãkhe½ 2 r  44  r  22 ,
 45  25  15  5 ûkuºkV¤   rl  22 10  220
36. yuf çktÄ þtfwLkk ÃkkÞkLkku ÔÞkMk 6 Mku.{e. y™u ºkktMke ô[kE 7 Mku.{e.
 9  5  25  5  3  5
Au. íkku þtfwLkwt fw÷ Ãk]cV¤ [ku.Mku.{e. ÚkkÞ.
 3  5  5 5  3  75 15 ÔÞkMk = 6  rºkßÞk = 3,
28. yuf rºkfkuýLke çkkswykuLkk {kÃkLkwt «{ký 2:3:4 Au òu íkuLke Ãkrh{eík 22
36 nkuÞ íkku rºkfkuýLke MkkiÚke LkkLke çkkswLkwt {kÃk Au. Ãk]cV¤  r (l  r )   3  10  94.28
7
2 x  3 x  4 x  36  9 x  36  x  4 37. yuf þtfwLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ 880 [ku.Mku.{e. Au. òu íkuLke ºkktMke
MkkiÚke LkkLke çkkswLkwt {kÃk  2 x  2  4  8 ô[kE 20 Mku.{e. nkuÞ íkku þtfwLkku ÔÞkMk Mku.{e. ÚkkÞ.
29. yuf rºkfkuýLke çkkswykuLkk {kÃkLkku økwýku¥kh 4:2:3 Au. òu íkuLke Ãkrh{eík 22
36 Mku.{e. nkuÞ íkku íkuLkwt ûkuºkV¤ [ku.Mku.{e. ÚkkÞ. ûkuºkV¤ =  rl  880   r  20
7
4 x  2 x  3x  36 9 x  36  x  4
880  7
 çkkswykuLkk {kÃk 16, 8, 12 ÚkkÞ r   14  d  28
22  20
139
38. yuf çktÄ þtfwLkwt fw÷ Ãk]cV¤ 176 Mku.{e. Au òu þtfwLke ºkktMke ô[kE yÄoøkku¤kLkwt fw÷ Ãk]cV¤
10 Mku.{e. nkuÞ íkku þtfwLkku ÔÞkMk Mku.{e. ÚkkÞ. 22
 3 r 2  3   7  7  462 [ku.Mku.{e.2
22 7
þtfwLkwt Ãk]cV¤   r (l  r )  176   r (10  r )
7 45. yuf ½Lk yÄoøkku¤kLke fw÷ MkÃkkxeLkwt Ãk]cV¤ 60 [ku.Mku.{e. Au íkku íkuLke
ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ [ku.Mku.{e.2 ÚkkÞ.
7
176   10 r  r 2  56  10r  r 2
22 60  3 r 2  20   r 2 ,
 r 2  10r  56  0  ( r  14) (r  4)  0 ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤  2 r 2  2  20  40

46. çku økku¤kykuLke rºkßÞkykuLkku økwýku¥kh 1:3 Au íkku íku{Lkk ûkuºkV¤Lkku
 r = -14 yÚkðk r = 4
økwýku¥kh .
 r  4 íkÚkk d  8
39. yuf þtfwLke rºkßÞk yLku ô[kE Mkh¾k Au. òu þtfwLkku ÔÞkMk 12 nkuÞ «Úk{ økku¤kLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuº kV¤
íkku íkuLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ ÚkkÞ. çkeò økku¤kLke ð¢MkÃkkxe ûkuº kV¤
d  12  r  6  h  6,
4 r21 12 1
    1: 9
l  h 2  r 2  72  6 2 4 r22 32 9
22 47. økku¤kLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ 314 [ku.Mku.{e. Au íkku íkuLku ÔÞkMk

ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤   rl   6  6 2  36 2 
7 ÚkkÞ. (  3.14)
40. 5 {exh ºkeßÞk y™u 14 {exh ºkktMke ô[kELkku íktçkw çkLkkððk 2 {exh økku¤kLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ = 4 r 2
ÃkLkkLkwt {exh fkÃkz òuEyu.
314  4  3.14  r 2  r  5, d  10
þtfwLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤
48. yuf ½Lk yÄoøkku¤kLkwt fw÷ Ãk]cV¤ 48 Au íkku íkuLkku ÔÞkMk ÚkkÞ.
22
  rl   5  14  220 [ku.{e. yÄoøkku¤kLkwt Ãk]cV¤ = 3 r 2
7
fkÃkzLke ÷tçkkE = ûkuºkV¤ / ÃkLkku  48   3 r 2 16  r 2 , 4  r , d  8
220 49. 4928 [ku.Mku.{e. ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ Ähkðíkk ½Lk yÄoøkku¤kLkku ÔÞkMk
  110 {exh Mku.{e. ÚkkÞ.
2
41. çku þtfwLke rºkßÞkykuLkku økwýku¥kh2:3 y™u íku{Lke ºkktMke ô[kEykuLkku økwýku¥kh yÄoøkku¤kLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ = 2 r 2
9 : 4 Au íkku íku{Lke ð¢MkÃkkxeykuLkku økwýku¥kh ÚkkÞ. 22 2 4928  7
4928  2  r   r2
«Úk{ þtfwLke ð¢MkÃkkxe  r1l1 7 44

çkeò þtfwLke ð¢MkÃkkxe  r2l2 784  r 2  r  28, d  56
50. yuf ÷tçk½LkLke ÷tçkkE 15 Mku.{e., Ãknku¤kE 12 Mku.{e. ô[kE 8
r l 2 9 3
 1  1     3: 2 Mku.{e. Au íkku íkuLkwt fw÷ Ãk]cV¤ Mku.{e.2 ÚkkÞ.
r2 l2 3 4 2
÷tçk½LkLkwt fw÷ Ãk]cV¤  2(lb  bh  hl )
42. 7 Mku.{e. ÔÞkMkLkk økku¤kLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ [ku.Mku.{e. ÚkkÞ.
økku¤kLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤  2 (15  12  12  8  8  15)
22 7 7  2(396)  792
 4 r 2  4     154 51. yuf ½LkLke çkkswLke ÷tçkkE 10 Mku.{e. Au íkku íkuLkwt Ãk]cV¤
7 2 2
Mku.{e.2 ÚkkÞ
43. 14 Mku.{e. ÔÞkMkLkk Ãkku÷k yÄoøkku¤kLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤
[ku.Mku.{e. ÚkkÞ. Mk{½LkLkwt Ãk]cV¤ 6l 2  6  102
yÄoøkku¤kLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤  6 100  600
22 52. yuf ykuhzkLke ÷tçkkE 20 {e, Ãknku¤kE 15 {e, ô[kE 10 {e Au íkku
 2 r 2  2   7  7  308 íkuLke [khu rËðk÷kuLkwt ûkuºkV¤ {e2 ÚkkÞ.
7
44. ÄkíkwLkk yuf ½Lk yÄoøkku¤kLke rºkßÞk 7 Mku.{e. Au íkku íkuLkwt fw÷ Ãk]cV¤ ykuhzkLke [khu rËðk÷kuLkwt ûkuºkV¤  2h (l  b)
[ku.Mku.{e.2
140
 2  10 (30  15)  900 400  x 2  20  x
53. yuf [kuhMkLke ÷tçkkE 12 Mku.{e. Au íkku íkuLkwt ûkuºkV¤ Mku.{e.2 ÚkkÞ. 61. 40 {exh ÷tçkkELkk [kuhMk {uËkLkLke çknkh Vhíku 2.5 {exh søÞk{kt
[kuhMkLkwt ûkuºkV¤  L2  122  144 çkLkkðu÷ çkøke[kLkwt ûkuºkV¤ [ku.{e. ÚkkÞ?
54. yuf [kuhMkLkwt ûkuºkV¤ 324 Mku.{e.2 Au íkku íkuLke ÷tçkkE Mku.{e. hMíkkLkwt ûkuºkV¤  452  40 2
ÚkkÞ.
 85  5  425
[kuhMkLkwt ûkuºkV¤  L  324  L 18  L
2
62. yuf [kuhMkLke ÷tçkkE 8 {exh Au íkÚkk yuf ÷tçk[kuhMkLke ÷tçkkE 9
55. yuf ÷tçk[kuhMkLke ÷tçkkE 15 yLku Ãknku¤kE 18 Au íkku ûkuºkV¤ {exh yLku Ãknku¤kE 7 {exh Au íkku çktLku{ktÚke {kuxku ÚkkÞ.
íkÚkk Ãkrhr{rík ÚkkÞ. økýíkhe : [kuhMkLkwt ûkuºk¤  82  64
ûkuºkV¤  L  b  15  18  270, ÷tçk[kuhMkLkwt ûkuºkV¤ 9  7  63
Ãkrhr{rík  2( L  b)  2 (15  18)  66  [kuhMk {kuxku
56. yuf ÷tçk[kuhMkLkwt ûkuºkV¤ 112 Mku.{e.2 Au íkuLke ÷tçkkE 14 Mku.{e. 63. yuf ÷tçk[kuhMkLke ÷tçkkE íkÚkk Ãknku¤kELkku íkVkðík 23 {e. Au òu
nkuÞ íkku Ãkrhr{rík ÚkkÞ. Ãkrhr{rík 206 {exh nkuÞ íkku ûkuºkV¤ [ku.{e. ÚkkÞ.
ûkuºkV¤  l  b 112  14  b Äkhku fu ÷tçkkE = x  Ãknku¤kE x – 23
Ãkrhr{rík  2(l  b) 206  2( x  x  23)
112
  b  b  8 Mku.{e. 206  4 x  46
14
Ãkrhr{rík  2( L  b)  2(14  8)  252  4 x
 2  22  44 Mku.{e.  63  x
57. yuf ÷tçk½LkLke ÃkkÞkLke Ãkrhr{rík 30 Mku.{e. Au òu íkuLke ô[kE 10 ÷tçkkE = 63, Ãknku¤kE = 40. ûkuºkV¤  63  40  2520
Mku.{e. nkuÞ íkku yk ÷tçk½Lk{kt ÃkkïoÃk]ckuLkwt fw÷ ûkuºkV¤ 64. 25 {exh Ãknku¤ku yLku 4 rf{e. ÷ktçkku hMíkku nuõxh s{eLk hkufu ?
Mku.{e. ÚkkÞ.
2
ûkuºkV¤  25  4000 100000 [ku.{e.
÷tçk½LkLkwt fw÷ Ãk]cV¤ = 2h (l  b)  2  10 (30)  600
100000
58. yuf ÷tçk[kuhMk ¾uíkhLke yuf çkkswLkwt {kÃk 12 {exh Au y™u íkuýk fýoLkwt  nuõxh  10 nuõxh
10000
{kÃk 15 {exh Au íkku íku ¾uíkhLkwt ûkuºkV¤ [ku.{e. ÚkkÞ.
65. yuf [kuhMkLke çkkswLke ÷tçkkE{kt 25% ðÄkhku fhðk{kt ykðu íkku íkuLkk
çkeS çkkswLke ÷tçkkE 2
 15  12 2
ûkuºkV¤{kt % ðÄkhku ÚkkÞ.
 225  144  81  9 [kuhMkLkwt ûkuºkV¤  x 2
Äkhku fu [kuhMkLke ÷tçkkE  100 {exh Au.
÷tçk[kuhMkLkwt ûkuºkV¤  12  9  108
59. yuf ÷tçk[kuhMk {uËkLkLkwt ûkuºkV¤ 225 [ku.{e. Au òu íkuLke ÷tçkkE 25  [kuhMkLkwt ûkuºkV¤  100 2  10, 000
{exh nkuÞ íkku íku {uËkLkLke Ãkrhr{rík {exh nkuÞ.
25 % ÷tçkkE ðÄkhíkkt Lkðk [kuhMkLke ÷tçkkE  125
ûkuºkV¤  l  b  225  25  b
 Lkðk [kuhMkLkwt ûkuºkV¤  15625
225  ûkuºkV¤{kt ðÄkhku  15625  10, 000  5625
 b  9
25 ðÄkhku xfk{kt  56.25 %
Ãkrhr{rík  2(l  b)  2(25  9)  2 (34)  68 66. 1 çkøke[kLke ÷tçkkE 60 {e. yLku Ãknku¤kE 25 {e Au íku{kt VwðkhkLke
60. yuf ÷tçk[kuhMk {uËkLkLkwt ûkuºkV¤ 460 [ku.{e. òu íkuLke ÷tçkkE Ãknku¤kE 60 [ku.{e. søÞk Akuze ËE çkkfeLkk çkøke[k{kt 1 [ku.{e. Lkk Yk. 5
fhíkk 15% ðÄw nkuÞ íkku íkuLke Ãknku¤kE {exh ÚkkÞ. ÷u¾u ÷kuLk fhðkLkku ¾[o Yk. ÚkkÞ.
115 x ûkuºkV¤  60  25  1500 ,
Äkhku fu Ãknku¤kE x Au  ÷tçkkE  ÷kuLk fhðkLke søÞk  1500  60  1440
100
¾[o  1440  5  7200 YrÃkÞk.
115 x
ûkuºkV¤  l  b  460  x 
100 67. yuf Mk{çkksw rºkfkuýLkwt ûkuºkV¤ 4 3 [ku.Mku.{e. Au íkku íkuLke Ãkrhr{rík
460  100 Mku.{e. ÚkkÞ.

  x2
115
141
66 {exh Au, íkku hMíkkLke Ãknku¤kE fux÷e Au ?
3
Mk{çkksw rºkfkuýLkwt ûkuºkV¤ =  (÷tçkkE)2 (y) 5.25 {exh (çk) 7 {exh
4 (f) 10.5 {exh (z) 21 {exh
06. òu fkuE ðíkwo¤Lke rºkßÞk{kt 25% ½xkzku fhðk{kt ykðu íkku
3 4 4 3 2
4 3   (÷tçkkE)2  l íkuLkwt ûkuºkV¤ fux÷wt ½xþu ?
4 3
07. òu økku¤kLkk Ãk]cLkwt ûkuºkV¤ íkuLkk ykÞíkLk (½™V¤) Úke
 (÷tçkkE)2 = 16, Ãkrhr{rík = 3 × 4 = 12 yzÄwt nkuÞ íkku íkuLkku ÔÞkMk fux÷ku ?
 ÷tçkkE = 4 (y) 15 yuf{ (çk) 5 yuf{
68. yuf økku¤kfkh çkøke[kLkku ÔÞkMk 140 {e. Au íkuLke Vhíku 7 {exh Ãknku¤ku (f) 10 yuf{ (z) 12 yuf{
hkuz Au íkku 1 [ku.{e. ËeX Yk. 1.50 ÷u¾u íku{kt ÷kËe çkuMkkzðkLke {swhe 08. çku rºkfkuýLke ÷tçkkELkwt «{ký 1:2 Au. yLku íkuLkwt ûkuºkV¤
Yk. ÚkkÞ. Mkh¾wt Au íkku íku rºkfkuýLkk ykÄkhLkwt «{ký Úkþu ?
d  140,  r  70 íkÚkk R  77 ÚkkÞ. (y) 1:2 (çk) 1:3
hMíkkLkwt ûkuºkV¤   (R  r) (R  r) (f) 2:1 (z) 2:3
09. 15 Vwx Ãknku¤kE íkÚkk 20 Vwx ÷tçkkEðk¤e yuf þuíkhtS Lkku
22 MkVkE ¾[o 810 YrÃkÞk Au íkku «rík ðøko VwxLkk rnMkkçkÚke ¾[o
  147  7  3234
7 fux÷ku Úkþu ?
¾[o  3234 1.50  4851 (y) 2.80 (çk) 11.55
70. çku ðíkwo¤Lke rºkßÞkLkk {kÃkLkku íkVkðík 10 Mku.{e. nkuÞ íkku íku{Lkk (f) 27 (z) 2.70
Ãkrh½Lkk {kÃk ðå[uLkku íkVkðík Mku.{e. ÚkkÞ (  3.14) 10. ðíkwo¤Lkk ¾tzLkwt ûkuºkV¤ þkuÄku suLke rºkßÞk 14 Mku.{e. yLku
¾tzLkku ¾qýku 45° Au.
{kuxk ðíkqo¤Lke rºkßÞk  x
(y) 66 Mku.{e.2 (çk) 77 Mku.{e.2
 LkkLkk ðíkqo¤Lke rºkßÞk  x  10
(f) 80 Mku.{e.2 (z) 60 Mku.{e.2
Ãkhe½Lkku íkVkíkð  2 r1  2 r2 11. yuf Mk{fkuý rºkfkuýLkwt ûkuºkV¤ íkuLkk ykÄkhLkk 40 økýwt Au.
òu ykÄkh y™u Ÿ[kELkku fw÷ Þkuøk 100 Mku.{e. Au íkku íkuLke
 2  3.14 ( x  x  10)
ô[kE þwt nþu ?
 62.8 (y) 80 Mku.{e. (çk) 60 Mku.{e.
ðÄw «uõxeMk {kxuLkk Ëk¾÷kyku : (f) 45 Mku.{e. (z) yuf Ãký Lk®n
01. yuf ðíkwo¤Lkk Ãkrh½ yLku rºkßÞkLkku íkVkðík 37 Mku.{e. Au íkku 12. 60 {exh ÷tçkkE yLku 40 {exh Ãknku¤kEðk¤k yuf ÷tçk[kuhMk
yk ðíkwo¤Lkwt ûkuºkV¤ fux÷wt nþu ? çkøke[kLke ðå[u [khu çkkswLkk AuzkÚke ÷køku÷ 4 {exhLkku
(y) 111 ðøko Mku.{e. (çk) 148 ðøko Mku.{e. hMíkku Au íkku hMíkk ðøkhLkk çkøke[kLkwt ûkuºk fux÷wt nþu ?
(f) 154 ðøko Mku.{e. (z) 25 ðøko (y) 1536 {exh2 (çk) 1504 {exh2
02. yuf rºkfkuýLke Ãkrhr{rík 100 {e. Au íkÚkk íkuLke çkkswyku (f) 2080 {exh2 (z) 1925 {exh2
2 : 2 : 2 Lkk «{ký{kt Au íkku yk rºkfkuýLkwt ûkuºkV¤ fux÷k 13. yuf ½rzÞk¤{kt r{rLkx fkxktLke ÷tçkkE 21 Mku.{e. Au. íkku
ðøko {exh Úkþu ? íkuLkk îkhk 20 r{rLkx{kt fux÷wt ûkuºkV¤ Vhe þfkþu ?
(y) 50 15 {exh2 (çk) 100 15 {exh2 (y) 462 Mku.{e.2 (çk) 464 Mku.{e.2
(f) 460 Mku.{e.2 (z) 466 Mku.{e.2
(f) 75 15 {exh2 (z) 60 15 {exh2 14. òu fkuE yuf ðøkoLkkt rðfýo y™u çkeò ðøkoLke yuf çkkswLke
03. þtfwLke rºkßÞk 35 {exh yLku þtfwLke ô[kE 12 {exh Au. ÷tçkkE «íÞuf 10 Mku.{e. Au. íkku Ãknu÷kt ðøkoLkwt ûkuºkV¤ y™u
íkku íkuLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ þkuÄku. çkeò ðøkoLkkt ûkuºkV¤Lkwt þwt «{ký Au ?
(y) 35 {exh (çk) 37 {exh (y) 1:2 (çk) 1:3
(f) 4070 {exh (z) 25 {exh (f) 1:4 (z) 2:3
04. Mkh¾k Lk¤kfkhLkkt ykfkhLke rºkßÞk 5 zuMke {exh Au. y™u 15. 17 Mku.{e. rºkßÞkðk¤k fkuE ðíkwo¤{kt çku Mk{ktíkh Sðkyku
íkuLkku ð¢¼køk 440 ðøko zuMke{exh Au. íkku ô[kE þkuÄku. ÔÞkMkLke çktLku íkhV ¾U[kÞu÷e Au. y™u SðkykuLke ðå[uLkwt
(y) 13 zuMke {exh (çk) 14 zuMke {exh ytíkh 23 Mku{e Au. òu yuf SðkLke ÷tçkkE 16 Mku.{e. Au íkku
(f) 15 zuMke {exh (z) 16 zuMke {exh çkeS SðkLke ÷tçkkE þwt nþu ?
05. yuf økku¤kfkh {uËkLkLke çknkh [khuçkksw yuf økku¤kfkh (y) 15 Mku.{e. (çk) 23 Mku.{e.
hMíkku Au. çknkh íkÚkk ytËhLkk økku¤kfkhLkk Ãkrh½Lkwt ytíkh (f) 30 Mku.{e. (z) 34 Mku.{e.
142
16. yuf xÃkk÷e xÃkk÷ ðnU[ðk {kxu W¥khLke çkksw 120 {exh nkuÞ íkku B Lke ®f{ík þuLkk çkhkçkh Au.
[k÷u Au. ÃkAe íku çkeòu Ãkºk ðnU[ðk {kxu ÃkqðoLke çkksw 50 {exh (y) 45° (çk) 30°
òÞ Au çktLku MÚkkLkLke ðå[uLkwt ykuAk{kt ykuAwt ytíkh nþu. (f) 40° (z) 80°
(y) 70 {exh (çk) 120 {exh 28. òu fkuE ðíkwo¤kfkh çkøke[kLke çkkÌk y™u yktíkrhf Ãkrh½
(f) 130 {exh (z) 170 {exh ¢{þ: 44 Mku.{e. y™u 22 Mku.{e. Au íkku hMíkkLke Ãknku¤kE
17. [íkw»fkuýLke Mk{ktíkh çkkswykuLke ÷tçkkE7 Mku.{e. yLku 11 Mku.{e. fux÷e Úkþu ?
Au. y™u íkuLkwt ûkuºkV¤ 45 ðøko Mku.{e. Au, Mk{÷tçk [íkw»fkuýLke (y) 4 Mku.{e. (çk) 3 Mku.{e.
[khu çkkswLke Mk{ktíkh çkkswykuLke ðå[uLke ÷tçkkELkwt ytíkh þwt ? (f) 5 Mku.{e. (z) 3.5 Mku.{e.
(y) 6 Mku.{e. (çk) 8 Mku.{e. 29. 16 {exh Ãknku¤e íkÚkk 20 {exh ÷ktçke yuf [èkE (ÃkkÚkhýwt)
(f) 5 Mku.{e. (z) yuf Ãký Lknª 2496 YrÃkÞk{kt ¾heæÞwt íkku íkuLkku Ëh ðøko {exh {wÕÞ þwt nþu.
18. òu fkuE ðíkwo¤Lke rºkßÞk 100% ðÄkhe Ëuðk{kt ykðu íkku íkuLkk (y) 156 (çk) 124.80
ûkuºkV¤{kt fux÷k xfkLke ÚkkÞ. (f) 7.80 (z) 78
19. 176 {e. Lkwt ytíkh fkÃkðk {kxu 40 Mku.{e. ÔÞkMkðk¤k Ãkizkt 30. òu rºkfkuýLkkt ºkýu çkkswyku 3, 4 y™u 5 Au íkku rºkßÞk fkuLkk
îkhk ÷økkðkÞu÷k [¬hkuLke MktÏÞk Au ? çkhkçkh nþu, òu ðíkwo¤ ºkýuÞ ¾qýkyku{ktÚke ÃkMkkh Úkíkwt nkuÞ ?
(y) 140 (çk) 160 (y) 2 (çk) 2.5
(f) 150 (z) 240 (f) 3 (z) 4
20. çku ½LkkuLkk Ãk]c ûkuºkV¤kuLkwt «{ký 64:225 Au íkuLke çkkswykuLkwt 31. yuf økku¤ çkøke[kLke [khuçkksw hMíkku Au òu íkuLke çknkh Ãkrh½
«{ký Au. 596 {exh [u. yLku ytËhLke Ãkrh½ 420 {exh nkuÞ íkku
(y) 4:15 (çk) 8:15 hMíkkLke Ãknku¤kE þwt nþu ?
(f) 24:15 (z) 9:25 (y) 12 {exh (çk) 28 {exh
21. yuf [kuhMkLke rºkßÞk{kt 10% ðÄkhku fhðk{kt ykðu íkku, (f) 16 {exh (z) 20 {exh
íkuLkk ûkuºkV¤{kt fux÷k xfkLkku ðÄkhku Úkþu.
3
(y) 11 (çk) 31 32. yuf nku÷Lke Ãknku¤kE, ÷tçkkELkk Au, òu nku÷Lkwt ûkuºkV¤
4
(f) 21 (z) 15
22. òu rºkfkuýLkku ykÄkh 15 {e. Au y™u íkuLke ô[kE 12 {e. 300 ðøko {exh Au. íkku íkuLke ÷tçkkE yLku Ãknku¤kE{kt þwt
Au íkku çku økýe ûkuºkV¤ y™u 20 Mku.{e. ykÄkhðk¤k çkeò ytíkh Au.
rºkfkuýLke ô[kE (y) 3 {exh (çk) 4 {exh
(y) 9 {exh (çk) 12 {exh (f) 5 {exh (z) 15 {exh
(f) 4.5 {exh (z) 18 {exh 33. yuf þtfw ykfkh økwtçksLkku ÔÞkMk 28 {exh íkÚkk íkr¤ÞkÚke
23. yuf Mk{[íkw»fkuý suLke yuf çkksw 25 Mku.{e. y™u rðfýo ºkkMke Ÿ[kE 50 {exh Au. íkuLkk ð¢Ãk]c Ãkh 80 ÃkiMkk
40 Mku.{e. Au. íkku íkuLkwt ûkuºkV¤ Au. «ríkðøko {exh ËeX [wLkku fhkððkLkku ¾[o fux÷ku ykðu ?
(y) 600 ðøko Mku.{e. (çk) 250 (y) 1300 (çk) 1760
(f) 200 ðøko Mku.{e. (z) 150 ðøko Mku.{e. (f) 1850 (z) 1600
24. íkkhLkk xwfzkLke rºkßÞk ½xeLku yzÄe ÚkE òÞ Au. òu 34. yuf s{eLkLkk xwfzkLke ÷tçkkE 40 {exh yLku Ãknku¤kE 30
ykÞíkLk Mk{kLk hnu Au, íkku íkuLke ÷tçkkE fux÷e ðÄþu. {exh Au. yk s{eLkLkk xwfzkLke Vhíku íkkhLke ðkz fhkððkLkku
(y) 2 økýe (çk) 3 økýe ¾[o «rík {exh Y. 26 «{kýu fux÷ku ÚkkÞ ?
(f) 4 økýe (z) 5 økýe (y) Y. 1400 (çk) Y. 1820
25. 5 {exh ÔÞkMkðk¤k ðíkwo¤Lkwt ûkuºkV¤ íkuLkk Ãkrh½Lkk fux÷k (f) Y. 3640 (z) Y. 31,200
xfk nþu ? 35. fkuE Mk{ktíkh çkksw [íkw»fkuýLkku ykÄkh 12 Mku.{e. íkÚkk íkuLke
(y) 200 (çk) 125 % ô[kE 8 Mku.{e. nkuÞ íkku íkuLkwt ûkuºkV¤ þwt ÚkkÞ ?
(f) 240 (z) 250 (y) 96 (çk) 48
26. fkuE ðøkoLkwt ûkuºkV¤, 16 Mku.{e. ÷tçkkE yLku 9 Mku.{e. Ãknku¤kE (f) 192 (z) 144 ðøko Mku.{e.
ðk¤k fkuE ÷tçk[kuhMkLkk ûkuºkV¤Lku çkhkçkh Au íkku íku ðøkoLke 36. yuf ÷tçk[kuhMk Ã÷kuxLke ÷tçkkE y™u Ãknku¤kE Lkwt «{ký 7:5
Ãkrhr{rík Au ? Au. òu Ã÷kuxLkwt Ãkrhr{íke 144 {e Au. íkku íkuLkwt ûkuºkV¤ þkuÄku.
(y) 24 Mku.{e. (çk) 25 Mku.{e. (y) 1400 (çk) 1260
(f) 48 Mku.{e. (z) 50 Mku.{e. (f) 580 (z) 850
27. òu fkuE rºkfkuý ABC {kt A  100 yLku AB = AC
143
37. yuf {exh ÃkLkkLkk 3 {exh ÷ktçkk fkÃkz{ktÚke 2500 47. yuf [kuhMkLkkt ûkuºkV¤ yLku Ãkrhr{ríkLkkt yktf ({kÃk) Mkh¾k Au,
[ku.Mku.{e.Lkk fux÷k Y{k÷ çkLku ? íkku íkuLke ÷tçkkE fux÷e ?
(y) 12 (çk) 6 48. yuf [kuhMk ÃkzËkLke ÷tçkkE 4 {exh Au. íkuLke rfLkkh Vhíke Ãkèe
(f) 8 (z) 10 ÷økkzðkLkku ¾[o 1 {exhLkkt 8 YrÃkÞk ÷u¾u fux÷ku Úkþu ?
38. òu fkuE ðøkoLke çkksw [kh økýe fhðk{kt ykðu íkku Ãkrhýk{e 49. yuf ykuhzku 6 {exh ÷ktçkku, 5 {exh Ãknku¤ku yLku 4 {exh
ðøko íkÚkk ykÃku÷ ðøkoLkkt ûkuºkV¤kuLkwt «{ký þwt Úkþu ? Ÿ[ku Au. íku{kt 8 [ku.{e. çkkheçkkhýk ykðu÷k Au, íkku íku ykuhzkLke
(y) 1:4 (çk) 4:1 [kh rËðk÷Lku Äku¤ðkLkku ¾[o 1 [ku.{e.Lkkt 10 Y. ÷u¾u fux÷ku
(f) 8:1 (z) 16:1 Úkþu.
39. s{eLkLkku yuf ÷tçk[kuhMk Ã÷kux 50 {exh ÷ktçkku yLku 20
50. yuf Y{ 3 {exh ÷ktçkku yLku 2 {exh Ãknku¤ku Au. íkuLkkt ¼kUÞík¤eÞu
{exh Ãknku¤ku Au. íkku Ã÷kuxLkwt ûkuºkV¤ þkuÄku.
(y) 100 (çk) 1000 25 [ku.Mku.{e. ðk¤e [kuhMk ÷kËe szðkLke Au, íkku fux÷e ÷kËeyku
(f) 10000 (z) 110 òuRyu ?
40. òu fkuE ðíkwo¤Lke rºkßÞk 100% ðÄkhe Ëuðk{kt ykðu íkku íkuLkk 51. yuf ¾uíkhLke ÷tçkkE 75 {exh yLku Ãknku¤kE 60 {exh Au.
ûkuºkV¤{kt fux÷k xfkLke ð]ÂæÄ fhðk{kt ykðþu? yk ¾uíkh ¾uzðkLkku ¾[o 100 [ku.{exhLkkt 10 YrÃkÞk ÷u¾u
(y) 100% (çk) 300% fux÷ku ÚkkÞ ?
(f) 200% (z) 400% 52. yuf ykuhzkLke yuf [kuhMk rËðk÷Lke ÷tçkkE 6 {exh Au. yk
41. yuf ykuhzkLkwt ûkuºkV¤ 160 ðøko {exh Au. yLku íkuLke ykuhzkLke çkkfeLke Ëeðk÷ íkux÷k s {kÃkLke Au, íkku yk ykuhzkLke
÷tçkkE yLku Ãknku¤kE 8:5 Au íkku ykuhzkLke Ãkrhr{rík
[khuÞ Ëeðk÷ htøkðkLkku ¾[o 1 [ku.{e.Lkkt Y. 30 ÷u¾u fux÷ku
Lke[uLkk{ktÚke þwt nþu ?
ÚkkÞ ?
(y) 55 (çk) 60
(f) 40 (z) 52 53. Lke[uLkk Ãkife yÄoøkku¤kLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ þkuÄðkLkwt Mkqºk õÞwt
42. yuf [kuhMkLkwt ûkuºkV¤ 225 [ku.Mku.{e. Au òu yuf ÷tçk[kuhMkLkkt Au ?
ûkuºkV¤Lke çkhkçkh Au. ÷tçk[kuhMkLke ÷tçkkE íkuLke Ãknku¤kEÚke (y) 3 r 2 (çk) 4 rh
16 Mku.{e. ðÄkhu Au. [kuhMkLke çkksw y™u ÷tçk[kuhMkLke (f)  r 2 (z) 2 r 2
Ãknku¤kELke ðå[u ¢{þ: fux÷wt «{ký Au ?
54. yuf ¾uíkhLke ÷tçkkE 110 {exh yLku Ãknku¤kE 70 {exh
(y) 3:5 (çk) 5:3
Au. yk ¾uíkhLku xÙuõxh îkhk ¾uzeLku Mk{ík÷ fhðkLkku ¾[o Ëh
(f) 5:4 (z) 5:5
43. PQRS [íkw»fkuý{kt fkuý Q fkuý P Úke çk{ýku Au. fkuý R yhLkkt Y. 45 ÷u¾u fux÷ku ÚkkÞ ?
fkuý S Úke ºký økýku Au. fkuý R Lkku {wÕÞ 135° Au. íkku 55. hksw¼kELkkt yuf [kuhMk Ã÷kuxLke ÷tçkkE 25 {exh Au. 1 [ku.{e.
fkuý Q y™u fkuý S ðå[u fux÷wt ytíkh Au ? s{eLkLkkt Y. 2000 ÷u¾u ðu[íkkt fw÷ fux÷k YrÃkÞk WÃksu ?
(y) 30° (çk) 60° 56. 2 {exh ÷ktçkk 1 {exh ÃkLkkLkkt fkÃkz{ktÚke 25 MkuLxe {exhLkkt
(f) 40° (z) 75° fux÷k [kuhMk Y{k÷ çkLku.
44. yuf ÷tçk[kuhMkLke ÷tçkkE y™u Ãknku¤kE ðå[u 7 Mku.{e.Lkku
57. 80 {exh ÷ktçkk yLku 120 {exh Ãknku¤k ¾uíkhLkwt ûkuºkV¤
íkVkðík Au y™u ÷tçk[kuhMkLkwt Ãkrhr{íke 50 Mku.{e. Au íkku
fux÷k yh ÚkkÞ.
÷tçk[kuhMkLkwt ûkuºkV¤ fux÷wt Au.
58. yuf ðøko ¾tzLke ÷tçkkE 20 {exh yLku Ãknku¤kE 18 {exh
(y) 144 (çk) 154
(f) 288 (z) 160 Au, íkuLkkt ¼kUÞíkr¤Þu xkRÕMk ÷økkððkLke {sqhe Ëh [ku.{e.Lkkt
45. yuf Mk{fkuý rºkfkuýLkku ykÄkh 9 Mku.{e. Au. y™u yuLkwt ûkuºkV¤ Y. 7 ÷u¾u fux÷e ÚkkÞ ?
81 ðøko Mku.{e. Au. Mk{fkuý rºkfkuýLke ô[kE fux÷e Au. 59. yuf [kuhMk çkøke[kLke ÷tçkkE 70 {exh Au. yk çkøke[k{kt
(y) 18 (çk) 9 {kxe ÃkkÚkhðkLkku ¾[o 5 [ku.{e.Lkkt Y. 5 ÷u¾u fux÷ku ÚkkÞ ?
(f) 27 (z) 12
60. 10 {exh ÷tçkkE yLku 2 {exh Ãknku¤kE Ähkðíkk fkÃkzLkkt
46. yuf ðíkwo¤Lkku ÔÞkMk íkuLkk ðøkoLke çkkswLkk yzÄkÚke MkuLxe
xqfzk{ktÚke 40 MkuLxe {exh ÷tçkkELkkt fux÷k [kuhMk ykMkLkku çkLku ?
{exh ykuAku Au. suLkwt ûkuºkV¤ 256 [ku.Mku.{e. Au. ðíkwo¤Lkku
ûkuºkV¤ fux÷wt Au. 61. yuf [kuhMk zkR®Lkøk xuçk÷Lke ÷tçkkE 4 {exh Au. yk xuçk÷
(y) 132 (çk) 154 Ãkh {÷{÷ [kUxkzðkLkku ¾[o 1 [ku.{exhLkkt Y. 30 ÷u¾u fux÷ku
(f) 144 (z) 165 ÚkkÞ ?
144
62. htøkeLk fkzo ÃkuÃkhLke ÷tçkkE 60 MkuLxe {exh yLku Ãknku¤kR 40 73. yuf þtfw ykfkhLke xktfeLke Ÿ[kE 60 Mku.{e. Au yLku íkuLkk
MkuLxe {exh Au. yk fkzo ÃkuÃkh{kt 5 MkuLxe {exh ÷tçkkRLkkt fux÷k ÃkkÞkLkku ÔÞkMk 64 Mku.{e. Au. Y. 25 «rík[ku.{e.Lkk ËhÚke íkuLku
[kuhMk çkLku ? çknkhÚke htøk fhðkLkku ¾[o fux÷ku Úkþu ?
63. fkx¾qýku çkLkkðíke 3 {exh çkkswykuLkkt {kÃk yLkw¢{u 12 yLku (y) Y. 52.00 ÷øk¼øk (çk) Y. 39.20 ÷øk¼øk
5 Au, íkku íkuLkwt ûkuºkV¤ fux÷k [ku. yuf{ ÚkkÞ ? (f) Y. 17.10 ÷øk¼øk (z) Y. 23.94 ÷øk¼øk
64. yuf  fkh ¾uíkhLke yuf çkkswLkwt {kÃk 80 {exh yLku íkuLkkt ÃkhLkkt 74. 1 {exh Ãknku¤kEðk¤k 2 {exh fkÃkz{ktÚke 625 [ku.Mku.{e.
ðuÄLke ÷tçkkE 60 {exh Au. òu yuf yh ¾uíkh ¾uzðkLke {swhe 100 ûkuºkV¤ Ähkðíkkt fux÷kt [kuhMk Y{k÷ çkLku ?
Y. nkuÞ íkku yk¾k ¾uíkhLku ¾uzðkLke {swhe fux÷e Úkþu ? (y) 25 (çk) 10
65. 8 Vqx x 12 VqxLkk ík¤eÞu [kuzðk {kxu 6 $[ x 6 $[Lke (f) 16 (z) 32
fux÷e ÷kËe òuRyu ? 75. Lk¤kfkhLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ þkuÄðkLkwt Mkqºk sýkðku.
(y) 864 (çk) 540 (y)  r (2h + r) (çk) 2 rh
(f) 384 (z) 576 (f)  r 2 h (z) 2π (h + r)
66. Lke[uLkk Ãkife y½oøkku¤kLke ð¢MkÃkkxeLke ûkuºkV¤ þkuÄðkLkwt Mkqºk õÞwt Au ?
76. 50 ÃkiMkkLkk rMk¬kLke Lke[÷e MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ þkuÄðkLkwt Mkqºk
(y) πr 2
(çk) 2πr 2
........ Au.
(f) 3πr 2 (z) 4πrh (y) A   r (çk) A   r 2
67. yuf ÷tçk[kuhMk ABCD {kt AC = 25 Mku.{e. yLku (f) A   rh (z) A   r 2 h
CD = 7 Mku.{e. nkuÞ íkku íkuLke Ãkrhr{rík fux÷e ÚkkÞ ? 77. 1 YrÃkÞkLkk rMk¬kLke ð¢MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ þkuÄðkLkwt Mkqºk ........... Au.
(y) 64 Mku.{e. (çk) 62 Mku.{e. (y) A  2 r 2 (çk) A  2 rh
(f) 36 Mku.{e. (z) 46 Mku.{e.
4 2
68. çktÄ þtfwLkwt Ãk]cV¤ þkuÄðk {kxu Lke[uLkk ÃkifeLkwt õÞwt Mkqºk Au ? (f) A   r (z) A  4 r 2
3
(y)  r l (çk) 2 r (r + h)
78. yuf ÃkíkhkLke ÷tçkkE yLku Ãknku¤kE yLkw¢{u 88 Mku.{e. yLku
(f) 3 r 3 (z) π r (r + l) 50 Mku.{e. Au. yk Ãkíkhk{ktÚke 14 Mku.{e. rºkßÞk yLku 5 Mku.{e.
69. yuf ykÞkíkfkh ¾uíkh suLke hu¾kyku 64 {exh x 36 {exh Ÿ[kELkk fux÷k ¾wÕ÷k Lk¤kfkh çkLkkðe þfkÞ ?
Au, suLkwt ûkuºkV¤ yuf [kuhMk (ðøkkofkh) ¾uíkhLkk ûkuºkV¤Lke (y) 10 Lk¤kfkh çkLkkðe þfkÞ
çkhkçkh Au, íkku [kuhMk ¾uíkhLke hu¾kyku ({e.{k) Au ? (çk) ¾wÕ÷k Lk¤kfkh Lk çkLkkðe þfkÞ.
(y) 64 (çk) 48 (f) 44 Lk¤kfkh çkLkkðe þfkÞ
(f) 36 (z) 24 (z) 4.4 Lk¤kfkh çkLkkðe þfkÞ.
70. íkr¤Þkðk¤k ¾wÕ÷k Lk¤kfkhLke fw÷ MkÃkkxeLkwt ûkuºkV¤ = ........ 79. yuf økkÞLku Ëkuhzk ðzu ¾qtxu çkktÄu÷e Au, òu ËkuhzkLke ÷tçkkE 7
(y)  r 2h (çk) 2 rh {exh nkuÞ íkku økkÞLku yuf [¬h fkÃkíkkt fux÷wt ytíkh fkÃkðwt Ãkzu ?
(y) 88 {exh (çk) 44 {exh
(f)  r  2h  r  (z) 2 r  h  r  (f) 22 {exh (z) 7 {exh
71. yuf [kuhMkLke Ãkrhr{rík yuf 7 {exhLke ÷tçkkE yLku 5 {exhLke 80. 1 yh = ............. [ku. {exh
Ãknku¤kEðk¤e çkkswykuðk¤k ÷tçk[kuhMkLke Ãkrhr{rík sux÷e Au, (y) 10 (çk) 1000
íkku íku [kuhMkLkwt ûkuºkV¤ fux÷wt nþu ? (f) 100 (z) 10,000
(y) 25 [ku.{e. (çk) 35 [ku.{e.
81. yuf íkku÷ku MkkuLkwt = .............. økúk{
(f) 49 [ku.{e. (z) 36 [ku.{e.
(y) 11.66 økúk{ (çk) 13.60 økúk{
72. yuf ðíkwo¤Lkwt ûkuºkV¤ 154 [ku.Mku.{e. Au, íkku íkuLkk ÃkrhÄLke ÷tçkkE
(f) 10.60 økúk{ (z) 14.60 økúk{
fux÷k Mku.{e. nþu ?
(y) 44 (çk) 48 82. 1 nuõxh = ................... yufh.
(y) 2571 (çk) 2.471
(f) 49 (z) 51
(f) 4047 (z) 3476
145
83. yuf ykuhzkLkwt {kÃk 6 {exh  4 {exh  3.5 {exh Au. 93. 5 Mku.{e. rºkßÞkðk¤k yÄoðíkwo¤Lkku ÔÞkMkLke ÷tçkkE fux÷e ÚkkÞ ?
yk ykuhzkLku 1 [ku.{e.Lkk Y. 100 ÷u¾u Ã÷kMxh fhðkLkku ¾[o (y) 10 Mku.{e. (çk) 2.5 Mku.{e.
fux÷ku ÚkkÞ ? (f) 5 Mku.{e. (z) 12.5 Mku.{e.
(y) 11800 (çk) 1180
(f) 7000 (z) 8811
84. 30 {exh  20 {exhLkk çkkøk{kt ðå[u 2 {exh Ãknku¤kELkku : sðkçkku :
ykzku yLku W¼ku hMíkku Au, íkku hMíkk{kt yuf [kuhMk {exhLke fux÷e
01. (f) 154 ðøko Mku.{e., 02. (çk) 100 15 {exh2, 03. (f)
÷kËeyku økkuXðe þfkÞ ?
(y) 300 (çk) 60 4070 {exh, 04. (çk) 14 zuMke {exh, 05. (f) 10.5 {exh, 06.
(f) 120 (z) 96 43.75 %, 07. (z) 12 yuf{, 08. (f) 2:1, 09. (z) 2.70,
85. yuf ðíkwo¤Lke Ãkrhr{rík 88 nkuÞ íkku íkuLke rºkßÞk fux÷e nkuÞ ? 10. (çk) 77 Mku.{e.2, 11. (y) 80 Mku.{e., 12. (z) 1925 {exh2,
(y) 14 (çk) 18 13. (y) 462 Mku.{e.2, 14. (y) 1:2, 15. (f) 30 Mku.{e., 16.
(f) 22 (z) 7 (f) 130 {exh, 17. (f) 5 Mku.{e., 18. 300 %, 19. (y) 140,
86. yuf [kuhMk 10 Mku.{e.Lkwt Au íkku íkuLkwt ûkuºkV¤ fux÷wt ? 20. (çk) 8:15, 21. (f) 21, 22. (z) 18 {exh, 23. ......, 24.
(y) 500 [ku.Mku{e. (çk) 400 [ku.Mku{e (y) 2 økýe, 25. (çk) 125 %, 26. (f) 48 Mku.{e., 27. (f)
(f) 300 [ku.Mku{e (z) 100 [ku.Mku{e 40°, 28. (z) 3.5 Mku.{e., 29. (f) 7.80, 30. (çk) 2.5, 31. (çk)
87. 100 {exh ÷t ç kkELkk [ku hMk çkkøkLke Vhíku 5 {exhLkk yt í khu 28 {exh, 32. (f) 5 {exh, 33. (çk) 1760, 34. (f) Y.
Íkz hkuÃkðk nkuÞ íkku fw÷ fux÷k Íkz òuRþu ?
3640 , 35. (y) 96, 36. (çk) 1260, 37. (y) 12 , 38. (z)
(y) 78 (çk) 40
(f) 76 (z) 80 16:1, 39. (çk) 1000, 40. (çk) 300%, 41. (z) 52, 42. (çk)
88. yuf {exh ÃkLkkLkk 3 {exh ÷kt çkk fkÃkz{ktÚke 6 2 5 5:3, 43. (çk) 60°, 44. (y) 144, 45. (y) 18, 46. ........,
[ku.Mku.{e.Lkk fux÷k Y{k÷ çkLku ? 47. 4 , 48. 128 Y., 49. Y. 800 , 50. 96 , 51. 450
(y) 12 (çk) 6 Y., 52. 4320 Y., 53. (z) 2 r 2 , 54. 3465 Y.,
(f) 48 (z) 10
89. yuf ðíkwo¤Lkku ÔÞkMk 14 Mku.{e. Au, íkku íkuLkkt ÃkrhÄLkwt {kÃk Lke[uLkk 55. 12,50,000 Y., 56. 32 , 57. 96 , 58. 2520 , 59.
Ãkife yuf ÚkkÞ. 4900 Y., 60. 125 , 61. 480 Y., 62. 96 , 63. 30
(y) 14 Mku.{e. (çk) 3.14 Mku.{e.
[ku. yuf{, 64. 2400 Y., 65. (f) 384 , 66. (f)
(f) 88 Mku.{e. (z) 44 Mku.{e.
2, (çk) 62 Mku.{e., 68. (z) π r (r + l) , 69.
90. yuf ÷tçk[kuhMkLke yuf çkksw çkeS çkksw fhíkkt 3 Mku{e ðÄw Au. 3πr 67.
yk ÷tçk[kuhMkLke Ãkrhr{rík 58 Mku{e nkuÞ íkku íkuLke ÷ktçke çkkswLkwt (çk)
48 , 70. (f)  r  2h  r  , 71. (z) 36 [ku.{e.,
{kÃk fux÷wt ÚkkÞ ?
(y) 16 Mku{e (çk) 13 Mku{e 72. (y) 44 , 73. (f) Y. 17.10 ÷øk¼øk, 74. (z) 32 ,
(f) 14.5 Mku{e (z) 31 Mku{e 75. (çk) 2 rh , 76. (çk) A   r 2 , 77. (çk)
3
91. yuf ÷tçk[kuhMkLke Ãknku¤kE íkuLke ÷tçkkELkku ¼køk Au. ÷tçk[kuhMkLkwt A  2 rh , 78. (y) 10 Lk¤kfkh çkLkkðe þfkÞ, 79.
4
(çk) 44 {exh, 80. (f) 100 , 81. (y) 11.66 økúk{,
ûkuºkV¤ 192 [ku.{e. Au, íkku íkuLke Ãkrhr{rík .......... Au ?
(y) 12 {exh (çk) 56 {exh 82. (çk) 2.471 , 83. (f) 7000 , 84. (z) 96 , 85. (y)
(f) 74 {exh (z) 16 {exh 14 , 86. (z) 100 [ku.Mku{e, 87. (z) 80 , 88. (f) 48 ,
92. çktÄ Lk¤kfkhLke fw÷ MkÃkkxeLkwt Ãk]cV¤ þkuÄðkLkwt Mkqºk .......... Au.
89. (z) 44 Mku.{e., 90. (y) 16 Mku{e, 91. (çk) 56
(y) 2 rh (çk) 2 r ( r  h)
{exh, 9 2 . (çk) 2 r (r  h) , 9 3 . (y) 10 Mku.{e.
(f) 2 ( r  h) (z) 2 h ( r  h)
146
15. ytíkh - Mk{Þ y™u ÍzÃk
heík Lkt. 3 :
ytíkh
«fhýLkwt {wÏÞ Mkwºk : ÍzÃk  xÙuLk ßÞkhu Ãkw÷, çkkuøkËwt, Ã÷uxVku{o suðe ÷tçkkE Ähkðíke ðMíkwykuLku ÃkMkkh
Mk{Þ
fhu íÞkhu xÙuLkLke ÷tçkkE, ÍzÃk yLku Mk{Þ íkÚkk ðMíkwLke ÷tçkkE þkuÄe þfkÞ.
1 rf.{e. = 1000 {exh,
1 f÷kf = 60 {eLkex = 3600 MkufLz xÙuLkLke ÷ tçkkE + ðMíkwLke ÷ tçkkE
Mkwºk: xÙuLkLke ÍzÃk 
Mk{Þ
5
rf.{e. / f÷kf   {exh / MkufLz WËk.: 110 {exh ÷ktçke xÙuLkLku 36 rf{e/f÷kfLke ÍzÃku síkkt 135 {exh
18 ÷ktçkk ÃkwhLku ÃkMkkh fhðk fux÷ku Mk{Þ ÷køkþu?
18 5 110  135
{exh / MkufLz   rf.{e. / f÷kf 36  
5 18 Mk{Þ
heík Lkt. 1 :
245  18
ßÞkhu fkuE Ëk¾÷k{kt ytíkh, ÍzÃk yLku Mk{Þ Ãkife çku rðøkík ykÃku÷  Mk{Þ   24.5 MkufLz
36  5
nkuÞ y™u íkuLkk ÃkhÚke ºkeS rðøkík þkuÄðkLke heík :
WËk.: (1) yuf fkh 350 rf.{e. ytíkh 7 f÷kf{kt fkÃku Au íkku íkuLke heík Lkt. 4 :
ÍzÃk þkuÄku. çku Mkk{Mkk{uÚke ykðíke xÙuLkkuLku yufçkeòLku ¢kuMk fhðk ÷køkíkku Mk{Þ, xÙuLkLke
÷tçkkE íkÚkk xÙuLkLke ÍzÃk þkuÄðkLke heík.
ytíkh 350
ÍzÃk    50 rf.{e./f÷kf «Úk{ xÙuLkLke ÍzÃk + çkeS xÙuLkLke ÍzÃk
Mk{Þ 7
(2) y{ËkðkËÚke 55 rf{e./f÷kfLke ÍzÃku síke çkMk îkhfk 9 «Úk{ xÙuLkLke ÷ tçkkE + çkeS xÙuLkLke ÷ tçkkE

f÷kf{kt ÃknkU[u Au. íkku y{ËkðkËÚke îkhfk ðå[uLkwt ytíkh Mk{Þ
fux÷k rf.{e. ÚkkÞ ? WËk. : rðÁæÄ rËþk{ktÚke ykðíke çku xÙuLkLke ÷tçkkE yLkw¢{u 121 {exh
y™u 99 {exh Au. íku{Lke ÍzÃk yLkw¢{u 40 rf{e/f÷kf y™u
ytíkh ytíkh
ÍzÃk   55  32 rf{e/f÷kf íkku yufçkeòLku fux÷k Mk{Þ{kt ¢kuMk fhþu.
Mk{Þ 9
5 121  99
 55  9  ytíkh  495 rf.{e. økýíkhe: (40  32)  
18 Mk{Þ
(3) 15 rf{e / f÷kfLke ÍzÃku [k÷íkku yuf {kýMk 4500 {e.
ytíkh fux÷e {eLkex{kt fkÃkþu. 5 220
72  
18 Mk{Þ
ytíkh 15000 4500
ÍzÃk   
Mk{Þ 60 Mk{Þ  Mk{Þ 
220  18
 11 MkufLz
72  5
4500  60
 Mk{Þ   18 r{rLkx heík Lkt. 6 :
15000
yuf s rËþk{kt sE hnu÷ xÙuLkkuLku yufçkeòLku ¢kuMk fhðk{kt ÷køkíkku Mk{Þ,
heík Lkt. 2 : xÙuLkLke ÷tçkkE íkÚkk ÍzÃk þkuÄðkLkkt Ëk¾÷k.
ßÞkhu xÙuLk fkuE ÔÞÂõík fu ðMíkw ÃkkMkuÚke ÃkMkkh ÚkkÞ íkuLkk ÃkhÚke xÙuLkLke Mkwºk: ÃkkA¤Úke ykðíke xÙuLkLke ÍzÃk –
÷tçkkE, xÙuLkLke ÍzÃk fu xÙuLku ÃkMkkh Úkðk ÷køkíkku Mk{Þ þkuÄe þfkÞ. ykøk¤ sE hnu÷ xÙuLkLke ÍzÃk
xÙuLkLke ÷ tçkkE «Úk{ xÙuLkLke ÷ tçkkE + çkeS xÙuLkLke ÷ tçkkE
Mkwºk : xÙuLkLke ÍzÃk  
Mk{Þ Mk{Þ
WËk.: 40.5 rf{e/f÷kfLke ÍzÃku síke xÙuLk yuf ÔÞÂõík ÃkkMkuÚke 24 WËk.: yuf s rËþk{kt sE hnu÷ çku xÙuLkLke ÍzÃk yLkw¢{u 40 rf{e/f÷kf
MkufLz{kt ÃkMkkh ÚkkÞ Au íkku xÙuLkLke ÷tçkkE þkuÄku. íkÚkk 22 rf{e/f÷kf Au. íku yufçkeòLku 1 {eLkex{kt ¢kuMk fhu Au.
5 xÙuLkLke ÷ tçkkE òu «Úk{ xÙuLkLke ÷tçkkE 125 {exh nkuÞ íkku çkeS xÙuLkLke ÷tçkkE
økýíkhe: 40.5   þkuÄku.
18 24
1000
40.5  5  24 økýíkhe : (40  22)   125  çkeS xÙuLkLke ÷ tçkkE
60
  xÙuLkLke ÷ tçkkE  270 {exh
18  300  125  çkeS xÙuLkLke ÷tçkkE
 çkeS xÙuLkLke ÷tçkkE  175 {exh
101
heík Lkt. 6 : 04. rðLkeíkLku 600 {exh [k÷íkk síkk 5 {eLkex ÷køku Au íkku íkuLke ÍzÃk
çkkux íkÚkk íkhðiÞkLkk Ëk¾÷k rf{e / f÷kf.
Äkhku fu ÂMÚkh «ðkn{kt íkhLkkhLke ÍzÃk = x íkÚkk
600 60 36
«ðknLke ÍzÃk = y Au. ÍzÃk   
1000 5 5
(1) «ðknLke rËþk{kt çkkux / íkhLkkhLke ÍzÃk  x  y  U
 7.2 km / hr
(2) «ðknLke rðÁæÄ rËþk{kt çkkux/íkhLkkhLke ÍzÃk  x  y  V
05. r[hkøkLku 5 rf{e. / f÷kf Lke ÍzÃku síkk yuf Ãkw÷ ÃkMkkh fhðk{kt 15
U V
(3) ÂMÚkh Ãkkýe{kt çkkux / íkhLkkhLke ÍzÃk {eLkex ÷køku Au íkku Ãkw÷Lke ÷tçkkE fux÷k {exh nþu ?
2
ytíkh
1 ÍzÃk 
(4) «ðknLke ÍzÃk  (U  V ) Mk{Þ
2
WËk.: (1) ÂMÚkh Ãkkýe{kt çkkuxLke ÍzÃk 4 rf{e/f÷kf Au. òu «ðknLkku 5000
Ãkq÷Lke ÷tçkkE   15
ðuøk 2 rf{e / f÷kf nkuÞ íkku rðÁæÄ rËþk{kt çkkuxLke ÍzÃk 60
þkuÄku.  1250 {exh
økýíkhe: çkkuxLke ÍzÃk  x y
06. 108 yuBçÞw÷LMkLku 108 rf{e/f÷kfLke ÍzÃku yfM{kíkLkk MÚk¤u ÃknkU[íkk
 42
15 MkufLz ÷køku Au íkku yfM{kík fux÷k {exh Ëqh ÚkÞku nþu ?
 2 rf{e / f÷kf
(2) yuf íkhðiÞkLke ÂMÚkhÃkkýe{kt ÍzÃk 9 rf{e/f÷kf Au òu ytíkh = ÍzÃk × Mk{Þ
«ðknLkku ðuøk 6 rf{e / f÷kf nkuÞíkku «ðknLke rËþk{kt 108000
  15
íkhðiÞkLke ÍzÃk þkuÄku. 3600
økýíkhe :  9  6  15 rf{e/f÷kf
 450 {exh
01. yuf fkh 7 f÷kf{kt 560 rf.{e. ytíkh fkÃku Au íkuLke ÍzÃk ....... 07. çku xÙuLkkuLke ÍzÃkLkwt «{ký 7:8 Au. òu çkeS xÙuLk 400 rf{e ytíkh 4
{e/Mku. f÷kf{kt fkÃku Au íkku «Úk{ xÙuLkLke ÍzÃk þkuÄku.
ytíkh Äkhku fu «Úk{ xÙuLkLke ÍzÃk 7x Au.
ÍzÃk 
Mk{Þ çkeS xÙuLkLke ÍzÃk 8x Au.
560000 800 ÍzÃk 100 km / hr

 
7  3600 36 100 25
 8 x  100 x  x 
 22.22 m / s 8 2
02. r{÷Lk 24 MkufLz{kt 200 {exh Ëkuze þfu Au íkku íkuLke ÍzÃk  25  175
«Úk{ xÙuLkLke ÍzÃk  7   
rf.{e. / f÷kf  2  2
200 3600
ÍzÃk    87.5 km / hr
24 1000
08. xÙuLkLke {wMkkVhe fhíkku økrýíkþk† 1 {eLkex{kt 21 Úkkt¼÷k økýu Au
 30 km / hr òu Ëhuf Úkkt¼÷k ðå[uLkwt ytíkh 50 {exh nkuÞ íkku xÙuLkLke ÍzÃk þkuÄku.
03. 35 {exh ÷tçkkELkk [kuhMk Ã÷kuxLke Vhíku 9 rf{e / f÷kfLke ÍzÃku 2 Úkkt¼÷k ðå[uLkwt ytíkh = 50 {exh
yktxku {khíkk rððufLku fux÷e MkufLz ÷køkþu. 21 Úkkt¼÷k ðå[uLkwt ytíkh = 50 × 20
= 1000 {exh
(35  4) ({exh )
Mk{Þ  1000
9 rf{e / f ÷kf ÍzÃk =  60
1000
140
  3600  60 km / hr
9000
09. yuf çkMkLku 300 rf{e ytíkh fkÃkíkk 7½ f÷kf íkÚkk çkeS çkMkLku
 56 MkufLz 450 rf{e ytíkh fkÃkíkk 9 f÷kf ÚkkÞ Au íkku çktLku çkMkLke ÍzÃkLkwt
102
«{ký þkuÄku. 13. 1 xÙuLk 10 rf{e ytíkh 12 {eLkex{kt fkÃku Au . íkuLke ÍzÃk{kt 5
15 rf{e/f÷kf Lkku ½xkzku fhðk{kt ykðu íkku íkux÷w s ytíkh fkÃkíkk fux÷ku
yuf çkMkLku 300 rf.{e. ytíkh fkÃkíkk f÷kf ÚkkÞ Au. Mk{Þ ÷køkþu ?
2
12
300 300  2 12 {eLkex  f÷kf
ÍzÃk   60
15 15
2 10  60
ÍzÃk 
12
 40 km / hr
 50 km / hr
çkeS çkMkLku 450 km ytíkh fkÃkíkkt 9 f÷kf ÚkkÞ Au.
ÍzÃk{kt 5 rf{e / f÷kfLkku ½xkzku fhíkkt 50 rf{e/f÷kfLkk 45
450 rf{e/f÷kf ÚkkÞ.
ÍzÃk   50 km / hr
9
10
«{ký 40 : 50  4:5 Mk{Þ   60
45
10. 100 rf{e / f÷kfLke ÍzÃku síke xÙuLk Ëh 75 rf{e ytíkh fkÃÞk çkkË
 13.33 {eLkex
3 {eLkex Q¼e hnu Au íkku íkuLku «kht¼Úke 600 rf{e Ëqh ykðu÷k MÚk¤u
ÃknkU[íkk fux÷ku Mk{Þ ÷køkþu ? 14. 1 ¾uzqík 61 rf{e ytíkh 9 f÷kf{kt fkÃku Au. íku Úkkuzwf ytíkh 4
600 rf{e/f÷kfLke ÍzÃku Ãkøku [k÷eLku íkÚkk çkkfeLkwt ytíkh MkkÞf÷ Ãkh 9
xÙuLkLku 600 rf{e ytíkh fkÃkíkk ÷køkíkku Mk{Þ  6 hr rf{e/f÷k÷Lke ÍzÃku fkÃku Au. íkku íkuýu Ãkøku [k÷eLku fux÷k rf{e {wMkkVhe
100
fhe nþu ?
xÙuLk Ëh 75 rf{e 3 {eLkex Q¼e hnu Au yux÷u 7 ðkh xÙuLk Q¼e
Äkhkufu Ãkøku [k÷eLku fkÃku÷ ytíkh  x rf{e.
hnuþu.
MkkÞf÷Úke fkÃku÷ ytíkh  61  x rf{e.
 7  3  21
 6 f÷kf 21 r{Lkex ÷køkþu. ytíkh x
11. 1 {kuxhfkh 70 rf{e / f÷kfLke ÍzÃku WÃkzu Au. Ëh çku f÷kfu íkuLke Ãkøku [k÷eLku fkÃkíkk ÷køkíkku Mk{Þ  
ÍzÃk 4
ÍzÃk{kt 10 rf{e / f÷kfLkku ðÄkhku ÚkkÞ Au íkku íkuLku 345 rf{e ytíkh
fkÃkíkk fux÷ku Mk{Þ ÷køkþu ? 61  x
MkkÞf÷ Ãkh ÷køkíkku Mk{Þ 
«Úk{ çku f÷kf{kt fkÃku÷w ytíkh =140 9
ÃkAeLkk çku f÷kf{kt fkÃku÷w ytíkh  160 x 61  x
{kxu 4 f÷kf{kt fkÃku÷wt ytíkh = 140 + 160 = 300 rf.{e. fw÷ Mk{Þ  
4 9
ytíkh
çkkfeLkwt 45 rfr{ ytíkh fkÃkíkk ÷køkíkku Mk{Þ  x 61  x
ÍzÃk 9 
4 9
45 1
  f ÷kf  36  9  9 x  244  4 x
90 2
 324  244  5x
1
fw÷ Mk{Þ  4 f÷kf 80
2 x
5
12. 1 rð{kLkLku 240 rf{e / f÷kfLke ÍzÃku y{wf [ku¬Mk ytíkh fkÃkíkk
5 f÷kf ÷køku Au. íkus ytíkh 1 2 3 f÷kf{kt Ãkqýo fhðk fux÷e ÍzÃku x  16
rð{kLk ntfkhðwt Ãkzþu ? Ãkøku [k÷eLku 16 rf{e {wMkkVhe fhe nþu.
ytíkh = ÍzÃk × Mk{Þ 15. 1 fkh ík¤uxeÚke ne÷MxuþLk MkwÄeLkwt 200 rf{e ytíkh 20 rf{e/f÷k÷Lke
 240  5 ÍzÃku [zu Au Wíkhíke ð¾íku 40 rf{e/f÷kfLke ÍzÃku ík¤uxe{kt ÃkkAe
 1200 rf{e Vhu íkku yk Mk{økú 400 rf{eLke {wMkkVheLke MkhkMkhe ÍzÃk þkuÄku.
fkh WÃkh òÞ íÞkhu ÍzÃk  20 rf{e/f÷kf
1200  3
ÍzÃk 
5 2xy
MkhkMkhe 
x y
 720 rf{e / f ÷kf
103
21. 75 {kE÷/f÷kfLke ÍzÃku síke 0.25 {kE÷ ÷ktçke xÙuLk 3½ {kE÷
2  20  40 2  20  40 80
   ÷ktçkk çkkuøkËk{ktÚke fux÷e {eLkex{kt çknkh rLkf¤e sþu ?
20  40 60 3
 26.66 1 7

75 4 2
1 
16. {nu þ A Úke B MÚk¤ Mkw Ä eLkw t 250 rf.{e. yt í kh 5 60 Mk{Þ
2
f÷kf{kt fkÃku Au íku ÃkkAku A MÚk¤u 4 f÷kf 30 {eLkex{kt ÃknkU[e òÞ 15 60
Mk{Þ   = 3 {eLkex
Au íkku Mk{økú {wMkkVheLke Mkhuhkþ ÍzÃk þkuÄku. 4 75
500 500  2 xÙuLk çkkuøkËk{ktÚke 3 {eLkex{kt çknkh Lkef¤e sþu.
Mkhuhkþ   22. yuf xÙuLk 60 rf{e/f÷kfLke ÍzÃku Ëkuzu Au íku yuf Úkkt¼÷k ÃkkMkuÚke 9
11 9 20
 MkufLz{kt ÃkMkkh ÚkkÞ Au íkku xÙuLkLke ÷tçkkE fux÷e nþu ?
2 2
ytíkh  ÍzÃk  Mk{Þ
 50 rf{e /f ÷kf 60  5  9
  150 {exh
17. 1 rðãkÚkeo ½huÚke Mfq÷u [k÷íkk 3 rf{e/f÷kfLke ÍzÃku ÃknkU[u Au. ÃkkAku 18
Vhíkk 2 rf{e/f÷kfLke ÍzÃku [k÷u íkuLku ykðíkk síkk fw÷ 5 f÷kf xÙuLkLke ÷tçkkE 150 {exh ÷ktçke nþu.
÷køku Au íkku ½huÚke Mfq÷ fux÷k rf{e Ëqh nþu ? 23. 63 rf{e / f÷kfLke ÍzÃku síke 500 {exh ÷ktçke xÙuLk 3 rf{e/f÷kfLke
½huÚke Mfq÷ ðå[uLkwt ytíkh x rf{e Au. ÍzÃku xÙuLkLke rËþk{kt [k÷íkk ÔÞÂõík ÃkkMkuÚke fux÷e MkufLz{kt ÃkMkkh
ÚkE sþu ?
2  3 2
Mkhuhkþ ÍzÃk 
3 2 500
Mk{Þ 
5  500  18
2  3 2 60  60  5
 18
5
12  30 MkufLz
 rf.{e./f÷kf
5 24. 6 rf{e/f÷kfLke ÍzÃku xÙuLkLke Mkk{uÚke Ëkuzíkk ykðíkk ÔÞÂõík 110 {exh
÷ktçke xÙuLk fu su 60 rf{e/f÷kfLke ÍzÃku Ëkuze hne Au íku fux÷k Mk{Þ{kt
12 5
ytíkh    6 rf.{e. íku ÔÞÂõíkLku ¢kuMk fhþu ?
5 2
½hÚke Mfq÷Lkwt ytíkh 6 rf{e Au. 110
Mk{Þ 
18. 144 rf{e/f÷kfLke ÍzÃku síke 100 {exh ÷ktçke xÙuLk yuf Úkkt¼÷k 5
66 
ÃkkMkuÚke fux÷k Mk{Þ{kt ÃkMkkh Úkþu ? 18
ytíkh 100 18 110  18

Mk{Þ      6 MkufLz
ÍzÃk 144 5 66  5
= 2.5 MkufLz 25. yuf s rËþk{kt [k÷íke çku xÙuLkLke ÷tçkkE yLkw¢{u 200 {exh y™u
xÙuLk Úkkt¼÷k ÃkkMkuÚke 2.5 MkufLz{kt ÃkMkkh ÚkE òÞ. 150 {exh Au. òu íku{Lke ÍzÃk yLkw¢{u 40 yLku 45 rf{e / f÷kf
19. 63 rf{e/f÷kfLke ÍzÃku síke 280 {exh ÷ktçke xÙuLk yuf ð]ûk ÃkkMkuÚke nkuÞ íkku yuf çkeòLku fux÷k Mk{Þ{kt ¢kuMk fhe þfu ?
fux÷k Mk{Þ{kt ÃkMkkh Úkþu ? ytíkh
ÍzÃk 
280 18 Mk{Þ
Mk{Þ  
63 5 200  150
45 – 40 
= 16 MkufLz Mk{Þ
xÙuLk ð]ûk ÃkkMkuÚke 16 MkufLz{kt ÃkMkkh ÚkE òÞ
20. 72 rf{e/f÷kfLke ÍzÃku síke 110 {exh ÷ktçke xÙuLk 132 {exh
350  18
Mk{Þ   252 MkufLz
÷tçkkELkk Ãkw÷Lku fux÷k Mk{Þ{kt ÃkMkkh fhþu ? 55
242 18 252
Mk{Þ   = 12.1 MkufLz 
72 5 60
Ãkw÷Lku xÙuLk 12.1 MkufLz{kt ÃkMkkh fhþu. 4 {eLkex 12 MkufLz
104
26. 140{e y™u 160{e ÷ktçke çku xÙuLkLke ÍzÃk yLkw¢{u 60 y™u 40 30. 1 {kýMk «ðknLke rðÁæÄ rËþk{kt 8 rf{e/f÷kfLke ÍzÃku íkÚkk
rf{e / f÷kf Au. íku çktLku Mk{kLíkh xÙuf Ãkh Mkk{Mkk{uÚke fux÷k Mk{Þ{kt «ðknLke rËþk{kt 13 rf{e/f÷kfLke ÍzÃku íkhe þfu Au. íkku «ðknLke
ÃkMkkh ÚkkÞ ? ÍzÃk þkuÄku.
8 = ÂMÚkh Ãkkýe{kt ÍzÃk - «ðkneLke ÍzÃk
ytíkh
ÍzÃk  13 = ÂMÚkh Ãkkýe{kt ÍzÃk + «ðkneLke ÍzÃk
Mk{Þ
 21  2 (ÂMÚkh Ãkkýe{kt ÍzÃk) + 0
Mk{Þ 
140  160 10.5  ÂMÚkh Ãkkýe{kt ÍzÃk
5
100  13  10.5  «ðkneLke ÍzÃk
18
13  10.5  «ðkneLke ÍzÃk
300 18
Mk{Þ   10.8 MkufLz  2.5  «ðkneLke ÍzÃk
500
31. 1 {kýMk 6 f÷kf{kt «ðkneLke rËþk{kt 32 rf{e y™u íkux÷k s
27. 270 {exh ÷ktçke xÙuLkLke ÍzÃk 120 rf{e/f÷kf Au. Mkk{uÚke 80 rf{eLke
Mk{Þ{kt «ðknLke rðÁæÄ rËþk{kt 14 rf{e ytíkh íkhe þfu Au íkku
ÍzÃku ykðíke xÙuLk 9 MkufLz{kt ÃkMkkh ÚkE òÞ Au íkku íku xÙuLkLke ÷tçkkE þkuÄku.
«ðknLkku ðuøk þkuÄku.
ytíkh
ÍzÃk  32 16
Mk{Þ íku {kýMkLke «ðkne rËþk{kt ÍzÃk  
6 3
5 270  x
 120  80   
14 7

18 9 íku {kýMkLke rðÁæÄ rËþk{kt
6 3
 x  270  500  x  500  270
16
x  230  ÂMÚkh Ãkkýe{kt ÍzÃk + «ðkneLke ÍzÃk
3
÷tçkkE 230 {exh nkuÞ.
28. 1 f÷kf{kt 1 çkkux «ðknLke rËþk{kt 11 rf{e ytíkh fkÃke þfu Au
7
 ÂMÚkh Ãkkýe{kt ÍzÃk - «ðkneLke ÍzÃk
íkÚkk íku rðÁØ rËþk{kt 5 rf{e ytíkh fkÃke þfu Au íkku þktík Ãkkýe{kt 3
íkuLke ÍzÃk þkuÄku. 16 7
   2  ÂMÚkh Ãkkýe{kt ÍzÃk
11  ÂMÚkh Ãkkýe{kt çkkuxLke ÍzÃk + «ðkneLke ÍzÃk 3 3
5  ÂMÚkh Ãkkýe{kt çkkuxLke ÍzÃk - «ðkneLke ÍzÃk
23
16  2 (ÂMÚkh Ãkkýe{kt ÍzÃk)  0   ÂMÚkh Ãkkýe{kt ÍzÃk
6
16
 ÂMÚkh Ãkkýe{kt çkkuxLke ÍzÃkh 16 23
2  «ðkneLke ÍzÃk  
3 6
8 rf{e/f÷kf = ÂMÚkh Ãkkýe{kt çkkuxLke ÍzÃk
29. 1 çkkuxLke «ðknLke rËþk{kt 16 rf.{e. ytíkh fkÃkíkk 1 f÷kf ÷køku Au 32  23 3
   1.5 rf{e
íkÚkk ÃkkAk Vhíkk 4 f÷kf ÷køku Au íkku ÂMÚkh Ãkkýe{kt çkkuxLke ÍzÃk 6 2
fux÷e nþu ? 32. yuf {kýMk «ðknLke rËþk{kt 15 rf{e/f÷kfLke ÍzÃku íkhe þfu Au òu
16 «ðknLkku ðuøk 2.5 rf{e/f÷kf nkuÞ íkku rðÁæÄ rËþk{kt íkuLke ÍzÃk
çkkuxLke «ðkneLke rËþk{kt ÍzÃk (U)  = 16 rf{e/f÷kf fux÷e nþu ?
1
«ðknLke rËþk{kt ÍzÃk = ÂMÚkh Ãkkýe{kt ÍzÃk + ÃkkýeLkku ðuøk
16
rðÁæÄ rËþk{kt çkkuxLke ÍzÃk (V)   4 rf{e/f÷kf 15 = ÂMÚkh Ãkkýe{kt ÍzÃk + 2.5
4
ÂMÚkh Ãkkýe{kt ÍzÃk = 12.5
U V
ÂMÚkh Ãkkýe{kt ÍzÃk  «ðknLke rðÁæÄ rËþk{kt ÍzÃk = ÂMÚkh Ãkkýe{kt ÍzÃk - ÃkkýeLkku ðuøk
2
= 12.5 - 2.5
16  4 20 = 10 rf{e/f÷kf.
 
2 2 33. 1 íkhðiÞkLke ÂMÚkh Ãkkýe{kt ÍzÃk 5 rf{e/f÷kf Au. ßÞkhu «ðknLkku
 10 rf{e/f÷kf ðuøk 1 rf{e/f÷kf nkuÞ íÞkhu 1 f÷kf{kt yuf MÚk¤uÚke çkesu MÚk¤u
105
sE Ãkhík ykðu Au íkku çku MÚk¤ ðå[uLkwt ytíkh þkuÄku. íkku þktík s¤{kt ÔÞÂõíkLke ÍzÃk þwt nþu ?
«ðkneLke rËþk{kt ÍzÃk = 5 + 1 = 6 rf{e/f÷kf 04. yuf hu÷økkze yuf Mkh¾e ÍzÃkÚke [k÷e hne Au. íku 130 {exh
«ðknLke rðÁæÄ rËþk{kt ÍzÃk = 5 - 1 ÷ktçkk Ã÷uxVku{o Lku 14 MkufLz{kt yLku çkeò 180 {exh ÷ktçkk
= 4 rf{e/f÷kf Ã÷uxVku{oLku 18 MkufLz{kt Ãkkh fhu Au. hu÷økkzeLke ÍzÃk Ëh MkufLzu
 2 f÷kf{kt fkÃku ÷ yt í kh = 10 rf{e þwt nþu ?
 1 f÷kf{kt fkÃku÷ ytíkh = 5 rf{e 05. yuf Lkkrðf LkËeLkk ðnuý íkhV 7 f÷kf{kt 42 rf.{e. y™u
34. 1 íkhðiÞkLku «ðknLke rËþk{kt [ku¬Mk ytíkh fkÃkíkk rðÁæÄ rËþk{kt «ðknLke rðÁæÄ rËþk{kt 4 f÷kf{kt 8 rf.{e. ÚkE þfu Au. íkku
÷køkíkk Mk{Þ fhíkk yzÄku Mk{Þ ÷køku Au íkku íkuLke ÂMÚkh «ðkn{kt «ðknLke ÍzÃk Ëh f÷kfu fux÷k rf.{e. nþu?
ÍzÃk y™u «ðkneLkk ðuøkLkku økwýku¥kh fux÷ku ÚkkÞ ? 06. 150 {exh ÷ktçkehu÷økkze 300 {exh ÷ktçke MkwhtøkLku 45 MkufLz{kt
Äkhku fu «ðknLke rËþk{kt ÷køkíkku Mk{Þ  x f÷kf Ãkkh fhe òÞ Au. íkku økkzeLke økrík þwt Au. ?
«ðknLke rðÁæÄ rËþk{kt ÷køkíkku Mk{Þ  2x f÷kf 07. yuf xÙuLk yuf ÔÞÂõíkLku 8 MkufLz{kt ÃkMkkh fhu Au. òu xÙuLkLke ÍzÃk
54 rf.{e./f÷kf Au íkku xÙuLkLke ÷tçkkE þkuÄku.
ytíkh
«ðknLke rËþk{kt ÍzÃk  08. yuf hu÷økkze A Úke B MxuþLk MkwÄe 60 rf.{e. ytíkhLku 45
x r{rLkx{kt ÃkwÁt fhu Au. òu økkzeLke økrík 5 rf.{e. Ëh f÷kfu ykuAe
ytíkh fhðk{kt ykðu íkku íku ytíkhLku fkÃkíkkt økkzeLku fux÷ku Mk{Þ ÷køku ?
«ðknLke rðÁæÄ rËþk{kt ÍzÃk  09. çku huÕðu MxuþLk A yLku B yuf çkeòÚke 110 rf.{e. Ëwh Au. yuf
2x
«ðknLke rËþk{kt ÍzÃk = ÂMÚkh Ãkkýe{kt ÍzÃk + «ðknLke ÍzÃk Mfqxh Mkðkh A Úke BLke íkhV Mkðkhu 7 ðkøku 20 rf.{e. f÷kfLke
økríkÚke sðkLkku «kht¼ fhu Au. íkÚkk çkeòu yuf Mfqxh Mkðkh B Úke
y ALke íkhV Mkðkhu 8 ðkøku 25 rf.{e./f÷kfLke økríkÚke sðkLkku
 ÂMÚkh Ãkkýe{kt ÍzÃk + «ðknLke ÍzÃk
x «kht¼ fhu Au. íkku çkíkkðku çktLku õÞkhu yuf çkeòLku {¤þu.
y 10. 300 {exh ÷ktçke yuf hu÷økkze 900 {exh ÷ktçkk Ã÷uxVku{o 1
 ÂMÚkh Ãkkýe{kt ÍzÃk – «ðknLke ÍzÃk r{rLkx 12 MkufLz{kt Ãkkh fhe þfu Au. íku hu÷økkzeLke ÍzÃk
2x
rf.{e./f÷kf {kt çkíkkðku.
y y 11. 240 {exh ÷ktçke hu÷økkze yuf Úkkt¼÷kLku 24 MkufLz{kt ÃkMkkh
  2  ÂMÚkh Ãkkýe{kt ÍzÃk
x 2x fhu Au, íkku yk hu÷økkze 650 {exh ÷ktçkk Ã÷uxVku{oLku fux÷k
3y Mk{Þ{kt ÃkMkkh fhþu ?
  2  ÂMÚkh Ãkkýe{kt ÍzÃk 12. 160 {exh ÷ktçke xÙuLk 160 {exh ÷ktçkk Ã÷uxVku{oLku 16 MkufLz{kt
2x
ÃkMkkh fhu Au. íkku xÙuLkLke økrík þkuÄku.
3y 13 270 {exh ÷ktçke hu÷økkze fkuE xur÷VkuLkLkkt Úkkt¼÷kLku 18
  ÂMÚkh Ãkkýe{kt ÍzÃk
4x MkufLz{kt Ãkkh fhu Au. íkku hu÷økkzeLke økrík fux÷e Au.
14. 1 ÔÞÂõík 250 {exh Ãknku¤ku hMíkku 75 MkufLz{kt Ãkkh fhu Au íku
y 3y y
   «ðkneLke szÃk   «ðkneLke szÃk ÔÞÂõíkLke ÍzÃk fux÷k rf.{e. Ëh f÷kfLke nþu ?
x 4x 4x
15. yuf hu÷økkze yuf Mk{kLk økríkÚke [k÷e hne Au. íku 140 {e.
3y y ÷ktçkk yuf Ã÷uxVku{o Lku 16 MkufLz{kt y™u çkeò 190 {exh ÷ktçkk
ÂMÚkh Ãkkýe{kt ÍzÃk : «ðkneLke ÍzÃk :
4x 4x Ã÷uxVku{oLku 20 MkufLz{kt Ãkkh fhu Au. íkku hu÷økkzeLke ÍzÃk «rík
MkufLz þkuÄku.
3 : 1
16. økkiík{ ÃkkuíkkLke fkh f÷kfLkk 72 rf.{e.Lke ÍzÃku [÷kðu Au,
ßÞkhu yLktík ÃkkuíkkLke fkh 4 r{rLkx{kt 56 rf.{e.Lke ÍzÃku
ðÄw «uõxeMk {kxuLkk Ëk¾÷kyku : [÷kðu Au. çktLkuLke ÍzÃkLkku økwýku¥kh ......
01. fkuE rðrþü «fkhLke økríkÚke [k÷íke hu÷økkze yuf ÂMÚkh (y) 7 : 6 (çk) 4 : 5
yuÂLsLkLku 20 MkufLzk{kt Ãkkh fhe òÞ Au. økkzeLke ÍzÃk òýðk
(f) 3 : 35 (z) 6 : 7
{kxu fE òýfkhe nkuðe sYhe Au.
02. yuf 500 {exh ÷ktçke hu÷økkze Mk{kLk økríkÚke [k÷eLku yuf MxuþLkLkk 17. yuf fkh 400 rf.{e.Lkwt ytíkh 5 f÷kf{kt fkÃku Au íkku fkhLke
Ã÷uxVku{o Lku 35 MkufLz{kt Ãkkh fhu Au. òu Ã÷uxVku{oLke ÷tçkkE 221 ÍzÃk þkuÄku.
{exh nkuÞ íkku økkzeLke ÍzÃk Ëh f÷kfu fux÷k rf.{e. nþu ? (y) 60 rf.{e./f÷kf (çk) 70 rf.{e./f÷kf
03. yuf ÔÞÂõík LkËeLkk «ðknLke rËþk{kt 12 rf.{e.Lkwt ytíkh 3 (f) 80 rf.{e./f÷kf (z) 82 rf.{e./f÷kf
f÷kf{kt y™u «ðknLke rðÁæÄ rËþk{kt 4 f÷kf{kt ÃkwÁ fhu Au.
106
(y) 6.5 rf.{e. (çk) 5 rf.{e. 25. çku xÙuLk y{ËkðkËÚke yuf MkkÚku hðkLkk ÚkkÞ Au. yuf xÙuLk WÃkh
(f) 5.5 rf.{e. (z) 6 rf.{e. íkhV 60 rf.{e. yLku çkeS xÙuLk Ërûký íkhV 40 rf.{e.Lkk
18. yuf økkze (fkh) ®çkËw B {kxu, su 210 rf.{e.Lke Ëqhe Ãkh Au, økríkÚke [k÷u Au. fux÷k f÷kf ÃkAe çkÒku xÙuLk 150 rf.{e.Lkk
60 rf.{e./f÷kfLke ÍzÃku Mkðkhu 9.30 ðkøku [k÷u Au. íkku íku Ëqhe Ãkh hnuþu ?
ÃkkuíkkLkk rLkÄkorhík {wfk{ B Ãkh õÞkhu ÃknkU[þu ? (y) 3/2 (çk) 4/3
(y) 12.00 ðkøku çkÃkkuhu (f) 3/4 (z) 15/2
(çk) 1.00 ðkøku çkÃkkuh ÃkAe 26. 1 Lkkuxef÷ {kR÷ = ......... rf.{e. ?
(f) 12.30 ðkøku çkÃkkuh ÃkAe (y) 0.852 (çk) 1.852
(z) 1.30 ðkøku çkÃkkuh ÃkAe (f) 1.852 (z) 3.852
19. yuf fkh 45 rf.{e./f÷kfLke økríkÚke [k÷u Au, íkku íkuLku 450 27. yuf fkhLke ÍzÃk íkuLke {q¤ ÍzÃk fhíkkt 5 rf.{e. / f÷kf
fkÃkíkkt íkuLku fux÷ku Mk{Þ ÷køku ? ðÄkhðk{kt ykðu íkku 150 rf.{e.Lkwt ytíkh fkÃkíkk íkuLku Ãknu÷kt
(y) 36 MkufLz (çk) 64 MkufLz fhíkkt 60 r{rLkx ykuAe ÷køku Au, íkku fkhLke {q¤ ÍzÃk þkuÄku.
(f) 90 MkufLz (z) 120 MkufLz (y) 50 rf.{e./f÷kf (çk) 30 rf.{e./f÷kf
20. yuf fkhLke ÍzÃk íkuLke {q¤ ÍzÃk fhíkkt 5 rf.{e./f÷kf (f) 40 rf.{e./f÷kf (z) 25 rf.{e./f÷kf
ðÄkhðk{kt ykðu íkku 150 rf.{e.Lkwt ytíkh fkÃkíkkt íkuLku Ãknu÷kt
fhíkk 60 r{rLkx ykuAe ÷køku Au. íkku fkhLke {q¤ ÍzÃk þkuÄku.
(y) 50 rf.{e./f÷kf (çk) 30 rf.{e./f÷kf
(f) 40 rf.{e./f÷kf (z) 25 rf.{e./f÷kf
21. çku þnuh A yLku B Lke ðå[uLkwt ytíkh 390 rf.{e. Au. yuf xÙuLk
þnuh A Úke Mkðkhu 8.15 f÷kfu WÃkze þnuh B íkhV 60
rf.{e./f÷kfLke ÍzÃkÚke Ëkuzu Au. çkeS xÙuLk þnuh B Úke Mkðkhu
9.15 f÷kfu WÃkze þnuh A íkhV 72 rf.{e./f÷kfLke
ÍzÃkÚke Ëkuzu Au, íkku íku çktLku xÙuLk fux÷k ðkøku {¤þu ?
(y) Mkðkhu 11.45 f÷kfu
(çk) Mkðkhu 11.30 f÷kfu
(f) çkÃkkuhu 12.00 f÷kfu
(z) Mkðkhu 10.45 f÷kfu
22. yuf çkMk rËÕneÚke ËnuhkËqLk íkhV 60 rf.{e./f÷kfLkk ðuøku òÞ : sðkçkku :
Au, ºký f÷kf{kt çktLku þnuhku ðå[uLkwt yzÄwt ytíkh fkÃku Au íkku (1) hu÷økkze y™u yuÂLsLkLke ÷tçkkE, (2) 74.16 rf.{e./f÷kf,
rËÕne yLku ËnuhkËqLk ðå[u ytíkh fux÷wt ? 35 m
(y) 90 rf.{e. (çk) 120 rf.{e. (3) 3.5 km hr = sed , (4) 45 rf.{e./f÷kf (5) 2
36
(f) 180 rf.{e. (z) 360 rf.{e. rf.{e./f÷kf, (6) 10 {exh/MkufLz, (7) 120 {exh, (8) 48
23. 3.5 rf÷ku{exh ÷ktçkk íkkh{ktÚke 5 {exh ÷tçkkELkk fux÷k xwfzk r{rLkx, (9) 10 ðkøku, (10) 60 rf.{e./f÷kf, (11) 89 MkufLz,
ÚkkÞ ? (12) 72 rf.{e./f÷kf, (13) 54 rf.{e./f÷kf, (14) 12
(y) 7 (çk) 70 1
rf.{e./f÷kf, (15) 12 {e./MkufLz, 16. (f) 3 : 35 , 17.
(f) 700 (z) 7000 2
24. yuf ðknLk 315 rf.{e.Lkwt ytíkh 5 f÷kf yLku 15 r{rLkx{kt (f) 80 rf.{e./f÷kf , 18. (çk) 1.00 ðkøku çkÃkkuh ÃkAe, 19.
fkÃku Au, íkku íkuLke ÍzÃk fux÷e nþu ? ......, 20. (z) 25 rf.{e./f÷kf, 21. (y) Mkðkhu 11.45
(y) 20 rf.{e. «rík f÷kf(çk) 10 rf.{e. «rík f÷kf f÷kfu, 22. (z) 360 rf.{e., 23. (f) 700 , 24. (z) 60
(f) 40 rf.{e. «rík f÷kf (z) 60 rf.{e. «rík f÷kf rf.{e. «rík f÷kf, 25. (y) 3/2 , 26. (f) 1.852 , 27. (f)
40 rf.{e./f÷kf
107
19. hir¾f Mk{efhý
(rî[÷ Mkwhu¾ Mk{efhý íkÚkk rî½kík Mk{efhý)
1. Mk{efhý x - 3y = 1 íkÚkk 3x+y = 3 Lkku Wfu÷øký ................ Au.
1 
(A) (0, 1) (B) (1, 1) (C) (1, 0) (D)  , 0 
3 
økýíkhe : Mk{efhý (2) Lku 3 ðzu økwýe Mk{efhý (1) {kt W{uhíkkt.....
x = 1 Lke ®f{ík 3x + y = 3 Mk{efhý{kt {qfíkkt
x - 3y = 1
3+y=3  y=3-3=0
+ 9x + 3y = 0
Wfu ÷ øký : 1, 0  (Ans.: C)
10x = 10  x=1
2. òu 2x + 3y = 7 & 3x + 2y = 3 nkuÞ íkku x - y = ...........
(A) 4 (B) -4 (C) 2 (D) -2
økýíkhe : çktLku Mk{efhýLke çkkËçkkfe = (2x + 3y) - (3x + 2y) = 7 - 3
 -x + y = 4
 x-y=-4  Ans.: B 
3. çku MktÏÞkykuLkku Mkhðk¤ku 10 yLku ½Lk íkVkðík 2 Au íkku yk çku MktÏÞkyku Ãkife MkkiÚke {kuxe MktÏÞk ................ Au.
(A) 2 (B) 4 (C) 6 (D) 8
økýíkhe : x + y = 10
x-y=2
2x = 12  x=6 (Ans. : C)
4. rî[÷ Mkwhu¾ Mk{efhý 2 x  3 y  8 Lkku Wfu÷ (1, y) nkuÞ íkku y = ...........
(A) 1 (B) 2 (C) 3 (D) 5
økýíkhe : 2x + 3y = 8 {kt x=1 {wfíkk.t..........
 2  3y  8  3y = 6  y=2 (A n s.: B )
5. rî½kík Mk{efhý x 2 - 3x +2 = 0 Lkku yuf Wfu÷ x = ......... Au.
(A) -3 (B) 1 (C) 3 (D) -2
økýíkhe : x 2 - 3x + 2 = 0  (x - 2) (x - 1) = 0
 x - 2 = 0 fu x - 1 = 0  x = 2 yÚkðk x = 1 (Ans. : B)
6. 5x 2 - 6x + 1 = 0 Lkku rððu[f ........................ Au.
(A) 16 (B) 18 (C) 20 (D) 22
økýíkhe : WÃkhLkk Mk{efhý{kt a = 5, b = 6, c = 1 Au.
rððu[f = b 2 - 4ac = (-6) 2 - 4 (5) (1) = 36 - 20 = 16 (Ans. : A)
7. x 2 - 4x + a = 0 Lkwt yuf çkes 2 nkuÞ íkku a = ............
(A) -2 (B) 8 (C) -4 (D) 4
økýíkhe : WÃkhLkk Mk{efhý{kt x = 2 {wfíkkt ...... (2) 2 - 4(2) + a = 0  a=4 (Ans. : D)
127
8. òu rî½kík Mk{efhý x 2 - 3x - K = 0 Lkk rððu[fLkwt {qÕÞ 1 nkuÞ íkku K = ........
(A) -4 (B) -2 (C) 2 (D) 4
økýíkhe : WÃkhLkk Mk{efhý{kt a = 1, b = -3, c = -K Au.
 1 = (-3)2 - 4(1) (-k)  1 = 9 + 4k  K = -2 (Ans. : B)
2
9. rî½kík Mk{efhý x + = 3 Lkkt çkes .............. Au.
x
(A) 2 & 1 (B) -2 & 2 (C) 2 & -1 (D) -2 & 1
2
økýíkhe : x + = 3  x 2 + 2 = 3x  x 2 - 3x + 2 = 0
x
 (x-2) (x-1) = 0  x = 2 fu x = 1 (Ans. : A)
10. 16x 2 + 40x + K Ãkqýoðøko çknwÃkËe nkuÞ íkku K = ................
(A) 10 (B) 15 (C) 20 (D) 25
({æÞ{ÃkË)2 (40x)2 1600x2

økýíkhe : ík]íkeÞÃkË =  K=  = 25
4  «Úk{ÃkË 4 16x2 416x2
 K = 25 (Ans. : D)
11. x = ........... MktÏÞkLku Mkwðýo MktÏÞk (Golden Number) íkhefu yku¤¾ðk{kt ykðu Au.
1 5 1 3
(A) 1 (B) 0 (C) (D)
2 2
(Ans. : C)
12. rî½kík Mk{efhý x 2 = 49 Lkkt çkes ............. Au.
(A) 7 & 8 (B) 7 & -7 (C) 7 & -8 (D) 8 & -7
økýíkhe : x 2 - 49 = 0  (x-7) (x +7) = 0  x = 7 fu x = -7 (Ans. : B)
13. rî½kík Mk{efhý {kxu .............. nkuÞ íkku Mk{efhýLkkt çktLku çkes r¼Òk yLku ðkMíkrðf {¤u.
(A) D = 0 (B) D < 0 (C) D  0 (D) D > 0
(Ans. : D)
14. rî½kík Mk{efhý x 2 + 18x + 81 = 0 Lkkt çkes .......... Au.
(A) ÃkhMÃkh ÔÞMík (B) rðhkuÄe (C) yÃkqýkOf (D) Mk{kLk
Ãkqýoðøko rºkÃkËeLkk çku çkes nt{uþkt Mk{kLk nkuÞ Au.
(Ans. : D)
2 1
15. rî½kík Mk{efhý 4x + 2x + 4 = 0 Lkkt çkes ............ Au.
1 1 1 1 1 1 1 1
(A) - , (B) - , - (C) - , - (D) ,
2 2 2 2 4 4 4 4
2 2 1
økýíkhe : 16x  8 x  1  0  (4x+1)  0  4x+1=0  x =
4
Ãkqýoðøko rºkÃkËe nkuðkÚke çktLku çkes Mk{kLk Au.
(Ans. : C)
128
• ðÄw «uõxeþLkk Ëk¾÷k •
1. Mk{efhýÞwø{ x + y + 1 = 0 yLku 3x + 3y + 2 = 0 Lkku Wfu÷øký ............... Au.
(A) 1, -2  (B)  3, 1 (C) yLktíkøký (D) ¾k÷eøký
(Ans. : D)
2. Mk{efhýÞwø{ 7x - 13y = 1 yLku 13x - 7y = 19 {kxu x - y = ................
(A) 20 (B) 18 (C) 1 (D) 0
(Ans. : C)
3. Mk{efhýÞwø{ 13x - 7y = 19 yLku 7x - 13y = 31 {kxu x + y = ............
(A) 2 (B) -2 (C) 5 (D) 40
(Ans. : B)
4. rî[÷ Mkwhu¾ Mk{efhý 3x - y = 7 Lkku yuf Wfu÷ (x, -1) nkuÞ, íkku x = .............
(A) 2 (B) 8 3 (C) 3 (D) -2
(Ans. : A)
5. rî[÷ Mkwhu¾ Mk{efhý x - 2y = 4 Lkku yuf Wfu÷ .......... Au.
(A) (2, 3) (B) (2, -3) (C) (-2, 3) (D) (-2, -3)
(Ans. : D)
4 3
6. òu x = -2 yLku + = 1 nkuÞ, íkku y = ...........
x y
(A) 3 (B) 2 (C) 1 (D) -1
(Ans. : C)
7. çku MktÏÞkykuLke çkkËçkkfe 5 Au. òu {kuxe MktÏÞk x nkuÞ, íkku LkkLke MktÏÞk y = .........
(A) 5 (B) 5y (C) x -5 (D) x + 5
(Ans. : C)
8. çku MktÏÞkykuLkku Mkhðk¤ku 8 Au. òu LkkLke MktÏÞk y nkuÞ, íkku {kuxe MktÏÞk x = ..........
(A) y - 8 (B) y + 8 (C) 8y (D) 8-y
(Ans. : D)
9. Mk{efhýÞwø{ 3x + 3y - 3 = 0 íkÚkk 5x + 5y - 5 = 0 Lkku Wfu÷øký ............... Au.
(A) 3, 5 (B) 5, 3 (C) ¾k÷eøký (D) yLktíkøký
(Ans. : D)
10. (-1, 3) yu Mk{efhý .............. Lkku yuf Wfu÷ LkÚke.
(A) 3 - y + 4 = 0 (B) 3x + y = 0 (C) x + 3y + 8 = 0 (D) x + 2y - 5 = 0
(Ans. : C)
129
06. çkesøkrýíkLke ¼qr{fk yLku MkkËwYÃk
MkkËwYÃk  25  5
fkuE sxe÷ yÃkqýkOf yÚkðk ÔÞtsfLku yuf MkkÄkhý yÃkqýkof yÚkðk
 20
ÃkqýkOf MktÏÞk{kt çkË÷ðkLke r¢Þk yux÷u MkkËwYÃk.
MkkËwYÃkLku Mk{sðk {kxu Lke[uLke çkkçkíkkuLku æÞkLk{kt ÷Eþwt. ¢{ MktrûkÃík yÚko r[Ln
yûkh
¢{ MktrûkÃík yÚko r[Ln
yûkh 1 V hu¾k fkuüf (Vinculum) —
1 V ÷exe fkIMk (Vinculum) — 2 B fkuüf (Brackets) ( ), { }, [ ]
2 Ci LkkLkku fkIMk (Circular Boa) () 3 O Lkk, Lkku, Lke (of)
3 Cu AøkzeÞku fkitMk (Curly Bracket) {} 4 D ¼køkkfkh (Division) 
4 Sq {kuxku fkIMk (Square Bracket) [] 5 M økwýkfkh (Multiplication) ×
LkkUÄ: ykÃku÷ fkIMkLkku ¢{ rLkrùík nkuÞ Au y™u yk ¢{ «{kýu MkkËwYÃk 6 A Mkhðk¤ku (Addition) +
ykÃkðk{kt ykðu Au. 7 S çkkËçkkfe (Subtraction) —
ÞkË hk¾ðk {kxu ‘Vicicusq (rðrMkfMkf)’ æÞkLk{kt hk¾ðwt. LkkUÄ: ykÃku÷ fkuüfLkku ¢{ rLkrùík nkuÞ Au y™u yk ¢{ «{kýu MkkËwYÃk
(økwshkíke{kt ÷eLkkA{ku íkhefu ÞkË hk¾ðwt) ykÃkðk{kt ykðu Au.
ÞkË hk¾ðk {kxu : ‘VBODMAS’ yÚkðk økwshkíke{kt
WËk.: (i) 3  [4  {6  (5  4  3)}] Lkwt MkkËwYÃk ykÃkku.
‘¼køkwMkçkk’Lkku rLkÞ{ Ãký ÞkË h¾kÞ Au.
 3  [4  {6  (5  1)}] (Lkk, Lkku, Lke) Lkku yÚko økwýkfkh fhðku ÚkkÞ Au.
 3  [4  {6  4}] 1 2 1
WËk.: (i) 108  36    3
 3  [4  2] 4 5 4
 32 108 1 2 13
   
36 4 5 4
1
(ii) 18  [5  {6  2(7  8  5)}] 3 13 (5  3)  (13  2)

  
4 10 20
 18  [5  {6  2(7  3)}]
 18  [5  {6  2(4)}] 15  26 41 1
   2
20 20 20
 18  [5  {6  8}]
 18  [5  14] (ii) 100  50  20
 100  1000
 18  [ 9]
 1100
 18  9
(iii) 100 10  100  2000 100
 27
 100 10  100  20
(iii) 25  5 [2  3{2  2(5  3)  5}  10]  1000  100  20
 25  5[2  3{2  2(2)  5}  10]  1020  100
 25  5[2  3{2  4  5}  10]  920
 25  5[2  3{3}  10] (iv) 100  50  4  2
 25  5[2  9  10]  100  50  2
 25  5[1]  100  100 0
31
(v) 0.6  0.6  0.6  0.6  0.6
13  5 1  25  
 0.6  0.6  1  0.6        
 4  4 2  12  
 0.36  1  0.6
 1.36  0.6 13  5 25 
     
 0.76  4  4 24 
«uõxeMkLkk Ëk¾÷kyku :
01. 13  30  25 
5005  5000  10  ______    
 4  24 
 5005  500
 4505 13 5 
  
 4 24 
1 1 7 67
02. 4  3  (?)   nkuÞ íkku (?) Lke ®f{ík þkuÄku.
2 6 3 5 13 24  78 3
    15
9 19 7 67 4 5 5 5
  (?)  
2 6 3 5
1 2 1
04. 108  36  4  5  3 4  (?)
27  19  14 67
  (?) 
6 5
1 2 13
 108  36   
60 67 4 5 4
  (?) 
6 5
108 1 2 13
   
67 60 67 36 4 5 4
 (?)     10
5 6 5
3 13
 
67  50 4 10

5
15  26 41
 
17 20 20

5
1
 2
2 20
 3
5
05. MkkËwYÃk ykÃkku.
03. MkkËwYÃk ykÃkku.
7 5 3
 
 1  1 1  1 1 1  2 2 2  5.25
3  1   2      7 5 3
 4  4 2  2 4 6   Lkku
2 2 2
13  5 1  5 1 1  
         
 4  4 2  2 4 6   7 2 3
 
 2 5 2  5.25
7  5 3
13  5 1  30  3  2     
       2 2 2
 4  4 2  12  
32
21 2x
10.  1 íkku x  (?)
100 1
 10  1
7 4 525 x
 1
2 15 1 x
21 15 100
   2x
10 14 525  1
1
1
1 x  x
3
 1 x
7
06. 12.05  5.4  0.6  (?) 2x

 1
1
1205 54 10 1
  1
100 10 6 1 x
1205  9
 2x
100  1
11 x
10845
 2x
100  1
2 x
 108.45
2x  2  x
07. 0.6  0.6  0.6  0.6  (?)  3x  2
 0.36  1  1.36
2
 x
17.28  x 3
08.  2 íkku x  (?)
3.6  0.2
 1  1  1  1 
11.  1     1     1    ____ 1  
 3  4  5  100 
17.28  x
 2
0.72 2 3 4 99
    _____
17.28 3 4 5 100
  1.44
x
17.28 1728 2 1
 x=   
1.44 144 100 50
 x = 12
48
12. 99  245 Lkwt MkkËwYÃk ykÃkku.
49
09. 36.48  364.824  36.4824  (?)
 36.480  364.824  36.4824 4899
  245  24495
49
 401.3040  36.4824
13. 100  50  2  ______
 364.8216
 100  100  200
33
14. (3080  6160)  28  (?) 11 77
21. 
 9240  28  330 4 (?)
15. 5004  139  6  _____ 77  4

 (?) 
11
5004
 6
139 ?  28
 36  6  30 22. 3640  14  16  340  _____
16. 7500  1250  50  _____  260 16  340

 4160  340
1250
 7500 
50  4500
 7500  25 23. 2  [2  {2  2(2  2)}]  (?)
 7525  2  [2  {2  8}]
17. 8  88  8888088  (?)  2  [2  {6}]

 2  [2  6]
8
  8888088
88  28
1  6
  8888088
11 24. 25 - 5[2 + 3{2 - 2(5 - 3) + 5}-10] Lkwt MkkËwYÃk ykÃkku.
 808008  25  5[2  3{2  4  5}  10]

18. 1001 11 Lkk 13 økýk fux÷k ÚkkÞ.  25  5[2  9  10]
 1001  (11 13)
 25  5 [1]
1001 91  25  5
 
11 13 13  20
 7 25. 100  10  100  200  100  _____

19. 1260  15  7  (?)  1000  100  2
1260  1002  100

7
15  902
 84  7 26. 2(?)6  12  4  2  11 {kt (?) Lkwt {qÕÞ þwt ?
 12  2(?)6  12  4  2  11
 2(?)6  1  11
 1  3 
20. (5)(4)(2)      (?)
 2  4   2(?)6  11  1
 ( 5)(1)(3)  2(?)6  12
 15  2  6  12
?  
34
27. 45  [28  {37  (15  )}]  58 nkuÞ íkku   (?)  x 2  8 x  15  0
 45  [28  {37  15  }]  58  x 2  5 x  3x  15  0
 45  [28  22  ]  58  ( x  5)( x  3)  0
 45  6    58 x 3 x5
  58  39 32. MkkËwYÃk ykÃkku.
  19 18  [5  {6  2(7  8  5)}]
(6  6  6  6)  6  18  [5  {6  2(7  3)}]
28.  ______
44 4 44  18  [5  {6  2(4)}]
(24)  6  18  [5  {6  8}]

12  1  18  [5  14]
4  18  [ 9]

13
 18  9  27
4  4 18  6  8 33. 1  [1  1  {1  1  (1  1  2)}] Lkwt {qÕÞ þwt nþu ?
29.  ______
123  6  146  5
   1  
4  438  1  1  1  1  1  1   
    2  
738  730
4  12  8    3  
  1  1  1  1  1    
8    2  
8
 1   2 
8  1  1  1  1  1 
  3 
180  15  12  10
30.   2 
140  8  2  55  1  1  1  1  
  3 
2700  120 2580
 
1120  110 1230  5
 1  1  1  
 3
 2.09
128  16  (?)  7  2  3
1  1  1  1 
31. 5
7 2  8  6  (?) 2 
8  (?)  14  3
 1  1  1  
49  48  (?)2  5
(?)  x ÷uíkkt, 8
 1
5
8 x  14
 1
1 x2 5
 1 5
2 8 
 8 x  14  1  x 8
35
8  [5  (3  2)]  2 305  91
34. Lkwt MkkËwYÃk ykÃkku. 
[5  3]  [5  8]  3 6
8  [5  (1)]  2 214
   35.66
[2]  [3]  3 6
862 1 1
 38.   (?)
2 1 1 3
2 1
3 4
83

3 1 1 3 4
   
7 7 7 7
3 4
5

3 7
 1
7
1 1 1 1 1
35. 1      (?)
2 4 7 14 28 5 8
39. 5  3  (?)  1
6 9
28  14  7  4  2  1

28 35 35
   (?)  1
6 9
56
  2
28 105  70
  (?)  1
18
3 1 2
36. 1  5  3  (?)
4 3 5 35
  (?)  1
18
7 16 17
  
4 3 5 35
  1  (?)
18
105  320  204

60
35  18 17
  (?)  x
629 18 18

60
1 2 4 1 1 3
 10.48      
2 3 5 3 5 4
40.
1 2 3 1 1 4
1 1 1     
37. 20  30  15  (?) 2 3 4 3 5 5
2 3 6
41 91 91 30  40  48  20  12  45
  
2 3 6 60 15

30  40  45  20  12  48  15  1
123  182 91
  60
6 6
305 91 3  1  1 1  
  41. 5    2   0.5    
6 6 4  2  6 7  
36
 3  5  4 1   5x  6
 5           1
6x
 4  2  6 7  
5x  6  6 x
 3  5  14  3   6  x
 5      
 4  2  21   x6
 3  5 11  3 4 5 21
 5       44. Lkk Lkk Lkk Lkk 504  (?)
 4  2 21  5 7 9 24
3 4 5 21
 3 105  22       504
 5    5 7 9 24
 4  42 
504

 3 83  6
 5   
 4 42 
 84
 63  166 
 5   1 1 1 1 2 5 3 7 
 84  45.  2  4  5  6  Lku  5  9  5  18  ðzu
   
 229  økwýíkk {¤u.
 5 
 84 
 30  15  12  10   36  50  54  35 
  
420  229 191  60   90 
   2.27
84 84
 17 5  17
5 1 2 1    
42. 6  5  17  4  (?)  60 90  1080
6 3 3 2
3
41 16 53 9 46. Lkk 168  15  5  (?)  549  9  235
    8
6 3 3 2
3
328 159   168  3  (?)  549  9  235
  8
9 2
189  (?)  61  235
656  1431
  (?)  296  189
18
(?)  107
2087
  115.94
18
2 2  1 2 1
47. 1    1   {kt  Lkwt {qÕÞ þkuÄku.
1 1 1 3 7 7 4 3 6
43.    1 íkku x = ?
3 2 x
5 7  5 2 6
     
23 1 3 2 7 4 3 1
  1
6 x
5 
  5   6
5 1 6
  1
6 x
37
2 5 1 1 1 2
48. 5  (?)  2 52. 4  4  8  5  (?)
3 6 2 3 2 3
17 (6  ?  5) 9 13 17 3
  2    
3 6 2 3 2 17
39 3
17 6  
  6  ? 5 2 2
3 2
17  6  ?  5 36
  18
2
12  6  ?
1 2 1 1 1
12 53. 5  3  1  (?)  3 1  7
? 2? 3 3 3 5 5
6
16 11 3 1 16 5
1 1       7
49. Lkk 37  _____ 3 3 4 x 5 6
8 2
64 x  33  32 x
1 1  7
  37 12 x
8 2
 96 x  33  84 x
1 75
   96 x  84 x  33
8 2
12 x  33
75 11
  4 33 9 3
16 16 x 2  2
12 12 4
3 1 5 6 8 3 3 1 7
50. Lkku ¼køk çkhkçkh fux÷k ÚkkÞ ? 54.   (?)   1   3  2
8 12 6 7 9 5 4 3 9
3 1 5 7 8 5 3 10 25
    (?)     
8 12 6 6 9 8 4 3 9
3 35 5 5 25
  12   (?)   
8 36 9 2 9
9 35 x 10  45 25
  4.5   
2 36 18 9
5 6  5 1 35x 35 25
51.  7 Lkk 113    2 7  3 4   (?)  +  -10+45=35
    36 18 9
 5 19  19 4   35 x  70  100 (Mk{efhýLku 36 ðzu økwýíkkt)

     
 7 13   7 13   35x  30
30 6
 5 19 7 13   x= =
     35 7
 7 13 19 4 
6
5 1  x
 1 7
4 4
38
55. 52.416  18.72  6.28  ____ 1

52416 100
  6.28  3
1
1000 1872 1
5
 2.8  6.28
 9.08 1 5

3(5  1)
3 2 1
56. 2  2  1  (?)
4 3 12 5

11 3 12 12
  
4 8 13 59. 3034  (1002  20.04)  (?)
99  1002 
  3034    100 
104
 2004 
1 1  3034  50

3 1 2 2 3  3 1  5  (?)

 2 Lkk 3 1 1  2984
57. 3 6
4 4 
2 2 2
60. 8 Lkk 1568  265.75  (?)  2455.60
7
1
3  9 2  6 10 5 58
       1568  265.75  (?)  2455.60
4  4 3 1 3 6 7
3 2 10 5  58  224  265.75  (?)  2455.60

   
4 3 18 6 12992  265.75  (?)  2455.60
1 5 5 13257.75  (?)  2455.60
  
2 9 6  (?)  2455.60  13257.75
9  10  15 (?)  10802.15

18
(?)  10802.15
14

18 61. 5.8  2.5  0.6  6.75  139.25  (?)
7 14.50  4.050  139.25  ?

9 14.500  4.050  139.250  ?
1 32 1  157.8  ?
   
3 4 6 3 62. 0.008  0.01 0.0072  (0.12  0.0004)  (?)
58. Lkwt MkkËwYÃk ykÃkku.
1 3 1 4
1 Lkk  Lkk  0.008  0.01 0.0072  0.000048  ?
3 4 4 5
 0.00008 150  0.012  ?
1
0 63. 2.375  5.22  0.87  1.425  0.02  (?)
 3
4 3 1 4  2.375  6  0.0285  14.25  0.0285
  
3 4 4 5
 14.2215
39
64. 0.2  0.2  0.2  0.2  (0.2  0.2)  (?) 8. 150  0  5  4  700 Lkwt {kLk Au ?
(y) 0 (çk) 3700
?  0.4  1 (0.04)  0.4  0.04  0.36
(f) 2300 (z) 700
65. 11.6  9.28  0.464  0.2828  0.07  (?)
(2 x  2)3
11.6  20  4.04  ?  31.6  4.04  ? 9.  n nkuÞ íkku n  ................
(1  x)3
 27.56  ? (y) 2 (çk) -2
ðÄkhu «uõxeMk {kxuLkk Ëk¾÷kyku : (f) 8 (z) -8
2 10. 9865 + ....... + 3174 + 2257 = 19425 ÚkkÞ.
5X - 5
= m íkku m = ......... (y) 4047 (çk) 4136
1. 2
1 - X  (f) 4129 (z) 4092
5 8 3 11. 666  (2.4  .......) = 185
2.   = ..............
6 9 5
(y) 1.5 (çk) 2.5
5 7 (f) 0.5 (z) 5
(y) (çk)
9 16
9 7 1 1 3
(f) (z) 12. 5 +6 +1 =?
16 9 4 2 4
3. 5 .............. = 9584  4 6 1
(y) 497.2 (çk) 479.2 (y) 11 (çk) 13
4 2
(f) 11980 (z) 7667.2
1
(f) 13 (z) 13
(2a - 6)3 2
 ..................
4. 2 (3-a)3 13. 1440 ÷ 12 = ?
(y) 12 (çk) 120
1 1
(y) (çk)  (f) 1200 (z) .12
2 2
(f) -4 (z) 4 25 ?
3 4 14. =
5. 4 ÷ 2 × 3 = ........... ? 16
(y) 2 (çk) 4 (y) 20 (çk) 24
(f) 8 (z) 12
5
2 3 (f) 28 (z)
6.  3  2  = ............ 4
15. 345 + 5123 + 89 + 267 = ?
5 5 (y) 6824 (çk) 5824
(y) (çk)
6 6 (f) 4824 (z) 7024
6 6 7 7 7 3
(f) (z) 16.    MkkËwtYÃk þwt Úkþu ?
5 5 11 5 10 22
2x 2 - 6x 22 1
7. = .......... (y) 1 (çk) 9
x2 - 9 9 22
1 9
1 2x (f) 22 (z) 1
(y) (çk) 9 22
x-3 x+3
17. 5.0999 {kt fux÷k W{uhðkÚke Mkhðk¤k 6 {¤u ?
2x 1 (y) 1.0001 (çk) 0.9001
(f) (z)
x-3 x-3
(f) 1 (z) 0.001
40
18. 8.97  0.093 Lkku sðkçk fR MktÏÞkLke MkkiÚke LkSf Au ? 29. P Lke xe{{kt QLke xe{ fhíkkt ËkuZe MktÏÞk Au, Ãký òu P Lke
(y) 0.9 (çk) 0.8 xe{{kt QLke xe{{ktÚke yuf rðãkÚkeo ÷R ÷uðk{kt ykðu íkku çku
(f) 8.0 (z) 9.0 økýk ÚkR òÞ Au, íkku P yLku QLke xe{{kt fux÷e MktÏÞk nþu ?
0.25 X 0.25Lkk MÚkkLku þwt ykðþu ? (y) 10,15 (çk) 6, 9
19.
(y) 6250 (çk) 0.625 (f) 4, 6 (z) 8, 12
(f) 0.0625 (z) 6.25 30. 10  20  40  5
20. 515.15 - 15.5 - 1.51 - 5.11 - 1.11 = .......  Lke søÞkyu ÷ × = + - {ktÚke ºký Mkt¿kkyku ÞkuøÞ ¢{{kt
(y) 419.91 (çk) 499.19 {qfe Mkk[wt Mk{efhý çkLkkððk Mkt¿kkykuLku ÞkuøÞ ¢{ þkuÄku.
(y) ÷ = × (çk)  ÷ =
(f) 491.92 (z) 411.19
(f)   = (z)  = 
21. 122  42 Lke ®f{ík Lke[uLkk Ãkife fR ? 31. 4 + 4 ÷ 4 - 4 = .............
(y) 9 (çk) 128 (y) yþõÞ (çk) þqLÞ
(f) 169 (z) 83 (f) -2 (z) 1
22. 5  (?)  9584  4 {kt (?)Lke søÞkyu þwt ykðu ? P 5 5
32. 2    8 {kt P Lke ®f{ík þkuÄku.
(y) 497.2 (çk) 1916 3 6 2
(f) 7667.2 (z) 479.2 (y) 8 (çk) 1
23. yuf ½h{kt 26 ykuhzk Au. Ëhuf ykuhzk{kt 4 Akuz Au. Ëhuf (f) 2 (z) 5
AkuzLku 2 fÃk Ãkkýe Ãkeðzkððk{kt ykðu Au, íkku Ëhhkus fux÷k 33. òu + yux÷u  nkuÞ,  yux÷u  nkuÞ,  yux÷u - nkuÞ yLku
fÃk Ãkkýe òuRyu ? - yux÷u + nkuÞ íkku, Lke[uLke ©uýeLkku W¥kh þkuÄku.
(y) 205 fÃk (çk) 207 fÃk 6  7  3  8  20  ?
(f) 208 fÃk (z) 206 fÃk (y) 12 (çk) 6
24. 1+1×1÷1-1+1×1=? (f) 10 (z) 2
(y) 1 (çk) 2
0.005  50  0.2
(f) 3 (z) 4 34.
0.22  3  0.01
25. yu f xuç k÷Lke ®f{ík Y. 1460 yLku ¾w h þeLke ®f{ík
(y) 0.02 (çk) 0.75
Y. 850 Au íkku 4 xuçk÷ yLku 6 ¾whþeLke ®f{ík þwt Úkþu ?
(f) 0.075 (z) 0.2
(y) 10,940 (çk) 10,540
35. 880  1.1  88 Lke ®f{ík fux÷e ÚkkÞ ?
(f) 10,840 (z) 10,540 (y) 168 (çk) 96
26. 2 × 2 + 6 × 6 + 8 × 8 + 12 × 12 = ? (f) 800 (z) 888
(y) 238 (çk) 248
122  42
(f) 245 (z) 250 36. Lke ®f{ík fux÷e ÚkkÞ ?
92  32
27. fkuR MktÏÞkLku 105 ðzu ¼køkðkÚke 99 çk[u íkku 21 ðzu ¼køkíkk
fux÷e þu»k ðÄþu ? 4
(y) 9 (çk)
(y) 15 (çk) 13 3
(f) 12 (z) 14 16 8
(f) (z)
2 5 3 9 3
1 1 1
28.         Lkwt MkkËwYÃk ykÃkku.
2 2 2 3 1
37. Lke ®f{ík fux÷e ÚkkÞ ?
3 1
1
(y) (çk) 0 (y) 0.258 (çk) 0.256
2
(f) 1 (z) 2 (f) 0.238 (z) 0.268
41
1 1 2 4 17
38. òu fkuR yuf MktÏÞkLkk yLku Lkku Mkhðk¤ku 64 Au, íkku íku 52. 5  13   x
3 5 7 9 63
MktÏÞk fR nkuR þfu ?
1 2
(y) 60 (çk) 120 4 3
53. 3 3 6 1  3 1   ?
(f) 90 (z) 50 1 2  2 
4 3 4
3 3
39.  7  7  7  7   ..............
(y) 0 (çk) 2 7 x2 1 2 x  1  11
54.  x  íkku x  ?
3 2 3  3
(f) 7 7 (z) 42
55. íku MkkiÚke LkkLke Ãkqýo ðøko MktÏÞk su 3, 4, 7, 10 y™u 12 îkhk
40.  
òu F  9 5 C  32 yLku F  274, íkku C ....... Ãkqýo rð¼kSík ÚkkÞ Au íku {44, 100, 17640, 8100,
62500}
(y) 338 (çk) 274
(f) 170 (z) 170 x 14
56. 1  íkku x Lke ®f{ík þwt ÚkkÞ Au ?
169 13
41. x  2 yLku y  8 íkku xy  .............
57. 848 1.1  ?
(y) 2 (çk) 16
58. 40  0.80  ?
(f) 4 (z) 2 59. 100 10  10  ?
42. x  8 yLku y  2 nkuÞ íkku xy  ........ 60. 0.939  9.39  ?
(y) 2 (çk) 4 1
61. 8  ?
(f) 4 (z) 16 8
43. 2  5  3  10  4  2  ......... 1111
62. ?
(y) 24 (çk) 28 0.01
(f) 30 (z) 32 2 3 4
(0.000044  0.11)  ? 63. Lkk 3 Lkk  ?
44. 5 8 9
45. 0.07  0.07  0.7  7  ? x 196
64.  nkuÞ íkku x Lke ®f{ík þkuÄku.
46. 46  1260  28 Lke ®f{ík þkuÄku. 16 x
1 2500
47. Lke ®f{ík þwt Au. 65. ?
2 0.5
3
1
2 66. Lke[uLkk Mk{efhý{kt Mxkh r[LnT () Ãkh fÞku ytf ykðþu
2
?
x 54 12891  75  2  5359
48. 
169 39 67. (272 2  1282 ) Lke ®f{ík þkuÄku.
36 ? 68. 1.1 0.1  ?

49.  Lk k
? 81 69. [(251)98  (27)29  (106)100  (705)35  (16)4  259]
1110 + 10001 = ? MkkËkYÃk{kt yuf{Lkku ytf çkíkkðku.

50.
70. 72  8  0.2  ?
 3 6 8
51. 5  2  4   ? 71. [1  2(1  2)1 ]1 Lke ®f{ík ÚkkÞ.
 4 8 9
72.
42
73. 75 Úke Ãkqýoík: rð¼kSík ÚkLkkhe MktÏÞk 8485Lke LkSfLke 97. 62.18  169.35  3046.81
MktÏÞk fE Au ?
1 1 3
98. 6  5 1  ?
74. 49  64  ? 2 4 7
75. 11.44  31.66  4.40  ? 3 2
99. 413   615   ?
4.359  4.359  1.6411.641 7 3
76. ?
4.359  1.641 200 Lkk 125%  350 Lkk 36%  ?
100.
77. 163  87  239 Lkk økwýLkV¤{kt yuf MÚkkLk 1 Au. íkku 101. 7986 165  7  ?
* Lkk MÚkkLk Ãkh fE MktÏÞk nþu ? 102. 768, 192, 48, 12, ? ykøk¤Lkk ¢{{kt þwt ykðþu ?
2222 1
78. ? 103. x?
0.011 x
79. 0.1 0.01  ? 104. 0.45Lku MkkÄkhý yÃkqýkOf{kt çkË÷ðkÚke þwt ykðþu ?
2.2  5  6.6  5 105. 16  16  2  ?
80. ?
11 5
0.2  0.05
81. ?
0.01 0.01
1.404
82. ?
1000
83. 1  11  111  1111  11111  ?
sðkçkku
1
84. 1111 Lkk ? (1) 25, (14) 20,
1.01
9 (15) 5824,
3 45 (2) ,
85. 128   ? 16
4 16 9
(16) 1 ,
86. 0.46  0.46  ? (3) 479.2, 22
87. 108  1080  ? (4) -4, (17) 0.9001,
88. 5  55  555  5555  55555  ? (18) 0.8,
(5) 12,
1 1 1
89.   ? 5 (19) 0.0625,
4 8 8 (6) ,
6 (20) 491.92
90. 143.11  245.46  341.60  44.04  ?
3 2x (21) 128
? (7) ,
91. x3
625 (22) 1916
92. 99.99  666.66  ? (8) 700, (23) 208,
1 (9) - 8, (24) 2,
93. ?
1200
(10) 4129, (25) 10,940
(11) 1.5, (26) 248
94. 14  4.5  7.5  3.5  ?
2 1 1 (27) 15,
95. 4 3  x  5 (12) 13 ,
5 3 2 (28) 1,
96. 7995 123  5  ? (13) 120, (29) 6, 9,
43
(30)   =, (60) 0.1 (90) 774.21 (99) 587
(31) 1 (61) 1 (91) 0.0048 (100) 376
(32) 2, (62) 111100 (92)766.65 (101) 338.8
(33) 2, 3 (93) 0.000833 (102) 8

(63)
(34) 0.2, 5 (94) 60.85 1  x2
(103)
(35) 888, (64) x = 56 2 x
(95) 9
(65) 5000 3 9
16
(36) , (104)
9 (66) * = 3 (96) 13 20
(37) 0.268, (67) 57600 (97) 3278.34 (105) 8
(38) 120, (68) 0.11 (98) 14
(39) 42, (69) 4
(40) -170, (70) 45
(41) 4,
3
(72)
(42) 4, 4
(43) 24 (73) 8475
(44) 0.0004 (74) 56
(45) 0.1049 (75) 47.50
(46) 1 (76) 6
5 (77) 3
(47)
19 (78) 202000
(48) x = 324 (79) 0.001
(49) ? = 54 (80) 0.8
(50) 11111 (81) 0.001
11 (82) 0.001404
(51) 3
18 (83) 12345
(52) x = 361 (84) 1100
(53) 117 (85) 480
(54) 17 (86) 0.2116
(55) 17640 (87) 0.1
(56) 27 (88) 61725
(57) 770.9
1
(89)
(58) 50 4
(59) 0
44

Maths PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Maths PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ðøko - ðøko{q¤ íkÚkk ½Lk - ½Lk{q¤

92  9  9  81 192  19  19  361 (4)2 = 16 íkku 6 {qfðk ðËe 1.

102  10  10  100 202  20  20  400

sðkçk : 225 • Ëþktþ r[LnT ðk¤e MktÏÞkLkku ðøko fhðku :

¢{{kt ÷¾ðe. Ëk.ík.: (i) (3.2) 2  (32)2  1024

(111)2  12321 sðkçk : 10.24

(ii) (0.07)2 = 0.0049

Ëk.ík.: 998001  999, 9801  99

òu ðøko {q¤-MktÏÞkÚke ykuAku nkuÞ íkku íkuLkkÚke {kuxe

Ëk.ík.: Ëk.ík.: 3 19683

yuf{Lkku ytf Au íku þkuÄe fkZe ½Lk{q¤{kt íku yuf{Lkku ytf

0.289 9.5  0.0085 18.9

4. 0.00121 9. Lkwt MkkËwt YÃk ykÃkku.

289 100000 17 170 5 95 10000 85 10 189 1000

144  0.1  0.9  1.1  0.03

(y) 2.13 (çk) 2.03 (f) 2.1 (z) 2.11

(y) 62 (çk) 56 (f) 46 (z) 66

(y) 7889 (çk) 4889 (f) 6889 (z) 6489

(y) 4 (çk) 3 (f) 3 (z) 2

(y) 5 (çk) 2 (f) 3 (z) 4

8. rðMktøkík MktÏÞk þkuÄku : 8, 64, 125, 216, 49

(y) {kºk 0 (çk) {kºk 8

2  4  6  8...  88  44  45  1980 Mk{sqíke : WÃkhLkk WËknhý{kt {kºk {æÞ{ ÃkËLke rLkþkLke +

(4) ðøkoðk¤e MktÏÞkLkk Mkhðk¤k....  100  66  6600

 857(328  672)  1000000  6000  9

 857000 10. 502  502

 689(712  512)  (500)2  2(500)(2)  (2) 2

 (1800)2  2(1800)(2)  (2)2  (500)2  2(500)(12)  (12)2

 3311  8796(223  77)

 2 41. 4864  9P 2 Lku 12 ðzu rLk:þu»k ¼køke þfkÞ Au íkku P Lkwt

854  854  854  276  276  276 P  1 yÚkðk P  4 yÚkðk

11. 48.95  32.006  _____ 20. 0.002  0.5  (?)

 (?)  3854.002  3901.952 23. 16.02  0.001  (?)

17. 3.14  106  (?) 81 3 243

18. 518, 000, 000 Lku «{krýík MðYÃk{kt ÷¾ku . 625 23

36 48 25 100 100 10  12.8

(36.54  3.46)(36.54  3.46) [(0.051 0.041){(0.051)2  0.051 0.41 (0.041)2}]

(2.697  0.498)2  (2.697  0.498)2

«u õxeMkLkk Ëk¾÷k 6. MktÏÞk 6, 4, 2, 1 yLku 0 Lku {kºk yuf s ðkh WÃkÞkuøk{kt

4 9 8 (f) 44.723 (z) 44.723

íkuðk þtfwLkwt ½™V¤ Mku.{e.3 (f) 32 (z) 64

r 2 (f) 1000 (z) 1

7546 [ku.{e., 16. 220 {exh, 17. 10,000 , 18. 1368

25. 66 [ku.{e., 26. 4.4 [ku.{e., 880 Y., 27. 1300

30. 2112 {e2, 31. 42 Mku.{e., 32. d  32 Mku.{e., 33.

275 {exh, 36. 8250 Mku.{e.2, 37. 226.28 Mku.{e.2, 38.

60. (çk) 343 Mku.{e.3, 61. (f) 81 Mku.{e.

103  nòh • 1 Úke 50 MkwÄe{kt fw÷ 15 yrð¼kßÞ MktÏÞkyku Au.

ïkMkkuïkMk 10 db çk¤fku h{u íÞkhu 60-80 db íkwVkLk 110 db

 x  8000 Yk. PRN P R N

840  100 2 PRN

nku Þ íku ð e ½xLkk A ½xðk {kxu yLkw f q¤ MkÇÞku L ke Mkt Ï Þk 1 2

sðkçk : (çk) sðkçk : (z)

• Úkkuzwtf òíku rð[khku.

7. a = 3, r = 3, Sn = 363, íkku n þkuÄku.  r3 = 8

LkhuþLku {¤íke hf{  400 Yk. 1

1 1 C Lku {¤íke hf{  600  1  75 Yk.

 13x = 31x - 54 {kxu nk÷{kt þu¾hLke ô{h  3x  3  5 = 15 ð»ko

 {q¤ MktÏÞk  x + 10 (2x) nðu, A ð»ko ÃkAeLke ô{hLkku økwýku¥kh  30 : 42

2. yuf xkðhLke Ÿ[kE 50 3 {exh Au. íkuLkk íkr¤ÞkÚke 50 {exh 0 h

• «uõxeþLkk ðÄw Ëk¾÷k •

(C) 50 3 m (D) 100 53 m

2. s{eLk ÃkhLkk ®çkËw P Úke yuf xkðhLke xku[Lkku WíMkuÄfkuý 450 Au