qualibet singulari primae partis, negatur et dicitur quod non est eadem propositio

GVILLELMVS HENTISBERVS universalis conjuncta cum illa particulari et conjuncta cum suis singularibus. Et si
ponatur quod sit eadem, sicut ponitur in secunda reductione illius argumenti, dicitur
SOPHISMATA quod prima copulativa est falsa, nec debet concedi illam esse veram, ipsa tamen
copulativa bene potest concederi. Unde aliud est concedere illam copulativam esse
Incipiunt Sophismata Hentisberi veram et aliud concedere illam copulativam. Concedere enim illam copulativam
quando proponitur, scilicet ‘aliquis homo est et quilibet homo est ille’ non est plus
<Primum sophisma> quam concedere quod aliquis homo est et quilibet homo est ille; sed concedere illam
esse veram est concedere quod ita sit totaliter sicut illa significat quatenus est
<Omnis homo est omnis homo>
propositio vera. Et hoc non est verum in casu illo quo ponitur quod eadem universalis
sit secunda pars duarum copulativarum quarum una est concedenda et alia neganda.
Omnis homo est omnis homo. Probatur: iste homo est iste homo, et iste homo est
Et per hoc patet responsio pro parte ad illam secundam reductionem argumenti.
iste homo, et sic de singulis; ergo omnis homo est omnis homo. Ista consequentia
Unde quando arguitur quod, concessa prima copulativa, eadem ratione debet
arguitur sic: quia sequitur ‘iste homo est iste homo, et iste homo est iste homo, et sic
concedi haec copulativa ‘aliquis homo est et nullus homo est ille’, dicitur negando
de singulis; ergo iste homo est iste homo1 et sic de singulis’. Et ultra2 tunc arguitur
consequentiam. Et ad aliud, quando arguitur quod quaelibet singularis secundae
sic: iste homo est iste homo 3, et sic de singulis; ergo iste homo est omnis homo, et
partis, puta illius universalis negativae, est vera cum prima parte, negatur. Et ad
sic de singulis; ergo4 omnis homo est omnis homo; ergo a primo et cetera. Praeterea:
probationem, dicitur negando consequentiam, hanc scilicet “Plato est et iste homo
iste homo est iste homo5, et sic de singulis, sed non potest esse quod iste homo est
non est ille, demonstrato Socrate; ergo aliquis homo est et iste homo non est ille”.
iste homo6 et sic de singulis nisi omnis homo sit omnis homo; ergo <omnis homo est
Dicitur enim quod arguitur ab inferiori ad suum superius negatione postposita 9; ideo
omnis homo>. Consequentia patet, et assumptum arguitur: quia si potest esse quod
non valet argumentum. Unde sicut non valet haec consequentia “Plato est et
iste homo sit iste homo et sic de singulis, ponatur, et tunc sequitur quod iste homo
Socrates non est ille; ergo aliquis homo est et Plato non est aliquis homo”, sic non
non potest esse iste homo et sic de singulis nisi omnis homo sit omnis homo. Ideo ad
valet ista “Plato est et Socrates non est ille; ergo aliquis homo est et Socrates non est
primam consequentiam respondetur communiter dupliciter: vel dubitando consequen-
ille”, quoniam relativum semper refert suum antecedens in comparatione ad
tiam, quia dubitatur an arguitur ex impossibili, vel concedendo consequentiam et
praedicatum si quod10 ille’. fuerit, ut ‘aliquis homo est latro et tu es’. Et tunc ad
negando antecedens. Unde, quocumque demonstrato, est hoc falsum ‘iste homo est
argumentum, quando arguitur ulterius “ex prima parte copulativae antecedentis
iste homo et sic de singulis’, quia, ut dicitur, haec propositio singularis significat quod
sequitur prima pars copulativae consequentis, et secundae partes sunt eaedem vel
iste homo sit omnis homo, quod tamen non est verum. Ideo negatur probabiliter. Ex
convertibiles; igitur tota copulativa quae est consequens sequitur ex tota copulativa
illa etiam sequitur illa quae apparet falsa, videlicet quod ille homo est ille homo 7 et sic
quae est antecedens”, negatur antecedens, sicut prius dictum est, quia relativum
de singulis, demonstrato semper eodem. Ideo negatur prima sicut et secunda. Sed
semper refert suum antecedens in comparatione ad praedicatum; ideo habito diverso
nullum est argumentum cogens ad negandum aliquam illarum. Unde sicut probabiliter
antecedente diversa erit significatio relativi; ideo non obstante quod illae
negatur illa, ita probabiliter sustinetur eadem dicendo quod sicut haec est
propositiones sint omnino similes in voce, tamen non sunt eaedem nec convertibiles
concedenda ‘iste homo est iste homo, et iste homo est iste homo, et sic de singulis’,
quoad significationem. Et quando ponitur ulterius quod tantum una et eadem sit pars
diversis demonstratis, ita conceditur illa tamquam convertibilis cum illa, scilicet ‘iste
secunda utriusque copulativae, respondetur tunc, ut prius, quod utraque copulativa
homo est iste homo et sic de singulis’; igitur elige. Aliter etiam arguitur sic: aliquis
est falsa, una tamen est concedenda quando proponitur et alia continue neganda. Et
homo est qui est omnis homo; ergo sophisma verum. Consequentia patet, et
si tunc arguitur contra hanc responsionem quod falsum numquam est concedendum
antecedens arguitur: quia aliquis homo est, et quilibet homo est ille; ergo <aliquis
nisi homo sit obligatus vel nisi fuerit verum pro tempore prolationis, huic dicitur quod
homo est qui est omnis homo>. Consequentia patet, et assumptum arguitur: quia
sic. Ad hoc enim quod propositio sit digna concedi, sufficit quod apud communem
antecedens est una copulativa cujus prima pars est vera et secunda pars est una
modum loquendi ipsorum disputantium significet ipsa ipsi responsali qualitercumque
universalis cujus quaelibet singularis est vera cum prima parte; ergo et cetera.
sicut est quatenus est propositio una, vel quod alia sibi similis in voce sit hujusmodi,
Antecedens patet: quia quacumque singulari accepta, ipsa est vera cum prima parte;
vel quod sibi similis obligetur, vel quod ipsa vel alia talis apud communem modum
ergo et cetera. Antecedens patet: quia demonstrando Socratem haec est vera ‘aliquis
loquendi disputantium fuisset necessaria vel vera pro tempore et cetera nulla facta
homo est et iste homo est ille’. Et consimiliter arguitur de qualibet singulari. Ideo si
mutatione ex parte rei quae tunc significabatur per ipsam sed solum nunc sit falsa per
conceditur quod quaelibet singularis secundae partis illius copulativae est vera cum
solam impositionem novam, ut posito quod haec sit impossibilis ‘deus est’, adhuc hoc
prima parte totius copulativae, arguitur tunc sic: si quaelibet singularis secundae
non obstante debet concedi et negari ipsam esse necessariam vel veram et concedi
partis sit vera cum illa universalis sic primo significet et cuilibet supposito subjecti
ipsam esse falsam. Si tamen ex prima copulativa adhuc arguitur quod aliqua est
correspondeat una singularis, sequitur quod illa universalis est vera; et si sic, sequitur
universalis vera cum aliqua propositione particulari quae tamen est falsa cum
quod tota illa copulativa est vera. Ideo si conceditur illa copulativa, sicut est
qualibet singulari ejusdem particularis - quoniam haec copulativa est vera ‘aliquis
concedenda, contra consimiliter improbatur, ut videtur: quia illa est una copulativa
homo est et quilibet homo est ille’, et tamen haec secunda pars non est vera, immo
cujus quaelibet singularis primae partis est falsa cum secunda; igitur <et cetera>.
falsa cum qualibet singulari primae partis: quacumque enim data est talis copulativa
Antecedens arguitur: quia quacumque singulari primae partis data, illa est falsa cum
falsa ‘iste homo est et quilibet homo est ille’; igitur et cetera, huic satis respondeo, ut
secunda parte: quia, demonstrato Socrate, illa est falsa cum secunda parte, videlicet
prius, dicendo quod haec consequentia non sequitur. Non enim eadem est
‘Socrates est et quilibet homo est ille’. Et consimiliter arguitur de quacumque
universalis in una copulativa et in alia, sicut frequenter jam dictum est de virtute
singulari. Et tunc arguitur sic: quaelibet singularis primae partis est falsa cum
sermonis, tamen est vera cum qualibet singulari primae partis vel saltem est possibile
secunda parte; ergo tota prima pars est falsa cum secunda parte; ergo illa copulativa
quod ita sit sic significando, quia licet una cum illa copulativa scribantur omnes partes
non est concedenda. Etiam arguitur sic: data prima copulativa, sequitur duo contraria
primae partis, ita quod simul in eodem libro vel folio sint omnes illae singulares et illa
esse simul vera cum eodem tertio: quia consimiliter sicut arguitur hanc universalem
universalis, sunt tamen omnes illae singulares verae et etiam illa universalis vera. Illa
esse veram cum illa particulari et sic verificari totam hanc copulativam, scilicet ‘aliquis
enim adhuc significaret ut prius; ergo et cetera. Praeterea: homo est omnis homo;
homo est et quilibet homo est ille’, sic arguitur illam universalem negativam esse
ergo et cetera. Assumptum arguitur: quia haec est necessaria sic significando ‘omnis
veram cum eadem, scilicet ‘aliquis homo est et nullus homo est ille’: quia quaelibet
homo est homo’, sed eadem est ista ‘homo est omnis homo’; igitur haec est
singularis secundae partis 8 est vera cum prima parte; ergo et cetera. Antecedens
necessaria ‘homo est omnis homo’. Antecedens arguitur pro secunda parte: quia illa
arguitur: quia, demonstrato Socrate, haec copulativa est vera ‘aliquis homo est et iste
propositio ‘omnis homo est homo’ est isti quattuor termini ‘omnis homo est homo’,
homo non est ille’: quia Plato est et iste homo non est ille, demonstrato Socrate; ergo
sed isti quattuor termini sunt illa propositio ‘homo est omnis homo’; igitur et cetera. Si
aliquis homo est et iste homo non est ille. Consequentia haec arguitur: quia ex prima
negatur ista consequentia, sicut communiter negatur a minus bene intelligentibus,
parte copulativae antecedentis sequitur prima pars copulativae consequentis, et
contra tunc arguitur: isti termini sunt illa universalis propositio ‘omnis homo est homo’,
secundae partes utriusque sunt eaedem; ergo tota copulativa secunda sequitur ex
et etiam isti termini sunt haec particularis propositio ‘homo est omnis homo’, et tamen
tota prima. Vel ponatur gratia argumenti quod eadem sit secunda pars utriusque
haec particularis non est ista universalis. Sed contra: tunc sequitur quod illa
copulativae, et tunc arguitur quod secunda copulativa sequitur ex prima per
particularis est alia quam illa universalis et quod haec particularis differt ab ista
argumentum prius factum. Ad primum istorum, quando arguitur quod aliquis homo est
universali. Sed contra: si haec universalis propositio sit alia quam illa particularis;
qui est omnis homo, negatur. Et ultra, quando dicitur “aliquis est et quilibet homo est
ergo est aliquid aliud vel aliqua alia, quorum utrumque est falsum. Non enim est
ille”, conceditur. Et ultra, negatur consequentia quando arguitur ex illo quod aliquis
aliquid aliud, quia neutra earum est aliquid, ut supponitur in casu, nec est aliqua alia
homo est qui est quilibet homo. Arguitur enim a sensu diviso vero ad sensum
quam illa quae sunt illa particularis, quia isti quattuor termini sunt ambae
compositum falsum. Et ad argumentum contra illam copulativam concessam,
propositiones nec una illarum differt ab alia, quia quicquid est unius illarum est
respondetur primo negando quod quaelibet singularis primae partis est falsa cum
alterius illarum; igitur et cetera. Ideo si conceditur consequentia prima, sicut est
secunda parte, immo, quaelibet singularis primae partis est vera cum secunda parte.
concedenda, et negatur antecedens, scilicet quod illi quattuor termini sunt illae
Et si arguitur consequenter sic: illa copulativa est falsa, et non pro secunda parte;
propositiones, contra: isti termini sunt una propositio, haec scilicet ‘omnis homo est
ergo pro prima, huic dicitur quod secunda pars est falsa et non prima. Et si tunc
homo’, sed qua ratione isti termini sunt propositio universalis apud sic concipientem
arguitur quod prima copulativa sit falsa quia secunda pars est falsa, quae est eadem
istos terminos, erunt illi termini apud alium istos terminos modo retrogrado
cum secunda parte hujus copulativae ultimo negatae, huic dicitur quod non est
concipientem una propositio particularis, haec scilicet ‘homo est omnis homo’.
eadem nec convertibilis cum ea, non obstante quod voces sint similes, sicut nec illae
Ponatur igitur quod simul a diversis diversimode concipiantur, tunc vel isti termini sunt
propositiones sunt eaedem ‘hoc est hoc’ et ‘hoc est homo’, in quarum prima
aliqua propositio vel nulla. Si aliqua, eadem ratione qua sunt una, sunt duae
demonstratur homo et in secunda asinus. Est enim una vera et reliqua falsa. Ideo
propositiones: quoniam sicut unus concipit per eos sic esse vel sic, alius per eosdem
quando arguitur quod secunda pars primae copulativae concessa est falsa cum
concipit aliter esse. Et si dicitur quod illi termini non sunt aliqua propositio, contra tunc
sequitur quod visa aliqua propositione posses tu statim facere ipsam non esse
propositionem solummodo videndo eam, quod non est verum; igitur et cetera. Ideo
ad hoc sic respondetur: quando arguitur primo quod haec sit necessaria ‘homo est
omnis homo’ sic significando, dicitur negando consequentiam. Et ad argumentum,
quando arguitur quod haec propositio particularis ‘homo est omnis homo’ est illa
universalis ‘omnis homo est homo’, negatur antecedens, quia dico quod
quandocumque isti termini ‘omnis’, ‘homo’, ‘est’, ‘homo’ sunt ista propositio
universalis ‘omnis homo est homo’, tunc non sunt haec particularis ‘homo est omnis
homo’. Et universaliter hoc est verum, tam in voce quam in scripto, quia numquam
sunt idem termini simul duae tales propositiones. Et causa est ista quia ad hoc quod
isti termini ‘omnis’, ‘homo’, ‘est’, ‘homo’ sint haec universalis ‘omnis homo est homo’,
requiritur quod habeant ordinem talem ad invicem juxta communem modum
proferendi vel scribendi talem propositionem; et ad hoc quod ipsi sint haec propositio
‘homo est omnis homo’, requiritur quod habeant ordinem retrogradum. Unde
qualitercumque concipiantur diversimode simul illi termini adhuc non habent nisi
unum ordinem; ideo qualitercumque legantur vel concipiantur, semper simpliciter sunt
una et non simul duae tales. Conceditur tamen quod haec universalis in scripto
poterit esse illa particularis, et e contra, sed semper negatur quod illa particularis est
illa universalis. Conceditur etiam quod in casu est possibile quod illa particularis fuit
vel erit illa universalis, et e contra, numquam tamen est concedendum quod illa est
ipsa universalis. De propositionibus tamen in conceptu aliud apparet dicendum quod
istae nec habent ordinem ad invicem nec situm sicut propositiones in scripto. Ideo ibi
videtur argumentum difficilius. Consimiliter tamen respondetur ibi sicut hic, dicendo
quod propositiones in conceptu sunt intentiones rerum extra conceptum una cum
actu concipientis, quo actu concipiens componit vel dividit ad invicem unam
intentionem ab alia. Unde illa propositio ‘homo est animal’ est istae duae intentiones
‘homo’, ‘animal’ et ille actus quo concipiens hanc propositionem componit hanc
intentionem ‘animal’ cum hac intentione ‘homo’. Et haec propositio ‘homo non est
asinus’ est istae duae intentiones ‘homo’, ‘asinus’ et actus ille quo dividens negatur
vel removet hanc intentionem ‘asinus’ ab hac intentione ‘homo’, unde sicut est unus
actus quo componit componens, ita est unus actus quo dividit dividens. Et non est
ponendum quod haec propositio ‘homo non est asinus’ sit quattuor intentiones rerum
quarum duae sunt illa copula ‘est’ et illa nota negans, scilicet ‘non’, sed pro istis
duabus est ponendus unus actus istius dividentis quo removet praedicatum a
subjecto. Verumtamen aliquando ad unam propositionem habendam requiruntur
plures actus, quando scilicet propositio illa componitur ex pluribus intentionibus
privativis vel distributivis, ut ‘primus motor est prima substantia abstracta ab omni
materia indivisibilis, impartibilis’, ‘nullam habens magnitudinem punctus est
indivisibilis situatus’. Similiter: omnis homo est omnis homo, et sic de talibus
propositionibus universaliter, et in omni tali propositione sunt plures actus, unde unus
est actus quo componit et dividit intus intentiones et aliquis est alius quo concipit
significatum termini privativi vel signi distributivi et sic de aliis. Ideo si arguitur quod
eadem propositio in conceptu est propositio necessaria et impossibilis vel falsa,
negatur consequentia vel antecedens ex quo concluditur illa conclusio, ut si arguatur
sic: illa propositio in conceptu ‘omnis homo est homo’ est illae duae intentiones, et
illae intentiones sunt haec propositio ‘homo est omnis homo’; ergo haec propositio
‘omnis homo est homo’ est haec propositio ‘homo est omnis homo’, conceditur
consequentia et negatur antecedens, unde non est possibile quod aliquae intentiones
sint una propositio in conceptu. Semper enim requiritur actus aliquis componendi vel
dividendi qui non est intentio alicujus. Et illud satis apparet per Philosophum primo
Peri Hermeneias, ubi dicit quod copula propositionis, puta hoc verbum ‘est’, significat
quamdam compositionem quam sine extremis non est intelligere. Et semper ad
diversam compositionem intellectus requiritur diversus actus; ideo non conceditur
quod propositio necessaria in conceptu erit propositio impossibilis, nec e contra, sicut
conceditur de propositione in voce vel in scripto quod erit impossibilis quia illi termini
possunt habere alium ordinem, et nihil aliud requiritur ad hoc quod illi termini sint alia
propositio nisi quod ipsi habeant alium ordinem juxta quem aliter significent quam
prius. Sed sic de propositionibus in conceptu non est, quoniam praeter illas
intentiones requiritur aliquid aliud. Sed si arguitur ex illo quod nullus homo potest
habere duas propositiones simul in conceptu nec aliquam propositionem per tempus,
sed solum per instans, quia actus ille non manet nisi quando componit vel dividit, sed
solum componit vel dividit subito seu in instanti; igitur et cetera; similiter: numquam
aliquis habet duos actus tales simul, quia non simul componit diversas
compositiones; igitur numquam scit aliquis duas propositiones, quod est
inconveniens; ad hoc respondetur conjunctim sic dicendo quod simul habet aliquis
diversas compositiones et simul componit diversas compositiones per tempus. Per
tempus enim componere non est aliud quam affirmare unam intentionem de alia,
dividere, negare unam ab alia. Et ideo quia aliquis sciens per tempus affirmat
diversas intentiones de diversis, ideo per tempus simul componit diversas
compositiones. Sed adhuc arguitur contra hoc. Videtur enim quod aliqua sit propositio
in conceptu quae non sint multae intentiones et actus animae componendi vel
dividendi, quia capiantur haec propositiones in conceptu ‘aliquid est’, ‘ens est’, et sic
de talibus, nulla illarum habet plures intentiones, sed solum unam et unum actum;
igitur ibi breviter non aliter affirmatur aliquid de aliquo, quia ibi non actus nec intentio
alia, quia ibi non est intentio alia nec eadem de seipsa affirmatur, quia tunc sequitur
quod illae propositiones essent omnino eaedem in conceptu ‘homo est’ et ‘homo est
homo’. Et, eadem ratione, istae ‘quodlibet est’ et ‘quodlibet est quodlibet’, quod non
est verum. Ideo ad hoc respondetur consimiliter sicut ponitur de terminis privativis
quod ipsi simul consignificant actum et intentionem rei vel conceptum. Sicut etiam
dicitur quod tales propositiones in conceptu ‘aliquid est’ et ‘homo est’, et sic de aliis
sunt multae intentiones et iste actus componendi. Et ad argumentum, quando
arguitur “ibi non est alia intentio quam illa intentio ‘homo’”, dicitur quod sic. Est enim
una intentio generalis quam dat intelligere haec nota compositionis ‘est’, et est illa
intentio generalis ‘ens’. Et ibi componitur et affirmatur illa universalis intentio ‘ens’ de
hac intentione ‘homo’ vel ‘aliquid’, et sic de aliis. Unde sicut terminus privativus, ut
prius dicebatur, simul dat intelligere actum et intentionem habitus, ita hoc verbum ‘est’
cum praedicet secundum adjacens dat intelligere actum componendi, et hanc
intentionem universalem ‘ens’, quando tamen praedicatur tertium adjacens, non dat
sic intelligere quia expresse ponitur suum determinabile. Et sicut ponitur de hoc verbo
‘est’, ita est de multis aliis quae possunt praedicare secundum adjacens. De aliis
enim non oportet, non tamen dant omnia eandem intentionem intelligere, sed diversa
significant diversas intentiones, quod ex suis significationibus satis patet intuenti.
Praeterea: Socrates est omnis homo; ergo et cetera. Antecedens arguitur sic:
Socrates est unus homo alius a Socrate, et qua ratione est unus homo alius a
Socrate, ipse est quilibet homo alius a Socrate et etiam ipse est Socrates; igitur ipse
est omnis homo. Ideo forte conceditur consequentia, sicut est concedenda, et
negatur antecedens. Contra, antecedens arguitur sic: Socrates est iste homo,
demonstrato uno alio a Socrate; ergo Socrates est alius a Socrate. Si conceditur
consequentia, tunc arguitur sic: ista consequentia est bona, et antecedens est verum;
ergo et consequens. Assumptum arguitur sic, scilicet quod antecedens est verum:
Socrates est iste homo, demonstrato alio a Socrate, quia, demonstrato uno alio a
Socrate, Socrates est, et si Socrates est, Socrates est iste homo; ergo, a primo ad
ultimum, demonstrato uno alio a Socrate, Socrates est iste homo, et si sic; ergo
Socrates est iste homo, demonstrato alio a Socrate. Ad istud forte respondetur
negando secundam consequentiam, hanc scilicet ‘<si> Socrates est, Socrates est
iste homo’, quia posset esse unus alius Socrates vel etiam duo, et tunc non valet
argumentum. Contra: ex ista responsione sequitur quod sicut non est negandum quin
duo possent esse homines quorum uterque posset esse Socrates, sic etiam non foret
negandum quin duo possent esse homines quorum alter vel uterque posset esse
asinus, et tunc sequitur quod non foret negandum quod Socrates posset esse asinus
et quod Brunellus posset esse homo. Sed eadem ratione deberet concedi quod homo
potest esse asinus, et capra, et sic de aliis. Nulla enim est ratio istius responsionis
nisi quod possent esse multi tales quorum quilibet foret vocatus Socrates, et sic
reliquitur quod Socrates posset esse asinus seu Brunellus. Potest enim sic vocari,
quod nullus vult negare; igitur et cetera. Sed tunc forte quaeritur, posito quod
Socrates sit, et quod postea erit unus alius homo qui vocabitur Socrates, quae est
ratio quod ille homo nunc est Socrates et iste alius postea non erit Socrates, cum ita
communiter vel frequentius forte et a pluribus vocabitur ipse Socrates; quare ergo
non conceditur ipsum fore Socrates sicut nunc conceditur alium esse Socrates?
Similiter: sunt plures Guilielmi, plures Gualterii, plures Ricardi, quare ergo non
possunt esse plures Socrates? Ad haec respondetur. Et primo ad primum, quando
ponitur quod nunc sit Socrates et postea erit unus alius qui consimiliter vocabitur
Socrates sicut jam vocatur iste, et arguitur tunc quod ille secundus homo erit
Socrates sicut jam est iste, quia nulla est ratio quare ille est Socrates quin per
consimilem rationem sequitur alium fore Socratem quando erit, huic dicitur quod sic,
unde non est causa quare ille sit Socrates eo quod sic vocatur. Quamvis enim iste
numquam fuisset vocatus Socrates, sed solummodo fuisset vocatus Brunellus, adhuc
non minus fuisset Socrates eodem modo sicut nunc est. Verumtamen ista propositio
in voce et in scripto ‘iste est Socrates’ tunc non fuisset vera, sed falsa, et causa
fuisset quia tunc iste terminus ‘Socrates’ non significat Socratem, sed aliquid aliud vel
nihil. Ista tamen propositio in conceptu ‘iste est Socrates’ continue fuisset ita vera
sicut nunc est, unde prius fuit ita quod Socrates est, etiam possibile fuit quod prius
fuerit haec propositio vera in conceptu ‘Socrates est iste homo’ quam aliqua talis in
voce vel in scripto fuit vera, licet tam in voce quam in scripto fuissent illae
propositiones continue a primo instanti quo Socrates fuit. Prius enim iste fuisset
Socrates quam iste fuisset vocatus Socrates, sicut posito quod iste non fuit vocatus
Socrates in primo instanti in quo fuit. Et hoc communiter est verum de quocumque
homine qualitercumque nominatur. Et tunc per hoc respondetur ad formam
argumenti, quando arguitur quod nulla est ratio propter quam iste est Socrates quin
propter consimilem secundus erit Socrates, dicitur quod sic. Tota enim ratio quare
iste homo est iste homo est ratio et causa quare iste homo est Socrates, et e contra.
Et ideo sicut non potest esse aliqua causa quare secundus homo potest esse iste
homo, sic nec potest esse aliqua causa quare secundus homo potest esse Socrates.
Et si arguatur contra hoc sic: aliquando ita erit quod ipse est Socrates; ergo ipse erit
Socrates, concedenda est consequentia negando antecedens. Et ad probationem,
quando arguitur aliquando erit ista propositio vera ‘iste homo est Socrates’ sic
significando praecise; ergo et cetera, antecedens arguitur: aliquando iste terminus
‘Socrates’ significabit illum Socratem sicut jam significat istum Socratem praesentem;
igitur tunc subjectum illius propositionis convertetur cum praedicato ejusdem; igitur
tunc erit ista vera ‘hoc est Socrates’, demonstrando illum futurum, huic dicitur
concedendo quod illa erit vera ‘hoc est Socrates’, ipsa tamen numquam significabit
illum esse Socratem, nec tunc ille terminus ‘Socrates’ significabit Socrates sicut nec
ille terminus ‘hoc’ significat hoc, demonstrando per ipsum aliquid aliud ab hoc. Unde
sicut haec propositio ‘hoc est hoc’, demonstrando Platonem, non significat hoc esse
hoc, demonstrando Socratem, sic nec illa propositio ‘iste homo est Socrates’,
demonstrando illum secundum, significabit tunc illum esse Socratem. Et causa est
quia cum nulla vox significet naturaliter aliquam rem extra, illa vox ‘Socrates’ quae
nunc significat Socrates ex impositione juxta tales proprietates et mediante tali
ratione ipsum solum ita significat quod nullum alium umquam potest significare nisi
aequivoce dum significat Socrates. Et ideo non significabit alium quam nunc
significat, tunc omnino non significabit Socrates vel tunc significabit illos duos
aequivoce. Unde licet haec propositio tunc erit vera in voce et in scripto ‘iste homo
est Socrates’, demonstrato illo futuro, tamen numquam erit aliqua talis vera de illo in
conceptu ‘iste est Socrates’. Et causa est quia talis intentio in conceptu non potest
imponi ad aliquid novum significandum sicut potest terminus in voce vel in scripto.
Unde demonstrando Socratem est haec propositio vera in voce et in scripto ‘hoc est
Socrates’, et etiam in conceptu, et, Socrate corrupto, potest ista eadem in voce vel in
scripto esse vera quia illa est vera. Illa tamen in conceptu quae jam est vera
numquam potest esse vera Socrate corrupto, nisi illa intentio ‘Socrates’ poterit esse
intentio universalis significando quemcumque similem hominem, sicut diceretur forte
quod haec est vera in conceptu ‘hoc est stannum’, demonstrato argento, et haec
similiter ‘omne quod est Socrates est Plato, et e contra’, et tamen Socrates et Plato
sunt duo homines et nec Socrates est Plato nec potest esse Plato, nec e contra. Sed
illa cavillatio non valet in proposito: quia tunc illae propositiones in conceptu non
significabunt sicut illae propositiones in voce sibi similes significant. Talis enim
propositio vera in conceptu ‘hoc est stannum’, demonstrato argento, ‘hoc est Plato’,
demonstrato Socrate, non significat hoc esse stannum nec illud esse Platonem, sed
significat hoc est tale metallum cujusmodi in rei veritate est stannum, et illum esse
talem hominem cujusmodi est Plato et e contra; unde intentio illa, scilicet ‘stannum’ in
tali casu tam bene est praedicabilis de argento illo demonstrato quam de stanno, et
etiam illa intentio ‘Plato’ est tunc tam praedicabilis de Socrate quam de Platone; et
ideo illa instantia non vadit ad propositum. Istis ergo visis, faciliter respondetur ad
secundam formam illius quaestionis incidentaliter quaesitae cum arguitur sic “plures
sunt Ricardi, plures Gulielmi, et sic de aliis, et ergo plures possunt esse Socrates”,
dicitur breviter quod non valet consequentia, sicut non sequitur ‘plures possunt esse
homines, et plures asini, et sic de aliis; igitur plures possunt esse iste homo vel iste
asinus’. Unde isti termini ‘Ricardi’, ‘Gulielmi’ sunt termini communes multis quamvis
non sint sicut isti termini ‘homo’ vel ‘asinus’, et iste terminus ‘Socrates’ est ita
singularis sicut ille terminus ‘iste homo’; ideo sicut non valet secunda consequentia
jam praeposita, sic nec valet prima. Conceditur ergo ista consequentia principalis
argumenti ‘si Socrates est, Socrates est iste homo’. Et ulterius, quando arguitur a
primo ad ultimum “ergo, demonstrato alio a Socrate, Socrates est iste homo”,
conceditur similiter ista consequentia dum tamen supponatur quod Socrates est iste
homo. Aliter enim foret quaelibet illarum dubitanda. Unde nullo supposito dubitatur illa
prima consequentia sicut quaecumque posterior, scilicet ‘Socrates est iste homo’
demonstrato alio a Socrate. Si enim Socrates sit homo, consequentia est bona, sicut
argumentum satis probat. Et tunc ad argumentum “Socrates est iste homo,
demonstrato alio a Socrate; ergo Socrates est iste homo, demonstrato Platone, et sic
de aliis”, huic respondetur negando consequentiam. Unde illa est bona ‘iste homo est
Socrates’, demonstrato Platone alio a Socrate, haec tamen non valet ‘Socrates est
iste homo’, demonstrato Platone. Prima enim valet quia convertitur cum hac quae est
bona ‘si Plato alius a Socrate demonstratur, Socrates est iste homo’, secunda tamen
non valet quia convertitur cum hac quae non valet ‘si Plato demonstratur, Socrates
est ille homo’. Similiter: si arguitur contra illam primam consequentiam dubitatam,
scilicet ‘Socrates est iste homo, demonstrato alio a Socrate’, sic: si Socrates est iste
homo, demonstrato alio a Socrate; ergo Socrates est alius a Socrate, negatur
consequentia, sicut non sequitur ‘Socrates est iste homo, demonstrato asino; ergo
Socrates est iste asinus demonstratus’. Contra: Socrates est iste homo, et demonstro
alium a Socrate; ergo Socrates est iste alius demonstratus, negatur consequentia.
Contra: tunc sequitur quod Socrates est iste homo et demonstro solummodo
Platonem, conceditur illam copulativam esse possibilem, quia est una copulativa
cujus utraque pars forte est vera, scilicet ‘solum Plato demonstratur’, ‘Socrates est
ille homo’. Unde sive aliquid demonstratur sive nihil, non propter hoc Socrates est
magis vel minus iste homo; ideo sicut Socrates est Socrates quamvis nullus homo
demonstretur sic Socrates est iste homo quamvis nullus homo demonstretur. Patet
ergo quod non valet prima consequentia, haec scilicet ‘si Socrates est iste homo,
demonstrato aliquo alio a Socrate; ergo Socrates est alius a Socrate’. Aliter arguitur
ad sophisma sic: aliquis homo potest esse omnis homo; ergo sophisma est verum.
Consequentia arguitur sic: si aliquis homo potest esse omnis homo; igitur ille est
omnis homo vel non est omnis homo. Si est omnis homo, habetur propositum
quoniam tunc sequitur quod omnis homo est omnis homo; si ipse non sit omnis
homo; igitur aliquis est homo qui non potest esse iste homo demonstratus, et si sic,
ergo iste non potest esse omnis homo. Haec consequentia ultima arguitur quia aliter
sequeretur quod aliquid posset esse omnis homo et tamen non posset esse aliquis
homo qui est, nec aliquis homo qui erit. Et consimiliter sequitur quod aliquis posset
esse omnis homo qui erit et tamen nullus homo qui erit possit esse iste homo, et
quod aliquis posset habere equum quem tu habuisti a rege et tamen numquam
habuisti aliquem equum a rege nec umquam11 habebis aliquem equum a rege, et sic
de aliis. Et quod omnia ista sequantur data priori responsione arguitur sic: quia illa
nullum colorem habet ad ponendum quod aliquis homo posset esse omnis homo qui
tamen non est omnis homo nisi hunc, scilicet quod possibile est quod aliquis talis sit
omnis homo. Sed pari ratione, immo illa eadem ratione sequuntur omnia priora
inconvenientia, ut patet intuenti. Ideo conceditur prima consequentia, haec scilicet
‘aliquis homo potest esse omnis homo; ergo omnis homo est omnis homo’. Et tunc
antecedens arguitur sic: possibile est hominem esse omnem hominem; ergo homo
potest esse omnis homo. Consimiliter: possibile erit omnem hominem esse omnem
hominem; ergo homo potest esse omnis homo. Similiter: potest esse quod homo sit
omnis homo, et ita erit quod homo est omnis homo; ergo homo potest esse omnis
homo. Ad haec omnia similiter respondetur negando quamlibet illarum
consequentiarum, et dicitur ulterius gratia disputationis quod non valet haec
consequentia ‘homo est omnis homo; ergo homo potest esse omnis homo’. Si enim
homo potest esse omnis homo, tunc sequitur, ut potest dici, quod homo potest esse
omnis homo qui potest esse, consequens impossibile; ergo et antecedens. In
omnibus enim his terminis, ut videtur, valet talis consequentia. Sequitur enim
‘Antichristus potest esse homo; ergo Antichristus potest esse homo qui potest esse,
album potest esse nigrum; ergo album potest esse nigrum quod potest esse, et sic
de aliis’. Si igitur homo potest esse omnis homo, aut igitur omnis homo qui potest
esse, aut omnis homo qui non potest esse, sed non omnis homo qui non potest esse;
ergo omnis homo qui potest esse. Similiter: non est possibile quod homo erit omnis
homo; ergo et cetera. Et per haec media posset sustineri quod haec consequentia
non valet ‘homo est omnis homo; ergo homo potest esse omnis homo’, verumtamen
illa non satis probant aliquam consequentiam non valere. Posset enim probabiliter
concedi vel negari; elige igitur. Utraque enim via satis probabiliter teneri potest. Sed
contra propositionem negatam, hanc scilicet ‘homo potest esse omnis homo’, arguitur
probando illam sic: homo erit omnis homo; ergo homo potest esse omnis homo.
Assumptum arguitur sic: ponatur quod aliquid sit omnis homo, et etiam per totam
horam futuram erit ita quod illud est omnis homo, et similiter per totam praeteritam
horam fuit ita quod illud est omnis homo, et sit illud A gratia exempli, isto posito, A erit
omnis homo. Probatur sic: per hanc totam horam A erit omnis homo; ergo per aliquod
tempus A erit omnis homo; ergo A erit omnis homo. Aliter A erit omnis homo
immediate post hoc instans; ergo aliquando A erit omnis homo; ergo A erit omnis
homo. Similiter: A fuit omnis homo, et qua ratione A fuit omnis homo, A erit omnis
homo; igitur et cetera. Assumptum arguitur: quia immediate ante hoc instans A fuit
omnis homo, et in primo instanti istius horae; igitur aliquando A fuit omnis homo; igitur
et cetera. Consequentia patet, et antecedens arguitur: quia immediate ante hoc
instans A fuit homo, sed immediate ante hoc instans non fuit aliquid aliud homo nisi A;
igitur immediate ante hoc A fuit omnis homo, et eodem modo arguitur aliud
consequens. Similiter arguitur quod A fuit omnis homo in primo instanti hujus horae;
similiter arguitur quod A fuit omnis homo: quia aliquando fuit ita quod A est omnis
homo, ut in primo instanti hujus horae; igitur post illud instans fuit verum dicere quod
A fuit omnis homo. Consequentia patet: quia si aliquid nunc est, post hoc erit ita quod
illud fuit. Consimiliter arguitur in proposito: quia si fuit ita quod A est omnis homo;
ergo post A fuit ita quod A fuit omnis homo. Praeterea: si A non fuit omnis homo nec
erit omnis homo, sequitur quod cum A nunc sit omnis homo, ipse nunc desinit esse
omnis homo et etiam incipit esse omnis homo, et qua ratione A nunc seu in hoc
instanti desinit esse omnis homo et incipit esse omnis homo, cum totaliter erat ita
respectu A per totam hanc horam, sequitur quod per totam hanc horam A incipiebat
esse omnis homo et desinebat esse omnis homo, et incipiet et desinet esse omnis
homo, quod non est possibile. Etiam ex hoc argui potest quod si A numquam erit
omnis homo nec umquam fuit omnis homo, sequitur quod A numquam incipit nec
incipiet esse omnis homo. Si enim incipit vel incipiet; ergo fuit vel erit quorum
utrumque prius fuit improbatum. Ad haec respondetur negando, ut prius tactum est,
quod aliquid erit omnis homo. Et ad argumentum illo casu posito, quando arguitur
quod A erit omnis homo, negatur illud. Et ad probationem, quando arguitur quod per
totam horam A erit omnis homo, negetur. Et similiter negetur illa propositio ‘immediate
post hoc A erit omnis homo’. Et negetur similiter quod immediate ante hoc vel in
aliquo instanti A fuit omnis homo vel erit omnis homo. Et ad argumentum, quando
arguitur quod in primo instanti hujus horae A fuit omnis homo, negetur illa. Et ultra,
quando arguitur “tunc A fuit homo, et tunc nihil fuit homo nisi A; igitur A tunc fuit omnis
homo”, negetur consequentia, sed sequitur quod A fuit omnis homo tunc et in illo
instanti et quod A fuit omnis homo qui tunc fuit., sed ex hoc non sequitur quod tunc A
fuit omnis homo. Unde non valet haec consequentia ‘A fuit omnis homo in illo instanti;
ergo in illo instanti A fuit omnis homo’. Et consimiliter respondetur ad omnes formas
consimiles, scilicet ad primam, quando arguitur quod A erit omnis homo quia per
totam hanc horam A erit omnis homo, illa negatur et conceditur quod per totam hanc
horam A erit omnis homo qui erit per totam hanc horam, et negetur consequentia
ulterius ut prius ‘igitur per totam hanc horam A erit omnis homo’. Sed ad illam ‘A erit
omnis homo immediate post hoc’, respondetur negando illam, et negatur quod
immediate post hoc A erit omnis homo. Secunda negatur quia ex illa sequitur quod A
erit omnis homo, quod est falsum, alia negatur quia ex illa sequitur quod A erit
immediate post hoc, quod est falsum. Nihil enim erit nec potest esse immediate post
hoc, quia si aliquid erit immediate post hoc; ergo illud erit ante omnia instantia futura
et ante quodlibet instans futurum, et hoc est impossibile: quia nihil erit antequam
aliquod instans erit nec erit ante omnia instantia futura: quia ex illo sequitur quod illud
erit antequam ipsummet erit et antequam aliquid erit, quod est impossibile: quia non
citius erit illud nec aliquid aliud quam aliquod instans erit, sed illud erit antequam
aliquod instans erit, ut ponit adversarius; ergo illud erit antequam ipsummet erit, quod
est impossibile. Negatur igitur quod aliquid erit immediate post hoc vel quod aliquid
fuit immediate ante hoc instans, sed conceditur quod immediate ante hoc instans fuit
aliquid et quod immediate post hoc instans erit aliquid. Et si arguitur ex istis sequi
eadem inconvenientia quam prius, scilicet quod aliquid erit ante omnia instantia
futura et quod aliquid erit antequam ipsum erit seu antequam aliquid erit, dicitur quod
illa non sequuntur ex illis sicut ex prioribus. Istae enim propositiones ‘immediate post
hoc erit aliquid’, ‘immediate ante hoc fuit aliquid’ non plus significant nisi quod ante
quodlibet instans futurum post hoc erit aliquid et quod post quodlibet instans
praeteritum ante hoc fuit aliquid. Vel sic possunt exponi ‘immediate post hoc aliquid
erit, <post hoc> aliquid erit, et nullum tempus erit elapsum post hoc quin ante ipsum
aliquid erit; ergo et cetera’, ‘immediate ante hoc aliquid fuit, ante hoc aliquid fuit, et
nullum fuit instans ante hoc quin post illud aliquid fuit; igitur et cetera’. Unde aliter
debet exponi haec propositio ‘immediate post hoc aliquid erit’ et aliter ista ‘immediate
post instans quod est praesens aliquid erit’, quamvis instans quod est praesens
demonstretur per ly ‘hoc’ in prima propositione et propter diversas cautelas ipsius
opponentis propter simplicitatem consequentiae. Unde demonstrando instans
praesens haec consequentia non valet ‘immediate ante hoc Socrates fuit vel
movebatur, et sic de aliis; ergo post quodlibet instans praeteritum Socrates fuit vel
movebatur’, et ratio est quia immediate post hoc instans non valebit haec
consequentia sic significando. Ponatur enim gratia exempli quod Socrates nunc
primo sit corruptus vel quiescat, tunc non valet haec consequentia ‘immediate ante
hoc Socrates fuit vel movebatur; ergo post quodlibet instans praeteritum Socrates fuit
vel movebatur’. Si enim jam valeret consequentia; ergo sic significando numquam
non valebit, sed immediate post hoc non valebit sic significando; igitur et cetera.
Antecedens arguitur: quia immediate post hoc erit antecedens illius verum et
consequens falsum; igitur et cetera. Antecedens patet intuenti: si antecedens est
propositio necessaria, scilicet ‘immediate ante hoc Socrates fuit’; ergo ipsa sic
significando numquam erit falsa, sed illa propositio ‘post quodlibet instans praeteritum
Socrates fuit’ jam incepit esse falsa. Immediate enim post hoc non erit ita quod post
quodlibet instans praeteritum fuit Socrates, quia immediate post hoc erit hoc instans
praeteritum, et numquam erit ita quod post hoc instans praeteritum Socrates fuit;
ergo et cetera. Caveas ergo sic exponere illam propositionem. Illa tamen frequenter
et quasi apud omnes sic exponitur et male. Debet enim sic exponi vel intelligi
‘immediate ante hoc Socrates fuit’, id est ‘post quodlibet instans praeteritum ante hoc
Socrates fuit’ et ista ‘immediate post hoc Socrates erit’, id est ‘ante quodlibet instans
futurum post hoc Socrates erit’, et non sequitur ex illo ‘ergo ante quodlibet instans
futurum Socrates erit’: quia posito gratia exempli quod per ly ‘hoc’ demonstretur
instans crastinae diei vel instans futurum per mille annos post hoc, tunc, sicut notum
est, non valet consequentia. Ex ista propositione tamen ‘immediate ante instans quod
est praesens Socrates fuit’ sequitur quod post quodlibet instans praeteritum Socrates
fuit, et sic habet ista exponi. Etiam ex hac ‘immediate post instans quod est praesens
Socrates movebitur’ sequitur ‘igitur ante quodlibet instans futurum Socrates
movebitur’, et bene valet consequentia. Juxta hoc est advertendum quod non valet
haec consequentia ‘Socrates incipit esse; ergo Socrates nunc est, et immediate ante
hoc non fuit’, vel ‘Socrates nunc non est, et immediate post hoc erit’. Et eodem modo
cum hoc verbo ‘desinit’ non valet haec consequentia ‘Socrates desinit esse vel
moveri vel esse talis vel talis; ergo Socrates nunc non est, et immediate ante 12 hoc
fuit vel Socrates nunc est, et immediate post hoc non erit’. Est enim utrobique fallacia
consequentis. Arguitur enim quasi a particulari ad suam singularem. A terminis enim
communibus arguitur ad terminos singulares. Ex hoc enim quod incipit vel desinit,
arguitur quod nunc incipit vel nunc desinit. Et ideo conceditur ista stare simul quod
Socrates desinit esse vel moveri vel esse talis vel talis, et tamen nec in hoc instanti
est Socrates, nec immediate ante hoc instans fuit Socrates, nec post hoc instans erit
Socrates. Et consimiliter conceditur quod aliquid incipit esse, et illud nec est in hoc
instanti nec erit post hoc instans, et sic de aliis. Illa enim sequuntur ex
praecedentibus, sicut patet. Pro prima conclusione, pono quod hoc instans fuerit
antequam Socrates fuit vel primum in quo Socrates fuit, et pro secunda ponitur quod
hoc instans erit et quod illud de quo proponitur conclusio numquam erit post illud
instans nec in illo instanti, sed ante illud instans. Tunc notum est quod quando illud
incipiet esse erit haec copulativa vera si tunc erit sic significando quod hoc incipit
esse nec tamen est in hoc instanti nec erit post hoc instans et multae sunt tales
conclusiones cavillatoriae quae sequuntur hinc, sicut apparebit respicere volenti. Ad
alium argumentum principalis conclusionis, scilicet quod per totam hanc horam erit ita
quod A incipit esse omnis homo et etiam desinit esse omnis homo, respondeo
concedendo conclusionem, sicut probat argumentum. Sequitur enim si continue erit
ita quod A est omnis homo, et numquam fuit omnis homo nec umquam erit omnis
homo; ergo continue erit ita quod A incipit esse omnis homo et continue etiam erit ita
quod A desinit esse omnis homo. Et ulterius, quando arguitur ex illo quod A incipiet
esse omnis homo et desinet esse omnis homo, huic respondetur negando illud sequi
vel esse possibile. Unde non valet haec consequentia ‘continue erit ita quod A incipit
esse omnis homo; ergo A incipiet esse omnis homo’, nec sequitur ‘nunc A incipit esse
omnis homo; ergo prius fuit ita quod A incipiet esse omnis homo’, nec sequitur ‘in isto
instanti futuro erit ita quod A incipit esse omnis homo; ergo in isto instanti A incipiet
esse omnis homo’. Et eodem modo non valet consequentia de praeterito sic
arguendo: tunc fuit ita quod A est omnis homo; ergo A tunc fuit omnis homo. Si tamen
arguitur contra hoc dicendo quod in quibuscumque aliis terminis valet talis
consequentia, ut videtur; igitur et in istis valet. Antecedens arguitur: quia sequitur
‘tunc erit ita quod tu es Romae; ergo tunc tu eris Romae’, ‘tunc erit ita quod tu vides
Socratem; ergo tunc tu videbis Socratem’, ‘tunc erit ita quod tu incipis esse albus;
ergo tunc tu incipies esse albus’. Etiam ex hac responsione sequitur quod possibile
est aliquam propositionem veram de praeterito incipere esse falsam significando
omnino sicut prius, et quod possibile est propositionem falsam de futuro incipere
esse veram significando omnino sicut prius, quorum utrumque videtur impossibile.
Unde licet haec propositio ‘Antichristus erit’ vel aliqua talis de futuro indifferenter
poterit esse vera vel falsa, non tamen est possibile quod ipsa vel aliqua talis incipiat
esse vera postquam fuit falsa sic significando ut prius, et eodem modo arguitur de
propositione vera de praeterito. Ad haec respondetur sic: ad primum, quando arguitur
“in aliis terminis quasi in omnibus valet talis consequentia; ergo et in istis valet”,
negetur consequentia. Unde in terminis simplicibus non compositis bene valet talis
modus arguendi, ut tunc erit ita quod hoc est; ergo tunc hoc erit, tunc erit ita quod hoc
incipit esse album; ergo tunc hoc incipiet esse album. In terminis tamen compositis
vel significantibus compositionem non valet hujusmodi consequentia. Unde non
sequitur in casu priori ‘aliquando erit ita quod A est omnis homo; ergo aliquando erit
ita quod hoc necesse est; ergo aliquando hoc necessario erit’, nec sequitur
‘aliquando erit ita quod Socrates incipit esse tantus quantus est Plato; igitur aliquando
Socrates incipiet esse tantus quantus est Plato’. In casu enim possibili posito foret
antecedens verum et consequens falsum; ergo consequentia non valet. Ad aliud,
quando arguitur quod est possibile quod propositio vera et affirmativa de praeterito
incipiat esse falsa significando omnino ut prius, etiam quod propositio falsa in materia
contingenti incipiet esse vera significando omnino ut prius, conceditur utraque
conclusio. Et ad argumentum, quando concluditur per similitudinem illam quod in
aliquibus terminis non foret hoc possibile; ergo numquam, negetur consequentia. Et
si allegatur regula vel auctoritas, dicitur quod intelligitur de propositionibus simplicium
terminorum, ut prius et cetera. Iterum ad sophisma arguitur communiter sic:
contradictorium sophismatis est falsum; ergo et cetera. Antecedens arguitur: quia
contradictorium sophismatis est conclusio syllogismi facti ex oppositis in tertia figura
vel in secunda; ergo est falsum vel impossibile. Consequentia patet per Aristotelem
secundo Priorum, ubi docet syllogizare falsum ex duabus praemissis oppositis una
vera et alia falsa et utrisque falsis. Dicitur enim ibi quod universaliter in syllogismo
facto ex oppositis negatur idem a se ipso; ergo conclusio erit falsa. Similiter arguo
sic: omnis homo est omnis homo vel omnis homo est non omnis homo, sed non
omnis homo est non omnis homo; ergo omnis homo est omnis homo. Consequentia
patet: quia arguitur a tota disjunctiva cum contradictorio unius partis ad affirmationem
alterius partis. Antecedens arguitur. Prima enim pars antecedentis est satis
manifesta, et secunda arguitur sic, scilicet quod non omnis homo est non omnis
homo: quia aliquid quod est non omnis <81ra> homo est non omnis homo; ergo non
omnis homo est non omnis homo. Similiter: ponitur quod iste terminus A convertatur
cum isto termino ‘non omnis homo’, tunc aliquid est A, et nihil aliud est A quam A;
igitur A est A, et si sic, ergo non omnis homo est non omnis homo. Ad primum istorum
respondetur negando quod contradictorium sophismatis est falsum. Ad argumentum,
dicitur quod intelligitur in terminis simplicibus significantibus aliquam rem de cujus
intentione sunt vere et affirmative praedicabiles, sed hujusmodi non sunt isti termini
‘omnis homo’. Iste enim terminus ‘omnis homo’, licet significet omnem hominem,
tamen non est praedicabilis vere et affirmative de aliquo. Quocumque enim
demonstrato erit haec falsa significando ‘hoc est omnis homo’. Similiter: in talibus
terminis qui non significant non verificatur regula illa, cujusmodi sunt isti termini
‘chimaera’, ‘mons’, ‘aureus’, et sic de aliis. Ad aliud argumentum, dicitur quod haec
est neganda ‘non omnis homo est non omnis homo’. Et ad argumentum ulterius,
negetur consequentia. In antecedente enim utrobique illa nota negationis tenetur
privative seu infinite, sed in consequente tenetur negative, et est consequens
contradictorium hujus ‘omnis homo est non omnis homo’; et ideo est illa neganda
eodem modo sicut haec ‘non omnis homo est homo’, et hoc est quia ejus
contradictorium est necessarium. Et quaecumque poterit assignari ratio ad
concedendum illam ‘non omnis homo est non omnis homo’, eadem vel consimilis
poterit haberi ad concedendum illam ‘non omnis homo est homo’. Unde consimiliter
arguitur illa sicut alia omnino sic: iste homo est homo, demonstrato aliquo homine, et
iste homo est non omnis homo; ergo non omnis homo est homo. Similiter: omne
quod est homo est non omnis homo; ergo omnis homo est non omnis homo’; ideo
certum est quod neutra consequentia valet sicut prius. Et si arguitur contra hoc
concludendo quod ex istis sequitur quod non est possibile quod non homo sit animal
vel non asinus, ad hoc responderi potest indifferenter concedendo vel negando.
Tamen aliquae sunt auctoritates, ut in primo Peri Hermeneias, ex quibus sequitur
quod concedendae sunt tales conclusiones dum ly ‘non’ tenetur infinite, et potest
concedi quod ibi tenetur infinite, sed ex communi modo loquendi in prioribus
propositionibus negativis semper tenetur negative. Aliter arguitur ad sophisma sic:
Socrates est Plato; igitur et cetera. Antecedens arguitur: ista propositio est vera in
conceptu ‘Socrates est Plato’, quae naturaliter significat quod Socrates est Plato;
ergo et cetera. Similiter: aliqui homines sunt Socrates et Plato, et nullus illorum est
Socrates; ergo et cetera. Assumptum arguitur: ponatur quod A sit unus numerus qui
sit Socrates et Plato, et quod B sit unus numerus qui sit Plato et A. Isto posito, aliqui
homines sunt Socrates et Plato, et nullus istorum est Socrates. Probo: A et B sunt
Socrates et Plato, et nullus istorum est Socrates; igitur et cetera. Assumptum
arguitur: prima pars est vera, scilicet quod A et B sunt Socrates et Plato, quia A est
Socrates et Plato et B est Plato, sicut patet intuenti. Arguitur etiam quod secunda
pars antecedentis est vera, scilicet quod nullus istorum est Socrates, quia nec A est
Socrates nec B est Socrates, quia A est Socrates et Plato. Eodem modo etiam
arguitur de B. Ad hoc respondetur. Ad primum istorum, patet superius in responsione
ad illud argumentum ‘plures possunt esse Socrates’. Ad secundum, breviter dicitur
quod secunda pars istius copulativae est falsa. Et tunc ad argumentum, quando
arguitur quod nec A est Socrates nec B est Socrates; ergo nullus istorum est
Socrates, demonstratis A et B, negetur consequentia, quia nec A nec B est aliquis
istorum, secundum solum Socrates vel Plato; ideo et cetera.
1 homo: et iste homo et iste homo add.P
2 ultra V: om.P
3 homo: et iste homo add.P
4 et sic de singulis ergo V: et si sic P
5 homo: et iste homo add.P
6 homo: et iste homo add.P
7 homo: et iste homo est iste homo add.P
8 secundae partis V: om.P
9 vérf.
10 corr. en quid?
11 nec umquam corr.: nec numquam V
12 ante corr.: post V
<Secundum sophisma>
<Omne coloratum est>
Omne coloratum est. Probatur: aliquod coloratum est, et nullum est coloratum quin
ipsum est; ergo et cetera. Similiter: hoc coloratum est, et hoc coloratum est, et sic de
singulis; ergo et cetera. In oppositum arguitur sic: aliquod coloratum non est; igitur
non omne coloratum est. Antecedens arguitur sic: hoc coloratum non est,
demonstrato uno non colorato; ergo et cetera. Similiter: aliquid coloratum non est;
igitur et cetera. Assumptum arguitur: aliquid album non est; igitur aliquid coloratum
non est, et si sic; ergo aliquod coloratum non est. Praeterea: nisi aliquid coloratum
non sit, quodlibet coloratum est, tunc ultra igitur quodlibet est coloratum. Si negatur
consequentia, contra: eadem ratione non sequitur ‘quodlibet asinus est; ergo
quodlibet est asinus’, et tunc ista ‘quodlibet asinus est’ non significaret quod quodlibet
est asinus, sed solum significaret quod quodlibet quod est asinus est, et posset illa ita
bene tunc concedi sicut ista ‘omnis asinus est’. Et si conceditur, contra arguitur quod
contradictorium istius foret concedendum, quia haec est necessaria ‘aliquid asinus
non est’, quia est necesse quod aliquid asinus non sit, quia necesse est quod aliquid
quod est homo asinus non sit, et tunc sicut conceditur quod quodlibet asinus est,
deberet etiam concedi quod non quodlibet asinus est. Praeterea: si omne coloratum
est; ergo omne est coloratum. Consequentia arguitur: quia quaelibet singularis
consequentis sequitur ex aliqua singulari antecedentis; ergo tota universalis quae est
consequens sequitur ex tota universali quae est antecedens. Assumptum arguitur
quod1 quacumque2 singulari universalis3 consequentis [sequitur capiatur], illa sequitur
ex aliqua [illa] singularis antecedentis: quia sive demonstretur coloratum sive non
coloratum, adhuc valet haec consequentia ‘hoc coloratum est; ergo hoc est
coloratum, et sic de quacumque singulari; igitur et cetera’. Praeterea: si omne
coloratum est, contra: ponatur gratia disputationis quod numquam summe album sit,
vel quod numquam album sit. Posito isto, si conceditur quod omne coloratum est,
contra: aliquod coloratum non est. Probo: aliquod album non est; ergo aliquod
coloratum non est. Consequentia probatur: quia arguitur ab inferiori ad suum
superius negatione postposita; ergo consequentia bona. Si dicatur quod repugnat
quod album non sit, contra: non repugnat quod nullum summe album sit. Admittatur
ergo quod nullum summe album sit, et tunc arguitur ut prius quod album non sit, quia
album summum non est; ergo album non est, consequentia haec arguitur ut prius. Ad
sophisma respondetur concedendo. Et ad primam consequentiam in oppositum,
respondetur negando antecedens. Et ad probationem, negatur consequentia. Et si
arguitur, ut post dicitur, quod ibi arguitur ab inferiori ad suum superius negatione
postposita, huic dicitur quod regula solum intelligitur ubi arguatur a per se inferiori ad
per se superius. Et dicitur per se inferius sine quo inferiori non potest esse tale
superius, ut quando sic arguitur ‘homo non est; ergo animal non est’, valet
consequentia simpliciter, formalis tamen non est. Unde rarissime valet aliqua talis
consequentia de forma ubi arguitur ab inferiori ad suum superius negatione
postposita, aliquando tamen simpliciter, ut dictum est, valet talis consequentia, dum
tamen arguitur a per se inferiori ad per se superius sicut dictum est, sed sic non
arguitur in proposito; ergo et cetera. Ad secundam consequentiam principalem,
respondetur negando consequentiam. Unde non sequitur ‘aliquid coloratum non est;
ergo non omne coloratum <est>’, nec sequitur ‘aliquid coloratum non est; ergo
aliquod coloratum non est’. Iste enim terminus ‘aliquid’ non determinatur per hunc
terminum ‘coloratum’ tamquam per suum adjectivum, sed uterque terminus tenetur in
neutro genere substantivo, et negatur iste terminus ‘coloratum’ ab illo termino
‘aliquid’. Unde haec propositio ‘aliquid coloratum non est’ significat quod aliquid non
sit coloratum; et ideo est necessaria propositio. Alius tamen terminus, scilicet
‘aliquod’, non obstante quod sit neutri genere secundum communem modum
loquendi, etiam per grammaticam approbatum, non sufficit per se, sed oportet ut sibi
adjungatur aliquod determinabile ex eadem parte propositionis, sicut est iste terminus
‘coloratum’, unde haec non est oratio perfecta ‘aliquod est’, sicut haec ‘aliquid est’;
igitur et cetera. Si quaeritur tamen an haec sit concedenda ‘quodlibet quod est asinus
est’, respondetur quod ad omnem talem potissima responsio est ipsam primo
distinguere secundum compositionem et divisionem. Unde, sicut notum est, ille
sensus compositus est verus ‘quodlibet quod est asinus est’, ita quod hoc totum
‘quod est asinus’ sit subjectum; et alius sensus est falsus, iste scilicet ‘quodlibet est
aliquid quod est asinus’. Istae propositiones tamen ‘quodlibet coloratum est’,
‘quodlibet asinus est’, et sic de talibus statim negandae sunt, quia sunt convertibiles
cum propositionibus impossibilibus, sicut apparet per communem modum loquendi.
Ad aliam consequentiam, quando arguitur “omne coloratum est; ergo omne est
coloratum”, negetur consequentia. Et ad probationem, negatur assumptum quod
quacumque singulari universalis consequentis data, illa sequitur ex aliqua singulari
universalis antecedentis, et dicitur quod nulla est singularis universalis antecedentis
nisi in qua demonstratur coloratum, sed infinitae sunt singulares consequentis vel
possunt esse in quarum nulla demonstratur coloratum. Ideo ad formam argumenti
dicitur quod quaecumque talis consequentia est bona ‘hoc coloratum est; ergo hoc
est coloratum’, sed nulla est singularis universalis antecedentis nisi singularis vera.
Ideo, demonstrato non colorato, non est illa singularis hujus universalis antecedentis;
et ideo argumentum non vadit ad propositum. Sed tamen simpliciter respondendo
potest negari haec consequentia ‘quaelibet singularis consequentis infertur ex aliqua
singulari antecedentis; igitur consequens sequitur ex illo antecedente’, sicut non
sequitur ‘quaelibet singularis talis universalis est vera; igitur illa universalis est vera’,
sicut posito quod non forent plures propositiones quam illae duae ‘omnis homo est
albus’, ‘iste homo est albus’, demonstrato homine albo, tamen quod sint multi
homines nigri, tunc patet quod illa universalis sit falsa significando praecise quod
omnis homo est albus. Patet, et tamen quaelibet singularis hujus universalis est vera;
sequitur igitur quod non valet haec consequentia ‘quaelibet singularis istius
universalis est vera; igitur universalis est vera’. Et sic nec valet ista consequentia
‘quaelibet singularis consequentis sequitur ex aliqua singulari antecedentis; ergo
consequens illud sequitur ex illo antecedente’. Oportet enim quod cujuslibet
supposito subjecti correspondeat una singularis sic significans et quod illa universalis
significet sicut suae singulares, et sic arguendo erit consequentia bona et antecedens
falsum sicut prius argutum est. Ad aliud, quando arguitur posito quod nullum summe
album sit vel quod album non sit, admittatur positio. Et quando arguitur quod non
omne coloratum est, quia album non est, conceditur consequentia et negatur
antecedens. Et quando arguitur antecedens sic: “aliquod album non est; ergo album
non est, quia summe album non est; ergo aliquod album non est”, huic ultimo
respondetur negando consequentiam, quia arguitur ab inferiori ad suum superius per
accidens, quia illud superius posset esse illo inferiori non existente; ideo et cetera. Et
si arguitur contra istam consequentiam prius concessam, scilicet ‘album non est; ergo
coloratum non est’, probando illam consequentiam non valere, quia sequitur
‘coloratum non est; ergo nihil est coloratum’, quia sequitur ‘coloratum non est ; ergo
nullum coloratum est’. Consequentia haec arguitur quia si non valet stabit oppositum
consequentis cum antecedente; stabunt ergo ista simul ‘coloratum est’ et ‘aliquod
coloratum non est’, sed sequitur ‘coloratum est; ergo omne coloratum est’; ergo a
primo ad ultimum, stabunt ista simul ‘omne coloratum est’ et ‘coloratum non est’,
quae sunt contradictoria. Et ista consequentia ‘coloratum est; ergo omne coloratum
est’ arguitur sic: si coloratum est; ergo vel unum est omne coloratum vel multa sunt
colorata. Si unum sit omne coloratum, sequitur cum illud unum sit quod omne
coloratum est; si multa sunt colorata, tunc quodlibet illorum est, et quodlibet
coloratum est aliquod illorum; ergo quodlibet coloratum est; ergo a primo ad ultimum
sequitur si aliquod coloratum est quod omne coloratum est. Et si sic, igitur ex
opposito sequitur eodem modo, scilicet ‘aliquod coloratum non est; ergo nullum
coloratum est’, sed non valet haec consequentia ‘aliquod album non est; ergo nullum
coloratum est’, quia arguitur ab inferiori ad suum superius negatione postposita. Huic
dicitur, ut prius, quod haec consequentia est bona ‘album non est; ergo coloratum
non est’, et etiam illa ‘album non est; ergo nullum coloratum est’, quia si prima valet,
secunda valebit, ut probavit argumentum. Et ad argumentum, quando dicitur quod
arguitur ab inferiori ad suum superius egatione postposita4; ergo non valet, dicitur
negando consequentiam. Illa enim consequentia et quaelibet talis ubi arguitur a per
se inferiori ad per se superius negatione postposita5 est necessaria, quia per medium
necessarium potest reduci in syllogismum cathegoricum vel hypotheticum. Unde
sequitur ‘aliquod album non est, omne album est coloratum; ergo aliquod coloratum
non est’. Et si dicitur quod consequentia est bona sed praemissae istae repugnant,
huic dicitur quod quantumcumque istae repugnent, tamen ista minor est necessaria,
et ideo major est impossibilis, et ideo prima consequentia valet per istam regulam ‘ex
impossibili sequitur quodlibet. Et pro tanto dicitur communiter quod non valet talis
consequentia de forma, quia oppositum consequentis et antecedens non formaliter
includunt contradictoria, et est formaliter includere contradictoria cum hoc non possit
distinguere aut distincte imaginari ista stare simul sine repugnantia, quod est falsum
fere in omni tali consequentia; et ideo rarissime valet aliquod tale argumentum de
forma ubi arguitur ab inferiori ad suum superius cum negatione praeposita vel
postposita. Potest enim imaginari satis ista stare simul ‘nullum album est et tamen
omne coloratum est’ et etiam ista ‘nullus homo est vel nihil quod est homo est et
tamen ‘omne animal est’, verumtamen quia jam non stant simul nec possunt simul
stare, sicut numquam stat aliquod impossibile cum aliquo vel aliquibus. Ideo ab
utroque illorum ad oppositum alterius conceditur consequentia. Unde sicut prius
argutum est, advertendum quod universaliter respectu hujus verbi ‘est’ valet talis
consequentia ‘aliquid est; ergo quodlibet est’, ‘aliquid non est; ergo nihil est’, ‘homo
est; ergo omnis homo est’, ‘homo non est; ergo nihil quod est homo est’, ‘coloratum
est; ergo omne coloratum est’, ‘coloratum non est; ergo nullum coloratum est’, et sic
de talibus, et hoc respectu hujus verbi substantivi ‘est’ in praesenti tempore. In
praeterito enim vel futuro non valet communiter et de forma hujusmodi argumentum,
licet illa consequentia valeat ‘aliquis homo erit; ergo omnis homo erit’, sed tamen illa
est bona, quia tenet per hoc medium necessarium ‘nullus homo potest subito
corrumpi’, sed non valet de forma respectu alicujus alterius verbi nisi fuerit
convertibile cum hoc verbo ‘est’, ut est hoc verbum ‘existo’ vel aliquod hujusmodi.
Unde numquam valet hujusmodi consequentia sicut apparet cuilibet cum verbo
adjectivo, unde non sequitur ‘homo currit; ergo omnis homo currit’, nec sequitur
‘aliquis homo non currit; ergo nullus homo currit’. Et ex hoc satis sequitur quod adhuc
cum illo verbo substantivo non valet consequentia universaliter nisi hoc verbum ‘est’
praedicet secundum adjacens tantum, ut ponitur in exemplis. Si enim praedicet
tertium adjacens non valebit consequentia. Haec enim consequentia non valet ‘homo
non est albus; ergo nullus homo est albus’, nec sequitur ‘homo est albus; ergo omnis
homo est albus’. Unde sicut non sequitur ‘homo currit; ergo omnis 6 homo currit’, sic
nec sequitur ‘homo est currens; ergo omnis homo est currens’, quia istae
consequentiae convertuntur, ideo et cetera. Praeterea arguitur ad sophisma sic: si
omne coloratum est; ergo omne album est, et si omne album est, et nullum coloratum
incipit esse; ergo nullum album incipit esse’. Consequentia patet. Sed arguitur quod
non valet haec consequentia. Ponitur enim quod nullum coloratum incipiat esse et
quod Socrates incipiat esse albus, ita tamen quod nunc non sit albus nec umquam
prius fuisset albus, sed quod jam sit Socrates et per longum tempus ante hoc fuit
Socrates et per longum tempus post hoc erit ipse Socrates, tunc, isto posito, arguitur
<quod> nullum coloratum incipit esse, et arguitur quod aliquod album incipit esse,
quia aliquod album incipit esse Socratem, sed si aliquid incipit esse Socratem, illud
incipit esse; ergo et cetera. Consequentia patet et minor per hoc: quia nihil potest
incipere esse Socratem nisi Socrates, sed si Socrates incipiat esse Socratem,
Socrates incipit esse, quia non potest esse quod Socrates fuit antequam ipse fuit
Socrates; igitur et cetera. Et arguitur assumptum, scilicet major, quod album incipit
esse Socratem: quia nunc nullum album est Socrates, et immediate post hoc aliquod
album erit Socrates; ergo aliquod album incipit esse Socratem. Consequentia
arguitur: quia arguitur ex exponentibus ad expositam. Et antecedens patet per
casum. Consequentia etiam illa sic arguitur: sequitur enim ‘si Socrates non sit albus,
et immediate post instans quod est praesens erit Socrates albus; ergo Socrates
incipit esse albus’; ergo eadem ratione valebit hoc argumentum ‘nunc nullum album
est Socrates, et immediate post hoc aliquod album erit Socrates; ergo aliquod album
incipit esse Socrates’. Similiter illa propositio ita vere habet exponi per remotionem de
praesenti et positionem de futuro sicut per positionem de praesenti et remotionem de
praeterito. Aliter enim non possent tales propositiones verae exponi ‘Socrates incipit
moveri’, ‘Socrates incipit tangere aliquem punctum quem non tangit’, ‘Socrates incipit
pertransire aliquam partem proportionalem alicujus spacii’. Si ergo istae exponentes
de praesenti et de futuro sint verae sic significando, sequitur quod illa propositio non
est falsa sic significando, scilicet quod aliquod album incipit esse Socrates, et si sic;
igitur aliquod album incipit esse Socrates, sicut prius argutum est. Ideo si dicitur in
casu primo quod aliquod album incipit esse Socrates, et etiam aliquod coloratum
incipit esse, et quod repugnat quod nullum coloratum incipiat esse, contra: si omne
coloratum est, et omne coloratum immediate ante instans quod est praesens fuit;
ergo nullum coloratum incipit esse. Praeterea: non sequitur ex casu quod coloratum
quod est Socrates incipit esse Socrates, nec quod aliquod coloratum quod non est
Socrates incipiat esse Socrates; ergo ex casu non sequitur quod aliquod coloratum
incipit esse Socrates. Consequentia patet, et antecedens arguitur sic: in casu isto
sequitur quod nullum coloratum incipit esse Socrates, quia nihil incipit esse Socrates,
quia nec Socrates nec aliud a Socrate quod non est Socrates. Patet: quia prius fuit
Socrates, et jam est Socrates nec quod non est Socrates incipit esse Socrates, quia
nihil quod non est Socrates potest esse Socrates, sed nihil quod non potest esse
Socrates incipit esse Socrates; ergo nihil quod est Socrates incipit esse Socrates, et
ultra; ergo nullum coloratum incipit esse Socrates. Ideo pro isto conceditur quod
nullum coloratum incipit esse Socrates nec aliquod album incipit esse Socrates, sed
sequitur quod Socrates incipit esse aliquod album. Et tunc ad argumentum, quando
arguitur quod ibi arguitur ab exponentibus ad expositum et cetera, huic dicitur quod
non valet consequentia ista ‘nullum album est Socrates, et immediate post instans
quod est praesens aliquod album erit Socrates; ergo aliquod album incipit esse
Socratem’. Nec sequitur ex hoc antecedente quod Socrates incipit esse albus, sicut
potest satis probabiliter sustineri. Non enim sequitur ‘in A instanti aliquod album erit
Socrates; ergo in A instanti Socrates erit albus’, sicut non sequitur ‘immediate post
hoc aliquod album erit Socrates; igitur immediate post hoc Socrates erit albus seu
aliquod album’; ideo et cetera. Et quando arguitur “haec consequentia est bona
‘Socrates non est albus, et immediate post instans quod est praesens erit albus; ergo
Socrates incipit esse albus’; ergo eadem ratione erit ista bona ‘nullum album est
Socrates, et immediate post instans quod est praesens aliquod album erit Socrates;
ergo aliquod album incipit esse Socratem’”, negatur consequentia. Et causa est
quare non valet haec secunda consequentia sicut prima, quia in secunda arguitur in
terminis communibus positis a parte subjecti, sed in prima arguitur cum terminis
discretis sive in propositionibus singularibus. Unde cum terminis universalibus
communibus seu particularibus propositionibus talibus non requitritur quod valeat
hujusmodi argumentum, aliquando tamen in aliquibus valet hujusmodi consequentia
simpliciter, sed hoc non erit nisi gratia terminorum. Sequitur enim ‘nihil quod est homo
currit, et immediate post instans quod est praesens aliquid quod est homo currit; ergo
aliquid quod est homo incipit currere’, sed illud argumentum solum tenet gratia
terminorum. Nam in multis terminis non valet hujusmodi argumentum sic arguendo:
nulla pars proportionalis hujus lineae est pertransita, et immediate post instans quod
est praesens aliqua pars proportionalis hujus lineae erit pertransita; ergo aliqua pars
hujus lineae incipit esse pertransita. Similiter: non sequitur ‘nullum instans futurum
est, sed immediate post instans quod est praesens aliquod instans futurum erit; ergo
aliquod instans futurum incipit esse’, et similiter in multis aliis terminis non sequitur. Et
ideo si quaeritur qualiter illa propositio ‘aliquod album incipit esse Socrates’ vere
debet exponi vel aliqua talis, dicitur quod potest dupliciter exponi vel sic ‘aliquod7
album est Socrates, et nullum album prius fuit Socrates; ergo aliquod album incipit
esse Socrates’ vel sic ‘nullum album est Socrates, nec aliquid quod erit album est
Socrates, et immediate post instans quod est praesens Socrates erit aliquod album;
igitur aliquod album incipit esse Socrates’. Sic enim exponendo erit consequentia
bona, sed antecedens illud in casu superius posito est repugnans. Et ideo ex primo
casu non sequitur quod aliquod album incipit esse Socrates nec quod aliquod
coloratum incipit esse, sed sequitur quod nullum coloratum incipit esse Socrates et
quod nullum coloratum incipit esse. Supponitur enim in casu illo pro prima particula
quod nullum coloratum incipiat esse. Sed adhuc arguitur quod casus iste claudit
opposita, quia si nullum album in casu illo incipiat esse Socrates, et immediate post
instans quod est praesens erit ita quod aliquod album est Socrates, sequitur quod
immediate post instans quod est praesens erit ita quod aliquod album est Socrates,
quod non incipit nec incepit nec incipiet esse Socrates. Et consequentia ista arguitur
sic: simus enim in instanti medio istius horae gratia argumenti, tunc in isto casu in
hoc instanti aliquod album est Socrates, et tamen illud non incipit esse Socrates, quia
illud jam est Socrates et illud prius fuit Socrates, nec illud incepit esse Socrates, quia
non in A instanti et sit A primum instans istius horae cujus est hoc instans medium in
quo instanti non fuit Socrates albus, sed ante quod fuit niger, et tunc arguitur sic: non
in A illud album incepit esse Socrates, nec ante nec post; ergo et cetera. Quod non in
A patet ex illa responsione data. Et quod ante A instans non incepit illud album esse8
Socrates arguitur: quia tunc sequitur, ut apparet, quod illud album incepit esse per
magnum tempus antequam illud fuit, quod est impossibile. Consequentia arguitur sic:
illud album incepit esse ante A, sed numquam ante A fuit illud album; ergo illud album
incepit esse antequam ipsum fuit, sed ipsum non incepit esse immediate ante A;
igitur et cetera. Et si sic, sequitur conclusio, scilicet quod illud incepit esse per
magnum tempus antequam ipsum fuit, quod est impossibile. Similiter: nec post A
incepit illud album esse, quia in nullo instanti post A, quia in quolibet instanti post A
fuit illud album; ergo numquam post A incepit illud esse, et si sic; ergo numquam
incepit esse, quod est impossibile, cum sit postquam non fuit. Praeterea arguitur
quod in A instanti illud album incepit esse Socrates: quia tunc incepit esse ita quod
illud album est Socrates, quia tunc incepit illa propositio esse vera ‘album est
Socrates’, quia immediate post A illa fuit vera nec in A nec ante A; ergo et cetera.
Similiter: Socrates prius fuit quam album illud fuit, et per nullum tempus vel per
instans Socrates fuit prius quam fuit illud album nisi per totum tempus in quo
Socrates fuit ante A; ergo in A incepit illud album esse Socrates. Ad argumenta
respondetur. Ad primum, quando arguitur quod ex illa responsione sequitur quod
aliquod album est Socrates quod numquam incepit esse Socrates, negetur conclusio.
Et ad argumentum, dicitur quod illud album incepit esse Socrates, et hoc in eodem
instanti in quo Socrates incepit esse Socrates. Quod arguitur sic: sit C illud instans in
quo Socrates incepit esse, tunc arguitur sic: omne quod est Socrates incepit esse
Socrates in C instanti, hoc album est aliquid quod est Socrates; ergo hoc album
incepit in C instanti esse Socrates. Consequentia patet, et etiam antecedens; ergo et
cetera. Et tunc ad argumentum contra responsionem, quando arguitur quod illud
album numquam fuit ante A, negetur illa propositio. Et quando arguitur “numquam
ante A fuit illud album; ergo illud album numquam fuit ante A”, negetur consequentia,
quia illud album fuit ante A non fuit album ante A. Et ad aliud argumentum, quando
arguitur quod in A instanti incepit ita esse quod aliquod album est Socrates,
conceditur. Et ultra, quando arguitur quod aliquod album incepit in A instanti esse
Socrates, negetur consequentia. Et ad argumentum, quando arguitur quod Socrates
prius fuit quam fuit illud album, conceditur ista, sed negetur illa quod Socrates prius
fuit quam illud album fuit, quia illud album fuit ita cito sicut Socrates fuit, sed illud non
fuit album ita cito sicut Socrates fuit. Et ad argumentum, si arguitur sic: Socrates fuit
in C instanti, sed in C instanti non fuit illud album etiam per magnum tempus post C
quando Socrates fuit non fuit illud album; ergo prius fuit Socrates quam illud album
fuit, dicitur quod non valet consequentia, sed sequitur quod prius fuit Socrates quam
fuit illud album. Contra: tunc sequitur illa conclusio quod quandocumque Socrates fuit
illud, album fuit, et e contra, et aliquando fuit Socrates quando non fuit illud album,
conceditur, et sequitur quod in aliquo instanti sicut in C instanti album incepit esse, et
tamen tunc fuit ita quod nullum album incipit esse Socrates; huic dicitur quod illa
conclusio satis probabiliter potest negari eodem modo sicut dicitur quod quando
Socrates desinet esse Socrates, tunc erit ita quod aliquid desinit esse Socrates, et
quod homo desinit esse Socrates, et quod motus incipit esse, et sic de aliis. Et si
conceditur quod in casu isto posito in C instanti fuit ita quod aliquod album incipit
esse Socrates, quamvis Socrates tunc non incepit esse albus, et quamvis tunc nihil
incepit esse album, tamen tunc fuit ita quod album incepit esse et incipit esse
Socrates, quia tunc fuit ita quod album quod erit incipit esse Socrates et incipit esse,
sicut quando aliquid desinit esse Socrates, certum est quod nihil quod est nec aliquid
quod erit desinit esse Socrates, sed aliquid quod fuit desinit esse Socrates, et etiam
desinit esse, et sic de aliis. Posset tamen concedi conclusio et probabilius, illa scilicet
quod album incepit esse Socrates quando fuit ita quod nullum album incipit esse
Socrates. Sed tunc sequitur quod non est possibile quod homo desinat esse nec
quod motus incipiat esse, nec breviter quod aliquid desinat esse, cujus non est dare
ultimum intrinsecum, ut sunt ‘homo’, ‘motus’, ‘tempus’ et sic de aliis, et quod non est
possibile quod aliquid incipiat esse cujus non est dare primum intrinsecum sui esse,
ut motus et tempus et sic de aliis, quae omnia possunt probabiliter sustineri. Quod
enim illa sequuntur arguitur sic: quia si sit possibile quod homo desinat esse, ponatur
et arguitur quod non, quia necesse est quod omnis homo sit; ergo nihil quod est
homo desinit esse homo. Sed per istam responsionem sequitur ‘nihil quod est homo
desinit esse homo; igitur nihil desinit esse homo’, et si sic, sequitur quod non est ita
quod homo desinat esse. Quod autem illa consequentia sit bona ‘nihil quod est homo
desinit esse homo; ergo nihil desinit esse homo’ patet per istam responsionem, quia
ipsa ponit quod si aliquid desinat esse homo, illud est, sed nullo modo est possibile
quod homo qui est desinat esse, et sicut arguitur de isto potest argui de omnibus aliis
prius tactis; ideo et cetera. Praeterea arguitur ad sophisma sic, probando quod non
omne coloratum est: quia aliquod coloratum apparens non est; igitur et cetera.
Antecedens arguitur: quia apparens coloratum non est; ergo aliquod coloratum
apparens non est. Consequentia arguitur: quia quicquid est apparens coloratum est
aliquod coloratum apparens; igitur et cetera. Similiter: aliqua duo apparent summe
alba quorum unum altero eorundem apparet albius eidem; ergo neutrum coloratum
est, sed utrumque illorum est apparens coloratum; ergo aliquod apparens coloratum
non est. Antecedens primi argumenti sic arguitur: ponatur quod per totam istam
horam incipientem a praesenti instanti appareat tibi A et B esse summe alba, et quod
A continue per totam istam horam apparebit tibi albius quam prius apparuerit, ita
quod per totam eandem horam apparebit tibi quod A est albius quam tibi prius
apparuerit. Et si hoc negetur esse compossibile casui, ponatur quod continue per
eandem horam apparebit tibi quod A est albius quam prius ipsum fuit, et quod B
continue appareat ita album sicut prius, sic quod B numquam apparebit aliquo modo
variari. Isto posito, arguitur primum antecedens secundi argumenti, scilicet quod
aliqua duo apparent summe alba quorum uno altero eorundem apparet albius, et hoc
quia in casu illo A apparet summe album et B apparet summe album, et hoc respectu
tui, ut supponitur, et A apparet albius B. Probatur: quia in principio A apparuit ita
album praecise sicut B apparuit, et e contra, sed continue post primum instans istius
horae apparuit tibi A intendi ultra gradum quem prius habuit in principio, et B continue
apparuit ita album praecise sicut ipsum apparuit in principio; ergo A continue post
primum instans istius horae apparuit albius B. Sequitur enim ‘A est albius quam
ipsum fuit in principio hujus horae, et A et B in principio hujus horae fuerunt aequaliter
alba omnino, et B est ita album praecise sicut ipsum fuit in principio; ergo A est albius
B’. Arguitur tunc sic: haec consequentia est bona scita a te esse bona, et antecedens
apparet tibi verum, et apparet tibi, immo bene scis, quod ex nullo vero sequitur
falsum; ergo consequens apparet tibi verum; ergo apparet tibi quod A est albius B.
Ponitur enim gratia exempli quod jam fit medium instans totius horae, et arguitur pro
illo instanti medio. Similiter sic: A est albius quam prius fuit, sed A et B in principio
fuerunt aequaliter alba omnino; ergo A est albius quam prius fuit B. Ista consequentia
est bona scita a te esse bona, et antecedens apparet tibi esse verum; ergo et
consequens. Ideo si dicatur quod casus non est possibilis, contra: prima pars est
satis possibilis, scilicet quod A et B continue appareant tibi summe alba. Probatur
quod secunda pars sit compossibilis primae, et hoc sic: ponitur enim quod A et B jam
appareant tibi summe alba, et quod continue post hoc appareat tibi quod A sit summe
album et quod A numquam ante hoc apparuerit tibi summe album, nec umquam9 tibi
quod A sit albius quam prius fuit. fuit summe album, et quod continue appareat Quod
illud sit possibile arguitur sic: quia possibile est quod appareat tibi summe album et
albius quam prius fuit. Sed qualitercumque potest tibi apparere de aliquo, sic per
tempus potest apparere de eodem, quia potest tibi apparere quod continue manet
idem tempus praecise. Per tempus enim potest tibi apparere quod hoc est et quod
hoc non fuit, demonstrato aliquo eodem; igitur et cetera. Ideo admitto totum casum
sive ponatur ista particula quae relicta fuit tamquam dubia, sive alia. Ad argumentum,
quando arguitur quod A apparet albius B, negetur. Et ad utrumque argumentum,
dicitur concedendo consequentiam et negando antecedens, quia neutrius
consequentiae apparet antecedens verum in casu illo, quia non apparet quod A et B
in principio fuerunt aequaliter alba. Apparet enim quod B in principio fuerit summe
album et quod A in principio non fuerit summe album; ideo apparet quod A et B in
principio non fuerint aequaliter alba. Et si arguitur contra hoc: si A et B in principio
apparuerunt10 summe alba; ergo tunc apparuerunt aequaliter alba, huic dicitur quod
haec consequentia non valet, nec ex illo antecedente sequitur quod apparet quod A
et B fuerint aequaliter alba, quia non sequitur ‘A et B tunc apparuerunt aequaliter
alba; ergo apparet quod A et B fuerunt11 tunc aequaliter alba’. Sed si arguitur ex alia
parte sic quod A apparet albius B, et etiam quod A apparet albius summe albo, quia si
apparet esse albius quam prius apparuit, et ipsum prius apparuit summe album; ergo
A apparet albius summe albo; item sic: si A apparet albius quam ipsum prius
apparuit, et prius apparuit ita album sicut apparet B; ergo A apparet albius quam
apparet B, sed B per casum apparet summe album; igitur et cetera; huic dicitur quod
cum casu stat multum bene quod A apparet albius quam prius apparuerit. Et tunc ad
argumentum respondetur simul negando utramque consequentiam factam. Ponatur
enim, sicut prius ponebatur in declarando casum, quod appareat tibi quod A
numquam apparuerit summe album sed remisse album. Sis enim nunc oblitus
qualiter tibi apparuerit de A, tunc sic non valet haec consequentia ‘apparet tibi quod A
sit albius quam umquam tibi apparuerit, et A apparuit summe album prius; ergo A jam
apparet albius quam summe album’, sic non valet consequentia prius facta ‘A apparet
albius quam prius apparuerit, et prius apparuit summe album; ergo prius apparuit
albius summe albo’. Si tamen sic arguitur: A apparet albius tibi quam prius apparuit,
et bene scis quod A prius apparuit tibi summe album; ergo A apparet albius summe
albo, bene valeret consequentia, sed antecedens tunc foret impossibile et includens
opposita. Si etiam arguitur sic: A apparet albius quam umquam prius apparuerit, et
aliquando A prius apparuit summe album; igitur A apparet albius quam apparuerit A
tunc quando apparuit summe album, negetur consequentia. Etiam si arguitur quod
fundamentum istius propositionis non valet, quia consequentia super quam fundatur
illa responsio non valet, quia haec consequentia non valet ‘apparet tibi quod A sit
albius quam A prius apparuerit; ergo A apparet tibi albius quam prius apparuerit’, ad
hoc respondeo dicendo quod veritas est quod haec consequentia non valet. Posset
enim esse quod appareat tibi quod A esset albius quam prius apparuerit, quamvis A
non foret vel fuisset, sed si A appareat sic esse vel sic, oportet quod A sit. Sed
ulterius dicitur quod illa responsio non fundatur super illam consequentiam sed super
unam regulam necessariam et hanc consequentiam, scilicet ‘hoc apparet tibi prius
apparuisse album, et apparet tibi quod hoc sit albius quam illud prius apparuerit; ergo
hoc apparet tibi albius quam ipsum prius apparuerit, demonstrato A’. Et ulterius
fundatur ista responsio super hanc regulam ‘quicquid sequitur ad consequens
sequitur ad antecedens’, sic arguendo ‘si ad hoc consequens A apparet albius quam
prius apparuerit et cetera, sequitur quod A apparet albius summe albo; ergo ad hoc
antecedens, scilicet ‘hoc apparet tibi prius apparuisse summe album, demonstrato A’,
sequitur quod apparet tibi albius summe albo’, consequens falsum. Sicut enim
apparet manifeste, ista consequentia non valet ‘hoc apparet prius apparuisse album,
et apparet quod hoc sit albius quam ipsum prius apparuit; ergo hoc apparet esse
albius summe albo’; et ideo quia non valet haec consequentia, a primo ad ultimum,
dicitur quod non valet illa consequentia, et sic fundatur illa responsio superius posita.
Et ex hac responsione patet pro parte responsio ad primam consequentiam factam
ad introductionem hujus argumenti, scilicet quando arguitur quod aliquod coloratum
non est, quia aliquod apparens coloratum non est; ergo aliquod coloratum apparens
non est. Huic dicitur quod non valet ista consequentia nisi sicut ex impossibili sequitur
quodlibet. Antecedens enim est impossibile, scilicet aliquod apparens coloratum non
est. Significat enim quod aliquid12 quod apparet coloratum non est, et hoc est
impossibile. Posset tamen antecedens sophistice sic sustineri ‘aliquod apparens
coloratum non est’, sicut conceditur illa ‘aliquod coloratum non est’, quia aliquid non
est coloratum, sic posset dici ex parte illa, scilicet quod aliquid apparens coloratum
non est, quia aliquid apparens non est coloratum, sed sive sic capiatur antecedens
sive ut prius adhuc non valet consequentia, nisi modo dicto. Sed contra hoc quod
dicitur, scilicet quod illud antecedens est impossibile prout significat primo modo et
sicut significat in rei veritate, scilicet quod aliquod apparens coloratum non est,
arguitur sic: ponatur quod Socrates aliquando apparuerit tibi currere vel aliud, et quod
jam tibi appareat quod ita est de Socrate omnino sicut tibi prius apparuit de Socrate,
tunc arguitur sic: Socrates tunc apparuit tibi currere, et jam apparet tibi de Socrate
omnino sicut tunc apparuit tibi; igitur jam Socrates apparet tibi currere, et tamen
Socrates non est; ergo aliud apparens non est; huic dicitur, ut prius, quod si aliquid
apparet, illud est. Et tunc ad argumentum factum, negetur consequentia. Unde non
sequitur ‘apparet mihi quod Socrates currit; ergo Socrates apparet currere’. Ad hoc
enim quod Socrates appareat mihi currere, requiritur quod aliquam sensationem
habeam de Socrate, scilicet vel audiam vel tangam vel videam eum. Sed ad hoc
quod sentiam eum sequitur quod ipse sit, et sic de aliis; sequitur ergo a primo quod si
Socrates apparet alicui, ipse est; sequitur ergo, a primo ad ultimum, ‘si Socrates
apparet; ergo Socrates est’, et sic arguitur de quolibet alio; ergo et cetera.
1 quod corr.: quia V
2 quacumque corr. quodcumque V
3 universalis corr. : universali V
4 postposita corr.: praeposita V
5 postposita corr.: praeposita V
6 omnis corr.: nullus V
7 aliquod corr.: aliquid V
8 esse corr.: est V
9 umquam corr.: numquam V
10 apparuerunt corr.: apparere V
11 fuerunt corr.: fuere V
12 aliquid corr.: aliquod V
<Tertium sophisma>
<Omnis homo est totum in quantitate>
Omnis homo est totum in quantitate. Probatur sic: omnis homo est in quantitate, sed
nullus est homo in quantitate qui non est aliquod totum in eadem quantitate; igitur et
cetera. Assumptum probatur: quia omnis homo est in loco, omnis locus est in
quantitate; ergo et cetera. Similiter: nullus homo est homo in aliqua quantitate qui non
est aliquod totum in eadem quantitate, quia quaelibet talis est aliquis totus homo in
aliqua quantitate; ergo et cetera. Si conceditur sophisma sicut est concedendum,
contra: aliquis homo in quantitate non est. Probatur: quia Socrates in aliqua
quantitate non est, quia in quantitate oculi sui non est Socrates, et Socrates est
aliquis homo; igitur et cetera. Similiter: aliquis homo non est in quantitate; ergo et
cetera. Antecedens probo: ex tibi dubio aliquis homo non est in loco aliquo; ergo et
cetera. Antecedens probatur: ponatur quod, sicut forte est verum ex tibi dubio, [quod]
aliquis homo partim sit in aqua et partim sit in aere, sic quod sit una ejus medietas in
aqua et alia in aere, tunc iste homo non est in aliquo loco, quia omnis locus est
superficies corporis continentis locatum, sed nullum est corpus continens illum
hominem; igitur et cetera. Assumptum apparet ex casu. Arguitur tunc sic: ille homo
non est in loco; ergo non est in quantitate. Consequentia apparet: quia non potest
esse in alia quantitate quam in loco, vel saltem non est possibile quod sit in
quantitate nisi sit in loco; ergo si non sit in loco, non est in quantitate. Praeterea: si
omnis homo est totum in quantitate; ergo totum quod est in quantitate est homo, et,
eadem ratione, sequitur quod totum quod est in Anglia vel quod est in mundo est in
oculo tuo. Et tunc arguitur sic: nihil quod est in oculo tuo est extra oculum tuum, sed
totum quod est in mundo est in oculo tuo; ergo nihil quod est in mundo est extra
oculum tuum; ergo oculus tuus est totus mundus. Praeterea: si omnis homo est totum
in quantitate; ergo omnis homo est aliquod compositum ex omnibus suis partibus in
quantitate, vel omnis homo est quaelibet pars alicujus hominis in quantitate.
Consequentia apparet: quia arguitur hic ad unam disjunctivam convertibilem cum illo
antecedente, quia in illo antecedente vel ‘totum’ tenetur sincategorematice vel
categorematice, sed sive sic teneatur sive sic, aliqua pars istius disjunctivae exponit
illud antecedens; igitur et cetera. Sed quaelibet pars illius disjunctivae est falsa; igitur
et antecedens. Assumptum arguitur: secunda pars enim est manifeste falsa. Et
arguitur quod prima sit falsa, haec scilicet ‘omnis homo est aliquod compositum ex
omnibus suis partibus in quantitate’: quia sequitur ‘omnis homo est aliquod
compositum ex omnibus suis partibus in quantitate; ergo omnis homo est
compositum ex omnibus partibus alicujus compositi in quantitate vel omnis homo est
compositum ex omnibus partibus alicujus hominis in quantitate’, sed utraque pars
consequentis est falsa; ergo et antecedens. Consequentia arguitur sic: quia iste
terminus ‘suis’ est terminus relativus nec potest ibi aliquid referre nisi istum terminum
‘compositum’ vel istum terminum ‘homo’, sed sive referat unum terminum illorum sive
reliquum, sequitur quod illa consequentia est bona; ergo et cetera. Ad haec
respondetur primo ad primum negando hanc consequentiam ‘aliquis homo in
quantitate non est; ergo non omnis homo est in quantitate’, sicut non sequitur ‘aliquis
homo aliquid non est; ergo non omnis homo est aliquid’. Verumtamen ista propositio
posset distingui eo quod posset habere talem sensum ‘aliquis homo in quantitate non
est’, idest ‘aliquis homo qui in quantitate est homo non est’, vel talem ‘in aliqua
quantitate homo non est’, istorum sensuum primus est impossibilis, et secundus est
necessarius. Ideo forte negarent quidam illam propositionem simpliciter dando sibi
primum sensum impossibilem, et aliqui concedunt illam simpliciter dando sibi
secundum sensum necessarium. Et ita potest satis probabiliter concedi, quia de
communi modo loquendi sic significant tales propositiones, sicut prius dicebatur in
sophisma praecedenti, ut ‘aliquis homo aliquid non est’, ‘aliquid coloratum non est’,
‘aliquis homo denarium non habet’, licet omnis homo habeat denarium et aliquis
homo caput non habet. Unde sicut conceditur quod omnis homo caput non habet, et
tamen omnis homo habet caput, sic conceditur hic quod omnis homo est in
quantitate, et tamen aliquis homo in quantitate non est; sed ex hoc non sequitur ‘ergo
non omnis homo in quantitate est’, nec sequitur quod non omnis homo est totum in
quantitate. Ad aliud, quando arguitur quod aliquis homo non est in loco; ergo nec in
quantitate, huic dicitur quod illa consequentia solum tenet gratia materiae et est bona
simpliciter, non tamen formaliter, quia arguitur ab inferiori ad suum superius
negatione praeposita. Sed ad antecedens, respondetur negando. Et ad casum,
quando ponitur quod sit aliquis homo qui partim sit in aqua et partim in aere, scilicet
cujus una medietas sit in aqua et alia in aere, admittatur, et dicitur quod ex illo non
sequitur quin ille homo sit in loco, cum sit in aere et in igne et in caelo, et sic de aliis.
Est enim in quolibet illorum, sicut homo est in domo, licet domus non sit locus
adaequatus alicujus hominis, sicut nec aer, nec ignis vel caelum est locus
adaequatus hominis istius. Et ulterius, quando arguitur quod nullum est ultimum
corporis continentis illum hominem, sed omnis locus est hujusmodi; ergo et cetera,
huic dicitur quod cujuslibet corporis continentis istum hominem aliquid est ultimum,
immo infinita sunt ultima cujuslibet corporis continentis ipsum, et ita ipse est in aliquo
ultimo corporis eum continentis, licet non in quolibet ultimo illius, quare et cetera. Ad
aliud, quando arguitur quod omnis homo est aliquod compositum ex omnibus suis
partibus; igitur omnis homo est compositus ex omnibus partibus alicujus compositi vel
omnis homo est aliquod compositum ex omnibus partibus alicujus hominis, dicitur
negando consequentiam. Et quando arguitur quod sic habet referre hoc relativum
‘suis’, dicitur quod non, sed solum sequitur quod omnis homo est aliquod compositum
ex alicujus hominis omnibus partibus vel omnis homo est compositus ex alicujus
compositi aliquibus partibus, ita quod semper in tali consequente praecedat iste
terminus ‘alicujus’ vel ‘aliquibus’ istum terminum ‘omnibus’. Et tunc non sequitur
aliquod inconveniens. Etiam dicitur ulterius quod illae consequentiae omnes
solummodo sunt materiales et bonae simpliciter, non tamen bonae et formales. Non
enim sequitur si aliquid sit totum quod ipsum sit compositum, quia non sequitur si
anima tua sit totum quod anima tua sit composita, et sic de aliis non sequitur ‘in
anima est tota scientia quam Socrates habet; ergo illa scientia est composita’. Et ideo
quod superius arguebatur de homine solum tenet gratia terminorum, non gratia modi
arguendi seu gratia formae. Ad aliud etiam, quando arguitur quod in oculo tuo est
totum quod est in mundo, etiam quod oculus tuus est totum quod est in mundo, et
ultra quod oculus tuus est totus mundus, dicitur quod illud ultimum non sequitur, sed
omnia prius dicta sunt vera, scilicet quod in oculo tuo est totum quod est mundo, et
quod oculus tuus est totum quod deus aliquando fecit, et sic de aliis. Et nec ex illis,
nec ex aliqua istarum sequitur aliquod inconveniens, quoniam sicut est verum quod
oculus tuus est aliquod totum quod est in mundo, sic est verum quod oculus tuus est
totum quod est in mundo. Et si arguitur ulterius quod oculus tuus est quodlibet quod
est mundo, dicitur quod non valet consequentia. Et si tunc arguitur, contra:
accipiendo istum terminum ‘totum’ sincategorematice illa consequentia est bona, sed
ex tibi dubio ita accipitur ibi ille terminus; igitur et cetera, huic dicitur quod ibi non
accipitur, nec dubitatur an ibi sic accipiatur iste terminus ‘totum’. Utrum tamen sic
accipiatur vel non de virtute sermonis haberet ipse respondens dubitare, sed hic non
habet concedere quod jam ipse dubitat, quia de communi modo loquendi sic
acceptus solum categorematice accipitur. Unde universaliter iste terminus ‘totum’
positus a parte praedicati accipitur categorematice, vel sic deberet accipi iste
terminus ‘totum’ sic positus solum categorematice nisi de novo significet aliter quam
prius, et eodem modo omnes tales termini duplices, sicut isti termini ‘omnia’, ‘infinita’
et sic de talibus. Unde haec est vera ‘infinita sunt finita’, sed haec est simpliciter falsa
‘finita sunt infinita’, et haec est vera ‘omnia compossibilia istorum sunt aliqua istorum’,
et tamen haec est falsa ‘aliqua istorum sunt omnia compossibilia istorum’. Et causa
utriusque est quod in una propositione iste terminus ‘omnia’ tenetur
sincategorematice, et est propositio universalis, et eodem modo iste terminus
‘infinita’. In alia tamen propositione falsa, iste terminus ‘omnia’ tenetur
categorematice, et eodem modo iste terminus ‘infinita’ tenetur categorematice in ista
propositione falsa, scilicet ‘finita sunt infinita’. Et est terminum teneri
sincategorematice sic pro omnibus suis suppositis supponere, ut per illam
suppositionem non contingat illum terminum praedicari de aliquo vel aliquibus suis
suppositis, sicut cum dicitur ‘infinita sunt finita’. Notum est quod iste terminus ‘infinita’
supponit pro finitis, quia pro duobus, tribus et quattuor et sic in infinitum, et tamen
propter illam suppositionem non contingit illum terminum ‘infinita’ praedicari de
aliquibus illorum, quia non sequitur ‘infinita sunt finita; ergo ista finita sunt infinita vel
ista finita sunt infinita’. Et eodem modo est de aliis talibus terminis duplicibus, quia
aliquando tenentur categorematice et aliquando sincategorematice, quod semper a
parte praedicati debent teneri categorematice et a parte subjecti sincategorematice,
nisi limitentur ad certam significationem a parte subjecti, sed propter nullam
limitationem debent illi termini teneri a parte praedicati sincategorematice. Unde
quantumcumque supponitur iste terminus ‘infinita’ teneatur sincategorematice in ista
propositione ‘finita sunt infinita’, numquam propter hoc tamen est concedenda illa
propositio, sicut ista ‘infinita sunt infinita’, quia vel omnino habebit significationem
extraneam, vel iste terminus ibi tenebitur categorematice, et sic est propositio
impossibilis. Verumtamen ita non est per omnia de isto termino ‘totum’: posset enim
tam a parte subjecti quam a parte praedicati teneri categorematice vel
sincategorematice indifferenter. Unde haec concedi potest ‘totum quod est in mundo
est in oculo tuo’, sicut conceditur ista ‘in oculo tuo est totum quod est in mundo’. Et
negatur consequentia ulterius cum arguitur “igitur in oculo est quicquid est in mundo”.
Et quando dicitur “tu dubitas an iste terminus ‘totum’ teneatur sincategorematice”, ad
hoc respondeo aliter quam prius concedendo quod dubito. Et ultra si arguitur quod
dubito an illa propositio sit vera, concedo, sed non propter hoc volo respondere dubie
ad ipsam, quia in rei veritate quacumque propositione habita in voce vel in scripto
dubito an illa sit vera de virtute sermonis, tamen multas concederem tales, et non
quia scio istas esse veras, sed quia de communi modo loquendi ipsae vel sibi similes
significant praecise sicut est, sicut fuit dictum superius in primo sophismate. Unde
haec responsio jam dicta est verior quam prima, quia magis vadit ad veritatem
sermonis, et prima acutior pro sophista. Praeterea: si omnis homo est totum in
quantitate, et Socrates est homo; ergo Socrates est totum in quantitate. Et arguitur
quod non: quia Socrates non est quantus; igitur et cetera. Assumptum arguitur: quia
Socrates non est tantus praecise quanta est aliqua pars sui, nec minor aliqua parte
sui, nec major aliqua parte sui; ergo Socrates non est quantus. Consequentia patet,
et antecedens arguitur: quia Socrates non est tantus praecise quanta est aliqua pars
sui — quia tunc foret aequalis alicui suae parti, quod est contra illud principium ‘omne
totum est major sua parte’ —, nec Socrates est minor aliqua sui parte, a fortiori nec
Socrates est major aliqua sui parte — quia si sic; ergo Socrates est major quam est
aliqua pars Socratis. Et arguitur quod non, quia Socrates foret major quam totum
suum corpus [Socratis], quod est falsum. Similiter: Socrates tunc foret major quam
haec pars Socratis, et quam ista, et sic de aliis; et sic ergo foret major quam omnes
partes Socratis, consequens est falsum et impossibile. Similiter: si Socrates foret
major aliqua sui parte, et omne quod alio est majus excedit illud quo est majus per
aliquem excessum; ergo per aliquem excessum Socrates foret major sui parte,
consequens est falsum, ut patet intuenti: quia, quocumque excessu dato, per illum
excessum non est major aliqua sui parte, quia capiatur ille excessum et totum
residuum et signetur compositum ex isto residuo et medietate istius excessus, tunc
notum est quod non est major ista parte per totum illum excessum. Ad haec
respondetur negando illam consequentiam de forma ‘Socrates non est tantus
praecise quanta est aliqua pars sui nec minor aliqua parte nec major; ergo non est
quantus’, sicut non sequitur ‘Socrates non est tantus praecise quantus est aliquis
homo nec minor aliquo homine nec major aliquo homine; ergo non est quantus’: quia
antecedens est verum et consequens falsum. Verumtamen ista consequentia prior
est bona simpliciter: quia necessarium est quod si Socrates sit, ipse sit tantus
praecise quanta est aliqua pars sui, quia est necessarium quod sit tantus quantum
est corpus suum et non minor corpore suo nec major; et ideo est tantus quanta est
aliqua pars sui [et] nec est major nec minor quam aliqua pars sui, sed praecise tantus
et cetera. Et tunc ad argumentum, quando arguitur quod ex hoc sequitur quod pars et
totum cujus est pars sint aequalia, conceditur. Et ultra, quando allegatur quod omne
totum est majus sua parte tamquam principium, dicitur quod intelligitur sic quod omne
totum continuum sua parte est majus, vel denotatur per hanc quod quocumque toto
continuo dato illius aliqua parte est ipsum totum continuum majus vel potest glosari
sic: omne totum est majus sua parte quantitativa. Supra quod est advertendum quod
duplex est pars, scilicet quantitativa et qualitativa. Pars qualitativa est materia
propinqua maxima vel materia prima maxima vel forma ultima cujus ipsa est pars.
Pars quantitativa est illa quae componitur ex parte materiae et ex parte formae
extensae, vel quae est pars materiae vel pars formae extensae. Unde sic loquendo
de parte quantitativa, conceditur quod omne totum est majus sua parte, scilicet
quantitativa. Et tunc si arguitur ut prius contra istam responsionem concludendo quod
totum foret majus quam omnes suae partes quantitativae, dicitur quod hoc non
sequitur, unde ista consequentia non valet ‘hoc totum est majus sua parte
quantitativa; ergo hoc totum est majus ista parte, et ista parte sui quantitativa, et sic
de aliis’. Arguitur enim ibi ad unam propositionem de copulato extremo ubi deberet
argui ad unam copulativam; unde ista consequentia est bona ‘hoc totum est majus
sua parte quantitativa, et ista est pars quantitativa istius; igitur hoc totum est majus
illa parte’ et ‘hoc totum est majus sua parte quantitativa, et haec est pars quantitativa
hujus; ergo hoc totum est majus ista’, et sic de singulis copulative. Copulatim tamen
seu conjunctim non valet consequentia. Et si quaeritur qualiter debeat fieri descensus
per unam propositionem tantum, dicitur quod iste descensus tunc fiet per hanc notam
disjunctionis ‘vel’ sic arguendo ‘hoc totum est majus aliqua sui parte; ergo vel hac vel
hac, et sic de singulis. Et tunc quando arguitur quod omne quod est altero majus
excedit illud per aliquem excessum; ergo si Socrates sit major quam aliqua pars
quantitativa sui per aliquem excessum, est major quam aliqua pars quantitativa sui,
huic potest responderi dupliciter, vel negando consequentiam vel concedendo eam.
Unde ad virtutem sermonis potest concedi illa consequentia et antecedens et
consequens, dicendo quod totus Socrates est unus excessus, et per illum excessum
Socrates est major quam aliqua pars quantitativa sui, quia per seipsum Socrates est
major et cetera. Sed haec responsio non vadit ad argumentum nec ad intellectum
argumenti; ideo non valet nisi ad standum in verbis omnino. Et ideo respondendo
bene ad argumentum, negatur consequentia: quia antecedens est verum et
consequens falsum, sicut non sequitur ‘omni numero finito est aliquis numerus finitus
major per aliquem excessum; ergo per <ali>quem excessum est aliquis numerus
finitus <est> major omni numero finito’, et etiam non sequitur ‘Socrates est major
quam ipse prius fuit; ergo per aliquem excessum Socrates est major quam ipse prius
fuit’. Contra tamen illud quod dicitur quod Socrates est major quam aliqua pars
quantitativa sui, arguitur sic: si aliquid sit cujus quaelibet pars quantitativa est
aequalis alicui parti quantitativae Socratis et e contra, illud est aequale Socrati, sed
quaelibet pars quantitativa alicujus partis quantitativae Socratis est aequalis alicui
parti quantitativae Socratis et e contra; ergo Socrates est aequalis alicui parti
quantitativae Socratis. Consequentia patet: quia sit iste terminus ‘A’ convertibilis cum
isto termino ‘pars quantitativa Socratis’, tunc arguitur sic: quaelibet pars quantitativa A
est aequalis alicui parti quantitativae Socratis, et quaelibet pars quantitativa Socratis
est aequalis alicui parti A; igitur Socrates et A sunt aequales. Consequentia haec
patet per primam regulam, scilicet ‘si aliquid sit cujus quaelibet pars quantitativa sit
aequalis alicui parti quantitativae Socratis et e contra, illud et Socrates sunt aequalia’,
sed A est hujusmodi; ergo A et Socrates sunt aequalia. Huic dicitur quod illa prima
consequentia est bona, haec scilicet ‘si aliquid sit cujus et cetera’. Et ultra, quando
arguitur quod A est hujusmodi, dicitur negando illam, quia nullum A est hujusmodi,
sicut manifeste apparet intuenti. Et ad argumentum, quando arguitur “quaelibet pars
quantitativa A est aequalis alicui parti quantitativae Socratis et e contra; igitur A est
hujusmodi”, negetur consequentia. Ad hoc enim quod valeret consequentia illa,
requeretur quod iste terminus ‘A’ foret terminus discretus vel quod non haberet infinita
supposita. Sed quia neutrum est verum in proposito; ideo non valet consequentia
facta; igitur et cetera. Praeterea: arguitur quod Socrates non est major aliqua parte
quantitativa sui, quia tunc eadem ratione sequeretur quod Socrates fuit major quam
aliqua sui pars quantitativa. Causa enim quare ponitur quod Socrates est major quam
aliqua pars quantitativa sui est haec scilicet quod Socrates est magnus et aliqua pars
quantitativa sui est magna et nulla est tanta sicut Socrates; ideo Socrates est major
quam aliqua pars quantitativa sui. Sed sic consimiliter arguitur: si Socrates fuit, tunc
ipse fuit magnus et etiam pars quantitativa Socratis fuit magna, et nulla fuit ita magna
sicut fuit Socrates; ergo Socrates fuit major quam fuit aliqua pars quantitativa sui;
ideo forte conceditur consequens sicut est concedendum. Et arguitur quod
consequens sit falsum, posito quod Socrates fuerit continue augmentatus per aliquod
tempus terminatum ad hoc instans praesens, tunc, isto posito, arguitur quod Socrates
non fuit major quam fuit aliqua pars quantitativa sui, quia quacumque quantitate data
quam Socrates habuit aequalem et majorem illa habuit aliqua pars quantitativa
Socratis; ergo non major fuit Socrates quam fuit aliqua pars quantitativa sui. Probo:
quia non majorem quantitatem Socrates habuit quam aliqua pars sui; igitur et cetera.
Consequentia apparet, et antecedens arguitur: quia quacumque quantitate data
quam Socrates habuit ante hoc instans, tantam habuit aliqua pars; igitur et cetera –
quia si non, detur aliqua quantatitas quam Socrates habuit ante hoc <instans>
quantam non habuit aliqua pars quantitativa Socratis, et quacumque detur sit ista A,
et arguitur tunc quod tantam quantitatem habuit aliqua pars Socratis, quia Socrates
nunc est major quam tunc fuit A; igitur tunc A fuit minus quam nunc est Socrates, sed
quolibet minori Socrate est aliqua pars quantitativa Socratis major; igitur et cetera.
Similiter: A tunc fuit minus quam nunc est Socrates in aliqua proportione, sed infinitae
sunt partes quantitativae Socratis quarum quaelibet prius fuit minor Socrate in minori
proportione quam est illa proportio data quaecumque detur; ergo aliqua est pars
quantitativa Socratis quae nunc est major et prius fuit major quam est A quantitas.
Propter ista argumenta forte conceditur consequens sicut est concedendum, sed
ulterius negatur consequentia, illa scilicet quamcumque quantitatem prius habuit
Socrates, tantam habuit aliqua pars quantitativa Socratis, ergo Socrates non fuit
major quam fuit aliqua pars Socratis; ergo Socrates non fuit major quam aliqua pars
sui, licet in nulla proportione fuit ipse major quam fuit aliqua pars sui eodem modo
sicut est major licet in nulla proportione. Sed arguitur contra hoc sic [contra]: eadem
ratione sequitur quod Socrates fuit major quam Plato, posito quod tam 1 Socrates
quam Plato continue per aliquod tempus terminatum ad hoc instans quod est
praesens fuissent augmentati, ita tamen quod Socrates continue ante hoc fuisset
major Platone et nunc primo ipsi sint aequales. Tunc, isto posito, eadem ratione
apparet sequi quod Socrates fuit major quam Plato fuit, sicut quod Socrates fuit major
quam aliqua pars quantitativa sui, qui sicut continue ante hoc instans fuit ita quod
Socrates est major quam aliqua sui pars sit continue ante hoc fuit ita quod Socrates
est major quam est Plato. Ideo si conceditur in isto casu quod Socrates fuit major
quam fuit Plato, contra: Plato fuit tantus sicut fuit Socrates. Probatur: quia si Socrates
et Plato nunc non forent, sed nunc primo forent corrupti et cum hoc fuissent
augmentati omnino sicut fuerunt vel sicut ponitur tunc de eis, tunc Plato fuisset tantus
sicut fuisset Socrates et e contra. Sed tunc Plato non fuisset major quam jam fuit, nec
Socrates tunc fuisset minor qui jam fuit; ergo Plato fuit tantus sicut fuit Socrates.
Consequentia patet, et antecedens arguitur, scilicet quod Plato tunc fuisset tantus et
cetera: quia tunc Plato habuisset tantam quantitatem quantam habuit Socrates et e
contra; ergo et cetera. Similiter: Socrates tunc numquam fuisset major quam fuit
Plato, quia in nullo instanti fuisset Socrates tantus sicut fuit Plato: igitur et cetera.
Ideo ad argumentum respondeo negando quod sequitur eadem ratione quod
Socrates fuit major quam fuit Plato in casu posito. Et quando arguitur ad hoc
probando, negatur consequentia, et dicitur quod causa quare Socrates fuit major
quam aliqua pars quantitativa Socratis non haec est quod continue fuit ita quod
Socrates est major quam aliqua pars quantitativa sui, sed quod Socrates fuit magnus
et quaelibet pars quantitativa Socratis fuit magna et nulla fuit tanta sicut fuit Socrates,
sed sic non est de Platone, quia Plato fuit tantus sicut fuit Socrates. Sed ad aliud
argumentum, quando arguitur <quod> Socrates continue fuit major Platone; ergo
Plato continue fuit minor Socrate et si sic; ergo Plato numquam fuit tantus sicut fuit
Socrates; praeterea: si Plato fuit tantus sicut fuit Socrates, et Socrates et Plato
continue simul fuerunt; ergo Socrates fuit aequalis Platoni, et e contra, <dicitur> quod
est falsum et contra casum. Similiter: Plato numquam fuit tantus sicut fuit Socrates.
Probatur: quia quandocumque Plato fuit, ipse fuit minor Socrate, et quandocumque
ipse fuit minor Socrate, non fuit tantus sicut Socrates; ergo quandocumque Plato fuit,
ipse non fuit tantus sicut fuit Socrates. Similiter: Plato in nullo instanti fuit tantus sicut
fuit Socrates, sed Plato non fuit major quam ipse fuit in aliquo instanti; ergo et cetera.
Ad haec respondetur primo negando hanc consequentiam ‘Plato continue fuit minor
Socrate quandocumque ipse fuit; ergo non fuit tantus sicut fuit Socrates’. Et ultra,
quando arguitur “si Plato fuit tantus sicut fuit Socrates, et Socrates et Plato continue
simul fuerunt; ergo Socrates fuit aequalis Platoni et e contra”, negatur consequentia.
Unde nec in casu posito nec in alio sequitur ‘Socrates immediate ante hoc fuit tantus
sicut immediate ante hoc fuit Plato et e contra; ergo Socrates et Plato immediate ante
hoc fuerunt aequales’. Antecedens enim in casu isto est verum et consequens
falsum; ergo et cetera. Ad aliud, quando arguitur sic “quandocumque Plato fuit, ipse
fuit minor Socrate, et quandocumque ipse fuit minor Socrate, <ipse> non fuit tantus
sicut fuit Socrates; ergo numquam fuit tantus Plato sicut fuit Socrates”, huic dicitur
concedendo consequentiam et negando minorem. Et dicitur quod quando Plato fuit
minor Socrate, ipse fuit tantus sicut fuit Socrates. Et quando arguitur quod in nullo
instanti fuit Plato tantus sicut fuit Socrates, conceditur. Et ulterius, quando arguitur
quod ipse non fuit major quam ipse fuit in aliquo instanti, huic dicitur negando illud, et
conceditur quod ipse fuit major quam ipse fuit in aliquo instanti, et similiter Socrates,
quia neuter eorum fuit in aliquo instanti tantus sicut ipse fuit in aliquo instanti; ideo
Socrates et Plato fuerunt majores quam fuerunt in aliquo instanti. Et si arguitur
ulterius ex isto quod Plato fuit in aliquo instanti major quam ipse fuit in aliquo instanti,
quia ipse fuit magnus in aliquo instanti, et in nullo instanti fuit ita magnus sicut ipse
fuit in aliquo instanti; ergo ipse fuit major in aliquo instanti quam ipse fuit in aliquo
instanti, consequentia apparet per priores causas superius positas et concessas.
Huic dicitur quod non valet haec consequentia et quod consequens est impossibile et
antecedens est verum, sicut quando arguitur sic: aliqua pars quantitativa Socratis est
magna, et nulla est tanta sicut est aliqua; ergo aliqua est major quam est aliqua,
notum est quod consequentia non valet, quia antecedens est verum et consequens
impossibile. Et tunc si quaeritur causa quare valet una consequentia prius posita
consimiliter omnino arguendo ut videtur et non ista, huic quaestioni potest dici
cavilatorie quod in priori consequentia oppositum consequentis repugnat antecedenti,
sed sic non est in ista ultima nec penultima; ideo et cetera. Verumtamen ista
responsio non ponit aliquam causam magis notam quam si diceretur quod ista
consequentia non valet quia non valet. Ideo potest dari alia responsio ad illam
consequentiam sic: quod in priori consequentia quae valet fit comparatio respectu
duorum terminorum quorum unus solum habet unicum suppositum vel supposita
finita tantum. Comparatur enim Socrates ad suas partes quantitativas, sed in hac
penultima consequentia et in ultima, quae non valent, fit comparatio respectu duorum
terminorum quorum uterque habet infinita supposita, vel saltem habere potest, sic
significando in quocumque tempore finito; ideo respectu illorum terminorum non valet
hujusmodi comparatio, sicut apparet in aliis. Sequitur enim ‘tu vides unam partem;
ergo tu vides multas partes’, ‘tu tangis unam partem; ergo tu tangis infinitas partes’,
sed sic non sequitur ‘tu vides unum hominem; ergo tu vides multos homines’, ‘tu
vides unum animal; ergo tu vides infinita animalia’, et causa quare non valet
consequentia satis facilis est intuenti. Adhuc forte arguitur contra istam
propositionem, scilicet ‘Plato fuit tantus sicut fuit Socrates’, quod ex illa responsione
sequitur quod Plato fuit tantus sicut fuit Socrates et aliquando ipse fuit minor Socrate,
et tamen ipse numquam incipit esse tantus sicut fuit Socrates nec umquam desinebat
esse minor Socrate nec desinit nec incipit. Et arguitur contra ista si concedantur sicut
sunt concedenda: quia si Plato fuit tantus sicut fuit Socrates; ergo vel per tempus vel
per instans ipse fuit tantus sicut fuit Socrates, quia si aliquid fuit, ipsum fuit vel per
tempus vel per instans — aliter enim non posset imaginari aliquid esse nisi per
tempus vel per instans —; igitur per tempus fuit Plato tantus sicut fuit Socrates <vel
per instans fuit Plato tantus sicut fuit Socrates>. Si ergo fuit Plato per tempus tantus
sicut fuit Socrates, signetur primum instans illius temporis et sequitur quod in illo
instanti incepit Plato fore tantus sicut fuit Socrates, et eodem modo, si Plato solum
per instans fuit sicut fuit Socrates, signetur illud instans et sequitur quod tunc incipit
Plato et cetera. Et si incipit esse tantus sicut fuit Socrates, tunc desinebat esse minor
Socrate; ergo et cetera. Ad haec respondetur simul negando utrumque, scilicet quod
Plato per tempus fuit tantus sicut fuit Socrates, etiam quod per instans fuit tantus
sicut fuit Socrates. Sicut enim manifeste patet per prius posita, nec per tempus <nec
per instans> fuit Plato tantus sicut fuit Socrates. Et ulterius tunc, quando arguitur
quod si aliquid fuit, ipsum fuit vel per tempus vel per instans, huic dicitur concedendo
istam conditionalem. Et tunc quando arguitur ulterius “ergo si Plato fuit tantus sicut
fuit Socrates et cetera”, dicitur quod non valet consequentia, sicut non sequitur ‘iste
numerus erit, demonstratis duobus qui numquam simul erunt; ergo iste numerus erit
per tempus vel per instans’. Et si arguitur sic: Plato fuit tantus et cetera, et non ab
aeterno fuit Plato tantus; ergo aliquando incipit esse tantus et cetera, etiam si arguitur
ad alteram partem: Plato aliquando fuit minor Socrate, et jam non est minor Socrate;
ergo aliquando desinebat vel desinit esse minor Socrate, dicitur quod neutra
consequentia valet. Verumtamen bene sequitur haec disjunctiva, scilicet ‘Plato desinit
esse minor vel desinebat esse minor Socrate’, sed non sequitur quod incepit esse
tantus sicut fuit Socrates, vel incipit et cetera, licet Plato nunc primo sit aequalis
Socrati, quia non sequitur ‘nunc primo Plato est aequalis Socrati; ergo nunc primo est
tantus sicut est Socrates vel fuit Socrates’, sicut patet ex praedic[a]tis. Numquam
tamen potest probari secunda conclusio prius posita, scilicet quod Plato aliquando
fuit minor Socrate et postea fuit tantus sicut fuit Socrates, et tamen non desinit esse
minor Socrate nec desinebat esse minor Socrate: quia numquam potest probari nisi
in tali casu ubi ponitur quod Plato in principio talis horae vel temporis fuit minor
Socrate et continue fuisset augmentatus Plato sicut et Socrates usque ad tale instans
in quo fuissent aequales ceteris paribus, et quod tunc aliqua pars magna Platonis
desinebat esse pars Platonis sic quod adhuc sit Plato minor Socrate. Tunc enim, isto
posito, sequitur quod Plato aliquando fuit minor Socrate postea tantus sicut fuit
Socrates, et tamen non desinebat esse minor Socrate nec desinit esse minor
Socrate. Non enim desinit, quia adhuc est minor Socrate et immediate ante hoc
instans quod est praesens ipse fuit minor Socrate, et immediate post idem instans
erit minor Socrate, ponatur una cum prius posito et a multo fortiori prius non
desinebat Plato esse minor Socrate, quia continue prius ipse fuit minor Socrate; igitur
et cetera. Et consimiliter sicut jam sunt concessae istae conclusiones de praeterito
sunt consimiles concedendae de futuro, scilicet quod Plato est minor Socrate et erit
tantus sicut erit Socrates, et tamen quandocumque Plato erit, ipse erit minor Socrate.
Ex quo sequitur quod numquam incipiet esse tantus quantus fuit Socrates nec
umquam desinet esse minor Socrate. Verumtamen est advertendum quod si Plato
jam est minor quam est Socrates et erit tantus quantus est Socrates quod Plato
incipiet esse sicut est Socrates et desinit esse minor quam est Socrates, et eodem
modo etiam sequitur si Plato non est tantus sicut erit Socrates in tali instanti vel in
tali, quocumque instanti futuro demonstrato, et ipse erit tantus sicut erit Socrates in
isto instanti; ergo Plato incipiet esse tantus sicut erit Socrates in isto instanti, et
desinit esse minor quam erit Socrates <in> isto instanti. Sed forte contra hoc arguitur
sic: ponendo quod Socrates nunc sit bipedalis quantitatis et Plato pedalis quantitatis,
et augmentetur Socrates continue uniformiter per horam incipientem a praesenti
instanti quousque sit quadripedalis quantitatis, et Plato augmentetur uniformiter per
eandem horam quousque2 sit tripedalis quantitatis, et non ultra. Istis positis, Plato est
minor quam nunc est Socrates et erit tantus sicut est Socrates, et tamen numquam
incipiet esse tantus sicut est Socrates. Quod arguitur sic: Plato enim erit tantus sicut
est Socrates, sicut patet ex casu, quia Plato erit major quam est Socrates, sicut patet
manifeste ex casu. Et quod Plato numquam incipiet esse tantus sicut est Socrates
arguitur sic: si Plato aliquando incipiet esse tantus sicut est Socrates; ergo aliquando
erit ita quod Plato incipit esse tantus sicut est Socrates. Et arguitur quod non: quia
continue per hanc horam erit ita quod Socrates est major Platone et immediate post
praesens instans erit major Platone, et si sic; ergo numquam erit ita quod Plato incipit
esse tantus sicut est Socrates. Similiter: si Plato incipiet esse tantus sicut est
Socrates, Plato incipiet esse aequalis Socrati, sed Plato numquam incipiet esse
aequalis Socrati; ergo et cetera. Similiter: numquam incipiet esse ita quod Plato est
tantus sicut est Socrates; ergo Plato numquam incipiet esse tantus sicut est
Socrates.
Similiter: si Plato aliquando incipiet esse tantus sicut est Socrates; ergo postea erit ita
quod Plato incipit esse tantus sicut est Socrates, consequens est falsum et contra
casum. Similiter: si Plato incipiet esse tantus sicut est Socrates, eadem ratione si
Socrates non fuit major quam ipse nunc est, sequitur quod Plato incipiet esse major
quam fuit Socrates. Et arguitur quod non: quia per totam hanc horam continue erit ita
quod Plato nec est nec fuit tantus sicut fuit Socrates. Similiter: si Plato in aliquo
instanti incipiet esse major quam fuit Socrates, in illo instanti erit Plato major quam
erit Socrates ante illud instans — aliter enim non foret Plato tunc major quam fuit
Socrates —, sed hoc est falsum et contra casum, quia quocumque instanti dato istius
horae in illo instanti erit Socrates major Platone; ergo et cetera. Ad haec respondetur
negando primo hanc consequentiam ‘Plato incipiet esse tantus sicut est Socrates;
ergo aliquando erit ita quod Plato incipit esse tantus quantus est Socrates’. Et si
quaeratur tunc qualiter debet exponi illud verbum ‘incipiet’, dicitur quod non indiget
expositione. Si tamen omnino voluerit opponens habere expositionem illius, dicitur
quod ista propositio ‘Plato incipiet esse tantus sicut est Socrates’ sic probatur: in
aliquo instanti, ut in A vel in B erit Plato tantus sicut est Socrates, et numquam ante
illud instans erit Plato tantus sicut est Socrates; ergo tunc Plato incipiet esse tantus
sicut est Socrates. Et si arguitur contra responsionem datam sic: si in aliquo instanti
aliquid erit tale vel tale vel hoc vel illud; ergo in illo instanti erit ita quod ipsum est
quicquid sit in mundo, etiam: si in aliquo instanti erit Plato tantus vel tantus vel talis
vel hic vel ibi; ergo in isto instanti erit ita quod ipse est tantus et cetera; ergo eadem
ratione si in aliquo instanti Plato incipiet esse tantus sicut est Socrates, ita erit in
eodem instanti quod ipse incipit esse tantus. Similiter: si tunc Plato incipiet esse
tantus sicut est Socrates; ergo tunc erit Plato incipiens esse tantus sicut est Socrates,
et si sic; ergo tunc erit ita quod est incipiens et cetera. Ad haec respondetur primo
concedendo istas consequentias cum hoc verbo ‘erit’. Et ultra, quando arguitur ex illis
consequentiis tamquam concessis eadem ratione quod si Plato incipiet et cetera,
dicitur quod non valet consequentia. Et causa quare valent priores consequentiae
respectu hujus verbi ‘est’ et non ultima <est> quia ibi arguitur in terminis simplicibus,
hic vero arguitur ex terminis compositis denotantibus comparationem; ideo et cetera.
Unde cum verbo adhuc substantivo ‘est’ aliquando in terminis compositis non valet
consequentia, quia non sequitur ‘Socrates erit cras omnis homo qui est in bello
monte; igitur cras erit ita quod Socrates est omnis homo qui est in bello monte’.
Notum est enim quod in casu possibili est antecedens verum et consequens falsum.
Similiter non sequitur ‘Socrates fuit homo qui est albus; ergo ita fuit quod Socrates
est homo qui est albus’, et sic de multis aliis terminis non valet hujusmodi
consequentia cum hoc verbo ‘est’, sicut nec valet in proposito cum hoc verbo ‘incipit’.
Et sic non sequitur ‘Plato incipiet esse tantus sicut est Socrates; ergo erit ita quod
Plato incipit esse tantus sicut est Socrates’, sic non sequitur ‘ita erit quod Plato incipit
esse tantus sicut est Socrates; igitur Plato incipit esse tantus sicut est Socrates’.
Unde ista stant simul ‘Plato non incipiet esse tantus sicut est Socrates, et tamen erit
ita quod Plato incipiet esse tantus sicut est Socrates’, etiam [quod] ‘Plato non potest
esse tantus sicut est Socrates, et tamen erit major Socrate’. Ponatur enim quod
Socrates nunc sit ita magnus quod Plato non possit esse tantus sicut nec quicumque
homo potest esse ita magnus sicut jam est aliquis homo, et ultra ponatur quod
Socrates minuetur vel proprie vel violenter, et improprie quousque sit multo minor
Platone. Istis positis, notum est quod sequuntur istae conclusiones propositae,
scilicet quod Plato erit major Socrate, et tamen non potest esse tantus sicut est
Socrates. Et similiter ita erit quod incipit esse tantus sicut est Socrates, et tamen
numquam incipiet et cetera. Arguitur etiam aliter ista conclusio, scilicet quod ita erit
quod Plato incipiet esse, et tamen numquam incipiet esse et cetera: quia posito quod
Plato aliquando fuisset tantus sicut est ipse nunc, et quod numquam fuisset major
quam ipse nunc est, et quod ipse incipiat augeri, et continue per horam quae incipiat
a praesenti instanti augeatur, tunc continue per totam istam horam erit ita quod Plato
incipit esse major quam ipse prius fuit, et tamen numquam incipiet esse major quam
ipse prius fuit. Quod arguitur sic: quia si non, ponatur ergo cum casu quod Plato
incipiet esse major quam ipse prius fuit, et sequitur quod in quocumque instanti hujus
horae incipiet esse major quam ipse prius fuit, et tamen in quolibet instanti hujus
horae erit Plato major quam ipse prius fuit, quod claudit opposita, quia si in instanti
medio erit Plato major quam ipse prius fuit, et etiam immediate ante medium instans
erit ipse major quam ipse prius fuit; ergo in isto instanti non incipiet Plato esse major
quam ipse prius fuit. Etiam arguitur sic: si Plato tunc incipiet esse major quam ipse
prius fuit, et Plato solum fuit ante hoc instans; ergo Plato tunc incipiet esse major
quam ipse prius fuit ante hoc instans quod nunc est. Consequens <est> falsum: quia
Plato nunc incipit esse major quam ipse prius fuit ante hoc instans, et continue per
totam horam erit ipse major quam ipse fuit ante hoc instans; ergo et cetera. Ideo
dicitur sicut est dicendum concedendo istas conclusiones, scilicet quod continue per
totam istam horam erit ita quod Plato incipit esse major quam ipse prius fuit, et
numquam incipiet Plato esse major quam ipse prius fuit, et quod ante finem istius
horae ipse erit tantus sicut ipse erit ante finem istius horae, et tamen numquam
incipiet esse tantus sicut erit ante finem istius horae, sed desinit esse tantus sicut
ipse erit ante finem istius horae, quia incipiet postea esse minor quam erit immediate
ante finem istius horae vel desinit totaliter esse; et ideo desinet esse tantus sicut erit
ante finem istius horae, licet tamen nunc non sit tantus nec umquam post hoc incipiet
esse tantus, sicut prius fuit dictum ad unum consimile sophisma. Adhuc arguitur
contra illam propositionem concessam quod Plato vel Socrates erit ita magnus sicut
ipsemet erit, posito quod uterque continue augmentetur quousque uterque
corrumpatur: quia si sic augmentetur Socrates, tunc non habebit tantam quantitatem
quantam ipse habebit. Probo: quia tunc non erit maxima quantitas quam Socrates
habebit, quia quacumque data quam Socrates habebit adhuc postea habebit
majorem, sicut apparet ex casu; ergo nulla erit maxima quantitas quam Socrates
habebit et cetera. Et si sic; ergo ipse non habebit tantam quantitatem quantam ipse
habebit. Si negatur consequentia, contra: stabit ergo oppositum, scilicet quod habebit
tantam et cetera, et tamen nullam tantam habebit, quia nulla tam magna erit; sequitur
igitur quod habebit tam magnam quantitatem et cetera, et tamen nulla talis erit; igitur
habebit aliquam quantitatem quae numquam erit. Etiam eadem ratione qua
conceditur quod Socrates habebit tantam quantitatem et cetera, posset concedi quod
Socrates habebit ita modicam quantitatem sicut ipse habebit, quod est impossibile:
quia non potest esse aliqua quantitas ita modica sicut est aliqua quam Socrates
habebit. Si ergo non potest esse aliqua talis; ergo Socrates non potest habere
aliquam talem, et consimiliter omnino arguitur in proposito quod nulla potest esse
aliqua maxima quantitas quam Socrates habebit. Pro isto forte dicitur sicut est
dicendum in casu, non tamen universaliter est hoc verum in omni casu, scilicet quod
aliqua erit maxima quantitas quam Socrates habebit et est illa quae jam est maxima
quam Socrates habet, scilicet totum corpus Socratis, posito quod Socrates improprie
augmentetur, scilicet per rarefactionem in qua nullum novum adveniat ejus, sed fiat
illud idem quod nunc est majoris quantitatis, scilicet continue majus quousque
Socrates corrumpatur, tunc dicitur in casu illo quod illa erit maxima quantitas quam
ipse umquam habebit, quia continue erit eadem numero, et continue erit ita quod ista
est maxima quantitas quam Socrates habebit. Si conceditur, arguitur adhuc quod ipsa
non erit maxima quam Socrates habebit: quia haec quantitas numquam erit tanta
sicut est aliquid quod est tantum praecise sicut erit Socrates. Probo: quia si sic; sit
ergo gratia exempli quod Plato sit tantus praecise sicut est Socrates, tunc arguitur
sic: haec quantitas erit tanta sicut est Plato, et Plato est pedalis quantitatis vel tantae
vel tantae quantitatis; ergo ista quantitas erit tantae vel tantae quantitatis.
Consequens <est> falsum: quia continue erit minor tanta quantitate cum illa quantitas
demonstrata sit tanta praecise quantus erit Socrates. Similiter: illa quantitas quam tu
dicis fore maximam quam habebit Socrates in nullo instanti erit maxima quam habebit
Socrates; ergo et cetera. Similiter: si haec erit maxima quantitas quam habebit
Socrates; ergo numquam habebit majorem ista, et si Socrates numquam habebit
majorem quantitatem ista, et jam habet illam; ergo Socrates numquam
augmentabitur, quod est contra casum. Ad haec respondetur primo ad primum,
quando arguitur quod haec quantitas numquam erit tanta sicut est aliquid quod est
tantum paecise sicut erit Socrates, huic dicitur concedendo quod nihil est nec esse
potest tantum praecise sicut erit Socrates. Eo ipso enim quod poneretur aliquid esse
tantum praecise sicut erit Socrates, in casu isto sequitur quod ipsum est majus quam
erit Socrates; ideo conceditur illa negativa et non procedit argumentum ulterius. Ad
aliud, quando arguitur quod ista quantitas in nullo instanti erit maxima quam Socrates
habebit; ergo numquam erit maxima quam Socrates habebit, negatur consequentia,
ut prius frequenter negantur consimiles. Ad ultimum, quando arguitur quod si jam
habet illam quantitatem et numquam habebit majorem ista; igitur numquam
augmentabitur, negatur consequentia, quia etsi Socrates numquam habebit majorem
quantitatem ista, habebit tamen quantitatem majorem quam est ista, quia ista erit
major quam est ista; igitur et cetera. Juxta hoc arguitur frequenter quod propositio
affirmativa de praeterito significando praecise sicut prius significavit quando fuit vera
incipit esse falsa, et similiter quod propositio falsa de futuro in materia contingenti ad
utrumlibet incipiet esse vera significando praecise sicut significavit quando fuit falsa,
et quod aliqua propositio de futuro erit vera et est vera, et tamen numquam erit aliqua
talis sibi correspondens vera de praesenti nec umquam erit ita de praesenti sicut illa
significat de futuro, et eodem modo quod aliqua propositio est vera de praeterito, et
tamen numquam fuit ita de praesenti sicut ipsa significat, et e contra, etiam quod
aliqua est propositio vera de praesenti, et tamen numquam erit aliqua propositio de
praeterito vera sibi correspondens, quotquot sunt propositiones de praeterito sic
significantes, nec umquam fuit aliqua propositio de futuro vera sibi correspondens,
sed continue per horam fuit quaelibet talis de futuro sibi correspondens falsa vel
impossibilis. Omnes istae conclusiones satis faciliter haberi possunt per prius dicta.
Ad aliquas istarum tamen oportet supponere diversos casus vel diversas particulas
prout superius supponebatur, unde non est aliqua illarum quin ipsa sequatur in aliquo
casu prius posito, sicut apparebit intuenti.
1 quod tam corr.: tam quod V
2 quousque corr.: quocumque V
<Quartum sophisma>
<Omnis homo est unus solus homo>
Omnis homo est unus solus homo. Quod arguitur sic: omnis homo qui est est unus
solus homo, omnis homo est homo qui est; ergo omnis homo est unus solus homo.
Similiter: quilibet homo est unus solus homo; ergo omnis homo est unus solus homo.
Similiter: tantum unus solus homo est homo; ergo omnis homo est unus solus homo.
Consequentia patet, et antecedens arguitur sic: quilibet homo est unus solus homo;
ergo tantum unus solus homo est homo. Consequentia patet per regulam generalem
ab universali ad suam exclusivam de terminis transpositis valet consequentia.
Praeterea, omnis homo est aliquis homo, et omne quod est aliquis homo est unus
solus homo; ergo et cetera. Assumptum arguitur sic: [quod] omnes homines sunt
aliqui homines; ergo omnis homo est aliquis homo, quia omnis homo est aliquis
homo, consequentia patet. Si tamen negatur consequentia, ipsa potest argui sic:
omnes homines sunt aliqui homines; ergo aliqui homnies sunt omnes homines; ergo
illorum hominum omnis homo est aliquis homo. Si non valet ista consequentia, stabit
ergo oppositum. Stabunt ergo ista simul, scilicet quod aliqui sunt omnes homines, et
tamen illorum non omnis homo est aliquis homo. Sed contra signetur tunc aliquid
quod est homo est homo quod non est aliquis homo illorum. Et si dicatur quod illud
erit una mulier, contra tunc vel iste homo vel ista homo, demonstrata ista muliere, est
istorum omnium, demonstratis omnibus, sed non est verum quod ista est istorum
hominum — quia illa omnino erit incongrua —; ergo verum est quod iste est istorum,
eadem demonstrata. Ideo si dicatur quod major est falsa in prima consequentia,
scilicet ‘omnes homines sunt aliqui homines’ et sic est ista falsa ‘aliqui homines sunt
omnes homines’, quia iste terminus ‘aliqui’ non supponit nisi pro masculis, [sed]
arguitur contra sic quod sit vera, quia omnes viri et omnes mulieres sunt aliqui
homines, et omnes homines sunt omnes viri et omnes mulieres; ergo omnes homines
sunt aliqui homines. Ista consequentia patet accipiendo istum terminum ‘omnes’
collective, et sic tenendo istum terminum, antecedens satis patet; igitur et cetera.
Nam sicut patet per grammaticum genus masculinum concipit femine?; igitur et
cetera. Item, ex isto arguitur masculinum genus in plurali potest indifferenter
significare res masculini generis et feminini, quia haec est satis congrua et vera ‘isti
currunt’, demonstratis viris et mulieribus currentibus; ergo eadem ratione erit haec
vera et congrua ‘iste currit’ demonstrata muliere, et sic sequitur quod hoc sophisma
est verum. Nulla enim ponitur alia causa quare est falsum nisi quia masculinum
adjectivum non significat rem feminini generis, sed restringit suum substantivum ut
solum supponat pro masculis. Et ideo arguitur communiter ad oppositum sophismatis
sic: omnis homo est unus solus homo; ergo omnis homo est homo masculus, et ultra:
ergo mulier est homo masculus, consequens est falsum; ergo et antecedens. Ad
sophisma respondetur negando sophisma. Posset tamen sophisma sophistice
sustineri et concedi negando cavilatorie hanc consequentiam ‘omnis homo est unus
solus homo, mulier est homo; ergo mulier est unus solus homo’ dicendo quod non est
consequentia, quia illud quod ponitur in loco consequentis non est propositio, sed
una omnino incongrua. Vel dico quod consequentia non valet, quia antecedens est
verum et consequens est falsum; unde ex illis praemissis non sequitur illa conclusio,
sed sequitur quod mulier est una sola homo. Sed ad litteram haec responsio est
minus sufficiens: quia in aliis terminis satis valet hujusmodi consequentia arguendo
omnino sicut prius argutum est, sic scilicet ‘omnis homo est unus solus homo, omne
animal rationale est homo; ergo omne animal rationale est unus solus homo’. Notum
est quod consequentia est satis bona, nec potest poni aliqua ratio diversitatis quare
haec secunda valeat et non prima, cum sit idem modus arguendi et in eisdem
terminis omnino unico solo excepto. Ideo respondetur sicut prius negando sophisma.
Et ad argumenta in oppositum respondetur primo ad primum concedendo
consequentiam et negando minorem. Ad secundum etiam dicitur negando
consequentiam. Et quando arguitur quod istae propositiones convertuntur in quibus
arguitur, dicitur quod non, non obstante quod subjecta convertantur et praedicata, et
causa est quia subjecta illarum propositionum quamvis sint convertibilia, tamen pro
[non] eisdem praecise non supponunt. Et si arguitur quod sic, quia utraque illarum
propositionum est propositio universalis affirmativa; ergo utriusque subjectum
supponit pro quolibet ejus supposito; ergo et cetera, huic dicitur quod non valet ista
consequentia ‘talis propositio est universalis; ergo subjectum istius supponit pro
quolibet ejus supposito’, quia in illa propositione ‘quilibet homo est unus solus homo’,
iste terminus ‘homo’ supponit solum pro masculis, quia suum adjectivum est solum
masculini generis. Ad aliud argumentum, quando arguitur “tantum unus solus homo
est homo; ergo omnis homo est unus solus homo”, conceditur consequentia sed
negatur antecedens. Et quando arguitur probando antecedens sic “quilibet homo est
unus solus homo; ergo tantum unus solus homo est homo”, negatur consequentia et
glosatur regula sicut prius, scilicet quod requiritur quod terminus exclusivae et illius
universalis pro eisdem praecise supponant si pro aliquibus supponunt, <sed> sic non
est in proposito. Ad aliud, quando arguitur “omnis homo est aliquis homo et cetera.”,
conceditur consequentia, sed negatur antecedens. Et quando arguitur antecedens sic
“omnes homines sunt aliqui homines; ergo omnis homo est aliquis homo”, negatur
consequentia. Et ad argumentum ulterius, quando arguitur quod haec est incongrua
‘ista istorum hominum est homo’, demonstrata muliere per ly ‘ista’ et omnibus
hominibus per ly ‘istorum’, dicitur quod illa non est incongrua sed est vera. Unde sicut
est haec vera ‘ista homo est de numero istorum hominum’, demonstratis omnibus
hominibus, sic haec est vera ‘ista istorum hominum est homo’, quia ex priori sequitur
ipsa secunda. Et quando arguitur ulterius quod masculinum genus in numero plurali
simul significat rem masculini generis et rem feminini generis; igitur eadem ratione sic
significat in singulari et sic sequitur quod illa propositio est vera ‘mulier est aliquis
homo’; igitur et cetera; huic dicitur quod haec ultima consequentia non valet sicut nec
penultima. Primo quando arguitur ‘in plurali sic significat; ergo et in singulari sic
significabit’, consequentia non valet. Verum est tamen quod aliquando masculinum
genus in numero singulari significat rem feminini generis, sed hoc est accidentaliter,
quemadmodum dicendo ‘iste numerus est binarius’, demonstratis duabus mulieribus,
‘iste populus currit’, et sic de aliis. Sed propter hoc non sequitur quod mulier est
aliquis homo nec quod aliqua talis praedicatio sit vera ‘mulier est unus solus homo
vel bonus homo, et sic de aliis’. Et quando arguitur quod haec praedicatio est vera in
numero plurali ‘isti sunt aliqui homines’, demonstratis viris et mulieribus, dicitur quod
hoc est satis possibile, quia ibi genus masculinum licet significet res feminini generis,
cum hoc etiam significat res masculini generis. Unde si demonstrentur solummodo
mulieres, non foret ista propositio vera sic significando ‘isti sunt aliqui homines’, sed
in numero singulari, cum debeat masculinum genus praedicari de aliquo, requiritur
quod verificetur de illo solo, et ideo quando affirmatur de feminino genere pro tunc
saltem ut sic non affirmatur de aliquo masculino, ideo illa praedicatio non est vera ut
communiter nisi addatur illud masculinum genus nomini collectivo vel nomini numerali
prius ut exemplificatum est. Haec enim praedicatio est satis vera ‘mulieres sunt
aliquis populus, aliquis numerus et cetera; ergo et cetera’. Sed contra hanc
responsionem arguitur: si ista praedicatio sit falsa, demonstratis solis mulieribus, ‘isti
sunt aliqui homines’ et ista sit vera ‘isti sunt aliqui homines’, demonstratis viris et
mulieribus, sequitur quod viginti sint homines albi quorum solus Socrates desinit esse
albus, et tamen immediate post praesens instans non erunt aliqui homines albi. Ex
hoc sequitur quod tantum iste homo desinit esse albus, demonstrato Socrate, et
tamen duo homines desinunt esse albi et tres desinunt esse albi, et sic de aliis usque
ad viginti, quod non est verum. Eodem modo etiam sequitur quod tu vides omnes
homines qui sunt in Anglia vel qui sunt albi vel nigri praeter Socratem, et tamen
nullum hominem nec aliquos homines nigros vel albos vides’. Quod hoc sequaturr
arguitur sic: pro primo enim ponitur gratia exempli quod sint XIX mulieres albae et
quod Socrates sit omnis homo masculus albus, tunc isto posito demonstratis Socrate
et illis mulieribus, haec est vera ‘isti sunt XX homines albi et nullus istorum est albus
nisi Socrates’. Haec conclusio tamen non fuit tacta superius. Ponatur ergo cum
superius positis quod Socrates desinat esse albus et quod nulla mulier nec quod
aliquod animal, breviter quod nihil desinat esse album nisi Socrates, et tunc sequitur
ista conclusio proposita, scilicet quod vigniti sunt homines albi quorum tantum unus,
scilicet Socrates, desinit esse albus’, et tamen immediate post instans quod est
praesens non erunt aliqui homines albi et cetera. Sed tunc quando arguitur ulterius
quod solus Socrates desinit esse albus et tamen duo homines et tres et quattuor
desinunt esse albi, dicitur negando istam copulativam tamquam impossibilem. Et ad
argumentum, si arguitur contra: duo homines desinunt esse albi, probatur: nunc sunt
duo homines albi, et immediate post hoc non erunt duo homines albi; ergo illi duo
desinunt esse albi’, dicitur quod non valet consequentia. Ad hoc enim quod aliqua
desinant esse alba, requiritur quod quodlibet illorum desinat esse album, quod non
est verum in proposito. Si enim ista consequentia valeret, ‘ista nunc sunt alba, et non
immediate post hoc ista erunt alba; ergo illa desinunt esse alba’, sequitur eadem
ratione quod deus et omnia mundi desinerent esse, quia ista omnia nunc sunt, et
immediate post hoc non erunt; ergo ista desinunt esse, consequens est falsum. Ad
hoc enim quod aliqua desinant esse, requiritur quod quodlibet illorum desinat esse.
Sed contra, posito quod jam videas viginti homines et immediate post praesens
instans non videbis plures quam decem et novem homines, tunc adhuc desineres
videre viginti homines, quia jam vides viginti homines, et immediate post hoc non
videbis viginti homines; ergo et cetera, et si desinis videre viginit homines in casu illo,
signentur ergo illi viginti, et arguitur tunc sic: tu desinis videre istos viginti homines;
ergo istos viginti homines desinis videre, et ultra ergo isti viginti homines desinunt
videri a te, et jam per casum nullus illorum desinit videri a te nisi Socrates; huic
respondetur concedendo usque ad ultimam consequentiam ‘istos viginti desinis
videre; ergo isti viginti desinunt videri a te’. Ista consequentia enim non valet, quia
antecedens est verum et consequens falsum. In omnibus enim antecedentibus hoc
verbum ‘desinis’ refertur ad personam videntem, sed in ultimo consequente refertur
hoc verbum ‘desinis’ ad res visas; et ideo propter variationem non valet ista
consequentia ultima. Et eodem modo dicendum est ad omnia consimilia ‘tu desinis
scire viginti propositiones’, ‘tu incipis scire viginti propositiones’, et sic de aliis. Sed
contra hanc responsionem arguitur forte sic probando hanc consequentiam ‘istos
viginti desinis videre; ergo isti viginti desinunt videri a te’: quia hic arguitur per illam
regulam generalem ab activa ad suam passivam. Omnis enim activa est apta nata
inferre aliquam passivam; ergo cum illud antecedens sit activa, ex ipso sequitur
aliqua passiva et non alia; igitur et cetera. Huic dicitur, quando allegatur illud pro
regula generali, quod non est generaliter positum alicubi ab Aristotele quia tamen
habent aliquid rationis et quia vulgaris est, dicitur quod in isto argumento non arguitur
directe ab activa ad passivam. Ad hoc enim quod directe arguatur ab activa ad
passivam, oportet quod illud verbum activum foret verbum principale antecedentis et
similiter quod illud passivum foret verbum principale consequentis, quod non est
verum in proposito. Potest ergo dici quod regula intelligitur ubi arguitur directe ab
activa et cetera. Sed tamen si haec responsio non sufficit ipsi opponenti, responderi
potest cavilatorie quod ista consequentia est bona vel quod oportet arguere sic ‘istos
desinis videre; ergo aliquod istorum desinit videri a te’. Quocumque enim posito casu,
ista consequentia sic significando erit satis bona. Contra tamen, glosa istius regulae
arguitur sic: ista consequentia non valet ‘promitto tibi denarium; ergo denarius tibi
promittitur’, ‘omnis homo videt aliquem hominem; ergo aliquis homo videtur ab omni
homine’, et sic de aliis, et in quolibet istorum arguitur per illam regulam; ergo et
cetera. Huic dicitur quod in nullo illorum arguitur per illam regulam. Regula enim non
plus ponit nisi quod ab omni activa potest argui ad aliquam passivam, seu ad aliquam
propositionem in qua principale verbum sit passivae vocis simile illi activo posito in
antecedente quod dicitur esse propositio activa, sed ex isto non sequitur quod
qualitercumque arguatur ab activa ad suam passivam sit consequentia bona; et ideo
ista argumenta non procedunt. Ex prima enim propositione sequitur quod tibi
promittitur denarius, et ex secunda sequitur quod ab omni homine videtur aliquis
homo’ et sic de similibus. Sed contra arguitur: promitto tibi denarium; ergo denarius
tibi promittitur, vel valet consequentia per illam regulam vel non. Si valet, contra: per
communem positionem notum est cuicumque intuenti quod potest esse quod
promittam denarium quamvis nullus denarius sit in toto mundo et quamvis nullus
denarius promittatur. Et si non valet ista consequentia, cum non possit fieri aliud
consequens, sequitur quod regula adhuc indiget prolixiori glosa. Huic dicitur quod ista
consequentia facta non valet, scilicet ‘promitto tibi denarium; ergo denarius tibi
promittitur’. Sed arguitur quod sic: ponatur gratia exempli quod aliquis nullum
denarium tibi promittendo promittat tibi denarium, et postea solvat tibi denarium. Tunc
arguitur sic: iste solvit tibi denarium; ergo solvit tibi denarium quem promisit vel
denarium quem non promisit. Si solvit tibi denarium quem promisit, et solummodo
solvit tibi A denarium; ergo promisit tibi A denarium; ergo A denarius fuit tibi
promissus. Si solvit tibi denarium quem non promisit, arguitur tunc: iste promisit tibi
unum denarium quem non solvit adhuc nec solvebat; ergo adhuc tenetur tibi solvere
denarium promissum vel satisfacere pro denario tibi promisso, quia adhuc non
satisfecit pro denario quem promisit. Si dicatur quod sic dicendo breviter quod
satisfecit pro denario quem promisit, quia solvit A denarium per casum, contra tunc
sequitur ‘satisfecit pro denario quem promisit; ergo aliquem denarium promisit’, et si
sic, habetur propositum; ideo si dicitur quod nullo modo satisfecit pro denario quem
promisit, quia nullum promisit, tunc arguitur sic: iste promisit tibi unum denarium
quem adhuc non solvit, nec aliquo modo satisfecit pro illo; ergo adhuc tenetur tibi
solvere vel satisfacere pro denario promisso; ergo cum solverit unum denarium, ipse
habet adhuc solvere alium, et eadem ratione tertium et sic deinceps, consequens
falsum. Similiter: postquam solvit illum denarium, verum est quod ipse solvit debitum
et satisfecit pro debito, quia amplius non tenetur solvere aliquid tibi ceteris paribus, et
nihil solvit nisi A denarium; ergo A denarius erat debitus, et non nisi quia fuit
promissus; ergo A denarius erat promissus. Ad haec respondetur, primo quando
arguitur quod ista consequentia sit bona ‘promitto tibi denarium; ergo denarius tibi
promittitur’, dicitur quod ista consequentia non valet. Et ad probationem, quando
ponitur casus ille, admittatur totus casus. Et quando arguitur “iste solvit tibi denarium;
aut igitur denarium quem promisit aut denarium quem non promisit”, dicitur quod
solvit denarium quem non promisit. Et ultra, quando arguitur “ergo ipse adhuc tenetur
solvere denarium promissum”, dicitur quod consequentia non valet. Ipse enim in
solvendo A denarium satisfecit pro illa promissione, licet non solverit denarium quem
promisit, quia nullum promisit, ideo et cetera; breviter igitur ad formam negatur
consequentia. Ad aliud, quando arguitur quod ipse solvit debitum, dicitur quod hoc
est falsum, nec satisfecit pro debito, quia nihil fuit debitum. Contra: ipse tenebatur
solvere aliquid; ergo aliquid fuit debitum sibi solvere, negatur consequentia. Ipse
enim satisfecit pro ista promissione, non tamen pro debito, quia nihil tenebatur
solvere, sed tenebatur solvere aliquid, jam tamen non tenetur quia satisfecit pro illa
promissione ratione cujus ipse tenebatur solvere denarium, dicitur ergo quod non
valet ista consequentia ‘promitto denarium; ergo denarius promittitur’. Et quando
arguitur in principali argumento concludendo quod ista regula glosata indiget ulteriori
glosa, quia non potest ibi argui ad aliam propositionem, dicitur quod sic. Unde sic
arguitur: promitto tibi denarium; ergo a me promittitur denarius, et illud consequens
non habet aliquam objectionem sicut nec consequentia.
<Quintum sophisma1>
<Omnis homo qui est albus currit>
Omnis homo qui est albus currit. Quod non arguitur sic: aliquis homo albus est
truncatus2 pedes, et nullus talis potest currere; ergo et cetera. Ad oppositum arguitur
sic: ex tibi dubio aliquis homo albus currit, et nullus est homo albus quem scis non
currere; ergo dubitas an omnis homo albus currat; ergo non habes negare quod
omnis homo albus currit, nulla facta obligatione. Ideo ad sophisma respondetur
communiter ipsum dubitando. Verum tamen nullum argumentum factum probat quod
sophisma est dubitandum. Ista consequentia enim non valet ‘ex tibi dubio aliquis
homo albus currit, et nullus est homo albus quem scis non currere; ergo dubitas an
omnis homo qui est albus currat’. Potest enim esse quod scias omnem hominem
album currere, vel saltem quod scias quod aliquis homo albus non currit, quamvis
totum illud antecedens sit verum sic significando primarie et cetera. Assumptum patet
intuenti. Ponitur enim quod quemlibet hominem album scias currere, et quod scias
quod isti homines sint omnes homines albi, sicut tu potes scire satis bene scientia
communiter dicta, sicut tu scis quod rex Angliae est magnus dominus, et quod papa
est sacerdos, et quod Roma est pulchra civitas, et sic de aliis consimilibus, quae non
scis aliter nisi quod tu credis firmiter sic esse sine haesitatione aliqua et ita 3 est, et
ideo scis, et isto modo loquitur Linconiensis de scire communiter primo Posteriorum
capitulo secundo. Patet igitur quod cum illo antecedente assumpto stat quod scis
quod omnis homo albus currit. Etiam cum eodem antecedente stat quod tu scis quod
aliquis homo albus non currit. Potest enim esse quod bene scias quod aliquis homo
albus non currit, licet nescias quis sit iste, sicut tu scis quod aliquod istorum duorum
est verum, demonstratis istis duobus contradictoriis ‘rex sedet’, ‘nullus rex sedet’;
nescis tamen quid4 istorum est verum. Ponatur autem hoc et tunc apparebit
manifeste quod consequentia non valet. Arguitur5 tamen contra istam responsionem
datam ad sophisma, quia 6 si dubitatur sophisma, vel scitur esse possibile vel
dubitatur esse impossibile7. Si dicatur, sicut est dicendum, quod scitur bene quod
ipsum non est impossibile significando primarie quod omnis homo qui est albus currit,
contra arguitur quod illud sit impossibile ex tibi dubio sic: omnis homo qui est albus
currit; ergo omnis homo qui est albus currit potest currere, sed ex tibi dubio
consequens est impossibile. Nam ex tibi dubio non omnis homo qui est albus potest
currere sicut homo qui est truncatus pedes, vel sic dispositus quod ipse nullo modo
potest currere; ergo impossibile est8 illum hominem album currere. Sed hoc sophisma
significat omnem hominem album currere; ergo significat sicut impossibile est esse;
ergo ipsum est impossibile. Aliter arguitur ‘omnis homo qui est albus currit; ergo
aliquod currens potest esse homo qui est albus’, sed 9 arguitur quod non. Ponitur
enim ex tibi dubio quod omnis homo albus sit dispositus sic quod nullo modo currere
possit, tunc nullum currens potest esse homo qui est albus. Sed quod non potest
esse non est possibile esse; ergo cum nullum currens possit esse homo qui est
albus, sequitur quod10 non est possibile aliquod currens esse hominem qui est albus.
Sed hoc sophisma significat quod aliquod currens est homo qui est albus; ergo hoc
sophisma est impossibile ex tibi dubio. Ad haec respondetur primo ad primum
negando hanc consequentiam ‘aliquis homo albus non potest currere, et aliquem
hominem album impossibile est currere, et hoc sophisma significat quod omnis homo
albus currit; ergo hoc sophisma significat sicut non potest esse’. Quamvis enim nullus
homo qui est albus potest currere, potest tamen esse quod omnis homo qui est albus
currit, sicut posito quod nullus homo currat, potest tamen esse quod aliquis homo
currat. Ideo non valet ista consequentia sed est neganda sicut negatur. Et ad aliud,
quando arguitur quod si omnis homo qui est albus currit; ergo aliquod currens potest
esse homo qui est albus, conceditur consequentia. Et ulterius, quando arguitur quod
nullum currens potest esse homo qui est albus, quia nullus homo qui est albus potest
esse currens, huic dicitur quod hoc est possibile, sed ex isto non sequitur quod
sophisma sit impossibile sic significando, sed solum sequitur quod sophisma pro tunc
non sit verum. Ideo ad formam argumenti ulterius, quando arguitur “nullus homo qui
est albus potest currere, sed quod non potest currere non est possibile currere; ergo
non est possibile aliquem hominem currere qui est albus”, negatur consequentia.
Unde sicut non valet haec consequentia ‘nullus homo qui est albus potest esse; ergo
non est possibile quod aliquis homo albus sit’, ita nec valet alia. Et quod ultima non
valeat satis patet intuenti. Posito enim quod nullus homo sit albus, tunc antecedens
est verum et consequens falsum. Sed contra: ex hac responsione 11 sequitur primo12
quod omnis homo qui est albus currit, et tamen nullus homo qui est albus potest
currere, quae sunt contradictoria vel antecedentia immediate ad contradictoria. Et
hoc arguitur sic: quia per istam responsionem, licet nullus homo albus sit, potest
tamen esse quod omnis homo albus currit 13. Ponatur igitur quod omnis homo albus
currat licet nullus homo albus sit, et tunc arguitur sic: si nullus homo albus est; ergo
nullus homo qui est albus potest currere. Consequentia patet per priorem
responsionem, et oppositum istius consequentis cum antecedente plane claudunt
opposita; sequitur igitur quod illa consequentia sit bona, et antecedens est altera
particula casus; ergo consequens sequitur ex casu. Sed ex alia parte casus sequitur
quod omnis homo qui est albus currit; ergo stabunt ista simul quod nullus homo qui
est albus potest currere, et tamen omnis homo qui est albus currit, quod erat
probandum. Etiam arguitur sic: ponatur quod omnis homo albus currat et quod nullus
istorum potest14 currere, demonstratis omnibus hominibus qui sunt et qui erunt in
ista15 die, et16 quod iste casus sit possibilis manifeste patet per istam responsionem,
quia ipsa ponit quod quamvis nullus homo qui est possit currere, adhuc tamen potest
esse quod omnis qui est albus 17 homo currit, quia adhuc possibile esset omnem
hominem album18 currere. Ideo admisso casu illo, arguitur sic: omnis homo albus
currit, et nullus est homo nisi aliquis istorum demonstratis omnibus hominibus qui
sunt et qui erunt in ista 19 die; ergo aliquis homo istorum currit, sed per casum nullus
istorum potest currere; igitur et cetera. Consequentia patet, et assumptum arguitur
sic, scilicet quod non est aliquis homo nisi aliquis istorum, quia si ista dies est; ergo
nullus est homo nisi qui est vel qui erit in ista die, sed omnis homo qui est in ista die
vel qui erit in ista die est aliquis istorum, ut apparet per casum, quia per ly ‘istorum’
demonstratur omnis homo qui est vel qui erit in ista die, sed omnis homo
demonstratus per ly ‘istorum’ est aliquis istorum; ergo omnis homo est aliquis istorum.
Similiter arguitur sic: si aliquis sit homo qui non sit aliquis istorum, capiatur ille. Et
tunc arguitur sic: iste non est aliquis istorum, sed omnis homo qui est in ista 20 die vel
qui erit in ista21 die est aliquis istorum; ergo iste non est nec erit in ista 22 die, et tamen
ista dies est, sicut patet per casum in antecedente, quia sequitur ‘demonstro omnes
homines qui sunt et qui erunt in ista 23 die; ergo ista dies est’, et si sic, sequitur quod
aliquis homo est qui non est nec erit in ista die, et tamen ista dies est, quod non est
possibile. Similiter: eadem ratione qua dicitur quod aliquis homo est qui non est
aliquis istorum, posset dici quod nullus homo qui est est aliquis istorum, et tamen per
ly ‘istorum’ demonstrantur omnes homines qui sunt et qui erunt in ista die, quod non
est verum, et illud etiam sequitur contra responsionem datam. Ponitur enim quod
omnis homo currit, et quod nullus istorum possit currere, demonstratis omnibus
hominibus qui sunt vel qui erunt in aeternum, eadem ratione qua admittitur prior
casus, scilicet quod omnis homo currit, licet nullus istorum possit currere,
demonstratis et cetera, est iste admittendus, sicut manifeste patet intuenti; ergo si
primus admittatur et iste admittetur. Sed admisso isto casu, sequitur ista conclusio,
scilicet quod omnis homo currit, et tamen nullus homo qui 24 est aliquis istorum potest
currere25, demonstratis omnibus hominibus qui sunt vel qui erunt in aeternum, quod
videtur impossibile; igitur et cetera. Ad haec respondetur primo ad primum, quando
arguitur quod omnis homo albus currit licet nullus homo qui est albus possit currere,
dicitur quod illud non est admittendum. Et ad argumentum, quando arguitur quod sic,
quia potest esse quod omnis homo albus currat licet nullus homo qui est albus possit
currere, dicitur negando istam, quia significat quod possibile est quod omnis homo
albus currat licet nullus homo qui est albus possit currere, hoc 26 est impossibile. Et
quando dicitur quod hoc ponit prior responsio 27, dicitur quod non, sed ponit hanc
propositionem, scilicet28 ‘nullus homo qui est albus potest29 currere, potest tamen
esse quod omnis homo qui est albus currat’, et iste est sensus divisus, alius vero est
sensus compositus. Per istam enim solum 30 denotatur quod quamvis nullus homo
qui est albus possit currere, adhuc tamen est possibile quod omnis homo qui est
albus currat, sicut quamvis tu sedeas vel non curras, adhuc tamen est possibile te
currere. Alia tamen propositio est sensus compositus, et denotat quod illud totum est
possibile, scilicet quod omnis homo albus currit, licet nullus homo qui est albus possit
currere, et hoc est impossibile; et ideo non procedit argumentum, cum non admittatur
ille casus. Ad aliud, quando arguitur consimiliter illa propositio, scilicet quod omnis
homo albus currit et quod nullus homo qui est albus potest currere, dicitur ut prius
quod ista conclusio est impossibilis. Et ad argumentum, cum ponitur ille casus,
admittitur, et tunc negatur illa minor, scilicet quod nullus est homo nisi aliquis istorum,
et dicitur quod illa est repugnans quamvis illa in rei veritate sit vera. Et ad
probationem consequentiae31, conceditur totum usque ad illam propositionem ‘omnis
homo qui est vel erit in ista die est aliquis istorum’. Dicitur enim quod ista est
repugnans ut prior. Et ad argumendum, quando arguitur “per ly ‘istorum’
demonstratur32 omnis homo qui est vel qui erit in ista die demonstratus per ly
‘istorum’, et omnis homo demonstratus per ly ‘istorum’ est aliquis istorum; igitur et
cetera”, dicitur negando minorem, scilicet quod omnis homo demonstratus per ly
‘istorum’ est aliquis istorum. Contra: tunc aliquis homo demonstratus per ly ‘istorum’
qui non est aliquis istorum, quis est igitur iste? Et quicumque detur, eadem ratione
qua ipse non est aliquis istorum, unus alius etiam non est aliquis istorum, et sic de
singulis, et sic sequitur quod nullus sit aliquis istorum, sicut arguitur in secundo
argumento, et tamen per ly ‘istorum’ demonstrantur omnes homines. Huic dicitur
quod hoc argumentum non probat quod in casu isto quod non est 33 aliquis homo nisi
aliquis istorum, potest tamen indifferenter concedi vel negari haec propositio ‘aliquis
homo est aliquis istorum’. Haec enim consequentia non valet ‘per ly ‘istorum’ in hac
propositione ‘nullus istorum potest currere’ demonstratur omnis homo qui est et qui
erit; ergo aliquis homo est aliquis istorum’. Sic enim arguendo potest probari quod tu
es asinus si ista consequentia et iste modus arguendi valeret, quia tunc eodem modo
valeret haec consequentia ‘omne demonstratum per hoc pronomen ‘hoc’ est asinus;
igitur hoc est asinus’, sit rei veritas quod tu demonstreris. Quamvis enim tu
demonstreris adhuc tamen est possibile quod omne demonstratum per hoc
pronomen ‘hoc’ est asinus, sicut patet ex praedictis. Arguitur tunc sic: omne
demonstratum per hoc pronomen ‘hoc’ in ista propositione ‘hoc est asinus’ est asinus;
ergo hoc est asinus’, ista consequentia est bona, et antecedens est possibile; ergo
consequens est possibile; ergo possibile est quod hoc sit asinus, sed ex tibi dubio tu
es hoc; ergo possibile est quod tu sis asinus, quod est impossibile. Ideo conceditur
quod nec illud argumentum nec ille casus probant quod aliquis homo est aliquis
istorum. Et ideo ad tertium argumentum, respondetur admittendo casum illum, scilicet
quod omnis homo currit et quod nullus istorum potest currere, demonstratis omnibus
hominibus qui sunt vel qui erunt in aeternum. Et quando dicitur quod ex hoc sequitur
quod isti sunt omnes homines qui sunt vel qui umquam erunt, et nullus homo est
aliquis istorum, dicitur quos ista copulativa est mere impossibilis, quia claudit
opposita. Et quando arguitur quod nullus homo est aliquis illorum, dicitur quod hoc
sequitur, et sequitur quod isti non sunt omnes homines, et sequitur quod isti non sunt
nec erunt aliqui homines, sicut manifeste patet intuenti. Et quando arguitur contra
“omnes homines demonstrantur per ly ‘istorum’; ergo aliqua istorum demonstratorum
sunt homines”, huic dicitur dubitando istam consequentiam. Accipiendo enim illum
terminum ‘istorum’ demonstrative, certum est quod non valet consequentia tenendo
illum terminum relative, prout refertur ad totum illud antecedens ‘homines demonstrati
per ly ‘istorum’’, et non solum ad aliud terminum ‘istorum’, sic erit propositio vera et
consequentia bona, et ulterius ex illo consequente nullo modo sequitur quod aliquod
aliquid istorum est homo. Sed dicitur forte contra hanc responsionem cum non
occurrant argumenta quod ista positio omnino voluntaria est nec adducit rationem
nec auctoritatem pro suo fundamento, immo est contra multas auctoritates, quia ista
responsio habet negare quodlibet argumentum ab universali ad suam singularem, ubi
est ita quod universalis est necessaria, et singularis contingens, quod apparet contra
Aristotelem primo Priorum et secundo. Et etiam videtur esse contra Aristotelem primo
Posteriorum, ubi docet quod demonstratio universalis est melior et potior
demonstratione particulari, quia scita universali scitur etiam singularis, sed non e
contra. Ex hoc enim apparet quod velit consequentiam ab universali ad singularem
valere, cujus oppositum ponit haec responsio. Unde pro istis respondetur probando
primo quod ista stant simul, scilicet quod omnis homo currit, et tamen nullus istorum
potest currere, demonstratis omnibus hominibus qui sunt, et demonstrentur gratia
exempli omnes homines qui sunt et qui erunt. Et arguitur sic faciendo istam
consequentiam34 ‘omnis homo currit; ergo aliquis istorum currit’, vel igitur ista
consequentia est bona vel non. Si sit bona; ergo quandocumque erit ipsa vel alia, sic
praecise significans ipsa bona erit. Et arguitur quod non: quia sequitur ‘aliquis istorum
currit; igitur isti sunt’, et si sic, sequitur ‘isti non possunt esse; ergo nullus istorum
potest esse’, sed cras erit ita quod isti non sunt nec possunt esse. Probo35 quia ante
crastinam36 diem corrumpetur aliquis istorum, et quandocumque37 aliquis istorum non
erit, isti non erunt; ergo cras erit ita quod isti non possunt esse, cum physice
loquendo non possunt esse si ipsi non sunt postquam fuerunt; sequitur igitur quod
cras erit ipsum antecedens possibile, scilicet ‘omnis homo currit’, et illud consequens
impossibile, scilicet ‘<ergo> aliquis istorum potest currere’ vel ‘ergo aliquis istorum
currit’; ergo tunc non valebit ista consequentia, scilicet ‘omnis homo currit; ergo
aliquis istorum currit’, et si sic; ergo nunc non valet, cum nunc significet sicut etiam
tunc significabit, ut pono. Si ergo ista consequentia non valet sic significando; ergo
stabit oppositum consequentis cum antecedente; ergo ista stabunt simul ‘omnis
homo currit’ et ‘nullus istorum currit nec potest currere, demonstratis omnibus
hominibus qui sunt et qui erunt’. Quantum ad illud quod haec responsio est contra
multas auctoritates Aristotelis, scilicet primo Priorum et secundo, et primo
Posteriorum et frequenter in aliis locis contra alias auctoritates aliorum, huic 38 dicitur
quod haec responsio multas auctoritates potest habere et habet pro se. Sed nulla est
auctoritas contra eam si bene intelligatur, sicut apparebit respicere volenti libros prius
allegatos vel alios de materia illa. In primo enim Priorum Philosophus ponit expresse
quod numquam ex necessario sequitur contingens, nec ex possibili sequitur
impossibile, ex quo immediate potest haberi quod ex universali necessaria non
sequitur contingens singularis. Illud etiam potest haberi primo Perihermeneias ab
Aristotele et in multis aliis locis, ideo et cetera. Et super hoc adverte quod non est
concedendum, posito isto casu, quod omnis homo albus currit et39 quod iste homo
albus currit, licet in rei veritate demonstretur homo albus. Si tamen supponitur illud
sophisma, et deinde proponitur ‘iste homo albus currit, demonstrato homine albo’, nisi
sciatur quod ipse sit albus, et40 quod ipse currat, dubitanda est ista propositio,
quoniam dubia est in rei veritate, et nullo modo sequitur ex sophismate nec ex aliquo
adhuc supposito. Ex hoc enim quod opponens demonstret hominem album, non
sequitur quod iste homo albus currat nec illa propositio singularis sequitur ex illis
duobus, scilicet ex sophismate et ex demonstratione illa, quia non sequitur ‘omnis
homo albus currit, et demonstro hominem album; ergo iste homo albus currit’. Sed
forte hoc consequens repugnat illi antecedenti, quia si sit rei veritas quod iste homo
est albus, et quod iste est sic dispositus quod ipse non potest currere, tunc notum est
quod illud antecedens et illud consequens repugnant; ideo quacumque tali singulari
proposita, ipsa est neganda vel dubitanda nisi ipsa sciatur esse vera. Unde nulla
singularis talis est magis concedenda quam si nullus casus poneretur, nisi
supponatur aliquid de aliquo singulari. Praeterea arguitur ad sophisma sic: si omnis
homo albus currit, et omne quod currit vel incipit vel incipiet41 currere; ergo omnis
homo albus incipit vel incepit currere. Et arguo quod non sequitur ad hoc quod homo
albus currat, quod ipse incipiat vel incepit currere. Probo: quia aliquis homo albus
curret qui adhuc non currit, et ipse nec incepit 42 currere nec incipiet currere. Quod
arguitur sic: quia ponatur quod Socrates aliquando erit albus et quod curret, tunc et
currit et currebat per tempus terminatum ad instans praesens, et quod iste non sit
albus. Isto posito, proponitur ‘iste homo albus curret’. Et notum43 est quod ista
sequitur: quia casus est quod curret quando erit albus. Et arguitur tunc quod ipse non
incipit currere, sicut apparet manifeste ex casu, nec incipiet currere. Ponitur enim
quod continue curret quousque44 sit albus, et ultra quousque corrumpatur. Si dicitur
pro isto quod prima propositio sit neganda, ista scilicet ‘iste homo albus curret’, quia
ista implicat quod iste homo est albus quod est contra casum, ideo et cetera45,
contra: ex ista responsione sequitur quod nullus homo albus potest esse nisi qui est
homo albus. Etiam sequitur, posito quod nunc non foret aliquis homo albus, sed quod
cras quilibet homo foret albus, quod nullus homo albus erit, et sequitur quod nullus
homo albus fuit licet viginti aut mille fuissent homines albi, et quod nullum album erit
homo quorum quodlibet est manifeste falsum. Consimiliter etiam sequitur ex eadem
responsione quod nullus homo potest generari et quod nullus homo generabitur et sic
de talibus infinitis quorum quodlibet est falsum, nec est aliquod fundamentum quod
moveret aliquem ad ponendum illa si bene discurratur. Haec tamen ponuntur
frequenter, et adhuc aliqua majora. Sed ista responsio est solum responsio
voluntaria; ideo supponitur modus loquendi Philosophi, ubi concluditur et vult ex
intentione quod termini communes supponentes respectu verbi de futuro vel de
praeterito vel verbi ampliativi possint supponere pro futuris et pro praeteritis et pro his
quae possunt esse sicut pro his de praesenti. Hoc etiam apparet ratione quam si jam
sit ita quod album est, prius fuit ita quod album erit. Et eodem modo si aliquando erit
quod hoc album currit; ergo jam est ita quod hoc album curret, et ista propositio ‘iste
homo albus curret sic praecise significat; ergo ista est propositio vera 46. Ideo forte
conceditur, sicut est concedendum, quod iste homo albus curret. Et ulterius etiam
conceditur ista conclusio, scilicet quod iste homo albus non incipit currere nec incipiet
currere, et tamen47 curret et jam non currit. Et ulterius, quando arguitur “ergo non
requiritur ad hoc48 quod aliquis homo albus currat quod ipse incipiat currere vel prius
incepisset currere”, dicitur negando consequentiam. Sequitur enim ‘homo albus currit;
ergo ipse incipit currere vel prius incepit currere’. Quod statim probari potest sic: quia
si jam est ita quod hoc currit, demonstrato isto homine, et aliquando non fuit ita,
capiatur ergo totum tempus antequam fuit ita et totum tempus postquam fuit ita, et
sequitur quod in isto instanti medio ista homo albus incepit currere sive tunc fuit albus
sive niger, de isto non est cura. Sed contra: ex hac responsione sequitur ista
conclusio, videlicet quod iste homo albus non incipit 49 currere, nec umquam incipiet
currere, nec umquam incepit currere, et aliquando tamen post istud instans quod
nunc est praesens erit ita quod iste homo albus incipit currere ante illud instans. Huic
dicitur breviter concedendo conclusionem, sicut satis sequitur ex casu. Et si arguitur
contra istam sic: jam est verum in hoc instanti quod iste homo albus non incipit nec
umquam incepit currere; ergo numquam post hoc instans praesens erit ita quod iste
homo albus incepit currere ante hoc instans, eodem demonstrato, negatur
consequentia. Sed contra arguitur forte sic: si iste homo albus non incepit currere
ante hoc instans, et nihil potest esse ante hoc instans quod non prius fuit ante
instans; ergo iste homo albus non potest incipere currere ante hoc instans. Et tunc
arguitur ulterius sic: iste homo albus non incepit currere nec potest incipere currere
ante hoc instans; ergo numquam post hoc instans potest esse ita quod iste homo
albus incepit currere ante hoc instans, et si sic; ergo numquam post hoc instans erit
ita quod iste homo albus incepit currere ante hoc instans. Sed pro isto dicitur
negando consequentiam penultimam, hanc scilicet ‘iste homo albus non potest
incipere currere ante hoc instans, nec umquam incepit currere ante hoc instans; ergo
non potest esse post hoc instans 50 quod iste homo albus incepit currere ante hoc
instans’. Antecedens enim est verum et consequens falsum in casu posito; ideo et
cetera. Sed contra hoc arguitur sic: qua ratione conceditur quod iste homo curret et
non incipit nec incepit nec incipiet currere, debet etiam concedi quod continue erit ita
quod iste homo albus incipit currere, et tamen iste homo albus numquam incipiet
currere, quod claudit opposita in proposito. Et consequentia arguitur sic: quia dicitur
quod iste homo albus curret, quia iste curret, et iste erit albus. Sed ex isto arguitur
quod iste homo albus incipit currere, quia iste homo albus non currit, quia non est
albus, et immediate post hoc iste homo albus curret; ergo iste homo albus incipit
currere. Sed si conceditur consequens in instanti praesenti, eadem ratione deberet
concedi in quolibet instanti, et pro quolibet instanti quousque erit iste albus, supposito
priori casu semper, et51 tunc sequitur quod aliquando erit ita quod iste homo albus
incipit currere quando iste homo albus non incipiet currere, quod claudit opposita,
sicut prius dicebatur; ideo [si] negatur ista consequentia vel antecedens istius. Pro illa
consequentia arguitur: ibi arguitur ab exponentibus ad expositum; ergo et cetera. Pro
antecedente arguitur sic: iste homo albus non currit, quia iste homo non est albus. Si
negatur ista consequentia dicendo quod consequens implicat quod iste homo albus
sit et non currat, contra: ex hoc sequeretur quod hoc implicaret ‘album non currit’. Si
negatur consequentia, contra: tunc fiat argumentum illud cum ista propositione52
‘album non currit’ sicut prius fiebat cum alia, et sequitur eadem difficultas sic
arguendo: nullum album jam currit, et immediate post hoc aliquod album curret; ergo
aliquod album incipit currere. Ideo pro isto argumento forte dicitur negando minorem
propositionem, illam scilicet ‘immediate post hoc aliquod album curret’, quia non
immediate post hoc curret aliquid quod immediate post hoc erit album. Sed contra
responsionem istam arguitur sic: ex ista sequitur quod aliqua propositio vera et
affirmativa de praeterito cujus veritas nullo modo dependet a futuro incipiet esse
falsa. Si dicitur pro isto ut prius concedendo hanc conclusionem, sicut erat probatum
de istis propositionibus ‘Socrates fuit tantus sicut fuit Plato’ et ‘Socrates fuit omnis
homo Romae’, et sic de talibus quarum quaelibet in casu possibili prius fuit vera sic
significando, et tamen est quaelibet talis modo falsa, sicut prius arguebatur esse
possibile, contra: adhuc ex priori responsione sequitur quod propositio simplex,
scilicet de simplici subjecto et simplici praedicato vera et affirmativa de praeterito
cujus veritas nullo modo dependet a futuro incipit esse falsa significando sic praecise,
ut prius quando fuit vera, quia secundum istam responsionem nisi aliquid quod sit
album, vel53 quod erit album in A instanti erit in A instanti, nullum album erit in A
instanti; ergo eadem ratione si nihil quod est album fuit nigrum, sequitur quod nullum
album fuit nigrum, quia nihil fuit simul album quando ipsum fuit nigrum. Ponatur ergo
quod jam aliquid sit album quod prius fuit nigrum, et quod ipsum incipiat esse non
album, et sit gratia exempli quod nihil sit album quod fuit nigrum nisi hoc vel pars
ejus, nec erit aliquod tale per totam hanc horam, et ponatur etiam quod quaelibet
pars ejus desinat esse alba. Isto posito, sequitur tunc ista conclusio, scilicet quod
haec propositio simplex vera et affirmativa ‘album fuit nigrum’ jam incipit esse falsa
sic significando. Ponatur enim quod illa propositio sit et erit continue sic significando.
Quod hoc sequatur arguitur sic: immediate ex ista responsione prius posita
<sequitur>, quia jam ista propositio ‘album fuit nigrum’ fuit vera et est vera, quia quod
est album fuit nigrum, et immediate post hoc erit falsa, quia immediate post hoc non
erit ita quod album quod est fuit nigrum, nec potest esse ita quod aliquid fuit album in
eodem instanti in quo ipsum fuit nigrum, sed ista propositio praecise significat
secundum datam responsionem quod album quod est fuit nigrum, vel quod fuit album
quando ipsum fuit [album fuit54] nigrum; ergo cum illa disjunctiva immediate post hoc
erit falsa, sicut jam probatum est, sequitur quod illa propositio sic significando
praecise immediate post hoc erit falsa. Sed forte dicitur ad hoc quod non sequitur
conclusio illa proposita, quia haec propositio de qua arguitur, scilicet ‘album fuit
nigrum’ non est propositio simplex, quia convertitur cum tali disjunctiva quae est
multum composita, sicut patet in argumento facto. Sed contra: ex ista responsione
sequitur quod nulla propositio affirmativa vel negativa de praeterito ubi saltem
supponitur terminus communis sit simplex, quia non illa ‘homo fuit’, nec illa ‘album
fuit’, et sic de aliis talibus, quia prima illarum significat quod homo qui est vel qui fuit,
fuit, et secunda significat quod album quod est vel quod fuit, fuit; si ergo propositio
non sit simplex, quia sua convertibilis non sit simplex, sequitur quod nulla propositio
talis erit simplex, quod non est verum. Ideo forte dicitur aliter in primo negando illam
propositionem minorem ut prius, sed aliter respondetur dicendo ulterius, scilicet quod
ex hac propositione ‘immediate post hoc iste homo albus curret’ formaliter sequitur
quod iste qui est homo albus immediate post hoc curret, vel iste qui immediate post
hoc erit albus immediate post hoc curret, ex ista propositione tamen ‘homo albus
curret immediate post hoc’ non sequitur ista disjunctiva formaliter, nec aliter quam
sicut ex impossibili. Non enim est possibile quod aliquid curret immediate post hoc,
nec quod aliquid erit immediate post hoc, sicut patuit alias. Ideo forte dicitur ponendo
hanc responsionem quod non sequitur aliquod inconveniens prius tactum. Et ista
responsio satis videtur conformari communi modo loquendi, quia in aliis consimilibus
videtur tenere hujusmodi consequentia, quia sequitur ut apparet ‘tunc rex erit
Londonis, cras cancellarius praedicabit; ergo qui est rex vel qui tunc erit rex erit
Londonis et qui est cancellarius vel qui cras erit cancellarius praedicabit’, ‘hodie
episcopus veniet ad villam; ergo qui est episcopus vel qui hodie erit episcopus hodie
veniet ad villam’, et cetera. Sed contra hoc arguitur sic: si rex erit tunc Londonis; ergo
tunc rex erit Londonis, similiter si cancellarius praedicabit cras; ergo cras cancellarius
praedicabit, si episcopus hodie veniet ad villam; ergo hodie episcopus veniet ad
villam. Istae conclusiones satis apparent ex communi modo loquendi, si ergo ex illis
consequentibus ad illas disjunctivas prius argutas valeat consequentia, et quicquid
sequitur ad consequens sequitur ad antecedens; ergo consimiliter eaedem
disjunctivae sequuntur ad ista antecedentia. Ex quibus sequitur ista conclusio
‘quicquid sequitur ergo ex ista propositione ‘tunc rex erit Londonis’ sequitur <ex>55
ista ‘rex erit tunc Londonis’. Ideo forte dicitur negando istam consequentiam, sicut
oportet secundum istam responsionem, ‘rex erit tunc Londonis; ergo tunc rex erit
Londonis’, ‘cancellarius praedicabit cras; ergo cras cancellarius praedicabit’. Contra:
ex hoc sequitur quod cancellarius praedicabit cras, et tamen bis centum annis nullus
cancellarius praedicabit, etiam quod rex cras erit Londonis, et tamen cras nullus rex
erit Londonis56, tunc quilibet rex erit Scotiae, et sic de talibus multis quae non
apparent vera. Ideo aliter respondetur: ad primam consequentiam, scilicet ‘iste homo
albus non currit, et immediate post hoc iste homo albus curret; ergo iste homo albus
incipit currere’, dicitur negando consequentiam, quia licet incipiat homo albus currere,
non propter hoc sequitur quod homo albus incipiat currere. Ad hoc enim quod iste
homo albus incipiat currere, requiritur quod iste homo incipiat currere, demonstrando
istum hominem album57; ideo sicut non valet ista consequentia ‘iste homo incipit esse
currens album58; ergo iste homo incipit esse currens’, sic nec valet ista consequentia
‘iste homo albus non currit, et immediate post hoc iste homo albus curret; ergo iste
homo albus incipit currere’. In casu enim posito foret antecedens verum continue vel
saltem quando iste homo non foret albus et inciperet esse albus, et consequens
falsum; ideo et cetera. Sed forte adhuc arguitur quod haec responsio est diminuta vel
falsa, quoniam adhuc cum hac responsione stant eadem inconvenientia quae prius
fuerant arguta59, scilicet quod cancellarius praedicabit cras, et tamen bis centum
annis non praedicabit aliquis cancellarius. Et album videbitur a te per totum istam 60
diem, et tamen in isto mense non erit aliquod album visum a te, et sic de talibus. Ad
illud dicitur concedendo istas conclusiones jam tactas, dicitur tamen quod istae non
sunt eaedem cum illis prius quae prius sequebantur contra responsionem aliam.
Conclusiones enim prius argutae sunt istae ‘rex erit tunc Londonis et tamen tunc
nullus rex erit Londonis’, ‘cancellarius praedicabit cras, et tamen cras nullus
cancellarius praedicabit’ et sic de talibus quae satis apparent impossibiles, nec sunt
istae convertibiles cum illis praeconcessis. Istae enim non convertuntur ‘cras nullus
cancellarius praedicabit’ et ‘cras non praedicabit aliquis cancellarius’, nec istae ‘tunc
nullus rex erit Londonis’ et ‘tunc non erit Londonis aliquis rex’, sicut nec istae ‘heri
Socrates albus non fuit’ et ‘heri non fuit Socrates albus’. Posito enim quod Socrates
sit albus et quod heri fuit et quod numquam fuerit albus, est prima falsa et secunda
vera, et consimile est de aliis prius tactis. Aliter arguitur ad principale probando
sophisma esse impossibile, quia non est possibile quod aliquis homo sit albus, et 61
sophisma significat quod aliquis homo sit albus; ergo et cetera. Assumptum arguitur:
quia si aliquis homo possit esse albus et ad hoc quod aliquid sit album requiritur quod
quaelibet pars quantitativa illius sit alba, sequitur tunc quod alicujus hominis posset
quaelibet pars quantitativa esse alba, consequens est falsum, quia nec sanguis nec
quaelibet pars carnis, sicut satis patet. Ideo pro isto forte dicitur quod non requiritur
quod quaelibet pars hominis albi sit alba, sed sufficit quod pars major quam medietas
ejus sit alba ad hoc quod totus iste homo sit albus; dato igitur quod una medietas
Socratis possit esse alba et etiam pars Socratis major sua medietate, ut dicitur,
concedi potest quod Socrates potest esse albus. Sed contra: adhuc62 sicut prius non
quaelibet pars istius medietatis potest esse alba sicut non potest quaelibet pars totius
hominis; ergo qua ratione non potest esse albus secundum se totum, ita nec potest
ista medietas secundum se totam esse alba. Et si sic, cum ad hoc quod Socrates sit
albus requiratur quod sua pars major medietate Socratis sit alba secundum se et
quamlibet sui partem; ideo Socrates non potest esse albus. Ideo forte dicitur, sicut est
dicendum, quod ad hoc quod Socrates sit albus non requiritur quod quaelibet istius
pars sit alba, nec etiam quod major pars ejus quam medietas sit alba secundum se,
et quamlibet sui partem, sed sufficit quod superior medietas Socratis sit alba
secundum suas partes extrinsecas, ita quod ad quemlibet punctum extrinsecae
superficiei superioris medietatis vel forte faciei Socratis terminetur albedo sufficiens
ad denominandum aliquid esse album. Dicitur enim juxta communem modum
loquendi quod homo est albus eo quod pellis suae faciei est alba, non obstante quod
partes interiores illius faciei non sint albae. Sed contra hanc responsionem: sequitur
quod Socrates est albus et Plato est niger, et tamen Plato habet majorem partem
albam secundum se, et quamlibet sui partem quam habet Socrates, et hoc est
concedendum, ut posito quod Socrates solum habeat faciem albam, Plato vero
faciem nigram, sed tamen habeat pedes albos valde vel aliquam aliam magnam
partem quam esse albam non requiritur ad hoc quod ipse sit albus. Ex ista
responsione etiam sequitur quod Socrates non est albus et Socrates63 erit albus, et
tamen continue remittetur tota et maxima albedo64 secundum se65 quamlibet sui
partem. Ad hoc enim quod Socrates sit albus non sufficit quod aliqua pars extrinseca
faciei suae sit alba, sed requiritur quod tota facies Socratis sit alba, vel saltem pars
major medietate istius faciei. Ponitur ergo quod una pars faciei ejus minor medietate
ejusdem sit modo alba, et quod ejusdem partis albae tota albedo continue remittatur
secundum se totam per aliquod tempus et per idem tempus rarefiat ista pars faciei
alba quousque extendatur illa pars per totam faciem Socratis ita tamen quod ipsa
existente alba extendatur ipsa per totam faciem Socratis. Quo posito, sequitur
conclusio proposita, quia in fine horae ceteris partibus Socrates erit albus, et tamen
maxima albedo Socratis erit remissior quam modo est. Sit gratia exempli quod illa
pars sic rarefacta sit maxima pars alba vel in qua adaequate extenditur albedo. Ideo
juxta communem modum loquendi jam concessum, scilicet quod omnis homo cujus
facies est alba, est albus, conceditur conclusionem istam esse possibilem. Sed
contra istam conclusionem sic arguitur: si nunc Socrates non sit albus et continue
quaelibet pars Socratis alba et per totam hanc horam remittetur secundum se et
quamlibet ejus partem, et nulla albedo de novo intendetur; ergo nulla pars Socratis
secundum se totam albefiet in hac hora, et si sic; ergo facies Socratis non albefiet in
hac hora66 secundum se et quamlibet sui partem 67. Et tunc arguitur sic: facies
Socratis jam non est alba secundum se et quamlibet ejus partem nec in hac hora
albefiet secundum se et quamlibet ejus partem; ergo in hac hota tota non erit facies
Socratis alba secundum se et quamlibet ejus partem, et si sic, cum Socrates non sit
albus nisi ejus facies sit alba secundum se et quamlibet ejus partem, sequitur quod
Socrates non erit albus in tota ista hora, nec in fine ejusdem, cujus oppositum dictum
est superius. Ideo pro isto dicitur negando hanc consequentiam de forma ‘facies
Socratis jam non est alba secundum se totam et quamlibet ejus partem, et non
albefiet secundum se et quamlibet ejus partem; ergo non erit alba secundum se et
quamlibet ejus partem, quia posset esse, sicut dicebatur in casu praedicto, quod
aliqua pars Socratis foret alba <et> aliqua non alba et quod pars non alba albefieret,
et quod alia non intenderetur nec diminueretur. Quo posito, in fine foret ista facies
alba secundum se et quamlibet partem istius, et jam non est alba nec albefiet; et ideo
non valet consequentia facta. Sed qualitercumque sit de ista consequentia, non
tamen concedendum est quod facies Socratis poterit esse alba secundum se et
quamlibet ejus partem, quia notum est quod aliquae sunt partes interiores faciei quae
non possunt esse albae, sicut sanguis, nervus et ossa, sicut prius dictum est de
partibus Socratis. Ideo non conceditur in casu posito quod in fine hujus horae erit
facies alba secundum se et quamlibet ejus partem, sed quod tunc cujuslibet partis
extrinsecae faciei istius erit pars aliqua extrinseca alba. Et quando arguitur quod non,
quia nulla pars quantumcumque modica albefiet secundum se et quamlibet ejus
partem; ergo cum jam non cujuslibet partis extrinsecae sit aliqua pars extrinseca 68
alba, nec in fine horae erit cujuslibet partis extrinsecae aliqua pars alba, negatur
consequentia, quia istae partes quae modo sunt albae, licet modo non sint
extrinsecae partes respectu totius faciei, tamen in fine istius horae erunt extrinsecae
respectu totius faciei, sicut satis apparet per casum positum, et si arguitur adhuc ex
ista responsione, sequitur quod continue aliquid albefiet cujus quaelibet albedo
continue remittetur per eandem horam, quia ad hoc quod facies Socratis sit alba non
requiritur quod cujuslibet partis extrinsecae sit aliqua pars extrinseca alba, quia tunc
sequitur quod quantumcumque modica pars extrinseca alicujus faciei foret nigra quod
illa facies non foret alba, consequens falsum et contra communem modum loquendi.
Arguitur ergo sic: in aliquo instanti ante finem hujus horae haec facies Socratis erit
alba antequam quaelibet talis pars ejus extrinseca erit alba, et continue ab isto
instanti usque ad finem horae albefiet ista facies; ergo continue erit major, et major
pars alba quam prius fuit et cetera. Et etiam continue remittetur omnis albedo in
aliqua parte alba; ergo sequitur conclusio. Huic dicitur quod ista conclusio est satis
possibilis illo modo loquendi admisso, sed tamen ista conclusio non sequitur in casu
isto posito, nisi cum hoc ponatur quod proportionabiliter velocius rarefiat pars alba
quam ipsa remittat in albedine. Posset enim ita tarde rarefieri pars alba et ita velociter
remitti pars ipsa eadem quod facies ista a primo instanti in quo foret alba continue
foret minus alba et minus, non obstante quod continue majoraretur pars alba in
quantitate. Sed forte ex ista responsione arguitur quod nullus homo posset esse
summe albus, vel quod aliquis homo foret albior aliquo homine summe albo, quod est
impossibile. Et consequentia arguitur sic: quia si aliquis homo posset esse summe
albus, aut igitur requireretur tunc quod quaelibet pars illius hominis foret summe alba,
aut sufficeret quod cujuslibet partis extrinsecae suae faciei aliqua pars extrinseca
foret summe alba, non primo modo, quia hoc foret impossibile, sicut prius dictum est
frequenter. Infinitae sunt enim partes hominis quarum nulla potest esse alba; ergo a
multo fortiori non possunt esse summe albae. Ideo si dicitur quod secundo modo erit,
arguitur contra adhuc sicut prius: vel requiritur quod quaelibet pars talis faciei foret
tunc summe alba vel non. Si sic, sequitur quod non tantum sufficit pars summe alba
ad denominandum totam faciem esse summe albam sicut sufficit pars remisse alba
ad denominandum totam faciem esse remisse albam, quod non videtur verum, quia
qua ratione propter unam partem summe albam denominatur totus homo summe
albus, cum non quaelibet pars ejus poterit esse summe alba, igitur etiam similiter
videtur quod poterit facies ejus dici et esse summe alba, quamvis non quaelibet pars
ejus talis extrinseca foret summe alba. Ideo forte dicitur et conceditur quod totus
homo est summe albus, et sua facies quamvis non cujuslibet partis extrinsecae suae
faciei sit aliqua pars extrinseca summe alba. Sed forte tunc ex isto arguitur quod iste
homo adhuc posset esse albior quam tunc est, quia posito quod major pars faciei
foret summe alba, tunc forent iste homo et etiam ista facies sua albiores quam modo
sunt, quia tunc, sicut prius tactum est, ista facies foret albior, eo quod haberet
majorem partem albam summe quam prius; ergo et cetera. Similiter sic arguitur: tunc
haberet ille homo albedinem totam quam nunc habet, et aliquam additam; ergo foret
albior quam prius; incipiat igitur pars major fieri summe alba, et sequitur quod totus
homo erit albior quam prius, et ipse prius fuit summe albus; igitur et cetera. Pro isto,
quando arguitur quod nullus homo potest esse summe albus, dicitur gratia
disputationis quod sic, non tamen credo hoc esse verum. Et ad argumentum, quando
arguitur quod si aliquis homo posset esse summe albus sequitur quod ipse posset
fieri adhuc magis albus, dicitur quod non. Et quando quaeritur69 numquid requiritur
quod cujuslibet partis extrinsecae faciei vel totius hominis aliqua pars extrinseca sit
alba, dicitur quod requiritur saltem quod cujuslibet partis extrinsecae faciei suae sit
aliqua pars extrinseca alba. Et tunc ad argumentum, quando dicitur quod tunc non
tanta pars summe alba sufficit ad denominandum faciem esse summe albam, sicut
sufficit pars remisse alba ad denominandum faciem remisse albam, conceditur
conclusio, immo pars major summe alba requiritur ad denominandum aliquid esse
summe album quam pars remisse alba ad denominandum aliquid esse remisse
album, et ita non procedit illud argumentum 70. Sed adhuc forte contra arguitur quod
talis non foret summe albus quantumcumque ejus facies esset summe alba, quia si
tunc una cum tota facie summe alba foret adhuc alia pars corporis summe alba, totus
ille homo esset albior quam prius, quia tunc haberet majorem albedinem quam prius;
igitur et cetera. Huic dicitur negando consequentiam, quia illum hominem esse magis
album vel minus album non attenditur penes hoc quod homo ille habeat majorem
partem vel minorem, sed eo quod talis pars certa puta facies vel pellis sua extrinseca
fuit minus alba vel magis alba; ideo si talis pars dicitur summe alba et totus homo
dicitur summe albus si remisse alba dicitur totus homo remisse albus, sed tamen ad
hoc quod aliquis homo foret summe albus, melius diceretur quod requiritur quod
cujuslibet partis extrinsecae foret aliqua pars extrinseca summe alba, et illud forte
non est possibile; et ideo dicitur quod non est possibile quod aliquis homo sit summe
albus. Verumtamen satis potest sustineri gratia disputationis quod sic; et ideo non
oportet illud negare, nisi illud petant argumenta seu aliqua prius concessa vel posita.
Praeterea: si aliquis homo posset esse 71 albus, tunc vel foret dare minimum gradum
qui sufficeret ad hoc quod aliquis homo foret albus, vel maximum qui non sufficeret.
Si detur minimus, tunc sequitur quod aliquid esset ita remisse album sicut aliquid
potest esse, consequens falsum, quia illud vel haberet aliquem gradum ultra gradum
medium vel non. Si sic, cum quilibet gradus ultra medium sufficit ad hoc quod aliquid
sit album; ergo vel aliquis foret gradus immediatus gradui medio vel nihil foret ita
remisse album aliquo gradu ultra medium sicut aliquid potest esse, consequentia
apparet, et prima pars disjunctivae consequentis est impossibilis; ergo et cetera. Ideo
pro isto forte dicitur, sicut est dicendum, quod est dare maximum gradum qui non
sufficit ad hoc quod aliquid sit album, et ille est gradus medius. Sed arguitur quod
non: quia sequitur tunc quod si aliquid debeat albefieri quod nunc non est album,
quod72 ipsum prius habebit gradum illum medium antequam ipsum erit album,
consequens falsum. Et consequentia arguitur sic: quia si aliquod tale erit album quod
modo non est album, et illud non erit album antequam habuerit aliquem gradum ultra
medium, et prius habebit medium quam aliquem ulteriorem; ergo ipsum non erit
album antequam habuerit illum gradum medium. Et arguitur quod sic. Ponatur enim
quod Socrates debeat albefieri ab aliquo extrinseco incipiendo a partibus
exterioribus, scilicet per partem ante partem in infinitum. Quo posito, sequitur quod
Socrates non prius habebit gradum medium quam ipse erit albus, quia non est dare
primum instans in quo Socrates habebit gradum medium, quia quandocumque
habebit gradum medium, habebit gradum intensiorem suo medio 73. Aliter enim
sequeretur quod agens illud aequaliter ageret in partem sibi propinquam et remotam,
quod non est verum. Ideo in primo instanti in quo incipit habere gradum medium,
etiam incipit habere gradum intensiorem et incipit esse albus; ergo aeque cito incipit
esse albus sicut ipse incipit habere gradum medium, et si sic74; ergo non prius
habebit gradum medium quam ipse erit albus, quod fuit probandum. Ideo pro isto
dicitur ut prius quod est dare maximum gradum qui non sufficit ad hoc quod aliquid sit
album, et iste est gradus medius. Et ad argumentum, quando arguitur <quod> tunc
illud albefiendum prius habebit gradum medium quam ipsum erit album, dicitur quod
non sequitur. Et quando arguitur ulterius quod prius habebit gradum medium quam
aliquem gradum ultra medium, huic dicitur etiam quod non oportet, nec hoc est
possibile nisi ipsum vel aliqua pars ipsius secundum se totam alteretur uniformiter ad
albedinem, quod non est verum nec possibile in casu superius posito, quia agens
extrinsecum numquam alterat uniformiter per totam aliquam partem, immo velocius
semper partem sibi propinquam quam remotam. Ideo pro isto argumento dicitur
negando antecedens, scilicet quod Socrates prius habebit gradum medium quam
aliquem ultra medium. Sed forte arguitur quod sic: quia nullum gradum ultra medium
habebit ita cito sicut medium, et habebit aliquem gradum ultra medium et etiam
medium; ergo citius habebit medium quam aliquem ultra medium. Huic dicitur quod
non valet haec consequentia, quia immediate post tale instans habebit gradum
medium et aliquem ultra medium. Et si adhuc arguitur sic: medius gradus erit primus
quem Socrates habebit post tale instans, sed nullus ultra medium erit primus; ergo
prius habebit medium quam aliquem ultra medium, huic dicitur negando antecedens,
quia quocumque gradu medio dato, ille non erit primus quem Socrates habebit post A
instans — sit A illud instans in quo incipit habere gradum medium —, quia quicumque
gradius medius detur illius partis 75, iste erit extensus per aliquam partem, et prius erit
aliqua pars illius disposita per gradum medium quam illa tota pars; ideo et cetera.
Verumtamen adhuc quamvis antecedens foret verum si posset ita esse, non valeret
consequentia, sicut non sequitur ‘hoc instans erit primum instans praeteritum,
demonstrato praesenti; ergo hoc instans erit prius praeteritum quam aliquod istorum,
demonstratis omnibus futuris’, similiter non sequitur ‘hoc punctum erit primum
punctum pertransitum; ergo hoc erit primum pertransitum quam aliquid aliud ab hoc’,
quia immediate post hoc erit hoc punctum pertransitum, et etiam punctum aliud ab
hoc. Arguendo tamen sic in terminis qui non habent nec incipiunt habere infinita
supposita, bene valet hujusmodi argumentum simpliciter, non tamen gratia modi
arguendi, sed potius gratia terminorum, unde bene sequitur ‘Socrates curret ad A, et
nullus alius homo ita cito curret ad A sicut Socrates; igitur Socrates prius curret ad A
et cetera’. Sed adhuc forte arguitur probando istam propositionem negatam, scilicet
‘Socrates prius habebit gradium medium quam aliquem ultra medium’, quia si non,
cum Socrates habebit gradum medium, et etiam ultra medium; igitur aeque cito
Socrates habebit gradum ultra medium sicut medium, consequens est falsum, quia
nullum ultra medium habebit ita cito sicut medium, ut prius argutum est. Ideo pro isto
dicitur negando istam consequentiam factam. Et si arguitur tunc ex illo ista conclusio,
scilicet quod Socrates non ita cito habebit gradum aliquem ultra medium sicut
medium, nec citius, nec tardius, huic dicitur concedendo consequentiam, et
conceditur quod nec ita cito habebit medium sicut ultra medium, nec tardius, nec
citius, nec ita cito 76, et hoc quia nullus erit primus gradus quem Socrates habebit post
A, sicut prius dictum est. Ideo nullum novum gradum habebit ita cito sicut habebit
aliquem gradum novum. Unde sicut non ita cito erit instans sicut erit instans, quia
nullum erit primum instans, sic nec ita cito habebit gradum medium, sicut habebit
gradum medium vel gradum ultra medium. Et si arguitur ex hoc quod plures erunt
gradus medii et non tantum unus, huic dicitur quod hoc est necessarium in omni tali
casu: nam ubicumque est aliquis gradus medius, ibi sunt infiniti gradus medii. Et si
tunc quaeratur quare unius latitudinis dicitur esse tantum unus gradus medius, huic
dicitur quod hoc est quia licet talis latitudinis sint plures gradus medii secundum
numerum, tamen omnes illi sunt aequales intensive, et quilibet istorum est cuilibet
istorum alteri a se aequalis intensive, licet non secundum extensionem in subjecto,
sicut apparet si aliquid foret uniformiter coloratum vel calefactum gradu medio coloris
vel albedinis. Item arguitur ad sophisma sic: nullus homo potest currere; ergo non
omnis homo qui est albus currit. Consequentia patet, et assumptum arguitur sic: non
est possibile quod aliquis homo currat; ergo et cetera. Antecedens arguitur: si aliquis
homo curreret; ergo ipse pertransiret aliquod spacium, sed non est possibile quod
aliquis pertranseat aliquod spacium; ergo non est possibile quod aliquis homo currat.
Pro isto forte dicitur, sicut communiter dicitur, quod satis possibile est quod aliquis
homo pertranseat aliquod spacium, quia aliter sequitur quod homo pertransiret et
<tamen> nihil pertransiret, loqueretur et tamen nihil loqueretur, et quod sapientissi-
mus homo mundi nesciret quod diceret quantumcumque loqueretur ex magna
deliberatione, et quod Socrates potest pertransire aliquod spacium et non est
possibile ipsum pertransire idem spacium, et quod Socrates pertransibit aliquid, puta
A, nec tamen erit umquam pertransiens illud nec est possibile quod pertranseat illud,
et aliquod agens ageret et tamen nihil ageret, et quod non foret possibile duos
disputare simul, vel quod aliqui disputant quorum neuter arguit nec respondet aliqua
responsione. Ideo pro istis forte conceditur quod aliquis pertransibit aliquod spacium,
sicut prius dictum est. Sed arguitur quod non: sit enim spacium A et Socrates qui
pertransit. Quo posito77, arguitur sic: si Socrates in hoc instanti pertranseat A
spacium, cum Socrates prius, puta immediate ante instans quod est praesens,
consimiliter omnino movebatur super A, ut suppono, sicut ipse modo movetur,
sequitur quod qua ratione in hoc instanti Socrates pertransit A spacium, in quolibet
instanti praeterito in quo movebatur super A pertransivit Socrates A spacium, quod
est falsum, quia A spacium non est adhuc pertransitum. Ponitur enim quod Socrates
sit in medio. Sed forte pro isto dicitur quod Socrates pertransit hoc spacium, sed non
pertransit in hoc instanti, quia non potest aliquis pertransire aliquid in instanti, sed in
tempore; et ideo assumptum est falsum. <Et> quando arguitur quod Socrates
pertransit hoc spacium in hoc instanti et cetera, <...> et ideo non procedit
argumentum, ut dicitur communiter a magnis. Sed contra: ex ista responsione
sequitur quod nihil movetur in aliquo intanti, et quod nullus motus est in instanti nec
aliquod tempus est in instanti, et qua ratione nec motus, nec tempus est in instanti,
sequitur quod nulla res permanens per tempus foret in instanti, quia tota ratio sic
dicentium est quia instans non mensurat aliquem motum successivum, nec instans
mensurat tempus nec est mensura aliqua per quam praecise aliquid movetur; et ideo
dicunt quod talia non sunt in instanti. Sed consimiliter est de rebus aliis
permanentibus, puta de homine, de asino et de caelo et hujusmodi. Nullum enim
instans est praecisa seu adaequata mensura istorum: sicut enim motus Socratis non
mensuratur per instans tantum, ita nec Socrates; ergo qua ratione non conceditur
quod motus est in instanti, nec deberet concedi consequenter quod Socrates est in
instanti. Sed forte pro isto adhuc arguitur quod non: quia tempus et motus et
hujusmodi res successivae non sunt in instanti, quia non simul sunt secundum
omnes ejus partes, sed una illarum partium est praeterita et 78 alia futura, et nulla est
una pars quae modo manet secundum quamlibet ejus partem, sed sic non est de
homine, et sic de aliis permanentibus. Ipsa enim sunt simul secundum omnes suas
partes; et ideo talia dicuntur permanentia, eo quod perfecte manent et sunt in instanti,
sed aliqua79 dicuntur successiva quia80 non sunt in instanti. Contra hanc responsio-
nem arguitur sic: talia successiva vel sunt aliqua existentia in rerum natura vel non
sunt, sed tantum imaginabilia. Si sint aliqua existentia in rerum natura, vel sunt
indivisibilia vel non. Si sunt indivisibilia; ergo ipsa ita vere sunt in instanti, sicut anima
hominis est vel punctus aliquis. Si sint divisibilia; igitur ipsa sunt corpora secundum
se existentia et divisibilia vel sunt accidentia extensa ad extensionem alicujus formae
vel materiae divisibilis vel non. Et81 quicquid dicatur de eis, si sint vere divisibilia in
rerum natura [nam82], tunc ipsa erunt situata et divisibilia secundum divisionem hujus
situs, et si sic; igitur ita vere sunt simul secundum omnes suas partes, sicut homo vel
asinus. Quicquid enim aliter dicatur de eisdem non est intelligibile ponendo illa esse
divisibilia. Si enim motus est res aliqua, vel erit mobile vel erit accidens extensum in
mobili vel accidens indivisibile in eodem vel extra ipsum, et eodem modo erit de
tempore, et si sic; ergo83 ita vere erunt ipsa in instanti sicut homo vel asinus, et hoc
est concedendum ponendo quod aliquid sit in instanti vel aliquid sit instans.
Praeterea ista cavillatio non evadit ad argumentum. Quamvis enim gratia
disputationis concedatur quod nullus motus est in instanti nec quod aliquid
pertranseat aliquid in instanti, adhuc stat argumentum, concedendo quod est
possibile quod Socrates pertransit A, quia tunc ponitur illud. Et arguo tunc sic: nunc
Socrates pertransit A, et prius 84 movebatur Socrates super A consimiliter 85 sicut nunc
Socrates movetur super A; igitur cum Socrates nunc pertranseat A, prius Socrates
pertransibat A. Similiter: nunc est ita quod Socrates pertransit A; ergo eodem modo
prius fuit ita quod Socrates pertransit A, et si sic; igitur Socrates prius pertransivit A.
Ideo pro isto dicitur forte quod Socrates prius 86 infinities pertransivit A, et tamen A
numquam fuit pertransitum nec est pertransitum. Et dicitur forte quod ista
convertuntur ‘Socrates prius infinities pertransivit A’ et ‘Socrates prius fuit infinities in
pertranseundo87 A’; et ideo sicut Socrates prius fuit infinities in pertranseundo 88 A, ita
Socrates infinities pertransivit A, et tamen A numquam fuit pertransitum a Socrate 89.
Sed contra: ex hoc sequitur quod Socrates infinities pertransivit A, et tamen modo
potest esse quod numquam pertransivit A, quia cum Socrates sit supra medium
punctum, si tunc quiesceret nec umquam moveretur ultra, tunc non pertransiret A nec
ante pertransivisset A. Etiam si modo foret Socrates supra medium punctum et
desineret A esse, sequitur quod Socrates numquam pertransivit A, sed nunc posset
esse quod Socrates non moveretur ulterius vel quod A desineret esse; sequitur ergo
conclusio proposita quasi(?) concedatur sicut est concedenda juxta responsionem.
Contra: ponatur ergo quod Socrates moveatur supra A et quod ipse aliquando
pertransibit totum A, et Plato moveatur super B per unam horam cum similiter omnino
sicut Socrates movetur super A et per eandem horam, ita tamen quod Plato non
pertransibit B totum spacium. Quo posito, sequitur juxta istam responsionem quod
immediate post instans quod est praesens Socrates pertransibit A et immediate post
instans quod est praesens erit ita quod Socrates pertransit A et pertransivit A
infinities, et tamen non immediate post instans quod est praesens Plato pertransibit B
et non immediate post hoc erit ita quod Plato pertransit B nec pertransivit B. Sed
quae est ratio diversitatis, cum omnia sint paria praeter 90 hoc quod A erit pertransitum
a Socrate et B non a Platone? Et si dicitur quod hoc sufficit pro ista responsione,
arguitur quod non, quia sit modo gratia argumenti aliquod instans intrinsecum istius
horae et arguitur sic: Plato omnino et consimiliter per omnia movetur super B sicut
Socrates movetur super A, et continue ante hoc similiter movebatur super B sicut
Socrates et cetera; igitur qua ratione Socrates modo pertransit vel prius pertransivit
A, sequitur quod Plato nunc pertransit et prius pertransivit B, quia tantum praecise
pertransitum est a Platone de B sicut pertransitum est a Socrate de A. Similiter: ex
responsione sequitur quod aliqua duo moventur aeque velociter praecise continue,
puta Socrates et Plato, et continue a B instanti usque ad D erit ita quod maximum
pertransitum a Socrate est aequale maximo pertransito a Platone, et e contra, et
continue tamen per idem tempus erit ita quod Socrates pertransivit post B instans in
centuplo majus spacium quam Plato pertransivit post illud B instans. Ponatur enim
quod B sit unum instans in quo tam Socrates quam Plato incipiant aeque velociter
moveri omnino, et sic moveatur usque ad D instans, in quo instanti desinat Plato
moveri et moveatur Socrates ulterius quousque pertransiverit centuplum spacium ad
maximum tunc pertransitum a Platone, et sequitur conclusio proposita. Contra
responsionem jam datam, sicut satis apparet intuenti 91, sequitur etiam ista conclusio
quasi in omni motu locali, scilicet quod aliqua est maxima quantitas pertransita ab
isto mobili, et tamen illud mobile prius pertransivit in duplo majorem quantitatem ista
data vel forte in ducentuplo majorem quantitatem, et sic in infinitum, quod non videtur
verum. Etiam sequitur quod mobile subito pertransiret totum spacium super quod
movetur. Etiam sequitur quod unus punctus dum tangit alium punctum pertransit
totam distantiam citra Romam, etiam sequitur quod duo sunt puncta quorum unum
altero eorundem movetur in centuplo velocius, vel in quacumque volueris 92
proportione imaginari, et tamen illud quod continue tardius movetur pertransit in
centuplo vel in quacumque volueris proportione longiorem lineam quiescentem in
aequali parte temporis quam illud quod velocius movetur. Ponitur enim quod illud
quod movetur velocius in eadem aut majori proportione movebitur per minus tempus,
etiam sequitur quod aliquod albefaciens immediate post hoc inducet in Socrate
tantam albedinem sicut umquam habebit Socrates, et albedinem summam, et tamen
nullus gradus albedinis immediate post hoc habebitur a Socrate. Et similiter per unum
annum incipientem ab instanti praesenti non habebit Socrates aliquam albedinem. Et
quod illud sequatur consequenter respondendo et sustinendo illam responsionem
arguitur sic: quia, sicut prius argutum est, ex illa responsione sequitur quod in motu
locali mobile pertransibit tantum spacium immediate postquam ipsum inceperit
moveri sicut pertransibit in toto tempore, posito quod continue movebitur super unum
et idem spacium, quantumcumque magnum sit illud spacium, et hoc quia continue
per totum illud tempus erit ita quod illud mobile pertransit totum spacium; ergo
consimiliter erit in motu alterationis, scilicet 93 quod immediate post initium totius
alterationis tantum inducet alterans quantum umquam postea inducet. Continue enim
erit ita quod illud inducit totam istam albedinem sive caliditatem sive aliam qualitatem
quam aliquando inducet sicut continue erit ita quod pertransit totum spacium. Si enim
dicatur quod non immediate post primum instans inducit totam illam albedinem sive
caliditatem sive aliquam aliam quamcumque qualitatem, nec continue per totam
istam horam erit ita quod ipsum inducit totam albedinem vel qualitatem talem, contra:
tunc sequitur quod non consequenter sustineretur prima responsio, quia tunc non
potest negari quin agens agit et alterat, sequitur tunc quod agit nihil agendo, quod
prius fuit negatum, vel quod 94 tunc ipsum agit albedinem aliquam, et qua ratione datur
quod ipsum agit aliquam albedinem, sequitur quod ipsum agit totam albedinem quam
aliquando aget; igitur et cetera. Sed forte dicitur quod agit tantum unum gradum
albedinis qui prius non fuit, vel quod agit aliquam albedinem prius inductam, sed
utrumque istorum est impossibile in alteratione difformi per totum. Quod enim ageret
prius actum est simpliciter impossibile, et quod ageret novum gradum qui non prius
fuit, et hoc actione per totum difformi, est impossibile, quia in tali actione non est dare
gradum intensissimum nec remississimum 95, sicut est prius tactum; sequitur igitur
quod si tale agens in tali casu aliquid ageret quod ipsum totam albedinem
inducendam aget, eodem modo sicut mobile continue pertransibit totum spacium
pertranseundum, et si sic, sequitur conclusio probanda ex ista responsione quae in
rei veritate est impossibilis, sicut sunt multae aliae quae sequuntur ex illa. Ideo forte
dicitur, sicut est dicendum, ad primam propositionem istius argumenti principalis
illam, scilicet ‘non est possibile quod aliquis pertranseat aliquod spacium’
concedendo. Et quando ulterius arguitur ex illo quod nihil movetur, et quod nullus
homo currit, negatur consequentia. Et si sic arguitur: aliquis homo movetur; ergo
pertransit aliquod spacium, huic dicitur negando consequentiam et conceduntur
omnes illae conclusio-nes seriatim 96 praepositae, scilicet quod agens agit et tamen
nihil agit, loquitur et tamen nihil loquitur. Et si arguitur ex isto quod aliquis homo
loquitur qui non potest loqui sic arguendo: qui nihil potest loqui non potest loqui, sed
quem non est possibile loqui aliquid ille nihil non potest loqui; ergo quem non est
possibile aliquid loqui ille non potest loqui, sed non Socratem, immo nullum hominem
possibile est aliquid loqui; ergo nullus homo potest loqui, huic dicitur concedendo
consequentiam, sed nego antecedens. Haec enim est falsa ‘nullum hominem
possibile est aliquid loqui’, quia ex ista sequitur quod nullus homo potest loqui, quod
est falsum. Et si arguitur probando istam sic: non est possibile aliquem hominem
aliquid loqui; ergo nullum hominem possibile est aliquid loqui, negatur consequentia,
sicut non sequitur ‘non est possibile quod album sit nigrum; ergo nullum album
possibile est esse nigrum’. Album enim potest esse nigrum licet non sit possibile
quod album sit nigrum; et ideo quia album potest esse nigrum, album possibile est
esse nigrum. Unde ista convertuntur ‘album potest esse nigrum’ et ‘album possibile
est esse nigrum’, et eodem modo probatur una sicut reliqua. Sequitur enim ‘hoc
possibile est esse nigrum, et hoc est album; ergo et cetera.’ Et ideo [si97] dicitur quod
sicut est concedendum quod homo potest loqui aliquid, ita etiam debet concedi quod
hominem possibile est loqui aliquid. Et consimiliter respondetur si arguitur quod homo
facit aliquid quod ipse non potest facere, dicitur quod non. Et si iterum arguitur contra:
Socrates loquitur A propositionem et non est possibile Socratem loqui A
propositionem; ergo ipse loquitur A propositionem quam non potest loqui, dicitur
negando consequentiam. Et si arguitur tunc quod sequitur saltem quod ipse faciet
aliquid tale, et tamen non est possibile ipsum facere illud, huic dicitur concedendo
conclusionem. Unde non est possibile quod aliquis faciat aliquid 98 nisi illud subito
possit fieri et in instanti, sicut forte est actus animae et multiplicatio luminis, sicut
ponunt aliqui, et sicut est forma ultima animalis. Talia enim quae non habent
successivam generationem ita quod pars non praecedit partem fiunt in instanti
tantum, et agens agit ipsa quando sunt facta, quia ipsa sunt simul in fieri secundum
omnes suas partes 99, et in facto esse. Et si quaeritur ratio quare magis agens facit ea
in instanti cum tunc sint facta complete quam in aliquo instanti posteriori, huic dicitur
quod pro tanto tunc facit ea, quia tunc agens facit quod ipsa sunt postquam nec ista
nec aliqua pars alicujus eorum prius fuit, sed sic non erit in aliquo instanti posteriori
vel priori respectu eorum, nec etiam sic est in aliqua generatione successiva; ideo et
cetera. Sed forte arguitur adhuc in isto principali argumento quod Socrates immediate
post initium sui motus pertransibit A vel numquam per transibit A, quia si non
immediate post initium sui motus 100 pertransibit A; ergo eadem ratione in nulla parte
totius horae pertransibit A, quia in qualibet parte solummodo pertransibit partem illius;
igitur in prima medietate hujus horae non pertransibit A; igitur in medio instanti erit
adhuc A pertranseundum, et sic cum Socrates non pertransibit A, tunc nec 101 in
secunda medietate istius horae, nec instanti medio nec ante illud instans medium,
sequitur quod numquam pertransibit A similiter continue ante finem illius horae A erit
pertranseundum a Socrate; igitur numquam ante finem erit A pertransitum; igitur ante
finem illius horae Socrates non pertransibit A neque in fine nec post, quia tunc
continue quiescet et cetera. Similiter: sequitur quod Socrates aliquando transibit 102
A103, nunc non pertransibit104 A, et tamen nec incipit nec incipiet pertransire A. Etiam
sequitur quod Socrates aliquando pertransibit A et non in aeternum, et tamen
numquam desinet nec desinit105 pertransire A. Pro istis duabus formis dicitur
concedendo utramque. Et ad argumentum quod Socrates numquam pertransibit A,
quia in nulla parte totius horae pertransibit A, dicitur negando consequentiam.
Socrates enim pertransibit in tota hora totum A et in parte horae partem A. Et ad
argumentum, quando arguitur quod in instanti medio etiam erit ita quod A est
pertranseundum; ergo tunc erit ita quod Socrates pertransibit A, huic dicitur negando
antecedens. Et si arguitur ad probationem 106 quod tunc non erit A pertransitum, et fuit
aliquando pertranseundum; ergo remanebit A pertranseundum, negatur
consequentia, sicut nec valet ista consequentia ‘Plato et Cicero fuerunt videndi a
Socrate, et adhuc non sunt visi; ergo adhuc sunt videndi’. Ponatur enim quod unus
videbatur heri et quod alius istorum videbitur a te cras. Isto posito, illa consequentia
non valet, quia antecedens est verum et consequens falsum, et 107 sic etiam non valet
haec consequentia ‘aliquando fuit ita quod Socrates pertransibit A, et adhuc non108
pertransivit109 A; igitur adhuc pertransibit A’, quia in quolibet instanti110 intrinseco istius
horae erit antecedens verum et consequens falsum. Unde in nullo instanti intrinseco
hujus horae erit A pertransitum, nec etiam pertranseundum. Posset tamen dici aliter,
scilicet quod A per totam horam erit pertranseundum et quod Socrates aliquando
desinet pertransire A, scilicet in ultimo instanti istius horae, et tamen numquam incipit
nec incepit nec incipiet pertransire A. Sed haec responsio fallax habet fundamentum.
Non enim habet aliam rationem pro se nisi consequentiam prius negatam, scilicet
‘hoc spacium aliquando fuit pertranseundum, et adhuc non est nec fuit pertransitum;
ergo adhuc est pertranseundum’. Sed haec responsio, sicut prius declaratum est,
non est necessaria sed tantum apparens probabilis. Tunc etiam apud istam
responsionem foret concedendum quod aliqua sunt duo mobilia seu duo puncta
aeque velociter mota per horam ceteris paribus quoad praesentia vel futura, et tamen
unum illorum pertransibit centuplam lineam ad maximam lineam pertransitam in
eadem hora ab altero illorum. Posito enim quod A prius fuisset motum super eandem
lineam per unum annum ante continuando motum usque in finem istius horae, ita
quod in fine datae horae sit tota linea primo pertransita ab A puncto et quod B in hoc
instanti incipiat moveri super eandem lineam pertranseundo in totam hanc horam
centesimam partem istius lineae datae, tunc sequitur quod A pertransibit totam illam
lineam in hac hora et B solummodo centesimam partem ita quod non magis; ergo et
cetera111. Iterum sequitur quod unus punctus subito pertransibit totam hanc lineam,
quia immediate ante ultimum instans datae horae, ideo dicitur quod prior responsio
est certior quam secunda, utraque tamen quodammodo probabilis; ideo elige 112. Sed
forte arguitur adhuc in isto argumento principali dato quod Socrates pertransibit A 113
ante finem talis horae, sicut ponit data responsio quod Socrates pertransibit A
antequam A erit pertransitum a Socrate. Probo: quia B erit primum instans in quo A
erit pertransitum, sit B ultimum istius horae mensurantis motum Socratis super A. Et
tunc arguitur sic: B erit primum instans in quo A erit pertransitum, ergo A non 114 erit
pertransitum ante B, sed Socrates pertransibit A ante B; ergo Socrates prius
pertransibit A quam A erit pertransitum a Socrate 115, quod fuit probandum. Et quod
hoc sit falsum arguitur: quia si Socrates prius pertransibit A quam A erit pertransitum;
igitur vel per tempus vel per instans prius Socrates pertransibit A quam A erit
pertransitum, consequens falsum, quia non per tempus, quia immediate 116 ante B A
non erit pertransitum, nec per instans, per idem argumentum, tunc etiam 117 sequitur
quod duo instantia sint immediata, quod est impossibile. Similiter arguitur quod
Socrates non pertransivit A ante B, vel quod A erit pertransitum ante B. Ponatur enim
gratia exempli quod B nunc foret. Tunc arguitur sic: Socrates prius pertransivit A;
igitur A prius fuit pertransitum a Socrate. Consequentia arguitur sic: Socrates prius
pertransivit A; igitur cum non citius pertransiverit A quam A fuit pertransitum a
Socrate, A prius fuit pertransitum a Socrate. Similiter: si modo non foret A nec aliqua
ejus pars, adhuc Socrates prius pertransivisset A, posito quod Socrates fuiss et
motus super A, sicut modo movebatur super A; ergo post hoc erit ita quod A fuit
pertransitum a Socrate, et numquam nisi ante B; igitur tunc fuisset pertransitum ante
B. Sed modo Socrates movebatur super A per omnia sicut tunc igitur jam A fuit
pertransitum a Socrate ante B, quod erat probandum. Similiter: posito quod in B
instanti non erit Socrates, sed continue ante B movebatur Socrates, sicut prius
positum est, tunc adhuc Socrates pertransisset A, et etiam A foret pertransitum a
Socrate, et numquam nisi ante B; igitur et cetera. Similiter: si in B instanti erit ita quod
Socrates pertransivit A; igitur tunc erit ita quod ante B instans Socrates fuit
pertransiens A; igitur prius fuit ita quod Socrates pertransit A; igitur A prius fuit
pertransitum. Ad haec respondetur primo ad primum concedendo quod Socrates
prius pertransibit A quam A erit pertransitum. Et quando arguitur ulterius quod non,
quia nec per tempus prius nec per instans; igitur non prius, dicitur negando
consequentiam, sicut non sequitur ‘nec per tempus nec per instans erunt omnia
instantia ante B prius quam erit B; igitur illa non erunt prius quam erit B’, negatur
consequentia. Et si arguitur ex illo quod aliquid erit altero prius, et tamen nec per
tempus nec per instans, huic dicitur quod hoc est impossibile, nec sequitur ex aliquo
jam posito, quia non valet haec consequentia ‘Socrates prius pertransibit A quam A
erit pertransitum, et tamen nec per tempus nec per instans; igitur aliquid erit altero
prius quod non erit eodem prius per tempus nec per instans’. Ad aliud, quando
arguitur ad idem sic “Socrates prius pertransivit A; ergo prius fuit pertransitum a
Socrate”, negatur consequentia. Et dicitur ulterius quod Socrates pertransivit A
quando A non fuit pertransitum et antequam A fuit pertransitum. Et tunc ad
argumentum, quando arguitur “ponendo quod B foret et A non foret sed tamen quod
continue Socrates fuisset motus super A sicut et modo, sequitur quod A tunc fuit
pertransitum a Socrate118 ante B, quia aliquando post B fuisset verum dicere quod
Socrates prius pertransivit A et quod fuit pertransitum a Socrate”, huic dicitur quod
non, immo tunc non foret verum in B quod Socrates pertransivit A nec tunc foret dare
maximum quod Socrates pertransivit. Socrates enim tunc pertransivisset 119 quamlibet
partem A lineae non terminatam ad illud extremum versus quod Socrates movebatur
et nullam partem A terminatam ad illud extremum; ideo Socrates tunc non
pertransivisset A, sed solummodo partem istius lineae. Et ita numquam post B fuisset
verum dicere quod Socrates pertransit A <et> quod120 A fuit pertransitum a Socrate.
Sed forte contra hanc responsionem arguitur sic in casu isto: Socrates pertransivisset
quemlibet punctum A quem pertransivit modo ante B; ergo qua ratione Socrates nunc
pertransivit A ante B, et tunc pertransivisset A ante B, quia ad hoc quod Socrates
pertransivisset A non requiritur quod pertransivisset ultimum punctum A, sed sufficit
quod pertransivisset quemlibet punctum citra ultimum. Aliter enim sequeretur quod
modo Socrates non pertransivit A ante B in casu prius posito121. Notum est enim quod
Socrates non pertransivit ultimum punctum A ante B; igitur et cetera. Similiter: [et]
Socrates nunc non pertransivit ante B plusquam tunc fecisset, et nunc Socrates
pertransivit ipsum A ante B; igitur tunc etiam pertransivisset 122 ante B. Ad haec dicitur,
quando arguitur primo quod ad hoc quod Socrates pertransivisset totum 123 A ante B
non requiritur quod pertransivisset ultimum punctum A ante B, dicitur concedendo hoc
esse verum, sicut probat argumentum. Et tunc quando arguitur ulterius quod
Socrates pertransivit quemlibet punctum A eodem modo ac si A mansisset in fine;
igitur etiam tunc Socrates pertransisset totum A, dicitur negando consequentiam. Ad
hoc enim quod Socrates pertransisset totum124 A, requiritur quod A mansisset in fine
pertransitionis suae125. Unde juxta hoc conceditur quod aliqua duo mobilia, scilicet
duo puncta aeque velociter mota super duas lineas aequales ceteris paribus praeter
hoc quod una istarum in fine manebit, alia non, et unum istorum mobilium pertransibit
totam lineam suam126 ante finem istius horae et alius non pertransibit suam. Et si
arguitur sicut prius quod neuter istorum altero eorum punctorum plus pertransibit,
cum ista duo continue per istam horam aeque velociter movebuntur ceteris paribus.
huic dicitur quod sic, quia unus istorum punctorum pertransibit totam lineam suam, et
erit dare maximam lineam quam ipse pertransibit ante finem istius horae, sed de
altero non erit ita, quia non est dare maximam lineam quam ipse pertransibit, sed
minimam quam non pertransibit sic quod talem non pertransibit, sed quamcumque
minorem illa vel sibi aequalem pertransibit, et ista erit tota linea super quam movetur.
Et ideo unum istorum altero eorundem 127 plus pertransibit, sed in nulla proportione, et
hoc est quia est dare unius maximam lineam pertranseundam128, et129 non utriusque.
Et ex hoc patet responsio hujus ultimae ad aliam formam reductionis 130 superius
factam. Et ad aliam formam, quando arguitur “si in B instanti erit ita quod Socrates
prius pertransivit A; igitur in B instanti erit ita quod Socrates fuit prius pertransiens A,
et si sic; igitur A prius fuit pertransitum”, huic dicitur quod non valet ista consequentia
‘Socrates prius pertransivit A; ergo Socrates prius fuit pertransiens A’, immo
conceditur quod Socrates prius pertransivit A quando non fuit pertransiens A et
quando A non fuit pertransitum, et quod Socrates fecit hoc vel illud quando ipsum non
fuit factum, sicut carpentarius prius faciet A domum quam A domus erit facta, et sic
erit de omni re quae fiet quae non potest subito fieri. Unde si Socrates proferet
aliquam propositionem, prius proferet eam quam ipsa erit prolata, et si Socrates
dealbabit Platonem successive, prius dealbabit ipsum quam ipse erit dealbatus 131, et
sic de aliis talibus successivis actionibus quarum effectus in aliquo instanti primo
erunt. De aliis tamen actionibus quarum effectus numquam primo erunt, non est
necessarium quod agentia prius faciant eas quam sui effectus erunt. Unde si
Socrates debeat corrumpere aliquam rem animatam, non requiritur quod ipse prius
corrumpat eam quam ipsa erit corrupta, quia forte post instans praesens immediate
corrumpet eam et immediate post instans praesens erit corrupta; ideo non citius
corrumpet eam quam ipsa erit corrupta, sicut Socrates non citius dividet talem vel
talem lineam quam ipsa erit divisa. Et si arguitur quod Socrates dividet aliquid 132 quod
ipse numquam tanget, nec aliquid aliud, et etiam quod dividet aliquid postquam illud
erit divisum, et quando ipsum erit divisum, et corrumpet aliquid postquam ipsum erit
corruptum, quia ponatur quod Socrates incipiat dividere A superficiem vel corrumpere
B corpus, tunc, sicut patet per datam responsionem 133, superficies immediate post
hoc erit divisa, sed post hoc instans Socrates dividet eam; igitur dividet istam
postquam ista erit divisa, et tamen nec Socrates nec aliquid aliud umquam tanget
istam superficiem, quia numquam post hoc erit, et per idem sequitur quod Socrates
numquam aget in illam superficiem 134 nec aget in rem istam corrumpendam. Ad haec
omnia respondetur concedendo ea praeter hoc quod Socrates dividet istam lineam
vel superficiem postquam ipsa erit divisa. Et ad argumentum pro isto probando,
respondetur negando consequentiam. Ad hoc enim quod Socrates dividat aliquid
postquam ipsum fuit divisum, requiritur quod ipsum fuerit divisum in aliquo instanti, et
Socrates postea dividat illud post illud instans, quod est falsum et impossibile. Et si
arguitur ex isto quod aliquid erit quod in nullo instanti erit, et numquam erit ita quod
ipsum est, et quod aliquid erit, quod impossibile est esse, quia divisio hujus
superficiei erit hujusmodi. Ipsa enim non erit in aliquo instanti, ut apparet, quia in
nullo instanti erit ista in quo haec superficies erit divisa, sed immediate post hoc erit
divisa; igitur et cetera. Et consimiliter arguitur quod impossibile est hanc divisionem
esse vel aliquam aliam, quia non est possibile quod ipsa sit quando ipsa superficies
est integra, nec quando est divisa; igitur numquam est possibile ipsam esse. Et
consimiliter arguitur de quacumque alia divisione. Ad haec omnia dicitur quod quilibet
eorum est impossibile. Et ad argumentum, quando arguitur primo quod divisio A
superficiei erit, et in nullo instanti, dicitur quod hoc est impossibile. Et ad argumentum
ulterius, quando arguitur quod ista superficies immediate post hoc erit divisa, et in
nullo instanti erit divisio illius superficiei in quo instanti haec superficies erit divisa;
ergo in nullo instanti erit divisio istius superficiei, huic dicitur concedendo
conclusionem. Sed ulterius si arguitur ex illo consequente quod divisio illius
superficiei non erit in aliquo instanti, dicitur quod non valet consequentia, et causa est
haec, quia illa divisio erit quando non erit divisio illius superficiei. Unde totus ille
motus erit divisio illius superficiei, et ideo illa divisio erit quandocumque ille motus erit,
et in135 quocumque instanti in quo ille motus erit illa divisio erit 136, sed in nullo instanti
erit137 ille motus divisio illius superficiei, quia illud agens in nullo instanti dividet illam
superficiem, et numquam erit ille motus divisio illius superficiei nisi quando agens
dividet illam superficiem, et hoc erit in quolibet tempore incipiente ab isto instanti in
quo agens incipit vel incipiet dividere illam superficiem, sed in nullo instanti talis
temporis. Et consimiliter dicitur ad aliam formam, qua arguitur quod aliquid erit quod
impossibile est esse, quia haec divisio erit, et impossibile est hanc divisionem esse;
ergo aliquid erit quod impossibile est esse, dicitur negando consequentiam, sicut non
sequitur ‘album erit nigrum, et impossibile est album esse nigrum; igitur aliquid erit
nigrum quod impossibile est esse nigrum’. Et si arguitur ex isto quod aliqua divisio erit
per unam138 diem vel per mille annos, et tamen in nullo instanti erit illa divisio, huic
potest dici satis probabiliter concedendo conclusionem, sicut per totam hanc horam
et quamlibet ejus partem Socrates pertransibit aliquod spacium, et tamen in nullo
instanti pertransivit aliquid nec in aliquo instanti erit pertransitio alicujus spacii, et
tamen per horam totam erit pertransitio alicujus spacii, et similiter dicitur in proposito.
Sed forte ad evitandam istam conclusionem dicitur aliter, scilicet quod haec divisio
erit in aliquo instanti divisio, et conceditur quod haec divisio est. Et si tunc arguitur
quod haec divisio, quaecumque detur, nullius est divisio, quia nec divisi nec integri
vel continui, huic dicitur forte concedendo conclusionem, scilicet quod haec divisio
est, et tamen haec divisio nullius est divisio, sed est alicujus, quia est motus alicujus,
non tamen est divisio alicujus. Et dicitur quod non sequitur ‘iste motus alicujus est
motus, et iste motus est haec divisio; ergo haec divisio est alicujus divisio’, sed solum
sequitur quod haec divisio est alicujus. Vel forte dicitur aliter et apparenter quod haec
divisio est alicujus divisio, quia est dividentis divisio, sicut motus est moventis motus,
et pertransitio est pertranseuntis pertransitio. Sed contra haec arguitur primo contra
primam responsionem: quia si aliquando erit ita quod haec divisio est, quia aliquando
erit haec divisio; igitur eadem ratione si aliquando erit divisio alicujus, aliquando erit
ita quod divisio alicujus est, quod est negatum. Et consequentia patet per istam
responsionem prius positam. Similiter: sicut ponit ista responsio quod divisio est
alicujus et non est alicujus divisio, conformiter etiam habet ponere quod divisio est, et
tamen in nullo instanti est divisio, quod est impossibile. Contra secundam
responsionem etiam arguitur sic: si haec divisio est alicujus divisio, scilicet ipsius
dividentis divisio; ergo eadem ratione corruptio est corrumpentis corruptio, et
generatio generantis generatio. Et tunc sequitur quod alicujus incorruptibilis est
corruptio, et alicujus rei ingenerabilis est generatio, posito casu quod aliquod
incorruptibile et ingenerabile incipiat corrumpere unum et generare aliud, sicut posito
quod sol incipiat corrumpere frigiditatem generando caliditatem 139, et sequitur tunc
quod per totam istam horam simul erit generatio solis <et> corruptio eujsdem, et
tamen nullius est vel erit generatio nisi rei quae est vel erit in generato esse vel in
generari, nec alicujus est vel erit corruptio nisi rei quae corrumpetur; ergo sol
generabitur et corrumpetur, quod est impossibile, cum sit corpus ingenerabile et
incorruptibile140. Ideo forte ad hoc datur alia responsio concedendo, scilicet quod
aliquando erit ita quod haec divisio est alicujus divisio. Et ulterius, quando arguitur
quod non, quia nec est continui divisio nec est divisi divisio, huic dicitur tunc quod est
continui dividendi divisio. Et quando arguitur quod non, quia si talis divisio foret
dividendi divisio sequitur quod aliquid divideret illud dividendum, consequens
impossibile, quia sicut prius probatum est de pertransitione, scilicet quod non est
possibile quod aliquid pertranseat aliquid aliud, ita non est possibile quod aliquid
dividat aliquid aliud, et si sic, igitur ista divisio non est alicujus dividendi divisio, huic
dicitur tunc quod non valet haec consequentia ‘haec divisio est alicujus dividendi
divisio; igitur aliquid dividit illud dividendum’, sed solum sequitur quod aliquod
dividendum sit in dividi ab aliquo dividente et quod aliquod dividens sit in dividendo
aliquid dividendum, et haec responsio inter ceteras a prima est maxime probabilis.
Arguitur tamen contra hanc sic: si aliquando erit ita quod aliqua divisio est alicujus
divisio, quia per totam talem horam erit alicujus divisio, tunc sequitur eadem ratione
quod aliquando erit ita quod aliqua divisio alicujus superficiei est sive divisio alicujus
lineae. Et arguitur quod non: quia tunc non erit ita quod aliqua linea est in dividi, quia
non illa quam modo incipit agens dividere, quia agens adhuc numquam dividebat
partem istius lineae nec istius superficiei, et sequitur quod in aliquo instanti est divisio
alicujus lineae vel superficiei, et tamen post illud instans poterit esse quod numquam
fuit divisio istius, etiam sequitur quod in aliquo instanti est alicujus divisio, et tamen
agens quod facit istam divisionem omnino quiescit in isto instanti. Haec141 forma est
quae maxime movet contra istam responsionem. Et quod illud sequitur consequenter
respondendo arguitur sic: quia ista responsio ponit quod divisio talis lineae vel
superficiei est, quia illa linea vel superficies jam incipit dividi vel est in dividi, sed in
primo instanti in quo agens incipit dividere, tunc est aliqua superficies quae dividi
incipit, et quae tunc est in dividi; ergo tunc est divisio istius lineae vel superficiei, et
tunc agens quiescit omnino a tali actione, ut suppono. Ponitur enim quod tunc incipiat
dividere, et tunc sequitur conclusio proposita. Sed pro isto adhuc posset dici quod
plus requiritur ad hoc quod divisio alicujus sit quam quod illud incipiat dividi, immo
hoc non requiritur nec sufficit 142, sed requiritur quod agens continuet actionem suam
per quam dividatur ipsum dividendum, sed hoc est falsum in primo instanti in quo
agens incipit dividere seu agere; ideo forte dicitur quod non sequitur conclusio
proposita. Sed adhuc arguitur quod sic: quia ponatur quod dividens aliquod prius
divisisset motu continuo A medium et continuando eum incipiat dividere partem B
medii. Sit tamen B medium non continuum cum A sed solummodo contiguum, et tunc
sequitur quod divisio B vel alicujus superficiei B est tamen agens, tunc primo incipit
agere in B. Ponatur enim gratia exempli quod foret unum aliud agens voluntarium
approximatum ad aliud extremum istius omnino sicut jam approximatur hoc agens ad
hoc extremum143, quod etiam incipiat dividere partes B, sed quod illud quiescet 144
ibidem per magnum tempus terminatum ad hoc instans, et tunc sequitur, ut apparet,
quod qua ratione est ponendum quod tunc erit divisio superficiei approximatae primo
agenti, etiam tunc est divisio superficiei immediatae agenti secundo quiescenti, et si
sic, sequitur conclusio proposita. Similiter: juxta istam responsionem sequitur quod ita
cito erit divisio mediae superficiei sicut primae, immo ultimae sicut primae. Quod
arguitur sic: quia in nullo instanti erit divisio alicujus lineae vel superficiei nisi quia in
isto instanti erit aliquis motus vel actio per quam dividetur talis linea vel superficies, et
adhuc non in isto instanti, sed post illud instans; ponitur ergo quod continuetur idem
motus vel eadem actio ita quod eodem motu in numero dividantur omnes superficies
vel lineae dividendae illius corporis, et tunc sequitur quod ita cito erit divisio ultimae
superficiei sicut primae. Sed forte dicitur quod illud non sequitur, quia iste motus non
erit divisio talis lineae vel talis superficiei antequam ista linea vel superficies incipiat
dividi per istum motum, et non aeque cito incipient omnes lineae dividi per istum
motum; ergo et cetera. Sed contra: iste motus erit divisio totius corporis dividendi
antequam illud corpus incipiat dividi; ergo eadem ratione erit divisio alicujus
superficiei antequam ipsa incipiat dividi per istum motum. Ideo tunc forte dicitur quod
non erit divisio alicujus superficiei antequam ipsa erit in dividi per istum motum, sicut
nec est aliquis motus divisio alicujus corporis antequam illud corpus sit in dividi per
istum motum. Sed contra hoc arguitur sic: totum corpus erit in dividi antequam ipsum
incipiat dividi; ergo eadem ratione superficies media erit in dividi antequam ipsa
incipiat dividi, et si sic, etiam sequitur conclusio proposita. Sed forte pro isto dicitur, et
bene, quod superficies non est in dividi antequam ipsa incipiat dividi. Et causa est
quia ipsa non habet praecisam mensuram et adaequatam sicut requireret totum
corpus dividendum; et ideo non sequitur licet totum corpus sit in dividi antequam
ipsum incipiat dividi quod propter hoc superficies etiam erit in dividi antequam ipsa
incipiat dividi. Sed contra: ex hac responsione sequitur quod aliqua superficies quae
de praesenti est continua et per tempus terminatum ad illud instans erit continua, et
tamen aliquando erit divisa et tamen numquam erit in dividi. Quod arguitur sic: quia
ponatur quod A corpus sic dividetur quod sit dare primum instans in quo A erit
complete divisum, et signetur superficies ipsius quae ultimo dividetur quae sit B. Et
arguitur tunc sic quod B numquam erit in dividi: quia per dictam responsionem B non
erit in dividi antequam incipiat dividi sed cum B incipiet dividi, tunc B non erit in 145
dividi sed in diviso esse, quia B non incipiet dividi ante ultimum isntans, sicut apparet
intuenti, et tunc B erit in diviso esse, per casum; igitur et cetera. Similiter: retento
eodem casu sequitur quod aliqua superficies dividetur quae jam est continua, et
tamen nec jam est divisio illius nec umquam erit divisio illius, quia per istam
responsionem non erit divisio alicujus superficiei antequam incipiat dividi, sed quando
ipsa superficies incipiet dividi tunc non erit divisio istius, quia non erit motus nec actio
qua dividetur ista superficies, quia tunc ista superficies erit in diviso esse et agens
omnino quiescet, ut supponitur. Et consimiliter arguitur de prima superficie dividenda,
posito quod agens jam quiesceret et modo primo inciperet dividere partes istius
corporis. Tunc enim non est divisio istius corporis, quia tunc quiescet 146 agens, nec
adhuc dividit nec umquam erit divisio istius superficiei, quia in nullo instanti erit ista
superficies dividenda, nec in aliquo instanti incipiet ista superficies dividi; ergo per
istam responsionem numquam erit divisio istius superficiei, et hoc potest concedi. Ex
his omnibus elige probabile.
1 V = édition incunable de Venise; P = édition incunable de Paris
2 truncatus V: tronchatus P
3 ita V: infra P
4 quid corr.: quod PV
5 arguitur V: dicitur P
6 quia V: quod P
7 impossibile V: possibile P
8 est P: om.V
9 sed V: et P
10 cum nullum currens .... sequitur quod V: om.P
11 ex hac responsione V: hanc responsionem P
12 primo V: om.P
13 currit V: currat P
14 potest V: possit P
15 ista corr.: isto PV
16 et V: om.P
17 qui est albus V: om.P
18 album V: om.P
19 ista corr.: isto PV
20 ista corr.: isto PV
21 ista corr.: isto PV
22 ista corr.: isto PV
23 ista corr.: isto PV
24 qui V: om.P
25 potest currere V: om.P
26 hoc V: et hoc P
27 responsio V: casus P
28 scilicet V: licet P
29 potest V: possit P
30 solum V: om.P
31 consequentiae V: om.P
32 demonstratur V: demonstretur P
33 est V: om.P
34 faciendo istam consequentiam V: om.P
35 probo V: om.P
36 crastinam corr.: crastinum PV
37 quandocumque: nunc add.P
38 huic V: hic P
39 et V: om.P
40 et V: etiam P
41 incipiet V: incepit P
42 incepit V: incipit P
43 notum V: notandum P
44 quousque P: usquamquo??? V
45 ideo et cetera V: om.P
46 ergo ista propositio est vera V: ergo et cetera P
47 tamen V: om.P
48 non requiritur ad hoc V: non sequitur P tunc post A instans ipsa erit perpetua et incorruptibilis; ergo post A instans ipsa non
49 incipit V: incepit P
poterit non esse, et si sic; ergo tunc ipsa necessario erit. Sed pro isto forte dicitur,
50 instans V: ita P
51 et V: om.P sicut est dicendum, quod non valet haec consequentia ‘post A instans ipsa erit
52 propositione V: prepositione? P aeterna seu perpetua; igitur post A non poterit non esse’. Contra hoc arguitur sic: si
53 vel: aliquid add.P
54 album fuit V: om.P ipsa erit aeterna post A, et ipsa poterit non esse post A, tunc sequitur quod aliquod
55 sequitur: ex add.P aeternum poterit non esse. Et arguitur quod non: quia si aliquod aeternum poterit non
56 Londonis: immo add.P
esse, ponatur igitur quod illud aeternum non erit, et habetur contradictoria, quia si
57 demonstrando istum hominem album V: om.P
58 album: om.P illud erit aeternum, ipsum erit per tempus infinitum et per positum non erit; igitur et
59 quae prius fuerant arguta V: om.P cetera. Sed pro isto forte dicitur distinguendo hanc propositionem ‘aliquod aeternum
60 istam corr.: istum V
61 et: illud add.P potest non esse’ eo quod iste terminus ‘aeternum’ potest supponere pro eo quod est
62 adhuc V: ad haec P aeternum aut pro eo quod potest esse aeternum. Unde primo modo accipiendo hanc
63 Socrates V: om.P
propositionem est iste sensus: aliquid quod est aeternum potest non esse, et adhuc
64 albedo: Socratis add.P
65 se: et add.P iste sensus est verus secundum aliquos, quia aliqua est pars elementi simplicis sicut
66 hora corr.: hore V terrae vel ignis quae in aeternum erit, sicut potest poni satis probabiliter, et ista poterit
67 et si sic ergo facies ... sui partem V: om.P
68 extrinseca corr.: extrinsece V: om.P non esse, quia ista est corruptibilis sicut pars simplex. Sed non oportet illud dici, quia
69 quaeritur V: dicitur P satis potest poni quod quaelibet pars talis elementi aliquando corrumpetur, quia nulla
70 et ita non procedit illud argumentum V: om.P
est quin possit sibi approximari contrarium et sibi forte approximabitur. Ponitur enim,
71 esse: summe albus vel add.P
72 quod V: om.P sicut est satis probabile, quod terra sit in continuo motu, vel quod frequenter
73 suo medio V: om.P moveatur ita quod illa terra quae nunc est prope centrum aliquando in tempore
74 et si sic V: om.P
75 illius partis V: om.P aeterno forte distabit per multa miliaria a centro, et tunc satis de facto potest sibi
76 nec tardius nec citius nec ita cito V: om.P approximari contrarium quod potest ipsam corrumpere. Et consimiliter ponitur de igne
77 quo posito V: om.P
quod per diversas exalationes potest quaecumque pars aliter disponi quam modo est
78 et V: om.P
79 aliqua V: alia P disposita, et sic tandem potest sibi approximari contrarium, et sic potest satis bene
80 quia V: et P rationabiliter poni quod continue est aliqua pars ignis simplex. Et etiam aliqua pars
81 non et V: om.P
82 nam V: om.P
terrae et pars valde magna, et tamen aliquando corrumpetur quaelibet quae modo
83 ergo V: om.P est simplex vel mixta et cetera. Alius est sensus, scilicet: aliquid quod potest esse
84 prius V: om.P
aeternum potest non esse, et iste sensus etiam est verus et verificatur de anima
85 consimiliter V: om.P
86 prius V: om.P humana tantum, et adhuc secundum opinionem Commentatoris tertio De anima illud
87 in pertranseundo V: impertranseundo P non foret verum, quia ipse ponit eandem esse animam intellectivam numero in
88 in pertranseundo V: impertranseundo P
89 a Socrate V: om.P
omnibus hominibus, et hoc creditur esse physicum. Difficile est enim assignare
90 praeter V: propter P separationem animae intellectivae a corpore et ad quid ista deserviret post ejus
91 sicut satis patet intuenti V: om.P
separationem a corpore et ubi foret physice loquendo et quod ipsa non poterit
92 volueris V: velocius P
93 scilicet V: om.P corrumpi et difficilissimum est distinguere unam ab alia, cum sint ejusdem speciei
94 quod V: om.P specialissimae et aequalis perfectionis. Et nullam includunt conditionem materialem,
95 nec remississimum V: om.P
96 seriatim V: om.P
cum neque sint in situ neque in corpore aliquo tamquam forma in subjecto. Ideo
97 si V: om.P physice loquendo vel oportet ponere formam ultimam hominis esse corrumptibilem
98 aliquid corr. : aliquod PV
sicut formam bruti, sicut posuit Alexander, vel eandem numero esse, sicut ponit
99 secundum omnes suas partes V: om.P
100 sui motus V: om.P Averrois Commentator, sed ista philosophia est contra fidem et veritatem. Ideo redeat
101 tunc nec V: om.P ad sophisma ista disputatio concedendo, scilicet ista conclusionem prius argutam
102 transibit V: pertransibit P
103 A: et add.P
quod aliquid quod potest esse aeternum potest non esse, sicut anima Antichristi. Et
104 pertransibit V: pertransit P ad argumentum ulterius, quando arguitur ponendo istam de inesse, hanc scilicet
105 nec desinit V: om.P
‘aliquod aeternum non erit’, dicitur quod ista est impossibilis. Unde sicut non valet
106 ad probationem V: om.P
107 et quod alius istorum videbitur a te cras ... falsum et V: om.P consequentia ‘album potest esse nigrum; ergo possibile est quod album sit nigrum’,
108 adhuc non V: nondum P sicut non sequitur ‘aliquod aeternum potest non esse; ergo possibile est quod aliquod
109 pertransivit V: pertransibit P
110 instanti V: om.P
aeternum non erit’, sed antecedens est verum et consequens impossibile. Sed
111 ergo et cetera V: om.P contra: si aliquod aeternum potest non esse, illud vel est aeternum vel non est
112 ideo elige V: om.P
aeternum, sed potest esse aeternum si non sit aeternum, sed solummodo potest
113 A V: om.P
114 A non V: ante P esse aeternum, tunc ex isto non sequitur quod aliquod aeternum poterit non esse,
115 a Socrate V: om.P quia illud non est aliquod aeternum. Similiter: si aliquod aeternum potest non esse,
116 immediate V: in mediate P
117 etiam V: enim P
aut illud aeternum est aut non est. Si illud aeternum non est; ergo aliquod aeternum
118 a Socrate V: om.P non est, sed consequens est impossibile. Et consequentia arguitur: quia arguitur ab
119 pertransivisset V: pertransisset P
inferiori ad suum superius postposita negatione. Ad hoc dicitur sicut prius quod
120 quod] Socrates pertransit A quod] LAC P
121 in casu prius posito V: om.P nullum est aeternum quod potest non esse. Et quando ulterius arguitur quod tunc non
122 pertransivisset V: pertransisset P sequitur quod aliquod aeternum potest non esse, quia illud non est aeternum, dicitur
123 totum V: om.P
124 totum V: om.P
negando consequentiam. Unde sicut prius dicebatur ista stant simul ‘aliquod
125 pertransitionis suae V: om.P aeternum potest non esse’ et tamen ‘omne aeternum est tale quod ipsum non potest
126 suam V: om.P
non esse’, sicut omnis homo est homo qui non potest esse Antichristus et tamen
127 eorumdem V: om.P
128 pertranseundam V: pertransitam P aliquis homo potest esse Antichristus, et omnis homo est talis quod non potest de
129 et V: quia P novo generari et tamen aliquis homo, ut puta filius tuus, potest de novo generari. Et si
130 reductionis V: inductionis P
131 dealbatus V: albus P
arguitur ex istis quod omnis homo non potest de novo generari et quod omne
132 aliquid corr.: aliquod PV aeternum non potest non esse, dicitur quod non valet consequentia. Et causa est
133 responsionem: A add.P
quia apud communem modum loquendi antecedens solum significat quod omnis
134 superficiem] quia numquam post hoc ... superficiem] LAC P
135 in V: om.P homo qui est non potest de novo generari et quod omne aeternum quod est non
136 erit] et illa divisio erit} LAC P potest non esse, sed consequens plus significat, quia haec propositio ‘omnis homo
137 erit: et add.P
138 unam corr.: unum PV
non potest generari’ significat quod nullus homo potest generari, et ista significat
139 generando caliditatem V: generatione caliditatis P quod nullus homo qui est nec aliquis homo qui potest esse potest generari, et hoc est
140 quod est impossibile cum ... incorruptibile V: om.P falsum, et consimiliter significat quaelibet talis; et ideo non procedit argumentum. Ad
141 haec V: et haec P
142 immo hoc non requiritur nec sufficit V: om.P secundam consequentiam prius factam probando quod aliquod aeternum non est,
143 ad hoc extremum V: om.P quia hoc aeternum non est, demonstrata anima Antichristi, dicitur quod consequentia
144 quiescet V: quieverit P
145 in V: om.P
non valet. Et ad probationem, dicitur quod superius frequenter in aliis sophismatibus
146 quiescet V: quiescit P ponitur responsio, scilicet quod requiritur quod arguatur a per se inferiori ad suum
superius, et ibidem exponuntur illi termini; ideo et cetera. Sed forte adhuc arguitur
quod anima Antichristi non potest non esse post A, quia ipsa inevitabiliter erit post A.
<Sextum sophisma>
Probatur: quia post A non poterit esse quin ipsa erit post A. Similiter: ipsa aeternaliter
<Anima Antichristi necessario erit> erit post A. Similiter: in A instanti ipsa incipiet esse necessario post A. Probatur: quia
in A erit ista copulativa vera sic significando ‘anima Antichristi nunc non est
Anima Antichristi necessario erit. Ponatur quod Antichristus non sit, sed quod ipse necessario post A et immediate post instans quod est praesens erit vera’, sed ex ista
erit, contingenter tamen, ita quod non sit determinatum adhuc quando ipsa erit. Isto copulativa sequitur quod anima Antichristi incipit esse necessario post A; igitur et
posito, sophisma non est verum sic significando. Arguitur tamen quod sic: quia anima cetera. Ad haec respondetur, et primo ad primum, quando arguitur quod haec anima
Antichristi aliquando necessario erit, quia ipsa necessario erit post A, ponitur quod A erit inevitabiliter post A, dicitur quod non. Ista enim propositio significat quod non
erit primum instans in quo Antichristus erit. Et arguitur tunc sic: anima Antichristi erit poterit evitari quin ipsa erit post A, et hoc est falsum. Et ad argumentum, quando
in A instanti; ergo post A instans ipsa necessario erit. Probo consequentiam: quia si arguitur quod continue post A erit inevitabile ipsam fore; ergo post A ipsa inevitabiliter
erit, negatur consequentia; sicut non sequitur ‘post A erit necessarium ipsam esse;
ergo post A ipsa necessario erit’, quia licet in A erit ita quod ipsa necessario erit post
A, tamen modo non est ita quod ipsa necessario erit post A, sicut licet cras erit ita
quod tu es omnis homo qui cras curret in bello monte, tamen forte tu non eris omnis
homo qui cras curret in bello monte, et consimiliter dicitur in proposito. Et ad aliam
formam, quando arguitur quod illa aeternaliter erit post A; igitur ipsa necessario erit
post A, dicitur negando consequentiam. Et si arguitur ut prius quod post A ipsa non
poterit non esse post A, quia si post A poterit non esse, cum ipsa erit in A, sequitur
quod ipsa1 poterit incipere non esse post A vel desinere esse post A, quod est
impossibile. Ideo pro isto dicitur negando consequentiam ultimo factam. Et ad aliud,
quando assumitur quod post A ipsa non poterit non esse, quia tunc erit aeternaliter et
aeterna, huic dicitur negando consequentiam. Et causa est quia licet ista tunc erit
aeterna, tamen modo potest esse quod ipsa non erit tunc aeterna, quia nunc potest
non esse futura post A; ideo et post A poterit non esse futura post A. Ad aliud, quando
arguitur quod ipsa in A instanti incipiet esse necessario post A, dicitur quod non. Et ad
argumentum, quando arguitur ulterius quod tunc erit ita quod incipit esse necessario
post A, dicitur concedendo illud, sicut argumentum satis probat. Et ulterius, si arguitur
“erit ita quod ipsa incipit esse necessario post A; igitur ipsa incipiet esse necessario
post A”, dicitur negando consequentiam, sicut prius frequenter negabatur consimilis
in primo sophismate et in proximo praecedenti. Sed forte aliter arguitur sic: si anima
Antichristi erit et jam non est, ipsa est futura, sed omne futurum necessario erit; ergo
et cetera. Assumptum arguitur sic: quia si non, stet oppositum quod aliquod futurum
non necessario erit. Et arguitur quod ista sit falsa: quia si aliquod futurum non
necessario erit, possibile est quod aliquod futurum non erit. Ponatur igitur quod illud
quod est futurum non erit, et arguitur quod illud claudit opposita: quia si illud sit
aliquid quod est futurum, illud erit, et per positum non erit; ergo et cetera. Sed pro isto
forte dicitur, sicut est dicendum, quod non valet consequentia ‘aliquid quod est
futurum potest non esse; igitur possibile est quod aliquid quod est futurum non erit’
sicut prius dicebatur in consimili, et ideo bene conceditur quod ista propositio claudit
contradictionem, sed ipsa nullo modo sequitur; ideo et cetera. Sed adhuc contra illam
propositionem arguitur sic: necesse est quod omne futurum erit; igitur nihil quod est
futurum poterit non esse. Sed dicitur negando consequentiam: quia arguitur a sensu
composito vero ad sensum divisum falsum. Unde necesse est quod omne futurum
erit, sed non omne futurum necesse est fore vel esse futurum, sicut necesse est
omnem hominem esse animal, et tamen nullum hominem necesse est esse animal.
Sed contra hoc arguitur sic: si anima Antichristi sit futura, ipsa necessario erit.
Consequentia arguitur sic: quia si ipsa est futura, deus scit eam esse futuram et
credit eam esse futuram, sed deus non potest decipi nec scientia dei potest esse
incerta; ergo ipsa anima non potest non esse futura, quia si posset, tunc sequeretur
quod quod deus nunc scit aliquam propositionem et scivit ante hoc per tempus
aeternum, et tamen potest modo esse, immo tu potes modo facere quod deus
numquam scivit istam nec credidit. Etiam arguitur sic: haec propositio est vera et
prius fuit vera sic significando ‘anima Antichristi erit’; signetur ergo ista, et sit A,
capiatur tunc haec propositio ‘A fuit verum’ et sit ista B. Et arguitur tunc sic: B est
propositio necessaria, et ex B sic significando sequitur quod ipsa anima erit; ergo
ipsa anima necessario erit. Consequentia arguitur sic: quia in tali consequentia
antecedens est necessarium; ergo et consequens. Arguitur enim sic: A fuit verum;
igitur ista anima erit, demonstrata anima Antichristi, antecedens est necessarium;
ergo et consequens. Quod illud antecedens sit necessarium arguitur sic: quia ipsum
est una propositio vera et affirmativa de praeterito; ergo est necessarium. Similiter ad
idem arguitur sic: omne quod fuit necesse est fuisse, sed haec veritas fuit; ergo
necesse est hanc veritatem fuisse, demonstrata A propositione vera. Et arguitur tunc
sic: necesse est hanc veritatem fuisse; igitur est necesse hanc animam esse futuram.
Consequentia probatur ut prius: quia sequitur ‘haec veritas fuit sic significando; igitur
ipsa anima erit’, antecedens est necessarium; ergo et consequens. Quod antecedens
sit necessarium arguitur: quia significat praecise sicut necessarium est esse, quia
solum significat, ut supponitur, quod haec veritas fuit, sed, sicut jam probatum est,
necesse est hanc veritatem fuisse; ergo illud antecedens significat sicut necesse est
esse; igitur ipsum est necessarium. Et si sic, sequitur quod etiam consequens sit
necessarium, scilicet ‘ista anima erit; ergo ipsa necessario erit’. Ad haec argumenta
respondetur, et primo ad primum concedendo istas conclusiones ibidem argutas,
scilicet quod deus aliquam propositionem nunc scit esse veram et per tempus scivit
sic esse sicut illa significat, et tamen modo potest esse quod ipse numquam scivit
nec credidit istam, scilicet quod nunc scit ipsam esse falsam. Et juxta hoc conceditur
esse possibile quod Socrates mille annis elapsis scripsit unam propositionem, et
tamen cras vel hodie, immo quandocumque tibi placuerit, tu potes facere quod
Socrates numquam scripsit illam propositionem veram, sicut posito quod Socrates
scripsisset quod aliquando in tali hora curres in bello monte vel facias aliquod tale
futurum quod mere dependet a tua voluntate. Notum est tunc quod non necessario
facies illud; ideo tu poteris non facere illud, et si tu non facies illud, tunc Socrates non
prius scripsisset talem propositionem veram, cum tu possis facere quod tu non facies
illud, patet quod tu potes facere quod non scripsit illud verum. Et juxta hoc conceditur
etiam quod aliqua est propositio vera in hoc instanti, et tamen illa eadem in hoc
instanti potest esse falsa et sua contradictoria vera. Et per hoc dicitur ad secundam
formam, quando scilicet arguitur “si haec veritas fuit, necesse est hanc veritatem
fuisse, quia omne quod fuit necesse est fuisse”, dicitur negando consequentiam.
Unde non sequitur ‘omne quod fuit necesse est fuisse, haec veritas fuit; ergo
necesse est hanc veritatem fuisse’, sed sequitur ‘ergo hanc veritatem necesse
fuisse’. Sicut etiam in istis terminis non valet hujusmodi consequentia ‘omnem
planetam necesse est esse, aliquis planeta lucet in istis scholis; ergo necesse est
aliquem planetam lucentem in istis scholis esse’, sed sequitur quod aliquem
planetam lucentem in istis scholis necesse est esse. Arguebatur enim prius a sensu
diviso ad sensum compositum. Sed forte arguitur adhuc quod si haec propositio sit
vera, ipsa non potest esse falsa, quia si ipsa non sit falsa et poterit esse falsa; ergo
poterit incipere esse falsa. Sed arguitur quod non: quia si poterit incipere esse falsa,
et ipsa prius fuit vera; ponitur igitur quod ipsa incipiat esse falsa postquam ipsa fuit
vera. Et notum est quod in casu ista claudunt opposita: quia si ista incipiat esse falsa
sic significando, et fuit vera sic significando; ergo ipsa erit falsa sic significando et fuit
vera sic significando. Arguitur tunc sic: ipsa fuit vera sic significando; ergo ista anima
erit, et ipsa erit falsa sic significando; ergo ista anima non erit. Patet igitur quod si ista
propositio incipiat esse falsa postquam fuit vera et cetera, illud claudit opposita. Et si
sic; ergo ipsa non potest esse falsa, quia ad hoc quod esset falsa postquam fuit vera,
requiritur quod ipsa inciperet vel incepisset esse falsa, sed hoc non est possibile;
ergo et cetera. Similiter: si aliqua propositio sit vera in hoc instanti quod est praesens,
ista in hoc eodem instanti non potest esse falsa, quia si in hoc instanti potest esse
falsa, cum tamen nunc sit ipsa vera, sequitur quod ipsa possit mutari in hoc instanti a
veritate in falsitate; ergo aliqua posset esse mutatio facta in hoc instanti quae adhuc
non est facta, quod est impossibile, quia nihil potest esse in hoc instanti nisi quod est
in hoc instanti. Ad haec respondetur, primo ad primum, quando arguitur quod haec
propositio non potest esse falsa postquam fuit vera, quia non potest incipere esse
falsa postquam fuit vera, dicitur negando consequentiam. Et quando arguitur ulterius
“si ipsa erit falsa postquam fuit vera; ergo ipsa incipit vel incipiet esse falsa postquam
fuit vera”, dicitur quod ista consequentia est bona, sed ulterius tunc non valet
consequentia sic arguendo ex ista “igitur si potest esse falsa postquam fuit vera, ipsa
potest incipere esse falsa postquam fuit vera”. Sed forte arguitur contra istam
propositionem jam concessam, hanc scilicet ‘ipsa potest esse falsa postquam fuit
vera’, arguitur sic: non potest esse quod ipsa erit falsa postquam fuit vera; ergo ipsa
non potest esse falsa postquam fuit vera. Sed huic dicitur quod non valet
consequentia, sicut non sequitur ‘non est impossibile quod ego habeam solus
eundem denarium quem tu habes; igitur non possum habere solus eundem denarium
quem tu habes’. Ad secundam formam, quando arguitur quod nulla propositio quae
est vera in hoc instanti potest esse falsa in eodem instanti, quia ipsa non potest
mutari a veritate in falsitatem in hoc instanti, dicitur negando consequentiam. Et
quando arguitur ut prius “si ipsa debeat esse falsa in hoc instanti cum ipsa sit vera, in
eodem instanti requiritur quod ipsa mutetur a veritate in falsitatem; ergo cum ipsa non
possit mutari a veritate in falsitatem, sequitur quod ipsa non potest esse falsa”, dicitur
negando consequentiam ut in priori forma consimili. Unde non est ita de ista
propositione vera de contingenti futuro sicut est de una alia propositione vera vel
falsa de praesenti, quae est determinate vera vel determinate falsa. Unde de talibus
bene valet hujusmodi argumentum, quia si aliqua talis potest esse falsa postquam fuit
vera vel e contra, ista potest incipere esse falsa vel e contra. Et potest etiam mutari a
veritate in falsitatem, idest fieri falsa postquam fuit vera et e contra. Sed sic non est
de propositionibus de futuro, et maxime de negativa quae non potest mutari a veritate
in falsitatem, sicut nec affirmativae possunt mutari a falsitate in veritatem. Unde
notandum est quod propositio affirmativa de futuro in materia contingenti potest
incipere esse falsa postquam ipsa fuit vera, sicut ista ‘tu eris’ aliquando erit falsa
postquam fuit vera. Sed numquam potest aliqua affirmativa de futuro falsa incipere
esse vera, nec est possibile quod ipsa erit vera postquam fuit falsa. Et e contra est de
propositione negativa de futuro de materia contingenti. Ipsa enim potest mutari a
falsitate in veritatem, et potest incipere esse vera postquam fuit falsa, sed non potest
incipere esse falsa postquam ipsa fuit vera. Unde illud quod prius dictum est de hac
propositione ‘ista anima erit’, demonstrata anima Antichristi, scilicet quod ista potest
esse falsa et non potest incipere esse falsa, solum tenet gratia materiae, quia per
subjectum istius significatur res quae non potest corrumpi licet ipsa possit non esse,
scilicet anima intellectiva. Unde conceditur quod ista propositio, scilicet ‘anima
Antichristi erit’, potest incipere esse falsa postquam ipsa fuit vera. Ista tamen
propositio ‘illa anima erit’, demonstrata illa eadem anima, non potest incipere esse
falsa postquam ipsa fuit vera. Et causa est quia aliquando erit ipsa anima quando
non erit anima Antichristi, quia aliquando erit ista anima quando Antichristus non erit;
ideo et cetera. Et non possunt istae propositiones de futuro sic mutari a falsitate in
veritatem sicut aliae contingentes de praesenti, quemadmodum dictum est, quia eo
ipso quod aliqua talis affirmativa de futuro modo est vera sic significando, sequitur
quod ipsa numquam fuit falsa sic significando, et hoc ubi ista propositio est de
terminis simplicibus et mere simplex sicut est ista ‘homo erit’, ‘Socrates curret’, ‘Plato
disputabit’, et hujusmodi. In aliis tamen propositionibus de futuro quae sunt de
terminis compositis vel includentibus compositionem, non est impossibile ipsas
incipere esse veras postquam fuerunt falsae, sicut prius dictum est in primo
sophismate et in tertio de istis propositionibus ‘Socrates erit omnis homo qui erit in
hoc loco vel in ista civitate’, ‘Socrates erit tantus sicut erit Plato’ et sic de aliis
hujusmodi. Item arguitur ad principale sic: A necessario erit, et nullum A erit nisi
anima Antichristi erit; ergo anima Antichristi necessario erit. Ponatur quod A erit totum
tempus in quo Antichristus erit vel in quo ejus anima erit, et arguitur ut prius. Sed tunc
forte conceditur consequentia et negatur propositio minor, scilicet quod nullum A erit
nisi anima Antichristi erit. Et haec responsio satis est probabilis respondendo ad
argumentum sicut ad unam obligationem, sed ista responsio non vadit ad
argumentum, sicut alias dictum est de consimilibus responsionibus. Ideo arguitur
contra hanc responsionem sic probando hanc minorem sic: quia si anima Antichristi
non erit, nullum tempus erit in quo anima Antichristi erit, et si nullum erit tempus in
quo anima Antichristi erit, anima Antichristi non erit; ergo nullum erit tempus in quo
anima Antichristi erit; igitur nullum erit tempus in quo anima Antichristi erit nisi anima
Antichristi erit, et si sic; igitur nullum A erit nisi anima Antichristi erit. Consequentia
arguitur: illa enim convertuntur, scilicet iste terminus ‘A’ cum isto toto complexo
‘tempus in quo anima Antichristi erit’. Ideo pro isto forte conceditur minor sed negatur
major, haec scilicet ‘A necessario erit’. Dicitur enim forte, et male, quod haec ‘A
necessario erit’ implicat quod anima Antichristi necessario erit, quod est falsum. Sed
contra hanc responsionem arguitur sic probando hanc propositionem ‘A necessario
erit’: quia hoc tempus necessario erit, et hoc est vel erit A; ergo A necessario erit.
Consequentia patet, et antecedens similiter: quia hoc est totum tempus aeternum;
ergo hoc tempus necessario erit, et in hoc tempore erit anima Antichristi; ergo hoc est
tempus in quo Antichristus vel ejus anima erit; ergo ipsum est A. Ideo forte dicitur ad
hoc argumentum, sicut est dicendum, nisi volueris omnino cavillare, sicut prius
tactum est, negando consequentiam, sicut non sequitur ‘aliquis sciens Antichristum
esse futurum necessario erit, et nullus sciens Antichristum esse2 futurum erit nisi
Antichristus erit; ergo Antichristus necessario est futurus’. Est enim antecedens
verum et consequens falsum. Nam deus qui scit Antichristum esse futurum
necessario erit. Et tamen nullus qui scit Antichristum esse futurum erit nisi
Antichristus sit futurus pro tanto, quia nisi Antichristus sit futurus nullus scit
Antichristum esse futurum, et si nullus scit Antichristum esse futurum, nullus qui scit
Antichristum esse futurum erit, et sic a primo sequitur quod nullus qui scit
Antichristum esse futurum erit nisi Antichristus erit. Et consimiliter respondetur si
ponatur, sicut communiter ponitur, quod A sit maximum tempus incipiens ab hoc
instanti in cujus nullo instanti Antichristus erit, arguendo tunc sicut prius: A de
necessitate corrumpetur, et non corrumpetur nisi Antichristus erit; igitur Antichristus
de necessitate erit. Dicitur enim quod non valet consequentia supponendo quod illae
duae consequentiae convertantur, scilicet haec nunc facta et ista ‘maximum tempus
incipiens ab hoc instanti in cujus nullo instanti erit Antichristus de necessitate
corrumpetur, et nullum maximum tempus incipiens ab hoc instanti in cujus nullo
instanti erit Antichristus corrumpetur nisi Antichristus erit; ergo Antichristus de
necessitate erit’. Antecedens enim est verum et consequens falsum, et verificatur
illud antecedens omnino sicut in priori exemplo verificabatur illud antecedens ibi
positum. Sed adhuc forte arguitur contra istam negatam probando, scilicet quod si A
de necessitate corrumpetur et non corrumpetur nisi Antichristus erit, Antichristus
necessario erit: quia sequitur ‘hoc de necessitate corrumpetur, demonstrato A, et hoc
non corrumpetur nisi Antichristus erit; ergo Antichristus de necessitate erit’. Haec
consequentia est bona, et haec convertitur cum priori, quia in ista solummodo A
demonstratur continue; ergo et cetera. Et quod ista consequentia sit bona arguitur
sic: quia sequitur ‘hoc corrumpetur; ergo Antichristus erit’. Consequentia probatur:
quia ex opposito sequitur oppositum. Sequitur enim ‘Antichristus non erit; ergo hoc
non corrumpetur’, sicut enim assumptum est in priori consequentia ‘hoc non
corrumpetur nisi Antichristus erit; ergo si Antichristus non erit, hoc non corrumpetur,
et si sic; ergo si hoc corrumpetur, Antichristus erit’. Et arguitur tunc sic: ista
consequentia est bona, et antecedens istius est necessarium; ergo et consequens.
Quod antecedens sit necessarium patet: quia hoc de necessitate corrumpetur, sicut
prius est assumptum, et illud antecedens praecise significat quod hoc corrumpetur;
ergo est antecedens necessarium. Et si sic; ergo et consequens est necessarium,
scilicet Antichristus erit; ergo Antichristus necessario erit. Et forte consimiliter arguitur
sub isto termino ‘A’ probando istam consequentiam valere de A sicut modo argutum
est de hac ultima consequentia. Arguitur enim sic: A corrumpetur; ergo Antichristus
erit, ista conse-quentia est bona, antecedens est necessarium; ergo et consequens.
Ad haec respondetur, et primo ad primum, quando arguitur quod ista prior
consequentia valet, quia haec consequentia bene valet et cetera, et haec est
convertibilis cum ista, huic dicitur negando hanc minorem. Et si arguitur quod sic,
quia in secunda consequentia demonstratur solummodo A, huic dicitur quod propter
hoc non sequitur quod istae consequentiae convertantur, sicut nec convertuntur istae
duae consequentiae ‘necesse est si contradictoria contingentia sint quod unum
illorum sit verum; ergo necesse est si contradictoria contingentia sint quod hoc illorum
sit verum, demonstrato vero illorum’. Unde sicut demonstratis duobus contradictoriis
contingentibus non convertuntur istae duae propositiones ‘verum istorum est verum’
et ‘hoc istorum est verum’, demonstrato vero ipsorum, et non valet consequentia
‘verum istorum est verum; ergo hoc est verum’, sic nec convertuntur istae duae
propositiones ‘A corrumpetur’ et ‘hoc corrumpetur’, demonstrato A, nec istae duae ‘A
de necessitate corrumpetur’ et ‘hoc corrumpetur de necessitate’. Et sicut non sequitur
‘iste homo non est; ergo homo non est’, sic nec formaliter sequitur ‘hoc corrumpetur;
ergo A corrumpetur’, licet A solummodo demonstretur. Et causa est quia jam aliquod
tempus est A, et potest esse in hoc eodem instanti quod idem tempus non sit A, sicut
modo iste homo, demonstrato Socrate, est homo et cras erit ita quod iste homo non
est homo. Et per hoc patet responsio ad secundam formam, quando arguitur sic “A
corrumpetur; ergo Antichristus erit”. Dicitur enim concedendo illam consequentiam,
quia notum est quod ex opposito sequitur oppositum, quia si Antichristus non erit,
nullum maximum tempus incipiens ab hoc instanti in cujus nullo instanti erit
Antichristus corrumpetur, immo tunc maximum tempus tale foret totum tempus
aeternum incipiens ab hoc instanti quod numquam corrumpetur; conceditur igitur ista
consequentia tamquam necessaria sic significando. Sed quando arguitur ulterius
quod antecedens istius est necessarium, scilicet hoc ‘A corrumpetur’, huic dicitur
quod non. Et si arguitur forte ex tibi dubio sic “A de necessitate corrumpetur; ergo
necesse est quod A corrumpetur, et si sic; ergo illud antecedens est necessarium ex
tibi dubio”, ad hoc dicitur negando hanc consequentiam ‘A necessario corrumpetur;
ergo necesse est quod A corrumpetur’, quia antecedens foret verum et consequens
falsum. Et arguitur ibidem a sensu diviso ad sensum compositum, sicut hic ‘aliquod
visum a te de necessitate erit; ergo necesse est quod aliquod visum a te erit’.
Ponatur enim quod tu videris modo caelum, et tunc antecedens, ut notum est, est
verum et consequens falsum, et consimiliter est in proposito; ergo et cetera. Sed forte
adhuc retenta eadem significatione istius termini ‘A’ arguitur aliter sic: si Antichristus
erit primo in aliquo instanti; ergo in isto instanti corrumpetur A; ergo si in aliquo
instanti poterit Antichristus incipere esse in isto instanti, A poterit corrumpi. Sed
arguitur quod non: quia sit ita gratia exempli quod Antichristus erit primo in B instanti,
et ponatur quod B erit ultimum instans centum annorum incipientium ab hoc instanti
quod nunc est praesens, tunc sequitur quod A corrumpetur primo in B instanti et quod
A non poterit prius corrumpi. Probo: quia illi centum anni non poterunt prius corrumpi,
et illi sunt A; igitur nec A prius poterit corrumpi, sed Antichristus poterit esse in aliquo
instanti ante B; ergo non in quolibet instanti poterit A corrumpi quod poterit esse
primum instans in quo Antichristus erit. Vel arguitur sic: in quolibet instanti in quo
Antichristus poterit esse primo poterit A corrumpi, sed in instanti medio inter instans
praesens et B poterit Antichristus esse primo; igitur in isto instanti medio poterit A
corrumpi, sed illud erit instans medium totius A, ut sequitur ex casu; ergo A poterit
corrumpi in instanti medio sui, quod est impossibile. Sed forte pro isto dicitur quod
Antichristus non poterit esse ante B, sicut nec A poterit corrumpi ante B, quia si
Antichristus erit ante B, A corrumpetur in aliquo instanti ante B, ut prius argutum est,
quod videtur impossibile, quia A non poterit corrumpi ante B. Sed contra hanc
responsionem arguitur sic: si Antichristus non poterit esse ante B, cum adhuc non sit
determinatum quod ipse erit in B; ergo eadem ratione ipse non poterit esse primo in
aliquo instanti post B. Et si sic, sequitur quod ipse non poterit esse primo in aliquo
instanti alio quam in B, quod est falsum, quia tunc sequitur quod pater suus non
poterit generare ipsum ante B nec post B, sed necessario si generabit ipsum,
generabit in B. Similiter: ex isto sequitur eadem ratione, ut videtur, quod si
Antichristus numquam erit, ipse non poterit esse, quia eo quod ipse non erit ante B,
ipse non poterit esse ante B, sicut ponit 3 ista responsio; ergo eadem ratione si ipse
numquam erit, ipse non poterit esse, quod est falsum, quia multa possunt esse quae
numquam erunt. Ideo pro isto forte dicitur, sicut est dicendum, quod Antichristus
poterit esse ante B. Et ad argumentum, quando arguitur “ergo A poterit corrumpi ante
B”, negatur consequentia. Et ulterius, quando arguitur quod si Antichristus erit in
aliquo instanti ante B, A corrumpetur in aliquo instanti ante B, conceditur
consequentia. Et quando arguitur ex illo “igitur si Antichristus poterit esse in aliquo
instanti ante B, A poterit corrumpi in aliquo instanti seu terminari ad aliquod instans
ante B”, negatur consequentia, sicut non sequitur ‘si Antichristus praecise sit pedalis
quantitatis, quodlibet sibi aequale est praecise pedalis quantitatis; igitur si
Antichristus poterit esse praecise pedalis quantitatis, quodlibet quod est sibi aequale
potest esse praecise pedalis quantitatis’. Ponitur gratia exempli quod Antichristus
nunc esset bipedalis quantitatis et posset esse praecise pedalis, tunc notum est quod
non quodlibet quod est sibi aequale potest esse pedalis quantitatis, quia aliqua est
pars caeli bipedalis quantitatis quae est aequalis Antichristo, et ista pars caeli non
potest esse major neque minor quam ipsa modo est; ideo ipsa non potest esse
praecise pedalis quantitatis licet Antichristus possit esse praecise pedalis quantitatis.
Unde non valet consequentia facta, scilicet ‘si Antichristus potest esse pedalis
quantitatis, quodlibet quod est sibi aequale potest esse praecise pedalis quantitatis’.
Et quando arguitur quod sic, quia si Antichristus est praecise pedalis quantitatis,
quodlibet quod est sibi aequale est praecise pedalis quantitatis, huic dicitur quod
bene sequitur de inesse, non tamen sequitur ultra ‘igitur si Antichristus potest esse et
cetera’. Et causa est quia aliquid nunc est aequale sibi quod alias posset esse, et erit
sibi inaequale, et etiam illud idem esset sibi aequale quod non est sibi aequale si
foret praecise pedalis quantitatis. Et consimiliter per omnia dicitur ad priorem
consequentiam de A qua arguitur quod A poterit corrumpi per tempus ante B. Dicitur
enim quod hoc est falsum per suppositum. Supponitur enim quod A non corrumpetur
in aliquo instanti ante B, et notum est quod A non poterit corrumpi ante illud instans in
quo ipsum corrumpetur, quia nullum tempus poterit corrumpi ante illud instans in quo
corrumpetur. Ideo A non poterit corrumpi ante illud instans. Et ad argumentum,
quando arguitur quod sic, quia possibile est quod A corrumpetur in aliquo instanti
ante B, quia Antichristus poterit esse in aliquo instanti ante B, huic dicitur quod hoc
est verum. Sed ex isto non sequitur quod A poterit corrumpi in aliquo instanti ante B.
Et si arguitur quod ista non stant simul ‘possibile est quod A corrumpetur ante B’ et
tamen ‘nullum A poterit corrumpi ante B’, dicitur quod sic, sicut et ista ‘possibile est
quod verum istorum sit ista propositio ‘nullus rex sedet’, demonstratis illis duobus
contradictoriis ‘rex sedet’, ‘nullus rex sedet’’, et tamen ‘nullum verum quod est aliquod
istorum potest esse ista propositio ‘nullus rex sedet’’, posito quod ista sit vera ‘rex
sedet’. Similiter: possibile est quod omne animal quod est in ista domo sit asinus, et
tamen nullum animal quod est in ista domo potest esse asinus — accipiatur una
illarum propositionum in sensu composito et alia in sensu diviso —, etiam satis
apparet quod ista non repugnant, et eodem modo stant ista simul in proposito, scilicet
‘possibile est quod A corrumpetur ante B’, et tamen ‘nullum est A quod poterit
corrumpi ante B’. Sed forte adhuc arguitur quod non, et hoc per unam responsionem
prius datam ad unum argumentum in isto sophismate. Ibidem enim dicebatur quod
terminus supponens respectu verbi amplivativi, ut puta istius verbi ‘potest’, potest
supponere pro eo quod est aut pro eo quod potest esse, et per hoc dicebatur ista
stare simul ‘aliquod aeternum potest non esse’ et ‘omne aeternum est tale quod non
potest non esse’, et hoc pro tanto quod aliquid potest esse aeternum quod nunc non
est aeternum, sicut ibidem dicebatur pro anima intellectiva Antichristi. Ex isto arguitur
quod male negatur in proposito quod A poterit corrumpi in aliquo instanti ante B,
concedendo quod possibile est quod A corrumpetur ante B, quia vel potest aliquid
aliud ab hoc esse A, demonstrato A, vel non potest. Si non potest; igitur sicut non est
possibile hoc corrumpi ante B, sic nec est possibile A corrumpi ante B, cujus
oppositum conceditur. Ideo si dicitur quod quod aliud ab hoc potest esse A quod
etiam potest corrumpi ante B, tunc sequitur quod aliquod A quod potest esse potest
corrumpi ante B, et si sic; ergo A potest corrumpi ante B, cujus oppositum prius est
positum. Ideo pro istis est advertendum quando quaeritur an aliquid aliud ab hoc,
demonstrato A, potest esse A, dicitur quod non. Et ad argumentum, quando ulterius
arguitur “ergo non est possibile quod A corrumpetur ante B sicut nec est possibile
quod hoc corrumpetur ante B”, huic dicitur negando consequentiam. Et si arguitur sic:
ponatur igitur cum sit possibile quod A corrumpetur ante B, et sit E totum tempus inter
hoc instans et B, et tunc arguitur quod E corrumpetur ante B, quia A corrumpetur ante
B, sed A non potest esse aliud quam E, sicut ponit ista responsio; ergo E corrumpetur
ante B, quod est impossibile. Ad haec respondetur quod ista duo repugnant ‘nihil
aliud ab E potest esse A’ et ‘A corrumpetur ante B’; et ideo sustinendo quod nihil aliud
ab E potest esse A, non debet hoc admitti, scilicet ‘A corrumpetur ante B’. Et si
arguitur quod sic, quia sicut eadem responsio ponit quod nihil aliud ab E poterit esse
A, tamen possibile est quod A corrumpetur ante B; ergo licet nihil aliud ab E poterit
esse A, tamen potest admitti quod A corrumpetur ante B, cum hoc sit possibile cum
isto, huic dicitur quod non valet consequentia ista qua arguitur quod debet admitti
quod A corrumpetur ante B, cum hoc sit possibile licet nihil aliud ab E poterit esse A,
quia licet unum istorum sit verum et reliquum sit possibile, ista duo tamen non sunt
compossibilia. Unde posito quod Socrates sit omne existens in ista domo, adhuc est
possibile quod omne animal quod est in ista domo sit asinus, et tamen tunc nihil
potest esse animal quod est in ista domo nisi Socrates. Ideo concesso quod Socrates
est in ista domo, non debet admitti quod omne animal quod est in ista domo est
asinus, licet hoc sit possibile, quia est repugnans. Et ideo sicut tunc non valet haec
consequentia ‘possibile est quod omne animal quod est in ista domo sit asinus, et
nihil potest esse animal quod est in ista domo nisi Socrates; ergo possibile est quod
Socrates sit asinus’, sic nec valet consequentia prius facta ‘possibile est quod A
corrumpetur ante B, et nihil potest esse A nisi E; ergo possibile est quod E
corrumpetur ante B’, quia licet nihil aliud ab E poterit esse A, tamen possibile est
quod aliquid aliud ab E sit A, sicut possibile est quod aliud animal quod est in ista
domo sit aliud a Socrate, licet tamen nullum quod erit animal in ista domo potest esse
aliud a Socrate. Accipitur enim una in sensu composito et alia in sensu diviso, et ista
satis bene stant simul. Aliter arguitur ad principale sic: sit A primum instans in quo
Antichristus erit, ut in primo casu, et arguitur tunc ut prius quod anima Antichristi
necessario erit post A, quia anima Antichristi vel erit necessario post A vel
contingenter, sed non erit contingenter post A, quia tunc qua ratione ipsa erit
contingenter post A in aliquo instanti, sequitur quod in quolibet instanti post A ipsa erit
contingenter post A, et tunc sequitur quod per tempus aeternum ipsa erit
contingenter. Quod arguitur esse falsum: quia si per tantum tempus erit ipsa
contingenter, sequitur quod aliquando in isto tempore erit ita quod ipsa est
contingenter, consequens falsum, quia quandocumque erit ita quod ipsa est, erit ita
quod ipsa necessario est. Similiter: si nunc sit ita quod ipsa erit contingenter post A,
cum non aeternum erit ita quod ipsa erit contingenter post A; ergo aliquando desinet
esse ita; aut igitur ante A vel in A vel post A. Si in A vel ante A, sequitur quod prius
desinet esse ita quod ipsa erit contingenter post A quam ipsa erit contingenter post A.
Consequentia patet: quia nec in A nec ante A erit illa contingenter post A, sed
solummodo post A ipsa erit contingenter post A; ergo et cetera, et consequens videtur
esse impossibile, scilicet quod prius desinit esse ita quod ipsa erit contingenter post A
quam ipsa erit contingenter post A. In aliis enim est impossibile: quod enim Socrates
prius desinet esse albus quam ipse erit albus vel quod prius desinet esse ita quod
Socrates erit albus quam ipse erit albus est mere impossibile, et sic de aliis infinitis.
Ideo si dicitur quod post A desinet esse ita quod anima Antichristi erit contingenter
post A, contra: sicut prius quodammodo tactum est, in nullo instanti post A desinet
esse ita quod ipsa erit contingenter post A, quia in nullo instanti post A erit ita quod
ipsa erit contingenter post A, quia tam in A quam etiam in quolibet instanti post A erit
ita quod ipsa necessario erit post A, et sequitur <quod> ipsa necessario erit post A;
ergo ipsa non erit contingenter post A, et consequentia haec sic significans in
quolibet instanti post A erit bona, et antecedens erit verum; ergo et consequens.
Patet igitur quod in nullo instanti post A erit ita quod ipsa anima erit contingenter post
A et si sic; igitur in nullo instanti post A desinet esse ita quod ipsa erit contingenter
post A, quia tunc sequitur quod in aeternum post A desinet esse ita quod ipsa erit
contingenter post A, et tamen in nullo instanti post A erit ita quod ipsa erit
contingenter post A. Ideo forte dicitur, sicut est dicendum, quod ante A desinet esse
ita quod ipsa erit contingenter post A. Et ad argumentum prius factum, quo arguitur
quod prius desinet esse ita quod ipsa erit contingenter post A quam ipsa erit
contingenter post A, dicitur concedendo conclusionem. Et quando dicitur quod similis
conclusio in aliis terminis est impossibilis, conceditur quod hoc est verum, et dicitur
quod haec conclusio concessa consistit per terminos multum compositos et non est
propositio simplex sic, ut alias dictum est. Et ideo non sequitur licet aliqua talis
propositio in terminis simplicibus sit impossibilis quod ista sit impossibilis. Unde, sicut
prius probatum est, ista anima in aeternum erit contingenter, et tamen numquam erit
ita quod ipsa est contingenter. Sed quandocumque erit ipsa anima, tunc erit ita quod
ipsa necessario est. Consimilis tamen conclusio cum hoc verbo ‘erit’ in terminis
simplicibus foret impossibilis. Esset enim impossibile quod Socrates erit albus et
numquam erit ita quod Socrates est albus, quod Socrates est homo et numquam erit
ita quod Socrates est homo, quod Socrates erit, et numquam erit ita quod Socrates
est, et sic de aliis; ideo et cetera. Sed forte arguitur adhuc quod data responsio sit
falsa, scilicet quod ante A desinet ita esse quod ipsa anima erit contingenter post A,
quia tunc sequitur quod ante A erit ita quod ipsa anima erit necessario post A, et tunc
antequam ipsa anima erit, erit ita quod ipsa erit necessario. Et arguitur quod non:
quia cum jam non sit ita quod ipsa anima necessario erit post A, et aliquando ante A
erit ita quod ipsa necessario erit post A; igitur aliquando ante A incipiet esse ita quod
ipsa necessario erit post A. Consequentia haec probatur: quia jam est haec propositio
falsa ‘ista anima necessario erit post A, et aliquando ante A erit ista vera sic
significando; ergo aliquando ante A ipsa incipiet esse vera; ergo tunc incipiet esse ita
sicut ipsa significat, sed ipsa praecise significat quod ipsa anima necessario erit post
A; ergo et cetera. Et tunc arguitur sic: in aliquo instanti ante A incipiet esse ita quod
ipsa necessario erit post A; ergo in isto instanti erit ita quod non potest impediri quin
ista anima erit, et tamen continue ante illud instans potuit ista anima non fuisse
futura. Sed arguitur quod hoc est impossibile: quia sit illud instans D gratia exempli.
Et arguitur sic: in D instanti non erit aliqua causa productiva istius animae in aliqua
proportione fortior quam eadem causa erit immediate ante D instans, ceteris paribus
posito, scilicet quod continue fortificetur quaelibet causa istius successive ab hoc
instanti quod est praesens usque ad D instans. Et arguitur tunc sic: in nulla
proportione erit aliqua causa productiva istius animae fortior in D instanti quam
immediate ante D, sed immediate ante poterit quaelibet causa impediri ab aliquo
agente finito; ergo in D instanti poterit quaelibet causa impediri ab aliquo agente
fortiori. Similiter: quamcumque proportionem habeat aliqua causa ad istum effectum
in D instanti, aequalem proportionem potest aliquod agens contrarium habere ad
impediendum istum effectum in eodem instanti. Similiter: si continue ante D potuit iste
effectus impediri ab aliquo agente finito; igitur etiam in D instanti poterit ille effectus
impediri ab aliquo agente fortiori — aliter sequitur quod infinitum difficilius erit
impedire istum effectum in D instanti quam in aliquo instanti ante D, quia tunc non
poterunt aliqua agentia ipsum impedire, sicut ponit ista responsio, et continue ante
poterit aliquod agens satis debile impedire ipsum. Similiter: tunc non poterit impediri
quin ipsa anima erit; ergo jam est verum quod ipsa necessario erit, quod est falsum.
Et consequentia ista arguitur sic: quia sicut in D antequam ipsa erit erit verum quod
ipsa necessario erit, ita ante D erit verum quod talis causa quae erit in D necessario
erit. Ponitur igitur quod in E instanti erit ita quod ista causa necessario erit in D, et
arguitur tunc sic: pro E instanti ista causa necessario erit in D, sed si ista causa erit in
D, ipsa anima necessario erit post A; ergo in E instanti erit ita quod ipsa anima
necessario erit post A vel in A, quod est falsum et contra responsionem datam. Et
consequentia arguitur: quia in E instanti valebit haec consequentia ‘ista causa erit in
D; ergo ista anima erit in A’, et tunc antecedens est necessarium, sicut prius argutum
est; ergo et tunc erit consequens illud necessarium, et si sic; ergo tunc erit ita quod
ista anima necessario erit in A. Et consimiliter arguitur quod nunc est ita quod ipsa
necessario erit in A, arguendo de una causa priori omnino sicut de ista quae erit in D
probando, scilicet quod ante D erit necessarium quod ista causa erit in E, et sic de
aliis per omnia sicut jam argutum est de una. Ideo forte dicitur in principio, sicut est
dicendum, ad hoc argumentum, scilicet quod in D instanti incipiet esse ita quod ipsa
anima necessario erit, exponendo ly ‘incipit’ per remotionem de praesenti et
positionem de futuro ut sic verificetur ista propositio, scilicet in D instanti non erit ita
quod ista anima necessario erit’, sed immediate post D instans erit ita quod ista
anima necessario erit. Et si arguitur tunc quod in D instanti ista anima poterit impediri;
ergo et immediate post D instans ipsa poterit impediri, dicitur consequentiam
concedendo. Unde non conceditur quod post D instans ista non poterit impediri, sed
quod continue post D instans erit ita quod ista non poterit impediri. Sed ex hoc non
sequitur quod post D instans ista non poterit impediri, sicut prius frequenter
declaratum est, quod non uniformiter tenetur hujusmodi consequentiae. Sed adhuc
videntur stare argumenta prius facta; ideo ad ea respondetur, et primo ad primum,
quando dicitur quod in D instanti erit ita quod ista anima necessario erit, dicitur quod
non, sed tunc incipiet esse ita sicut jam dictum est ita quod tunc non erit ita, sed
immediate post D erit ita et cetera. Et tunc ad argumentum, si arguitur quod
immediate post D erit ita quod illa anima poterit impediri, huic dicitur quod hoc est
verum, nec hoc negatur, sicut prius dictum est. Et si arguitur quod non immediate
post D erit ita quod ipsa non poterit impediri, quia non immediate post D erunt omnes
causae productivae istius animae in aliqua proportione sensibili fortiores quam ipsae
erunt in D ceteris paribus, sicut prius dictum est, sed in D instanti potuerunt satis
faciliter impediri; ergo immediate post D instans erit ita quod ipsae potuerunt impediri
ne producant illam animam, respondetur negando consequentiam. Et quando
arguitur ex isto quod immediate post D instans erit ita quod istae causae erunt in
infinitum fortiores ad producendum istam animam quam in D instanti fuerunt, huic
dicitur etiam quod hoc est impossibile, nec hoc sequitur ex aliquo prius posito. Et si
tunc arguitur quod sic, quia tunc erit ita quod illae causae vel illa causa non poterit
impediri, et tamen in D instanti satis faciliter poterunt impediri, huic dicitur quod hoc
potest esse licet illae causae non sint sensibiliter fortiores, immo licet forent multo
debiliores quam in D instanti. Et hoc pro tanto, quia istae potentiae contrariae quae
tunc satis bene fuerunt approximatae ad impediendum jam non sunt nec possunt
<a>pproximari vel forte non sunt approximatae ad impediendum sicut tunc fuerunt.
Sicut posito quod puer habuisset avem in manu sua quae evolasset ab eo, tunc non
posset detinere eam licet avis esset satis debilior ad volandum quam fuit quando
habuit eam in manu sua, quando tamen habuit eam in manu sua, satis bene potuit
tenere eam; ideo licet puer sit fortior quam prius fuit et avis debilior, non sequitur
propter hoc quod si prius potuit detinere avem illam adhuc possit detinere eam. Et
consimiliter dicitur in proposito. Sed quia hoc non sufficit pro secunda forma prius
facta in hoc argumento; ideo respondetur ad eam, quando scilicet arguitur quod si in
D instanti incipiet esse ita quod haec anima erit necessario in A vel post A; ergo
eadem ratione in aliquo instanti ante D erit necessarium quod ista erit in D vel quod
talis causa erit in D, negatur consequentia, sicut communiter ponitur exemplum de
molari descendente quod ipse necessario descendet ad centrum, quia cum erit ad G
punctum, tunc erit necessarium quod descendet ad centrum, quia tunc non poterunt
aliqua agentia impedire quin deveniet ad centrum, sit ergo unus punctus distans a
centro mu<n>di per minimum sensibile vel per unam modicam distantiam, et sicut
arguitur quod cum molaris ista fuerit ad G; ergo necessario erit in centro, ita arguitur
quod cum fuerit in puncto superiori aequaliter distanti a G, tunc deveniet necessario
ad G, et sic arguitur de omnibus punctis mediis inter supremum et ultimum. Et circa
istud est advertendum quod propter casum istum frequenter negant multi consequen-
tia a primo ad ultimum, concedendo tamen omnes consequentias intermedias. Quae
responsio tamen includit contradictionem: sint ergo tria puncta quorum quodlibet
distet aequaliter a reliquo quae sint B, C, D, et sit mobile A. Et arguitur sic: si A erit in
B, A erit in C; et si erit in C, ipsum erit in D; ergo a primo si erit in B, erit in D;
antecedens est necessarium sic, scilicet quod non potest impediri quin A erit in B vel
fuerit in B vel est in B; ergo consequens isto modo est necessarium. Pro isto negatur
consequentia a primo ad ultimum, et est dicendum quod non valet consequentia ‘A
erit in C; ergo A erit in D’. Et ad argumentum, quando arguitur quod sic, quia sequitur
‘A nunc est in hoc situ; ergo erit ad B punctum’; ergo eadem ratione immo consimiliter
omnino sequitur ‘si A erit in B, A erit in C; ergo si est in C, erit in D’, consimiliter huic
dicitur quod nulla talis consequentia est formalis nec est simpliciter bona ita quod
quandocumque fuit vel est vel erit, fuit vel sit vel erit talis consequentia bona, sed jam
de praesenti valet haec consequentia ‘A est in hoc situ; ergo erit ad B punctum’
omnino sicut valet modo haec consequentia ‘hoc instans est, demonstrando instans
quod nunc est praesens; ergo tu non curris’, ‘hoc instans est; ergo Socrates non vult
A volibile’, et sic de talibus. Jam enim forte sunt tales consequentiae bonae, sed hoc
est per accidens. Prius enim aliquando non valuerunt tales consequentiae, quia
aliquando potuit fuisse quod in hoc instanti cucurrisses vel fuisses Romae, et sic de
talibus, et similiter dicitur in proposito. Nam licet modo sequitur ‘A est in hoc situ cum
istis circumstantiis; ergo erit ad B punctum vel in B situ’, tamen propter hoc non
sequitur quod si A erit in B situ; ergo erit in C vel in D, quia quamvis erit in B non
sequitur quod erit in B cum illis circumstantiis propter quas erit in C, quia forte cum
venerit ad B, erit A impeditum ne ipsum moveatur ulterius, licet tamen non prius potuit
A impediri ne veniret ad B vel saltem licet A prius non impediretur quin deveniret ad
B. Quia in rei veritate non est dare minimum tempus in quo potest impediri, sed
maximum in quo non potest. De isto tamen non curatur ad praesens; dicitur ergo
quod non valet ista consequentia ‘A erit in B; ergo A erit in C’. Et si arguitur quod ista
consequentia est bona de praesenti, sicut prius argutum est, ‘A est in B; ergo erit in
C’ sicut et ista modo valet ‘A est in hoc situ, demonstrato isto in quo nunc est; ergo
erit in B’, huic dicitur quod ista consequentia non valet. Sed forte in B instanti valebit
sicut modo valet alia. Et si arguitur quod si ista consequentia valebit in B instanti et
tunc significabit omnino sicut nunc significat; igitur et nunc valet, huic dicitur quod hic
non sequitur. Talis enim consequentia quae nunc valet per accidens nunc valet forte
et numquam valebit nec valuit sic significando, sicut prius fuit exemplificatum de ista
consequentia ‘hoc instans est; ergo Socrates non vult A volibile 4‘ et sic de aliis quae
valent per accidens tantum et numquam prius valuerunt sic significando. Unde juxta
hoc est advertendum quod licet de aliqua re futura in aliquo instanti, antequam ipsa
erit, erit necessarium quod ipsa fuit vel est vel erit, non tamen de qualibet re erit
consimiliter necessarium quod ipsa fuerit vel erit. Sed aliqua in quolibet instanti
antequam ipsa erit poterit impediri et in quolibet instanti antequam ipsa erit, erit ita
quod ipsa satis poterit impediri quod ipsa non erit, ut posito quod Socrates moveatur
localiter ad punctum A voluntarie omnino. Tunc in quolibet instanti antequam tanget A
punctum, ipse poterit satis bene et libere non esse tacturus A punctum, et sic de aliis
multis effectibus futuris, non tamen de omnibus. Posito enim, ut prius, quod molaris
descendat et non sint ibi aliqua praesentia quae possint ipsum impedire ne
descenderet ad A punctum, tunc notum est quod non in quolibet instanti antequam
deveniet ad A punctum poterit impediri ne tangat seu deveniat ad A punctum.
Similiter: si modo sit ignis approximatus aqua sufficienter, jam pro hoc instanti non
potest impediri quin agat vel incipiat agere, prius tamen potuit impediri. Et consimiliter
per omnia dicitur de ista anima producenda, scilicet quod in aliquo instanti antequam
ipsa erit, erit ita quod ipsa poterit impediri ne erit, et in aliquo instanti antequam erit,
erit ita quod non poterit impediri quin ipsa erit. Et hoc satis apparet per exempla
frequentissime jam posita. Licet enim jam non sit aliquod expediens ne molaris ille
deveniet ad B punctum, tamen antequam deveniet ad C punctum satis poterit
impediri ne deveniet ad D, et sic dicitur in proposito. Et per hoc satis apparet
responsio ad ultimam formam, qua arguitur quod si in aliquo instanti antequam ipsa
anima erit, erit ita quod ipsa necessario erit, propter hoc etiam modo est ita quod ipsa
necessario erit. Notum est enim per haec jam dicta quod illud non sequitur. Et juxta
jam dicta est advertendum quod licet in casu sophismatis non ponatur quod
Antichristus sit, sed erit et jam non sit, non propter hoc debet sophisma negari sed
dubitari, sicut deberet nullo casu supposito. Et causa est quia jam forte sunt causae
productivae Antichristi sic dispositae quod pro nunc non possent impediri quin ista
anima erit. Et forte ideo nec est necessarium quod ista anima erit, demonstrata
anima Antichristi, et ita forte modo est verum quod anima Antichristi necessario erit;
ideo et cetera. Et juxta hoc arguitur ad principale sic: signentur omnia quae possunt
promovere ad productionem istius animae et omnia quae possunt impedire ne ista
anima erit. Et arguitur tunc sic: ista omnia promoventia vel sunt fortiora quam omnia
impedientia vel debiliora vel aequalia. Si aequalia vel debiliora, cum jam accepta sint
omnia quae possunt promovere, sequitur quod cum ipsa sint aequalia vel debiliora
ipsis impedientibus, quod illa anima non potest produci; ergo si ipsa non erit, ista non
necessario erit. Et si ista promoventia sint fortiora quam omnia impedientia; ergo
sequitur quod nulla possunt impedire quin ista anima erit seu producetur; igitur si
producetur, ipsa necessario producetur, sed per casum primum ipsa erit; igitur, ut
nunc argutum est, ista necessario erit. Sed pro isto dicitur quod illud assumptum est
impossibile, scilicet ‘aliqua sint omnia quae possunt impedire productionem illius
animae vel aliqua sint omnia quae possunt impedire productionem illius’, quia jam
sunt infinita quae possunt promovere et infinita possunt esse promoventia quae
numquam erunt promoventia. Et similiter impedientia et non possunt aliqua imaginari
promoventia quin etiam alia possint esse promoventia. Et ideo includit
contradictionem quod aliqua forent omnia quae possunt promovere et quae possunt
impedire. Et si arguitur de praesenti, scilicet signentur omnia quae nunc sunt
promoventia et omnia quae nunc sunt impedientia et concludatur ut prius, dicitur
quod argumentum non procedit ad aliquam partem, quia quaecumque nunc sunt
promoventia, alia etiam quae nunc non sunt possunt esse impedientia; ideo et cetera.
Aliter arguitur ad principale sic: si anima Antichristi est futura et non necessario est
futura, aut ergo est dare maximum tempus per quod illa anima potest esse
necessario futura aut minimum tempus per quod non potest esse necessario futura,
et hoc distinguendo futurum contra praesens, ista consequentia patet. Sed arguitur
istam non valere pro utraque parte disjuncti. Primo pro prima parte: nam non est dare
maximum tempus per quod ista potest esse futura, posito quod ista poterit esse vel
non esse indifferenter, quia signetur tempus illud quod sit A. Et arguitur tunc sic: per
totum A tempus poterit ista anima esse futura; ergo in fine A temporis poterit ista
anima esse primo, sed in quolibet instanti in quo poterit esse illa primo, in aliquo post
illud poterit illa esse primo; ergo post finem A ista poterit esse primo; ergo per majus
tempus quam per A ista poterit esse futura. Similiter: si non per majus tempus quam
per A poterit ista esse futura, tunc sequitur quod non posset generari nisi ab isto
homine, demonstrato isto qui generabit illum, nec ab alia muliere nisi ab ista qui in rei
veritate erit mater sua, quod non est verum, quia aliquis homo, ut B homo, poterit
generari ab aliquo homine, quia tamen B homo numquam generabitur, sicut in rei
veritate multi possunt esse homines qui tamen numquam erunt. Iste tamen B homo
potest generari ab aliquo homine, et qua ratione potest generari ab uno homine, a
quolibet sufficienti ad generationem poterit idem B generari. Nulla enim assignari
ratio posset quare posset B homo generari ab uno homnie ita quod non ab alio. Et
qua ratione duo erunt homines quorum uterque poterit generare B, sequitur quod duo
erunt homines quorum uterque poterit generare Antichristum, et si sic, sequitur quod
per majus tempus quam per A poterit Antichristus esse futurus. Similiter: si anima
Antichristi posset perficere aliam materiam omnino quam erit ista quam ipsa perficiet,
iste posset ab alio homine generari, quia ad diversitatem materiae secundum
numerum diversificabitur forma illa seu anima secundum numerum, sicut nec propter
diversas partes materiales quas tu habes modo alias quam in primo instanti esse tui
habuisti es tu modo alius quam tu fuisti; ergo idem Antichristus potest a diversis
generari sicut per diversa alimenta potest nutriri et generari. Ideo forte pro isto dicitur,
sicut est dicendum, quod est dare minimum tempus per quod Antichristus non poterit
esse futurus, et illud est totum tempus aeternum, quia per illud tempus non potest
Antichristus esse futurus, sed per quodlibet tempus futurum minus potest esse
futurus. Et si arguitur contra illud de virtute sermonis: quia illud tempus infinitum non
est modicum tempus; ergo non est minimum tempus per quod Antichristus non poterit
esse futurus, huic satis probabiliter potest dici et dicitur quod non valet haec
consequentia, quia ex isto antecedente ‘hoc est minimum et cetera’ non sequitur
quod hoc tempus est minimum, nec quod hoc tempus est modicum, sicut apparet
satis ex communi modo loquendi. Sed forte ad propositum arguitur sic: si per
quodcumque tempus finitum poterit Antichristus esse futurus; ergo per aliquod
tempus poterit Antichristus esse futurus, et per tempus duplum ad illud, et
quadruplum ad illud, et sic deinceps; igitur per tempus infinitum poterit Antichristus
esse futurus. Et arguitur quod non: quia non est possibile Antichristum nec aliquid
aliud esse futurum per tempus infinitum, quia si sic, ponatur, et tunc sequitur quod
Antichristus erit et non erit. Et arguitur similiter quod in nullo instanti erit ipse.
Probatur: quia in quolibet instanti erit ipse futurus, et in nullo instanti erit in quo ipse
erit futurus; ergo et cetera. Similiter: ex hac responsione sequitur quod a diversis
hominibus potest Antichristus generari, et tunc qua ratione ab uno poterit generari,
sequitur quod a quolibet sufficienti alio a seipso poterit generari, et tunc sequitur quod
ipse poterit generari a filio suo, et quod ipse poterit generare patrem suum et matrem
suam, et sic de aliis, quae omnia apparent et sunt impossibilia. Ideo pro isto dicitur
primo, quando arguitur quod Antichristus poterit esse futurus per tempus infinitum,
dicitur quod hoc est impossibils, nec hoc sequitur nec sequitur quod per tempus
infinitum poterit Antichristus esse futurus, sed sequitur quod per infinitum tempus
poterit Antichristus esse futurus, et hoc est concedendum. Et ulterius, quando
arguitur quod non, quia non est possibile quod per infinitum tempus Antichristus erit
futurus; ergo non per infinitum tempus poterit esse futurus, huic dicitur negando istam
consequentiam, sicut prius frequentissime negata est consimilis, sed si Antichristus
posset esse futurus per tempus infinitum, bene sequeretur quod esset possibile
ipsum esse futurum per tempus infinitum, sed antecedens est impossibile sicut
consequens, et similiter est ista propositio impossibilis ‘per tempus infinitum potest
Antichristus esse futurus’. Et si quaeritur quare istae propositiones sunt impossibiles
et non jam concessae, scilicet quod per infinitum tempus potest Antichristus esse
futurus, huic dicitur quod facilis est causa diversitatis, quia in ultima propositione
concessa, iste terminus ‘infinitus’ tenetur sincategorematice et denotatur solummodo
per istam propositionem quod per aliquod tempus finitum potest Antichristus esse
futurus et non per tantum quin per majus, scilicet duplum et quadruplum ad illud
poterit ipse esse futurus, et sic in infinitum, et hoc est verum. In aliis vero
propositionibus impossibilibus iste terminus ‘infinitum’ tenetur categorematice et
significatur per eas quod Antichristus poterit esse futurus per tempus infinitum. et
quod est possibile, et quod Antichristus in aeternum erit futurus, quod claudit
formaliter contradictionem. Et causa quare isti termini sic diversimode tenentur in istis
propositionibus est prius dicta in primo sophismate; ideo et cetera. Sed forte aliter sic
arguitur contra hanc responsionem: si per infinitum tempus poterit Antichristus esse
futurus; ergo Antichristus diutius poterit esse futurus quam in rei veritate ipse erit
futurus. Ponitur enim quod ipse sit futurus, et si sic; ergo Antichristus poterit citius
generari quam ipse generabitur; igitur et citius corrumpi quam ipse corrumpetur; ergo
eadem ratione ipse poterit corrumpi antequam ipse generabitur. Et si negatur
consequentia, contra arguitur quod sic: quia ipse poterit corrumpi ante A instans,
ponatur, et cum hoc stat satis quod A instans erit primum instans in quo Antichristus
erit, quia, sicut ponit responsio, in aliquo instanti generabitur et potest ante illud
instans generari. Arguitur tunc sic: Antichristus potest corrumpi ante A, et ipse primo
generabitur in A instanti; ergo ipse poterit corrumpi ante illud instans in quo ipse
primo erit; igitur ante instans in quo generabitur. Ideo forte bene conceditur haec
conclusio arguta, sed tamen dicitur quod ex hac non sequitur prior, scilicet quod ipse
poterit corrumpi antequam ipse generabitur. Sed si hoc arguitur, dicitur negando
consequentiam et consimiliter istam consequentiam ‘Antichristus poterit corrumpi
antequam Socrates generabitur, et Socrates aeque cito praecise generabitur sicut
Antichristus; ergo Antichristus poterit corrumpi antequam ipse generabitur’. Sed
contra hanc responsionem arguitur sic: ista responsio nullum colorem habet pro suo
fundamentuo nisi quod non est possibile quod Antichristus corrumpetur antequam
generabitur, sed illud nihil est, quia tunc consimiliter haberet negare omnes istas
propositiones ‘Antichristus potest generari citius quam ipse generabitur’, ‘ipse potest
esse major quam ipse est vel erit’, ‘ipse poterit esse pejor quam ipse erit’, et sic de
talibus multis quae omnes conclusiones, ut notum est, sunt satis verae; ideo
consequenter respondendo, conceditur ista propositio, scilicet ‘Antichristus poterit
corrumpi antequam ipse generabitur’. Et si arguitur quod non, quia non est possibile
quod ipse corrumpetur antequam ipse generabitur, dicitur negando consequentiam,
sicut etiam neganda est in consimilibus. Ad alias propositiones prius argutas, scilicet
quod per infinitum tempus poterit Antichristus esse futurus, ipse poterit generari a filio
suo et poterit generare patrem suum, dicitur quod nulla istarum sequitur, bene tamen
sequitur quod Antichristus poterit generari ab uno homine qui poterit esse filius
Antichristi, et ipse poterit generare unum hominem qui poterit esse pater Antichristi,
et sic de aliis. Ex isto tamen non sequitur quod ipse poterit generare patrem suum
neque matrem suam, unde si arguitur secundo, neganda est consequentia. Aliter
arguitur ad principale sic: ponatur 5 quod Antichristus nunc sit, sed hoc lateat te. Quo
posito, arguitur sic: Antichristus est; ergo anima Antichristi necessario est’,
consequentia patet. Sed arguitur quod non valet: quia si anima Antichristi necessario
est; igitur ipsa necessario erit. Et arguitur quod non: quia si modo est necessario, et
ipsa necessario erit; ergo ipsa semper necessario erit. Et arguitur quod non: quia in
nullo instanti necessario erit, nec in aliquo tempore futuro necessario erit; ergo
numquam necessario erit, consequentia patet. Et assumptum arguitur: quia
quocumque tempore finito dato, in isto tempore aliquando non erit ista anima; ergo in
isto tempore poterit non esse, quia quando non erit in isto tempore, poterit non esse
in isto tempore; ergo non necessario erit in isto tempore. Et consimiliter arguitur de
quocumque instanti futuro. Sed forte dicitur pro isto, sicut est dicendum, concedendo,
scilicet quod non necessario erit ista anima in isto tempore futuro, quocumque dato,
nec necessario erit in isto instanti, quodcumque signetur. Sed in isto tempore
necessario erit ista anima, et consimiliter in quolibet instanti futuro erit ista anima
necessario. Contra hanc responsionem arguitur: necesse est quod ista anima erit in
quolibet instanti futuro et in quolibet tempore finito futuro; ergo ista anima necessario
erit in quolibet instanti futuro. Consequentia patet, et assumptum arguitur sic: aliqua
propositio necessaria significat praecise quod ista anima erit in quolibet instanti
futuro, et omnis propositio neccessaria significat sicut necesse est esse; ergo et
cetera. Antecedens probatur: quia haec propositio est necessaria sic significando
‘ista anima erit in quolibet instanti futuro’; ergo et cetera. Ideo pro isto posito dicitur,
sicut est dicendum, concedendo conclusionem, scilicet ‘ista anima necessario erit in
quolibet instanti futuro’. Et si arguitur ex ista quod ista anima necessario erit in
instanti illo vel in illo, et sic de aliis, ad quamlibet istarum dicitur negando
consequentiam. Sicut enim non sequitur ‘de necessitate omnis homo est animal,
Socrates est homo; ergo de necessitate Socrates est animal’, sic nec sequitur ‘de
necessitate ‘ista anima erit in quolibet instanti futuro, et hoc est vel erit unum instans
futurum; ergo de necessitate ista anima erit in isto instanti’. Et si arguitur ex isto quod
in nullo instanti futuro necessario erit ista anima, quod fuit prius argutum sic: ista
anima non necessario erit in isto instanti; ergo in isto instanti non necessario erit,
sicut sequitur in aliis terminis ‘non necessario eris in hoc loco; ergo in hoc loco non
necessario eris’, huic dicitur quod haec ultima consequentia bene valet, sed prior
non, nec sequitur ‘haec ultima consequentia valet; ergo et prior’. Et si quaeritur causa
diversitatis ex quo est consimilis modus arguendi utrobique, dicitur quod haec ultima
consequentia est bona, quia antecedens istius convertitur cum antecedente ejusdem,
sed sic non est in priori consequentia. Haec enim propositio ‘haec anima necessario
erit in hoc instanti’ significat quod non potest esse quin ipsa erit in hoc instanti, sed
haec propositio ‘in hoc instanti necessario erit haec anima’ significat quod in hoc
instanti non poterit esse quin ista anima erit. Unde haec propositio de praesenti ‘in
hoc instanti est haec anima necessario’ non convertitur cum ista ‘anima necessario
est in hoc instanti’. Quod satis apparet: quia prima in casu vera est sic significando,
scilicet quod in hoc instanti necesse est esse hanc animam esse, et hoc est verum,
et alia est falsa significando quod necesse est hanc animam esse in hoc instanti. Sed
sic diversimode non significant hae propositiones ‘in hoc loco necessario est hoc
locatum’ et ‘hoc locatum necessario est in hoc loco’, quia nimis extraneum foret
attribuere primae illarum propositionum hunc sensum, scilicet quod in hoc loco est
aliquid necessario quod est locatum, quia foret isto modo concedendum quod in
Socrate est aliquid necessario et in quolibet homine est aliquid necessario, quia in
quolibet homine est aliquid quod necessario est, scilicet anima intellectiva, nec potest
dici quod in hoc loco est tale vel tale necessario, quia in hoc loco est necessarium
tale vel tale esse, quia ista starent simul, scilicet quod in hoc loco non est tale aliquid
et tamen in hoc loco necessarium est tale esse. Sequitur igitur quod nullus
assignabitur sensus primae propositionis earum quin et ille idem rationabiliter
assignabitur secundae earundem, et sic istae duae convertuntur et non aliae duae
priores; patet igitur quod una istarum consequentiarum est bona et alia non valet.
Sed forte arguitur contra hoc sic: si in medio instanti crastinae diei necessario erit
haec anima, et non necessario erit in isto instanti; igitur tunc necessario erit in aliquo
instanti; ergo vel erunt simul duo instantia vel tunc erit in aliquo instanti quod tunc non
erit, quorum utrumque est impossibile. Et consequentia arguitur sic: ponitur enim
gratia exempli quod anima Antichristi erit in A instanti, sicut prius ponebatur, et modo
sit ante A instans. Et arguitur tunc sic: in A instanti ista anima necessario erit, et
quandocumque ista erit, necessario erit in aliquo instanti; ergo in A instanti ipsa erit
necessario in aliquo instanti. Consequentia patet, et major est concedenda, et minor
probatur: quia quandocumque ista anima erit, necesse est istam fore in aliquo
instanti, quia in aeternum erit ita quod ista anima necessario erit in aliquo instanti, et
si sic, sequitur quod quandocumque ista anima erit, ipsa necessario erit in aliquo
instanti. Et arguitur quod non: quia quando erit in A, non necessario erit in A nec in
instanti alio ab A. Similiter arguitur sic: nunc ista anima necessario est in aliquo
instanti, et non necessario est in aliquo instanti quod nunc non est praesens, quia
tale non est; ergo necessario est in hoc instanti quod est praesens. Huic dicitur
concedendo totum usque ad istam propositionem ‘in A instanti ista anima necessario
erit in aliquo instanti’ et conceditur etiam ista quod tunc necessario erit in A instanti
vel in instanti quod non erit A. Sed quando arguitur “tunc non necessario erit in A;
ergo tunc necessario erit in instanti quod non erit A”, respondetur quod non valet
consequentia. Sicut posito per possibile quod necesse foret ista duo contradictoria
contingentia esse sic significando ‘rex sedet’, ‘nullus rex sedet’, tunc sequitur, ut
notum est, quod necessario alterum istorum foret verum, et non necessario foret ista
affirmativa vera nec necessario foret ista negativa vera; et ideo, sicut tunc non valeret
ista consequentia ‘necessario alterum istorum est verum, et non necessario est haec
vera; ergo necessario est haec vera’, sic nec modo valerent istae consequentiae
prius factae de futuro aut de praesenti. Arguitur enim a sensu composito vero ad
sensum divisum falsum sicut hic ‘necessario in tali instanti erit homo, et in isto instanti
non erit Socrates; ergo necessario erit aliquis homo qui non erit Socrates’. In aliis
terminis est etiam hujusmodi turpissimus modus arguendi, ut hic ‘scio quod alterum
istorum contradictoriorum contingentium est verum, et non scio illud esse verum nec
scio quod illud non est verum; ergo scio quod hoc est verum’. Consequentia enim
haec non indiget negatione; ideo et cetera. Sed adhuc arguitur contra hanc
propositionem prius concessam probando, scilicet quod in nullo instanti futuro
necessario erit haec anima, posito quod ipsa nunc sit: quia si in aliquo instanti futuro
necessario erit ista anima; ergo post illud instans erit ita quod in isto instanti ipsa fuit
necessario, et eodem modo, posito quod ista prius fuisset, sequitur quod ista ante
hoc instans quod nunc est fuit necessario. Et arguitur quod non: quia quandocumque
ista fuit, ista fuit contingenter. Probatur: quia in quolibet instanti et in quolibet tempore
in quo ipsa fuit, ipsa potuit non fuisse; ergo et cetera. Assumptum arguatur sic: in
primo instanti in quo illa fuit, ista potuit non fuisse, quia ipsa potuit adhuc fuisse
futura, et si adhuc fuisset futura, distinguendo futurum contra praesens, ista non
fuisset in isto instanti; ergo et cetera. Huic dicitur primo, quando arguitur quod
quandocumque ipsa anima fuit, ipsa fuit contingenter, negando istam propositionem,
quia quandocumque ipsa fuit, ipsa fuit necessario. Et ad argumentum, quando
arguitur quod in primo instanti in quo ipsa fuit, ipsa potuit non fuisse, negatur ista. Et
ad argumentum, quando arguitur quod tunc adhuc potuit fuisse futura, conceditur hoc
et etiam conceditur consequens, scilicet quod ista potuit non fuisse in isto instanti.
Sed ultra non sequitur quod in isto instanti ista potuit non fuisse, quia in isto instanti
non fuit possibile ipsam non esse nec ista tunc fuit potens ad non esse, tamen ante
illud instans ista potuit non fuisse in isto instanti; ideo conceditur quod non necessario
fuit in isto instanti, sed contingenter fuit in isto instanti. Sed tunc ultra non sequitur
quod ipsa fuit contingenter, sicut non sequitur ‘deus est contingenter in instanti quod
est praesens; ergo deus est contingenter’, sed sicut deus est contingenter in hoc
instanti et tamen in hoc instanti est necessario, demonstrato eodem instanti, ita
contigenter fuit ista anima in isto instanti et tamen in isto instanti fuit necessario. Et
juxta hoc est advertendum quod de praeterito non valet hujusmodi consequentia
‘necesse est quod haec anima fuit in isto instanti; ergo haec anima fuit necessario in
isto instanti’. De futuro tamen bene valet hujusmodi consequentia, quia sequitur
‘necesse est quod hoc erit in isto instanti; igitur hoc necessario erit in isto instanti’.
Antecedens tamen illud est falsum, quocumque demonstrato. Et juxta hoc probatur et
conceditur haec propositio quae apparet falsa ‘necessario erit aliquid quod non
necessario erit’. Probatur enim haec propositio sic: necesse est quod aliquid erit quod
non necessario erit; ergo necessario erit aliquid quod non necessario erit’. Sed haec
consequentia poterit negari ponendo instantiam de praeterito, sicut prius positum est;
et ideo aliter probatur sic: necessario erit aliquod contingens ad utrumlibet. Probatur:
quia necesse est quod aliquod 6 hujusmodi contingens erit; ergo necessario aliquod
hujusmodi contingens erit. Et arguitur tunc sic: necessario erit aliquod contingens
hujusmodi, et nullum contingens ad utrumlibet necessario erit; ergo necessario erit
aliquod contingens ad utrumlibet quod necessario erit; et ideo conceditur tamquam
necessarium quod necessario erit aliquid quod non necessario erit. Et si arguitur sic:
nihil necessario erit quod non necessario erit; ergo non necessario erit aliquod et
cetera, dicitur negando consequentiam. Arguitur enim a sensu diviso vero ad sensum
compositum falsum; ideo et cetera. Sed forte adhuc arguitur contra propositionem
prius concessam, scilicet quod haec anima fuit necessario, quia non videtur aliqua
ratio propter quam debet ista concedi nisi quia necesse est quod haec anima fuit.
Sed haec responsio non sufficit: quia consimiliter contingit arguere quod tu
necessario fuisti, quia necesse est quod tu fuisti, et sic posset probari quod
necessario fuisti in ecclesia vel cucurristi in bello monte et cetera, quia sic forte
necesse est quod sic fecisti; ergo necessario sic fecisti; ideo pro isto dicitur ut prius
quod ista non est causa nec ratio quare ista anima necessario fuit. Sed haec est ratio
istius, quia ista anima fuit quando non potuit non esse, et in quolibet instanti in quo
ista fuit, ista non potuit non esse; ideo et cetera. Sed sic non contingit arguere de
esse tui in ecclesia. Fuisti enim in ecclesia quando potuisti non esse in ecclesia, et
cucurristi in bellomonte quando potuisti non currere; ideo et cetera. Sed contra hanc
responsionem arguitur sic: ponatur enim quod tu sedeas. Et arguitur sic: in hoc
instanti tu sedes, et in eodem instanti tu potes non sedere; ergo simul tu potes
sedere et non sedere, vel sic in prioribus terminis: in hoc instanti tu es in ecclesia, et
in hoc instanti tu potes non esse in ecclesia; ergo simul tu potes esse et non esse in
ecclesia, quod est impossibile. Consequentia apparet, et antecedens arguitur per
responsionem datam. Dicit enim illa responsio quod quandocumque fuisti in ecclesia,
potuisti non esse in ecclesia. Praeterea, qua ratione conceditur quod in hoc instanti tu
potes stare, quamvis tu non potes stare in hoc instanti, quia in hoc instanti tu es
potens stare, videtur concedendum quod in hoc instanti tu eris episcopus quamvis tu
non sis epsicopus in hoc instanti, vel in hoc instanti eris Romae quamvis in hoc
instanti sis Oxoniae, quod est impossibile. Et illud solet concedi a quibusdam propter
quandam evidentiam: quia sicut in hoc instanti tu potes stare, ita in hoc instanti tu es
futurus episcopus; igitur sicut conceditur quod in hoc instanti tu potes stare vel esse
episcopus, apparet condendum quod in hoc instanti eris episcopus, quod est
impossibile. Ideo pro isto dicitur quod non valet ista consequentia ‘in isto instanti tu es
futurus episcopus vel in hoc instanti est ita quod tu eris episcopus; ergo in hoc
instanti tu eris episcopus’. Antecedens enim est verum et consequens falsum. Et pro
similitudine allegata, dicendum est quod ipsa nullo modo arguit istam consequentiam
valere, quia non sequitur tunc ‘Antichristus erit futurus; ergo tunc erit Antichristus’,
quia tunc sequitur quod ipse nunc esset, quia ipse nunc est futurus, respectu tamen
hujus verbi ‘potest’, bene valet hujusmodi consequentia, scilicet ‘si tunc erit illud
potens ad essendum, tunc poterit esse’, et causa est ista, quia hoc verbum potest
esse ampliativum, quod non implicat aliud nisi potentiam ad esse, nisi sit ratione
alicujus determinabilis sibi adjuncti. Unde aliter significat haec propositio ‘in hoc
instanti Antichristus potest esse’ et aliter ista ‘Antichristus potest esse in hoc instanti’.
Prima enim significat quod in hoc instanti est possibile Antichristum esse, et alia
significat quod possibile est Antichristum esse in hoc instanti. In secunda enim
propositione iste terminus ‘instanti’ determinat hoc verbum ‘potest’, et non in prima; et
ideo non convertitur prima cum secunda et cetera.
1 ipsa corr.: ipse V
2 esse corr.: est V
3 ponit corr.: ponitur V
4 volibile corr.: volubile V
5 ponatur corr.: penatur V
6 aliquod corr.: aliquid V
<Septimum sophisma>
<Omnis propositio vel ejus contradictoria est vera>
Omnis propositio vel ejus contradictoria est vera. Ponatur quod quaelibet propositio
habeat contradictorium, et tunc arguitur quod sophisma sit verum: quia est una
universalis cujus quaelibet singularis est vera; ergo sophisma verum. Similiter
arguitur sic: aliqua propositio vel ejus contradictoria est vera, et nulla est propositio
quin ipsa vel ejus contradictoria est vera; ergo quaelibet propositio vel ejus
contradictoria est vera. Ideo, si conceditur sophisma, contra: sequitur omnis
propositio vel ejus contradictoria est vera; ergo tantum verum est propositio vel ejus
contradictoria, consequens est falsum: quia etiam falsum est propositio vel ejus
contradictoria et nullum falsum est verum; ideo et cetera. Similiter arguitur sic: omnis
propositio vel ejus contradictoria est vera, omnis propositio vel ejus contradictoria est
falsa; ergo falsum est verum. Consequentia arguitur in primo tertiae figurae. Et
consimiliter arguitur sic: si omnis propositio vel ejus contradictoria est vera; ergo
eadem ratione omnis propositio vel ejus contradictoria est falsa. Et ex isto arguitur
quod omnis propositio vel ejus contradictoria non est vera, et ultra: igitur nulla
propositio vel ejus contradictoria est vera. Similiter: non omnis propositio vel ejus
contradictoria est vera: quia aliquis propositio vel ejus contradictoria non est vera.
Item, qua ratione conceditur quod omnis propositio vel ejus contradictoria est vera,
foret etiam concedendum quod omne impossibile vel necessarium est verum, et quod
omnis homo vel asinus est asinus, et quod omne impossibile vel possibile est
possibile, et sic de aliis talibus quae videntur falsa. Ideo respondetur forte ad
sophisma distinguendo ipsum secundum compositionem et divisionem negando
utrumque ejus sensum. Sensus compositus sophismatis est talis “omnis propositio
vel ejus contradictoria est vera, ita quod totus iste terminus ‘propositio vel ejus
contradictoria’ sit subjectum”, et sic sophisma est una universalis affirmativa de
disjuncto subjecto significans quod quaelibet propositio quae est vel ejus
contradictoria est vera. Sensus divisus est iste “omnis propositio est vera vel ejus
contradictoria est vera, id est vel cujuslibet propositionis contradictorium est verum”,
et iste sensus etiam negatur tamquam impossibilis in casu supposito sophismatis.
Sed contra hanc responsionem satis stat argumentum prius positum ad sophisma, et
maxime secundum argumentum. Similiter: ponatur gratia exempli quod duo
contradictoria essent omnes propositiones quorum unum sit A, aliud B, et arguitur
tunc sic: haec propositio vel ejus contradictoria est vera, demonstrata A, et haec
propositio vel ejus contradictoria est vera, demonstrata B; ergo utraque istarum vel
ejus contradictoria est vera, et non est aliqua propositio nisi aliquarum istarum; ergo
quaelibet propositio vel ejus contradictoria est vera. Ideo forte dicitur, sicut est
dicendum, quod sensus compositus istius sophismatis non significat sicut prius
dicebatur, nec totus iste terminus ‘propositio vel ejus contradictoria’ est subjectum
sophismatis, sed solum distribuitur iste terminus ‘propositio’, et sophisma significat
praecise quod omnis propositio est propositio quae vel ejus contradictoria est vera; et
ideo supposito quod cujuslibet propositionis sit aliquod contradictorium, sophisma est
concedendum in sensu composito. Et ad argumenta contra istam partem respondetur
primo negando primum. Et quando dicitur quod est discursus in primo tertiae figurae,
dicitur quod non. Non enim concluditur major extremitas de minori extremitate. Major
extremitas enim in tertia figura est totus praedicativus terminus qui reliquitur in majori
propositione derepto medio termino cum signo affirmativo vel negativo. Et consimiliter
est de minori extremitate: cum ergo in hac propositione majori istius discursus “omnis
propositio vel ejus contradictoria est vera” solum supponat iste terminus ‘propositio’;
ergo ille solum terminus ‘propositio’ est medius terminus in isto discursu; sequitur
igitur quod iste terminus ‘vel ejus contradictoria’ tenebitur a parte praedicati; ergo erit
tamquam pars majoris extremitatis. Et consimiliter est in minori propositione; et ideo
conclusio sequens ex istis duabus praemissis sic dispositis erit ista propositio quae
vel ejus contradictoria est falsa est propositio quae vel ejus contradictoria est vera. Et
si arguitur quod in ista conclusione sunt quidam termini extranei qui non sunt in
aliqua praemissarum; ergo non est syllogismus; huic dicitur quod non valet
consequentia. Hoc enim frequenter accidit ubi utraque praemissarum vel altera fuerit
in talibus divisis vel compositis qui non sunt termini simplices, sicut apparebit forte in
isto sophismate “omnis homo et duos homines sunt tres homines” vel in isto “omne
verum et deum esse differunt”; ideo et cetera. Ad aliam formam, quando arguitur
“omnis propositio et cetera; igitur tantum verum est propositio vel ejus contradictoria”,
dicitur negando consequentiam. Et si arguitur ista consequentia per regulam “ab
universali ad suam exclusivam et cetera”, dicitur quod ibi non arguitur ab universali
ad suam exclusivam: quia haec est exclusiva istius universalis “tantum propositio
quae vel ejus contradictoria est vera est propositio”, et ista est sequens ex casu
sophismatis, sicut hoc sophisma, sed ista non est convertibilis cum priori; ergo et
cetera. Ad aliam formam, quando arguitur quod omnis propositio vel ejus
contradictoria est falsa, dicitur concedendo conclusionem, et etiam quod omnis
propositio vel ejus contradictoria non est vera. Sed quando arguitur ex ista quod nulla
propositio vel ejus contradictoria est vera, dicitur negando consequentiam, et
conceditur etiam quod aliqua propositio vel ejus contradictoria non est vera, sed
negatur consequentia ulterius si arguitur “ergo non omnis propositio vel ejus
contradictoria est vera”, nec ista particularis est contradictoria sophismatis. Et si
arguitur quod sic: quia ista est particularis negativa de eisdem terminis de quibus vel
saltem consimilibus est sophisma universalis affirmativa; ergo ista contradicit
sophismati, dicitur quod non valet consequentia: quia ad hoc quod istae duae
propositiones quarum una est universalis et alia particularis contradicant, requiritur
quod termini istarum omnes diversimode supponant in una propositione earum et in
alia, sicut apparet in istis propositionibus “omnis homo est animal”, “aliquis homo non
est animal”. In una enim istarum iste terminus ‘homo’ supponit confuse distributive, et
in alia confuse et non distributive, et eodem modo iste terminus ‘animal’ habet
diversam suppositionem in una et in alia particulari, cum in universali supponat
confuse tantum, in particulari vero confuse et distributive. Distribuitur enim seu
confunditur per istam notam negationis ‘non’. Sed sic non est de istis terminis
‘propositio’ ‘vel ejus contradictoria’ in istis propositionibus ‘omnis propositio vel ejus
contradictoria est vera’ ‘aliqua propositio vel ejus contradictoria non est vera’, ut
apparet respicere volenti, nec ista particularis contradicit sophismati, sed ista “non
omnis propositio vel ejus contradictoria est vera”. Et si arguitur quod sic: quia istae
duae convertuntur, scilicet “non omnis propositio vel ejus contradictoria est vera” et
“aliqua propositio vel ejus contradictoria non est vera”, huic dicitur quod non. Et
propter causam nunc tactam: quia isti termini non supponunt omnino consimiliter in
utraque illarum, non obstante quod utraque sit particularis. Ad ultimam formam, quae
arguit quod non omnes illae propositiones forent concedendae “omne necessarium
vel impossibile est verum”, “omnis homo vel asinus est asinus”, et sic de aliis; huic
dicitur concedendo omnes tales propositiones sicut et sophisma, supponendo tamen
ut prius distinctionem earum secundum compositionem et divisionem. Et tunc
respondendum est ad omnes consequentias propositas sicut modo responsum est
ad instantias factas contra sophisma. Sed forte arguitur contra hanc responsionem
probando quod aliqua est singularis vera et affirmativa de praesenti, et tamen
quaelibet res demonstrata per ejus subjectum est alia quam res significata per ejus
praedicatum: quia demonstrato solo homine, per illam responsionem est haec
singularis vera “iste homo vel asinus est asinus”, et sic de aliis; sequitur ergo
propositum. Sed pro isto dicitur concedendo conclusionem. In talibus enim terminis
compositis non est inconveniens. Notum est enim quod demonstrando solum
hominem est haec singularis vera “hoc vel asinus est asinus”, et tamen ibi nulla res
demonstrata per subjectum est res significata per praedicatum, et tamen est
propositio affirmativa; ergo et cetera. Sed forte arguitur ad principale sic: aliqua duo
contradictoria sunt falsa; ergo non omnis propositio vel ejus contradictoria est vera,
consequentia patet. Et assumptum arguitur sic: quia aliqua duo contradictoria sunt
vera; ergo aliqua duo contradictoria sunt falsa, consequentia patet. Et assumptum
arguitur:quia signentur ista duo contradictoria “deus est deus est”, “nullus deus est
deus est”, et ponatur quod quaelibet talis propositio “deus est” primarie significet
deum esse et quaelibet talis “nullus deus est” primarie significet nullum deum esse, et
quod haec propositio “deus est deus est” significet deum esse talem propositionem
“deus est”, et quod haec “nullus deus est deus est” significet nullum deum esse talem
propositionem “deus est”, tunc, istis positis, patet quod istae duae propositiones
“deus est deus est” “nullus deus est deus est” contradicunt, et istae duae sunt verae:
quia notum est quod haec est vera “nullus deus est deus est”, et haec similiter “deus
est deus est”: quia ista est duo vera: igitur et cetera. Ista enim est duae propositiones
quarum utraque est vera, ut pono; igitur et cetera. Arguitur ergo tunc sic: istae duae
propositiones sunt verae: quia una1 istarum est duo vera, et alia est una propositio
vera, et istae duae propositiones sunt duo contradictoria; ergo duo contradictoria sunt
simul vera. Sed forte pro isto dicitur quod nullae duae propositiones possunt esse
una propositio: quia, ut dicitur, non est possibile quod eadem copula deserviat simul
diversis propositionibus, quod tamen foret verum si duae propositiones fore<n>t una
propositio. Sed haec responsio nulla est: quia nulla potest assignari causa ex quo
jam talis copula potest deservire uni propositioni: quia sic jam copulans intelligit per
illam propositionem quin uni alteri homini aliter componenti vel copulanti per eamdem
copulam ista eadem etiam tunc deserviret pro una alia propositione in scripto. Etiam
ex hac responsione sequitur quod non sit possibile quod pars propositionis
categoricae sit una propositio, et tunc sequitur quod, posito quod non foret aliqua talis
propositio “homo est asinus” nisi tantum una, quae praecise significet quod homo
foret asinus et quod aliquis componeret eam cum isto termino “est falsum” ita quod
resultaret talis propositio “‘homo est asinus’ est falsum”, tunc licet ista propositio
“homo est asinus” significaret sibi quod homo foret asinus, tamen ista propositio foret
sibi falsa: quia per responsionem datam tunc non foret aliqua talis propositio “homo
est asinus”, cujus oppositum sequitur manifeste ex casu supposito. Ideo forte
conceditur quod pars propositionis potest esse propositio, et quod duae propositiones
in scripto sunt una propositio scripta. Sed cum hoc dicitur forte ulterius quod nulla
propositio est vera nisi illa quae praecise significat sicut est, et ita non sequitur, ut
dicitur, quod duo contradictoria sint vera: quia quibuscumque demonstratis alterum
istorum est verum et alterum falsum: quia alterum istorum significat sicut est et
alterum aliter quam sicut est. Sed contra istam responsionem arguitur sic: quia haec
propositio “deus est deus est” est vera, et ipsa significat aliter quam est. Satis enim
patet quod ista significat aliter quam est, et tamen ista est vera, sicut prius argutum
est: quia est duo vera: nam est duae propositiones quarum utraque est vera: quia
utraque istarum praecise significat sicut est, per casum. Et arguitur tunc sic: utraque
istarum est vera; ergo istae duae sunt verae, consequentia patet. Arguitur tunc sic:
istae duae sunt verae, et istae duae sunt haec propositio proposita; ergo haec
propositio proposita est istae duae propositiones verae, et si sic; ergo ipsa est duo
vera; ergo est vera. Similiter: si quaelibet propositio vera significat praecise sicut est,
sequitur quod propositio falsa significaret praecise sicut est, quod est impossibile. Et
consequentia arguitur sic: quia signetur una propositio vera quae sit duae
propositiones quarum una est vera et alia falsa, sicut ista prius capta, haec scilicet
“nullus deus est deus est”, et arguitur sic: haec propositio vera significat praecise
sicut est, et haec propositio significat praecise sicut significant suae partes, scilicet
“nullus deus est” “deus est”: quia haec est illae duae; ergo istae duae significant
praecise sicut est, et si sic; ergo utraque istarum significat praecise sicut est, et una
istarum est propositio falsa et impossibilis; ergo propositio falsa et impossibilis
significat praecise sicut est, quod erat probandum. Ideo forte pro isto negatur talis
consequentia “ista propositio significat praecise sicut est, et istae duae sunt ista vera;
ergo istae duae significant praecise sicut est”. Sed contra istam responsionem
arguitur sic: ponatur quod sint duae propositiones negativae magnae quae sint
quatuor tales simplices significantes ut prius, et arguitur tunc sic: istae duae magnae
propositiones negativae significant praecise sicut est, et istae duae sunt istae
quatuor; ergo illae quatuor propositiones significant praecise sicut est. Consequentia
probatur: quia tunc istae quatuor propositiones sunt duae propositiones significantes
praecise sicut est; ergo istae quatuor propositiones sunt propositiones significantes
praecise sicut est. Quod forte conceditur, sicut communiter conceditur, sed negatur
consequentia ulterius “igitur istae quatuor propositiones significant praecise sicut est”.
Sed contra hanc responsionem arguitur sic: si istae quatuor propositiones sunt
propositiones significantes praecise sicut est, sed istae quatuor non sunt aliquae
aliae propositiones quam istae quatuor; ergo istae quatuor propositiones sunt quatuor
propositiones significantes praecise sicut est, et si sic; ergo istae quatuor significant
praecise sicut est, sed duae istarum sunt falsae, sicut patet per casum; ergo
propositiones falsae significant praecise sicut est, quod erat probandum. Ideo pro
istis dicitur in principio quod satis probabiliter potest concedi ista propositio, scilicet
contradictoria quod sunt vera, et etiam quod contradictoria sunt falsa, et duo
contradictoria sibi invicem contradicentia, sed tamen tunc non sequitur “si duo
contradictoria sunt vera; ergo duo contradictoria sunt falsa”. Posito enim quod ista
duo contradictoria proposita forent omnes propositiones sic significando, hoc scilicet
deus est deus est, nullus deus est deus est, tunc duo contradictoria sibi invicem
contradicentia forent vera, et nulla duo contradictoria forent falsa. Quod tamen aliqua
duo possent esse falsa simul posset consimiliter probari sicut probatur quod aliqua
sunt vera: quia signentur ista duo “aliquis homo est chimaera est”, “nullus homo est
chimaera est”. Notum est enim quod ista affirmativa est falsa et ista negativa etiam:
quia est duo falsa; igitur et cetera. Et si quaeritur quare non sequitur “si duo
contradictoria sunt vera; ergo duo contradictoria sunt falsa”, cum tamen bene
sequitur “si contradictori[or]um hujus est verum; ergo hoc esse falsum”; huic dicitur
quod pro tanto non sequitur: quia quamvis duo contradictoria sint vera, ista tamen
non sunt duo vera. Unde non est possibile quod duo contradictoria sint duo vera: quia
tunc esset possibile quod duo contradictoria essent duo vera quorum utrumque esset
verum, quod est impossibile. Et juxta istum intellectum vult Philosophus quod non est
possibile quod duo contradictoria sint vera vel falsa, id est quod duo contradictoria
sint duo vera vel duo falsa. Et ex isto satis apparet quod non vadit contra sophisma
quamvis ponatur quod duo talia contradictoria sint vera vel falsa. Ista enim bene stant
simul quod omnes propositiones sunt verae, et tamen aliqua est propositio falsa, et
ista etiam “omnes propositiones sunt falsae”, et aliqua est propositio vera; nec
sequitur ex istis quod verum est falsum nec quod propositio vera est propositio falsa.
Et quod primae duae stant simul patet: posito quod istae duae “deus est” “deus est”
forent omnes propositiones, et istae duae verae forent una propositio falsa, ut prius.
Et quod aliae duae possent simul stare patet similiter: posito quod istae duae
propositiones “nullus rex est” “rex sedet” forent omnes propositiones falsae, et quod
istae duae falsae forent haec vera “nullus rex est rex sedet”. Et ideo conceditur ista
posse simul stare, et per hoc satis patet quod non valet ista consequentia “duo
contradictoria sunt falsa; ergo non omnis propositio vel ejus contradictoria est vera”,
sicut prius dicebatur. Sed forte arguitur sic contra sophisma: “duo contradictoria sunt
duo falsa; ergo non omnis propositio vel ejus contradictoria est vera”, consequentia
patet. Et assumptum arguitur: quia possibile est quod duo contradictoria sint duo
falsa; ergo et cetera. Assumptum arguitur: quia signentur haec duo contradictoria “rex
sedet”, “nullus rex sedet” sic significando, et arguitur tunc sic: possibile est quod
contradictorium hujus sit falsum, et hoc est falsum, demonstrata continue hac
propositione “rex sedet”, ponitur gratia exempli quod ista sit falsa; et arguitur tunc sic:
ista copulativa est vera, et ex ista copulativa sequitur quod possibile est quod duo
contradictoria sint duo falsa; igitur et cetera. Antecedens arguitur: quia ex ista
copulativa sequitur quod possibile est quod contradictorium hujus “rex sedet” falsum
sit, demonstrata ista “rex sedet”, et quod haec propositio “rex sedet” sit falsa; et
arguitur tunc sic: hoc est falsum et contradictorium hujus est falsum; ergo duo
contradictoria sunt duo falsa. Antecedens hujus consequentiae sequitur esse
possibile ex prima copulativa; ergo ex eadem sequitur consequens esse possibile et,
sicut prius dictum est, ista copulativa est vera; ergo et cetera. Et quod ex ista
copulativa sequatur antecedens esse possibile probatur sic: quia ista copulativa
praecise significat quod possibile est quod contradictorium hujus sit falsum, et quod
hoc sit falsum; igitur et cetera. Assumptum arguitur: quia ista copulativa significat
praecise sicut significant istae duae propositiones categoricae quae copulantur ad
invicem, sicut quaelibet copulativa de communi modo loquendi significat sicut suae
partes, sed istae propositiones categoricae praecise significant quod possibile est
quod contradictorium hujus sit falsum, et quod hoc sit falsum; ergo et cetera.
Assumptum arguitur: quia ista categorica “possibile est quod contradictorium hujus sit
falsum” praecise significat quod possibile est quod contradictorium hujus sit falsum,
et alia praecise significat quod hoc est falsum, et istae duae non sunt aliqua tertia
propositio nec tamquam pars tertiae propositionis; ergo istae duae praecise
significant quod possibile est quod contradictorium hujus sit falsum et quod hoc sit
falsum, quod fuit probandum. Sed pro isto dicitur quod non valet argumentum prius
factum: haec propositio “possibile est quod contradictorium hujus est falsum”
praecise significat quod possibile est quod contradictorium hujus sit falsum et alia
praecise significat quod hoc est falsum; ergo istae duae praecise significant quod
possibile est quod contradictorium hujus sit falsum et quod hoc est falsum, sed
sequitur quod istae duae significant quod hoc est falsum et quod possibile est quod
contradictorium hujus est falsum, et hoc est verum et sic significat ista copulativa. Et
per hoc satis patet responsio ad argumentum: quia est negandum quod ista
copulativa significat sicut assumitur in argumento. Et ad probationes debet
responderi negando consequentiam istam negatam. Et si arguitur quod in aliis
propositionibus bene valet hujusmodi consequentia: quoniam sequitur si ista
propositio “rex sedet” significat praecise quod rex sedet et ista “nullus rex sedet”
significat praecise quod nullus rex sedet, et sic de aliis quibuscumque talibus
propositionibus consimiliter valebit consequentia negata. Sed huic dicitur negando
consequentiam: quia in propositionibus prioribus apropositionitur unus terminus
ratione cujus diversimode praepositi vel postpositi mutatur tota significatio
consequentis; igitur et cetera. Aliter enim significat haec propositio “possibile est quod
contradictorium hujus sit falsum et quod hoc est falsum” quam ista “hoc est falsum et
possibile est quod contradictorium hujus est falsum”. Prima enim est impossibilis et
secunda vera; et ideo non valet consequentia a prima ad secundam, quare et cetera.
Sed forte arguitur adhuc in casu communi contra primam propositionem negatam,
scilicet quod duo contradictoria sunt duo falsa: quia aliqua sunt duo contradictoria
quae immediate post hoc erunt duo falsa, et quaecumque duo erunt immediate post
hoc erunt simul; ergo si duo contradictoria immediate post hoc erunt duo falsa, ipsa
simul erunt duo falsa, et si sic; ergo possibile est quod ista sint duo falsa. Ponatur
enim quod aliquod sit continuum, puta linea aliqua pedalis cujus una pars
proportionalis continue sit A et alia B, ita quod prima pars proportionalis sit A et
secunda B et tertia A et quarta B, et sic deinceps, et incipiat moveri E punctus super
istam lineam ipsam pertranseundo, et hoc ab isto extremo ubi partes proportionales
sunt minores, et arguitur sic: immediate post hoc E tanget punctum medium A et
quandocumque erit ita quod E sic tangit A erit haec falsa sic significando “E tangit B”,
ponatur quod ista propositio tunc sic significet, et sic immediate post hoc erit haec
falsa “E tangit B”, et immediate post hoc erit haec falsa “E non tangit B”: quia
immediate post <hoc> E tanget B; igitur et cetera. Assumptum utrobique arguitur,
scilicet immediate post hoc E tanget B et immediate post hoc tanget A. Quod arguitur:
quia immediate et continue post hoc E tanget A vel B, sicut notum est sequitur ex
casu, sed non prius tanget A quam B, nec e contra; ergo immediate post hoc tanget A
et B. Assumptum arguitur: inter quodcumque A et B sunt infinita A et infinita B; ergo
nullum erit primum A quod E punctus tanget nec aliquid erit primum B quod tanget;
igitur et cetera. Similiter: immediate post hoc E punctus pertransibit aliquam partem
proportionalem istius lineae, sed antequam quamlibet partem proportionalem ipsius
lineae pertranseundae pertranseundam pertransibit infinita A et infinita B; ideo et
cetera. Ideo forte conceditur, sicut est concedendum tamquam sequens, quod
immediate post hoc E tanget A et etiam B, et quod immediate post hoc erunt haec
duo contradictoria falsa, scilicet “E tangit A” et “E non tangit A”, et similiter immediate
post hoc erunt ista vera. Et ad argumentum ulterius, quando arguitur quod ista erunt
simul falsa, dicitur negando consequentiam. Et quando arguitur quod si immediate
post hoc erunt aliqua duo vera, ista simul erunt vera; ergo si immediate post hoc
erunt vera, illa duo simul erunt vera, dicitur negando consequentiam. Et causa est
quia quaecumque duo quae erunt ista erunt in eodem instanti vel in diversis
instantibus, et non est possibile quod aliqua duo infinities incipient esse vel infinities
desinent esse. Sed est satis possibile, et verum in casu supposito, quod aliqua duo
contradictoria infinities incipient esse vera et infinities desinent esse vera; et ideo non
valet consequentia facta. Sed forte arguitur incidentaliter contra propositionem
concessam, scilicet quod si immediate post hoc erunt aliqua duo quod ipsa simul
erunt: quia immediate post hoc erunt infinitae partes proportionales alicujus temporis
incipientis ab hoc instanti quae non simul erunt; igitur et cetera. Antecedens arguitur:
quia signetur una hora incipiens a praesenti instanti, et arguitur sic: immediate post
hoc erunt infinitae partes proportionales hujus horae (quia sicut notum est ante
quodlibet instans futurum erunt infinitae partes proportionales istius horae), et nullae
tales partes proportionales istius horae erunt simul; igitur et cetera. Sed pro isto
dicitur, sicut prius dicebatur in alio sophismate, quod si tempus sit aliquid divisibile,
tunc partes istius simul sunt sicut alterius continui. Et ideo ad formam argumenti facti
dicitur negando assumptum, scilicet quod nullae tales partes proportionales simul
erunt; nec est concedendum, nisi propter modum loquendi, quod aliquod tempus
incipit esse, sed de virtute sermonis creditur negandum esse quod tempus incipit
esse seu potest incipere esse: quia tempus non est aliud quam caelum vel motus
caeli, et sicut nec motus caeli nec caelum possunt incipere esse, sic nec potest
tempus, sed illud est extra sophisma. Ideo dicitur quod in casu supposito non
sequitur quod ista contradictoria simul erunt falsa, sicut nec simul vera. Sed forte
arguitur quod sic: quia immediate post hoc erit utraque singularis istius universalis
vera “utrumque istorum est falsum”; ergo immediate post hoc erit ista universalis vera
sic significando, et si sic; ergo immediate post hoc erit ita quod utrumque istorum est
falsum, quod erat probandum. Sed hic dicitur quod non valet ista consequentia
“immediate post hoc erit utraque singularis istius universalis vera; igitur immediate
post hoc erit ista universalis vera”. Et si arguitur quod tunc sequitur quod aliqua
universalis erit falsa quando quaelibet singularis ejus erit vera; hic dicitur quod hoc
satis est possibile, et in isto casu bene sequitur quod haec universalis erit falsa in
tempore in quo utraque et quaelibet singularis istius erit vera, in nullo tamen instanti
erit ista falsa in quo utraque singularis istius erit vera: quia in nullo instanti erit
utraque singularis istius vera. Et si arguitur adhuc quod ista universalis erit vera: quia
si utraque singularis ipsius esset vera in praesenti instanti, ista tunc esset vera; ergo
si immediate post instans praesens erit utraque singularis istius vera, immediate post
instans praesens erit ista universalis vera. Sed hic dicitur quod non valet
consequentia. Et juxta hoc conceditur quod aliqua est consequentia bona et formalis
cujus utraque praemissarum immediate post hoc erit vera et istius consequens
continue erit falsum vel impossibile: quia haec consequentia est hujusmodi “hoc
istorum est falsum, et hoc istorum <est> falsum; ergo utrumque istorum falsum est”.
Utraque enim istarum praemissarum immediate post hoc erit vera, sicut prius
probatum est, et consequens tamen numquam erit verum sic significando. Et si
arguitur: ista consequentia est bona, et antecedens istius immediate post hoc erit
verum, et immediate post hoc erit consequens illius; ergo consequens istius
immediate post hoc erit verum; huic dicitur quod antecedens istius numquam erit
verum. Quamvis enim utraque pars copulativae antecedentis erit vera, ista tamen
tota copulativa numquam erit vera. Et si arguitur quod sic: quia si istae partes erunt
verae; ergo ita erit sicut istae partes significabunt; ergo cum istae partes significent et
significabunt sicut ipsa copulativa; ergo ita erit sicut copulativa significabit, et si sic;
ergo ista copulativa erit vera sicut et istae partes; huic dicitur quod non valet ista
consequentia “istae duae partes erunt verae sic significando; ergo ita erit sicut istae
significant seu significabunt”. Et si arguitur quod sic: quia erit ita sicut ista significabit,
et ita erit sicut ista significabit; ergo ita erit sicut istae significabunt”; huic dicitur
negando consequentiam. Et causa est quia non erit ita sicut istae duae significabunt
nisi istae significabunt sicut erit in aliquo instanti, sed istae nec significabant nec
significabunt sicut erit in aliquo instanti; ergo et cetera. Assumptum satis patet: quia in
nullo instanti erit ita quod hoc est falsum et quod hoc est falsum, demonstratis illis
duobus contradictoriis prius datis; igitur et cetera. Et si arguitur ut prius quod ita erit
sicut istae duae significabunt quod istae duae erunt verae: nam si modo istae duae
forent verae, foret ita sicut istae duae significarent; ergo consimiliter de futuro, si illae
duae erunt verae, erit ita sicut illae duae significabunt. Praeterea, si istae duae erunt
verae et numquam erit ita sicut istae duae significabunt; ergo erunt verae quando
significabunt aliter quam erit. Pro istis respondetur dicendo pro primo quod hujusmodi
modus arguendi non universaliter tenet, sed frequentissime non valet, sicut prius
quasi immediate in isto eodem sophismati satis apparuit, et etiam in aliis, ubi sic
arguitur: si Socrates esset nunc tantus sicut est Plato et e contra, Socrates et Plato
essent nunc aequales; igitur si Socrates erit tantus sicut erit Plato et e contra,
Socrates et Plato erunt aequales, et sic de talibus multis quarum nulla est
concedenda. Ad aliam formam, dicitur concedendo conclusionem, scilicet quod istae
propositiones erunt verae quando, id est in tempore in quo, non erit ita sicut istae
significabunt; immo illae significabunt continue sicut non potest esse. Et si arguitur
quod hoc non est possibile de aliqua una propositione, videlicet quod ipsa erit vera et
quod numquam erit ita sicut ista significat vel significabit; ergo eadem ratione etiam
illud erit impossibile de duabus propositionibus, scilicet quod istae erunt verae,
numquam tamen significando sicut erit; huic dicitur quod non valet ista consequentia,
et tamen quia si aliqua una propositio erit vera ipsa erit propositio vera in aliquo
instanti, quod tamen minime requiritur de duabus propositionibus: quia duae erunt
verae licet in nullo instanti, sed in duobus diversis instantibus, sicut ista duo
contradictoria proposita erunt vera et in nullo instanti erunt vera, sed in diversis
instantibus. Et ideo sicut conceditur <quod> duo contradictoria erunt vera et
numquam erit ita sicut ista significant seu significabunt, ita infinitae aliae
propositiones contingentes erunt verae et numquam erit ita sicut istae significabunt
nec umquam erit ita sicut aliquae duae illarum significabunt, sicut sunt istae duae “tu
curris”, “tu disputas”, posito quod numquam simul curres et disputabis, et sic
consimiliter de quibuscumque aliis. Isti ferunt lapidem.
1 una corr.: vera V
<Octavum sophisma>
<Isti ferunt lapidem>
Ponatur quod Socrates et Plato ferant unum lapidem et quod nec ipsi nec aliquis
ipsorum ferat aliquid nisi illum lapidem vel partem istius, et sit iste lapis quem ferunt
A. Tunc arguitur sic: isti ferunt A lapidem; ergo isti ferunt lapidem. Et arguitur quod
non: quia neuter istorum fert aliquid. Quod arguitur sic: quia nullus istorum fert A nec
aliquam partem A, nec aliquis istorum fert aliquid aliud quam A vel partem A, ut
supponitur; ergo neuter illorum fert aliquid. Consequentia patet, et assumptum
arguitur: quia neuter ipsorum fert A, quia sit A gratia exempli ita gravis quod nullus
istorum sufficiat ferre. Tunc arguitur sic: nullus istorum sufficit ferre A; ergo nullus
istorum fert A nec aliquis istorum fert aliquam partem A. Quod arguitur sic: quia qua
ratione aliquis istorum fert unam medietatem, ipse fert aliam medietatem. Ponatur
enim lapis in aequali distantia ab utroque istorum. Similiter: nulla medietas nec aliqua
pars illius lapidis est maximum quod aliquis illorum fert, quia quaecumque pars
dicatur ferri ab aliquo eorum adhuc major pars fertur ab aliquo istorum, si ipsa feratur
ab aliquo, quia, quaecumque detur, ista non praecise fertur ab uno eorum, quia,
quaecumque modica parte data, ista pars prout inexistit toti descenderet nisi alius
juvaret ad supportandum eam; ergo qua ratione dicitur quod Socrates sufficit aliquam
modicam partem ferre, foret dicendum quod Socrates fert totum A, quia sicut ista
pars descenderet nunc nisi Socrates juvaret ad supportandum illam vel omnino ferret
istam, ita A nunc descenderet nisi Socrates juvaret ad supportandum. Et sic A
descenderet nisi Socrates juvaret ad supportandum, ita illa pars descenderet nisi
Plato juvaret ad supportandum istam; ergo qua ratione conceditur quod Socrates fert
istam partem quacumque data, foret etiam concedendum quod Socrates fert totum A,
consequens falsum, sicut prius est argutum, et si sic; ergo Socrates non fert aliquam
partem A; ergo nec Plato; sequitur igitur quod nullus istorum fert aliquid. Et arguitur
tunc sic: nullus istorum fert aliquid; ergo nullus istorum fert aliqua, et ultra; igitur
nullus istorum fert. Sed forte pro isto dicitur negando hanc ultimam consequentiam et
concedendo hanc conclusionem, quia uterque istorum fert, et tamen nullus istorum
fert aliquid vel aliqua, et quod Socrates fert et tamen nihil fert nec aliqua fert. Sequitur
enim quod si iste nihil fert, etiam non fert aliqua, quia qui fert multa fert unum. Et
persuadetur haec responsio per argumenta prius facta. Et confirmatur per consimilem
responsionem prius positam in alio sophismate ubi conceditur quod aliquid agit et
illud tamen nihil agit, et sic dicitur in proposito quod aliquis fert qui nihil fert. Sed
contra hanc responsionem arguitur sic: si nullus istorum fert aliquid; ergo isti duo non
ferunt aliquid. Probatur consequentia: quia si nullus istorum fert aliquid; ergo isti duo
non sunt ferentes aliquid. Consequentia ista arguitur: quia si non valet, stet ergo
oppositum consequentis cum antecedente. Et arguitur tunc sic: isti duo sunt ferentes
aliquid; ergo aliquis istorum est ferens aliquid. Et si negatur haec consequentia, tunc
sequitur haec conclusio, scilicet quod multi sunt ferentes aliquid, et tamen nullus
istorum est ferens aliquid, et eadem ratione videtur esse concedendum quod multi
sunt ferentes aliquid, et nullus illorum est ferens aliquid, quod est impossibile. Ponitur
enim in casu primo quod Socrates sit in magna proportione fortior Platone, ut in
centuplo. Tunc arguitur sic: Socrates et Plato fert, et nullus istorum fert aliquid; ergo
Socrates non fert aliquid plus quam Plato, nec minus; ergo aequaliter praecise fert
Socrates sicut Plato. Ponatur tunc loco Socrates unus alius aequalis Platoni qui ferat
consimiliter sicut fert Plato, et notum est quod ceteris paribus A lapis descendet, quia
per casum Socrates non sufficiebat prius ferre A. Et tunc fuit fortior multo quam modo
sunt illi duo nunc ferentes; ergo A descendet. Et arguitur quod non: quia isti duo nunc
ferunt aequaliter sicut prius ferebant alii duo. Probo: nunc Plato fert aequaliter sicut
prius, ut pono, et sotius(?) Plato nunc fert aequaliter sicut Plato, quia est ita fortis
ceteris paribus, sed Plato prius ferebat aequaliter omnino sicut Socrates; ergo iste qui
modo venit fert aequaliter sicut prius ferebat Socrates; igitur A non descendet magis
quam prius. Praeterea: sequitur quod difficilius est Socrati sic ferre nihil ferendo
quam ferre unum quartarium frumenti vel mille libras, quod videtur absurdum. Et
posito etiam quod Socrates ferat solus unum parvum lapidem vel unam pixam cum
hoc quod sic juvaret Platonem ferre A lapidem et quod unus parvus puer ferret unam
fabam, sequitur tunc quod iste puer ferret plusquam Socrates et quam Socrates tunc
sufficeret ferre, et Socrates tamen est fortissimus homo et puer debilis duorum
dierum. Ponitur enim quod Socrates non sufficeret ferre unam fabam cum illis
circumstantiis. Praeterea: sequitur in primo casu quod Socrates fert A. Probatur:
Socrates solummodo in portando non aliud ab A vel parte ejus facit et resistit ne A
descendat; ergo Socrates fert A. Ideo dicitur in principio concedendo sophisma. Et ad
argumentum in oppositum, quando 1 arguitur quod nullus illorum fert aliquid, dicitur
quod aliquid potest ferre aliud dupliciter, vel per se et totaliter, id est absque
juvamento alterius a medio aeris in quo est vel a parte vel partibus illius portantis, et
sic dicitur quod equus fert hominem equitantem, vel aliquid potest ferre aliud per
accidens, id est cum juvamento sensibili alterius supportantis, et sic dicitur quod
homo plus potest ferre in aqua quam in aere. Et ideo dicitur quod secundo modo
loquendo de ferre est ista propositio neganda ‘nullus istorum fert aliquid’; immo est
concendendum quod uterque illorum illo modo, id est partialiter, fert totum A, et primo
modo loquendo, dicitur quod nullus istorum fert aliquid, sed iste modus loquendi non
debet ibidem sustineri, quia illa videtur negare quod aliquis istorum fert aliquid aliquo
modo, quod est falsum; nec debet etiam similiter concedi quod aliquis istorum fert
aliquid nisi supposita distinctione illa. Et tunc ad secundum modum loquendi,
concedendum est quod uterque istorum fert totum A, et uterque istorum sufficit ferre
totum A. Et si quaeritur an aliquis istorum ferat aliquid simpliciter et absque alia
distinctione, dicitur quod iste terminus ‘ferre aliquid’ est duplex sive aequivocus; et
ideo quotiens illud ponitur debet continue distingui donec limitetur ad certum sensum.
Potius tamen est concedendum quod uterque istorum fert A quam quod nullus
istorum fert aliquid si respondens voluerit respondere sine distinctione, et hoc propter
hanc causam, quia sequitur ‘Socrates fert A partialiter; ergo Socrates fert A’ et non
sequitur ‘Socrates non fert A per se solus; ergo Socrates non fert A’. Sed tunc ex isto
forte arguitur deducendo plura quae videntur fore inconvenientia, scilicet quod
Socrates fert aliquid quod ipse non sufficit ferre, vel quod Socrates sufficit ferre
quidquid omnes homines sufficiunt ferre, et quod ipse sufficit ferre tantum sicut unus
alius qui est in centuplo fortior eo, et quod ipse sufficit trahere navem et forte trahit
quam non sufficiunt mille homines movere. Et posito quod ipse emisset unum equum
pro decem libris quod ipse dedit pro quolibet pilo illius equi decem libras, et sic de
talibus infinitis quae apparent impossibilia. Ideo pro isto dicitur quod quando ponitur
aliqua talis propositio, quod ipsa esset distinguenda propter aequivocationem illius
verbi ‘facere’, ‘trahere’ vel ‘movere’, et tunc facta illa distinctione, concedenda est illa
propositio pro isto sensu qui est verus si habuerit sensum unum affirmativum verum.
Unde Socrates partialiter tantum sufficit portare sicut fortissimus homo mundi, et sic
conceditur quod una musca tantum sufficit portare sicut unus equus sive movere,
quia partialiter tantum sufficit facere, et sic de singulis. Et si arguitur quod non, quia
musca non est ita fortis sicut homo vel equus; igitur non tantum sufficit movere vel
portare, huic dicitur, ut prius, quod movere aliquid est dupliciter, vel partialiter vel per
se. Unde bene sequitur quod musca non sufficit tantum portare per se sicut asinus
vel homo, nec movere tantum per se, et tamen musca sufficit movere partialiter
tantum sicut homo vel equus. Et si quaeratur, ut prius, utrum musca sufficit tantum
movere sicut homo vel equus, dicitur, ut prius, quod ista est omnino distinguenda,
nec aliqua pars distinctionis debet simpliciter concedi vel negari antequam distinctio
fuerit facta vel supposita, sed habita illa distinctione potest concedi illa propositio
‘musca potest movere vel portare tantum sicut fortissimus homo mundi sive equus’
pro isto sensu dato, et consimiliter est respondendum ad consimilia. Verumtamen ista
conclusio proposita prius non sequitur ex ista responsione, scilicet posito quod unus
emisset unum equum pro duabus libris quod tunc dedisset duas libras pro quolibet
pilo ejus, quia ille non emit aliquem pilum illius equi, nec aliquam partem illius equi,
sed solum totum equum, et ratio <est> quia actus qui est emptio non fertur in aliquam
partem illius equi sed solummodo in totum equum, sicut quando aliquis pascit equum
vel leonem sive aliud animal, non pascit aliquam partem illius, sed solummodo illud
animal et non partem illius nec pilos illius, sicut presbiter quando baptizat puerum non
baptizat caput seu aliquam partem illius, sed totum hominem. Vocatur enim totus
homo Socrates vel Plato licet nulla ejus pars vocetur Socrates, et sic quoddam modo
est in proposito, scilicet quod homo emit totum equum et nullam ejus partem. Sed
forte contra hanc responsionem arguitur sic: si in emptione equi non emerentur aliqua
pars, consimiliter sequeretur quod in emptione unius panni integri non emeretur
aliqua pars panni, et stat quod duae ulnae panni emerentur et non emeretur aliqua
ulna, sicut laici dicunt quod aliquis habet duos denarios vel duas libras denariorum, et
non habet denarium aliquem nec unam libram, quod est impossibile. Praeterea:
quaelibet pars equi jam est tua, et prius non fuit aliqua tua; ergo emisti quamlibet
partem illius, vel aliunde quam ex emptione habes quamlibet ejus partem postquam
non habuisti aliquam ejus partem. Pro isto dicitur primo ad primum, quando dicitur
quod similiter sequitur quod non emeres aliquam partem panni in emendo multos
pannos integros, huic dicitur quod non sequitur, quia pannus est divisibilis in multas
partes, ut puta in multas ulnas et in multas alias mensuras quarum quaelibet est
ejusdem nominis et denominationis vel diffinitionis sicut totus pannus, sic tamen non
est de equo. Sed quando2 arguitur quod in emptione unius panni integri tantum dares
pro quolibet pilo et pro qualibet ulna sicut pro toto panno, huic dicitur quod non
sequitur quod pro quolibet pilo illius panni dares tantum sicut pro toto panno, nec
etiam sequitur quod pro qualibet parte illius panni quae pars est pannus darem
tantum sicut pro toto panno, quia non quaelibet talis pars est vendibilis prout est sub
illo nomine vel sub illa diffinitione, conceditur tamen quod tantum daretur pro qualibet
ulna sicut pro toto panno. Et si arguitur ex isto quod carius emisti illam ulnam quam
totum pannum, et quod emisti illam ulnam valde care, quia plus dedisti de ista quam
illa valuit, posito etiam quod unus alius homo emisset unam aliam ulnam per se unius
consimilis panni pro tribus solidis, sequitur, ut apparet, quod ipse emisset illam ulnam
unam minori precio quam tu qui emisti unam consimilis panni pro quinque marchis, et
ista manifeste apparent sequi, quae videntur absurda valde. Pro isto respondetur
primo ad primum, et dicitur quod non sequitur quod carius emisti illam ulnam quam
totum pannum, nec sequitur quod ita care emitur ista ulna nec aliqua pars illius sicut
totus pannus, quia nulla parte illius panni dabatur per se tantum sicut pro toto panno;
et ideo non ita care emebatur aliqua pars illius panni sicut totus pannus. Et per hoc
patet responsio ad ultimam formam factam, scilicet quod non sequitur quod carius
emebatur ista ulna pro qua dabantur quinque marchae quam ista pro qua dabantur
solum tres solidi. Et ratio est quia istae quinque marchae non dabantur pro illa ulna
per se, sed partialiter. Ad aliam formam, quando arguitur quod plus dabatur quam illa
valuit, huic dicitur distinguendo de isto termino non ‘valere’, sicut distinguebatur de
aliis terminis, quia valere tantum vel tantum est dupliciter, videlicet per se et partialiter
cum alio. Et ideo accipiendo istum terminum ‘valere’ pro valere cum alio, est
negandum quod plus dabatur pro ista ulna quam ipsa valuit, quia cum aliis valet illa
ulna marchas quinque, et forte istum modum loquendi habent mercatores, et etiam
mercenarii in juramentis emendo vel vendendo. Et si arguitur ut prius quod ex
responsione sequitur quod haec ulna valet tantum sicut totus pannus qui est in
mundo et sicut aliquod vendibile in toto mundo, huic omnino respondetur sicut ad
aliam consimilem respondebatur, ad illam scilicet musca sufficit tantum movere sicut
equus fortissimus; ideo elige meliorem responsionem tibi. Ad aliam formam, quando
arguitur quod emisti quamlibet partem equi empti a te, quia nunc quaelibet pars illius
equi est tua postquam nulla pars fuit tua, et non aliter habuisti aliquam partem quam
ex emptione; ergo emisti quamlibet partem illius equi, negetur consequentia. Est
enim quaelibet pars illius equi tua, non quia emisti illam partem, sed quia emisti totum
equum; unde ex emptione totius equi fit quaelibet pars equi tua et non ex partis
emptione. Sed aliquis forte diceret quod nulla pars illius equi est tua, sed quaelibet
pars illius est pars tui equi: nam ex secunda responsione sequeretur quod tu haberes
duo capita et sex pedes, vel forte mille tibias et tot capita et quod os tuum foret
tantum quantum est os equi tui, et quod nasus tuus lamberet culum canis tui. Quod
patet, posito quod canis tuus lamberet anum proprium cum naso suo, et sic de talibus
multis quae apparent et sunt valde inconvenientia. Ideo ad evitanda omnia ista forte
respondetur concedendo quod quaelibet pars illius equi est tua, sicut est
concedendum, et negando quod nulla pars equi tui est tua postquam non fuit tua.
Sed contra hanc responsionem arguitur sic: si oportet ponere hanc responsionem ad
evitandum omnia illa inconvenientia proposita, sequeretur eadem ratione quod foret
negandum quod tu haberes equum. Probatur: ponendo quod tu habes unum equum
qui sit pater alterius equi, et arguitur quod ille equus non erit tuus: quia iste pater non
erit tuus, et iste pater est iste equus; ergo iste equus non est tuus. Consequentia
patet per responsionem, et major <probatur>: quia ponit quod nulla pars equi tui est
tua. Et minor patet per casum; ergo et cetera. Similiter: ex ista responsione sequitur
quod nullus posset tibi dare partem alicujus animalis licet tibi daret totum animal,
quod non est verum; ideo dicitur quod quaelibet pars equi tui est tua, et nulla pars
equi tui est tua. Unde nasus canis tui est tuus, sed non est nasus tuus, sicut nec os
equi tui est tuum os nec os tuum, et tamen est tuum sicut iste pater est tuus, sed non
est pater tuus, demonstrato uno equo qui est pater respectu alterius equi, ut prius
erat suppositum. Et si arguitur quod ista repugnant, videlicet quod nasus canis tui est
tuus et non est nasus tuus, quia si nasus canis tui est tuus; ergo est nasus tuus vel
non nasus tuus, sed est non nasus tuus, et est; ergo est nasus tuus. Consequentia
patet, et assumptum arguitur: quia si nasus canis foret non nasus tuus, cum iste sit
tuus, foret tuus non nasus; ergo nasus canis est non nasus tuus, quod est
impossibile. Similiter: iste nasus est tuus, et non est aliud quam nasus qui est tuus;
ergo est nasus tuus. Ad haec respondetur primo ad primum, quando arguitur quod
nasus canis est non nasus tuus, huic dicitur concedendo istam propositionem licet
tamen alibi negatur consimilis propositio et consimilis modus arguendi, ut sic
arguendo: hoc non est lignum album, et hoc est; ergo hoc est non lignum album,
demonstrato ligno nigro. Supponitur enim ibidem quod totus iste terminus ‘lignum
album’ non teneatur privative, cujus oppositum sustinetur in propositione hic
proposita, illa scilicet ‘nasus canis tui est non nasus tuus’ gratia argumenti, et etiam
ex modo loquendi nunc currente; et ideo conceditur haec tamquam vera quod nasus
canis tui est aliquid quod est non nasus tuus. Et ulterius, quando arguitur “nasus
canis tui est non nasus tuus; ergo est tuus non nasus”, negatur consequentia, quia in
antecedente uterque terminorum positorum a parte praedicati tenetur negative vel
infinite, <et> in consequente non nisi alter istorum; et ideo non valet consequentia.
Ad aliam formam, quando arguitur quod nasus canis tui est nasus tuus, quia nasus
canis tui est tuus, et non est aliud quam nasus qui est tuus; ergo est nasus tuus,
negatur consequentia; unde licet nasus canis tui non sit aliud nisi nasus qui est tuus,
non est tamen nasus tuus. Et si quaeratur cum nasus canis tui sit tuus, et non est
nasus tuus quid tuum; igitur est nasus canis, huic dicitur satis cavillatorie et vere
quod hoc tuum est nasus canis tui, demonstrato naso canis tui. Et si arguitur tunc sic:
hoc tuum est nasus canis tui; ergo iste nasus tuus est nasus canis tui, dicitur quod
non valet ista consequentia, sicut nec ista ‘iste pater currit, demonstrato equo qui est
pater alterius equi, et est tuus; ergo iste pater tuus currit’. Et consimiliter respondetur
ad omnes tales instantias fraudulentas. Aliter arguitur: si Socrates sufficit per se
portare aliquem lapidem per aliquod tempus, et aliquem non sufficit per se portare
per aliquod tempus; ergo est dare maximum lapidem vel gravissimum quem ipse
sufficit per se portare per tempus vel minimum quem non sufficit per se portare per
tempus. Consequentia arguitur sic: signetur aliquis lapis quem Socrates nunc sufficit
per se portare per tempus, et augmentetur in potentia quousque Socrates non
sufficiat portare eum per tempus, et sit iste lapis A gratia argumenti. Et arguitur tunc
sic: Socrates jam est sufficienes ad portandum A grave, et aliquando erit insufficiens
ad portandum A grave; ergo incipit vel incipiet esse insufficiens ad portandum A
grave, sed non incipit nunc esse et cetera, ut suppono; igitur aliquando incipit esse
insufficiens et cetera. Signetur ergo illud instans, et quaeritur utrum in isto instanti
Socrates sufficiet portare A per tempus vel non. Si dicatur quod Socrates tunc erit
insufficiens ad portandum A grave per tempus, tunc sequitur quod A grave erit
minumus lapis vel saltem minimum grave quod Socrates non sufficit per se portare
per tempus ceteris paribus. Et si tunc erit sufficiens ad portandum A grave, sequitur
quod A tunc erit maximum quod ipse Socrates sufficit portare per tempus et cetera,
quia immediate post illud instans erit Socrates insufficiens ad portandum A, quia in
illo instanti incipiet esse insufficiens ad portandum A per casum, et hoc per
remotionem de praesenti et positionem de futuro; patet igitur quod si Socrates sit
sufficiens ad portandum A grave sive insufficiens ad portandum A grave quod erit
dare minimum quod Socrates non sufficit portare vel maximum quod et cetera, et hoc
per se et per aliquod certum tempus. Et ideo si conceditur divisio in principio, sicut
est concedenda, saltem ad istum intellectum quod est dare maximum grave quod
Socrates sufficit per se portare per tempus vel minimum quod non, et illud habet sic
exponi: hoc non sufficit Socrates portare per se per tempus, nec aliquod ita grave, et
quodlibet minus grave isto vel cujuscumque minoris aliquod aequaliter grave
Socrates sufficit per se portare per tempus. Aliter ad hoc arguitur quod non est dare
maximum quod Socrates sufficit portare, quod si sic, sit illud A gratia exempli, et ferat
Socrates A. Et tunc arguitur sic: difficilius est Socrates portare A per totam horam
quam per medietatem horae, et sic in infinitum; ergo si Socrates sufficiat ferre A per
horam, A non est maximum quod Socrates sufficit portare. Antecedens patet, et
consequentia arguitur: quia si Socrates ferat A per horam vel per quodcumque aliud
certum assignatum tempus volueris, [et] arguitur tunc sic: difficilius est Socrates ferre
A per totum tempus quam per minus; ergo aliquod est grave majus A quod aeque
difficile foret Socrati ferre per medietatem tanti temporis sicut A per totum tempus
datum, et jam sufficit Socrates portare A per se per tempus; ergo ipse sufficeret ferre
majus grave A per medietatem tanti temporis. Similiter: Socrates in ferendo A
continue debilitabitur cum aliis paribus; ergo quocumque tempore dato quo Socrates
fert A erit Socrates debilior in instanti medio ejusdem temporis quam in principio
ejusdem temporis, sed in principio A fuit maximum quod Socrates sufficiebat portare
in principio istius horae per se, et A continue est ita grave sicut in principio fuit, et
Socrates continue erit debilior; igitur in nullo instanti post primum instans illius
temporis dati erit Socrates sufficiens portare A per se; et si sic; igitur in principio
Socrates non fuit sufficiens portare A per se. Consequentia patet: quia Socrates non
debilitabitur aliunde nisi ex supportatione A; igitur in principio incepit ipsum esse
insufficiens ad portandum A per se A non alterato aliter quam in eodem instanti. Ideo
propter haec argumenta et alia consimilia quae possunt adduci, conceditur quod non
est dare maximum quod Socrates sufficit per se portare per tempus, supposita
naturali debilitatione Socratis, inferendo si A foret maximum quod posset portare, si
tamen esset possibile quod maneret continue aeque potens sicut in principio, notum
est quod esset dare maximum quod Socrates sufficit portare per se per tempus, et
staret quod A foret maximum quod ipse sufficit per se portare per horam vel per diem
vel per annum, licet potentia motiva A versus deorsum foret tantae potentiae ad
descendendum sicut Socrates foret ad ferendum A vel sustinendum, sed non creditur
esse possibile quod Socrates feret aliquod tantum grave quin ipse debilitaretur, et
hoc tunc non foret maximum quod Socrates sufficit portare per tempus. Ideo
sustinendo quod iste continue debilitabitur in tali latione, tunc ad primam disjunctivam
dicitur quod non est dare maximum quod Socrates sufficit portare et cetera, sed est
dare minimum quod Socrates non sufficit portare et cetera. Et sic habet ista
propositio probari: hoc non sufficit Socrates per se portare per tempus, sed quodlibet
minus grave isto sufficit per se portare per tempus vel cujuslibet minus gravis isto
aliquod grave aequale sufficit Socrates per se portare per tempus. Arguitur tamen
quod non: quia detur illud quod sit A. Et quaeritur utrum potentia motiva illius A versus
deorsum sit minor potentia portativa illius Socratis vel major vel aequalis. Non minor:
quia tunc Socrates sufficeret portare majus A, et sic A non foret minimum quod
Socrates non sufficit per se portare. Si major sit potentia A quam potentia Socratis;
ergo inter potentiam A et potentiam Socratis infinitae sunt potentiae quarum quaelibet
est major potentia Socratis et minor potentia A, et nullam talem sufficit per se
Socrates portare; igitur A non est minimum quod Socrates non sufficit per se portare.
Ideo forte ponitur quod potentia A est aequalis potentiae Socratis et e contra. Sed
contra: ex isto arguitur quod A non est minimum quod Socrates non sufficit et cetera,
quia si A foret tantae potentiae sicut est Socrates, et esset supra positus Socrates,
tunc non descenderet nec sufficeret istis partibus descendere, quia si A descenderet
istis partibus, et tanta est potentia motiva illius A versus deorsum quanta est potentia
portativa illius Socratis, sequitur quod A descenderet ex proportione aequali,
consequens impossibile. Item: si A descenderet, et tanta est potentia motiva illius A
versus deorsum quanta est potentia portativa illius Socratis ad impediendum A ne[c]
descendat, sequitur quod A descenderet infinita tarditate, et si sic, A non descenderet
deprimendo Socratem. Tunc enim sequitur, ut videtur, quod A descenderet et quod A
non descenderet. Non enim descenderet A nisi infinita tarditate, ut argutum est, sed
non est possibile quod descenderet infinita tarditate, quia si A descenderet infinita
tarditate, continue quiesceret, ut faciliter argui potest; ergo et cetera. Et quod A
descenderet infinita tarditate arguitur sic: nihil potest tardius descendere quam tunc
faciet A, et aliquid potest descendere infinita tarditate; ergo A descendet infinita
tarditate, quod claudit opposita. Et consequentia patet, et minor probatur sic: aliquid
potest descendere aliqua tarditate, et aliquid in duplo majori tarditate, et aliquid in
triplo majori tarditate; ergo aliquid potest descendere infinita tarditate. Et major
arguitur sic, videlicet quod nihil potest descendere tardius et cetera: quia nec majus A
nec minus A nec aequale A. Non majus A: quia quodlibet majus A ceteris paribus est
gravius A et, per consequens, velocius descenderet quam A, sicut notum est. Nec
minus A: quia nullum minus descenderet, per responsionem datam, ut patet, et etiam
per hoc quod Socrates est per se sufficiens portare quodlibet minus A et, per
consequens, nullum minus descenderet tardius vel velocius A. Nec aequale A
descenderet tardius quam A ceteris paribus: quia nulla posset assignari ratio quare
deberet; sequitur igitur propositum. Praeterea: si nihil sit maximum grave quod
Socrates sufficit per se portare per tempus, sequitur quod Socrates non sufficit
tantum portare per tempus per se quantum ipse sufficit portare per se per tempus. Et
ratione eadem sequitur quod Socrates non est ita sufficiens sicut ipsemet est
sufficiens, nec est ita fortis sicut ipsemet est fortis, et tunc sequitur quod est fortior
seipso vel debilior, ex quo non est ita fortis sicut ipsemet est fortis, quod est
impossibile. Et prima consequentia arguitur sic: quia si ista non valeat, stet igitur
oppositum consequentis cum antecedente, et stabunt ista simul quod non est dare
maximum quod Socrates sufficit per se portare per tempus, et tamen tantum sufficit
per se portare per tempus quantum ipse sufficit per se portare per tempus. Ponatur
igitur hoc, et sit totum quod ipse portat B, et quaeratur an Socrates sufficit portare
majus grave hoc B per se et cetera vel non. Si non, sequitur quod B est maximum
quod Socrates sufficit portare et cetera. Portat enim B, et nullum majus grave sufficit
portare et cetera; igitur et cetera. Si dicatur quod sufficit portare gravius B, et jam non
portat gravius B; ergo jam non portat tantum quantum ipse sufficit portare per se et
cetera; sequitur ergo propositum, videlicet quod Socrates non sufficit portare per se
et cetera quantum ipse sufficit per se portare, et si sic, sequitur quod Socrates sufficit
per se portare aliquid, et tamen non sufficit per se portare tantum quantum ipse
sufficit per se portare, nec majus nec minus. Similiter arguitur sic: potentia Socratis
est tanta quanta est potentia motiva illius A versus deorsum; ergo qua ratione A
sufficit deprimere, Socrates sufficit impedire A ne descendat ipsum supportando.
Arguitur etiam sic: potentia Socratis non sufficit tantum in operatione sua sicut
potentia A sufficit in operatione sua; ergo potentia Socratis non est ita potens ad
impediendum A sicut potentia A ad descendendum. Et ex isto arguitur sic: aliqua est
potentia qua Socrates est potentior ad impediendum A ne descendat ipsum
supportando quam ipsa sit ad descendendum, et aliqua est potentia quae magis
sufficit descendere quam Socrates sufficiat ad impediendum ipsum ne descendat;
ergo aliqua est potentia quae sufficit aequaliter descendere praecise sicut Socrates
sufficit impedire illam, sed quaecumque talis detur, ista erit maxima quam Socrates
sufficit impedire, quia quaelibet major plus sufficit descendere quam Socrates sufficiat
impedire; ergo quaelibet major descendet; sequitur igitur quod ista potentia quae
aequaliter sufficit descendere sicut Socrates sufficit istam impedire est maxima quam
Socrates sufficit impedire, sed ista est minor A potentia, sicut satis sequitur quod
Socrates sufficit eam impedire et non sufficit impedire A; igitur ista potentia est minor
A potentia. Et arguitur tunc sic: sit ista potentia C. Tunc sic: C est potentia minor A
potentia, et inter quascumque duas potentias inaequales sunt multae potentiae
majori potentia istarum minores et minori potentia istarum majores; ergo inter A
potentia et C potentia sunt multae hujusmodi potentiae quarum quaelibet est minor A
et major C; ergo A potentia non est minima quam Socrates non sufficit impedire; ergo
nec A grave est minimum grave quod Socrates non sufficit per se portare et cetera,
quod erat probandum. Ideo ad haec respondetur primo ad primum, quando arguitur
quod A grave descendet infinita tarditate, dicitur quod hoc non sequitur, nec est hoc
possibile, sicut ibidem arguitur. Et quando arguitur sic: nihil potest descendere tardius
quam A descenderet ceteris paribus; igitur A descendet infinita tarditate (descendet
A), et hoc est verum sicut infinita tarditate movetur aliquis punctus in caelo, et tamen
quilibet punctus in caelo movetur certa velocitate, et hoc universaliter est verum de
facto ubi aliquid de facto movetur motu locali cujus aliquis punctus continue quiescit
per aliquod tempus quod infinita tarditate movetur aliquis punctus illius corporis per
tempus vel forte per horam, ut posito quod aliquod corpus rarefiat uniformiter aliquo
extremo ejus quiescente, tunc aliquis punctus ejus movetur aliqualiter velociter,
aliquis in duplo tardius, aliquis in triplo tardius, et sic in infinitum; immo infinita
tarditate movetur aliquis punctus illius corporis, nullus tamen punctus illius corporis
movetur infinita tarditate, et sic erit in proposito omnino praeter hoc quod iste
terminus ‘A’ est terminus singularis simpliciter significans illud grave, et iste terminus
‘punctus’ est terminus communis significans infinitos punctos, et sic in proposito
quoad aliud attenditur comparatio inter illa. Ibidem enim conceditur de praesenti quod
infinita tarditate movetur aliquis punctus, sed hic conceditur de futuro quod infinita
tarditate movebitur A. Unde sicut ibidem infinitae sunt velocitates in tali rarefactione,
ita in proposito in infinitis instantibus continue movebitur continue velocitando motum
summ; unde sicut de praesenti movetur aliquis punctus aliqua velocitate, aliquis in
duplo tardius, et sic in infinitum, sic et A de futuro movebitur in aliquo instanti
aliqualiter velociter, et in aliquo instanti in duplo tardius, et aliquando in quadruplo
tardius, et sic in infinitum. Ideo infinita tarditate movebitur A descendendo, numquam
tamen movebitur A infinita tarditate, quia numquam movebitur aliqua tarditate quae in
aliquo tempore vel in aliquo instanti erit infinita, sicut nec est impossibile quod aliquid
moveatur tarditate infinita, quia tunc sequitur quod illud movebitur in aliquo instanti
tarditate infinita, quod claudit opposita. Et si arguitur sic “si aliquid nunc movetur ita
tarde sicut A aliquando descenderet cum istis circumstantiis, illud movetur infinita
tarditate, sed illud non moveretur tardius quam A, quia in nulla proportione tardius;
ergo A descenderet infinita tarditate”, [sed] huic dicitur quod ex isto antecedente
sequitur contradictionis utraque pars, scilicet quod si aliquid movetur in hoc instanti
ita tarde sicut A descendet in aliquo instanti, illud moveretur tardius quam A
descendet et non movetur tardius quam A descendet. Sed forte adhuc arguitur contra
illud quod A descendet tardius quam A descendet in aliquo instanti, quia non
descendet in aliquo instanti ita tarde sicut ipsum descendet in aliquo instanti. Sed
huic potest consimiliter omnino responderi sicut prius in alio sophismate est
responsum: ita cito erit instans sicut erit instans, ita modica est aliqua pars
proportionalis Socratis sicut est aliqua pars proportionalis Socratis, ita magnus erit
Socrates in aliquo instanti sicut erit Socrates in aliquo instanti, ita velociter movebitur
Socrates in aliquo instanti sicut ipse movebitur in aliquo instanti, posito quod ipse
continue remittet uniformiter motum suum quousque non movebitur, et sic de talibus
multis quae omnia ibi negantur ponendo quod ibidem non confundatur aliquis istorum
terminorum communium nisi ille qui sequitur totam comparationem, id est omnes illos
terminos importantes comparationem. Unde cum dicitur “ita cito erit instans sicut erit
instans”, ille primus terminus ‘instans’ ibidem non confunditur, sed supponit ibi
confuse non distributive, sicut supponit primus terminus ‘instans’ in ista propositione
‘aliquod instans erit ita cito sicut erit instans’, et ita impossibilis est prima sicut
secunda. Et quod ipse primus terminus ‘instans’ in prima propositione supponat
confuse et non distributive apparet sic: quia sub omni termino confuso per hujusmodi
comparationem contingit descendere copulative ad sua supposita cum constantia
subjecti, quia sequitur ‘Socrates est major quam aliqua pars quantitativa sui, haec
pars est quantitativa Socratis; ergo Socrates est major hac parte’. Similiter: sequitur
‘hoc movebitur ita cito sicut erit aliquod instans, et instans crastinae diei erit; ergo hoc
movebitur ita cito sicut erit hoc instans crastinae diei’, similiter ‘Plato est ita fortis sicut
homo, Socrates est homo; igitur Plato est ita fortis sicut Socrates’, et sic de talibus
omnibus. Sed non contingit descendere sub isto primo termino ‘instans’ in ista
propositione ‘ita cito erit instans sicut erit instans’, quia non sequitur ‘ita cito erit
instans sicut erit instans, et hoc instans erit; ergo ita cito erit hoc instans sicut erit
instans’, quia tunc secundum talem responsionem foret antecedens verum,
demonstrato aliquo instanti futuro, et consequens foret impossibile apud omnem
responsionem et communem modum loquendi de instanti, scilicet quod in quolibet
tempore infinita sunt instantia, et quod nulla duo simul erunt, nec aliqua duo erunt
propinquissima, sed inter quaecumque duo instantia infinita sunt instantia, et nullum
est primum instans nec aliquod erit primum instans quod erit, et quod continue erit
unum instans aliud tamen quam prius fuit, et sic de talibus quae confundunt modum
loquendi de instantibus. Notum est quod est impossibile quod hoc instans vel aliquod
aliud instans erit ita cito sicut erit instans. Et ideo consimiliter supponunt termini unius
propositionis sicut alterius, et omnes termini illarum propositionum ‘aliquod instans
erit et cetera’ alternatim sunt convertibiles, sed sicut negatur ista particularis ‘aliquod
instans erit ita cito sicut erit instans’, ita negatur ista indefinita ‘ita cito erit instans
sicut erit instans’, et propter eandem causam negantur omnes propositiones hic
positae, sicut ibi negantur. Et per hoc dicitur ad istam propositionem argutam in hoc
argumento, scilicet quod A descendet tardius quam descenderet in aliquo instanti,
negando istam nec potest ipsa probari per aliquod argumentum ibi factum.
Verumtamen si respondens voluerit, potuerit concedere eam tamquam probabiliter
sustinendam. Et [si] arguitur quod non: quia A non descendet in aliqua proportione
tardius quam ipsum descendet in aliquo instanti; igitur A non tardius descendet quam
descendet in aliquo instanti. Similiter: si aliquid movebitur ita tarde praecise sicut A
movebitur in aliquo instanti, idem movebitur ita tarde sicut A movebitur, sed illud non
movebitur tardius quam movebitur A in aliquo instanti; ergo A non movebitur tardius
quam ipsum movebitur in aliquo instanti. Similiter: si A movebitur tardius quam ipsum
movebitur in aliquo instanti, et nunc non movetur tardius quam ipsum movebitur in
aliquo instanti; ergo incipit vel incipiet moveri tardius quam ipsum movebitur in aliquo
instanti. Similiter, sicut prius quodammodo argutum est: si A movebitur tardius quam
ipsum movebitur in aliquo instanti, et infinita tarditate movebitur A in aliquo instanti;
ergo A movebitur tardius quam infinita tarditate. Similiter: nihil potest moveri majori
tarditate quam erit tarditas qua movebitur A in aliquo instanti; ergo nihil potest moveri
tardius quam movebitur A in aliquo instanti. Similiter: nec per tempus nec per instans
movebitur A tardius quam ipsum movebitur in aliquo instanti; ergo numquam
movebitur tardius quam movebitur in aliquo instanti. Ad haec argumenta respondetur
simul negando quamlibet istarum consequentiarum. Pro primo, satis patet quod non
valet ista consequentia ‘A in nulla proportione movebitur tardius quam ipsum
movebitur in aliquo instanti; ergo A non movebitur tardius quam ipsum movebitur in
aliquo instanti’, sicut non sequitur ‘in nulla proportione erit Socrates major quam erit
aliqua pars quantitativa sui; igitur Socrates non erit major quam erit aliqua pars
quantitativa sui’, ‘haec hora in nulla porportione durabit diutius quam durabit aliqua
pars ipsius horae; igitur haec hora non durabit diutius quam aliqua pars hujus horae’,
et sic de talibus infinitis satis patet quod non valet consequentia. Pro secunda
consequentia facta, dicitur ut prius quod antecedens claudit opposita, videlicet quod
aliquid movebitur ita tarde praecise sicut A movebitur in aliquo instanti cum istis
circumstantiis, quia sequitur quod illud movebitur tardius quam movebitur A in aliquo
instanti, et etiam illud non movebitur tardius quam movebitur A, quia, sicut prius
argutum est, illud non movebitur ita tarde in aliquo instanti sicut movebitur A in aliquo
instanti; igitur numquam movebitur ita tarde praecise sicut A movebitur in aliquo
instanti, quia iste terminus ‘praecise’ includit in se mensuram adaequatam, scilicet
tempus vel instans per quod movebitur ita tarde sicut movebitur A in aliquo instanti,
quod est impossibile. Ad tertiam formam, quando arguitur quod A incipit vel incipiet
moveri tardius quam ipsum movebitur in aliquo instanti, huic dicitur quod
consequentia non valet, consequens tamen illud potest concedi in casu posito de A,
quia in isto casu A incipit moveri continue intendens motum suum a quiete, sed cum
alias remittit motum suum consimiliter sicut motum intendit, et per eosdem gradus
tunc non incipiet in principio moveri tardius quam movebitur in aliquo instanti, nec
postea etiam incipiet moveri. Ideo non valet consequentia illa facta, conceditur tamen
consequens juxta istam responsionem, scilicet quod incipit moveri tardius quam
ipsum movebitur in aliquo instanti, et hoc etiam potest concedi in omni casu ubi est
ita quod aliquod mobile incipit intendere motum suum a quiete et non ab aliquo gradu
exclusive, sive incipiat intendere motum suum uniformiter sive difformiter, et in omni
tali casu est concedendum quod mobile incipit moveri tardius quam ipsum movebitur
in aliquo instanti post, et tamen numquam desinet moveri tardius quam ipsum
movebitur in aliquo instanti si continue intenderet motum suum, nec umquam desinet
nec desineret moveri tardius quam ipsum incipit moveri quando ipsum sic incipit
intendere motum suum a quiete, et numquam desinet tardius moveri quam ipsum
incipit moveri quando ipsum sic incipit intendere motum suum a quiete, quia in
quolibet instanti in quo ipsum movebitur velocius quam ipsum incipit moveri, et etiam
conceditur quod non potest aliquod mobile movere tardius quam talis mobilis incipit
moveri quando ipsum incipit intendere motum suum a quiete. Et ideo non potest
aliquod mobile desinere moveri tardius quam tale mobile incipit moveri, potest tamen
illud mobile consimiliter alias remittendo motum suum desinere moveri ita tarde sicut
hoc incipit et cetera. Et tardius quam ipsum movebitur in aliquo instanti, potest tamen
dici in casu isto quod A nunc incipit moveri ita tarde sicut ipsum movebitur in aliquo
instanti, et tardius quam ipsum movebitur in aliquo instanti et nec tamen ipsum desinit
nec umquam desinet moveri ita tarde vel tardius sicut movebitur A in aliquo instanti,
sicut prius dictum est. Et si arguitur quod sic, quia jam incipit facere sic vel sic, et non
in aeternum faciet sic; ergo desinit vel desinet sic facere, huic dicitur quod ista
consequentia est bona, quia ibidem demonstratur aliquis certus actus vel actio vel
motus qui vere durabit per tempus vel per instans, sicut et alia actio quaecumque,
sed sic non est in proposito sicut nec hic ‘Socrates incipit dividere B superficiem vel C
lineam; ergo desinit vel desinet dividere B superficiem vel C lineam”, sit C una linea
quam Socrates incipit dividere. Et notum est quod non valet consequentia, et causa
est quia per nullum tempus vel per aliquod instans dividet Socrates illam lineam, sed
in quolibet tempore terminato ad hoc instans vel incipiente ab hoc instanti quod est
praesens vel cujus temporis incipientis ab hoc instanti hoc instans est intrinsecum
ista linea divisa. Et consimiliter est respondendum posito quod Socrates jam primo
sit, et continue debeat minorari quousque non sit, tunc notum est quod Socrates
incipit esse ita parvus sicut umquam erit, et tamen non desinet esse ita parvus sicut
umquam erit, nec desinet, et sic de consimilibus. Ideo non est inconveniens,
numquam tamen potest argui ex isto quod aliquid incipit esse quod non in aeternum
erit, et tamen ipsum non desinit nec desinet esse, sicut satis apparet intuenti. Ad
quartum, quando arguitur quod A descendet tardius quam infinita tarditate, dicitur
quod hoc est impossibile. Et ad argumentum, quando arguitur quod sic, dicitur
negando consequentiam, sicut non sequitur ‘in infinitum longa est aliqua pars istius
lineae, et ista linea est major quam aliqua ejus pars; igitur ista linea est major quam
aliqua pars infinitae lineae vel quam linea infinita’. Posito enim quod aliqua linea
debeat rarefieri girative quousque sit infinita, si remaneret in fine rarefactionis, sicut
est satis possibile vel saltem 3 imaginabile, foret antecedens verum et consequens
falsum, quia in tali casu non sequitur quod ista linea erit infinita, sed sequitur quod
ista linea non erit infinita, quia in quolibet instanti in quo ipsa erit, ipsa erit tantum
infinita; ergo ipsa numquam erit infinita; igitur a fortiori numquam erit ipsa major quam
infinita. Potest tamen concedi cum casu priori quod infinita tarditate majori tarditate A
descendit, hoc sequitur ibi sicut in casu rarefactionis sequitur quod infinita parte illius
lineae erit ista linea major, sicut infinito numero est numerus finitus major, et sic de
aliis consimilibus, sicut satis patet in alio sophismate. Ad quintam rationem, dicitur
similiter negando consequentiam istam ‘A non potest descendere tardiori gradu quam
ipsum descendet in aliquo instanti; ergo A non potest moveri tardius quam ipsum
movebitur in aliquo instanti’, quia ad hoc quod aliquid movebitur tardius quam ipsum
movebitur in aliquo instanti non requiritur quod ipsum movebitur tardiori gradu quam
ipsum movebitur in aliquo instanti, sicut posito quod aliquid movebitur localiter cujus
nullus punctus sit velocissime motus, nec ita velociter sicut aliquis punctus illius, tunc
illud movebitur velocius quam aliquis punctus illius, et tamen nullo gradu movebitur
quo non movebitur aliquis ejus punctus. Ponatur enim quod continue intendant omnia
puncta motus suos ita tamen quod in nullo instanti erit dare punctum velocissime
motum quousque totum corrumpatur, unde sicut in casu posito per totam istam
horam movebitur illud mobile velocius quolibet puncto illius, et tamen nullo gradu
movebitur illud mobile quo non movebitur aliquis ejus punctus, quia non est dare
maximum gradum quo illud mobile movebitur nec quo movebitur aliquis punctus illius,
sicut in priori casu nullus est tardissimus seu minimus gradus quo A descendet toto
isto tempore nec aliquis est minimus gradus quo A descendet in aliquo instanti; ideo
non sequitur quod quamvis A movebitur tardius in toto tempore quam in aliquo
instanti quod tardiori gradu vel majori tarditate movebitur A quam in toto tempore vel
in aliquo instanti. Ad sextam et ultimam formam ibidem factam, dicitur negando
consequentiam, istam scilicet ‘A nec per tempus nec per instans movebitur tardius
quam ipsum movebitur in aliquo instanti; ergo non movebitur tardius quam ipsum
movebitur in aliquo instanti’, sicut non sequitur ‘nulla duo instantia erunt per tempus
nec per instans; ergo nulla duo instantia non erunt’, sicut nec sequitur ‘nec per
tempus nec per instans erit Socrates tantus sicut erit Plato; ergo Socrates non erit
tantus sicut erit Plato’, <sicut nec sequitur> ‘nec per tempus nec per instans Socrates
dividet C lineam; ergo Socrates non dividet C lineam’, et sic de talibus multis infinitis
consequentiis quarum consequentiarum nulla valet, sed quacumque una re simplici
naturali demonstrata seu composita, si illa res non erit per tempus nec per instans;
igitur illa res non erit, bene valet consequentia, in talibus tamen terminis compositis,
sicut prius argutum est, non valet consequentia communiter, sicut patet intuenti. Ideo
istis visis, respondetur ad argumentum principale, quando arguitur quod nihil potest
descendere tardius quam A descendet istis paribus, dicitur concedendo illam
propositionem, sicut dictum est prius, et quod nec per tempus nec per instans
movebitur A ita tarde sicut ipsum movebitur, sed in quolibet tempore quod incipiet a
praesenti instanti vel cujus temporis hoc instans praesens est instans intrinsecum
movebitur A tarde sicut ipsum movebitur. Ideo pro forma argumenti conceditur quod
nec majus A nec minus A nec aequale A movebitur vel potest moveri tardius quam A
descendet, quia infinita tarditate descendet A, et ita tarde etiam incipiet quodcumque
grave aequale A istis paribus descendere cum istis circumstantiis sicut jam ipsum
incipit descendere; ideo si Socrates continue maneret aequalis potentiae sicut est in
principio, et ipso A non fortificato non descenderet dum Socrates secundum ultimum
suae potentiae niteretur ipsum supportando, sed licet Socrates se habeat in principio
in proportione aequalitatis ad A, tamen ista proportio non durabit nisi per hoc instans
praesens tantum, sed continue erit proportio A ad Socratem major et major; ideo A
continue velocitabit suum descensum, sicut frequenter est dictum; ideo non procedit
argumentum. Ad aliud, quando arguitur quod Socrates non sufficit per se portare
tantum quantum ipse sufficit portare, et hoc per se, dicitur concedendo conclusionem,
quia aliter, sicut probat argumentum, esset dare maximum quod Socrates sufficit per
se portare per tempus, modo hoc est falsum et prius negatum. Sed quando arguitur
ex isto ulterius quod eadem ratione sequitur quod Socrates non est ita fortis nec ita
sufficiens sicut ipse est sufficiens, huic dicitur quod ista sunt falsa nec sequuntur ista
nec aliquod istorum ex responsione data, nec ex hoc sequitur quod Socrates sufficit
tantum per se portare quantum ipse sufficit portare per se, quia, sicut prius argutum
est, non est dare maximum quod Socrates sufficit portare per se per tempus. Et ideo
conceditur quod ex isto sequitur quod Socrates non sufficit tantum per se portare per
tempus sicut ipse sufficit portare per se nec majus nec minus, sicut ibidem argutum
est. Ad aliam formam, quando arguitur sic “potentia Socratis est tanta quanta est
potentia A; ergo qua ratione potentia A sufficit descendere deprimendo Socratem
potentia Socratis supportabit A ne descendat”, [sed] pro isto dicitur negando istam
consequentiam, quia licet potentia Socratis sit tanta jam quanta est A potentia,
numquam tamen post hoc erit ipsa tanta, immo naturaliter plus debilitabitur potentia
Socratis ad supportandum quam potentia A gravis ad descendendum, si potentia
illius gravis debeat debilitari, quod tamen non requiritur. Ideo, licet potentia Socratis
sit jam tanta sicut potentia illius A, ipse tamen continue debilitabitur in resistendo
ceteris paribus; et ideo non est ita sufficiens ad supportandum A, sicut A ad
descendendum. Sed contra hanc responsionem arguitur sic: potentia Socratis nunc
non est minor potentia A, licet continue post hoc erit ipsa minor tota potentia A; ergo
eadem ratione potentia Socratis nunc non est insufficiens ad portandum A, quamvis
continue post hoc erit insufficiens ad portandum A. Similiter: capiatur una potentia
inanimata quae sit tanta sicut nunc est potentia Socratis, quae potentia non sit ita
debilitabilis sicut est potentia Socratis, sed continue erit aequalis potentiae Socratis
sicut jam est, non obstante quod ipsa supportat A. Et tunc arguitur sic: haec potentia
est sufficiens ad supportandum A grave, et potentia Socratis est tanta sicut est; igitur
potentia Socratis est sufficiens ad supportandum A grave, vel sequitur ista conclusio
quod aliquae sunt duae potentiae aequales omnino, et una sufficit portare A grave, et
alia non sufficit, quod apparet falsum. Ad haec respondetur, primo ad primum,
quando arguitur quod potentia Socratis non est jam minus sufficiens ad portandum A
grave quamvis continue post hoc debilitabitur in portando A grave, huic dicitur quod
negativa ista est vera, quia hujus oppositum implicat falsum, scilicet quod potentia
Socratis est minus sufficiens ad portandum A, quia si potentia Socratis sit minus
sufficiens, ipsa tunc erit sufficiens et cetera. Sed illa responsio non vadit ad
propositum argumenti; ideo pro isto dicitur quod potentia Socratis non est sufficiens
et cetera, quae Socrates continue debilitabitur naturaliter, quia non supportaret A per
tempus, quae si maneret non debilitata naturaliter foret satis sufficiens sub eodem
gradu sub quo nunc est. Et ad argumentum, quando nunc arguitur quod potentia
Socratis nunc non est minor eo quod continue post hoc naturaliter erit minor, huic
dicitur quod hoc est verum. Sed quando ulterius arguitur “ergo eadem ratione nunc
non est insufficiens eo quod continue post hoc erit insufficiens”, huic dicitur quod hoc
consequens est verum, sed quia non valet ista consequentia ‘potentia talis continue
post hoc erit insufficiens ad hujusmodi operationem; ergo nunc est insufficiens ad
hujusmodi operationem’, nec est ista causa quare Socrates est insufficiens et cetera,
sed haec est causa quia Socrates cum sua potentia jam non sufficit per se sufferre
tantam passionem ab A per tempus portando ipsum A sicut A naturaliter in ipsum est
activum cum istis circumstantiis. Ad aliam formam, quando arguitur quod Socrates
sufficit per se portare A et cetera, quia una potentia aequalis potentiae Socratis
sufficit per se portare A per tempus, huic dicitur negando consequentiam, et
conceditur quod aliquae sunt duae potentiae omnino aequales quarum una sufficit
per se portare A per tempus et alia non, quae fuit conclusio ibidem arguta. Et causa
est, ut praedictum est juxta argumenta praecedentia, quia licet istae duae potentiae
sint omni modo aequales, una tamen illarum est altera magis durativa ejusdem
gradus et dispositionis sicut ipsa nunc est. Et ideo juxta hoc conceditur quod aliquae
sunt duae potentiae quarum una altera earundem in duplo est fortior, et tamen ista
quae est magis debilis sufficit agere aliquem actum et multas actiones difficiles quas
non sufficit fortior earundem agere per se. Sed tamen non sequitur quod minor
potentia sufficit per se agere fortiorem et intensiorem actionem. Sed forte sequitur
quod si aliquae sint duae potentiae aequales simpliciter et quod jam tam difficilem
actionem simpliciter et intensive, sufficit una illarum agere quod aequalem actionem
sufficit altera illarum agere per se. Et causa est quia difficultas actionis attenditur
penes potentiam ipsam activam naturaliter agentem talem actionem et maxime
penes potentiam talem a qua naturalissime provenit hujusmodi actio. Unde juxta illud
erratur frequentissime signando difficultatem actionis intensivae secundum
proportionem inter agens et suam resistentiam dicendo quod semper a minori
proportione agentis ad suam resistentiam resultat major difficultas intensive, et ita
concedunt quod in qualibet remissione proportionis majoris inaequalitatis ad
proportionem aequalitatis si agens continue agit secundum talem remissionem,
sequitur quod infinita erit difficultas in illa actione ante finem illius remissionis, et
sequitur expresse, quia proportionaliter sicut remittetur proportio agentis ad
resistentiam, ita crescit difficultas actionis, sed proportio agentis ad suam
resistentiam remittetur ab aliqua proportione ad subduplam, et sic in infinitum, sicut
patet intuenti; igitur consimiliter intenditur difficultas actionis; ergo cum in infinitum
remittetur proportio agentis ad suam resistentiam, in infinitum etiam intendetur
difficultas actionis et cetera. Et ideo dicunt quod a proportione aequalitatis non potest
provenire difficultas actionis, sicut nec potest ab ista proportione provenire motus. Et
confirmant hanc responsionem per communia experimenta, et dicunt quod si majori
velocitate sufficit agens facere aliquid, etiam sufficit facere illud minori velocitate
ceteris paribus, et proportionaliter cum ipsum agat ita velociter sicut ipsum sufficit
agere maxima agit difficultate, quia illud non sufficit agere majori difficultate, et
proportionaliter sicut accedit ad stam velocitatem ita intenditur difficultas actionis, sed
velocitas in agendo attenditur penes proportionem agentis ad passum suum; ergo
difficultas et cetera. Sed contra hanc responsionem arguitur primo quod ista
responsio et ratio quam ista responsio ducit pro suo fundamento repugnant. Dicitur
enim in primo quod difficultas actionis attenditur penes proportionem agentis ad suam
resistentiam et quod continue sicut minoratur proportio sic crescit difficultas. Sed ex
isto arguitur quod difficultas actionis sequitur tarditatem dum fiat actio secundum
ultimum suae potentiae ipsius proportionis agentis ad suam resistentiam, quia ista
tarditas sequitur proportionem, sicut et alia velocitas; igitur ubi est major tarditas ibi
est major difficultas actionis, cujus oppositum adducit haec responsio pro suo
fundamento, ut apparet. Positum enim est quod quando agens agit maxima velocitate
qua ipsum sufficit agere, tunc est maxima difficultas quam ipsum sufficit agere; igitur
cum illa difficultas sit tantum finita sub gradu finito difficultatis, sequitur quod non in
infinitum crescit illa difficultas, cum remittatur proportio majoris inaequalitatis ad
proportionem aequalitatis ipso principali agente continue existente in agendo finito
quousque cesset ad proportionem aequalitatis, quia ibidem argutum est quod quando
agens agit gradu velocissimo quo ipsum agens sufficiebat agere, tunc egit maximam
difficultaten quam sufficiebat agere; posito etiam quod continue aget velocissimo
gradu quo ipsum sufficit agere in tali instanti ita quod continue per totam horam sit ita
quod agit velocissimo gradu quo ipsum sufficit in praesenti instanti agere et quod
continue per totam eandem horam remittatur proportio agentis ad resistentiam suam
ita quod in fine horae sit proportio agentis ad suam resistentiam proportio
aequalitatis, sequitur quod continue aget agens tantam difficultaten quantam ipsum
sufficit agere; ergo continue manebit aequalis difficultas actionis sicut prius, cujus
oppositum est prius positum. Per istam responsionem dicitur primo, ut prius, quod
continue sicut remittitur proportio agentis ad suam resistentiam ita crescit difficultas
actionis, quod tamen non est verum ponendo quod continue sit aequalis difficultas
actionis quando agens agit secundum ultimum suae potentiae et velocissimo gradu
quo ipsum sufficit agere, cum aliis circumstantiis agere, quod etiam prius erat
positum in confirmatione illius responsionis. Praeterea arguitur contra istam
responsionem sic: si difficultas actionis sequitur proportionem agentis ad suam
resistentiam, sequitur quod infinitae difficultatis foret portare pixam modicam, vel
movere aliquem pilum in capite tuo, vel unum modicum stramen, et quod ita facile est
movere pondus maximum sicut unam pixam. Primo enim arguitur quod infinitae
difficultatis sit portare unam pixam modicam, quia tanta est difficultas ad portandum
unam pixam quam modica est proportio alicujus motoris ad portandum eandem, sed
non tam modica est proportio alicujus motoris ad portandum eandem quin minor est
proportio alicujus motoris ad portandum eandem, et hoc in duplo minor et in triplo
minor, et sic in infinitum; ergo infinita est difficultas portare hanc pixam. Consequentia
patet, et antecedens probatur per istam responsionem, consequenter est
consequens illud ponendum et concedendum, quod tamen est impossibile. Et visa
probatione tunc statim apparet qualiter sequitur alia conclusio proposita, scilicet quod
aeque difficile est movere unam pixam sicut unum maximum pondus, et portare
pixam sicut unum maximum pondus, quia aequalis est proportio alicujus potentiae ad
portandum pixam sicut est talis ad portandum maximum pondus, demonstrata una
potentia quae satis bene sufficit portare illud pondus, sicut forte camelus posset vel
aliquod hujusmodi animal forte. Et arguitur tunc sic: talis est difficultas ad portandum
illud pondus qualis est proportio illius potentiae portantis ad potentiam motivam illius
ponderis, et e contra, et consimiliter talis est difficultas portare illam pixam qualis est
proportio illius potentiae portantis ad potentiam motivam illius pixae, sed aequalis est
proportio potentiae portantis illam pixam ad potentiam motivam illius pixae sicut est
potentiae portantis illud pondus ad potentiam motivam illius ponderis, ut pono; igitur
tanta est difficultas portare illam pixam sicut portare illud pondus. Consequentia patet
juxta illam responsionem; ergo et cetera. Ideo dicitur quod difficultas actionis
attenditur penes potentiam naturaliter agentem istam, et talis agentis quod est
maxime dispositum naturaliter ad istam actionem faciendum. Unde difficultas
pertranseundi unam leucam vel viginti leucas in hora non attenditur simpliciter penes
potentiam cursivam unius asini vel hujusmodi tardi animalis, sed penes potentiam
cursivam unius cervi vel animalis optime dispositi ad currendum, quaecumque fuerit
difficultas ista, et difficultas portandi unum pondus grave sive mediocre non attenditur
simpliciter et intensive penes potentiam portativam unius muscae vel alicujus debilis
animalis sic dispositi, sed penes potentiam animalis naturaliter optime dispositi ad
portandum, et sic de aliis difficultatibus quibuscumque, et sicut animal naturaliter est
magis vel minus dispositum ad hujusmodi difficultates faciendas, sic magis vel minus
attenditur ista difficultas penes potentiam illius animalis sic dispositi ad istam
actionem faciendam. Ideo, sicut dicebatur in principio, si sint duae potentiae aequales
simpliciter, istae duae possunt facere aequalem difficultatem intensive et simpliciter,
licet tamen una istarum altera earundem sufficiet facere majorem actionem
extensive, quia talis difficultas non attenditur simpliciter penes potentiam talem vel
talem ita determinatam quod non secundum aliam, sed indifferenter secundum
quamcumque potentiam sufficientem facere eam, sicut difficilius est movere A per
horam quam per medietatem horae extensive et non intensive, quia quacumque
potentia data quae sufficit movere aliquod mobile per aliquam partem alicujus horae,
illud idem sufficeret illud mobile per totam illam horam movere vel per annum, dato
quod non debilitetur in agendo; ideo aequalis difficultatis intensive est quaelibet pars
actionis sicut tota actio, non tamen extensive. Ad formam ultimam, quando arguitur
quod aliqua est potentia qua Socrates est potentior ad impediendum A ne descendat
quam ipsum sit ad deprimendum Socratem sic descendendo, et aliqua est potentia
qua Socrates est minus potens ad impediendum A ne descendat quam est A ad
deprimendum Socratem in descendendo; ergo aliqua est potentia quae praecise
sufficit tantum ad descendendum sicut Socrates sufficit ipsum portare, huic dicitur
quod haec consequentia est bona tamquam ex impossibili. Est enim antecedens illius
consequentiae impossibile, scilicet hoc ‘aliqua est potentia quae magis sufficit
deprimere Socratem quam Socrates sufficit supportare ipsum’, quia illa implicat quod
talis potentia sufficit deprimere Socratem et etiam quod Socrates sufficit per se
supportare eam, quod non est possibile. Et ita non est mirabile, quamvis ex uno
impossibili sequatur aliud impossibile, et sic non procedit argumentum. Praeterea
arguitur ad sophisma sic: sit A aliquod grave quod Socrates sufficit per se portare per
tempus vel movere, et crescat gravitas A quousque A sit ita grave quod Socrates non
sufficiat illud portare vel movere A, ponatur tamen quod continue sicut crescit gravitas
A quod Socrates ita fortificetur, non tamen in tanta proportione. Tunc, isto casu
posito, vel est dare primum instans in quo Socrates erit insufficiens ad portandum A
per se vel ultimum in quo non erit insufficiens ad portandum A per se per tempus. Si
detur primum instans in quo Socrates erit insufficiens ad portandum A per se per
tempus, ulterius, sicut prius probatum est, ponatur quod B sit illud instans gratia
exempli, et arguitur tunc sic: in B instanti Socrates erit insufficiens ad portandum A
per se et cetera, et tunc erit sufficiens ad portandum quodlibet minus A et cetera;
igitur A erit minimum quod Socrates tunc non sufficiet per se portare per tempus. Et
arguitur quod hoc sit falsum: quia si in B instanti Socrates erit fortior quam in aliquo
instanti citra B; ergo in B instanti sufficiet Socrates portare majus quam in aliquo
instanti citra B, et in quolibet instanti citra B Socrates sufficiet portare A, et A non erit
in aliqua proportione majus quam ipsum erit ante B; sequitur tunc quod Socrates
sufficiet portare A, quod erat negatum. Sed consequentia ista arguitur sic: si Socrates
tunc erit fortior quam in aliquo instanti citra B; ergo tunc plus sufficiet portare per se
quam in aliquo instanti citra B, quia si Socrates sit fortior Platone vel tali vel tali,
Socrates sufficit plus portare per se quam aliquis illorum quocumque est fortior; ergo
consimiliter si in B instanti erit Socrates fortior quam in aliquo instanti citra B, in B
instanti erit ipse sufficiens ad portandum majus quam in aliquo instanti citra B. Aliter
enim appareret quod non erit ipse tunc fortior quam prius nisi ipse sufficeret facere
plus quam prius sufficiebat. Si illud conceditur, arguitur tunc sic: Socrates erit
sufficiens in B instanti ad portandum majus quam in aliquo instanti citra B; ponatur
igitur quod tunc portabit plusquam ipse erit sufficiens ad portandum in aliquo instanti
citra B, et quaeritur tunc utrum illud quod Socrates portabit tunc erit gravius vel minus
grave A vel aequale A. Si illud erit gravius vel aequale ipsi A et Socrates tunc portabit
illud per se; ergo tunc sufficiet ipse per se portare A. Si illud sit minus A; ergo in
aliquo instanti ante B A fuit praecise tantum sicut tunc erit illud vel majus quam tunc
erit illud, et continue ante illud instans Socrates sufficiebat portare A; ergo continue
ante illud instans Socrates sufficiebat portare illud, quod est contra casum. Ponatur
enim quod Socrates tunc portabit illud quod tunc erit majus quam aliquid quod
Socrates sufficiebat portare ante B; sequitur igitur quod non stat cum casu quod illud
erit minus A; ergo erit majus A vel aequale A, et Socrates tunc sufficiet portare illud;
igitur tunc sufficiet portare A, sicut prius argutum est. Ideo pro isto forte dicitur
admittendo totum casum quousque fiat consequentia ista, scilicet quod in B instanti
Socrates sufficiet portare majus quam citra B, quia tunc erit ipse fortior quam in
aliquo instanti citra B. Huic dicitur negando istam consequentiam. Et quando arguitur
ulterius tunc quod Socrates tunc erit magis sufficiens per se ad portandum quam in
aliquo instanti citra B, quia ipse erit fortior tunc quam prius, huic dicitur concedendo
consequentiam. Et quando arguitur ex isto “si Socrates tunc erit magis sufficiens et
cetera, tunc Socrates sufficiet per se plus portare”, huic dicitur negando
consequentiam, ut patet. Et causa est quia quamvis Socrates tunc erit fortior quam
prius, tamen nihil erit maximum quod ipse sufficiet per se portare ante B, sicut nec
umquam aliquod erit maximum quod ipse sufficiet per se portare ante B; et ideo non
sequitur quod ipse tunc sufficiet majus portare quam prius sufficiebat portare, quia
nullum majus grave tunc sufficiet portare quod prius non sufficiebat portare, quia
quidquid tunc sufficiet Socrates portare ante sufficiebat Socrates portare illud, idem
ceteris paribus juxta casum positum. Sed contra hanc responsionem arguitur sic:
ponitur enim gratia exempli quod B instans sit nunc. Et arguitur tunc sic: Socrates est
nunc sufficiens plus portare quam umquam prius fuit; ergo nunc sufficit plus portare
quam prius sufficiebat portare. Quod arguitur sic: quia nunc sufficit portare aliquid, et
numquam prius sufficiebat portare sicut nunc sufficit; igitur Socrates nunc sufficit plus
portare quam numquam prius sufficiebat portare. Consequentia patet, et antecedens
arguitur: quia, quocumque instanti dato ante B, in isto instanti dato non sufficit
Socrates tantum per se portare sicut iste nunc sufficit per se portare, accipiendo
istum terminum ‘portare’ continue pro per se portare. Et ista ultima propositio probatur
sic: quia si in aliquo instanti vel aliquo tempore sufficiebat Socrates portare tantum
sicut ipse modo sufficit portare, et nunc sufficit tantum portare quantum tunc
sufficiebat, ex quo nunc non est minus sufficiens quam ipse tunc fuit; igitur ipse nunc
sufficit portare tantum sicut ipse nunc sufficit portare, quod est contra prius posita et
immediate contra hanc responsionem, quia tunc sequitur quod tunc Socrates sufficit
portare A vel quod A tunc non est minimum quod Socrates non sufficit portare, sicut
satis patet ponendo quod ipse portet nunc tantum sicut ipse sufficit nunc portare. Et
quaeritur utrum portat majus A vel minus A vel aequale A, et habetur propositum si
maximum quod ipse portat sit minus A; igitur illud in aliqua proportione est minus A;
ergo inter A et illud sunt infinita quorum quodlibet est minus A, et tamen nullum
illorum sufficit Socrates portare, quia quodlibet istorum est majus quam maximum
quod ipse nunc portat, et ipse nunc portat tantum sicut ipse sufficit portare; igitur et
cetera. Sed forte pro isto dicitur quod si Socrates portat tantum quantum ipse sufficit
portare, [quod] nihil est maximum quod ipse portat sicut nihil est maximum quod ipse
sufficit portare in rei veritate. Sed haec responsio est rudis et ridiculosa: quia notum
est quod si Socrates portat aliquod unum ita quod non aliquod aliud quam illud idem
vel partem illius, tunc illud totum est maximum quod ipse portat, et si portet plura
distincta numero quae non sunt partes alicujus illorum, adhuc istorum aliquid est
maximum eorundem ita quod nullum istorum est majus illo, quia nullum istorum est
infinitum, et adhuc si foret aliquod istorum infinitum, bene valeret consequentia facta;
ideo responsio ista nulla est. Sed contra priorem responsionem arguitur sic iterum:
Socrates nunc est sufficiens plus portare per se quam prius fuit. Probatio: immediate
post hoc erit Socrates sufficiens plus portare quam nunc sufficit, et similiter omnino
immediate ante hoc fortificabatur sicut immediate post hoc fortificabitur; ergo sicut
immediate post hoc Socrates erit sufficiens ad plus portandum quam nunc sufficit, sic
ipse nunc est sufficiens plus portare quam immediate ante hoc sufficiebat portare. In
aliis enim terminis videtur illa consequentia utrobique valere. Sequitur enim si
Socrates fortificetur continue sicut in casu posito ponitur quod sicut continue erit ita
quod immediate post instans quod est praesens erit Socrates fortior quam ipse est,
ita continue erit ita quod ipse est fortior quam ipse prius fuit, et sic de aliis, posito
quod Socrates continue recedat ab E puncto, tunc continue erit ita quod Socrates
immediate post instans quod est praesens plus distabit ab E puncto quam ipse distet
ab E puncto in praesenti instanti, et quod continue erit ita quod ipse plus distat ab E
puncto in praesenti instanti quam umquam prius sive immediate ante instans quod
est praesens distabat ab E puncto; ergo consimiliter valebit consequentia praefacta.
Similiter arguitur sic: Socrates sufficit portare A. Probatio: potentia Socratis est
sufficiens ad portandum A. Quod arguitur sic: quia ista vel saltem tanta requiritur ad
portandum A, et non major requiritur ad portandum; igitur illa sufficit. Consequentia
apparet: quia si ista tunc non sufficiat; ergo ad hoc quod A portaretur aliqua potentia
requiritur major, consequens est falsum; ergo et cetera. Et antecedens istius
consequentiae arguitur sic: tanta potentia quanta est potentia Socratis requiritur ad
portandum A — non enim indiget probatione, quia illud ponitur per istam
responsionem. Et est satis manifestum quod non major potentia requiritur ad
portandum A quam potentia Socratis. Arguitur sic: quia nulla major requiritur, quia si
aliqua major requireretur, sit illa D gratia argumenti. Et arguitur sic: inter potentiam
Socratis et D potentiam sunt infinitae potentiae quarum quaelibet est major potentia
Socratis et minor D, sed potentia major requiritur ad portandum A; ergo nulla illarum
major potentia Socratis sufficit portare A, cujus oppositum tamen est verum et
quaelibet illarum est major potentia Socratis, ut jam acceptum est; ergo non quaelibet
potentia major potentia Socratis sufficit portare A, cujus oppositum tamen est prius
dictum, quia licet Socrates fortificetur plus et A foret aeque grave praecise sicut ipsum
nunc est Socrates sufficeret portare A, quia quantumcumque modicum minus grave
foret A quam nunc est et Socrates foret ita potens sicut nunc est ipse sufficeret
portare A, sicut immediate sequitur ex responsione data per casum, quod est verum
in casu illo et cetera. Ideo forte negatur quod inter potentiam Socratis et D potentiam
sint infinitae potentiae quarum quaelibet est major potentia Socratis et minor potentia
D, et dicitur forte quod D potentia et potentia Socratis sunt duae potentiae
immediatae ita quod inter illas potentias non est aliqua potentia media, et quod D
potentia est major potentia Socratis, et tamen in nulla proportione est major sicut
potentia Socratis est major quam prius fuit et tamen in nulla proportione est major
quam prius fuit. Et notum est quod haec responsio claudit opposita: quia si D potentia
sit major potentia Socratis, tunc proportio D potentiae ad A grave est major quam
proportio potentiae Socratis ad A grave vel istae duae proportiones sunt diversae
speciei, sed sive sic sive sic, sequitur quod D potentia in aliqua proportione quam
potentia Socratis est major, quia si ponatur quod duae proportiones ejusdem speciei
vel diversarum specierum sunt immediatae ita quod inter illas non sit aliqua proportio,
non est intelligibile secundum illos terminos. Similiter: si D potentia sit major potentia
Socratis et non in aliqua proportione signetur una alia potentia Socratis quae
consimiliter est major D potentia sicut D potentia est major potentia Socratis, et sit illa
potentia G, et si volueris signentur supra G quaecumque potentiae finitae vel
infinitae. Et probatur quod nulla illarum est major potentia Socratis in aliqua
proportione: quia G potentia non est major potentia Socratis in aliqua proportione.
Quod arguitur sic: et ponitur quod Socrates debeat fortificari quousque habeat G
potentiam vel sibi aequalem, et arguitur quod Socrates immediate post hoc habebit G
potentiam vel sibi aequalem, quia Socrates immediate post hoc habebit D potentiam.
Probatio: quia immediate post hoc habebit majorem potentiam quam jam habet, quia
fortificabitur continue, et D est potentia major potentia Socratis et in nulla proportione
major; ergo Socrates immediate post hoc habebit D potentiam vel sibi aequalem, et
immediate post, cum habuerit D potentiam vel sibi aequalem, habebit G potentiam
vel aequalem, quia si non sit, ponatur ergo quod ipse fortificetur per horam et non
immediate post hoc habebit G. Sed arguitur instans sic: quia immediate post hoc ipse
habebit D, sicut prius probatum est, et immediate post D habebit G, per aliud
argumentum notum est; ergo immediate post hoc habebit G. Consequentia arguitur
sic per idem argumentum; ergo Socrates immediate post hoc habebit G, quia si non
immediate post hoc habebit D potentiam et immediate post hoc habebit G potentiam
vel sibi aequalem; ergo aliquando habebit D potentiam vel sibi aequalem quando non
habebit G potentiam; signetur igitur instans, et illud instans non erit immediate post
hoc instans, quia tunc duo instantia forent simul et immediata, quod est impossibile;
igitur illud E mediante post hoc ergo distabit ab isto instanti per tempus medium, sed
in quolibet instanti istius temporis Socrates habebit D potentiam vel sibi aequalem, ut
prius argutum est; igitur similiter instanti medio ejusdem temporis habebit Socrates G
potentiam vel sibi aequale<m>. Vel sequitur quod Socrates non continue fortificabitur
quousque habuerit G potentiam: quia G potentia est potentia quam habebit Socrates
post D, sicut D erit potentia quam ipse habebit post illam potentiam quam ipse jam
habet, sicut ponit ista responsio impossibilis. Et consimiliter arguitur quod quocumque
tempore dato sive instanti, [quod] necessario sequitur juxta responsionem quod sicut
immediate post hoc, Socrates habebit G potentia. Sic probatur, consimili modo, quod
immediate post hoc habebit quamcumque aliam potentiam similem majorem G. Et sic
probatur quod Socrates immediate post hoc habebit tales potentias infinitas: quia in
quocumque instanti habebit ipse aliam et aliam potentiam si ipse continue fortificetur;
ergo cum immediate post hoc erunt infinita instantia elapsa et praeterita de novo,
sequitur quod immediate post hoc Socrates habebit tales potentias infinitas, sed
Socrates in nulla proportione immediate post hoc erit fortior quam nunc est, quia nec
in duplo nec in triplo, et sic de aliis proportionibus, et si sic; ergo nulla talis potentia
per quascumque potentias distans a potentia Socratis est in aliqua proportione major
potentia Socratis, et tamen quaelibet illarum mediarum est major potentia Socratis,
quod est impossibile. Ideo pro isto dicitur, quando arguitur quod tunc sufficit Socrates
plus portare quam prius, quia ipse sufficit portare aliquid, et prius etiam sufficiebat
portare aliquid, et numquam sufficiebat portare tantum sicut ipse nunc sufficit; ergo
nunc sufficit plus portare quam prius, huic dicitur negando consequentiam et
conceditur ut prius quod ipse non sufficit portare tantum quantum ipse sufficit portare,
nec ipse sufficit portare tantum quantum ipse prius sufficit portare, quia sicut non est
aliquod maximum quod ipse sufficit portare, sic nec est aliquod maximum quod ipse
prius sufficiebat portare, nec aliquod 4 fuit maximum quod ipse prius sufficiebat
portare. Et si arguatur quod A fuit maximum quod ipse sufficiebat portare, quia ipse
sufficiebat portare A et non sufficiebat portare majus A; ergo A fuit maximum quod
ipse sufficiebat portare, huic dicitur negando antecedens. Prius enim sufficiebat
portare majus A: quia continue quando ipse portabat A sufficiebat ipse portare majus
A, quia A non fuit maximum quod ipse sufficiebat portare, sed bene est concedendum
quod Socrates numquam sufficiebat portare majus quam fuit A, et tunc arguendo ex
isto non valet hujusmodi consequentia ‘Socrates sufficiebat portare A, et Socrates
non sufficiebat portare majus quam fuit A; ergo A fuit maximum quod Socrates
sufficiebat portare’, quia in nullo instanti fuit ita magnum quin Socrates sufficiebat
portare majus illo. Et si forte arguitur sic: Socrates prius sufficiebat portare majus A,
et Socrates est ita fortis sicut numquam prius fuit vel fortior; ergo adhuc sufficit
portare majus illo, vel sic: Socrates sufficiebat portare majus A, et Socrates non
sufficiebat portare majus quam fuit A; ergo Socrates sufficiebat portare majus quam
est A, ad haec dicitur quod neutra illarum consequentiarum valet. Prima non valet:
quia licet Socrates sit ita fortis sicut prius fuit, sic est A gravius quam prius fuit in
aliquo instanti in quo Socrates sufficiebat portare ipsum. Et secunda non valet: quia
licet Socrates sufficiebat portare A et majus A, tamen nunc non est ita parvum vel ita
leve sicut ipsum prius fuit quando Socrates sufficiebat portare A. Unde non sequitur
‘pater tuus fuit aliquando major te, et ille non fuit major quam tu fuisti; ergo fuit major
quam tu es’. Ponatur enim quod tu sis et prius per annum fuisti multo major quam
umquam fuit pater tuus. Ad secundam formam in principali, quando arguitur quod
Socrates nunc sufficit portare plusquam prius sufficiebat, quia immediate post hoc
ipse sufficiet portare quam nunc sufficit; ergo eadem ratione ipse plus sufficit portare
quam immediate ante hoc sufficiebat portare, huic dicitur negando istam
consequentiam. Et ad probationem, et ad alias consequentias in aliis terminis, dicitur
quod illa similitudo non arguit quod haec consequentia sit bona licet illae sint bonae:
quia in casu isto non est dare maximum quod ipse sufficit per se portare, sed est
dare minimum quod ipse non sufficit per se portare, ibidem autem in consequentiis
propositis est dare tale vel tale maximum. Unde quando Socrates continue fortificatur
est dare maximam quantitatem vel maximam potentiam quam ipse habet, et etiam in
motu locali ubi Socrates continue recedit ab E puncto sicut ibidem ponebatur, dico
quod continue erit dare maximam distantiam per quam distat Socrates in tali instanti
vel in tali ab E puncto, sed sic non est in proposito. Non enim est dare maximum
quod Socrates sufficit modo portare, sicut dictum est frequentissime; et ideo
similitudo ista posita non facit ad valorem istius consequentiae. Ad tertiam formam et
ultimam, quando arguitur quod Socrates nunc sufficit portare A, quia potentia Socratis
est sufficiens ad portandum A, huic dicitur negando istam consequentiam. Et ad
argumentum, quando arguitur quod sic, quia illa requiritur ad portandum A, et nulla
major requiritur; ergo illa sufficit, dicitur negando consequentiam, quia licet nulla
potentia major requiratur ad portandum A, tamen ad portandum A requiritur potentia
major illa, sicut si aliqua duo contingentia ad utrumlibet sint contradictoria, requiritur
quod alterum illorum sit verum, nullum tamen illorum requiritur esse verum; sequitur
ergo quod aliquod illorum sit verum et nullum illorum sequitur esse verum; et sic ad
portandum A requiritur potentia major potentia Socratis et nulla potentia major
potentia Socratis requiritur ad portandum A nisi tu volueris omnino cavillatorie
dicendo quod potentia major potentia Socratis requiritur ad portandum A, quia
potentia caeli et primae causae, et sic de talibus. Sed notum est quod haec responsio
est minus cavillatoria, quia nulla talis potentia ibi requiritur tamquam agens
immediatum, sed tamquam causa mediata conservans causam immediatam. Et ideo
loquendo juxta hoc quod est ad propositum argumentum, dicitur ibidem quod
requiritur potentia major, sicut prius dicebatur, et nulla potentia major requiritur, sicut
satis probant argumenta prius facta ad istam partem. Et ideo quando arguitur sic
“haec potentia requiritur ad portandum A, et nulla major requiritur; ergo haec potentia
sufficit”, dicitur negando consequentiam, quia oppositum sequitur, quia si aliqua talis
potentia requiritur ad portandum A, et nulla major requiritur ad portandum A, sequitur
quod ipsa non sufficit per se portare A per tempus, quia tunc ista minor erit potentia
quam aliqua quae sufficit per se portare A; ideo et cetera. Praeterea arguitur ad
principale sic: signetur aliquod grave quod sit majus quam Socrates sufficit portare in
magna proportione, et remittatur gravitas illius quousque Socrates sufficiat portare in
duplo gravius illo, et remittatur illud continue per totam istam horam quae sit A, et sit
continue Socrates aeque fortis praecise sicut nunc est. Et arguitur tunc sic: Socrates
jam non sufficit portare A, et aliquando sufficiet portare A; ergo aliquando incipiet
sufficere portare A, quia nunc non incipit; signetur ergo instans, et sit illud B, tunc in B
instanti Socrates sufficiet portare A vel non. Si non, contra: tunc incipiet sufficere
portare A ipso non fortificato; ergo tunc Socrates erit sufficiens portare A.
Consequentia arguitur: quia si Socrates tunc inciperet per se portare A ipso non
fortificato; ergo tunc Socrates erit sufficiens portare A. Ponatur tunc quod ita cito
incipiet Socrates portare A sicut erit sufficiens ad portandum A et numquam prius, vel
quod ipse portabit A ita cito sicut ipse erit sufficiens ad portandum A, et tunc arguitur:
quia in B instanti Socrates incipiet portare A; ergo tunc erit sufficiens ad portandum A,
quia sit ita cum casu quod A continue descendat quousque Socrates per se
supportabit A. Et arguitur tunc sic: in B instanti A non descendet, quia tunc sequitur
quod foret dare maximum instans intrinsecum motus, quia tunc descenderet A et non
post illud instans, quia continue post illud instans quiescet, quia continue post erit
Socrates satis sufficiens ad portandum A et ita cito portabit A sicut erit sufficiens ad
portandum A; igitur et cetera. Et arguitur tunc sic: continue ante B instans descendet
A, et non in B instanti, et tunc erit A grave extra locum suum naturalem, et in medio in
quo sufficeret satis moveri si non impediretur ab aliquo alio quam a medio vel ejus
resistentia intrinseca; ergo tunc A impediretur ab aliquo quam a medio vel ejus
resistentia intrinseca, et non impeditur ab alio quam a Socrate vel ejus potentia; ergo
Socrates tunc portabit ipsum. Consequentia patet ex significatione istius termini
‘portare’. Ponitur enim in casu quod medium non impediat ipsum a descensu, sicut
est satis possibile in multis casibus, quia deducatur resistentia medii sic quod totum
medium moveatur versus eandem differentiam positionis versus quam movetur tale
grave vel quod medium continue dividatur per aliquod grave ante ipsum vel aliquo tali
modo satis bene potest deduci resistentia medii quod etiam ponitur in casu posito, et
tunc sequitur quod in B instanti Socrates portabit A ceteris paribus, et si sic; ergo
Socrates sufficiet tunc portare A. Ideo si conceditur quod in casu isto, erit dare
primum instans in quo Socrates sufficiet per se portare A et fiat semper locutio de
portare per se, arguitur tunc sic: Socrates non sufficiet portare A in B instanti, quia si
sic, sequitur ergo ista conclusio quod aliqua sunt duo aequalia praecise quorum
unum est aeque bene applicatum ad Platonem sicut aliud ad Socratem, et Socrates
et Plato sunt aeque fortes praecise ad portandum talia, et tamen Socrates sufficit
portare A quod sibi applicatur et Plato non sufficit portare B quod sibi applicatur
consimiliter omnino, nec etiam Socrates sufficiet portare B licet aeque bene
applicaretur sibi sicut jam applicatur sibi A. Quod haec conclusio sit impossibilis satis
arguitur sic: quia ex quo illa duo A et B sunt aeque gravia praecise ceteris paribus,
quae ergo foret ratio quare Socrates sufficeret portare A et non sufficeret portare B?
Non videtur quod posset aliqua ratio assignari nec bene potest esse. Et quod ista
conclusio sequatur arguitur sic: ponatur quod Socrates et Plato sint aeque fortes
praecise, et sic de omnibus particulis ibidem positis in parte affirmativa illius
conclusionis pro parte negativa conclusionis, posito quod B grave per medietatem
horae descendisset continue acquirendo majorem gravitatem et majorem ita quod in
hoc instanti sit ipsum B ita grave sicut nunc est A, et quod ipsum post hoc erit gravius
quam nunc est, tunc, isto posito, sequitur quod nec Socrates nec Plato est sufficiens
ad portandum B. Probatio: quia quantumcumque Plato bene in hoc instanti applicetur
ad B grave ipsum tamen B descendet sicut immediate ante hoc descendebat.
Probatio: quia aliter sequitur quod solummodo requiesceret per instans, ut puta per
B, quia continue ante B descendebat, et continue post B descendet; ergo si in B
instanti non descendet, tunc solummodo quiescet per instans. Quod arguitur sic: si in
illo instanti sufficiet Socrates vel Plato portare B, et immediate post hoc non sufficiet
aliquis illorum portare B, ceteris paribus, sequitur quod B est maximum grave quod
aliquis istorum sufficiet portare, et quod foret dare semper primum instans et ultimum
in quo sufficeret portare hoc et illud, et sic de aliis, quod est oppositum prius positi.
Ideo sequitur quod nullus istorum sufficit portare B; ergo eadem ratione nec A.
Similiter arguitur quod Socrates non sufficit in B instanti portare A: quia Socrates in B
instanti non est magis sufficiens quam prius fuit, quia gravitas ipsius A continue
remittetur, sed si gravitas ipsius A non remitteretur ceteris paribus, tunc Socrates non
sufficeret portare A; ergo nunc non sufficit. Consequentia patet, et assumptum
probatur, scilicet quod Socrates non est magis sufficiens ad portandum A propter hoc
quod gravitas ejus remittetur: quia tunc sequitur quod si gravitas ipsius A velocius
remitteretur quam jam remittitur, [quod] Socrates tunc sufficiet magis portare A quam
jam sufficiet, tunc sequitur quod Socrates sufficit portare majus grave A cujus gravitas
velocius remittetur quam nunc remittitur gravitas A, quod est impossibile, quia tunc
sequitur quod Socrates prius fuit magis sufficiens portare A quam in B instanti, quia
quacumque velocitate finita remittetur aliqua major gravitas quam sit A velocius quam
nunc remitteretur A, adhuc non immediate post hoc erit illa ita modica sicut immediate
ante hoc fuit gravitas tota ipsius A; igitur si Socrates sufficeret portare illam
gravitatem majorem, quae tamen velocius remittetur, sequitur quod immediate ante B
ipse sufficiebat portare A, quod erat probandum. Ideo in principio ad hoc
argumentum, sicut in quocumque alio consimili ubi nulla pars potentiae acquiritur
subito vel deperditur in agente nec in passo et ubi agens debilitatur in agendo
naturaliter, dicitur quod non est dare primum instans in quo Socrates vel Plato, et sic
de aliis, erit sufficiens ad portandum per se A per tempus, vel ad movendum per se
per tempus, sed Socrates incipit vel incipiet per remotionem de praesenti et
positionem de futuro esse sufficiens ad portandum A per tempus per se, sic quod
nunc non est sufficiens portare A per se et immediate post hoc erit sufficiens portare
A. Et ita dicitur quod in illo casu in B instanti Socrates non erit sufficiens et immediate
post istud erit sufficiens ad portandum A. Ad argumentum in oppositum, quando
arguitur quod in B instanti Socrates portabit A, posito quod Socrates portabit A ita cito
sicut erit sufficiens ad portandum A, huic dicunt multi concedendo illud, scilicet quod
in B instanti Socrates portabit A. Et quando arguitur etiam quod Socrates tunc
sufficiet portare A, huic dicitur etiam quod hoc de virtute sermonis est verum, sed hoc
non est ad propositum argumenti: quia in B instanti non sufficiet portare A per tempus
per se. Unde tunc non sequitur quod portabit A; ergo Socrates sufficiet portare A per
se per tempus, sed solummodo sufficiet portare A per instans et non per tempus. Et
si arguitur quod non, sicut arguitur in principali reductione hujus argumenti, quia tunc
sequitur ista conclusio ibidem proposita quod aliqua duo sunt aequaliter gravia
ceteris paribus, et Socrates sufficit portare unum illorum et non sufficit portare
alterum, hic dicunt quod utrumque istorum, tam A quam B, Socrates sufficit portare
per instans, non tamen per tempus. Et idem conceditur de quocumque gravi cujus
potentia est aequalis potentiae Socratis, scilicet quod Socrates sufficit portare illud
per instans et non per tempus. Et quando arguitur quod aliquid solum quiescet per
instans, huic etiam dicunt concedendo conclusionem, et hoc est satis possibile, quia
numquam movetur aliquid cum resistentia nisi ex proportione majoris inaequalitatis.
Ideo si potentia motiva et resistentia sunt aequales, et si jam incipiat ista potentia
motiva esse major illa resistentia, tunc ceteris paribus mobile non movetur, sed
immediate post instans quod est praesens ipsum movebitur, et forte immediate ante
illud instans ipsum movebatur. Et si arguitur quod hoc mobile in isto instanti movetur,
quia nunc se habet aliter quam prius, et forte tangit aliquem punctum quem
immediate ante illud instans tangebat et quem immediate post hoc tanget, et omnes
puncti quiescunt continue; ergo ipsum movetur, huic dicitur quod non valet
consequentia, sed adhuc requiritur quod se haberet in proportione majoris
inaequalitatis ad suam resistentiam; et ideo non sequitur quod tunc moveretur illud
mobile, sed forte ista resistentia fert ipsum per instans solum, sicut solet communiter
dici. Verumtamen melius potest dici quod nihil sufficit portare A nisi quod sufficit
portare A per tempus, et quod impedire aliquid per instans solum ne descendat in
eodem instanti non est portare illud, sed impedire aliquid per tempus a descensu ne
descendat est portare illud, et sic supportando impediat illud ne descendat. Et juxta
vulgarem modum loquendi pondus non portatur nisi impediatur per tempus a
descensi sensibili, quia, vulgariter loquendo, dicitur quod Socrates non portat A nisi
per tempus sensibile impediat A ne[c] descendat, et nisi appareret per tempus
sensibile quod ipse portaret A, quia quantumcumque modicum tempus est sensibile
aut per se aut per accidens. Ideo melius dicitur quod impedire aliquid a descensu per
tempus notabile est portare illud, et sic loquendo dicitur, ut prius, quod non est dare
primum instans in quo Socrates erit sufficiens ad portandum A per se, sed est dare
ultimum instans in quo erit insufficiens ad portandum A per se antequam erit
sufficiens ad portandum A per se, et sic de talibus aliis difficultatibus faciendis quas
non sufficit Socratem facere nec immediate post instans quod est praesens sufficiet
facere, et aliquando sufficiet, et addatur sibi illa particula ultimum in quo erit
insufficiens antequam erit sufficiens, quia forte instans non erit ultimum similiter
instans in quo erit insufficiens, sed infinitus post idem instans erit ipse insufficiens
sicut ipse erit posito quod post illud instans aliquando debilitabitur quousque fuerit
non debilis sicut ipse modo est vel si aliquando fuit et cetera. Et tunc ad argumentum,
quando arguitur quod in B instanti Socrates erit sufficiens portare A, quia tunc incipiet
portare, dicitur quod non valet ista consequentia. Et causa est quia licet Socrates
tunc incipiet portare A, hoc tamen est quia continue A debilitabitur, quia si non
debilitaretur ulterius, tunc non inciperet Socrates portare A, sed Socrates non magis
vel minus est sufficiens portare A licet A debilitaretur, quia, licet A debilitetur, Socrates
non est fortior vel debilior. Ideo non est solum ex sufficientia seu potentia sua quod
ipse tunc incipiet portare A, sed ex debilitatione ipsius A; ideo non valet consequentia
facta ‘tunc incipiet portare A; ergo tunc erit sufficiens portare A’. Et si arguitur quod
illud repugnat responsioni prius positae, ponitur enim ibidem quod Socrates sit
insufficiens portare tantum pondus, quia ipso pondere existente tanto ipsum
applicatum ad Socratem tantum debilitaret<ur?> Socrates quod ipse non portaret
illud, si tamen Socrates non debilitaretur per actionem illius ponderis in Socrate cum
foret sibi applicatum Socrates satis sufficeret illud portare, quia modo potentia
portativa illius Socratis est aequalis potentiae motivae illius ponderis; ergo, ut vult ista
responsio, Socrates est insufficiens, quia ipse debilitabitur; ergo eadem ratione
ponetur hic quod Socrates est sufficiens, quia A debilitabitur, cujus oppositum est
acceptum. Sed huic dicitur quod non valet ista consequentia: quia Socrates in
principio non ponebatur insufficiens propter fortitudinem ponderis, sed propter
passionem quam infert sibi illud pondus, quam passionem Socrates non sustineret
supportando illud idem pondus; ideo non sequitur, licet ibi ipse foret insufficiens
propter debilitatem sibi illatam ab ipso pondere, quod hic foret sufficiens propter
debilitatem ponderis ex natura ponderis vel aliunde ab aliquo extrinseco, sed si forte
sufficeret tantum modo debilitare A gravitatem sicut ipse nunc debilitatur ab aliquo
intrinseco vel extrinseco aliquo a Socrate, bene sequitur quod Socrates sufficeret
modo vel in B instanti portare A, sed illud esset falsum; ideo non procedit
argumentum, sicut nec priora et cetera.
1 quando corr.: quod V
2 quando corr.: tamen V
3 saltem corr.: saltim V
4 aliquod corr.: aliquid V
<Nonum sophisma>
<Neutrum oculum habendo tu potes videre>
Neutrum oculum habendo tu potes videre. Quod sic arguitur: aliquem oculum
habendo tu potes videre, et nullus est oculus quin illum non habendo tu potes videre;
ergo quemlibet oculum non habendo tu potes videre, et ultra; igitur neutrum oculum
habendo tu potes videre. Similiter: neutrum oculum habens tu potes videre; igitur et
cetera. Consequentia patet, et antecedens arguitur sic: lignum potes videre, et omne
lignum est neutrum oculum habens; igitur neutrum oculum habens potes videre.
Similiter ad idem arguitur: aliquorum oculorum neutrum habens potes videre, quia
istorum oculorum neutrum habens potes videre, demonstratis duobus oculis canis tui
sive cati; ergo aliquorum oculorum neutrum habens potes videre. Ista consequentia
patet, et ex consequente isto arguitur quod si aliquorum oculorum neutrum habens
potes videre; ergo neutrum oculum habendo potes videre. Similiter: neutrum oculum
habens potes aliquid videre; ergo neutrum oculum habendo potes videre aliquid.
Consequentia patet, et antecedens arguitur: quia Antichristus potest videre aliquid, et
Antichristus est neutrum oculum habens, cum neutrum oculum habeat, quia
Antichristus non est, ut supponitur; ergo neutrum oculum habens potest videre, et
ultra; ergo neutrum oculum habendo potest aliquid videre. Similiter: tu potes videre
sine aliquo oculo. Quod sic arguitur, et ponitur quod tu habeas duos bonos oculos
quorum utroque per se potes videre. Et arguitur tunc sic: tu potes videre, et nullus
oculus requiritur tibi ad hoc ut tu videas; ergo neutro oculo indiges ad videndum, et
sine illo quo non indiges ad videndum potes videre; ergo sine oculo potes videre, et si
sic; ergo neutrum oculum habendo potes videre. Similiter: neutro oculo indiges ad
videndum; ergo nec dextro oculo indiges ad videndum, nec sinistro oculo indiges ad
videndum; ergo non habendo dextrum oculum potes videre, et eadem ratione
neutrum oculum habendo potes videre. Ideo forte conceditur sophisma. Sed arguitur
quod sophisma sit falsum: quia oppositum sophismatis est verum; ergo et cetera.
Antecedens sic arguitur: haec est vera ‘aliquem oculum habendo tu potes videre’, et
hoc est oppositum sophismatis; ergo et cetera. Ponatur enim quod istae duae
propositiones praecise primarie significent. Et tunc quod ista particularis sit vera satis
patet: quia dextrum oculum habendo potes videre; ergo aliquem oculum habendo
potes videre. Et quod ista particularis contradicat sophismati arguitur: sophisma est
una universalis negativa de consimilibus terminis omnino sicut est illa particularis
affirmativa, et omnes termini sunt univoci et praecise idem significantes, et pro
eisdem supponunt in una propositione et in alia; ergo contradicunt. Similiter arguitur
quod sophisma sit falsum: quia sequitur ‘neutrum oculum habendo tu potes videre;
ergo non potes videre habendo aliquem oculum’. Consequentia patet: ex opposito
enim sequitur oppositum, quia sequitur ‘aliquem oculum habendo potes videre; ergo
potes videre habendo aliquem oculum, et e contra; ergo alterum oculum habendo
potes videre’, sed hoc contradicit sophismati, ut prius argutum est; ergo et cetera.
Similiter: sequitur ‘neutrum oculum habendo potes videre; ergo licet nullum oculum
habeas potes videre’. Sed arguitur quod non: quia si nullum oculum haberes, non
posses videre. Posito enim quod non est possibile aliquem non habentem oculum
videre, nec quod aliquis qui nunc est non habens oculum aliquem possit videre nec
habere aliquem oculum, quia deduco miracula, et tunc notum est quod hoc esset
ponendum quod nullus homo qui est non habens oculum possit habere aliquem
oculum: quia si talis posset habere aliquem oculum, hoc non foret naturaliter, sed
miraculose. Ideo deductis miraculis sequitur ‘si tu nullum oculum haberes, non
posses videre’, sed ex sophismate sequitur, ut prius argutum est, quod licet nullum
oculum haberes, adhuc posses videre; ergo sophisma falsum. Ideo dicitur ad
sophisma negando ipsum. Et quando arguitur quod sophisma sit verum, quia aliquem
oculum non habendo potes videre, et nullus est oculus vel potest esse oculus quin
illum non habendo non potes videre; ergo quemlibet oculum non habendo potes
videre, conceditur consequentia. Et quando arguitur ex consequente “igitur nullum
oculum habendo tu potes videre”, huic dicitur negando consequentiam illam. Arguitur
enim ibidem ab universali affirmativa ad universalem negativam quae quodammodo
sibi contrariatur licet non omnino, sicut communiter dicitur de contrariis. Nam istae
duae universales affirmativae non sunt eaedem omnino ‘quemlibet oculum habendo
potes videre’ et ‘quemlibet oculum non habendo potes videre’, nec una istarum
formaliter sequitur ex altera illarum, sed illae duae satis bene stant simul posito quod
habeas duos bonos oculos, sicut prius positum est; et ideo, licet istae duae
propositiones ‘quemlibet oculum non habendo potes videre’ et ‘neutrum oculum
habendo potes videre’ non repugnant formaliter tamquam vere contrariae, tamen
repugnant simpliciter, quia ex una illarum formaliter sequitur oppositum alterius, licet
tamen non forte tali contrarietate quae est inter contraria proprie dicta, cujusmodi
sunt universalis affirmativa et universalis negativa quae sibi contrariantur. Sequitur
enim ‘neutrum oculum habendo potes videre; ergo non potes videre habendo
aliquem oculum’, et tunc sequitur ex isto ‘si non potes videre habendo aliquem
oculum; ergo tu non potes videre’, quae satis manifeste repugnant huic universali
affirmativae ‘quemlibet oculum non habendo potes videre’; ideo et cetera. Ad
consequentiam secundam, tertiam et quartam, quibus arguitur ad sophisma quod
neutrum oculum habens potes videre, dicitur negando quamlibet talem
consequentiam qua concluditur conclusio illa, quia illa conclusio est impossibilis, quia
ejus oppositum est necessarium. Haec enim est necessaria ‘aliquem oculum
habendo tu potes videre’, et in qualibet consequentiarum praedictarum positarum
ibidem ad istam conclusionem concludendam arguitur tamquam ab inferiori ad
superius negatione praeposita. Primo enim arguitur sic: lignum potest aliquid videre,
et omne lignum est neutrum oculum habens; igitur neutrum oculum habens potest
videre. Sic enim arguendo contingit turpissime arguere quod nullus homo est animal:
quia asinus est animal, et asinus est nullus homo; ergo nullus homo est animal.Tertia
illarum consequentiarum est haec ‘aliquorum oculorum neutrum habens potes videre;
ergo neutrum oculum habens potes videre’: arguitur enim ibidem tamquam ab uno
contradictorio ad reliquum. Quarta illarum est haec ‘Antichristus neutrum oculum
habet, et Antichristus est neutrum oculum habens, et Antichristus potest videre; ergo
neutrum oculum habens potest videre’, ista non indiget nunc negari, sicut nec aliqua
duarum consequentiarum praecedentium, quia nulla est evidentia in ipsa nec in
aliqua illarum. Ad quintam, quando arguitur quod tu potes videre sine oculo, negatur
ista propositio tamquam impossibilis. Et quando arguitur quod sic, quia nullus oculus
requiritur ad hoc ut tu videas, posito quod tu habeas duos oculos satis bonos, huic
dicitur concedendo istam propositionem, et conceditur quod nullo oculo indiges ad
videndum, quia nec dextro nec sinistro. Et quando arguitur “ergo tu potes videre sine
aliquo oculo”, huic dicitur negando consequentiam, sed sequitur quod sine oculo tu
potes videre, et hoc est concedendum et verum, quia sine isto oculo tu potes videre,
et sine isto oculo tu potes videre, et sic de singulis, quocumque demonstrato,
supposito semper quod tu habeas duos bonos oculos. Si tamen non haberes nisi
unum oculum tantum, tunc non posses videre sine isto oculo et cetera. Sed forte
contra hanc responsionem arguitur: quia si indiges aliquo oculo ad videndum; ergo
sine isto oculo non potes videre, sed tu indiges aliquo oculo ad videndum; ergo sine
oculo non potes videre. Similiter sic: tu indiges aliquo oculo ad videndum; ergo tu
indiges aliquo oculo ad videndum sine quo tu potes videre vel indiges oculo ad
videndum sine quo tu non potes videre, sed non indiges oculo ad videndum sine quo
tu potes videre; ergo indiges oculo ad videndum sine quo tu non potes videre; ergo
sine aliquo oculo non potes videre. Similiter sic: tu indiges oculo ad videndum; ergo
indiges oculo ad videndum quo indiges ad videndum aut indiges oculo ad videndum
quo non indiges ad videndum, sed non indiges oculo quo non indiges ad videndum;
ergo indiges oculo ad videndum quo indiges ad videndum, sed si aliquo oculo indiges
ad videndum, sine illo non potes videre; ergo non sine aliquo oculo potes videre. Ad
haec respondetur negando quamlibet talem consequentiam ‘tu indiges aliquo oculo
ad videndum; ergo sine illo non potes videre’. Nam hoc consequens significat quod
sine oculo quo indiges ad videndum non posses videre, sed hoc est falsum, quia
nullus est oculus quo indiges ad videndum. Et quando arguitur ulterius sic “tu indiges
oculo ad videndum; ergo aut indiges oculo ad videndum sine quo potes videre vel
indiges oculo ad videndum sine quo non potes videre”, huic potest dici negando
divisionem illam pro utraque parte sui, quia utraque pars istius divisionis implicat
falsum, quia implicat quod aliquo oculo indiges ad videndum, sed hoc est falsum, ut
prius probatum est, quia nec oculo dextro nec sinistro indiges ad videndum; ideo
nullo oculo indiges ad videndum. Et ideo non indiges oculo sine quo potes videre nec
indiges oculo sine quo non potes videre. Et consimiliter diceretur quod non indiges
oculo ad videndum quo indiges ad videndum nec indiges oculo ad videndum quo non
indiges ad videndum: quia illa implicat quod aliquo oculo indiges ad videndum.
Consequens falsum: quia nullo oculo certo indiges, et si nullo oculo certo indiges;
ergo nec indiges oculo quo indiges nec oculo quo non indiges, et tamen tu indiges
aliquo oculo, sicut promitto tibi denarium, et tamen nec promitto tibi denarium quem
tibi promitto nec promitto tibi denarium quem tibi non promitto, nec est illa divisio per
contradictoria et immediata, sicut nec haec ‘Socrates est homo albus qui currit vel
homo albus qui non currit’. Ista enim propositio foret falsa, quia utraque pars illius
disjuncti forte implicat falsum, et ita est in proposito; ideo et cetera. Sed melius et
magis sophistice dicitur concedendo illam divisionem, et dicitur quod indiges oculo ad
videndum quo non indiges ad videndum: quia indiges oculo ad videndum, et nullus
est oculus quo indiges ad videndum; et tu promittis mihi bovem quem mihi non
promittis; et tu indiges oculo ad videndum sine quo tu potes videre, et sic de talibus.
Et si dicitur quod omnes aliae propositiones et quaelibet illarum implicat
contradictoria, quia haec propositio ‘promitto tibi denarium quem tibi non promitto’
significat quod promitto tibi denarium et illum denarium quem promitto tibi non
promitto, et si ista propositio ‘tu indiges oculo ad videndum quo non indiges ad
videndum’ significat quod indiges oculo ad videndum et quod isto oculo non indiges
ad videndum quo indiges ad videndum, et sic de talibus, huic dicitur quod non, sicut
nec ista propositio ‘promitto tibi denarium quem habeo in manu mea’ significat quod
promitto tibi denarium et habeo illum denarium in manu mea quem tibi promitto, quia
forte nullus est talis quem tibi promitto, posito quod habeam multos denarios in manu
mea dextra vel unum denarium in manu mea dextra et alium in sinistra, sed ista
propositio ‘promitto tibi denarium quem habeo in manu mea’ significat quod
promittitur tibi denarius quem habeo in manu mea vel qui est in manu mea, et hoc est
forte verum. Et consimiliter haec propositio ‘promitto tibi denarium quem tibi non
promitto’ significat quod promittitur tibi denarius a me qui denarius non promittitur tibi
a me, et hoc forte est verum, vel saltem possibile, scilicet quod tibi promittitur
denarius a me licet nullus denarius promittitur tibi ab aliquo vivente. Et consimiliter
per omnia ad alias propositiones prius positas. Sed incidentaliter arguitur contra hanc
propositionem ‘promitto tibi denarium quem tibi non promitto’: quia ponatur quod
promittam tibi denarium, et sit ita gratia exempli quod non aliunde tenear tibi in aliquo
debito nisi ex hac promissione tantum, et quod solvam tibi in A instanti B denarium.
Isto posito, tunc ceteris paribus, post A instans non tenebor tibi in aliquo denario, et
continue ante tenebar tibi; ergo si aliunde non conveniamus nisi per solutionem B
denarii in A instanti solvam tibi B denarium quem teneor tibi solvere. Si conceditur
conclusio, tunc sequitur quod jam promitto tibi B denarium: quia aliunde non teneor
tibi in aliquem denarium; igitur jam teneor solvere B denarium, quia B jam promitto,
quod repugnat illi propositioni positae ‘promitto tibi denarium quem non promitto’,
quia tunc promitto tibi B denarium quem tibi promitto. Ideo dicitur quod non teneor
solvere B denarium. Contra: in A instanti solvam tibi denarium quem teneor tibi
solvere, et non solvam tibi aliquem denarium, tunc nisi B, ut pono; igitur teneor tibi
solvere B. Consequentia patet, et antecedens arguitur: quia in A instanti solvam tibi
debitum, quia in A instanti satisfaciam in solvendo tibi denarium, et amplius non
tenebor tibi; igitur in A instanti solvam tibi debitum, sed tunc non solvam tibi aliquid
nisi B; ergo tunc debeo tibi B. Similiter: jam teneor tibi; ergo in aliquo debito teneor
tibi, et in A instanti satisfaciam, et amplius non tenebor tibi; ergo tunc solvam tibi
debitum, et nihil solvam tibi tunc nisi B; ergo tunc debetur tibi B. Pro isto dicitur quod
non solvam tibi debitum: quia nihil debetur tibi, nec tunc solvam tibi denarium quem
teneor tibi solvere, quia nullus est talis quem teneor tibi solvere. Et quando arguitur
quod sic, quia satisfaciam tibi pro hac promissione solvendo B denarium; igitur tibi
debetur B denarius ex hac promissione, dicitur negando consequentiam. Ex hac enim
promissione debetur tibi denarius, nullus tamen denarius debetur tibi ex hac
promissione, nec aliquid est tibi debitum ex hac promissione; et ideo conceditur quod
jam teneor tibi in aliquo debito, et tamen numquam solvam tibi illud debitum, quia nihil
est illud, nec aliquod est illud, sed satisfaciam tibi omne debitum solvendo tibi B
denarium; et ideo sicut conceditur quod promitto tibi denarium quem non promitto tibi,
ita etiam conceditur quod indigeo oculo ad videndum quo non indigeo ad videndum.
Ad videndum <enim> requiritur oculus qui non requiritur ad videndum: quia nullus
oculus requiritur ad videndum, tamen ad videndum requiritur oculus, sicut prius
dictum est; ideo et cetera. Aliter arguitur ad sophisma sic: tu potes videre aliquid quod
non potes videre cum aliquo oculo; ergo neutrum oculum habendo potes videre.
Consequentia patet, et antecedens arguitur: quia tu potes videre ita modicam
quantitatem et ita modicum corpus sicut est aliqua pars proportionalis tui, et tu non
potes videre hoc cum aliquo oculo; ergo et cetera. Consequentia patet, et
antecedens probatur pro prima parte, scilicet quod tu potes videre ita modicam
quantitatem sicut est aliqua pars proportionalis tui. Ponitur enim gratia argumenti
quod tu videas oculum tuum vel digitum tuum vel aliquid aliud quicquid fuerit non est
cura, et sit illud A. Tunc arguitur sic: tu vides ita modicam partem sicut est aliqua pars
A, et nihil est minus vel potest esse minus quam est aliqua pars A; ergo tu vides ita
modicum sicut est aliqua pars tui. Consequentia patet, et etiam minor, et major
ejusdem arguitur, scilicet quod tu videas ita modicum sicut est aliqua pars
proportionalis A: quia si non, stet oppositum, et detur aliqua pars A quae sit minor
quam sit aliquid quod tu videas, et sit illa pars B. Et arguitur tunc sic: tu non vides B
nec aliquam partem aequalem B, et B est pars quantitativa tui; igitur nihil vides.
Consequentia haec tamen arguitur sic: quia si non aliquam partem aequalem ipsi B
vides; ergo non vides aliquid quod est compositum aequaliter ex duabus partibus
aequalibus ipsi B, nec aliquam partem quae est aequalis alicui tali composito
praecise, scilicet quod est compositum ex duabus partibus aequalibus ipsi B, quia si
vides aliquam talem partem, vides aliquam partem illius partis, et utramque
medietatem illius partis, quia vides istam partem habere duas medietates et esse
divisibilem in duas medietates, sicut est de omni quod videtur, quia nihil quod videtur
apparet tibi indivisibile. Si tamen hoc conceditur, arguitur quod hoc sit falsum: quia si
ponatur quod sit C. Et arguitur tunc sic: C apparet tibi indivisibile, ponatur quod C
incipiat augeri seu majorari et majoretur C continue per horam incipientem ab hoc
instanti. Et arguitur tunc quod in hoc instanti C incipit apparere divisibile: quia si non,
detur ergo aliquod instans istius horae in quo non appareat esse divisibile. Et arguitur
tunc quod sic: quia quocumque instanti dato, in isto instanti aliqua pars erit tanta sicut
nunc est totum C; ergo in isto instanti ista pars apparebit sicut nunc apparet totum C
cum aliis paribus, et pono cetera paria quantum est possibile. Et arguitur tunc sic: in
isto instanti aliqua pars A apparebit sicut modo apparet totum C, sed tunc non
apparebit illa pars C totum C; ergo tunc apparebit esse aliqua pars illius C, et si sic,
sequitur igitur quod tunc apparebit C habere duas partes; ergo tunc C apparebit esse
divisibile, sed omne quod apparet esse divisibile apparet esse divisibile in duas
medietates; ergo tunc apparebit habere duas medietates, sed tunc non erit aliqua
medietas C tanta sicut C fuit in principio hujus horae vel sicut nunc est C, qua ratione
tunc apparebit pars minor quam jam est C jam apparet aliqua pars minor quam jam
est C. Et consimiliter arguitur per approprinquationem oculi versus C vel e contra
quod incipit apparere divisibile quamvis nunc appareat indivisibile; et ex isto sequitur
quod nulla pars rei visibilis apparet indivisibilis. Sed forte sustinendo quod sic, dicitur
quod in priori casu non incipit C apparere esse divisibile, et conceditur quod licet ista
pars illius C majoretur continue per totam istam horam forte vel saltem per magnam
partem illius, illa pars non apparebit esse pars C sicut nec in quacumque
argumentatione apparet res continue major et major, licet ipsa continue sit major
quam prius. Et causa est quia pars apparet esse tanta sicut ipsa tota res, et non
solum una pars apparet esse tanta sicut ipsa tota res, sed infinitae partes sunt
quarum quaelibet apparet esse tanta sicut et totum in tali casu, sed non infinitae,
immo nullae duae apparent tantae sicut et totum, quia nullae duae quarum utraque
apparet tanta sicut et totum apparent esse duae distinctae partes, sed apparent esse
una et eadem quantitas, scilicet totum corpus Socratis; et ideo non apparent tantae,
quia non apparent esse plures partes, sed illud totum, quia non apparet quod ibi sunt
multa aequalia ita magna sicut totum, sed unum totum quod est illud totum. Partes
enim illae, licet sint diversae et distinctae, non tamen apparent esse diversae nec
distinctae: quia tantum communicant ad invicem quod pars illa cum qua non
communicant non est ibidem sensibilis; ideo et cetera. Et sic forte per omnia dicitur
de ipso C in casu posito de ipso C quod non in principio hujus horae incipit C
apparere esse quantum vel divisibile: quia licet continue post primum instans illius
horae erit ita quod infinitae partes C apparebunt, tamen in nullo instanti illius horae
erit ita quod aliquae partes C apparent esse partes C, sed quaelibet pars quae
apparet esse apparet esse totum C. Et haec responsio est satis probabilis, difficile
tamen foret experiri ipsam fore veram. Et ideo arguitur contra istam responsionem
aliter: data illa responsione, sequitur quod possibile esset quod tu videres mille
homines, et tamen non videres aliquem hominem nec aliquam hominem, et breviter
non videres aliquod animal rationale, nec aliqua duo animalia nec tria, et sic de aliis,
sed paucissima animalia quae tu videres forent mille homines, quod videtur esse
impossibile et absurdum. Et quod hoc sequatur ex ista responsione consequenter
respondendo arguitur sic: quia ponatur quod in aliqua distantia appareat tibi unus
exercitus mille hominum, in qua distantia non sufficias distinguere et videre minorem
numerum quam sit numerus mille hominum. Tunc, isto casu posito, sequitur ista
conclusio posita, scilicet quod tu vides ibi mille homines et nullum hominem nec
aliquam hominem vides nec aliquos homines nec aliquas, et sic deinceps usque ad
mille, quia pauciores non potes distinguere ab aliis in tali distantia, ut ponitur in casu;
ergo et cetera. Et quod casus sit possibilis satis apparet per istam responsionem
datam. Potest enim ille exercitus removeri quousque appareat indivisibilis omnino et
cetera. Similiter: sequitur quod quantumcumque bene apponatur visui tuo aliquod
coloratum album secundum aliquam superficiem planam et politam [quod] non vides
quamlibet partem extremam illius colorati terminatam ad istam superficiem tibi
objectam, et tunc signata parte una directa objecta oculo tuo in ista superficie non
videres eam, quod non videtur verum. Ideo forte dicitur, sicut est dicendum, quod nihil
apparet indivisibile nec aliquid potest apparere indivisibile, licet nullum argumentum
factum ad hoc cogat ad hoc dicendum, sed quia verisimiliter est haec pars quam
prior, potest autem satis bene concedi ista conclusio proposita et quaelibet consimilis,
scilicet quod aliquis videt mille homines et cetera, loquendo semper de per se videre,
quod est videre aliquid per intensionem sibi appropriatam et distinctam per quam
solam una res visa ab alia revisa distinguitur: est enim hoc verum. Et consimiliter
concedendum <est> quod tu vides mille homines et nullum hominem vides, et quod
vides viginti quartaria frumenti et tamen nullum granum vides, et sic de talibus: quia
notum est quod in quacumque distantia qua vides tantum cumulum frumenti vel
lapidum tu distinguis per visum unum granum 1 vel lapidem ab alio grano vel lapide,
loquendo tamen de videre communiter, quod est recipere intensionem rei visibilis,
ipsam rem visibilem non per se, sed cum multis aliis juxta positis actualiter
comprehendendo, ipsam non distinguendo ab aliis, sed indistincte comprehendendo,
conceditur quod nihil est ita modicum quin minus eo possit videri et videtur, sed non
potest videri ita modicum sicut est aliquid nec potest videri ita modicum sicut potest
videri aliquid, quia nihil est ita modicum nec aliquid potest esse ita modicum sicut est
aliquid quod potest videri. Et ideo quando arguitur in principio quod tu potes videre ita
modicum sicut est aliqua pars proportionalis tui, hoc est negandum tamquam
impossibile; et ideo est illa minor vera, scilicet quod cum nullo oculo potes videre ita
modicum sicut est aliqua pars proportionalis tui. Et non probatur conclusio: quia
antecedens est impossibile; ideo et cetera. Sed forte arguitur contra aliam
responsionem datam, quae ponit quod nihil est ita modicum quin potes videre minus
eo: quia ex ista responsione sequitur quod ita diu videbis millesimam partem A
visibilis sicut tu videbis A visibile, et e contra, posito quod A sit unum visibile quod
disparebit per partem post partem quousque non videatur aliqua pars illius, quia
quandocumque videbis A videbis medietatem A, et quartam partem A, et octavam
partem A, et sic de omnibus talibus partibus proportionalibus A, quia juxta hanc
responsionem sequitur quod si tu vides aliquid tu vides medietatem illius. Sequitur
etiam ex hac responsione quod si quadratum aliquod elongetur a visu quousque
omnino disparebit quod ita cito disparebit totum illud quadratum sicut aliquis angulus
illius, posito quod continue objiciatur consimiliter sicut et prius et secundum eandem
superficiem praecise. Quod arguitur ut prius: quia sequitur ‘tu vides hoc quadratum;
ergo tu vides quamlibet partem proportionalem illius tibi objectam ad videndum’.
Consequentia patet <per> responsionem intuenti, et si sic; ergo vides quattuor
angulos illius sicut prius, et sic arguitur pro omni instanti quousque ipsum omnino
disparebit. Et arguitur quod hoc sit falsum, sicut communiter est expertum: quia 2
quadratum quod in aliqua distantia prius apparuit quadratum eidem oculo quiescenti
et per elongationem ab eodem oculo apparebit aliquando circulare eidem oculo, ipso
tamen continue manente quadrato, sicut prius. Et arguitur tunc sic: tunc apparebit
idem quadratum quando apparebit circulare, et tunc non apparebunt anguli nec tu
videbis angulos; igitur non ita diu apparebunt anguli sicut illud quadratum apparebit.
Similiter arguitur ad idem sic: nulla pars potest videri per majorem distantiam quam
istam per quam potest multiplicare intensionem suam, sed non per tantam distantiam
potest aliqua pars alicujus multiplicare intensionem suam sicut totum cujus est pars
potest; igitur non ad ita magnam distantiam potest quaelibet pars videri sicut potest
totum cujus est pars. Consequentia patet, et major similiter, et minor arguitur, illa
scilicet quod pars non ad ita magnam distantiam potest multiplicare intensionem
suam sicut potest totum cujus est pars: quia quaelibet pars est minoris activitatis
quam totum cujus est pars, quia totum est fortius et majus quam est aliqua ejus pars;
ergo et cetera. Similiter: ex eadem responsione sequitur quod ad ita magnam
distantiam potes videre unum granum frumenti sicut unum molarem vel unum
maximum montem, quod videtur esse absurdum. Et consequentia arguitur sic: quia
fiat unus cumulus frumenti quousque sit altior et latior quam sit aliquis mons. Et
arguitur tunc sic: tu potes videre talem cumulum ad majorem distantiam quam
aliquem montem qui modo est, quia ille cumulus est major tam in latitudine quam in
altitudine quam est aliquis mons qui nunc est in magna proportione, et ita bene
situatus ad videndum; ergo ita procul vel magis potest ille cumulus videri. Et tunc
arguitur sic: tu potes videre illum cumulum ita procul sicut maximum montem, sed ad
ita magnam distantiam potes videre unum granum sicut illum cumulum; ergo et
cetera. Minor probatur: quia videndo illum cumulum ad ita magnam distantiam sicut
talem montem, tunc vides unum granum ad ita magnam distantiam sicut unum
montem, quia ad ita magnam distantiam vides unum granum per responsionem
datam sicut totum cumulum, quia sequitur ‘tu vides istum cumulum; ergo vides
medietatem istius, et medietatem illius medietatis, et sic in infinitum; ergo tandem
deveniretur ad unum granum et non solum ad unum granum, sed ad millesimam
partem illius’, quia ille cumulus, ut notum est, non continet infinita grana integra, et
quodlibet granum integrum est majus quam millesima pars pedis muscae; sequitur
ergo necessario quod aliquando deveniretur ad visionem grani unius et ad quamlibet
partem proportionalem illius tibi objectam; ergo et cetera. Et ex hoc arguitur quod
tuus visus sit infinitae virtutis ad videndum: quia si nullus visus potest minus videre in
aliqua distantia modica optime disposita ad videndum quam visus tuus sufficit in
maxima distantia, et quanto visus potest minus videre in majori distantia tui tanto est
perfectior et nobilior; ergo visus tuus est infinitae virtutis. Consequentia arguitur: quia
in infinita distantia si aliqua foret potest visus tuus videre quamlibet partem illius grani
sibi objectam, et breviter quodlibet visibile sibi objectum quod in modica distantia
potest aliquis visus alius videre; ergo et cetera. Similiter: contra illud est
Commentator expresse primo De caelo, commento sextodecimo, ubi ponit expresse
quod quaelibet potentia activa terminatur per maximum quod potest et potentia
passiva terminatur per minimum a quo potest pati, et exemplificat de visu, dicens
quod visus terminatur per minimum a quo potest pati, quia non a quolibet potest pati,
sed si patiatur ab aliquo, oportet quod illud sit certae quantitatis, et visus qui potest
pati a minori in majori distantia est alio visu fortior. Et consimiliter ponit Commentator
ibi de auditu, dicens quod in majori distantia, ut in leuca, audit vocem majorem ibidem
non audiret vocem minorem, nec ubi videtur majus videbitur et minus, et per hoc
ponit differentiam Commentator inter potentiam activam et passivam, dicens quod si
potentia activa potest in majus, potest in minus, sed non sequitur hoc de potentia
passiva, et exemplificat ut jam dictum est de potentiis passivis sensitivis. Ad haec
respondetur primo ad primum, quando arguitur quod ita diu videbis millesimam
partem proportionalem A visibilis sicut videbis A, dicitur quod videre aliquid est
dupliciter, ut praedictum est, scilicet aut per se aut per accidens. Et accipiendo videre
pro videre per accidens, ut communiter accipitur, ut cum dicitur aliquid videri
indistincte, conceditur quod ita diu videbitur quaelibet pars proportionalis A objecta
visui sicut totum A: quia ita diu videbitur quaelibet pars visui objecta indistincte sicut
totum distincte. Et consimiliter dicitur pro alio ubi arguitur quod ad ita magnam
distantiam potes videre unum modicum granum frumenti sicut maximum montem in
mundo. Conceditur enim quod est possibile si posset fieri tantus cumulus, dum tamen
posses videre et bene videre, et sic de aliis circumstantiis, sed non oportet illud
concedere, quia non sequitur manifeste ita cito posse fieri talem cumulum, sed
tamen, posito quod nunc foret talis cumulus juxta talem montem, bene conceditur
conclusio. Unde nunc conceditur quod ad ita magnam distantiam potest quaelibet
pars proportionalis maximi montis terminata ad extremam superficiem objectam visui
videri sicut potest ille mons totus, et conceditur quod posito quod talis mons videatur
per mille miliaria quod per mille miliaria videtur una pars istius montis quae est ita
modica sicut aliquod granum milii vel frumenti. Et consimiliter dicitur ad aliam
formam, scilicet ad secundam, qua arguitur quod quadratum continue apparebit in
casu posito, quia non citius disparebunt anguli quam illud totum quadratum
disparebit, nec e contra. Huic dicitur quod illi anguli objecti visui non citius
disparebunt quam illud quadratum disparebit, sed citius disparebit illud quadratum
quam illi anguli disparebunt, et etiam citius disparebunt illi anguli quam illi anguli
disparebunt: quia ita cito disparebunt illi anguli sicut non apparebunt anguli, et citius
non apparebunt anguli quam non apparebunt; et ideo citius disparebunt illi anguli
quam illi anguli disparebunt. Et eodem modo est de quadrato: citius enim disparebit
illud quadratum quam illud quadratum disparebit; et ideo non sequitur quod
quandocumque illud quadratum apparebit apparebit quadratum, quamvis continue
quando illud quadratum apparebit, tunc etiam isti anguli apparebunt, quia licet ita diu
illi anguli apparebunt sicut illud totum apparebit, non tamen ita diu apparebunt esse
anguli sicut totum apparebit esse totum. Et per hoc satis patet responsio ad formam
argumenti facti. Dicitur enim negando consequentiam: quia notum est quod non
sequitur ‘ita diu videbis istos quattuor angulos sicut videbis totum illud quadratum;
igitur ita diu totum apparebit tibi quadratum sicut tu videbis illud’, quia quamvis
continue videbis illos quattuor angulos, non tamen continue apparebunt tibi esse
anguli. Sed forte arguitur quod illi anguli non apparebunt ita diu sicut et illud totum:
quia, si sic, sequitur quod totum continue apparebit tibi aequalis quantitatis sicut in
principio, quia quaelibet pars media inter illos angulos apparet continue tibi sicut in
principio; ergo per aequales partes apparent illi anguli distare in fine distantiae sicut
in principio, et si sic; ergo totum quadratum in fine apparebit tantum sicut in principio,
quod est falsum. Praeterea: in fine distantiae illi anguli non apparebunt. Probatio:
quia tunc non apparebunt illi anguli apparere, quia tunc non judicabis aliqualiter de
eis quantumcumque advertatur ad illos; ergo et cetera. Antecedens arguitur: quia
inter illos angulos pono unum modicum visibile alterius coloris quod multiplicat
intensionem suam per incessum rectum ad oculum, et figura recta non tamen
sensibiliter, et sit illud A. Et arguitur tunc sic: A non apparet; ergo nec quaelibet pars
illius anguli sibi immediati, quia quaelibet pars illius anguli ita debilem intensionem
agit ad oculum sicut agit A, vel debiliorem, vel forte nullam; ergo qua ratione A non
apparet, nec quaelibet pars illius anguli apparet. Consequentia patet, et assumptum
arguitur: quia aliqua pars illius anguli est multo minoris potentiae quam est A, quia si
non, sequitur quod quaelibet pars illius foret majoris potentiae quam est A; ergo cum
infinitae sint partes illius anguli non communicantes, sequitur quod totus ille angulus
foret in infinitum majoris potentiae ad multiplicandum intensionem suam quam est A
ad multiplicandum intensionem A, et cum A potest multiplicare intensionem suam per
aliquam certam distantiam, sequitur tunc quod ille angulus potest multiplicare
intensionem suam per distantiam infinitam, quod est impossibile. Et consequentia
penultima arguitur sic: quia si quaelibet pars istius anguli sit majoris potentiae quam
est A, cum dupla pars sit semper duplae potentiae; ergo aliqua pars illius anguli est
duplae potentiae ad A, et aliqua triplae, et aliqua quadruplae, et sic deinceps.
Consequentia patet: quia quaelibet pars istius anguli est dupla ad aliquam partem, et
quadrupla ad aliam, octupla ad aliam, et sic in infinitum; ergo et cetera. Ad haec
respondetur primo ad primum, quando arguitur quod illud quadratum continue
apparebit tantae quantitatis sicut fuit in principio, dicitur negando consequentiam. Et
ad argumentum, quando arguitur quod continue apparebunt illi anguli aequaliter
distare sicut in principio, huic dicitur quod hoc est falsum dupliciter: quia non continue
apparebunt illi anguli, sicut prius dictum est, quia numquam apparebunt iili anguli nisi
quando apparebunt esse anguli, et non continue apparebunt esse anguli; ideo non
continue apparebunt illi anguli. Nec illi continue apparebunt aequaliter distare sicut in
principio: quia licet omnes partes mediae continue apparebunt sicut in principio
apparuerunt, illi tamen continue apparebunt minores et minores; et ideo non sequitur
quod illi anguli continue apparebunt aequaliter distare. Ad aliam formam, quando
arguitur quod illi anguli non apparebunt, quia non illi apparebunt apparere, quia
quantumcumque advertas ad illos non poteris istos distinguere ab aliis partibus illius
quadrati nec de illis judicare, huic dicitur concedendo conclusionem illam, scilicet
quod non apparebunt apparere. Sed ultra dicitur negando consequentiam ‘ergo non
apparebunt’: quia non sequitur ‘illi anguli non in tantum apparent quod potes eos
distinguere et judicare eos differre ab aliis partibus illius quadrati; ergo non apparent’.
Arguitur enim ibi ab inferiori ad suum superius negatione praeposita; ergo et cetera.
Et consimiliter non valet illa consequentia ‘non apparent apparere; ergo non
apparent’: quia ad hoc quod aliquid appareat apparere, requiritur quod ipsum in
tantum appareat quod ipsum possit a quocumque alio sibi juxtaposito distingui, sed
hoc non est verum de illis angulis et cetera. Et tunc ad argumentum, quando arguitur
quod A visibile non apparet; ergo a multo fortiori nec quaelibet pars illius anguli
juxtapositi, huic dicitur quod non sequitur. Et quando arguitur quod sic, quia non
quaelibet pars illius anguli est ita fortis ad multiplicandum intensionem suam sicut A;
igitur nec quaelibet pars illius anguli multiplicabit fortius intensionem suam in oculum
quam ipsum A multiplicabit intensionem suam, huic dicitur concedendo conclusionem
et etiam antecedens. Et quando arguitur ulterius quod tunc non quaelibet pars illius
anguli apparebit, huic dicitur quod non sequitur, nec sequitur ‘intensio alicujus partis
istius anguli est debilior quam intensio ipsius A in oculo; igitur si A non potest videri
nec quaelibet pars illius anguli videbitur’. Sed in casu illo intensio cujuslibet partis
illius anguli est intensio multo fortior quam intensio A in oculo: quia intensio causata a
toto angulo est cujuslibet partis intensio, licet tamen non adaequata, quia per illam
intensionem videbitur quaelibet pars visa illius anguli, indistincte tamen, nec oportet
quod pars quae sic videtur possit distingui ab aliis partibus per partem illius
intensionis sibi appropriatam et partes quae indistincte videntur videntur per totam
intensionem, non per partem illius intensionis quae correspondet eis in distantia bene
proportionata. Unde per hoc patet responsio ad formam argumenti, quando arguitur
quod non quaelibet pars illius anguli est ita fortis ad multiplicandum intensionem
suam ad oculum sicut est visibile; ergo non cujuslibet partis intensio est ita fortis sicut
est intensio A. Dicitur enim quod consequentia non valet: quia nulla pars per se agit
intensionem suam, sed omnes partes simul coagunt, et omnes istae fortius agunt
quam sufficit A agere per se, sicut viginti homines velocius traherent navem quam
unus qui esset in duplo fortior quam aliquis illorum. Et per hoc patet responsio ad illud
quod allegabatur a Commentatore, commento cxvi primo Caeli, scilicet quod
Commentator dicat quod virtus visiva non potest pati a quocumque, sed est dare
minimum a quo virtus visiva potest pati, id est non a quocumque potest pati per se et
distincte, sed visus ille qui a minori potest pati cum eisdem circumstantiis est virtus
multo fortior. Verumtamen utrum sit dare minimum a quo virtus visiva potest pati per
seipsum non adjuncto cum alio sibi simili vel maximum a quo non potest visus pati
patebit in proximo argumento. Quantum est nunc ad propositum, dicitur quod
Commentator intelligit de illo a quo potest visus per se pati, et sic loquendo non
potest aliquis visus pati ab aliquo et subduplo et subquadruplo, et sic in infinitis: quia
si posset aliquis visus per se pati ab aliquo et subduplo, et sic deinceps, sequitur
quod ille visus foret in infinitum fortior quam nunc est aliquis alius. Et per hoc patet
quod non sequitur, licet visus potest pati ab aliquo per accidens, id est partialiter et
indistincte, et a subduplo et subquadruplo, et sic in infinitum, quod ipse propter hoc
foret infinitae perfectionis: quia quilibet visus sic potest pati et cetera. Sed forte
arguitur contra hoc adhuc sic: quia non quaelibet pars alicujus visibilis est sensibilis a
visu, quia si sic, sequitur quod quantumcumque modicae quantitatis fuerit aliqua pars
quod ipsa potest percipi a sensu visus et distingui ab alia parte, quod prius est
negatum, quia si ipsa fuerit sensibilis, ipsa potest sentiri, et si sic; ergo distingui
potest, quia ad hoc quod aliquid sentiatur requiritur plus quam quod intensio ejus
recipiatur in sensu. Requiritur enim quod ipsa sit fortis et sufficiens movere sensum et
breviter moveat ipsum sensum. Aliter enim non sentitur sensibile nisi ipsum moveat
ipsum sensum et cetera. Sed pro isto adduc dicitur, sicut prius, quod aliquid est
sensibile dupliciter, per se et per accidens. Et conceditur quod quaelibet pars
quantitativa alicujus quantumcumque modicum fuerit sensibilis per se vel per
accidens. Et quando arguitur quod non quaelibet talis pars est sensibilis, quia non
quaelibet talis pars potest movere sensum; ergo et cetera., huic dicitur quod ista
consequentia non valet, sicut non sequitur ‘iste homo non potest ridere; ergo iste
homo non est risibilis’, nec sequitur ‘iste homo non habet duos pedes; ergo iste homo
non est bipes’, et sic de aliis, quia forte haec pars distat tantum nunc a quolibet sensu
quod ipsa non potest durare quousque approximetur sibi aliquis sensus quem ipsa
potest movere, sicut forte iste homo est ita infirmus et prope mortem quod ipse
numquam ridebit nec potest ridere, et tamen est risibilis, et sic de aliis. Sed haec
responsio non vadit multum ad propositum argumenti; ideo posito quod totum illud
cujus est haec pars sentiatur modo, et quod illa pars sic sit objecta sensui una cum
toto, dicitur quod ipsa tunc sentitur et movet sensum. Et quando arguitur ulterius
quod si illa sic moveat sensum et sentiatur a visu quod visus tunc non potest
distinguere illam ab aliis partibus et ipsam cognoscere, huic dicitur negando
consequentiam, sicut prius dictum est. Sensibile movere sensum et etiam sentiri est
dupliciter, aut partialiter et indistincte, aut per se distincte. Unde ista pars, quamvis
moveat sensum, hoc tamen est indistincte et partialiter et non per se; et ideo non
sequitur, quamvis moveat sensum, quod propter hoc potest cognosci et distingui a
sensu nisi fuerit valde accidentaliter et non per se, sed ratione alterius, sicut posito
quod aliquid ita velociter augmentetur quod continue appareat majus quam prius,
tunc propter quamlibet partem advenientem apparet illud majus quam prius, et sic
quodammodo distinguitur quaelibet pars adveniens, sed haec est valde accidentaliter
et non solum ratione talis partis advenientis, sed quia illa augmentatio est ita velox
quod nulla est pars sensibilis temporis quin illi correspondeat pars sensibilis
augmenti. Et ideo apparet illa augmentatio continua: quia licet tanta pars foret addita
in die uniformiter quanta nunc additur in hora vel in una parte sensibili modica in toto
die, diceretur forte quod non appareret actualiter augmentari, et tamen notum est
quod in fine illius diei in majori proportione foret illud augment<at>um ultra illud quod
prius habuit in principio ejusdem diei quam nunc immediate post primum instans
ejusdem horae erit augmentatum ultra illud quod habet in principio illius horae; et
ideo major causa propter quam continue apparebit majus et majus est velocitas
augmentationis, et non solum quantitas de novo acquisita. Et hoc etiam satis apparet
in motu locali: quia ibidem potest aliquid ita velociter moveri quod apparebit continue
moveri, licet unum pertransiret tantum spacium in die quantum aliud pertransiret in
millesima parte illius diei, primum apparet continue moveri et aliud in toto die non
apparet actualiter moveri, sed continue quiescere, sicut apparet de radio solis et de
motibus in horologiis et in multis casibus et cetera. Aliter arguitur ad sophisma sic: tu
potes videre minimum per se visibile vel maximum non per se visibile, et nullo oculo
potes videre minimum per se visibile nec aliquo oculo potes videre maximum non per
se visibile; ergo potes videre quod nullo oculo potes videre; ergo et cetera.
Antecedens arguitur: quia vel est dare maximum quod per se non potes videre vel
minimum quod per se potes videre. Quod haec divisio sit vera probo: quia signetur
aliquid3 quod sit summe album vel optime coloratum ad videndum, quod tamen
ratione suae parvitatis non sufficit per se movere aliquando visum sensibilem ita quod
a nullo visu sufficiat nunc per se videre, et crescat quousque ipsum sufficit per se
videri a valde debili visu. Nunc arguitur sicut communiter in omnibus talibus
probandis arguitur, et sit hoc visibile A gratia exempli, et tunc arguitur sic: jam non
sufficit A per se videri ab aliquo visu, et aliquando per se sufficiet videri ab aliquo visu;
ergo incipit vel incipiet esse sufficiens per se videri ab aliquo visu. Et sit illud instans
B in quo incipiet esse sufficiens per se videri et cetera, et tunc quaeritur utrum in B
instanti A erit sufficiens ut per se videatur vel non tunc erit sufficiens ut per se
videatur et cetera. Si tunc non erit sufficiens et cetera, et immediate post B instans
erit A sufficiens ut per se videatur; ergo in B instanti erit A maximum quod tunc non
erit sufficiens ut per se videatur: quia ponatur gratia argumenti quod B instans sit
praesens. Et arguitur tunc sic: A in hoc instanti non est sufficiens ut per se videatur, et
immediate post instans praesens quod est B instans erit A sufficiens ut per se
videatur; ergo A est maximum quod non est sufficiens ut per se videatur. Si autem in
hoc B instanti sit A sufficiens ut per se videatur, et immediate ante hoc instans quod
est B non fuit A sufficiens ut per se videatur; ergo A est minimum quod sufficit ut per
se videatur: quia quantum-cumque A foret minus quam nunc est, A non esset
sufficiens ut per se videretur, quia immediate ante hoc ipsum non sufficiebat ut
videretur per se; ideo et cetera. Ideo sive ponatur quod in B instanti sit A sufficiens ut
per se videatur sive ponatur quod in B instanti non erit A sufficiens ut per se videatur,
sequitur quod vel est dare minimum quod potest per se videri vel maximum quod non
potest per se videri. Ideo si detur minimum per se visibile, sicut apparet quod vult
Commentator primo De caelo, commento allegato, arguitur quod non, et sit illud A
gratia exempli, tunc A est minimum per se visibile; ergo per aliquam distantiam potest
A videri; igitur in minori distantia potest aliqua pars A videri per se vel aliquod minus A
ab aliquo fortius agente vel vidente. Si dicatur quod requiritur dari optimam distantiam
et optimam lucem et potissimam virtutem visivam optime advertentem ad illud
sentiendum, et sic de aliis circumstantiis optimis omnibus, sicut est possibile
imaginari, et istis omnibus concurrentibus, poterit illud videri et non aliter. Sed posito
quod hoc foret possibile, sicut in rei veritate est impossibile de facto et simpliciter
impossibile quoad naturam sed solum possibile imaginabile, adhuc cum illis positis
arguitur, et ponatur quod A videatur cum omnibus istis circumstantiis. Et arguitur tunc
sic: A videtur; ergo aliqua pars A minus bene videtur, et minus distincte videtur quam
videtur A; ergo A non videtur ita debiliter sicut aliquid potest videri, et sic sic; ergo A
debilius potest videri quam ipsum modo videatur; debilitetur ergo A vel oculus vel lux
medii vel aliqua talis circumstantia quousque A videatur debilius quam prius. Et
arguitur tunc sic: jam A videtur debilius quam prius; ergo aliquid 4 minus A cum aeque
bonis circumstantiis sicut cum illis quibus A videbatur prius melius quam nunc videtur
potest ita bene per se videri sicut nunc videtur A per se; ergo A non est minimum per
se visibile. Consequentia patet, et antecedens arguitur: quia sicut A potest debilius
videri per se propter debilitatem seu remissionem alicujus circumstantiae, ita tunc
poterit aliquid minus A videri per se sub consimili gradu per intensionem ejusdem
circumstantiae; ergo et cetera. Sed forte dicitur quod A cum illis circumstantiis optimis
omnibus prius positis debilissime videtur per se, et quod nihil per se visum potest
debilius vel remissius videri per se quam A tunc videbatur cum illis circumstantiis
optimis; et ideo licet aliqua pars A videatur remissius quam totum A, non sequitur
quod potest remissius per se videri quam tunc videtur totum A, quia nulla pars A
videtur per se, sed per accidens et indistincte, nec apparet visibile distincte sed
indistincte tantum. Sed contra hanc responsionem arguitur sic: si A videatur cum illis
circumstantiis per se; ergo per se sub aliquo gradu videtur, et quicumque gradus
detur non quilibet gradus citra illum est sensibiliter distans per se ab illo nec quilibet
gradus ultra illum est sensibiliter remissior illo. Ponitur igitur quod A primo in aliqua
proportione intendatur in aliqua quantitate quousque videatur sub gradu intensiori,
non tamen appareat sensibiliter intensior. Et arguitur tunc sic: aliquando quando
ipsum erit majus, videbitur sub gradu intensiori quam prius, non tamen sub gradu
sensibiliter intensiori quam prius; igitur tunc A non apparebit melius videri quam prius;
ergo consimiliter potest A remitti quousque videatur sub aliquo gradu remissiori quam
prius, quamvis ipsum non appareat debilius videri quam prius, et si sic; ergo sequitur
quod A non est minimum quod potest per se videri. Similiter: in casu illo medietas A
videbitur debilius quam totum A; ergo si remittatur quousque non videbitur omnino
citius videbitur ita debiliter sicut tunc videbitur medietas illius A quam ipsum A non
videbitur; ideo forte dicitur quod A est maximum non per se visibile. Sed contra hoc
arguitur sicut prius: sit enim illud A. Et arguitur tunc sic: A est maximum quod non est
per visibile; ergo A non est per se visibile et quodlibet majus A est per se visibile. Sed
arguitur quod non: quia forte aliquid majus A est multo minus bene coloratum ut
videatur quam est A vel omnino non lucidum nec coloratum sicut est terra pura vel
materia prima; ergo tale non est per se visibile, et ipsum est majus; ergo et cetera.
Similiter arguitur sic: A non est per se sensibile; ergo nec quodlibet majus A est per se
sensibile. Consequentia arguitur sic: quia signetur aliquod majus A insensibiliter
tantum illo majus, et juxtaponatur illud ipsi A. Et arguitur tunc sic: illud non est
sensibiliter majus A; ergo illud non causabit intensionem sensibiliter fortiorem quam
causabit A; ergo intensio illius non movebit sensibiliter sensum plus quam faciet
intensio A; igitur qua ratione A non videbitur, nec illud videbitur. Similiter: intendatur A
insensibiliter ita tamen quod A sit minus visibile quam illud sibi juxtapositum. Et
arguitur tunc: A videbitur ita bene sicut illud juxta se positum, quod sit B, quia sub
eodem gradu tunc apparebit A post illam intensionem vel augmentationem factam in
illo sicut prius apparuit B; ergo ab illo gradu poterit tantum A remitti continue manendo
per se visibile sicut potest B, sed B potest remitti per majorem latitudinem quam prius
intendebatur A, quia B in rei veritate plus distat a maximo per se non visibili quam
faciat A post suam intensionem; ergo cum A poterit per tantam latitudinem remitti per
quantam poterit B, sequitur quod A poterit remitti per majorem latitudinem quam
ipsum intendebatur continue manendo per se visibile. Similiter: A non est maximum
quod non est per se visibile, quia A potest per se videri, quia A potest augeri vel
majorari quousque possit per se videri; ergo A potest per se videri; ergo A non est
maximum per se visibile. Ideo forte dicitur, sicut est dicendum, in principio, scilicet
quod non valet ista divisio, scilicet quod est dare minimum per se visibile vel
maximum non per se visibile: quia non est dare minimum per se visibile, ut ponunt
argumenta praefacta, nec est dare maximum non per se visibile, ut probavit
argumentum prius factum contra illam partem, quia, quocumque tali dato, multa sunt
illo majora quorum nullum est per se visibile nec per accidens; igitur et cetera. Sed
ista instantia non multum vadit ad propositum argumenti: quia divisio sic intelligitur
quod est dare minimum per se visibile vel maximum non per se visibile ita quod non
illud sit visibile nec aliquid aequale sibi sub tanta quantitate praecise, et cuilibet
majori illo aliquod aequale sit per se visibile, et sic intelligendo illam divisionem est illa
divisio necessaria, sicut probat argumentum factum ad probandum divisionem in
principio, et sic universaliter intelligitur in principio quaelibet talis divisio. Sed tamen
de virtute sermonis cum non sit auctoritas satis bene, potest negari simpliciter, quia
non exprimit opponens carentiam argumenti nisi sciverit defendere illam cavillationem
ipsius responsalis, dato et expresso illo intellectu praehabito de divisione conceditur
illa divisio pro secunda sui parte intelligendo illam secundam partem sicut prius
expositum est, scilicet quod A est maximum quod non est per se visibile ita quod illud
A non sit per se visibile nec aliquod sibi aequale sub tanta quantitate praecise et
cuilibet majori hoc aliquid aequale est per se visibile. Et ad argumenta contra illam
partem respondetur, primo ad primum, quando arguitur quod si A sit maximum quod
non est per se visibile; ergo non cuilibet majori A aliquod aequale est per se visibile,
negatur consequentia. Et quando arguitur ulterius quod non, ponendo quod B sit tale
visibile per se quod tamen sit insensibiliter majus A, hoc bene admittitur. Et quando
ulterius arguitur ex illo quod B non est per se visibile: quia B non causat intensionem
sensibiliter fortiorem quam A ceteris paribus, huic dicitur negando istam consequen-
tiam. Et quando arguitur probando illam, quia qua ratione B videtur per intensionem
suam quae non est sensibiliter fortior intensione ipsius A, sed tantum insensibiliter,
quod eadem ratione A videtur per intensionem suam insensibiliter debilius quam B,
huic dicitur negando consequentiam, quia licet ille excessus in fortitudine B
intensionis respectu A sit insensibilis per se, tamen ille excessus additus toti residuo
movet sensum, ubi residuum per se non moveret, immo de virtute sermonis nulla
intensio est fortior sensibiliter quam est intensio A, quia intensio A visibilis non est
sensibiliter fortis; et ideo B non movet sensibiliter fortius quam movet A. Ad aliam
formam, quando arguitur ad idem ponendo quod A augmentetur vel intendatur
quousque sit per se visibile, debilius tamen quam B est, admittatur casus. Et quando
arguitur ulterius ex illo quod A poterit iterum remitti per tantam latitudinem sicut potest
B ipso continue manente per se sensibili, huic dicitur quod non. Et quando arguitur
quod sic, quia sub eodem gradu tunc apparebit A sicut B, huic dicitur negando istam
propositionem. Et si dicitur quod sic, quia A et B apparebunt esse aequaliter visibilia;
ergo sub eodem gradu apparebunt vel saltem sub eisdem vel aequalibus, huic dicitur
negando consequentiam. Unde non omnes gradus simpliciter distant sensibiliter.
Notum est enim quod non sequitur ‘aliqua talia apparent talia vel talia; igitur sub
eisdem gradibus apparent illa talia vel talia’: quia forte unum apparet sub uno gradu
insensibiliter simpliciter distante ab illo sub quo apparet reliquum. Ideo non sequitur
‘apparent aequaliter visibilia; ergo sub eodem gradu apparent visibilia’, et ultra non
sequitur, quamvis A et B in casu illo apparent aequaliter visibilia quod A et B
posse<n>t remitti per tantam latitudinem ultra illum gradum sub quo A prius fuit [A]
continue manente visibili per se sicut poterit B remitti continue manente per se visibili.
Ad ultimam formam, qua arguitur quod A non est maximum quod non est per se
visibile, quia A poterit videri, huic dicitur negando consequentiam, quia non sequitur
‘A non est visibile per se; ergo A non poterit videri per se’, quia illud est non visibile
per se quod non est naturaliter visibile et, ipso existente consimiliter disposito
intrinsece omnino sicut jam est, numquam erit sufficiens ut per se videatur sine
juvamento alterius visibilis sibi juxtapositi, nec foret possibile ipsum per se videri
secundum omnes dispositiones intrinsecas quas nunc habet nisi ille vel aliqua
istarum melioretur, et maxime nisi ipsum fuerit majus quam nunc est, et sic
accipiendo maximum non per se visibile, patet quod non valet ista consequentia ‘A
non est per se visibile; ergo A non potest per se videri’, sed sequitur quod A non est
sufficiens ut per se videatur, nec est possibile quod ipsum videatur per se sub illa vel
sub illa modica quantitate. Sed si fiat talis divisio utrum sit dare minimum quod potest
per se videri vel maximum quod non potest per se videri, dicitur, ut prius, quod est
dare maximum quod non potest per se videri, et si tunc ponatur quod illud
augmentetur quousque illud sufficiat per se videri, huic dicitur quod illud repugnat illi
priori dato, scilicet quod illud datum sit maximum quod non potest per se videri, quia
notum est quod haec repugnant ‘hoc non potest videri per se’ et ‘hoc aliquando
poterit per se videri’, quia si hoc aliquando poterit per se videri, in praesenti instanti
potest hoc per se videri; et ideo si illud sit maximum quod non potest per se videri,
sequitur quod in aeternum non poterit illud per se videri. Et si arguitur ex isto quod
ista responsio sit falsa, quia detur unum tale quod sit maximum quod non potest per
se videri, et sit illud A, et tunc arguitur sic: A est maximum quod non potest per se
videri, sed A potest esse majus quam ipsum modo est; ergo A potest per se videri, vel
saltem aliquod aequale sibi potest per se videri, quia aliquod aequale A potest
rarefieri ipso manente continue aeque bene disposito sicut nunc est; ergo qua ratione
foret A maximum quod non potest per se videri, sequitur quod quodlibet minus A quod
non potest per se videri foret etiam maximum quod non potest per se videri, quod est
impossibile. Ideo pro isto dicitur, ut prius, quod A non potest in casu isto per se videri.
Et quando arguitur quod A potest esse majus quam ipsum est in praesenti instanti,
huic dicitur quod hoc non sequitur, nec est simpliciter repugnans; ideo admittitur in
priori casu. Et tunc quando arguitur ulterius ex isto quod A potest per se videri cum
ipsum fuerit majus quam prius, huic dicitur quod hoc repugnat; et ideo illud est
negandum. Et quando arguitur tunc alia pars, quia saltem sequitur quod aliquod quod
est aequale et etiam minus A potest per se videri; ergo qua ratione fuit A in principio
maximum quod non potest per se videri, etiam tunc sequitur quod minus A fuit
maximum quod non potest per se videri, quia tunc fuit aliquid aequale ipsi A, quod
tunc potuit majorari ipso continue manente aequaliter visibili sicut prius; ergo tunc fuit
aliquid aequale A quod potuit per se videri, et etiam aliquod minus A quod tunc potuit
per se videri; ergo A tunc non fuit maximum quod non potuit per se videri; vel si sic;
ergo eadem ratione infinita minora fuerunt consimiliter maxima quae non potuerunt
per se videri, huic dicitur quod A tunc fuit maximum quod tunc non potuit per se videri,
et modo est similiter maximum, posito quod A sit, quia A nunc est tale quod non
potest per se videri, nec aliquod sibi aequale potest per se videri ipso manente
continue tanto praecise sicut nunc est A et cuilibet majori hoc A manente continue
tanto praecise sicut ipsum nunc est aliquod aequale potest per se videri. Unde
conceditur quod A est maximum quod non potest per se videri, et tamen aliquod
minus hoc A potest per se videri: quia aliquod minus A potest majorari quousque
ipsum fuerit majus A, ipso existente continue visibile aequaliter sicut et prius vel
intensius visibili, et sic non potest A, quia licet ponatur quod A potest majorari, non
tamen propter hoc sequitur quod A potest per se videri, quia non sequitur ‘A potest
majorari; ergo A potest per se videri’. Aliter arguitur ad sophisma sic: aliqua est
minima distantia per quam non potes videre A esse pedalis quantitatis aliquo oculo,
et per eandem distantiam potes A videre esse pedalis quantitatis aliquo oculo; ergo
neutrum oculum et cetera. Antecedens arguitur, et ponatur quod A sit visibile
bipedalis quantitatis, et moveatur ipsum quousque non poterit apparere pedalis
quantitatis tibi, tunc vel est dare minimam distantiam per quam non potest tibi
apparere pedalis quantitatis vel maximam distantiam per quam potest apparere tibi
pedalis quantitatis. Quod valeat ista divisio arguitur omnino consimiliter sicut in
proximo argumento et in quolibet consimili: quia aliquando incipiet esse ita quod B
non potest apparere tibi pedalis quantitatis; signetur igitur illud instans et distantia per
quam A tunc distabit a te, et sequitur quod illa distantia erit minima distantia per quam
A non potest apparere tibi pedalis quantitatis vel maxima per quam potest. Ideo si
dicatur primum quod est dare maximam distantiam per quam A potest apparere tibi
pedalis quantitatis, contra hoc arguitur sic, et ponatur quod A appareat tibi in tali
distantia esse pedalis quantitatis, et ponatur omnino unum aliquod aequale et aeque
bene dispositum secundum conditiones omnes in distantia insensibiliter longiori,
quod etiam apparet tibi optime sicut potest per talem distantiam, et sit illud B. Et
arguitur tunc sic: A et B apparent tibi quanta, aut ergo aequalia aut inaequalia.
Ponatur enim quod judices de quantitate eorum. Si dicatur quod apparent tibi
aequalia, et A apparet tibi pedalis quantitatis; ergo et B apparet tibi pedalis
quantitatis, sed B est magis distans per positum quam A; ergo eadem ratione si A per
tantum distaret sicut jam facit B, apparet pedalis quantitatis. Sint enim A et B aequalia
omnino et similia, ut prius positum est, et ponatur A in loco B et contra; et tunc qua
ratione B prius apparuit pedalis quantitatis, A apparebit pedalis quantitatis, sed tunc
distabit A per plus quam per distantiam prius datam maximam; ergo ista distantia
prius data non fuit maxima; ergo et cetera. Sed pro isto dicitur quod B non apparebit
pedalis quantitatis in casu prius posito: quia cum ipsum sit omnino aequale A et simile
illi, et A distat per maximam distantiam per quam ipsum potest tibi apparere pedalis
quantitatis, et B plus distat licet insensibiliter, ipse tamen excessus licet sit per se
insensibilis, conjunctio tamen priori distantiae datae maximae facit quod B apparebit
sensibiliter minus A. Sed contra hanc responsionem, licet ipsa sit probabilis, arguitur
sic: si B in casu isto apparet sensibiliter minus A; ergo eadem ratione si B foret in
aliqua proportione quantumcumque minus A, et poneretur immediate juxta A ita quod
aequaliter praecise distarent A et B sicut A jam distat, B appareret sensibiliter minus A
et, quantumcumque majus A juxta poneretur ipsi A in tali distantia, ipsum appareret
sensibiliter majus A. Et ex isto etiam sequitur quod quantumcumque modicum A
appropinquaret oculo tuo apparet majoris quantitatis quam pedalis: quia qua ratione A
per remotionem immediate post instans remotionis apparebit minoris quantitatis
quam pedalis, et e contra per appropinquationem ipsum apparebit majoris quantitatis
quam pedalis. Similiter: si illud non sequitur, signetur in principio quando A apparuit
bipedalis quantitatis unum majus A cum eisdem circumstantiis medii vel oculi quod
tunc apparuit aequale A et moveatur illud simul cum A quousque illud simul cum A
deveniat ad finem primae distantiae datae, scilicet maximae per quam potest A
apparere pedalis quantitatis, et sit illud majus A D. Et arguitur tunc sic: A et D in fine
illius distantiae apparebunt aequalia; ergo quamvis A et B insensibiliter plus distarent
quam nunc distant, non apparet A minus D propter illam remotionem. Consequentia
arguitur sic: nulla distantia sensibilis in praedicata remotione causavit diversam
apparentiam inter A et D in quantitate; ergo a multo fortiori jam non quaelibet distantia
insensibiliter major quam prius causabit sensibilem diversitatem inter A et D.
Probatur: prius enim A et D continue apparuerunt aequalia non obstante tota
remotione, ut pono; ergo jam non quaelibet remotio erit in tantum sensibilis quod ipsa
causabit sensibilem diversitatem ut A et D continue appareant inaequalia. Similiter: in
casu isto D continue ultra illam distantiam apparebit majus A sensibiliter et propter
majorationem illius distantiae; ergo si D in eadem distantia maxima per quam A
potest apparere pedalis quantitatis in aliqua proportione majoretur, sequitur tunc quod
ipsum apparet majus A, et cum A tunc apparebit pedalis quantitatis, sequitur quod D
quantumcumque majoretur ibi per ipsum apparet majoris quantitatis quam pedalis;
ergo eadem ratione et prius apparuisset sic propter quantumcumque quam
majorationem illius D, consequens falsum. Sed ad omnia argumenta probabiliter
responderi potest negando quamlibet illarum consequentia-rum in quocumque
argumento. Haec enim consequentia non valet, sicut potest probabiliter sustineri, licet
per quamcumque remotionem ultra istam distantiam apparet D majus A, quod propter
hoc si D in fine illius distantiae foret in aliqua proportione majus quam nunc quod tunc
appareret sensibiliter majus A: quia tota causa quare D continue ultra illam
remotionem apparebit majus A sensibiliter est quia A continue apparebit minus
sensibiliter quam ipsum apparebit in fine illius distantiae; igitur et cetera. Et
consimiliter dici potest ad aliquam prius adductam: quia aeque probabile apparet
ponere aliquid esse ultimum instans in quo A et D apparebunt aequalia in casu, sicut
ponere primum instans in quo apparebunt inaequalia ponendo ea quae apparent
aequalia elongari quousque appareant inaequalia; et ideo sicut ponendo quod
aliquod sit primum instans in quo apparebunt inaequalia in tali casu poneretur quod
aliqua remotio erit sufficiens ad causandum tantam diversitatem, et quaelibet major
illa sufficit et nulla minor, quia tota remotio usque ad illum punctum ubi primo
apparebunt inaequalia ita erit ponendo quod aliquod ultimum instans in quo
apparebunt aequalia poneretur quod aliqua remotio non sufficit ad causandam
tantam diversitatem et quaelibet major illa sufficit, et hoc est satis probabile. Ideo
arguitur ad hoc quod nulla sit maxima distantia per quam A potest apparere pedalis
quantitatis: quia tunc posito quod A appareret pedalis quantitatis in fine illius
distantiae, sequitur quod A apparet ibidem cum ita bonis circumstantiis cum quibus
posset apparere ibidem, et quod tu ita bene comprehenderes sicut posses, et quod A
haberet tantum juvamentum apparendo sicut ipsum posset habere in apparendo tibi
habere pedalem quantitatem ibidem, et tunc tu etiam te promoveres quantum foret
tibi possibile ad illud idem comprehendendum, et tamen ita debiliter A appareret tibi
esse pedalis quantitatis sicut aliquid tibi potest apparere esse pedalis quantitatis, sed
istud creditur esse impossibile, et quod illud sequatur satis patet intuenti per
praearguta. Ideo forte dicitur in principio concedendo alteram partem divisionis,
scilicet quod est dare minimam distantiam per quam A tibi non potest apparere
pedalis quantitatis ad istum intellectum quod per illam distantiam non potest tibi
apparere pedalis quantitatis, nec per aliquam praecise tantam aeque bene
dispositam, sed per quamlibet minorem distantiam vel sibi aequalem potest apparere
tibi pedalis quantitatis. Sed contra hanc responsionem arguitur sic: sit illa D gratia
argumenti. Tunc arguitur sic: D est minima distantia per quam A non potest apparere
tibi pedalis quantitatis; ergo per D distantiam non potest A apparere pedalis
quantitatis, et per quamlibet distantiam minorem D distantia vel sibi aequalis potest A
apparere pedalis quantitatis. Et arguitur quod non: nam aliqua est distantia ita modica
quod per illam A non potest apparere tibi, quia potest ita appropinquari ad oculum
quod omnino non videbitur, quia visibile positum supra visum non videbitur; signetur
ergo talis parva distantia quae non est proportionata ad visionem. Et arguitur tunc sic:
per illam non potest A videri nec per ita modicam, et haec distantia est minor D
distantia; ergo non per quamlibet distantiam minorem D distantia vel sibi aequalem
potest A apparere pedalis quantitatis. Praeterea: signetur D distantia, et ponatur A
visibile in fine illius D distantiae, et tunc vel apparebit pedalis quantitatis vel non. Si
non, sicut ponit ista responsio, contra: juxtaponatur aliud visibile huic A consimile in
toto praeter hoc quod ipsum sit insensibiliter majus A ita quod illud apparebit pedalis
quantitatis praecise quod sit B, ut praeargutum est per omnia in primo membro illius
divisionis. Et arguitur tunc ut prius: A apparet minoris quantitatis quam pedalis, et B
apparet pedalis quantitatis; ergo A apparet sensibiliter minus B in fine D distantiae. Et
arguitur quod non: quia quantumcumque modicum A appropinquaret citra finem illius
D distantiae A apparebit pedalis quantitatis vel majoris, sed non quaecumque
appropinquatio foret sensibilis, quia ipsum tantum appareret distare post
appropinquationem sicut ante quando fuit directe ad finem D distantiae; ergo eadem
ratione sicut in quolibet puncto citra finem D distantiae apparet A pedalis quantitatis
etiam in fine ejusdem distantiae apparebit A pedalis quantitatis. Etiam arguitur ad
idem: quamvis A in aliquo instanti removeretur ultra D distantiam B continue
quiescente non appareret A sensibiliter minus quam in fine D distantiae apparebit;
ergo eadem ratione quamvis A in aliqua proportione appropinquaret citra finem D
distantiae non apparet A sensibiliter majus quam apparebit in fine D distantiae, sed in
quolibet puncto citra ultimum punctum D distantiae apparebit A pedalis quantitatis;
ergo in fine D distantiae apparebit A pedalis quantitatis et aequale B. Similiter: A in
fine D distantiae in nulla proportione plus distabit ab oculo quam in aliquo puncto citra
finem D distantiae, ut notum est; ergo ibidem in nulla proportione apparebit A minus
quam in aliquo puncto citra finem ceteris paribus, sed in quolibet puncto citra
ejusdem finem A apparebit pedalis quantitatis, quia in quolibet puncto citra D potest A
apparere pedalis quantitatis, sicut ponit responsio illa; ergo in fine D distantiae potest
A apparere pedalis quantitatis, quia tunc non apparebit A plus distare quam in aliquo
puncto citra. Respondetur ad illam divisionem factam in principio sicut prius tactum
est ipsam concedendo pro secunda sui parte. Et ad argumentum, quando arguitur in
oppositum quod aliqua est ita modica distantia quod nec A nec aliquid sibi aequale
potest videri per ipsam vel aliquam sibi aequalem, huic dicitur negando illam
propositionem de virtute sermonis: quia sequitur ‘A videtur per aliquam distantiam;
igitur videtur per subduplam distantiam ad illam quaecumque detur, et per subtriplam
et subquadruplam, et sic in infinitum, et breviter nulla est ita modica distantia sicut est
aliqua per quam A videtur; et ideo de virtute sermonis nulla est distantia ita modica
quin per minorem potest A videri’, et videtur forte licet ipsum distet ab oculo per mille
leucas, sicut patet de sole. Unde non est minor distantia in mundo quam est aliqua
per quam aliquando vidisti solem et lunam, et sic de aliis. Et ideo quando arguitur
quod visibile positum supra visum non videtur, dicitur quod hoc est impertinens illi
responsioni datae. Sed forte hic diceretur quod haec responsio non vadit ad
propositum sed evadit per unam cavillationem quae non est ad propositum
argumenti: quia arguitur prius quod aliqua est ita modica distantia quod <per> ipsam
adaequate non potest A apparere tibi pedalis quantitatis, quia A non potest apparere
visui per ipsam adaequate nec per aliquam praecise tantam. Huic dicitur forte quod
hoc foret possibile et verum, sed illud non est contra responsionem datam de virtute
sermonis nec ad bonum intellectum. Quod illud non sit contra responsionem datam
de virtute sermonis satis patet. Et quod non sit contra responsionem datam ad
bonum intellectum satis etiam patet: quia cum conceditur in illa responsione quod
aliqua est minima distantia proportionata ad videndum per quam A non potest
apparere pedalis quantitatis, sic intelligimus, scilicet quod aliqua est minima distantia
proportionata ad videndum per quam A non potest apparere pedalis quantitatis nec
per aliquam praecise tantam et per quamlibet minorem proportionatam ad videndum
vel sibi aequalem potest A apparere pedalis quantitatis, et contra illud non procedit
argumentum. Ad aliam formam, quando arguitur quod A in fine illius distantiae
apparebit minus quam pedalis quantitatis oculo posito in remotiori extremo ejusdem
distantiae datae minimae per quam non potest A et cetera., huic dicitur quod hoc non
sequitur: quia non sequitur quod A apparebit ibidem, sed posito, sicut ponitur in
argumento illo, quod A apparebit in fine illius D distantiae oculo distante ab eo per
totam D distantiam, conceditur quod A apparebit multo minoris quantitatis quam
pedalis quantitatis, et valde sensibiliter minus B posito quod B ceteris paribus
appareat ibidem pedalis quantitatis. Et ad argumentum, quando arguitur quod non,
quia quantumcumque A appropinquaret versus oculum ipsum non appareret minus
quam pedalis quantitatis, sed appareret tunc pedalis quantitatis vel majoris vel
aequalis, quia in quolibet puncto citra potest A apparere pedalis quantitatis; ergo
ceteris paribus sic apparet si appropinquaret versus oculum, huic dicitur negando
illam propositionem, scilicet quod in quolibet puncto illius distantiae apparebit A
pedalis quantitatis. Et quando arguitur quod sic, quia in quolibet puncto citra finem
potest apparere pedalis quantitatis; ergo ceteris paribus ita apparebit in quolibet
puncto, huic dicitur negando consequentiam, sicut non sequitur ‘utrumque istorum
potest esse verum in isto instanti, demonstratis duobus contradictoriis contingentibus;
ergo ceteris paribus utrumque istorum erit verum in hoc instanti’, quia licet ad
quemlibet punctum illius distantiae citra finem potest apparere pedalis quantitatis tali
oculo sic distanti, non tamen est possibile quod in quolibet puncto citra finem
apparebit A pedalis quantitatis, quia ad hoc quod sic appareat in quolibet puncto
requiritur quod tam oculus quam A promoveantur sicut possunt promoveri ad illud
faciendum, et hoc non est possibile; ergo et cetera. Sicut dato minimo tempore per
quod Socrates non potest durare in quolibet instanti intrinseco ejusdem temporis
potest Socrates esse, sed non erit possibile quod Socrates erit in quolibet instanti
intrinseco ejusdem temporis: quia tunc sequitur quod Socrates erit per totum illud
tempus, et tamen dictum est quod idem erit minimum tempus per quod Socrates non
potest esse5, quod repugnat. Huic dicitur quod Socrates non erit per totum illud
tempus; et ideo non est possibile quod Socrates erit in quolibet instanti intrinseco
ejusdem temporis licet <in> quolibet instanti intrinseco ejusdem temporis potest esse
Socrates: quia tunc tantum promoveretur ad durandum in quolibet instanti sicut ipse
potest promoveri, quod non est possibile de facto. Et consimiliter dicitur in proposito.
Et per hoc patet responsio ad aliam formam, quando arguitur quod quamvis A
removeretur in aliqua proportione ultra finem D distantiae non appareret A sensibiliter
minus quam ipsum tunc appareret in fine distantiae nec sensibiliter minus B quam
ipsum apparet in D; ergo eadem ratione quamvis A in aliqua proportione
appropinquaret versus oculum non appareret A sensibiliter majus quam ipsum
appareret in D, sed in quolibet puncto citra D appareret A pedalis quantitatis
sensibiliter; ergo in D sic apparebit A. Dicitur enim hic, sicut satis apparet per prius
dicta, quod ista propositio est neganda, scilicet quod in quolibet puncto citra D
appareret A pedalis quantitatis; immo forte valde sensibiliter appropinquabit A versus
oculum antequam ipsum apparebit pedalis quantitatis: quia in alio casu plus
appropinquabit et in aliquo casu minus antequam ipsum apparebit pedalis quantitatis;
ideo cum non sit possibile cum illis circumstantiis quod ita cito apparebit A pedalis
quantitatis sicut ipsum A potest apparere, sicut prius positum est, non sequitur quod A
appareret in quolibet puncto intrinseco illius distantiae esse pedalis quantitatis, sicut
non sequitur quod propter quamcumque remotionem ultra istam distantiam apparebit
A minus quam ipsum apparebit in fine illius distantiae, et per hoc etiam patet posito,
sicut alias ponebatur, quod B foret simile A in aliqua proportione, tamen quod B sit
majus A ita quod in principio apparuissent aequalia, et sic removerentur ab oculo per
D distantiam quousque appareant inaequalia ita quod B appareat pedalis quantitatis
continue per totam D distantiam et etiam in fine. Tunc sequitur quod ante finem D
distantiae apparebunt A et B esse inaequalia et quod A non continue apparebit
pedalis quantitatis B: quia, sicut prius positum est, non est possibile quod A continue
per totam istam distantiam apparebit pedalis quantitatis. Et si quaeratur utrum sit
dare primum instans in quo A et B apparebunt inaequalia et ultimum in quo non, huic
dicitur quod utrumque est satis possibile in casu; et ideo dubitatur utrumque nisi
ponatur aliud quam adhuc est positum, et si supponatur cetera esse paria simpliciter
continue, dicitur quod est dare ultimum instans in quo non apparebunt esse
inaequalia sic quod tunc non apparebunt inaequalia et immediate post illud instans
apparebunt esse inaequalia; sicut posito quod aliqua propositio credatur esse vera
remissius et remissius quousque ipsa incipiet credi esse falsa, tunc quando ista
incipiet credi esse falsa, tunc non credetur esse vera nec credetur esse falsa, sed
crederetur esse vera vel falsa. Et sic est in proposito quod quando A et B incipiunt
apparere esse inaequalia, tunc non apparebunt esse inaequalia nec tunc apparebunt
esse aequalia. Et si arguitur quod sic: quia ista continue apparebunt esse aequalia
vel inaequalia, et tunc non apparebunt esse aequalia; ergo tunc apparebunt esse
inaequalia. Secundo: ista continue apparebunt esse aequalia quousque apparebunt
esse inaequalia, sed tunc non apparebunt ista esse inaequalia; ergo tunc apparebunt
esse aequalia. Sed pro isto dicitur negando primam consequentiam, sicut non
sequitur ‘tu scis quod illa sunt aequalia vel inaequalia, et non scis quod ista sunt
aequalia; ergo scis quod ista sunt inaequalia’. Pro secundo dicitur quod iste non fuit
casus quod ista continue apparebunt esse aequalia quousque apparebunt esse
inaequalia, sed solummodo est positum quod A et B in principio apparuissent
aequalia et quod removeantur ab oculo quousque non appareant aequalia, B
continue apparente pedalis quantitatis per totam horam et similiter in fine ejusdem
horae. Et ex hoc non sequitur quod illa continue deberent apparere aequalia
quousque appareant inaequalia. Si tamen hoc supponatur de novo, omnibus paribus
quantum est possibile, dicitur quod potest dari primum instans in quo apparebunt
inaequalia: quia in tali instanti non apparebunt esse aequalia, quia nulla possunt
debilius apparere aequalia quam ista apparebunt aequalia ante illud instans, quia
continue remittetur credulitas apparentiae quousque nulla sit; ideo quando ista
incipient apparere inaequalia potest ille advertens sic arguere ‘ista sunt aequalia vel
inaequalia, et jam non sunt aequalia; igitur illa sunt inaequalia’. Istam consequentiam
scit esse bonam, et minorem potest ipse sic arguere, scilicet illam ‘ista non sunt
aequalia’, quia ista apparent aliquando aequalia bene intensa, et postea remissius
apparebunt aequalia, et modo non apparent aliquo modo aequalia; ideo verisimile est
quod ista non sunt aequalia, et sic ex sibi probabilibus potest ipse sibi concludere
quod sunt inaequalia et non solum per visum, quia solum judicando per visum et non
distinguendo intrinsece non foret possibile quod ipsa continue apparerent aequalia
quousque appareant inaequalia, ceteris sic existentibus paribus, sic quod nullum
illorum poneretur alicui tertio cui ipsum possit comparari, et quod non fiat saltem ultra
aliquem gradum in apparentia quod sint aequalia nec in apparentia quod sint
inaequalia. Sed uniformiter semper remittatur credulitas seu una apparentia
quousque adveniat apparentia contraria illi in actu, quia nulla potest assignari ratio
propter quam illa duo apparent inaequalia in isto instanti in quo inceperunt apparere
inaequalia, quia consimilis ratio potest assignari pro alia parte; ideo tunc sequitur
quod nec apparent aequalia nec apparent inaequalia, cujus oppositum ponit iste
casus, scilicet quod continue apparebunt aequalia quousque ipsa apparebunt
inaequalia. Ideo ponendo quod solum fiat judicium secundum visum et secundum ea
quae movent intrinsece non debet admitti quod illa continue apparebunt aequalia
quousque apparebunt inaequalia, nisi velit uti isto termino pro tempore continue ita
quod per totum tempus apparebunt ista esse aequalia, quod erit quousque illa
apparebunt inaequalia, tunc diceretur sicut prius quod in primo instanti in quo
incipient apparere inaequalia nec apparebunt esse aequalia nec apparebunt esse
inaequalia, sed apparebunt esse aequalia vel inaequalia in sensu composito et
cetera.
1 granum corr.: gradum L
2 quia corr.: quod V
3 aliquid corr.: aliquod V
4 aliquid corr.: aliquod V
5 esse corr.: eam V
<Decimum sophisma>
<Quilibet homo morietur>
Quilibet homo morietur quando unus solus homo morietur. Hoc sophisma probatur
sic: aliquis homo morietur quando unus solus homo morietur, et nullus est homo nec
aliquis erit homo quin talis homo morietur et cetera; igitur et cetera. Similiter: iste
homo morietur quando unus solus homo morietur, et ille homo morietur quando unus
solus homo morietur, et sic de singulis; ergo et cetera. Ad oppositum sophismatis
arguitur sic: quilibet homo morietur quando unus solus homo morietur; ergo quando
unus solus homo morietur quilibet homo morietur. Similiter: eadem ratione qua
quilibet homo morietur quando unus solus homo morietur, sequitur quod quilibet
homo morietur quando non quilibet homo morietur, quia nullus est homo nec aliquis
erit homo quin ipse morietur quando non quilibet homo morietur; ergo et cetera.
Similiter: iste homo morietur quando non quilibet homo morietur, et iste homo
morietur quando non quilibet homo morietur, et sic de singulis; ergo quilibet homo
morietur quando non quilibet homo morietur, et ultra; ergo quando non quilibet homo
morietur quilibet homo morietur, quod est impossibile. Similiter: aliquis homo morietur
quando ipse idem non morietur; ergo et cetera. Antecedens arguitur sic: aliquis homo
occidetur quando ipse idem non morietur, et quilibet homo qui occidetur in aliquo
instanti morietur in eodem instanti; igitur aliquis homo morietur quando ipse idem non
morietur. Antecedens arguitur sic, et ponatur quod Socrates vulneret Platonem
laetaliter et e contra. Ponatur tamen quod Plato per duos dies postquam sustinuerit
vulnus Socratis vivat et quod Socrates solum vivat per unum diem postquam
sustinuerit vulnus Platonis, ita tamen quod uterque istorum morietur propter vulnera
sibi illata. Isto posito, ponatur quod isti duo dies sint elapsi, et arguitur tunc sic: Plato
occidit Socrates in A hora — sit enim A ista hora in qua Plato sic vulneraverit
Socratem. Et si dicatur quod casus est impossibilis de virtute sermonis, quia primo
supponitur quod Plato vivat per duos dies postquam Socrates vulneraverit ipsum, et
jam supponitur quod illi duo dies sint elapsi, ponatur tunc casus iste in praeterito et
tunc redibit argumentum. Arguitur enim tunc sic: Plato vulneravit Socratem in A hora,
et quandocumque sic vulneravit [ipse] Socratem ipse tunc occidit Socratem, sed ita
cito sicut Plato occidit Socratem, Socrates fuit occisus; ergo Socrates erat occisus in
A hora, et vixit per diem post A horam per casum; ergo Socrates vixit postquam
Socrates fuerat occisus et Socrates occidebat Platonem postquam fuerat occisus.
Ponitur enim quod statim postquam Plato vulneravit Socratem laetaliter [quod]
Socrates e contra vulnerasset Platonem laetaliter. Quo posito arguitur sic: Socrates
occidit Platonem postquam ipsemet erat occisus, quia sicut Plato in vulnerando
Socratem occidit Socratem, ita Socrates in vulnerando Platonem occidit Platonem,
sed Socrates vulneravit Platonem postquam ipse erat vulneratus a Platone, ut
supponitur; ergo Socrates occidebat Platonem postquam ipse erat occisus a Platone.
Arguitur tunc sic: quandocumque Socrates fuit occisus, ipse fuit mortuus, sed
postquam fuit occisus occidit Platonem; ergo postquam Socrates fuit mortuus occidit
Platonem. Consequentia patet, et major per hoc quod Socrates numquam vixit
postquam erat occisus. Ideo forte dicitur in principio quod non est possibile quod
aliquis homo occidat aliquem hominem nisi ipse egisset in eum vulnus quousque ipse
sit vel fuisset mortuus. Unde in casu posito non stat, ut videtur forte, quod Socrates
occidat Platonem, quia Socrates non vixit ita diu sicut Plato, immo Plato fuit
postquam Socrates non fuit; et ideo Socrates non occidit Platonem, ut dicitur. Et
confirmatur ipsi responsionem suam sic: si Socrates occidit Platonem; ergo occidit
Platonem quando fuit ipse vel quando non fuit ipse, sed quando Socrates non fuit
non occidit ipse Platonem, ut notum est, nec quando Socrates fuit occidit ipse
Platonem, quia Plato vixit postquam Socrates moriebatur, sed Plato non vixit
postquam ipse erat occisus; ergo Plato non erat occisus quando Socrates vixit, et
ultra; ergo Socrates non occidit Platonem 1 quando Socrates vixit. Sed contra hanc
responsionem arguitur sic, probando quod Socrates occidit Platonem: quia Plato est
occisus, et nullus alius a Socrate intulit sibi aliquod vulnus, ut ponitur; igitur Socrates
occidit Platonem. Similiter: Socrates intulit Platoni vulnus laetale quod erat prima
causa et immediata mortis suae; ergo Socrates occidit Platonem. Similiter: si
Socrates non occidit eum Platonem, quia Socrates non vixit ita diu sicut ipse Plato,
sequitur quod non esset possibile occidere alium bene distantem ab eo sagittando,
quia notum est quod sagittarius non agit in metam quando sagitta intrat in talem
metam, vel saltem illud non est dicendum quod requiratur quod sagittarius tunc
aliquid agat in metam, quia potest esse quod sagittarius sit corruptus antequam
sagitta sua attingat metam; ergo non requiritur quod ipse agat aliquid in metam cum
sagitta intrat illam. Sed ista responsio ponit quod non est possibile quod aliquis
occidat alium nisi agat in ipsum quousque moriatur; igitur, cum non est possibile quod
sagittarius sic agat in hominem in tantum distantem ab eo, sequitur quod non est
possibile aliquem occidere alium hominem sic sagittando ad ipsum, quod est falsum,
et contra communem modum loquendi. Ideo ad sophisma dicitur in principio ipsum
concedendo. Et ad argumentum primum, quando arguitur quod non, quia si quilibet
homo morietur quando unus solus homo morietur; ergo quando unus solus homo
morietur quilibet homo morietur, huic dicitur negando consequentiam: quia, sicut alias
dictum est, iste terminus ‘quando’ non verificatur nisi pro instanti vel instantibus, et
quia in nullo instanti in quo morietur unus solus homo nec in aliquibus instantibus in
quibus morietur unus solus homo morietur quilibet homo; ideo non quando unus
solus homo morietur morietur quilibet homo [morietur]. Si tamen velis uti isto termino
‘quando’ pro tempore, ita quod idem sit dictum ‘quando morietur unus solus homo
morietur quilibet homo’ et ‘in eodem tempore in quo morietur unus solus homo
quilibet homo morietur’, [et] sic loquendo posses concedere illam consequentiam et
consequens similiter: quia in toto tempore aeterno morietur unus solus homo et etiam
quilibet homo; ergo et cetera, sed prior est simpliciter melior et acutior pro sophista.
Ad secundam formam contra sophisma, illa scilicet “quilibet homo morietur quando
unus solus homo morietur; ergo eadem ratione quilibet homo morietur quando non
quilibet homo morietur”, huic dicitur concedendo consequens, consequentia tamen
non est formalis nec est simpliciter bona nisi ponendo quod necessario erit aliquis
homo. Et quando arguitur ulterius ex isto consequente sic: “quilibet homo morietur
quando non quilibet homo morietur; ergo quando non quilibet homo morietur quilibet
homo morietur”, huic dicitur negando consequentiam: quia antecedens est verum et
consequens formaliter claudit opposita. Ad ultimam formam contra sophisma, qua
arguitur quod aliquis homo morietur quando ille idem homo non morietur, dicitur quod
non. Et ulterius, quando arguitur quod aliquis homo occidetur quando ipse non
occidetur, quia aliquis homo occidetur in aliqua hora, qui tamen vivet per istam horam
et per magnum tempus post, posito isto casu ibidem admisso, huic dicitur quod hoc
non est verum. Unde in casu illo, elapsis illis duobus annis ita quod jam sit primum
instans in quo Plato est mortuus, sequitur bene quod Socrates occidit Platonem,
numquam tamen prius fuit ita quod Socrates occidit Platonem. Unde heri Socrates
occidit Platonem, tamen heri non fuit ita quod ipse occidit eum, quia sequitur
‘Socrates occidit Platonem; ergo Plato fuit occisus vel est occisus’. Et ideo quia
numquam fuit ita in casu isto, quod Plato fuit occisus vel est occisus, sed nunc primo
est ita; ideo numquam prius fuit ita quod Socrates occidit Platonem, et tamen heri
Socrates occidit Platonem. Similiter: sequitur quod si aliquis occidit alium, ille qui
occidit alium egit aliquam actionem quae fuit causa efficiens mediata vel immediata
mortis illius occisi, sed quamvis forte fecerit talem actionem respectu mortis Platonis,
numquam tamen nec heri nec hodie fuit ita quod illa actio Socratis fuerit causa mortis
Platonis, quia numquam prius fuit mors Platonis, quia per casum nunc primo Plato
est mortuus, et ideo nunc primo Plato est occisus, et tamen Socrates occidit eum
heri, et conceditur quod Plato vixit postquam Socrates occidit eum, sed negatur quod
ipse vixit postquam ipse fuit occisus. Et juxta hoc conceditur quod Socrates vel
aliquis alius occidit aliquem quando ipse non egit in eum, et quando alius occisus non
habuit aliquod malum, sed ipse quem tunc alius occidit fuit valde sanus et integer et
per magnum tempus postea in ita bono statu vel meliori quam numquam prius fuit
ipse, et etiam per totum tempus per quod ipse vixit qui occidit eum. Unde posito quod
aliquis sagittarius occidat aliquem multum distantem ab eo, qui sagittarius prius
moriatur quam sua sagitta tangat illum quem occidet, et quod ipse occidendus sit
tunc ita bene dispositus sicut ipse umquam prius fuit vel melius, sequitur totum illud
prius dictum et cetera.
1 Platonem corr.: Plato V
<Undecimum sophisma>
<Tu es quodlibet vel differens a quolibet>
Tu es quodlibet vel differens a quolibet. Probatur sic: tu es differens a quolibet; ergo
et cetera. Consequentia patet, et assumptum arguitur: quia tu es, et quodlibet est,
sed tu non es quodlibet; ergo tu es differens a quolibet. Ideo si conceditur sophisma,
sicut est concedendum, contra: tu differs a quolibet; ergo tu differs a quolibet a quo tu
differs vel tu differs a quolibet a quo non differs, sed tu non differs a quolibet a quo
non differs; ergo tu differs a quolibet a quo differs; ergo differs a quolibet et a quolibet
differs: quia sequitur ‘tu differs a quolibet a quo differs; ergo differs a quolibet et ab illo
differs’, et ultra ‘ergo a quolibet differs’, quod est impossibile. Ideo si dicatur quod
differs a quolibet a quo non differs, contra: a nullo differs a quo non differs; ergo non
differs a quolibet a quo non differs. Similiter: tu differs a quolibet a quo non differs, et
tu es quodlibet a quo non differs; igitur tu differs a teipso. Ideo dicitur in principio,
sicut est dicendum, quod tu differs a quolibet a quo differs. Et ad argumentum,
quando arguitur quod non, quia si tu differs a quolibet a quo tu differs; ergo tu differs
a quolibet et ab illo differs, negatur consequentia illa nec debet intelligi relativum
exponi in proposito. Arguitur enim ut sequitur a sensu composito vero ad sensum
divisum falsum; ergo et cetera. Sed arguitur adhuc quod haec propositio concessa sit
falsa: quia tu differs ab aliquo a quo non differs, et qua ratione tu differs ab aliquo a
quo non differs, tu differs a quolibet a quo non differs; ergo tu differs a quolibet a quo
non differs. Assumptum arguitur: quia tu differs ab aliquo a quo nihil differt: quia tu
differs ab aliquo a quo non differt aliquid; ergo tu differs ab aliquo a quo nihil differt.
Assumptum arguitur sic: tu es, et aliquid est a quo non differt aliquid, et tu non es
aliquid a quo non differt aliquid; ergo tu differs ab aliquo a quo non differt aliquid, et
ultra; ergo differs ab aliquo a quo non differs, quod erat probandum. Ideo forte pro
isto dicitur quod nihil est quin ab isto differt aliquid 1, et ideo forte negatur propositio
prius assumpta, illa scilicet ‘aliquid 2 est a quo non differt aliquid’. Sed contra hoc
arguitur sic: si nihil sit a quo non differt aliquid; ergo a quolibet differt aliquid3. Tunc
arguitur sic: a quolibet differt aliquid; ergo quodlibet non est aliquid, et ultra; ergo nihil
est aliquid, quod est impossibile. Et consequentia probatur: quia sequitur ‘a quolibet
differt aliquid; ergo cuilibet est non idem aliquid’, et ultra ‘ergo cuilibet non est idem
aliquid’. Haec consequentia probatur ab affirmativa de praedicato finito ad negativam
de praedicato infinito; ideo et cetera. Similiter: si a quolibet differt aliquid; ergo
quodlibet differt ab aliquo, et ultra; igitur quodlibet non est aliquid. Ideo dicitur in
principio, sicut est dicendum, concedendo illam propositionem ‘aliquid est a quo non
differt aliquid’: quia quodlibet est hujusmodi, sed negando propositionem minorem,
istam scilicet ‘tu non es aliquid a quo non differt aliquid’: quia ejus contradictorium est
concedendum. Nam quodlibet est tale a quo non differt aliquid, ut probavit
argumentum probans majorem; ideo negatur illa negativa quae est minor, sicut prius.
Sed contra, probatur quod tu non es aliquid 4 a quo non differt aliquid 5: quia tu es
aliquid a quo differt aliquid: quia tu es aliquid a quo est aliquid differens; ergo tu es
aliquid a quo differt aliquid. Similiter: tu es aliquid a quo differt omne quod est; ergo et
cetera. Similiter: tu es aliquid 6 a quo non differt aliquid; ergo tu es aliquid a quo nihil
differt; ergo tu es aliquid a quo nullus asinus differt, et omne tale est asinus; ergo tu
es asinus. Pro istis omnibus dicitur negando quamlibet illarum consequentiarum.
Prima enim non valet: quia arguitur ibidem ac si argueretur ab indefinita ad suum
universale: quia arguitur ac si argueretur ‘ab aliquo differs; ergo a quolibet differs’.
Arguitur tunc sic: tu es aliquid a quo aliquid differt; ergo tu es aliquid a quo differt
aliquid. Et notum est quod per hoc consequens denotatur quod tu es aliquid a quo
quodlibet differt: quia si ab hoc differt aliquid, quodlibet differt ab hoc. Ista
consequentia arguitur: quia sequitur ‘ab hoc differt aliquid 7; ergo hoc differt ab aliquo’,
et ultra ‘ergo quodlibet differt ab hoc’; ergo a primo sequitur ‘a te differt aliquid; ergo
quodlibet differt a te’. Ideo quando arguitur sic: a te est aliquid differens; ergo a te
differt aliquid, non valet consequentia: quia antecedens non significat nisi quod
aliquid differt a te, sed consequens significat quod tu differs ab aliquo; ideo et cetera.
Secunda etiam consequentia prius facta non valet, illa scilicet ‘tu es aliquid a quo
differt omne quod est; igitur tu es aliquid a quo differt aliquid vel a quo differt aliquid
quod est’, sicut non sequitur ‘tu differs ab omni homine; ergo tu differs ab homine’. In
antecedente enim stat iste terminus ‘homo’ confuse tantum, et in consequente stat
iste terminus communis ‘homo’ confuse distributive, et sic sub isto termino ‘homo’ in
antecedente non contingit fieri descensus per illam regulam ‘quicquid mobilitat et
cetera’. Pro ultima forma, negatur consequentia illa, sicut non sequitur ‘tu es aliquid a
quo non quodlibet differt; ergo tu es aliquid a quo quodlibet non differt’. Est enim
antecedens verum et consequens falsum, et idem est argumentum factum, sicut
potest apparere volenti respicere dicta ad primum argumentum et cetera.
1 aliquid corr.: aliquod V
2 aliquid corr.: aliquod V
3 aliquid corr.: aliquod V
4 aliquid corr.: aliquod V
5 aliquid corr.: aliquod V
6 aliquid corr.: aliquod V
7 aliquid corr.: aliquod V
<Duodecimum sophisma>
<Isti sciunt septem artes liberales>
Isti sciunt septem artes liberales. Supposito quod Socrates et Plato demonstrentur, et
quod Socrates sciat tres artes, et Plato sciat quattuor artes, quarum nulla est aliqua
ars scitarum a Socrate, quo posito, isti sciunt septem artes liberales: quia septem
artes liberales sciuntur, et a nullo sciuntur septem artes liberales, nec ab aliquibus
aliis sciuntur septem artes liberales quam a Socrate et Platone. Ponatur quod a nullis
aliis quam a Socrate et Platone sciantur septem artes liberales; ergo septem artes
liberales sciuntur a Socrate et Platone, et ultra; ergo illi sciunt septem artes,
demonstratis illis duobus, videlicet Socrates et Plato. Similiter ad hoc arguitur quod
isti sciunt septem artes: quia iste scit tres artes, demonstrato Socrate, et iste scit
quattuor artes, demonstrato Platone, quarum nulla est aliqua scitarum a Socrate;
ergo sophisma. Ad oppositum arguitur sic: isti sciunt septem artes; ergo isti duo
sciunt septem artes. Et ultra: isti duo sciunt septem artes; ergo isti duo sunt scientes
septem artes, et ultra: ergo isti duo sunt duo scientes septem artes, vel tres scientes
septem artes vel quattuor scientes septem artes, vel sic deinceps, sed isti duo non
sunt tres scientes septem artes, nec quattuor scientes septem artes, nec sic
deinceps, ut notum est; ergo isti duo sunt duo scientes septem artes; ergo aliquis
istorum est unus sciens septem artes. Consequentia patet: quia si sunt duo scientes
septem artes; ergo unus est sciens septem artes, sed nullus unus scit septem artes,
ut apparet sequi ex casu; ergo nulli duo sunt duo scientes septem artes, et si sic;
ergo jam declaratum sequi quod isti duo non sunt duo scientes septem artes nec
sciuntur septem artes. Similiter arguitur sic: isti duo sunt nescientes septem artes.
Quod probatur sic: isti duo sunt duo quorum uterque est nesciens septem artes; ergo
isti duo sunt nescientes septem artes. Et confirmatur antecedens: aliquis istorum est
nesciens septem artes, et nullus est istorum quin ille est nesciens septem artes; ergo
quilibet istorum est nesciens septem artes, et ultra; ergo isti duo sunt nescientes
septem artes, et si sic; ergo isti duo nesciunt septem artes. Similiter: isti duo non
sciunt septem artes. Probatur: quia isti jam non sunt ita sapientes sicut forent si
uterque ipsorum sciret septem artes liberales; ergo si uterque illorum sciret illas
septem artes, ipsi duo forent magis sapientes quam modo sunt, sed isti duo tunc non
scirent nisi septem artes. Ponatur enim quod uterque istorum tunc praecise sciret
septem artes ita quod nihil aliud quam aliquam istarum sciret aliquis istorum; ergo
cum illi duo tunc forent magis sapientes quam modo sunt, sequitur quod ipsi non
sciunt septem artes. Similiter: si isti scirent septem artes; ergo scirent quod ita foret
sicut istae septem artes significant, consequens falsum: quia nullus illorum scit quod
ita est sicut istae septem artes significant. Ad sophisma, posito casu quod Socrates
sciat tres artes solum et Plato quattuor artes quarum nulla sit aliqua illarum scitarum
a Socrate, et nulli alii sciant has artes nisi isti duo, dicitur concedendo sophisma
tamquam sequens ex casu, sicut probant argumenta pro secunda parte. Et quando
arguitur quod non, quia si isti sciunt septem artes; ergo isti duo sunt duo scientes
septem artes, conceditur consequentia et consequens. Et quando ultra arguitur ex
isto sic “isti sunt duo scientes septem artes; ergo aliquis istorum est sciens septem
artes”, negatur consequentia, sicut non sequitur ‘isti sunt duo existentes Romae et
Exoniae; ergo aliquis istorum est existens Romae et Exoniae’. Nam datis duobus
hominibus quorum unus est existens Romae et alius Exoniae, tunc est hoc
antecedens verum ‘isti duo sunt existentes Romae et Exoniae’: quia unus istorum est
existens Romae et alius Exoniae, consequens ejusdem est falsum, et consimiliter in
proposito. Sunt enim Socrates et Plato duo scientes septem artes: quia unus istorum
scit tres artes et alius quattuor, et etiam quia isti sunt duo qui sciunt septem artes;
ideo isti duo sunt duo scientes septem artes; et ideo non procedit illud argumentum
ulterius factum. Ad aliud argumentum, quando arguitur quod isti nesciunt septem
artes, quia isti sunt duo nescientes septem artes, quia isti sunt duo quorum uterque
est nesciens septem artes, dicitur consequentiam illam negando. Et si probatur quod
illa consequentia sit bona, quia si uterque est nesciens septem artes; ergo nullus
istorum est sciens septem artes; ergo unus et alter istorum sunt nescientes septem
artes, et si sic; igitur isti sunt duo nescientes septem artes, ideo dicitur ad illud
negando istam consequentiam ‘unus istorum est nesciens septem artes, et alter
istorum est nesciens septem artes; ergo unus et alter istorum sunt nescientes septem
artes’, sicut non sequitur in casu prius posito ‘unus istorum est non existens Romae
et Oxoniae, et alter istorum est non existens Romae et Oxoniae; ergo unus et alter
istorum sunt non existentes Romae et Oxoniae’. Ad formam per quam confirmatur
ista consequentia prius negata, scilicet ista “aliquis istorum est nesciens septem
artes, et nullus est istorum quin ille est nesciens septem artes; ergo isti duo sunt
nescientes septem artes”, dicitur etiam negando istam consequentiam, sicut non
sequitur ‘aliquis istorum est non videns Socratem et Platonem, et nullus est istorum
quin ille sit non videns Socratem et Platonem; ergo isti <duo> sunt non videntes
Socratem et Platonem’. Posito enim quod unus videat Socratem et non Platonem et
alius videat Platonem et non Socratem, tunc aliquis istorum est non videns Socratem;
ergo isti duo sunt non videntes Socratem et Platonem, tunc est antecedens illius
consequentiae verum et consequens falsum; ideo et cetera. Ad aliam formam,
quando arguitur quod isti duo nesciunt septem artes, quia isti duo non sunt modo ita
sapientes sicut ipsi forent si uterque istorum sciret septem artes; ergo si uterque
istorum sciret illas septem artes, isti duo forent magis scientes quam ipsi modo sint,
sed tunc non scirent illi duo plus quam ipsas septem artes sic significantes -ponatur
enim quod uterque illorum tunc sciret praecise illas septem artes ita quod iste istorum
sciret praecise septem artes et nihil aliud quam aliquam illarum artium vel illas
septem artes, sed tunc non scirent isti duo nisi praecise septem artes; ergo cum tunc
ipsi forent magis scientes quam sunt jam ipsi, sequitur quod ipsi jam non sciunt
septem artes, ad hoc breviter dicitur negando istam consequentiam longam. Et causa
est quia posito per possibile quod uterque illorum sciret sic praecise illas septem
artes, sicut jam suppositum est de antecedente illius conditionalis, ita quod
quamcumque scientiam haberet aliquis istorum quod jam eandem scientiam in
numero haberet alius illorum, tunc isti duo forent magis scientes quam ipsi jam sunt,
et tunc illi duo non tunc scirent plures propositiones vel plures artes quam ipsi modo
sciunt, sed pro tanto forent ipsi magis scientes quam modo sunt: quia tunc illi duo
scirent aliqualiter esse qualiter ipsi modo nesciunt esse: quia tunc scirent illi duo sic
esse sicut quaelibet istarum artium significaret esse, sed sic non sciunt modo esse;
et ideo illi duo forent magis sapientes quam ipsi modo sunt. Quod enim ipsi jam non
sciunt sic esse sicut jam significat quaelibet istarum artium patet: quia isti jam non
sciunt aliqualiter esse: quia ad hoc quod isti sciunt aliqualiter esse requiritur quod
uterque istorum sciat sic esse, sicut alias est declaratum: quia aliter sequitur quod isti
scirent unam propositionem simplicem vel compositam quam nullus istorum scit,
quod est impossibile. Et consequentia ista apparet: capiatur enim una propositio
quae significet aliqualiter esse, et sciat uterque istorum istam sic significare, et tunc
vel sciunt isti duo istam propositionem vel non. Si sic, sequitur illa conclusio, scilicet
quod illi duo scirent istam propositionem, quae est A, et nullus illorum scit illam: quia
nullus istorum scit sic esse sicut illa significat nec sicut illa significat scit aliquis illorum
esse. Ponitur enim quod isti duo sic sciunt esse, et quod nullus illorum sciat sic esse;
ergo nullus illorum scit illam propositionem; ergo et cetera. Si dicatur quod isti non
sciunt illam propositionem, contra: illa propositio praecise significat sicut isti sciunt
esse, et isti duo sciunt illam propositionem sic significare, ponatur cum priori ipsi
sciunt illam. Consequentia ista nota est, et antecedens per rationem, et sic sequitur
quod non potest esse quod isti duo sciant aliqualiter esse nisi uterque istorum sciat
sic esse; sequitur ergo quod si uterque istorum scit septem artes liberales, quod isti
duo forent magis scientes quam ipsi sunt: quia tunc scirent isti aliqualiter esse et
modo ipsi non sciunt taliter esse, et quilibet etiam illorum foret magis sciens quam
modo est aliquis istorum. Et per hoc patet responsio ad istam consequentiam, qua
arguitur quod isti duo non sciunt septem artes liberales quia isti duo nesciunt sic esse
qualiter istae septem artes significant; ergo isti nesciunt istas artes, huic dicitur quod
ista consequentia non valet, sicut satis diffuse est declaratum. Ad hoc enim quod isti
scirent sic esse sicut significant illae septem artes, requiritur quod uterque istorum
sciret sic esse, et non valet ista consequentia; ideo et cetera.
<Tredecimum sophisma>
<Isti pugnant ut vincant>
Isti pugnant ut vincant se. Hoc sophisma probatur sic: ponatur quod Socrates pugnet
cum Platone ut vincat ipsum, et Plato pugnet e contra cum Socrate ut vincat ipsum,
et non pugnant isti duo cum aliquibus aliis, nec cum aliquo alio. Quo posito arguitur
sophisma sic: isti pugnant ut vincant aliquos aut isti pugnant ut vincant seipsos aut ut
vincant alios quam seipsos, sed ipsi non pugnant ut vincant alios quam ipsos; ergo
isti pugnant ut vincant seipsos. Minor patet: quia ipsis non pugnant ut vincant alios
quam Socratem et Platonem, et ipsimet sunt Socrates et Plato; ergo ipsi <non>
pugnant ut vincant alios ab istis. Similiter: isti pugnant ut vincant istos, demonstratis
seipsis; ergo sophisma est verum. Assumptum arguitur sic: iste pugnat ut vincat
istum, demonstrando praecise Platonem, et iste pugnat ut vincat istum,
demonstrando Socratem; ergo isti pugnant ut vincant istos, demonstrando seipsos.
Ad oppositum arguitur sic: isti pugnant ut vincant se; ergo isti pugnant ut vincantur,
consequens falsum: quia nullus illorum pugnat ut vincatur, sed quilibet istorum pugnat
ut non vincatur. Similiter sic: isti pugnant ut vincant se; ergo aliquis istorum pugnat ut
vincat se, consequens falsum. Similiter sic: isti pugnant ut vincant se; ergo isti
pugnant contra se, sed isti pugnant pro se; ergo isti pugnant contra illos pro quibus
pugnant, consequens falsum; ergo et cetera. Ad sophisma, posito casu isto, dicitur
negando ipsum. Et ad argumentum primum in oppositum, quando arguitur sic “isti
pugnant ut vincant aliquos, et isti non pugnant ut vincant alios quam seipsos; ergo isti
pugnant ut vincant seipsos”, dicitur negando antecedens: quia isti non pugnant ut
vincant aliquos: quia sicut probat unum argumentum factum ad oppositum
sophismatis, isti non pugnant contra aliquos: quia tunc sequitur quod isti pugnant
contra illos pro quibus pugnarent, ita bene sicut possent, quod est impossibile, unde
utrumque illorum repugnat contra aliquem unum. Et isti non pugnant contra aliquos
nec contra aliquem, unde ipsi pugnant et tamen non pugnant contra aliquem nec
contra aliquos, unde signatis duobus contradictoriis, ista sunt contradictoria et tamen
nullius sunt contradictoria, nec ipsa sunt aliquorum contradictoria et tamen utrumque
illorum est alicujus contradictorium, et sic est in proposito, videlicet quod isti duo non
pugnant contra aliquos et tamen utrumque illorum pugnat contra aliquem, nec
sequitur ‘utrumque illorum pugnat contra aliquem; ergo isti pugnant contra aliquos’,
sicut posito quod Socrates et Plato pugnarent contra Ciceronem et Socratem et e
contra, tunc sequitur quod Socrates et Plato non pugnant contra aliquos: quia hoc
tunc foret contra seipsos, et tunc sequitur quod ipsi simul pugnarent contra seipsos et
pro seipsis prudenter et rationabiliter: quia ponatur quod quilibet istorum quattuor
rationabiliter pugnent, et tunc, sicut prius dictum est, sequitur illud impossibile
deductum: si Socrates et Plato non pugnant contra seipsos, sed contra Ciceronem et
Socratem, per idem argumentum quo probatur quod ipsi pugnarent contra Ciceronem
et Socratem potest probari quod ipsi pugnarent pro seipsis, sicut patet intuenti. Et
praeterea ad hoc sequitur prior conclusio impossibilis, scilicet quod isti pugnent
contra istos et pro istis: quia qualitercumque arguitur quod ipsi pugnent contra istos,
potest etiam argui quod ipsi pugnant pro istis. Si enim sic arguitur: Socrates pugnat
contra Ciceronem et Plato contra Socratem; ergo Socrates et Plato pugnant contra
Ciceronem et Socratem, sic etiam potest argui sub eadem forma sic: Socrates
pugnat pro Socrate, et Plato pugnat pro Cicerone; ergo Socrates et Plato pugnant pro
Socrate et Cicerone; sequitur igitur quod si pugnent in casu isto contra aliquos quod
ipsi pugnent pro eisdem; igitur non valet ista consequentia ‘uterque istorum pugnat
contra aliquem; igitur isti pugnant contra aliquos’. Et consimiliter dicitur respectu
quorumcumque duorum exercituum pugnantium quod tales duo exercitus pugnant, et
tamen non pugnant contra aliquem nec aliquos, et tamen quilibet illorum forte pugnat
contra mille armatos. Et si arguitur quod ex isto sequitur quod non est possibile quod
aliqui pugnarent contra aliquos nisi quilibet istorum pugnaret contra quemlibet illorum,
huic dicitur quod hoc est falsum et impossibile. Ponitur enim quod A pugnet contra B
et e contra, et C contra D et e contra, cum casu posito stat tunc quod A et C pugnent
contra B et D, etiam stat quod ipsi non pugnent contra B et D, ut ipsi A et B pugnarent
Romae et C et D Londonis; ideo non sequitur licet aliqui duo pugnent contra aliquos
duos quod uterque istorum pugnaret contra quemlibet illorum contra quos ipsi
pugnant; et ideo non sequitur ‘iste pugnat contra istum, et iste contra istum; ergo isti
pugnant contra istos’, nec valet ista consequentia ‘isti non pugnant contra istos; ergo
isti non pugnant contra istos’. Et sicut jam dictum est ad primam formam negando,
scilicet quod ipsi pugnant ut vincant aliquos, posito primo casu sophismatis, ita dicitur
ad secundam formam, quando arguitur “isti pugnant ut vincant istos”, dicitur negando
istam propositionem. Sequitur enim ‘isti non pugnant contra ut vincant aliquos; ergo
isti non pugnant ut vincant istos, quibuscumque demonstratis’; ideo et cetera. Et ad
argumentum, quando arguitur quod sic: quia sequitur ‘iste pugnat ut vincat istum, et
iste pugnat ut vincat istum; ergo isti pugnant ut vincant istos’, dicitur <et> negatur ista
consequentia, ut prius dictum est, neque sequitur ‘iste pugnat contra istum, et iste
pugnat contra istum; ergo isti pugnant contra istos’. Sed forte arguitur sic probando
istam propositionem ‘isti pugnant ut vincant aliquos’: quia isti pugnant ut vincant; ergo
isti pugnant ut vincant aliquos vel aliquem, sed isti non pugnant ut vincant aliquem;
ergo isti pugnant ut vincant aliquos. Consequentia patet, et arguitur prima propositio
illa, scilicet ‘isti pugnant ut vincant’: quia iste pugnat ut vincat, et iste pugnat ut vincat;
ergo uterque istorum pugnat ut vincat; ergo isti pugnant ut vincant. Similiter: isti duo
pugnant ut obtineant victoriam; ergo isti duo pugnant ut vincant. <Con>sequentia
nota est, et antecedens patet cuilibet intuenti. Ideo ad hoc dicitur concedendo
conclusionem, videlicet quod ipsi pugnant ut vincant, et tamen negatur consequentia
‘ergo pugnant ut vincant aliquem vel aliquos’, ut prius dictum est. Ipsi enim non
pugnant ut vincant aliquos vel aliquem nisi ipsi pugnarent contra aliquem vel aliquos,
sed, sicut ab initio concessum est, ipsi non pugnant contra aliquem vel aliquos; ideo
ipsi non pugnant ut vincant aliquem vel aliquos. Sed iterum forte arguitur sic: ipsi
pugnant ut ipsi vincant; ergo ipsi pugnant ut ipsi vel alii vincantur. Consequentia patet
ab activa ad passivam. Huic dicitur quod regula non vadit ad propositum. Haec enim
regula intelligitur de tali propositione cujus principale verbum est verbum activum et
cetera, sed sic non est in proposito: quia hoc verbum ‘vincant’ non est verbum
principale istius propositionis ‘isti pugnant ut vincant’, sed hoc verbum ‘pugnant’; ideo
non accipitur ibidem regula ad propositum ad probandum istam consequentiam
negatam, sed qualiter regula intelligitur prius apparuit diffuse, et sic patet sophisma et
cetera.
<Decimum quartum sophisma>
<Omnis homo est animal et e converso>
Omnis homo est animal et e converso. Quod sophisma sit verum arguitur sic: iste
homo est animal et e converso, et ista homo est animal et e converso, et sic de
singulis; ergo omnis homo est animal et e converso. Similiter: aliquis homo est animal
et e converso, et nullus est homo quin ille est animal et e converso, nec aliqua est
homo quin ipsa est animal et e converso; ergo sophisma. Similiter: si non sit ita quod
omnis homo est animal et e converso, tunc stet oppositum, scilicet quod non omnis
homo est animal et e converso, et arguitur tunc sic: non omnis homo est animal et e
converso; ergo aliquis homo non est animal et e converso, et ultra: aliquis homo non
est animal et e converso; ergo aliquis homo non est animal et aliquod animal non est
homo, quod est falsum, quoniam prima pars copulativae quae est consequens est
falsa sive impossibilis. Sed forte negatur ista consequentia ‘non omnis homo est
animal et e converso; ergo aliquis homo non est animal et e converso’. Sed contra
arguitur ista consequentia sic: si non omnis homo est animal et e converso; ergo non
omnis homo est animal et non omne animal est homo. Consequentia ista apparet:
quia universaliter sequitur ‘omnis homo est animal et e converso; ergo omnis homo
est animal et omne animal est homo’. Similiter: sequitur ‘nullus homo est animal et e
converso; ergo nullus homo est animal et nullum animal est [aliquis] homo’,
consimiliter sequitur ‘non omnis homo est animal et e converso; ergo non omnis
homo est animal et non omne animal est homo’, et si sic; ergo non omnis homo est
animal, quod est impossibile, et hoc sequitur ex opposito sophismatis; ergo sophisma
verum. Ad oppositum arguitur sic: si omnis homo est animal et e converso; ergo
omnis homo est animal et omne animal est homo, quod est impossibile. Similiter:
omnis homo est animal et non e converso; ergo falsum est quod omnis homo est
animal et e converso; ideo <et cetera>. Ad hoc sophisma dicitur quod est impossibile.
Et ad primum argumentum factum ad ejus probationem, hoc scilicet “iste homo est
animal et e converso, et ista homo est animal et e converso, et sic de singulis; ergo
et cetera”, huic dicitur negando consequentiam: quia non valet sicut nec illa quae est
secum convertibilis, illa scilicet ‘iste homo est animal, et animal est iste homo, et ista
homo est animal et animal est ista homo, et sic de singulis; ergo omnis homo est
animal et omne animal est homo’. Ad aliam formam, quando arguitur sic “aliquis
homo est animal et e converso, et nullus est homo quin iste est animal et e converso;
ergo et cetera”, dicitur concedendo consequentiam, negando tamen antecedens. Est
enim impossibile, sicut et sophisma; ergo et cetera. Ad ultimam formam, quando
arguitur “si non sit ita quod omnis homo est animal et e converso, stet ergo
oppositum, videlicet non omnis homo est animal et e converso”, et quando arguitur
ulterius sic “non omnis homo est animal et e converso; ergo non omnis homo est
animal et non omne animal est homo”, huic dicitur concedendo consequentiam et
negando antecedens. Et si dicatur quod antecedens est contradictorium sophismatis,
dicitur quod non, sed haec propositio est contradictorium sophismatis ‘non est ita
quod omnis homo est animal et e converso’. Et si arguitur sic “non est ita quod omnis
homo est animal et e converso; ergo ita est quod non omnis homo est animal et e
converso”, negatur consequentia, sicut non sequitur ‘non est ita quod omnis homo
est animal et quod omne animal est homo; ergo est ita quod non omnis homo est
animal et non omne animal est homo’. Est enim antecedens istius consequentiae
verum et consequens falsum vel impossibile; sequitur igitur quod ista consequentia
non valet. Et si arguitur ex isto quod duo contradictoria sunt simul falsa: quia ista
propositio ‘omnis homo est animal et e converso’ sit una propositio categorica; ergo
possibile est quod sibi contradicat una propositio alia categorica, sed nulla propositio
categorica potest sibi verius contradicere quam talis prius accepta ‘non omnis homo
est animal et e converso’; ergo et cetera. Et quod sophisma sit una propositio
categorica probatur: quia ipsum non foret una propositio hypothetica nisi foret
copulativa, sed ista non est copulativa, quia ad hoc quod aliqua propositio sit
copulativa requiritur quod illa nota copulationis ‘et’ sit communis et copulet duas
propositiones ad invicem, et non solum duos tales terminos, seu unam propositionem
cum uno tali termino, sed sic non est in proposito; ergo ipsum sophisma non est
copulativa, et si sic, sequitur quod illa propositio prius accepta erit contradictorium
illius sophismatis. Ad reductionem, quando arguitur quod duo contradictoria sunt
simul falsa, juxta hanc responsionem, dicitur quod hoc non sequitur. Et quando
arguitur quod sic, quia istae duae propositiones sunt simul falsae ‘omnis homo est
animal et e converso’ et ‘non omnis homo est animal et e converso’, et istae duae
sunt contradictoriae; ergo et cetera, conceditur consequentia et negatur minor. Et
tunc, quando arguitur quod sophisma est una propositio categorica, quia ibi non est
copulatio duarum propositionum ad invicem, sed solum copulatur unus terminus cum
una propositione; ergo ipsa non est copulativa, si sic; ergo est categorica; ergo
possibile est quod alique categorica sibi contradicat et nulla alia nisi praedicta; ergo
et cetera, huic dicitur quod ultima consequentia non valet simpliciter: quia forte ista
non posset ita diu manere quousque sibi contradiceret una categorica, sed hoc non
est ad propositum; ideo conceditur quod possibile est quod sibi contradicat una
propositio categorica, sed non ista ‘non omnis homo est animal et e converso’, quia
ista est impossibilis sicut sophisma, quia illa significat quod non omnis homo est
animal, quia sequitur ‘non omnis homo est animal et e converso; ergo non omnis
homo est animal et non omne animal est homo’, et ex ista copulativa sequitur, ut
notum est, quod non omnis homo est animal. Unde universaliter ubicumque iste
terminus ‘e converso’ copulatur cum aliqua propositione, semper arquipollet uni
copulativae nisi aliunde restringatur iste terminus per aliquam aliam determinationem
quam per unam propositionem simplicem categoricam. Sic tamen non est respectu
aliquorum terminorum communium qui sic copulati aliquando aequivalent uni
copulativae, aliquando non. Unde haec propositio ‘Socrates est legens et disputans’
aequivalet isti copulativae ‘Socrates legit et Socrates disputat’, haec tamen propositio
‘nullus homo est disputans et legens’ non aequivalet isti copulativae ‘nullus homo est
legens et nullus homo est disputans’: quia ista copulativa non sequitur ex ista, sed
iste terminus ‘e converso’ ubicumque copuletur ad aliquam propositionem nisi aliunde
restringatur seu determinetur semper aequivalet uni copulativae. Unde sequitur
‘nullus homo est animal et e converso; ergo nullus homo est animal et nullum animal
est homo’, et notum est quod sicut sequitur talis copulativa respectu istius termini
‘nullus’ sequitur etiam respectu hujus negationis ‘non’: quia non plus talis nota
negationis ‘non’ impediret talem significationem quam haec negatio ‘nihil’ vel ‘nullus’,
et sic de aliis. Sequitur igitur quod non potest aliquis ponere communiter
respondendo quod sequitur ‘nullus homo est animal et e converso; ergo nullus homo
est animal et nullum animal est homo masculus’ et ponere quod non sequitur ‘non
omnis homo est animal et e converso; ergo non omnis homo est animal et non omne
animal est homo’. Sequitur igitur quod istae duae propositiones non contradicunt
‘omnis homo est animal et e converso’ et ‘non omnis homo est animal et e converso’,
sicut nec istae duae copulativae quibus aequivalent ‘omnis homo est animal et omne
animal est homo’ et ‘non omnis homo est animal et non omne animal est homo’. Sed
contradictorium sophismatis est ista propositio ‘non est ita quod omnis homo est
animal et e converso’, et haec propositio significat quod non est ita quod omnis homo
est animal et quod omne animal est homo, et notum est quod haec propositio ‘non
est ita quod omnis homo est animal et e converso’ convertitur cum ista disjunctiva
‘non omnis homo est animal vel non omne animal est homo’. Sequitur enim ‘non est
ita quod omnis homo est animal et omne animal est homo; ergo non omnis homo est
animal vel non omne animal est homo’. Ex opposito enim consequentis sequitur
formaliter oppositum antecedentis, et sicut ex ista categorica sequitur ista disjunctiva,
sic ex ista disjunctiva sequitur ista categorica, et ista disjunctiva contradicit illi
copulativae quae convertitur cum sophismate; sequitur ergo quod illa propositio ‘non
est ita quod omnis homo est animal et e converso’ contradicit sophismati, et ista est
una propositio categorica alia quam est ista ‘non omnis homo est animal et e
converso’. Ideo quando arguitur quod ista sit impossibilis ‘non omnis homo est animal
et e converso’, bene conceditur, nec ex isto sequitur quod sophisma sit verum: quia
licet ista propositio ‘non omnis homo est animal et e converso’ repugnet sophismati,
non tamen contradicit sophismati; ergo et cetera. Et si arguitur quod sequitur ‘non est
ita quod omnis homo est animal et e converso; ergo non est ita quod omnis homo est
animal et non est ita quod omne animal est homo’: quia prius ponebatur quod
ubicumque copulatur iste terminus ‘e converso’ cum aliqua categorica propositione
significat talem copulativam, huic dicitur quod ibi fuit additum quod tota ista copulatio
significat unam copulativam et aequivalet uni copulativae nisi per aliud restringatur,
sed in proposito restringitur tota copulativa ne sic significet per illam conjunctionem
‘quod’ quae facit quod tota copulatio est una propositio mere categorica, licet tamen
non sit simplex categorica de simplici subjecto et de simplici praedicato. Unde tota illa
oratio ‘non est ita quod omnis homo est animal et quod omne animal est homo’ est
una propositio categorica mere, et tamen dereptis illis duabus conjunctionibus foret
totum residuum una copulativa; haec ergo copulatio ‘non est ita quod omnis homo est
animal et e converso’ est una propositio mere categorica non aequivalens uni
copulativae tali, sicut nec illa propositio quae convertitur cum negativa tali, scilicet
‘non est ita quod omnis homo est animal et quod omne animal est homo’; et ideo ex
contradictorio sophismatis non sequitur illud impossibile praeassignatum sicut nec
aliquod aliud falsum. Et si arguitur quod data propositio non est contradictorium
sophismatis, quia ex quo sophisma est una propositio categorica, contradictorium
sophismatis est una categorica de consimilibus terminis, nullis terminis extraneis de
novo acceptis, huic dicitur negando consequentiam: quia quantumcumque
praeponitur negatio alicui tali propositioni, nisi apponantur termini ratione quorum non
significet iste terminus ‘e converso’ copulative, est tota ista propositio quaecumque
fuerit aequivalens uni propositioni copulativae et cetera. Ad primum argumentum ad
sophisma, hoc scilicet “iste homo est animal et e converso, et iste homo est animal et
e converso, et sic de simgulis; ergo omnis homo est animal et e converso”, dicitur
negando consequentiam. Et si arguitur quod ista consequentia est bona, quia
arguitur ab omnibus singularibus ad suum universale; ergo et cetera, huic dicitur
negando consequentiam et etiam antecedens. Est enim quaelibet singularis qua
ratione distributionis formaliter sequitur ex sua universali singularis illius universalis,
sed, sicut prius dictum est, formaliter sequitur ‘omnis homo est animal et e converso,
et hoc est animal, quocumque demonstrato; ergo hoc est homo et e converso’. Et
quod ista consequentia sit bona satis patet per praemissa: quia sequitur ‘omnis homo
est animal et e converso; ergo omnis homo est animal et omne animal est homo’, et
sequitur ultra ‘omne animal est homo’, ex illo tunc sequitur ‘omne animal est homo,
hoc animal est animal; ergo hoc animal est homo’. Et si dicitur quod non valet prima
consequentia facta, ista scilicet ‘omnis homo est animal et e converso; ergo omnis
homo est animal et omne animal est homo’, contra istud non est argumentum nisi
sicut ipse respondens voluerit significationem illius propositionis supponere. Primo
tamen quaerendum est ab eo qualiter illud sophisma sic significat, et consimiliter
haberet etiam sic respondens concedere istam conditionalem ‘si homo currit, animal
currit et e contra’ et ‘si aliquid sit homo, illud est animal et e converso’, quae tamen
solent satis apparere impossibiles esse. Ad secundam formam, quando arguitur quod
sophisma sit verum sic “aliquis homo est animal et e converso, et nullus est homo
quin ille est animal et e converso; ergo sophisma”, conceditur consequentia et
negatur antecedens. Est enim ista propositio impossibilis ‘nullus est homo quin iste
est animal et e converso’: quia ex ista sequitur quod nullus est homo quin ille est
animal et nullum est animal quin illud est homo, quod impossibile, et cetera.
<Decimum quintum sophisma>
<Bis duo sunt tria et non plura>
Bis duo sunt tria et non plura. Quod sophisma sit verum arguitur sic: duo et duo sunt
tria et non plura; ergo sophisma. Consequentia patet, et antecedens arguitur sic: quia
A B C sunt tria et non plura, et A B C sunt duo et duo; ergo duo et duo sunt tria et non
plura. Consequentia patet, et minor probatur: quia A B C sunt haec duo A et B et haec
duo B et C; ergo sunt duo et duo. Sequitur enim ‘haec tria sunt haec duo et ista duo;
ergo haec tria sunt aliqua duo et aliqua duo’, et ultra ‘ergo ipsa sunt duo et duo, et
ipsa sunt tria et non plura; ergo duo et duo sunt tria et non plura; ergo bis duo sunt
tria et non plura; ergo et cetera’. Similiter: bis duo sunt duo et non plura; ergo a multo
fortiori bis duo sunt tria et non plura. Si enim quattuor forent duo; ergo a multo fortiori
quattuor sunt tria: quia quattuor et tria minus repugnant quam quattuor et duo; ergo
per idem, cum bis duo sint quattuor et non plura, et bis duo sunt duo et non plura,
sequitur quod bis duo sunt tria et non plura; ergo et cetera. Assumptum arguitur,
videlicet quod bis duo sunt duo et non plura: quia bis duo sunt duo et duo, et omnia
duo et duo sunt duo et non plura; ergo et cetera. Minor probatur et frequenter
probabitur, scilicet quod omnia duo et duo sunt duo et non plura: quia quibuscumque
duobus captis, ista duo et duo sunt duo et non plura. Demonstratis enim istis duobus
oculis tuis, ista duo et duo sunt duo et non plura: quia ista duo et duo sunt duo et non
plura, semper replicando eadem duo, quae scilicet sunt oculi tui. Et si dicatur quod
ista propositio ‘ista duo et ista duo sunt duo et non plura’ implicat falsum, quia
significat quod ista duo sunt duo et duo et non est ita, quia non sunt nisi semel duo,
contra hoc arguitur sic: isti duo oculi sunt duo oculi et duo instrumenta videndi; ergo
isti duo oculi sunt duo et duo. Et consimiliter arguitur de quibuscumque duobus captis
quod ista duo sunt duo et duo: quia, demonstratis duobus punctis, ista puncta sunt
duo puncta et duo indivisibilia, et duo extrema alicujus lineae vel linearum, et duo
homines sunt duo homines et duo animalia, et sic de singulis duobus arguitur: quia
duo talia sunt duo et duo, et si sic; ergo omnia duo et duo sunt duo; ergo duo et duo
sunt duo et non plura. Sed omnia duo et duo sunt bis duo: quia omnia duo et duo
sunt quattuor; ergo aliqua duo sunt bis duo; ergo bis duo sunt duo et non plura, quod
erat probandum. Ad oppositum arguitur sic: bis duo sunt tria et non plura; igitur bis
duo sunt aliqua. Sed arguitur quod non: quia nulla duo sunt bis duo: quia omnia duo
sunt tantum semel duo, nec aliqua quae non sunt duo sunt bis duo: quia quae non
sunt duo illa non multotiens sunt duo; ergo nulla sunt bis duo, et si sic; ergo nulla bis
duo sunt tria et non plura. Similiter: si bis duo sunt tria et non plura; ergo duo sunt tria
et non plura. Consequentia arguitur sic: quia sequitur ‘bis duo sunt tria et non plura;
ergo bis duo sunt tria’, et sequitur ‘bis duo sunt tria; ergo aliquotiens duo sunt tria;
ergo duo sunt tria’; igitur a primo sequitur si bis duo sunt tria et non plura quod duo
sunt tria, consequens falsum et impossibile; ergo et cetera. Ad sophisma dicitur quod
ipsum est impossibile; et ideo negandum est illud. Et ad primum argumentum in
oppositum ad probandum sophisma, quando arguitur sic “duo et duo sunt tria et non
plura; ergo bis duo sunt tria et non plura”, dicitur negando consequentiam, et sicut
prius erat declaratum et ibidem dicebatur quod antecedens est necessarium, scilicet
quod duo et duo sunt tria et non plura. Unde, sicut prius dicebatur, omnia duo et duo
sunt tria et non plura, et omnia duo et duo sunt duo et non plura, et omnia duo et duo
sunt quattuor, et tamen nulla duo sunt tria, nec aliqua duo sunt quattuor; et ideo non
valet ista consequentia ‘duo et duo sunt tria et non plura; ergo bis duo sunt tria et non
plura’. Sicut enim probant argumenta contra sophisma nulla sunt bis duo: quia nec
duo nec plura quam duo. Et consimiliter dicitur ad aliam formam, quando arguitur
quod bis duo sunt duo et cetera, quia duo et duo sunt duo et non plura, huic dicitur
negando consequentiam propter eamdem causam. Et quando arguitur “duo et duo
sunt duo et non plura”, ista propositio conceditur tamquam necessaria, et negatur
consequentia ulterius “ergo bis duo sunt duo et non plura”: quia nulla duo et duo sunt
bis duo. Et si arguitur quod sic, quia quattuor sunt bis duo, et omnia quattuor sunt
duo et duo; igitur duo et duo sunt bis duo, huic dicitur negando antecedens, scilicet
quod quattuor sunt bis duo: quia quattuor non sunt aliquotiens duo, quia breviter ipsa
non sunt duo; et ideo tam negatur quod quattuor sunt bis duo quam negetur quod bis
duo sunt quattuor; et ideo non procedit aliquod argumentum factum ad probationem
sophismatis.
<Decimum sextum sophisma>
<Omnis homo et duo homines sunt tres>
Omnis homo et duo homines sunt tres. Probatio: quia aliquis homo et duo homines
sunt tres, et nullus est homo quin ille et duo homines sint tres homines; igitur omnis
homo et duo homines sunt tres. Similiter: iste homo et duo homines sunt tres
homines, et sic de singulis; ergo sophisma. Si conceditur sophisma, sicut est
concedendum, contra: aliquis homo et duo homines non sunt tres homines; ergo non
omnis homo et duo homines sunt tres homines. Consequentia patet, et assumptum
arguitur: quia Socrates et duo homines non sunt tres homines: quia Socrates et Plato
non sunt tres, et Socrates et Socrates et Plato sunt aliquis homo et duo homines;
ergo aliquis homo <et> duo homines non sunt tres homines. Similiter: si omnis homo
et duo homines sunt tres, et omnis homo et duo homines sunt duo homines; ergo duo
homines sunt tres. Similiter: aliquis homo et duo homines non sunt tres, et nullus est
homo quin ille et duo homines non sunt tres; ergo omnis homo et duo homines non
sunt tres. Similiter: ille homo et duo homines non sunt tres, quocumque demonstrato,
et ille homo, et sic de singulis. Et tunc arguitur: omnis homo et duo homines non sunt
tres homines; igitur nullus homo et duo homines sunt tres. Et consequentia arguitur
per istam communem regulam “negatio postposita et cetera”. Et consimiliter arguitur
ibi ab uno convertibili ad reliquum: quia utraque istarum est universalis negativa de
consimilibus terminis omnino; igitur et cetera. Ad haec respondetur, primo ad primum
argumentum, quando arguitur quod aliquis homo et duo homines non sunt tres,
conceditur ista. Et quando ulterius arguitur ex illa “ergo non omnis homo et duo
homines sunt tres”, negatur consequentia: quia ista propositio quae est consequens
significat quod nulli duo homines et unus sunt tres: quia in illa propositione ex quo
negatio praeponitur utrique termino communi, negat utrumque. Sed sic non est in ista
propositione particulari concessa ‘aliquis homo et duo homines non sunt tres’. Nam in
hac propositione praeponitur negatio; et ideo illa propositio non significat sicut
significat ista propositio ‘non omnis homo et duo homines sunt tres’: quia ibi negatur
uterque terminus per negationem praecedentem; igitur remota negatione staret ille
terminus ‘duo homines’ confuse et non distributive, cum sibi praeponitur negatio
stabit confuse distributive ita quod sub ipso convenit descendere ad quodlibet ejus
suppositum simpliciter, et est convertibilis cum ista ‘aliquis homo et nulli duo homines
sunt tres’. Per hoc satis patet quod nec istae duae propositiones convertuntur ‘aliquis
homo et duo homines non sunt tres’ et ‘non omnis homo et duo homines sunt tres’,
nec ista particularis negativa ‘aliquis homo et duo homines non sunt tres’ contradicit
huic universali affirmativae ‘omnis homo et duo homines sunt tres’. Et causa est quia,
sicut alias dictum est, ad hoc quod duae tales propositiones contradicerent, requiritur
quod omnes tres termini haberent diversam suppositionem in una propositione et in
alia, quod non est verum in illis: quia in utraque illarum supponit iste terminus ‘duo
homines’ confuse et non distributive; ideo et cetera. Ad aliud, quando arguitur “omnis
homo et duo homines sunt tres homines, et omnis homo et duo homines sunt duo;
ergo duo homines sunt tres”, negatur consequentia. Nec ibidem concluditur major
extremitas de minori juxta dispositionem primi modi tertiae figurae: quia in utraque
propositione solum distribuitur iste terminus ‘homo’; ergo ille solus terminus est
medius terminus; ergo residui termini omnes erunt ex parte majoris extremitatis et
minoris; debet ergo sic concludi sicut syllogismus ‘omnis homo et duo homines sunt
tres, omnis homo et duo homines sunt duo; ergo qui et duo homines sunt duo est qui
et duo homines sunt tres’, et iste modus arguendi est post declarandus in loco
inferiori. Ad aliam1 formam, quando arguitur quod omnis homo et duo homines non
sunt tres; huic dicitur concedendo consequentiam et consequens. Et quando ulterius
arguitur ex consequente sic “omnis homo et duo homines non sunt tres; igitur nullus
homo et duo homines sunt tres”, negatur consequentia: quia antecedens est verum
et consequens falsum. Et ad probationem, quando sic arguitur quod illa consequentia
sit bona per istam regulam “negatio postposita facit propositionem et cetera”, dicitur
quod regula intelligitur ubi omnes termini habeant eandem suppositionem vel
consimilem in una propositione et in alia et ubi supponit pro eisdem praecise, sed
prima particula claudicat in proposito; igitur et cetera. Et similiter dicitur ad aliam
formam, quando arguitur quod illae propositiones convertuntur, quia utraque est
universalis negativa de eisdem terminis vel consimilibus, dico quod termini istarum
non habent consimilem suppositionem in una propositione et in alia. Unde in hac
propositione ‘omnis homo et duo homines non sunt tres’ iste terminus ‘duo homines’
supponit confuse et non distributive ita quod sub isto termino non contingit
descendere copulative sed disjunctive, et denotatur per talem propositionem quod
omnis homo est talis qui et [aliud] duo homines non sunt tres homines, et hoc est
verum, sed in hac propositione ‘nullus homo et duo homines sunt tres homines’
supponit iste terminus ‘duo homines’ confuse distributive, et denotatur per illam quod
nullus est homo qui et duo homines sunt tres homines; et ex hoc sequitur quod nulli
duo homines et unus sunt tres. Unde cum una illarum propositionum sit mere
universalis negativa et alia quodam modo includens affirmationem, satis patet quod
illae duae propositiones non convertuntur. Et ideo, licet haec universalis negativa
‘nullus homo et duo homines sunt tres’ sit neganda, non tamen propter hoc est ista
universalis neganda ‘omnis homo et duo homines non sunt tres’; sed, sicut
concedendum est quod omnis homo et duo homines sunt tres, ita etiam est
concedendum quod omnis homo et duo homines non sunt tres. Juxta hoc est
advertendum quod sicut conceditur quod omnis homo et duo homines sunt tres, ita
etiam est concedendum quod omnis homo et duo homines sunt duo homines, sicut
prius dictum est, et quod omnis homo et duo homines sunt duo homines et tres, et
quod omnis homo et duo homines non sunt duo sed tres, et quod omnia tria sunt duo
et tria, et quod omnia duo et tria sunt tria, et omnia duo et tria sunt quattuor, et omnia
duo et tria sunt quinque, et omnia duo et duo sunt duo, et omnia duo et duo sunt tria
et quattuor, et omnia tria et tria sunt sex, et deinceps quotiens volueris, et tamen nulla
duo sunt quattuor sic nec aliqua quattuor sunt quinque. Si tamen arguitur ex his ut
prius, et hoc sic: omnia tria et tria sunt sex, omnia tria et tria sunt tria; ergo tria sunt
sex, neganda est consequentia. Et hic est assignanda causa: quia ipsa non valet
ostendendo quod sequitur ex illis praemissis sic dispositis eodem modo in toto, sicut
prius dicebatur ad aliam formam consimilem factam in probatione sophismatis. Sed
forte arguitur adhuc ad sophisma probando quod nullus homo et duo homines sunt
tres: quia nullus est maximus numerus trium hominum. Si enim aliquis foret maximus
numerus trium hominum, ille foret vel binarius vel trinarius. Non trinarius: quia ille
trinarius est illi tres homines. Si enim fiat haec locutio de numero pro rebus numeratis
tantum, tunc arguitur quod trinarius non sit maximus numerus trium hominum
quicumque detur: quia ille trinarius est illi tres homines, sed illi tres homines non sunt
aliquis nec aliqui illorum trium hominum; igitur ille trinarius non est istorum trium
hominum; igitur nec iste trinarius est maximus numerus illorum trium hominum. Nec
numerus binarius est maximus numerus istorum trium hominum: quia qua ratione
unus binarius foret maximus numerus trium hominum sequitur quod uterque binarius
foret maximus numerus trium hominum, sequitur tunc quod duo erunt maximi numeri
trium hominum, quod videtur falsum. Si tamen dicatur quod quilibet binarius illorum
trium hominum est maximus numerus istorum trium hominum, quia quilibet binarius
illorum trium hominum est numerus illorum trium hominum quo major non est aliquis
numerus trium illorum; ideo quilibet binarius illorum trium hominum est maximus
numerus illorum trium hominum. Sed contra hanc responsionem arguitur sic: infinitus
est aliquis numerus illorum trium hominum, et aliquis numerus illorum trium hominum
est infinitus, quia aliquae partes illorum trium hominum sunt infinitae, quia cujuslibet
istorum sunt infinitae partes proportionales, et omnes partes illorum sunt numerus
illorum, quia sunt res numeratae illorum; igitur et cetera. Similiter: aliquis binarius
illorum est altero binario illorum major; igitur non quilibet binarius illorum est maximus
numerus illorum. Consequentia patet; et antecedens arguitur, et ponatur quod isti tres
homines sint inaequales ita quod Socrates sit maximus, Plato medius <et> Cicero
minimus istorum trium, tunc <arguitur> sic: ille binarius qui est Socrates et Plato est
major illo binario qui est Plato et Cicero, et iste binarius qui est Socrates et Plato est
aliquis binarius istorum trium hominum; igitur et cetera. Consequentia patet, et
antecedens arguitur: quia illae res numeratae sunt majores Platone et Cicerone, et
istae res numeratae sunt ille numerus; igitur ille numerus est major. Ideo dicitur in
principio quod aliquem numerum esse maximum numerum trium hominum est
dupliciter, vel sic quod talis sit maximus numerus illorum trium hominum cujus
quaelibet unitae sit homo, vel quod talis sit maximus cujus quaelibet unitas sit homo
vel non homo. Primo modo sumendo binarius est maximus numerus istorum trium,
sed secundo modo sumendo numerum est numerus infinitus maximus numerus trium
hominum. Sed ille secundus modus non vadit ad propositum in casu; ideo primo
modo loquendo dictum est quod binarius est maximus numerus trium hominum. Et
quando arguitur quod non, quia nullus binarius est maximus numerus trium hominum,
quia qua ratione unus binarius foret maximus numerus istorum trium, eadem ratione
alius binarius foret maximus numerus illorum trium hominum, et sic sequitur quod
quilibet binarius foret maximus numerus illorum trium hominum, et sic cum tres sint
binarii, sequitur quod tres sunt maximi numeri illorum, consequens falsum; huic
dicitur quod quilibet binarius illorum trium hominum est maximus numerus illorum
trium hominum. Et quando arguitur, “tunc tres forent maximi numeri istorum trium
hominum”; huic dicitur quod non, quia illi tres binarii quorum quaelibet unitas est
homo non sunt illorum trium hominum, sed sunt illi tres homines. Unde nulli sunt
omnes binarii illorum trium hominum loquendo semper de binario cujus quaelibet
unitas est homo. Similiter: nulli sunt omnes binarii istorum trium punctorum,
quibuscumque tribus punctis demonstratis, quia nec duo binarii nec tres binarii. Illa
tamen puncta sunt tres binarii, sed non sunt tres binarii illorum trium punctorum, sed
ipsa sunt omnia illa tria puncta. Et si ex isto arguitur quod una unitas est unus
binarius, huic dicitur quod hoc non sequitur, sed est impossibile: quia nihil quod est
unum est duo. Et si arguitur quod sic, quia tot binarii sunt tria puncta quot unitates
sunt tria puncta, huic dicitur concedendo istam conclusionem, nulla tamen unitas est
binarius, sed unitas unius binarii est unitas alterius binarii. Unde duo binarii sunt tres
binarii, nullae tamen duae unitates sunt duo binarii, sed tantum unus binarius; ideo
non sequitur quod aliqua unitas est binarius. Patet igitur per jam dicta quod non valet
ista consequentia ‘quilibet binarius illorum trium binariorum est binarius illorum trium
hominum vel illorum trium punctorum; ergo omnes binarii sunt binarii illorum trium
hominum vel punctorum’, sicut non sequitur ‘quilibet illorum trium est aliquis illorum
trium; igitur omnes isti tres sunt aliqui illorum trium’. Est enim antecedens verum et
consequens falsum. Ad aliam formam, quando arguitur quod unus binarius illorum
trium hominum est altero binario illorum trium hominum major, negatur illud. Tantus
enim numerus est binarius qui est duo puncta sicut est binarius qui est duo asini vel
duo boves. Et si arguitur quod non, quia istae res numeratae, videlicet isti asini, sunt
majores, et istae res numeratae sunt isti binarii; igitur illi binarii sunt majores, huic
dicitur negando consequentiam. Potest tamen fieri distinctio ex isto quod iste
terminus ‘majores’ potest determinare istum terminum ‘numerus’ vel istum terminum
‘res’. Si istum terminum ‘numerus’, tunc certum est quod non valet ista consequentia
sicut nec ista ‘istae res sunt majores, et istae res sunt isti numeri; ergo isti numeri
sunt numeri majores’. Si istum terminum ‘res’, tunc est iste sensus: isti numeri sunt
majores, id est res majores. Tamen, ut credo, melius est committere istam
distinctionem: quia non videtur rationale quod iste terminus ‘majores’ poterit ibidem
determinare alium terminum quam istum terminum ‘numerum’, ex quo in ista
propositione nullus alius terminus exponitur; et ideo negandum est istam
propositionem sumptam, videlicet istam ‘isti duo binarii sunt majores quam isti duo
binarii’, demonstrando per ly primum ‘isti’ duos binarios qui sunt quattuor boves, et
per ly secundum ‘isti’ duos binarios qui sunt quattuor puncta. Unde, juxta communem
modum loquendi logicalem, est ista propositio neganda ‘iste faber est bonus’,
demonstrato uno homine qui sit bonus homo et malus faber. Potest tamen ibi fingi
unus extraneus intellectus, scilicet quod iste faber est bonus: quia est bonus homo
vel bonus carpentarius, et sic de aliis determinationibus quarum nullam in rei veritate
dat ista propositio intelligere quantum est ex parte suae significationis. Potest tamen
dari hujusmodi distinctio quae tamen non competit sibi ratione suae significationis
propriae, et consimiliter est in proposito; ergo et cetera. Sed contra hoc adhuc
arguitur probando quod unus talis binarius qui est duo magni boves est major quam
unus binarius qui est duo puncta: quia utraque pars illius binarii est in infinitum major
quam aliqua pars alterius binarii; ergo totus A binarius est major quam totus B
binarius, sit primus numerus A et secundus numerus B. Consequentia probatur: quia
quibuscumque duobus signatis, si aliqua pars unius sit major quam aliqua pars
alterius, ipsum tunc est altero majus; cum ergo quaelibet pars A sit in infinitum major
quam aliqua pars B, sequitur quod A est in infinitum majus quam est B vel saltem
majus. Assumptum arguitur: quia quaelibet pars A est unus magnus bos, et per
positum et quaelibet pars B est unus punctus, sed omne corpus est in infinitum majus
quam est aliquis punctus; ergo et cetera. Similiter: A binarius habet infinitas partes,
sed B binarius non habet nisi duas partes; ergo A binarius est minor B binario. Major
hujus ultimi argumenti patet per positum. Ad haec respondetur primo ad primum,
negando quod aliqua pars A esset major quam aliqua pars B: quia nulla est pars A
nec aliqua est pars B, et etiam quia nullum corpus nec aliud in mundo est majus vel
minus vel aequale alicui puncto vel alicui indivisibili. Quod enim nulla sit pars A
probatur: quia nulla est pars istorum bovum: quia nulla est pars communis utrique
istorum, quia nec unus bos est pars sui nec alterius bovis, quia nullum animal est
pars alicujus in mundo. Et consimiliter arguitur de B quod nulla est pars B: quia
punctus non est pars alicujus in mundo, quia nihil componitur ex punctis. Et si
arguitur quod sic, quia B binarius componitur ex illis duobus punctis, huic dicitur quod
non, sed B binarius est illa duo. Unde B binarius non componitur ex illis duobus
punctis nec ex aliquibus aliis: quia non est aliquod compositum nec aliqua composita;
ideo B non componitur. Et si arguitur quod sic, quia B binarius est postquam non fuit;
ergo aliquid composuit B binarium; ergo B binarius est compositus vel fuit
compositus, huic dicitur negando consequentiam. Potest tamen distingui de isto
termino ‘componi’. Dicitur enim aliquid componi quia ipsum est postquam non fuit;
alio modo dicitur aliquid componi quando ipsum componitur ex diversis partibus suis
qualitativis et quantitativis secundum speciem a quibus ipsum compositum differret
specie. Cum isto modo loquendi B non componitur, et iste modus est primus modus
loquendi de composito; ideo satis bene potest negari sicut est negatum quod B est
compositum. Sed contra hoc arguitur saltem quod A est compositum, quia habet
diversas partes qualitativas et quantitativas ex quibus componitur; igitur et cetera.
Assumptum arguitur: si isti duo boves habent hujusmodi partes ex quibus
componuntur, et isti duo boves sunt A; ergo A habet tales partes ex quibus
componitur ipsum A; ergo A est compositum, huic dicitur quod A componitur, sed A
non est compositum, sed est duo composita; et ideo licet A binarius habeat infinitas
partes, non tamen habet aliquam partem, et infinitae sunt partes illorum duorum
animalium, et tamen nulla est pars una istorum duorum animalium, quia si aliqua
foret pars illorum, sequitur quod illa foret communis utrique illorum, sed nulla est talis;
ergo et cetera. Juxta quod est advertendum quod aliquis est numerus qui non habet
partem nec partes, et aliquis est numerus qui habet partes, et tamen non habet
aliquam partem, et aliquis est numerus qui habet partes et similiter habet partem
aliquam, et quilibet numerus qui habet partem habet infinitas partes, sicut
universaliter habet omnis numerus qui habet partes aliquas: quia ex duobus
indivisibilibus non componitur aliquis adaequate. Exemplum primi patet in B numero.
Exemplum secundi patet in A numero. Exemplum tertii patet assignato uno numero
qui sit Socrates et caput Socratis, ille numerus tunc habet partem: quia est una pars
communis utrique, scilicet Socrati et capiti, puta cerebrum vel oculus vel nasus, et sic
de aliis partibus communibus tam toti Socrati quam etiam capiti Socratis. Et aliter
numquam est concedendum quod aliquis numerus habet aliquam partem nisi illa
foret communis cuilibet unitati ejusdem numeri. Et per hoc patet responsio ad aliam
formam, quando arguebatur quod A numerus foret major B numero, quia habet
infinitas partes et cetera, et B non habet nisi duas et cetera, huic dicitur quod
secunda propositio est falsa, illa scilicet ‘B non habet nisi duas partes’. Illa enim
implicat quod B habet aliquas partes, et hoc est falsum: quia nullus numerus cujus
aliqua unitas est indivisibilis habet aliquas partes, quia nulla habet aliquas partes nisi
quodlibet istorum habeat infinitas partes. Si tamen sic arguitur: A numerus habet
infinitas partes quae sunt numeri, et B non habet nisi duas unitates, vel B non est nisi
duae unitates — quia B non habet aliquid nec aliqua, cum sint duo puncta —; ergo A
est major numerus quam sit B, huic dicitur negando consequentiam: quia quamvis A
habeat infinitas partes, tamen nulla istarum partium est unitas illius A; et ideo non
sequitur quod A numerus foret major B numero. Sed forte arguitur contra illud sic: A
habet infinitas partes, et A est quantitas discreta, quia numerus; ergo A est suae
partes, quia omnis quantitas discreta est suae partes, sicut apparet ex descriptione
quantitatis discretae — est enim quantitas discreta talis cujus partes non copulantur
ad aliquem teminum communem —; ergo ex partibus quantitativis discretis non
componitur aliquid2 vere unum; ergo illa quantitas discreta est illae partes non
copulatae ad terminum communem, et si A quantitas discreta sit suae partes, et A
partes sunt infinitae, sequitur quod A est quantitas est quantitas discreta infinita, et si
sic; ergo A numerus est infinitus. Similiter: ex descriptione quantitatis discretae
manifeste apparet quod omnis quantitas discreta habet partes. Frustra enim diceretur
quod quantitas discreta est ista cujus partes non copulantur ad aliquem terminum
communem nisi ista haberet partes; ergo cum omnis numerus sit quantitas discreta,
sequitur ergo quod omnis numerus habet partes, quod prius erat negatum. Ad haec
dicitur primo ad primum, quando arguitur quod omnis quantitas discreta est suae
partes, dicitur quod hoc nomen ‘pars’ sumitur dupliciter, scilicet proprie et
metaphorice sive secundum similitudinem. Proprie dicitur [tale] pars ex quo et aliis
componitur aliquid vere unum. Secundo modo dicitur pars pro isto quod est aliquid
alicujus numeri sive aliquid alicujus aggregationis, et sic dicitur quod unitas est pars
numeri et civis est pars civitatis, et sic de talibus, sed in rei veritate iste secundus
modus loquendi numquam communiter admittitur inter disputantes; ideo quando
dicitur ‘omnis quantitas est suae partes’, dicitur quod ista propositio ‘omnis quantitas
discreta est suae partes’ sic intelligitur, videlicet quod omnis quantitas discreta est
omnia ista quorum quodlibet est aliquid illius quantitatis discretae. Et ad aliam
auctoritatem per quam probatur quod quantitas discreta est suae partes, dicitur quod
ista sic intelligitur, videlicet quod cujuslibet quantitatis discretae est aliquid tamquam
pars quae tota non potest esse nisi illud foret, et illud non copulatur ad aliquem
terminum communem cum alio ejusdem quantitatis discretae. Aliquando tamen
partes quantitatis discretae copulantur ad aliquem teminum communem, et hoc
universaliter est verum ubi ipsa quantitas discreta habet aliquam partem communem
utrique unitati illius quantitatis, sicut patet de tali binario qui est Socrates et caput
Socratis. Est enim cerebrum pars communis Socrati et etiam capiti suo, et etiam
quaelibet pars illius cerebri est consimiliter communis tam Socrati quam capiti
Socratis; cum ergo duae partes totius cerebri, ut puta duae medietates ejusdem,
copulantur ad aliquem terminum communem, et istae sunt partes illius quantitatis
discretae quae est Socrates et caput Socratis, sequitur quod eaedem partes
quantitatis discretae copulantur ad aliquem terminum communem. Ideo pro isto
argumento dicitur concedendo conclusionem, sicut probat argumentum. Et ad
auctoritatem, dicendum <est> quod illa sic intelligitur quod quantitatis discretae
partes non copulantur ad aliquem terminum communem, id est nihil quod est
tamquam pars quantitativa quantitatis discretae copulatur ad aliquid tamquam ad
terminum communem illius quantitatis discretae, quia nulla quantitas discreta habet
terminum communem ut ipsa est discreta. Verum est tamen quod aliqua quantitas
discreta habet aliquem terminum communem: quia duae medietates in linea habent
terminum communem ejusdem. Idem enim punctus medius est terminus communis
utrique istarum medietatum, sed tamen ille punctus non est terminus communis istis
duabus medietatibus quatenus istae sunt duae lineae, sed quatenus illae sunt duae
partes unius tertiae lineae cujus ille punctus est medius punctus; ideo et cetera. Et
illud videtur satisfacere tam litterae auctoritatis illius quam etiam intellectui. Intendit
enim Philosophus ibidem dare differentiam inter quantitatem discretam et continuam
per hoc quod partes quantitatis continuae copulantur ad aliquem terminum
communem, et partes quantitatis discretae non copulantur ad aliquem terminum
communem. Partes enim quantitatis continuae copulantur ad unum communem
terminum qui est eis communis quatenus ipsae sunt partes quantitatis continuae;
ideo et cetera. Ad aliam, quando arguitur quod omnis quantitas discreta est suae
partes, dicitur, ut prius dicebatur, quod ista propositio est impossibilis, et etiam haec
particularis est impossibilis ‘aliqua quantitas discreta est suae partes’, et similiter ista
‘aliquid est suae partes’, sed omne quod est aliquid 3 vel est indivisibile vel
compositum ex suis partibus, et omnis quantitas discreta est omnia illa quorum
quodlibet est aliquid illius quantitatis discretae; ideo et cetera.
1 aliam corr.: illam V
2 aliquid corr.: aliquod V
3 aliquid corr.: aliquod V
<Decimum septimum sophisma>
<Apostoli sunt duodecim>
Omnes apostoli sunt duodecim. Quod sophisma sit verum arguitur sic: aliqui sunt
omnes apostoli, et non plures nec pauciores quam duodecim; ergo duodecim sunt
omnes apostoli dei; ergo sophisma. Similiter: isti sunt duodecim, et isti sunt omnes
apostoli dei, demonstratis omnibus; ergo omnes apostoli dei sunt duodecim. Ad
oppositum arguitur sic: omnes apostoli dei sunt duodecim; ergo omnes qui sunt
apostoli dei sunt duodecim, sed Petrus et Paulus sunt apostoli dei; ergo Petrus et
Paulus sunt duodecim. Similiter: si omnes apostoli dei sunt duodecim; ergo omnes
apostoli dei sunt. Sed arguitur quod non: quia nec Petrus est nec Paulus, et sic de
singulis; ergo et cetera. Antecedens sic arguitur: quilibet illorum erat occisus pro fide
Christi et sustinendo fidem vel salutem moriebatur; ergo et cetera. Ideo ad hoc
sophisma respondetur distinguendo hoc sophisma eo quod iste terminus ‘omnes’
potest teneri collective vel divisive. Si collective, tunc est iste sensus: illi qui sunt
omnes apostoli dei sunt duodecim; si divisive, tunc est iste sensus: quicumque sunt
apostoli dei sunt duodecim, et iste sensus claudit opposita et sic tenendo istum
terminum ‘omnes’ est hoc sophisma impossibile, tamen tenendo istum terminum
collective est ipsum dubitandum: quia dubium est numquid aliquis sit apostolus.
Possibile enim foret quod deus nunc acceptaret dominum papam in apostolum, et
omnes episcopos, et omnes cardinales. Quilibet enim illorum suppleret hic vicem
apostoli et sic se haberet ut apostolus, et dico quod quilibet illorum esset apostolus
quodammodo, unde creditur quod si sint sufficienter accepti ad tale officium a deo
quod ipsi sint nominati apostoli, et cum dubium est utrum plures vel pauciores inter
eos sint sic accepti a deo; ideo satis probabiliter potest dubitari sophisma. Si tamen
arguitur sic: Petrus et Paulus et cetera sunt omnes apostoli dei, et illi sunt duodecim;
ergo et cetera, huic dicitur simpliciter negando illud antecedens: quia illi duodecim
modo non sunt nec illi duodecim fuerunt omnes apostoli. Multi enim fuerunt apostoli
praeter illos duodecim qui fuerunt apostoli. Paulus enim et Mathias et multi alii fuerunt
apostoli post primos duodecim apostolos, sed nomen apostolus 1 competit
principaliter illis qui primitus fideliter ipsius nominis officium exercentes Christum
praesentialiter vel speciali vocatione divina sunt sequuti devotissime, sicut Paulus;
unde singuli eorum simul apparent merito et speciali praerogativa dignissime
praeponendi, unde non modo prolati censentur apostoli, sed sacerdotes et ipsi
apostoli dei nominantur. Ideo simpliciter loquendo juxta communem modum loquendi
de apostolis negandum est sophisma in utroque sensu: quia nullus illorum
apostolorum est. Si tamen ponitur gratia exempli quod modo forent duodecim
apostoli dei et non plures, tunc accipiendo istum terminum ‘omnes’ collective est
sophisma concedendum. Ad argumentum in oppositum, quando arguitur “omnes
apostoli dei sunt duodecim; ergo omnes qui sunt apostoli dei sunt duodecim”, dicitur
negando illam consequentiam: quia in consequente ratione illius circumlocutionis
tenetur ille terminus ‘omnes’ divisive, et est hoc consequens convertibile cum hac
propositione ‘quicumque sunt apostoli dei sunt duodecim’. Tamen potest respondens
hoc consequens distinguere sicut et antecedens, sed hoc non oportet, quia satis
limitatur per communem modum loquendi per aliquos terminos appositos. Et ideo
adhuc negatur ista consequentia sicut prius, et conceditur quod omnes apostoli dei
sunt duodecim in casu posito, et aliqui apostoli dei non sunt duodecim. Et si arguitur
sic: aliqui apostoli dei non sunt duodecim; ergo non omnes apostoli dei sunt
duodecim, huic dicitur negando consequentiam: quia accipiendo istum terminum
‘omnes’ collective non convertuntur nec aequipollent istae duae propositiones ‘aliqui
apostoli dei non sunt duodecim’ et ‘non omnes apostoli dei sunt duodecim’: quia
tenendo ly ‘omnes’ collective significat ista propositio ‘non omnes apostoli dei sunt
duodecim’ quod nulli qui sunt omnes apostoli dei sunt duodecim, et hoc est falsum in
casu posito. Unde ista propositio ‘omnes apostoli dei sunt duodecim’, tenendo ly
‘omnes’ collective non est universalis sed indefinita, et significat ut dictum est quod illi
qui sunt omnes apostoli dei sunt duodecim; et ideo ista propositio ‘non omnes
apostoli dei sunt duodecim’, quae est ejus contradictoria, significat quod nulli qui sunt
apostoli dei sunt duodecim; et ideo notum est quod sic tenendo ly ‘omnes’ non
contradicunt illae duae propositiones ‘omnes apostoli dei sunt duodecim’ et ‘aliqui
apostoli dei non sunt duodecim’, sed sunt simul concedendae posito casu priori.
Respectu tamen alicujus praedicati tales duae propositiones repugnarent
quantumcumque ly ‘omnes’ teneretur collective: quia illae duae propositiones
repugnant et contradicunt ‘omnes apostoli dei currunt’ et ‘aliqui apostoli dei non
currunt’, ‘aliqui apostoli dei non sunt sancti’ et ‘omnes apostoli dei sunt sancti’, et sic
universaliter de talibus multis ubi talis terminus praedicatur de isto termino ‘omnes’
qui non potest verificari de isto affirmative nisi verificetur pro quolibet supposito illius.
Unde sequitur ‘omnes apostoli dei currunt; ergo quilibet apostolus dei currit’, similiter
sequitur ‘omnes apostoli dei sunt sancti; ergo quilibet apostolus dei est sanctus’; et
ideo qualitercumque accipitur iste terminus ‘omnes’ in ista propositione ‘omnes
apostoli dei currunt’, contradicit sibi haec propositio ‘aliqui apostoli dei non currunt’,
sed hoc non est nisi gratia terminorum. Unde respectu nominis numeralis non valet
hujusmodi argumentum ‘omnes apostoli dei sunt duodecim; ergo quilibet illorum est
duodecim’, nec sequitur quod aliqui illorum sunt duodecim, et per hoc satis patere
potest diversitas. Et consimiliter non sequitur ‘omnes propositiones sunt verae; ergo
quaelibet propositio est vera’ ponendo quod duae propositiones verae forent omnes
propositiones verae, cum hoc tamen stat quod multae forent propositiones falsae. Et
in isto casu bene potest concedi, sicut communiter solet concedi, quod omnes
propositiones sunt verae, et tamen aliquae propositiones sunt falsae, et similiter quod
aliquae propositiones non sunt verae, et sic de multis aliis ubi praedicatur talis
terminus de isto termino ‘omnis’ qui potest verificari de omnibus simul licet non
verificetur de singulis, et maxime quando talis terminus supponit respectu istius
terminus ‘omnes’: quia tunc universaliter tenetur iste terminus ‘omnes’ collective sicut
quicumque alius terminus multiplex habens tantum unam significationem ex parte
praedicati. Unde cum sic dicitur ‘duodecim sunt omnes apostoli dei’, ibidem tenetur ly
‘omnes’ collective, similiter hic ‘aliqui sunt omnes homines similes’, ‘aliqua sunt omnia
compossibilia istorum’, demonstratis quattuor propositionibus quarum duae
affirmativae contradicunt duabus negativis earumdem, et sic de talibus universaliter
tenetur iste terminus ‘omnia’ vel ‘omnes’ collective et non divisive [omnes] quantum
est ex parte suae significationis. Sed respectu aliquorum terminorum illius ex parte
subjecti vel praedicati sive accipiatur collective sive divisive quantum ad veritatem et
falsitatem non est cura, sicut prius dicum est. Ideo respectu talium praedicatorum non
oportet distinguere tales propositiones ‘omnes homines currunt’, ‘omnes homines
sunt albi’, et sic de talibus universaliter, respectu tamen nominis numeralis bene cadit
distinctio sicut prius dictum est; ideo et cetera. Sed forte posito casu isto conceditur
sophisma, sicut est concedendum in isto casu. Sed contra hoc arguitur sic: omnes
apostoli dei sunt duodecim, et nulli duo sunt duodecim; ergo non omnes apostoli dei
sunt duodecim. Consequentia patet, <et> antecedens arguitur sic: omnes apostoli dei
sunt duo senarii; ergo sunt duo. Et antecedens istius arguitur sic: omnes apostoli dei
sunt duodecim; ergo omnes apostoli dei sunt duo senarii. Et consimiliter arguitur
quod omnes apostoli dei sunt quattuor: quia sunt quattuor ternarii; ergo aliqua
quattuor; igitur quattuor. Sed huic dicitur quod non valet aliqua talis consequentia
‘duodecim sunt duo senarii; ergo duodecim sunt duo’, nec aliqua consequentia sibi
consimilis in istis terminis, sicut non sequitur ‘ista grana sunt duo cumuli; ergo ista
grana sunt duo’, demonstratis multis granis quae sunt duo magni cumuli grani, nec
sequitur ‘isti termini sunt istae duae propositiones; ergo isti termini sunt duo’, et
negata illa consequentia non procedit argumentum; ideo et cetera. Praeterea, si
omnes apostoli dei sunt duodecim; ergo non pauciores duodecim sunt omnes
apostoli dei. Sed arguitur quod sic: quia aliqui sunt omnes pauciores duodecim, et
nulli alii quam omnes apostoli dei; igitur omnes apostoli dei sunt pauciores duodecim.
Assumtum arguitur: quia undecim apostoli sunt omnes pauciores duodecim, et illi
sunt aliqui apostoli; igitur aliqui apostoli dei sunt omnes pauciores duodecim.
Similiter: omnes pauciores duodecim sunt aliqui; aut igitur sunt illi pauciores undecim
vel plures vel undecim, non pauciores nec plures; satis patet ergo <quod> ipsi sunt
undecim. Similiter: iste numerus est maximus numerus de numero illorum duodecim;
ergo et cetera. Similiter: undecim sunt pauciores duodecim et non plures duodecim
nec pauciores nec alii quam illi sunt omnes pauciores duodecim; ergo ipsi sunt
omnes pauciores duodecim; ergo undecim sunt omnes pauciores duodecim. Ideo si
conceditur quod aliqui sunt omnes pauciores duodecim, contra: signentur illi, et sint
undecim. Et arguitur quod non: quia illi non sunt omnes apostoli; igitur alii quam isti
assignati sunt pauciores omnibus apostolis. Similiter: qua ratione isti undecim forent
omnes pauciores duodecim connumerando Paulum, sequitur etiam quod alii undecim
non connumerando Paulum forent etiam omnes pauciores duodecim. Similiter: si
aliqui forent omnes pauciores duodecim, sequitur quod illi forent omnes pauciores
omnibus, sed haec propositio claudit opposita, quia sequitur ‘aliqui sunt omnes
pauciores omnibus; ergo aliqui sunt omnes qui sunt omnes pauciores omnibus’, et
tunc illi vel sunt omnes vel non omnes. Si illi sint non omnes simpliciter, notum est, ut
prius argutum est, quod illi non sunt omnes pauciores omnibus: quia quicumque sunt
aliqui illorum, illi sunt pauciores omnibus; ergo si aliqui sunt omnes pauciores
omnibus, illi sunt omnes qui sunt aliqui illorum; ergo omnes simpliciter, et si sic, ipsi
non sunt omnes pauciores omnibus; ideo dicitur quod ista propositio ‘aliqui sunt
omnes apostoli pauciores quam duodecim’ claudit opposita, sicut et ista ‘aliqui sunt
omnes pauciores omnibus’, sicut argumentum satis probat; et ideo dicitur in principio
negando illam tamquam impossibilem. Et quando arguitur quod undecim sunt omnes
et cetera, dicitur quod illud est impossibile. Et quando arguitur quod sic, quia omnes
apostoli pauciores duodecim sunt aliqui; aut igitur undecim aut plures aut pauciores
et cetera, huic dicitur quod ista propositio est distinguenda eo quod ly ‘omnes’ potest
teneri collective vel divisive. Tenendo ly ‘omnes’ collective, est ista propositio
impossibilis ‘omnes apostoli pauciores duodecim sunt aliqui’: quia ut sic ista significat
quod illi qui sunt omnes apostoli pauciores duodecim sunt aliqui, et ista propositio est
impossibilis, tenendo tamen istum terminum ‘omnes’ divisive, est iste sensus
‘quicumque apostoli sunt pauciores duodecim, illi sunt aliqui’, et hoc est verum; et
ideo sic tenendo istum terminum conceditur ista propositio ‘omnes apostoli pauciores
duodecim sunt aliqui’. Et quando quaeritur ulterius utrum sint undecim aut plures aut
pauciores, huic dicitur quod nulli sunt illi qui sunt omnes pauciores omnibus, sed
aliqui qui sunt pauciores omnibus sunt pauciores duodecim, et aliqui pauciores
omnibus sunt <pauciores> duodecim, nulli tamen sunt omnes pauciores omnibus; et
ideo negatur quod omnes pauciores omnibus sunt undecim: quia sive collective sive
divisive teneatur iste terminus ‘omnes’ est ista propositio falsa, et sicut negatur quod
aliqui sunt omnes pauciores duodecim, ita etiam est negandum quod aliqui sunt
omnes istorum duodecim, undecim vel quod aliqui sint omnes duo illorum vel omnes
tres vel omnes quattuor, et sic de quolibet tali. Immo quod plus est et negandum
<est> quod aliqui sunt omnes illorum: quia nulli forent omnes illorum nisi forent
omnes illi, sed omnes ipsi non sunt aliqui ipsorum; ideo nulli sunt omnes illorum
apostolorum, et idem universaliter est verum in quocumque tali numero. Unde,
demonstratis sex punctis, nulla sunt omnia illorum nec aliqua sunt omnia duo illorum
nec omnia tria nec omnia quattuor illorum, tamen juxta casum sophismatis aliqui sunt
omnes duo apostoli et aliqui sunt omnes tres apostoli, et aliqui sunt omnes sex
apostoli. Et si arguitur sic: illi qui sunt omnes duo apostoli vel sunt Petrus et Paulus
vel sunt Ioannes et Andreas vel qui duo sunt illi duo qui sunt omnes duo apostoli, huic
dicitur quod nulli duo apostoli sunt omnes duo apostoli, sed omnes duodecim apostoli
sunt omnes duo apostoli, et omnes duodecim apostoli sunt omnes tres apostoli, et
omnes duodecim apostoli sunt omnes undecim apostoli et cetera. Sed forte contra
hoc sophisma arguitur sic: si omnes duodecim apostoli sunt omnes duo apostoli;
ergo duodecim sunt duo, consequens impossibile. Et consequentia arguitur sic: quia
si omnes duodecim apostoli sunt omnes duo apostoli; igitur omnes duodecim apostoli
sunt omnes qui sunt duo apostoli, et ultra; ergo duodecim sunt omnes apostoli, et illi
sunt duo; igitur duodecim sunt duo. Similiter: si omnes duodecim apostoli sunt omnes
duo apostoli; igitur aliqui sunt omnes duo apostoli, et nulli nisi omnes duo apostoli;
ergo omnes duo apostoli sunt omnes duo apostoli; ergo aliqui duo sunt omnes duo
apostoli, et illi sunt duodecim; ergo adhuc duodecim sunt duo. Huic dicitur ut prius
quod omnes duodecim apostoli sunt omnes duo apostoli. Et ad argumentum ulterius,
quando arguitur “ergo omnes duodecim apostoli sunt omnes qui sunt duo apostoli”,
negatur consequentia, sicut non sequitur ‘duodecim sunt isti duo, et isti duo, et sic de
singulis, et hoc copulatim; igitur duodecim sunt isti duo’, sicut non sequitur ‘isti duo
sunt Petrus et Paulus; igitur isti duo sunt Petrus’: quia tamen haec instantia prima
facie videtur esse impertinens primae consequentiae negatae. Est advertendum quod
iste terminus ‘omnes duo’ in hac propositione ‘duodecim sunt omnes duo’ stat pro
omnibus duobus simul sumptis et non contingit ipsum descendere ad aliqua ejus
supposita, sicut nec hic ‘infinita sunt omnia finita; ergo infinita sunt ista finita, vel ista
finita vel ista finita, vel ista et cetera, et sic de simgulis’, notum est quod non valet
consequentia. Unde sicut non sequitur ‘infinita sunt omnia finita; ergo infinita sunt
omnia quae sunt finita’, sic nec sequitur in proposito ‘duodecim apostoli sunt omnes
duo apostoli; ergo duodecim apostoli sunt omnes apostoli qui sunt duo vel sunt
omnes qui sunt duo apostoli’, quod idem est quantum ad propositum nostrum. Ad
aliam formam, quando sic arguitur “aliqui apostoli sunt omnes duo apostoli, et mulli
nisi omnes duo apostoli; igitur omnes duo apostoli sunt omnes duo apostoli”, huic
dicitur quod non valet ista consequentia, sed sequitur quod qui sunt omnes duo
apostoli sunt omnes duo apostoli. Sed adhuc arguitur contra illud: quia consimiliter
sicut conceditur quod aliqui sunt omnes duo apostoli videtur esse concedendum
quod aliqui ita sunt omnes duo istorum duodecim: quia quicumque sunt duo apostoli
sunt duo apostoli istorum duodecim; igitur si aliqui sunt omnes duo apostoli, ipsi sunt
omnes duo istorum duodecim, quod prius est negatum. Huic dicitur quod non valet
consequentia ultimo facta, et causa est quia licet quicumque sunt duo apostoli sunt
duo istorum duodecim, non tamen requiritur ad hoc quod aliqui sint omnes duo
apostoli quod ipsi sint duo istorum duodecim. Similiter, ad hoc quod forent aliqui
apostoli omnes duo istorum duodecim, requiritur quod ipsi forent omnes illi duodecim,
sicut requiritur ad hoc quod aliqui sunt omnes duo apostoli quod ipsi sint omnes
apostoli, sed non potest esse quod aliqui istorum duodecim sint omnes isti duodecim:
quia nulli possunt esse omnes isti duodecim nisi illi duodecim, et illi non possunt esse
aliqui istorum; ideo non potest esse quod aliqui illorum sint omnes duo illorum
duodecim: quia tunc omnes isti forent omnes duodecim, et sic non procedit
argumentum et cetera.
1 apostolus corr.: aplatus V
<Decimum octavum sophisma>
<Infinita sunt finita>
Infinita sunt finita. Quod sophisma sit verum arguitur sic: duo sunt finita, et tria sunt
finita, et quattuor sunt finita, et sic in infinitum; ergo sophisma. Similiter: aliqua sunt
finita, et non tot sunt finita qui in duplo plura, et in triplo plura, et sic in infinitum sint
finita; ergo infinita sunt finita. Similiter: si non infinita sunt finita; igitur aliqua finita sunt
omnia finita, quod est impossibile, quia dentur illa, et tunc sunt duo vel tria vel
quattuor, et sic in infinitum, sed ista non sunt duo nec tria neque quattuor, et sic in
infinitum, quia, quocumque numero finito dato, adhuc contingit accipere numerum
isto in duplo majorem, et in centuplo majorem illo, et sic in infinitum, quorum ideo
forte supposita illa distinctione communi de isto termino ‘infinitum’, quod aliquando
potest teneri categorematice et syncategorematice, et limitato illo sensu quo tenetur
syncategorematice, tunc ut sic conceditur sophisma, sicut est concedendum, quia
sensus illius sophismatis tunc est iste: aliqua sunt finita, et non tot sunt finita quin in
duplo plura illis sint finita, et in triplo plura illis finita, et sic in infinitum. Si tamen iste
terminus ‘infinita’ tenetur categorematice, tunc ut sic <non> foret sophisma
concedendum, nec tunc ille sensus foret verus: quia tunc foret iste sensus
sophismatis: aliqua quae sunt infinita sunt finita, sed hoc non est possibile. Sed sic
non accipitur iste terminus ‘infinita’ quando ponitur a parte subjecti alicujus
propositionis et ipsum non praecedit aliquod determinabile juxta communem modum
loquendi, sed universaliter quando iste terminus ‘infinita’ ponitur a parte subjecti et
praecedit propositionem aliquam nullo determinabili praecedente ipsum, tunc iste
terminus tenetur syncategorematice et non categorematice nisi disputans velit
omnino uti sic isto termino, sed universaliter quando iste terminus ‘infinita’ vel aliquis
talis ponitur a parte praedicati alicujus propositionis, tunc juxta communem modum
loquendi tenetur categorematice et non syncategorematice. Unde non sequitur
‘infinita sunt finita; ergo finita sunt infinita’, sicut nec sequitur ‘omnia finita sunt finita;
ergo finita sunt omnia finita’. Sed contra: aliqua sunt finita, et non plura illis sunt finita;
ergo non infinita sunt finita. Antecedens arguitur sic: quia finita sunt finita, et non
plura quam finita sunt finita; ergo et cetera. Similiter: tantum finita sunt finita, quia
finita sunt finita, et nulla alia quam finita sunt finita, nec plura quam finita sunt finita;
ergo non infinita sunt finita. Similiter: si infinita sunt finita; ergo plura quam duo tria
quattuor, et sic in infinitum sunt finita, consequens falsum. Similiter: si infinita sunt
finita, et omnia finita sunt aequalia aliquibus finitis; ergo infinita sunt aequalia
aliquibus finitis. Etiam arguitur sic: infinita sunt finita; ergo aliqua infinita sunt finita. Ad
haec respondetur primo ad primum, quando arguitur “si aliqua sunt finita, et non plura
illis sunt finita; ergo non infinita sunt finita”, dicitur negando consequentiam: quia sicut
ibidem arguitur ‘finita sunt finita, et non plura finitis sunt finita’; et ideo antecedens est
verum et consequens falsum; et ideo consequentia est neganda. Sed forte arguitur
quod illa consequentia sit bona: quia sequitur ‘aliqua sunt finita, et non plura illis sunt
finita; ergo aliqua sunt finita quibus non plura sunt finita’, tunc signetur illa et,
quibuscumque finitis datis, si non plura illis sunt finita, non infinita sunt finita. Sed pro
isto dicitur negando istam consequentiam ‘aliqua sunt finita, et non plura illis sunt
finita; ergo aliqua sunt finita quibus non plura sunt finita’. Arguitur enim ibidem a
sensu diviso vero ad sensum compositum falsum; ideo et cetera. Et si quaeratur, cum
dicitur “aliqua sunt finita et non plura illis sunt finita”, quae sunt illa finita quibus non
sunt plura finita, dicitur quod nulla sunt finita quibus non plura sunt finita: quia,
quibuscumque finitis datis, plura illis sunt finita. Unde sicut aliqua est pars hujus
lineae finitae et nulla est pars hujus lineae major illa, et tamen non est aliqua pars
hujus lineae quae non est aliqua pars hujus lineae major, ita aliqua sunt finita et non
plura illis sunt finita, et tamen quibuscumque finitis datis sunt aliqua finita plura. Ad
aliud, quando sic arguitur “tantum finita sunt finita; ergo non infinita sunt finita”, huic
dicitur negando consequentiam, et conceditur quod infinita sunt finita, et tamen
tantum finita sunt finita. Et si arguitur tunc sic “tantum finita sunt finita; igitur aliqua
finita sunt omnia finita, sicut sequitur ‘tantum finiti homines sunt finiti; ergo aliqui finiti
homines sunt omnes finiti homines’”; huic dicitur quod prior istarum duarum non valet
nec sequitur, licet secunda consequentia valeat. Quod prima consequentia <non> sit
bona probatur: quia, licet talis modus arguendi valeat in aliquibus, tamen non valet in
omnibus, sicut non sequitur ‘tantum finita illorum sunt compossibilia illorum; ergo
aliqua sunt omnia compossibilia istorum’, demonstratis quattuor propositionibus
quarum duae repugnant aliis duabus earundem, et similiter non sequitur ‘tantum finiti
sunt homines similes; ergo aliqui sunt omnes homines similes’, et sic de multis
talibus; ideo satis patet quod non valet ista consequentia ‘tantum finita sunt finita;
ergo aliqua finita sunt omnia finita’. Ad tertiam formam, quando arguitur sic “infinita
sunt finita; ergo plura quam duo vel tria vel quattuor, et sic in infinitum sunt finita”,
dicitur negando consequentiam et consequens: quia antecedens est verum et
consequens falsum. Vel potest distingui secundum compositionem et divisionem:
sensus compositus foret talis qui ibidem concluditur, scilicet quod plura quam duo,
tria vel quattuor et sic in infinitum sunt finita, et per istum sensum denotatur quod
aliqua quae sunt plura quam duo, tria vel quattuor et sic in infinitum sunt finita, ita
quod totus iste terminus ‘plura quam duo, tria vel quattuor, et sic in infinitum’ sit
subjectum istius propositionis, ita quod illa sit una propositio categorica de disjuncto
subjecto, et sic capiendo istam propositionem notum est quod illa propositio est
impossibilis. Sensus divisus est iste: plura quam duo sunt finita, et plura quam tria
sunt finita, et plura quam quattuor sunt finita, et sic deinceps copulative, et tunc est
una propositio copulativa cujus quaelibet categorica est vera. Sed ista propositio
conclusa principaliter significat istum sensum compositum impossibilem; et ideo
potest argumentum bene negari simpliciter. Ad quartam formam, dicitur concedendo
conclusionem simpliciter, illa scilicet quod infinita sunt aequalia aliquibus finitis, sed
nullis infinitis sunt aliqua finita aequalia. Et ideo quando arguitur ulterius, scilicet
“infinita sunt finita; ergo aliqua infinita sunt finita”, dicitur negando consequentiam et
conceditur simpliciter quod nulla infinita sunt finita, et tamen infinita sunt finita. Et
causa est quia in prima illarum propositionum stat iste terminus ‘infinita’
categorematice, et in secunda stat syncategorematice; et ideo satis stant ista simul
‘infinita sunt finita’ et ‘nulla infinita sunt finita’. Sed contra hoc sophisma arguitur
adhuc: si infinita sunt finita quia aliqua sunt finita, et non tot sunt finita quin plura illis
sunt finita, per idem sequitur quod infinitus numerus est finitus numerus, quia aliquis
numerus est finitus, et non tantus numerus est finitus quin major isto est finitus
numerus; ergo infinitus numerus est finitus numerus, quod videtur esse falsum. Huic
dicitur forte, sicut est dicendum, concedendo quod infinitus numerus est finitus
numerus: quia aliquantus numerus est finitus, et non tantus numerus est finitus quin
in duplo major est finitus, et in triplo major, et sic in infinitum; ergo et cetera. Sed
contra: ex hac responsione arguitur quod aliquis numerus erit infinitus numerus, et
tamen iste numerus quandocumque erit, erit solummodo finitus, quod est impossibile.
Et consequentia arguitur sic: quia aliquis numerus quandocumque erit, solummodo
erit finitus, et tamen numquam erit iste numerus tantus quin erit in duplo major, et in
triplo major, et in quadruplo major, et sic in infinitum, quia ponatur quod aliquis
numerus crescat ita quod in prima parte proportionali istius horae incipientis ab hoc
instanti quod est praesens sit iste numerus senarius, et in secunda parte proportionali
ejusdem horae sit iste numerus duodenarius, et sic in infinitum quousque labatur
hora ita quod in fine illius horae non sit iste numerus nec aliqua pars illius nec aliqua
unita<s> illius. Tunc arguitur sic: iste numerus erit infinitus, quia erit aliquantus
numerus et non erit tantus numerus quin erit in duplo major et in quadruplo major, et
sic in infinitum; ergo iste numerus erit infinitus. Consequentia patet per priorem
responsionem et expositionem. Et si conceditur conclusio, arguitur quod sit falsa:
quia quandocumque iste numerus erit, ille <erit> solummodo finitus; igitur cum ille
numerus numquam simul erit finitus et infinitus, sequitur quod iste numerus
numquam erit infinitus. Consequentia patet, et antecedens probatur: quia in quolibet
tempore in quo ille numerus erit solummodo finitus, et in quolibet instanti in quo ille
numerus erit, erit solummodo finitus; ergo quandocumque iste numerus erit, erit
solummodo finitus. Similiter: posito quod Socrates in instanti medio primae partis
proportionalis hujus horae numerabit binarium hujus numeri, et in instanti medio
secundae partis proportionalis hujus horae numerabit Socrates eundem binarium
quem numerabit prius et unum alium binarium similiter, et in instanti medio tertiae
partis proportionalis ejusdem horae numerabit Socrates duplum numerum ad illum
numerum quem numerabit in instanti medio secundae partis proportionalis, et sic in
infinitum usque ad finem istius horae ita quod in fine non numerabit ipse aliquid nec
aliqua, immo sicut positum est quod tunc non sit iste numerus nec aliqua unitas illius
in fine istius horae. Quo posito, sequitur per responsionem datam quod Socrates
numerabit numerum infinitum ante finem istius horae. Et arguitur quod non: quia
quilibet numerus quem numerabit Socrates ante finem istius horae erit solummodo
finitus. Quod arguitur sic: quia quilibet numerus quem numerabit Socrates in aliquo
instanti erit tantum finitus, quia quilibet numerus quem numerabit Socrates in aliqua
parte proportionali istius horae in aliqua proportione se habebit ad binarium in prima
parte proportionali istius horae numeratum, sicut patet intuenti, sed quantumlibet
numerum quem numerabit illum numerabit in aliqua parte proportionali istius horae;
igitur iste numerus quem numerabit erit tantum finitus. Consequentia patet, et major
probatur, haec scilicet ‘quemlibet numerum quem Socrates numerabit illum numerabit
in aliqua parte proportionali istius horae’: quia per casum illum binarium quem
numerabit in B instanti primae partis proportionalis istius horae, numerabit iterum in
secunda parte proportionali istius horae, et quem numerabit in secunda parte
proportionali istius horae iterum numerabit in tertia, et sic in infinitum; ergo in nulla
parte proportionali totius horae numerabit Socrates numerum infinitum, et non
majorem numerum numerabit Socrates quam ipse numerabit in aliqua parte
proportionali istius horae; ergo numquam numerabit ipse numerum infinitum.
Similiter: si Socrates numerabit numerum infinitum; ergo numerus infinitus
numerabitur a Socrate. Sed arguitur quod non: quia omnis numerus qui erit
numeratus a Socrate in aliquo instanti erit numeratus a Socrate, sed in nullo instanti
erit numerus infinitus numeratus a Socrate; ergo et cetera. Antecedens arguitur,
videlicet quod omnis numerus qui erit numeratus a Socrate in aliquo instanti erit
numeratus a Socrate: quia si non, detur aliquis numerus qui erit numeratus a Socrate
qui tamen in nullo instanti erit numeratus a Socrate. Et arguitur quod nullus erit talis
finitus nec infinitus: quia tunc sequitur quod iste numerus erit numeratus a Socrate, et
tamen quandocumque ille numerus erit, erit ille numerus non numeratus a Socrate,
quia numquam erit ita quod ille numerus infinitus est numeratus a Socrate, et si sic;
ergo numquam erit ille numerus infinitus numeratus a Socrate. Similiter: si Plato
consimiliter omnis per totam eandem horam numeraret sicut modo facit Socrates,
hoc solummodo excepto quod Plato numeraret omnem unitatem in fine istius horae
quam prius numeraret et nullam aliam, tunc Plato in fine illius horae numeraret
numerum infinitum et non prius numerabit numerum infinitum nec foret numerus
infinitus numeratus a Platone, quia tunc foret major numerus numeratus a Platone
quam umquam prius. Ad haec respondetur, primo ad primum, quando arguitur quod
aliquis numerus est infinitus, et tamen quandocumque ille numerus erit, erit ille
numerus solummodo finitus, huic dicitur quod hoc est impossibile. Et tunc ad
argumentum, quando ponitur quod aliquis numerus crescat sic quod in prima parte
proportionali istius horae sit ille senarius, et in secunda parte proportionali
duodenarius, et sic in infinitum semper multiplicando numerum, huic dicitur quod iste
casus est mere impossibilis et cetera: quia nullus numerus qui est potest esse plures
unitates quam ipse est in praesenti instanti; et ideo de virtute sermonis sicut verba
praetendunt est iste casus valde impossibilis. Haec responsio tamen non vadit ad
argumentum: quia potest esse quod uni numero addatur numerus aequalis, et quod
illi numero sic resultanti adhuc addatur unus aequalis illi, et sic in infinitum, et ponatur
hoc similiter sicut prius positum est de augmentatione ejusdem numeri et red<d>it
idem sophisma quod prius et cetera. Ideo posito isto casu de additione illius numeri
unius ad alterum, dicitur quod ante finem illius horae erit ibi aliquis numerus infinitus.
Et quando arguitur quod non, quia in nullo instanti istius horae ante finem istius horae
nec in aliqua parte erit ille numerus infinitus; ergo et cetera, huic dicitur quod ista
consequentia non valet ‘in nullo instanti istius horae ante finem erit iste numerus
infinitus; ergo numquam erit iste numerus infinitus’: quia sic contingeret probare quod
numquam erunt infinita instantia. Tunc <ad> argumentum, quando arguitur “si in isto
casu aliquando erit iste numerus infinitus, et continue erit ita quod maximus numerus
resultans ex tali additione est solummodo finitus; ergo idem numerus simul erit finitus
et infinitus”, huic dicitur negando consequentiam, sicut non sequitur, loquendo de
tempore ut tempus est continue in quolibet instanti istius horae post primum instans,
‘tertiae partis proportionalis erit ita quod omnes partes proportionales istius horae
praeteritae sunt finitae solum; ergo non ante finem istius horae erunt infinitae partes
proportionales istius horae praeteritae’, sic nec in priori sequitur ‘continue ante finem
istius horae erit ita quod maximus numerus resultans ex aliqua additione finitorum est
finitus; igitur non ante finem istius horae resultabit numerus infinitus’. Sicut enim ante
finem istius horae erunt infinitae partes proportionales hujus horae praeteritae et
tamen in nullo instanti ante finem ejusdem horae, sic ante finem istius horae aliquis
erit numerus infinitus et tamen in nullo instanti: quia dentur omnes unitates quae
addentur ante finem istius horae, et notum est quod si omnes illae erunt infinitae,
[quod] ille numerus erit infinitus. Sed forte dicitur, sicut communiter dicitur a multis,
quod nullus erit maximus numerus qui resultabit ante finem istius horae: quia nullae
sunt nec erunt unitates omnes quae addentur ante finem ejusdem horae, quia
infinitae addentur. Sed haec responsio debile capit fundamentum. Ista enim
consimiliter habet ponere quod nulla erunt omnia instantia istius horae: quia infinita
erunt instantia hujus horae quaecumque detur, etiam ipsa haberet negare quod
aliqua sunt infinita et quod in aliquo tempore erunt infinita instantia et quod in aliqua
linea sunt infinita puncta, quorum tamen quodlibet est necessarium, posito quod
punctus et instans sit in rerum natura, quia tunc in quolibet tempore erunt infinita
instanti et in qualibet linea sunt infinita puncta. Conceditur igitur quod resultabit
infinitus numerus ex aliquibus additionibus ante finem horae datae. Et quando
arguitur ut prius quod quilibet numerus qui resultabit ante finem istius horae erit in
aliquo instanti ante finem istius horae, huic dicitur quod, posito quod illae unitates
continue addantur de novo et successive sicut saltem est satis possibile imaginari —
quia aliter nisi de imaginatione tantum non est casus possibilis — [et] sic loquendo
non sequitur quod quilibet numerus infinitus qui resultabit ante finem istius horae erit
in aliquo instanti, sed sequitur quod quilibet numerus finitus resultans ante finem erit
in aliquo instanti. Unde iste numerus finitus qui erit omnes illae unitates additae erit et
non in aliquo instanti, sicut prius dictum est, quemadmodum in nullo instanti erunt
omnia instantia hujus horae nec omnes partes ejusdem. Et quando assumitur quod
quantumcumque iste numerus erit, ipse tantum erit finitus, huic dicitur quod
numquam erit iste numerus finitus, sed quandocumque iste numerus erit, erit
infinitus. Numquam enim erit aliquis numerus finitus qui aliquando erit infinitus; unde
quia in quolibet tempore terminato ad ultimum instans istius horae erit iste numerus
infinitus; ideo ipse numquam erit finitus et in quolibet tali tempore erit iste numerus
infinitus, quia tales unitates addendae erunt infinitae. Sed forte arguitur quod aliquod
corpus erit infinitum, et tamen quandocumque ipsum erit solummodo erit finitum: quia
ponatur quod A sit unum corpus pedalis quantitatis, et rarefiat in prima parte
proportionali istius horae sic quod in fine ejusdem partis proportionalis sit bipedalis
quantitatis, et in secunda sit tripedalis, et sic in infinitum, et quod idem corpus non erit
in ultimo instanti horae, sed tunc sit corruptum secundum se et quamlibet sui partem.
Isto posito, saltem secundum imaginationem, arguitur ex ista responsione jam posita
quod illud corpus erit infinitum: quia ipsum habebit infinitas partes aequales non
communicantes quarum quaelibet erit pedalis quantitatis; ergo ipsum erit in infinitum.
Consequentia patet, et antecedens sequitur ex casu secundum istam responsionem
datam: quia infinitas pedales quantitates ante finem ejusdem horae habebit; ergo
ipsum habebit infinitas pedales quantitates ante finem ejusdem horae. Consequentia
patet per responsionem datam, sed ipsum numquam erit infinitum: quia in nullo
instanti; igitur et cetera. Similiter: eadem ratione ex ista responsione sequitur quod si
Socrates infinita velocitate movebitur ante finem istius horae, [quod] Socrates
movebitur infinita velocitate ante finem illus horae, quod est impossibile. Ad haec
respondetur, primo ad primum negando conclusionem istam tamquam impossibilem
tam secundum imaginationem quam secundum possibilitatem, scilicet ‘aliquid erit in
infinitum in ista hora quod in nullo instanti istius horae erit in infinitum’. Et ad
argumentum, quando arguitur quod A erit in infinitum, quia A habebit infinitas partes
aequales non communicantes quarum quaelibet erit pedalis quantitatis simul cum
alia; ergo A erit infinitum; dicitur negando consequentiam. Et si arguitur quod ista
consequentia sit bona, quia si A haberet infinitas partes aequales non
communicantes quarum quaelibet foret pedalis quantitatis, tunc A foret infinitum;
igitur si habebit infinitas partes aequales non communicantes quarum quaelibet erit
pedalis quantitatis praecise, ipsum erit infinitum. Huic dicitur negando
consequentiam, sicut alias frequenter negatae sunt similes. Et si arguitur quod A erit
infinitum eadem ratione in toto tempore et in nullo instanti illius horae sicut aliquis
numerus erit infinitus in tota hora et in nullo instanti illius horae, huic dicitur etiam
negando consequentiam. Et causa est quia quando A erit, ipsum erit in aliquo
instanti, sed iste numerus numquam erit in aliquo instanti; ideo non sequitur [quod],
licet ille numerus erit infinitus et tamen in nullo instanti erit infinitus, quod propter hoc
A erit infinitum et tamen in nullo instanti erit infinitum, sed conceditur quod infinitum
corpus erit in casu isto, et hoc probat argumentum satis bene. Si tamen A haberet in
aliquo instanti omnes suas partes ita magnas sicut habebit in illa hora, tunc A foret
infinitum, sed in casu isto A in nullo instanti habebit maximam quantitatem quam ipse
habebit; igitur et cetera. Et consimiliter ad aliam formam dicitur, quando arguitur quod
si infinita velocitate movebitur Socrates ante finem istius horae, [quod] Socrates
movebitur infinita velocitate ante finem istius horae, dicitur negando consequentiam.
Ad hoc enim quod aliquod tale quod continue erit in instanti aliquo erit infinitum,
requiritur quod ipsum in aliquo instanti erit infinitum, et maxime si ipsum debet esse
infinitum in aliquo tempore finito; et ideo breviter nihil poterit esse infinitum nisi in
aliquo instanti poterit esse infinitum. Sed forte tunc arguitur ad hoc quod si infinitum
sit in praesenti instanti; ergo in praesenti instanti est aliquod infinitum, sed infinita
tarditas est in instanti praesenti; ergo aliqua tarditas est infinita in praesenti instanti,
consequens impossibile. Ideo pro isto dicitur negando illam ultimam consequentiam.
Et causa est quod licet infinita tarditate moveatur aliquid in praesenti instanti, nihil
tamen est quod infinita tarditate movetur in praesenti instanti nec est aliquid quod
infinita tarditate movetur, sed tamen si infinita tarditate moveretur hoc vel infinita
tarditate moveretur illud, quocumque demonstrato, bene sequitur quod aliqua tarditas
est infinita, sicut sequitur ‘infinitae unitates erunt illae; igitur illae erunt infinitae
unitates’. Et ideo illae unitates erunt correspondenter infinitus numerus et Socrates
numerabit numerum infinitum ante finem istius horae, posito isto casu de Socrate qui
ponebatur supra in secunda reductione hujus argumenti, qui casus, licet sit
impossibilis, simpliciter tamen est imaginabilis satis sicut et primus et post casus.
Ideo admittitur concedendo quod Socrates numerabit numerum infinitum ante finem
illius horae. Et ad argumentum in oppositum, conceditur quod aliquis numerus erit
infinitus qui in nullo instanti erit finitus nec in aliquo instanti erit infinitus, sicut prius
erat concessum, et quod Socrates numerabit numerum aliquem qui in nullo instanti
non erit numeratus ab eo nec ab aliquo alio, et quod Socrates numerabit numerum
infinitum et tamen in nullo instanti erit ille numerus infinitus nec in aliquo instanti
numerabit Socrates numerum infinitum, et quandocumque Socrates numerabit ipse,
numerabit in aliquo instanti, et quod Socrates numerabit majorem numerum quam
ipse numerabit in aliquo instanti et tamen in nulla proportione finita numerabit
Socrates majorem numerum quam ipse numerabit in aliquo instanti, et sic de talibus
multis. Et tunc quando arguitur quod non, quia si Plato numerasset consimiliter
omnino sicut Socrates numerabit ante finem illius horae et cum hoc quod ipse
numeraret in fine ejusdem horae, tunc primo numeraret Plato numerum infinitum in
ultimo instanti istius horae, quia tunc primo foret numerus infinitus numeratus a
Platone, huic dicitur quod haec consequentia non valet ‘tunc foret numerus infinitus
numeratus a Platone; ergo tunc primo numeraret Plato numerum infinitum’, quia in
casu ille prius numerabit numerum infinitum quam erit numerus infinitus numeratus a
Platone, quia in quolibet tempore terminato usque ad ultimum instans istius horae
ipse numerabit numerum infinitum, sicut et Socrates. Unde sicut mobile quodcumque
prius pertransibit suum spacium quam ipsum erit pertransitum ab isto, ita Plato prius
numerabit numerum infinitum quam numerus infinitus erit numeratus a Platone, et
conceditur quod est possibile quod aliquis ita numerabit numerum aliquem qui
numquam erit numeratus ab eo nec adhuc est numeratus, sicut Socrates in casu
posito. Sed forte arguitur per unam responsionem prius positam ad unum
argumentum in uno alio sophismate. Dicitur enim ibidem sic quod non est possibile
quod aliquod mobile pertransibit aliquod spacium quod non est pertransitum, sicut
enim ibidem satis diffuse erat declaratum; igitur eadem ratione nec est possibile quod
aliquis numerabit numerum aliquem qui numquam erit numeratus. Huic dicitur quod
non valet consequentia: quia ad hoc quod aliquis pertransibit aliquod spacium,
requiritur quod illud spacium sit in aliquo instanti postquam illud mobile pertransivit
idem. Sed hoc non requiritur de numero: quia Socrates potest numerare aliquem
numerum et numerabit forte aliquem qui non erit in aliquo instanti postquam ipse
numeravit ipsum numerum nec ante, sicut apparet in casu supposito; ideo et cetera.
Sed forte adhuc arguitur contra hanc responsionem: quia ex hac videtur sequi quod
si infinita erunt in ista hora talia vel talia, [quod] talia erunt infinita in ista hora, quia illa
responsio ponit quod pro tanto Socrates numerabit numerum infinitum, quia infinitae
erunt unitates illius numeri quem numerabit Socrates, quod nullo modo caperet
evidentiam nisi sequeretur juxta eam quod si infinitae erunt unitates illius numeri
quod illius numeri erunt infinitae unitates, quia notum est quod nullus est numerus
infinitus cujus non sunt infinitae unitates, nec aliquis est numerus infinitus cujus non
erunt unitates infinitae; igitur juxta illam responsionem sequitur quod si infinitae erunt
unitates illius numeri, quocumque numero dato, [quod] ejusdem numeri erunt unitates
infinitae. Sed arguitur quod nulla talis consequentia valeat: quia, sicut prius positum
est, infinitus numerus est numerus finitus et tamen nullus numerus finitus est
numerus infinitus, et infinitae sunt unitates alicujus numeri finiti et tamen nullius
numeri finiti sunt infinitae unitates. Praeterea: infinitae sunt partes aequales non
communicantes in hac linea recta et tamen in nulla linra recta sunt infinitae partes
aequales non communicantes, et infinitas partes aequales non communicantes habet
Socrates et tamen si Socrates haberet infinitas partes aequales non communicantes,
foret infinitus, quod est impossibile. Ad haec respondetur, primo ad primum, quando
arguitur quod si infinitae erunt unitates illius numeri, ille numerus erit infinitus,
conceditur consequentia. Et quando arguitur quod ista consequentia non valet, quia
infinitae erunt unitates alicujus numeri finiti et tamen nullus numerus finitus erit
infinitus, huic dicitur concedendo istam copulativam. Sed ista non arguit quod prima
consequentia non valet: quia in antecedente illius consequentiae concessae
praedicatur terminus singularis, sed in copulativa utrobique praedicatur terminus
communis. Unde non sequitur ‘infinitus numerus est aliquis numerus finitus; ergo
aliquis numerus finitus est infinitus’, unde bene sequitur ‘infinitus est iste numerus
finitus; ergo iste [terminus] numerus finitus est infinitus’, et sic consimiliter sequitur
‘infinitae erunt unitates istius numeri; ergo istius numeri erunt infinitae unitates,
quocumque numero demonstrato’. Ille tamen modus arguendi non est universalis
respectu quorumcumque terminorum, sicut satis apparet in secunda instantia prius
facta, scilicet ista infinitae sunt partes illius lineae non communicantes et hoc
aequales et tamen nullae partes hujus lineae aequales non communicantes sunt
infinitae, et consimiliter Socrates non habet infinitas partes aequales non
communicantes et tamen infinitas partes aequales non communicantes habet
Socrates. Verumtamen licet aliae tales consequentiae non valeant non sequitur
propter hoc quod nullae tales consequentiae valeant, unde notum est quod bene
sequitur ‘aliqui homines sunt; igitur aliqui homines sunt omnes homines’, et tamen
non sequitur ‘aliqui homines sunt similes; igitur aliqui homines sunt omnes homines
similes’, et ‘aliqui sunt homines aequales; igitur aliqui homines sunt omnes homines
aequales’, non valet consequentia. Et consimiliter est in proposito, scilicet quod una
talis consequentia est satis bona, haec scilicet ‘infinitas partes aequales non
communicantes habet Socrates; igitur Socrates habet infinitas partes aequales non
communicantes’, alia tamen non valet, haec scilicet ‘infinitas partes aequales non
communicantes habet Socrates; igitur Socrates habet infinitas partes sui aequales
non communicantes’. Unde ex isto satis patet quod bene valet consequentia prius
posita, scilicet ‘infinita sunt talia vel talia, [et] <ergo> talia vel talia sunt infinita’, et
tamen non sequitur ‘infinita sunt corpora aequalia non communicantia; ergo corpora
aequalia non communicantia sunt infinita’, et hoc est quia iste terminus ‘aequalia’
significat aliqua quae, sive sint finita sive infinita, satis possibile est dare omnia illa,
quia si illa fuerint alba sive nigra sive bona sive mala, divisibilia sive indivisibilia, et
quibuscumque talibus acceptis est dare omnia illa sine contradictione, sed sic non est
respectu istius termini ‘aequalia non communicantia’, quia licet quaecumque sunt
aequalia non communicantia in isto corpore albo sunt alba, tamen est accipere
omnes partes albas hujus corporis, et non est dare omnes partes aequales hujus
corporis non communicantes, sicut quamvis sit dare quascumque propositiones quae
sunt et quod aliquae sunt omnes propositiones quae sunt et tamen nullae sunt
omnes propositiones quae sunt compossibiles, posito quod quattuor contradictoria
contingentia sint. Et juxta hoc potest argui sophistice quod aliquis numerus finitus est
infinitus: quia si aliquis sit numerus cujus non omnes unitates sunt finitae, iste
numerus est infinitus, sed aliquis numerus finitus est hujusmodi; igitur et cetera.
Antecedens arguitur sic: signetur numerus quaternarius qui sit A, et sit A puncta
quattuor. Et arguitur tunc sic: nullae duae unitates sunt omnes unitates A, nec aliquae
tres nec aliquae quattuor, et sic in infinitum; igitur nullae unitates finitae sunt omnes
unitates A; igitur, ut prius, A est numerus infinitus. Antecedens arguitur sic, scilicet
quod nullae duae unitates sunt omnes unitates A numeri: quia nec aliquae tres nec
aliquae quattuor et cetera. Si dicatur quod quattuor sunt omnes unitates A, contra:
nullae quattuor sunt omnes unitates A, quia nullae quattuor unitates quae sunt A
numerus sunt omnes unitates A numeri, nec aliquae aliae quattuor, sicut satis notum
est, quae non sunt A numerus sunt omnes unitates A numeri; igitur et cetera. Quod
enim illae quattuor unitates A non sunt omnes unitates A patet: quia illae quattuor
unitates non sunt aliqua illius A, sed sunt ille A numerus; igitur et cetera. Et quod
nullae tres unitates illius A sunt omnes unitates illius satis apparet: quia, quaecumque
tres demonstrentur, adhuc sunt alii tres quam illae tres quae sunt consimiliter unitates
illius A, quia illarum trium unitatum, quaecumque dentur, moveatur una unitas, et pro
ipsa ponatur quarta unitas. Et arguitur tunc quod illae tres unitates tunc assignatae
sunt unitates illius A numeri, sicut prius fuerunt aliae tres unitates assignatae. Et
etiam consimiliter convenit sophisticare in istis terminis: aliquae sunt unitates istis
quattuor unitatibus pauciores quae sunt omnes unitates pauciores illis quattuor
unitatibus quae sunt A. Si dicatur quod non, contra: quaecumque sunt pauciores illis,
illae sunt solummodo finitae, quia tantum duae vel tres; ergo aliquae sunt omnes
unitates pauciores illis quattuor unitatibus. Ideo si conceditur quod aliquae sunt
omnes unitates pauciores illis quattuor, contra: nec duae nec tres, quibuscumque
datis. Illud potest consimiliter omnino probari sicut probatur est quod nullae sunt
unitates omnes istius quaternarii, et cetera. Ad hoc respondetur negando istam
consequentiam, scilicet ‘si aliquis numerus cujus non omnes unitates sunt finitae, ille
numerus est infinitus’. Unde conceditur quod nullius talis numeri sunt aliquae omnes
unitates, sicut probat argumentum factum satis bene. Et si arguitur quod sic, quia
quaecumque sunt unitates alicujus numeri finiti, istae sunt solummodo finitae; ergo
omnes unitates numeri finiti sunt finitae, et si sic; ergo aliquae sunt omnes unitates
talis1 numeri finiti, huic dicitur distinguendo consequens ultimae consequentiae ex eo
quod iste terminus ‘omnes’ potest teneri collective vel divisive. Tenendo istum
terminum ‘omnes’ collective, est iste sensus: quae sunt omnes unitates hujus numeri
sunt finitae, et iste sensus implicat quod aliquae sunt omnes unitates hujus numeri, et
hoc est falsum, quaecumque unitates dentur, et sic tenet ista consequentia facta
‘omnes unitates istius numeri sunt finitae; ergo aliquae sunt omnes unitates hujus
numeri’, sed antecedens est falsum sicut et consequens. Sed tenendo istum
terminum ‘omnes’ divisive est iste sensus: omnes unitates hujus numeri sunt finitae,
et quaecumque sunt unitates hujus numeri istae sunt finitae, et tunc iste sensus est
verus, et non valet ista consequentia prius facta sic accipiendo istum terminum
‘omnes’. Et consimiliter sicut jam respondetur ad istam formam est dicendum ad
aliam, cum arguitur quod nullae unitates sunt omnes unitates pauciores illis quattuor
unitatibus, conce<den>do conclusionem. Et ad argumentum in oppositum, quando
arguitur “tantum duae unitates vel tres sunt pauciores quattuor unitatibus; ergo
aliquae sunt omnes unitates pauciores illis quattuor”, huic dicitur negando
consequentiam, sicut non sequitur ‘tantum duo illorum sunt compossibilia istorum;
igitur aliqua sunt omnia compossibilia illorum’, quia licet tantum duo illorum sint
compossibilia istorum, tamen nulla duo istorum sunt omnia compossibilia illorum, et
sic est in proposito; igitur et cetera. Sed forte iterum arguitur contra illam
responsionem prius positam, scilicet quod Socrates numerabit numerum infinitum
ante finem illius horae: quia in qualibet parte proportionali illius horae ipse numerabit
tantum aliquam unitatem vel aliquae unitates de novo quas Socrates prius non
numeravit2. Et si sic, ponatur gratia argumenti quod Socrates in qualibet parte
proportionali illius horae numerabit tantum unam unitatem de novo quam Socrates
prius non numeravit, et tunc si Socrates numerabit numerum infinitum ante finem
illius horae. Et arguitur quod non: quia si Socrates tunc inciperet numerare iterum
easdem aeque velociter praecise sicut ipse tunc desinet numerare easdem,
incipiendo ab eadem unitate a qua prius incepit, tunc in tota ista hora non numeraret
Socrates numerum infinitum, quia non immediate postquam inceperit ipse sic
numerare numerabit numerum infinitum, quia tunc sequitur quod non prius numeraret
primam unitatem quam numeraret aliam unitatem post primam, et tamen non simul
numeraret omnes illas unitates, nec aliquas duas unitates simul, quod est
impossibile.
Et quod hoc sequatur satis apparet in tali casu. Ponitur enim quod prius in prima
parte proportionali istius horae numerasset Socrates primam unitatem solum, et in
secunda secundam, et sic deinceps, et quod Socrates nunc incipiat numerare
easdem unitates quas prius numeravit et secundum eundem ordinem, hoc
solummodo variato quod jam numerabit continue tardius et tardius secundum illam
partem proportionalem istius horae sic combinando quod remotior medietas illius
horae sit prima pars proportionalis istius horae ita quod sit dare unitatem ultimo
numeratam. Quibus positis, sequitur quod si Socrates numerabit numerum infinitum,
[quod] ipse immediate post hoc numerabit duas unitates successive et non simul, et
tamen neutra illarum altera earundem prius numerabit et non infinities numerabit eas,
quod est impossibile. Et quod hoc sequitur arguitur sic: Socrates in casu illo
numerabit numerum infinitum. Probatio: quia ipse prius numeravit numerum infinitum
et, quacumque unitate data quam Socrates numeravit, eandem numerabit in casu
isto, sicut satis patet intuenti; ergo sicut Socrates prius numeravit infinitum numerum,
post hoc etiam ipse numerabit numerum infinitum. Et tunc arguitur sic: Socrates jam
numerabit numerum infinitum, sed in nulla parte proportionali hujus[modi] horae
numerabit ipse numerum infinitum, quia in qualibet <parte> proportionali hujus horae
solum numerabit unam unitatem; ergo immediate post hoc instans quod est praesens
numerabit Socrates numerum infinitum, et sic nulla potest esse prima unitas quam
Socrates numerabit; igitur Socrates non citius numerabit aliquam aliam unitatem
quam ipse numerabit infinitas alias. Signentur ergo illae tres unitates quas prius
numeravit in duabus partibus primis proportionalibus horae praecedentis. Et arguitur
quod non prius numerabit aliquam istarum quam numerabit omnes illas: quia
immediate post hoc Socrates numerabit unitates infinitas, sicut prius probatum est. Et
tunc arguitur quod Socrates numquam numerabit aliquam illarum: quia jam non
numerat aliquam illarum, ut suppono, nec aliquam unitatem bis numerabit, ut prius
positum est; igitur in casu posito numquam numerabit Socrates aliquam istarum,
quia, quacumque illarum data, immediate post hoc numerabit Socrates illam, et
nullam bis numerabit; igitur Socrates numerabit omnes unitates quas prius et hoc
successive, et tamen non erit post hoc ita quod Socrates numerat aliquam nec
numeravit aliquam, quod est impossibile, quia, qua ratione foret possibile quod
Socrates prius numerasset isto modo numerum infinitum successive, foret etiam
possibile quod ipse juxta casum positum inciperet numerare numerum infinitum, sed
illud non est possibile, ut jam probatum est; igitur nec primum. Ideo pro isto dicitur, ut
prius, quod primus casus est imaginabilis licet non sit possibilis de facto. Sed
secundus casus est impossibilis tam de facto quam etiam de imaginatione: quia ex
isto formaliter sequitur quod Socrates numerabit infinitas unitates, et tamen nec
subito nec successive. Sequitur enim in isto casu, ut jam argutum est, quod non prius
numerabit unam unitatem quam omnes unitates, et Socrates non infinities numerabit
omnes, nec in aliquo instanti numerabit aliquam, quod est mere impossibile. Et si
arguitur quod iste casus sit impossibilis, quia foret possibile quod Socrates jam
inciperet numerare consimiliter omnino sicut prius ipse numeravit ita quod
quamcumque unitatem Socrates numeravit prius in aliqua parte proportionali illius
horae quod eandem numerabit in consimili parte proportionali horae jam inceptae,
combinando partes proportionales hujus horae incipientis nunc sic quod ejus
medietas remotior sit prima ejus pars proportionalis ita quod unitas quam prius
numeravit primo sit unitas quam modo ultimo numeravit, huic dicitur quod foret satis
imaginabile, ita quod si prius numeravit secundum hunc ordinem A, B, C quod nunc
incipiat numerare secundum hunc ordinem C, B, A, et iste casus foret satis
admittendus. Et si arguitur quod eadem ratione foret imaginabile quod Socrates
incipiat numerare secundum hunc ordinem secundum quem prius incepit incipiendo a
prima unitate continue nemerando secundum illum ordinem, sicut foret imaginabile
quod ipse numeraret secundum ordinem retrogradum, huic dicitur quod non sequitur
hoc: quia tunc sequitur quod aliqua foret prima unitas a qua inciperet numerare, et
etiam quod aliqua foret secunda quam numeraret post primam, et sic in infinitum, et
tamen immediate post instans quod est praesens numerabit numerum infinitum, quod
claudit opposita. Ideo conceditur quod potest incipere numerare omnino sicut ille jam
desinit numerare secundum ordinem retrogradum et non potest incipere sic numerare
secundum eundem ordinem secundum quem prius numerabit, et hoc propter causam
jam dictam. Unde, posito quod ipse sic inciperet numerare sicut jam desinit
numerare, sequitur quod immediate post hoc ipse numerabit numerum infinitum sicut
ipse jam desinit numerare numerum infinitum, et tamen, quacumque unitate data
quam nunc numerabit, prius numerabit unam aliam quam illam, quia nullam unitatem
inciperet Socrates tunc numerare, et tamen ipse tunc inciperet numerare numerum
infinitum, et hoc est satis imaginabile et satis verum sub aliis verbis. Posito enim
quod Socrates inciperet intendere motum suum a quiete, et tunc notum est quod
Socrates inciperet intendere motum suum per infinitos gradus, et tamen ad nullum
gradum inciperet Socrates intendere motum suum. Et similiter si Socrates inciperet
moveri aliquo motu recto super aliquam lineam, tunc aliquis punctus inciperet
pertransire infinitas partes proportionales illius lineae, et tamen nullam partem
proportionalem illius lineae inciperet aliquis punctus pertransire continue loquendo de
puncto existente in Socrate, et sic de talibus multis infinitis quasi(?), quia nunc
incipiunt infinita instantia esse, et tamen nulla duo jam incipiunt esse, et sic de aliis.
Et ideo conceditur esse satis imaginabile quod incipit Socrates numerare numerum
infinitum, et tamen ipse nullum numerum <in>finitum incipit numerare, sed si
Socrates ab aliqua unitate certa inciperet numerare, sicut prius positum erat quod
ipse a prima unitate inciperet numerare unitatem quam ipse prius numeravit continue
servando istum ordinem, sequitur omnino quod aliquem numerum infinitum inciperet
Socrates numerare, et tamen nullas unitates inciperet numerare, quod est
impossibile. Unde consimilis erit ibidem responsio sicut si poneretur quod Socrates in
una hora inciperet intendere motum suum ad gradum infinitum exclusive et
pertransiret lineam infinitam girativam ita quod in prima parte proportionali illius
pertranseat Socrates primam pedalem quantitatem illius lineae et in secunda
secundam, et sic deinceps, tunc notum est quod Socrates posset consimiliter
remittere motum suum sicut prius intendebat pertranseundo modo retrogrado totam
illam lineam sicut prius pertransita fuit ista, et tamen Socrates non posset sive non
foret imaginabile quod Socrates sic remittendo motum suum pertransiret illam lineam
incipiendo ab eodem puncto a quo prius incepit. Probatur: quia si sic, ponatur quod
adaequate in illa hora pertranseat illam lineam sic remittendo sicut prius pertransibat
continue intendendo, et tunc numquid in medio instanti illius horae erit tota linea
pertransita vel non. Si sic, tunc non tota linea erit pertransita adaequate in hora. Si
non, tunc infinita erit linea pertranseunda et continue a medio instanti solummodo
gradu finito movebitur et non infinito gradu usque in fine horae; ergo illa linea non erit
pertransita in hora data, quod est contra positum: quia non est possibile infinitum
pertransiri in tempore finito mediante gradu finito continue servando modum suum
pertranseundi quem prius, quia tunc sequitur quod Socrates pertransivisset totam
illam lineam subito et non semel, scilicet infinities, et quod immediate post hoc erit ad
utrumque extremum illius lineae quod non capit imaginatio; ideo et cetera. Et si
arguitur quod non difficilius est pertransire illam lineam incipiendo ab uno extremo
quam ab alio indifferenter, sicut non est difficilius numerare illum numerum infinitum
incipiendo ab ista unitate quam ab alia unitate indifferenter ejusdem, tunc Socrates
potest aeque bene incipere ab uno extremo quam ab alio continue numerando illum
numerum tardius et tardius, huic dicitur quod non valet ista consequentia: quia licet
Socrates a quolibet puncto posset incipere numerare seu pertransire aeque faciliter,
non tamen aeque faciliter potest ipse numerare totum illum numerum continue tardius
et tardius a quacumque unitate incipiendo, sicut nec indifferenter potest ipse
pertransire totam illam lineam infinitam a quocumque extremo continue remittendo
motum suum. Et causa est quia quaelibet pars terminata ad illud extremum versus
quod illa linea est infinita est infinita pars; ideo si Socrates incipiat ab isto extremo,
continue erit pars lineae pertranseundae infinita; et ideo si continue remitteret motum
suum, numquam ipse pertransibit illam lineam infinitam, vel sequitur quod subito
pertransiret totam lineam, et hoc sequitur si remitteret motum suum a gradu infinito et
inciperet ab extremo finito, et illud claudit oppositum. Et consimiliter est in primo casu
respectu illius numeri infiniti quem prius numeravit Socrates; ideo non est iste casus
admittendus nec ex isto sequitur quod Socrates non in primo casu numeravit
numerum infinitum, licet non in illo sequitur quod iste casus est possibilis. Sed forte
arguitur ad hoc ut prius quod sic: quia, posito quod Plato in prima parte proportionali
istius horae vidisset A unitatem, et in secunda parte proportionali vidisset B unitatem
et non A, et in tertia C unitatem et nec A nec B, et in quarta A solummodo iterum, et in
quinta B, et in sexta iterum A, et sic circulariter continue per omnes partes
proportionales istius horae, et sit nunc ultimum instans istius horae in quo jam non
videt Plato, adhuc potest Plato in hoc instanti incipere videre A B C, tamen nunc
desinit videre A, et secundum eundem ordinem secundum quem ipse prius numeravit
ea, et qua ratione poterit Plato sic incipere videre illas tres unitates finitas, poterit et
Socrates sic incipere videre istas infinitas quas ipse prius numeravit, quia ita velociter
numeravit Plato sicut Socrates unam unitatem, et e contra, quia in qualibet parte
proportionali horae praesentis numeravit Socrates unam solam unitatem et
consimiliter fecit Plato ut Socrates prius; ergo qua ratione potest Plato conservare
ordinem suae numerationis, poterit et Socrates conservare suum ordinem. Ideo forte
dicitur quod Plato non potest conservare illum ordinem quem habuit sicut nec
Socrates potuit: quia tunc sequerentur opposita respectu Platonis, sicut prius dictum
fuit de Socrate, quia tunc sequitur quod sicut Plato prius complevit circulationem aut
prius numeravit A quam B aut B quam C, etiam modo prius incipiet numerare A quam
B aut B quam C, quod est impossibile, cum immediate post hoc tam numerabit A
quam B; et ideo non potest Plato, ut dicitur, forte continuare illum ordinem numerandi,
quia numerabit modo retrogrado sicut et Socrates. Sed contra hanc responsionem
arguitur sic: quod idem inconveniens quod ex priori responsione sequitur, et ex priori
ordine numerandi sequitur contra quemcumque alium modum dicendi. Si enim Plato
continue servabit modum retrogradum numerandi sicut et Socrates, contra: tunc ipse
prius numerabit C quam B et B quam A, consequens tamen falsum et contra casum,
quia ipse immediate post hoc numerabit quodlibet illorum, sicut ipse immediate ante
hoc numeravit quodlibet istorum, nec potest dici quod Plato non immediate ante
numeravit vel potuit numerare quodlibet istorum successive, quia immediate ante hoc
Plato numeravit ista infinities successive; ergo si adhuc sit Plato ita bene dispositus
ad numerandum sicut immediate ante hoc fuit, sequitur quod ipse immediate post
hoc potest numerare ea eodem modo quo desinit numerare ea, et si Plato non posset
incipere numerare eas unitates sicut jam desinit numerare eas, sequitur eadem
ratione quod si Plato jam desineret moveri vel quiescere ita quod in prima parte istius
horae fuisset Plato motus et in secunda quiesceret et in tertia motus et in quarta
quiesceret, et sic deinceps usque in hoc instans quod est praesens, et sit illud
ultimum instans illius horae, et quod jam quiescat, et quod immediate ante hoc
infinities fuit motus et infinities quievit, et quod nunc non potest consimiliter incipere
moveri et quiescere sicut prius movebatur et quievit, quod non videtur rationale, quia
qua ratione potuit sic se habere immediate ante hoc instans, sequitur quod
consimiliter potest se habere immediate post hoc instans. Sed arguitur quod non per
istam responsionem: quia ipse tunc non prius quiesceret post hoc quam ipse
movebitur, et non simul quiescet et movebitur; igitur juxta responsionem non potest
se habere immediate post hoc sicut immediate ante hoc se habuit. Etiam contra hanc
responsionem arguitur sic: si enim Plato in casu posito tali non poterit incipere moveri
sicut desinet moveri, quia tunc non prius quiescet post hoc quam movebitur post hoc
et e contra, nec poterit simul quiescere et moveri, eadem ratione sequitur quod ipse
tunc non poterit desinere moveri, sicut positum nunc est in casu isto, quia tunc
sequitur quod ipse non posterius quievit quam movebatur nec e contra, quia ipse
immediate ante hoc movebatur, et immediate ante hoc quievit, sicut est positum in
casu isto; igitur et cetera. Ideo pro isto dicitur quod est satis possibile quod Plato
incipiat numerare illas tres unitates, scilicet A B C infinities sicut jam desinit numerare
illas infinities, sicut jam positum est in casu isto. Sed ulterius, quando ponitur quod
ipse incipiat numerare illas secundum eundem ordinem juxta quem ipse etiam desinit
numerare illas ita quod prius numeret A quam B, dicitur quod hoc est impossibile nec
ipse potest incipere sic numerare illas sicut ipse prius numeraverit illas, sicut satis
probat argumentum pro illa parte. Tunc enim sequitur quod prius numerabit A quam B
et B quam C, quod manifeste repugnat casui, cum ex casu sequitur quod ipse
immediate post hoc numerabit omnes illas unitates. Ideo conceditur quod juxta istum
ordinem potest Plato incipere numerare omnes illas unitates tres juxta casum
positum, et quod ipse immediate post hoc numerabit istas infinities et non simul nec A
prius B nec prius C nec e contra. Unde, sicut prius dicebatur quod immediate post
instans quod est praesens erunt duo contradictoria vera, ut puta A et B, et tamen nec
prius erit A verum quam B nec e contra nec illa erunt simul vera, et satis apparet
quod non procedit argumentum factum. Et consimiliter dicitur in alio casu quo ponitur
quod Plato desinat infinities moveri et infinities quiescere, et quod consimiliter
inciperet moveri et quiescere, conceditur in casu quod ipse non prius movebitur quam
quiescet nec e contra. Et satis patet quod non procedit illud argumentum factum, et
quod Socrates poterit incipere numerare illum numerum infinitum secundum eundem
ordinem secundum quem prius numerabit ipse incipiente Socrate a prima unitate
numerare a qua prius incepit: quia antecedens supra quod fundatur illud argumentum
ad probandum idem, scilicet quod Plato potest incipere numerare A B C unitates juxta
eundem ordinem secundum quem ipse prius numeravit eas est falsum. Sed forte
conceditur quod sic: quia Plato jam desinit numerare illas secundum aliquem ordinem
et quicumque detur ille ordo, eadem ratione sequitur quod ipse potest incipere
numerare illas secundum eundem ordinem, quia, sicut prius dictum est, idem accidet
inconveniens ponendo quod Plato desinet numerare illas unitates illo modo
secundum eundem ordinem A B C sicut accideret ponendo quod ipse inciperet
numerare illas unitates consimiliter, quia tunc sequitur quod ipse immediate ante hoc
instans numerasset eas successive secundum illum ordinem A B C, et tamen non
prius numeravit A quam B nec B quam C nec e contra. Ideo dici potest incipere
numerare istas tres unitates secundum talem ordinem A B C est dupliciter, vel
desinere numerare illas unitates secundum talem ordinem est dupliciter. Vel sic quod
ille incipiat numerare illas ita quod prius incipiat numerare A quam B, et B quam C, et
hoc est impossibile, sicut prius dictum est. Vel sic quod ipse incipiat numerare illas ita
quod numquam immediate postquam numeravit A numeret C sed B, et A immediate
post C et non B immediate post C, et sic loquendo foret talis ordo possibilis et non
alius, sed ex tali ordine non procedit argumentum et cetera.
1 talis corr.: tale V
2 numeravit corr.: numerabit V
<Decimum nonum sophisma>
<Quidquid auditur a Socrate profertur a Platone>
Quidquid auditur a Socrate profertur a Platone. Ponatur quod Plato proferat istam
propositionem ‘nullus homo est asinus’ et quod Socrates nihil audiat nisi istam
propositionem ‘homo est asinus’ vel partem istius quae sit pars illius negativae
propositionis prolatae a Platone ‘nullus homo est asinus’. Quo casu posito arguitur
sic: omne quod auditur a Socrate est ista propositio ‘homo est asinus’ vel aliquid
hujus propositionis, sed omne quod est ista propositio vel aliquid illius est prolatum a
Platone; igitur quidquid auditur a Socrate profertur a Platone. Ad oppositum arguitur:
propositio affirmativa auditur a Socrate, et nulla propositio affirmativa profertur a
Platone; igitur non omnis propositio quae auditur a Socrate profertur a Platone.
Consequentia patet, et assumptum arguitur sic: Socrates audit istam propositionem
‘homo est asinus’, et haec est affirmativa; igitur propositio affirmativa auditur a
Socrate. Consequentia patet, et major, et minor sic arguitur: haec est una propositio
categorica cujus principale verbum non negatur per negationem aliquam implicitam
vel explicitam; igitur est affirmativa. Et quod Plato non proferat aliquam propositionem
affirmativam arguitur sic: cujuslibet propositionis prolatae a Platone principale verbum
negatur; ergo est negativa. Consequentia patet, et antecedens arguitur sic: omne
verbum alicujus propositionis prolatae a Platone negatur; ergo cujuslibet propositionis
prolatae a Platone principale verbum negatur. Consequentia patet, et antecedens
arguitur sic: hoc verbum ‘est’ in ista propositione ‘nullus homo est asinus’ negatur, et
est omne verbum alicujus propositionis prolatae a Platone; ergo et cetera. Ponatur
autem quod ipse non proferat aliquam propositionem nisi illam ‘nullus homo est
asinus’ vel partes illius. Quo posito, patet satis quod omne verbum alicujus
propositionis prolatae a Platone negatur, et si sic; ergo, ut prius, quaelibet propositio
prolata a Platone est negativa. Praeterea: falsum auditur a Socrate, et nullum falsum
profertur a Platone, quia Plato non profert aliquam propositionem nisi hanc ‘nullus
homo est asinus’ vel partem ejus, sed ista non est falsa nec aliqua pars ejus, quia
tunc sequitur quod aliqua pars illius propositionis significaret falsum, et cum totum
significet omne illud quod significat aliqua ejus pars; ergo tota illa propositio ‘nullus
homo est asinus’ significaret falsum. Praeterea: nihil profertur a Platone nec est
possibile quod aliquid proferatur a Platone; ergo non quidquid auditur a Socrate
profertur a Platone. Assumptum arguitur: nam si aliquid profertur a Platone, Plato
profert aliquid. Sed arguitur quod non, immo probatur quod hoc sit impossibile: quia si
Plato proferat aliquid, sit illud A gratia exempli, tunc vel est A successive prolatum vel
subito. Si dicatur quod subito, contra: nulla vox potest subito proferri, quia tunc
sequitur quod ista vox foret indivisibilis, quia nulla vox divisibilis potest subito proferri,
quia ipsa non potest subito extendi per omnes partes alicujus medii in quo profertur,
quantumcumque modicum ponatur illud medium esse; igitur nulla vox divisibilis
potest subito proferri, nec aliqua vox indivisibilis potest subito proferri, quia nulla vox
est indivisibilis nec potest esse indivisibilis, quia quaelibet vox est accidens per
subjectum extensum vel in aliquo subjecto, et quia non est aliqua vox non extensa;
igitur nulla vox potest esse indivisibilis; sequitur ergo quod nulla vox potest subito
proferri. Et sic non est possibile quod Plato proferat sic aliquam vocem quod ipsa jam
sit subito prolata secundum se et quamlibet sui partem et numquam fuit prius aliqua
pars illius prolata, nec aliqua pars illius numquam proferetur post hoc; ergo si Plato
proferat A vocem, sequitur quod ipse sic proferat quod aliqua pars prius fuit prolata et
quod alia adhuc est proferenda. Sed tamen probo quod Plato non profert A vocem in
casu posito: nam A vox non est adhuc prolata nec incipit esse prolata, nam numquam
erit aliqua vox prolata antequam quaelibet ejus pars fuerit prolata, sed adhuc non est
quaelibet ejus pars prolata nec immediate post hoc erit prolata; ergo non adhuc est A
vox prolata nec incipit esse prolata, quia non immediate post instans quod est
praesens erit quaelibet ejus pars prolata; ergo non adhuc est A vox prolata nec incipit
esse prolata; et si sic; ergo nullus profert A vocem, quia qua ratione aliquis profert A
vocem sequitur quod ille profert totam illam propositionem, et non solum unam
propositionem, sed etiam totum psalterium suum et missam, posito quod ipse
continue proferat de missa quousque protulliset totam missam, et sequitur etiam
quod qua ratione ipse profert illam vocem quod infinities ante hoc protulliset ipse illam
vocem, et etiam totum psalterium suum, tunc etiam sequitur quod ita cito sicut aliquis
incipit dicere aliquod verbum psalterii sui quod ipse incipit dicere totum psalterium
suum; et si sic, sequitur quod non pro quolibet psalmo 1 suo quem ipse dixit meruisset
ipse unum denarium, et tamen in rei veritate est valdere carum dicere psalterium pro
denario. Item etiam sequitur quod aliquis infinities dixit psalterium suum per unam
horam, et tamen potest esse quod ipse non dixit unum verbum psalterii sui, quod
apparet falsum. Haec et alia absurda sequuntur ex positione quae ponit quod est
possibile quod aliquis proferat aliquam propositionem, sicut alias diffus[s]e ostensum
est. Ad sophisma dicitur quod est impossibile: quia, sicut jam probatum est, non est
possibile quod aliquis proferat aliquam propositionem vel aliquid in mundo proprie
loquendo de proferre. Et ad argumentum in oppositum sophismatis, quando arguitur
“omne quod auditur a Socrate est ista propositio ‘homo est asinus’ vel pars illius, et
omne quod est ista propositio vel pars illius profertur a Platone; ergo et cetera”, huic
dicitur quod minor est impossibilis, sicut sophisma. Et si dicitur quod illud sequitur in
casu posito, ad illud dicitur quod casus est impossibilis. Quia tamen illa responsio
non vadit ad argumentum nec ad oppositum argumenti; ideo arguitur sic: omne quod
auditur a Socrate est prolatum a Platone, sumendo totum illum terminum ‘prolatum
est’ pro illo termino ‘profertur’, et tunc red<d>it argumentum, et in casu posito
conceditur quod omne quod auditur a Socrate est prolatum a Platone. Et ad
argumentum, quando dicitur quod non, quia nulla propositio affirmativa est prolata a
Platone, et aliqua propositio affirmativa est audita a Socrate; ergo non quidquid
auditur a Socrate profertur a Platone, huic dicitur concedendo consequentiam et
negando antecedens. Major enim est falsa: quia haec propositio ‘homo est asinus’,
quae est pars illius propositionis ‘nullus homo est asinus’, est affirmativa, et illa est
prolata a Platone. Et ad argumentum, quando arguitur quod non est affirmativa, quia
principale verbum in illa negatur; ergo illa est negativa, et ultra ergo non est
affirmativa, [sed] pro isto dicitur negando hanc consequentiam ‘principale verbum in
hac propositione negatur; ergo est negativa’. Unde ad hoc quod aliqua propositio sit
negativa requiritur quod principale verbum negetur per aliquid 2 illius propositionis, sed
sic non est in proposito. Negatio enim negans verbum principale hujus indefinitae
‘homo est asinus’ non est aliquid illius indefinitae, sed illius universalis negativae
‘nullus homo est asinus’; et ideo non sequitur quod illa sit negativa. Ad aliam formam,
quando arguitur quod nullum falsum est prolatum a Platone, huic dicitur negando
hoc. Et quando arguitur ulterius quod illa significat falsum, conceditur etiam quod ista
propositio indefinita ‘homo est asinus’, quae est pars illius universalis ‘nullus homo
est asinus’, est falsa et significat sicut est falsum esse. Sed cum arguitur ulterius ex
illo quod illa tota propositio negativa significat sicut falsum est esse, dicitur quod non
sequitur, nec requiritur quod omne totum significet sicut quaelibet ejus pars significat;
immo in majori parte nullum hujusmodi totum significat sicut quaelibet ejus pars vel
sicut aliqua ejus pars significat: quia nulla talis pars significat aliqualiter esse vel si
aliqua pars significat aliqualiter esse, ipsa tamen significat aliter esse quam totum
cujus est pars, et in rei veritate non est possibile quod omne totum significet sicut
quaelibet ejus pars. Bene tamen est imaginabile quod sic: quia imaginabile est quod
quantumcumque modica sit aliqua pars alicujus propositionis [quod] ipsa significet
tantum sicut tota ista propositio cujus est pars, sed illud non est possibile de facto;
ideo et cetera. Ad ultimam formam contra sophisma, dicitur, ut prius, quod non est
possibile quod aliquid proferatur et quod aliquis proferat aliquid; et ideo, posito
sophismate sub istis terminis ‘omne quod auditur a Socrate profertur a Platone’, non
habet idem argumentum vim. Sed forte arguitur contra istam responsionem quae
ponit quod non est possibile quod aliquis proferat aliquam propositionem vel vocem:
quia eadem ratione sequitur quod non est possibile quod aliquis faciat aliquid vel
quod aliquis homo loquatur aliquid, nec quod respondens sciat quid ipse dicit, nec
quid opponens arguit. Item: <eadem ratione sequitur> quod non est possibile quod
aliquis homo proferat aliquid quod opponens dicit. Item: sequitur quod nullus homo
potest proferre aliquam propositionem nec aliquam vocem, quia nullus homo potest
moveri, quia, ut dictum est, non est possibile quod aliquis homo proferat aliquam
vocem nec quod aliquis faciat aliquid quod ipse non potest subito facere, vel saltem
quod non est possibile ipsum facere quod ipse non potest subito facere, et sic de aliis
infinitis inconvenientibus, ut dicunt multi, quae sequuntur ex ista opinione. Sed
quantum ad conclusiones hic recitatas est sufficienter dictum in uno sophismate
praecedente. Dicta multa enim proponuntur contra istam responsionem, quae satis
bene sequuntur ex ista positione, nec sunt inconvenientia, sed valde necessaria.
Multa proponuntur quae sunt inconvenientia quae nullam evidentiam habent contra
responsionem, nec plus sequuntur ex ista responsione quam ex aliquo alio
necessario, sicut satis patet intuenti. Quamvis enim non sit possibile quod aliquis
faciat aliquid successivum, non tamen propter hoc sequitur quod ipse non potest
facere aliquid successivum, nec sequitur, quamvis non sit possibile quod aliquis
homo loquitur totum psalterium suum in instanti, quod propter hoc non foret possibile
quod aliquis loquatur. Unde in rei veritate si foret possibile hominem loqui unam
propositionem, litteram vel dictionem in instanti, sequitur eadem ratione quod ipse
diceret psalterium suum in instanti. Unde si sit possibile quod aliquis faciat unam
modicam actionem successivam in instanti, sequitur consequenter respondendo
eadem ratione quod quamcumque actionem quam aliquis potest facere in
quantumcumque magno tempore quod possibile est ipsum facere eandem actionem
in instanti; et ideo non est possibile quod aliquis faciat aliquam actionem de praesenti
quae non potest complete fieri in instanti. Unde bene sequitur ‘Socrates facit talem
actionem quaecumque fuerit; igitur in instanti facit illam, et quaelibet actio quae
potest in instanti et subito fieri possibile est Socrates facere eam’. Unde non sequitur
‘non est possibile quod Socrates faciat illam actionem; igitur Socrates non potest
facere illam actionem’, sed conceditur quod Socrates potest facere unam actionem
successivam, et faciet in casu unam actionem successivam, et tamen non est
possibile quod Socrates faciat illam actionem successivam. Et si arguitur quod
Socrates faciet actionem successivam in casu quam jam impossibile est facere, huic
dicitur quod haec non sequitur, quia idem est dicere hanc actionem possibile est
Socrates facere et Socrates potest facere hanc actionem; et ideo quia Socrates
potest facere hanc actionem; ideo hanc actionem possibile est Socrates facere.
Utraque enim propositio sumitur in sensu diviso, sed ista propositio ‘possibile est
Socratem facere hanc actionem’ sumitur in sensu composito, et denotatur per istam
quod est possibile quod tu facias illam actionem de praesenti, et hoc est impossibile
sicut jam dictum est; ideo et cetera. Aliter ad sophisma arguitur sic: si quidquid
auditur a Socrate profertur a Platone, sequitur quod si Socrates distet a Platone per
pedalem quantitatem vel per aliam talem distantiam per quam ipse poterit bene
audire vocem Platonis, tunc vel ipse Socrates potest ita cito incipere audire vocem
Platonis sicut Plato incipiet proferre aliquid vel non. Si Socrates potest ita cito
incipere audire eum sicut Plato incipiet proferre, contra: sequitur quod quaelibet vox
quam tunc proferret Plato, posito quod ipse proferret uniformiter propositionem,
sufficeret multiplicare se per totam illam distantiam per quam Socrates distat a
Platone, et cum vox dupla ceteris paribus sufficit multiplicare speciem suam in duplo
majorem distantiam quam vox subdupla quae est sua medietas, posito quod tota vox
sit continue uniformis acutiei vel gravitatis per totum, et quod medium per quod fiet
multiplicatio continue maneat uniforme per totum, cum igitur divisa sit vox ista in
subduplum, subquadruplum, et sic infinitum sicut est de omni voce, sequitur quod
tota integra vox ceteris paribus poterit multiplicare intensionem suam per spacium
infinitum, si foret uniforme et consimiliter dispositum sicut medium illud per quod
Socrates distat a Platone. Consequentia ista arguitur sic: sicut prius dictum est, in
quacumque proportione fit aliqua vox alia major ceteris paribus in eadem proportione
sufficit illa vox per majorem distantiam multiplicare intensionem suam quam ipsa
minor, posito quod utraque illarum sit per se existens non aucta aliunde quam a
partibus suis, et quod medium utriusque vocis maneat totum uniforme et aeque bene
dispositum ad utramque illarum vocum suscipiendam sicut ad alteram, et tunc
sequitur quod in quacumque proportione est aliqua vox minor, in eadem proportione
ceteris paribus potest multiplicare intensionem suam, sed aliqua vox infinities excedit
aliquam sui partem, et quaelibet pars, si foret per se existens, multiplicaret
intensionem suam per totum medium inter Socratem et Platonem, quia ex quo
Socrates ita cito audit vocem Platonis sicut ipse profert aliquid, sequitur quod nulla
est ita modica pars ipsius vocis Platonis quin adhuc minor illa sufficit multiplicare
intensionem suam per totum illud medium, quia nulla est ita modica vox quam profert
Plato quin adhuc ipse protulit minorem vocem quam est illa antequam protulit istam
vel tantam, ex quo continue protulit voces successive, et sic sequitur quod tota vox
Platonis per infinitam magnam distantiam, si aliqua foret hujusmodi, sufficeret
multiplicare intensionem suam, consequens impossibile. Similiter arguitur sic:
multiplicare intensionem per totum A medium est alicujus difficultatis, et facilius est
multiplicare intensionem vocis per medietatem A medii quam per totum A; igitur est
dare aliquam vocem per se existentem quae praecise sufficit multiplicare intensionem
suam per medietatem A medii et non per totum A medium. Sit igitur illa vox B, tunc
arguitur sic: non quaelibet vox quam Plato profert, si esset per se existens, esset
fortior B, quia notum est quod quantumcumque acuta sive bene audibilis fuerit aliqua
vox ipsa cum poterit esse ita parva in quantitate vel saltem ita parva quod esset
aliqua pars illius si esset per se existens quae non audiretur per aliquam distantiam in
mundo; ergo non potest poni quod quaelibet pars vocis Platonis esset fortior per se
existens quam est B, sed B per se existens non sufficit multiplicare totam
intensionem suam per totum A medium; ergo nec quaelibet pars A vocis quam profert
Plato sufficit multiplicare intensionem suam per totum A medium. Ideo forte dicitur,
sicut est dicendum, quod posito quod Plato non protulit aliquam vocem adhuc nec
quod in medio illo per quod Socrates distat a Platone sit aliqua vox prolata et quod
Plato jam incipiat loqui, non est possibile quod Socrates jam incipiat audire vocem
Platonis. Arguitur tamen quod sic: quia quaelibet vox Platonis quae aliquando
multiplicabit intensionem suam per hoc medium ita cito multiplicabit intensionem
suam per idem medium sicut ista vox erit, sed immediate post hoc erit aliqua vox
Platonis quae aliquando multiplicabit intensionem suam per idem medium; ergo
immediate post hoc multiplicabit intensionem suam per idem medium. Consequentia
patet, et assumptum arguitur pro majori, videlicet quod quaelibet vox quae aliquando
multiplicabit intensionem suam per idem medium ita cito multiplicabit illam sicut ipsa
erit: quia ista vox tunc erit ita fortis sicut umquam postmodum erit ipsa; igitur si
postea multiplicabit intensionem suam per totum idem medium suum, erit sufficiens
ad multiplicandum intensionem suam per totum illud medium, sequitur quod tunc
multiplicabit intensionem suam per totum illud medium. Similiter: quaelibet vox subito
multiplicabit intensionem suam per tantam distantiam per quantam sufficit multiplicare
intensionem suam. Quod arguitur sic: intensio vocis est spiritualis, et nullum tale
habet resistentiam in medio quae possit resistere multiplicationi suae ut ipsa sit
successiva; igitur ad quamcumque distantiam ipsa sufficit multiplicare intensionem
talem spiritualem ita subito multiplicabit illam, sed in fine temporis quaelibet vox
Platonis multiplicabit intensionem suam per totum A medium; igitur et tunc. Ad haec
respondetur, primo ad primum, negando istam propositionem minorem qua dicitur
quod quaelibet vox quae aliquando multiplicabit intensionem suam per totum hoc
medium ita cito multiplicabit intensionem suam per medium sicut ipsa erit. Et quando
arguitur quod sic, quia in primo instanti in quo illa vox erit, erit ista vox ita fortis sicut
umquam post illud instans erit vel forte fortior, dicitur concedendo illam propositionem
tamquam possibilem. Et quando arguitur ulterius “tunc ex ista quod multiplicabit
intensionem suam per tantam distantiam per quantam umquam multiplicabit illam”,
dicitur negando consequentiam. Et causa est haec quia licet ipsa vox erit ita fortis
tunc sicut umquam postmodum, tamen postea habebit multa promoventia quae tunc
non habebit, scilicet alias voces sibi juxta positas vel majorem motum medii, et sic de
aliis; ideo et cetera. Ad aliud, quando arguitur “quaecumque demonstretur subito
multiplicabit intensionem suam per tantam distantiam per quantam sufficit multiplicare
intensionem suam”, dicitur quod non. Et quando arguitur quod sic, quia ista intensio
spiritualis non habet aliquod contrarium in A medio resistente; igitur subito potest fieri
quia non est sibi aliquod contrarium resistens quod potest causare successionem in
productione illius intensionis illius spiritualis”, huic dicitur quod licet ibi non sit aliqua
contrarietas proprie dicta inter formas positivas, est tamen contrarietas inter actum et
potentiam, et etiam sicut inter privationem et habitum; et ideo non sequitur quin
ibidem sit successio. Est enim bene successio: quia ista vox non ita bene est
disposita in principio ad multiplicandum tantam intensionem spiritualem et per tantam
distantiam sicut postea. Habebit enim postea multa promoventia quae tunc non
habet, movebitur enim postea per majorem aerem vel saltem simul cum illa
movebitur major aer versus omnem differentiam positionis quam jam movetur. Unde
non solum multiplicat vox intensionem spiritualem, sed etiam realiter vox generata in
aere generat aliam vocem sibi similem per realem motum novi aeris movendo aerem
qui prius non movebatur secundum se totum; et ideo cum causa vocis spiritualis vel
intensionis vocis quae a voce multiplicatur per medium quiescens vel non motum sit
successiva, sequitur formaliter quod ista vox spiritualis successive erit causata, et
hoc est satis conveniens experimento. Citius enim clamat homo per medium quam
audiatur vox ejus ab aliquo distante ab ipso quamvis diligenter distans advertat ut
audiret ipsam vocem, et idem apparet de tonitruo cujus sonus tardius auditur quam
videatur fulgur cum istam intensionem luminis praecedat tonitruus; et ideo non est
possibile quod Socrates ita cito incipiat audire vocem Platonis sicut Plato incipit
proferre aliquam vocem nisi sit ratione alicujus vocis prolatae ab alio. Sed arguitur
forte quod sic: quia aliqua est vox indivisibilis quae potest audiri per magnam
distantiam, sed ista non fiet successive sed subito; igitur et cetera. Assumptum
arguitur sic: aliqua vocalis in voce est indivisibilis. Illa enim vocalis A in duas partes
non potest dividi: quia si sic, sequitur quod aliquis posset proferre unam ejus
medietatem non proferrendo aliam, consequens falsum, quia quantumcumque
breviter proferat aliquis A vel velit vel nolit proferet totum A vocalem licet ipse
proferens nitatur proferre unam ejus medietatem non proferendo aliquam vocalem
integre, et si sic; igitur nullum tempus requiritur ad proferendum talem vocalem.
Quantumcumque enim per modicum tempus proferret aliquis, sic ipse proferret A
vocalem vel E vel I vel aliquam vocalem si ipse proferret aliquam litteram latinam vel
partem alicujus litterae latinae, et si sic, sequitur tunc quod eadem ratione talis vox
posset subito audiri sicut potest subito proferri, eo quod prolatio illius foret actio
magis realis quam auditio, si auditio foret aliqua actio; sed in rei veritate utraque
dicitur passio et non actio ex modo loquendi Philosophi. Huic respondetur, sicut prius,
quod nulla vox potest multiplicare intensionem suam subito per hoc medium,
quantumcumque modicum fuerit hoc medium demonstratum et quantumcumque
magna sive parva fieret ipsa vox, et hoc per se non potest aliqua vox fieri seu proferri
subito secundum omnes suas partes nec secundum aliquam suam partem nec potest
aliqua vox esse indivisibilis. Et quando arguitur quod sic, quia aliter sequitur quod
aliquis posset proferre medietatem alicujus vocalis non proferendo totam vocalem,
huic dicitur negando consequentiam, sed quacumque vocali prolata data, aliquando
fuit in duplo minor ista prolata, et aliquando in triplo minor ista prolata, et aliquando in
quadruplo minor ista prolata, et sic in infinitum. Unde posito quod aliquis incipiat
proferre aliquam vocalem, ipse immediate postquam inceperit proferre vocalem
subito profert infinitas vocales. Unde non est possibile quod aliquis proferat aliquam
vocalem unam ita quod non plures, sed quacumque vocali prolata data, illa non fuit
prima vocalis primo prolata; et ideo quamvis hujusmodi vocalis non sit isto modo
divisibilis quod aliquis posset proferre medietatem illius non proferendo totam illam
vocalem, est tamen divisibilis in infinitas partes quarum nulla est vocalis. Ad hoc enim
quod aliqua vox sit A vocalis, requiritur quod pro tali vocali disponeretur vel saltem
haberet consimilem figuram ita quod ipsa tota sit figura vel saltem quod non varietur
ejus figura ab hujusmodi figura communi, sed quacumque figura data quam potest
aliqua vox habere, notum est quod cujuscumque vocis datae infinitae sunt partes
quae non sunt sic figuratae, sed valde difformiter, et nulla talis est vocalis cum nulla
talis habeat figuram, ut dictum est prius; igitur et cetera.
1 psalmo corr.: spalmo V
2 aliquid corr.: aliquod V
<Vigesimum sophisma>
<Deus scit quicquid scivit>
Deus scit quicquid scivit. Probatur1 sic sophisma: deus2 scivit aliquid, et3 nullius est
oblitus4 quod5 scivit; igitur et cetera6. Similiter: deus scit quicquid7 credidit, quia8 scit
omne verum et9 numquam credidit aliquod falsum10, sed ipse non scivit aliquid quod
ipse non credidit esse verum11; igitur ipse scit quicquid ipse12 credidit esse verum13;
igitur14 scit quicquid15 scivit. Similiter: in deo non16 potest esse aliqua17 transmutatio;
ergo in ipso non potest aliqua scientia transmutari in non scientiam nec e contra;
igitur quicquid fuit18 aliquando19 scientia dei vel scientia20 in ipso21 adhuc est illud idem
scientia in ipso vel ipsius scientia. Similiter: quicquid deus primo22 scivit, illud23 ignorat
quod prius scivit, quia in ipso 24 non25 vel scit vel ignorat, sed ipse nihil est ignorantia,
quia26 ipse est summe 27 sciens et semper fuit28; igitur ipse scit quicquid29 scivit. Ideo si
conceditur30 sophisma, contra31: deus scit quicquid32 scivit, et deus scivit aliquid33
quod jam est impossibile; igitur deus34 scit35 impossibile. Consequentia patet, et
assumptum arguitur: quia deus aliquando scivit 36 istam37 propositionem38 ‘tu non fuisti
ante hoc instans quod jam est39 nec fuisti ante40 medium instans externae41 diei nec
post42’, quorum utrumque43 est jam impossibile44. Similiter: si deus scit quicquid scivit,
sed45 deus scivit46 aliquam rem47; igitur48 deus scit adhuc49 aliquam rem, et quaelibet
res est incomplexa50; igitur deus scit51 incomplexum52, quod non est verum proprie
loquendo de scire, sed illud53 non procedit multum54 contra sophisma55. Similiter: si56
deus scit quicquid57 scivit, sed deus58 scivit utrumque istorum contradictorium59 ‘tu
sedes’ et ‘tu non sedes60’; igitur deus61 scit utrumque istorum62, quod est impossibile.
Ideo63 ad sophisma dicitur negando sophisma tamquam 64 impossibile. Et ad
argumentum, quando sic arguitur 65 “deus scivit aliquid, et nullius 66 est oblitus; igitur
sophisma67“, huic68 dicitur negando consequentiam69. Potest enim deus70 desinere
scire talem propositionem vel talem licet 71 non obliviscatur illius72, sed eo quod ipsa 73
desinit esse vera. Unde ita cito sicut aliqua propositio desinit esse vera74, desinit deus
scire illam: quia deus numquam scit falsum, quod non75 est aliquod falsum76, sicut
nec aliquis homo. Ad secundum77 argumentum, quando assumitur quod78 deus scit
quicquid ipse credidit esse verum, dicitur quod non. Et ad probationem illius79,
quando arguitur80 <quod> sic, quia81 deus scit omne verum, et82 numquam credidit
aliquod falsum; igitur deus 83 scit quicquid84 credidit85, negatur consequentia86: quia
licet deus87 sciat omne quod est verum, non tamen88 scit omne quod fuit verum, quia
multa fuerunt vera quae nunc non89 sunt vera90, sed falsa91. Et si arguitur ex hoc92
quod deus93 credidit94 falsum, capiendo unum falsum95 quod prius fuit verum96, et sic
arguendo: deus credidit97 hoc, et hoc est98 falsum; ergo deus credidit99 falsum,
negatur consequentia, nec ex isto antecedente sicut nec aliquo possibili sequitur
quod deus credidit falsum 100. Quamvis enim101 credidit hoc quod est falsum vel aliquid
quod fuit falsum, non tamen 102 credidit ipsum103 in alio instanti in quo 104 fuit falsum; et
ideo non sequitur quod deus credidit illud falsum sicut nec credidit aliquod aliud
falsum105, sed sequitur solum 106 quod hoc falsum deus credidit 107 et quod falsum ipse
scivit108, sed deus numquam credidit hoc falsum109, quod est satis verum et
concedendum110. Ad tertium argumentum111, quando sic112 arguitur113 “in deo non114
potest fieri transmutatio; ergo nulla scientia dei potest transmutari in non scientiam”,
huic115 dicitur concedendo consequentiam gratia terminorum, forma tamen 116 non
valet: quia non sequitur in forma simili 117 ‘in deo118 non potest fieri119 transmutatio;
ergo nulla creatura120 potest mutari121’, quia tamen scientia in deo non est
transmutabilis122 nec potest esse; ideo bene 123 potest124 concedi consequentia
tamquam concludens necessarium, non tamen est formalis. Sed tamen forte arguitur
contra hoc sic: haec scientia est mutabilis, demonstrando scientiam tui, et haec est
scientia dei; igitur et cetera. Conceditur consequentia et negatur minor 125. Et si ad
probationem minoris arguitur sic126: deus habet hanc scientiam 127; ergo haec
scientia128 est scientia dei, negatur consequentia 129, sicut non130 sequitur ‘tu habes
hunc131 patrem, demontrato cane tuo 132 qui est pater133; igitur ille canis est pater
tuus134’. Deus enim est scientia sua135, et ipse solus omnia scit136 quamvis nulla
propositio foret scita137, quia scientia138 non est propositio scita sive 139 propositiones
scitae sicut est scientia hominis; et ideo non procedit140 argumentum. Nec
est verum adhuc141 quod scientia hominis transmutetur 142 a scientia ad143 non
scientiam, quamvis homo desinat scire talem propositionem quam 144 prius scivit, et145
non sequitur propter hoc quod in homine est transmutatio 146.
Illa enim147 propositio falsa manet148 postquam fuerat149 vera nulla transmutatione
facta in illa propositione150, sicut satis expresse patet151 per Aristotelem in
Praedicamentis capitulo de substantia. Et ideo non sequitur 152 quod talis scientia
transmutetur 153 de154 scientia ad155 non scientiam, sicut non transmutatur propositio
quae est vera156 a veritate in falsitatem postquam fuerit falsa 157 vel158 e contra159. Sed
adhuc forte160 arguitur quod talis propositio transmutatur a veritate in falsitatem. Est
enim falsa postquam fuit vera; ergo161 transmutatur 162 a veritate in falsitatem163, sed
huic164 dicitur165 negando consequentiam, sicut 166 prius. Quamvis enim sit167 falsa
postquam168 fuit vera169, hoc170 non est propter mutationem sui; ideo et cetera. Ad
ultimam formam, qua171 arguitur172 quod quicquid deus scivit 173, ipse scit174 vel
ignorat175, sed deus nihil ignorat quod prius scivit 176, quia in eo177 nulla est ignorantia;
igitur et cetera, huic respondetur178 negando primam consequentiam 179. Unde180 non
sequitur ‘deus non scit hoc falsum; ergo deus ignorat hoc falsum’: quia ignorantia
tam181 significat non scire quam non cognoscere182, et hoc est falsum 183. Deus enim
cognoscit omne184 verum et omne185 falsum; ideo186 non ignorat aliquid187. Sed tunc188
forte189 arguitur quod tu non ignoras 190 propositionem ‘homo191 est asinus’, dato
quod192 cognoscas ipsum193. Ideo194 dicitur huic195 concedendo conclusionem. Unde
non sequitur ‘ista propositio est nescita a te 196; ergo est ignorata a te197’, similiter
‘non198 scio aliquod incomplexum, et tamen non quodlibet incomplexum199 ignoro’,
sed solum200 incomplexum quod non cognosco201 ignoro; et ideo quia nihil est quod
deus non cognoscat; ideo deus nihil ignorat, et conceditur etiam quod deus 202 est ita
sapiens et sciens sicut203 umquam fuit vel erit. Et si arguitur ex illo204 quod fuit vel erit
ita quod205 deus206 scit quicquid scivit vel sciet, huic 207 dicitur negando
consequentiam. Licet enim aliquando scivit 208 unum istorum209 contradictorium quod
modo ipse nescit210, tamen ipse modo scit reliquum 211 contradictorium quod ipse
tamen212 non scivit vel saltem modo scit213 sic esse sicut ipsum tunc significavit 214.
Unde concedi potest215 illa conclusio216 quod aliquando scivit217 deus218 plures
propositiones et aliquando pauciores, et tamen quando scivit praecise illas pauciores
fuit ita sapiens et sciens praecise sicut quando scivit plures219. Aliquando enim forte 220
fuerunt plures propositiones et aliquando pauciores, sicut forte in A instanti fuerunt in 23 illud QV: om.P
24 ipso PV: eo Q
duplo plures propositiones quam fuerunt in B instanti; ideo et cetera. Sed ex isto forte
25 non PV: nulla Q
arguitur221 quod possibile foret quod222 deus aliquando223 nihil sciret: quia si nulla 26 quia PV: sed Q
propositio foret, ipse224 nihil sciret, quia225, sicut prius dictum est, nullum 27 summe PV: semper ita Q
28 semper fuit PV: sapiens sicut ipse umquam fuit Q
incomplexum226 scitur sed cognoscitur. Huic dicitur negando 227 conclusionem, scilicet 29 quicquid: ipse add.Q
quod possibile foret 228 quod deus nihil sciret: quia illa conclusio 229 est nimis absurda. 30 conceditur PV: concedatur Q
31 contra: probatur quod sophisma sit impossibile quia sequitur add.Q
Et ad argumentum, dicitur negando consequen-tiam illam. Quamvis enim deus
32 quicquid: ipse add.Q
nullam propositionem sciret, adhuc sciret seipsum esse 230: quia, sicut prius dictum 33 deus scivit aliquid PV: ipse aliquando scivit Q
est, ipse est scientia sua231 et e contra232. Et ideo, posito quod nulla propositio sit, 34 deus PV: ipse Q
35 scit: aliquid quod jam est add.Q
ipse foret ita sapiens sicut modo et sciens, et sciret aliquid semper sicut modo scit 233; 36 deus aliquando scivit QV: tu aliquando scivisti P
ideo quicquid est modo sua scientia, tunc foret etiam 234 sua scientia235, posito tamen 37 istam PV: hanc Q
38 propositionem: sic significando add.Q
quod nulla propositio foret, nullus homo tunc 236 sciret aliquid nec tunc 237 foret sciens,
39 quod jam est V: quod jam est praesens Q: om.P
quia hoc238 scit per intentiones in anima 239 quae sunt scientia sua 240, et propositio 40 fuisti ante PV: post instans Q
scita vel saltem propositio per quam scit sic esse 241, verumtamen242 homo scit243 41 instans externae PV: hestinae? Q
42 nec post PV: om.Q
propositionem in anima sua244. Dictum est alias quod uno245 modo loquendo de scire 43 quorum utrumque PV: quarum utramque Q
est hoc falsum: quia tunc sciret illas intentiones in anima sua, consequens falsum, 44 impossibile PV: impossibilis igitur et cetera Q
45 sed PV: ergo Q
quia cum illae sint indivisibiles 246, ut creditur, nullus homo est247 qui248 cognoscit illas
46 scivit PV: scit Q
intentiones in anima sua249, sequitur quod non cognoscit istam 250 in conceptu suo 47 aliquam rem PV: aliquem hominem Q
quacumque data251. Et ideo loquendo de scientia 252 verum253, negatur254 quod est 48 igitur PV: et tunc Q
49 adhuc PV: om.Q
cognoscere hujusmodi scitum sciendo illud esse quod aliqua talis propositio in 50 incomplexa V: maxima P
conceptu est scita, quia nulla talis est cognita, loquendo tamen de scire secundum 51 et quaelibet res ... scit PV: om.Q
52 incomplexum V: incomplexam Q: maximum P
quod255 ipsum sit per causam cognoscere, conceditur sic quod propositio in anima
53 illud: argumentum add.Q
scitur. Illae enim intentiones256 quodammodo sunt257 causae agentes258 per quas 54 multum PV: om.Q
scitur sic esse vel sic: quia259 sine illis vel talibus260 non potest homo scire sic esse vel 55 sophisma PV: hanc propositionem ‘deus scit quicquid scit’ nec ad propositum intuenti, ideo transeatur Q
56 similiter si PV; iterum arguitur sic Q
sic, et261 conceditur quod262 propositio in conceptu scitur263, et264 quia ille modus 57 quicquid: ille add.Q
loquendi est communis265; ideo dato266 quod nulla propositio foret, tunc non foret 267 58 sed deus PV: et ipse Q
59 contradictorium: rex sedet nullus rex sedet add.Q
aliquis homo268 sapiens vel sciens269, sed dato quod nullus homo sciret aliquid270,
60 sedes: et sic de aliis add.Q
deus non foret minus sciens; immo continue esset 271 aeque sciens sicut umquam 61 deus PV: ipsum Q
fuit272. Sed forte adhuc arguitur273 contra istam propositionem274 quod deus275 erit vel 62 istorum: contradictorium add.Q
63 ideo PV: om.Q
est276 continue277 ita sciens praecise278 sicut279 umquam fuit280: quia deus ab aeterno 281 64 negando sophisma tamquam PV: quod ipsum est Q
scivit unum istorum282 contradictorium283, et284 numquam sciet istud285; ergo ipse plus 65 sic arguitur PV: arguitur quod Q
66 nullius PV: nullus Q
scivit quam ipse286 sciet287. Assumptum arguitur ponendo quod 288 deus ab aeterno
67 sophisma PV: ipse scit quicquid scit Q
scivit istam propositionem289 ‘Antichristus290 erit’, et quod numquam post hoc sciet 68 huic PV: om.Q
istam, sicut est satis possibile, et tunc patet totum antecedens. Similiter: deus potest 69 negando consequentiam PV: quod non valet consequentia Q
70 deus PV: aliquis Q
minus scire quam nunc scit, posito quod ipse nunc sciat hanc negativam ‘Antichristus 71 licet: ipse add.Q
non est’, potuit tamen fuisse quod deus numquam scivisset illam sicut nunc constat; 72 illius QV: ista P
73 ipsa: propositio add.Q
igitur potuit fuisse quod deus minus scivisset quam ipse nunc scit 291. Consequentia
74 vera: ita cito add.Q
patet, et assumptum probatur: quia quamvis 292 Antichristus non erit, poterit tamen 293 75 non PV: in mg.Q1
esse, quia non eo294 quod poterit esse erit; ergo non obstante quod deus ab aeterno 76 quod non est aliquod falsum V: quod non est multae propositiones Q: om.P
77 secundum PV: aliud Q
scivit quod Antichristus non erit, poterit tamen 295 facere quod Antichristus erit, sed si 78 assumitur quod PV: arguitur quando Q
Antichristus erit, tunc scivit quod Antichristus erit; ergo deus potest facere quod scivit 79 ad probationem illius PV: om.Q
80 arguitur: quod add.Q
quod Antichristus erit, et, per consequens, potuit ab aeterno scire quod ipse
81 quia QV: om.P
numquam scivit296. Similiter297 potest argui quod foret possibile 298 quod deus ab 82 et: ipse add.Q
aeterno299 credidit falsum: quia ex quo 300 ab aeterno credidit301 quod Antichristus non 83 deus PV: ipse Q
84 quicquid: ipse add.Q
erit, et302 jam potest303 esse304 falsum quod Antichristus non erit; igitur eadem ratione 85 credidit: esse verum add.Q
ab aeterno potuit fuisse falsum, et deus ab aeterno credidit hoc; ergo jam potest esse 86 negatur consequentia PV: dicitur negando consequentiam Q
87 licet deus PV: quamvis ipse Q
ita quod deus ab aeterno credidit falsum, quod est impossibile 305. Ideo ad primum
88 non tamen PV: ipse tamen non Q
illorum, quando arguitur quod deus poterit scivisse minus quam ipse ab aeterno 89 nunc non V: nec P: non Q
scivit306, dicitur quod hoc 307 est impossibile. Et308 quando arguitur quod309 sic, quia 90 vera: nec fuerunt vera add.P
91 falsa: ideo et cetera add.Q
deus ab aeterno scivit quod Antichristus non erit, et poterit esse quod deus 310 92 illo PV: hoc Q
numquam scivit neque sciet311 quod Antichristus non312 erit313; igitur poterit314 esse 93 deus PV: ipse tunc Q
94 credidit QV: scivit P
quod deus minus scivit ab aeterno315 quam ipse nunc scit vel316 scivit; dicitur317
95 capiendum unum falsum PV: quia capto uno falso Q
negando consequentiam. Et causa est quia si318 ab aeterno scivisset319 quod 96 fuit verum QV: om.P
Antichristus non erit320, ab aeterno non321 scivisset322 quod Antichristus erit; et ideo 97 credidit V: scit P
98 est V: fuit P
sic323 modo poterit324 esse quod deus325 ab aeterno scivit Antichristum fore 326, ita ab 99 credidit V: scivit P
aeterno327 potuit fuisse328 quod deus numquam329 scivit Antichristum fore330, et ita non 100 negatur consequentia nec ex isto ... falsum PV: sed notum est quod ista consequentia non valet Q
101 enim PV: deus Q
procedit argumentum. Et consimiliter dicitur negando aliud, scilicet quod potuit
102 non tamen PV: ipse tamen non Q
fuisse331 quod deus ab aeterno credidit falsum332, nec est hoc333 possibile quod deus 103 ipsum PV: illud Q
credidit334 falsum335. Et ad argumentum, quando arguitur quod sic, quia ab aeterno 336 104 quo: ipsum add.Q
105 falsum] quamvis enim credidit hoc quod est ... falsum] LAC P
potuit fuisse337 ista propositio falsa338 ‘Antichristus non erit339’ vel saltem potuit fuisse 106 sed sequitur solum PV: unde conceditur Q
falsum quod340 Antichristus non erit, et deus ab aeterno credidit quod Antichristus 107 deus credidit PV: credidit deus Q
108 et quod falsum ipse scivit PV: om.Q
non341 erit; ergo fuisset possibile quod deus ab aeterno credidit falsum, huic dicitur 342
109 sed deus numquam credidit hoc falsum QV: om.P
negando consequentiam. Quamvis enim deus ab aeterno credidit istam, poterit 110 quod est satis verum et concedendum PV: om.Q
tamen in praesenti sic343 esse quod deus numquam credidit istam, sicut alias satis 111 tertium argumentum PV: aliam formam Q
112 sic PV: om.Q
dictum est344. Ideo non oportet amplius de ista materia scire, sed primum 113 arguitur: ad sophisma quod add.Q
argumentum sicut omnia hujusmodi similiter sunt solvenda 345. 114 non PV: nulla Q
1 probatur PV: probatio Q (P = incunable Paris; Q = Padoue) 115 huic PV: om.Q
2 deus: scit aliquid et add.P 116 tamen: arguendi add.Q
3 et: ipse add.Q 117 in forma simili PV: om.Q
4 oblitus QV: oblictus P 118 simili in deo V: in deo Q: creatura P
5 quod: ipse add.Q 119 fieri: aliqua add.Q
6 igitur et cetera PV: igitur ipse scit quicquid ipse scivit Q 120 nulla creatura V: nulla creatura dei seu factura Q: scientia formae vel creaturae non P
7 quicquid: ipse add.Q 121 mutari PV: transmutari Q
8 quia: ipse add.Q 122 scientia in deo non est transmutabilis PV: nulla scientia transmutabilis est scientia dei Q
9 et: ipse add.Q 123 bene V: om.Q
10 et numquam crediditV/scivit Q aliquod falsum QV: et nullum falsum umquam credidit P 124 potest] esse ideo bene potest] LAC P
11 sed ipse non scivit ... verum V: nec scivit aliquod falsum P: om.Q 125 sed tamen forte arguitur contra ... negatur minor PV: om.Q
12 ipse PV: om.Q 126 et si ad probationem minoris arguitur sic PV: unde non sequitur Q
13 verum: et ipse non scivit aliquid quod ipse non scivit esse verum add.Q 127 scientiam: demonstrata scientia tua add.Q
14 igitur: ipse add.Q 128 scientia PV: om.Q
15 quicquid: ipse add.Q 129 negatur consequentia PV: om.Q
16 in deo non PV: in nulla? Q 130 non PV: nec Q
17 aliqua PV: om.Q 131 hunc PV: istum Q
18 fuit V: om.PQ 132 cane tuo PV: uno cane tui
19 aliquando: scivit add.P 133 qui est pater V: quia est pater P: om.Q
20 scientia PV: om.Q 134 ille canis est pater tuus PV: iste pater est pater tui Q
21 ipso PV: deo Q 135 scientia sua V: sua scientia Q: scientia tua P
22 primo Q:¨prius ::¨οm.P 136 solus omnia scit PV: sciret omnino sicut ipse modo scit Q
137 scita PV: om.Q 247 nullus homo est V: nullus est homo Q
138 scientia PV: sua scientia Q 248 qui V: quin Q
139 sive PV: seu Q 249 ut creditur nullus homo ... anima sua QV: om.P
140 procedit: illud add.Q 250 sequitur quod non cognoscit istamV/istas P: cum illae sunt indivisibiles nec cognoscit illam propositionem Q
141 adhuc V: ad hoc P (dans Q, on a partout ad hc, mais зa peut кtre adhuc ou ad hoc) 251 quacumque data QV: quocumque dato P
142 transmutetur V: transmutatur PQ 252 scientia PV: scire Q
143 ad PV: in Q 253 sciendo illud esse verum QV: om.P
144 quam: ipse add.Q 254 negatur: illud esse verum videlicet add.P
145 et V: om.P 255 secundum quod PV: prout Q
146 et non sequitur propter hoc ... transmutatio PV:vel adhuc sic Q 256 sit per causam cognoscere conceditur ... intentiones PV: scire sic esse vel sic requiritur hujusmodi intentiones quae
147 illa enim PV:¨sit enim illa sunt Q
148 falsa manet V: manet falsa P: falsa Q 257 sunt PV: tamquam Q
149 fuerat PV: ipsa fuit Q 258 agentes QV: om.P
150 illa propositione PV: ipsa Q 259 quia PV: et Q
151 satis expresse patet PV: apparet satis expresse Q 260 illis vel talibus PV: quibus Q
152 sequitur PV: requiritur Q 261 et V: om.PQ
153 transmutetur PV: transmutatur Q 262 quod: talis add.Q
154 de PV: a Q 263 scitur PV: est scita Q
155 ad PV: in Q 264 et QV: om.P
156 propositio quae est vera PV: illa propositio Q 265 quia ille modus loquandi est communis PV: ille est communis modus loquendi Q
157 postquam fuerit falsa PV: om.Q 266 dato PV: posito Q
158 vel PV: nec Q 267 foret PV: sciret Q
159 contra: ideo et cetera add.Q 268 aliquis homo: aliter esse nec foret aliquis homo add.Q
160 adhuc forte PV: forte adhuc Q 269 sapiens vel sciens PV: sciens vel sapiens Q
161 est enim falsa postquam fuit vera ergo PV: quia ipsa Q 270 sed dato quod nullus homo sciret aliquid PV: om.Q
162 transmutatur PV: mutatur Q 271 esset V: om.P
163 falsitatem: sit enim falsa postquam ipsa fuit vera; ergo mutatur et cetera add.Q 272 deus non foret minus sciens ... fuit PV: deus tamen foret tunc ita sciens vel sapiens sicut ipse umquam praeduit;
164 sed huic PV: hic Q ideo et cetera Q
165 dicitur: breviter add.Q 273 adhuc arguitur PV: arguitur adhuc Q
166 sicut PV: ut Q 274 propositionem: scilicet add.Q
167 sit PV: fiat Q 275 deus: continue add.Q
168 postquam: ipsa add.Q 276 erit vel est V: erit Q: fuit P
169 vera: vel e contra add.Q 277 continue PV: om.Q
170 hoc: tamen add.Q 278 praecise PV: om.Q
171 qua PV: quando Q 279 sicut PV: om.Q
172 arguitur: ad sophisma add.Q 280 fuit PV: praefuit Q
173 scivit: adhuc add.Q 281 ab aeterno PV: aliquando Q
174 scit: illud add.Q 282 istorum PV: om.Q
175 ignorat: illud Q 283 contradictorium: et reliquum istorum add.Q
176 quod prius scivit QV: om.P 284 et PV: ipse Q
177 eo PV: deo Q 285 sciet istud V: sciet istam P: scivit nec sciet Q
178 huic respondetur PV: hic dicitur Q 286 ipse V: umquam P
179 primam consequentiam V: majorem P 287 ergo ipse plus scivit quam ipse sciet PV: et tamen potest esse quod ipse numquam scivit illud demonstrato illo
180 unde PV: quia deus nihil ignorat vel Q quod ipse ab aeterno scivit, et si sic ergo ita potest esse quod ipse fuit majus sciens quam ipse fuit Q
181 ignorantia tam PV: ignorare hoc falsum Q 288 ponendo quod PV: quia signentur ista duo contradictoria Antichristus erit Antichristus non erit ponitur quod
182 non scire quam non cognoscere PV: quod ipse nec scit nec cognoscit hoc falsum Q Antichristus non scit (corriger en sit?) nec fuit nec erit tunc Q
183 et hoc est falsum QV: ideo et cetera P 289 istam propositionem PV: quod Q
184 omne: quod est sive add.Q 290 Antichristus: non add.Q
185 et omne PV: sive Q 291 et quod numquam post hoc sciet istam sicut est satis possibile et tunc patet ... scit PV: et ipse numquam scivit nec
186 ideo PV: et ideo Q sciet quod Antichristus erit et poterit tamen ita esse quod deus numquam scivit illam propositionem Antichristus non
187 non ignorat aliquid PV: nihil ignorat ipse Q erit sed si ille non scivisset illam Antichristus non erit tunc etiam ponitur quod ipse numquam scivit quod Antichristus
188 tunc PV: om.Q erit sequitur quod ipse minus scivisset quam ipse jam scivit et potest ita <esse> quod ipse numquam scivisset illam
189 forte: ex isto add.Q negativam ergo poterit ita esse quod ipse scivisset minus quam ipse scivit Q
190 ignoras: hanc add.Q 292 quamvis PV: non obstante quod Q
191 homo QV: hoc P 293 poterit tamen V: ipse tamen poterit Q: non poterit P
192 dato quod PV: quia tu Q 294 eo PV: omne Q VERF
193 ipsum PV: illam Q 295 tamen: ipse add.Q
194 ideo PV: om.Q 296 tunc scivit quod Antichristus erit ergo deus potest facere ... scivit PV: deus numquam scivit quod Antichristus
195 huic PV: om.Q non erit et tamen poterit esse quod Antichristus erit ergo poterit esse quod deus numquam scivit quod Antichristus
196 te PV: me Q non erit nec ipse scivit umquam quod Antichristus erit et cetera Q
197 te PV: me Q: sicut non sequitur ista est nescita a te ergo est ignorata a te add.P: sicut nec sequitur ipsa est nescita 297 similiter: et consimiliter add.Q
a me ergo ipsa est ignorata a me add.Q 298 foret possibile V: possibile foret Q: foret P
198 similiter non QV: non enim P 299 ab aeterno PV: om.Q
199 incomplexum QV: om.P 300 ex quo: deus add.PQ
200 solum PV: quodlibet Q 301 credidit PV: scivit Q
201 non cognosco PV; cognosco non Q 302 et PV: sed Q
202 deus: continue add.Q 303 potest: ita add.Q
203 sicut: ipse add.Q 304 esse: quod ab aeterno fuisset add.Q
204 illo QV: illa P 305 igitur eadem ratione ab aeterno ... impossibile PV: quia jam poterit esse quod Antichristus erit sed si Antichristus
205 quod] fuit vel erit ita quod] LAC Q erit ab aeterno fuit falsum quod Antichristus non erit ergo cum jam poterit ita esse quod Antichristus erit jam etiam
206 deus PV: ipse Q poterit ita esse quod ab aeterno fuisset falsum quod Antichristus non erit et deus #credidit# ab aeterno credidit illam
207 huic PV: om.Q ergo jam potest ita esse quod deus ab aeterno credidit falsum quod est impossibile Q
208 scivit: ipse add.Q 306 ideo ad primum illorum ... scivit PV: ideo ad haec dicitur primo ad primum quando arguitur quod poterit ita esse
209 istorum PV: om.Q quod deus scivisset minus quam ipse scivit Q
210 nescit PV: non scit Q 307 hoc PV: illud Q
211 reliquum: illorum add.Q 308 et: ad argumentum add.Q
212 tamen PV: tunc Q 309 quod Q: om.PV
213 modo scit PV: scit modo Q 310 poterit esse quod deus PV: ipse Q
214 licet enim aliquando scivit unum istorum ... significavit QV: utrumque illorum contradictorium scivit et modo neutrum 311 neque sciet V: om.P
istorum scit sicut posito quod ista contradictoria non sint adhuc sicut aliqua illarum significaret jam scit esse P 312 non PV: om.Q
215 concedit potest PV: potest concedi Q 313 erit: et poterit ita esse quod deus numquam scivit quod Antichristus non erit add.Q
216 illa conclusio PV: om.Q 314 poterit: ita add.Q
217 scivit PV: scit Q 315 minus scivit ab aeterno PV: ab aeterno scivisset minus Q
218 deus PV: om.Q 316 nunc scit vel PV: om.Q
219 et tamen quando scivit ... plures PV: sed ipse numquam est minus sciens quam immediate ante prius instans Q 317 dicitur PV: respondetur Q
220 forte PV: om.Q 318 si PV: om.Q
221 forte arguitur PV: arguitur forte Q 319 scivisset V: ipse non scivit Q: non scivisset P
222 possibile foret quod V: posset esse quod Q: om.P 320 non erit: si ipse add.Q
223 aliquando PV: om.Q 321 non V: om.PQ
224 ipse V: deus Q 322 scivisset PV: scivit Q
225 quia] si nulla propositio foret ipse nihil sciret quia] LAC P 323 sic V: sicut PQ
226 nullum incomplexum PV: incomplexum non Q 324 poterit: ita add.Q
227 negando: illam add.Q 325 deus: non add.Q
228 possibile foret PV: esset possibile Q 326 Antichristum fore PV: quod Antichristus non erit Q
229 illa conclusio PV: om.Q 327 ab aeterno PV: modo Q
230 deus nullam propositionem sciret adhuc sciret seipsum esse PV: nulla propositio foret deus tamen sciret seipsum 328 potuit fuisse PV: poterit esse Q
Q 329 numquam PV: ab aeterno Q
231 scientia sua PV: sua scientia Q 330 scivit Antichristum fore PV: scivisset quod Antichristus erit licet deus numquam scivit quod Antichristus erit nec sciet
232 et e contra PV: om.Q ??? Q
233 et ideo posito quod nulla ... modo scit PV: om.Q 331 negando aliud scilicet quod potuit fuisse PV: ad aliam formam quando dicitur quod foret possibile Q
234 foret etiam PV: etiam foret Q 332 falsum: huic dicitur quod add.Q
235 semper sicut modo scit ideo ... scientia V: om.P 333 hoc PV: om.Q
scientia: et ideo ipse tunc foret aliquid et foret etiam ita sciens sicut ipse modo est add.Q VERF 334 credidit PV: credat Q
236 nullus homo tunc PV: tunc nullus homo Q 335 falsum PV: sicut falsum est esse Q
237 tunc PV: om.Q 336 ab aeterno PV: om.Q
238 hoc PV: homo Q 337 potuit fuisse PV: possibile foret quod Q
239 anima: sua add.Q 338 falsa PV: om.Q
240 scientia sua PV: sua scientia Q 339 erit: ab aeterno fuisset falsa add.Q
241 esse: vel sic add.Q 340 potuit fuisse falsum quod V: potuit non fuisse falsum quod P: quod ab aeterno fuisset falsum quod Q
242 verumtamen: quod add.P 341 non PV: om.Q
243 scit: aliquam add.Q 342 huic dicitur PV: respondetur Q
244 in anima sua QV: suam ut P 343 sic PV: instanti Q
245 uno QV: vero P 344 est: de hac materia et add.Q
246 tunc sciret illas intentiones ... indivisibiles PV: om.Q 345 de ista materia scire sed ... solvenda PV: recitare illam et cetera Q

<Vigesimum primum sophisma>
<Tu scis quicquid scivis>
Tu scis quicquid scivis. Probatur sic: tu scis aliquid; ergo tu scis quicquid scis.
Assumptum arguitur, et ponatur quod tu scias aliquam propositionem quae sit A, tunc
vel est A propositio multa vel est aliquid. Si aliquid, habetur propositum. Si multa et
non aliquid, tunc arguitur sic: tu scis A, et A est multa; ergo tu scis multa. Et sequitur
‘tu scis multa; igitur multa sciuntur a te; ergo multa sunt multa scita a te; ergo multa
sunt multa scita a te; ergo aliqua duo vel tria, et sic in infinitum sunt scita a te; ergo
aliquid1 unum est scitum a te’. Aliter sequitur quod aliqua tria forent scita a te, et
tamen nulla duo forent scita a te, quod est impossibile. Ideo forte dicitur in principio,
posito quod tu scias unam propositionem quae sit multae intentiones et multi termini
ita quod nullam propositionem scias nisi illam, negando istam propositionem ‘tu scis
aliquid vel aliqua’: quia tu non scis aliqua nisi quorum quodlibet est scitum a te, sed
nulla talia sunt scita a te et cetera. Ideo forte dicitur in principio juxta hanc
responsionem negando consequentiam, illam scilicet ‘tu scis A, et A est multa; ergo tu
scis multa’. Sed contra hanc responsionem arguitur sic, ponendo gratia argumenti
quod tu scias B propositionem una cum A propositione, et sit B propositio multae
intentiones, tunc arguitur sic: tu scis A et B propositiones; ergo tu scis aliquas
propositiones scitas a te, et ultra; ergo tu scis aliquas propositiones quae sunt scitae
a te, et ultra; ergo scis aliqua quae sunt scita a te; ergo scis duo quae sunt scita a te
vel tria vel quattuor vel sic deinceps. Si scias duo quae sunt scita a te; ergo scis duo;
igitur, secundum responsionem datam, scis aliquid. Per positum enim sciendo aliqua
scis quodlibet illorum; ergo si tu scis aliqua duo, tu scis aliquid, quod erat negatum
prius. Ideo forte data prima responsione negatur consequentia ‘tu scis duas
propositiones; ergo tu scis aliqua scita a te’, dicendo quod propositiones sciuntur a te,
et tamen nulla sciuntur a te; et ideo nulla sunt scita. Sed contra hanc responsionem
arguitur sic: aliquae propositiones sciuntur a te; ergo aliquae propositiones sunt
scitae a te, ultra; ergo vera sciuntur a te vel falsa sciuntur a te vel verum vel falsum
scitur a te — omnes enim propositiones sunt hujusmodi —, et si sic; ergo aliqua
sciuntur a te. Similiter: si non scires aliquid nec aliqua, non scires aliquam
propositionem nec aliquas propositiones, — omnis enim propositio est aliquid vel
aliqua —; igitur et cetera. Non enim est bene imaginabile quod tu scires aliquam
propositionem, et tamen tu non scires aliquid quod est ista propositio nec aliqua quae
sunt illa propositio. Ideo dicitur, sicut communiter solet dici ab omnibus, concedendo
primam consequentiam argutam, scilicet posito quod aliquis sciret A propositionem
quae foret multae intentiones quod ipsa sciret multa et quod multa forent scita ab
ipsa, quorum nullum foret scitum ab eodem, et quod tria sunt tria scita ab ipso, et
quod nulla duo sunt scita ab eo, sed notum est, sicut prius dictum est, quod illud non
est bene imaginabile. Arguitur etiam quod illud sit impossibile, ponendo gratia
argumenti quod nulla propositio sit multae propositiones nec quod aliqua propositio
sit duae propositiones, arguitur tunc sic: nulla sunt scita a te nisi vera, sed nulla tria
sunt vera — ponitur enim quod tantum A propositio sit scita a te —; ergo nulla tria
sunt scita a te. Similiter: si forent tria scita a te vel quattuor; ergo nullum unum scitum
foret omne scitum, consequens falsum in isto casu, quia A scitum est omne scitum.
Ideo pro isto dicitur in principio negando sophisma posito tali casu. Et ad
argumentum, quando arguitur sic “A scitur a te; ergo aliquid scitur a te vel aliqua
sciuntur a te”, conceditur consequentia et consequens pro secunda parte ‘aliquis vel2
aliqua sciuntur a te’, et non sequitur ultra [A] ‘igitur aliqua sunt scita a te’, sed sequitur
‘aliqua sciuntur a te; ergo aliqua sunt scita a te vel aliqua sunt propositio scita a te’,
quia si aliqua sciantur a te vel sunt una propositio scita a te vel sunt multae
propositiones scitae a te. Ideo si arguitur tunc quod aliqua sciuntur a te quorum
nullum est scitum a te nec ipsa omnia sunt scita a te, conceditur conclusio. Nec est
hoc inconveniens, sicut aliqua significant praecise sicut est, et tamen nullum istorum
est praecise significans sicut esse, nec ista omnia sunt praecise significantia sicut
est, quia omnia illa sunt una propositio significans praecise sicut est. Sed contra hanc
responsionem arguitur adhuc sicut prius argutum est contra primam responsionem,
posito quod tu scires A et B propositiones, sicut prius positum est, tunc ponatur quod
utraque propositionum sit tres intentiones. Et arguitur tunc sic: tu scis aliqua; aut ergo
duo vel tria vel quattuor vel sic deinceps. Si dicatur, sicut est dicendum juxta hanc
responsionem, quod tu scis B et B sciuntur a te, aut ergo sunt B scita a te aut non. Si
non, ergo cum nulla alia sint scita a te, a multo fortiori nec aliqua duo nec aliqua tria
nec aliqua quattuor nec sic deinceps, sicut patet juxta responsionem datam; vel ergo
sunt aliqua scita a te vel nulla. Et quod aliqua probatur: quia tu scis duo vera scita a
te, scilicet A et B, et ista sunt aliqua, quia duo; ergo tu scis aliqua, et, per
consequens, aliqua sunt scita a te. Similiter: A et B sunt scita a te, et A et B sunt illa
sex; igitur illa sex sunt scita a te, et ultra; igitur aliqua duo vel aliqua tria vel aliqua
quattuor sunt scita a te, et sic deinceps; igitur, sicut prius, multa sunt scita a te
quorum nullum est scitum a te, quod prius dicebatur esse impossibile. Huic dicitur
quod in casu isto ista sex sunt scita a me, sicut argumenta probant, tamen nullum
istorum nec aliqua illorum sunt scita. Et quando dicitur quod prius dicebatur quod hoc
est possibile, huic dicitur quod non, sed dicebatur quod esset impossibile quod aliqua
tria forent scita a me, et tamen nulla duo forent scita a me; unde in casu isto non
sequitur illud inconveniens. Quamvis enim ibidem sequatur quod illa sex sunt scita a
me, tamen ibidem non sequitur quod illa sunt sex scita a me, sed illa sex sunt duo
scita a me, et duo vera scita a me, et duae propositiones verae scitae a me. Unde
conceditur in casu aliquo quod multa sunt scita a me et tamen nihil scitur a me, et
aliqua duo vera sunt scita a me et tamen nullum unum verum illorum scitur a me, nec
sequitur ‘aliqua duo vera sunt scita a me; ergo duo sunt scita a me’, quia forte, sicut
in casu supposito, illa duo scita non sunt duo; ideo non sequitur ‘haec duo sunt scita
a me; ergo haec sunt duo quae sunt scita a me’, quia illa non sunt duo scita a me,
sicut prius dictum est. Unde non sequitur ‘haec sunt duo vera vel duo falsa vel duae
propositiones vel duo numeri; ergo sunt duo’, sed bene sequitur ‘haec sunt duo vera;
ergo haec sunt vera’. Similiter sequitur ‘haec sunt duo scita; ergo haec sunt scita’; et
ideo sex intentiones sunt duo scita, nec est concendendum quod illae sex intentiones
sunt scitae, sicut nec est concedendum quod illae sex intentiones sunt verae, sed
sunt verae propositiones, sunt etiam vera, quia sunt duo vera, et sic non sequitur ‘hoc
est verum; ergo hoc est aliquid’, sic nec sequitur ‘hoc est scitum; ergo hoc est
aliquid’; conceditur igitur in casu posito quod ista sex sunt scita, quia sunt duo scita,
illa tamen non sunt sex scita nec aliqua duo sciuntur; immo dico quod nulla sunt scita
in casu isto nisi illa sex, sicut notum est, nec illa sunt sex vera, et tamen illa sex sunt
vera, et nulla vera nisi illa sex. Unde sicut sequitur ‘tria sunt tria vera; ergo unum est
<unum> verum, et duo sunt duo vera, et tria sunt tria vera, et sic usque ad sex’, ita
sequitur ‘si sex sunt sex scita, tunc unum est scitum, et aliquid est scitum, et duo sunt
scita, et tria sunt scita, et sic deinceps’, et sic universaliter tenet hujusmodi forma
arguendi. Sicut tamen prius dicebatur, non sequitur ‘aliqua sunt duo scita a te; ergo
aliquod est unum scitum a te’, nec sequitur ‘aliqua tria sunt scita a te; ergo aliqua
sunt duo scita a te’, et sic de talibus, bene tamen sequitur quod unum scitum est
unum scitum et quod duo scita sunt duo scita, et 3 sic omnino respondendum est
respectu istius termini ‘scitum’, sicut respondendum e<s>t respectu istius termini
‘verum’ vel respectu hujus termini ‘propositio’. Item arguitur ad sophisma sic: tu non
scis quicquid scis; ergo iste, te demonstrato, non scit quicquid scit. Sed arguitur quod
sic: quia iste homo scit quod deus scit. Probatur: iste homo scit quod deus est sciens;
ergo et cetera. Similiter arguitur sic ad idem: tu potes scire quicquid scis; ergo tu scis
quicquid scis. Consequentia patet, et antecedens arguitur: aliquando incipies scire
quicquid scis; ergo et cetera. Assumptum arguitur sic: posito quod in A instanti
crastinae diei incipies scire aliquid per positionem de praesenti et remotionem de
praeterito. Isto posito, arguitur sic: in A instanti erit ita quod tu scis quicquid scis, et
immediate ante hoc A instans non erit ita quod tu scis quicquid scis; ergo in A instanti
erit ita quod tu incipis scire quicquid scis; et ultra; igitur in A instanti incipies scire
quicquid scis, et si sic; igitur nunc scis aliquid et cetera. Ad haec respondetur, et
primo ad primum, quando arguitur sic “tu non scis quicquid scis; ergo iste homo, te
demonstrato, non scit quicquid scit”, negatur consequentia vel distinguatur
consequens eo quod iste terminus ‘quicquid’ potest construi cum illo termino ‘scis’ in
nominativo casu vel in accusativo casu. Si in nominativo, sic est iste sensus: iste
homo non scit quae res sit. Si in accusativo, tunc est iste sensus: iste homo non
aliquid scit quod iste homo scit, et hoc est verum. Pro secundo, dicitur quod iste
homo non potest scire quicquid iste homo scit posito quod nihil sciatur, nec tu potes
scire quicquid scis posito casu isto, nec tu potes incipere scire quicquid scis. Et ad
argumentum, dicitur negando consequentiam, sicut alias frequenter negatur talis
consequentia ‘in A instanti erit ita quod tu incipis scire quicquid scis; ergo in A instanti
incipies scire quicquid scis’. Unde possibile est quod tu incipias scire quicquid scis, et
tamen tu non potes scire quicquid scis. Sed juxta illud forte arguitur in consimili casu
ponendo quod iste homo continue prius scivisset aliquid, et quod nunc sciat aliquid
de novo quod numquam prius scivit, quo posito, vel incipit iste homo scire quicquid
scit vel non. Quod sic arguitur: quia nunc scit quicquid scit, et immediate ante hoc
non scivit quicquid scit; ergo iste homo nunc incipit scire quicquid scit. Similiter: si iste
homo jam incipiat scire quicquid scit, et non ab aeterno scivit quicquid scit; igitur
incipit vel incipiet scire quicquid scit, sed numquam ante hoc incepit et cetera; ergo
jam incepit scire quicquid scit. Ideo si conceditur ista propositio quod iste homo incipit
scire quicquid s<c>it, contra: sequitur ‘iste homo incepit scire quicquid iste homo scit;
ergo jam iste homo incipit scire quicquid iste homo scit; ergo ab isto homine incepit
sciri quicquid scit’, et si sic; ergo quicquid iste homo scit incepit ab isto homine sciri’.
Consequentia arguitur: quia sicut verificantur exponentes primae propositionis, sic
verificantur exponentes hujus secundae propositionis consequentis, quae sunt illae
‘quicquid iste homo scitur ab isto homine’ et ‘numquam prius quicquid homo scit
sciebatur ab isto homine’; ergo et cetera. Similiter arguitur sic ad idem: qua ratione
conceditur quod jam incipit iste homo scire quicquid iste homo scit, foret etiam
concedendum quod nunc incipit Socrates albus esse, posito quod nunc primo foret
albus, quia tunc sequitur quod nunc est Socrates albus, et numquam prius fuit
Socrates albus; ergo jam incipit Socrates albus esse. Similiter sequitur quod jam
incipit esse omne quod est, et quod in quolibet instanti incipit esse omne quod est, et
quod continue desineret esse omne quod est, quorum utrumque est negandum nisi
respondens voluerit gratis concedere quodlibet illorum. Ideo pro prima propositione,
quando proponitur ‘iste homo incipit scire quicquid iste homo scit’, dicitur probabiliter
negando illam propositionem. Et ad probationem, dicitur negando consequentiam. Et
si quaeratur quid requiratur ad hoc quod homo incipiat scire quicquid iste homo scit,
dicitur quod requiritur quod ille sciat quicquid scit et non immediate ante hoc non
scivit quicquid scit, et tunc sufficienter sequitur quod iste incipit scire quicquid scit et
aliter non. Unde ista propositio ‘iste homo incipit scire quicquid iste homo incipit scire’
est quodammodo antecedens ad hanc propositionem universalem ‘quicquid iste
homo scit iste homo incipit scire’, quod probabiliter potest sustineri: quia sequitur si
iste homo incipit scire quicquid homo iste incipit scire; ergo iste homo nihil aliud scit
quam iste homo incipit scire, et iste homo aliquid scit; igitur quicquid iste homo scit
ipse incipit scire, quod erat probandum sequi ex priori. Similiter: posito quod iste
homo desineret scire quod jam scivit, sciendo tamen quod jam incipit scire,
sequeretur, concessa ista propositione, scilicet quod iste homo incipit scire quicquid
iste homo incipit scire; et consimiliter foret concedendum quod homo desinit scire
quicquid iste homo scit. Et tunc sequitur ista conclusio quod iste homo incipit scire
quicquid iste homo scit, et iste homo desinit scire quicquid iste homo scit, et tamen
iste homo nec desinit scire aliquid quod iste homo incipit scire nec incipit scire aliquid
quod iste homo desinit scire. Sed tunc ad aliam formam prius argutam, scilicet posito
quod Socrates inciperet esse albus, non sequitur quod jam inciperet Socrates albus
esse, sed bene sequeretur quod jam incipit Socrates esse Socrates albus
consequenter respondendo, tamen sequitur quod jam incipit esse omne quod est et
jam desinit esse omne quod est, non tamen ita formaliter sequitur quod jam incipit
omne quod est esse nec quod jam desinit omne quod est esse. Unde non sequitur
‘jam est omne quod est, et numquam prius fuit omne quod est; ergo jam incipit esse
omne quod est’: quia antecedens est verum et consequens falsum. Sic enim
arguendo contingeret probare quod omne quod est incipit esse jam: quia omne quod
est est, et numquam prius fuit omne quod est; ergo omne quod est incipit esse jam,
quod est impossibile. Verumtamen sophistice potest concedi ‘jam incipit esse omne
quod est’, ‘jam desinit esse omne quod est’, ‘jam incipit sciri quicquid iste homo scit’,
et conclusio prius posita et quaelibet alia consimilis; ideo visa utraque responsione
elige quam vis. Item, arguitur ad principale sic: tu scis quod tu non scis; ergo et
cetera. Assumptum arguitur: ponatur quod tu scias hoc esse, demonstrato te, et
nescias hoc esse, demonstrato Socrate, et quod Socrates sciat hoc esse,
demonstrato Socrate, et nesciat hoc esse, demonstrato te. Isto casu posito, tu scis
quod tu non scis. Quod arguitur sic: quia isti duo sciunt quod hoc est et quod illud est,
sed isti dubitant vel nesciunt quod hoc est vel quod illud est; ergo et cetera. Prima
pars antecedentis sic probatur: iste, demonstrato te, scit quod hoc est, demonstrato
te, et Socrates scit illud esse, seipso demonstrato; ergo isti duo sciunt quod hoc est
et quod illud est. Similiter: isti duo sciunt illas duas propositiones sic significando
praecise quod hoc est et illud est; ergo istae duae propositiones significant sicut illi
sciunt esse, sed istae duae propositiones significant solummodo hoc esse et illud
esse; ergo isti duo sciunt quod hoc est et quod illud est. Similiter: in casu illo quod
hoc est et illud est scitur, et a nullis scitur quod hoc est et quod illud est nisi ab istis
duobus, ut ponitur; igitur isti duo sciunt quod hoc est et quod illud est. In oppositum
arguitur sic: si isti duo sciunt quod hoc est et quod illud est, et scirent quod ista
propositio copulativa significat sic praecise; ergo isti scirent istam copulativam ‘hoc
est et illud est’, et tunc isti duo scirent aliquam propositionem quam nullus illorum
sciret, quod est impossibile. Similiter: isti duo non sciunt quod isti duo sunt,
demonstratis hoc et illo; ergo isti nesciunt quod hoc est et quod illud est.
Consequentia patet: quia sequitur ‘isti sunt; ergo hoc est et illud est’, et, e converso,
‘si isti duo nesciunt quod isti sunt, nec isti duo sciunt quod hoc est et quod illud est’.
Et satis potest probari quod isti nesciunt quod hoc est et quod illud est: quia uterque
istorum nescit quod hoc est et quod illud est, et, per consequens, uterque istorum est
nesciens quod hoc est et quod illud est. Similiter: ut prius argutum est, si isti scirent
quod hoc est et quod illud est, et sciunt istam propositionem ‘hoc est et illud est’ sic
praecise significare, ut suppono, tunc scirent istam propositionem ‘hoc est et illud
est’, quod est impossibile in casu isto. Ideo pro isto dicitur in casu posito negando
quod isti sciunt quod hoc est et quod illud est. Et ad probationem ejus, quando
arguitur sic “iste scit quod hoc est, et iste scit quod illud est; ergo isti duo sciunt quod
hoc est et quod illud est”, negatur consequentia. Nam sequitur formaliter ‘isti sciunt
quod hoc est et quod illud est; ergo uterque istorum scit quod hoc est et quod illud
est’; et ideo sicut non valet ista consequentia ‘iste scit quod hoc est, et iste scit quod
illud est; ergo uterque istorum scit quod hoc est et quod illud est’, sic nec valet
consequentia prius negata. Et si arguitur ex isto quod isti duo nesciunt aliquas duas
propositiones, eadem ratione nisi uterque istorum sciat illas duas, et sic sequitur
quod omnes sapientes hujus mundi non scirent plures propositiones quam tu, posito
quod scias aliquas. Consequens falsum, et consequentia arguitur: quia isti non sciunt
quod hoc est et quod illud est, quia non uterque istorum scit quod hoc est et quod
illud est; ergo eadem ratione non sciunt has duas propositiones. Similiter: si illi duo
sciunt illas duas propositiones ‘hoc est’ et ‘illud est’; ergo illae duae propositiones
significant sicut illi duo sciunt esse, sed istae duae propositiones praecise significant
quod hoc est et quod illud est; ergo illi duo sciunt quod hoc est et quod illud est, et
ultra; ergo uterque scit quod hoc est et quod illud est juxta responsionem datam. Pro
istis dicitur quod illud primum inconveniens nullo modo sequitur, videlicet quod nulli
scirent aliquas propositiones nisi uterque istorum sciret istas, sed bene sequitur quod
nulli duo nec aliqui in toto mundo sciunt aliquid nisi uterque istorum sciat illud, nec
aliqui in toto mundo sciunt aliquid nisi uterque istorum sciat illud nec homines sciunt
aliqualiter esse nisi quilibet istorum sciat taliter esse, et quod mulli duo sciunt istos
duos esse nisi quilibet istorum sciat istos duos esse, sic nec aliqui sciunt quod hoc
est et quod illud est nisi uterque istorum sciat quod hoc est et quod illud est, quia
scire quod hoc est et quod illud est est scire ista duo esse; et ideo sicut nulli sciunt
istos duos esse nisi uterque istorum sciat istos duos esse, sic nec aliqui sciunt quod
hoc est et quod illud est nisi uterque istorum sciat quod hoc est et quod illud est. Et
per hoc respondetur ad secundam formam, quando sic arguitur “isti duo sciunt istas
duas propositiones; ergo istae duae propositiones significant praecise sicut isti duo
sciunt esse”, dicitur quod ista consequentia non valet; immo isti duo sciunt istas duas
propositiones, et ipsi forte nesciunt ipsas esse, nec sequitur ‘iste scit sicut haec
propositio significat, et iste scit sicut ista propositio significat; ergo isti sciunt sicut
istae propositiones significant’. Antecedens enim in casu posito est verum et
consequens falsum. Et in multis aliis casibus non valet talis modus arguendi, sicut
nec sequitur ‘ita erit sicut haec propositio significat ‘rex sedet’, et ita erit sicut haec
propositio significat ‘nullus rex sedet’; ergo ita erit sicut illae duae significant’, tunc
enim aliquando forent contradictoria vera. Et similiter negatur consequentia in
proposito. Sed arguitur ad sophisma aliter: tu scis aliquam propositionem quam non
scis esse veram, et ista est aliquid; ergo tu scis quicquid scis. Assumptum arguitur, et
ponitur quod tantum scias A propositionem quae non sit aliquid, et sit una propositio
simpliciter convertibilis cum A, quae sit B, et sit B aliquid, et nescias B propositionem
converti cum A nec scias B propositionem esse. Istis positis, vel scis quicquid scis vel
non. Si dicitur quod sic, contra: tu nihil scis nisi A, et A non est aliquid; ergo et cetera.
Si non scias quicquid scis, contra: tu scis B, et B est quicquid scis; ergo et cetera.
Minor probatur: tu scis praecise esse sicut B significat, quia tu scis praecise sic esse
sicut A significat, ut suppono, et B significat totaliter sicut A significat; ergo tu scis ita
esse sicut B significat, et ultra; ergo tu scis B. Si negatur consequentia, contra: ad
hoc quod tu scias B non requiritur quod tu scias quod ita est totaliter sicut B significat,
quia tunc non sciret laycus aliquam propositionem. Similiter: possibile foret de optimo
clerico quod ipse sciret B propositionem et nesciret an B propositio foret, sicut posito
quod ipse sciat hanc propositionem ‘deus est’, quae sit B, credat tamen quod nulla
propositio sit B; immo quod nullum B sit, tunc ipse scit B, nescit tamen quod B est
nec scit quod ita est sicut B propositio significat; immo in casu posito ipse scit B, quia
B significat praecise sicut ipse scit esse; ergo eadem ratione in casu proposito tu scis
B, quia B significat praecise sicut tu scis esse. Ideo dicitur quod in casu posito non
scis B. Et quando arguitur quod ad hoc quod tu scias B non requiritur quod tu scias
quod ita sit totaliter sicut B significat nec requiritur quod tu scias B esse, sicut prius
argutum est quantum ad istud, dicitur quod non multum vadit ad propositum: quia
istud non est nisi sophisma in casu ultimo posito, quamvis ille sapiens qui tunc scivit
B propositionem nescivit B propositionem esse, ipse tamen B propositionem bene
scivit esse. Ideo dicitur quod illud non arguitur, sed quia laycus scit multas
propositiones quas ipse nescit esse propositiones nec significare sicut est nec sicut
non est; ideo dicitur quod ad hoc quod aliquis sciat aliquam propositionem non
requiritur quod ipse sciat quod ita sit totaliter sicut ista significat, sed requiritur quod
ista propositio significet praecise tamquam sequens ad istam sicut ipse scit esse et
quod illa significet praecise sicut est et quod ipse nec credat nec existimet eam aliter
significare. Si haec omnia concurrant, tunc ipse advertit ad talem propositionem,
aliter non. Et ideo, cum ista non concurrunt respectu B; ideo non scitur B. Propono
modo in proposito: per primam particulam positam cavetur ne sit aliqua propositio
falsa scita; per secundam evitatur ne sciatur propositio aliqua quae non significet
scienti illam sicut forte una propositio significat praecise sicut ego scio esse, sed quia
ista non significat mihi sic; ideo nescio illam; per ultimam particulam evitatur ne
sciatur aliqua propositio haesitata et nescita esse vera. Posset enim aliqua propositio
praecise significare sicut ego scio esse et etiam mihi sic praecise significare, et
tamen adhuc possem haesitare utrum ista sic significet; immo forte crederem quod
non. Sed contra hoc arguitur sic: ex hac responsione sequitur quod aliqua propositio
scitur esse vera quae non scitur. Quod sic arguitur: significet illa propositio ‘A est’
praecise hominem esse, et credas tu quod illa praecise significet quod deus est vel
hominem esse, lateat te an significet quod deus est an quod homo est. Quo posito,
arguitur sic: tu scis istam propositionem esse veram ‘A est’. Probo: quia tu scis quod
praecise significat sicut est, quia tu scis quod ita praecise significat sicut altera
istarum ‘deus est’ vel ‘homo est’. Posito quod tu scias quod illae propositiones sic
praecise significent, tunc arguitur: tu scis quod illa propositio ‘A est’ praecise significat
sicut altera istarum duarum, et bene scis, ut suppono, quod utraque istarum significat
praecise sicut est; igitur bene scis quod illa ‘A est’ praecise significat sicut est; ergo
bene scis quod illa propositio est vera, et tamen tu non scis istam, quia ista non
significat tibi praecise sicut est, quia non significat tibi aliqualiter esse, quia nec quod
deus est nec quod homo est, per positum; igitur et cetera. Sed huic forte dicitur quod
posito casu isto illa propositio ‘A est B’ scitur esse vera et est scita. Similiter ad
argumentum, quando arguitur quod illa non significat sicut est, huic dicitur quod sic:
quia significat tibi quod deus est vel quod homo est. Sed contra: illa praecise
significat quod deus est vel illa praecise significat quod homo est; ergo non praecise
significat quod deus est vel homo est. Huic dicitur negando consequentiam, sicut
alias dicebatur <quod> haec propositio ‘homo currit’ significat praecise quod homo
currit, et tamen significat quod animal currit, et ita est in proposito; ideo et cetera. Sed
adhuc arguitur quod aliqua propositio scitur quae non scitur esse vera, quod prius
dicebatur esse falsum: quia propositio in conceptu scitur et ista non scitur esse vera,
quia non est alicubi adaequate ita quod non alibi. Dubitatur enim numquid sit in capite
vel in corde vel pede. Dubitatur enim de anima intellectiva ubi sit quae est subjectum
immediatum respectu talis propositionis scitae. Similiter: artifex laycus nescit tales
propositiones esse veras in conceptu, quia forte nescit utrum sint in conceptu vel
non. Ideo quantum ad illud dicitur, sicut alias dicebatur, quod satis probabiliter potest
dici quod nec clericus nec laycus aliquas propositiones in conceptu scit fore veras,
conceditur tamen quod ipsi sciunt tales propositiones in conceptibus suis: quia illae
propositiones significant sibi praecise sicut sciunt esse, et ipsi non credunt nec
haesitant illas aliter significare. Et si arguitur sic: illae propositiones significant
scientibus eas aliqualiter esse; ergo scientes hujusmodi propositiones sciunt eas
esse veras, dicitur negando consequentiam, quia quamvis hujusmodi propositiones
significent illis scientibus sic esse vel sic, non tamen sciunt illi eas sic significare. Sed
quo ad aliud, quando dicitur quod prius reputatur pro inconvenienti quod aliqua
propositio sciretur quae non esset scita esse vera, vel non sciretur esse, huic dicitur
quod non, sed hoc esset inconveniens tantum ibidem, scilicet quod aliquis sciret
aliquam propositionem quam existimaret vel crederet esse falsam. Et sic patet
responsio ad sophisma; ideo et cetera.
1 aliquid corr.: aliquod V
2 aliquis vel corr.: A V
3 et corr.: est V
<Vigesimum secundum sophisma>
<Quodlibet aliquorum animalium est non homo
 quorum quodlibet est homo> hominum foret animal istorum, quia quilibet istorum est de numero vel alter istorum.
Et tunc arguitur quod eadem ratione, posito quod demonstrentur tres homines
gartiones quorum nullus sit gartio alterius istorum, sequitur quod quilibet istorum
Quodlibet aliquorum animalium est non homo quorum quodlibet est homo. Quod
gartionum est gartio istorum. Quod arguitur sic: quia sint A, B, C. Et arguitur tunc sic:
arguitur sic: quodlibet istorum trium animalium est non homo quorum quodlibet est
A est gartio istorum trium, demonstratis istis tribus A, B, C. Quod arguitur sic: quia A
homo; ergo et cetera. Ponatur quod Socrates, Plato et Cicero habeant tres asinos
gartio est istorum trium; aut ergo est gartio istorum trium aut non est gartio istorum
sibi communes et quod ipsi non habeant aliquod animal nisi aliquem istorum trium
trium. Si gartio illorum trium, tunc habetur propositum. Si non gartio illorum trium,
asinorum. Quo posito, quodlibet istorum animalium, demonstratis Socrate, Platone et
contra: non est non gartio; ergo non est non gartio illorum trium. Similiter: ipse est
Cicerone, est non homo. Probatur: quodlibet istorum trium est non homo,
gartio qui est istorum trium; ergo et cetera. Similiter: isti sunt tres gartiones; ergo
demonstratis his tribus Socrate, Platone, Cicerone; ergo quodlibet animalium istorum
aliquis est gartio illorum vel sequitur, sicut prius argutum est, quod aliqui sunt tres
trium hominum est non homo. Quod etiam arguitur: quia quodlibet animal istorum
gartiones quorum nullus gartio est. Similiter: A est unus gartio istorum trium
trium hominum est non homo, quia quilibet asinus est non homo, et nullum est animal
gartionum; ergo A est aliquis gartio istorum trium gartionum. Consequentia patet per
istorum trium hominum nisi asinus; ergo quodlibet animal istorum trium hominum est
omnia media per quae arguitur quod Socrates est animal istorum trium, scilicet
non homo. Et quod nullum sit animal istorum trium hominum nisi asinus arguitur sic
Socratis, Platonis et Ciceronis. Et similiter contingit arguere quod quilibet istorum
ex casu: quia isti tres homines non habent aliquod animal nisi asinum; ergo cum nihil
trium gartionum est gartio istorum trium, quod est falsum et contra suppositum. Et
sit animal istorum nisi quod isti habent, sequitur quod nullum est animal istorum nisi
contingit etiam consimiliter probare de quibuscumque gartionibus quod quilibet
asinus; ergo quodlibet animal istorum est asinus, et ultra ergo quodlibet animal
istorum trium est gartio istorum trium, et quilibet illorum est dominus istorum,
istorum est non homo. Et sequitur ‘quodlibet animal istorum est non homo, et aliqua
demonstratis eisdem, quia non obstante quod quilibet istorum sit gartio, potest etiam
sunt animalia istorum; ergo quodlibet animalium istorum est non homo, et istorum
esse quod quilibet istorum sit gartio unus et dominus alterius. Quod pono, tunc qua
trium animalium rationabilium quodlibet est homo; ergo quodlibet aliquorum
ratione aliquis istorum est gartio istorum, est etiam aliquis istorum dominus istorum,
animalium est non homo quorum quodlibet est homo’. Ad oppositum sic: quodlibet
quia notum est quod concesso uno oportet et utrumque procedere consequenter
aliquorum animalium est non homo quorum quodlibet est homo; ergo quodlibet
respondendo; sequitur igitur quod quilibet istorum sit dominus istorum, quia qua
animalium aliquorum est non homo. Consequentia patet ab inferiori ad suum
ratione unus istorum sit dominus istorum, sequitur quod quilibet istorum sit dominus
superius a parte praedicati distributione addita subjecto, sicut sequitur ‘omnis homo
istorum, et tunc arguitur sic: quilibet istorum est dominus istorum, et quilibet istorum
est homo; ergo omnis homo est animal’, sic sequitur ‘omne animal est rationale quod
est gartio istorum; igitur dominus istorum est gartio istorum, consequens est satis
est homo; ergo omne animal est rationale’. Similiter: si quodlibet animalium aliquorum
absurdum. Et similiter sequitur quod amicus istorum sit inimicus istorum, posito quod
est non homo quorum quodlibet est homo, et omne animal est aliquorum animalium
quilibet istorum sit amicus alterius et inimicus alterius, non tamen quod aliquis
et animalium aliquorum; ergo omne animal est non homo. Ad sophisma dicitur
istorum sit amicus alterius istorum nec inimicus alterius istorum, et notum est quod
distinguendo illud secundum compositionem et divisionem, sicut et illam ‘omne
omnia ista sunt satis impossibilia. Ideo dicitur ad omnia argumenta quod ista non
animal est rationale quod est animal’, et uterque sensus est impossibilis; ergo
magis probant quod Socrates sit animal istorum trium, demonstrando Socratem,
sophisma est impossibile. Et ad argumentum quo arguitur sophisma esse verum,
Platonem et Ciceronem, quam probant illa argumenta quod quilibet illorum sit gartio
quia quodlibet illorum trium animalium est non homo et cetera, dicitur distinguendo eo
et dominus illorum eorundem gartionum. Ideo ad primum, quando arguitur quod
quod isti termini ‘animalium’ ‘istorum’ ‘trium’ possunt construi ad invicem transitive vel
Socrates sit animal istorum trium, quia hoc est hoc istorum, demonstrato Socrate, et
intransitive. Si transitive, sic negatur illa propositio, quia tunc significat quod Socrates
hoc est hoc animal; ergo hoc est animal istorum trium, dicitur quod non valet
est non homo, et sic de aliis istorum trium. Si intransitive, sic conceditur illa
consequentia, sicut nec ista ‘hoc est hoc istorum, et hoc est animal; ergo hoc est
propositio, quia sic illa non significat plus nisi quod quodlibet animal istorum trium est
animal istorum’, sed sequitur quod hoc animal sit animal istorum, sed non sequitur
non homo, et hoc est verum. Et quando concluditur ex isto sophismate, negatur
quod hoc animal est istorum; [ergo hoc est animal istorum], quia hoc animal est
consequentia. Arguitur enim ab inferiori ad suum superius a parte subjecti cum
istorum, et tamen non aliquid istorum. Ad hoc enim quod hoc esset aliquid istorum,
distributione et cetera, et quamvis isti duo termini ‘quodlibet animalium trium’ ex
requiritur quod ipsum foret aliquid quod de possessione istorum, quod non est verum
communi modo loquendi possunt construi ad invicem transitive, sic tamen non
nec possibile proprie loquendo de possessione, quia nihil possidet seipsum proprie.
construuntur isti duo termini ‘quodlibet aliquorum animalium’, quia quando talis
Ideo cum Socrates sit aliquis istorum trium, ipsi tres non possunt proprie possidere
terminus adjectivus praecedit substantivum terminum, simul construuntur intransitive.
Socratem; et ideo non potest Socrates esse animal istorum, bene tamen potest esse
Etiam cum dicitur “quodlibet istorum trium animalium, non construuntur isti duo
aliquis istorum. Ad hoc enim quod aliquod vel aliquid sit aliquis istorum, sufficit quod
termini ‘istorum’, ‘trium’, ‘animalium’ ad invicem transitive, sed intransitive”, <...>. Sed
ipsum sit de numero istorum trium cum hoc quod non sit de possessione istorum. Ad
quando sic dicitur “quodlibet animalium istorum, bene possunt isti duo termini
aliud, quando arguitur quod hoc est animal istorum trium, demonstrato Socrate,
construi ad invicem transitive; ideo concessa hac propositione ‘quodlibet animalium
dicitur quod non, conceditur tamen quod ipsum est unum istorum trium. Et quando
trium est non homo et cetera’”, neganda est consequentia ab ista propositione ad
arguitur “si hoc sit unum istorum trium; aut ergo hoc unum animal istorum trium aut
sophisma duplici de causa, sicut jam dictum est. Sed forte arguitur quod ista
unum non animal istorum trium”, huic dicitur distinguendo istam partem divisionis ‘hoc
propositio ‘quodlibet animal istorum trium est non homo’ non sit concedenda,
est unum non animal istorum trium’, ex eo quod ista nota negationis potest infinitare
probando illam esse impossibile<m>. Et hoc sic: quia ex illa causa sequitur quod
totam illam orationem ‘animal illorum trium’ aut istum terminum ‘animal’ tantum. Si
Socrates sit non homo, et quod Plato sit non homo, similiter et Cicero, quorum
secundo modo, tunc iste est sensus: hoc est unum non animal istorum, id est hoc est
quodlibet est impossibile; ergo illud est impossibile ex quo sequitur. Assumptum
istorum unum non animal, et hoc est impossibile. Si illa negatio negat totam illam
arguitur: quia sequitur, sicut prius concessum est, ‘quodlibet animalium istorum trium
orationem ‘animal istorum trium’, tunc iste est sensus: hoc est unum non animal
est non homo; ergo quodlibet animalium istorum trium est non homo, sed quilibet
istorum, id est hoc est unum quod non est animal istorum, sicut rex est unus non
istorum est animal istorum trium; ergo quilibet istorum trium est non homo’.
servus alicujus, id est rex est unus qui non est servus alicujus. Unde sic accipiendo
Consequentia patet, et assumptum arguitur: quia sequitur ‘Socrates est animal
‘hoc est unum non animal istorum’, dicitur quod haec est concenda. Et ad argumenta
istorum trium, et Plato est animal istorum trium, et Cicero est animal istorum trium;
in oppositum, dicitur quod forma primo facta, scilicet ‘hoc non est non animal; ergo
igitur quilibet istorum trium est animal istorum trium’. Assumptum arguitur: quia
hoc non est unum non animal istorum trium’ non procedit, quia negatio illa in prima
Socrates est animal istorum trium, quia hoc est animal istorum trium, demonstrato
propositione non solum negat istum terminum ‘animal’, sed totam istam orationem
Socrate. Probatur: hoc est hoc istorum trium, demonstrato Socrate per utrumque
‘animal istorum trium’; ideo et cetera. Ad aliam formam, qua arguitur quod qua ratione
‘hoc’; ergo hoc est animal istorum trium, quia hoc est unum istorum trium.
hoc non foret animal istorum sequitur quod hoc non foret aliquod istorum, dicitur quod
Consequentia patet: quia arguitur ab uno convertibili ad reliquum. Sequitur enim ‘hoc
non valet illa consequentia. Est enim aliquod istorum: quia est de numero istorum seu
est unum istorum trium; ergo aut hoc est unum animal istorum trium aut unum non
de numero isto qui est ista tria, nec sequitur ‘hoc est aliquod istorum; ergo hoc est
animal istorum trium’. Si unum animal istorum trium; ergo aliquod animal istorum
aliqua res istorum’, quia ibidem non tenetur iste terminus ‘aliquod’ in neutro genere
trium est non homo, quod erat probandum. Si ipsum si aliquod non animal istorum
substantivo, quia ipsum juxta communem modum loquendi etiam secundum
trium, contra: ipsum est unum animal; ergo ipsum non est unum non animal istorum
grammaticam non potest substantivari, quia sicut ista oratio non est perfecta ‘aliquod
trium. Similiter: illud est unum animal quod est istorum trium; ergo et cetera. Similiter:
currit’, sed debet dici ‘aliquid currit’, sic dicitur in proposito quod iste terminus ‘aliquod’
qua ratione ipsum non foret animal istorum, sequitur quod ipsum non foret unum
non ponitur in neutro genere substantive, sed iste terminus ‘istorum animalium’
istorum nec aliquod istorum, sed notum est quod ipsum est unum istorum, quia ipsum
additur sibi tamquam substantivum cum dicitur ‘aliquod istorum animalium currit’.
est unum de numero istorum; ergo et cetera. Similiter: aliquod animal istorum trium
Unde notandum quod non sequitur ‘aliquod animalium currit; ergo aliquod animal
est homo. Probo: isti tres sunt homines, demonstratis Socrate, Platone et Cicerone.
animalium currit’. Antecedens enim non plus denotat nisi quod aliquod animal currit et
Et tunc arguitur sic: ista tria animalia sunt homines; ergo aliquod animal istorum trium
quod animalia sunt. Unde formaliter sequitur ‘animalia sunt, et aliquod animal currit;
animalium est homo, quia si non valeat consequentia, stet oppositum, et sequitur
ergo aliquod animalium currit’, consequens tamen prioris consequentiae, puta haec
haec conclusio quod aliqua animalia sunt homines quorum nullum est homo, quod
propositio ‘aliquod animal animalium currit’ significat quod aliquod animal de
est impossibile, quia quibuscumque demonstratis, si aliquid istorum non sit homo,
possessione animalium currit; ideo et cetera. Sed si objiciatur quod iste terminus
ista omnia non sunt homines; ergo a multo fortiori si aliqua sunt talia quorum nullum
‘animalium’ non potest esse substantivum respectu istius termini ‘aliquod’ eo quod est
est homo, illa omnia non sunt homines. Ideo forte propter haec argumenta et alia
diversi numeri et diversi casus, huic dicitur quod sic. In grammatica enim dicitur quod
consimilia dicitur ab aliquo quod demonstratis istis tribus est impossibile quod
non de necessitate congruitatis requiritur quod adjectivum sit conforme suo
quodlibet animal istorum trium hominum est non homo vel asinus, quia si illi sunt
substantivo in numero et in genere, sed sufficit in pluribus quod sit conforme in
homines, dicitur forte quod sequitur quod aliquod animal illorum sit homo. Sed contra
genere, ut ‘rosa est pulcherrimus florum’. Ponunt enim expresse quod iste terminus
hanc responsionem arguitur sic: quia qua ratione conceditur quod aliquod istorum
‘florum’ est substantivum respectu istius termini ‘pulcherrimus’; ideo et cetera. Et si
trium hominum sit animal istorum, foret etiam concedendum quod quilibet istorum
quaeratur ex quo est aliquod illorum, aut est animal aut non animal, huic potest dici
satis vere et derisorie quod hoc est hoc aliquid illorum, demonstrato eodem, sed ista
est valde inutilis et imperfecta; et ideo sufficit respondere sic de virtute sermonis.
Unde hoc est hoc aliquod istorum, et tamen non est hoc animal istorum nec aliquod
animal istorum. Est enim aliquod istorum: quia ipsum est unum quod est aliquod
istorum. Ad ultimam formam, qua arguitur quod hoc est animal istorum, Socrate
demonstrato sicut prius, quia aliquod animal istorum est homo, quod arguitur sic: quia
ista tria animalia puta Socrates, Plato, Cicero sunt homines; ergo aliquod animal
istorum est homo, huic dicitur negando consequentiam. Sequitur enim quod aliquod
istorum est homo. Sed ultra non sequitur quod aliquod animal istorum est homo, sicut
patet intuenti. Et ideo quando arguitur ulterius quod ista animalia sunt homines
quorum animalium nullum est homo, dicitur quod hoc est impossibile; immo sequitur
formaliter si aliqua animalia sunt homines quod quodlibet illorum animalium sit homo.
Et tunc ad argumentum quod sic, quia sequitur ‘ista animalia sunt homines, et nullum
animal istorum est homo; ergo aliqua animalia sunt homines quorum animalium
nullum est homo’, et ultra ‘ergo haec animalia sunt homines quorum nullum est
homo’, consequentia arguitur quia nihil est aliquod istorum nisi animal; igitur si nullum
animal istorum est homo, nullum istorum est homo. Huic dicitur negando
consequentiam. Notum est enim quod haec consequentia fundatur super hoc medio
‘si quodlibet illorum sit animal, [quod] non est possibile quod aliquod sit aliquod
istorum nisi ipsum sit animal istorum’, quod est prius improbatum; ideo et cetera. Sed
forte adhuc arguitur ad probandum illam propositionem, scilicet quod Socrates est
animal istorum, quia hoc est aliquod istorum, demonstrato Socrate; ergo hoc est
aliquod animal istorum, eodem demonstrato. Consequentia arguitur: quia qua ratione
conceditur quod hoc est aliquod istorum, demonstrato Socrate, quia hoc est unum de
numero istorum qui est illa tria, sic foret concedendum quod hoc est animal istorum,
quia hoc est unum de illo numero, demonstrando illa tria, foret etiam concedendum
quod hoc est animal istorum, quia hoc est unum animal de numero isto qui est ista
tria. Similiter juxta istam foret haec necessaria ‘nullum istorum est asinus’,
demonstratis illis qui prius. Et arguitur quod non: quia sequitur ‘nullum istorum est
asinus; ergo nihil istorum est asinus’. Similiter sequitur ‘nullum istorum est asinus;
igitur nullum animal istorum est asinus’. Huic dicitur quod haec consequentia non
valet ‘hoc est aliquod illorum, et hoc est animal illorum; ergo hoc est aliquod animal
istorum’. Et quando assumitur quod hoc est unum illorum, conceditur quod hoc est
unum de numero istorum qui est ista tria; ergo eadem ratione debet illa concedi ‘hoc
animal est istorum’, quia hoc est unum animal de numero istorum qui est ista tria,
huic dicitur quod non valet ista consequentia, quia, ut prius dictum est, ista propositio
‘hoc est animal istorum’ significat aliter quam illa ‘hoc est aliquod istorum’; ideo et
cetera. Ad aliud, quando arguitur quod haec propositio ‘nullum istorum est asinus’ sit
necessaria, demonstratis istis tribus hominibus, dicitur quod hoc est verum. Et
quando arguitur quod non, quia sequitur ‘nullum istorum est asinus; ergo nihil istorum
est asinus’, et etiam ‘nullum istorum est asinus; ergo nullum animal istorum est
asinus’, dicitur negando utramque consequentiam, quia ex praedictis satis patet quod
non valet aliqua illarum; ideo et cetera.
<Vigesimum tertium sophisma>
<Cujuslibet hominis asinus currit>
Cujuslibet hominis asinus currit. Posito quod quilibet homo habeat duos asinos, unum
currentem et alium non currentem, tunc probatur sophisma sic: alicujus hominis
asinus currit, et nullus est homo quin illius asinus currat; ergo et cetera. Similiter:
istius hominis asinus currit, et illius, et sic de singulis; ergo et cetera. Similiter:
cujuslibet hominis asinus currens currit; ergo sophisma. Ad oppositum arguitur sic:
cujuslibet hominis asinus currit; ergo non cujuslibet hominis asinus non currit, sed
probatur omnino sicut sophisma quod cujuslibet hominis asinus non currit, quia istius
hominis asinus non currit, et istius, et sic de singulis; ergo cujuslibet hominis et
cetera. Similiter: cujuslibet hominis asinus est non currens, quia cujuslibet hominis
aliquis asinus est non currens; ergo cujuslibet hominis asinus est non currens.
Similiter: aliquis est homo cujus asinus non currit, et nullus est homo quin illius asinus
non currit; ergo cujuslibet hominis asinus non currit. Et sic ex illo arguitur quod nullius
hominis asinus currit per istam regulam ‘negatio postposita facit aequipollere suo
contrario’. Similiter: sequitur ‘cujuslibet hominis asinus non currit; ergo alicujus
hominis asinus non currit’, et ultra ‘ergo non cujuslibet hominis asinus currit’, quod est
oppositum sophismatis. Ad sophisma respondetur ipsum concedendo tamquam
sequens ex casu supposito. Et ad argumentum, quando arguitur in oppositum quod
cujuslibet hominis asinus non currit, conceditur tamquam sequens ex casu, sed
ulterius non sequitur ex isto quod nullus hominis asinus currit, nec sequitur ‘cujuslibet
hominis asinus non currit; ergo non cujuslibet hominis asinus non currit’, et causa est
quia aliter negatur iste terminus ‘asinus’ in antecedente quam in consequente, quia in
prima propositione supponit iste terminus ‘asinus’ confuse et non distributive, et in
secunda confuse et distributive. Sequitur enim ‘nullius hominis asinus currit; ergo
nullus asinus alicujus hominis currit’. Similiter sequitur ‘non cujuslibet hominis asinus
currit; ergo alicujus hominis nullus asinus currit’, quod repugnat posito, et hoc est
contradictorium sophismatis; ideo non valet ista consequentia prius facta ‘cujuslibet
hominis asinus non currit; ergo non cujuslibet hominis asinus currit’, nec convertuntur
ista duo ‘alicujus hominis asinus non currit’ et ‘non cujuslibet hominis asinus currit’; et
ideo prima non contradicit sophismati, quia ad hoc quod aliquae duae propositiones
contradicant quarum una est universalis et alia particularis, oportet quod omnes
termini diversimode supponant, sicut prius dictum est, quod non est verum in
proposito, quia consimiliter omnino supponit iste terminus ‘asinus’ in utraque illarum
propositionum, sicut patet intuenti ‘cujuslibet hominis asinus currit’ et ‘alicujus hominis
asinus non currit’; ideo et cetera. Aliter ad sophisma arguitur sic: si cujuslibet hominis
asinus currit, sequitur quod nunc incipit cujuslibet hominis asinus currere vel quod
prius incepit cujuslibet hominis asinus currere, quia non ab aeterno currebat
cujuslibet hominis asinus, et tunc sequitur quod si asinus Socratis intendisset motum
suum quousque cucurrisset quod tunc aliquando incepisset currere, consequens
falsum. Et probatur consequentia: quia ponatur quod Brunellus sic intendisset motum
suum quod in praesenti instanti incipiat currere, sicut satis est possibile quod aliquis
asinus sic intendendo motum suum in aliquo instanti praeterito incepisset currere, et
ita est de Brunello quod ipse sic fecisset modo ita quod in praesenti instanti incipiat
currere. Quo posito, vel nunc currit vel non. Si non, contra: ipse immediate post hoc
curret, et nunc non movetur in aliqua proportione tardius quam immediate post hoc
movebitur; ergo qua ratione immediate post hoc curret sequitur etiam quod nunc
currit. Similiter: aliquid quod tardius movetur quam Brunellus moveatur currit; ergo
eadem ratione et Brunellus nunc currit. Consequentia arguitur: quia si in aliqua
proportione Brunellus moveretur velocius quam nunc moveatur, tunc curreret; ergo
cum aliquid currat quod nunc movetur tardius quam nunc moveatur Brunellus,
sequitur quod illa velocitas qua movetur Brunellus sufficit ad denominandum ipsum
currere, et si sic; ergo ipsum currit. Si dicitur quod nihil quod tardius movetur currit,
contra: tunc sequitur quod musca ex se non poterit currere, nec ex potentia propria
deducta alia potentia motiva extrinseca, quia forte nulla musca ex potentia propria
potest ita velociter moveri sicut modo movetur Brunellus, et tunc sequitur cum nulla
musca poterit ita velociter currere ex potentia propria deductis aliis juvamentis
extrinsecis, sicut potest unus destrerius vel alius equus ambulare non currendo, quod
nulla musca potest currere, quod est falsum, quia eadem ratione sequeretur quod
nullus asinus neque musca posset currere, quod est impossibile et contra
communem modum loquendi. Ideo si dicatur quod dato casu priori sequitur quod
Brunellus currit in praesenti instanti, contra: tunc sequitur quod Brunellus ita tarde
currit sicut ipse potest currere et quod potest intendere motum suum currendo et non
potest remittere cursum suum, et sequitur quod est possibile quod ipse currebat
solum per unum instans et non prius et numquam post illud instans, et sequitur quod
ipse currit ita tarde sicut ipse potest currere, et tamen non ita tarde sicut potest una
musca vel unum hujusmodi animal, quod est falsum et contra communem modum
loquendi. Et quod illa sequantur arguitur probando primo primam sequi, et dato isto
alia satis probantur tamquam sequentia ex isto. Posito isto casu quod Brunellus
intendisset motum suum usque ad hoc instans quod est praesens ita quod in hoc
instanti primo currat Brunellus, et quod ipse in nulla proportione moveatur velocius
nunc quam ipse prius movebatur, scilicet immediate ante hoc, tunc vel potest ipse
tardius currere quam jam currit vel non. Si non, habetur propositum; si sic, contra:
ponatur tunc quod ipse tardius currat remittendo motum suum sive cursum quousque
multo tardius currat quam prius, sed si sic, igitur ipse non currit nunc primo, cujus
oppositum dicebatur. Consequentia <patet>, et antecedens apparet per casum: quia
si ipse curret tardius quam nunc currit, cum istis circumstantiis non potest assignari
ratio quare ipse pruis non currebat tardius; sequitur igitur quod ipse non potest
currere tardius quam ipse modo currit, et si sic; ergo ipse non potest remittere motum
sive cursum suum, et tamen ipse potest intendere cursum suum, quod erat
propositum. Quantum ad tertium, probatur sequi quod possibile sit quod ipse solum
currat per instans: quia ponatur quod jam incipiat remittere motum suum omnino
consimiliter et secundum gradus eosdem penes quos ipse prius intendebat motum
suum. Quo posito, sequitur quod ipse desinit currere, et sequitur conclusio tertia, ut
patet. Et quod ultima sequitur arguitur sic: quia, sicut jam argutum est, ipse est
currens ita tarde sicut ipse potest currere, et ipse non tunc ita tarde curret sicut
musca potest currere. Quod probatur: quia, sicut prius dictum est, quamvis musca
currat multo velocius respectu suae potentiae, ipsa tamen non pertransiret tantum in
die sicut pertransiret Brunellus in hora quamvis non moveatur velocius quam jam
movetur; [sequitur] igitur, cum Brunellus non potest tardius currere quam modo curret
et quaecumque musca poterit multum tardius, sequitur quod Brunellus non potest ita
tarde currere sicut potest una musca, sed tamen ipse potest ita tarde currere sicut
potest ipsemet, quod fuit ultimum probandum. Ideo ad istud argumentum dicitur in
principio posito isto casu quod Brunellus incipiat currere, quod ipse non currit
praesenti, sed quod immediate post hoc curret. Unde ad hoc quod Brunellus currat,
requiritur major velocitas quam illa qua movetur in praesenti instanti, et nulla
requiritur major velocitas, sed non omne quod movetur majori velocitate quam
movetur Brunellus currit. Caelum enim non currit nec homo equitans super equum
quantumcumque velociter currentem; ideo non solum requiritur velocitas talis; immo
requiritur debitus modus et membra disposita ad cursum fiendum. Ideo posito quod
ipse simul intenderet bene motum suum et quod ipse etiam acquirat motum ad
movendum membra sua sic disposita ad idem faciendum, dicitur quod ipse incipit
currere sic quod ipse non currit et immediate post hoc curret. Et ad argumentum in
oppositum, quando arguitur quod ipse curret in praesenti instanti, quia immediate
post hoc curret et ipse immediate post hoc in nulla proportione velocius movebitur
quam nunc movetur; ergo nunc curret, huic dicitur negando consequentiam. Et causa
est quia ille gradus velocitatis non est sufficiens cum istis circumstantiis ad
denominandum istum motum esse cursum et quicumque major sufficit cum eisdem
circumstantiis ad denominandum talem motum esse cursum; ideo et cetera. Ad
argumentum aliud, quando sic arguitur “aliquid quod tardius movetur quam modo
movetur Brunellus currit; ergo Brunellus currit”, dicitur negando consequentiam, quia,
sicut prius dictum est, ad hoc quod talis motus sit cursus non solum requiritur quod sit
velocior tali motu vel tali, nec hoc sufficit, sed requiritur debitus modus movendi et
organa disposita naturaliter vel artificialiter ad hujusmodi cursum. Unde alicui sufficit
minor velocitas ad hoc quod ipsum currat, alicui vero major. Unde minor velocitas
sufficit muscae ad hoc quod ipsa currat quam requiratur equo vel asino, et adhuc
aliqua velocitas quae jam cum istis circumstantiis in praesenti instanti non sufficit ad
hoc quod istud mobile currat in alio instanti cum aliis circumstantiis satis sufficit ad
denominandum illud mobile currere. Et ideo non sequitur quod licet aliquid tardius
moveatur quam Brunellus quod propter hoc Brunellus currat, nec sequitur, posito ut
ponebatur in principio, quod Brunellus currat in praesenti instanti stante casu priori
quod propter hoc currat ita tarde sicut ipse potest currere, quia alias ipse potest cum
aliis circumstantiis currere tardius quam ipse modo currit, quia alias minor velocitas
sufficit cum aliis circumstantiis ad denominandum ipsum currere, sed illud bene
sequitur quod ipse curret ita tarde sicut sufficeret et posset currere cum istis
circumstantiis tunc praesentibus, quod apparet falsum; ideo et cetera. Verumtamen
non est aliquod cogens multum propter quod oportet concedere quod si Brunellus sic
intendat motum suum quousque currat quod non est dare primum instans in quo ipse
curret, et ita, sicut probabiliter potest sustineri, quod est dare ultimum instans in quo
ipse non currit antequam ipse curret, sic etiam est probabile quod est dare primum
instans in quo ipse currit. Ad neutrum enim est argumentum cogens; et ideo elige. Ad
aliud, quo arguitur quod si cujuslibet hominis asinus currit quod jam incipit cujuslibet
hominis asinus currere vel aliquando incepit, huic dicitur negando consequentiam,
quia potest esse in primo casu quod sit unus homo cujus asinus continue ante hoc
currebat. Unde, sicut alias dictum est, non sequitur ‘nunc currit cujuslibet hominis
asinus, et immediate ante hoc non currebat cujuslibet hominis asinus; ergo jam incipit
cujuslibet hominis asinus currere vel quod jam cujuslibet hominis asinus incipit
currere’, quia sic contingit probare quod nunc incipit esse omne quod est, sicut tunc
erat declaratum. Ideo oportet sic argui: jam currit cujuslibet hominis asinus, et
immediate ante hoc non currebat alicujus hominis asinus; ergo jam incipit cujuslibet
hominis asinus currere. Posito enim quod jam currant viginti asini, et immediate post
hoc non current nisi duo asini, adhuc est hoc falsum ‘jam desinunt viginti asini
currere’. Ad hoc enim quod jam desinerent illi viginti asini currere, requireretur quod
jam desineret quilibet illorum currere. Notum est enim quod deus et hoc instans non
incipiunt esse, et tamen nunc sunt et numquam ante hoc fuerunt; et ideo communiter
fallit illud argumentum ‘nunc sunt ista, et immediate ante hoc non fuerunt ista; ergo
nunc incipiunt esse ista’, sed in rei veritate ista consequentia prius facta et negata,
scilicet ista ‘jam currit cujuslibet hominis asinus, et numquam prius currebat cujuslibet
hominis asinus; igitur jam incipit currere cujuslibet hominis asinus’ aliquam habet
evidentiam majorem quam ista quae est respectu verbi accepti in plurali numero; et
ideo, ut alias dictum est, poterit ista consequentia concedi sicut et conclusio in casu
priori posito, scilicet quod jam incipit cujuslibet hominis asinus currere, et tamen
nullus asinus incipit currere; elige ergo quam volueris; prima tamen est solidior.
Commentaire de Gaetan de Thiene? Pro declaratione sophismatis recitentur breviter
tres opiniones de subjecto ejus. Prima opinio ponit quod subjectum sophismatis est
hoc totum ‘hominis asinus’, et totum illud distribuitur; et ideo negatur sophisma in
casu illo. Secunda opinio, quod hoc totum est subjectum ‘hominis asinus’, sed non
totum distribuitur, et concedit sophisma. Et secundum hanc opinionem contradicto-
rium sophismatis est ‘alicujus hominis nullus asinus currit’, contrarium ‘cujuslibet
hominis nullus asinus currit’, et hae opiniones patent in illo sophismate ‘omnis
propositio vel ejus contradictoria est vera’, et cetera.
<Vigesimum quartum sophisma>
<Omne animal fuit in archa Noe>
Omne animal fuit in archa Noe. Posito casu communi, arguitur quod non: quia non
omne animal fuit in archa Noe, quia tu non fuisti in archa Noe, et tu fuisti aliquod
animal; ergo et cetera. Similiter: antequam fuit archa Noe fuit aliquod animal
corruptum, et illud numquam fuit in archa Noe; ergo et cetera. Ideo si negatur
sophisma, sicut est negandum, arguitur tunc sic: animal fuit in archa Noe, et nullum
fuit animal nec est aliquod animal quod scis non fuisse in archa Noe; ergo ex tibi
dubio omne animal fuit in archa Noe. Si negatur minor, quia scis te non fuisse in
archa Noe, contra: ex tibi dubio aliquando fuisti in archa una quae fuit archa Noe;
ergo et cetera. Praeterea: aliquando fuit ita quod omne animal fuit in archa Noe; ergo
omne animal fuit in archa Noe. Consequentia apparet, et assumptum arguitur: in A
tempore vel in instanti fuit ita quod omne animal est in archa Noe; ergo post A fuit ita
quod omne animal in A instanti fuit in archa Noe. Consequentia ista arguitur: quia si
in hoc instanti quod est praesens foret omne animal in ista domo, post hoc instans
quod est praesens ita <est> quod ista domus continebat omne animal in hoc instanti.
Consequentia satis apparet intuenti; ergo a primo sequitur quod aliquando fuit ita
quod omne animal fuit in archa Noe; ergo sophisma. Et si conceditur illud, contra:
notum est quod ex casu sequitur oppositum. Necesse enim est juxta casum
communem <quod> antequam fuit archa Noe fuit aliquod animal corruptum, sicut
prius est declaratum; ergo et cetera. Praeterea arguitur communiter ad sophisma:
omne animal quod fuit aliquando fuit in archa Noe, et omne animal quod fuit fuit
aliquando; ergo omne animal quod fuit fuit in archa Noe. Consequentia nota est, et
major arguitur: quia omne animal quod fuit in A instanti fuit in archa Noe, ponatur, et
omne animal quod fuit in A instanti fuit aliquando; ergo omne animal quod fuit
aliquando fuit in archa Noe. Praeterea, sicut prius est argutum: aliquando fuit omne
animal in archa Noe. Probatio: quia aliquando incepit omne animal esse in archa
Noe, sed omne animal quod incepit esse in archa Noe fuit in archa <Noe>; ergo et
cetera. Assumptum arguitur sic: quia in A instanti fuit haec consequentia bona sic
significando ‘si tunc fuisset, nunc est omne animal in archa Noe, et numquam prius
fuit omne animal in archa Noe; ergo nunc incipit omne animal esse in archa Noe’, et
tunc fuisset illud antecedens verum sic significando sicut nunc significat; ergo et
consequens, et si sic; ergo in A instanti incepit omne animal esse in archa Noe.
Similiter: tunc ista archa incepit continere omne animal. Probo: quia ipsa continebat
omne animal in A instanti, et numquam prius continebat omne animal; ergo tunc ipsa
incepit continere omne animal, et si sic; ergo in illo instanti incepit omne animal esse
in archa Noe. Ad haec respondetur primo ad primum, quando arguitur “aliquod
animal fuit in archa Noe, et nullum est animal quod scis non fuisse in archa Noe;
igitur ex tibi dubio omne animal fuit in archa Noe”, dicitur quod non valet
consequentia, sicut non sequitur ‘omne quod est animal scis fuisse in archa Noe;
ergo omne animal fuit in archa Noe’, et sicut non sequitur ‘quemlibet hominem quem
vides scis fuisse in ista domo; ergo quilibet homo visus a te fuit in ista domo’, <quia>
heri forte vidisti unum hominem qui numquam fuit in ista domo. Ideo si arguitur quod
tu fuisti in archa Noe, ex tibi dubio sicut frequenter de visione1 solet argui, huic dicitur
quod non fuisti in archa Noe, et ex casu posito communiter sequitur quod non fuisti in
archa Noe, quia juxta casum istum communiter positum sequitur quod archa Noe fuit
corrupta multis annis antequam tu fuisti, nec est concedendum quod plures possunt
esse archae Noe juxta casum istum; ideo et cetera. Ad aliud, quando arguitur quod
aliquando fuit ita quod omne animal fuit in archa Noe, huic dicitur negando istam. Et
ad argumentum, quando arguitur quod aliquando fuit ita quod omne animal est in
archa Noe, huic dicitur quod juxta casum istum communiter positum non sequitur illa,
sed si ponatur casus aliquis ubi illa sequitur, tunc conceditur quod ita fuit quod omne
animal est in archa Noe. Et quando arguitur ex ista “ergo fuit ita quod omne animal
fuit in archa Noe”, huic dicitur quod non valet consequentia, nec sequitur quod in A
instanti fuit omne animal in archa Noe, quia ex ista sequitur alia principaliter intenta.
Et quando arguitur contra sic, quia sequitur ‘omne animal est in ista domo in isto
instanti; ergo post hoc instans erit ita quod ista domus continebat omne animal in isto
instanti’, huic dicitur quod ista consequentia est bona. Sed ex isto consequente non
sequitur quod omne animal fuit in ista domo in isto instanti, nec quod in isto instanti
fuit omne animal in ista domo, nec sequitur ‘ista domus continebat omne animal in
isto instanti; ergo ista domus continebat omne animal’, sicut non sequitur ‘ista domus
continebat omne animal quod fuit in isto instanti; ergo ista domus continebat omne
animal quod fuit’. Arguitur enim ab inferiori ad suum superius cum distributione; ideo
et cetera. Et sic per omnia dicitur ad aliam formam communem, quando arguitur quod
omne animal quod fuit aliquando fuit in archa Noe, quia omne animal quod fuit in A
instanti fuit in archa Noe; ergo omne animal quod fuit aliquando fuit in archa Noe,
negatur consequentia tamquam ab inferiori ad suum superius cum distributione, nec
sequitur ‘omne animal quod fuit in A instanti fuit in archa Noe; ergo omne animal in A
instanti fuit in archa Noe’, sed quod ‘in archa Noe fuit omne animal in A instanti’. Ad
aliam, quando arguitur quod omne animal fuit in archa Noe, quia omne animal incepit
esse in archa Noe, negatur. Quando igitur arguitur quod sic, quia aliquando fuit ita
quod in praesenti instanti est omne animal in archa Noe, et numquam prius fuit omne
animal in archa Noe; ergo tunc fuit ita quod in praesenti instanti incipit omne animal
esse in archa Noe, huic dicitur concedendo illam consequentiam. Sed ex isto non
sequitur quod aliquando incipit omne animal esse in archa Noe. Superius enim
frequenter negata est hujusmodi consequentia ‘aliquando fuit ita quod Socrates
incipit esse omnis homo in Oxonia 2 vel tantus quantus est Plato; igitur Socrates
aliquando incepit esse omnis homo in Oxonia 3 vel tantus quantus est Plato’, sic nec
valet ista consequentia ‘in A instanti fuit ita quod jam incipit esse omne animal in
archa Noe; igitur in A instanti incepit omne animal esse in archa Noe’, et sicut alias
frequenter disputatum est, sicut nec valet consequentia ‘aliquando fuit ita quod
Socrates incipit esse et cetera; ergo aliquando Socrates incepit esse et cetera’, sic
nec sequitur ‘aliquando Socrates incepit esse et cetera; ergo aliquando fuit ita quod
Socrates incipit esse et cetera’, nec sequitur ‘aliquando erit ita quod Socrates incipit
esse et cetera; igitur aliquando Socrates incipiet esse et cetera’ nec et contra. Ista
omnia prius sunt dicta et ideo transeo. Ad ultimam formam, quando arguitur quod
archa Noe continebat omne animal in A instanti et non prius; ergo omne animal
incepit esse in archa Noe, dicitur negando consequentiam. Ipsa enim continebat
omne animal in A instanti, quia ipsa continebat in A instanti omne animal quod fuit in A
instanti, et sicut prius dictum est, non sequitur ‘ipsa continebat omne animal in A
instanti; ergo ipsa continebat omne animal’. Sed forte arguitur quod sic: quia aliter
sequitur istud inconveniens quod post A instans continebat omne animal in A instanti,
quae propositio dicitur esse impossibilis. Et consequentia arguitur: quia si non valeat
ista consequentia ‘archa Noe continebat omne animal in A instanti; ergo archa Noe
continebat omne animal’, hoc non foret nisi quia [quia] illud antecedens verificatur eo
quod ipsa continebat omne animal quod fuit in A instanti, sed staret quod ipsa
continebat omne animal quod fuit in A instanti licet ipsa non fuisset in A instanti sed
postea; ergo et cetera. Assumptum arguitur: potest enim imaginari quod ista archa
non fuit in A instanti, sed per multos annos postea, et quod omne animal quod fuit in
A instanti vixisset quousque illa archa fuisset preparata, et tunc intrasset quodlibet
illorum animalium in istam archam, et tunc sequitur, juxta sensum datum, quod in
archa Noe fuit omne animal quod fuit in A instanti, et numquam nisi post A instans;
igitur post A instans fuit quodlibet animal in A instanti in archa Noe; et per illud
argumentum fuit omnis homo in A instanti in archa Noe. Huic dicitur quod ista
propositio non debet sic intelligi, scilicet ‘in archa Noe fuit omne animal in A instanti’ et
‘in archa Noe fuit omne animal quod fuit in A instanti’, sed ista significat quod in A
instanti fuit omne animal quod fuit in A instanti. Et notum est quod ex ista numquam
sequitur quod post A instans fuit omne animal in A instanti nec aliquod istorum
praedictorum inconvenientium. Sed forte arguitur ad principale sic: Socrates non fuit
in archa Noe nec est in archa Noe nec erit in archa Noe, et tamen erit ita aliquando
quod in archa Noe transfretavit Socrates, sed quando erit ita quod Socrates
transfretavit in archa Noe, erit ita quod Socrates fuit in archa Noe; igitur aliquando erit
ita quod Socrates fuit in archa Noe, et tamen adhuc non fuit in archa Noe nec est in
archa Noe nec erit in archa Noe, immo quod plus est, nec Socrates est nec unquam
erit. Si conceditur conclusio, contra: notum est quod claudit opposita. Sequitur enim
‘si numquam fuit Socrates in archa Noe nec Socrates est nec erit in archa Noe,
numquam erit ita quod ipse fuit in archa Noe’, sicut satis potest patere cuilibet
intuenti. Et si sic; ergo per idem sequitur quod numquam erit ita quod ipse
transfretavit in archa Noe. Ideo si negatur illud tamquam impossibile, contra: ponatur
gratia exempli quod Socrates transfretavit in archam Platonis, et quod Socrates non
sit nec erit sed sit corruptum, et quod illa archa quae fuit Platonis nunc sit archa Noe,
sicut posito quod Plato eam dedisset Noe. Tunc arguitur sic: in hac archa Socrates
transfretavit, et haec est archa Noe; ergo in archa Noe Socrates transfretavit,
consequentia nota est <et> antecedens sequitur ex casu; ergo et cetera. Ideo
quantum ad casum istum potest dupliciter responderi. Potest enim casus iste admitti
gratia disputationis; quo admisso sequitur bene ultima conclusio, scilicet quod in
archa Noe Socrates transfretavit, et tamen ipse non fuit in archa Noe nec est nec erit.
Et si tunc arguitur sic: in archa Noe transfretavit Socrates; ergo Socrates transfretavit
in archa Noe, dicitur negando consequentiam nec tenet illa per conversionem nec est
illa propositio simpliciter convertibilis cum alia sicut nec istae ‘album fuit Socrates’,
‘album erit Socrates’, et sic de talibus multis. Si tamen ista debet omnino converti,
potest dari ei hujusmodi conversio per terminos extraneos, scilicet ‘in archa Noe
transfretavit Socrates; igitur archa in qua Socrates transfretavit est vel fuit Noe’,
‘album fuit currens; ergo quod fuit currens est vel fuit album’, ‘album erit Socrates;
igitur quod erit Socrates est vel erit album’, et sic de talibus consimilibus. Juxta veram
et certissimam responsionem deberet casus iste positus negari. Ponitur enim quod
Socrates transfretasset in archa quae est archa Noe, et aliquando fuit archa Platonis.
Notum enim est quod illud non est possibile: quia Noe nec est nec poterit esse nec
quod aliqua archa Platonis poterit esse archa Noe. Unde, sicut dictum est alias
diffuse, non sequitur ‘aliquis est homo qui vocatur Noe qui habet archam quae fuit
archa alterius nautae qui vocabatur Plato, et in illa transfretavit unus homo qui
vocabatur Socrates; ergo in archa Noe transfretavit Socrates’, quia sic contingit
arguere quod Socrates erit asinus et Noe capra et Plato simia, quia forte talia
animalia sic vocabantur; igitur ipsa erunt Socrates, Noe et Plato, quod est
impossibile, quia tamen illa responsio non admittit argumentum; ideo non oportet
tantum initi illi quin dicatur ad argumentum ut prius nisi responsalis fuisset in principio
provisus de cautela posita in casu dato ita quod in principio negasset conclusionem
sicut in rei veritate est neganda, et tunc simpliciter negata conclusione non debet
simpliciter admitti casus nec antecedens ex quo sequitur illa conclusio negata si in
principio negata sit illa conclusio exprimendo istam causam, scilicet quod Noe non
potest esse nec ejus archa. Si opponens velit gratia disputationis quod Noe possit
esse habendo multas archas, tunc debet admitti casus et respondendum est sicut
dictum est. Et juxta hoc arguitur sic: Socrates incipit esse in archa Noe in qua
Socrates non incipit esse, et Socrates immediate post instans quod est praesens erit
in archa Noe, et tamen Socrates distat ab archa Noe per mille leucas, et Noe
numquam habebit nisi unam archam nec habet. Ex isto etiam sequitur vel cum isto
stat quod Socrates incipit esse in archa Noe, et tamen ipse non incipit esse in archa
aliqua quae fuit archa Noe nec in archa aliqua quae est archa Noe nec in archa
aliqua quae erit archa Noe. Quod omnia haec sint possibilia arguitur sic: ponitur
gratia exempli quod Noe habeat unam archam distantem a Socrate per mille leucas
et quod Socrates habeat unam archam in qua ipse navigat versus Noe, et sic
convenisset prius quod immediate post A instans debuit ista archa quae nunc est
Socratis esse archa Noe et e converso de Socrate. Quo posito, sequitur prima
conclusio, scilicet quod Socrates incipit esse in archa Noe in qua non incipit esse,
quia tunc incipit Socrates esse in archa Noe et in nulla archa incipit esse, quia
Socrates non incipit esse in ista archa in qua ipse nunc est nec in aliqua alia archa, ut
pono; ergo et cetera. Similiter: Socrates non est in archa Noe in qua ipse non incipit
esse, et immediate post instans quod est praesens Socrates erit in archa Noe in qua
non incipit esse; ergo Socrates incipit esse in archa Noe in qua non incipit esse.
Secunda conclusio probatur sic: Socrates nunc non est in archa Noe, et immediate
post instans quod est praesens Socrates erit in archa Noe; ergo Socrates incipit esse
in archa Noe, consequentia nota est, et antecedens ponitur in casu. Ponitur enim
quod illud instans jam sit, et tunc sequitur juxta casum positum quod illa archa in qua
modo navigat Socrates immediate post hoc erit archa Noe; ergo et cetera. Quod
Socrates distet ab archa Noe per mille leucas ponitur etiam in casu; ergo et cetera.
Sequitur etiam tertia conclusio, scilicet quod Socrates incipit esse in archa Noe, et
tamen ipse non incipit esse in archa quae fuit Noe nec quae est archa Noe nec quae
erit archa Noe. Ipsa enim archa de qua fit sermo nec fuit archa Noe nec est archa
Noe nec poterit dici quod ipse incipit esse in archa quae erit archa Noe, quia ipse
nunc est et prius fuit in archa quae erit archa Noe, sicut satis patet ex casu posito. Et
idem sequitur in aliis terminis communibus, scilicet quod Socrates incipit esse animal
album, et tamen Socrates non incipit esse aliquod animal quod est nec quod fuit
album nec quod erit album; immo quod plus est, Socrates non potest incipere esse
animal quod est vel quod fuit vel quod erit album, et tamen Socrates incipit esse
animal album; ideo Socrates incipit esse animal album quod Socrates non incipit
esse. Item, ex casu isto posito sequitur illa conclusio quae communiter solet proponi
contra hoc sophisma, scilicet quod Socrates non est in archa Noe et erit in archa
Noe, et tamen nec illa movebitur ad illam nec ille ad illam, et quod aliquando
Socrates erit in archa Noe et postea extra archam Noe, et tamen nec ille recedet ab
illa archa nec e contra, immo quandocumque Socrates erit in archa Noe portabit
illum. Haec et multa alia similia his sequuntur ex casu posito et multis aliis casibus,
sicut patet intuenti. Item, ad principale arguitur sic: si archa Noe fuit, et aliqua aqua
sufficiebat portare illam et non quaelibet; ergo aliqua fuit minima quae sufficiebat
portare illam per tempus vel maxima quae non sufficiebat portare illam per tempus.
Ponitur enim quod difficilius sit portare eam per horam quam per medietatem
ejusdem horae, et sic de quolibet tempore sicut quod difficilius sit portare illam per
majus tempus quam per minus. Isto posito, vel est dare minimam quae sufficit
portare illam vel maximam quae non sufficit portare illam. Si detur minima, contra: sit
illa B, tunc B per aliquod tempus sufficit portare, sit illud gratia exempli A, tunc si illa B
aqua sufficit per A tempus portare archam illam et facilius sufficit per medietatem A
temporis quam per totum A; ergo minor aqua sufficit portare illam per medietatem
temporis ejusdem; igitur B non est minima aqua quae sufficit portare illam per aliquod
tempus. Si detur maxima quae non sufficit portare illam per tempus, sicut est
faciendum, contra: tunc sit illa A, tunc A non sufficit portare illam archam; ergo illa
aqua non obstante descendet illa archa. Et arguitur quod non: quia si sic, tunc
descenderet infinita tarditate, quia cum nulla majori aqua sufficit ipsa descendere;
ergo cum illa descendet ita tarde sicut ipsa potest descendere [ergo cum illa
descendet ita tarde sicut ipsa potest descendere] cum aliqua, sed infinita tarditate
potest ipsa descendere; ergo illa descendere potest infinita tarditate, consequens
falsum et impossibile. Sed pro isto dicitur breviter quod ceteris paribus infinita
tarditate incipit descendere continue velocitando motum suum; et ideo non sequitur
quod descendet infinita tarditate nec per tempus nec per instans; immo infinita
tarditate descendet ipsa per tempus et per instans, quia aliqua tarditate et in triplo
majori et in quadruplo, et sic in infinitum. Sed contra illud forte arguitur ponendo quod
sicut responsalis ponit ipsam archam continue velocitare motum suum ratione
minoris resistentiae quod manente eadem proportione continue crescat resistentia
per aliquid adveniens ad idem per novam aquam vel densationem ejusdem, et tunc
sequitur quod illa aqua descendet infinitate tarditate continue per istam horam. Sed
huic dicitur quod ex casu isto satis bene sequitur illud impossibile, posito quod illa
archa descendat cum illis circumstantiis non fortificata nec aliunde agitata ad
descensum nisi a gravitate, sed illud antecedens tunc est ita impossibile sicut et
consequens. Potest tamen poni quod continue crescat ista resistentia in eadem
proportione qua archa velocitaret motum suum ceteris paribus, et tunc notum est
quod illa non descendet, sed sic poterit supportari per quodcumque tempus ipsa
poterit esse. Sed arguitur quod non: quia prius deducta illa augmentatione primo
sufficiebat descendere in illa aqua, sed adhuc nulla facta augmentatione in resistentia
non est illa fortior quam prius nec aqua debilior vel levior; ergo adhuc non obstante
augmentatione fienda sufficit archa ipsa incipere descendere sicut prius. Pro isto
dicitur concedendo conclusionem, illam scilicet adhuc non obstante quod illa archa
descendit, illa tamen sufficit descendere et etiam sufficit incipere descendere, sed illa
non incipit descendere, quia immediate post hoc major erit sua resistentia quam sua
potentia ad descensum; ideo et cetera. Aliquando tamen forte est quod motor aliquis
incipit movere aliquam resistentiam quam tamen pro tunc motor ille non sufficit
movere nec sufficit incipere movere, ut posito quod tanta sit resistentia sicut virtus
motoris, tamen quod resistentia incipiat debilitari per aliquid aliud ipsam remittens
plus quam sit motor ille vel pars ejus. Quo posito, notum est quod motor ille non est
potens incipere movere resistentiam illam, quia resistentiam aliunde non debilitatam
non sufficeret motor ille juxta conclusionem prius habitam movere; et ideo non sufficit
motor talis movere; ideo et cetera.
1 visione corr.: risione V
2 Oxonia corr.: Osonia V
3 Oxonia corr.: Osonia V
<Vigesimum quintum sophisma>
<Omne verum et deum esse differunt>
Omne verum et deum esse differunt. Quod arguitur sic: omnis propositio et deum
esse differunt, omne verum est propositio; ergo omne verum et deum esse differunt.
Consequentia apparet, et minor similiter. Et major probatur sic: omnis propositio est,
et deum esse est, et omnis propositio non est deum esse; ergo omnis propositio et
deum esse differunt. Similiter: omnis propositio et deum esse sunt duo, et omnia duo
differunt; ergo omnis propositio et deum esse differunt. Consequentia apparet, et
minor. Et major probatur: deum esse est aliud quam propositio, quia deum esse est
optimum esse, et nullum optimum esse est propositio, quia optimum potest esse licet
nulla propositio sit; ergo ipsum non est propositio. Et arguitur tunc sic: nulla propositio
est deum esse, et deum esse est aliud quam propositio; ergo omnis propositio et
deum esse sunt duo vel saltem multa, et si sic, sicut argutum est, sequitur quod
omnis propositio et deum esse differunt, quia omnia multa differunt. Similiter: si non
omne verum et deum esse differunt, et omne verum est et deum esse est; ergo
verum et deum esse sunt idem. Sed arguitur quod non: quia tunc sit A illud verum
quod sit deum esse, tunc deum esse et A sunt idem. Et arguitur quod non: quia
necesse est deum esse, et non necesse est A esse; ergo deum esse et A non sunt
idem. Consequentia patet, et minor probatur: quia deus non potest non esse; ergo
necesse est deum esse. Similiter impossibile est deum non esse; ergo necesse est
deum esse. Consequentia patet, et minor istarum praemissarum probatur sic, ista
scilicet ‘non necesse est A esse’: quia A est una propositio, et quaelibet propositio
potest non esse sive sit in voce vel in scripto vel in conceptu, sicut est satis
manifestum; ergo A potest non esse; igitur non necesse est A esse. Sequitur ergo
quod deum esse non est A, quia tunc sicut necesse foret deum esse, ita necesse
foret A esse, vel saltem A necesse foret esse, sed hoc antecedens jam patet esse
falsum pro utraque sui parte; ergo et cetera. Ideo si conceditur sophisma, arguitur
quod sit falsum: quia aliquod verum et deum esse non differunt; ergo non omne
verum et deum esse differunt. Consequentia patet, et assumptum arguitur: quia
deum esse est verum; ergo verum est deum esse; signetur ergo illud verum quod est
deum esse, et certum est quod illud verum et deum esse non differunt; ergo et
cetera. Sed forte dicitur ad illud negando antecedens, scilicet quod deum esse est
verum, et etiam negatur quod verum est deum esse, quia, ut communiter dicitur, nulla
propositio est deum esse, quia nulla oratio verum vel falsum significans est deum
esse, sed solum oratio infinitiva. Unde dicitur quod haec oratio ‘deum esse’ non
significat aliquod verum vel falsum, quia ista non significat quod deus est, quia tunc
foret haec convertibilis cum ista propositione ‘deus est’, et tunc proposita ista oratione
‘deum esse’ per se statim intelligeretur sicut statim intelligitur illa. Consequens
falsum: quia ista est una oratio imperfecta. Sed contra hanc responsionem arguitur
sic: si non foret verum deum esse, et nullus scit nisi verum; ergo nullus scit deum
esse; ergo nec eadem ratione[m] deus scit seipsum. Etiam argitur sic: si deum esse
esset talis oratio infinitiva; ergo eadem ratione hominem esse asinum esset oratio
infinitiva ‘hominem esse asinum’, et tunc arguitur: ‘hominem esse asinum’ est talis
oratio infinitiva, et tu potes facere talem orationem infinitivam et frequentissime fecisti
et facies; ergo tu potes facere hominem esse asinum, et sic arguitur quod ego
possum facere <te> esse asinum et ego possum facere te esse quodlibet, quod est
impossibile. Et consimiliter etiam sequitur quod nullus scit quod deus est: quia nullus
scit hanc orationem quod deus est, quia notum est quod haec non est vera nec falsa,
quia non est propositio, et si sic, sequitur quod haec propositio ‘deus est’ non
significet quod deus est, quia illa solum significat verum. Quod deus sit non est
verum, quia nulla propositio est quod deus sit, et breviter sequitur quod nec illa nec
alia significet aliquid nec aliqualiter esse, quod est impossibile. Ideo ab aliis dicitur
aliter concedendo, scilicet quod deum esse est verum, et quod verum est deum esse,
et quod propositio vera est deum esse, quia dicunt ipsi quod deum esse est hoc
verum ‘deus est’. Unde sicut haec propositio ‘deus est’ est propositio vera, ita hoc
dictum ‘deum esse’ est verum, et illud idem verum quod est haec propositio ‘deus
est’. Et confirmant ipsi hanc responsionem sic: scire deum esse est scire talem
propositionem ‘deus est’, et credere talem ‘deus est’ est credere deum esse. Posito
igitur quod Socrates sciret hanc propositionem ‘deus est’ sic significando, tunc
Socrates sciret deum esse, et nihil sciret nisi illam propositionem ‘deus est’; ergo illa
propositio ‘deus est’ est deum esse. Sed contra hanc responsionem arguitur sic: ex
hac responsione sequitur quod si nulla propositio foret, nihil foret, sed ista
conditionalis est impossibilis, quia antecedens ipsius est possibile et consequens
impossibile; ergo tota conditionalis est impossibilis, quia ista significat sicut non
potest esse. Significat enim quod nihil est nisi propositio sit, sed non potest esse
quod nihil foret si nulla propositio foret; ergo et cetera. Et hoc assumptum ultimum
probo: quia potest esse quod nulla propositio foret in voce nec in scripto nec in
conceptu. Posset enim omne scriptum comburi, et omne animal silere; ergo posset
esse quod nulla propositio foret, sed non posset esse quod nihil foret; ergo et cetera.
Et quod illa conditionalis sequitur ex illa responsione arguitur sic: quia illa responsio
ponit quod deum esse non sit aliud quam illa propositio ‘deus est’. Ponatur ergo quod
nulla propositio foret, tunc sequitur quod deum esse non est verum, nec tunc
possibile foret deum esse. Consequentia arguitur: quia ista responsio ponit quod non
foret verum deum esse nisi talis propositio foret vera ‘deus est’; ergo consequenter
respondendo illa dicta positio haberet ponere quod illa propositio ‘possibile est deum
esse’ significat quod propositio est possibilis quae significat deum esse; si ergo nulla
propositio esset, tunc nulla propositio foret possibilis quae significaret deum esse;
ergo si nulla propositio foret, non foret possibile deum esse. Et sicut nunc arguitur si
nulla propositio foret quod tunc deus non foret nec possibile foret deum esse, ita
arguitur si nulla propositio foret, tunc non foret aliquid nec possibile esset; ergo
aliquid esse si nulla propositio foret nihil foret, quia si non foret possibile aliquid esse,
tunc nihil foret; ergo a primo, si nulla propositio foret, nihil foret, sicut patet. Similiter:
posito quod haec propositio ‘deus est’ significaret unum impossibile, et cum hoc
significaret deum esse, sequitur quod impossibile foret deum esse, quia propositio
quae tunc significat deum esse est impossibilis; ergo impossibile est deum esse.
Consequentia arguitur per istam responsionem. Haec enim est causa sua quare
verum est deum esse, quia propositio vera significat deum esse; ergo per simile, si
propositio per se impossibilis significat deum esse, impossibile est deum esse. Ideo
adhuc ponitur alia responsio principalis ad illam propositionem ‘deum esse est
verum’, concedendo eam et negando hanc propositionem indefinitam ‘verum est
deum esse’, quia dicunt ipsi quod sequitur ‘omne verum est propositio, verum est
deum esse; ergo deum esse est propositio’, et hanc consequentiam probant in quarto
modo tertiae figurae. Ipsi tamen negant hanc consequentiam ‘omne verum est
propositio, deum esse est verum; ergo deum esse est propositio’, et causa est, ut
dicunt, quia in prima propositione supponit iste terminus ‘verum’ pro propositione
vera, et sic tantum distribuitur cum dicitur ‘omne verum est propositio’, sed in
secunda propositione cum dicitur ‘deum esse est verum’, non supponit iste terminus
‘verum’ pro aliqua propositione vera licet ibidem significat quamdam essentiam ex
parte rei pro qua in prima propositione non supponit. Unde aequivoce significat iste
terminus ‘verum’ aliquam propositionem veram et quamdam essentiam ex parte rei.
Et hoc ipsi dicunt universaliter esse verum ubi iste terminus ‘verum’ praedicetur de
tali dicto ‘deum esse’, ‘hominem esse’, et sic de talibus. Numquam tamen, ut dicunt,
significat iste terminus ‘verum’ sic quando supponit tamquam subjectum alicujus
propositionis, sed tunc universaliter supponit pro propositione vera; et ideo est ista
propositio falsa ‘verum est deum esse’, sicut et ista propositio est vera ‘deum esse
est verum’, ut dicunt. Sed contra hanc responsionem, licet ipsa inter ceteras
praedictas sit probabilior, arguitur sic: si deum esse sit verum et non sit verum deum
esse; ergo eadem ratione deum esse est necessarium et non est necessarium deum
esse. Et similiter sequitur quod non sit possibile deum esse, et tamen deum esse est
possibile: quia sicut ista positio ponit pro isto termino ‘verum’ quod ubicumque
supponit vel stat in propositione tamquam subjectum ejusdem ipse supponit solum
pro propositione vera, ita eadem ratione sequitur quod iste terminus ‘necessarium’
quando fuerit subjectum alicujus propositionis ipse tunc solum supponit pro propositio
necessaria. Et consimiliter de istis terminis ‘possibile’, ‘impossibile’; ergo sicut haec
est falsa ‘verum est deum esse’, ita haec est falsa ‘propositio vera est deum esse’, ita
haec est falsa ‘propositio necessaria est deum esse’ et hujusmodi; igitur sicut negatur
quod verum est deum esse (quia nulla propositio vera est <deum> esse), ita debet
negari quod necessarium est deum esse (quia nulla propositio necessaria est deum
esse), et tamen foret concedendum quod necesse est deum esse, quia deus est et
non potest esse quin deus sit. Similiter arguitur contra istam responsionem vel
opinionem: quia illa nullam auctoritatem adducit pro suo fundamento, sed solum
unum dictum voluntarium quod repugnat communi modo loquendi tam auctorum
quam etiam vulgarium; sequitur igitur quod illa sit insufficiens. Ideo dicitur ad
sophisma in principio distinguendo de isto termino ‘verum’ eo quod potest accipi prout
significat propositio-nem veram vel prout significat esse vere, et sic universaliter
accipitur iste terminus ‘verum’ quando supponit vel praedicat respectu alicujus
orationis infinitivae, cujusmodi est haec ‘deum esse’, vel respectu alicujus orationis
imperfectae, cujusmodi est haec ‘quod tu curris’, ‘quod deus est’, et sic de talibus, ut
cum dicitur ‘verum est quod tu curris’, ‘verum est quod deus est’. Non enim significat
illud ‘verum <est> quod est deus est’ quod propositio est vera quae significat quod
deus est, sicut nec ista ‘verum est deum esse’ significat quod propositio vera
significat deum esse, sed utraque istarum solum significat quod deus est vere. Et si
arguitur ex illo quod dubito utrum ille terminus supponat pro propositione vera vel
non; ergo et cetera, huic dicitur negando assumptum, quia ex communi modo
loquendi quando iste terminus supponit vel praedicat, sicut prius dictum est, respectu
talis orationis truncatae, non supponit nec potest sic supponere pro propositione vera
nec ut sic significat propositionem veram, nec pro aliquo supponit determinate, sicut
nec adverbia pro aliquo vel aliquibus supponunt, ut in ista ‘arguit bene’, iste terminus
‘bene’ pro nullo modo cetero supponit ibidem qui significetur per istum terminum
‘arguit’, sicut dicitur quod quando talis terminus ‘verum’ supponit respectu talis
orationis truncatae, quoddam modo ipsam determinat et perficit, sicut aderbium
determinat verbum, licet diversimode. Unde notum est quod haec oratio est
imperfecta ‘deum esse’, ‘hominem currere’, et sic de talibus, et non indifferenter
potest quilibet talis terminus perfici per quoscumque terminos. Unde haec non est ita
propria ‘deum esse est deus’ sicut haec ‘deum esse est verum’, ‘deum esse est
impossibile’ et ‘deum esse est necessarium’, et sic de pluribus. Aliae tamen orationes
truncatae non possunt omnino perfici per tales terminos ‘propositio’, ‘oratio’, ‘homo’,
‘asinus’, et sic de multis talibus terminis quorum nullo possunt hujusmodi orationes
perfici sicut sunt illae ‘propositio est quod deus est’, ‘oratio est quod deus est’, ‘homo
est quod Socrates currit’ ‘asinus est quod Plato disputat’: tales orationes non sunt
propositiones, sed orationes imperfectae et non intelligibiles. Et ideo satis patet quod
termini sic supponentes in talibus propositionibus ‘verum est deum esse’ aliter
significant et supponunt quam faceret respectu unius simplicis praedicati vel si
respectu consimilium terminorum aliter essent illi termini ordinati, quia haec propositio
est satis intelligibilis ‘deus est homo’, ‘deus est asinus’, ‘asinus est propositio’, et sic
de talibus. Ideo per hoc dicitur ad sophisma quod accipiendo istum terminum
<‘verum’> pro propositione vera, sicut oportet accipere ibidem de communi modo
loquendi, est sophisma concedendum. Significat enim sophisma quod omnis
propositio vera et deum esse differunt, et hoc est verum, sicut probant argumenta pro
ista parte. Et quando arguitur in oppositum quod non, quia deum esse est verum;
ergo non omne verum et deum esse differunt, huic dicitur quod ibidem diversimode et
aequivoce capitur ‘verum’ in antecedente et <in> consequente. In antecedente enim
sumitur iste terminus ‘verum’ prout supponit pro esse vere, et in consequente pro
propositione vera; et ideo non valet consequentia, sicut nec valet ista ‘deum esse est
verum; ergo aliqua propositio et deum esse non differunt’, quia prima consequentia
est convertibilis cum hac ultima; ideo sicut non valet prima, ita nec illa. Sed tamen
arguitur contra sophisma sic: deum esse nihil est; ergo nullum verum et deum esse
differunt. Consequentia patet: quia quae non sunt non differunt. Non entia enim non
sunt differentia. Assumptum arguitur, scilicet quod deum esse nihil est: quia nihil est
deum esse, quia si aliquid sit deum esse, vel est illud deus vel aliud a deo. Non <est>
aliud a deo, quia tunc sequitur quod illud foret accidens in deo vel illud foret in aliquo
alio a deo, consequens falsum pro utraque sui parte. Pro prima parte est illud falsum:
quia nullum accidens est in deo, cum ipse sit simplex forma sine aliqua materia; ergo
ipsum non est accidens in deo. Nec deum esse est accidens nec substantia in aliquo
alio a deo, quia tunc sequitur quod cum deus non sit per aliquod aliud quam per
seipsum, tunc deus esset per aliquod aliud quam per seipsum, quia si esse suum
foret in aliquo alio ab eo, edem ratione foret in quolibet alio ab eo, quod est
impossibile. Et si deum esse foret in aliquo alio ab eo, tunc deus foret modo per
aliquod1 aliud a se, quod est maximum impossibile. Ideo si dicatur, sicut est
dicendum, quod deum esse est deus est ens, contra: tunc sequeretur quod hominem
esse est homo ens, et quod hominem currere est homo currens, et hominem esse
bonum est homo bonus, et sic de talibus. Et tunc arguitur sic: hominem currere est
homo currens; ergo possum facere te currere; ergo possum facere te currentem, et
possum facere te esse bonum; ergo possum facere te existentem bonum,
consequens falsum. Pro isto dicitur negando quamlibet istarum consequentiarum, et
dicitur quod solum sequitur quod possum facere te esse currentem vel quod tu sis
currens vel quod tu sis bonus, et sic de talibus. Non tamen sequitur hoc universaliter:
unde non sequitur ‘possum te facere pertransire mille leucas; ergo possum facere
quod tu sis pertransiens mille leucas vel quod tu eris pertransiens mille leucas’, sed
sequitur quod possum facere quod tu pertransbis mille leucas, immo universaliter
sequitur talis disjunctiva, nulla tamen pars illius disjunctivae sequitur universaliter ex
tali antecedente, sed universaliter sequitur illa disjunctiva. Sequitur enim ‘possum
facere te videre Romam et Oxoniam2; ergo possum facere quod tu videbis Romam et
Oxoniam3 vel quod tu eris videns Romam et Oxoniam 4‘. Et ex illo antecedente
formaliter sequitur quod possum facere quod tu videbis Romam et Oxoniam,
aliquando tamen non sequitur talis propositio de futuro ex alio antecedente consimili,
quia non sequitur ‘possum facere me moveri in hoc instanti; ergo possum facere
quod ero movens in hoc instanti vel quod movebor in hoc instanti, demonstrato
instanti praesenti’, sed sequitur quod possum facere quod sum motus in hoc instanti;
ideo, sicut prius dictum est, ex omni propositione tali bene sequitur disjunctiva talis
cujus una propositio est de praesenti et alia de futuro, sed nec ex omni tali sequitur
propositio de praesenti nec ex omni tali sequitur propositio de futuro. Et ideo non
valet hujusmodi consequentia prius facta ‘possum facere te currere; ergo possum
facere te currentem’, sicut nec sequitur ‘possum facere postem esse dextrum; ergo
possum facere postem’, et tamen postem esse dextrum est postes ens dexter, et
notum est quod postes ens dexter est postes, sed sequitur quod possum facere quod
postes sit dexter. Et si quaeritur tunc quid sit illud quod postes sit dexter, huic
quaerenti sit haec oratio vel hoc materiale respondetur quod est ista oratio truncata
quod postes est dexter. Et quaerenti distinctionem rei significatae per hanc
orationem, respondetur dicendo quod haec oratio nullam rem significat, distinguendo
rem contra vocem et contra conceptum, quia ipsa nihil significat nisi seipsam, sicut
nec propositio aliqua. Et ideo si propositio aliqua non fuerit aliquid, tunc illa propositio
nihil significat. Unde nulla propositio in conceptu significat aliquid, quia nulla talis est
aliquid, nec forte propositio in voce propter eandem causam, quia est impossibile vel
difficile quod aliqua propositio vocalis sit aliquid, licet omnes syllabae vel omnes
dictiones quae erunt vel quae sunt syllabae vel dictiones istius orationis simul
maneant vel manebunt in aere. Ex illo tamen non componitur aliquod vere unum:
quia multae sunt syllabae et dictiones ibidem quae sunt diversae speciei, licet
coextendatur vel una istarum immediate juxtaponatur alteri earundem. Ex illo tamen
non notum est componi aliquod unum, sicut nec ex diversis contrariis accidentibus
simul coextensis non componitur aliquod tertium accidens. Ex caliditate enim remissa
extensa cum frigiditate remissa non componitur aliquod tertium, et sic de hac voce A
simul extensa cum hac voce B non componitur aliquod unum; ergo nec ex eisdem
successive una post alia immediate coextensa componitur aliquid5 <unum>. Unde
licet ex multis contrariis et specie differentibus natum sit componi aliquod tertium, non
tamen ex omnibus in specie differentibus componitur aliquod tertium vere unum; et
ideo est impossibile vel saltem difficile, sicut prius dictum est, quod oratio vocalis sit
aliquid, nisi posito quod aliqua posset esse oratio vel propositio cujus quaelibet pars
vel syllaba foret ejusdem speciei specialissimae, sicut foret aliqua alia ejusdem, sicut
ponendo quod essent oratio A A A B B B, et quod haec forent propositiones, sed ex
modo loquendi adhuc communiter tento, non sunt tales syllabae vel vocales oratio,
nec ex eis praecise componitur aliqua oratio vel propositio, quia oratio est congeries
dictionum vel scilicet aliquid compositum ex dictionibus vel dictiones congregatae, et
omnis propositio vocalis est oratio. Sed arguitur forte sic contra hanc responsionem
quae ponit quod nulla propositio in conceptu vel in voce aliquid significat: quia omnis
propositio significat verum vel falsum, et omne quod est verum vel falsum est aliquid;
ergo omnis propositio est aliquid. Similiter: omne verum vel falsum est aliquid vel
aliqua, omnis propositio significat verum vel falsum; ergo omnis propositio significat
aliquid vel aliqua, sed si aliqua propositio significat aliqua, ipsa significat aliquid (quia
quod significat multa significat unum, ut videtur); ergo et cetera. Huic dicitur, sicut
prius, quod nulla talis propositio significat aliquid vel aliqua. Et ad ista argumenta
similiter respondetur negando utramque consequentiam. Prima enim non valet: quia
licet omne illud quod est verum vel falsum sit aliquid, tamen non omne verum vel
falsum est aliquid. Nam in prima propositione distribuitur iste terminus ‘illud quod est
verum vel falsum’, et notum est quod iste terminus supponit tantum pro vero vel falso
quod est aliquid; et in secunda propositione distribuitur solum iste terminus ‘verum’,
et ille supponit indifferenter pro vero quod est aliquid sicut pro vero quod non est
aliquid. Et ideo ista stant simul ‘omne verum est propositio’ et tamen ‘aliquid quod est
verum non est propositio’; immo nihil quod est verum est propositio. Alia
consequentia non valet: quid licet propositio significet multa, non tamen significat
aliquod unum, sicut iste terminus ‘populus’ et ‘turba’ et multa hujusmodi, et breviter
omnes termini pluralis numeri significant multa, et tamen nullus istorum significat
aliquid, quia iste terminus ‘populus’ non significat aliquid, sed significat multa, et sicut
iste terminus ‘homines’ significat multos homines et nullum hominem; et ideo non
sequitur ‘propositio significat multa; igitur significat unum’. Posset etiam probabiliter
sustineri quod nulla propositio significat aliquid vel aliqua, sive illa propositio fuerit
unum aliquid sicut propositio in scripto, sive fuerit multa sicut propositio in conceptu
vel in voce. Et ad argumentum, quando arguitur quod sic, quia omnis propositio
significat verum vel falsum, et omne verum vel falsum est aliquid vel aliqua; ergo
omnis propositio significat aliquid vel aliqua, quod erat prius negatum, huic dicitur
negando consequentiam ut prius. Ideo forte magis apparenter arguitur contra illam
responsionem sic: si omnis propositio significat verum vel falsum; ergo verum vel
falsum significatur per aliquam propositionem, et si sic; ergo aliquid significatur vel
aliqua significantur per aliquam propositionem, quia omne verum quod significatur
per talem propositionem vel est aliquid vel aliqua. Si aliquid, tunc sic: hoc verum
significatur per aliquam propositionem, et hoc verum est aliquid; ergo aliquid
significatur per hanc propositionem; et si hoc verum sit multa, tunc arguitur ut prius:
hoc verum est multa est hoc verum significatur per hanc propositionem; ergo et
cetera. Sed huic dicitur negando hoc antecedens, scilicet quod omnis propositio
significat verum vel falsum, sed omnis propositio significat sicut falsum est esse vel
sicut verum est esse, sed nulla propositio significat verum vel falsum, sicut est
ponendum sustinendo illam responsionem, et haec glosa bene sufficit pro ista regula.
Vel potest dici, sed non ita probabiliter, negando istas consequentias factas sicut et
illam ‘omnis homo significatur per istum terminum ‘homo’, et omnem hominem esse
sanum vel aegrum est homo; ergo omnem hominem esse sanum vel aegrum
significatur per istum terminum ‘homo’. Antecedens enim est verum et consequens
falsum. Major enim est satis vera, et minor probatur ut prius: quia omnem hominem
esse sanum vel aegrum est omnis homo ens sanus vel aeger, sed omnis homo ens
sanus vel aeger est homo; ergo et cetera. Et quod omnem hominem esse sanum vel
aegrum sit omnis homo ens sanus vel aeger contingit probare sic ut probatur quod
deus esse sit deus ens; ideo non sequitur ‘iste terminus ‘deus’ significat deum et
deum esse est deus ens; ergo iste terminus ‘deus’ significat deum esse’, quia tunc
significaret ille terminus omnino sicut prius significabat, scilicet deus est. Sic potest
dici quod non sequitur ‘ista propositio ‘deus est’ significat hoc verum deum esse, et
deum esse est deus; ergo haec propositio ‘deus est’ significat deum’, et tunc ultra,
quia ista propositio non significat deum nec aliquid aliud juxta istam responsionem;
ideo ista propositio non significat aliquid. Et si arguitur quod ista propositio significat
aliud quam deum esse, quia significat seipsam sicut quaelibet res naturalis significat
seipsam naturaliter, huic dicitur satis rationabiliter negando illam propositionem
dicendo quod nulla res naturaliter corruptibilis significat seipsam naturaliter. Paries
enim non significat seipsum, sed intentio parietis canta a pariete significat ipsum
parietem, et ‘homo’ non significat hominem, sed intentio hominis significat hominem,
et sic de quacumque re naturali generabili et corruptibili, sed non de omni quia prima
causa significat seipsam, et aliae intelligentiae inferiores, quia illae non sunt
multiplicativae illarum specierum sicut sunt aliae res naturales; ideo potest dici quod
significant seipsas, quia cognoscuntur proprie per suas essentias, licet ab homine
non possunt cognosci, quia non multiplicant aliquas tales intentiones per quas
cognoscitur quaelibet res incognita ab hominibus. Et illa est causa quare nullum
indivisibile potest cognosci ab homine, licet tamen homo cognoscat quod aliqua sunt
indivisibilia, quia illa non sunt multiplicativa suarum intentionum sicut sunt aliae res
naturales, sed hoc est extra sophisma praesens. Ideo dicitur ut prius juxta istam
responsionem recitatam quod nulla propositio significat naturaliter seipsam: quia
omne quod naturaliter significat aliquid, ipsum naturaliter est intentio vel similitudo
naturalis illius rei quam ipsum significat, sed nulla propositio est sui ipsius naturalis
similitudo; ideo nulla propositio naturaliter significat seipsam nec aliquid aliud
naturaliter nec ex impositione significat propositio aliqua ipsam eandem propositio-
nem nec aliquod incomplexum nisi sit raro in casu aliquo obligatorio. Ideo probabiliter
potest sustineri quod nulla propositio significat aliquid, quod tamen videtur
inconveniens apud vulgarem locutionem; ideo confirmando responsionem, modo
loquendi communiter usitato melius est dicendum quod propositio significat aliquid
vel aliqua, ponendo quod ipsa naturaliter significat seipsam sicut potest poni quod
quaelibet res naturalis quae multiplicat intentionem suam naturalem per quam
significat res ipsa significat etiam seipsam, quia illa multiplicat naturaliter intentionem
suam per quam significat; et ideo quoddammodo significat seipsam. Sed tunc forte
quaeritur quare ista propositio in conceptu significat naturaliter seipsam cum ipsa scit
intentiones et actus animae indivisibiles quae intentiones nullo modo sunt
multiplicativae suarum intentionum sicut nec aliae res mundi indivisibiles multiplicant
suas intentiones nec etiam illae possunt cognosci sicut prius tactum est; ergo non
significantur per seipsas naturaliter, et si sic; ergo nec propositio in conceptu
significat seipsam naturaliter. Sed huic dicitur quod pro tanto potest concedi quod
illae propositiones significant seipsas naturaliter, quia per istas propositiones
tamquam per causas efficientes partiales, licet remotas, potest homo scire quod ipse
habet tales propositiones in conceptu, et cognoscere quod tales propositiones sunt.
Unde per talem propositionem in conceptu potest se scire homo, et scire quod sic est
vel sic non est ex parte rei, ut per illam propositionem ‘Socrates currit’ scio Socratem
currere et scio me scire Socratem currere, licet tamen non praecise sciam sic esse
per illam, et cum scio me scire Socratem currere, discurro forte ulterius vel saltem
possum discurrere ulterius per quod nunc scio Socratem currere postquam non scivi.
Et tandem concludo quod scio sic esse per tales similitudines in conceptu meo quae
sic significant, et sic cognosco tandem quod talis propositio est in conceptu meo; et
ideo juxta istum modum potest poni quod talis propositio significat naturaliter seipsam
non ita manifeste sicut alia res extra significat seipsam. Et quando arguitur quod ista
propositio non potest cognosci per seipsam; ergo non significat seipsam, huic dicitur
negando consequentiam, quia nullum indivisibile potest cognosci per aliam
intentionem, ut prius dictum est, tamen iste terminus ‘indivisibile’ significat omne
indivisibile; et ideo non valet iste modus arguendi. Sed adhuc forte arguitur quod
nulla propositio significat seipsam naturaliter, quia tunc non foret possibile quod
aliqua propositio significaret deum esse vel hominem esse praecise, et sic de talibus,
quia si sic, ponatur quod haec propositio ‘deus est’ significat praecise deum esse, et
arguitur tunc sic: ista propositio significat praecise deum esse; ergo ista propositio
non significat aliquid aliud quam deum esse, sed haec propositio est alia quam deum
esse; ergo haec propositio non significat seipsam, et si sic; ergo non significat
seipsam naturaliter. Huic dicitur quod illus est concendemdum juxta istam
responsionem sustinendo quod quaelibet propositio significet seipsam; et ideo
conceditur quod nulla propositio significet praecise deum esse vel hominem esse,
quia sustinendo hanc responsionem oportet concedere hanc consequentiam ‘talis
propositio significat seipsam; ergo ipsa significatur per seipsam’, et tunc arguitur sic
‘illa significatur per seipsam, et est alia vel aliud quam deum esse; ergo aliud
significatur per seipsam quam deum esse, et si sic; ergo ista non praecise significat
deum esse’; ideo sustinendo quod aliqua propositio naturaliter significat seipsam
conceditur quod non est possibile quod aliqua propositio significet praecise deum
esse nec praecise hominem esse animal, sed tamen est possibile juxta eandem
responsionem quod aliqua propositio significet praecise chimaeram esse, hominem
esse asinum, Caesarem fuisse, et sic de talibus multis quae esse non est aliquid.
Nihil enim est hominem esse asinum sicut nihil est chimaeram esse nec aliquid est
Caesarem fuisse, quia hominem esse asinum non est homo ens asinus, quia nihil est
homo ens asinus, nec chimaeram esse est chimaera ens, nec Caesarem fuisse est
praeteritus Caesar, quia nihil est praeteritus Caesar, et sic de talibus multis. Et ideo
satis compossibile <est> illi responsioni quod aliqua propositio significat praecise
chimaeram esse et hominem esse asinum, et sic de talibus, quia ista licet naturaliter
significet seipsam cum hoc quod sic significat, tamen illa non significat aliud nec alia
quam chimaeram esse, quia chimaera non est aliquid nec aliqua; ideo et cetera. Sed
contra hoc forte arguitur sic: si possibile sit quod aliqua propositio significet praecise
chimaeram esse, ponatur quod aliqua propositio sic praecise significet. Et arguitur
quod non: quia ista tunc significat aliquid esse, quia tunc formaliter ex ista sequitur
‘chimaera est; ergo aliquid est’, sed significare aliquid esse est aliud quam significare
chimaeram esse; ergo et cetera. Et consimiliter arguitur de quacumque tali. Illa enim
propositio ‘homo est asinus’, si significet quod homo est asinus, significabit etiam
quod homo est, sed significare hominem esse est aliud quam significare hominem
esse asinum, quia unum est necessarium et aliud impossibile. Contra illud quod
dicitur nihil est Caesarem fuisse arguitur sic: necessarium est Caesarem fuisse, et
omne necessarium est res necessaria vel propositio necessaria; igitur aliquid est
Caesarem fuisse. Ad hoc respondetur negando quamlibet istarum consequentiarum.
Unde primis duabus dicitur quod illae non valent: quia arguitur tamquam ex duabus
indefinitis in prima figura. Arguitur enim sic: significare aliquid esse est aliud quam
significare chimaeram esse, et ista propositio ‘chimaera est’ significat aliquid esse;
ergo ista significat aliud quam chimaeram esse. Ideo dicitur negando consequentiam
ut prius: quia quamvis aliquod significare aliquid esse sit aliud quam significare
chimaeram esse, non tamen quodlibet significare aliquid esse est aliud quam
significare chimaeram esse, quia significare aliquid esse significando chimaeram
esse est significare aliquid esse, et significare hominem esse significando hominem
esse asinum est significare aliquid esse. Et si quaeratur quid est significare hominem
esse asinum et chimaeram esse, huic respondetur sicut superius ad consimiles
rationes quaestionis dicebatur quod forte aliquid est significare hominem esse
asinum et chimaeram esse, et forte nihil, quia forte propositio significans chimaeram
esse est aliquid et forte propositio significans hominem esse asinum nihil est; et ideo
forte significare chimaeram esse est aliquid et significare hominem esse asinum est
aliquid, quia significare sic vel sic esse est propositio significans sic vel sic esse.
Unde si propositio significans sic vel sic esse qualitercumque erit aliquid, tunc
significare sic esse est aliquid, et si nulla propositio sic significans sit aliquid, tunc
nihil est significare sic esse; et tunc patet quod aliquod significare aliquid esse est
significare chimaeram esse, quia aliqua propositio significans chimaeram esse est
propositio significans aliquid esse, et ex hoc apparet qualiter non valeat consequentia
prius negata. Ad secundam formam, quando arguitur quod Caesarem fuisse est
aliquid, quia Caesarem fuisse est necessarium, huic dicitur quod ista consequentia
non valet, quia iste terminus ‘necessarium’ in isto antecedente non supponit pro
propositione necessaria nec pro re necessaria; immo pro nullo supponit nec pro
aliquo denotatur supponere. Significat enim propositio illa quod non potest esse quin
Caesar fuit; et ideo non sequitur ‘necessarium est Caesarem fuisse; ergo aliquod
necessarium est Caesarem fuisse’, sed illud consequens est oratio impropria nec est
propositio, quia non est conveniens modus loquendi. Conceditur tamen quod
necessarium est Caesarem fuisse, et nullum necessarium est Caesarem fuisse, sicut
nihil est impossibile, et tamen impossibile est chimaeram esse et hominem esse
asinum. Posito enim quod nulla propositio sit, tunc nihil est impossibile, quia notum
est quod nulla res naturalis, distinguendo rem contra vocem et conceptum, est
impossibilis; ideo si nulla propositio sit, nullum impossibile est, et tamen impossibile
est chimaeram esse et hominem esse asinum, et sic de talibus. Et si quaeritur ibidem
quid est illud impossibile, respondetur quod nihil est tale impossibile, et consimiliter
quod nihil est illud necessarium quod est Caesarem fuisse nec aliquid est illud verum
quod est Caesarem fuisse nec est aliquid illud possibile est Antichristum esse, et
tamen Antichristum esse est possibile, et similiter possibile est Antichristum esse, et
sic de aliis, quia illa propositio ‘possibile est Antichristum esse’ solum significat quod
potest esse quod Antichristus sit, et haec propositio ‘verum est Caesarem fuisse’
solum significat quod vere est ita quod Caesar fuit, et ista ‘impossibile est chimaeram
esse’ solum significat quod non potest esse quod chimaera sit, et sic de omnibus
talibus in quacumque materia signentur. Sed forte tunc ex isto arguitur quod deum
esse nihil est sicut chimaeram esse nihil est vel sicut Caesarem fuisse nihil est, quia
si in hac propositione ‘verum est chimaeram esse’ et ‘verum est Caesarem fuisse’
non supponit iste terminus ‘verum’ pro aliquo, sic consimiliter eadem ratione iste
terminus ‘verum’ in hac propositione ‘verum est deum esse’ pro nullo supponit; ergo
nihil est deum esse sicut nihil est Caesarem fuisse. Similiter: ita quod verum est
Caesarem fuisse sicut deum esse, sed nihil est Caesarem fuisse; igitur nihil est deum
esse. Similiter: nihil est Caesarem fuisse, quia nihil est Caesar qui fuit, eadem
ratione, posito quod nullum animal curreret, tunc nihil foret animal currens. Ad hoc
potest dici concedendo illas conclusiones, sed tamen sustinendo prius posita dicitur
quod prima consequentia non valet, qua scilicet concluditur quod nihil est deum esse,
quia nihil est chimaeram esse vel Caesarem fuisse. Non enim plus valet ista
consequentia quam illa ‘nihil est chimaera nec aliquid est Caesar qui fuit; ergo nihil
est deus’. Et quando arguitur quod sic, quia iste terminus ‘verum’ non supponit pro
aliquo in ista propositione ‘verum est chimaeram esse’; ergo nec in ista ‘verum est
deum esse’, huic dicitur quod non valet consequentia, quia idem terminus respectu
diversorum praedicatorum diversimode supponit, ut iste terminus ‘animal’ in ista
propositione ‘omne animal fuit in archa Noe’ solummodo supponit pro animali quod
fuit in archa Noe, et hoc accipiendo eam in sensu in quo est vera, et in hac
propositione ‘animal est in praesenti instanti’ solum supponit iste terminus ‘animal’
pro animali quod est. Et consimiliter iste terminus ‘aliquid’ in hac propositione ‘aliquid
est chimaera’ pro nullo supponit, sed in hac propositione ‘aliquid est aliquid’ supponit
iste terminus ‘aliquid’ pro omni quod est, quia subjectum supponit pro quolibet
supposito sui pro quo verificatur ut sit praedicatum de eodem subjecto. Et illud potest
persuaderi sic: in hac propositione ‘homo est Socrates’ non supponit iste terminus
‘homo’ pro quolibet homine, quia solummodo pro Socrate. Probo: quia in propositione
simpliciter convertibili cum hac propositione solummodo fit suppositio pro Socrate;
ergo et cetera. Ista consequentia apparet, et assumptum patet: quia in ista
propositione ‘homo qui est Socrates est Socrates’ notum est quod fit suppositio solum
pro Socrate, et haec propositio est convertibilis cum priori; igitur et cetera. Minor
probatur: quia sequitur formaliter ab uno convertibili ad reliquum ‘homo est Socrates;
ergo homo qui est Socrates est Socrates’ et e contra, et ita conceditur quod cum
homo currit, tunc si haec propositio sit sic significando ‘homo currit’, iste terminus
‘homo’ supponit pro aliquo, et si non curreret, tunc iste terminus ‘homo’ pro nullo
supponeret, sicut nec iste terminus ‘homo currens’. Et consimiliter dicitur in proposito
quod iste terminus ‘verum’ in hac propositione ‘verum est deum esse’ supponit pro
esse diviso quod est aliquid, sed in hac propositione ‘verum est chimaeram esse’ pro
nullo supponit, quia ibidem non supponeret pro aliquo nisi pro esse chimaerae, sed
illud nihil est; ergo et cetera. Sed contra illud forte arguitur quod verum est deum
esse, et nullum verum est, quia esse divinum est , et nulla propositio vera est, posito
quod nulla propositio vera foret, huic dicitur concedendo conclusionem propositam
esse possibilem, scilicet verum est deum esse et nullum verum est; melius tamen
esset distinguere de isto termino ‘verum’. Est enim terminus aequivocus, ut prius
dictum est, ad significandum propositionem veram et ad significandum esse verum et
ad significandum cum aliis terminis ubi nihil significat per se, ut cum prius dicebatur
‘verum est Caesarem fuisse’, ibi ille terminus ut sic nihil significat, quia non supponit
ibidem pro aliquo nec denotatur supponere pro aliquo, et tamen tota ista propositio
affirmativa est vera significans praecise sicut est. Et supposita illa distinctione propter
aequivocationem istius termini ‘verum’, satis probabiliter potest concedi quod verum
est Caesarem fuisse et nullum verum est. Et si arguitur quod sic, quia eadem ratione
debet concedi quod necessarium est Caesarem fuisse et possibile est Caesarem
fuisse, et tamen nullum necessarium est nec aliquod possibile est, huic dicitur quod
hoc non sequitur, et causa est quia ex communi modo loquendi aequivoco, iste
terminus ‘necessarius’ et iste terminus ‘possibilis’ per se positi significant res
possibiles et necessarias sicut et propositiones possibiles et necessarias, sed sic non
est de isto termino ‘verum’, quia ut communiter et semper quasi accipitur per se
positus pro propositione vera, sicut prius dictum est, et non pro tali esse vere, sicut
quando adjungitur tali dictioni ‘deum esse’, ‘hominem esse’, et sic de aliis. Ideo sicut
illa non stant simul ‘necesse est deum esse, et tamen nulla res necessaria est’,
‘possibile est deum esse, et tamen nulla res possibiles est’, sic nec est concedendum
ista stare simul ‘necessarium est deum esse et possibile est deum esse, et tamen
nullum necessarium vel possibile est’, quia ex hac ultima sequitur quod nulla res
necessaria vel possibilis est; ideo et cetera.
1 aliquod corr.: aliquid V
2 Oxoniam corr.: Osoniam V
3 Oxoniam corr.: Osoniam V
4 Oxoniam corr.: Osoniam V
5 aliquid corr.: aliquod V
<Vigesimum sextum sophisma>
<Omnis fenix est>
Omnis fenix est. Quod arguitur sic: omne quod fuit est; fenix fuit; ergo fenix est. Et si
fenix est; omnis fenix est; ergo et cetera. Assumptum arguitur sic: omne quod fuit est,
quia tantum ens est illud quod fuit; ergo omne quod fuit est. Consequentia arguitur ab
exclusiva ad universalem de terminis transpositis. Similiter: fenix aliquando fuit, et
jam nulla fenix est corrupta; ergo omnis fenix est. Minor arguitur sic: nihil est
corruptum; ergo nulla fenix est corrupta. Consequentia patet: quia si nihil est
corruptum, nullum animal est corruptum; et si nullum animal est corruptum, nulla
fenix est corrupta; ergo a primo si nullum animal est corruptum, nulla fenix est
corrupta. Antecedens arguitur: quia omne quod est est, et nullum quod est corruptum
est; ergo nihil est corruptum. Similiter: si sit falsum quod nihil sit corruptum, stet
oppositum quod aliquid est corruptum; ergo aliquid non est, consequens impossibile.
Necessarium est enim quod quodlibet sit. Similiter: sequitur ‘aliquid non est; ergo ens
non est’. Consequentia patet ab uno convertibili ad reliquum. Ideo forte pro isto dicitur
negando hanc consequentiam ‘nihil est corruptum; ergo nulla fenix est corrupta’ <et>
similiter ‘nullum animal est corruptum; ergo nulla fenix est corrupta’, sicut frequenter
solet dici quod nullus homo est mortuus, et tamen Caesar est mortuus. Sed contra
hanc responsionem arguitur sic: quia si non valet consequentia, stet oppositum
consequentis cum antecedente, tunc stabunt ista simul ‘nihil est corruptum’ et [tamen]
‘aliqua fenix est corrupta’, cum igitur quod semel est corruptum in aeternum erit
corruptum, quia non potest alias esse non corruptum; igitur necesse est quod aliqua
fenix sit corrupta. Et tunc si necesse est quod aliqua fenix sit corrupta, et necesse est
quod nullum corruptum sit; ergo necesse est quod aliqua fenix non sit. Consequens
falsum: quia ex tibi dubio aliqua fenix est, et si aliqua fenix est, omnis fenix est; igitur
ex tibi dubio stabunt ista simul ‘omnis fenix est’ et ‘aliqua fenix non est’, quae
solebant esse contradictoria. Et quod sequatur ‘aliqua fenix est; ergo omnis fenix est’
satis probatum est in alio sophismate. Sequitur enim ‘aliqua fenix est; ergo omnis
fenix quae est est’, ex qua sequitur quod omnis fenix est. Praeterea probatur quod
omnis fenix est: quia aliqua fenix potest esse, quia per communem casum licet nulla
fenix sit, tamen aliqua fenix erit. Tunc arguitur sic: aliqua fenix potest esse praesens,
et nulla fenix potest esse aliud praesens quam praesens fenix; ergo aliqua fenix
potest esse praesens fenix. Tunc sic: aliqua fenix potest esse praesens fenix; ergo
aliqua fenix potest esse fenix quae est. Consequentia arguitur: quia illa duo
convertuntur ‘praesens fenix’ et ‘fenix quae est’; ergo si aliquid potest esse praesens
fenix, ipsum potest esse fenix quae est, et si sic; ergo aliqua fenix est, quod erat
probandum. Ad oppositum sophismatis arguitur sic: ex tibi dubio nulla fenix incipit
esse, et quaelibet quae prius fuit jam est corrupta; ergo nulla fenix est. Ideo, posito
casu communi, scilicet quod dubitatur an aliqua fenix sit, vel breviter sine aliquo casu
posito, dubitatur sophisma. Et tunc ad argumenta, respondetur primo negando illam
propositionem ‘omne quod fuit est’. Et ad argumentum, quando arguitur “tantum ens
est illud quod fuit; ergo omne quod fuit est ens”, dicitur negando istam
consequentiam. Et quando dicitur quod arguitur ab exclusiva et cetera, dicitur quod
non, sed haec est sua universalis ‘omne quod est illud quod fuit est ens’, et haec est
necessaria sicut haec exclusiva. Et quod haec sit universalis illius exclusivae potest
persuaderi. Primo sic: quia ex ista exclusiva sequitur ista universalis et e contra, et
sunt de eisdem terminis. Secundo: quia in exclusiva et sua universali dicuntur termini
supponere pro eisdem, sed praedicatum istius exclusivae solum supponit pro eo
quod est illud quod fuit; et ideo subjectum propositionis universalis solum supponit
pro eo quod est illud quod fuit, sed hoc non faceret nisi per hujusmodi adjectionem
sic dicendo ‘omne quod est illud quod fuit est’ vel sic dicendo ‘omne ens illud quod
fuit est ens’, quae est eadem cum priori; ergo et cetera. Ad secundum, quando
arguitur quod omnis fenix est, quia aliqua fenix fuit aliquando, et nulla est adhuc
corrupta; ergo et cetera, dicitur ab aliquibus quod ibi est fallacia secundum non
causam ut causam, quia illud consequens formaliter sequitur ex prima propositione
per se accepta, et secunda est una propositio impertinens conclusioni; et ideo est
fallacia secundum non causam ut causam. Dicunt enim ipsi quod sequitur formaliter
‘aliqua fenix aliquando fuit; ergo aliqua fenix est’; et ideo superfluit illa propositio
secunda, licet sit necessaria. Et sic concedunt universaliter tales consequentias
‘Caesar fuit; ergo Caesar est’, ‘hoc erit; ergo hoc est’, ‘Antichristus erit; ergo
Antichristus est’, et sic deinceps, quia, secundum ipsos, nihil potest esse quod non
est, nec umquam fuit aliquid quod non est, et deficiente sibi evidentia ad illud
assumunt juramento quod quaelibet talis negativa particularis indefinita vel singularis
in qua praedicatur hoc verbum ‘est’ secundum adjacens est impossibilis et includens
contradictionem in se, cujusmodi sunt istae ‘Caesar non est’, ‘chimaera non est’, ‘hoc
non est, demonstrato Socrate vel Platone vel quocumque alio’, ‘aliqua fenix non est’,
et sic de omnibus talibus. Sed haec responsio dignissima est derisu absque judicio
rationis recens et insipida utinam pulvere potissimo valide condiatur. Dicit enim ista
responsio quod aliquando fuit fenix sed nulla fenix fuit nisi aliqua fenix sit, sed notum
est cuicumque habenti sensum dispositum quod haec repugnant ‘aliquando fuit
semel’ et ‘nulla fenix fuit’, quia sequitur ‘aliquando fuit fenix aliqua; igitur aliquando fuit
fenix quae fuit aliquando vel quae non fuit aliquando, sed numquam fuit fenix quae
non fuit aliquando; ergo aliquando fuit fenix quae fuit aliquando’ et ultra, ‘ergo
aliquando fuit aliqua fenix et illa fuit aliquando’. Et tunc sequitur ‘aliquando fuit aliqua
fenix et illa fuit aliquando; ergo aliqua fenix quae fuit fuit aliquando, et si sic aliqua
fenix fuit aliquando’. Praeterea arguitur sic, et ponatur quod tu vidisti aliquam fenicem
volare ab oriente in occidens, et quod nulla fenix nunc sit, tunc vidisti fenicem quae
volavit ab oriente in occidens; ergo aliqua fenix volavit ab oriente in occidens; ergo
aliqua fenix fuit, et tamen nulla est. Similiter: ponatur quod in A instanti desinebat
aliqua fenix esse; ergo aut desinebat aliqua fenix esse quae fuit in A aut aliqua fenix
quae fuit ante A, sed sive sic sive sic sequitur quod aliqua fenix fuit. Sed forte pro isto
dicitur quod aliquando fuit fenix aliqua, et tamen fenix quae fuit numquam fuit nec
umquam fuit fenix quae non fuit, et quod tu vidisti fenicem et non vidisti fenicem
quam vidisti nec fenicem quam non vidisti. Sed contra hoc arguitur sic: si vidisti
fenicem et non vidisti fenicem quam vidisti; ergo continue dormivisti et adhuc dormis,
quod satis convenit huic responsioni. Ideo in principio dicitur quod ista propositio ‘nihil
est corruptum’ est distinguenda ex eo quod subjectum istius potest supponere pro eo
quod est vel pro eo quod fuit. Si pro eo quod est, tunc est iste sensus: nihil quod est
est corruptum, et iste sensus est necessarius. Si pro eo quod fuit, tunc est iste
sensus: nihil quod fuit est corruptum, et hoc est impossibile. Et quod iste terminus
potest sic dupliciter supponere satis patet per illam regulam communem quae ponit
quod terminus communis supponens respectu verbi de praeterito supponit
indifferenter pro eo quod est vel pro eo quod fuit, sed illud totum ‘corruptum est’ vel
‘est corruptum’ est praeteritum hujus verbi passivi ‘corrumpor’; ergo et cetera. Istis
visis, satis respondetur ad argumentum, videlicet quod uniformiter accipiendo
subjectum consequentis et antecedentis, concedo consequentiam istam ‘nihil est
corruptum; ergo nulla fenix est corrupta’. Accipiendo subjectum antecedentis pro eo
quod fuit, dicitur negando antecedens et consequens. Et tunc quando arguitur quod
oppositum illius est falsum, scilicet haec propositio ‘aliquid est corruptum’, huic dicitur
quod haec est distinguenda sicut et prima, quia accipiendo subjectum pro eo quod
fuit, est necessaria. Et quando arguitur “aliquid est corruptum; ergo aliquid non est”,
negatur consequentia. Et similiter negatur ista ‘nihil quod est est corruptum, omne
quod est aliquid est; ergo nihil est corruptum’. Sequitur enim quod nihil quod est
aliquid est corruptum, sed ex ista non sequitur quod nihil est corruptum; ergo et
cetera. Ad ultimam formam, quando arguitur quod aliqua fenix potest esse fenix quae
est, quia aliqua fenix potest esse praesens fenix, negatur consequentia. Nec sequitur
‘omnis fenix potest esse praesens fenix; ergo aliqua fenix potest esse fenix quae est’.
Sed contra istud arguitur sic: si omnis fenix potest esse praesens fenix; ergo omnis
fenix potest esse in praesenti instanti; ergo omnis fenix est in praesenti instanti.
Probo consequentiam: omne quod potest esse in praesenti instanti est in praesenti
instanti, quia in praesenti instanti non potest aliquid generari ut sit in praesenti nisi
ipsum sit in praesenti instanti; igitur si omnis fenix potest esse in praesenti instanti,
omnis fenix est in praesenti instanti. Praeterea: si omnis fenix potest esse in
praesenti instanti, possibile est omnem fenicem esse in praesenti instanti. Sed
arguitur quod non: quia omne quod est possibile esse in praesenti instanti est
possibile esse in instanti quod est praesens, sed non omnis fenix potest esse in
instanti quod est praesens. Illa enim quae erit post mille annos post instans praesens
jam non potest esse in instanti quod est praesens; ergo et cetera. Similiter: si omnis
fenix poterit esse in instanti praesenti, sequitur quod fenix praeterita et futura poterit
esse in instanti praesenti, quod est impossibile. Et consequentia arguitur: quia si non
valet, stet oppositum; stabunt ergo ista simul ‘omnis fenix potest esse in praesenti
instanti’ et ‘nulla fenix praeterita potest esse in instanti praesenti’. Et arguitur tunc sic:
nulla fenix praeterita est; ergo aliqua fenix praeterita, ut puta A vel B, non potest esse
in praesenti instanti. Et tunc arguitur sic: A fenix sive ista fenix non potest esse in
praesenti instanti; ergo aliqua fenix non potest esse in instanti praesenti, et si sic;
ergo aliqua fenix non potest esse in praesenti instanti. Consequentia arguitur
tamquam ab inferiori ad suum superius negatione postposita; ergo et cetera. Ad ista
respondetur primo ad primum negando hanc propositionem ‘nihil potest esse in
praesenti instanti nisi quod est in praesenti instanti’, quia omne quod potest esse in
aliquo instanti potest esse in praesenti instanti, quia omne quod erit in aliquo instanti
erit in praesenti instanti. Et si arguitur quod non, quia non omne quod erit erit in hoc
instanti, quocumque demonstrato; ergo non omne quod erit erit in praesenti instanti,
negatur consequentia. Ad aliam formam, quando arguitur <quod> possibile est
omnem fenicem esse in praesenti instanti, quia omnis fenix potest esse in praesenti
instanti, huic dicitur quod ista consequentia est bona, sed tamen modus arguendi non
valet, sic<ut> non sequitur ‘utrumque istorum contradictoriorum potest esse verum in
praesenti instanti; ergo possibile est utrumque istorum contradictoriorum esse verum
in praesenti instanti’. Arguitur enim a sensu diviso vero ad sensum compositum
impossibilem; ergo et cetera. Et consimiliter dicitur ulterius ad aliud argumentum,
quando arguitur <quod> possibile est omnem fenicem esse in instanti quod est
praesens, et omne quod est possibile esse in instanti quod praesens est potest esse
in instanti quod est praesens; ergo omnis fenix potest esse in instanti quod est
praesens, negatur consequentia. Major enim accipitur in sensu composito, minor
autem accipitur in sensu diviso impossibili; ergo et cetera. Sed ad hoc forte arguitur
ut prius: aliqua fenix potest esse in praesenti instanti; ergo aliqua fenix potest esse in
instanti quod est praesens. Consequentia patet tamquam ab uno convertibili ad
reliquum, quia isti duo termini ‘instans praesens’ et ‘instans quod est praesens’
convertuntur; ergo et cetera. Huic dicitur quod hoc est verum, sed illud non arguit
istam consequentiam esse bonam nec consequens converti cum antecedente.
Quamvis enim isti duo termini convertuntur, praedicata tamen istarum duarum
propositionum non convertuntur, quia praedicata istarum duarum propositionum sunt
illa ‘potest esse in praesenti instanti’ et ‘potest esse in instanti quod est praesens’;
ideo et cetera. Ad ultimam formam, quando arguitur quod fenix praeterita et corrupta
potest esse in praesenti instanti, huic dicitur quod hoc est impossibile. Posset tamen
concedi quod fenix praeterita possit esse in praesenti instanti, posito quod jam sit
aliqua fenix praeterita talis quae prius fuit, sed illud nihil est. Loquitur enim de
praeterito distinguendo praeteritum contra praesens et futurum, et sic loquendo
nullum praeteritum potest esse in praesenti instanti. Conceditur tamen quod omnis
fenix potest esse in praesenti instanti, et consimiliter quod aliqua fenix est praeterita,
et tamen ex illo non sequitur quod fenix praeterita potest esse in praesenti instanti. Et
tunc ad argumentum, quando arguitur <quod> A fenix non potest esse in praesenti
instanti; ergo aliqua fenix non potest esse in praesenti instanti, dicitur negando
consequentiam, quia non arguitur a per se inferiori ad per se superius negatione
postposita. Sed forte arguitur quod aliqua fenix praeterita et aliqua fenix corrupta
potest esse in praesenti instanti, quia fenix quae potest esse praeterita potest esse in
praesenti instanti, quia signata tali fenice quae nondum adhuc fuit, illa potest esse
praeterita et illa potest esse praesens, et erit praesens antequam erit praeterita; ergo
et cetera. Si negatur haec consequentia ‘fenix quae potest esse fenix praeterita
potest esse praesens; ergo fenix praeterita potest esse praesens’, contra arguitur per
regulam frequenter concessam quod terminus communis supponens respectu verbi
ampliativi supponit pro eo quod est tale vel pro eo quod potest esse tale, ut in hac
propositione ‘aliquod aeternum potest non esse sicut anima Antichristi’, huic dicitur ut
prius quod ista propositio est impossibilis ‘corruptum potest esse praesens’. Et ad
consequentiam factam, dicitur negando illam. Et ad regulam, dicitur quod intelligitur
de nominibus communibus quae possunt indifferenter vere et affirmative supponere
respectu verbi de praesenti, praeterito vel futuro, cujusmodi non sunt termini jam
dicti, scilicet ‘praeteritum’ et ‘corruptum’; ideo et cetera.
<Vigesimum septimum sophisma>
<Totus Socrates est minor Socrate>
Totus Socrates est minor Socrate. Quod arguitur sic: quaelibet pars Socratis est
minor Socrate; ergo totus Socrates est minor Socrate. Similiter: Socrates potest esse
minor Socrate; ergo eadem ratione totus Socrates est minor Socrate. Assumptum
arguitur: quia pars Socratis potest esse Socrates; ergo et cetera. Antecedens
probatur in casu communi signando totum residuum Socratis praeter digitum illius, et
ponatur quod ille digitus incipiat non esse pars Socratis ita quod totum residuum
maneat continue secundum quamlibet sui partem. Quo posito, sit A illud residuum,
tunc arguitur sic: A incipit esse Socrates, et A est pars Socratis; ergo pars Socratis
incipit esse Socrates. Consequentia apparet, et assumptum arguitur: quia Socrates
immediate post hoc erit aliquid, et ipse non erit aliud quam compositum ex illa parte
materiae residua a digito, et illa anima intellectiva, sicut notum est et positum, et jam
est A hujusmodi compositum. Est enim A compositum ex eadem materia praecise et
eadem forma; ergo immediate post hoc componitur; ergo A nunc est illud quod
immediate post hoc erit Socrates; ergo A immediate post hoc erit Socrates et nunc
non est Socrates; ergo A incipit esse Socrates, et si sic; ergo pars Socratis incipit
esse Socrates, quod erat probandum. Ad oppositum arguitur sic: totus Socrates est
minor Socratis; ergo Socrates est minor Socrate. Ad sophisma dicitur distinguendo
de isto termino ‘totus’ ex eo quod potest sumi categorematice vel syncategorematice.
Si sumatur syncategorematice, tunc est iste sensus: totus Socrates est minor
Socrate, id est quaelibet pars Socratis est minor Socrate. Ibidem etiam distinguitur de
isto termino ‘pars’, quoniam ‘pars’ dicitur dupliciter. Quaedam enim est pars
quantitativa, quaedam est pars qualitativa. Pars quantitativa est talis quae est in actu
quantam minorem habens magnitudinem quam totum cujus est pars; qualitativa est
maxima materia rei propinqua vel remota sive sit quanta in actu sive in potentia, et
forma sive quanta sive non quanta. Unde accipiendo istum terminum ‘pars’ pro parte
quantitativa, sic haec propositio ‘quaelibet pars Socratis est minor Socrate’ est vera,
accipiendo tamen istum terminum ‘pars’ pro parte qualitativa, foret ista propositio
neganda ‘quaelibet pars Socratis est minor Socrate’, et sic est sophisma falsum. Sed
haec responsio non est intellectui conveniens: quia ex quo iste terminus ‘pars’
accipitur indifferenter ut univoce pro parte quantitativa et pro parte qualitativa, foret
haec propositio neganda ‘quaelibet pars Socratis est minor Socrate’ tamquam
impossibilis, sicut ista propositio ‘omne animal est homo’, accipiendo tamen istum
terminum ‘animal’ pro animali rationali et mortali, poterit eadem ratione concedi qua
conceditur ista ‘quaelibet pars Socratis est minor Socrate’; et ideo sine aliqua
distinctione praemissa neganda est haec propositio ‘quaelibet pars Socratis est minor
Socrate’ sicut haec ‘omne animal est homo’ nisi ponatur quod iste terminus ‘pars’
aequivoce dicatur de parte quantitativa et de parte qualitativa, et sic non debet teneri.
Ideo tenendo istum terminum ‘totus’ syncategorematice est sophisma falsum, sicut
dictum est; tenendo etiam eundem terminum categorematice est sophisma falsum,
quia tunc sic significat: totus Socrates est minor Socrate, id est Socrates compositus
ex omnibus suis partibus est minor Socrate. Ideo qualitercumque intelligatur iste
terminus ‘totus’ est sophisma negandum tamquam impossibile. Et ad primum
argumentum, quando arguitur quod quaelibet pars Socratis est minor Socrate, dicitur
negando illam propositionem tamquam impossibilem. Ad secundum argumentum,
quando dicitur quod Socrates potest esse minor Socrate; ergo totus Socrates potest
esse minor Socrate, dicitur quod illa consequentia non valet nisi tamquam ex
impossibili. Et ideo ad antecedens, dicitur quod ipsum est impossibile. Et quando
arguitur quod illud antecedens sit verum ponendo quod A sit totum residuum aliud a
digito Socratis, huic dicitur quod aliquid esse hujus potest intelligi dupliciter, vel quod
sit tota materia Socratis propinqua praeter digitum, vel quod sit aliquod unum
compositum ex tota materia residua et forma ultima Socratis quae sit modo pars
residua a digito suo. Primo modo loquendo potest bene admitti quod A sit tota
materia propinqua Socratis praeter digitum, secundo tamen modo loquendo, scilicet
quod sit aliquod residuum a digito Socratis quod sit compositum ex tota materia et
forma ultima, scilicet anima intellectiva Socratis et illa parte materiae, dicitur quod hoc
est mere impossibile. Nihil enim componitur ex materia et forma ultima Socratis nisi
Socrates, nec est possibile quod aliquid sit compositum ex hac forma et quacumque
materia nisi Socrates. Immo posito per possibile quod ex isto residuo et ista forma
ultima quae est anima intellectiva Socratis componeretur aliquid, sequitur quod illud
foret idem Socrati qui modo est iste Socrates; ideo non est possibile quod aliqua pars
Socratis componatur ex aliqua materia et ista forma ultima. Unde illa forma ultima
actuat jam aliquam materiam adaequate, scilicet totum corpus, accipiendo scilicet
‘corpus Socratis’ pro propinquissima materia Socratis, et aliquando post hoc sicut
probat argumentum eadem forma actuabit aliam materiam similem quae modo est
pars totius materiae; et ideo bene est admittendum quod A sit tota residua materia a
digito Socratis. Quo admisso, quando arguitur quod pars illa erit Socrates, dicitur
negando illam propositionem tamquam impossibilem, sicut prius dictum est. Nec
procedit argumentum ad illud probandum: quia, sicut notum est, Socrates numquam
erit illa materia, quia quandocumque Socrates erit compositus ex tali materia et forma
ultima sui, quae est anima sui intellectiva, sed illa materia sic numquam componetur,
sed quandocumque ipsa erit, erit pars compositi vel cadaveris, sicut erit tota materia
propinqua Socratis, statim post separationem animae intellectivae. Et ideo ad formam
argumenti, quando arguitur quod Socrates immediate post hoc erit A, quia immediate
post hoc erit Socrates compositus ex materia ista tota residua a digito suo et anima
intellectiva sua, et jam est A compositum ex tota eadem materia et ex anima
intellectiva Socratis; ergo immediate post hoc erit Socrates compositus ex eisdem
praecise ex quibus componitur A et A etiam componetur ex eisdem praecise ex
quibus jam componitur A; ergo A tunc erit Socrates, huic dicitur concedendo
consequentiam et negando antecedens sicut prius. Nam A non est compositum ex
tota materia residua a digito Socratis et anima intellectiva Socratis, sed A per casum
est tota illa materia et non aliquod hujusmodi compositum, sicut notum est, ex quo A
est pars Socratis. Si enim A foret compositum hujusmodi, sequitur quod A foret homo,
quia omne compositum ex materia et forma ultima quae est anima intellectiva est
homo. Et sic sequitur quod unus homo foret infiniti homines, quod est impossibile. Ad
sophisma arguitur adhuc sic: Socrates est minor Socrate; ergo et cetera. Antecedens
arguitur: Socrates erit minor Platone ante A instans, et continue ante A instans
Socrates erit aequalis Platoni; ergo et cetera. Assumptum arguitur sic: ponatur quod
Socrates et Plato jam sint aequales, et quod quandocumque erunt, erunt aequales, et
augeatur uterque illorum aeque velociter usque ad A instans, et ponatur quod Plato
erit in A instanti et quod Socrates tunc primo erit corruptus. Quo posito, probatur quod
Socrates erit minor Platone ante A instans: quia Socrates erit minor quam erit Plato,
quia Plato erit major quam erit Socrates; ergo Socrates erit minor quam erit Plato,
sed numquam nisi ante A instans; ergo Socrates erit minor Platone ante A instans.
Casus enim ponit quod Socrates numquam erit nisi ante A instans. Similiter arguitur
quod Socrates erit minor Platone ante A instans: quia Plato erit major Socrate ante A
instans; ergo et cetera. Assumptum arguitur: quia Plato acquiret sibi majorem
quantitatem ante A instans quam umquam acquiret Socrates sibi ante A instans, et
jam sunt aequales; ergo Plato erit major Socrate ante A instans. Consequentia
apparet, et assumptum probatur sic: quia Plato habebit in A instanti majorem
quantitatem quam sibi acquiret Socrates ante A instans. Probatur: quia, sicut notum
est, Plato erit major in A instanti quam umquam ante A erit Socrates et quam ipsemet
Plato ceteris paribus; ergo Plato in A instanti habebit majorem quantitatem in A
instanti quam umquam habebit Socrates ante A instans, sed quamcumque
quantitatem Plato habebit in A instanti, illam acquiret ante A. Probatio: quia in A
instanti non acquiret sibi aliquam, nec etiam post A acquiret sibi aliquam aliam quam
habebit in A instanti, sicut notum est; ergo cum quamcumque quantitatem quam
habebit in A, illam acquiret ante A, et ipse habebit majorem quantitatem in A quam
Socrates umquam habebit vel ipsum ante A; ergo ante A ipse acquiret sibi majorem
quantitatem quam Socrates acquiret ante A, quod erat probandum. Et ex isto arguitur
sic: Plato acquiret sibi majorem quantitatem ante A quam umquam acquiret sibi
Socrates ante A, et quantamcumque quantitatem quam Plato acquisiverit sibi ante A,
tantam habebit ante A; ergo Plato habebit majorem quantitatem ante A quam
Socrates habebit ante A, et Socrates continue erit ante A; ergo Plato erit major
Socrate ante A, et si sic; ergo Socrates erit minor Platone ante A, quod erat primum
probandum. Huic dicitur, admisso casu isto, quod Socrates numquam erit minor
Platone nec umquam erit Plato major Socrate, nec valet ista consequentia ‘Socrates
erit minor Platone; ergo Socrates erit minor quam erit Plato’, nec e contra. Non enim
sequitur ‘Socrates erit minor quam erit Plato; ergo Socrates erit minor Platone’.
Ponatur enim quod Socrates numquam erit quando Plato erit, sed quod ipse erit
minor quam umquam erit Plato, tunc Socrates numquam erit minor Platone, quia
numquam erit ita quod Socrates est minor Platone. Et posito etiam quod Socrates
foret pedalis quantitatis et Plato bipedalis, tunc notum est quod Socrates foret minor
Platone, quia non est ponendum quod plures possunt esse Plato, et cum hoc posito
quod Socrates erit post hoc semipedalis quantitatis, sit tamen ita quod Plato
numquam erit major quam nunc est, tunc notum est quod Plato erit major Socrate, et
tamen numquam erit major quam erit Socrates, quia numquam erit major quam
bipedalis quantitatis et tantae erit Socrates; et ideo neutra illarum consequentiarum
valet ‘Plato erit major Socrate; ergo Plato erit major quam erit Socrates’ nec e contra.
Et dicitur breviter quod prima forma ad conclusionem principalem non procedit. Ad
aliam formam, quando arguitur quod Socrates erit minor Platone ante A instans,
dicitur etiam negando illam. Et ad argumentum, quando arguitur quod sic, quia Plato
acquiret sibi majorem quantitatem ante A quam Socrates acquiret sibi ante A; ergo
Plato erit major ante A instans quam Socrates erit ante A instans, huic dicitur
negando consequentiam. Et causa est quia licet Plato acquiret sibi majorem
quantitatem ante A instans quam acquiret sibi Socrates ante A instans, tamen Plato
non habebit majorem quantitatem ante A instans quam Socrates acquiret sibi ante A
instans. Unde Plato acquiret sibi majorem quantitatem ante A instans quam ipse
habebit ante A instans, quia ipse prius acquiret sibi majorem quantitatem quam
quantitas erit acquisita vel habita ab eo. Unde, posito quod Socrates et Plato habeant
continue nonam quantitatem ita quod illa quantitas quae est maxima quam alter
illorum habet, numquam post hoc erit maxima, sed quod eis continue adveniat
quantitas extranea continue major et major, tunc uterque illorum acquiret sibi
quantitatem aliquam antequam illa quantitas erit in rerum natura; et ideo neuter
illorum habebit tunc ita cito aliquam talem quantitatem acquisitam sibi sicut ipse
acquirit illam; et ideo non valet illa consequentia prius facta ‘Plato acquiret sibi
majorem quantitatem ante A quam acquiret sibi Socrates ante A, et Socrates et Plato
nunc sunt aequales; ergo Plato erit major ante A quam Socrates erit ante A’. Sed
arguitur contra istam responsionem sic: Plato non habebit quamcumque quantitatem
ante A quam acquiret ante A; ergo eadem ratione Socrates non habebit ante A
instans quamcumque quantitatem quam acquiret sibi ante A, nec habebit illam
quantitatem post A nec in A; ergo Socrates acquiret sibi aliquam quantitatem quam
numquam habebit, quod est impossibile. Similiter: Socrates et Plato in principio sunt
aequales per casum, et continue per totum illud tempus augmentabitur aeque
velociter Socrates sicut Plato et e converso, sicut supponitur; ergo quantamcumque
quantitatem acquiret sibi Plato ante A, tantam acquiret sibi Socrates ante A, sed Plato
acquiret sibi omnem quantitatem quam habebit ante A, ut dicitur in responsione; ergo
Socrates acquiret sibi tantam quantitatem quantam Plato habebit ante A, consequens
falsum, quia tunc ut prius sequitur quod ipse acquiret sibi aliquam quantitatem quam
ipse numquam habebit, quod est impossibile. Ideo dicitur a multis quod Plato habebit
ante A quamcumque quantitatem sibi acquiret ante A, et etiam ipse Socrates, sed
ipse in nullo instanti habebit maximam quantitatem quam habebit vel acquiret sibi
ante A. Unde dicunt ipsi quod A erit primum instans in quo Plato habebit maximam
quantitatem quam ipse acquiret ante A, tamen Plato tunc non primo habebit totam
quantitatem quam acquiret ante A. In toto enim illo tempore terminato ad illud A
instans Plato habebit totam quantitatem quam habebit in A, sed in nullo instanti illius
temporis habebit illam, et dicunt quod illa quantitas prius erit acquisita vel habita a
Platone, sed in nullo instanti prius erit acquisita alicui. Similiter: illa quantitas erit ante
illud instans, sed in nullo instanti erit ante illud. Et dicunt consimiliter de forte
concedentes quod Socrates erit ita magnus sicut erit Plato in A instanti, et tamen in
nullo instanti erit ita magnus sicut erit Plato in A instanti, nec umquam erit ita quod
Socrates erit tantae quantitatis, demonstrata quantitate quam habebit Plato in A
instanti. Sed contra hanc responsionem arguitur multipliciter. Primo sic: ex hac
responsione sequitur quod aliquid erit quod jam non est, et tamen illud non incipit nec
incipiet esse, quod est impossibile. Quod satis faciliter potest probari per
argumentum communem. Capiatur enim totum tempus quod erit antequam illud erit,
et totum tempus etiam quod erit post ita quod non ante, et capiatur medium instans
illorum duorum temporum, et tunc quaeritur utrum in medio instanti illo erit illud primo
de quo est sermo vel non. Si tunc primo erit; ergo tunc incipiet esse. Si in illo instanti
medio non erit, et immediate post erit; ergo adhuc tunc incipiet esse. Sequitur ergo ex
utraque parte contradictionis cum aliis veris quod illud incipiet esse. Et similiter
sequitur ex ista responsione quod aliquid hujusmodi est futurum quod numquam
incipiet esse, nec jam incipit esse. Quod arguitur sic: quia ponatur, sicut est
necessarium, quod quando aliquod corpus generabitur, illud generabitur successive
ita quod pars generabitur ante partem in infinitum, et ponatur quod unum corpus sit
generandum, et sit illud B, et sit generans A, et quod E erit primum instans in quo erit
B. Isto posito, A generabit B ante E instans, sicut notum est, quia in E instanti nihil
faciet A ad generationem illius B, sed tunc quiescet et desinet movere omnino, sicut
ponitur. Et arguitur tunc sic: A generabit B ante E instans; ergo B generabitur ante E
instans, consequentia patet ex responsione data. Et arguitur tunc sic: B erit
generatum ante E instans, et B erit ita cito sicut ipsum erit generatum; ergo B erit
ante E instans. Et sequitur ‘B erit ante E instans; ergo in E instanti B non incipiet
esse’, quia notum est quod postquam fuerit aliquid, ipsum non incipiet esse; tunc sic:
in E instanti B non incipiet esse, nec ante E instans incipiet B esse, nec post; ergo B
numquam incipiet esse, nec jam incipit B esse, et B est unum futurum quod erit in E
instanti, et jam non est; ergo sequitur conclusio probanda. Quod enim B ante E
instans non incipiet esse satis patet: quia si sic; ergo in aliquo instanti ante E instans
ipsum inciperet esse, consequens falsum et contra casum. Et consequentia patet:
quia omne quod incipiet esse in aliquo instanti incipiet esse, aliqua tamen incipient
esse quae in nullo instanti incipient esse[nt], sicut talia futura quae non simul incipient
esse et quae non simul erunt. Sed quod aliquid incipiet esse quod in nullo instanti
incipiet esse est impossibile claudens opposita; ergo si B in nullo instanti ante E nec
in E nec post E incipiet esse B, numquam incipiet esse, quod erat probandum, et est
impossibile cum casu. Praeterea ex isto casu sequitur quod aliqua duo fuerunt simul
quae in nullo instanti fuerunt, quod est impossibile, quia cum casu priori ponitur quod
Socrates erit usque ad E instans, ita tamen quod in E instanti primo non erit
Socrates. Arguitur tunc quod B corpus generandum et Socrates tunc simul erunt,
quia Socrates erit usque ad E instans et immediate ante E erit B corpus; ergo B
corpus et Socrates simul erunt, quia immediate ante E tam B corpus quam Socrates
simul erunt; igitur simul erunt, sed ipsa in nullo instanti erunt. Non enim in E, quia in E
non erit Socrates, nec ante E, quia, per responsionem, B corpus erit ante E, tamen in
nullo instanti ante E; ergo in nullo instanti ante E erunt illa duo simul, et tamen illa duo
erunt simul, et illud est idem impossibile, quod erat probandum. Similiter: ex eadem
responsione sequitur quod aliqua duo fuerunt immediata quae in nullo instanti fuerunt
immediata, sed quandocumque ipsa fuerunt, ipsa distabant, et quod illa duo
tangebant se ad invicem, et tamen illa continue quandocumque fuerunt distabant, et
sequitur quod aliquid continue majorabitur et est in acquirendo majorem quantitatem
quam prius habuit, et tamen ipsum erit semper aeque magnum praecise sicut prius
fuit; immo quod continue per totam istam horam erit ita quod ipsum non est majus
quam ipsum fuit in principio hujus horae, et sic de talibus impossibilibus infinitis
sequentibus ex hac responsione. Et quod omnia illa sequantur patet in tali casu
posito quod Socrates et Plato distent per pedalem quantitatem, et sic continue
distaverint quandocumque ipsi fuerunt, et quod Socrates augmentetur continue
quousque tangat Platonem per hujusmodi motum augmentationis, quiescat tamen
aliqua pars Socratis continue et etiam totus Plato, sed de ista particula in casu posito
non est cura. Quo posito, sequitur quod Socrates ante illud instans in quo tanget
Platonem primo habebit tantam quantitatem sicut ipse habebit in illo instanti, et
quandocumque ipse habebit tantam quantitatem ipse tanget Platonem in casu isto,
quia si Socrates jam haberet tantam quantitatem sicut tunc habebit, ipse modo
tangeret Platonem; ergo si ante illud instans Socrates habebit tantam quantitatem
sicut habebit in eodem instanti, sequitur quod ante illud instans Socrates tanget
Platonem, et tamen continue Socrates et Plato ante illud instans distabunt; ergo et
cetera. Et similiter sequitur quod continue erit ita quod Socrates ante instans quod est
praesens fuit ita magnus sicut est in praesenti instanti, et tamen Socrates continue
majoratur, quod est impossibile. Relinquitur igitur quod illa responsio claudit duo
contradictoria. Ad argumentum, quando arguitur quod sic, quia aliter sequeretur quod
Socrates acquireret sibi aliquam quantitatem quam numquam habebit, huic dicitur
negando consequentiam et consequens tamquam impossibile. Conceditur tamen
quod Socrates acquiret aliquam quantitatem quam numquam habebit: quia Socrates
acquiret totam quantitatem quam habebit cadaver Socratis in A instanti, posito casu
principali, et ipse numquam illam habebit nec tantam in casu posito; et ideo
conceditur quod ipse acquiret quod numquam habebit, non tamen acquiret sibi illud.
Et ad argumentum, quando dicitur quod qua ratione Plato in casu illo non habebit
maximam quantitatem ante A quam ipse acquiret sibi ante A, eadem ratione sequitur
quod Socrates non habebit maximam quantitatem quam acquiret sibi ante A,
conceditur illud, quia oppositum ejus implicat quod aliqua est maxima quantitas quam
Socrates acquiret sibi ante A, quod est falsum et repugnans casui. Nulla enim est
maxima quantitas quam Socrates acquiret sibi ante A nec quam habebit ante A; ideo
conceditur quod ipse habebit ita magnam quantitatem ante A sicut acquiret sibi ante
A. Et quando arguitur ulterius quod ipse acquiret sibi aliquam quantitatem quam ipse
numquam habebit, dicitur negando consequentiam, quia quamcumque quantitatem
Socrates sibi acquiret ipse habebit, sed non habebit maximam quam sibi acquiret,
quia nulla erit talis. Et si arguitur ex illo sic “quamcumque quantitatem sibi acquiret
ipse habebit; ergo maximam quantitatem quam acquiret habebit”, dicitur negando
consequentiam. Et ad secundam formam, quando arguitur sic in argumento principali
“Socrates et Plato fuerunt aequales in principio et ipsi augentur aeque velociter
praecise per totam istam horam usque ad A instans; ergo quantamcumque
quantitatem acquiret sibi Plato ante A instans, tantam acquiret sibi Socrates ante A
instans, et e contra”, dicitur negando consequentiam. Conceditur tamen quod
acquiret Socrates ante A instans aequalem quantitatem et ita magnam sicut Plato et
e contra, sed sicut prius dictum est, Socrates non acquiret sibi illam, sed cadaveri
suo sive corpori, sed Plato acquiret sibi ante A quamcumque quantitatem ipse
habebit vel acquiret ante A, quia in A ipse erit habens illam. Et ideo non procedit ratio,
sicut patet; ideo et cetera.
<Vigesimum octavum sophisma>
<Album fuit disputaturum>
Album fuit disputaturum. Ponatur quod Socrates fuerit album, et quod fuerit
disputaturus quando fuit albus, et quod jam non sit albus, nec umquam post instans
praesens erit albus, et quod nec disputavit nec disputat, sed quod cras disputabit
gratia argumenti. Isto posito, arguitur sophisma sic: album fuit disputaturum, quia
Socrates fuit disputaturus. Probatur: quia Socrates fuit albus, et quandocumque ipse
fuit, ipse fuit disputaturus; ergo quandocumque fuit Socrates albus, ipse fuit
disputaturus; ergo Socrates albus fuit disputaturus. Similiter: aliquando fuit ita quod
album disputabit, quia aliquando fuit ita quod Socrates albus disputabit; ergo et tunc
fuit ita quod album est disputaturum; ergo et nunc est ita quod album tunc fuit
disputaturum; et si sic, sequitur quod album fuit disputaturum, quod est
concedendum tamquam sequens ex casu. Sed arguitur quod non: quia si album fuit
disputaturum, et omne quod fuit disputaturum disputat vel disputavit vel disputabit,
sed nullum album disputat nec disputavit nec disputabit per casum; ergo et cetera.
Ponatur enim cum casu quod nullum album fuit disputaturum praeter Socratem, tunc
sic: nihil fuit disputaturum quod adhuc non est disputaturum, sed nullum album est
disputaturum; ergo et cetera. Similiter: si album fuit disputaturum, et jam non est
album disputaturum; ergo jam desinit esse album disputaturum vel prius desinebat
album esse disputaturum. Sed jam non desinit aliquod album esse disputaturum:
quia non est aliquod album disputaturum, nec immediate ante instans quod est
praesens fuit aliquod album disputaturum, ut ponitur, nec umquam prius desinebat
aliquod album esse disputaturum. Quod arguitur sic: quia in nullo instanti desinebat
aliquod album esse disputaturum, quia quocumque instanti dato Socrates albus fuit
disputaturus post illud instans, quia ab aeterno Socrates albus fuit disputaturus post
instans quod est praesens. Ab aeterno enim fuit ita quod Socrates albus disputabit
post illud instans, dato praesenti instanti, vel saltem ab aeterno antequam Socrates
desinebat esse albus fuit ita quod Socrates albus disputabit post hoc instans; et si
sic; ergo Socrates albus fuit disputaturus post hoc instans, sed nihil quod fuit
disputaturum post hoc instans desinebat adhuc esse disputaturum; ergo nullum
album desinebat esse disputaturum post hoc instans; ergo adhuc est aliquod album
disputaturum post hoc instans, quod est falsum et contra casum. Similiter: non est
possibile quod aliquis homo disputet; ergo nullum album fuit disputaturum, quia qua
ratione fuit aliquod album disputaturum poterit adhuc esse aliquid aliud disputaturum,
sed si non sit possibile quod aliquid disputet, non est possibile quod sit disputaturum;
ergo eadem ratione si non sit possibile quod aliquid disputet, nihil fuit disputaturum;
ergo nullum album fuit disputaturum. Assumptum arguitur: quia non est possibile
quod aliquis proferat aliquam propositionem; ergo non est possibile quod aliquis
disputet. Consequentia patet: quia disputare est arguere alteram partem
contradictionis vel ipsam improbare, sed hoc non potest fieri nisi proferatur aliqua
propositio; ergo et cetera. Ad sophisma, dicitur ipsum concedendo sicut prius. Et ad
primum argumentum, quando arguitur quod omne quod fuit disputaturum disputat,
disputavit vel disputabit, sed nullum album disputat, disputavit vel disputabit; ergo
nullum album fuit disputaturum, dicitur negando consequentiam. Antecedens tamen
est impossibile per accidens: quia omnis propositio affirmativa vera de praeterito
cujus veritas non dependet a futuro est necessaria, cujusmodi est ista ‘album
disputavit’, sicut constat, et, per consequens, suum oppositum erit impossibile.
Certum enim est quod aliquando disputavit aliquis homo albus, nec illud antecedens
ibidem acceptum erat suppositum in casu sophismatis; ideo dicitur negando tam
consequentiam primam quam antecedens tamquam falsum et non sequens. Si
tamen opponens velit omnino ponere antecedens, bene potest admitti, quia ipsum
non claudit opposita, sicut nec est impossibile nisi per accidens, sed tunc negatur
consequentia sicut quaelibet consimilis, et tunc non procedit argumentum. Ad aliam
formam, quando arguitur quod nihil fuit disputaturum nisi quod adhuc est
disputaturum, sed nullum album est disputaturum; ergo nullum album fuit
disputaturum, dicitur negando consequentiam et antecedens. Et quando proponitur
utraque praemissarum antecedentis, potest dici derisorie quaerendo quot particulas
vult opponens apponere primo casui. Et quando complebit totum casum suum
arguendo sine ulteriori positione, admissis tamen illis praemissis quia, licet sint
impossibiles per accidens, tamen non claudunt opposita; ideo satis bene posset ille
casus admitti, quibus admissis, negatur consequentia, ut prius, sicut non sequitur
‘omne quod fuit Socrates adhuc est Socrates, aliquod album fuit Socrates; ergo
aliquod album adhuc est Socrates’; ideo et cetera. Ad tertiam formam, quando
arguitur quod aliquod album fuit disputaturum, et jam non est aliquod album
disputaturum; ergo jam desinit vel desinebat aliquod album esse disputaturum, dicitur
concedendo consequentiam. Unde conceditur in casu posito quod prius desinebat
aliquod album esse disputaturum. Unde posito quod Socrates heri desinebat esse
albus, heri desinebat aliquod album esse disputaturum. Et ad argumentum, quando
arguitur quod nihil heri desinebat esse disputaturum; ergo heri non desinebat aliquod
album esse disputaturum, dicitur negando consequentiam, quia antecedens est
verum et consequens falsum. Antecedens enim est verum, sicut prius dictum est, et
consequens falsum, quia oppositum consequentis est verum, hoc scilicet ‘heri
desinebat aliquod album esse disputaturum’, quia heri in medio instanti gratia
exempli fuit aliquod album disputaturum, et immediate post illud instans non fuit
aliquod album disputaturum; ergo in illo instanti desinebat aliquod album esse
disputaturum. Ponitur enim quod Socrates fuit albus heri in medio instanti et
numquam postea, et tunc sequitur quod in illo instanti desinebat aliquod album esse
disputaturum, sed nullum album desinebat esse disputaturum. Unde non sequitur
‘tunc Socrates albus fuit disputaturus, et numquam postea Socrates albus fuit
disputaturus; ergo tunc Socrates albus desinebat esse disputaturus’, sed bene
sequitur quod tunc desinebat Socrates albus esse disputaturus, quod non convertitur
cum priori. Unde Socrates albus fuit disputaturus quando Socrates non fuit albus:
quia immediate ante hoc instans praesens Socrates albus fuit disputaturus, quia
immediate ante hoc Socrates qui fuit albus fuit disputaturus, et post hoc instans erit
ita quod in hoc instanti Socrates albus fuit disputaturus, per idem argumentum, quia
posito quod Socrates jam sit albus, et numquam post hoc erit albus, sed niger per
multos annos, notum est quod Socrates albus erit ita diu sicut Socrates erit et
Socrates albus erit in aliquo instanti in quo Socrates albus erit Socrates niger, et non
sequitur ‘ergo in eodem instanti Socrates erit albus et niger vel quod duo erunt
Socrates’, certum est quod nec sequitur disjunctiva nec aliqua pars illius; et
consimiliter est in proposito; ergo et cetera. Ad ultimam formam, quando arguitur
quod non est possibile quod aliquis homo disputet, huic dicitur negando hanc
propositionem, quia possibile est quod aliquis homo disputet, sicut est possibile quod
aliquis homo loquitur vel moveatur, et sic de aliis. Et ad argumentum in oppositum,
quando arguitur quod non, quia si aliquis homo disputaret sequitur quod ipse
proferret argumenta probando et improbando aliquam propositionem, et si sic, ipse
proferret aliquam propositionem, huic dicitur quod non sequitur si aliquis homo
disputet quod proferat aliquam propositionem, sicut non sequitur ‘aliquis homo
loquitur; ergo loquitur aliquod verbum vel aliquam propositionem’, quia stat quod ipse
loquatur et nihil loquitur, sicut alias est probatum. Et consimiliter dicitur in proposito
quod Socrates disputat argumenta et loquitur et nihil loquitur nec aliquam
propositionem nec facit argumentum, sed respondet ad argumentum aliquod et nulla
responsione respondet, immo ipse respondet affirmative vel negative, ut puta
concedendo vel negando, et tamen nulla responsione respondet, et quia forte adhuc
ipse non protulit responsum ipse respondebit et adhuc potest esse quod ipse
numquam respondebit et respondebat affirmative, et potest esse quod numquam
respondebat affirmative, et conceditur quod Socrates loquitur et loquebatur, et tamen
potest esse quod Socrates numquam loquebatur, et sic de disputare et de aliis, quia
veritas cujuslibet illarum propositionum quodammodo dependet a futuro sive sit de
praesenti sive de praeterito. Quamvis enim Socrates prius disputavit et prius
loquebatur, potest tamen esse quod totum illud quod ipse loquebatur vel protulit ante
hoc non fuit locutio vel disputatio nec aliquid 1 alicujus disputationis vel locutionis,
accipiendo locutionem pro propositione vel oratione. Si tamen accipiatur hoc verbum
‘loqui’ communiter sicut hoc verbum ‘proferre’ sive ‘dicere’, sic notum est quod est
ista propositio neganda quod loquebatur et tamen potest esse quod nihil loquebatur
et protulit aliquam vocem et tamen possibile est quod numquam protulit illam, quia
sequitur ‘ipse protulit vel dixit; ergo ipse protulit aliquam vocem vel dixit aliquam
vocem’; et ideo sicut sequitur ‘ipse protulit aliquam vocem; ergo necessarium est
quod ipse protulit illam’, ita sequitur ‘ipse protulit; ergo necesse est quod ipse protulit’,
et sic accipiendo istud verbum ‘loqui’, bene sequitur ‘ipse loquebatur; ergo
necessarium est quod ipse loquebatur’, sed sic non accipitur hoc verbum ‘loqui’ ex
communi modo loquendi. Non enim dicitur communiter quod aliquis homo loquitur
nisi ipse protulisset aliquam orationem. Unde quamvis aliquis homo protulisset
aliquam vocem, terminum vel litteram, non tamen dicitur communiter quod ipse
loquebatur. Non enim dicitur quod infans loquitur in nativitate sua nec mutus, et
tamen ipsi protulerunt multas voces; et ideo proprie loquendo de isto termino ‘loqui’
juxta communem modum loquendi nunc usitatum non convertitur cum isto termino
‘proferre’ vel ‘dicere’, sicut nec haec verba ‘arguere’, ‘disputare’, ‘opponere’,
‘respondere’, et sic de aliis quorum quodlibet est inferius respectu hujus verbi
‘proferre’ vel ‘dicere’, cujus veritas dependet de praeterito vel de futuro in multis
casibus, non tamen universaliter, sed in majori parte respectu talium verborum
dependet a futuro. Ponatur enim quod Socrates numquam disputasset nec arguisset
et incipiat disputare, et sic de aliis, tunc per magnum tempus incipiens ab hoc instanti
erit ita quod Socrates disputat vel disputabit, et tamen potest esse quod Socrates
numquam disputavit vel disputat, arguebat vel arguit, et sic de aliis. Et causa est quia
quam cito dixit aliquid quod est pars vel aliquid suae disputationis, posito quod ipse
continuet ulterius quousque compleverit disputationem suam vel aliquod argumentum
disputationis suae, tunc est verum de praesenti quod ipse disputat vel disputavit, si
tamen non continuaret, sed cessaret ibidem non proferendo aliquid de futuro per
magnum tempus sensibile ita quod dictum de futuro et de praeterito non poterit
conjungi sicut argumentum deberet ut disputatio, tunc nec disputaret Socrates in
instanti praesenti nec disputavit et quia incepta disputatione, Socrates potest cessare
antequam compleverit illam; ideo Socrates potest cessare quod numquam disputavit,
quamvis per magnum tempus ante hoc Socrates disputasset. Et sic consimiliter
potest condedi quod Socrates et Plato simul inceperunt loqui et continue aeque
velociter locuti fuerunt ab instanti a quo inceperunt loqui usque ad hoc instans, et
quidquid Socrates dixit consimile dixit et Plato, et sic quasi quod ad omnia pertinentia
in illa materia et Socrates disputat et prius disputavit continue per totum illud tempus
per quod loquebatur, et tamen Plato non disputavit nec nunc disputat; et causa est
quia Socrates continuavit loquelam suam quousque complevit disputationem suam et
Plato amplius non loquitur disputando, sicut pono. Et consimiliter dicitur respectu
aliorum verborum praemissorum quorum veritas dependet a futuro, sicut est respectu
hujus verbi ‘disputat’, sicut jam declaratum est; ideo et cetera. Sed forte arguitur ad
sophisma et contra jam dicta sic: si album fuit disputaturum; ergo album fuit
disputaturum aliquam disputationem, sed non est possibile quod aliquis disputet
aliquam disputationem; ideo et cetera. Assumptum arguitur: quia si aliquis disputat
aliquam disputationem, ipse facit aliqua argumenta vel aliquod argumentum et
proponeret aliquam propositionem, sed hoc non est possibile, ut prius ostensum est
et concessum; ergo non est possibile quod aliquis disputet aliquam disputationem.
Similiter: si album fuit disputaturum aliquam disputationem cum nihil disputavit illam,
adhuc sequitur quod aliquid disputabit illam disputationem complete. Et arguitur quod
non, et ponatur quod ista disputatio erit A, et quod Socrates disputabit illam, tunc
arguitur sic: Socrates disputabit A disputationem complete; ergo vel in B vel ante B
vel post B (sit B gratia exempli primum instans post illud tempus quod mensurabit
disputationem illam adaequate). Quo posito, arguitur quod Socrates non disputabit A:
quia non ante B instans complete, quia tunc sequitur quod ista disputatio erit
completa ante B. Sed arguitur quod non: quia in quolibet instanti ante B erit illa
disputatio incompleta et completenda; ergo et cetera. Similiter: in B instanti erit illa
disputatio completa primo; igitur numquam ante B erit completa. Similiter: numquam
proponet complete sive disputabit aliquam propositionem; ergo et cetera. Assumptum
arguitur: quia sit A gratia exempli illa, et B instans in quo erit complete prolata
propositio, ut prius. Et quaeritur utrum Socrates proferet A complete in B vel ante B
vel post B. Non in B vel post B: quia illa propositio erit tam in B instanti quam post B
instans prolata, et numquam proferet illam quando erit prolata; ergo proferet A ante B
instans. Sed arguitur quod non: quia si Socrates proferet A ante B instans; ergo A erit
prolatum ante B instans, sed A propositio erit ita cito sicut erit prolata; ergo A erit ante
B, quod est contra casum. Ad haec respondetur sicut alias concedendo primam
propositionem concessam, scilicet quod non est possibile quod aliquis disputet
aliquam propositionem, nec sequitur ‘aliquid fuit disputaturum aliquam propositionem;
ergo possibile est quod aliquid disputet aliquam propositionem’, nec sequitur quod
possibile sit illud disputare illam, quod idem est, sed sequitur quod possibile est quod
illud disputabit illam. Et ideo conceditur quod Socrates disputabit aliquam
propositionem, et tamen impossibile est quod disputet illam. Et ad argumentum,
quando arguitur quod non est possibile quod aliquis disputabit aliquam
propositionem, quia sit A illa, et B <sit> instans in quo complete disputaverit illam, ad
illud dicitur quod casus ille claudit opposita de virtute sermonis, scilicet quod Socrates
disputabit aliquam propositionem et quod illa sit A et quod B sit primum instans in quo
Socrates disputaverit illam complete, quia ex illo sequitur quod illa disputatio sit et
etiam quod non sit, sicut patet. Sed ista responsio non vadit ad argumentum; ideo
ponitur quod illa disputatio non sit A, sed erit A, nec oportet ita frequenter addere
istum terminum ‘complete’: quia quandocumque aliquis disputabit aliquam
propositionem, ipse disputabit eam complete, nec ipsa erit disputata ante B sicut nec
erit complete disputata; ideo frustra ponitur iste terminus ‘complete’. Ideo ad
argumentum, quando arguitur “Socrates numquam complete disputabit illam
disputationem”, dicitur quod sic, et conceditur quod ipse complete disputabit illam
ante B. Et quando arguitur ulterius quod disputatio erit completa ante B, negatur
consequentia, quia illa disputatio non erit in aliquo instanti ante B, sed in aliquibus vel
tempore ante B, ut melius dicatur, infinitae tamen disputationes erunt quae erunt
tamquam partes ipsius A ante B in aliquo instanti et in aliquibus instantibus. Unde non
est possibile quod Socrates faceret unam disputationem quin infinita faciet, quia
infinitae partes illius disputationis vel quae erunt quasi partes illius erunt antequam
illa disputatio erit completa, unde ita cito sic erit verum dicere quod Socrates fecit
unam disputationem, erit verum dicere quod Socrates fecit infinitas disputationes.
Quaelibet enim disputatio vel est infinitae disputationes vel includit infinita; et ideo
possibile est dare primum instans in quo Socrates disputabit illam disputationem,
quacumque disputatione accepta, sed non est dare primum instans in quo erit ita
quod Socrates disputavit aliquam disputationem; sicut est dare primum instans in quo
Socrates pertransibit illam lineam, quacumque demonstrata, sed non est dare
primum instans in quo Socrates pertransivit aliquam lineam; similiter nec est dare
primum instans in quo est aliqua disputatio disputata a Socrate, sicut non est dare
primum instans in quo aliqua linea erit pertransita ab illo puncto, sed est dare ultimum
instans in quo non. Sed forte arguitur quod sic: quia ponatur quod Socrates incipat
disputare, tunc vel incipit aliqua disputatio esse disputata vel non. Et quod non, patet
per praemissa; ergo aliquando incipiet aliqua disputatio disputari a Socrate. Sit ergo
illud instans B, tunc vel in B instanti erit aliqua disputatio disputata a Socrate, quod
est prius negatum, vel non. Si dicatur, sicut est dicendum, quod in B instanti non erit
aliqua disputatio disputata a Socrate, sed immediate post B erit aliqua disputatio,
contra: capiatur totum quod erit prolatum in B instanti, vel erit illud una disputatio vel
non. Si sic, habetur propositum. Si non, contra: nihil deficit ad hoc quod ipsum erit
disputatio; ergo et cetera. Consequentia patet, et antecedens similiter: quia si aliquid
poneretur deficere, illud immediate post hoc esset prolatum; ergo et cetera. Ideo pro
isto dicitur sicut prius quod in B instanti non erit aliqua disputatio, sed immediate post
B erit. Et quando arguitur quod sic, quia tunc nihil deficit ne ipsum sit disputatio; ergo
tunc maximum prolatum erit disputatio, dicitur negando consequentiam et
consequens, sicut in alio casu posito quod erit ita quod aliquis punctus pertransibit
aliquam lineam in tempore aliquo dato, ita quod ille punctus erit in B instanti supra
punctum medium illius lineae, non sequitur ‘tunc nihil deficiet illi puncto ad hoc quod
sit ultra punctum medium illius lineae pertranseundae, et in illo instanti erit ille
punctus super illam lineam; ergo in illo instanti erit ultra punctum medium istius
lineae’, quia quamvis isti puncto nihil deficiet ad hoc quod erit ultra punctum medium,
tamen ei deficiet aliquid; consimiliter est in proposito. Et per omnia dicitur similiter ad
aliam formam, qua arguitur quod nullus potest proferre aliquam propositionem. Dicitur
quo admisso casu ibidem supposito conceditur quod Socrates proferet A ante B, et
nec in B nec post B, sicut argumenta probant ibidem. Sed quando arguitur sic ulterius
quod Socrates non proferet A propositionem antequam erit A propositio prolata,
dicitur quod sic. Et non sequitur ex illo quod A propositio erit prolata ita cito sicut
Socrates proferet eam, quia Socrates citius proferet A propositionem quam A
propositio erit prolata a Socrate, sicut prius dictum est, et tamen nec per tempus nec
per instans prius, quia ipse per nullum tempus nec per aliquod instans proferet illam.
Unde est dare maximum quod Socrates proferet ante B, sed non est dare maximum
quod erit prolatum a Socrate ante B, sed minimum quod non erit prolatum a Socrate
ante B, et erit illud quod erit maximum quod ipse proferet ante B; ideo et cetera.
1 aliquid corr.: aliquod V
<Vigesimum nonum sophisma>
<Deus erit in quolibet instanti non existens>
Deus erit in quolibet instanti non existens. Probatur sic: in aliquo instanti deus erit non
existens, et nullum erit nec est instans quin in illo erit deus non existens; ergo in
quolibet instanti erit deus non existens. Consequentia patet, et assumptum similiter:
quia in hoc instanti deus erit non existens quocumque instanti dato. Quod arguitur
sic: quia quocumque dato instanti post illud erit deus non existens in illo. Similiter:
quocumque instanti futuro dato ante illud instans, deus erit non existens in illo
instanti, et etiam post illud instans; ergo breuiter nullum est nec erit instans quin deus
erit non existens in illo, et si sic; ergo in quolibet instanti ipse erit non existens.
Similiter: deus erit non existens in quolibet instanti, quia deus erit existens in quolibet
instanti vel erit non existens in quolibet instanti, sed ipse non erit existens in quolibet
instanti; ergo ipse erit non existens in quolibet instanti. Probatur minor: quia suum
oppositum est impossibile, scilicet quod deus erit existens in quolibet instanti, quia
aut immediate post hoc erit existens in quolibet instanti aut non. Quod non patet: quia
non immediate post hoc erit deus existens in quolibet instanti crastinae diei, et
quodlibet instans crastinae diei erit; ergo non immediate post hoc erit deus existens
in quolibet instanti. Similiter: qua ratione erit deus immediate post hoc in quolibet
instanti existens, sequitur quod Socrates immediate post hoc erit in quolibet instanti
existens, posito quod immediate post hoc erit Socrates, et tunc sequitur quod
Socrates erit in quolibet instanti existens, quod est impossibile. Similiter: nec
immediate post hoc erit deus in quolibet instanti existens, quia nec cras nec post
cras, quia immediate post hoc labetur aliquod instans in quo non erit deus cras
existens nec post cras nec in aliquo tempore quod nunc non est vel quod non incipit
esse; ergo deus numquam erit in quolibet instanti existens; ergo deus erit in quolibet
instanti non existens, quod erat probandum. Ideo si conceditur sophisma illud
impossibile, contra: deus erit in quolibet instanti non existens; ergo deus erit semper
non existens, quia omne quod erit in quolibet instanti futuro, illud semper erit; si igitur
deus erit in quolibet instanti futuro non existens, ipse erit semper non existens, quod
est impossibile maximum. Similiter: si deus erit in quolibet instanti non existens; ergo
deus erit non existens, quod est impossibile sicut primum. Similiter: si deus erit in
quolibet instanti non existens, et in quolibet instanti futuro deus erit existens; ergo
deus erit simul existens et non existens, quia in eodem instanti erit deus existens et
non existens; ergo simul erit existens et non existens. Similiter: si deus erit in quolibet
instanti non existens, et hoc instans est unum instans; igitur deus erit in hoc instanti
non existens, et non sequitur ‘deus erit in hoc instanti non existens; ergo in hoc
instanti deus erit non existens’, et ultra; ‘igitur in hoc instanti deus erit’ et ultra; ‘ergo
hoc instans erit’, quod est contra modum loquendi de instanti. Ideo dicitur ad
sophisma in principio [et] quod ipsum est mere impossibile. Et ad probationem,
quando arguitur “deus erit in aliquo instanti non existens, et nullum erit instans quin in
illo deus erit non existens”, dicitur quod utraque illarum est mere impossibilis. Et ad
probationem, quando arguitur quod quocumque instanti dato post hoc instans erit
deus non existens in illo instanti, hoc est concedendum. Et quando arguitur ulterius
ex isto “ergo in hoc instanti erit deus non existens”, notum est quod consequentia non
valet: quia non sequitur ‘deus erit non existens in A instanti; ergo in A instanti deus
erit non existens’, ‘rex est non existens in illa domo; ergo in illa domo rex est non
existens’. Supponitur enim quod semper infinitetur totus terminus sequens illam
negationem, vel si reducatur in dubium, distinguatur illa propositio et limitetur ad
istum intellectum, et tunc non est evidentia in argumento sumendo illam
propositionem ‘deus est non existens in crastina die’ vel ‘deus est non existens in A
instanti’ ita quod totus iste terminus ‘non existens in A instanti’ infinitetur per illam
negationem; non accipiendo tamen istum terminum ‘non existens’ infinite, ita quod
non plus infinitetur, esset illa propositio falsa ‘deus est non existens in A’. Significaret
enim illa sic: deus est in A instanti non existens. Sed illa propositio non sic significat
nisi omnino trahatur ad significandum; ideo non oportet distinguere inter illos sensus
nisi responsalis et opponens voluerit omnino. Sed, sicut prius dictum est, satis bene
potest illa propositio concedi ‘deus erit non existens in isto instanti, et in hoc, et sic de
singulis copulative’. Sed ex hoc non sequitur quod deus erit in quolibet instanti non
existens, nec sequitur adhuc, sicut satis potest sustineri, quod deus erit non existens
in quolibet instanti futuro. Ideo, quamvis erit non existens in illo instanti et etiam in illo,
et sic de singulis copulative, ipse tamen erit existens in quolibet instanti futuro, sicut
satis probabiliter potest sustineri. Et tunc ad argumentum, quando arguitur quod non,
quia nec mediate nec immediate erit deus existens in quolibet instanti futuro, dicitur
quod mediate, quia in toto termpore aeterno erit deus in quolibet instanti futuro. Et ad
argumenti formam, quando arguitur quod nec cras nec post cras erit deus in quolibet
instanti futuro, huic dicitur quod hoc est verum. Sed non sequitur ex hoc quod deus
erit non existens in quolibet instanti futuro, quia sic poterit argui quod aliqua erunt duo
instantia in quibus deus non erit, et tamen in utroque illorum erit, quia signetur unum
instans quod erit ante crastinum diem et unum aliud instans quod erit post crastinum
diem, tunc deus non erit in illis duobus instantibus, quia non ante crastinum diem nec
post crastinum diem, et tamen ipse in illis duobus instantibus erit. Sed forte diceret
aliquis quod verum est quod deus erit in illis duobus instantibus, et tamen nec ante
crastinum diem nec in crastina die nec post crastinum diem. Sed illud exemplum non
vadit ad propositum: quia deus, quamvis erit in illis duobus instantibus, tamen non erit
existens in illis duobus, quia hoc participium denotat quod simul erit in illis, cum sit
praesentis temporis. Ideo forte dicet adversarius: deus, licet erit in quolibet instanti
futuro, tamen ipse non erit existens in quolibet instanti futuro, quia per ipsam
denotatur quod ipse simul erit in quolibet instanti futuro, quod est falsum et
impossibile. Sed contra hoc arguitur: si deus erit in quolibet instanti; aut ergo deus
erit ens in duobus instantibus aut non ens, sed non potest esse non ens sicut non
potest aliquid aliud; ergo si deus erit in duobus instantibus, ipse erit ens in duobus
instantibus, sed si sic; ergo eadem ratione, existens in duobus instantibus; ergo ille
erit existens in quolibet instanti futuro. Sed forte adhuc negatur quod deus erit in
quolibet instanti futuro: quia tunc sequitur quod post hoc erit deus in quolibet instanti
futuro. Sed arguitur quod non: quia numquam post hoc erit in quolibet instanti futuro,
quia numquam post hoc erit quodlibet instans futurum, quia continue post hoc et
immediate post hoc erit aliquod instans futurum elapsum; igitur et cetera. Ad hoc
respondetur negando istam consequentiam ‘immediate post hoc erit aliquod istorum
instantium elapsum; ergo numquam post hoc erit quodlibet illorum futurum’, quia in
toto tempore aeterno erit quodlibet illorum futurum, et tamen immediate post hoc erit
aliquod illorum instantium praeteritum. Sed forte arguitur quod non: quia si post hoc
erit quodlibet illorum futurum; ergo post hoc erit ita quod quodlibet illorum est futurum,
consequens falsum, quia jam incipit ista universalis esse falsa sic significando
‘quodlibet illorum est futurum’, quia jam incipit suum oppositum fore verum, scilicet
hoc ‘aliquod istorum non est futurum’, quia haec propositio ‘aliquod istorum non est
futurum’ immediate post hoc erit vera, quia immediate post hoc erit ita quod aliquod
istorum est praeteritum; ergo immediate post hoc erit quod aliquod istorum non est
futurum; sequitur ergo quod illa universalis prius posita jam incipit esse falsa; ergo
numquam erit ita sicut illa nunc significat, et illa praecise significat quod quodlibet
illorum est futurum, demonstrando omnia instantia futura; ergo numquam erit
quodlibet illorum futurum. Similiter: si illa universalis jam incipiat esse falsa; ergo jam
incipit aliqua ejus singularis esse falsa, quia sequitur ‘illa universalis est falsa, et
cuilibet supposito subjecti illius correspondet sua singularis; ergo aliqua sua
singularis est falsa’. Ponitur enim gratia exempli quod habeat omnes singulares quas
nata est habere, et maneant illae per totam istam horam. Quo posito, vel incipit aliqua
singularis esse falsa vel nulla. Si jam incipit aliqua singularis esse falsa, capiatur illa,
et arguitur tunc sic: haec singularis jam est vera, et incipit esse falsa sic significando;
ergo jam incipit non esse ita sicut illa praecise significat, et illa praecise significat
quod hoc illorum est futurum, demonstrato uno instanti; ergo jam incipit non ita esse
quod hoc illorum est futurum, demonstrato uno instanti. Et ultra; ergo hoc illorum non
est futurum; ergo non quodlibet illorum est futurum, et cum nullum illorum erit nisi
quod est futurum, sequitur quod non quodlibet illorum erit, quod est falsum. Ideo si
dicitur quod nulla singularis jam incipit esse falsa, contra: jam incipit aliqua singularis
fore falsa. Probatur: quia jam non est aliqua singularis illius universalis falsa, et
immediate post hoc erit aliqua singularis illius universalis falsa; ergo jam incipit aliqua
singularis illius universalis esse falsa. Et tunc arguitur sic: si jam incipit aliqua
singularis illius universalis fore falsa; ergo jam incipit aliqua singularis fore falsa quae
incipit fore falsa vel quae non incipit esse falsa, sed nulla jam incipit fore falsa quae
non incipit fore falsa; ergo jam incipit aliqua fore falsa quae incipit fore falsa, et si sic,
aliqua incipit fore falsa, quod erat probandum. Similiter: si jam incipiat aliqua
singularis fore falsa; ergo numquam erunt omnes singulares simul verae, sed non erit
diutius aliquod instantium illorum futurum quam erit aliqua singularis sua sibi
correspondens vera; ergo numquam post hoc erunt omnes singulares verae, sequitur
quod numquam post hoc erunt omnia instantia futura; ergo numquam post hoc erit
quodlibet illorum futurum, quod erat probandum. Ad hoc respondetur primo ad
primum, quando arguitur quod numquam post hoc erit quodlibet illorum futurum,
dicitur ut prius quod sic. Et quando arguitur quod non, quia tunc sequitur quod
aliquando post hoc erit ita quod quodlibet illorum est futurum, dicitur negando
consequentiam, immo numquam post hoc erit ita quod quodlibet est futurum vel quod
quodlibet illorum erit futurum, quia jam desinit esse ita, et tamen post hoc erit
quodlibet illorum futurum, quia in tempore aeterno post, sicut prius dicebatur, et in
nulla parte illius, conceditur etiam quod illa universalis incipit esse falsa ‘quodlibet
illorum est futurum’, sicut probat argumentum. Et quando arguitur quod non, quia
tunc inciperet aliqua ejus singularis fore falsa, huic dicitur quod hoc non sequitur.
Potest tamen concedi quod jam incipit aliqua ejus singularis fore falsa, et hoc est
concedendum posito toto illo quod prius ponebatur, scilicet quod illa universalis sic
praecise significet et quod cuilibet supposito illius correspondeat una singularis et
quod illa universalis habeat omnes suas singulares quas apta nata est habere juxta
communem modum loquendi. Sed in rei veritate hoc est impossibile simpliciter, quia
tunc sequitur quod infinitae forent propositiones singulares illius universalis distinctae,
quod est impossibile. Quia tamen consequens illud non includit formaliter opposita
nec foret ad argumentum dicere quod hoc est impossibile; ideo potest admitti gratia
disputationis, quo admisso, conceditur illa divisio prius facta pro utraque sui parte.
Conceditur enim quod jam incipit esse falsa aliqua singularis illius universalis, et quod
nulla ejusdem incipit esse falsa, quia sufficienter probant argumenta utramque
earum. Et si dicitur quod repugnant, dicitur quod non repugnant, sicut nec illa ‘jam
incipit aliquod instans esse quod non est’, et ‘nullum instans jam incipit esse quod
non est’, ‘jam incipit aliqua pars proportionalis pertransiri a Socrate quae non incipit
pertransiri’, et sic de talibus infinitis. Ideo si dicitur <quod> jam incipit aliqua singularis
illius universalis fore falsa, capiatur illa, <et> dicitur subridendo quod nulla est talis,
sicut immediate post hoc erit instans, capiatur ergo illud, nimis est laycus qui vacaret
tantae venationi. Et per hoc patebit responsio ad illam formam prius factam, quando
sic arguitur “si jam incipit aliqua singularis fore falsa; ergo jam incipiat aliqua
singularis fore falsa quae incipit fore falsa vel quae non incipit fore falsa”, huic dicitur
quod jam incipit aliqua singularis fore falsa quae non incipit et cetera, et quae
immediate post hoc erit vera et quae per tempus erit era post hoc. Quod satis patet
sic: quia jam incipit aliqua fore falsa, sicut notum est, quia jam non est aliqua falsa, et
immediate post hoc erit aliqua falsa; ergo jam incipit aliqua singularis esse falsa, et
nulla jam incipit esse falsa; ergo jam incipit aliqua singularis esse falsa quae non
incipit esse falsa. Similiter: jam non est aliqua falsa quae non incipit esse falsa, et
immediate post hoc erit aliqua falsa quae non incipit esse falsa; ergo et cetera. Et
consimiliter probatur quod jam incipit aliqua esse falsa quae immediate post hoc erit
vera: quia jam non est aliqua falsa quae immediate post hoc erit et cetera, et
immediate post hoc erit aliqua falsa quae immediate post hoc erit vera; ergo jam
incipit et cetera. Consequentia patet, et arguitur antecedens: quia notum est quod
jam non est aliqua falsa quae immediate post hoc erit vera. Minor arguitur sic: quia
immediate post hoc erit aliqua falsa, et quaelibet immediate post hoc et per tempus
terminatum ad hoc instans erit vera; ergo immediate post hoc erit aliqua falsa quae
immediate post hoc et per tempus post hoc erit vera, quia non immediate post hoc
erit aliqua falsa quae non erit vera per tempus, quia nulla est talis neque erit talis
quae non erit vera per tempus; ideo et cetera. Sed forte consimiliter dicitur quod nec
est aliqua nec erit aliqua quae immediate post hoc erit falsa; ergo [sicut] est
negandum quod immediate post hoc erit aliqua falsa quae per tempus post hoc erit
vera, quia nec est nec erit talis quae immediate post hoc non erit vera, huic dicitur
quod illa consequentia facta in nullo probat quod haec est neganda ‘immediate post
hoc erit aliqua singularis falsa’, bene tamen probatur quod haec est neganda ‘aliqua
immediate post hoc erit falsa’, et similiter illa ‘aliqua erit falsa immediate post hoc’, et
haec propositio negativa ‘immediate post hoc erit aliqua falsa quae non erit vera per
tempus’ denotat quod aliquando erit aliqua quae non erit vera per tempus, et hoc est
falsum, quia numquam erit aliqua talis, et licet nulla sit nec erit quae immediate post
hoc erit falsa, non tamen propter hoc est ista neganda ‘immediate post hoc erit aliqua
propositio falsa’. Ista tamen est neganda ‘aliqua singularis istius universalis
immediate post hoc erit falsa’, et hoc bene probat illa consequentia facta, et non
aliud; et ideo est haec propositio neganda ‘immediate post hoc erit aliqua singularis
falsa quae immediate post hoc erit falsa’, quia numquam erit aliqua talis; ideo et
cetera. Sed forte juxta prius dicta arguitur sic: si immediate post hoc erit aliqua
singularis falsa, et immediate post hoc erit quaelibet vera; ergo simul erit quaelibet
vera et aliqua falsa. Similiter: si immediate post hoc erit quaelibet vera; ergo jam non
desinit aliqua esse vera, sed non citius incipiet aliqua esse falsa quam desinet esse
vera, quia nulla citius incipiet esse falsa quam desinet esse vera; ergo jam si non
desinat aliqua esse vera, jam non incipit aliqua esse falsa. Ad hoc respondetur primo
negando illam consequentiam ‘immediate post hoc erit quaelibet singularis illius
universalis vera, et immediate post hoc erit aliqua falsa; ergo simul erit aliqua falsa et
quaelibet vera’, sicut non sequitur ‘immediate post hoc erunt duo contradictoria vera;
ergo simul erunt duo contradictoria vera’, ‘immediate post hoc erunt infinita instantia;
ergo simul erunt infinita instantia’, et sic de talibus multis instantiis. Ad secundam
formam, quando arguitur quod jam non desinit aliqua singularis esse vera; ergo jam
non incipit aliqua esse falsa, quia nulla incipit esse falsa antequam ipsa desinat esse
vera, huic dicitur negando consequentiam, quia numquam desinet aliquod instans
esse, quia in aeternum erit aliquod instans, et tamen aliquod instans aliquando
incipiet esse, et non antequam ipsum desinet esse, quia aeque cito praecise sicut
aliquod instans incipiet esse ipsum desinet esse, quia simul incipiet et desinet esse;
unde manentibus singularibus illius universalis non desinet aliqua illarum fore vera,
quia ipsis existentibus continue erit aliqua vera. Unde non sequitur ‘aliqua singularis
desinet esse vera in praesenti instanti; ergo in praesenti instanti desinet aliqua
singularis esse vera’. Ad hoc enim quod aliqua singularis desinat esse vera sufficit
quod aliqua nunc sit vera et quod illa immediate post hoc non erit vera. Sed ad hoc
quod desineret aliqua esse vera, requiritur quod jam est aliqua vera et immediate
ante hoc fuit aliqua vera vel quod jam est aliqua vera et immediate post hoc non erit
aliqua vera, quorum utrumque est falsum in casu supposito. Sed forte ex hoc arguitur
quod est impossibile quod aliquando desineret aliquod instans esse, quia utraque
exponens manifeste est falsa, sicut patet. Ideo breviter dicitur concedendo
conclusionem, unde est satis possibile quod aliquod instans incipiat et desinat esse,
sed non est possibile quod jam incipiat esse aliquod instans esse vel quod jam
desinat aliquod instans esse. Unde notum est quod non sequitur ‘jam incipit hoc
instans esse; ergo jam incipit aliquod instans esse’, quia arguitur ab inferiori ad suum
superius cum hoc verbo ‘incipit’ praeposito. Similiter non sequitur ‘nunc primo est hoc
instans; ergo nunc primo est aliquod instans’. Similiter non sequitur ‘nunc incipit
Socrates esse; ergo nunc incipit homo esse’, nec sequitur ‘nunc desinit Socrates
currere; igitur nunc desinit homo currere’. Illa enim convertuntur ‘nunc desinit homo
currere’ et ‘nunc desinit esse homo currens’, ‘nunc incipit aliquod instans esse’ et
‘nunc incipit esse aliquod instans’; ergo et cetera. Sed forte contra hoc arguitur sic:
nunc incipit omne instans esse; ergo a multo fortiori nunc incipit aliquod instans esse.
Similiter: nunc incipit aliquod instans quod est esse; igitur nunc incipit aliquod instans
esse. Utraque istarum consequentiarum apparet bona, et utriusque antecedens
arguitur pro primo sic: nunc est omne instans, et numquam prius fuit omne instans;
igitur nunc incipit esse omne instans. Pro secundo sic: nunc est aliquod instans quod
est, et numquam prius fuit aliquod instans quod est; ergo nunc incipit esse aliquod
instans quod est. Et similiter contingit probare quod nunc incipit esse omne instans
quod est, et nunc incipit esse aliquod instans quod est. Ideo conceditur tam haec
propositio ‘nunc incipit omne instans esse’ sicut haec ‘omne instans nunc incipit
esse’. Et consimiliter conceditur quod nunc incipit aliquod instans esse quod est, et
non sequitur ‘ergo nunc incipit aliquod instans esse’, sicut non sequitur ‘nunc primo
est aliquod instans quod est; ergo nunc primo est aliquod instans’, nec sequitur ‘nunc
primo est omne instans; ergo nunc primo est aliquod instans’. Et consimiliter dicitur
respectu hujus verbi ‘incipit’. Sed tamen arguitur contra hanc responsionem probando
quod eadem ratione qua conceditur haec propositio ‘nunc incipit omne instans esse’
debet concedi quod nunc incipit esse omne quod est, et nunc desinit esse omne
quod est, quia eaedem exponentes quae verificant illam consequentiam verificabunt
alias, sicut patet. Sed huic dicitur quod principalis causa propter quam conceditur
quod jam incipit omne instans esse est haec, quia nunc est omne instans, et nihil
quod est instans prius fuit, sed sic non est in proposito de illa propositione ‘jam incipit
esse omne quod est’, quia falsum est quod nihil quod est prius fuit, quia suum
oppositum est verum et sufficit ad negationem propositionis. Ad aliam formam
principalem, quando arguitur “si immediate post hoc erit aiquod illorum instantium
praeteritum; ergo numquam post hoc erunt omnia instantia futura”, huic dicitur
concedendo conclusionem, quia jam desinunt esse omnia instantia futura, et nullum
illorum desinit esse futurum, sicut jam sunt omnes partes proportionales istius lineae
pertranseundae, et jam desinunt omnes esse pertranseundae, et nulla desinit esse
pertranseunda. Et illud accidit frequenter ubi omnia illa non sint finita, sed infinita,
quorum non est dare primum pertranseundum et pertransitum, sed immediate post
hoc pertransientur infinita et praeteribunt infinita. Nullum tamen unum subito
praeteribit seu labetur, unde conceditur in casu isto quod numquam post hoc erunt
omnia instantia illa, et conceditur quod in quolibet illorum deus erit, et tamen non
incipiet esse in quolibet illorum nec in aliquo illorum, nec desinet esse in quolibet
illorum, nec in aliquo illorum, et non in aeternum erit quodlibet istorum, quia nec per
tempus nec per instans erit in quolibet illorum, et tamen ipse incipit esse in aliquo
illorum, et non solum hoc, immo immediate post hoc erit in infinitum illorum. Et si
arguitur quod omnia illa numquam erunt futura, quia nullum instans quod non est
futurum erit; ergo nulla instantia quae non erunt futura erunt, et si sic; igitur illa omnia
non erunt nisi ipsa erunt futura. Similiter: quodlibet illorum erit futurum, et
quaecumque finita illorum erunt futura; ergo illa omnia simul erunt futura. Ad haec
respondetur simul negando consequentiam utramque. Primam: quia non sequitur
‘nullum instans est praeteritum quod fuit prius non praeteritum; ergo nulla instantia
sunt praeterita quae prius fuerunt non praeterita’. Jam enim sunt omnia instantia
hujus horae praeterita, et numquam prius fuerunt omnia instantia hujus horae
praeterita. Ponatur et consimiliter in proposito. Pro secunda, dicitur eandem negando:
quia non sequitur ‘quaelibet pars proportionalis illius fuit pertransita; igitur omnes
partes proportionales illius fuerunt pertransitae’. Non enim prius fuerunt omnes partes
illius lineae pertransitae quam tota linea composita ex illis; et ideo quia numquam
prius fuit illa linea pertransita, ideo numquam prius fuerunt omnes partes illius lineae
pertransitae, et consimiliter est in proposito. Sed forte aliter ad sophisma arguitur sic:
deus erit quando non erit in aliquo instanti; ergo deus erit in aliquo instanti non
existens, et si sic; ergo eadem ratione deus erit in quolibet instanti non existens.
Assumptum arguitur sic: deus erit immediate post hoc, et nullum erit instans
immediate post hoc; ergo deus erit quando nullum instans erit; ergo deus erit quando
non erit in aliquo instanti. Sed huic dicitur quod nec deus nec aliquid aliud in mundo
erit immediate post hoc: quia si aliquid erit immediate post hoc, sequitur quod ipsum
erit ante omnia instantia futura, et per consequens ante omne instans futurum. Sed
notum est quod nihil erit ante omne instans futurum; ergo nec ante omnia instantia
futura, nec aliquid aliud erit antequam aliquod instans erit, quia tunc sequeretur quod
aliquid erit antequam aliquid erit, quod est impossibile. Et consequentia arguitur sic:
nihil poterit citius esse quam erit aliquod instans, quia immediate post hoc erit aliquod
instans; ergo et cetera. Negatur igitur quaelibet talis ‘aliquid erit immediate post hoc’,
‘aliquid movebitur immediate post hoc’, et conceditur quod immediate post hoc erit
aliquid et immediate post hoc movebitur caelum, et sic de talibus. Et si arguitur quod
caelum erit immediate post hoc, quia caelum erit continue post hoc, et caelum erit
sine medio post hoc; ergo caelum erit immediate post hoc, huic dicitur negando
ultimam consequentiam. Immo sequitur quod caelum immediate post hoc erit: quia
ante quodcumque instans futurum caelum erit, sed ipsum non erit ante omnia
instantia futura, et caelum sine medio post hoc erit, sed caelum non erit immediate
post hoc. Sed forte arguitur quod caelum non sine medio post hoc erit nec aliquid
aliud: quia omne quod erit erit cum medio post hoc, quia omne quod erit erit in aliquo
instanti, inter quod et instans praesens erit medium; ergo omne quod erit erit cum
medio. Similiter: numquam erit ita quod aliquid erit sine medio post hoc instans, quia
immediate post hoc erit aliquod medium post hoc. Ad hoc dicitur negando utramque
consequentiam. Prima negatur quia licet caelum immediate post hoc erit, tamen
caelum in alicujus temporis immediati huic instanti praesenti quolibet instanti erit; ideo
caelum erit sine aliquo medio, et tamen continue post hoc erit cum medio, sicut
tempus incipiens ab hoc instanti erit sine medio post hoc, et tamen continue ipsum
erit cum medio post hoc, quia pars temporis A erit media inter hoc instans et instans
quod tunc erit praesens, quodcumque detur. Nec illa propositio ‘caelum erit sine
medio post hoc’ significat quod caelum erit antequam erit aliquod medium post hoc,
sed significat quod nullum erit medium post hoc antequam caelum erit. Et dicitur
quod de virtute sermonis non sequitur ‘caelum hoc erit sine medio post <hoc>; ergo
caelum non cum medio erit post hoc’ sicut nec sequitur ‘tu eris sine denariis; ergo tu
non habebis denarios’, quia forte in medio instanti crastinae diei non habebis
denarios, et tamen aliquando habuisti et aliquando post habebis undecim denarios.
Sed forte arguitur: licet illud non sequitur, istud tamen bene sequitur ‘continue
quandocumque eris habebis denarios; ergo numquam eris sine denario’; ergo eadem
ratione sequitur in proposito ‘si continue post hoc sine medio caelum erit; ergo
numquam post hoc cum medio erit ipsum’. Sed huic dicitur negando consequentiam:
quia ad hoc quod tu eris sine denariis, requiritur quod in aliquo instanti tu eris sine
denariis; et ideo bene sequitur quod si in nullo instanti eris sine denariis, numquam
eris sine denario, sed sic non est in proposito. Ad hoc enim quod caelum sit sine
medio post hoc, non requiritur quod caelum in aliquo instanti erit sine medio post hoc,
sed requiritur quod caelum erit in alicujus temporis quolibet instanti quod immediate
post hoc erit. Et si quaeratur quando caelum erit sine medio post hoc, ex quo caelum
erit continue sine medio post hoc et cum medio post hoc, huic dicitur quod in nullo
instanti erit caelum sine medio post hoc, sed immediate post hoc erit caelum sine
medio post hoc et in toto tempore et in qualibet parte illius incipiente ab hoc instanti
caelum erit sine medio post hoc. Et si arguitur quod non immediate post hoc erit
caelum sine medio post hoc, quia immediate post hoc erit caelum cum medio post
hoc et non simul erit caelum cum medio post hoc et sine medio post hoc; ergo non
immediate post hoc erit caelum sine medio post hoc, huic dicitur negando
consequentiam, sicut negatur frequenter consimilis. Nam immediate post hoc erit
caelum in duobus instantibus, et numquam post hoc erit caelum simul in duobus
instantibus; ideo et cetera. Et consimiliter dicitur ad aliam formam, quando arguitur
quod numquam erit ita de praesenti quod caelum est sine medio post hoc; ergo
caelum numquam erit sine medio post hoc, dicitur negando consequentiam illam,
sicut non sequitur ‘numquam erit ita quod punctus pertransit aliquam lineam
secundum suam longitudinem; ergo punctus numquam pertransibit aliquam lineam
secundum suam longitudinem’; conceditur igitur quod caelum erit sine medio post
hoc et negatur quod caelum erit immediate post hoc. Et ideo quando arguitur quod
caelum vel deus vel aliquid in mundo aliquando erit quando non erit aliquod instans,
negatur illud, nec illa jam dicta affirmantur tamquam si non posset aliter evitari illud
inconveniens, sed illae rationes prius adductae ponuntur ad probandum omnia illa. Et
non obstantibus omnibus istis rationibus adductis vel adducendis, posset satis
sophistice sustineri quod aliquid erit immediate post hoc, et quod omne quod
immediate post hoc erit erit immediate post hoc, et quod caelum erit immediate post
hoc et quod ipsum non erit in quolibet instanti futuro, sed in quolibet instanti futuro erit
caelum, et quod numquam post hoc in quolibet instanti futuro, sed quodlibet instans
futurum aliquando erit post hoc, et sic quasi de omnibus propositionibus prolatis et
prius concessis possunt earum contradictoria concedi et sophistice sustineri negando
rationes quae probant eas, et universaliter concedendo sequens et negando
repugnans, sicut est faciendum respectu cujuscumque propositionis concessae
quantumcumque fuerit falsa vel impossibilis, ut quod deus erit quando instans erit,
tamen quicquid posset dici istae conclusiones sunt magis probabiles et digniores
affirmatione; ideo jam suppositis illis, dicitur sicut prius quod ista propositio est
impossibilis ‘deus erit quando non erit aliquod instans’. Et si arguitur sic: deus erit
immediate post hoc, et nullum instans erit immediate post hoc; ergo deus erit quando
nullum instans erit, negatur consequentia. Et causa est quia quamvis nullum instans
erit immediate post hoc, tamen immediate post hoc erit aliquod instans; et ideo
numquam erit deus quando non erit aliquod instans. Si tamen sic arguitur: immediate
post hoc erit aliquod instans; ergo immediate post hoc erit hoc vel illud, et sic de
singulis, sed non immediate post hoc erit hoc vel illud instans, quocumque
demonstrato; ergo non immediate post hoc erit aliquod instans. Similiter: juxta istam
responsionem arguitur quod aliqua erit universalis vel erit vera quando quaelibet ejus
singularis erit falsa, quia capiatur ista propositio ‘quodlibet instans est’, ista
universalis immediate post hoc erit vera, quia illa universalis est necessaria, quia illa
solum significat, ut suppono, quod quodlibet instans est, et necesse est quod
quodlibet instans sit, quia necesse est quod aliquod instans sit, et sequitur ‘aliquod
instans est; ergo quodlibet instans est’, antecedens est necessarium; ergo et
consequens, tunc ista immediate post hoc erit vera et quaelibet singularis immediate
post hoc erit falsa. Et consimiliter arguitur quod ista universalis negativa ‘nullum
instans est’ erit impossibilis quando quaelibet ejus singularis erit vera, licet illa habeat
et habebit continue omnes singulares quas apta nata est habere. Et consimiliter
arguitur quod ista particularis ‘aliquod instans est’ erit necessaria quando quaelibet
ejus singularis erit falsa. Ad haec respondetur primo ad primum, quando arguitur
quod non immediate post hoc erit hoc instans nec illud, et sic de singulis; ergo non
immediate post hoc erit aliquod instans, dicitur negando consequentiam. Nec ibidem
est major evidentia quam si sic argueretur ‘non omnis homo est hoc animal, nec
omnis homo est hoc animal, et sic de singulis; ergo non omnis homo est aliquod
animal’. Nam ista propositio ‘non immediate post hoc erit instans’ significat quod non
ante quodlibet instans futurum erit instans, et consimiliter significat quaelibet
propositio talis. Unde notum est quod non sequitur ‘non ante quodlibet instans
futurum erit hoc instans, et sic de singulis; ergo non ante quodlibet instans futurum
erit aliquod instans’. Arguitur enim ab inferiori ad suum superius conditione habente
vim negationis posita a parte subjecti. Ad aliud, quando arguitur quod aliqua
universalis erit necessaria quando quaelibet ejus singularis erit falsa, dicitur quod
illud non sequitur, sed ad communem intellectum est impossibile. Et quando arguitur
quod sic, quia immediate post hoc erit haec universalis vera ‘quodlibet instans est’,
huic dicitur concedendo conclusionem. Et quando arguitur quod quaelibet singularis
immediate post hoc erit falsa, huic dicitur quod hoc est verum. Sed si inferatur ex isto
quod quaelibet ejus singularis erit falsa quando illa erit necessaria, negatur
consequentia. Sicut enim prius dicebatur, non sequitur ‘deus immediate post hoc erit,
et nullum instans immediate post hoc erit; ergo deus erit quando nullum instans erit’,
et sic nec sequitur ‘illa universalis immediate post hoc erit necessaria, et quaelibet
ejus singularis immediate post hoc erit falsa; ergo illa universalis erit necessaria
quando quaelibet ejus singularis erit falsa’. Quamvis enim quaelibet singularis illius
universalis immediate post hoc erit falsa, tamen immediate post hoc erit aliqua vera,
et non solum una, sed immediate post hoc erunt infinitae verae, posito quod habeat
et habebit omnes quas apta nata est habere. Ideo sicut prius dicebatur in uno
consimili, conceditur quod immediate post hoc erit aliqua singularis illius universalis
vera quae non immediate post hoc erit vera, et immediate post hoc erunt infinitae
verae quarum quaelibet per tempus post hoc erit falsa. Et juxta hoc conceditur quod
immediate post hoc erunt infinita instantia quae non immediate post hoc erunt; immo
immediate post hoc erunt infinita instantia quorum nullum immediate post hoc erit,
sed quorum quodlibet per tempus post hoc erit futurum. Et si arguitur ex isto sic:
immediate post hoc erunt infinita instantia quorum quodlibet erit futurum per tempus;
ergo immediate post hoc erunt aliqua instantia et illorum quodlibet erit futurum per
tempus post hoc, negatur consequentia, sicut sic arguendo ‘omnis homo est animal
quod est rationale; ergo omnis homo est animal et illud est rationale’, notum est quod
consequentia non valet, et sic dicitur in proposito. Et sic jam responsum est pro ista
universali quod illa numquam erit vera vel necessaria quando quaelibet ejus
singularis erit falsa, et hoc accipiendo istum terminum ‘quando’ prout denotat instans,
quia aliter non esset inconveniens; sed ista propositio est simpliciter falsa ‘haec
universalis erit necessaria quando nulla ejus singularis erit vera’, quia quocumque
tempore vel quocumque instanti dato erit aliqua singularis illius universalis vera si
continue maneant ejus singulares quas nata est habere. Sed contra illud verbum
arguitur sic probando quod haec universalis non nata est habere nisi unam
singularem. Nam illa non habet nisi istam ‘hoc instans est’, demonstrati instanti
praesenti, quia quaecumque alia singularis est falsa, et quaelibet singularis istius
universalis est vera; igitur nulla alia est ejus singularis. Huic dicitur quod illa
universalis numquam habet nisi unam singularem. Sequitur enim ‘illa non habet nisi
unam singularem; ergo illa numquam habet nisi unam singularem’, nec est possibile
quod ipsa habeat plures tales quae sunt disperatae non convertibiles, tamen ipsa
nata est habere plures, quia ipsa habitura est plures juxta suam significationem; unde
licet non sit possibile quod ipsa habeat plures tales singulares non convertibiles,
tamen immediate post hoc habebit infinitas si cuilibet instanti futuro correspondebit
singularis appropriata et distincta. Et sicut jam dictum est ad argumenta ista pro
universali improbanda, ita dicitur consimiliter ad argumenta fienda ad probandum
quod haec universalis negativa aliquando erit impossibilis ‘nullum instans est’ quando
quaelibet ejus singularis erit vera, et quod haec particularis ‘aliquod instans est’ erit
vera quando quaelibet ejus singularis erit falsa. Dicitur ut prius quod utraque illarum
conclusionum est falsa posito quod utrique illarum propositionum correspondebit
aliqua singularis. Aliter enim non foret inconveniens. Unde posito quod haec
propositio ‘nullum instans est’ modo habeat talem singularem ‘hoc instans non est’ et
quod illa singularis maneat, nec umquam habebit aliquam aliam, et consimiliter etiam
ponatur de hac particula<ri> ‘aliquod instans est’ quod modo habeat hanc singularem
‘hoc instans est’, demonstrato praesenti instanti et quod illa particularis numquam
habebit aliquam aliam, sed quod illa singularis manebit per multos dies post hoc.
Unde sequitur quod illa universalis negativa erit impossibilis in infinitis instantibus in
quorum quolibet quaelibet singularis ejus erit vera continue per multos dies sicut
positum est, quia singularis quae modo est falsa incipit esse vera, et manebit
continue vera quandocumque erit sic significando illa universalis numquam habebit
aliam singularem. Quamvis enim illa singularis sit modo singularis illius universalis,
ipsa tamen numquam erit singularis illius universalis; et ideo quaelibet singularis illius
erit vera, quia illa universalis numquam habebit aliam singularem quam modo habet,
et illa est quaelibet singularis quam modo habet. Et consimiliter de verbo in verbum
arguitur respectu istius propositionis particularis quod illa erit necessaria in aliquo
instanti in quo quaelibet ejus singularis erit falsa et impossibilis, sed totum illud erat
deductum prius per hoc quod ponebatur quod utraque illarum propositionum continue
habeat omnem singularem sibi correspondentem; et ideo cum tota illa particula
apposita est conclusio impossibilis, et hoc accipiendo istud adverbium ‘quando’ pro
instanti tantum. Unde est impossibile quod haec universalis ‘nullum instans est’ erit
falsa quando, id est in aliquo instanti in quo, quaelibet ejus singularis erit vera. Unde
illa non convertuntur ‘haec universalis erit impossibilis quando quaelibet ejus
singularis erit vera’ et ‘haec universalis erit impossibilis quando erit quaelibet ejus
singularis vera’, sicut nec illa duo ‘Socrates albus erit quando Socrates albus non erit’
et ‘Socrates albus erit quando non erit Socrates albus’. Et si arguitur ad probandum
istam: immediate post hoc erit haec universalis impossibilis quando erit quaelibet ejus
singularis vera; ergo aliquando erit haec universalis impossibilis quando erit quaelibet
ejus singularis vera, huic dicitur, ut prius, quod accipiendo istum terminum ‘quando’
secundum quod tantum denotat instans, est hoc impossibile, quia illud sic significat
quod immediate post hoc erit haec universalis impossibilis in aliquo instanti in quo erit
quaelibet singularis vera, et hoc numquam erit verum. Et ideo satis patet responsio.
Et juxta communem modum loquendi satis potest probabiliter negari talis propositio
sine aliqua distinctione facta de isto termino ‘quando’, quia communiter loquendo iste
terminus ‘quando’ solum verificatur pro praesenti nec communiter loquendo stat pro
tempore, sed pro instanti. Unde communiter loquendo negatur talis propositio ‘tu fuisti
Romae quando tu fuisti Londonis’, ‘tu animal vidisti quando dormivisti’, ‘tu curres
quando eris mortuus’, et tamen forte fuisti vel eris Romae in tempore quo fuisti vel
eris Londonis, et tu vidisti regem tempore quo dormivisti, quia in tempore aeterno, et
sic de talibus. Tamen propter argumenta non obstante illo modo loquendi communi tu
potes distinguere si velis, quia aliter apparet sequi quod numquam fuerunt duo
instantia nisi ipsa fuissent in eodem instanti, quod est impossibile. Et consequentia
arguitur: quia sit quod Socrates et Plato simul fuerunt, ita tamen quod in nullo instanti
simul fuerunt, tunc nisi iste terminus ‘quando’ poterit verificari pro tempore, sequitur
quod Socrates et Plato numquam fuerunt, quia in nullo quando fuerunt. Nam nullo
instanti fuerunt; ergo, juxta istam responsionem, numquam fuerunt. Et [si] dicitur,
sicut foret dicendum, posita ista responsione, quod Socrates et Plato fuerunt
aliquando, sed Socrates non fuit quando Plato fuit, nec e contra, sed ante vel post.
Sed contra hoc arguitur sic: si Socrates et Plato fuerunt aliquando; ergo Socrates et
Plato fuerunt aliquando quando ipsi fuerunt vel aliquando quando ipsi non fuerunt,
sed ipsi non fuerunt quando ipsi non fuerunt; ergo ipsi fuerunt quando ipsi fuerunt.
Similiter: Socrates <et> Cicero fuerunt quando Socrates et Plato fuerunt, supposito
quod continue Socrates fuisset cum Platone, et e contra, et similiter Cicero cum
Socrate, et e contra. Tunc arguitur sic: Socrates et Cicero fuerunt quando Socrates et
Plato fuerunt, quia Socrates fuit quandocumque Plato fuit, et Cicero fuit
quandocumque Socrates fuit, et e contra. Similiter: qua ratione iste terminus
‘aliquando’ potest verificari pro tempore quamvis non pro instanti, potest iste terminus
‘quando’. Ad hoc posset dici quod nec iste terminus ‘quando’ nec iste terminus
‘aliquando’ potest verificari pro tempore ubi non potest verificari pro instanti nec pro
instantibus, et quod neuter illorum significat tempus principaliter, sed instans vel
instantia. Unde ista propositio ‘Socrates et Cicero fuerunt’ verificatur pro instantibus,
et consimiliter verificatur utraque illarum propositionum ‘Socrates et Cicero fuerunt
quando ipsi fuerunt’, ‘Socrates et Cicero fuerunt quando Socrates et Plato fuerunt’,
quia Socrates et Cicero fuerunt in aliquibus instantibus in quibus fuerunt 1 Socrates et
Plato. Unde non sequitur ‘Socrates et Cicero fuerunt in aliquibus instantibus; ergo
aliquis illorum fuerit in illis instantibus’, et sic potest universaliter responderi ad omnia
similia. Sed contra hanc responsionem arguitur magis apparenter sic: ponatur quod A
punctus pertransiverit lineam, quae sit B. Et arguitur sic: A pertransivit B; aut ergo
aliquando aut numquam. Si numquam; ergo A non pertransivit, cujus oppositum est
positum. Si aliquando pertransivit illam; aut ergo pertransivit quando pertransivit illam
aut quando non pertransivit illam. Non quando A non pertransivit illam; ergo quando A
pertransivit illam, et si sic; ergo in aliquo instanti vel aliquibus instantibus, quorum
utrumque est falsum. Non enim pertransivit illam in aliquo instanti, sicut prius
frequenter concessum est, nec in aliquibus instantibus, quia in nullis instantibus finitis
pertransivit A aliquem partem illius; ergo nec in aliquibus infinitis pertransivit totum.
Sed huic potest probabiliter dici quod A pertransivit B in omnibus instantibus
intrinsecis istius horae, et tamen in nullis instantibus finitis pertransivit aliquid illius.
Unde dici potest probabiliter quod in quolibet instanti pertransivit A unum punctum de
B; et ideo licet in nullis instantibus finitis pertransivit A aliquid de B, tamen in istis
instantibus finitis pertransivit A tot puncta de B quot sunt illa instantia. Et sic per
accidens in omnibus instantibus illius horae intrinsecis pertransivit A totum B, quia in
illis pertransivit A omnia puncta illius et, per consequens, pertransivit A totam illam
lineam et, quacumque parte illius horae data, A pertransivit in omnibus instantibus
illius omnia puncta illius B quae correspondebant eidem parti totius horae, et sic de
omnibus partibus totius horae. Et consimiliter posset poni de corpore moto super
aliquid quod ipsum continue pertransivit illam partem illius spatii super quod movetur
adaequate instanti praesenti, sicut et punctus motus jam pertransit punctum
quiescentem super quem immediate movetur ipsum tangendo. Sed forte arguitur
quod non: quia ex isto sequitur quod aliquis punctus pertransit alium et aliquod
corpus pertransit aliquid, et tamen post hoc poterit esse quod ipsum non pertransivit
idem, quia non obstante quod aliquid nunc moveatur, poterit esse post hoc in casu,
sicut alias est probatum, quod ipse non movebatur in isto instanti, sicut posito quod
Socrates moveret digitum suum voluntarie ita quod in quolibet instanti poterit ipsum
subtrahere vel facere ipsum quiescere quandocumque sibi placuerit, tunc, ut notum
est, ex quo necesse est quod omne quod movetur movebatur, et sequitur quod
digitus Socratis jam movetur in isto instanti, et tamen poterit esse post hoc quod ipse
non movebatur in isto instanti, et si sic, cum in isto instanti digitus ille pertransit
aliquid, juxta istam responsionem, poterit esse post hoc quod digitus ille nihil
pertransit in isto instanti; et ideo satis probabiliter potest concedi conclusio. Sed forte
arguitur adhuc contra jam dicta: si A pertransit B, et A in nullo instanti pertransivit B;
ergo A in nullo quando pertransit B, consequentia patet per responsionem datam,
quia illa non significat nisi instans. Huic dicitur quod non prius erat negatum quod isti
termini ‘quando’ et ‘aliquando’ significant tempus, sed ex communi modo loquendi
non verificantur illi termini seu propositiones in quibus affirmantur illi termini respectu
alicujus nisi ibidem supponantur vel verificentur pro instanti vel pro instantibus. Unde,
sicut prius est dictum, in nullo instanti nec in aliquibus instantibus fuisti Romae
quando fuisti Londonis; ideo non fuisti Romae quando fuisti Londonis, nec aliquando
curres quando eris mortuus, et sic de talibus. Ideo quando arguitur in proposito ‘in
nullo instanti pertransivit A punctus B lineam; igitur in nullo quando pertransivit A
punctus B lineam’, negatur consequentia. Antecedens etiam est valde impropria
locutio, sed quia sic loquuntur protervi; ideo ne aliquo modo videantur concludere
inconveniens, neganda est, sicut quaecumque repugnans. Et ideo juxta dicta satis
potest negari quaelibet talis sine distinctione ‘tu videbis quando eris caecus’, ‘tu
curres quando eris trunchatus pedes’, ‘tu moveberis quando quiesces’, et sic de
talibus. Nec aliqua evidentia major erit ad probandum aliquam illarum quam aliqua
jam facta; ideo et cetera.
1 fuerunt corr.: fuere V
<Trigesimum sophisma>
<Socrates decipitur nisi ipse dicipiatur>
Socrates decipitur nisi ipse decipiatur. Posito quod Socrates solummodo credat ista
duo ‘Socrates decipitur’ et ‘hoc sedet’, demonstrato te sedente, quae sic praecise
significent. Quo posito, probatur quod Socrates decipitur nisi ipse decipiatur: quia si
ipse non decipitur, et ipse credit istam propositionem ‘Socrates decipitur’ quae
praecise significat; ergo Socrates credit propositionem quae significat praecise sicut
non est; ergo ipse decipitur; ergo, in casu isto, si ipse non decipitur, ipse decipitur;
ergo decipitur nisi decipiatur. Ad oppositum arguitur sic: Socrates decipitur nisi ipse
decipiatur; ergo Socrates decipitur si ipse non decipitur; ergo si Socrates non
decipitur, ipse decipitur, quod est impossibile. Similiter: isto casu posito, Socrates non
decipitur. Probo: quia si sic, contra, quia tunc Socrates solum credit sicut est. Probo:
quia tunc solum credit Socrates quod Socrates decipitur et quod hoc sedet, et ita est
quod Socrates decipitur et quod hoc sedet, quia tunc est ita quod Socrates decipitur
et etiam ita est quod hoc sedet, quia per ly ‘hoc’ demonstratur sedens, per casum;
ergo est ita totaliter sicut Socrates credit; ergo Socrates non decipitur; igitur cum casu
posito stat quod Socrates non decipitur et quod Socrates decipitur. Ideo si dicitur
quod neutrum illorum contradictorium stat cum casu, sed utrumque sequitur ex casu;
ideo non est casus admittendus, contra: ex hac responsione sequitur quod aliqua
propositio sequitur ex casu aliquo quae non stat cum casu aliquo. Sed contra: si illud
sequatur, et ejus oppositum est; ergo ejus contradictorium repugnat casui, et tunc
sequitur quod duo contradictoria repugnant uni tertiae propositioni. Sed huic dicitur
concedendo conclusionem illam sicut in alio casu, et non solum sic, sed aliqua
propositio repugnat sibi ipsi. Unde formaliter propositio quae includit contradictionem
repugnat sibi ipsi, sicut ista ‘tantum pater est’, ‘aliquid est quod non est’, et sic de
talibus; et ideo illa forma non concludit aliquod inconveniens. Contra negantem istum
casum positum ad sophisma dicitur quod repugnant sibi ipsi. Sed quod non arguitur
sic: possibile est quod Socrates decipiatur et quod hoc non sedeat, demonstrato te
sedente. Quod arguitur sic: ista copulative ‘Socrates decipitur et hoc non sedet’ est
possibilis demonstrato te, quia utraque pars est possibilis, et una alteri est
compossibilis, et istae duae sic praecise significant; ergo illa propositio sic
significando est possibilis; ergo possibile est quod Socrates decipiatur et quod hoc1
non sedeat, sed cum ista copulativa stat quod Socrates credat solummodo quod
Socrates decipitur et quod hoc est sedens, quia non sequitur ‘Socrates decipitur et
hoc non sedet; ergo Socrates non solum credit quod Socrates decipitur et quod hoc
sedet, immo eo ipso tunc quod Socrates credit quod ipse decipitur et quod hoc sedet,
ipse decipitur’; ergo cum ista copulativa possibili ‘Socrates decipitur et hoc non sedet’
stat ista propositio ‘Socrates solummodo credit quod Socrates decipitur et hoc sedet’,
ponatur ergo totum illud, et tunc habetur primus casus; ergo primus casus est
possibilis. Sed forte ad illud dicitur quod ista copulativa non est possibilis ‘Socrates
decipitur et hoc non sedet’, demonstrato te sedente, sed, ut communiter dicitur, ista
copulativa est impossibilis ‘Socrates decipitur et hoc non sedet’, demonstrato te
sedente. Sed contra hanc responsionem arguitur sicut alias satis diffuse est argutum.
Si enim non starent illa simul hoc non sedet et tamen demonstro te sedente, sequitur
quod demonstrem te sedentem et quod hoc sedet. Si enim illa non stent simul, ex
opposito infertur oppositum vel saltem 2 natum foret sequi, et tunc per argumentum
illud potest probari te esse asinum: quia secundum istam responsionem sequitur
‘demonstro asinum; ergo hoc est asinus’. Sed possibile est quod demonstro asinum;
ergo possibile est quod hoc sit asinus. Quamvis enim in rei veritate demonstrem te
solum, possibile tamen est quod ego solum demonstrarem brutum. Item, mirabile est
quod non advertunt sic respondentes quod non supponit in tali casu quod talis
sedens vel talis demonstratur. Quamvis enim sic dicatur, ponatur quod hoc non
sedet, demonstrando unum sedens vel te sedentem, non tamen propter hoc sequitur
quod demonstrem te sedentem. Haec suppositio non supponit quod demonstrem te
sedentem, sed ipsa certificat te quid demonstratur, ut si dicatur ‘Socrates est albus’ et
ponatur quod ipse Socrates sit niger, tunc notum est quod non supponitur illa
propositio ‘Socrates est albus’, sed solummodo illa propositio ‘Socrates est niger’, et
similiter est in proposito. Si tamen fiat iste casus, ponatur quod hoc non sedeat, et
demonstrem te sedentem, tunc bene sequitur quod demonstrarem te sedentem, non
tamen propter hoc oportet concedere quod hoc sedet. Ex nullo enim adhuc supposito
sequitur quod tu es hoc nisi forte sic sequitur ‘si tu es, tu es hoc’. Unde adhuc non est
magis concedendum propter aliquod suppositum quod tu es hoc quam foret
concedendum sine aliquo casu posito quod tu es hoc. Unde respondendo de virtute
sermonis, sicut prius dictum est de ista materia, non foret iste casus negandus, sed
forte dubitandus, supponendo tamen quod hoc non sedeat, demonstrato te sedente
per ly ‘hoc’, sed posito quod hoc non currit, demonstrando te currentem, et si de
talibus est quilibet talis casus admittendus, ita bene sicut si poneretur quod hoc non
currat vel quod hoc non sedeat nihil addendo ulterius; dicitur ergo ad primum casum
admittendo ipsum. Et ad sophisma, dicitur ipsum esse impossibile, sicut satis probat
argumentum primum contra sophisma. Et si quaeritur tunc numquid sequitur ex casu
quod Socrates decipitur, dicitur quod sic: quia formaliter sequitur ‘Socrates credit
quod ipse decipitur; ergo ipse decipitur’. Et tunc si arguitur quod non sequitur ex casu
quod Socrates credit quod ipse decipitur, quia non sequitur ‘Socrates credit illam
propositionem ‘Socrates decipitur’, quae praecise significat quod Socrates decipitur;
ergo Socrates credit quod Socrates decipitur’: quia potest esse quod credat istam
propositionem significare praecise quod deus est. Quantum ad istud, dicitur quod non
est magna cura in proposito sive valeat illa consequentia sive non: quia utrumque
potest satis probabiliter sustineri, scilicet quod si aliquis credat aliquam propositionem
quod illa propositio significat sicut ipse credit esse, et tunc sequitur quod si Socrates
credit illam propositionem sic significantem quod Socrates decipitur. Potest etiam
sustineri quod si aliquis credat aliquam propositionem esse veram quod ipse tunc
credit illam propositionem, et sic loquendo de credere propositionem non valet talis
consequentia ‘Socrates credit talem propositionem significantem sic esse vel sic;
ergo Socrates credit sic esse vel sic’. Sed sive valeat una sive alia illarum
consequentiarum, formaliter tamen sequitur ex primo casu quod Socrates decipitur:
quia sequitur ‘Socrates credit unam propositionem quae praecise significat quod
Socrates decipitur; ergo Socrates decipitur’, quia tunc vel credit Socrates illam
propositionem esse veram vel illa significat sicut Socrates credit esse, et sive sic sive
sic sequitur quod Socrates decipitur; ideo posito tali casu primo conceditur quod
Socrates decipitur tamquam sequens. Et ad argumentum, quando arguitur quod non,
quia tunc est ita totaliter sicut Socrates credit esse, dicitur quod non. Sequitur enim
quod hoc non sedet, et Socrates credit quod hoc sedet; ideo et cetera. Et si arguitur
quod sequitur quod hoc sedet, quia sequitur ‘Socrates credit quod Socrates decipitur
et quod hoc non sedet, demonstrato te sedente; ergo tu sedes’, et ultra ‘ergo hoc
sedet’, quia tu es hoc, huic dicitur quod non valet haec consequentia ‘hoc non sedet,
demonstrato te sedente; ergo hoc sedet’: quia ista propositio ‘hoc non sedet’,
demonstrato te sedente, est satis possibilis. Quamvis enim ista sit impossibilis
‘sedens stat’, tamen possibile est quod hoc non sedet, quocumque demonstrato;
ergo et cetera. Aliter arguitur ad sophisma sic: Socrates fuit deceptus si ipse non fuit
deceptus; ergo eadem ratione Socrates decipitur si ipse non decipitur. Antecedens
probatur: quia ponatur quod per aliquam horam terminatam ad hoc instans quod sit B
Socrates credidisset solummodo quod ille fuit deceptus post A, et quod ille erat
deceptus ante B. Isto posito, vel fuit Socrates deceptus in ista hora vel non. Si sic,
contra: qua ratione fuit Socrates deceptus in isto instanti istius horae, fuit deceptus in
quolibet instanti istius horae. Et arguitur quod non: quia tunc sequitur quod ille in nullo
instanti fuit deceptus, quia continue per totam istam horam fuit ita sicut ille credidit
esse, quia tunc continue fuit ita quod Socrates fuit deceptus post A et quod Socrates
erit deceptus ante B, et Socrates continue per totam istam horam credidit sic
praecise; ergo continue per totam illam horam fuit ita sicut Socrates credidit esse, et
si sic, sequitur quod in nullo instanti horae fuit Socrates deceptus. Ideo si dicitur quod
Socrates non fuit deceptus, contra: tunc sequitur quod Socrates fuit deceptus, quia
tunc sequitur quod Socrates per totam horam credidit falsum, quia tunc fuit Socrates,
et in nullo instanti istius horae fuit ita quod Socrates fuit deceptus post A nec ille erit
deceptus ante B, et in quolibet instanti credidit sic esse; ergo in quolibet instanti istius
horae credidit Socrates falsum, et sicut falsum fuit tunc esse; ergo in quolibet instanti
istius horae Socrates fuit deceptus. Ideo forte dicitur, sicut est dicendum, quod casus
iste non est possibilis; ideo non est mirum si sequuntur contradictoria. Sed contra:
ante illam horam Socrates potuit sic credere solummodo, et etiam post illam; ergo
eadem ratione per totam illam horam potuit Socrates sic credere, et si sic; ergo
possibile fuit Socrates sic credidisse per totam istam horam. Similiter: in quolibet
instanti istius horae potuit Socrates sic credere. Probo: in quolibet instanti istius horae
potuit Socrates incepisse sic credere ita quod in illo instanti primo credidisset ipse
sicut post A, quia quocumque instanti dato, posito quod Socrates tunc primo
credidisset, sequitur quod in illo instanti fuisset Socrates deceptus, quia ipse tunc
credidisset falsum. Credidisset enim tunc quod ille fuit deceptus post A et quod ipse
erit deceptus ante B, et non fuisset tunc ita quod ille fuisset tunc deceptus; ergo in
quolibet instanti potuit Socrates sic credidisse praecise sicut ponitur in casu illo, et si
sic, possibile fuit Socratem solummodo credidisse sic, quia Socrates nihil potuit
credidisse in aliquo instanti vel in aliquo tempore quod non fuit possibile Socratem
credidisse in eodem instanti vel tempore; ergo et cetera. Similiter: Socrates potuit sic
credidisse praecise, scilicet quod Socrates fuit deceptus post A et quod Antichristus
erit ante B et quod Socrates movebit digitum suum ante B vel claudet oculum summ
ante B vel aliquod hujusmodi contingens ad utrumlibet; ergo eadem ratione cum ista
propositio ‘Socrates erit deceptus ante B’ sit ita contingens ad utrumlibet sicut aliqua
talis de futuro, sequitur quod eadem ratione potuit Socrates sic credidisse quod ille
erit deceptus ante B sicut quod movebit digitum suum ante B vel aliquod hujusmodi;
sequitur ergo quod per totam istam horam potuit Socrates sic credidisse quod ipse
fuit deceptus post A et quod ipse erit deceptus ante B, et si sic; ergo possibile fuit
Socratem sic credidisse per totam istam horam. Assumptum probatur: quia Socrates
potuit per totam horam credidisse solummodo quod Socrates fuit deceptus post A vel
quod ipse movebit digitum suum ante B. Ponatur enim quod ipse non movebit digitum
suum ante B vel sit rei veritas quod ipse non movebit digitum suum ante B, et tunc
est totus casus possibilis, nec tunc sequitur aliquod impossibile, sed solummodo
sequitur tunc quod Socrates fuit deceptus solummodo per totam istam horam
credendo quod iste movebit digitum suum ante B, cum in rei veritate iste non movebit
digitum suum ante B. Et consimiliter arguitur de quocumque alio contingenti ad
utrumlibet ante B, ut quod Socrates potuit credidisse fuisse deceptum post A et quod
tale erit ante B, et si sic; ergo eadem ratione fuisset hoc possibile de ista copulativa
supposita. Ad haec dicitur primo sicut prius quod casus iste est impossibilis. Et ad
argumentum, quando arguitur quod non, quia Socrates potuit sic credidisse ante illam
horam, et similiter post illam horam; ergo eadem ratione in quolibet instanti illius
horae potuit Socrates sic credidisse, huic dicitur concedendo conclusionem. Et si
arguitur ex isto quod possibile foret Socratem sic praecise credidisse per totam illam
horam, dicitur negando consequentiam, sicut non sequitur ‘in A instanti potuit
utrumque istorum contradictoriorum fuisse verum; ergo possibile fuit in A instanti illa
duo contradictoria fuisse vera’. Antecedens enim est verum et consequens falsum et
impossibile. Arguitur enim a sensu diviso vero ad sensum compositum falsum. Et
similiter dicitur ad aliam formam, quando arguitur quod in quolibet instanti istius horae
potuit Socrates incipere sic credidisse. Dicitur enim quod hoc est verum, non tamen
fuit possibile quod Socrates sic credidisset. Et quando arguitur quod fuit possibile
quod Socrates credidisset praecise quod Socrates fuit deceptus et quod ille movebit
digitum suum ante B, huic dicitur quod hoc est impossibile. Et potest dupliciter dici:
uno modo negando illud fuisse possibile, sustinendo hanc conditionalem ‘si Socrates
sic credidit praecise in tali instanti vel in tali, numquam poterit esse quod Socrates in
eodem instanti non credidit sic praecise’. Et notum est quod sustinendo hanc
consequentiam diceret<ur> consequenter respondendo quod non fuisset possibile
quod Socrates sic praecise credidisset per totam illam horam seu per aliquam partem
ejusdem horae incipientis in principio fuisset sic vel sic, sed admisso quod fuit
possibile gratia argumenti, dicitur quod illud continue fuisset falsum ‘Socrates movebit
digitum suum ante B’: quia sequitur hoc esse falsum. Sequitur enim cum casu quod
ille fuit deceptus: quia credidit quod ille movebit digitum suum ante B, et sequitur
quod illa propositio continue fuit falsa sic significando, vel saltem 3 quod continue fuit
ita quod ille non movebit digitum suum ante B instans. Et arguitur tunc sic: quamvis
per totam illam horam fuit ita quod Socrates non movebit digitum <suum> ante A
instans, tamen continue per totam eandem horam potuit fuisse quod ille movebit
digitum suum ante B, sed ita fuisset tunc Socrates non praecise sic credidisset et per
totam illam horam nec per aliquam partem incipientem a primo instanti istius horae
exclusive; ergo sequitur quod fuisset possibile quod Socrates per aliquam partem
istius horae sic praecise credidisset, et tamen post illud potuit ita fuisse quod non
credidisset sic praecise, quod est contra primam suppositionem datam. Supponit<ur>
enim in principio quod si Socrates in aliquo instanti vel tempore sic praecise
credidisset, [quod] numquam potuit esse quod ille in eodem instanti vel tempore non
sic praecise credidisset; sequitur ergo juxta istam responsionem quod non sit
possibile quod Socrates sic credidisset praecise per totam illam horam nec per
aliquam partem illius horae incipientis a primo instanti ejusdem horae. Haec
responsio etiam confirmatur per hoc quod non est possibile quod si aliqua propositio
in aliquo instanti significavit sic esse vel sic, et hoc praecise quin in aeternum erit ita
quod ipsa propositio in eodem instanti sic praecise significavit, ut satis apparet
intuenti. Oppositum autem istius conditionalis sequitur ex casu posito quod Socrates
credidisset per primam medietatem istius horae illas duas propositiones sic praecise
significantes ita quod illa ‘Socrates est deceptus post A’ sic praecise significet, et illa
‘Socrates movebit digitum suum ante B instans’ praecise significet quod ille movebit
digitum suum ante B, et illa fuisset falsa continue per totam istam medietatem, et
elapsa illa medietate adhuc in instanti medio potuit fuisse quod movebit digitum suum
ante B: quia adhuc in illo instanti medio totius horae fuit Socrates indifferens ad
movendum digitum suum et non ad movendum digitum suum; ergo sequitur quod
tunc potuit Socrates fecisse quod illa propositio ‘Socrates movebit digitum suum ante
B’ fuisset vera per totam primam medietatem istius horae elapsae. Sed si illa
propositio tunc fuisset vera continue in casu, sequitur quod aliqua propositio, illa
scilicet ‘Socrates fuit deceptus post A’ non fuit sic praecise significans vel quod non
continue fuit credita a Socrate: quia si illa propositio tunc fuisset vera, et illa continue
fuit credita a Socrate, sequitur formaliter quod Socrates fuisset deceptus post A et
Socrates non fuisset deceptus post A, sicut fuit ostensum in principio, sed cum hoc
fuisset impossibile; ergo sequitur quod elapsa prima medietate potuit ita fuisse quod
Socrates non credidit illam et quod illa non sic praecise significavit. Illud autem est
contra prius posita, scilicet quod si Socrates credidit talem propositionem in aeternum
post erit necessarium quod ille credidit talem propositionem et etiam quod si aliqua
propositio sic vel sic praecise significet in tali instanti vel in tali, numquam poterit esse
quin tunc illa sic praecise significaret; patet igitur quod sustinendo illas conditionales
non est ille casus admittendus respectu alicujus propositionis talis contingentis ad
utrumlibet: quia ex aliquo casu tali sequitur oppositum illarum conditionalium. Ideo
juxta illam conditionalem non est talis casus admittendus, sed quia una illarum
conditionalium non est necessaria, sicut satis potest persuaderi, ideo non oportet
negare casum respectu istius propositionis contingentis ‘Socrates movebit digitum
suum ante B’ vel ‘Socrates claudet oculum suum ante B’, et sic de talibus, et una
illarum consitionalium non valet ‘si Socrates in aliquo instanti sic credidisset esse vel
sic; ergo non potest esse quin Socrates in eodem instanti sic credidit esse vel sic’.
Quod non sit necessaria potest declarari sic: si talis conditionalis foret necessaria,
sequeretur quod valeret hujusmodi consequentia ‘si deus sic credidit in illo instanti vel
in illo; ergo non potest esse quin deus sic credidit in illo instanti vel in illo’, sed notum
est quod non valet consequentia haec de deo. Ponatur quod tu curres in bellomonte
in A instanti vel tempore futuro, sequitur tunc quod deus in aeternum a parte ante,
scilicet in praeterito, credidit quod tu curres in bellomonte in A tempore, et si sic; ergo
ille credidit loquendo de credere prout est consequens ad scire, et tamen potest esse
quod deus numquam credidit sic: quia potest esse quod tu non curres in bellomonte
in A tempore. Quamvis enim tu curres in bellomonte in A tempore, tamen in hoc
praesenti instanti potest esse quod tu numquam curres ibidem; ergo potest esse
quod ab aeterno fuit falsum quod tu curres in bellomonte in A tempore, sed non
potest esse quod deus ab aeterno credidit quod ab aeterno fuit falsum; ergo potest
esse quod deus numquam credidit illud, et tamen in rei veritate sicut ponitur in tali
casu deus ab aeterno credidit illud; patet ergo quod non valet illa consequentia ‘deus
aliquando credidit sic vel sic; ergo non potest esse quin deus et cetera. Dicitur ergo
quod sicut non valet ista consequentia de deo, sic potest satis probabiliter poni quod
non valet de Socrate. Unde posito quod Socrates sciat aliquod hujusmodi futurum,
certum est quod non valet talis consequentia ‘Socrates scit in isto instanti hoc,
quocumque dato futuro contingenti ad utrumlibet; ergo non potest esse quin Socrates
sciat hoc in eodem instanti’. Quamvis enim Socrates sciat talem nunc, tamen non
necessarium est quod ille sciat illud: quia potest esse quod illud ab aeterno fuit
falsum. Quamvis enim oppositum numquam fuit verum, potest esse modo quod
ipsum ab aeterno fuit verum; sicut ergo non valent tales consequentiae praemissae,
ita potest probabiliter poni quod non valet prima conditionalis supposita, haec scilicet
‘si Socrates in tali instanti vel in tali sic credidit; ergo non potest esse quin Socrates in
tali instanti vel in tali sic credidit et cetera’. Ideo ponendo oppositum consequentis
stare cum antecedente illo, potest admitti casus ille cum ponatur quod Socrates per
totam illam horam praecise credidisset quod Socrates fuit deceptus post A et quod ille
movebit digitum suum ante B vel quod ille claudet oculum suum ante B, et sic de
talibus contingentibus futuris. Et si arguitur ex illo quod eadem ratione possibile foret
quod Socrates credidisset per eandem horam praecise quod ille fuit deceptus post A
et quod ille erit deceptus ante B, quia ita contingens est haec propositio ‘Socrates erit
deceptus ante B’ sicut illa ‘Socrates claudet oculum suum ante B’ vel aliqua
consimilis; ergo cum prima maneat continue in eadem copulativa concessa et
negata, scilicet quod Socrates est deceptus post A, sequitur quod sicut fuit possibile
Socratem credidisse quod ille fuit deceptus post A et quod ille claudet oculum suum
ante B, ita etiam fuisset possibile quod per eandem horam praecise credidisset quod
ille fuit deceptus post A et quod ille erit deceptus ante B, etiam sicut postquam
Socrates credidisset talem copulativam ‘Socrates fuit deceptus post A et erit deceptus
ante B’, fuisset etiam possibile quod ille numquam credidisset illam copulativam; ergo
sicut admittitur unus casus est quilibet talis admittendus. Huic dicitur, ut prius, quod
fuisset possibile quod Socrates credidisset per totam illam horam quod ille fuit
deceptus post A, etiam quod ille movebit digitum suum seu claudet oculum suum
ante B, et tamen non est possibile quod Socrates credidisset illam copulativam
solummodo per totam eandem horam significantem praecise quod Socrates fuit
deceptus post A et quod ille erit deceptus ante B. Et causa est ista quia posito quod
Socrates credidisset praecise per totam eandem horam quod ille fuit deceptus post A
et quod erit deceptus ante B, sicut expresse probat argumentum primum in casu illo,
sequitur formaliter quod Socrates fuit deceptus, et certum est quod non potest
assignari ratio quare ipse fuit deceptus in uno instanti illius horae quin in quolibet
instanti illius horae intrinseco fuit ille deceptus. Sed ex isto sequitur cum casu quod in
nullo instanti fuit ille deceptus: quia tunc in quolibet instanti fuit ita totaliter sicut ille
credidit. Continue enim fuit ita quod ille fuit deceptus post A et quod ille erit deceptus
ante B, et continue sic credidisset praecise sicut ponitur in casu; ergo non fuit ille
deceptus in aliquo instanti istius horae; patet ergo quod ex casu illo sequuntur duo
contradictoria. Sed ex isto casu admisso, scilicet quod Socrates continue per totam
illam horam credat praecise quod ille fuit deceptus post A et quod ille movebit digitum
suum ante B non sequitur aliud inconveniens nisi quod Socrates taliter credidit in tali
instanti vel in tali vel per totam talem horam, et tamen poterit esse in futuro quod ille
numquam ita praecise credidit vel quod aliqua propositio sic vel sic significat praecise
in tali instanti, et tamen poterit esse quod illa tunc non significavit sic nunc umquam
ante vel post. Et sicut est declaratum alibi etiam satis diffuse in aliis terminis non est
similis conclusio aliquid inconveniens; ideo potest probabiliter sustineri in istis eisdem
terminis. Patet ergo quod iste casus est admittendus et non primus. Verumtamen,
sicut alias dictum est, non est possibile quod Socrates solummodo credat quod ille
est deceptus vel quod aliquis alius est deceptus; et ideo poterit in principio quilibet
talis casus negari cum ponitur quod Socrates praecise credat quod ille sit deceptus
post A et quod ille faciat sic vel sic, quod hoc erit vel illud ante B, et sic de talibus. Et
causa est quia cum illae propositiones ‘Socrates est deceptus’ seu ‘fuit deceptus’ seu
‘decipietur’ vel ‘movebit digitum suum’ vel ‘claudet oculum suum’, et sic de talibus,
non sunt per se notae nec immediate cadunt sub sensu aliquo exteriori, illae non
possunt credi nisi propter aliquam evidentiam creditam veram vel falsam. Ideo ad hoc
quod Socrates sic credat, requiritur etiam quod Socrates aliter credat cum hoc; et
ideo cum ponitur quod Socrates praecise credat quod ille fuit deceptus post A vel
quod ille movebit digitum suum ante B vel aliquod hujusmodi, potest dici simpliciter
quod illud non est possibile: quia si Socrates sic crederet, hoc foret propter aliquam
causam vel evidentiam creditam, cum illud non sit per se notum nec cadat sub aliquo
sensu. Nullus enim sensus est vel sensatio Socratis per quam immediate apparet sibi
quod ille fuit deceptus post A: quia illa compositio non fit respectu alicujus per se
sensibilis. Immediate enim per sensum potest Socrates credere quod hoc est album,
demonstrato albo, vel quod hoc est nigrum, demonstrato nigro, et hoc est amarum
vel dulce, calidum vel frigidum, et sic de aliis sensibilibus, numquam tamen potest
Socrates sic immediate credere per sensum vel per sensationem quod ille est
deceptus vel fuit deceptus seu claudet oculum suum, et sic de talibus futuris. Sed si
aliquod hujusmodi credat per sensum, hoc est immediate credendo aliquam aliam
evidentiam veram vel falsam, scilicet quod ipse fuit deceptus post A, ut quia ipse
credidit quod Plato fuit Londonis in tali instanti vel in tali et scit bene quod Plato erat
Oxonie in illo instanti nec ille potuit ita cito venisse huc; ideo modo Socrates bene scit
quod credidit falsum et ita scit Socrates jam quod ipse fuit deceptus, et sic per
sensum immediate Socrates crederet et sciret se fuisse deceptum, non tamen
immediate; ideo non est possibile quod Socrates solummodo credat quod ille fuit
deceptus post A et quod ipse movebit digitum suum ante B. Sed haec responsio, licet
sit vera non tamen admittit argumentum, sed destruit; et ideo cum illud ponatur ad
fundandum argumentum non accipitur tamquam impossibile sic quod ipsum claudet
contradictoria, sed imaginatur satis bene. Ideo potest casus ille admitti sicut prius,
respondendo ad argumenta sicut est ibidem declaratum esse dicendum in casu illo et
in quocumque simili; ideo et cetera. Unde posito quod jam foret A instans et quod jam
Socrates crederet illam copulativam ‘Socrates erit deceptus post A et Antichristus non
erit’, quae praecise significaret, et quod ipse numquam credat aliam propositionem
quam illam copulativam vel ejus partem, sequitur formaliter tunc quod Socrates est
deceptus post A et Antichristus non erit, et quia, non obstante quod Antichristus non
erit, poterit tamen esse quod ille erit; ideo sequitur quod, non obstante quod Socrates
erit deceptus et est modo deceptus et incipit esse deceptus, poterit esse quod per
multos annos post hoc Socrates umquam fuit deceptus in A vel post, nec quod
Socrates credidit in A instanti illam copulativam sic significantem praecise, scilicet
quod Socrates erit deceptus post A et quod Antichristus erit, et tamen in rei veritate in
illo instanti ille credidit illam sic praecise significantem et non aliter credidit sicut
ponitur in casu illo. Ideo admisso illo casu, dicitur quod Socrates est deceptus in A
instanti et continue post hoc instans quod est A ille erit deceptus quousque Socrates
non erit, et tamen postquam Socrates fuerit corruptus per multos annos poterit esse
quod Socrates non fuit deceptus in A instanti nec umquam post A. Et ideo in illo casu
umquam erit ita quod est necessarium quod Socrates fuit deceptus in A vel post A,
nec necessario erit ita quod Socrates fuit deceptus in A vel post A, sed in aeternum
quamdiu Antichristus poterit esse erit contingens ad utrumlibet, scilicet quod Socrates
fuit deceptus in A instanti vel post A, et consimiliter dicitur respectu aliorum
contingentium ad utrumlibet de futuro et cetera.
1 hoc corr.: Socrates V
2 saltem corr.: saltim V
3 saltem corr.: saltim V
<Trigesimum primum sophisma>
<Necesse est aliquid condensari si aliquid rarefiat>
Necesse est aliquid condensari si aliquid rarefiat. Quod arguitur sic: non potest esse
quin aliquid condensetur si aliquid rarefiat; ergo sophisma. Assumptum arguitur sic:
quia si potest esse quod nihil condensetur quamvis aliquid rarefiat, ponatur ergo
quod aliquid rarefiat quamvis nihil condensetur, et sit illud quod rarefit A. Quo posito,
arguitur sic: si A rarefit; ergo A majoratur vel aliqua ejus pars majoratur; ergo A vel
aliqua pars A occupabit majorem locum quam prius, et nihil condensatur; ergo nihil
quod est A et prius fuit occupat majorem quam illud prius occupavit; ergo totus
mundus est major quam prius fuit totus mundus, vel saltem major quam immediate
ante hoc fuit totus mundus, quod est impossibile. Consequentia patet: quia si A sit
majus quam immediate ante instans quod est praesens fuit, et nihil est minus quam
ipsum immediate ante praesens instans fuit; ergo breviter aggregatum ex omnibus
magnis est majus quam ipsum immediate ante instans quod est praesens fuit, quia
ipsum A est majus quam si A foret ita magnum praecise sicut ipsum fuit in principio, et
etiam si quodlibet aliud corpus modo foret ita magnum sicut ipsum fuit ante
rarefactionem A et A ita magnum praecise sicut fuit prius, tunc aggregatum ex
omnibus esset aeque magnum sicut ipsum tunc fuit, sed modo est A majus quam
ipsum tunc fuit, et quodlibet aliud corpus aeque magnum praecise sicut ipsum prius
fuit; ergo et cetera. Patet igitur quod non posset esse quod aliquid rarefiat nisi aliquid
condensetur, et si sic, necesse est aliquid condensari si aliquid rarefiat. Similiter:
aliqua propositio necessaria significat praecise quod aliquid condensetur si aliquid
rarefiat, et quaelibet propositio necessaria significat praecise sicut necesse est esse;
ergo necesse est aliquid condensari si aliquid rarefiat. Assumptum arguitur: quia
haec conditionalis est necessaria ‘aliquid condensatur si aliquid rarefiat’, quia, sicut
prius argutum est, illae non stant simul quod nihil condensetur et tamen aliquid
rarefiat. Et arguitur tunc sic: ista conditionalis est necessaria, et illa praecise significat
quod aliquid condensetur si aliquid rarefiat; ergo necesse est quod aliquid
condensetur si aliquid rarefiat, et si sic; ergo necesse est aliquid condensari si aliquid
rarefiat, quod erat probandum. Ad oppositum arguitur: necesse est aliquid condensari
si aliquid rarefiat; ergo si aliquid rarefiat, necesse est aliquid condensari. Consequens
falsum: quia posito gratia exempli quod posset esse ita quod nihil condensetur nec
rarefiat, tunc arguitur sic: necesse est aliquid condensari propter rarefactionem
Socratis si Socrates rarefit. Ponatur quod Socrates sit, et quod possit rarefieri et non
rarefieri indifferenter et condensari, et tunc arguitur consimiliter sicut in sophismate:
necesse est aliquid condensari propter rarefactionem Socratis si Socrates rarefiat;
ergo si Socrates rarefiat, necesse est aliquid condensari propter rarefactionem
Socratis. Consequens est falsum: quia, quamvis Socrates condensetur sive rarefiat,
non tamen est necesse Socrates condensari vel rarefieri; ergo non est necesse
aliquid condensari propter rarefactionem Socratis. Similiter: qua ratione conceditur
illud sophisma, eadem ratione est etiam concedendum quod necesse est Socratem
movere si ipse currat, et etiam impossibile est Socratem currere si ipse sedeat, et
impossibile est te sedere si tu es homo, et impossibile est te male respondere si tu es
sophista, et sic de talibus multis quae sunt conditionales impossibiles. Sicut enim
conceditur quod necesse est aliquid condensari si aliquid rarefiat — quia talis
conditionalis est necessaria ‘aliquid condensatur si aliquid rarefiat’ —, sic consimiliter
respondetur quod impossibile est te currere si tu stas: quia notum est quod haec
conditionalis est impossibilis ‘tu curris si tu stas’, significat enim sicut non potest esse.
Et similiter arguitur de quacumque conditionali impossibili. Et si conceditur, sicut
conceditur a multis, quod impossibile est te stare si tu curris; contra: quia sequitur
ergo <quod> si tu curris impossibile est te stare, consequens impossibile. Sed forte
negatur ista consequentia, sicut tunc solet ista negari, arguitur tamen illa
consequentia sic: quia sicut non valet haec consequentia, sic nec ista ‘aliquid
condensatur si aliquid rarefiat; ergo si aliquid rarefiat aliquid condensatur’. Similiter
arguitur juxta hanc responsionem quod impossibile est te stare si tu potes stare: quia
notum est quod haec conditionalis est impossibilis ‘tu stas si tu potes stare’; igitur
juxta responsionem datam impossibile est te stare si tu potes stare. Et arguitur quod
non: quia possibile est te stare si tu potes stare. Sequitur enim ‘si tu potes stare,
possibile est te stare; ergo possibile est te stare si tu potes stare; ergo non est
impossibile te stare si tu potes stare’. Ad sophisma, cum proponitur “necesse est
aliquid condensari si aliquid rarefiat”, dicitur concedendo sophisma: quia necesse est
aliquid condensari et necesse est aliquid rarefieri, quia cum necesse est quod
corpora supercaelestia continue agant in corpora inferiora, necesse est quod
continue rarefiat aliquid et quod continue condensetur aliquid. Sed iste intellectus non
vadit ad propositum sophismatis; ideo cum dicitur quod necesse est aliquid
condensati propter motum Socratis si Socrates rarefiat, huic dicitur negando illam
conditionalem. Et ad argumentum, quando arguitur quod ista sit vera quia non potest
esse ita quod nihil condensetur propter motum Socratis si Socrates rarefiat; igitur et
cetera, dicitur negando consequentiam, sed conceditur quod necesse est si Socrates
rarefiat quod aliquid condensetur propter motum Socratis. Et consimiliter dicitur ad
aliam, quando arguitur quod aliqua propositio necessaria significat quod aliquid
condensatur propter motum Socratis si Socrates rarefiat, et ista propositio significat
sicut necesse est esse; ergo necesse est quod aliquid condensetur propter motum
Socratis si Socrates rarefiat, dicitur quod illa consequentia non valet, sed sequitur
quod necesse est ita esse quod si Socrates rarefiat quod aliquid condensetur. Absit
enim quod concedatur ab aliquo intelligente seipsum quod impossibile est hominem
stare si homo potest stare, et quod impossibile est tibi non concludi si tu es sophista,
et sic de talibus. Et non est dubium quod concesso sophismate propter causam
dictam, oportet concedere quamlibet talem consequenter respondendo; et ideo sicut
est quodlibet illorum negandum, sic et sophisma. Sed forte arguitur ad sophisma sic:
aliquid rarefiet per totam istam horam, et tamen ipsum numquam erit majus quam
ipsum fuit in principio ejusdem horae, nec quam ipsum modo est; ergo et cetera.
Assumptum arguitur: quia ponatur quod duae quartae rarefiant per totam istam
horam, et quod continue proportionaliter sicut illae duae quartae majorabuntur quod
aliae duae quartae exteriores continue diminuantur aeque velociter sicut illae duae
majorabuntur. Quo posito, sequitur conclusio proposita. Quod arguitur sic: Socrates
in casu illo continue rarefiet per totam istam horam, quia Socrates continue per totam
istam horam erit rarior quam prius, et in quolibet instanti intrinseco istius horae erit ita
quod Socrates est rarior jam in praesenti instanti quam ille immediate ante praesens
instans fuit; ergo continue erit ita per totam istam horam quod Socrates rarefit; et
sequitur ex casu quod numquam erit major quam fuit in principio propter illam
rarefactionem, et sic sequitur conclusio. Ideo forte dicitur, sicut est dicendum, in
principio concedendo conclusionem, scilicet quod aliquid continue rarefiet per totam
istam horam, et tamen ipsum numquam erit majus quam ipsum jam est, sed continue
manebit ita magnum sicut prius, et etiam in casu similiter conceditur quod aliquid
continue rarefiet per totam aliquam horam, et tamen ipsum continue minorabitur per
totam eandem horam, sicut est satis possibile per abscisionem illius rarefacti, sed
tamen quod aliquid continue rarefiet per aliquam horam vel per tempus aliquod, cujus
nulla pars corrumpetur in eadem hora, et ipsum non majorabitur in aliquo instanti
ejusdem horae, est impossibile. Arguitur tamen quod sic: quia ponatur quod A et B
sint una linea cujus unum extremum sit A et aliud B, et ponatur quod signentur partes
proportionales suarum medietatum ita quod media quarta illius sit prima pars
proportionalis A medietatis, et deinde sic progrediatur usque ad A punctum ita quod
versus A sint partes proportionales minores istius medietatis, consimiliter minorentur
partes proportionales B medietatis versus B, ponitur tunc quod prima pars
proportionalis A medietatis incipiat rarefieri versus A punctum per primam partem
proportionalem istius horae condensando secundam partem proportionalem ejusdem
medietatis quousque illa erit in duplo minor quam ista modo est, quiescente tertia
parte proportionali continue per idem tempus, et deinde quiescat prima et rarefiat
secunda condensando tertiam quousque illa erit in duplo minor quam illa modo est, et
hoc per secundam partem proportionalem istius horae et quiescente quarta parte
proportionali continue per illud tempus, et deinde secunda parte proportionali
quiescente rarefiat tertia condensando quartam quousque ista sit in duplo minor
quam ista quarta est modo, et cetera sicut prius, et sic de singulis partibus
proportionalibus in singulis partibus istius horae, et consimiliter per omnia sicut
supponitur jam de A medietate ita supponatur de medietate B. Quibus suppositis
arguitur sic: A B linea in fine horae vel erit tanta praecise sicut in principio vel major.
Si major, contra arguitur sic: A B linea continue manebit recta quiescentibus ejus
duobus extremis et ejus medio; ergo continue erit A B linea tanta sicut in principio.
Consequentia patet, et assumptum intuenti casum. Quiescent enim A et B puncta:
quia illud corpus non movebitur nisi motu rarefactionis et condensationis, sed
numquam ante finem deveniet rarefactio vel condensatio ad A punctum vel ad B
punctum; ergo et cetera. Similiter: punctus medius inter A et B continue quiescet, quia
A B linea continue manebit recta, ut suppono. Et arguitur sic: una quarta media illius
A B lineae movebitur per illud tempus secundum omnia ejus puncta intrinseca versus
unam differentiam positionis, et alia media quarta versus oppositam differentiam
secundum omnia sua puncta intrinseca; ergo continue per illud tempus quiescet
punctus medius inter illas quartas: quia si moveretur, in casu illo sequeretur quod ille
moveretur continue per totum illud tempus infinita tarditate, et quod moveretur et ad
nullam differentiam positionis moveretur in aliquo instanti illius temporis, quia nulla
foret ratio quare magis moveretur ad unam differentiam positionis quam ad aliam, et
ad quamcumque differentiam positionis dicitur ipsum moveri, sequitur quod ad illam
differentiam positionis non movebitur idem punctus, quia tunc sequeretur quod ipsum
insequeretur punctum aliquod intrinsecum alterius quartae motae ad differentiam
oppositam, quod esset contra casum, cum ponitur quod ista quarta debeat moveri
secundo omnia sua puncta intrinseca versus oppositam differentiam positionis;
sequitur igitur quod ille punctus medius continue quiescet, et etiam duo puncta
extrema; ergo continue erit aequalis distantia inter ipsum medium punctum et A et
ipsum medium et B; ergo tota A B linea continue erit aequalis sicut in principio. Ideo si
dicitur, sicut est dicendum in casu isto, quod A B linea continue erit aequalis sicut ista
est in principio, contra arguitur sic: A B linea rarefiet per totam hanc horam; ergo A B
linea erit aliquando major quam prius fuit. Sequitur enim ‘A et B rarefit; ergo A et B
majoratur, sed per totam istam horam A B rarefiet; ergo per istam horam ipsa
majorabitur’. Similiter: quaelibet pars proportionalis A medietatis, etiam B medietatis,
majorabitur, et nulla tantum minorabitur sicut aliqua majorabitur; ergo totum continue
erit majus quam in principio. Similiter: rarefacta prima parte proportionali A medietatis
et secunda, erunt illae duae majores quam illae fuerunt in principio, et nulla sequens
illas nec aliquae sequentes erunt tantum minoratae sicut illae duae, tunc erunt
majoratae ultra illud quod fuit in principio; ergo totum tunc compositum ex illis et ex
omnibus sequentibus erit majus quam in principio. Sequitur enim si tota pars
rarefacta et etiam condensata de B sit continue major quam prius fuit et tota pars non
rarefacta continue manet aequalis; ergo tota linea continue majorabitur, sed continue
erit ita quod postquam duae primae partes proportionales sint rarefactae quod plus
sunt illae partes rarefactae quam aliqua vel aliquae sequentes sunt condensatae;
ergo et cetera. Similiter: si quaelibet pars continue rarefienda tantum condensaret
ipsam proximam praecedentem sicut ipsa condensat per suam rarefactionem
proximam partem proportionalem subsequentem, tunc continue quandocumque
aliqua talis foret continue rarefacta, foret tota pars composita ex ista et parte
proportionali ipsam proxime sequente tanta sicut eadem tota pars in principio, sed
per casum quaelibet talis solummodo condensat proportionalem sequentem et
nullam praecedentem; ergo jam erit tota pars composita ex ista parte tunc sic
rarefacta et ex parte proportionali prius rarefacta major quam ista prius fuit in
principio, et continue sic majorabitur tota pars rarefacta usque ad finem; ergo in fine
erit tota linea major quam in principio. Similiter: quaelibet pars istius lineae rarefacta
erit major in fine quam in principio, et nulla erit pars istius quin illa tunc erit rarefacta;
ergo tunc erit quaelibet pars major quam in principio. Praeterea: in fine erit aliqua
pars major quam illa fuit in principio, nulla erit in fine quin ipsa erit major; ergo tunc
erit quaelibet pars major. Assumptum arguitur. Major enim est manifesta, et minor
probatur: quia si in fine non erit quaelibet pars major quam in principio; ergo cum tunc
sit aliqua pars major et non quaelibet, sequitur quod tunc erit dare maximam quae
tunc erit major quam ipsa fuit in principio vel minimam quae tunc non erit major quam
illa fuit in principio. Sed arguitur quod non: quia si detur maxima quae tunc erit major,
notum est quod illud claudit opposita. Sequitur enim ‘illa est major quam fuit in
principio; igitur in aliqua proportione est illa major quam illa fuit in principio; ergo
aliqua est major quae adhuc est major quam illa fuit in principio’. Signato enim aliquo
puncto qui insensibiliter distat a puncto terminante illam partem, tunc sequitur quod
ille punctus plus distat a medio puncto totius AB lineae quam in principio distabat
idem punctus; ergo tota pars intercepta est major quam illa fuit in principio, et sic
universaliter argui potest de quocumque puncto terminante aliquam partem citra A;
sequitur ergo quod nulla erit maxima pars in fine quae erit major quam illa fuit in
principio, nec aliqua erit minima quae non erit major quam illa fuit in principio: quia si
aliqua fuerit talis, signetur illa, et quaero an illa terminetur citra A vel ad A. Si citra A,
notum est, sicut jam est argutum, quod illa erit major quam illa fuit in principio: quia
punctus ejus ultimus versus A plus distabit a puncto medio totius AB lineae quam in
principio; ergo illa est major. Ideo si dicatur quod illa est minima quae non terminatur
ad A, tunc contra: illa non terminatur ad punctum medium totius AB lineae; ergo illa
terminatur ad aliquem punctum intermedium inter A et inter medium punctum totius
AB lineae, tunc arguitur sic: quaelibet pars A medietatis incipiens ab A puncto est
minor quam illa fuit in principio, quia nulla tunc erit talis quae non est minor quam illa
fuit in principio; ergo nulla est minima quae non erit major quam illa fuit in principio.
Consequentia patet, et assumptum arguitur: quia quilibet punctus terminans aliquam
partem talem versus punctum medium per aliquod tempus recessit a puncto medio et
movebatur versus A punctum ipso A puncto continue quiescente; ergo quacumque
tali parte data illa erit minor in fine illius horae quam illa fuit in principio, et si sic; igitur
nulla erit minima in fine quae tunc non erit major quam illa fuit in principio; ergo
quaelibet tunc erit major, sicut prius argutum est. Similiter: quaelibet pars
proportionalis A medietatis erit major in fine quam eadem fuit in principio; ergo tota A
medietas erit major in fine quam fuit in principio. Assumptum arguitur: quia quaelibet
pars incipit majorari ante finem postquam illa non diminuetur; ergo et cetera. Ad haec
respondetur, primo ad primum, quando arguitur quod haec linea rarefiet per totam
istam horam, dicitur quod non: quia, ut sic loquimur, illa linea numquam erit longior
quam illa est jam nec umquam erit ita in casu isto quod illa incipit esse major quam
illa est jam; ergo illa numquam rarefiet. Sicut enim ponitur quod linea debet rarefieri,
ita potest dici quod linea erit rarior vel densior, illud tamen est impossibile de virtute
sermonis, sic etiam quod linea rarefiet est impossibile de virtute sermonis, sed tamen
sicut admittitur unus modus loquendi ita potest uterque; dicitur ergo quod sequitur ‘si
hoc numquam erit rarius quam ipsum jam est, ipsum numquam rarefiet, quocumque
dato, nec umquam erit ita quod ipsum immediate post instans praesens erit rarius
quam ipsum jam est, sed in casu posito ita est de illa linea; ergo et cetera’. Et ad
argumentum, quando arguitur quod sic, quia continue per totam istam horam rarefiet
aliqua pars lineae; ergo continue rarefiet tota linea illa, categorematice loquendo de ly
‘tota’, consequentia arguitur sic: quia sequitur ‘pars illius lineae movetur; ergo illa
linea movetur’; ergo consimiliter sequitur ‘pars istius lineae rarefit; ergo ista linea
rarefit’, quia per primam consequentiam si pars istius movetur; ergo tunc tota illa
movetur, si tunc tota illa movetur et nullo alio motu quam rarefactionis vel
condensationis, ut suppono, quia totum non movetur alio motu quam moveatur aliqua
pars illius; ergo si aliqua pars rarefit, tota linea movetur motu rarefactionis, et si sic;
ergo tota rarefit; ergo a primo sequitur ‘pars illius lineae rarefit; ergo tota linea rarefit’.
Huic dicitur ut prius quod non valet illa consequentia ‘pars istius lineae rarefit; ergo
tota linea rarefit’: quia sic contingeret arguere quod illa linea simul continue rarefieret
et condensaretur, quod est impossibile; ergo et cetera. Et ad argumentum, quando
arguitur sic “pars illius lineae movetur; ergo tota illa linea movetur”, huic dicitur quod
accipiendo istum terminum ‘tota’ categorematice bene valet consequentia. Et quando
arguitur ulterius “si pars istius lineae rarefit; ergo tota linea rarefit”, dicitur negando
consequentiam qualitercumque accipiatur iste terminus ‘tota’. Et quando arguitur
quod sic, quia si aliqua pars istius rarefit; ergo ista linea movetur, et illa tunc non
movetur nisi motu rarefactionis vel condensationis, ut in casu ponitur; ergo in casu
posito illa movetur motu rarefactionis vel condensationis, huic dicitur quod illa linea
movetur tam motu rarefactionis quam condensationis in casu illo, illa tamen non
rarefit nec condensatur; unde non sequitur ‘ista linea movetur motu rarefactionis;
ergo rarefit’ nec sequitur ‘movetur motu condensationis; ergo condensatur’. Movetur
enim illa motu rarefactionis suae partis et etiam motu condensationis suae partis;
unde si valeret universaliter ‘hoc movetur motu rarefactionis; ergo hoc rarefit’,
sequitur quod punctus possit rarefieri: quia notum est posito quod aliquod corpus
rarefiat tunc movetur aliquis punctus motu rarefactionis, quia punctus si moveatur
movetur motu totius cujus est punctus; patet igitur quod non valet hujusmodi
consequentia ‘hoc movetur motu rarefactionis; ergo hoc rarefit’, et ita negatur breviter
quod illa linea rarefiet in aliqua parte istius horae. Ad secundam formam, quando
arguitur quod ista linea erit major in fine quam in principio, quia quaelibet pars
proportionalis tam medietatis A quam medietatis B majorabitur, et nulla tantum
minorabitur, nec omnes tantum minorabuntur sicut aliqua majorabitur; ergo in fine erit
totum majus quam in principio, dicitur negando consequentiam. Et causa est quia
licet neque aliqua neque omnes tantum minorabuntur quod jam aliqua majorabitur,
tamen omnes illae quarum quaelibet sequitur primam minorabuntur tantum quantum
aliqua majorabitur, quia illae tantum praecise cum omnibus illis minorabuntur sicut
prima majorabitur, quia in eadem proportione in qua proportione prima pars
proportionalis erit major in fine vel in aliquo instanti intrinseco istius horae, in eadem
proportione erit totum residuum ab illa parte quae jam est prima pars proportionalis
minus quam in principio fuit in eodem instanti, quocumque demonstrato. Sed forte
arguitur contra hanc responsionem quod nulla pars proportionalis tantum minorabitur
sicut prima majorabitur; ergo nec omnes partes proportionales sequentes primam
tantum minorabuntur quantum prima majorabitur: quia illa plus majorabitur quam
minorabitur aliqua illarum. Huic dicitur quod sic; ideo negatur consequentia jam
praemissa. Ad tertiam formam, quando arguitur quod tota AB linea erit major in fine
quam in principio, quia continue erit ita quod tota pars AB lineae composita ex
maxima parte secundum se totam rarefacta et maxima parte secundum se totam
condensata est major quam prius fuit, et tota residua pars erit aequalis sicut illa
praefuit; ergo tota linea continue majorabitur, huic dicitur concedendo consequentiam
et negando antecedens. Dicitur enim quod continue erit ita quod tota pars AB lineae
composita ex parte rarefacta et ex parte condensata erit tanta praecise sicut prius fuit
eadem pars, saltem sicut ipsa fuit in principio istius horae. Et hoc satis patet
inductive: quia notum est in casu isto quod cum tota prima pars proportionalis erit
rarefacta, ut puta in primo instanti secundae partis proportionalis istius horae, et tunc
erit tota pars composita ex illa quae modo est prima et illa quae modo est secunda
tanta praecise sicut jam est. Quanto enim prima pars proportionalis majorabitur tanto
minorabitur illa quae est secunda pars proportionalis: quia prima continue condensat
secundam sicut ipsamet rarefit per casum; ergo et cetera. Ad quartam formam,
quando arguitur iterum ad conclusionem, scilicet quod AB linea erit major in fine
quam in principio, quia si quaelibet pars rarefienda post primam partem
proportionalem tantum praecise condensaret partem praecedentem ipsam quantum
in isto casu condensat eadem pars partem ipsam sequentem, tunc continue maneret
tota AB linea aequalis sicut in principio, sed jam in casu isto nulla pars condensabit
aliam prius rarefactam, scilicet partem talem quae prius rarefiet quam ipsa
quaecumque demonstrata; ergo jam sequitur quod AB linea erit major quam fuit in
principio, huic dicitur breviter negando consequentiam et etiam antecedens. Unde
non sequitur ‘secunda pars proportionalis tantum diminuet de quantitate primae partis
praecedentis ipsam condensando quantum ipsa eadem secunda diminuet de tertia
condensando tertiam; ergo secunda tantum condensabit primam quantum ipsa
condensabit tertiam’. Si enim aliqua duo in principio sunt aeque rara praecise quorum
unum sit majus et aliud minus, quamvis tunc aequaliter diminuantur illa duo vel
condensentur, tamen non propter hoc sequitur quod tantum condensetur majus sicut
et minus: quia per aequalem diminutionem in quantitate multo plus condensabitur
minus illud quam condensetur illud majus; ideo negatur illa conditionalis prius facta,
scilicet quod si quaelibet pars rarefienda posterius tantum condensaret partem ipsam
praecedentem quantum in casu posito illa eadem condensabit partem illam
sequentem quod tunc maneret tota AB linea aequalis sicut in principio. Staret enim
cum hac conditionali quod tota AB linea foret multo major quam in principio, etiam
staret quod illa foret multo minor; et ideo non valet illa consequentia. Ad aliam
formam, quando arguitur adhuc ad primam conclusionem quod quaelibet pars
proportionalis in fine erit rarefacta; ergo quaelibet tunc erit major quam illa est modo
in principio, huic dicitur negando consequentiam. Et causa est quia licet pars
quaelibet tunc erit rarefacta, tunc etiam quaelibet alia a prima erit condensata et plus
condensata quam rarefacta; ideo non valet consequentia. Ad aliam formam, quando
arguitur quod tunc erit quaelibet pars A major quam fuit in principio, dicitur quod non.
Immo, tunc quaelibet quae terminatur ad A punctum quae est pars illius A medietatis
erit minor quam fuit in principio. Et quando arguitur quod non, quia tunc cum aliqua
esset major quam in principio et aliqua minor quam in principio, sequitur quod foret
dare maximam quae erit tunc major quam in principio vel minimam quae tunc non erit
major quam in principio, huic dicitur negando: quia, sicut satis probat argumentum
ibidem, nec erit dare maximam quae erit tunc majorata nec minimam quae non;
immo, quaelibet pars illius medietatis incipiens a puncto medio erit major quam in
principio, et quaelibet incipiens ab A puncto et terminata versus medium erit minor
quam in principio, sicut expresse probat argumentum ibidem; ideo et cetera. Ad
ultimam formam, quando arguitur “quaelibet pars proportionalis incipiet rarefieri; ergo
quaelibet erit major quam jam est”, negatur consequentia. Unde non sequitur
‘secunda pars proportionalis incipiet majorari; ergo illa incipiet esse major quam jam
est’, sed sequitur quod ipsa incipiet esse major quam ipsa erit in instanti illo quo
incipiet majorari, vel saltem quod immediate post illud instans ita erit. Unde, sicut
alias diffuse est declaratum, non sequitur ‘aliquando erit ita quod illa incipit esse
major quam jam est; ergo aliquando incipiet esse major quam jam est’; ergo et
cetera. Aliter arguitur ad sophisma sic: aliquid per unam horam rarefiet infinita
tarditate; ergo non est necesse quod aliquid condensetur si aliquid rarefiat.
Assumptum arguitur: quia ponatur, ut prius, quod AB linea sit pedalis quantitatis, et
quod illa incipiat rarefieri per partem ante partem ab A puncto ita quod incipit A
punctus moveri motu rarefactionis continue intentendo motum suum a quiete usque
ad E gradum exclusive, et quod nullus punctus alius ab A in praesenti instanti incipiat
moveri, et ponitur quod per illam latitudinem motus a quiete usque ad E possit
pertransiri pedalis quantitatis in hora, et quod continue erit ita quod quaelibet pars A
cujus quilibet punctus intrinsecus movetur uniformiter rarefiat; quibus positis arguitur
conclusio, scilicet quod aliquid rarefiet per unam horam infinita tarditate: quia AB linea
per totam istam horam rarefiet infinita tarditate. Quod arguitur sic: quia infinita
tarditate incipit aliqua pars AB lineae rarefieri, et non majori tarditate incipit aliqua
pars rarefieri quam continue per totam illam horam rarefiet aliqua; ergo per totam
illam horam rarefiet aliqua pars infinita tarditate et cetera. Ista consequentia patet, et
antecedens arguitur. Major enim patet per casum: quia aliqua tarditate incipit aliqua
pars rarefieri, et nulla est tanta tarditas quin in duplo majori tarditate incipiat aliqua
pars AB rarefieri et quin in quadruplo majori incipiat aliqua etiam rarefieri, et sic in
infinitum; ergo infinita tarditate incipit aliqua pars rarefieri. Et consimiliter probatur
minor: quia infinita tarditate movebitur aliqua pars AB lineae per totam istam horam,
quia aliqua tarditate movebitur aliqua pars, et nulla tarditate movebitur aliqua per
totam illam horam quin in duplo majori tarditate movebitur aliqua pars, et sic in
infinitum; ergo infinita tarditate movebitur aliqua pars per totam istam horam. Tunc
arguitur sic: infinita tarditate rarefiet aliqua pars per totam istam horam, et non tardius
rarefiet aliqua pars per totam istam horam quam rarefiet AB linea per totam illam
horam; ergo infinita tarditate rarefiet tota AB linea per totam illam horam.
Consequentia patet, et antecedens probatur. Major enim immediate ante fuit
declarata. Et minor arguitur sic, scilicet quod non tardius rarefiet aliqua pars quam
tota AB linea: quia si aliqua pars tardius rarefiet quam tota AB linea, sit illa pars gratia
exempli D. Tunc arguitur sic: D pars vel rarefiet secundum se et quamlibet ejus
partem vel non. Si sic, tunc arguitur sic: D pars rarefiet secundum et quamlibet ejus
partem, et quaelibet pars cujus quilibet punctus intrinsecus movetur uniformiter ita
velociter rarefiet sicut aliqua pars AB lineae per casum, quia positum est quod
quaelibet pars talis uniformiter rarefiet; ergo D pars cum quilibet ejus punctus
intrinsecus moveatur uniformiter ita velociter rarefiet sicut aliqua pars ejusdem AB
lineae, et si sic; ergo tota AB non velocius rarefiet quam D pars AB lineae, et sic non
velocius rarefiet quam aliqua ejus pars; ideo et cetera. Ideo si dicatur quod D pars
non rarefiet secundum quamlibet ejus partem sed secundum aliquam sic et
secundum aliquam non; contra adhuc sequitur idem. Capiatur tota pars ipsius D quae
rarefiet secundum quamlibet ejus partem, et arguitur tunc sic: haec pars ipsius D ita
velociter rarefiet sicut aliqua pars totius AB lineae, per argumentum prius factum ex
casu, et tota alia pars D partis quiescet sicut etiam quiescit tota residua totius AB
lineae; ergo ita velociter rarefiet D pars sicut tota AB linea. Tota enim velocitas
rarefactionis AB lineae attenditur penes velocitatem rarefactionis partis rarefactae
secundum quamlibet suam partem; ergo cum ita velociter rarefiat tota pars D quae
rarefit sicut aliqua pars AB lineae quae rarefiet, et nec tota AB linea rarefit nisi propter
sui partem rarefactam, nec etiam D pars nisi per partem sui rarefactam, sequitur
quod ita velociter rarefiet D pars sicut tota AB linea, quod erat probandum. Et sic
universaliter arguitur de omni parte AB lineae quod ita velociter rarefiet sicut tota AB
linea, et si sic, cum infinita tarditate continue rarefiet aliqua pars totius AB, sequitur
quod infinita tarditate continue rarefiet AB linea. Et tunc arguitur sic: si per totam
istam horam erit ita quod infinita tarditate rarefiet AB linea; ergo per totam istam
horam AB rarefiet infinita tarditate, quod erat probandum. Consequens impossibile, et
consequentia arguitur sic: quia sequitur ‘per horam ita erit quod infinita tarditate
movebitur hoc vel illud; ergo hoc vel illud movebitur infinita tarditate’; igitur
consimiliter sequitur ‘si per totam istam horam erit ita quod infinita tarditate rarefiet AB
linea; ergo per eandem horam AB linea rarefiet infinita tarditate’. Praeterea in casu
posito arguitur sic: vel rarefiet tota D pars uniformiter vel difformiter. Quod uniformiter
patet ex casu: quia supponitur quod quaelibet pars talis cujus quilibet punctus
intrinsecus movetur rarefiet uniformiter. Quo posito, sequitur quod continue erit tota
pars AB rarefacta secundum quamlibet sui partem rarefactam. Sed arguitur quod hoc
repugnat casui: quia tunc sequeretur quod ita cito sicut terminabitur rarefactio ad
talem punctum vel ad talem quod tota pars incipiens ab A puncto terminata in tale vel
tale, demonstrato eodem puncto qui prius erit rarefactus uniformiter secundum se et
quamlibet partem, et breviter sequitur illud quod ita cito sicut aliqua pars secundum
quamlibet ejus partem erit rarefacta quod illa erit tunc uniformiter rarefacta. Et
arguitur quod non: quia signetur prima medietas totius AB lineae, quae incipit ab A
puncto et terminatur ad medium punctum totius AB lineae, et vocetur illa medietas A,
eo quod terminetur ad A punctum. Et arguitur sic: in quolibet instanti ante medium
instans totius horae erit illa medietas totius rarefacta difformiter, una pars videlicet
magis et alia minus rarefacta, et in instanti medio non erit aliqua pars illius medietatis
in aliqua proportione aliter rarefacta quam ante medium erit eadem pars rarefacta;
ergo in instanti medio erit tota A medietas difformiter rarefacta, et si sic; ergo non erit
uniformiter rarefacta. Similiter: qua ratione illa medietas in instanti medio erit
uniformiter rarefacta, sequitur quod tota AB linea in fine totius horae erit uniformiter
rarefacta. Et arguitur quod non: quia si tota AB linea debeat rarefieri per totam illam
horam consimiliter omnino sicut incipit aliqua ejus pars rarefieri, cum illa fuerit
rarefacta secundum quamlibet sui partem, tunc tota AB linea foret uniformiter
rarefacta in fine totius horae, sed in casu posito in nullo instanti rarefiet tota AB linea
secundum quamlibet sui partem; ergo juxta positionem non erit tota AB linea
uniformiter rarefacta in fine, et si sic; ergo nec aliqua pars ejus ita cito erit uniformiter
rarefacta sicut illa erit rarefacta secundum se et quamlibet sui partem, et si sic; igitur
non continue quaelibet pars erit secundum se totam rarefacta uniformiter, quod est
contra casum. Et consequentia probatur sic: quia sequitur ‘hoc rarefit; ergo <hoc> est
rarefactum’, quocumque demonstrato, quia non est dare primum instans in quo rarefit
tale vel tale, quocumque demonstrato. Et arguitur tunc sic: si hoc rarefit; ergo hoc est
rarefactum; ergo si hoc rarefit uniformiter, hoc est uniformiter rarefactum. Sequitur
enim ‘hoc movetur uniformiter; ergo est motum uniformiter’, ‘hoc agit uniformiter; ergo
hoc egit uniformiter’, et sic de aliis; ergo et cetera. Praeterea in casu posito tota AB
linea non rarefiet uniformiter: quia nec per tempus nec per instans. Omne enim quod
erit aut erit per tempus aut per instans, et omne quod movetur aut movetur per
tempus aut per instans, et similiter omne quod rarefiet aut rarefiet per tempus aut per
instans, sed tota AB linea non rarefiet uniformiter nec per tempus nec per instans;
ergo illa non rarefiet uniformiter. Consequentia patet, et assumptum probatur: quia in
nullo instanti in quo AB linea rarefiet rarefiet illa uniformiter. Quod arguitur sic: quia in
nullo instanti in quo non movebitur quilibet ejus punctus intrinsecus rarefiet tota AB
linea uniformiter, sed in quolibet instanti in quo AB linea rarefiet non movebitur
quilibet punctus illius intrinsecus; ergo in nullo instanti in quo AB linea rarefiet rarefiet
illa uniformiter. Consequentia patet, et assumptum probatur, scilicet quod in nullo
instanti in quo non movebitur quilibet punctus illius intrinsecus rarefiet AB linea
uniformiter: quia in quolibet tali instanti rarefiet una ejus pars magis et alia minus,
quia notum est quod semper in tali instanti minus rarefiet talis pars quae non rarefiet
secundum quamlibet sui partem quam talis quae rarefiet secundum quamlibet sui
partem; ergo et cetera. Patet ergo juxta casum positum quod in nullo instanti rarefiet
tota AB linea uniformiter, et si sic; ergo nec per tempus nec per instans uniformiter
rarefiet, et si sic, sicut argutum est in principio, illa numquam rarefiet uniformiter, quod
apparet contra casum ex quo quaelibet pars mota secundum quemlibet sui punctum
intrinsecum rarefiet uniformiter et quaelibet ejus pars quantitativa erit mota secundum
quemlibet sui punctum intrinsecum; ergo et cetera. Praeterea arguitur quod AB linea
non rarefiet per totam istam horam: quia AB linea non majorabitur per totam istam
horam; ergo AB linea non rarefiet et cetera. Consequentia patet, et antecedens
probatur: quia si AB linea majorabitur per totam istam horam, et ista hora in praesenti
instanti incipit esse; ergo AB linea in praesenti instanti majorabitur vel incipit majorari,
sed adhuc non majoratur AB linea, ut suppono, nec jam incipit majorari. Quod
arguitur sic: quia AB linea numquam erit major quam ipsa jam est antequam
quaelibet ejus pars proportionalis erit major quam illa modo est, sed non immediate
post instans quod est praesens quaelibet ejus pars proportionalis erit major quam
ipsa jam est. Numerentur enim partes proportionales istius lineae sic quod ejus prima
pars proportionalis sit ejus remotior medietas ab isto puncto a quo incipit rarefactio ita
breviter quod partes proportionales istius minores terminentur versus A. Quo posito
arguitur sic: non immediate post instans quod est praesens erit quaelibet pars AB
lineae major quam in instanti praesenti est eadem pars proportionalis; ergo non
immediate post instans quod est praesens AB linea erit major quam ipsa est in
praesenti instanti. Antecedens patet: quia non immediate post instans quod est
praesens erit prima pars proportionalis major quam illa jam est, et breviter nulla pars
proportionalis illius ordinis incipit jam majorari, quia quaelibet pars quaecumque detur
erit per tempus post hoc tanta praecise sicut jam est, sicut manifeste sequitur ex
casu. Nulla enim pars majoratur antequam aliquis punctus illius movetur. Sed
quacumque parte illius ordinis assignata nullus punctus illius jam incipit moveri; ergo
et cetera. Similiter arguitur quod illa linea jam non incipit majorari: quia jam non incipit
aliqua pars proportionalis illius majorari. Probatio: jam non incipit aliqua pars
proportionalis illius majorari quae in aliquo instanti post hoc futuro incipiet majorari,
quia nulla bis incipit majorari, ut suppono. Et arguitur tunc sic: jam non incipit aliqua
pars majorari quae in aliquo instanti post hoc incipiet majorari, sed quaelibet in aliquo
instanti post hoc incipiet majorari; ergo jam non incipit aliqua pars majorari.
Consequentia probatur: quia si <non> valet, stet oppositum, et tunc stabunt ista simul
quod jam incipit aliqua pars proportionalis illius ordinis rarefieri et quaelibet in aliquo
instanti post hoc incipiet rarefieri. Sed probatur quod illa sint impossibilia: quia
sequitur ‘jam incipit aliqua pars rarefieri, et quaelibet post hoc incipiet rarefieri; ergo
jam incipit aliqua rarefieri quae post hoc incipiet rarefieri’. Consequentia nota: quia
sequitur ‘jam incipit aliqua rarefieri; ergo jam incipit aliqua rarefieri quae post hoc
incipiet rarefieri vel quae non post hoc incipiet rarefieri, sed jam non incipit aliqua
rarefieri quae post hoc non incipiet rarefieri, quia nulla est talis; ergo jam incipit aliqua
rarefieri quae post hoc incipiet rarefieri’, et si sic; ergo a primo sequitur ‘si jam non
incipit aliqua rarefieri quae post hoc incipiet, et quaelibet post hoc incipiet rarefieri;
ergo jam non incipit aliqua rarefieri’. Similiter in casu isto probatur quod jam incipit
aliqua rarefieri quae in aliquo instanti futuro post hoc incipiet rarefieri: quia sequitur
‘jam non rarefit aliqua quae post hoc in aliquo instanti futuro incipiet rarefieri, et
immediate post hoc instans quod est praesens rarefiet aliqua pars quae in aliquo
instanti futuro post hoc incipiet rarefieri; ergo jam incipit aliqua rarefieri quae in aliquo
instanti futuro post hoc et cetera’. Consequentia patet, et minor probatur: quia in
quolibet instanti intrinseco istius horae rarefiet aliqua pars quae in aliquo instanti
futuro post primum instans ejusdem horae incipiet rarefieri; ergo immediate post
primum instans rarefiet aliqua quae in aliquo instanti futuro et cetera. Assumptum
arguitur pro quolibet instanti intrinseco istius horae. In instanti enim medio rarefiet
aliqua pars quae in aliquo instanti futuro incipiet rarefieri: quia tunc rarefiet secunda
quae post instans primum incipiet rarefieri. Quoniam secunda incipiet rarefieri in
primo instanti secundae partis proportionalis totius horae numerando sic partes
proportionales quod prima pars proportionalis sit medietas totius horae ita quod
partes proportionales minores terminentur versus instans praesens, scilicet primum
instans intrinsecum totius horae, et sic universaliter de quolibet instanti, scilicet quod
in illo instanti rarefiet aliqua pars proportionalis quae in aliquo instanti futuro incipiet
rarefieri seu majorari, quod idem est ad praesens; sequitur ergo quod si nunc incipiet
aliqua pars proportionalis illius ordinis majorari quod jam incipit majorari aliqua quae
in instanti futuro incipiet majorari; ergo ex opposito sequitur oppositum, scilicet si jam
non incipiet aliqua majorari quae in aliquo instanti futuro post hoc incipiet majorari
quod jam non incipit aliqua illarum majorari, quod erat probandum. Similiter: jam non
incipit aliqua illarum majorari, quia jam non incipit aliqua majorari quae jam non incipit
majorari nec jam incipit aliqua majorari quae jam incipit majorari, quia nulla est talis
quae jam incipit majorari, sicut patet; ergo et cetera. Praeterea in casu isto posito
arguitur quod tota AB linea non acquiret in aliquo instanti majorem quantitatem quam
illa modo habet, cujus tamen oppositum sequitur ex casu. Ponitur enim in casu isto
quod tota AB linea sit pedalis quantitatis et quod illa rarefiat continue intendendo
motum suum a quiete usque ad E gradum velocitatis et quod per illam latitudinem
acquiret sibi pedalem quantitatem; igitur in fine erit illa major quam in principio. Sed
arguitur quod non: quia AB linea in infinitum tardius incipit majorari quam si inciperet
majorari uniformiter E gradu velocitatis, sit C gradus velocitatis uniformis
correspondens toti latitudini acquirendae a quiete usque ad E gradum exclusive, et
tunc arguitur sic: AB linea in infinitum tardius incipit majorari quam inciperet ab E
gradu continuando ipsum uniformiter, et AB linea in tota hora non majorabitur in duplo
velocius quam incipit majorari, et si AB linea per totam istam horam continue
majorabitur uniformiter E gradu, tunc illa praecise acquiret pedalem quantitatem in
tota hora; igitur illa nunc acquiret multo minus pedali quantitate vel nihil.
Consequentia patet, et antecedens probatur. Major satis patet ex casu, scilicet quod
AB linea in infinitum tardius incipit majorari quam si inciperet majorari C gradu
uniformiter: quia in duplo tardius incipit illa majorari quam tunc inciperet, et in
quadruplo tardius, et sic in infinitum; ergo et cetera. Et secunda pars ejusdem
arguitur, scilicet quod tota AB linea in nullo instanti istius horae majorabitur in duplo
velocius quam incipit majorari: quia non tardius incipit AB linea majorari quam
continue majorabitur aliqua pars ejusdem secundum se et quamlibet ejus partem,
sed continue ita velociter majorabitur quaelibet ejus pars majorata secundum
quamlibet ejus partem sicut majorabitur tota AB linea; ergo et cetera. Assumptum
arguitur sic ex casu: quia ponitur quod omnes partes rarefactae secundum se totas
continue rarefiant uniformiter. Similiter: si AB tantum majorabitur in illa hora sicut illa
majorabitur si illa inciperet a gradu E continuando E gradum per totam horam; ergo in
qua proportione illa tardius majorabitur in prima medietate quam nunc majorabitur ita
in secunda medietate velocius majorabitur, sed, sicut jam est probatum, in infinitum
tardius majorabitur illa in prima medietate quam tunc majorabitur illa in eadem
medietate istius horae; ergo in secunda medietate majorabitur illa in infinitum velocius
quam tunc majoraretur illa in eadem secunda medietate, et si sic; ergo AB intendet
motum suum in infinitum ultra E gradum, cujus oppositum est suppositum. Ad haec
respondetur, primo ad casum, quando supponitur quod AB linea intendet motum
suum per totam istam horam uniformiter a quiete usque ad E gradum velocitatis
exclusive, dicitur quod hoc est impossibile. Haec enim propositio est impossibilis de
praesenti ‘aliquid intendit uniformiter motum suum per horam’ et similiter illa ‘aliquid
intendit motum suum a quiete uniformiter usque ad E gradum vel usque ad F
gradum, et sic de singulis’. Sed haec responsio non vadit ad propositum argumenti;
ideo supponitur totus casus de futuro sic quod AB linea uniformiter intendet motum
suum per horam illam et quod incipiat intendere a quiete, et quod intendet usque ad
E gradum. Quo admisso, quando ulterius arguitur quod tota AB linea rarefiat infinita
tarditate per totam istam horam, dicitur quod hoc est mere impossibile: quia est
impossibile quod aliqua sit tarditas infinita. Et quando arguitur quod sic, quia infinita
tarditate incipit aliqua pars AB lineae rarefieri, et non tardius incipit aliqua rarefieri
quin ita rarefiet aliqua per totam istam horam, et ita tarde rarefiet tota AB linea per
totam istam horam sicut aliqua ejus pars; ergo infinita tarditate rarefiet AB linea per
totam istam horam, huic dicitur concedendo consequentiam. Antecedens tamen est
negandum, scilicet quod non tardius incipit aliqua pars rarefieri quam per totam istam
horam rarefiet aliqua. Unde in casu isto quaelibet pars quae incipit rarefieri tardius
incipit rarefieri quam aliqua rarefiet per totam istam horam seu quam per totam istam
horam rarefiet aliqua pars. Et ad probationem illius, quando arguitur quod non, quia
infinita tarditate rarefiet aliqua pars per totam illam horam, quia aliqua tarditate et
cetera, huic dicitur negando consequentiam, et tamen conceditur quod tardius incipit
aliqua pars rarefieri quam aliqua rarefiet per horam, et illa prima medietas totius AB
lineae tardius incipit rarefieri quam aliqua pars totius raferiet per totam istam horam.
Et si arguitur tunc quod aliqua incipit tardius rarefieri quam infinita tarditate, negatur
consequentia. Et causa est quia non sequitur ‘infinita tarditate rarefiet haec pars,
quacumque demonstrata; ergo in infinitum tardius rarefiet illa quam si illa rarefieret
gradu velociori isto, demonstrato uno certo gradu. Et causa est quia posito quod
aliquid rarefieret uniformiter aliquo ejus puncto continue quiescente quacumque
velocitate data moveatur punctus velocissime motus illius infinita tarditate rarefit
totum illud categorematice. Unde quacumque tarditate rarefit aliqua pars ejus posito
quod nulla pars condensetur eadem tarditate rarefit illud cujus est tota illa pars; cum
igitur infinita tarditate rarefit continue aliqua pars illius talis corporis, sequitur quod
etiam infinita tarditate rarefit illud totum; unde infinitis valocitatibus simul rarefit totum
corpus et universaliter omne corpus quod rarefit infinitis velocitatibus simul est
rarefactum. Quaelibet enim pars habet diversam velocitatem et totum corpus rarefit
velocitatibus omnium suarum partium. Et si arguitur ex isto quod aliquid rarefit simul
aliquo alio tardius et velocius eodem, huic dicitur quod non valet ista consequentia,
nec sequitur quod ipsum sit tale cujus una pars tardius rarefit et alia eadem parte
velocius, sed aeque velociter rarefit pars talis in casu frequentissimo quae in centuplo
tardius movetur sicut quae in centuplo tardius velocius movetur, sicut est universaliter
in omni motu: quia est rarefactio uniformis aliquo puncto ipsius rarefacti continue
quiescente. In omni enim tali casu quaelibet pars quae rarefit aeque velociter rarefit
sicut alia; et ideo non sequitur ‘infinita tarditate rarefiet tota AB linea per totam istam
horam; ergo in infinitum tardius rarefiet ipsa per eandem horam quam si ipsa
continue rarefieret E gradu vel D gradu velociori ejusdem, et sic de quocumque gradu
finito’. Et ideo etiam est negandum quod non tardius incipit aliqua rarefieri quam
rarefiet aliqua per totam horam. Ideo, sicut jam est declaratum, non sequitur ‘non
majori tarditate incipit aliqua pars rarefieri quam rarefieret aliqua pars per totam istam
horam; ergo non tardius incipit aliqua rarefieri quam rarefiet aliqua per totam horam’.
Sed forte contra hoc arguitur sic: si ista consequentia valeret, scilicet ‘infinita tarditate
alicujus corporis aliqua pars rarefit; ergo infinita tarditate rarefiet illud totum cujus est
pars’; ergo consimiliter valet talis consequentia ‘si infinita tarditate movetur alicujus
corporis aliqua pars; ergo infinita tarditate movetur illud totum cujus est pars’, et tunc
sequitur quod infinita tarditate moveretur caelum, et quod ita tarde moveretur
quodcumque corpus motum sicut aliqua pars ejus, quod mere est impossibile. Huic
dicitur quod non valet illa consequentia prius facta nec est ista consequentia prius
concessa ‘si infinita tarditate rarefiat aliqua pars talis corporis vel talis; ergo infinita
tarditate rarefiet corpus’. Non enim sequitur ex isto quod tale corpus rarefiet: quia non
sequitur, sicut prius dictum est, ‘aliqua pars talis corporis rarefiet; ergo illud corpus
rarefit’. Et ideo non valet ista consequentia nec fuit illa prius concessa, sed
concessum erat quod si infinita tarditate rarefit aliqua pars talis corporis quod rarefit;
ergo infinita tarditate rarefit illud idem. Et quando arguitur quod aliud consimiliter foret
concedendum quod si infinita tarditate movetur aliqua pars alicujus quod movetur;
ergo infinita tarditate movetur illud totum, huic dicitur quod non oportet valere istam
consequentiam propter rationem illius similitudinis. Et causa est quia velocitas in
motu semper attenditur penes punctum velocissime motum, si aliquis fuerit talis;
unde ita velociter movetur caelum sicut aliquis ejus punctus vel aliqua ejus pars, et
caelum non movetur ita tarde sicut aliqua ejus pars. Unde quamvis concedatur, sicut
probabiliter potest concedi et sustineri, quod infinita tarditate movetur caelum et non
majori tarditate movetur aliqua pars caeli quam movetur totum caelum categoremati-
ce tamen in infinitum tardius movetur aliqua pars caeli quam movetur totum caelum;
unde nullo modo debet concedi quod caelum ita tarde movetur sicut aliqua ejus pars;
unde hoc est mere impossibile. Istud tamen potest probabiliter sustineri quod infinita
tarditate movetur totum caelum: quia infinitis tarditatibus et infinitis velocitatibus
movetur simul totum caelum, quia ipsum movetur sicut potest rationabiliter dici
qualibet velocitate qua movetur aliqua ejus pars quantitativa. Et juxta hanc
responsionem non valet haec consequentia ‘non majori tarditate movetur aliquis
planeta quam movetur totum caelum; ergo non tardius movetur aliquis planetarum
quam movetur totum caelum. Sicut enim prius dictum est, caelum movetur ita tarde
sicut punctus ejus velocissime motus, et caelum non movetur tardius quam ille
punctus, et tamen caelum movetur majori tarditate quam movetur ille punctus: quia
una tarditate majori, videlicet qua movetur una pars caeli propinqua polo quiescenti;
ideo et cetera. Et quamvis illa possit probabiliter sic sustineri et concedi, non tamen
oportet hoc dici propter illam similitudinem prius deductam. Sicut enim ibidem
dicebatur, similitudo nullo modo operatur. Et causa est quia motu locali ita velociter
movetur totum sicut aliqua ejus pars, et non est possibile quod aliqua pars alicujus
velocius moveatur quam illud totum maximum cujus est pars, et in multis non est
possibile quod totum moveatur ita tarde sicut movetur aliqua ejus pars, et hoc
universaliter est verum ubi aliquid movetur cujus aliquis punctus continue quiescit.
Sequitur enim ‘si aliquid sit motum cujus aliqua pars vel punctus quiescit, et continue
quiescet maxima pars illius quae jam quiescit seu punctus ille qui jam quiescit si
solummodo quiescat punctus illius quiescit; ergo totum illud non movetur ita tarde
sicut movetur aliqua pars ejus’, sed in rarefactione non est ita: quia non sequitur,
quamvis aliquid rarefiat, quod ita velociter rarefiat totum sicut aliqua ejus pars. Unde
in casu multo velocius rarefit aliqua pars quam totum, sicut in casu illo multo velocius
rarefit pars ubi illud cujus est pars illa non rarefit, et sic est in aliis actionibus multis,
sicut in calefactione et frigefactione, et sic deinceps: quia multo velocius calefit pars
quam totum illud cujus est pars, et multo velocius frigefit pars quam totum et cetera,
et multo plus intenditur pars caliditatis quam maxima caliditas cujus illa est pars, et
sic de aliis. Sed sic non est de motu locali. Non enim est possibile quod pars motus
sit intensior vel velocior quam totus ille motus cujus est pars. Et ideo non procedit
argumentum ad probandum esse necesse quod infinita tarditate movetur caelum nec
est aliquo modo concedendum quod caelum movetur ita tarde sicut aliqua ejus pars
movetur: quia hoc est mere impossibile, sicut jam dictum est bene bis. Et quando
tunc arguitur in argumento principali quod nulla pars AB lineae tardius rarefiet quam
tota AB linea rarefiet per totam horam, huic dicitur quod sic: quia continue erit ita
quod aliqua pars AB lineae incipiens ab A puncto terminata ad aliquem punctum
intrinsecum partis rarefactae secundum quamlibet sui partem tardius rarefiet quam
tota AB linea, quia continue erit ita quod aliqua talis pars minus majorabitur proportio-
nabiliter propter sui rarefactionem quam majorabitur tota AB linea propter totalem
rarefactionem; ergo et cetera. Et quando arguitur quod talis pars, quaecumque detur
pars, illius secundum quamlibet sui partem rarefactam ita velociter rarefit sicut aliqua
pars totius AB lineae, et tota residua pars sui quae quiescet sicut tota pars residua
AB linae; ergo ita velociter illa D pars rarefit sicut tota AB linea, dicitur negando
consequentiam. Et causa satis liquet in proximo verbo praecedente: quia forte non
tantum proportionaliter majoratur illa D pars propter sui rarefactionem sicut majoratur
tota AB linea. Ad secundam formam principalis argumenti, quando arguitur quod non
continue rarefiet quaelibet pars rarefacta uniformiter, huic dicitur concedendo
conclusionem. Dicitur tamen quod continue est ita quod quaelibet pars quae rarefit
secundum quamlibet sui partem uniformiter rarefiet, quocumque demonstrato. Et
quando arguitur quod non, quia tunc continue erit ita quod quaelibet pars rarefacta
secundum quamlibet sui partem uniformiter erit rarefacta, huic dicitur negando
consequentiam. Unde non sequitur ‘hoc rarefit uniformiter; ergo hoc est uniformiter
rarefactum’. Et ad argumentum, quando arguitur quod sic, quia sequitur ‘hoc rarefit;
ergo hoc est rarefactum’; ergo consimiliter sequitur eodem addito utrobique ‘hoc
rarefiet uniformiter; ergo hoc erit rarefactum uniformiter’, huic dicitur negando
consequentiam ultimo factam, penultima tamen consequentia est satis bona, illa
scilicet ‘hoc rarefit; ergo hoc est rarefactum’, et ultra non valet illa consequentia;
immo in multis fallit ille modus arguendi quando sic arguitur: talis consequentia est
bona; ergo eodem addito ad antecedens illius et ad consequens ejusdem tenebit
consequentia. Turpissimus enim modus arguendi est iste ‘illa consequentia est bona
tamquam ab uno convertibili ad reliquum ‘hoc est hoc; ergo hoc est iste homo,
demonstrato Socrate’, et tamen non sequitur ‘si hoc apparet esse homo, hoc apparet
esse iste homo, demonstrato Socrate’, illa etiam convertuntur ‘animal est homo’ et
‘animal quod est homo est homo’, et tamen non sequitur ‘omne animal quod est
homo est homo; ergo omne animal est homo’. Dicitur enim in argumento facto quod
non valet consequentia facta, sed conceditur quod aliquid rarefiet uniformiter et quod
aliquid rarefiet uniformiter per istud totum tempus usque ad finem istius horae, et illud
tamen numquam erit uniformiter rarefactum. Ad hoc enim quod aliquid uniformiter
rarefiat, non requiritur quod in aliquo instanti praesenti rarefiat illud et quod nulla pars
illius aliqua ejusdem rarefiat velocius vel tardius, ut posito quod quaelibet pars illius
quantitativa si per tempus aliquod rarefiat totaliter sicut eadem pars rarefit in
praesenti instanti, aequaliter praecise rarefieret quaelibet pars talis per illud tempus
sicut rarefieret aliqua pars per idem tempus. Unde nihil aliud est rarefieri uniformiter
nisi quod omnes partes quantitativae illius aeque velociter rarefient ita quod continue
erunt ita rarae sicut in principio fuerunt aeque rarae, et quod continue maneat
quaelibet pars proportionalis totius ordine quo in principio. Unde non sequitur ‘omnes
partes quantitativae hujus corporis rarefiunt aeque velociter; ergo illae moventur
omnes aeque velociter’. Sicut enim prius est dictum frequenter, aliqua quae in
centuplo tardius movetur in centuplo velocius rarefit in casu aliquo; ergo et cetera. Ad
hoc tamen quod aliquid sit rarefactum uniformiter, requiritur quod postquam illud
incepit rarefieri quod non sit aliqua pars illius aliqua ejus magis vel minus rarefacta.
Sed in casu supposito hoc non erit verum de aliqua parte totius AB lineae; et ideo
non valet consequentia illa facta nec ipsa probat aliquid contra casum primo positum.
Sed forte arguitur contra hanc responsionem: quia si aliqua pars AB lineae in aliquo
instanti rarefiet uniformiter; ergo post illud instans erit ita quod illa pars fuit rarefacta
post illud instans uniformiter, sit illud instans gratia argumenti medium instans totius
horae mensurantis illam rarefactionem positam, et sit tota A medietas rarefacta, et
arguitur tunc quod prima pars proportionalis illius medietatis, ut puta illa medietas A
medietatis quae incipit a B puncto, est uniformiter rarefacta, quia posito quod F sit
primum instans in quo pars illa erit rarefacta secundum quamlibet sui partem, et
arguitur tunc sic: illa prima pars proportionalis A medietatis rarefiebat uniformiter in F
instanti, et etiam continue post F instans; ergo illa pars fuit uniformiter rarefacta per
idem argumentum. Sed probatur quod non per illam responsionem prius datam: quia
aliqua pars illius aliqua alia ejusdem est magis vel minus rarefacta postquam tota
incipit rarefieri; ergo tota non est uniformiter rarefacta, huic dicitur quod illa pars non
est uniformiter rarefacta in tali instanti. Et ad argumentum, quando arguitur quod illa
est uniformiter rarefacta post F instans et etiam fuit uniformiter rarefacta post F
instans, dicitur quod non; ideo non sequitur ‘ista pars rarefiet in F instanti et etiam
continue post F instans; ergo nulla pars ejusdem aliqua alia ejusdem magis vel minus
fuit rarefacta post F instans continue’: quia quamvis post F instans rarefiebant omnes
partes illius uniformiter et aeque velociter, tamen post illud instans fuit una pars illius
alia parte ejusdem magis vel minus rarefacta per rarefactionem ante illud instans F;
ergo et cetera. Ad tertiam formam, quando arguitur in argumento principali quod AB
linea non rarefiet per totam istam horam, quia non majorabitur per totam illam horam,
huic dicitur quod iste modus arguendi non valet, tamen ista consequentia est bona de
illa linea. Dicitur tamen quod de tali cujus aliqua pars possit auferri ipsa manente
cujusmodi est homo et res animata non valet hujusmodi consequentia. Posset enim
esse quod res talis continue posset fieri rarior et rarior, et tamen continue minor et
minor; et ideo non sequitur si aliqua res non majoratur quod ista non rarefit. Sed
ceteris paribus bene sequitur sicut sic arguendo: talis res non majorabitur nec aliqua
ejus pars corrumpetur; ergo illa non rarefit. Dicitur enim quod illa linea incipit rarefieri
et etiam majorari. Et ad argumentum, quando arguitur quod jam non incipit aliqua
pars illius majorari; ergo nec illa linea jam incipit majorari, huic dicitur quod ista
consequentia est bona, quacumque re demonstrata. Unde posito quod Socrates
inciperet majorari per novas partes et novas et de novo advenientes, ita quod nulla
pars quae nunc est vel fuit prius inciperet majorari vel majorabitur in toto tempore illo,
adhuc tamen inciperet Socratis aliqua pars majorari; unde non sequitur ‘nulla pars
Socratis incipit majorari; ergo jam non incipit aliqua pars Socratis majorari’; ideo
conceditur illa consequentia tamquam formalis ‘jam non incipit aliqua pars B lineae;
ergo et cetera’, et negatur antecedens. Et ad argumentum, quando arguitur quod sic,
quia jam non incipit aliqua pars majorari quae in aliquo instanti futuro post hoc incipiet
majorari, huic dicitur negando istam propositionem. Et quando arguitur quod nulla bis
incipiet majorari, dicitur concedendo illam. Unde non sequitur ‘jam incipit aliqua
illarum partium proportionalium majorari quae in aliquo instanti futuro post hoc incipiet
majorari; ergo aliqua bis incipiet majorari’ quamvis jam incipiat aliqua pars majorari
quae et cetera, tamen nulla illarum incipit majorari sicut jam incipit aliquod instans
futurum esse praesens, et tamen nullum instans futurum jam incipit esse praesens;
conceditur igitur ista consequentia principalis ‘jam non incipit aliqua illarum partium
proportionalium majorari quae in aliquo instanti futuro post hoc incipiet majorari, et
quaelibet istarum in aliquo instanti incipiet majorari; ergo jam non aliqua pars
proportionalis incipit majorari’, et negatur antecedens. Major enim est falsa, sicut
satis probavit argumentum ad illam. Et conceditur etiam quod jam incipit majorari
aliqua quae non incipit majorari: quia jam incipit aliqua illarum majorari, et tamen
nulla illarum incipit majorari. Et ideo conceditur quod jam incipit tota AB linea majorari
et etiam quod jam incipiunt infinitae partes illius majorari. Ad aliam formam, quando
arguitur quod non, quia jam non incipit quaelibet pars proportionalis AB lineae
majorari, sed AB linea numquam erit major quam ipsa modo est antequam erit
quaelibet ejus pars proportionalis major quam eadem pars modo est; ergo et cetera,
huic dicitur concedendo illam propositionem, scilicet quod jam non incipit quaelibet
pars proportionalis AB lineae majorari: quia nulla illarum incipit majorari. Et ulterius,
quando arguitur quod numquam erit AB linea major quam prius antequam erit
quaelibet pars proportionalis ejus major quam jam est eadem, dicitur negando illam.
Et ad argumentum, quando arguitur ulterius quod sic, quia quandocumque erit AB
linea major quam ista jam est tunc erit quaelibet pars proportionalis major quam ista
eadem est, quia tunc erit prima major quam jam est prima, et similiter secunda major
quam jam est secunda, et sic deinceps, et nulla erit pars proportionalis illius nisi
prima vel secunda vel tertia vel sic deinceps; ergo quandocumque erit ista linea tota
major quam ista jam est tunc erit quaelibet ejus pars major quam modo est eadem,
huic dicitur negando consequentiam. Sicut enim sequitur ex casu per magnum
tempus post instans quod est praesens non erit quaelibet pars proportionalis ejus
major quam ipsa modo est, quia ista quae est jam pars totius non erit major ante
instans medium totius horae incipientis a praesenti instanti quam jam est, et ideo non
immediate post hoc quaelibet pars AB proportionalis erit major quam ista modo est,
quia non immediate post hoc erit quaelibet pars quae jam erit major quam modo est.
Unde sequitur si immediate post hoc erit quaelibet pars major quam ipsa jam est, et
aliqua est pars proportionalis illius; ergo immediate post hoc erit quaelibet pars quae
est major quam ista jam est et quaelibet quae erit post hoc instans major quam ipsa
jam est non erit post quodlibet instans futurum, sed post hoc instans erit quodlibet
instans, quia non post hoc erit hoc instans quod modo est. Et conceditur in
argumento illo quod immediate post hoc erit ita quod quaelibet pars proportionalis AB
lineae est major quam in principio horae fuit pars consimilis in eodem ordine; ideo
immediate post hoc erit ita quod prima est major quam in principio fuit prima et
secunda major quam in principio fuit secunda, et sic deinceps, et hoc bene probant
argumenta facta ibidem et non aliud; ideo et cetera. Ad ultimam formam, qua arguitur
in principali argumento quod tota AB linea non erit in duplo major quam in principio
illius horae fuit, huic dicitur quod sic. Et quando arguitur quod non, quia ista in
infinitum tardius incipit majorari quam si ista inciperet majorari A C velocitatem
continue uniformiter, dicitur concedendo conclusionem, sicut probat argumentum. Et
quando arguitur quod ista tota AB linea numquam majorabitur in duplo velocius quam
ista incipit majorari, huic dicitur quod sic; immo ista incipit in infinitum velocius
majorari quam ista incipit majorari: quia ista non majoratur in duplo velocius quam
ipsa incipit majorari et immediate post hoc majorabitur in duplo velocius quam ipsa
incipit majorari, quia, sicut notum est, ante quodlibet instans futurum illa majorabitur
in duplo velocius quam illa incipit majorari, et in triplo, et in quadruplo, et sic in
infinitum; ergo illa incipit in infinitum velocius majorari quam ipsamet incipit majorari,
negatur consequentia. Et ad argumentum, quando arguitur quod ista numquam in
duplo velocius majorabitur quam illa incipit majorari, quia ista numquam in duplo
velocius rarefiet quam illa incipit rarefieri, huic dicitur quod sic. Et quando arguitur
quod non, quia continue rarefiet aliqua pars secundum se et quamlibet sui partem ita
tarde sicut jam incipit AB rarefieri vel aliqua ejus pars, et continue ita tarde rarefiet
tota AB linea sicut aliqua ejus pars quae rarefiet secundum quamlibet ejus partem;
ergo continue rarefiet AB linea ita tarde sicut jam incipit rarefieri, huic dicitur
concedendo consequentiam, negando antecedens pro prima parte illius
antecedentis, hanc videlicet propositionem quod continue rarefiet aliqua pars
secundum se et quamlibet ejus partem ita tarde sicut jam incipit AB rarefieri. Et ad
argumentum, quando arguitur quod sic, quia infinita tarditate continue rarefiet aliqua
secundum quamlibet ejus partem sicut jam incipit tota AB linea rarefieri, quia non
tardius quam infinita tarditate potest aliquid rarefieri seu incipere rarefieri, huic dicitur
negando illam consequentiam. Sicut enim prius dicebatur satis diffuse, infinita
tarditate rarefiet aliqua pars secundum quamlibet sui partem quae aeque velociter
rarefit sicut una quae rarefit tanto gradu velocitatis, demonstrato quocumque gradu
terminato, saltem illud est satis imaginabile; ideo et cetera. Ad aliam formam, quando
replicatur probando eandem consequentiam quam prius, scilicet quod illa AB linea
non erit in fine totius horae in duplo major quam in principio, quia sequitur si tota AB
linea rarefieret D gradu velocitatis tunc ipsa acquireret praecise duplam quantitatem,
sed jam non acquiret tantam sicut tunc acquiret; ergo A non erit in fine in duplo major
quam in principio, huic dicitur de virtute sermonis, scilicet quod AB linea nullam
quantitatem sibi acquiret quamvis ipsa sic rarefiat: quia illa nihil acquiret, sed illa
majorabitur eo quod ejus extrema plus distabunt, tamen nihil novum adveniet quod
ista prius non habuit; ideo nihil acquiret. Et dicitur quod in fine erit in duplo major
quam in principio sicut foret si ipsa rarefiat continue uniformiter per totam eandem
horam E gradu velocitatis qui est gradus totius latitudinis secundum quam intendetur
motus localis ipsius AB lineae. Et quando arguitur quod si<c>, quia si AB linea erit
tantum rarefacta per illum motum difformem sicut ista foret per E gradum uniformem
in eodem tempore, sequitur quod in quacumque proportione ille motus difformis erit
tardius in prima medietate illius horae quam ille E gradus uniformis quod in eadem
proportione ille motus difformis sit velocior illo E gradu uniformi in secunda medietate
illius horae, huic dicitur quod hoc est impossibile, et negatur ista consequentia
tamquam talis cujus antecedens est verum et consequens impossibile. Non enim
requiritur quod in eadem proportione sit ille motus difformis intensior E gradu in qua
proportione erat prius eodem remissior, sed sufficit quod tantam latitudinem habebit
ille motus supra E gradum per quantam latitudinem aliquando fuit sub eodem gradu,
et hoc est verum: quia tanta latitudo est inter E gradum et E gradum quanta est inter
E gradum et quietem. Aliter enim foret C gradus medius gradus totius latitudinis
incipientis a quiete et terminantis ad E gradum: quia, sicut notum est, dato aliquo
puncto in linea recta qui inaequaliter distat ab extremis ejusdem lineae, ille punctus
non est medius totius lineae, et consimiliter est in proposito, scilicet dato aliquo gradu
intrinseco in ista latitudine, si ille gradus non tantum praecise distet ab E gradu sicut
a quiete, ille gradus non est gradus medius totius latitudinis terminatae ad E gradum,
et universaliter cujuslibet latitudinis incipientis a quiete et terminatae ad aliquem
gradum inclusive vel exclusive gradus medius est praecise subduplus ad gradum ad
quem terminatur tota latitudo illa et loquendo proprie de illa latitudine quae est
uniformis latitudo. Aliter enim non dicitur aliquid proprier esse latitudinem nisi
uniformiter sit latitudo et res ipsa est uniformiter difformis, tamen est latitudo
uniformis. Motus enim caeli est uniformis latitudo, et tamen est res uniformiter
difformis, posito quod motus ille sit accidens extensum per totum caelum intensius et
remissius, prout partes caeli tardius et velocius moventur. Caliditas etiam uniformiter
difformis habens quemlibet gradum citra summum est uniformis latitudo, ipsa tamen
res est uniformiter difformis, sicut notum est, et sicut est de illa latitudine, sic est de
quacumque latitudine quae simul movetur secundum quemlibet ejus gradum in tali
subjecto vel in tali. Alio modo dicitur etiam latitudo ut in motu locali, scilicet quando
mobile movetur continue velocius et velocius continue intendendo motum suum
uniformiter a quiete usque ad talem gradum vel talem, et illo modo loquendo de
latitudine est verum et etiam concedendum quod illa latitudo est ita intensa sicut
aliquis gradus illius intrinsecus sive aliqua ejus pars, numquam tamen erit ita quod
latitudo erit intensa ita sicut erit aliquis gradus illius, et hoc si fiat intensio usque ad
aliquem gradum exclusive et non inclusive, et tunc erit iste totus motus
correspondens gradui suo medio totius latitudinis et uni motui uniformi qui duraret per
aequale tempus uniformi gradu medio totius latitudinis sicut acquiretur tota latitudo, et
numquam erit totus ille motus difformis gradu tali medio aequalis nisi in medio instanti
totius horae. Continue enim ante erit ille remissior illo gradu, et continue post illud
instans medium erit ille totus motus intensior gradu suo medio; et ideo numquam erit
totalis motus difformis aequalis illi motui uniformi cui correspondet nisi per unum
instans tantum, scilicet per medium instans totius temporis in quo sic uniformiter
intendetur. Et pro tanto dicitur totus ille motus difformis correspondere illi motui
uniformi: quia maximum spacium pertransitum per totum illum motum difformem in
fine istius horae erit aequale ceteris paribus maximo spacio pertransito, tunc ab illo
motu uniformi qui est sub gradu medio totius motus difformis, et sicut etiam dictum
est, ille etiam gradus medius totius motus uniformiter difformis incipientis a quiete
uniformiter est praecise subduplus ad illum gradum ad quem terminatur totus ille
motus difformis sive inclusive sive exclusive, et causa est illa. Requiritur enim quod
ille gradus aequaliter distet ab illo gradu ad quem terminatur totus ille motus difformis
seu illa latitudo sic uniformiter acquirenda, quae eadem est cum illo motu difformi et e
contra, sicut idem gradus distet a quiete, id est quod tanta erit latitudo ab illo gradu
medio ad illum gradum terminantem totalem latitudinem seu totum motum sicut inter
illum gradum medium et quietem, sed nullus est gradus ille nisi iste qui est praecise
subduplus; igitur et cetera. Assumptum arguitur quod iste sit subduplus. Probo: quia
quibuscumque tribus proportionalibus proportione dupla signatur latitudo vel distanti
vel excessus quae omnia sunt idem ad propositum inter duo majora illorum est
latitudo dupla ad latitudinem inter duo minora, ut patet in his tribus terminis ‘octo’,
‘quattuor’, ‘duo’. Notum est enim quod isti sunt numeri continue proportionales
proportione dupla. Proportio enim octo ad quattuor est dupla, et quattuor ad duo
dupla. Latitudo enim inter octo et quattuor est dupla ad latitudinem inter quattuor et
duo, sicut quaternarius ad binarium est duplus; ergo et cetera. Sed universaliter quod
est praecise duplum ad aliud est aequale uni composito ex subduplo et ex omnibus
continue proportionibus proportione dupla sub illa, sicut prima pars proportionalis est
praecise dupla ad secundam et aequalis composito ex secunda parte proportionali et
omnibus partibus aliis proportionalibus subduplis. Est enim prima pars proportionalis
aequalis secundae medietati totius cujus est prima pars proportionalis; ergo sequitur
quod signata tota latitudine a quiete usque ad E gradum, sicut ponitur in principali
argumento, et C gradu subduplo ad C, [quod] E est gradus medius totius. Probatio:
quia tota latitudo inter E et C est dupla ad totam latitudinem inter E gradum et
subduplum gradum ad E, sicut prima pars proportionalis est dupla ad secundam, et
consimiliter erit continue dividendo totam latitudinem sub C gradu per gradus
subduplos, sicut dividitur tota secunda medietas alicujus continui in partes
proportionales; ergo sicut punctus terminans primam partem proportionalem alicujus
est punctus medius totius cujus est illa prima pars proportionalis, sic C gradus, cum
ille terminet primam partem proportionalem totius latitudinis datae, erit gradus medius
totius latitudinis datae, et ille est gradus subduplus ad E gradum terminantem totam
latitudinem; ergo gradus subduplus ad E gradum terminantem totam latitudinem erit
medius gradus totius latitudinis: quia ille aequaliter distat ab uno extremo latitudinis
sicut a reliquo. Et sicut arguitur in illa latitudine probando quod gradus talis sit
medius, ita universaliter arguitur de omni latitudine uniformi incipiente a quiete. Ex
isto sequitur illa conclusio, scilicet quod est impossibile quod alicujus latitudinis non
terminatae ad quietem sed ad duos gradus exclusive vel inclusive ad unum
secundum extremum suum remissius et ad alium secundum extremum suum
intensius sit gradus subduplus ad gradum illam latitudinem terminantem uniformem
medius gradus totius latitudinis. Tunc enim formaliter sequitur quod idem gradus foret
medius gradus duarum latitudinum inaequalium terminatarum ad eundem gradum
exclusive, quod est mere impossibile: quia ille tunc non distaret aequaliter ab utroque
extremo latitudinis cujus esset medius gradus. Et juxta hoc faciliter credendum quod
non valet consequentia ‘qualis est proportio E gradus ad C gradum, talis est proportio
C gradus ad D gradum; ergo C est medius gradus inter E et D’. Sit enim, ut prius, E
duplus ad C, et C duplus ad D. Quamvis enim C gradus ad medium proportionale
inter E et D, non tamen propter hoc sequitur quod ille erit gradus medius inter E et D,
ut puta latitudinis inter E et D. Sicut enim prius est argutum et expresse est
declaratum, in numeris E gradus in duplo plus distat a C gradu quam C gradus a D
gradu; et ideo gradus medius inter E et D est intensior quam sit C in tota, et illud
universaliter est verum in omni latitudine uniformi quae in utroque sui extremo
terminatur ad aliquem gradum quod gradus medius totius latitudinis est intensior
quam gradus subduplus ad gradum illum ad quem terminatur tota illa latitudo
inclusive vel exclusive. Ex istis etiam sequitur quod non potest esse aliqua latitudo
uniformis terminata ad gradum infinitum et quod non potest aliquid intendere motum
suum uniformiter a quiete usque ad gradum infinitum. Et causa est manifesta: quia
illud claudit opposita. Non enim posset esse aliquis gradus medius totius latitudinis:
quia ipsa semper versus gradum infinitum foret latitudo infinita juxta istam
responsionem, quia semper signatis tribus gradibus proportionalibus continua
proportione, verbi gratia dupla latitudo inter duos intensiores illorum est in duplo
major quam latitudo inter duos remissiores illorum; sequitur igitur quod acquisita
aliqua parte totius latitudinis infinitae in aliqua parte temporis, ad hoc quod ipsam
acquirat totam residuam partem ejusdem latitudinis requiritur tempus infinitum, cum
pars ista acquirenda continue maneat infinita; ergo si eandem partem residuam
acquiret intendens in aliqua parte temporis finita, sequitur necessario quod non
acquiret eam uniformiter continue. Et ita liquet evidenter qualiter claudit opposita
quod aliquid in tempore finito acquirat totam latitudinem usque ad gradum infinitum.
Contra istud tamen potest argui sic: aliqua est resistentia cum qua non potest talis
motor, demonstrato uno certo, moveri puta resistentiam quae se habet in respectu
illius motoris in proportione aequalitatis, et illa resistentia potest continue uniformiter
diminui quousque nulla sit resistentia, et continue proportionaliter sicut illa resistentia
diminuetur, ita intendetur motus illius motoris uniformiter sicut illa resistentia
diminuetur uniformiter ab aliquo gradu resistentiae ad subduplum et subtriplum et
subquadruplum, et sic in infinitum. Sed huic dicitur quod satis formaliter sequitur
oppositum. Si enim resistentia deperdetur uniformiter quosque nulla erit in fine horae,
sequitur, ceteris paribus, quod ille motus continue intendetur difformiter ab aliquo
gradu ad duplum et quadruplum et sic in infinitum; et ideo non procedit argumentum
illud, sicut satis liquet intuenti; ergo et cetera. Aliter arguitur ad sophisma sic: aliquod
corpus rarefiet quousque ejus quaelibet pars proportionalis erit in duplo major quam
ipsa eadem modo est, et tamen in fine ejusdem horae non erit totum ipsum corpus
majus quam ipsum erat 1 in principio. Ponatur enim quod A corpus sit pedalis
quantitatis columnaris figurae cujus grossitiei diameter sit policis quantitatis, et quod
in prima parte proportionali istius horae quiescentibus omnibus partibus
proportionalibus illius praeter primam rarefiet prima uniformiter ita quod in fine
ejusdem partis proportionalis istius horae erit illa in duplo major quam illa jam est tam
secundum longitudinem quam secundum grossitiem, deinde in secunda parte
proportionali rarefiet secunda, consimiliter quiescentibus aliis ipsum sequentibus sicut
prius rarefiebat prima, quousque etiam ipsa secunda in fine ipsius secundae partis
proportionalis illius horae erit in duplo major quam in principio fuit eadem, et sic
consimiliter ponitur in singulis partibus proportionalibus istius horae, cum hoc etiam
ponatur quod quando secunda pars proportionalis rarefiat quod tunc condensetur una
medietas primae partis proportionalis ita quod illa secunda pars proportionalis fuerit
tantum rarefacta sicut illa rarefiet, ut puta in fine secundae partis proportionalis istius
horae, et etiam quod una medietas primae partis proportionalis quae prius rarefiet erit
ita tanta praecise sicut illa erat 2 in principio qua tota quiescente secundum omnia sua
puncta consimiliter omnino condensetur altera medietas secundae partis
proportionalis tunc rarefactae quousque ipsa medietas erit consimiliter disposita per
omnia sicut in principio, et hoc dum rarefiat tertia pars proportionalis totius A corporis.
Sit enim totum A corpus, et sic de singulis partibus proportionalibus sequentibus sicut
jam suppositum est de istis. Quo posito, arguitur quod A in fine totius horae non erit
majus quam in principio, quod tamen repugnat casui. Et arguitur sic: si A erit majus in
fine quam in principio, sequitur quod ipsum in aliqua proportione erit majus in fine
quam in principio. Sed arguitur quod non: quia non in dupla proportione praecise nec
in minori quam in dupla, sicut patet intuenti per casum, quia si nulla foret condensatio
alicujus partis ipsius A cum aliis partibus juxta casum positum, foret A in fine in duplo
majus quam ipsum fuit in principio. Augebitur enim juxta istum casum quaelibet pars
proportionalis ipsius quousque illa erit in duplo longior quam prius, et etiam in duplo
latior, ita breviter quod ejus diameter secundum suam grossitiem erit in duplo longior
quam prius. Sed notum est duplicata diametro alicujus quadrati ad diametrum alterius
est quadratum illud cujus diameter est duplicata quadruplum ad aliud quadratum
respectu cujus diameter est dupla; ergo cum ponitur esse talis figurae
quadrangularis, sequitur quod quaelibet diameter alicujus partis proportionalis
secundum grossitiem est duplicata et ipsa existente in duplo longiori quam prius quod
totum A erit quadruplum ad illud quod erat 3 in principio. Consequentia patet intuenti.
Sequitur igitur quod tunc fiet A in fine quadripedalis quantitatis: quia in principio ipsum
erat4 pedalis quantitatis; ergo per istam rarefactionem acquiret tripedalem
quantitatem de novo, sed per condensationem deperdet totum A praecise
medietatem totius quantitatis quam tunc acquiret; ergo jam habebit A in fine ultra illud
quod habuit in principio pedalem quantitatem et semipedalem quantitatem de novo
acquisitam, et si sic; ergo totum A in fine continebit bipedalem quantitatem et
semipedalem quantitatem, et si sic; ergo in fine non erit in duplo majus quam in
principio, sed in proportione dupla sexqualtera erit majus quam ipsum fuit in principio,
quaecumque prius accepta satis expresse sequuntur cum casu vel sunt per se
necessaria. Sequitur igitur ex casu quod A non erit majus in fine quam erat in
principio in proportione praecise dupla nec minori quam dupla, sed majori quam
dupla. Sed arguitur quod non: quia si A rarefiat sicut jam positum est sine aliqua
condensatione ceteris paribus, ipsum si erit quadruplum ad hoc quod ipsum fuit in
principio vel saltem aliquod aequale illi cui A fuit aequale in principio, sed per
condensationem appositam in duplo minus praecise A majorabitur quam deducta
eadem condensatione; ergo deducta condensatione fieret A in fine praecise
quadruplum; ergo ipsa apposita fieret A praecise duplum. Consequentia patet, et
antecedens arguitur sic, scilicet quod A majorabitur in duplo minus praecise quam si
nulla foret condensatio in aliqua sui parte: quia si illa tota condensatio foret continue
in duplo major praecise quam illa modo est ita quod continue aeque velociter
condensaretur utraque medietas partis rarefactae sicut jam condensatur una
medietas illius, tunc in fine fieret A praecise aequale sicut fuit in principio. Et arguitur
tunc sic: deducta enim condensatione fieret praecise quadruplum, et apposita tota
condensatione, scilicet utriusque medietatis, fieret A aequale praecise sicut in
principio; ergo remanente medietate totius condensationis fiet A praecise duplum ad
illud quod erat in principio. Consequentia arguitur: quia medietas totalis
condensationis dimunet in duplo minus praecise quam tota condensatio faceret; ergo
et cetera. Consimiliter arguitur sic: illa condensatio est praecise subdupla ad illam
rarefactionem, quia si illa foret in duplo velocior quam modo ponitur per aequale
tempus, tunc illa foret aequalis illi rarefactioni; ergo sicut illa rarefactio faceret A esse
quadruplum in fine ad illud quod ipsum erat in principio, sic illa condensatio faceret A
esse subduplum ad hoc quod erat in principio. Similiter propter hanc condensationem
erit A tantum in fine praecise si ipsum foret ceteris paribus si quaelibet ejus pars
proportionalis in duplo minus praecise rarefieret sine aliqua condensatione alicujus
partis illius quam modo rarefiet eadem pars. Sed si quaelibet pars proportionalis illius
A rarefiet in duplo minus praecise quam eadem jam rarefiet deducta condensatione
et ceteris aliis paribus, sequitur quod A in fine fiet praecise duplum ad illud quod
ipsum erat in principio; ergo A modo fieret in duplo majus praecise quam ipsum erat
in principio. Praeterea arguitur in casu isto sic: si A sic rarefieret; ergo in fine totius
horae erit quaelibet superficies ipsius A terminans A ex transverso quae aequaliter
secundum omnia sua puncta distat ab A duabus superficiebus extremis totius A
terminantibus A ex transverso major quam fuit eadem superficies in principio; ergo in
fine horae erit etiam extrema superficies totius A ex transverso major quam fuit
eadem in principio. Consequentia patet in casu licet illa non sit formalis nec bona
simpliciter. Sequitur enim ex casu quod in aliqua proportione tanta erit quaelibet talis
citra illam major quam fuit eadem in principio. Et ex isto bene sequitur formaliter quod
in fine erit talis superficies terminans A ex transverso major quam ipsa erat in
principio vel saltem major quam fuit superficies terminans A in principio. Sed arguitur
quod non: quia continue ante illud instans erit illa superficies tanta praecise sicut jam
fuit in principio, et in illo instanti non acquiret illam totam quantitatem subito, quia illa
tunc quiescet secundum se et quemlibet ejus punctum, ut suppono. Ponitur enim
quod tunc quiescat punctus quilibet hujus A. Quo posito, arguitur sic: illa superficies
jam quiescit, demonstrata illa quae tunc terminabit totum A, et continue ante illud
instans quiescit haec superficies vel saltem in nullo instanti ante illud instans
majorabitur haec superficies; ergo illa non est major quam fuit in principio. Ista
consequentia est bona et erit bona sic significando in fine totius horae; ergo in fine
totius horae erit ita quod illa superficies non est major quam illa fuit in principio, et si
sic; ergo superficies terminans sic totum A ex parte ista non erit major quam fuit in
principio, quod fuit probandum. Similiter: si ista superficies tunc erit in aliqua
proportione major quam prius, sequitur illud impossibile, scilicet quod aliquis est
punctus qui continue ante hoc instans quod est praesens distabat ab illa superficie
per tantam quantitatem, demonstrata una certa quantitate, et tamen jam tangit ille
punctus illam superficiem. Quod hoc sit impossibile satis apparet: quia tunc sequitur
quod ibi fuisset motus localis, et motus subitus, quod claudit opposita in omni casu.
Sequitur enim quod talis motus sit motus et quod ille non sit motus, et non est
possibile quod aliquid movebatur localiter nisi ipsum movebatur per tempus. Si enim
tale movebatur localiter; ergo ipsum vel aliqua pars illius prius pertransivit aliquam
distantiam, et si sic; ergo ipsum vel aliqua pars illius prius pertransivit partem illius
distantiae quam totam illam distantiam. Quod enim jam sit aliquis punctus hic qui
immediate post instans quod est praesens erit ibi vel ibi, in illo situ vel in illo,
formaliter claudit opposita. Ideo satis apparet quod illa conclusio est impossibilis. Et
quod illa sequatur arguitur sic: quia signato aliquo puncto continue quiescente in aere
qui in fine istius horae erit immediatus alicui puncto extremo illius superficiei
terminantis totum A corpus tunc ex transverso, quo dato, arguitur sic: continue ante
finem istius horae distabit ille punctus a superficie per tantam distantiam quanta tunc
erit addita vel acquisita illi superficiei de novo, et tunc ille punctus erit immediatus illi
superficiei; ergo et cetera. Antecedens arguitur: quia in principio distabit ille punctus
ab alia superficie extrema per tantam quantitatem, et etiam ab extremo istius
corporis, quod idem est, et continue postea quievit ille punctus usque in praesens
instans, per casum, et similiter illud extremum continue remansit non majoratum
omnino nec motum versus illum punctum, sicut ponitur etiam in casu. Ponitur enim
quod numquam rarefiat aliqua pars proportionalis posterior antequam quaelibet
ipsarum praecedens sit complete rarefacta; ergo et cetera. Praeterea arguitur in casu
principali sic: per aliquod tempus majorabitur, et per aliquod tempus non majorabitur;
ergo est dare maximum per quod A majorabitur vel minimum per quod non
majorabitur. Quod valeat ista divisio arguitur sic: quia quandocumque A majorabitur,
tunc erit ita quod A majoratur, et quandocumque A non majorabitur, tunc erit ita quod
A non majoratur; signetur ergo haec propositio ‘A majoratur’ quae significet sic
praecise per totum tempus per quod A erit, et signetur totum tempus per quod ipsa
erit vera antequam erit falsa, et illud erit maximum tempus per quod A majorabitur,
quia per illud tempus A majorabitur et non ulterius; ergo illud erit maximum, et si sic;
ergo est dare maximum tempus per quod A majorabitur vel minimum per quod non
majorabitur. Si conceditur divisio, contra arguitur sic quod illa divisio non valet vel
quod simul erit dare maximum tempus per quod A majorabitur et etiam maximum per
quod non majorabitur, quod claudit opposita juxta vulgarem intellectum. Et
consequentia arguitur: quia, sicut prius arguebatur, erit dare maximum tempus per
quod A majorabitur, quia erit dare maximum tempus per quod haec propositio erit
vera ‘A majoratur’, quia ex quo haec propositio aliquando erit vera et postea erit falsa,
illa aliquando incipiet esse falsa. Et signato tunc illo instanti in quo illa propositio
incipiet esse falsa, sequitur quod totum tempus medium inter praesens instans et
illud instans erit maximum tempus per quod A majorabitur. Et arguitur quod erit dare
maximum tempus per quod A non majorabitur: quia signato toto tempore aeterno,
illud erit maximum tempus per quod A non majorabitur. Probatur: quia illud erit
maximum tempus, et per illud non majorabitur A; ergo illud erit maximum tempus per
quod A non majorabitur. Similiter: hoc tempus per quod A non majorabitur erit
maximum tempus; ergo hoc erit maximum tempus per quod A non majorabitur.
Similiter: hoc erit magnum tempus per quod non majorabitur A, et nullum erit majus
per quod A non majorabitur; ergo hoc erit maximum tempus per quod A non
majorabitur. Consequentia haec arguitur: quia sequitur si per tempus majorabitur A,
et per nullum tempus majus majorabitur A; ergo hoc erit maximum tempus per quod
non majorabitur A; ergo sicut valet haec consequentia, etiam sic valebit haec
consequentia penultima; ergo simul erit dare maximum tempus per quod A
majorabitur et maximum tempus per quod non majorabitur A, quae sicut prius videtur
repugnare, quia sequitur ‘hoc erit maximum tempus per quod non Sed arguitur quod
non: quia postquam prima pars proportionalis A fuerit complete rarefacta numquam
majorabitur nec umquam erit ita post medium instans totius horae quod A est majus
quam prius. Probatur: quia continue postquam aliqua pars istius A incipit condensari
ita velociter vel velocius condensabitur totum A sicut aliqua pars ejus rarefiet; ergo ab
illo instanti ultra non majorabitur totum A. Consequentia ista satis patet per casum, et
assumptum arguitur: quia tantum condensabitur de A post illud instans quantum
rarefiet de A post illud instans. Probatur: quia A non plus acquiret per rarefactionem
post instans medium quam ipsum deperdet per condensationem; ergo breviter A non
majorabitur per secundam medietatem illius horae. Et assumptum satis apparet ex
casu: quia per condensationem in illa secunda medietate deperdet A medietatem
totius quantitatis quam acquiret in prima medietate illius horae, et etiam medietatem
totius quantitatis acquirendae in secunda medietate hujus horae, quia quamcumque
quantitatem maximam acquiret aliqua pars proportionalis ipsi A post instans medium
in parte proportionali ejusdem horae praecedenti ejusdem medietatem deperdet in
proxima parte proportionali ejusdem horae sequenti, et si sic; ergo A non majorabitur
per secundam medietatem. Ideo dicitur, sicut est dicendum, concedendo
conclusionem, scilicet quod prima medietas illius horae erit maximum tempus per
quod majorabitur A in casu. Sed contra: quaelibet pars proportionalis illius A alia a
prima in duplo velocius rarefiet per aequale tempus quam condensabitur pars
proportionalis ipsam immediate praecedentis. Dum enim condensabitur illa quae jam
est prima rarefiet illa quae est secunda, et majorabitur velocius quam condensabitur
prima. Quod arguitur sic: quia illa secunda fiet quadrupla ad hoc quod ipsa erit in
principio ejusdem partis proportionalis illius horae, sed prima non fiet nisi subdupla ad
hoc quod ipsa erat5 in principio ejusdem partis proportionalis ejusdem horae; ergo
tunc secunda rarefiet in duplo velocius quam condensabitur prima. Et sic universaliter
arguitur de qualibet parte proportionali sequenti secundam quod ipsa in duplo
velocius rarefiet quam ipsa condensabitur seu aliqua ipsam praecedens, et si sic;
ergo cum quaelibet illarum partium proportionalium in duplo velocius rarefiet et
majorabitur quam aliqua illarum condensabitur, sequitur quod totum A continue per
totam horam majorabitur sicut continue majorabitur aliqua ejus pars proportionalis.
Praeterea: si continue rarefient duae partes proportionales ipsius A dum condensare-
tur una praecedens tantum, ut dicitur in casu supposito, dum condensetur6 prima
rarefiet secunda et tertia consimiliter omnino sicut et prius dum condensetur secunda
rarefieret quarta et quinta, et sic in infinitum, tunc A majorabitur per totam istam
horam, sed tantum praecise majorabitur A in primo casu supposito sicut isto modo;
ergo et in primo casu majorabitur per totam istam horam. Consequentia patet, et
assumptum arguitur: quia tunc tantum praecise majorabitur A sicut modo et e contra,
quia quamcumque quantitatem quam tunc acquiret aliqua pars proportionalis ipsius A
consimilem, et aequalem praecise acquiret eadem pars in primo casu. Quaelibet
enim tunc rarefiet praecise ad quadruplum sicut et modo faciet; ergo tantum praecise
majorabitur tunc quaelibet pars sicut et modo majorabitur eadem, et si sic; ergo
tantum praecise tunc majorabitur totum A sicut ipsum tunc majorabitur, quod erat
probandum. Ad haec respondetur, primo ad casum, cum ponitur ille casus principalis,
dicendo quod ille casus non est admittendus, sicut nec aliquis qui sit impossibilis:
<quia> ex toto illo casu sequitur illud impossibile, scilicet quod aliquis punctus distat
ab A per tantam quantitatem, demonstrata una certa distantia, et tamen immediate
ante instans quod est praesens distavit idem punctus ab A in duplo et in quadruplo
minus et sic deinceps quam idem punctus jam distat ab A. Signato enim uno puncto
in aere continue quiescente qui aequaliter distet praecise ab illo puncto medio
extremae superficiei ipsius A versus quam sunt partes proportionales ipsius A
minores sicut distat consimilis punctus ex parte opposita quiescens in aere
immediate ab eodem puncto medio illius superficiei ultimae terminantis totum A, et
sequitur tunc quod ille punctus primo signatus nunc distat ab isto per tantam
distantiam quanta est ista medietas ipsius A tunc condensata minor alia ejus
medietate tunc non condensata, sed illud est impossibile. Sequitur enim ex illo, ut
prius argutum est, quod infinitae velocitatis erit aliquis motus localis, et hoc est
impossibile, tamen illud non formaliter claudit opposita, saltem expresse. Quamvis
enim sequatur quod infinitae velocitatis erit ibidem aliquis motus localis, non tamen
sequitur quod aliquis motus localis erit infinitae velocitatis, sicut dicetur in
respondendo. Et ideo gratia disputationis potest admitti totus casus tamquam
imaginabilis et non tamquam possibilis, et consimiliter respondendum est ad
sequentia ex illo ipsa concedendo tamquam imaginabilia: quia non expresse claudunt
contradictionem, sed non tamquam possibilia asserantur. Unde notum est quod multa
sunt imaginabilia quae non sunt possibilia, sicut vacuum esse et hominem esse
immortalem, et sic de talibus. Ideo admittatur casus principalis respondendo ad
consequentiam sicut jam dictum est. Et ad argumentum, videndum est quae
consequuntur et quae non. Unde quando arguitur quod A primo in fine ipsius horae
non erit majus quam in principio, dicitur negando illam, et conceditur quod in fine illius
horae erit A in dupla sexquialtera proportione majus quam in principio, sicut probant
argumenta facta pro ista parte. Et ad argumentum contra illam partem, quando
arguitur quod totum A jam majorabitur in duplo minus praecise quam ipsum
majorabitur deducta tota condensatione, nam deducta tota condensatione fieret
totum A in fine illius horae praecise in quadruplo majus quam in principio; ergo
remanente illa condensatione fit A praecise in duplo majus quam in principio, huic
dicitur negando consequentiam. Et causa est quia licet A in fine fieret sic quadruplum,
ipsum tamen in tota hora non acquiret quadruplam quantitatem ad illam quam habuit
in principio, sed triplam solummodo ita quod non majorem; ideo cum A non acquiret
in duplo minus praecise quam ipsum tunc acquiret, sequitur quod ipsum nunc
acquiret pedalem quantitatem et semipedalem, et ipsum in principio fuit pedalis
quantitatis; ergo in fine erit ipsum bipedalis quantitatis et semipedalis, et sic
sequeretur expresse quod in fine non erit A praecise duplum ad illud quod ipsum fuit
in principio nec aliquod tantum praecise sicut ipsum tunc fuit; patet ergo quod illa
consequentia non valet. Et juxta hoc conceditur ista conclusio quod aliqua tria sunt
aequalia, scilicet A B C, et A rarefiet per eandem horam in duplo velocius praecise
quam per eandem horam rarefiet B, et C continue manebit aequale praecise sicut
ipsum modo est, et in fine illius horae erit A in quadruplo majus quam C praecise, et
tamen ceteris paribus omnibus quantum est possibile in fine illius horae A non erit
praecise duplum ad B, sed duplum sexquialterum. Ponitur enim quod quodlibet
istorum sit in principio pedalis quantitatis tantum, et quod A sic rarefiat in ista hora
quod ipsum sibi acquirat tripedalem quantitatem de novo ita quod ipsum in fine erit
quadruplum, et quod B sic rarefiat quod ipsum acquirat pedalem et semipedalem de
novo, quibus positis et C continue quiescente sequitur conclusio; ideo et cetera. Per
hoc respondetur ad secundam formam hujus reductionis, quando scilicet arguitur
quod quaelibet pars proportionalis A rarefiet in duplo tardius praecise per aequale
tempus sicut jam rarefiet eadem pars deducta rarefactione fieret A in fine totius horae
in duplo majus quam nunc est, huic dicitur quod sequitur oppositum. Sequitur enim
quod tunc fieret A in fine illius horae duplum sexquialterum sic et modo fiet in casu
prius posito. Ad tertiam reductionem istius argumenti principalis, quando arguitur
quod casus ille claudit opposita eo quod ex isto sequitur quod aliquis motus localis
est subitus, huic dicitur quod non sequitur. Et ad argumentum, quando arguitur quod
in fine illius horae erit ita quod aliquis punctus in aere quiescens jam tangit
superficiem aliquam, ut puta extremam ipsius A, et tamen continue ante fine ipsius
horae distabit ille punctus ab alia superficie per tantam quantitatem per quantam
eadem superficies erit tunc major quam prius fuit, huic dicitur quod illa superficies
non erit tunc major quam in principio. Et quando arguitur quod sic, quia tunc tota
superficies terminans A ad illud extremum erit multo major quam fuit superficies illa
terminans A adaequate ad aliud extremum in principio, huic dicitur quod hoc est
verum, sed illa superficies quae totaliter adaequate terminavit A in illo extremo in
principio illius horae non erit totalis superficies adaequate terminans illud extremum in
fine illius horae. Sed illa quae in principio terminavit illud extremum adaequate tunc
erit terminus superficiei adaequate terminantis illud extremum, et non totaliter
terminans A sed partialiter tantum. Unde aliqua erit tunc pars superficiei totalis
adaequate terminantis totum A in illo extremo quae continue prius terminavit infinitas
partes proportionales ipsius A ex suis lateribus; et ideo non requiritur quod illa
superficies quae in principio terminavit totum A ex parte illa erit major in fine quam in
principio, nec quod inde generetur una nova superficies secundum omnes suas
partes, nec secundum aliquod sui punctum. Sed, ut jam dictum est, illa superficies
quae prius terminavit infinitas partes proportionales ipsius A ex suis lateribus, tunc
terminabit partialiter illud extremum totius A ita quod ex illa parte superficiei et illa
superficie quae in principio terminavit A adaequate constituetur una superficies quae
in fine totaliter et adaequate terminabit illud idem extremum. Et ideo quando arguitur
quod talis punctus quiescens in aere tunc erit immediatus illi superficiei tunc
terminanti adaequate totum A, et continue ante distabat ab illa per tantam
quantitatem, demonstrata una certa quantitate, dicitur quod minor est neganda, sed
aliquando distavit ille punctus per tantam quantitatem ab illa et aliquando in duplo
minus et aliquando in quadruplo minus, et sic in infinitum. Continue enim sicut
appropinquavit rarefactio ad illud extremum ita continue minus vel minus distavit ille
punctus ab illa superficie, et ita non sequitur conclusio praemissa; sicut tamen
superius dictum est et probatum, bene sequitur quod punctus ex opposito illi puncto
quiescenti in aere de quo erat sermo tunc distabat ab ipso A per tantam quantitatem,
et immediate ante illud instans ita modicum distabat idem punctum ab ipso sicut prior
punctus immediate ante illud instans ab illa superficie cui tunc erit ille punctus
immediatus, sed ex hoc non sequitur quod aliquis punctus movebitur infinita
velocitate nec quod aliquis motus localis erit subitus; sed sequitur quod infinita
velocitate movebitur idem punctus, et hoc est satis imaginabile, licet non sit possibile;
ideo et cetera. Ad ultimam reductionem principalis argumenti, quando arguitur quod
nec est dare maximum tempus per quod A majorabitur nec minus per quod A non
majorabitur, huic dicitur sicut ibidem erat tactum quod erit dare maximum tempus per
quod A majorabitur, et conceditur etiam quod est maximum tempus per quod A non
majorabitur, scilicet totum tempus aeternum. Et ultra hoc conceditur de quocumque
corruptibili quod aliquod erit maximum tempus per quod illud corruptibile non erit:
quia, ut ibidem declaratum est, tempus aeternum erit maximum tempus per quod non
erit illud corruptibile vel illud, quocumque demonstrato, et nullum erit majus per quod
non erit illud corruptibile; ergo illud tempus aeternum erit maximum per quod non erit
illud corruptibile, quocumque demonstrato. Et ad argumentum, quando arguitur quod
nullum erit maximum tempus per quod A majorabitur, quia nec hora nec medietas
illius horae mensurantis totam rarefactionem, huic dicitur quod erit prima medietas
illius horae. Et ulterius sequitur, quocumque demonstrato, quod durabit per tempus
quod aliquod erit maximum tempus per quod ipsum durabit, et si hoc faciet sic vel sic
vel fiet aliquid hujusmodi per tempus, aliquod erit maximum tempus per quod sic
faciet vel sic aut fiet vel erit sic vel sic. Ad argumentum, quando arguitur quod A
majorabitur per totam horam, quia quaelibet pars proportionalis posterius rarefienda
in duplo velocius rarefiet quam condensabitur proxima antecedens ipsam; ergo per
totam secundam medietatem tota categorematice rarefiet, huic dicitur quod non valet
ista consequentia. Non obstante enim quod secunda pars proportionalis per idem
tempus rarefiet in duplo velocius quam condensabitur prima per idem tempus, quia
tamen prima pars proportionalis erit in duplo major vel fieret tunc in duplo major
ceteris paribus; ideo tantum proportionaliter praecise deperdetur per condensationem
quantum acquiretur per rarefactionem, et sic deinceps; et ideo continue post medium
instans totius horae manebit A tantum praecise sicut ipsum erit in illo instanti medio,
et sic non majorabitur A nisi per primam medietatem illius horae, sicut probavit
argumentum prius factum ad illam conclusionem. Et ad secundam formam, quando
arguitur quod si continue rarefierent duae partes proportionales per illud tempus quo
jam rarefiet una tantum acquireretur per idem tempus praecise sicut acquirent
eaedem duae in duabus partibus proportionalibus illius horae, quibus illae nunc
rarefierent et continue cum hoc condensaretur quaecumque pars, consimiliter omnino
sicut eadem jam condensabitur, tunc continue majorabitur totum A per totam
secundam medietatem illius horae, huic dicitur breviter negando istam consequen-
tiam. Sed hoc posito, bene sequitur quod A majoraretur per totam primam partem
proportionalem totius horae, sed non diutius. Et causa est quia licet dum
condensaretur secunda pars proportionalis, rarefierent et aliae partes proportionales,
ut puta quarta et quinta, tunc totum compositum ex parte quarta proportionali et
quinta non est subduplum ad secundam partem proportionalem sed minus quam
subduplum, sicut patet intuenti; et ideo non tantum proportionaliter acquireret toti A
simpliciter per rarefactionem illarum duarum partium proportionalium sicut
deperderetur respectu totius A per condensationem respectu secundae partis
proportionalis in eadem parte proportionali totius horae, et sic universaliter argui
potest de quibuscumque partibus proportionalibus sequentibus, sicut jam est argutum
de illis. Et ideo posito casu non sequitur quod A majorabitur per totam istam horam,
sed solummodo per primam partem proportionalem et secundam illius horae, unde
tantum foret A in fine totius horae ceteris paribus sicut in principio, ut patet in primo
casu. Sed forte adhuc arguitur contra primam responsionem datam, scilicet
admittendo casum illum qui dicebatur impossibilis: quia qua ratione admittitur iste
casus, sequitur quod foret etiam admittendum quod A sic omnino rarefieret sicut jam
positum est ipsum rarefieri et quod ipsum condensaretur in duplo velocius quam
ponitur ipsum modo condensari, ita quod in fine totius horae erit ipsum aequale
omnino sicut ipsum fuit in principio, et consimiliter factum, et sic de aliis circumstantiis
quas habuit in principio, et tunc sequitur quod quaelibet superficies adaequate
terminans aliquam partem proportionalem ipsius A secundum illam combinationem
fiet in quadruplo major quam ipsa fuit in principio, et tamen illa extrema superficies
quae in fine terminabit totum A continue erit tanta praecise sicut ipsa fuit in principio,
quod est impossibile, et quod ita foret de praesenti formaliter claudit opposita. Et
sequitur etiam quod infinita velocitate movebitur A: quia ita velociter movebitur A,
sicut aliqua ejus pars proportionalis movebitur, et infinita velocitate movebitur aliqua
pars proportionalis ipsius A; ergo infinita velocitate movebitur totum A, et si sic; ergo
aliquis motus localis erit infinitae velocitatis, quod claudit opposita. Huic dicitur sicut
prius quod primus casus non admittebatur tamquam possibilis, sed tamquam
imaginabilis, et non expresse claudens contradictionem. Et similiter potest admitti iste
casus jam praemissus, et conceditur totum quod ponitur usque ad ultimam
consequentiam, quando scilicet arguitur quod si infinita velocitate movebitur A
localiter motus localis ipsius A erit infinitae velocitatis, dicitur, sicut alias frequenter
dictum est, quod non valet ista consequentia, sed conceditur quod infinitae velocitatis
erit aliquis motus localis ipsius A; unde non sequitur ‘infinitae velocitatis erit iste
motus; ergo iste motus erit infinitae velocitatis’. Sequitur enim si iste motus erit
infinitae velocitatis; ergo in aliquo instanti erit iste motus infinitae velocitatis, quod est
mere impossibile. Sequitur enim tunc quod iste motus erit localis et quod non erit
successivus, quae formaliter repugnant; et ideo non valet ista consequentia cum
antecedens sit imaginabile et consequens imaginabile. Unde breviter quilibet casus
qui non claudit contradictionem formaliter seu tale impossibile quod non bene potest
imaginari, sicut hominem esse asinum vel hujusmodi, satis potest admitti gratia
disputationis, primo tamen haberet respondens exprimere impossibilitatem talis
casus ostendendo quod ipse non admittit istum casum tamquam possibilem, sed
tamquam imaginabilem ad sustinendum sequentia ex illa tamquam imaginabilia et
non tamquam possibilia, et ad negandum repugnantia tamquam obligatus. Aliter
arguitur ad sophisma sic: aliqua est linea quae rarefiet per totam C horam altero
extremo ejus continue quiescente, et tamen quaelibet ejus punctus qui movebitur in
ista hora aeque velociter movebitur in eadem hora sicut aliquis punctus illius. Quod
arguitur sic: posito enim quod AB linea sit una linea pedalis quantitatis cujus unum
extremum sit A et aliud B. Ponitur etiam quod illa incipiat rarefieri ab A extremo
quiescente B puncto per totam horam C incipiendo ab hoc instanti quod est
praesens, et incipiat illa linea moveri secundum totam latitudinem motus localis quae
est a D gradu usque ad quietem sic quod jam incipiat A punctus moveri illo D gradu
exclusive continue remittendo motum suum uniformiter usque ad quietem et
proportionaliter sicut ipse A punctus incipit remittere motum suum sic intendat quilibet
alius punctus primae partis proportionalis motum suum quousque idem punctus
moveatur D gradu velocitatis, et ita cito sicut aliquis illorum movebitur D gradu quod
tunc incipiat idem punctus remittere motum suum, quem idem punctus intendit ita
quod in instanti medio movebitur ille punctus qui jam est medius D gradu et sic
proportionaliter intendet quilibet alius punctus citra B motum suum ita quod semper in
fine partis proportionalis totius horae moveatur idem punctus in duplo velocius quam
in principio ejusdem partis proportionalis movebatur idem punctus quousque ille
acquisiverit D gradum, sed ita cito sicut habuit D gradum ipse uniformiter remittat
sicut ipse prius intendebat. Quibus positis, arguitur prima pars conclusionis
propositae: quia, sicut notum est, quilibet punctus intrinsecus illius lineae movebitur in
casu illo ita velociter sicut aliquis punctus intrinsecus, quia quilibet movebitur D
gradu, et nullus movebitur gradu velociori D; ergo ex casu sufficienter sequitur quod
quilibet punctus totius lineae alius ab A vel B puncto movebitur ita velociter sicut
aliquis punctus totius lineae. Et arguitur quod A punctus movebitur ita velociter sicut
aliquis illorum: quia A punctus incipit moveri velocius quam aliquis illorum incipiat
moveri, et nullus est punctus totius AB lineae alius ab A qui ita velociter incipiat
moveri sicut A incipit moveri, quia nullus incipit a D gradu exclusive nisi tantum A
punctus. Tunc arguitur sic: A punctus incipit velocius moveri quam aliquis illorum
incipiat moveri, et numquam movebitur aliquis illorum velocius quam incipiat aliquis
illorum moveri, et A movebitur ita velociter sicut A incipit moveri; ergo movebitur ita
velociter sicut aliquis illorum vel velocius quam aliquis illorum. Consequentia patet, et
antecedens potest argui ex casu pro utraque sui parte. Major enim ibidem arguitur, et
minor probatur, scilicet quod numquam movebitur aliquis illorum velocius quam incipit
aliquis illorum moveri: quia numquam movebitur aliquis velocius D gradu, sed jam
incipit aliquis illorum moveri D gradu; ergo et cetera. Antecedens probatur: quia jam
non movetur aliquis illorum D gradu, et immediate post hoc movebitur aliquis illorum
D gradu; ergo et cetera. Sequitur ergo quod ita cito movebitur A punctus sicut aliquis
illorum, et si sic, sequitur prima conclusio quae in rei veritate repugnat casui.
Praeterea arguitur in casu illo sic: si AB linea sic rarefiet per totam istam horam,
sequitur quod cum prima ejus medietas continue post instans medium remittet
motum suum ita velociter sicut secunda medietas intendit motum suum, et alia pars
proportionalis secundae medietatis intendit motum suum ab aliquo gradu ad gradum
duplum, et aliqua ad gradum octuplum, et sic in infinitum, sequitur etiam quod prima
medietas remittet motum suum ab aliquo gradu et ad gradum subduplum et
subquadruplum, et sic deinceps, consequens falsum et contra casum: quia non
velocius remittet prima medietas AB lineae motum suum in secunda medietate totius
horae E quam ejus punctus medius intendet motum suum in medietate ejusdem
horae, sed ille punctus medius non intendet motum suum nisi ad gradum duplum, per
casum; ergo tota prima medietas AB lineae in secunda medietate totius horae non
remittet nisi ad gradum subduplum, quia non immediate post ultimum instans
intrinsecum totius horae movebitur ille punctus qui jam est motus velocius gradu
subduplo ad gradum D. Similiter ex casu isto sequitur quod in secunda medietate
totius horae movebitur quilibet punctus citra B D gradu velocitatis et quod quilibet
punctus <c>itra punctum medium totius AB lineae et B punctum ultimum, scilicet
totius intendet motum suum ad D gradum velocitatis et remittet et cetera a D gradu
usque ad aliquem gradum remissiorem ipso D gradu, et tunc per totam illam
secundam medietatem movebitur aliquis punctus illius secundae medietatis AB lineae
in centuplo tardiori gradu quam sit D. Et ex isto casu sequitur quod infinita velocitate
intendet aliquis punctus motum suum, et tamen nullus punctus movebitur velociori
gradu quam sit D gradus velocitatis, quod apparet falsum et impossibile, cum omnis
intensio motus localis sit motus localis et infinita velocitate intendat aliquis punctus
motum suum localem; ergo infinita velocitate movebitur aliquis punctus, et sequitur
etiam quod immediate ante finem C horae movebitur quilibet punctus secundae
medietatis ipsius AB lineae gradu velociori quam sit gradus medius inter D gradum et
quietem, et numquam poterit aliquis tardius moveri quam immediate ante fine
ejusdem horae movebitur aliquis punctus illius medietatis AB lineae. Praeterea
arguitur in casu principali quod AB linea non rarefiet per totam istam horam, quod
tamen manifeste repugnat posito: quia expresse ponitur quod ipsa rarefieret per
totam illam horam, et etiam illud expresse sequitur quod unum ejus extremum, ut
puta A, continue recedet ab altero extremo continue quiescente, ut puta B; ergo tota
AB linea continue rarefiet, quia ipsa continue fiet major et major; ergo et cetera. Et
quod ipsa non rarefiet per totam horam arguitur sic: quia si ipsa sic rarefiet post
continue per totam horam, contra: continue post medium plus considerabitur de AB
linea secundum se et quamlibet sui partem quam rarefiet secundum quamlibet sui
partem de tota AB linea, et ita velociter continue condensabitur tota pars tunc
condensata secundum se et quamlibet sui partem sicut rarefiet aliqua pars totius AB
lineae; ergo continue post instans medium condensabitur similiter tota AB linea.
Consequentia patet, et assumptum arguitur. Major probatur: quia <in> instanti medio
erit tota prima medietas condensata secundum se et quamlibet sui partem, sicut
notum est, quia tunc velocius insequitur punctus medius A punctum extremum totius
AB lineae quam idem A punctus fugiet ab illo puncto medio, et etiam per magnum
tempus ante instans medium sic faciet idem punctus; ergo tunc erit tota prima
medietas illius AB lineae condensata, et ita velociter sicut rarefiet secunda
condensabitur prima. Quod arguitur sic: quia eodem gradu quo ille punctus movetur
motu rarefactionis recedendo a puncto extremo continue quiescente movetur etiam
idem punctus motu condensationis versus A punctum quod est ad extremum totius
lineae, et tunc ille punctus erit velocissime motus motu rarefactionis; ergo ita velociter
condensabitur tunc tota pars secundum quamlibet sui partem condensatam sicut tunc
rarefit tota pars quae secundum quamlibet sui partem rarefiet: quia eisdem gradibus
vel velocitatibus quibus rarefiet tunc secunda medietas condensabitur tunc etiam
prima medietas, sicut jam est declaratum, et continue sic condensabitur pars major et
major sicut continue erit alius punctus velocissime motus et alius quousque
condensetur quaelibet pars totius AB lineae terminata citra B punctum; ergo sicut
patet per argumentum non per totam istam horam rarefiet AB linea. Similiter ad idem
arguitur sic: si continue rarefiet tota AB linea per totam horam, et aliquando erit ita
quod tota pars AB lineae quae secundum quamlibet sui partem quae condensatur est
aequalis toti parti ejusdem quae secundum quamlibet sui partem rarefit, et aliquando
erit ita quod tota quae condensatur secundum quamlibet sui partem est dupla ad
totam quae rarefit secundum quamlibet ejus partem, aliquando in quadruplo major, et
aliquando in octuplo major, et sic in infinitum; ergo ad hoc quod tota linea continue
rarefieret requireretur quod aliquando rarefieret aliqua ejus pars velocitate aliqua, et
postea alia in duplo velocius, et postea alia in quadruplo velocius, et sic in infinitum,
sed jam per casum nulla rarefiet seu movebitur velocius quam D gradu velocitatis;
ergo in illo casu AB linea non rarefiet per totam illam horam. Ad hoc respondetur
admittendo casum tamquam satis imaginabilem. Et ad primum argumentum, quando
arguitur quod quilibet punctus citra B ipsius AB lineae movebitur in tota illa hora ita
velociter sicut movebitur aliquis punctus ejusdem lineae in tota hora, et tamen
continue rarefiet tota AB linea per totam illam horam, huic dicitur quod est satis
imaginabile et admittendum sicut casus jam admissus, sed illud repugnat casui
posito: quia repugnat casui illo quod A punctus movebitur in illa hora ita velociter sicut
aliquis punctus totius lineae movebitur, quia ex casu sequitur quod ille A punctus non
movebitur in illa hora D gradu nec gradu ita veloci, et quod quilibet punctus citra B
alius ab A movebitur D gradu; ideo negatur in casu illo quod A punctus movebitur ita
velociter sicut aliquis punctus totius AB lineae. Et quando arguitur quod sic, quia A
incipit velocius moveri quam incipiat aliquis alius punctus totius AB lineae, huic dicitur
negando istam propositionem. Et quando arguitur quod sic, quia ille punctus incipit
aliqualiter velociter moveri, et nullus alius ab illo citra B incipit ita velociter moveri
sicut ipse et quilibet alius citra B incipit moveri; ergo ipse A punctus incipit velocius
moveri quam aliquis alius incipiat moveri; dicitur negando consequentiam. Et causa
est quia nullus alius ab illo incipit ita velociter moveri sicut ille, tamen in praesenti
instanti incipit aliquis alius velocius moveri quam ille incipiat moveri. Quod arguitur
sic: quia in praesenti instanti non movetur aliquis punctus illius lineae velocius quam
A punctus incipit moveri, et immediate post instans quod est praesens movebitur
aliquis punctus velocius quam ille incipiat moveri; et ideo A non incipit moveri ita
velociter sicut incipit aliquis alius moveri nec velocius a multo fortiori. Sed forte contra
illud arguitur: quia posito quod Socrates et Plato inciperent moveri continue
remittendo motus suos aeque velociter a D gradu exclusive ita quod ipsi continue
moverentur aeque velociter, sequitur quod Socrates non ita velociter inciperet moveri
sicut Plato inciperet moveri nec e contra, quod est manifeste falsum, et quia nec
velocius nec tardius incipit Socrates moveri quam Plato incipiat moveri nec e contra.
Et consequentia arguitur sic: quia Socrates non immediate post instans quod est
praesens ita velociter movebitur sicut Plato incipit moveri, nec ipse in praesenti
instanti ita velociter movetur sicut Plato incipit moveri, quia neuter illorum movetur in
praesenti instanti; ergo et cetera. Similiter: Socrates immediate post instans praesens
movebitur tardius quam Plato incipiat moveri; ergo per idem argumentum ipse
immediate post instans quod est praesens movebitur tardius quam Plato incipit
moveri, et ille jam non movetur tardius quam Plato incipit moveri; ergo jam in
praesenti instanti Socrates incipit moveri tardius quam Plato incipit moveri. Ad hoc
respondetur et dicitur quod posito illo casu de Socrate et Platone ita velociter
inciperet Socrates moveri sicut Plato inciperet moveri et e contra. Et quando arguitur
quod non, quia Socrates non immediate post hoc movebitur ita velociter sicut Plato
incipit moveri, huic dicitur negando istam tamquam repugnantem. Sequitur enim quod
Socrates movebitur ita velociter sicut ipse incipit moveri, et etiam sicut Plato incipit
moveri, et tamen in nullo instanti movebitur Socrates ita velociter sicut Plato incipit
moveri, sicut nec in aliquo instanti movebitur ipse ita velociter sicut ipsemet incipit
moveri. Et ad aliam formam, quando arguitur quod Socrates immediate post illud
instans movebitur tardius quam Plato incipit moveri, et tardius quam immediate post
illud instans movebitur Plato; ergo Socrates non ita velociter incipit moveri sicut Plato
incipit moveri, negatur consequentia. Ideo conceditur quod Socrates jam incipit ita
velociter moveri sicut ipse incipit moveri, et etiam sicut Plato incipit moveri, et tamen
Socrates incipit moveri tardius quam Plato incipiat moveri, sed Socrates non tardius
incipit moveri quam Plato incipiat moveri, et hoc ut iste terminus ‘tardius’ determinat
hoc verbum ‘incipit’, et non hoc verbum ‘moveri’. Unde non sequitur ‘non tardius
movetur Socrates quam Plato incipiat moveri, et immediate post instans quod est
praesens tardius movebitur Socrates quam Plato incipiat moveri; ergo tardius incipit
Socrates moveri quam Plato incipiat moveri’. Consequens enim illud implicat unam
negativam una cum illa affirmativa. Sequitur enim ‘tardius incipit Socrates moveri
quam Plato incipit moveri; ergo tam Socrates quam Plato incipit moveri, et non ita
velociter incipit Socrates moveri sicut incipit Plato’, et hoc est falsum et contra illum
casum; ideo non valet illa consequentia prius facta, cum antecedens illud stet cum
aliquo possibili cui tamen repugnat consequens illius consequentiae. Si tamen
quaeratur qualiter possit illa propositio exponi ‘tardius incipit Socrates moveri quam
incipiat Plato moveri’, huic dicitur quod illa propositio est satis plana nec indiget
expositione. Si tamen quaereretur omnino quae esset expositio, potest dici quod
potest exponi sic ‘tam Socrates quam Plato incipit moveri, et tamen non velocius nec
ita velociter incipit Socrates moveri sicut Plato incipit moveri; ergo tardius incipit
Socrates moveri quam Plato incipit moveri’. Et si dicatur quod ibidem non exponitur
hoc verbum ‘incipit’ per positionem de praesenti et remotionem de preaterito nec per
remotionem de praesenti et positionem de futuro; ergo ista tota propositio non debet
sic exponi, huic dicitur quod non valet ista consequentia. Et causa est quia in ista
propositione determinat illud adverbium ‘tardius’ hoc verbum ‘incipit’, et ideo ad hoc
quod illa tota propositio breviter et intelligibiliter exponatur, requiritur quod continue
maneat hoc verbum ‘incipit’ inexpositum quantum ad hujus expositionem; ubi tamen
ille terminus ‘tardius’ vel ‘velocius’ determinet hoc verbum ‘moveri’, bene poterit illa
propositio sic exponi, sicut solent communiter hujus<modi> propositiones exponi, sed
quia non sic est in proposito; ideo et cetera. Ad aliam formam, quando arguitur in
argumento principali quod per totam secundam medietatem totius horae E aeque
velociter remittet motum suum sicut in eadem secunda medietate ejusdem horae
intendet aliqua pars secundae medietatis illius AB lineae motum suum, et sic pars
illius secundae medietatis intendet ab aliquo gradu ad gradum duplum, et alia ad
fradum centuplum, et alia ad millesimum gradum, et sic in infinitum; ergo prima
medietas ipsius AB lineae remittet motum suum ab 7 aliquo gradu ad gradum
subduplum et ad subquadruplum, et sic in infinitum, huic dicitur negando
consequentiam de forma. Et similiter antecedens est repugnans in casu posito: quia,
sicut argutum est, ista prima medietas non movebitur in duplo tardius quam in medio
instanti, verumtamen A punctus movetur aliquando in duplo tardius quam ipsum
movebatur in medio instanti, et aliquando in quadruplo tardius, et sic in infinitum, sed
tota medietas ipsius continue movebitur aeque velociter sicut aliquis alius punctus,
sed punctus qui continue erit velocissime motus numquam movebitur in duplo tardius
quam in instanti medio: quia sicut ille punctus in prima medietate illius horae intendet
motum suum a gradu medio inter D gradum et quietem, ita in secunda medietate
remittet idem punctus motum suum a D gradu usque ad illum gradum medium
exclusive; et ideo prima medietas in nullo instanti illius horae movetur in duplo tardius
quam in medio instanti movebitur eadem; et ideo in casu isto repugnat quod ita
velociter remittet ipsa continue motum suum sicut intendet aliqua pars secundae
medietatis motum suum in secunda medietate illius horae, quia sicut tangitur ibidem
in infinitum velocius aliqua pars secundae medietatis intendet motum suum in
secunda medietate illius horae quam intendet vel remittet aliqua motum suum in
prima medietate ejusdem horae, quia aliqua acquiret aliquam partem totius latitudinis
inter D gradum et quietem in aliqua parte temporis et aliqua alia aequalem partem et
majorem in duplo minori tempore, et sic in infinitum, sicut satis patet intuenti casum.
Ponatur enim quod quilibet punctus alicujus partis proportionalis sequentis secundam
partem proportionalem sic continue intendat motum suum quousque idem punctus
moveatur D gradu, et quod in fine cujuscumque partis proportionalis post secundam
partem proportionalem totius horae moveatur idem punctus in duplo velocius quam
ipsum movebatur8 in principio ejusdem partis proportionalis, et quod ita cito sicut
aliquis acquisiverit D gradum quod ille incipiat remittere motum suum continue aeque
velociter sicut idem punctus intendit motum suum versus D gradum. Ex quo
manifeste sequitur quod cum aliquis illorum punctorum distaverit in principio totius
horae per aliquem gradum, et aliquis per subduplum, et sic in infinitum, et quod
continue per totam horam per aliquem gradum distabit aliquis, et per subduplum
distabit aliquis punctus, et sic in infinitum; ergo cum quilibet punctus illius medietatis
citra B gradum acquiret D gradum, sequitur quod in aliqua parte temporis acquiret
aliquis punctus aliquam partem illius latitudinis et in duplo minori tempore acquiret
aliquis alius punctus aequalem partem latitudinis ejusdem, et aliquis in subduplo
tempore aequalem partem latitudinis ejsudem, et aliquis in subquadruplo tempore
aequalem partem latitudinis, et sic deinceps; et ideo conceditur tamquam sequens ex
casu illo quod in infinitum velocius intendet aliquis punctus secundae medietatis
motum suum quam intendet aliquis punctus primae medietatis motum suum, et quod
continue per totam secundam medietatem totius E horae movebitur aliquis punctus
illius secundae medietatis totius AB lineae in centuplo et in millecuplo tardius quam
punctus medius totius AB lineae, et tamen quilibet punctus illius secundae medietatis
in secunda medietate illius horae movebitur D gradu velocitatis, conceditur tamen
quod in infinitum velocius rarefiet aliqua pars secundae medietatis AB lineae quam
rarefiet aliqua pars primae medietatis, et tamen quacumque velocitate qua rarefiet
aliqua pars secundae medietatis ipsa vel majori velocitate rarefiet aliqua pars primae
medietatis: quia numquam majori velocitate D gradu rarefiet aliqua pars totius AB
lineae, et quaelibet pars illius rarefiet D gradu velocitatis. Unde sicut ista stant simul,
scilicet quod in infinitum velocius intendet aliqua pars secundae medietatis motum
suum quam intendet aliqua pars primae medietatis motum suum, et tamen non
velocius movebitur aliqua pars secundae medietatis quam aliqua pars primae
medietatis, ita ista stant simul quod in infinitum velocius rarefiet aliqua pars secundae
medietatis quam aliqua pars primae, et tamen nulla velocitate rarefiet aliqua pars
secundae medietatis quin eadem vel aequali rarefiet aliqua pars primae medietatis.
Sicut enim minor pars intendet motum suum velocius et velocius, ita velocius et
velocius rarefiet; ideo et cetera. Et quando arguitur quod in9 infinitum velocius
intendet aliqua pars secundae medietatis motum suum quam aliqua pars primae
medietatis, vel in infinitum velocius rarefiet aliqua pars secundae quam aliqua primae,
et omnis intensio motus localis est motus localis, sicut rarefactio est motus localis;
ergo infinita velocitate movebitur aliqua pars secundae medietatis, huic dicitur
negando consequentiam. Unde idem gradus velocitatis continue manens uniformis
velocitatis potest esse et est aliquando major rarefactio et velocior rarefactio seu
intensio, et aliquando erit in centuplo tardior rarefactio seu intensio. Unde notumest
quod non sequitur ‘hoc mobile rarefit velocius quam illud mobile sive illud mobile
velocius intendet motum suum quam illud; ergo hoc mobile velocius movetur,
quocumque demonstrato’. Non enim valet ista consequentia; ideo et cetera. Et per
hoc dicitur ad ultimam formam, quando arguitur in illo argumento principali quod tota
AB linea non rarefiet per totam C horam, huic dicitur, sicut in argumenti principali,
quod illud repugnat casui multipliciter, sicut ibidem erat ostensum. Et quando arguitur
quod sic, quia continue post instans medium condensabitur major pars secundum
quamlibet sui partem de tota <A>B linea quam tunc rarefiet de ipsa, et aeque
velociter condensabitur ista pars major sicut tunc rarefiet ipsa pars minor; ergo tunc
non majorabitur tota AB linea; ergo nec rarefieret, huic dicitur concedendo totum
praeter minorem, ut puta quod continue aeque velociter condensabitur talis pars sicut
rarefiet alia; immo dicitur quod aliquando in duplo tardius condensabitur pars major
quam rarefiet minor tunc, et aliquando in quadruplo minus, et sic in infinitum. Et
quando dicitur quod non, quia numquam rarefiet aliqua pars velocius quam D gradu,
et eodem gradu continue condensabitur talis pars condensata; ergo numquam
velocius rarefiet pars minor quam condensabitur pars major, huic dicitur quod ista
major est imperfecta, haec scilicet ‘numquam rarefiet aliqua pars velocius quam D
gradu’. Potest enim ista propositio sic intelligi, scilicet quod numquam rarefiet aliqua
pars velocius quam rarefiet alia D gradu vel numquam rarefiet aliqua pars velocius
quam D gradus est velox. Primo modo accipiendo illam majorem, dicitur concedendo
ipsam et ultimam consequentiam negando: quia, sicut dictum est, per eundem
gradum continue manentem uniformem rarefiet aliqua pars in aliqua proportione, et
alia in duplo velocius, et alia in quadruplo velocius, et alia in centuplo velocius sicut
secundum eundem D gradum acquiret aliquis punctus velocius motus, et aliquis in
duplo velocius, et sic in infinitum, et consimiliter respectu rarefactionis; ideo et cetera.
1 erat corr.: erit V
2 erat corr.: erit V
3 erat corr.: erit V
4 erat corr.: erit V
5 erat corr.: erit V
6 condensetur corr.: condenseretur V
7 ab corr. : ad V
8 movebatur corr.: movebitur V
9 in corr.: si V
<Trigesimum secundum sophisma>
<Impossibile est aliquid calefieri nisi aliquid frigefiat>
Impossibile est aliquid calefieri nisi aliquid frigefiat. Quod arguitur sic: quia si sit
possibile quod aliquid calefiat et quod nihil frigefiat, ponatur ergo quod A calefiat et
quod nihil frigefiat. Tunc sic: si A calefit et nihil frigefit, contra: aut ergo A calefit a
caliditate propria aut per actionem alicujus extrinseci. Si per caliditatem propriam;
ergo idem agit in seipsum, et idem corrumpit se, et idem agit ultra gradum proprium,
quorum quodlibet est inconveniens, ut frequenter allegatum est. Consequentia
arguitur sic: si A sic calefiat per intensionem caliditatis propriae sine aliqua caliditate
extrinseca intendente ipsam, tunc cum aliquid intendat ipsam, cum ipsa ponatur
intendi cum nulla alia qualitas nec aliquid aliud natum est intendere caliditatem nisi
calidum vel caliditas, et hoc proprie et univoce; ergo ibidem eadem caliditas seu idem
calidum agit in seipsum et intendit seipsum. Si enim intendet seipsum; ergo agit in
seipsum. Et consimiliter arguitur quod idem corrumpit seipsum: quia qua ratione
ponitur quod eadem caliditas sive idem calidum potest intendere se usque ad
aliquem gradum intensiorem quam ipsum prius habuit, eadem ratione potest intende-
re usque ad gradum sufficientem corrumpere; ergo consequenter respondendo
sequitur quod idem posset intendere usque ad gradum summum, ex quo facta
intensione erit sua caliditas major quam prius, et tota sua frigiditas minor; ergo a
multo fortiori, cum ipsum prius potuit incipere actionem quando sua caliditas fuit
minor, poterit etiam continuare actionem suam quando sua potentia activa erit major,
scilicet sua caliditas, et sua resistentia debilior, scilicet sua frigiditas remissior, et sic
ulterius arguitur usque quo habeat summum gradum per totum. Sed habito summo
gradu per totam materiam quae modo est materia ipsius A, tunc non manebit ipsum
A: quia A modo est mixtum ex diversis formis substantialibus vel elementalibus,
scilicet ex gravi et levi, et tunc etiam non erit illa materia nisi sub una forma
substantiali tantum; ergo tunc non manebit A. Et sequitur tunc quod non erit A
postquam A prius fuit; igitur tunc erit A corrumptum, et nihil tunc egit in Anisi ipsum A
vel ejus caliditas; igitur idem corrumpit seipsum. Et ex eodem sequitur satis expresse
quod idem agit ultra gradum proprium: quia illa caliditas primo remissa intendit
seipsam quousque ipsa erit summa; ergo et cetera. Apparet ergo quod si aliquid sic
intendatur seu calefiat per propriam suam caliditatem intrinsecam, deducta
quacumque caliditate extrinseca, manifeste [quod] sequuntur illa inconvenientia
praemissa. Et ideo si dicatur quod aliquid calefiat caliditate extrinseca agente et
intendente caliditatem intrinsecam illius quod calefit, et tamen nihil frigefit, contra: si
aliquid hujus calidum extrinsecum calefaciat A, tunc ipsum calefaciens nullam habet
frigiditatem vel minorem frigiditatem habet quam ipsum A. Et tunc arguitur sic:
frigiditas in A est major quam frigiditas in illo agente, et illud agens agit in A
intendendo caliditatem ipsius A; ergo frigiditas ipsius A, cumsit major frigiditate ipsius
agentis, reagit in ipsum agens intendendo frigiditatem in ipso agente, sicut ipsum
agens intendit caliditatem in ipso patiente. Consequentia arguitur: quia quantumcum -
que modica sit frigiditas in ipso A, adhuc ipsa sufficeret agere in aliquod summe
calidum. Quod arguitur sic: quia ipsa est alicujus potentiae activae determinatae, et
aliquod est summe calidum, ut puta ignis simplex qui si per se existeret foret alicujus
potentiae, et aliquod est summe calidum quod si per se existeret esset in duplo
minoris potentiae, et aliquod in quadruplo minoris potentiae, et sic in infinitum; ergo
eadem ratione est devenire ad aliquod summe calidum quod per se existens foret
multo minoris potentiae quam sit frigiditas ipsius A; ergo in illud sufficeret frigiditas
ipsius A reagere, si per se existeret et foret sic approximatum ipsi A quod ipsum
ageret in A, et si illud foret pars alicujus calidi quantumcumque majoris finiti adhuc
non foret quaelibet pars ipsius tunc inexistens toti ipsi calido majoris potentiae quam
nunc est totum illud per se existens; igitur sicut frigiditas ipsius A jam sufficeret agere
in illud calidum jam dictum per se existens, ita sufficeret eadem frigiditas A reagere in
partem calidi, quamvis illud totum foret pars alterius, sed jam non est quaelibet pars
illius calidi remissa quod ponitur agere in A majoris resistentiae quam tunc foret
aequalis pars summe calidi; igitur si illa frigiditas in A sufficeret agere in summe
calidum tantae quantitatis, sicut jam argutum est, sequitur a multo fortiori quod
eadem frigiditas sufficeret agere in illud agens dictum intendendo ejus frigiditatem, et
si sic; ergo frigiditas ipsius intendet frigiditatem ipsius agentis, et si sic sequitur quod
illud agens datum frigefiet. Et universaliter sicut jam arguitur de illo agente jam dato,
ita potest argui de quocumque alio agente quod aget caliditatem in ipso A; ergo
sequitur quod si aliquid calefiat quod aliquid frigefiat, et si sic, non est possibile quod
aliquid calefiat nisi aliquid frigefiat, quod erat probandum. In oppositum sophismatis
arguitur sic impossibile est aliquid calefieri nisi aliquid frigefiat; igitur si nihil frigefiat,
impossibile est aliquid calefieri, consequens impossibile. Et consequentia arguitur sic:
quia sequitur ‘impossibile est Antichristum esse nisi Antichristus sit; igitur si
Antichristus non sit, impossibile est Antichristum esse’, ‘impossibile est te sedere nisi
tu sedeas; ergo si tu non sedeas, impossibile est te sedere’. Consequentiae enim
istae omnes sequuntur: quia sequitur similiter ‘impossibile est te sedere nisi tu
sedeas; ergo impossibile est te sedere si tu non sedeas’, et ultra ‘ergo si tu non
sedeas, impossibile est te sedere’. Similiter probatur sophisma esse impossibilis:
quia possibile est hominem calefieri juxta ignem quamvis nihil frigefiat ibidem.
Similiter: per motum et per lumen potest aliquid calefieri, sicut notum est, quamvis
nihil frigefiat. Similiter: licet in aliquo corpore intenderetur frigiditas, non propter hoc
sequitur quod ipsum frigefieret, sicut posito quod ignis simplex incipiat agere in
aquam simplicem et e contra, tunc per magnum tempus incipiens ab hocinstanti quod
est praesens intendetur ibi frigiditas in illo igne, et etiam intendetur caliditas in ipsa
aqua, et tamen per idem tempus nec calefiet illa aqua nec frigefiet ille ignis, et in rei
veritate loquendo de virtute sermonis nec aliquis ignis potest frigefieri nec potest
aqua calefieri nisi extendendo hoc nomen ‘ignis’ ut ipsum accipiatur pro corpore
calido mixto in quo dominatur ignis simplex, vel quod ad sensum appareat ibidem
dominari sicut in carbone ignito. Et similiter dicitur de aqua quod ipsa non potest
calefieri nisi extendendo hoc nomen ‘aqua’ ut ipsum accipiatur pro quolibet tali liquido
in quo simplex dominatur aqua vel in quo ad sensum apparet dominari aqua, et
adhuc loquendo de virtute sermonis juxta unam responsionem inferius pro opinione
probabili sustinenda quae ponit quod nulla qualitas potest intendi vel remitti, nec
aliqua forma substantialis vel accidentalis, et tamen quod aliqua calidas erit alia
intensior et alia remissior, et consimiliter aliqua forma substantialis, ut puta
elementalis, est alia ejusdem speciei intensior et alia suae speciei remissior, et
consequenter respondendo, dicitur quod nulla aqua talis potest calefieri nec aliquis
ignis hujusmodi potest frigefieri: quia ex quo poneretur ibidem quod nulla forma
potest intendi vel remitti, sequitur necessario quod, quocumque corpore dato tali
quod non habeat alias formas nec aliquam formam substantialem quam formam
elementalem, [quod] ipsum non calefiet nec frigefiet, quia quando illa materia erit sub
gradu intensiori illius speciei, non erit tunc illud corpus quod jam est; ergo tunc non
erit hoc calidius vel frigidius quam ipsum modo est. Hoc autem magis diffuse
apparebit inferius. Ad sophisma principale, cum dicitur quod impossibile est aliquid
calefieri nisi aliquid frigefiat, dicitur quod supposito quod non sit necesse quod aliquid
frigefiat, sophisma est impossibile, breviter dicitur quod ipsum est impossibile. Et ad
argumentum, quando arguitur quod est verum, quia si non; ergo posset esse quod
aliquid calefieret quamvis nihil frigefieret, dicitur quod hoc non sequitur formaliter, sed
consequens est verum. Unde non sequitur ‘non est impossibile te sedere nisi tu
sedeas; ergo potest esse ita quod tu sedeas quamvis non sedeas’, sed sequitur
‘quamvis non sedeas, posset esse ita quod tu sedeas’, et sic de aliis. Et consimiliter
dicitur in proposito, scilicet quod sequitur ex opposito sophimatis quod quamvis nihil
frigefieret, posset ita esse quod aliquid calefieret, et illud formaliter sequitur ex
sophismate, sed consequens primum est verum simpliciter; et ideo conceditur quod
potest ita esse quod aliquidcalefieret quamvis nihil in eodem instanti frigefiat, sicut
unus homo potest calefieri juxta ignem vel per lumen solis vel per motum localem, et
sic de aliis quamvis nihil frigefiat in mundo. Et ideo, quando arguitur ponendo quod A
calefiat et nihil frigefiat, admittatur. Et quando ulterius quaeritur an ipsum A calefiat ab
intrinseco vel ab extrinseco, dicitur quod ultra 1 pars illius disjunctionis est impertinens
in casu supposito. Et ideo dicitur dubitando. Potest enim non esse quod ipsum
calefiat ab intrinseco et ab extrinseco simul. Et tunc quando arguitur quod nihil potest
calefieri ab intrinseco, hic gratia disputationis sustineatur illa vulgaris opinio quae
ponit quod caliditas minor potest intendi et remitti ita quod illa eadem caliditas quae
jam est valde remissa potest esse valde summa caliditas et e contra, et similiter de
omnibus aliis qualitatibus intensibilibus et remissibilibus. Et similiter illud calidum
remissum potest esse summe calidum, et sic de aliis contingentibus sequentibus
istum modum loquendi vulgarem. Admittuntur enim omnia quantum ad praesens ad
videndum propositum argumenti. Quibus admissis, dico quod est satis probabile
quod aliquid calefiat ab intrinseco et quod aliquid agat ulterius gradum proprium et
intendat seipsum et alteret seipsum, non tamen sequitur quod aliquid corrumpat
seipsum, tamen est possibile, sicut sophistice satis derisorie potest dici, quod idem
homo potest interficere seipsum et aliquando ita fecit aliquis homo. Sed illa responsio
non bene sonaret nisi in ore tali cujus sapientia est prima principia negare cujusmodi
sunt omnes sophistae, ut dicit Averrois primo De caelo Commentum 78. Quod tamen
aliquid agit ultra gradum proprium quem jam habet potest ostendi sic: dato uno
difformi calido cujus caliditas sit multum difformis, et non sit gratia exempli uniformiter
difformis sed multum difformiter difformis et multum intensior quam frigiditas secum
extensa, signata tunc una parte illius caliditatis quae multum intensior est frigiditate
secum coextensa, et satis ibi aut super eam dominatur ut ipsa dictamfrigiditatem
corrumpat et expellat et non habeat resistentiam quae ipsam partem calidam
impediat, ut supponitur; ergo pars illa calida corrumpet totam illam frigiditatem sed
proportionaliter, sicut remittitur illa frigiditas sic intenditur illa caliditas; ergo ibidem
eadem caliditas intendet seipsam, et illud est in casu concedendum juxta communem
modum loquendi vulgarem suppositum et admissum, et sic idem agit ultra gradum
proprium et quodaliquid alteret seipsum et aget in seipsum, numquam tamen sequitur
quod aliquid corrumpet seipsum juxta illum modum agendi. Et si arguitur per
auctoritates multas quod nihil alteret se nec intendat se, nec agat in se, nec diminuat
de se, et sic de aliis, huic dicitur quod omnes illae auctoritates debent sic intelligi
quod nihil agit in se vel alteret se proprie per se et essentialiter, sed accidentaliter.
Caliditas tamen in tali mixto calido difformi de quo jam locutum est primo agit in suum
contrarium, scilicet in illam frigiditatem secum coextensam, et ex consequenti
accidentaliter intendit seipsam, et sic accidentaliter agit in seipsum, et sic de aliis.
Unde, posito quod illa caliditas foret per se existens in illo subjecto sine aliquo suo
contrario, nullo modo ageret in se; et ideo non primo caliditas agit in seipsam, sed in
suum contrarium; igitur et cetera. Ad aliam formam, quando arguitur quod si aliquid
calefiet ab aliquo extrinseco calido agente in illud quod calefit, tunc ipsum agens
principale est repassum per reactionem illius quod reagit, huic dicitur negando
consequentiam. Et ad argumentum, quando ponitur ulterius quod fiat locutio de
calefactione univoca ubi calefaciens agit naturaliter qualitatem similem seu intendit
consimilem qualitatem sicut ipsum habet naturaliter, sicut ignis calefaciat aquam
intendendo in ipsam consimilem qualitatem, ut puta caliditatem sicut iste ignis habet
naturaliter, et non fiat locutio ad praesens de ejus calefactione seu actione
aequivoca, qua scilicet sol calefacit elementa inferiora sicut terram et aquam, seu de
aliqua tali actione, ubi scilicet agens naturale caret natura specifica effectus
producendi, talis est actio seu generatio aequivoca, sicut jam dictum est de
generatione caloris a lumine solari seu per motum localem; loquendo ergo sicut
supponitur in illo argumento, dicitur negando illam propositionem quod si aliquid sic
calefiat quod agens tunc frigefiat per reactionem illius calefacti. Et tunc quando
arguitur quod si aliquod hujusmodi remisse calidum debeat calefieri ex quo ipsum est
remissum, sequitur quod in illo sit aliqua frigiditas quae erit alicujus potentiae
determinatae et non quaelibet pars principalis agentis est tantae potentiae, sicut
ibidem arguebatur, quia tunc sequitur quod totum agens foret infinitae potentiae;
igitur cum sit dare aliquam partem principalis agentis, sive sit summum sive
remissum, quae est minoris potentiae quam sit tota illa frigiditas, et per consequens
sequitur quod illa frigiditas sufficit reagere in illam partem principalem agentis, et sic
sequitur quod ista pars frigefiat; igitur a primo ad ultimum sequitur quod si aliquid
calefiat quod aliquid frigefiat, huic dicitur quod hic arguitur a multis conditionalibus
impossibilibus a primo ad ultimum. Primo enim, quando arguitur quod si aliquid
calefiat, ipsum habet frigiditatem, ex quo ipsum est remissae caliditatis, aliter non
calefieret, huic dicitur quod haec conditionalis est impossibilis ponenti, scilicet quod
aer non habet naturaliter summam caliditatem ita intensam sicut habet summus ignis,
et hoc conceditur esse magis probabile quam ponere quod aer naturaliter est summe
calidus: quia tunc difficile foret videre propter quod non tantum calefaceret purus aer
sicut purus ignis, ex quo aer ille purus ita intensam secundum se totam haberet tunc
caliditatem sicut aequalis ignis, et illa caliditas illius aeris puri tunc foret in materia
densiori vel saltem in materia non ita rara sicut caliditas illius ignis; quare igitur cum
caliditas aequalis in materia densiori fortius calefacit, non tantum calefaceret aer
purus sicut ignis purus. Et si dicatur quod illa caliditas aeris tunc non est activa sicut
quando est sub forma ignis, quia tunc est conjuncta cum summa humiditate quae
impedit ejus actionem, contra illud arguitur: quia eadem ratione poneretur quod
humiditas aquae impediret frigiditatem aquae a sua actione, vel saltem quod siccitas
terrae impediret frigiditatem terrae ne agent sensibiliter frigiditatem, sicut dicitur
secundum istam responsionem quod humiditas aeris impedit sensibilem actionem
caliditatis suae, cum ipsa sit summa. Similiter arguitur sic: si caliditas aeris sit
summa; ergo ipsa est ita intensa in sua essentia sicut humiditas aeris aeris in suo
esse. Et arguitur tunc sic: haec caliditas, demonstrata caliditate aeris, est ita intensa
sicut humiditas aeris, quaecumque detur, et illa caliditas simplex est magis activa
quam illa humiditas sibi aequalis, sicut patet primo De generatione ubi ponit
Philosophus quod cum sint quattuor qualitates, duae illarum primae, scilicet caliditas
et frigiditas, sunt activae et aliae duae passivae, scilicet humiditas et siccitas; sequitur
igitur quod aer sit magis activus secundum calidatem quam secundum suam
humiditatem, quod est falsum. Similiter: aer habet humiditatem per pdnium***, sicut
apparet primo De generatione quod, ut vult Philosophus ibidem, aer est magis
humidus quam calidus; apparet ergo quod caliditas aeris non sit summa. Si enim
foret summa, sequeretur quod aer foret magis calidus quam humidus, sicut aqua est
magis frigida quam humida; dato ergo caliditas aeris non sit summa, notum est quod
non valet prima conditionalis, haec scilicet quod si aliquid sit remisse calidum, [quod]
debeat calefieri quod in ipso est frigiditas: quia caliditas aeris est remissa, et tamen
cum ipsa non est mixta frigiditas naturaliter. Sed quia instantia non immediate vadit
ad propositum, arguitur de calido remisso quod aliquando fuit summe calidum vel
summe frigidum. Sed hoc forte dicitur, et bene, quod est impossibile quod summe
calidum fiat remisse frigidum vel summe frigidum fiat remisse calidum: quia tunc
sequeretur quod summe frigidum possit fieri summe calidum et calidum et e contra,
et tunc sequitur quod ignis fieret aqua et e contra, et quod terra erit aer, quod est
mere impossibile, quia quod est unius speciei numquam potest fieri alterius, quia tunc
ipsum amitteret nomen et diffinitionem, et tamen ipsum maneret, quod claudit
opposita. Verumtamen eadem materia prima numero quae nunc est sub forma ignis
alias erit sub forma aqua et e contra, et sic de aliis elementis; et ideo ex igne potest
fieri et generari aqua et e contra tamquam ex causa materiali, ignis tamen numquam
potest fieri aqua nec et e contra. Et si arguitur ex illo quod aqua non potest calefieri,
nec est possibile quod aqua sit calida, dicitur quod hoc nomen ‘aqua’ dicitur
aequivoce de aqua simplici et de aqua mixta. Unde advertenti satis patebit quod
aqua simplex non potest calefieri. Quamvis enim in eadem materia prima
secundumnumerum aliquando erit summa caliditas vel remissa in qua est jam
summa frigiditas consequens formam aquae, non tamen propter hoc sequitur quod
illa aqua calefiat quae jam est simplex, sed tamen illa forma aquae existente in illa
materia generabitur alia forma substantialis ignis vel aeris quam consequitur caliditas,
sicut hanc formam aquae consequitur frigiditas. Unde cum ignis agat in aqua, non
proprie calefit aqua: quia illud quod in rei veritate est aqua in tali mixto non est
calidum sed frigidum in eadem materia numero generabitur unum aliud corpus
calidum sicut ignis vel aer, et illud continue fit calidius et calidius. Et propter hoc
dicitur vulgariter quod aqua illa calefit, quia totum aggregatum ex illa aqua quae fuit
elementum simplex et illo alio de novo generato est calidius quam prius, et forte
continue calefit. Juxta enim vulgarem modum loquendi, totum aggregatum dicitur
esse aqua; et ideo solent concedere quod illud aggregatum calefit, et ita etiam
concedetur quod aqua calefit et est calida, et sic de talibus, loquendo de aqua prout
hoc nomen ‘aqua’ sumitur pro isto mixto in quo dominatur aqua. Et si arguitur ex isto
quod illa aqua in tali mixto non calefit quae continue manet aqua simplex sicut ipsa
fuit in principio, et per consequens illa nullo modo alteratur ex quo ipsa non calefit
nec frigefit, et sic de aliis alterationibus, huic dicitur consequenter quod illa aqua
alteratur et quod ejus frigiditas continue remittitur, et etiam <quod> ipsa non manet
simplex: quia sua qualitas prima et principalis admiscetur cum suo contrario; ideo et
cetera. Et si dicitur etiam in argumento principali de tali mixto calido quod habet in se
frigiditatem quod si ipsum calefiat quod aliquid frigefit, huic dicitur negando
consequentiam. Et ad probationem, quando arguitur quod sic, quia illa frigiditas in tali
mixto est alicujus potentiae determinatae, et non quaelibet pars agentis in ipsum est
tantae potentiae sicut est illa tota frigiditas in illo mixto, quia tunc foret tota potentia
agentis infinita; igitur illa frigiditas sufficit reagere in aliquam partem principalis
agentis inducendo in ipsam frigiditatem, huic dicitur concedendo totum illud
argumentum usque ad illam ultimam consequentiam. <Et> quando arguitur quod si
tota frigiditas talis mixti in quod agit illud simplex aliqua parte illius agentis sit fortior,
illa sufficit agere in illam partem, negatur consequentia ,et hoc per multas causas:
quia forte potest esse quod illa frigiditas est sic approximata illi agenti quod ipsa nullo
modo potest agere secundum illam approximationem, sicut posito quod illa sit
uniformiter difformis habens quemlibet gradum citra summum vel citra A gradum,
quiscumque sit A gradus, et quod illa approximetur secundum extremum ejus
remissius, tunc notum est quod non potest agere secundum illam approximationem in
aliquam resistentiam mundi quantumcumque modicam: quia illa non potest agere
secundum illud extremum sic dispositum, et forte sic est in proposito; et ideo non
valet illa consequentia prius facta. Alia est etiam causa quare non valet illa
consequentia prius facta: quia licet illa frigiditas aliqua parte principalis agentis sit
majoris potentiae, tamen illa non sufficit agere in illam partem, quia illa pars juvat
aliunde ut impediat quamcumque actionem ipsius frigiditatis, quia in tali actione non
solum resistit illa pars modica super quam dominabatur illa frigiditas, sed totum
agens resistit ne agat; ideo non sufficit ipsa frigiditas agere in aliquam partem
principalis agentis. Unde non quaelibet aqua simplex sufficit reagere in quemcumque
ignem qui incipiet ipsam alterare, sed solum talis quae haberet proportionem majoris
inaequalitatis super aliquam partem totius ignis ut ipsa pars inexistit toti igni; igitur et
cetera. Sed forte arguitur contra istud concludendo quod non est possibile quod in
aliquo casu fiat reactio: quia, si sic, ponitur quod A ignis agat in B aquam, et quod B
aqua reagat in A ignem, tunc vel est B aqua aequalis ipsi A, vel major, vel minor. Si
aequalis; ergo B non habet proportionem majoris inaequalitatis respectu A. Si non
habet proportionem majoris inaequalitatis respectu A; ergo nec respectu alicujus talis
partis A. Consequentia arguitur sic: quia omne quod agit vel potest agere in aliquam
partem A potest agere in totum A; ergo quod habet proportionem majoris inaequalita-
tis ad aliquam partem A, prout ipsa inexistit toti A, habet etiam proportionem majoris
inaequalitatis respectu totius A; sequitur igitur quod si B sit aequalis ipsi A, [quod] non
sufficit reagere in A, nec si sit minoris potentiae sufficit reagere in A, a multo fortiori.
Et si B ponitur majoris potentiae quam A, arguitur tunc consimiliter de A quod ipsum A
non sufficit agere in B, sicut jam argutum est quod B non sufficit reagere in A. Huic
dicitur quod est satis probabile quod B reagat in A, quamvis B sit minoris potentiae
quam sit A.Et ad argumentum, quando arguitur quod non, quia si B sit minoris
potentiae quam sit A; ergo B non habet proportionem majoris inaequalitatis respectu
A; ergo nec respectu alicujus partis A, huic dicitur negando istam consequentiam. Et
quando arguitur ad probationem illius consequentiae quod omne quod potest agere
in aliquam partem A, prout inexistit toti A, potest agere in totum A, et nihil potest
agere in totum A nisi quod habet proportionem majoris inaequalitatis respectu totius
A; ergo et cetera; ideo dicitur negando minorem, scilicet quod nihil potest agere in
totum A nisi quod habet proportionem majoris inaequalitatis respectu totius A. De
virtute enim sermonis aliquid potest agere in A quod non habet aliam proportionem ad
agendum in A: quia aliquid potest agere in A quod jam non est; ideo et cetera.
Similiter: aliquid potest agere in A quod non habet proportionem majoris inaequalitatis
respectu totius A sed respectu partis A. Unde ad hoc quod aliquid se habeat in
proportione majoris inaequalitatis respectu totius A, et hoc quantum ad actionem,
requiritur quod ipsum sit majoris potentiae activae quam ipsum A. Ideo cum non
quaelibet pars A sit tantae potentiae activae sicut est totum A, non omne quod habet
proportionem majoris inaequalitatis respectu alicujus partis A habet proportionem
majoris inaequalitatis respectu ipsius totius A. Sed adhuc arguitur communiter quod
non est possibile quod inter duo contraria fiat reactio: quia, si sic, ponatur quod illa sit
inter A et B, tunc quaeritur utrum A est aequalis potentiae cum B, vel majoris, vel
minoris. Si aequalis, tunc ibi non est actio: quia ponatur gratia exempli quod A sit
summe calidum aequale B summe frigido quantum ad actionem et e contra, tunc
arguitur quod B non reagat in A, nec et e contra: quia, si sic; ergo aliquando
terminabitur illa reactio aut numquam. Si ipsa numquam terminabitur, sequitur quod
ipsa erit infinitae tarditatis: quia vel ipsa continue intenditur vel ipsa continue manet
uniformis, quia nulla videtur ratio quare illa actio remittatur cum continue maneat
aequalis proportio sicut in principio ex quo illa duo continue manebunt aequalia sicut
sequitur ex casu ceteris paribus; ergo si illa actio numquam acquiret totam
latitudinem acquirendam, sequitur quod ipsa continue erit infinitae tarditatis, ex quo
ipsa continue manebit uniformis vel continue major et major, et latitudo acquirenda
est tantummodo finita. Ideo forte dicitur, sicut est dicendum, quod illa reactio stabit, et
hoc in tali instanti quando utrumque illorum contrariorum inducit in reliquum gradum
medium totius latitudinis. Et si arguitur quod non, quia tunc erunt ista duo contraria
aequalis potentiae, et utrumque habebit ad reliquum proportionem eandem quam in
principio; ergo sicut in principio potuerunt illam incipere actionem ab ista proportione,
sic adhuc possunt continuare actionem ab eadem proportione, huic dicitur quod non
valet consequentia talis. Unde in tali instanti non cessant illa duo agere ad invicem eo
quod utrumque est aequale reliquo, sed eo quod utrumque induxerit in reliquum
quemlibet gradum medium suae latitudinis, et ita jam non cessant agere ob defectum
proportionis sed ob defectum contrarietatis secundum extrema approximata. Sed
forte arguitur quod minus numquam sufficit reagere in majus, quia, si sic, ponatur et
fiat argumentum ubi majus sufficit alterare totum illud minus et assimilare sibi illud, et
sit ut prius agens summe calidum A et patiens summe frigidum B, tunc arguitur quod
B non sufficit reagere in A: quia A est majoris potentiae ad impediendum B ne B agat
in ipsum quam B est ad agendum in ipsum A. Probatur: quia per casum A se habet
ad B in proportione majoris inaequalitatis et non et e contra; ergo et cetera. Similiter
arguitur quod B non reagit per aliquam partem ipsius A et quod ad nullum punctum
ipsius A determinet reactio ipsius B: quia, si sic, detur ille punctus qui sit C. Et arguitur
quod in C punctum non deveniat reactio, quod arguitur sic: quia cum ad punctum
medium inter C et extremum ipsius A approximatum B deveniet reactio, tunc erit tota
residua pars ipsius A non repassa fortior quam totum B, et inter partem repassam
ipsius A et partem non repassam ipsius A tunc est sufficiens contrarietas; ergo si B
tunc sufficiet intendere partem repassam in frigiditate residua pars ipsius A non
repassa, tunc sufficiet ipsam intendere in calidate; ergo eadem pars simul calefiet et
frigefiet, quod est impossibile. Similiter: si A assimilabit sibi B transmutando B ad
summum gradum caloris; ergo pars non repassa ipsius A aliquando remittet
frigiditatem partis repassae ejusdem per ipsum B,sed in C instanti non erit aliqua pars
non repassa ipsius A majoris potentiae quam in instanti medio inter C instans et
primum instans inceptionis motus; ergo si in C instanti sufficiet tota pars non repassa
assimilare seu incipere assimilare aliquam partem prius repassam, sequitur quod
ante illud instans assimilabit pars non repassa per partem repassam a multo fortiori,
et si sic; ergo ad C instans non terminabit reactio. Et sic arguitur de quocumque alio
instanti et puncto ipsius A, scilicet quod ad ipsum non deveniat reactio. Praeterea
arguitur sic: si ista pars repassa ipsius A foret per se existens et separata ab ipso A
sub consimili gradu sicut erit ante instans in quo cessabit reactio et esset sufficienter
approximata ipsi A, tunc A assimilaret sibi aliquam partem ipsius ante illud instans
jam datum, et in casu dato erit illa pars repassa ita contraria parti A non repassae
sicut foret tunc eadem et ita bene sibi approximata; ergo et cetera. Ad hoc dicitur,
primo ad primum, quando arguitur quod non est possibile quod minus reagat in
majus, dicitur quod sic. Et ad argumentum, quando arguitur quod A est majoris
potentiae ad impediendum B ne reagat quam ipsum B sit ad agendum in ipsum A,
huic dicitur quod non. Et ad argumentum, quando arguitur quod sic, quia A est
majoris potentiae simpliciter quam B; ergo A sufficit resistere ipsi B ne agat in ipsum,
dicitur negando consequentiam. Et ad aliam formam, quando arguitur consimiliter
quod pars non repassa ipsius A est majoris potentiae quam sit totum B, huic dicitur
quod hoc non sequitur, sed stat quod est multo minoris potentiae quam sit totum B et
stat etiam quod sit majoris. Ideo gratia argumenti admittatur quod pars non repassa
ipsius A sit majoris potentiae quam sit totum B, et tamen non sequitur ultra quod si B
intendat frigiditatem in partem repassam quod pars non repassa sufficiat intendere
caliditatem in eandem. Et causa est quia licet totum B sit minoris potentiae quam sit
pars non repassa ipsius A, tamen ipsum B egit in ipsam partem jam repassam in
quam non incipit adhuc pars non repassa agere eo quod illa tota quae jam est
repassa numquam approximata fuit parti non repassae secundum extremum sibi
contrarium; ideo et cetera. Ad aliam formam, respondetur etiam consimiliter, quando
arguitur quod si pars non repassa ipsius A aliquando sufficiet agere in partem
repassam, ut puta in C instanti, quod a multo fortiori ipsa pars non repassa sufficiet
agere in partem repassam ante C instans ex quo tota frigiditas in C instanti erit major
quam numquam ante et tota pars non repassa erit debilior tunc ante, huic dicitur
quod non valet consequentia. Et causa est quia licet illa frigiditas in parte repassa
tunc erit major quam prius, et quamvis tota caliditas partis non repassae tunc erit
minoris potentiae quam prius, tamen illa frigiditas quae principaliter agit erit in majori
proportione debilitata quam est caliditas principalis agentis: quia in majori proportione
debilitabitur continue passum per principalem actionem quam debilitabitur agens per
reactionem; ideo et cetera. Ad ultimam formam, quando arguitur quod si pars
repassa foret pars per se existens separata a parte non repassa sub eodem gradu
sub quo jam est et esset sufficienter approximata ipsi parti non repassae, tunc ipsa
pars non repassa sufficeret agere et ageret in illam partem repassam, et jam est ita
sufficiens agere in ipsam sicut tunc esset; ergo et cetera, huic dicitur negando illam
minorem, scilicet quod secundum hanc approximationem est pars non repassa ita
sufficiens agere in partem repassam sicut foret si pars illa repassa esset separata ab
ea: quia tunc illa pars non repassa non ageret, nec ut sic sufficit agere nisi agendo in
illam partem separatam ex quo ipsa foret per se separata et sufficienter sibi contraria
quoad susceptionem actionis ab ipsa parte non repassa. Et si arguitur quod
secundum hanc responsionem illa continuatio impedit actionem ibidem, et ex hoc
arguitur quod numquam assimilaret sibi pars non repassa illam partem repassam,
quia continue manebunt illae duae partes continue ad invicem sicut in principio, huic
dicitur quod hoc non sequitur: quia non ponitur quod continuatio impediat actionem
illam, sed quod reactio illius passi, ut puta B, impedit ne pars non repassa assimilet
sibi partem repassam, et non ita cito sicut illud passum B desinet reagere incipiet
pars non repassa agere in partem repassam assimilando sibi aliquam partem partis
repassae, et non prius aget nec incipiet pars non repassa agere in partem illius
repassam quam principale passum desinet reagere, quia aliter sequeretur,
consequenter respondendo, quod staret quod continue duraret reactio quousque
quaelibet pars repassa prius foret assimilata parti non repassae, tunc et sequeretur
quod foret possibile quod aliquod corpus in praesenti instanti esset summe calidum
vel summe frigidum cujus nulla pars est corrupta seu divisa ab ipso, et tamen
immediate ante instans quod est praesens fuit aliqua pars illius frigida sub tali gradu
remisso vel sub tali, quod non est concedendum nec possibile, tamen in rei veritate
illud est satis imaginabile. Et quod illa conclusio sequitur arguitur sic: quia ponatur, ut
prius, quod A summe calidum agat in B summe frigidum. Et arguitur tunc sic: si B
reagat continue in A quousque A incipit assimilare sibi partem B aliquando inducetur
aliquis gradus frigiditatis in aliquam partem ipsius A, et tamen nullus erit gradus
intensissimus aliquando inductus ex quo tota frigiditas inducta continue erit difformis
per totum; ergo sequitur quod quocumque gradu dato qui aliquando inducetur in A
adhuc gradus intensior tunc etiam inducetur in A: quia B continue intendet frigiditatem
in extremo ipsius A sibi approximato; ergo usque in fine illius temporis quo B desinet
reagere intendet B ultra quemcumque gradum prius inductum; ergo sub quocumque
gradu erit aliqua frigiditas in A in aliquo instanti totius temporis adhuc sub gradu
intensiori erit aliqua frigiditas in A immediate ante illud instans in quo B desinet
reagere, et B non desinet reagere per positum antequam incipiat assimilare sibi
aliquam partem B, et antequam A incipiet assimilare sibi aliquam partem B erit
quaelibet pars A prius repassa assimilata parti non repassae, et erit ita simplex et
summa sicut in principio; ergo sequitur quod tunc erit quaelibet pars A summe calida,
et tamen immediate ante illud instans fuit aliqua pars A frigida sub tanto gradu vel
tanto, vel saltem immediate ante illud instans fuit tanta frigiditas in aliqua parte A,
quod non est concedendum. Similiter, data illa responsione, sequitur unum aliud
impossibile, scilicet quod B reaget in A quamdiu haberet aliquem gradum frigiditatis in
extremo remissiori ejus: quia in illo instanti in quo A incipit assimilare sibi aliquam
partem B, nullus erit gradus frigiditatis remissior quam sit aliquis in extremo illo ipsius
B; ergo si B continue reaget in A usque ad illud instans, sequitur propositum, quod
non est possibile; ergo et cetera. Aliter arguitur ad principale: aliqua est caliditas quae
continue intendetur per totam horam incipientem a praesenti instanti secundum se et
quamlibet sui partem, et tamen ipsa numquam habebit gradum intensiorem quam
modo habet; ergo cum eadem caliditate non extendetur remissior frigiditas in fine
totius horae quam in principio, et, si sic; ergo ipsa non erit intensior in fine quam in
principio. Huic dicitur forte negando primam consequentiam: quia poterit esse quod
illa caliditas fuit remissa et haberet in principio gradum summum. Sed illud nihil est:
quia illa cavillatio excluditur in antecedente primo, scilicet quod tota ipsa caliditas per
totam istam horam intendet secundum se et quamlibet sui partem,quod non staret si
in principio illius aliqua ejus pars foret summa, quia illa pars quae est summa non
potest intendi dum est summa. Ideo si negatur primum antecedens, arguitur illud sic:
et ponitur quod A remisse calidum uniformiter difforme egisset in B secundum
extremum ejus remissius quousque induxisset quemlibet gradum caliditatis citra
intensissimum quem non habet in illo extremo. Quo posito admoveatur ipsum A ab B
existente sub ista dispositione, et applicetur ipsi B unum aliud calidum majoris
quantitatis quam sit A et multo calidius A ita tamen quod idem sit intensissimus
gradus qui non est in isto et qui non est A, et sit illud C quod applicetur ipsi B
secundum extremum ejus remissius, tunc ceteris paribus C intendet totam caliditatem
ipsius B secundum se et quamlibet sui partem, et tamen C non inducit in B aliquem
gradum intensiorem caliditatis quam B prius habuit per ipsum A. Quod arguitur sic: sit
gradus intensissimus qui non est in A D, et arguitur sic: si C calidum inducet in B
gradum intensiorem quam sit D, cum D sit instensissimus gradus quem non habet C
in extremo approximato ipsi, sequitur quod C agit mediante illo extremo suo ultra
gradum proprium illius extremi, quod est impossibile in casu isto, cum non possit
agere aliquem gradum nisi per medium habens gradum illum vel intensiorem illo, et
quocumque gradu intensiori D dato est dare aliquam partem illius C versus illud
extremum quae non habet illum gradum nec aliquem sibi aequalem; igitur,
quocumque gradu intensiori D dato, sequitur quod ille non potest introduci in B
mediante extremo illo remissiori ipsius C, et C agit in B solum tunc mediante illo
extremo per positum; igitur C non inducet gradum intensiorem in B quam sit D, nec C
inducet D gradum in B, quia tunc vel induceret in ipsum uniformiter vel difformiter. Si
uniformiter, contra: C calidum non habet aliquem gradum uniformem; ergo nec agit in
B aliquem gradum uniformem. Similiter: sequitur quod C non ageret aliquem gradum
quem haberet, sed gradum remissiorem quolibet suo gradu, et tamen non fortius aget
in partem propinquam quam in remotam, immo fortius aget in partem remotam quam
in propinquam, quia majorem latitudinem caliditatis induceret in partem B non
terminatam ad D gradum quam in partem B sibi immediatam, consequens falsum.
Nec potest dari quod C inducet in B gradum difformiter: quia tunc ageret in B gradum
intensiorem ipso D, quod jam est improbatum in alia divisione; ergo sequitur
conclusio prima proposita. Ideo forte dicitur, admisso casu, quod C non intendet
gradum in B nec aget in B secundum illam approximationem: quia cum A non potuit
ulterius agere secundum illam applicationem, et A secundum illud extremum
terminatur ad eundem gradum caliditatis ad quem terminatur C secundum illud
extremum approximatum, ut puta ad B, C non agit ulterius, sicut nec sufficit A
quantumcumque sit majoris quantitatis quam sit A vel calidius A dum tamen sic
applicetur ad B secundum extremum suum remissius, quod scilicet terminatur ad D
gradum exclusive. Contra hanc responsionem arguitur sic: si C sit calidius A et
majoris quantitatis; ergo C sufficit agere majorem distantiam aequalem gradum quam
sufficit A, sicut universaliter si sint duo calida vel frigida aequaliter, quorum alterum
est majoris quantitatis altero, illud quod majus est ad majorem distantiam sufficit
agere: quia ipsum est simpliciter majoris virtutis agendum. Et arguitur tunc sic: C
sufficit agere ad majorem distantiam quam sufficit A; ergo ad quemcumque punctum
intresecum ipsius B sufficit C inducere gradum intensiorem quam ad idem punctum
sufficit A, quia si non, sequitur quod non ad majorem quantitatem seu distantiam
ageret C quam A, et tunc sequitur quod si ad quodlibet punctum intrinsecum ipsius B
sufficit C agere gradum intensiorem quam A sufficit agere ad illud punctum; igitur
quemlibet gradum actum ab A ad aliquod punctum ipsius B sufficit C intendere, et hoc
secundum illam approximationem. Ideo ad primum antecedens dicitur quod est satis
imaginabile, et probabiliter concedendum quod aliqua caliditas intendetur continue
per horam secundum se et quamlibet sui partem, et tamen non habebit gradum
intensiorem quam ipsam jam habet Et quando ulterius dicitur quod ipsam tunc non
erit intensior in fine quam in principio, dicitur quod non sequitur, sed sequitur
oppositum, dato quod ipsa tunc erit. Et quando arguitur quod non, quia tunc in fine
illius horae non extendetur cum illa caliditate remissior frigiditas quam in principio,
huic dicitur quod hoc est verum: quia non remissior gradus frigiditatis erit in fine hujus
horae quam in principio, sicut nec intensior gradus caliditatis est in fine quam in
principio, sed sic illa caliditas erit multo intensior in fine quam in principio, quia tunc
correspondebit uni gradui caliditatis uniformi multo intensiori, sic illa et frigiditas tota
coextensa cum illa caliditate erit multo remissior in fine quam fuit eadem in principio.
Et sic non sequitur quin tota illa caliditas erit intensior in fine quam in principio. Et
etiam potest dici probabiliter quod C ageret D gradum uniformem in B, et negatur
tunc consequentia: C non habet gradum illum uniformem; ergo non aget gradum
istum. Et ad aliam formam, quando arguitur quod C aget tardius in partem sibi
propinquam quam in remotam, dicitur quod non sequitur hoc de virtute sermonis:
quia quaelibet pars ipsius B est propinqua ipsi C, nec ad communem intellectum
sequitur quod nullae sunt duae partes ipsius B quarum una est propinqua ipsi C et
alia remota in quarum remotiorem velocius aget C quam inearundem propinquiorem
quamvis C continue agat D gradum uniformem in psum B, sequitur tamen quod C
aget tunc in partem remotiorem, ubi tamen in partem propinquiorem sibi non aget:
quia data responsione jam tacta, scilicet quod C continue aget D gradum uniformem
in B, sequitur quod C non agit in aliquam partem B quae est uniformis secundum D
gradum, sicut est in omnialteratione ubi agens assimilet sibi aliquam partem ipsius
passi, non aget illud agens in partem omnino sibi assimilatam, sic in proposito non
aget C agens in aliquam partem B passi postquam induxerit per totam illam partem D
gradum uniformem; et ideo sequitur quod illud agens in aliquam partem sibi
propinquam ipsius B non agit, quando tamen aget in partem remotiorem ejusdem. Et
ideo forte arguitur evidentius: hoc sequitur juxta priorem responsionem, ubi scilicet
ponitur quod C non agit in B aliquem gradum novum, sed intendet quemlibet actum,
quia non tantam latitudinem inducit C in partem sibi immediatam secundum
quamlibet sui partem sicut inducet in aliquam partem sibi remotiorem secundum
quamlibet sui partem, sicut satis faciliter potest probari: quia potest esse quod in fine
actionis erit aliqua pars remota ipsius B in sexquialtera proportione calidior secundum
se et quamlibet sui partem quam in principio fuit haec eadem pars, sed hoc non est
verum de aliqua parte B immediata ipsi C, quia juxta talem responsionem, nulla talis
pars habebit gradum intensiorem in fine quam habuit eadem in principio; ergo et
cetera. Pro isto argumento frequenter conceditur in tali casu et aliis consimilibus quod
hujusmodi agens agit velocius in partem remotam quam in partem propinquam. Et
dicitur tunc ultra quod causa est quia illud passum est magis susceptivum actionis a
tali agente secundum talem approximationem in partibus suis remotis quam in
propinquis, et hoc pro tanto: quia talis pars remota est magnae latitudinis susceptiva
et pars immediata principali agenti non est susceptiva alicujus gradus novi secundum
eandem approximationem. Sed contra hanc responsionem arguitur: quia ex ista
sequitur quod in omni casu ubi agens incipit sibi assimilare aliquam partem suae
resistentiae, [quod] agens illud velocius agit in partem remotissimam illius resistentiae
quam in partem propinquam, quia in omni tali casu, pars remota est susceptiva
magnae latitudinis inducendae ab illo agente de novo in eandem partem, sed pars
immediata principali agenti ubi agens incipit assimilare sibi aliquam partem partis sibi
immediatae habet quemlibet gradum citra gradum istum quem habet illud agens, ita
quod pars immediata illi agenti non est susceptiva pro tunc ab isto agente nisi unus
gradus tantum. Et arguitur tunc sic: in partem remotam agens illud agit magnam
latitudinem, sed in partem sibi immediatam non agit nisi unum gradum tantum; ergo
agens illud velocius agit in partem remotam quam in partem propinquam, et sic
universaliter arguitur in omni tali casu quod agens velocius agit in partem remotam
quam in partem propinquam, quod est falsum et impossibile. Et ideo ad argumentum,
quando arguitur contra primam responsionem datam quod C agens in tali casu
velocius aget in partem remotam quam in partem propinquam, dicitur ut prius quod
non. Et ad argumentum, quando arguitur quod ad punctum medium vel ad aliquem
alium punctum intrinsecum ipsius B C agens inducit magnam latitudinem, sed ad
punctum extremum ipsius B quod est immediatum C agenti non inducit C agens
aliquem gradum nec aliquam latitudinem, et sic agit ibidem in infinitum tardius quam
ad aliquem punctum intrinsecum ipsius B, huic dicitur quod C agens non agit ad
punctum ipsius B immediatum in casu isto, sed in primo instanti in quo C incipit agere
in B, incipit tunc agere ad quamlibet partem et in quodlibet punctum ipsius B, sed
numquam post illud instans erit ita quod C intendet quemlibet gradum ipsius B. Unde
in principio haec est universalis affirmativa de futuro vera ‘quemlibet gradum B C
intendet’, sed numquam erit haec de praesenti vera in casu illo ‘quemlibet gradum B
C intendet’. Sed sicut C agens non ageret in punctum sibi immediatum, dato quod C
ageret continue D gradum uniformem in ipsum B, ita etiam modo cum C continue agit
difformiter intendendo gradus prius introductos et nullum novum inducendo, statim
agit ad puncta intrinseca ipsius B et in illo instanti aget ad punctum sibi immediatum
terminante<m> totum B, sed actio ipsius B quasi continue recedit versus aliud
extremum ipsius B per partem ante partem quousque C desinet agere. Unde C
velocius aget ad punctum medium totius B in casu illo quam ad punctum medium
propinquioris medietatis ipsius B eodem modo, sicut dato quod C continue ageret
gradum uniformem; et ideo, licet in fine totius actionis sit verum quod plus est actum
ad punctum medium totius B quam ad punctum medium totius medietatis primae,
quia major latitudo caliditatis acquisita est de novo illi puncto medio quam puncto
propinquiori, non tamen propter hoc sequitur quod C velocius agit in partem illam
remotam terminatam ad punctum medium quam in partem propinquiorem puncto
medio: quia C per majus tempus egit ad illud punctum quam ad aliquod punctum citra
punctum medium ceteris paribus. Unde omne agens velocius agit in partem sibi
immediatam quam in partem sibi remotam pro tempore pro quo agit in utramque
illarum. Aliquando tamen, ubi cetera non forent paria, velocior est actio in partem
remotam quam in propinquam, sicut apparet in generatione ignis a speculo concavo
quod radii reflexi velocius [velocius] et fortius generant ignem in puncto remoto a
speculo per pedalem quantitatem quam in puncto distanti solum per semipedalem.
Sed hoc est verum: quia illic est major concursus radiorum quam alibi. Sed hoc non
est in aliquo casu ubi agens principale agit in continuum et directum sine aliquo
obstaculo et per medium quod est susceptivum suae actionis et ejusdem speciei cum
toto patiente; ergo et cetera. Sed forte dicitur quod alia responsio est probabilior ad
principalem conclusionem, scilicet quod C inducet continue D gradum uniformem, et
sic transmutabit B ad D gradum uniformem, sicut prius erat recitatum in ponendo
illam responsionem. Sed arguitur quod non: quia qua responsione C transmutaret B
in casu illo ad D gradum uniformem, sequitur quod si C per se egisset in B quousque
alterasset ipsum B ad consimilem dispositionem, [quod] tunc etiam transmutaret C
ipsum B ad D gradum uniformem. Consequens <est> falsum et impossibile: quia C
tunc posset transmutare aliquod summe frigidum quousque ipsum esset uniformiter
difforme calidum habens quemlibet gradum remissiorem D gradu; ergo sequitur etiam
quod ipsum C posset secundum talem approximationem alterare illud ad D gradum
uniformem, posito semper quod C sit uniformiter difforme sic quod gradus intensissi-
mus qui non sit in illo sit D. Consequens <est> falsum: quia qua responsione C sic
transmutaret aliquod hujusmodi frigidum ad gradum uniformem, sequitur quod una
medietas illius C posset alterare reliquam suam medietatem similiter ad gradum
uniformem. Et similiter potest argui universaliter in quolibet tali casu quod nullum
difforme ageret gradum uniformem quamtumcumque approximaret secundum
extremum intensius vel remissius, et hoc universaliter loquendo de tali difformi cujus
quaelibet pars calida est difformiter calida. Posset enim esse quod aliquod remisse
calidum foret difforme, cujus tamen una medietas foret uniformis vel una quarta vel
una alia magna pars, sed hoc non est ad propositum; ergo et cetera. Item arguitur
sic: ponatur quod C sit unum aequaliter habens de caliditate sicut de frigiditate, et
uniforme per totum ad cujus unum extremum approximetur A summe calidum et ad
aliud extremum B summe frigidum, et quod sint aequaliter activi in ipsum C sic quod
A est aequalis potentiae sicut B, et sit utrumque illorum sufficiens assimilare sibi C
quamvis ipsum C esset multo majoris potentiae quam ipsum modo est. Arguitur tunc
sic: dato isto casu, sequitur quod tam A quam B agant per tempus in ipsum C; aut
ergo assimilabunt sibi aliquod istorum aliquam partem illius C aut non. Si non, contra:
utrumque istorum satis sufficit hoc facere, per casum, et neutrum impedit reliquum
quin aliquam partem poterit sibi assimilare. Probatur: quia neutrum impedit reliquum
quin ipsum agat per totam medietatem ipsius C sibi propinquiorem. Et arguitur tunc
sic: neutrum istorum impedit actionem alterius illorum in medietatem sibi propinquio-
rem, et utrumque illorum sufficit sibi assimilare medietatem C sibi propinquiorem;
ergo utrumque illorum assimilabit sibi alteram medietatem ipsius C. Ideo dicitur forte
quod utrumque assimilabit medietatem sibi propinquiorem, sicut videtur argumentum
probare. Sed hoc videtur impossibile: quia si sic, ponatur quod ita fiat. Et arguitur tunc
sic: in principio totius actionis A et B fuerunt quae potentia per istam actionem
additam sunt sibi aequalia; ergo adhuc facta tota illa alteratione, manebunt ista duo
aggregata aequalia et erunt tunc summe contraria, et, sicut prius probatum est, inter
duo talia potest esse actio et reactio: quia aliter sequeretur quod numquam esset
possibile reactionem esse; ergo in fine totius alterationis illorum duorum etiam incipiet
esse et erit actio inter illa duo aggregata, quod claudit opposita in casu illo, quia si
sic, ponatur gratia exempli quod ita fiat. Et arguitur tunc sic: aliquod erit instans post
hoc in quo illa duo aggregata habebunt consimilem dispositionem omnino sicut in
aliquo instanti ante hoc habebant eandem secundum priorem dispositionem, ista tunc
egerunt intendendo suas qualitates; ergo iterum secundum eandem dispositionem
non remittent suas qualitates. Similiter brevius arguitur: immediate post hoc
consimiliter disponentur illa duo aggregata sicut immediate ante hoc fuerunt eadem
disposita, et immediate ante hoc ipsa intendebant se; ergo non immediate post hoc
remittent se. Praeterea: si illa duo, ut puta A et B, assimilarent sibi istas duas
medietates, sequitur, dato quod illa in aeternum sic manerent approximata, quod illa
in aeternum sic agerent adinvicem vicissim intendendo et remittendo, quod est mere
impossibile. Ideo forte dicitur quod utrumque impedit reliquum ne possit sibi
assimilare aliquam partem ipsius C. Sed arguitur quod non: quia A non impedit
actionem B in quartam sibi propinquiorem ipsius C. Quod arguitur sic: quia cum A
egerit usque ad punctum medium ipsius C, quamvis A fortificaretur ita quod tunc foret
majoris potentiae quam B, adhuc sufficeret B agere in quartam sibi propinquiorem C.
Quod arguitur sic: quia adhuc minus B sufficeret agere per illam quartam totius C,
quia A non impediret actionem alicujus sibi contrarii quousque actio illius concurreret
cum actione sua, et si sic; ergo sicut B sufficeret sibi assimilare quartam sibi
propinquiorem et cetera, remoto ipso A, sic etiam sufficeret eandem sibi assimilare,
et cum nullum habeat impedimentum nisi esset totum A, sed A non impediret donec
actio sua concurreret cum illa actione; sequitur ergo quod ipsum B assimilabit sibi
illam partem ipsius C, sed assimilata illa quarta erit B aeque potens sicut prius et
resistentia ipsius minor quam prius vel aequalis, ut prius; ergo B tunc sufficeret sibi
plus assimilare, et sic arguitur de qualibet parte medietatis sibi propinquioris, scilicet
quod sibi ipsam assimilabit, quod erat prius probatum esse impossibile in casu isto.
Ideo dato casu supposito, quando quaeritur utrum aliquod illorum assimilabit sibi
aliquam partem illius C aut non, dicitur dubitando utramque partem illius disinctivae.
Et causa est quia posset esse quod C foret tantae quantitatis quod A assimilaret sibi
magnam partem ipsius antequam actio sua deveniret ad punctum medium totius C
ubi concurreret cum actione ipsius B, et dato quod ita esset, tunc sequeretur quod
utrumque illorum sibi assimilaret aliquam partem C. Posito tamen quod actiones A et
B concurrant antequam assimilarent sibi aliquas partes ipsius C, tunc non assimilabit
sibi aliquod illorum aliquam partem ipsius C. Et causa est quia in casu isto ita cito
cessabit utriusque actio in ipsum C sicut istae duae actiones concurrent. Et causa est
quia secundum talem approximationem neutrum illorum sufficiet ulterius agere: quia
illae duae actiones concurrent, eo quod non sufficeret aliquod illorum agere
intendendo totum actum ab eo nisi etiam cum hoc ageret tunc ad ulteriorem
distantiam dum sibi approximetur passum contrarium. Unde denotat actionem ipsius
A ad punctum medium ubi concurret cum actione ipsius B, tunc non sufficiet A agere
ulterius nec diutius, sicut posito quod ibidem ad eundem punctum obviaret sibi unum
summe frigidum in cujus nullam partem sufficeret agere, notum est quod tunc A non
ageret ulterius; ergo nec modo. Sed forte contra hanc responsionem arguitur: quia
secundum illam sequitur quod, dato quod ipsa medietas C in qua sic agit A esset
divisa ab alia et approximata vacuo secundum illud latus, [quod] prius erat superficies
media totius C manente eadem approximatione ipsius A ad eam quae prius, quod
tunc A non sufficeret ulterius agere in ipsam medietatem, eo quod tunc non sufficeret
ultra eam: quia non posset agere in illud vacuum, vel, posito quod ad illud latus ipsius
medietatis E foret unus ignis modicus summus approximatus qui non sufficeret agere
in ipsa, tunc adhuc non ageret ulterius in llam medietatem C, quia, cum per
responsionem datam ipsum A non sufficeret agere ultra illam medietatem, sequitur
quod A non ageret diutius in eam postquam egit per ipsam totam. Huic dicitur quod
istae formae nihil faciunt contra responsionem datam. Ponitur enim ibidem quod
causa quare A non sufficiet agere diutius est quia cum sua actione concurreret actio
sui contrarii, quia ipsum tunc inveniet resistentiam in quam ipsum non sufficit agere,
et A non sufficit intendere prius actum ab eo secundum illam approximationem nisi
sufficeret agere in illam resistentiam immediatam suae actioni; ideo et cetera. Non
enim ponitur quod ista sit bona ‘si A ageret per totam istam medietatem, ageret etiam
ultra illam’: quia, sicut prius ponebatur, in arguendo quod esset possibile quod illi
medietati ipsius C approximaretur unus ignis summus qui simul cum A ageret etiam
per totam illam medietatem, quamvis A non ageret ultra illam medietatem; ideo
consequentia ista non valet nec ipsa ponitur pro responsione, sed dicitur breviter
quod A non aget diutius in aliquam partem ipsius C ceteris paribus quam illae duae
actiones concurrent, et hoc propter causam dictam. Et ad argumentum ulterius,
quando arguitur quod sic, quia quamvis A fortificaretur quando ille duae actiones
concurrent ita quod continue postea foret A majoris potentiae quam ipsum B, adhuc A
non impediret B quin ipsum ageret in quartam sibi propinquiorem; ergo a multo fortiori
A existente aequalis potentiae cum ipso B non impedit B quin ipsum assimilabit sibi
quartam propinquiorem, huic dicitur quod, dato quod A fortificaretur isto modo, [quod]
ipsum impediret actionem ipsius B omnino ceteris paribus. Et ad argumentum
ulterius, quando arguitur non, quia aliquod minus B adhuc sufficeret agere in quartam
illam, non obstante quod A sic fortificaretur et ageret ultra punctum medium; ergo a
multo fortiori sequitur quod B potest etiam agere in eandem quartam, vel sequitur
quod majus non sufficit agere in eandem resistentiam in quam sufficit minus, ceteris
paribus aliis praeter hoc quod unum est majus et aliud minus, huic dicitur quod non
valet consequentia ista, conceditur tamen in casu illo quod aliquod minus B sufficit
agere in illam quartam ipsius C, quamvis ipsum A fortificaretur ita quod ipsum ageret
ultra punctum medium, et tamen B non sufficit agere ulterius in illam quartam. Et
causa est quia B jam non sufficit continuare actionem suam in illam quartam si
posset agere in totam resistentiam quae simul sibi resistit cum illa quarta, sed aliquod
summe frigidum minus B bene potest agere in aliquam partem ipsius C, quamvis
actio sua non concurrat cum actione ipsius A. Et ideo respectu talis frigidi foret multo
minor resistentia quam modo est respectu B, et illa est causa quare minus frigidum
quam est B posset agere in casu supposito, ubi tamen majus frigidum, ut puta B, non
potest. Et consimiliter dicitur respectu A quod A non sufficit agere ulterius nec diutius
postquam sua actio concurrit cum actione ipsius B, propter eandem causam propter
quam non potest B agere ulterius postquam actio sua concurreret cum actione ipsius
A. Et si arguitur forte ut prius quod minus ageret ubi majus non sufficeret agere,
ceteris paribus praeter hoc quod unum est majus et reliquum minus, huic dicitur, ut
prius, negando istam consequentiam: quia, ut prius dicebatur, cetera non sunt paria,
quia A prius continuavit actionem suam usque ad praesens instans in medietatem sibi
propinquiorem ipsius C, et tale minus quod conceditur posse agere si foret
approximatum adhuc non inciperet agere in aliquam partem ipsius C, et tale si foret
approximatum ageret per partem ante partem ipsius C antequam actio sua
concurreret cum actione contraria, vel saltem de aliquo summe calido minori foret
possibile quod ita esset in casu illo, sed hoc hon esset possibile jam de A; ideo et
cetera. Unde hujusmodi summe calidum quod esset modicae quantitatis respectu A
poterit intendere aliquam partem caliditatis inductae ab A, quamvis idem non
intenderet totam illam caliditatem inductam in ipso A secundum se et quamlibet sui
partem, sed sic non posset A secundum proximam approximationem et maxime
manente tota actione ipsius A semper continua, sicut ponunt quiddam <quod>
quando aliquod summe calidum intendendo aliquam caliditatem in aliquo passo,
intendit continue totam prius intensam secundum se et quamlibet sui partem ita quod
cum semel egerit per totum quamdiu continuet eandem actionem, agit etiam per
totum si totum sit susceptivum suae actionis, et si illud agens quieverit per aliquod
tempus et postea fuerit consimiliter applicatum eidem passo consimiliter omnino
disposito ut prius, tunc non subito ageret illud agens per totum illud passum, sed
inciperet actionem suam per partem ante partem in infinitum, et hoc sive idem agens
fuerit aeque forte sicut prius vel fortius vel debilius, et tota causa quare ipsum tunc
non potest agere subito per totum illud passum sicut ipsum prius potuit quando
continuavit actionem suam est quia, dum ipsum continuavit actionem suam, tota illa
caliditas acta ab illo fuit suum instrumentum agendi quod erat approximatum toti illi
passo; ideo tunc bene potuit continuare actionem per totum illud, sed passum statim,
quando discontinuat actionem suam et desinit agere, tunc desinit caliditas prius
inducta ab illo agente esse instrumentum agendi respectu illius agentis; et ideo
postquam cessavit ab actione sua, non potest incipere per totum agere subito sicut
prius potuit continuare actionem suam per totum, et haec responsio est satis
probabilis. Tamen contra illam arguitur. Ex ista enim sequitur quod in tali actione
continuata illa qualitas inducta plus promovet ad continuationem totius actionis per
totum tale passum quam faceret aliqua finita qualitas consimiliter finita quae esset
extrinseca respectu ejusdem passi, et quod in infinitum facilius est tali agenti agere
simul per totum suum passum quam esset eidem agenti agere per aliquam partem
ejusdem passi si prius non egisset in aliquam partem ejusdem. Ideo quantum ad
illud, utrum scilicet tale agens potest subito agere per totum tale passum dato quod
ipsum non continuaret actionem, passo et agente consimiliter omnino dispositis sicut
quando illud agens cessavit agere, potest responsalis quam partem vult eligere.
Potest enim ponere responsionem jam tactam, et potest etiam valde probabiliter
concedere quod tale agens incipit simul agere per totum illud passum. Sed data illa
responsione, scilicet quod tale agens simul inciperet agere per totum in primo instanti
approximationis postquam prius cessavit agere per remotionem suam ab ipso passo,
aliter forte arguitur contra illam sic: si tale agens sic subito inciperet agere per totum,
hoc non foret nisi quia ipsum non potest intendere illam caliditatem ab extremo
intensiori ejusdem caliditatis secundum consimilem applicationem quam prius habuit
nisi intendat ipsam caliditatem per totum, sicut quando agens continuat actionem
suam, numquam intendit agens medietatem sibi propinquiorem sui passi nisi etiam
intendat partem remotiorem dum tamen egerit tunc per utrumque secundum eandem
approximationem. Sed illud non tantum movet quod oporteat dare illam responsio-
nem: quia secundum hoc sequitur quod quicquid sufficeret intendere aliquam partem
caliditatis uniformiter difformis secundum extremum intensius, [quod] illud sufficeret
intendere totam illam caliditatem secundum se et quamlibet sui partem, et quod tale
agens, quamtumcumque foret modicae quantitatis, non prius ageret in partem sibi
mediatam quam ad extremum remotius totius passi sic dispositi, et sequitur etiam
quod non esset facilius intendere aliquam partem talis qualitatis secundum extremum
intensius ejusdem quam intendere quamlibet partem ejus. Sed respondens ponens
illam responsionem potest satis probabiliter omnia ista concedere, sicut potest ista
persuadere sic dato quod A magis calidum egisset in B minus calidum uniformiter
difformiter actionem usque ad C gradum ita quod C gradus foret remissior gradus qui
non esset in B passo, remoto tunc ipso A et approximato C agente quod sit in
centuplo debilius A dum tamen sufficiat intendere aliquam partem B secundum
extremum intensius. Et tunc aut agit illud C agens subito per totum B aut non. Si sic,
habetur propositum, scilicet concessum tamquam sequens quod eo ipso quod C vel
aliquod hujusmodi agens sufficiat intendere aliquam partem B in extremo intensiori
secundum consimilem approximationem sicut habuit prius principale agens quod
ipsum sufficit intendere actionem suam simul per totum B, vel saltem simul per totum
illud per quod principale agens desinebat agere. Si detur quod ipsum C non sufficit
agere simul per totum B, contra: ponatur ergo quod agat per totam partem ipsius B
non agendo per totum secundum consimilem applicationem secundum quam prius
egit principale agens. Et arguitur tunc sic: illa pars in quam aget E agens aliquando
erit sensibiliter intensior quam ipse jam est, sit igitur hoc in D instanti. Et arguitur tunc
sic: ista pars B erit in D instanti multo intensior quam ipsa nunc est; igitur ante D
instans erit ipsa intensior quam jam est, sed quandocumque erit ipsa intensior quam
ipsa est, sufficiet ipsa intendere quamcumque partem ipsius B remissiorem ipsa.
Quod arguitur sic: quia quantumcumque modicum fuisset ipsa pars B ulterius intensa
per agens principale, ipsa intendisset quamcumque partem B ipsa remissiorem; ergo
cum continue ante D instans erit illa pars intensior quam jam est eadem, sequitur
quod continue ante D instans aget ipsa pars in quamcumque partem remissiorem
ipsa, sed ipsa jam de se non sufficit agere in aliquam partem; ergo si agat, hoc erit
propter actionem illius C agentis in eam, et, si sic; ergo aget C agens in alias partes
consimiliter sicut ageret agens principale; ergo et cetera. Vel potest argui satis
breviter sic: si propter quamcumque intensionem extremi intensioris ab agente
principali ageret intensior medietas ipsius B in medietatem remissiorem; ergo a multo
fortiori propter tantam intensionem, quacumque demonstrata, actum in eodem
extremo ageret eadem medietas in reliquam vel si non; quae ergo foret causa quare
tanta intensio illius extremi ab isto modico agente non sufficeret ad hoc quod ista
medietas intensior ageret in medietatem remissiorem, ubi tamen multo minor intensio
acta a majori agente satis sufficit ad hujusmodi actionem per totum, et sic potest
probabiliter persuaderi pro ista responsione. Sed, ut prius dicebat, ista non cogunt
datam responsionem esse asserendam: quia in rei veritate alia est probabilior ista. Et
ideo pro ista forma ultima potest dici, et est dicendum, quod ratio quare tale agens
quod continuaret actionem suam per totum tale passum continue ageret per totum
illud passum et aliud minus eo vel sibi aequale inciperet agere in idem passum
remoto priori agente non simul inciperet per totum et per partem ipsius B <est> quia,
cum tale agens habeat aequalem resistentiam quae est qualitas contraria qualitati
inducendae, non potest subito agere per totum nisi ipsum vel ejus instrumentum foret
applicatum passo per totum, sed hoc est impossibile quod tale agens applicetur
immediate tali passo per totum, nec pro nunc, scilicet pro instanti inceptionis, motus
habet illud agens instrumentum aliud approximatum immediate per totum tali passo;
immo per magnum tempus postea non habebit aliquod hujusmodi instrumentum sic
applicatum; ideo pro tunc non potest incipere talem actionem per totum illud passum
quam aliud agens principale prius continuavit in idem passum, et hoc satis facit pro
quocumque agente aequali vel majori agente principali et pro isto agente debiliori. Et
sic etiam apparet per idem quod ipsum a multo fortiori non potest incipere agere
simul per totum tale passum et per partem illius, et etiam tale passsum minus resistit
secundum extremum minus contrarium agenti quam secundum partes intrinsecas
magis contrarias eidem agenti; et ideo sicut actio talis agentis attingit partes magis
contrarias agenti, efficitur ipsa diffilior et tardior in tantum quod aliquod est agens
quod ad punctum medium totius passi sufficit agere et non ultra secundum talem
approximationem, et est aliud agens quod ad punctum primae medietatis sufficit
agere et non ultra secundum eandem approximationem, et sic deinceps; et ideo non
quodcumque sufficit agere per partem talis passi sufficit agere per totum illud
passum. Aliter arguitur ad principale sic: aliquod est alterabile uniformiter quod
secundum quamlibet sui partem alteratam simul calefit et frigefit; ergo et cetera.
Assumptum arguitur, et ponitur quod A alterabile uniformiter omnino aequaliter habeat
de caliditate sicut de frigiditate, et ponitur quod B sit unum aliud alterabile frigidum
uniformiter difformiter quod habeat quemlibet gradum caliditatis citra gradum
medium, et dominetur A sufficienter super B ita quod ipsum possit sufficienter alterare
assimilando sibi totum B, et applicetur ipsi B secundum extremum minus frigidum
ejusdem. Quo posito, sequitur quod si A assimilabit ibi B vel aliquam partem ejus,
[quod] A intendet caliditatem ejusdem ex quo A omnino aequaliter habet de caliditate
sicut de frigiditate et B secundum se et quamlibet sui partem multo plus habet de
frigiditate quam de caliditate. Et arguitur sic: A secundum suam caliditatem intendet
caliditatem ipsius B, et A est ita activum secundum frigiditatem sicut secundum suam
caliditatem et aequaliter omnino; ergo quantum est ex parte ipsius sufficit agere
secundum suam frigiditatem sicut secundum suam caliditatem, et B est magis
susceptivum actionis frigiditatis; ergo, sicut A intendet caliditatem ipsius B, intendet et
frigiditatem ejusdem. Similiter arguitur quod sit impossibile quod A agat in B
intendendo ejus caliditatem: quia si A intendet caliditatem ipsius B, tunc B reaget in
caliditatem ipsius A, et A per nullam latitudinem caliditatis distat a caliditate ipsius B,
quia tota caliditas ipsius A in nulla prpositione est intensior quam caliditas ipsius B;
ergo, quacumque reactione acta in A ab ipso B, erit caliditas ipsius a caliditate ipsius
B remissior, et hoc secundum extrema approximata; ergo secundum talem
approximationem non sufficit tunc caliditas ipsius A intendere caliditatem ipsius B, et,
si sic, sequitur quod A non intendet caliditatem B secundum datam approximationem.
Similiter arguitur sic: A aequaliter habet de caliditate sicut de frigiditate, et B plus
habet de frigiditate quam de caliditate; ergo tota frigiditas aggregata ex frigiditate A et
frigiditate B melius potest agere in totam caliditatem aggregatam ex tota caliditate A
et ex tota caliditate quam et contra B, quia tota frigiditas aggregata est major quam
tota caliditas aggregata; ergo et cetera. Ideo forte dicitur quod est impossibile quod A
vel aliquod hujusmodi alterabile quod qualiter habet de caliditate sicut de frigiditate et
et contra assimilaret sibi aliquod alterabile calidum vel frigidum vel qualitercumque
dispositum. Dicitur etiam forte quod est impossibile aliquod hujusmodi alterabile
agere in aliquod passum: quia nulla videtur ratio quare plus ageret caliditatem quam
frigiditatem et et contra, et non potest simul agere utramque qualitatem contrariam in
eandem partem praecise. Ideo dicitur forte quod ipsum non potest agere. Sed contra
hanc responsionem arguitur. Et primo arguitur quod alterabile potest agere: quia
ipsum est corpus activum in aliud, quia ipsum est alteri contrarium; ergo et cetera.
Similiter: dato quod aliquod summum modicae quantitatis ageret in ipsum, adhuc
ipsum potest reagere in illud; ergo potest agere. Similiter: datis duobus corporibus,
uno videlicet bene magno et altero modicae quantitatis, illud majus est majoris
potentiae ad resistendum in quodcumque activum in ipsum quam aliud modicae
quantitatis sibi consimile; ergo illud majus est majoris actionis, quia quod nullo modo
potest agere nullo modo potest resistere. Similiter: in tali corpore est potentia activa
sub certo gradu potentiae, sicut caliditatis et etiam frigiditatis; signetur ergo aliquod
summe frigidum cujus potentia sit multo minor quam potentia caliditatis in tali corpore
dato. Et arguitur tunc sic: ibidem sunt duae potentiae contrariae sibi invicem activae
quarum una est altera earundem multo major, et ipsum sufficienter excedit quoad
actionem; ergo major illarum, ut puta caliditas talis corporis activi, aget in frigiditatem
summam. Sed forte ad illud dicitur quod quamvis caliditas talis mixti sit simpliciter
magis activa quam frigiditas ipsius summe frigidi, tamen caliditas ista conjungitur cum
suo contrario sibi aequali in gradu quod impedit ne agat in illud frigidum; ergo et
cetera. Contra istam cavillationem arguitur sic: notum est quod id non movetur, quia,
si sic, sequeretur quod tale mixtum non posset agere in aliquod summum [ageret]
quod ageret in ipsum, etiam sequitur quod nullum calidum remissum quamtumcum-
que posset agere secundum suam frigiditatem in aliquod calidius ipso quod ageret
etiam in ipsum, quod est manifeste falsum et contra rationem, quia, cum istae
qualitates contrariae conpatiantur se sub istis gradibus, sequitur quod utraque illarum
compatiatur actionem alterius in aliquod aliud sub gradu debiliori. Et quod ista
inconvenientia sequantur ex dicta responsione satis apparet deducenti; ideo et
cetera. Sed forte dicitur aliter in casu isto, scilicet quod, dato quod tale mixtum ageret
secundum suam caliditatem in tale summe frigidum, et quod summe frigidum
reageret in illud mixtum remittendo caliditatem ejus, et pro incepta actione ipsius
frigidi in illud mixtum continue debilitabitur caliditas ipsius mixti, et accrescet frigiditas
et proportio sua supra caliditatem, et sic continue crescit actio ipsius frigidi in illud
mixtum quousque corrumpatur tota caliditas ipsius mixti, et sic sequitur quod
hujusmodi mixtum numquam assimilabit aliquod hujusmodi summum nec aliquod
aliud alterabile, per idem argumentum. Sed contra istud arguitur ostendendo quod
valet ista consequentia quando arguitur <quod> si tale mixtum ageret in aliquod
summe frigidum, idem summe frigidum reageret in idem mixtum. Notum est enim
quod ista consequentia non valet: quia ita debile poterit esse tale summe frigidum
quod ipsum non haberet proportionem majoris inaequalitatis super aliquam partem
illius mixti prout ipsa inexistit toti illi mixto, nec arguitur quod illud mixtum aequaliter
habet de caliditate sicut de frigiditate, ratione cujus frigiditatis aequalis toti caliditati
ista summa frigiditas extrinseca haberet proportionem majoris inaequalitatis super
aliquam partem totius caliditatis, et causa est quia nulla pars frigiditatis secundum se
totam est juvamentum respectu frigiditatis extrinsecae antequam ista frigiditas
extrinseca egerit et excitaverit illam ad agendum in caliditate secum admixta; ideo et
cetera. Propterea: dato etiam adhuc quod tale summe frigidum reageret in illud
mixtum, non sequitur quod talis reactio deberet durare usque ad corruptionem totius
caliditatis illius mixti, quia, cum illud mixtum sit principale agens, et aliud sit reagens,
et universaliter in omni reactione inter talia contraria debilitabitur plus passum quam
agens principale, sequitur quod, durante continue illa reactione, plus debilitabitur illud
frigidum quam illud mixtum in tantum quod stante actione istius mixti in illud frigidum
cessabit reactio illius frigidi in mixtum, et sic continuabit illud mixtum actionem suam
in illud frigidum quousque assimilabit sibi totum illud quod prius erat summe frigidum.
Et consimiliter [dicitur] ad argumentum principale, posito casu quod A sit mixtum
uniformiter aequaliter omnino habens de caliditate sicut de frigiditate et e contra, et
quod B sit mixtum uniformiter difforme habens quemlibet gradum caliditatis citra
gradum medium totius latitudinis caliditatis, dicitur quod A et B approximata ad
invicem, dato quod A sufficienter dominetur supra B et quod cetera sint paria, A aget
in B intendendo caliditatem ipsius et remittendo ipsius frigiditatem assimilando sibi B
per partem ante partem quousque B sit simile ipsi A per totum. Et ad argumentum,
quando arguitur quod non, quia si A secundum suam caliditatem intendet caliditatem
ipsius B, et A est ita activum secundum suam frigiditatem sicut secundum suam
caliditatem, et B est magis susceptivum actionis frigiditatis quam actionis caliditatis;
ergo intenderet frigiditatem ipsius, et sic simul intendentur duae qualitates contrariae
in eadem parte punctuali, huic dicitur negando illam consequentiam. Et causa est
quia, licet B sit magis susceptivum actionis frigiditatis quam caliditatis et A sit ita
activum caliditatis sicut frigiditatis, tamen B non est ita susceptivum frigiditatis ab ipso
A cum istis cicumstantiis: quia gradus frigiditatis remissior non est activus in gradum
frigiditatis intensiorem eo, quia remissius non intendit intensius sed e contra, nisi sit
valde per accidens; et ideo A intendit caliditatem in B et non frigiditatem. Unde, dato
quod B foret aeque calidum praecise et consimiliter omnino dispositum per
caliditatem sicut in casu ponitur disponi per frigiditatem, sequitur tunc quod A ceteris
paribus intendet frigiditatem ipsius B remittendo ejus caliditatem quousque esset
totum B sibi simile: quia omnis actio est propter finem illum ut passum assimiletur
agenti; ideo et cetera. Ad aliam formam, quando arguitur quod si A ageret in B, dato
casu, sequitur quod B reageret continue secundum suam frigiditatem in ipsum A et,
quacumque remissione facta in caliditate ipsius A, non ageret A in caliditatem ipsius B
ipsam intendendo secundum illam approximationem, quia tota caliditas ipsius A in
nulla proportione est intensior caliditate ipsius B; ergo A non aget in B, huic dicitur
quod universaliter in omni actione ubi agens principale incipit sibi assimilare vel
assimilat sibi aliquam partem principalem passi, numquam fit reactio tunc secundum
illam approximationem in agens principale. Et breviter non est possibile quod passum
principale reagat secundum istam partem sui cujus incipit aliqua pars assimilari
principali agenti; et ideo universaliter, cum passum habuerit quemlibet gradum
qualitatis secundum quam fit actio citra gradum quemlibet quem habuit principale
agens, tunc non fit reactio, et universaliter quando inter intensissimum gradum, qui
non est in agente tali, et remississimum, qui non est in passo tali, est aliquis gradus
medius, inter tale agens et tale passum potest esse reactio, non tamen sequitur quod
inter quodlibet agens et tale passum foret reactio quamvis agens ageret in tale
passum, quia, sicut alias dictum est, [quod] est dare aliquod hujusmodi passum quod
non habet aliquam proportionem majoris inaequalitatis supra aliquam partem ipsius
agentis prout ipsa pars inexistit toti agenti; et ideo quamvis inter aliqua duo poterit
esse reactio, non propter hoc sequitur quod erit reactio inter quaecumque talia cum
unum agat in reliquum; et ideo cum inter intensissimum gradum caliditatis, qui non
est in A in casu suppositum, et remississimum gradum calidatis, qui non est in B, non
sit aliquis gradus medius nec aliqua latitudo media, tunc non potest fieri reactio: quia
idem est intensissimus gradus qui non est in A et remississimus qui non est in B; et
ideo B non potest secundum talem approximationem reagere in A secundum suam
frigiditatem, quamvis A agat in ipsum secundum suam caliditatem, et sic non procedit
ista forma facta ad impossibilitatem actionis A in B. Ad aliam formam, quando arguitur
quod tota frigiditas aggregata ex frigiditate A et ex frigiditate B est major quam tota
caliditas aggregata ex caliditate A et ex caliditate B; ergo tota frigiditas plus sufficit
agere in totam caliditatem quam e converso, in casu isto supposito negatur
consequentia. Et causa quare non valet ista consequentia satis patet per praedicta;
ideo non oportet ipsa recitare. Aliter arguitur ad principale sic: si A nunc sit calidum
sub B gradu jam, et C sit gradus caliditatis intensior B, et sub C gradu A erit
aliquando calidum, sequitur quod aliquod erit primum instans in quo A erit calidum
sub C gradu aut ultimum in quo non. Consequentia probatur sic: quia si A aliquando
incipiet esse calidum sub C gradu; igitur in instanti erit A calidum sub C gradu vel
non. Si sic, arguitur tunc: in isto instanti tali erit A calidum sub C gradu, et numquam
ante, quia tunc incipiet esse calidum sub C gradu; ergo illud instans erit primum
instans in quo A erit calidum sub C gradu. Si in isto instanti non erit calidum sub C
gradu, et tunc A incipiet esse calidum sub C gradu; ergo illud erit ultimum instans in
quo non erit calidum sub C gradu, et hoc saltem antequam erit calidum sub C gradu:
quia illud erit instans antequam ipsum erit calidum sub C gradu, et nullum instans erit
ultra antequam A erit calidum sub C gradu. Ideo si conceditur consequentia, sicut est
concedenda ad istum intellectum, arguitur tamen quod ista non valeat. Et hoc sic: ita
cito erit A calidum sub C gradu sicut C gradus non erit intensior caliditate A, quia si C
gradus non erit intensior caliditate ipsius A, et C gradus est, et caliditas ipsius A est;
ergo sequitur quod caliditas ipsius A erit intensior C gradu vel sibi aequalis; ergo A
erit tunc calidum sub C gradu vel gradu intensiori. Et si arguitur tunc sic: cum toto
antecedente stat quod immediate post instans quod est praesens erit C gradus non
intensior caliditate ipsius A, immo stat quod immediate post instans quod est
praesens erit caliditas ipsius A intensior C gradu; ergo stat cum toto isto antecedente
primo quod immediate post instans quod est praesens erit A calidum sub C gradu vel
gradu intensiori C, et si sic; ergo nec aliquod erit primum instans in quo A erit calidum
sub C gradu nec aliquod ultimum in quo non. Consequentia patet, et antecedens
arguitur, hoc scilicet quod stat cum casu quod immediate post instans quod est
praesens erit caliditas ipsius A intensior C gradu. Probatur: quia ponitur quod C
gradus sit remississimus gradus qui non est in A, et sit aliquod summe calidum vel
aliquod bene intense calidum quod aptum est et sufficit inducere C gradum in ipsum
A applicatum sibi, et incipiat agere in A secundum illud extremum intensius. Quo
posito, sequitur quod illud agens incipit inducere C gradum in ipsum A applicatum sibi
et incipiat agere in A secundum illud extremum intensius. Quo posito, sequitur quod
illud agens incipit inducere C gradum et gradum intensiorem ipso C: quia sequitur
‘tale agens incipit inducere C gradum difformem; ergo incipit inducere gradum
intensiorem ipso C’, et, si sic; ergo immediate post praesens instans erit caliditas
ipsius A intensior C gradu, quod erat probandum stante tamen casu. Ideo dicitur in
principio, sicut est dicendum, quod non valet illa consequentia facta superius ‘si in
aliquo instanti erit caliditas ipsius A intensior C gradu, [quod] A tunc esset calidum sub
C gradu vel gradu intensiori’: quia ita cito sicut habebit A gradum intensiorem C, erit
aliqua caliditas ipsius A intensior C gradu. Et non sequitur ‘aliquis est gradus in A
intensior C gradu; ergo tunc A est calidum sub gradu intensiori C gradu; igitur A est
calidum sub gradu intensiori C’: quia A non est calidum sub C gradu ita intensior sicut
gradus quem habet E, quia est difforme calidum, et sequitur formam, et est difforme
calidum; ergo aliqua pars A est calidior toto. Aliter enim sequeretur quod aliqua duo
forent inaequaliter calida, unum scilicet minus et aliud majus, et tamen illud quod est
magis calidum in nulla proportione esset altero eorundem calidius, quod est mere
impossibile. Sed quod sequatur satis apparet intuenti: quia sit gratia exempli G
calidum habens quemlibet gradum caliditatis inter gradum summum et gradum
medium, ita tamen quod nec habeat gradum medium totius latitudinis caliditatis nec
gradum summum, sed sit uniformiter difformiter calidum secundum illam latitudinem
mediam inter illos duos gradus, et sit D unum summe calidum, tunc sequitur quod D
sit calidius G et quod in nulla proportione sit calidius. Quod arguitur sic: quia notum
est quod D, sicut sequitur juxta responsionem datam, in nulla proportione est calidius
G. Quod arguitur sic: quia secundum illam responsionem G est ita calidum sicut est
aliqua pars ejus, sed non est aliquod summe calidum quod in aliqua proportione sit
calidius quam sit aliqua pars G, quia gradus summus in nulla proportione est
intensior quam sit aliquis gradus G, quia nullus est gradus G ita intensus quin sit
aliqua pars G calidior, sicut apparet intuenti; ergo nulla est pars G intensissime calida
sicut non est aliquis gradus G intensissimus; et ideo, data ista responsione, scilicet
quod omne difformiter calidum est ita calidum sicut aliqua pars ejus, sequitur ista
conclusio, scilicet quod D est calidius G et in nulla proportione, quia G est ita calidum
sicut aliqua ejus pars, et D in nulla proportione est calidius quam aliqua pars G; ergo
D in nulla proportione est calidius G. Similiter: sequitur quod G non est ita calidum
praecise sicut ipsemet est calidum, et hoc secundum illam responsionem, quia nulla
pars G est praecise ita calida sicut est aliqua pars ejus, sed G est ita calidum
praecise sicut aliqua pars ejus; ergo G non est ita calidum praecise sicut ipsum est
calidum. Consequentia patet, et assumptum arguitur sic, scilicet ‘nulla pars G est ita
calida praecise sicut est aliqua pars G’: quia nullus est gradus intensissimus in G;
ergo nulla est pars habens gradum intensissimum; ergo nullus est gradus in G ita
intensus sicut est aliquis gradus in G; ergo nulla est pars in G habens ita intensum
gradum sicut aliqua pars G, et, si sic; ergo nulla pars G est ita calida praecise sicut
est aliqua pars G, quod erat probandum. Sequitur igitur quod sit impossibile quod
aliquod sit difforme calidum praecise aeque calidum sicut aliqua ejus pars: quia, dato
hoc, sequerentur omnia inconvenientia adducta. Ideo in argumento principali dicitur,
sicut prius, negando illam consequentiam ‘in tali instanti vel <in> tali caliditas A erit
intensior C gradu; ergo in tali instanti vel in tali erit A calidum sub C gradu vel
intensiori’. Et causa patet ex praedictis: quia A dum erit difforme numquam erit ita
calidum sicut aliqua ejus pars. Sed ad probandum quod A erit calidum sub C gradu,
potest argui sic: A est calidum secundum se et quamlibet partem quantitativam sui, et
maxima caliditas ipsius A correspondet C gradui; ergo A est calidum sub C gradu. Vel
potest argui sic multo brevius et facilius: A est ita calidum sicut esset unum corpus
quod esset uniformiter calidum sub C gradu; ergo A est calidum sub C gradu, prima
tamen consequentia satis probat. Sed forte in aliquo casu non requiritur illud
antecedens ad hoc quod A sit calidum sub C gradu quoad aliquem modum loquendi:
quia non requiritur forte ad hoc quod aliquid sit calidum sub C gradu quod quaelibet
ejus pars quantitativa sit calida, quia forte non quaelibet talis pars A poterit esse
calida, sicut apparet de homine et de rebus animatis multis. Verumtamen illud
antecedens bene probat consequens: quia si quaelibet pars talis A sit calida, et
maxima caliditas ipsius A correspondet C gradui, sequitur bene quod A sit calidum
sub C gradu, tamen, sicut jam dictum est, illud antecedens non requiritur. Ideo
medius et facilius arguitur quod A sit calidum sub C gradu si A sit ita calidum praecise
sicut esset aliquod uniforme calidum sub C gradu. Ideo dicitur in argumento principali
quod esset dare primum instans in quo tale alterabile esset calidum <sub> C gradu
uniformi, ita etiam in casu posito erit dare primum instans in quo erit A calidum
difforme sub C gradu. Sed arguitur forte quod non: quia si in tali instanti erit A calidum
sub C gradu difformi; ergo non quaelibet pars quantitativa ipsius A erit calida sub C
gradu vel gradu intensiori C in eodem instanti, quia, sicut prius arguebatur, si A sit
calidum difforme sub C gradu; ergo aliqua pars est calida sub gradu intensiori C et
aliqua sub gradu remissiori; ideo si quaelibet pars A esset calida sub C gradu vel
gradu intensiori C, cum omne difforme calidum est aliqua sui parte calidius, sequitur
quod A esset calidum sub gradu intensiori C gradu; ergo si A sit calidum uniforme sub
C gradu praecise, sequitur quod non quaelibet pars A est calida sub C gradu. Et
arguitur tunc sic: aliqua pars A est calida sub C gradu et aliqua non; aut igitur est
dare maximam partem A calidam sub C gradu aut minimam quae non et cetera, et
haec divisio potest fieri indifferenter de omni difformiter calido et breuiter de omni
difformi secundum quamcumque qualitatem fuerit ipsum difforme, quia aliqua pars
talis difformis est aequaliter calida sicut totum illud cujus est pars et aliqua non; aut
ergo est aliqua maxima pars aequaliter calida sicut totum vel minima quae non est ita
calida sicut totum, et divisio ista potest argui sicut communiter arguitur quaelibet talis
si aliqua pars sit calida sub C gradu et aliqua non, transeat tunc unus punctus super
partem calidam C gradu quousque deveniat ad partem non calidam sub C gradu, et
cum devenerit ad partem non calidam sub C gradu, videatur tunc utrum tota pars
tunc pertransita sit calida sub C gradu aut non. Si sic, cum ulterius non sit aliqua pars
calida C gradu, ex quo punctus ille tunc tangit partem non calidam C gradu, sequitur
tunc quod ista pars pertransita est maxima pars pertransita sub C gradu. Si in isto
instanti maxima pars pertransita ab hoc puncto non sit calida C gradu, et quaelibet
pars prius pertransita ab illo est calida C gradu, sequitur quod ista pars sit minima
quae non est calida sub C gradu, quia ista non est calida C gradu, et quaelibet minor
vel sibi aequalis est calida sub C gradu; ideo forte conceditur prima divisio. Sed
arguitur quod ista non valeat: quia sit gratia exempli A quod sit calidum sub C gradu
uniformiter difforme, et arguitur tunc quod nulla est maxima pars sub C gradu nec
aliqua est minima quae non est calida sub C gradu, quia, quacumque parte data, ista
non est maxima pars calida sub C gradu, quia ista pars vel incipit ab extremo
intensiori ipsius A et terminat ad aliquod punctum citra extremum remissius ipsius A
vel e contra, vel est pars intrinseca secundum utrumque sui extremum. Si primo
modo incipiat, notum est quod ista non est maxima pars calida sub C gradu: quia
quaelibet pars A incipiens ab extremo intensiori et terminata citra extremum remissius
ipsius A est calida sub gradu intensiori C gradu, sicut patet intuenti, quia quaelibet
talis pars est calidior tota A, quia quaelibet talis pars minus habet de remissis
gradibus quam habeat totum A et aequaliter de gradibus intensioribus; sequitur ergo
quod isto modo terminando illam partem nulla erit maxima pars calida C gradu. Nec
aliqua potest esse maxima in casu isto secundo modo terminando illam partem sic,
scilicet quod ista incipiat ab extremo remissiori ipsius A et terminetur ad aliquod
punctum citra extremum intensius ipsius A: quia quaelibet pars est minus calida
quam totum A, quia notum est eo quod talis pars minus habet de gradibus
intensioribus et aequaliter de gradibus remissioribus sicut totum A nec aliqua ejus
pars media ipsius A est maxima pars calida sub C gradu, quia quaecumque pars
detur adhuc major ista est calida sub C gradu, quia quaelibet talis pars A quae
aequaliter distat ab utroque istorum est calida sub C gradu in casu ipso; ergo nulla
est maxima pars calida sub C gradu nec aliqua est minima quae non est calida sub C
gradu, quia illud clauderet opposita. Quod sic patet: quia, dato isto quod aliqua foret
maxima et cetera, ista vel foret calida aliquo gradu remissiori C vel non. Quod si sic,
sequitur immediate quod ex quo non esset calida C gradu nec intensiori C, [quod]
ipsa esset calida gradu remissiori C. Sed arguitur quod non: quia ista pars in nulla
proportione est minus calida quam pars calida C gradu. Probatur: quia ista est
minima quae non est calida C gradu; ergo in quacumque proportione foret ipsa
calidior quam ipsa jam est, ipsa foret calida sub C gradu vel gradu intensiori C.
Similiter arguitur sic: illa in nulla proportione est minus calida quam aliqua pars
incipiens ab extremo intensiori terminata citra extremum ejus remissius, sed
quaelibet pars incipiens ab extremo ejus intensiori illius partis quae dicitur esse
maxima et terminata ad gradum remissum ejusdem est calida sub gradu intensiori C;
ergo illa pars data est calida sub C gradu; sequitur ergo quod illa propositio includit
opposita, scilicet quod aliqua est minima pars quae non est calida sub C gradu in isto
casu. Ideo dicitur in principio quod non valet prima divisio facta. Et breviter negatur
illa consequentia ‘aliqua pars est calida sub C gradu et aliqua non; ergo aliqua est
maxima pars calida sub C gradu vel aliqua est minima quae non est calida sub C
gradu’. Et ad probationem, quando arguitur quod sic, ponendo quod aliquis punctus
incipiat moveri a parte calida sub C gradu continue pertranseundo talem partem
quousque deveniat ad partem non calidam <sub> C gradu et cetera, huic dicitur quod
super quemcumque intrinsecum punctum ipsius A movebitur punctus ille quod simul
tanget partem calidam sub C gradu et partem non calidam sub C gradu: quia, sicut
prius dictum est, quaelibet pars A quantitativa incipiens ab extremo intensiori ipsius A
et terminata ad aliquod punctum citra extremum ejus remississimum est calida gradu
intensiori C, et quaelibet pars ejus e contra terminata est remissius calida, et hoc si
totum A sit uniformiter difformiter calidum sub C gradu praecise et quaelibet pars ejus
quantitativa sit calida; et ideo transitus illius punctus nullam evidentiam adducit pro
prima divisione. Similiter: ista consequentia prius facta pro secunda parte illius
divisionis non valet, quando scilicet sic arguitur ‘talis pars non est calida sub C gradu,
et quaelibet minor vel aliqua aequalis sibi est calida C gradu; ergo illa est minima
quae non est calida C gradu’, quia sic contingeret arguere quod infinitae sunt
minimae, quia, quacumque parte data quae non est calida C gradu, pro ipsa
verificaretur illud antecedens, quia tunc ista non est calida sub C gradu et quaelibet
minor vel cuilibet minori aequalis est calida sub C gradu, et tamen non sequitur quod
ista pars sit minima quae non et cetera. Ideo ad hoc quod valeret talis consequentia
oporteret sic arguere: haec pars non est calida sub C gradu, nec aliqua major vel
aequalis huic parti est calida sub C gradu, et cuilibet minori ista aliqua aequalis est
calida sub C gradu; ergo ista est minima quae non est calida sub C gradu: quia sic
significat illud consequens apud communem modum loquendi et quia pro nulla parte
verificatur illud antecedens; ideo pro nulla parte verificatur consequens. Et
consimiliter quasi per totum sicut jam est argutum super hac divisione praemissa,
scilicet quod aliqua pars esset maxima pars calida sub C gradu vel aliqua minima et
cetera, ita potest argui super ha<n>c divisione<m> ‘aliqua pars est calidior toto A, et
aliqua remissius calida; ergo aliqua erit maxima pars A calida calidior toto A vel aliqua
erit minima non calidior toto A et cetera’, et sic de parte remissiori. Et consimiliter
potest etiam duplicari ista divisio sic: aliqua est pars calidior toto A et aliqua non; aut
ergo aliqua est maxima pars calidior toto A aut minima quae non est calidior toto A vel
maxima non calidior vel minima calidior, et sic non valet ista divisio facta sicut non
valet aliqua istarum. Et consimiliter dicitur ad probationes illarum sicut est dictum ad
probationem primae, et hoc semper quasi tenet universaliter ubi est ita quod illa inter
quae fit divisio sint communicantia secundum quaecumque duo puncta sui intrinseca.
Unde, sicut est prius dictum, non est aliquod punctum intrinsecum illius A quin illud
est in parte calida sub C gradu et etiam in parte non calida C gradu; et ideo non valet
divisio illa sicut nec ejus probatio, ubi tamen inter illa quae fit divisio non fit
communicatio ad invicem, bene valet hujusmodi divisio, sicut posito quod non esset
album nisi illud cujus quaelibet pars est alba, nec aliquid esset nigrum nisi cujus
quaelibet pars est nigra, tunc dato uno colorato cujus una medietas esset alba et alia
nigra, tunc bene esset ibi dare maximam partem albam vel minimam quae non est
alba et etiam maximam partem nigram vel minimam quae non est nigra. Sed in
eodem casu non esset dare maximam partem non albam nec minimam quae esset
non alba, et hoc pro tanto: quia tunc pars alba et pars non alba communicarent simul
secundum omnia sua puncta partis albae, quia nullum foret punctum tunc partis
albae quin etiam illud esset punctum partis non albae, sicut satis apparet intuenti, ex
quo nihil est album per positum nisi cujus quaelibet pars quantitativa est alba;
sequitur igitur, quocumque puncto illius totius dato, quod illud esset punctum partis
non albae, quia illud est punctum unius partis cujus quaelibet pars est non alba vel
cujus aliqua pars est non alba, sicut formaliter sequitur ex quo una medietas totius
colorati dati est alba et alia nigra, quia, dato puncto intrinseco partis nigrae, notum est
quod ille est punctus partis non albae et, dato puncto intrinseco partis albae, adhuc
ille punctus est punctus partis non albae, quia unius partis compositae ex parte alba
et ex parte nigra; et ideo quilibet punctus intrinsecus partis albae est punctus partis
albae et etiam partis non albae. Et quia illa, scilicet pars alba et pars non alba inter
quae facta est divisio, si communicant ad invicem, illa divisio non valet, sicut prius
dictum est. Aliter arguitur ad principale sic: aliquod est alterabile in quod simul
secundum eandem partem omnino intenditur caliditas et frigiditas; ergo et cetera.
Assumptum arguitur: quia ponitur quod A sit aliquod mixtum uniforme ex igne et aqua
cujus caliditas se habeat ad caliditatem naturalem aeris puri subdupla proportione ad
proportionem illam quam habet summa caliditas ad illam eandem caliditatem aeris, et
hoc loquendo de illa proportione quae est secundum intensionem in forma. Quo
posito, ponitur etiam quod B sit unus aer purus quem satis sufficit A transmutare et
sibi assimilare; approximentur illa duo ad invicem, et tunc, cum A habeat intensiorem
caliditatem secundum se totum uniformiter quam sit caliditas B aeris, sequitur
<quod> ad hoc quod A assimilabit sibi B, requiritur quod A intendet caliditatem ipsius
B per totum B et etiam, cum A secundum se totum habeat frigiditatem uniformem et B
nullam habeat frigiditatem, sequitur quod ad hoc quod A assimilet sibi B, requiritur
quod A intendet frigiditatem per totum B, quibus visis, quando A aget in B, aut simul
intendet in B caliditatem et frigiditatem vel primo intendet unam illarum qualitatum et
postea reliquam. Si A simul intendet caliditatem et frigiditatem in ipsum B, tunc
sequitur illa conclusio proposita: quia, cum A sit uniforme per totum et simul aget
caliditatem et frigiditatem, sequitur quod in eandem partem et secundum illam
praecise simul aget utramque, quia nulla poterit assignari ratio si simul agat utramque
quare magis secundum unam partem ageret caliditatem et secundum aliam
frigiditatem quam e contra, ex quo tam A quam B sunt uniformia secundum se tota;
sequitur igitur prima conclusio proposita, scilicet quod simul in eandem partem
praecise intendentur duo contraria, quod videtur impossibile apud omnes. Ideo si
dicatur quod A primo intendet caliditatem ipsius B ad gradum uniformem per totum ad
illud, scilicet quem habet A secundum se totum et deinde facta intensione illa in
caliditate ipsius B etiam aget A successive intendendo frigiditatem in B quousque in
ipso B intendatur firgiditas aequalis per totum sicut est frigiditas ipsius A et sic
assimilabit A sibi B, contra istam responsionem arguitur sic: si non est possibile quod
A simul intendat caliditatem et frigiditatem secundum eandem partem omnino, hoc
est propter contrarietatem inter illas, quia ipsae in tantum contraria<n>tur quod una
illarum non potest intendi in eandem partem omnino in qua est reliqua nisi altera
ipsarum remittatur; ergo postquam A intendit caliditatem ipsius B ad ipsum gradum
uniformem quem habet, et iterum inceperit intendere frigiditatem in illam partem,
sequitur tunc quod A remittet caliditatem prius intensam per illud A, et sic sequitur
quod numquam assimilabit sibi B, cujus oppositum in casu supponitur. Item, contra
illam responsionem arguitur sic: si caliditas totius permanere potest non remissa
quamvis per totum B intendatur frigiditas ad aequalem gradum sicut habet A; ergo
simul poterit ista caliditas intendi cum ista frigiditate ad aequalem gradum sicut habet
A, quia si caliditas ipsius A compatiatur secum totam frigiditatem ejusdem A; ergo
eadem caliditas secum compatitur quemlibet gradum frigiditatis remissiorem eadem
frigiditate, quia remissior gradus minus repugnat tantae caliditati quam gradus ille vel
aliquis intensior in A; cum igitur secundum illam responsionem datam ille gradus
caliditatis in A compatiatur secum quemlibet gradum frigiditatis remissiorem ista
frigiditate ipsius A, sequitur quod cum quolibet gradu frigiditatis remissiori frigiditatis
ipsius A quilibet gradus caliditatis citra gradum ipsius A intenditur et inducitur, et, si
sic; ergo simul potest agere et intendere caliditatem et frigiditatem per totum B, quod
erat probandum. Ideo forte dicitur in principio, sicut a multis solet communiter dici,
quod casus talis quicumque est impossibilis: quia talis casus supponit quod naturalis
caliditas ipsius aeris est remissa et non summa sicut caliditatis ignis puri, et hoc
dicunt ipsi esse impossibile. Quod ipsi arguunt sic: in aere simplici est caliditas
absque suo contrario, quia absque illa frigiditate; ergo universaliter quaelibet talis
caliditas est summa. Sed illud fundamentum, sicut alias dicebatur superius, est valde
instabile: quia ex eo sequitur quod quaelibet lux est summa, quia luci nihil est
contrarium per se; sequitur igitur universaliter quod ubi est aliqua lux, ipsa est absque
suo contrario; ergo secundum istam responsionem ipsa est summa, quod est falsum
et impossibile. Similiter: secundum eandem responsionem sequitur quod quicumque
gradus caliditatis vel frigiditatis quantumcumque remissus, si ille esset absque suo
contrario in aliquo subjecto, [quod] ille esset gradus summus, et sic sequitur quod
gradus talis vel talis non est ita intensus vel remissus propter hoc quod plus habet de
forma, illa scilicet quod summus gradus caliditatis non est summus propter hoc quod
tantum habet de forma et de esse caliditatis sic quod nihil poterit plus habere de illa
forma, sed quia ille gradus est in tali subjecto absque suo contrario. Et secundum hoc
est valde mirabile propter quod caliditas consistit in tantam latitudinem. Sequitur enim
secundum hoc quod universaliter quandocumque talis qualitas est admixta cum
sine aliqua caliditate, quod est impossibile. Si tunc per totum istum aerem sit aliqua
caliditas, contra: sequitur tunc quod non ad quamcumque intensionem frigiditatis
sequitur remissio caliditatis, quia jam est in isto aere tota latitudo frigiditatis citra
gradum summum, sed ille aer numquam habuit nisi medietatem latitudinis caliditatis;
cum ergo tota latitudo frigiditatis sit aequalis toti latitudini caliditatis, sequitur quod
continue non aequaliter remittebatur caliditas ipsius sicut intendebatur frigiditas;
immo quousque incepit aqua illa inducere gradum medium frigiditatis, non
remittebatur caliditas ipsius aeris, sicut potest probabiliter sustineri et est
sustinendum esse possibile dato quod naturalis caliditas aeris sit sub gradu medio et
sub quocumque gradu citra summum ponatur caliditas aeris puri esse naturaliter,
sequitur quod illa caliditas potest compati secum infinitos gradus frigiditatis diversos,
et tamen continue maneret aequaliter intensa caliditas, ut patet intuenti. Et ideo, dato
illo, oportet dare necessario respondendo consequenter quod aliqua caliditas et
aliqua frigiditas possunt simul intendi per illud subjectum. Et ideo non sequitur si in
aliquo subjecto intendatur caliditas quod in eodem remittatur frigiditas, nec e contra.
Unde caliditas non intenditur propter solam remissionem frigiditatis: quia tunc
sequeretur quod frigiditas remitteretur per solam intensionem caliditatis, et sic
sequitur quod caliditas non remitteretur nisi quia ipsa remitteretur, nec frigiditas
intenderetur nisi quia ipsa intenderetur, quod omnino non est rationabile. Ideo
caliditas non sic intenditur propter remissionem frigiditatis, sed ipsa intenditur eo
quod ipsa plus acquirit de forma illa et de esse caliditatis, sicut lux in medio intenditur
per fortiorem multiplicationem luminosi in eadem parte medii. Verumtamen, quamvis
aliqui duo gradus caliditatis et frigiditatis possunt simul intendi, non tamen sic possunt
omnes gradus: quia nulli duo gradus ultra gradum medium suae latitudinis possunt
intendi. Unde si sint duo gradus caliditatis et frigiditatis medii coextensi simul, et unus
illorum incipit intendi <et> alius remitti; ideo et cetera. Notandum <est> quod hic
dicitur gradus intendi vel remitti sicut dicitur communiter quod ignis augetur vel
diminuitur. Sed uterque modus loquendi est impossibilis de vi vocis. Et sic est finis.
Laus Deo.
1 corr. en altera?

qualitate sibi contraria, tunc est remissa et eadem esset absque suo contrario, ex quo Expliciunt sophismata magistri Gui<l>elmi Hentisberi
ipsa esset summa. Ex quo immediate sequitur quod nulla qualitas potest aliqua alia
esse magis vel minus admixta cum suo contrario, et sic sequitur quod omnes
qualitates remissae sunt aequaliter remissae, ex quo sequitur quod nulla est latitudo
caliditatis, sicut manifeste patet intuenti. Et penultima consequentia probatur sic: quia
proportionabiliter sic est de caliditate sicut est de frigiditate, scilicet quod quicumque
gradus frigiditatis detur qui erit per se in aliquo subjecto sine suo contrario, ille gradus
tunc erit gradus summus frigiditatis. Arguitur tunc sic: si talis gradus qui jam est
remissus tunc foret summus; ergo illi gradui non requiritur major forma illius speciei
ad hoc quod ipse esset summus; ergo per idem argumentum ille gradus non poterit
habere minus de ista forma quam ipse jam habet. Consequentia patet: quia primus
gradus datus est acceptus uniformiter pro quolibet gradu remisso, et notum est quod
nihil poterit habere minus de ista forma quam jam habet aliquis gradus remissus. Et
arguitur tunc quod nullus talis gradus poterit habere minus de illa forma quam habet
quilibet talis gradus: quia si posset, sequeretur quod non quicumque illorum per se
existens absque suo contrario esset summus, cujus oppositum ponit haec responsio.
Et tunc sequitur quod si nullus talis gradus poterit habere plus vel minus de ista forma
quam jam habet idem gradus, et cum jam sit quilibet gradus talis extensus secundum
se totum cum suo contrario; ergo nec ejus contrarium potest habere magis vel minus
de ista forma sub qua est quam modo habet de eadem, per idem argumentum quod
jam est factum de alio contrario; ergo sequitur quod ista duo contraria non possunt
plus esse vel minus admixta ad invicem quam ipsa jam sunt, et sic sequitur quod
nullus talis gradus poterit esse intensior vel remissior quam nunc jam est, nec ille
gradus esset summus, quia, cum illi duo gradus caliditatis et frigiditatis sint simul
admixti secundum se totos ita quod sunt in eodem situ omnino, nec aliquis illorum
poterit habere plus vel minus de sua forma qualiter non poterit aliquis illorum esse
plus admixtus cum suo contrario quam ipse jam est, et tamen nullus illorum est
remissus nisi propter talem admixtionem, sequitur quod, cum non potest esse major
admixtio inter eos quam modo est, [quod] nullus illorum poterit esse remissior quam
ille jam est, quod est mere impossibile apud omnem responsionem. Et ideo dicitur in
argumento principali concedendo illam consequentiam, scilicet quod caliditas et
frigiditas possunt simul intendi in eandem partem omnino secundum se totum, sicut
dato per impossibile quod esset aliquod corpus alterabile quod nullam caliditatem nec
frigiditatem haberet, et esset sibi approximatum aliquod aliud corpus quod esset
uniforme per totum aequaliter omnino habens de caliditate sicut de frigiditate,
conceditur tunc quod illud agens ageret in illud alterabile simul caliditatem et
frigiditatem quousque totum esset assimilatum illi agenti, ut probat argumentum, dato
quod caliditas A aeris non sit summa, tales duae qualitates contrariae possunt simul
intendi in eodem, quia, cum gradus medius caliditatis compatitur secum medium
gradum frigiditatis, sequitur quod cum quolibet gradu remissiori gradu medio
frigiditatis potest gradus medius caliditatis intendi, quia nulla videtur ratio nec aliqua
evidentia propter quam remittetur aliquis gradus caliditatis quamvis intendatur in
subjecto illo aliquis gradus frigiditatis illius remissior gradu medio, quia quemcumque
talem et etiam intensiorem compatitur secum iste gradus medius caliditatis; ergo
propter nullius talis intensiorem sequitur quod ille gradus medius caliditatis
remitteretur. Etiam ponatur gratia exempli, sicut est maxime probabile, quod caliditas
aeris simplicis non sit summa, et sit gratia exempli quod ipsa sit sub gradu medio
totius latitudinis caliditatis, et ponitur quod aqua simplex agat in talem aerem
quousque incipiat sibi assimilare aliquam partem illius. Quo posito, signetur illud
instans in quo ipsa aqua sic incipiat assimilare sibi aliquam partem ipsius aeris, et
tunc vel erit per totum istum aerem aliqua caliditas vel non. Si non, cum adhuc
quaelibet pars ipsius quae prius fuit aer adhuc est aer, sequitur quod esset aliquis aer