KAVURMA PROBLEMLERİ

Soru 1: 1000 kg. CuFeS2 tam oksitleyici bir kavurma iĢlemine tabi tutulmaktadır. Elde edilen; Cu2O,
Fe2O3 ve SO2„nin ağırlıklarını ve bu reaksiyon için gerekli olan oksijenin ağırlığını bulunuz?
(1 mol için; Cu:64, Fe:56, S:32, O:16 gr)

Çözüm: Öncelikle kavurma iĢlemini gerçekleĢtiren reaksiyonun, denge reaksiyonunu yazılır:

CuFeS2 (k) + O2 (g)  Cu2O(k) + Fe2O3 (k) + SO2 (g)

Reaksiyonun giren ve çıkan ürünlerini belirledikten sonra, reaksiyonun giren-çıkan ürün dengesini
sağlanılır:

2CuFeS2 (k) + 6O2 (g)  1Cu2O(k) + 1Fe2O3 (k) + 4SO2 (g)  DENGE REAKSĠYONU

Artık reaksiyon ürünlerinin, denge halinde; kaç mol giren ürüne, kaç mol çıkan ürün verdiğini
biliyoruz. Böylece; reaksiyona giren CuFeS2 (kalkopirit) „in ağırlığı üzerinden, denge reaksiyonundaki
katsayıları kullanarak (dengeli haldeki giren ürüne karĢılık gelen, çıkan ürünün mol sayıları), gerçek
reaksiyondaki ürünlerin ağırlık ve molaritelerini bulabiliriz.

O halde; 1 mol CuFeS2„in toplam atom ağırlığını, gerçek reaksiyondaki ağırlığı ile orantılarız. Böylece
gerçek reaksiyonda CuFeS2 kaç mol olduğunu buluruz.

CuFeS2 toplam atom ağırlığı için;

CuFeS2 = 64 + 56 + (32 x 2) = 184 gr CuFeS2 (kalkopirit) „in atom ağırlığını vermektedir.

- 1 mol CuFeS2 için 184 gr/mol oluyorsa, kaç x mol CuFeS2 için 1000000 gr (1000kg) olur.
Orantı için; 1 mol CuFeS2 184 gr x = 5434.78 mol yani 5,43 kmol olur.
x mol 1000000 gr (1000 mol = 1 kmol)

Artık denge reaksiyonundaki kat sayıları kullanarak, gerçek reaksiyondaki mol ve ağırlıkları
bulabiliriz.

Cu2O için;

Önce 1 mol için toplam atom ağırlığını buluruz: Cu2O = (64 x 2) + 16 = 144 gr vermektedir. O halde;

- 2 mol CuFeS2 için 144 gr ağırlığında Cu2O veriyorsa, 5,43 kmol CuFeS2 için kaç gr Cu2O
verir.
Orantı için; 2 mol CuFeS2‟den 144 gr Cu2O x = 391000 gr yani 391 kg olur.
5,43 kmol x kg (1000 gr = 1 kg)

Fe2O3 için;

Önce 1 mol için toplam atom ağırlığını buluruz: Fe2O3 = (56 x 2) + (16 x 3) = 160 gr vermektedir. O
halde;

- 2 mol CuFeS2 için 160 gr ağırlığında Fe2O3 veriyorsa, 5,43 kmol CuFeS2 için kaç gr Fe2O3
verir.
Orantı için; 2 mol CuFeS2‟den 160 gr Fe2O3 x = 434400 gr yani 434.4 kg olur.
5,43 kmol x kg (1000 gr = 1 kg)

1
SO2 için;

Önce 4 mol için toplam atom ağırlığını buluruz: 4SO2 = 4 x (32 + (16 x 2)) = 256gr vermektedir. O
halde;

- 2 mol CuFeS2 için 256 gr ağırlığında SO2 veriyorsa, 5,43 kmol CuFeS2 için kaç gr SO2 verir.
Orantı için; 2 mol CuFeS2‟den 256 gr SO2 x = 695040 gr yani 695.04 kg olur.
5,43 kmol x kg (1000 gr = 1 kg)

O2 için;

Önce 6 mol için toplam atım ağırlığını buluruz: 6O2 = 6 x (16 x 2) = 192 gr vermektedir. O halde;

- 2 mol CuFeS2 için 192 gr ağırlığında O2 veriyorsa, 5,43 kmol CuFeS2 için kaç gr O2 verir.
Orantı için; 2 mol CuFeS2‟den 192 gr O2 x = 521280 gr yani 521.28 kg olur.
5,43 kmol x kg (1000 gr = 1 kg)

SONUÇ:

Reaksiyon için; 521.28kg O2 gerekmektedir. Bu miktarda O2 ile; 391kg Cu2O, 434.4kg Fe2O3 ve
695.04kg SO2 üretilebilmektedir.

Bu tarz problemlerin çözümü için; bilinmesi gerekenler ve adım adım izlenilecek yollar.

- Bilinmesi gerekenler: Yanma-yakma-kavurma reaksiyonlarındaki O2 gerekliliği ve havanın

barındırdığı (%21 O2 - %79 N2), 1 kg = 1000 gr, 1 kmol = 1000 mol, 1000 lt = 1000 dm3 = 1
m3 gibi bazı sabitler, ideal gaz denklemindeki P x V = n x R x T iliĢkisi;
P: 1 atm, V: 22.4 lt, n: 1 mol, R: 0.082052 , T: 273,15o K

- Ġzlenilmesi gereken yol:

a. Reaksiyonun giren ve çıkan ürünlerini belirlemek.
Örn:
Giren Ürünler Çıkan Ürünler
Malzeme + O2  Malzeme1 + Malzeme2 + Baca Gazları
Baca gazları; malzemeden çıkan su buharı, O2 ile tepkime yapmıĢ gazlar, varsa
kullanılan yakıtın gazları veya kullanılan hava miktarının artanı olabilir.

Bu omurgayı bu tarz soruları okurken aklımızda oluĢturmamız gerekmektedir.

b. Reaksiyonun giren-çıkan mol sayılarını dengelemek ve denge reaksiyonunu

oluĢturmak.
c. Bilinen değerler ile istenilen sonuçlara ulaĢılacak en kısa yöntemi kullanarak, denge
ve gerçek reaksiyon bağıntılarıyla sonuca ulaĢmak.

2
Soru 2: %30 Cu2S, %50 FeS2, %15 SiO2 ve %5 H2O içeren bir bakır konsantresi kavrularak SiO2,
Cu2S ve Fe2O3 bileĢiklerinden oluĢan bir kalsine (yakılarak toz haline gelmiĢ madde) elde
edilmektedir. 1 ton kalsine için; (1 mol için; Cu:64, Fe:56, S:32, Si:28, O:16 gr)

a. KavrulmuĢ ürünün ağırlığını

b. Kavurma sonrası gerçekleĢtirilen kükürt giderme oranını hesaplayınız.

Çözüm:

a. Öncelikle reaksiyonun giren ürünler ve çıkan ürünler iliĢkisine bakılmalı.

GİREN ÜRÜN ÇIKAN ÜRÜN Farklı Ürün? Reaksiyonda; Cu2S ve

SiO2„nin tepkimeye
%30 Cu2S Cu2S Yok girmeden aynen
BAKIR KONSANTRE

çıktığını görüyoruz.
%50 FeS2 Fe2O3 Var H2O„nun ise reaksiyon
sonucu buharlaĢtığını
%15 SiO2 SiO2 Yok ve FeS2„nin de
tepkimeye girerek
%5 H2O Su Buharı Baca Gazı Fe2O3 oluĢturduğunu
görüyoruz.

O halde; tepkimeye giren ürün için denge reaksiyonunu yazarız:

2FeS2 (k) + O2 (g)  Fe2O3 (k) + 4SO2 (g)  DENGE REAKSĠYONU

Artık gerçek reaksiyon için ağırlık hesaplarına baĢlayabiliriz.

1 ton kalsine için;

%30 Cu2S = 300 kg

%50 FeS2 = 500 kg Değerlendirince; hali hazırda Cu2S ve SiO2„nin oluĢturduğu

direkt kalsineye geçen 450 kg„lık bir miktar var. O halde; 500
%15 SiO2 = 150 kg kg„lık FeS2„den kaç kg‟lık Fe2O3 oluĢmuĢ onu bulacağız.
%5 H2O = 50 kg

Fe2O3 için;

Önce 2 mol FeS2„nin toplam atom ağırlığını buluruz: 2FeS2 = 2 x (56 + (32 x 2)) = 240 gr
vermektedir. Devamında 1 mol Fe2O3„ün toplam atom ağırlığını buluruz: Fe2O3 = (56 x 2) + (16 x
3) = 160 gr vermektedir. Bulduğumuz ağırlık oranlarının, gerçek reaksiyonda da korunması
gerektiğinden artık gerçek reaksiyon için Fe2O3„ü bulabiliriz.

O halde; 240 gr FeS2‟den 160 gr Fe2O3

x = 333333 gr yani x = 333.33 kg
500 kg x kg (1000 gr = 1 kg)

TOPLAM KALSĠNE AĞIRLIĞI = Cu2S + Fe2O3 + SiO2 = 300 kg + 333.33 kg + 150 kg = 783.33 kg

3
b. Kükürt giderme oranı için;

orantısını kullanırız. O halde;

S(Konsantredeki) = (Cu2S‟deki S ağırlığı) + (FeS2‟deki S ağırlığı)

S(Kalsinedeki) = Cu2S‟deki (direkt kalsineye geçtiği için) S ağırlığı

Cu2S‟deki S ağırlığı için; 160 gr Cu2S‟de 32 gr S var ise x = 60000 gr yani x = 60 kg

300 kg x kg (1000 gr = 1 kg)

FeS2‟deki S ağırlığı için; 120 gr FeS2‟de 64 gr S var ise x = 266666 gr yani x = 266.66 kg
500 kg x kg (1000 gr = 1 kg)

O halde;

S(Konsantredeki) = (Cu2S‟deki S ağırlığı) + (FeS2‟deki S ağırlığı) = 60 + 266.66 = 326.66 kg

S(Kalsinedeki) = Cu2S‟deki (direkt kalsineye geçtiği için) S ağırlığı = 60 kg

= = 81.63

%S Giderme = %81.63

SONUÇ:
1 ton konsantrede; %81.63 kükürt giderilerek, 783.33 kg kavrulmuĢ ürün elde edilir.

4
Soru 3: Bir bakır cevheri Ģunları ihtiva etmektedir; %20 Cu2S, %40 FeS2, %30 SiO2 ve %10 H2O.
ġarj edilen cevher ağırlığının %5‟ine eĢit fuel-oil kullanılarak kavurma yapılmaktadır. Yanma
neticesinde çıkan gazlar, kavurma reaksiyonundan çıkan gazlarla karıĢır ve baca gazı olarak atılırlar.
S; SO2 olarak bacadan çıkar. KavrulmuĢ cevherin tamamı CuO, Fe2O3 ve SiO2‟den ibarettir. Hava;
kavurma ve yanma için gerekli teorik ihtiyaçtan %100 fazla kullanılmıĢtır. Yakıtın %85‟i C ve %15‟i
H‟dir. (1 mol için; Cu:64, Fe:56, S:32, Si:28, O:16, C:12, H:1 gr)

a. 1 ton cevherde kullanılan hava kaç m3‟tür.

b. KavrulmuĢ cevherin ağırlığı ne kadardır?
c. Baca gazlarının her m3‟ünde kaç gram H2O bulunur?

Çözüm:

a. 1 ton cevher için;

%20 Cu2S: 200 kg, %40 FeS2: 400 kg, %30 SiO2: 300 kg ve %10 H2O: 100 kg, %5 Fuel-oil: 50 kg
olur. Kavurma iĢlemi sonrası ürünler; CuO, Fe2O3 ve SiO2 olduğuna göre, kavurmada sadece Cu2S
ve FeS2 oksit ürün vermiĢ, SiO2 ise direkt kalsine olmuĢtur. Bu nedenle kavurma için gerekli olan
O2 miktarı; Cu2S ve FeS2 oksitlenmesi için harcanan O2‟ye eĢittir. O halde; cevherdeki tepkimeleri
belirler ve yakma (fuel-oil için) reaksiyonu da dahil, tüm tepkimeler için harcanan toplam havayı
hesaplayabiliriz.

GİREN ÜRÜN ÇIKAN ÜRÜN Farklı Ürün?

%20 Cu2S CuO Var Reaksiyonda; Cu2S ve

BAKIR KONSANTRE

FeS2‟nin oksitlendiğini,
%40 FeS2 Fe2O3 Var SiO2‟nin direkt kalsine
olduğunu ve H2O„nun ise
%30 SiO2 SiO2 Yok reaksiyon sonucu
buharlaĢtığını görüyoruz.
%10 H2O Su Buharı Baca Gazı

GİREN ÜRÜN ÇIKAN ÜRÜN Farklı Ürün?

Fuel-oil yakıtının yanma
tepkimelerinde CO2 ve
%85 C CO2 Var H2O gazları oluĢuyor. Bu
FUEL-OĠL

gazlar sistemden baca

gazı olarak çıkıĢ yapıyor.
%15 H H2O Var

Artık bütün yanma reaksiyonlarını yazabiliriz.

5
CuO için;

Cu2S (k) + 2O2 (g)  2CuO (k) + SO2 (g)  DENGE REAKSĠYONU

1 mol Cu2S = (64 x 2) + 32 = 160 gr ve 1 mol Cu2S için 2 mol O2 gerekli olur. Ġdeal gazlarda 1 mol
22.4 lt yer kapladığına göre; 1 mol Cu2S için de 2 mol O2 44.8 lt yer kaplar. O halde orantıyı
kurarsak;

160 gr Cu2S için 44.8 lt O2 x = 56 m3 O2 gereklidir.

200 kg x m3 (1000 lt = 1000 dm3 = 1 m3)

Fe2O3 için;

2FeS2 (k) + O2 (g)  Fe2O3 (k) + 4SO2 (g)  DENGE REAKSĠYONU

1 mol FeS2 = 56 + (32 x 2) = 120 gr ve 2 mol FeS2 için 11/2 mol O2 gerekli olur. Ġdeal gazlarda 1
mol 22.4 lt yer kapladığına göre; 2 mol FeS2 için de 11/2 mol O2 123.2 lt yer kaplar. O halde
orantıyı kurarsak;

240 gr FeS2 için 123,2 lt O2 x = 205.3 m3 O2 gereklidir.

400 kg x m3 (1000 lt = 1000 dm3 = 1 m3)

CO2 için;

C (s) + O2 (g)  CO2 (g)  DENGE REAKSĠYONU

1 mol C = 12 gr ve 1 mol C için 1 mol O2 gerekli olur. Ġdeal gazlarda 1 mol 22.4 lt yer kapladığına
göre; 1 mol C için de 1 mol O2 22.4 lt yer kaplar. 50 kg‟lık yakıtın 42.5 kg‟ı C‟dur. O halde
orantıyı kurarsak;

12 gr C için 22.4 lt O2 x = 79.33 m3 O2 gereklidir.

42.5 kg x m3 (1000 lt = 1000 dm3 = 1 m3)

H2O için;

4H (s) + O2 (g)  2H2O (g)  DENGE REAKSĠYONU

1 mol H = 1 gr ve 4 mol H için 1 mol O2 gerekli olur. Ġdeal gazlarda 1 mol 22.4 lt yer kapladığına
göre; 4 mol H için de 1 mol O2 22.4 lt yer kaplar. 50 kg‟lık yakıtın 7.5 kg‟ı H‟dir. O halde orantıyı
kurarsak;

4 gr H için 22.4 lt O2 x = 42 m3 O2 gereklidir.

7.5 kg x m3 (1000 lt = 1000 dm3 = 1 m3)

6
KAÇ m3 HAVA KULLANILDIĞINI BULMAK ĠÇĠN;

Önce harcanan O2‟yi buluruz.

Toplam O2 = CuO için yakılan O2 + Fe2O3 için yakılan O2 + CO2 için yakılan O2 + H2O için yakılan
O2

Toplam O2 = 56 + 205.3 + 79.33 + 42 = 382.63 m3

Yakılan O2 , havanın %21‟in de bulunan O2 olduğuna göre; teorik havanın tamamını orantıyla
buluruz. Fakat kavurmada teorik havanın %100 fazlası (yani 2 katı) yakıldığına göre; teorik
havanın 2 katı kullanılan toplam hava m3‟nü verecektir.

Teorik hava için; = 1822 m3

Kullanılan Toplam Hava; 1822 x 2 = 3644 m3

b. KavrulmuĢ cevherin ağırlığı için; CuO, Fe2O3, SiO2 reaksiyonlarına bakılır.

SiO2 için; Giren ürünlerde SiO2 direkt kalsineye geçmiĢtir. Bu nedenle cevherdeki %30 ağırlığını
korumuĢtur.
Kalsinedeki SiO2 = 300 kg olur.

CuO için;

Cu2S (k) + 2O2 (g)  2CuO (k) + SO2 (g)  DENGE REAKSĠYONU

1 mol Cu2S 160 gr atom ağırlığında ve 1 mol CuO 80 gr atom ağırlığındadır. O halde orantıyı
kurarsak;

160 gr Cu2S‟den 160 gr CuO

200 kg x kg x = 200 kg olur.

Fe2O3 için;

2FeS2 (k) + O2 (g)  Fe2O3 (k) + 4SO2 (g)  DENGE REAKSĠYONU

1 mol FeS2 120 gr atom ağırlığında ve 1 mol Fe2O3 160 gr atom ağırlığındadır. O halde orantıyı
kurarsak;

240 gr Cu2S‟den 160 gr CuO

x = 266.6 kg olur.
400 kg x kg

TOPLAM KAVRULMUġ ÜRÜN: 300 + 200 + 266.6 = 766.6 kg

7
c. Baca gazlarının her m3‟ündeki H2O‟yu bulmak için öncelikle baca gazlarını reaksiyonlarını
tanımlamalıyız.

Sistemdeki bütün reaksiyonlar ve giren-çıkan ürünler;

MİKTAR REAKSİYON Baca Gazı

%20 Cu2S Cu2S (k) + 2O2 (g)  2CuO (k) + SO2 (g) SO2
BAKIR KONSANTRE

%40 FeS2 2FeS2 (k) + O2 (g)  Fe2O3 (k) + 4SO2 (g) SO2

%30 SiO2 SiO2 Direkt kalsineye geçer. Yok

Tepkimesi yoktur. Kalsine iĢleminden dolayı

%10 H2O su buharı fazına geçer H2O(g)

C (s) + O2 (g)  CO2 (g)

FUEL-OĠL

%85 C CO2

%15 H 4H (s) + O2 (g)  2H2O (g) H2O(g)

%21 O2 + %79 N2
KULLANILAN TOPLAM

TEORĠK
HAVA

Teorik havanın N2
Bütün reaksiyon kullanılmayan
için kullanılan O2 kısmı
HAVA

FAZLA
HAVA

%21 O2 + %79 N2 O2 , N2

Hiçbir kullanımı olmayan fazla hava

SO2 için;

Cu2S ürünü olan SO2 baca gazı:

Cu2S (k) + 2O2 (g)  2CuO (k) + SO2 (g)  DENGE REAKSĠYONU

1 mol Cu2S = 160 gr olduğuna göre; 200 kg Cu2S, 1.25 kmol olur. 1 mol Cu2S, 1 mol SO2
verdiğine göre; 1.25 kmol Cu2S‟de 1.25 kmol SO2 verir. Ġdeal gazlarda 1 mol 22.4 lt yer
kapladığına göre; 1.25 kmol kaç lt yer kaplar?

Orantıyı kurarsak; 1 mol 22.4 lt

x = 28 m3 SO2 , Cu2S tepkimesinde baca gazı olarak
1.25 kmol x m3 verilir. (1000 lt = 1000 dm3 = 1 m3)

8
FeS2 ürünü olan SO2 baca gazı:

2FeS2 (k) + O2 (g)  Fe2O3 (k) + 4SO2 (g)  DENGE REAKSĠYONU

2 mol FeS2 = 240 gr olduğuna göre; 400 kg FeS2, 3.33 kmol olur. 2 mol FeS2, 4 mol SO2 verdiğine
göre; 3.33 kmol FeS2‟de 6.66 kmol SO2 verir. Ġdeal gazlarda 1 mol 22.4 lt yer kapladığına göre;
6.66 kmol kaç lt yer kaplar?

Orantıyı kurarsak; 1 mol 22.4 lt x = 149.18 m3 SO2 , FeS2 tepkimesinde baca gazı
olarak verilir. (1000 lt = 1000 dm3 = 1 m3)
6.66 kmol x m3

H2O gazı için:

- Cevherden gelen 100 kg H2O tamamen gaz olur.

1 mol H2O 18 gr ise, 100 kg H2O 5.55 kmol olur. Ġdeal gazlarda 1 mol 22.4 lt yer kapladığına
göre; 5.55 kmol 124.32 m3 yer kaplar. (1000 lt = 1000 dm3 = 1 m3)

- Fuel-oil‟den gelen H2O için; Yakıttaki H ağırlığı 7.5 kg‟dır.

4H (s) + O2 (g)  2H2O (g)  DENGE REAKSĠYONU

4 gr H, 2 mol H2O ise; 7500 gr H, 3.75 kmol H2O eder. Ġdeal gazlarda 1 mol 22.4 lt yer
kapladığına göre; 3.75 kmol H2O 84 m3 yer kaplar. (1000 lt = 1000 dm3 = 1 m3)

CO2 için;

Yakıttaki C ağırlığı 42.5 kg‟dır. C (s) + O2 (g)  CO2 (g)  DENGE REAKSĠYONU
12 gr C, 1 mol CO2 ise; 42500 gr C, 3.54 kmol CO2 eder. Ġdeal gazlarda 1 mol 22.4 lt yer
kapladığına göre; 3.54 kmol CO2 79.29 m3 yer kaplar. (1000 lt = 1000 dm3 = 1 m3)

N2 için; Havanın %79‟nu teĢekkül eder. Teorik hava 1822 m3 olduğuna göre; N2 1439.38 m3 olur.

Fazla Hava için; 1822 m3 hava kullanılmadan baca gazı olarak verilmiĢtir.

TOPLAM BACA GAZI: 3726.17 m3 olur.

Her m3‟te Kaç Gram H2O Bulunur Ġçin; toplam H2O (g) 208.32 m3‟tür. Ġdeal Ģartlarda 1 mol H2O
18 gr ve 22.4 lt yer kaplar. (1m3 = 1000lt) O halde; 22.4 lt H2O 18 gr ise; 208320 lt H2O 167.4 kg
eder. Yani; 3726.17 m3‟te 167.4 kg H2O eder. O halde;

3726.17 m3‟te 167400 gr H2O x = 44.92 gr yani x = 45 gr eder. Bu da 1 m3 baca

1 m3‟te x gr gazında 45 gr H2O (g) vardır anlamına gelir.

9
Soru 4: Bir çinko konsantresi %60 Zn (ZnS halinde) %2.2 Fe (FeS halinde) ve %7 SiO2‟den ibarettir.
Bunlar kavrularak; Zn oksitlenip ZnO haline, Fe oksitlenip Fe2O3 haline ve S ise SO2 haline
gelmektedir. Bununla beraber; ZnS‟ün %3‟ü değiĢmeden kalmaktadır. Ham cevherin %20‟sine eĢit
miktarda kömür kullanılmaktadır. Yanma ürünleri, kavurma gazlarıyla karıĢır. Kömürün; %72‟si C,
%6‟sı H2, %8‟i O2, %2‟si S ve %12‟si küldür. Baca gazları %12 O2 taĢımaktadır. (1 mol için; Zn:65, Fe:56,
S:32, Si:28, O:16, C:12, H:1 gr)

a. 1 ton ham cevher baĢına düĢen kavrulmuĢ cevherin ağırlığını ve kavrulmuĢ cevherdeki S
%‟sini bulunuz.
b. 1 ton ham cevher baĢına kavurma iĢlemi ve kömürün yakılması için kullanılan teorik hava
hacmini bulunuz.
c. Baca gazlarının % bileĢimini, kavurma ve yakma iĢlemlerinde teorik havadan fazla olarak
kullanılan havanın %‟sini bulunuz.

Çözüm:

a. 1 ton cevher için;

Cevherde toplam; %60 Zn: 600 kg ve %2.2 Fe 22 kg bulunur. Bu mineraller; Zn, ZnS halinde ve
Fe, FeS halinde bulunduğuna göre:

- ZnS  Zn + S iliĢkisinden;

97 gr ZnS için, 65 gr Zn x = 895.38 kg Cevherde tepkime öncesi toplam ZnS miktarı

x gr 600 kg olur. (1000 gr = 1 kg)

- FeS  Fe + S iliĢkisinden;

88 gr FeS için, 56 gr Fe x = 34.57 kg Cevherde tepkime öncesi toplam FeS miktarı

x gr 22 kg olur. (1000 gr = 1 kg)

ZnS: 895.38 kg, FeS: 34.57 kg ve %7 SiO2: 70 kg olur.

- Kavurma iĢleminde; toplam ZnS ağırlığının %3‟ü değiĢmediğine göre:

ZnS(%97) = ZnS x = 868.52 kg olur. Yani; 868.52 kg ZnS‟nin kavurma sonucu ZnO veren
kısmıdır.

Kavurma ürünleri (kavrulmuĢ cevher); ZnS, ZnO, Fe2O3, SiO2 olduğuna göre. KavrulmuĢ
cevherdeki ZnS (yani ZnS(%3)) ve SiO2 için;

ZnS(%3) = ZnS(%100) – ZnS(%97) = 895.38 kg – 868.52 = 26.86 kg olur.

SiO2; cevherin %7‟si olduğuna göre 70 kg olur.

10
ZnO için;

ZnS (k) + O2 (g)  ZnO (k) + SO2 (g)  DENGE REAKSĠYONU

1 mol ZnS 97 gr atom ağırlığında ve 1 mol ZnO 81 gr atom ağırlığındadır. O halde orantıyı
kurarsak;

97 gr ZnS‟den 81 gr ZnO x = 725.25 kg yani ZnO = 725.25 kg olur.

868.52 kg x kg

Fe2O3 için;

2FeS (k) + O2 (g)  Fe2O3 (k) + 2SO2 (g)  DENGE REAKSĠYONU

2 mol FeS 176 gr atom ağırlığında ve 1 mol Fe2O3 160 gr atom ağırlığındadır. O halde orantıyı
kurarsak;

176 gr FeS‟den 160 gr Fe2O3 x = 31.42 kg yani Fe2O3 = 31.42 kg olur.

34.57 kg x kg

KavrulmuĢ cevherdeki kükürt %‟si için; kavrulmuĢ cevherin toplam ağırlığını, cevherdeki S
ağılığına oranlarız. Kavrulmuş cevher toplam ağırlığı = 26.86 + 70 + 725.25 + 31.42 =
853.53 kg olur. Artık cevherde bulunan kükürt ağırlığını hesaplayıp oranlayabiliriz.
ZnS(%3)  Zn + S iliĢkisinden; 1 mol de 97 gr olan ZnS için 1 mol de 32 gr S kullanılmıĢtır.
O halde; 97 gr ZnS için 32 gr S kullanılmıĢsa, 26.86 kg ZnS için 8.86 kg S kullanılır. Orantıya
geçersek;

853.63 kg 8.86 kg x = 1.038 yani kavrulmuĢ cevherde %1.038 S olur.

100 x

11
 b. Öncelikle kullanılan O2 miktarı bulunur. Bunun için;

MİKTAR REAKSİYON O2 Kullanımı

97 gr x 22.4 lt
ZnS (k) + O2 (g)  ZnO (k) + SO2 (g)
x = 300.84 m3
ÇĠNKO KONSANTRE (1000 kg)

895.38 kg 868.52 kg xm 3

ZnS 868.52 kg 725.25 kg

ZnS(%3)  26.86 kg YOK

176 gr x 22.4 lt
34.57 kg 2FeS (k) + O2 (g)  Fe2O3 (k) + 2SO2 (g)
x = 15.39 m3
3
FeS 34.57 kg xm
34.57 kg 31.42 kg

70 kg SiO2 SiO2 Direkt kalsineye geçer. YOK

C (k) + O2 (g)  CO2 (g) 12 gr 22.4 lt

144 kg C x = 268.8 m3
144 kg 144 kg x m3

2H2 (g) + O2 (g)  2H2O (g) 4 gr 22.4 lt

12 kg H2 x = 67.2 m3
3
12 kg 12 kg xm
KÖMÜR (200 kg)

Kömürün yanmasına katılır. Bu nedenle

32 gr 22.4 lt
kömürün yanma tepkimesinde ihtiyaç
16 kg O2
duyulan O2 önce buradan tüketilir. Sonra 16 kg 3
x = 11.2 m3
xm
havadaki O2 alınır.

S (k) + O2 (g)  SO2 (g) 32 gr 22.4 lt

4 kg S x =2.8 m3
4 kg 4 kg x m3

24 kg Kül Hesaplamadan bağımsız yakıt artığı. YOK

1000 kg Cevheri 200 kg Kömür Ġle Kavurmak Ġçin Gereken

Toplam O2 Miktarı: (300.84 + 15.39 + 268.8 + 67.2 + 2.8) – 11.2 = 643.83 m3

%21 O2 + %79 N2
Teorik
havanın
TEORĠK HAVA Bütün reaksiyon
kullanılmayan
için kullanılan O2
kısmı

12
 c. Bütün reaksiyonlar incelenir:

BACA GAZLARI
MİKTAR REAKSİYON
(SO2,CO2,H2O, Fazla O2,N2)

97 gr 22.4 lt
ZnS (k) + O2 (g)  ZnO (k) + SO2 (g) x = 200.57 m3
3
895.38 kg 868.52 kg xm SO2 gazı verir.
ÇĠNKO KONSANTRE (1000 kg)

ZnS 868.52 kg 725.25 kg

ZnS(%3)  26.86 kg YOK

176 gr 44.8 lt
34.57 kg 2FeS (k) + O2 (g)  Fe2O3 (k) + 2SO2 (g) x = 8.79 m3
3
FeS 34.57 kg xm SO2 gazı verir.
34.57 kg 31.42 kg

70 kg
SiO2 Direkt kalsineye geçer. YOK
SiO2

C (k) + O2 (g)  CO2 (g) 12 gr 22.4 lt

144 kg C x = 268.8 m3
144 kg x m3 CO2 gazı verir.
144 kg

2H2 (g) + O2 (g)  2H2O (g) 4 gr 44.8 lt

12 kg H2
x = 134.4 m3
H2O gazı verir.
KÖMÜR (200 kg)

12 kg x m3
12 kg

16 kg O2 Kömürün yanmasına katılır. YOK

S (k) + O2 (g)  SO2 (g) 32 gr 22.4 lt

x =2.8 m3
4 kg S
4 kg x m3 SO2 gazı verir.
4 kg

24 kg Kül Hesaplamadan bağımsız yakıt artığı. YOK

TOPLAM: 615.36 m3
SO2 = (200.57 + 8.79 + 2.8) = 212.16 m3 , CO2 = 268.8 m3 , H2O = 134.4 m3
(SO2 , CO2 , H2O)

Toplam baca gazının (SO2, CO2, H2O, Kullanılmayan O2, Toplam Havadan Gelen N2) %12 O2
taĢıdığını bildiğimize göre; taĢınan bu O2 için kullanılmayan O2 diyebiliriz. O halde; harcanan O2 ile
kullanılmayan O2 bize sistemdeki toplam havanın O2 miktarını verir. Ardından bilinenlerin toplamı ile
TOPLAM BACA GAZI bulunur ve diğer durumlar için % hesabı yapılabilir. Bilinmeyenleri azaltmak
için, baca gazı ile O2 arasıdaki %12 bağıntısını kullanarak bir bilinmeyenli denklem yazabiliriz.

13
Denklemi yazarsak;

(Toplam Baca Gazı = T)

Reaksiyonlarından gelen Sistemdeki toplam N2

baca gazları.

T = SO2 + CO2 + H2O + xTx {[( x T) + 643.83 m3 x ] } = 615.36 + 2422.02 + 0.12 T +

0.45 T = T

Baca gazının Sistemdeki

taĢıdığı %12 O2 toplam O2

T – 0.57 T = 3037.38 m3  T (Toplam Baca Gazı) = 7063.67 m3 Orantılarsak baca gazının %

bileĢimi;

SO2: %3 , CO2: %3.8 , H2O: %1.9 , O2: %12 , N2: %79.3

Toplam Hava = Teorik hava + Fazla hava (T=Toplam Baca Gazı)

Baca gazında bulunan %12‟lik O2; fazla havanın %21‟lik O2‟ini oluĢturmaktadır.

O halde; [(T x )x ] bize fazla havanın miktarını verir.

- [
Fazla Hava = (7063.67 x )x ] = 4036.38 m 3

- Toplam Hava = 3065.85 + 4036.38 = 7102.23 m3

Sonuç olarak: Fazla hava, teorik havadan %131.78 fazladır.

14
Soru 5: PbS, FeS2, SiO2 ve H2O‟dan oluĢan bir Pb konsantresi, Wedge tipi mekanik fırında
kavrulmaktadır. Konsantre; %31 SiO2, %11 S ve %8 H2O içermektedir. PbS tamamen; PbO ve SO2
haline dönüĢmektedir. FeS2 oksitlenerek Fe3O4 ve SO2 oluĢur ve ayrıca bir miktar FeS‟de kalır. FeS‟ün
ağırlığı ham konsantre de bulunan S‟ün ağırlığının %10‟u kadardır. Gazlarda %6 SO2 vardır. (1 mol
için; Pb:207, Fe:56, S:32, Si:28, O:16, H:1 gr)

a. Kuru analiz sonucu konsantrede bulunan PbS, FeS2 ve SiO2‟in % miktarları nelerdir?
b. KavrulmuĢ konsantrenin % bileĢimi nedir?
c. Kavurma reaksiyonları için gerekli teorik hava miktarının üzerinde kullanılan fazla havanın
%‟si nedir?
d. Gazların % bileĢimi nedir?

Çözüm:

a. Öncelikle konsantre için bir miktar belirlenmediğinden ve cevapların sürekli % oran

istemesinden dolayı, konsantre için; iĢlem rahatlığı sağlayacak bir tam sayıyı, sabit olarak
kabul edebiliriz. O halde; konsantreyi 100 kg olarak alalım.

MİKTAR REAKSİYON Baca Gazı

PbS (k) + O2 (g)  PbO (k) + SO2 (g)

KURġUN KONSANTRE

PbS SO2

FeS2 4FeS2 (k) + 9O2 (g)  Fe3O4 (k) + FeS (k) + 7SO2 (g) SO2

31 kg SiO2 SiO2 Direkt kalsineye geçer. Yok

8 kg H2O Tepkimesi yoktur. Kalsine iĢleminden dolayı su buharı fazına geçer H2O(g)

Ham cevherdeki S ağırlığı = FeS2‟deki S ağırlığı + PbS‟deki S ağırlığı = 11 kg olur.

O halde;

PbS  Pb + S (Toplam PbS gerçek ağırlı “x” olsun)

239 gr PbS‟de 32 gr S varsa

𝑥
?PbS= PbS‟nin barındırdığı S miktarı
x gr ? gr

FeS2  Fe + 2S (Toplam FeS2 gerçek ağırlı “y” olsun)

120 gr FeS2‟de 64 gr S varsa 4𝑦

?FeS =2
FeS2‟nin barındırdığı S miktarı
y gr ? gr

15
 O halde;
?PbS + ?FeS2 = + = 11 kg olur. // 1. Bağıntı.

PbS (x kg), FeS2 (y kg), 31 kg SiO2 ve 8 kg H2O; toplamda 100 kg cevheri verdiğine göre.
Tersi durumundan da PbS ile FeS2‟yi 100 kg‟a eĢitleyebiliriz.

O halde;
PbS (x kg) + FeS2 (y kg) + 31 kg + 8 kg = 100 kg //  2. Bağıntı.

- Bağıntıları bir arada kulanırsak;

32x/239 + 64y/120 = 11 kg
x = 53.3 kg , y = 7.7 kg
x + y + 31 + 8 = 100 kg

Kuru analiz için cevherdeki su miktarını yok sayarız. Cevher kuru analiz için %100
durumunda 92 kg yapar.

O halde; PbS: %57.9 , FeS2: %8.37, SiO2: %33.7

b. KavrulmuĢ konsantre; PbO, Fe3O4, FeS, SiO2 olduğu belirtilmiĢtir.

MİKTAR REAKSİYON Baca Gazı

PbS (k) + O2 (g)  PbO (k) + SO2 (g)

KURġUN KONSANTRE

PbS SO2

FeS2 4FeS2 (k) + 9O2 (g)  Fe3O4 (k) + FeS (k) + 7SO2 (g) SO2

31 kg SiO2 SiO2 Direkt kalsineye geçer. Yok

8 kg H2O Tepkimesi yoktur. Kalsine iĢleminden dolayı su buharı fazına geçer H2O(g)

PbO için; 239 gr PbS‟de 223 gr PbO oluyorsa

x = 49.7 kg PbO olur.
53.3 kg x kg

Fe3O4 için; Ham cevherdeki S‟ün %10‟nu yani; 1.1 kg FeS olur. SiO2 ise zaten 31 kg idi.

480 gr FeS2‟de 232 gr Fe3O4 oluyorsa

x = 3.72 kg Fe3O4 olur.
7.7 kg x kg

KavrulmuĢ Konsanterede;
PbO  49.7 kg - % 58.11
Fe3O4  3.72 kg - % 4.34
FeS  1.1 kg - % 1.28
SiO2  31 kg - % 36.24

16
 c. PbS için;

PbS (k) + O2 (g)  PbO (k) + SO2 (g)  DENGE REAKSĠYONU

239 gr PbS‟ye x 22.4 lt O2 gerekiyor ve bu da bize 22.4 lt SO2 baca gazı veriyor.

53.3 kg x m3 y m3
x = 7.5 m3 O2 y = 5 m3 SO2

FeS2 için;

4FeS2 (k) + 9O2 (g)  Fe3O4 (k) + FeS (k) + 7SO2 (g)  DENGE REAKSĠYONU

480 gr FeS2‟ye 9 x 22.4 lt O2 gerekiyor ve bu da bize 7x22.4 lt SO2 baca gazı veriyor.

7.7 kg x m3 y m3

x = 3.2 m3 O2 y = 2.5 m3 SO2

Teorik O2 = 10.7 m3  Teorik hava = 10.7 x = 50.95 m3

Toplam SO2 = 7.5 m3 olduğuna göre, toplam baca gazında % 6 SO2 olacağından Baca Gazı =
125 m3 olur. Baca gazında bulunan H2O için; 1 mol H2O 18 gr ile 22.4 lt yer kapladığına göre,
8 kg H2O 9.95 m3 yer kaplar. Teorik hava miktarının üzerinde kullanılan fazla hava miktarı
hesabı için; bilinmeyen toplam havayı kullanırız. Toplan hava “x” olsun.

O halde;

Baca gazı = SO2 + H2O + (x) – Teorik O2 = 125 m3  Toplam Hava = 118.25 m3

Fazla hava miktarı = Toplam hava – Teorik hava = 118.25 – 50.95 = 67.3 m3

Ġhtiyaçtan fazla kullanılan hava %‟si = 132.09  % Fazla hava = % 132.09

d. Baca gazında bulunanlar;

SO2 = 7.5 m3 / %6
H2O = 9.95 m3 / %7.96
O2 = 14.13 m3 / %11.30
N2 = 93.22 m3 / %74.57

Önemli Not: Bazı Ģıklarda bulunan sonuçlar, diğer Ģıklarda iĢlem yapılmaksızın kullanılmıĢtır.
Ġyi dersler.. 

17