You are on page 1of 3

kbIr dw ‘nrU’ qy mYfIkl swieMs dw DùVkU

igAwnI AMimRqpwl isMG luiDAwxy vwly[

gianiamritpalsingh@gmail.com
‘kI mnu`K mr jwey qy s`cmùc iksy kMm nhIN AwauNdw? pr A`j qW mirAw mnu`K bhuq kMm AwauNdw hY[ A`KW, ikfnIAW, idl,
PyPVy qy hor bhuq swry srIr dy AMg dUjy ienswn dy srIr ivc lgwey jWdy hn[ ikqy koeI mYfIkl swieMs dw ividAwrQI ies g`l
nUM JUTw nw swbq kr dyvy ik ‘nrU mrY nru kwim n AwvY]’ A`j dy zmwny ivc Fu`kdw hI nhIN[’ aus idn qW iehI vIcwrW dI lVI
mn ivc cldI rhI sI[
gurduAwrw dUK invwrn swihb, luiDAwxw ivKy mYnUM keI swl sRI gurU gRMQ swihb jI dI c`l rhI lVIvwr kQw dI syvw
inBwaux dw suBwg pRwpq hoieAw[ aus dOrwn Bgq kbIr jI dw ie`k Sbd ‘nrU mrY nru kwim n AwvY]’ (goNf/ kbIr jI / 870)
lVIvwr vIcwr ivc Aw igAw[ gurduAwrw swihb qoN tI.vI. qy lweIv kQw dw pRswrx hox krky suBwivk hI qWG rihMdI sI ik v`D
qoN v`D pRmwxIk vIcwrDwrw nwl sWJ pweI jwvy[ ies Sbd dI kQw qoN iek idn pihlW hI mn ivc ieh vIcwr GMtIAW mwrn l`g
ipAw ik mnùK mrn qoN bwAd kMm AwauNdw hY ik nhIN?
bhuq soc soc ky ieh vIcwr kIqI ik ie`Qy ‘nrU’ dw ArQ mnùK nhIN blik mnùKqw hY[ kQw ivc ArQ ies qrHW kIqy ik
mnùK dy AMdroN mnùKqw mr jwey qW mnùK iksy kMm dw nhIN pr jy pSU mr jwey qW keI kMm sMvwr idMdw hY[ aus idn dI tI.vI. aùqy
lweIv kQw qoN bwAd ieh vIcwr ieMnw pRc`ilq ho igAw ik A`j jdoN mYN ieh ArQ hor cotI dy ivdvwnW pwsoN suxdw hW ik ieh
swfI kIqI hoeI Koj hY qW mn ivc hI muskrw aùTdw hW[ hux qW swieMs qoN pRBwivq ho ky ies qrHW dy hor vI keI ArQ pRc`ilq ho
rhy hn[
A`j ies qrHW lgdw hY ik swnUM gurbwxI dI hr vIcwr s`cI swbq krn leI swieMs qoN srtIiPkyt lYxw pY irhw hY[ swfw
Brosw nhIN irhw ik gurbwxI dI vIcwrDwrw sdIvI s`c hY[ AsIN Awp ieMny pdwrQvwdI ho gey hW ik swieMs swnUM AMiqm s`c l`g
rhI hY[ ies leI hr vIcwr krn l`igAW swieMs nUM ivc GusV y lYNdy hW[ socdy hW ik jy swieMs ny ies vIcwr nUM k`t id`qw qW ikqy
bwkI Drm gRMQW vWg dunIAW swhmxy gurbwxI dI vIcwrDwrw glq swbq nw ho jwey[
aus leI AsIN ku`J iek audwrhnW vI dy idMdy hW[ bweIbl ivc iliKAw hY ik DrqI cptI hY pr swieMs ny swbq kr id`qw
ik DrqI gol hY[ jW iPr sUrj DrqI duAwly GuMm irhw hY pr swieMs ny swbq kr id`qw hY ik sUrj DrqI duAwly nhIN blik DrqI
sUrj duAwly GuMm rhI hY[ ies qrHW dunIAW dy swhmxy bweIbl JUTI swbq ho geI[ AwiKrkwr hor vI AnykW kwrnW krky bweIbl
ivc keI qbdIlIAW krnIAW peIAW[
ies ihswb nwl qW A`j koeI gurbwxI dI pMkqI suxw ky ieh vI kih skdw hY ik gurbwxI ny isRstI dI rcnw ivc pMj
q`qW dI g`l kIqI hY, ijvyN ‘pMc qqu kir quDu isRsit sB swjI koeI Cyvw kirau jy ikCu kIqw hov] Y ’ (sUhI mhlw 4 / 736)
pr A`j swieMs ny Anyk q`q l`B ley hn[ kdy smW sI jdoN pwxI nUM qoVn dw koeI swDn nhIN sI qW audoN pwxI ie`k q`q hI sI[ hvw
nUM inKyVx dw swDn nhIN sI qW hvw vI iek q`q hI sI[ A`j swieMs ny iehnW nUM qoVn dy swDn l`B ley hn[ hux ieh swbq kr
id`qw igAw hY ik pwxI q`q nhIN, kMpwaUNf hY[ ieh do q`qW nUM imlw ky bixAw hY, ijs ivc do ih`sy hweIfRojn qy iek ih`sw AwksIjn
hY[ ies dw PwrmUlw H2O hY[ hux pwxI q`q nhIN irhw, do q`qW dw imSrx ho igAw hY[ im`tI iek q`q nhIN, ieh vI keI qrHW dy
Kixj, Abrk Awid keI q`qW nUM imlw ky bxI hoeI hY[ hvw vI iek q`q nhIN, ieh vI hweIfRojn, AwksIjn, nweItRojn Awid keI
q`qW dw sumyl hY[
sMn 1869 eIsvI q`k 60 q`q Kojy gey[ ipClI sdI dy AKIr q`k iehnW dI igxqI 114 sI qy sMn 2016 eIsvI dy pihly
h&qy ivc ipRauifk tybl ivc 4 q`q hor Swml ho gey hn[ A`j iehnW dI igxqI 118 hY Aqy iehnW ivsqwr Ajy vI jwrI hY[
gurbwxI Aqy swieMs dy Kojy q`qW bwry izkr mYN iksy hor lyK ivc krWgw[ hux jy koeI mnùK ieh khy ik gurbwxI qW 5 q`q kih rhI
hY, ies leI gurbwxI dI ivcwrDwrw glq swbq ho geI hY qW ieh ausdI AigAwnqw hY[ swieMs dy &wrmUly qW BwvyN glq ho skdy
hn pr gurbwxI dI vIcwrDwrw qR-Y kwl siq hY[
Xwd r`Ko ik Drm qy swieMs do Al`g-Al`g AwXwm (Dimensions) hn, ijvyN ihswb (Mathematics) qy kivqw (Poetry)
[ kivqw ijMnI mrzI ^UbsUrq rcI hovy pr auh ihswb dy PwrmUilAW nUM glq nhIN kr skdI[ iesy qrHW ihswb dy PwrmUly ijMn y
mrzI fUMGy hox pr auh kivqw dI ^UbsUrqI nUM glq nhIN kr skdy[ dovyN tryn dIAW lweInW dI qrHW iek dUjy dy nwl nwl qW cldy
hn pr iek dUjy nUM iblkùl vI nhIN k`tdy[ tryn dIAW lweInW dUroN dyKx qoN lgdw hY ik iml rhIAW hn pr ieh kdy vI nhIN
imldIAW[ ieh swfw Brm hY ik Drm qy swieMs iml jwx pr ieh kdy vI nhIN ho skdw[ dovNy Al`g-Al`g AwXwm hn[
swieMs bwhrI jgq dy Byd dsdI hY qy Drm Awqimk jIvn dI g`l krdw hY[ swieMs pdwrQW rwhIN imlx vwly sùKW dI
g`l krdI hY qyy Drm SuB guxW dy DwrnI ho ky AnMidq hox dw isDWq smJwauNdw hY[ jykr Drm siq, sMqoK, dieAw, Drm, DIrj
Awid SuB guxW dy jzibAW dI g`l kridAW bwhrI audwhrx lYNdw hY qW bwhrI audwhrx glq hox ‘qy Drm dw isDWq glq nhIN
ho jWdw[ audwhrxW qW bdldIAW rihMdIAW hn pr Drm dw isDWq kdy vI nhIN bdldw[
jy A`j swieMs dy isDwqW ny bweIbl nUM glq swbq kr id`qw hY qW ieh swieMs ny Awpxy Awp nUM hI glq swbq kIqw hY
ikauNik aus zmwny ivc ij`Qy q`k swieMs dI Koj phuMc cu`kI sI, aus dI hI audwhrx id`qI geI[ auh aus zmwny dI swieMs dI Koj
sI[ auh koeI Dwrimk isDWq nhIN sn[ jy A`j swieMs dI nvIN Koj ny AwpxI purwxI Koj nUM r`d kr id`qw qW ies nwl isr& swieMs
dI purwxI Koj glq hoeI hY, Drm dy isDWq nhIN[ swieMs dy PwrmUly bdldy rihMdy hn pr Drm dy isDWq qRY kwl siq hn[ k`l nUM
jy swieMs AwpxI A`j dI Koj vI glq kr dyvy qW iPr AsIN kI krWgy?
Drm iek Al`g AwXwm hY, ijs nUM iksy swieMs qoN srtIi&kyt lYx dI loV nhIN hY[
ijhVy AwKdy hn ik ‘nrU mrY nru kwim n AwvY’ dy ArQ jykr ieh kIqy gey ik jdoN mnùK mr jWdw hY qW mnùK dw srIr
iksy kMm nhIN AwauNdw qW swieMs dI ksv`tI ‘qy pUry nhIN auqrngy ikauNik hux qW mnu`K mr jwey qW bhuq kMm AwauNdw hY[ A`KW,
ikfnIAW, PyPVy, idl, AMqVIAW, h`fIAW qy cmVI vI kMm AwauNdI hY[
ieh bVI glq Dwrnw hY ik mrn qoN bwAd srIr dy AMg k`F ky dwn kIqy jw skdy hn[ mrn auprMq cmVI Aqy A`KW dy
kwrnIAw qoN ibnW hor ku`J vI kMm nhIN AwauNdw, auh vI iek inSicq smyN q`k[ kwrnIAw ivc lhU vihxIAW (Blood Vessels)
nhIN huMdIAW[ pUrI A`K vI nhIN k`Fx dI loV nhIN huMdI, isr& AweI bwl k`FI jWdI hY jo ik mrn qoN bwAd 6 GMty ivc k`FxI zrUrI
huMdI hY qy iqMn idnW ivc lgweI vI jwxI cwhIdI hY[ ies ivc vI rybIz, isPils, hYpytweIts jW eyfz vrgIAW ieMnPYkSnz
vwlIAW ibmwrIAW vwilAW dIAW A`KW nhIN lgweIAW jw skdIAW[ bwkI koeI vI AMg mrn qoN bwAd kMm nhIN AwauNdw[ ausnUM srIr
dy ijauNdy hI k`Fxw pYNdw hY Aqy inSicq smyN dy AMdr hI lgwauxw pYNdw hY[
ijvyN mYfIkl swieMs dI dunIAW ivc 2 qrHW dI mOq Clinical Death qy Biological Death mMnI geI hY, iqvyN hI iek
idmwgI mOq (Brain Death) vI mMnI geI hY[ ies hwlq ivc isr& idmwg nUM s`t v`jI huMdI hY, ijvyN AYksIfYNt, bRyn itaUmr jW
lkvw Awidk[ AYsy mrIzW dw idmwg qW mr jWdw hY pr bwkI srIr dy AMg TIk kMm krdy hn, ijvyN idl dw DVkxw Awid[ komw
dI hwlq ivc qW ienswn dy hoS Aw jwx dy mOky huMdy hn pr idmwgI mOq ivc nhIN[ ies leI Gr vwilAW dI ie`Cw Aqy kwnUMnI
pRikirAw pUrI ho jwx qoN bwAd aus mrIz dy AMg k`F ky ilst muqwbk pihly aufIkvwn nUM AMg lgwey jWdy hn[ jy bl`f grùp jW
koeI hor tYst muqwbk kùJ mYc nhIN huMdw qW ilst ivc Agly aufIkvwn nUM AMg lgwey jWdy hn[
ies dw Bwv ieh ik swry mnùK cwh ky vI mrn qoN bwAd Awpxy AMg dwn nhIN kr skdy[ iPr qW Awm mnu`K s`cmu`c hI
mr ky kMm nhIN AwauNdw[ ‘nrU mrY nru kwim nw AwvY]’ muqwibk mnu`K mrdw hY qy iksy kMm nhIN AwauNdw vwlI vIcwr swieMs dy
ault ikvyN hoeI? jy mrn qoN bwAd iksy dI A`K dw kwrnIAw l`g vI jWdw hY qW ieh Apvwd (Exceptional Case) hY, Awm qOr
(General Case) ‘qy AYsw nhIN huMdw[ vYsy vI hux qW mnùKI AMg vI iqAwr kIqy jwx l`g pey hn[ ^Yr mYfIkl swieMs dw ivSw
bhuq lMmw hY, AsIN ‘nrU’ Sbd nUM smJx dw jqn krIey[

‘n dyv dwnvw nrw]’ (m: 1 / 143) jykr AsIN ‘nrU’ dw ArQ iK`cw-DUhI krky mnùKqw kr vI lYNdy hW qW gurbwxI
ivc Awey ‘nrw’ dw kI ArQ hovygw?

‘psU mrY ds kwj svwrY]’ (goNf/ kbIr jI / 870) vIcwr ADIn Sbd ivclI qu`k ivc ‘psU’ dw Bwv ArQ kI kIqw
jwvygw?

‘hwf jly jYsy lkrI kw qUlw] kys jly jYsy Gws kw pUlw]’ (goNf/ kbIr jI / 870) vIcwrwDIn Sbd muqwibk
h`fIAW l`kVW dy Fyr vWg sV jWdIAW hn qy kys Gwh dy pUly vWg sV jWdy hn, iehnW dw Bwv ArQ kI bxygw? muV-iGV ky AsIN
iPr srIr dy sVn dI vIcwr SurU kr idMdy hW[
iPr svwl ieh pYdw huMdw hY ik gurbwxI ivc ‘nru’ dI jgHw ‘nrU’ jW ‘nrw’ l&z ikauN AwieAw hY?
gurbwxI ivAwkrx dy nukqw ingwh qoN dulYNkV Awaux dy Anyk kwrn hn[ ie`Qy AsIN isr& mUilk AONkV vwly SbdW dI
vIcwr krWgy, ikauNik ‘nru’ iek vcn nhIN hY, blik ieh sMsikRq qoN AwpxI mUilk AONkV nwl lY ky AwieAw hY[ ies qrHW dy hor
Sbd vI hn, ijvyN ssu, msu, ivsu, vsqu, ijMdu, Kwku Awid[
mUilk AONkV vwly SbdW nwl dulYNkV Awaux dw pihlw kwrn ieh hY ik jdoN mUilk AONkV vwly nWv dy A`gy sMbMDkI pd
l`gw hovy qW ausdI AONkV nhIN l`QdI sgoN dulYNkV ivc qbdIl jWdI hY, ijvyN: ssU, ijMdU, msU, ivsU, KwkU, vsqU, ipXU Awid[
ssu qoN ssU (A`gy ‘qy’ sMbMDkI hY): ssU qy ipir kInI vwiK] (Awsw mhlw 5 / 370)

ijMdu qoN ijMdU (A`gy ‘kUM’ sMbMDkI hY): swhy ilKy n clnI ijMdU kUM smJwie] (slok syK PrId ky / 1377)

mUilk AONkV vwly SbdW nwl dulYNkV Awaux dw dUjw kwrn ieh hY ik jdoN mUilk AONkV vwly nWv dw ArQ sMbMDkI qy
kwrkI ArQ inkldw hovy qW vI ausdI AONkV nhIN l`QdI sgoN dulYNkV ivc qbdIl jWdI hY, ijvyN: mwaU pIaU, BsU, KyhU Awid[

mwaU pIaU (mW ipau dI): mwaU pIaU ikrqu gvwiein tbr rovin DwhI] (sloku m: 1 / 149)

BsU (suAwh nwl): jw jIau ivchu kFIAY BsU BirAw jwie] (mhlw 1 / 1240)

‘nrU mrY nru kwim n AwvY]’ (goNf/ kbIr jI / 870) ies q`uk ivc ‘nrU’ dy nwl nw qW koeI sMbMDkI pd AwieAw hY
Aqy nw hI ies qoN koeI sMbMDkI qy kwrkI ArQ inkldy hn[ iPr ie`Qy ‘nru’ qoN ‘nrU’ Awaux dw kI kwrn hY?
gurbwxI kwiv rUp ivc ilKI geI hY[ kwivk qOr ‘qy mwqrw pUrIAW krn leI jW quk dw vzn pUrw krn leI iksy svr
nUM lGU jW dIrG kIqw jWdw hY[ ijvyN gurbwxI ivc dIrG svr nUM lGU krn leI ‘sMkw’ nUM ‘sMk’ jW ‘qwxw’ nUM ‘qwxu’ kIqw igAw hY[

eyhu mnu dIjY sMk n kIjY gurmuiK qij bhu mwxw] (sUhI CMq mhlw 5 / 777)

nwnk kUVY kiqAY kUVw qxIAY qwxu] (slok m: 1 / 790)


iesy qrHW hI kwivk qOr ‘qy mwqrw pUrIAW krn jW qùk dw vzn pUrw krn leI iksy svr nUM lGU qoN dIrG vI kIqw jWdw
hY, ijvyN prgwsu qoN prgwsw, hukmu qoN hukmY, min qoN mMin, qnu qoN qMnu, jgq qoN jgqR Awid[

ijau AMiDAwrY dIpku prgwsw] (mwJ mhlw 5 / 100)

hukmY AMdir sBu ko bwhir hukm n koie] (jpu jI swihb / 1)


Asl l&z ‘hukmu’ hY[ ‘AMdir’ sMbMDkI pd Awaux krky ‘hukmu’ dI AONkV l`Q jwxI sI qy ies ny ‘hukm’ bx jwxw sI pr
qùk dw vzn pUrw krn leI ‘hukm’ nUM dIrG svr bxw ky ‘hukmY’ kr id`qw igAw[ jy ‘hukmY’ dw ArQ ‘hukm ivc’ huMdw qW ‘AMdir’
sMbMDkI pd nhIN Awauxw sI[ ‘AMdir’ sMbMDkI pd dy huMidAW ‘hukmY’ Awauxw kwiv-qol pUrw krn leI hI hY[
iesy qrHW ie`Qy ‘nrU’ dI dulYNkV dw ivAwkrx nwl koeI sMbMD nhIN hY sgoN ies dw sMbMD kwiv-qol pUrw krn nwl hY[ ‘nru’
qoN ‘nrU’ dw ArQ vI mnu`K hI hY, mnu`Kqw nhIN[ gurbwxI ivc AweI qùk ‘n dyv dwnvw nrw]’ (m: 1 / 143) ivc ‘nru’ qoN ‘nrw’
kwPIXh rdI& leI hY, ies dw ArQ vI mnu`K hI hY[ ‘nru’ qoN ‘nrw’ vI kwiv-cwl sWvI krn leI hI hY[
ies leI ‘nrU’ dw ArQ mnùKqw krnw glq hovygw[ ies dw ArQ mnu`K hI hY[ ies Sbd ivc Bgq kbIr jI ny aus smyN
Awm c`l rhI sQwnk rIqI dI audwhrx idMidAW ieh smJwieAw hY ik pRBU dI Xwd qoN ivhUxw jdoN mnu`K mrdw hY qW mr ky vI iksy
kMm nhIN AwauNdw[ AYsy mnùK nwloN pSU hI cMgw hY jo mrn qoN bwAd vI keI kMm svwr idMdw hY[ ies leI hy mnu`K! mrn vyly
pCqwaux nwloN jIauNdy jIA hI Su`B krm kr ky mnùKw jIvn s&l krnw cwhIdw hY[

You might also like