ERGİTME PROBLEMLERİ

Soru 1: CuFeS2, FeS2 ve CaCO3 bileĢiklerinden ibaret olan bir bakır cevherinde %19 Cu ve %35 Fe
bulunmaktadır. Bu cevherden 700 ton ergitilerek mat elde edilmektedir. AĢağıdakileri hesaplayınız?
(1 mol için; Cu:64, Fe:56, Ca:40, S:32, C:12, O:16, Si:28 gr)

a. Cevherin bileşik analizi,

b. % 30 Cu'lı mat (Cu2S, FeS) miktarı,
c. CaO / SiO2 = 2 olan cüruf elde etmek için gerekli silika (SiO 2) miktarı,
d. CaO, SiO2 ve FeO'den ibaret cüruf miktarı ve analizi.

Çözüm:

a.

Cevher Bileşimi (%) Cevherin Bileşik Analizi (%)

Cu: 19 CuFeS2 =?
Fe: 35 FeS2=?
CaCO3=?
Cevher için;

CuFeS2 (k)  Cu(k) + Fe(k) + 2S(k)

FeS2 (k)  Fe(k) + 2S(k)

CaCO3 (k)  CaO (k) + CO2(g)

OluĢum reaksiyonlarıdır.

CuFeS2 ağırlığı için;

Cu, 700 tonluk cevherin %19’nu yani 133 tonunu oluĢturuyor. Bütün cevherde ise Cu, CuFeS2 içinde
bileĢik halde bulunuyor.

O halde;

CuFeS2 (k)  Cu(k) + Fe(k) + 2S(k)

133 ton

184 gr CuFeS2’de 64 gr Cu olur

X = 382.375 ton toplam CuFeS2
kaç X ton’da 133 ton Cu vardır ağırlığıdır. (1ton=1000kg=1000000gr)

1
FeS2 ağırlığı için;

FeS2 ağırlığını hesaplayabilmek için, FeS2‘nin oluĢum reaksiyonunda bulunan Fe ağırlığına ihtiyaç
vardır. Fakat; 700 tonluk cevherin %35 ağırlığı, yani 245 ton Fe ise cevherde bulunan toplam Fe
ağırlığıdır. Bunu izah etmek gerekirse;

245 ton İhtiyacımız Bilinen verilerle bir

olan adımla ulaşılabilir olan.

FeS2’deki Fe veya S miktarı hakkında hiçbir bilinene sahip değiliz. Bu nedenle bilinmeyene ulaĢman
için, bilinen veriler üzerinden hesap yaparız. Eğer; ağırlığını bulabileceğimiz CuFeS2’deki Fe
ağırlığını, toplam Fe ağırlığından çıkarırsak FeS2’deki Fe ağırlığını buluruz. Böylece FeS2’nin
ağırlığına ulaĢabiliriz. O halde;

CuFeS2 (k)  Cu(k) + Fe(k) + 2S(k)

184 gr CuFeS2’de 56 gr Fe olur

X = 116.375 ton CuFeS2’deki Fe ağırlığıdır. Yani
382.375 ton’da kaç X ton Fe vardır 𝑭𝒆𝑪𝒖𝑭𝒆𝑺𝟐 = 116.375 ton (1ton=1000kg=1000000gr)

∑  =∑  = 245 ton – 116.375 ton

= 128.625 ton olarak bulunur.

Artık FeS2’deki Fe ağırlığını bildiğimize göre, FeS2’nin ağırlığını hesaplayabiliriz.

FeS2  Fe(k) + 2S(k)

128.625 ton

120 gr FeS2’de 56 gr Fe olur

X = 275.625 ton toplam FeS2 ağırlığıdır.
kaç X ton’da 128.625 ton Fe vardır (1ton=1000kg=1000000gr)

CaCO3 ağırlığı için;

Toplam Cevher Ağırlığı = CuFeS2 Ağırlığı + FeS2 Ağırlığı + CaCO3 Ağırlığı olduğuna göre;

2
Cevherin bileĢik analizi için;

Cevherin tamamında; CuFeS2 %54.625, FeS2 %39.375, CaCO3 %6 olarak bulunur.

b. Matı oluĢturan bileĢikler; Cu2S ve FeS olarak belirtilmiĢtir. Aynı zamanda Mattaki Cu
oranının %30 olduğu verilmiĢtir. O halde;

Cu, bu ergitme iĢleminde herhangi bir kayıba oksitlenme vb. (ihmal ediliyor) uğramadığı için;
cevherdeki Cu ile mattaki Cu ağırlıkları eĢittir. Bu veriden yola çıkarak:

Cevherin %19’u yani 133 ton olan Cu, Matta da aynen korunmuĢ ve 133 ton olarak kalmıĢtır.

100’de 30’u
X = 443.33 ton toplam Mat ağırlığıdır.
X ton 133 ton (1ton=1000kg=1000000gr)

c. Bilinen CaCO3 ağılığı üzerinden cüruftaki SiO2 bulunur.

CaCO3 (k)  CaO (k) + CO2(g)

100 gr CaCO3’te 56 gr CaO var ise

X = 23.52 ton CaO vardır.
42 ton’da kaç X gr vardır (1ton=1000kg=1000000gr)

=2 olduğuna göre; = 2 ise, SiO2 = 11.76 ton olur.

d. CaO, SiO2 ve FeO miktar ve analizleri

CaO için;

Önceki Ģıkta yapılan iĢlemler sonucu cürufa katılan CaO miktarı 23.52 ton olarak zaten bulunmuĢtu.

3
SiO2 için;

Önceki Ģıkta yapılan iĢlemler sonucu cürufa katılan SiO2 miktarı 11.76 ton olarak zaten bulunmuĢtu.

FeO için;

FeO’nun oluĢum reaksiyonuna baktığımızda; matta bulunan FeS’ün oksitlenmesi sonucu oluĢtuğunu
görmekteyiz. Bilinmeyen FeS ağırlığı için de; bilinen Mat ağırlığından, bulunabilir olan Cu2S
ağırlığını çıkarırız.

- Cu2S ağırlığı için;

Cu2S (k)  2 Cu (k) + S (k)

160 gr Cu2S’te 128 gr Cu var ise

X = 166.25 ton mattaki Cu2S ağırlığıdır.
kaç X ton’da 133 ton Cu vardır

- FeS ağırlığı için;

denkleminden hareketle;
FeS ağırlığı bulunur.

O halde;

FeS (k)  Fe (k) + S (k)

88 gr FeS’de 56 gr Fe var ise

X = 176.32 ton Fe vardır.
277.08 ton da kaç X vardır

245 ton 176.32 ton x

Denkleminden; x = 68.68 ton olur.

Böylece FeO içinde bulunan Fe miktarına ulaĢmıĢ oluruz. O halde;

FeO (k)  Fe (k) + O2 (g)

72 gr FeO’da 56 gr Fe var ise

X = 88.30 ton FeO bulunur.
kaç X ton da 68.68 ton vardır

Cürufta bulunanlar; CaO 23.52 ton, SiO2 11.76 ton, FeO 88.30 ton.

Toplam Cüruf Ağırlığı = 123.58 ton

Cürufun BileĢik Analizi: CaO = %19.03 , SiO2 = %9.51 , FeO = %71.45

4
Soru 2: Bir bakır yüksek fırınında ortalama bileĢimi aĢağıda verilen bir cevher izabe edilmektedir:
% %
Cu 9 CaO 5
Fe 29 Al2O3 3
S 8 H2O 6
SiO2 31
Cevherin ağırlığının beĢte birine eĢit miktarda kireçtaĢı flaks olarak kullanılmakta olup, %5 SiO2 ve
%95 CaCO3 ihtiva etmektedir. Kok, cevherin %12'sine eĢit olup analizi Ģöyledir: %83 C, %8 SiO2, %4
Al2O3, %2 Fe, %1 S, %2 H2O. ġarj edilen kükürdün %25'inin oksitlenerek gazlara SO2 halinde
girdiğini kabul ediniz. Gazın kuru analizi: %0,8 SO2, %13 CO2, %8 O2, %78,2 N2. Baca tozunu ve
curuftaki bakırı ihmal ediniz. (1 mol için; Cu:64, Fe:56, Ca:40, S:32, Al:27, Si:28, O:16, C:12, H:1 gr)
a. 1 ton cevher baĢına elde edilen matın ağırlığı ve derecesi (içerdiği %Cu oranı),
b. Curufun ağırlığı ve % bileĢimi,
c. Gerek kükürt ve gerekse karbon muhtevasından hesap edilerek gazların (kuru) hacmi,
d. Verilen havanın hacmi nedir?

Çözüm:
a. 1000 kg’lık cevherde, soruda verilen yüzdeler doğrultusunda bulunanlar;

Flaks (200 kg):

SiO2 (10 kg) + CaCO3 (190 kg)

Kok (120 kg):

C (99.6 kg) + SiO2 (9.6 kg) + Fe (2.4 kg) + S (1.2 kg) + H2O (2.4 kg) + Al2O3 (4.8 kg)

Baca Gazı :

SO2 (%0.8) + CO2 (%13) + O2 (%8) + N2 (%78.2)

Cevher (1000 kg):

Cu (90 kg) + Fe (290 kg) + S (80 kg) + SiO2 (310 kg) + CaO (50 kg) + Al2O3 (30 kg) + H2O (60 kg)

Matın ağırlığı için;

MAT = Cu2S + FeS olduğuna göre; Cu ağırlığı üzerinden Cu2S hesaplanabilir.

Cu 90 kg olduğuna göre;

160 gr Cu2S’de 128 gr Cu var ise

X = 112.5 kg Cu2S vardır.
kaç X kg da 90 kg Cu vardır

112.5 kg’lık Cu2S’de; 90 kg Cu ve 22.5 kg S vardır.

5
Bilinmeyen FeS için; S ağırlığı üzerinden hesaplama yaparız.

( )

= 38.4kg
O halde;

FeS (k)  Fe (k) + S (k) denkleminden;

88 gr FeS’de 32 gr S var ise

X = 105.6 kg FeS bulunur.
kaç X kg da 38.4 kg olur

= 112.5 kg + 105.6 kg = 218.1 kg

Matın derecesi için;

Matın derecesi, ergiyiğinde bulundurduğu Cu yüzdesine denir. O halde;

218.1 kg Matta 90 kg Cu var ise

X = 41.26 yani %41.26’sı Cu’dır.
100 x Matın Derecesi: %41.26

b. Cüruf; SiO2 , CaO , Al2O3 , FeO bileĢiklerinden ibarettir.

SiO2 ağırlığı için;

CaO ağırlığı için;

Bilinmeyen Flakstaki CaO:

CaCO3 (k)  CaO (k) + CO2(g)

100 gr CaCO3’te 52 gr CaO var ise X = 98.8 kg CaO olur.

190 kg’da kaç X kg olur

6
Al2O3 ağırlığı için;

FeO ağırlığı için;

Tepkimeye giren Cevherdeki FeS ve Koktaki FeS dikkate alınırak; Toplam FeS üzerinden FeO
bulunur.

- Cevherdeki FeS;
FeS (k) Fe(k) + S(k)

88 gr FeS’de 56 gr Fe var ise

kaç X kg da 290 kg Fe vardır X = 455.71 kg FeS bulunur.

- Koktaki FeS;
FeS (k) Fe(k) + S(k)

88 gr FeS’de 56 gr Fe var ise

kaç X kg da 2.4 kg Fe vardır X = 3.77 kg FeS bulunur.

O halde;

Artık tepkimeye giren FeS bilindiğine göre; önceki Ģıkta bulduğumuz matta kalan FeS ile
arasındaki fark oksitlenerek FeO üreten FeS’yi verecektir.

Tepkimesi sonucunda FeO veren FeS bileĢiğinin ağırlığı 353.88 kg olduğuna göre FeO ağırlığına
ulaĢabiliriz.

 DENGE REAKSĠYONU

88 gr FeS’de 72 gr FeO var ise

X = 289.53 kg FeO bulunur.
353.88 kg’da kaç X vardır

Cüruf BileĢimi: SiO2 %41.05 , CaO %18.53 , Al2O3 %4.33 , FeO %36.06

7
c. Kuru hacim H2O ihmal edilerek hesaplanır.

- S’den hareketle gazların kuru hacmi;

Oksitlenen S’ün verdiği SO2 hesaplanılır. Oksitlenen S miktarını daha önceki Ģıkta 20.3 kg
olarak bulmuĢtuk.

32 gr S 22.4 L SO2 veriyorsa

X = 14.21 m3 SO2 bulunur.
20.3 kg kaç X m3 verir

Baca gazının kuru analizinde %0.8 SO2 olduğu verisini bilmekteyiz. O halde;

- C’dan hareketle gazların kuru hacmi;

C ile O2 tepkimesi CO2 vereceğinden; baca gazına CO2veren bütün tepkimeleri inceleriz.
Bunlar; Koktaki C ve Flakstaki CaCO3 tepkimeleridir.

1. Koktaki C için;

12 gr C 22.4 L CO2 veriyorsa

X = 185.92 m3 CO2 bulunur.
99.6 kg kaç X m3 verir

2. Flakstaki CaCO3 için;

100 gr CaCO3 22.4 L CO2 veriyorsa

X = 42.56 m3 CO2 bulunur.
190 kg kaç X m3 verir

O halde;

Baca gazının kuru analizinde %13 CO2 olduğu verisini bilmekteyiz. O halde;

Not: Baca gazının S ve C durumları göz önüne alınarak ulaĢılan sonuç farklılıkları; verilen
rakamlar veya göz ardı edilen virgül sonrası (0.00xxx..) basamaklardan kaynaklanmaktadır.

d. Toplam baca gazında %78.2 N2 gazı bulunduğu verisini bilmekteyiz. Toplam baca gazı
miktarını ise (S ve C muhtevasına göre hesaplanan miktarların ortalaması) 1766.89 m3 alırız.

8
Soru 3: Bir kavrulmuĢ kurĢun cevheri Ģunlardan ibarettir;

%25 PbO, %18 PbS, %22 Fe2O3, %2 Cu2S, %29 SiO2, %4 CaO

Curufun %18 CaO içermesini temin etmek için cevher, yeterli miktarda CaCO3 ile bir fırında izabe
edilmiĢtir. Kullanılan kok, cevher ağırlığının %15'i kadardır. Kokun %89'u C ve %11'i SiO 2'dir.
ġarjdaki Pb'nun %5'i baca tozlarında ve dumanında kaybolmuĢtur. %8'i ise mata girmektedir. Cu'ın
yarısı matta ve yarısı da ham Pb metalinde bulunur. ġarjdaki S'ün %10'u gazlara gitmektedir. (1 mol
için; Pb:207, Cu:64, Fe:56, Ca:40, S:32, Si:28, O:16, C:12, gr)

KavrulmuĢ cevherin 1000 kg.'ı için;

a. Elde edilen ham Pb metalinin ağırlığı,

b. Matın ağırlığı,
c. Ġlave edilen CaCO3'ın ağırlığı ne kadardır?

Çözüm:

- 1000 kg kavrulmuĢ cevher için;

PbO: 250 kg Fe2O3: 220 kg SiO2: 290 kg

PbS: 180 kg Cu2S: 20 kg CaO: 40 kg

- Kok: 150 kg (133.5 kg C ve 16.5 kg SiO2)

a. Ham Pb metalini bulabilmek için; kavrulmuĢ cevherdeki PbO ve PbS metallerinin

ağırlıklarından faydalanırız. Kavurma iĢleminde oksitlenmeden direkt kalsineye geçen PbS
için herhangi bir reaksiyon takip etmezken, oksitlenerek PbO veren PbS için reaksiyonu
üzerinden ağırlık hesabı yaparız. Bulunan toplam PbS ağırlığı üzerinden de kavrulmuĢ
cevherdeki Pb ağırlığına ulaĢırız.

O halde;

- Direkt kalsine olan PbS için;

PbS = 180 kg

- Oksitlenen PbS için;

PbO = 250 kg

 DENGE REAKSĠYONU

239 gr PbS’den 223 gr PbO oluĢuyorsa

kaç X kg’dan 250 kg oluĢur X = 267.93 kg oksitlenen PbS miktarıdır.

9
 PbS bileĢiğinin oluĢum reaksiyonu göz önüne alınarak, Pb ağırlığına ulaĢılabilir.

239 gr PbS’de 207 gr Pb var ise

447.93 kg’da kaç X kg vardır X = 387.95 kg toplam Pb miktarıdır.

Ham Pb metalinin ağırlığını bulabilmek için; Baca tozları ve dumanında kaybolan Pb miktarı
ile Mata geçen Pb miktarını, bulunan toplam Pb miktarından çıkarırız. Elde edilen sonuca;
yarısı Pb’de bulunan Cu ağırlığını katarız. Böylece elde edilen ham Pb metalinin ağırlığını
bulmuĢ oluruz.

O halde;

- Baca tozları ve dumanında kaybolan Pb miktarı için;

- Mata geçen Pb miktarı için;

- KurĢun metalinde kalan Pb miktarı için;

- Yarısı kurĢun metalinde kalan Cu miktarı için; Cu bileĢik halde Cu2S olarak bulunur ve
Cu2S‘in ağırlığı 20 kg’dır. Cu2ın ağırlığını bulmak için;

160 gr Cu2S’de 128 gr Cu var ise

20 kg’da kaç X kg vardır X =16 kg Cu vardır.

KurĢun metalinde; Cu’ın yarısı kaldığına göre, kalan miktar: 8 kg’dır.

- Ham Pb miktarı için (ġarj edilen KurĢun metali);

10
b. Matın ağırlığı için, matı oluĢturan; Cu2S, FeS ve PbS ağırlıkları hesaplanır.

- Cu2S için;
Cevherin %2’sini oluĢturması nedeniyle 20 kg’dır. Fakat; Cu’ın yarısı matta kaldığı için, mata
katılan Cu2S 10 kg’dır.

- PbS için;
Mata geçen Pb miktarı; Ģarj edilen kurĢunun %8’i kadar yani 31.03 kg’dır. Bu ağırlık
üzerinden PbS miktarına da ulaĢabiliriz.

239 gr PbS’de 207 gr Pb var ise

X = 35.82 kg matta kalan PbS vardır.
kaç X kg’da 31.03 kg vardır

- FeS için; Mattaki FeS miktarını S üzerinden ağırlık hesabı yaparak buluruz.

Cevherdeki S = (180 kg’lık PbS’e bağlı S) + (20 kg’lık Cu2S’e S)

24.1 kg S vardır 4 kg S vardır

Cevherdeki S = 28.1 kg

ġarj edilen S’ün %10’u baca gazlarına gittiği verisi soruda verilmiĢtir.
O halde; Baca gazlarına giden S = 2.81 kg’dır.

Mattaki C2S ve PbS’e bağlı S = (PbS’e bağlı S) + (C2S’e bağlı S)

4.79 kg S vardır 2 kg S vardır

Artık mattaki FeS’ü hesaplayabiliriz.

88 gr FeS’de 32 gr S var ise X = 50.87 kg mattaki FeS miktarı

kaç X kg’da 18.5 kg olur
olarak bulunur.

11
c. Cürufun %18’i CaO olacağı için, öncelikle cürufu bulmak gerekir. Cüruf ise; SiO 2 , FeO ,
CaO’dan meydana gelmektedir.

- SiO2 için;

- FeO için;

1. Cevherdeki Fe; Fe2O3’de bulunur ve ağırlığı 220 kg’dır. OluĢum reaksiyonu kullanılarak
Ģarjdaki Fe ağırlığı bulunur.

160 gr Fe2O3’de 112 gr Fe var ise

X = 154 kg Fe bulunur.
220 kg’da kaç X kg olur

2. Mattaki Fe; FeS’de bulunur ve ağırlığı 50.87 kg’dır. OluĢum reaksiyonu kullanılarak
mattaki Fe ağırlığı bulunur.

88 gr FeS’de 56 gr Fe var ise

X = 32.37 kg Fe bulunur.
50.87 kg’da kaç X kg olur

Artık cüruftaki FeO ağırlığını bulabiliriz.

FeO’ya bağlı Fe ağırlığı üzerinden, FeO ağırlığıı hesaplayabiliriz. O halde;

FeO (k) Fe(k) + O(g)

72 gr FeO’de 56 gr Fe var ise

X = 156.38 kg FeO bulunur.
kaç X kg’da 121.63 kg olur

- CaO için; cürufun %18’ini CaO’dan oluĢturma Ģartı var. Yani cürufun %82’si SiO2 ve
FeO’dan ibarettir. O halde;

12
Artık ilave edilecek CaCO3 ağırlığını; oluĢum reaksiyonuyla dengeleyerek bulabiliriz.

100 gr CaCO3’de 56 gr CaO var ise

X = 110 kg CaCO3 ilave
kaç X kg’da 61.60 kg olur edilmesi gerekir.

13
Soru 4: KavrulmuĢ bir Zn cevherinin kimyasal bileĢimi;

- %66 ZnO, %3 ZnS, %10 PbO, %14 Fe2O3, %1 Al2O3 ve %6 SiO2 ‘dir.

100 kg kavrulmuĢ cevher, bileĢimi; %90 C ve %10 SiO2 olan 45 kg kömür ile karıĢtırılarak yatay
retort fırında redüklenmektedir. Retortta ZnO’in %91’i Zn’ya, PbO’in tamamı Pb’a, Fe3O4’ün ise ’ü
Fe haline, ’ü FeO haline redüklenmektedir. (KurĢun (Pb) ve demirin (Fe) BuharlaĢması ihmal edilecek ve bu
elemanların tekrar oksitlenmediği kabul edilecektir. 1 mol için; Pb:207, Zn:65, Fe:56, S:32, Si:28, Al:27, O:16, gr)

a. Redüklenen çinkonun (Zn) miktarını ve cevherden elde edilen çinkonun %’sini bulunuz.
b. ZnO’in redüklenmesi için gerekli teorik karbon miktarı ve kullanılan fazla karbon %’sini
bulunuz.
c. Zn buharı uzaklaĢtırıldıktan sonra retortta kalan artık ağırlığı ve % bileĢimini bulunuz.

Çözüm: Öncelikle soruyu matematiksel olarak analiz edelim;

KAVRULMUŞ CEVHER (100 kg)

ZnO (%66) ZnS (%3) PbO (%10) Fe2O3 (%14) Al2O3 (%1) SiO2 (%6)
66 kg 3 kg 10 kg 14 kg 1 kg 6 kg

KÖMÜR (45 kg)

C (%90) SiO2 (%10)
40.5 kg 4.5 kg

KAVRULMUŞ CEVHER KÖMÜR

FIRIN

Çinko Buharı ARTIK

ve ZnO, Pb, FeO, Fe, ZnS,

Al2O3, SiO2
Gazlar

14
Sistemdeki bu basamaklarda aĢağıdaki tepkimeler oluĢmaktadır:

OluĢan bu tepkimeler sonucunda; ZnO’in %91’i Zn’ya, PbO’in %100’ü Pb’na, Fe2O3’in ‘ü Fe ve
Fe2O3’in ‘ü FeO haline dönüĢmektedir. Artık bu bilinenler ıĢığında sorulara geçebiliriz.

a. Redüklenen ZnO için %91 oranı gözetilmektedir. O halde;

OluĢan 60.06 kg ZnO içinde ise;

81 gr ZnO’da 65 gr Zn var ise

x = 48.2 kg Zn olur
60.06 kg x kg

Cevherden elde edilen Zn %’si için; öncelikle cevherde bulunan Zn miktarı hesaplanır. Bunun
için:

81 gr ZnO’da 65 gr Zn var ise x = 53 kg Zn olur

66 kg x kg

97 gr ZnS’da 65 gr Zn var ise x = 2 kg Zn olur

3 kg x kg

Ekstraksiyon %’si hesabı için; cevherde bulunan Zn miktarını, elde edilen Zn miktarına
oranlarız. O halde;

Yani ekstraksiyon sonucunda %87.63 oranında Zn eldesi olmuĢtur.

15
b. ZnO redüklenmesi için gerekli olan C miktarının hesabı için, aĢağıdaki reaksiyona bakarız:

O halde 66 kg ZnO redüklemesi için gerekli C miktarı;

81 gr ZnO için 12 gr C gerekiyorsa x = 9.77 kg C olur.

66 kg x kg

Kullanılan fazla C %’si için;

Kömürde bulunan C miktarı 40.5 kg ve gerekli olan C miktarı ise 9.77 kg olduğuna göre;
30.73 kg C fazladan kullanılmıĢtır. Bunun orantısı için;

Yani; %314.53 oranında fazladan C kullanılmıĢtır.

c. Artık ağırlığı için, sistem Ģemasında belirttiğimiz; ZnO, Pb, FeO, Fe, C, ZnS, Al2O3, SiO2’nin
ağırlıklarını hesaplarız. O halde;
ZnO için; cevherde var olan 66 kg ZnO’dan elde edilen redüklenmiş 60.06 kg ZnO’nun çıkarımı
sonucu, ZnO artık ağırlığını buluruz. O halde:

Pb için; PbO’nun bulundurduğu Pb miktarına bakarız. Bu da bize 10 kg PbO içinde 9.28 kg

Pb verir.

FeO için; Fe2O3 ‘ün ‘ü FeO haline dönüĢtüğüne göre, bu miktar da cevherde bulunan 14 kg
Fe2O3 ‘ün, 3.5 kg’nı temsil etmektedir. Yani; 3.5 kg Fe2O3 ‘ten elde edilecek olan FeO
hesaplanılacaktır. O halde;

160 gr Fe2O3 ‘te 144 gr FeO var ise

x = 3.15 kg FeO olur.
3.5 kg x kg

Fe için; Fe2O3 ‘ün ‘ü Fe haline dönüĢtüğüne göre, bu miktar da cevherde bulunan 14 kg

Fe2O3 ‘ün, 10.5 kg’nı temsil etmektedir. Yani; 10.5 kg Fe2O3 ‘ten elde edilecek olan Fe
hesaplanılacaktır. O halde;

160 gr Fe2O3 ‘te 112 gr Fe var ise

x = 7.35 kg Fe olur.
10.5 kg x kg

16
C için; Kömürden gelen bütün C miktarının, kullanım sonrası kalan miktarı; artık C miktarını
vermektedir. Bunun içinde; Giren C – Kullanılan C hesabı yapılmalıdır. Bütünr eaksiyonalrda
kullanılan C miktarı için;

81 gr ZnO için 12 gr C gerekiyorsa

x = 9.8 kg C olur.
66 kg x kg

223 gr PbO için 12 gr C gerekiyorsa

x = 0.54 kg C olur.
10 kg x kg

160 gr Fe2O3 için 36 gr C gerekiyorsa

x = 2.36 kg C olur.
10.5 kg x kg

160 gr Fe2O3 için 12 gr C gerekiyorsa

x = 0.26 kg C olur.
3.5 kg x kg

Reaksiyonda kullanılan TOPLAM MİKTAR: 12.96 kg

Artık C miktarı 27.54 kg’dır.

ZnS için; 3 kg olarak artığa geçmiştir.

Al2O3 için; 1 kg olarak artığa geçmiştir.

SiO2 için; (%6 cevher ağırlığından) 6 kg + (%10 kömür ağırlığından) 4.5 kg = 10.5 kg olarak
artığa geçmiştir.

TOPLAM ARTIK AĞIRLIĞI ĠÇĠN: 67.78 KG

ARTIĞIN % BİLEŞİMİ
ZnO Pb FeO Fe C ZnS Al2O3 SiO2
%8.76 %13.72 %4.6 %10.84 %40.63 %4.42 %1.47 %15.5

17
 KAVURMA + ERGİTME PROBLEMİ

Bir Pb cevheri konsantresi Ģunları ihtiva etmektedir:

%60 PbS, %4 FeS2, %3 Al2O3, %2 CaO, %31 SiO2

Evvela kavrularak FeS2’nin tamamı ve PbS’ün %90’ı oksitlenir. Daha sonra kavrulmuĢ cevher bir
Ģaft fırınında izabe edilir; yeterli miktarda Fe2O3 ve CaCO3 flux olarak kullanılıp, curufta SiO2 : FeO :
CaO oranı 35 : 50 :15 olması sağlanır ve cevher ağırlığının %16’sına eĢit miktarda kok kullanılır.
Kokun %85’i C ve %15’i SiO2’dir. Konsantrenin tonu baĢına,

a. Teorik ihtiyacın üstünde %200 fazla hava kullanılarak kavurma için sarfedilen hava miktarı
m3/ton
b. KavrulmuĢ cevherin % bileĢimi
c. Elde edilen Pb miktarı
d. Her fluxtan kaç kg’a ihtiyaç olduğu
e. Meydana gelen curufun ağırlığını hesaplayınız.

(1 mol için; Pb:207, Cu:64, Fe:56, S:32, Si:28, Al:27, O:16, C:12, gr)

Çözüm:

KONSANTRE (1 ton)
%60 PbS %4 FeS2 %3 Al2O3 %2 CaO %31 SiO2
600 kg 40 kg 30 kg 20 kg 310 kg

CURUF
SiO2 : FeO : CaO 35 : 50 : 15

KOK (cevherin %16’sı 160 kg)

%85 C %15 SiO2
136 kg 24 kg

a. Kavurma iĢleminde kullanılan hava; bu iĢlemde oksitlenmeye harcanan hava demektir.

Kavurmada yalnızca FeS2 ve PbS oksitlendiğine göre;

240 gr FeS2 için 123.2 lt O2 kullanılıyorsa

x = 20.53 m3 O2 gerekir.
40 kg x m3

239 gr PbS için 33.6 lt O2 kullanılıyorsa

x = 75.91 m3 O2 gerekir.
540 kg x m3

18
 Teorik O2 miktarı 96.44 m3 eder. O halde;

Toplam Hava: Teorik Hava + Fazla Hava olduğuna göre, Fazla Hava: Teorik Hava x 2

O halde;

b. Cevher; kavrulmadan önce barındırdığı bileĢiklerin oksitlenenlerinden, elde edilen reaksiyon

ürünleriyle tepkime vermemiĢ bileĢiklerden oluĢur. Bunlar da; PbO, PbS, Fe2O3, Al2O3, CaO,
SiO2’dir.

PbO için;

239 gr PbS ‘de 223 gr PbO oluĢuyorsa

x = 503.84 kg PbO olur.
540 kg x kg

PbS için; %10’nu oksitlenmediğine göre 60 kg PbS direkt kalsineye geçer.

Fe2O3 için;

240 gr FeS2 ‘de 160 gr Fe2O3 oluĢuyorsa

40 kg x kg x = 26.6 kg Fe2O3 olur.

Al2O3 için; cevherdeki oranını korur ve 30 kg olarak kalır.

CaO için; cevherdeki oranını korur ve 20 kg olarak kalır.

SiO2 için; cevherdeki oranını korur ve 310 kg olarak kalır.

Toplam kavrulmuĢ cevher ağırlığı 950.44 kg olmaktadır. O halde;

PbO için PbS için Fe2O3 için Al2O3 için CaO için SiO2 için
%53.02 %6.31 %2.80 %3.15 %2.10 %32.62

KavrulmuĢ cevherin bileĢik oranlarını bulmuĢ oluruz.

19
c. Elde edilen Pb miktarı için; kalsine edilen Pb bileĢiklerindeki Pb miktarını hesaplarız. O
halde;

PbO’daki Pb için;

223 gr PbO’da 207 gr Pb var ise

x = 467.69 kg Pb vardır.
503.84 kg x kg

PbS’deki Pb için;

239 gr PbS’de 207 gr Pb var ise

x = 51.96 kg Pb vardır.
60 kg x kg

ELDE EDĠLEN TOPLAM Pb MĠKTARI: 519.65 kg Pb vardır.

d. Flux malzemesi curuf yapıcı olduğundan, verilmiĢ olan SiO2 : FeO : CaO bileĢenlerini
oranlarıyla kullanarak ihtiyaç olunan miktarları bulunacaktır. Bilinen değerler üzerinden adım
adım ilerleyelim.

SiO2 için;

O halde;

Kalsinede bulunan SiO2: 310 kg

Koktaki SiO2: 24 kg

Curufa geçen SiO2: 334 kg

CaO için;

bağıntısını uyguladığımızda Curufta bulunması gereken CaO miktarı 143.14 kg

olarak çıkmaktadır. Hali hazırda kavrulmuĢ cevherde bulunan 20 kg CaO, curuf için ihtiyaç
olunan CaO miktarını 123.14 kg’a düĢürmektedir. CaO ise CaCO3 Ģeklinde ilave
edileceğinden;

100 gr CaCO3’te 56 gr CaO var ise

x = 219.89 kg CaCO3 olması gerekir.
Kaç x kg ‘da 123.14 kg CaO olur

20
 FeO için;

bağıntısını uyguladığımızda Curufta bulunması gereken FeO miktarı 477.14 kg

olarak çıkmaktadır. Hali hazırda kavrulmuĢ cevherde bulunan FeS2’den gelen Fe2O3 curufa
FeO olarak geçeceğinden, curuf için ihtiyaç olunan FeO miktarının bir kısmı buradan
karĢılanmaktadır. O halde;

160 gr Fe2O3 ‘te 144 gr FeO var ise

x = 23.94 kg FeO olur.
26.6 kg x kg

23.94 FeO cevherden geldiğine göre, (477.14 kg – 23.94 kg) 453.2 kg FeO ilave edilmesi
gerekmektedir. FeO, Fe2O3 Ģeklinde ilave edileceğinden;

160 gr Fe2O3 ‘te 144 gr FeO var ise

x = 503.55 kg FeO olur.
Kaç x kg Fe2O3’de 453.2 kg FeO vardır

e.

Önemli Not: Bazı Ģıklarda bulunan sonuçlar, diğer Ģıklarda iĢlem yapılmaksızın kullanılmıĢtır.
Ġyi dersler.. 

21