‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ‬

‫اﺳﺘﺎد‬
‫دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽ اﻣﺎﻣﯽ ﻣﯿﺒﺪي‬

‫دﺳﺘﯿﺎر‬
‫رﺑﺎب اﻋﻠﻤﯽ‬

‫اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮑﺪه اﻗﺘﺼﺎد‬

‫ﻧﯿﻤﺴﺎل دوم ﺳﺎل ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ ‪1390-91‬‬

‫‪1‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫ﺗﻌﺪاد واﺣﺪ‪3 :‬‬

‫ﻧﻮع واﺣﺪ‪ :‬ﻧﻈﺮي‬

‫روش ﻧﻤﺮه دﻫﯽ‪:‬‬

‫‪ ‬اﻣﺘﺤﺎن ﻣﯿﺎن ﺗﺮم )‪ 20‬درﺻﺪ( – اردﯾﺒﻬﺸﺖ ﻣﺎ ه ‪1391‬‬
‫‪ ‬ﺗﻬﯿﻪ و اراﺋﻪ ﯾﮏ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ " ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺮوري ‪ -‬ﯾﮑﯽ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت درﺳﯽ" ) ‪ 10‬درﺻﺪ(‬
‫‪ ‬اﻣﺘﺤﺎن ﭘﺎﯾﺎن ﺗﺮم )‪ 60‬درﺻﺪ( ‪ 10 -‬ﺗﯿﺮ ﻣﺎه ‪ 1391‬ﺳﺎﻋﺖ ‪14‬‬
‫‪ ‬ﺷﺮﮐﺖ ﻓﻌﺎل در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﮐﻼس و اراﺋﻪ ﯾﮏ ﭘﺮوژه ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ"ﻋﻠﻤﯽ‪ -‬ﭘﮋوﻫﺸﯽ" ﺗﯿﺮﻣﺎه )‪ 10‬درﺻﺪ(‬

‫ﻫﺪف‪:‬‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﺮژي ﺑﺮ رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻣﻮﺟﺐ آن ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺮژي در ﻣﺮﮐﺰ و ﻫﺴﺘﻪ اﺻﻠﯽ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺠﺎﻣﻊ ﻋﻠﻤﯽ و داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﺎﯾﺎنﭘﺬﯾﺮ اﻧﺮژي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ )ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﮔﺎز‪ ( ...،‬در ﺗﺤﻮﻻت زﻣﯿﻦﺷﻨﺎﺳﯽ و ﻃﯽ ﺳﺎﻟﯿﺎن دراز‬
‫ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه و ذﺧﺎﺋﺮ آن ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﯾﮏ ﺳﺆال ﮐﻠﯿﺪي آن‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ روش اﺳﺘﺨﺮاج ﺑﻬﯿﻨﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﺎﯾﺎن ﭘﺬﯾﺮ اﻧﺮژي ﻃﯽ زﻣﺎن ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﻣﺒﺎﺣﺚ‬
‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‪ ،‬ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﯿﺎﺳﺘﮕﺬاريﻫﺎ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻧﺮژي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻠﻤﯽ‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬اﻓﺰاﯾﺶ روزاﻓﺰون ﻣﺼﺮف ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﮑﻼت زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ را ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ و ﺑﺪﯾﻦ ﺳﺒﺐ اﻫﻤﯿﺖ و ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ دﯾﮕﺮ اﻧﺮژي ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻧﺮژيﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ و ﻧﻮﯾﻦ ﻣﻌﺮوﻓﻨﺪ ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺠﺎي اﻧﺮژيﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ ﻣﻄﺮح ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ در‬
‫ﺧﺼﻮص ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻧﺮژي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺪلﻫﺎ و ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ اﻗﺘﺼﺎدي‪، 1‬ﮐﺎرﺑﺮد ﺳﯿﺎﺳﺘﯽ و راﻫﮑﺎرﻫﺎي ﻋﻤﻠﯽ‬
‫اراﺋﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Economic Analysis‬‬

‫‪2‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﭘﯿﺸﮕﻔﺘﺎر‬
‫ﻋﻨﻮان‬
‫ﻓﺼﻞ اول – اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ اﺳﺎﺳﯽ و اﺑﻌﺎد ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬ ‫‪.1-1‬‬
‫دﻻﯾﻞ ﻋﻤﺪه اﻫﻤﯿﺖ ﻣﺒﺎﺣﺚ اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬ ‫‪.2-1‬‬
‫اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در اﯾﺮان‬ ‫‪.3-1‬‬
‫روﻧﺪ ﻣﺼﺮف ﺣﺎﻣﻞ ﻫﺎي اﻧﺮژي در اﯾﺮان‬ ‫‪.4-1‬‬
‫‪ .1-4-1‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪاي ﻣﺼﺮف ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺘﺼﺎد‬
‫‪ .2-4-1‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪاي ﻣﺼﺮف ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺘﺼﺎد‬
‫‪ .3-4-1‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪاي ﻣﺼﺮف ﺑﺮق در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺘﺼﺎد‬
‫‪ .4-4-1‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪاي ﻣﺼﺮف ﻧﻬﺎﯾﯽ اﻧﺮژي در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺘﺼﺎد‬
‫‪.5-4-1‬ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي اداﻣﻪ اﻟﮕﻮي ﮐﻨﻮﻧﯽ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي‬
‫اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ و ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ آن ﺑﺎ اﻟﮕﻮي اﯾﺮان‬ ‫‪.5-1‬‬
‫راﻫﮑﺎرﻫﺎي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف ﺑﻬﯿﻨﻪ اﻧﺮژي‬ ‫‪.6-1‬‬
‫ﻗﯿﻤﺖ اﺳﻤﯽ و واﻗﻌﯽ ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي در اﯾﺮان‬ ‫‪.7-1‬‬
‫ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻗﯿﻤﺖ اﻧﺮژي روي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي‬ ‫‪.8-1‬‬
‫ﺷﺪت اﻧﺮژي‬ ‫‪.9-1‬‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي‬ ‫‪.10-1‬‬

‫ﻓﺼﻞ دوم – ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﺎﯾﺎنﭘﺬﯾﺮ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻣﻄﻠﻮب از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﺎﯾﺎنﭘﺬﯾﺮ‬ ‫‪.1-2‬‬
‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي ﻧﺤﻮه ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺑﻬﯿﻨﻪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﺎﯾﺎنﭘﺬﯾﺮ‬ ‫‪.2-2‬‬
‫‪ .1-2-2‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي ﻧﻮﺳﺎن ﻫﺎي ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖﺧﺎم‬
‫آزﻣﻮن ﭘﺎﯾﺪاري رﺷﺪ در ﻣﻮرد ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﺎﭘﺬﯾﺮ)ﺑﺎزﺑﯿﻨﯽ ﻣﺪل ﻫﺘﻠﯿﻨﮓ(‬ ‫‪.3-2‬‬

‫‪3‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﮐﺎرﺗﻞﻫﺎ‬ ‫‪.4-2‬‬
‫اﻫﻤﯿﺖ و ﺿﺮورت ارﺗﻘﺎء ﮐﺎراﺋﯽ و ﺑﻬﺮهوري‬ ‫‪.5-2‬‬
‫ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي و ﻣﺸﮑﻼت ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي آن‬ ‫‪.6-2‬‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﺼﻞ‬ ‫‪.7-2‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم – اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﺎﭘﺬﯾﺮ )ﺗﺎﮐﯿﺪي ﺑﺮ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم(‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫‪ .1-3‬ﺳﯿﺮ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻧﻔﺖ و اﻧﺮژي‬
‫‪ .1-1-3‬ﺷﺮاﯾﻂ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺑﺎزار ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﻔﺖ ﻗﺒﻞ از دﻫﻪ ‪1970‬‬
‫‪ .2-1-3‬ﺷﺮاﯾﻂ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺑﺎزار ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﻔﺖ در دﻫﻪ ‪1970‬‬

‫‪ .3-1-3‬ﺷﺮاﯾﻂ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺑﺎزار ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﻔﺖ در دﻫﻪ ‪1980‬‬

‫‪ .4-1-3‬ﺷﺮاﯾﻂ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺑﺎزار ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﻔﺖ در دﻫﻪ ‪1990‬‬
‫‪ .5-1-3‬ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﺎري ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺑﺎزار ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﻔﺖ‬
‫‪ .6-1-3‬دﻻﯾﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻧﻔﺖ و اﻧﺮژي از ﻟﺤﺎظ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‬
‫‪ .2-3‬ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﮐﺸﻮر‬
‫‪ .3-3‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‬
‫‪ .4-3‬اﻧﻮاع ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻣﺸﺘﺮك ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‬
‫‪ .5-3‬ﮐﺎرﺑﺮد اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﯽ در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‬
‫‪ .6-3‬ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺳﺎﺳﯽ در ﯾﮏ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﯽ‬
‫‪ .7-3‬روﺷﯽ اﺟﻤﺎﻟﯽ در ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ درﯾﺎﻓﺖﻫﺎي ارزي ﺣﺎﺻﻞ از ﺻﺎدرات ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم – اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﺎﭘﺬﯾﺮ )ﺗﺎﮐﯿﺪي ﺑﺮ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ(‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫‪ .1-4‬ﭼﺸﻢاﻧﺪاز آﺗﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫‪ .2-4‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫‪ .3-4‬ﻓﺮﺻﺖﻫﺎ و ﭼﺎﻟﺶﻫﺎ در ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫‪ .4-4‬ﮔﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮔﺎزي‬
‫‪ .1-4-4‬ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫‪ .2-4-4‬ﻣﺼﺮف ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫‪ .3-4-4‬ﺻﺎدرات ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ‬

‫‪4‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫‪ .1-3-4-4‬ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺮوژهﻫﺎي ﺻﺎدرات ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫‪ .2-3-4-4‬ﺑﺎزارﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه ﮔﺎز اﯾﺮان‬
‫‪ .3-3-4-4‬ﻣﻮاﻧﻊ و ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي ﺻﺎدراﺗﯽ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ اﯾﺮان‬
‫‪ .4-3-4-4‬وﺿﻌﯿﺖ آﯾﻨﺪه اﻧﺮژي اﯾﺮان در ﺻﻮرت اداﻣﻪ ﺻﺎدرات ﮔﺎز‬
‫‪ .4-4-4‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻓﺮآورده ﻫﺎي ﭘﺘﺮوﺷﯿﻤﯽ‬

‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ – اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫‪ .1-5‬ﺿﺮورت و اﻫﻤﯿﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‬
‫‪ .2-5‬اﻧﻮاع اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‬
‫‪ .1-2-5‬اﻧﺮژي ﺧﻮرﺷﯿﺪي‬
‫‪ .2-2-5‬اﻧﺮژي ﺑﺎد‬
‫‪ .3-2-5‬اﻧﺮژي زﻣﯿﻦ ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ‬
‫‪ .4-2-5‬اﻧﺮژي زﯾﺴﺖﺗﻮده‬
‫‪ .5-2-5‬اﻧﺮژي ﺑﺮق آﺑﯽ‬
‫‪ .6-2-5‬اﻧﺮژي درﯾﺎﯾﯽ‬
‫‪ .3-5‬ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژيﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‬
‫‪ .1-3-5‬ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﺸﺘﺮك ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژيﻫﺎي اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‬
‫‪ .4-5‬ﭼﺸﻢاﻧﺪاز اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‬
‫‪ .5-5‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري در اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ –ارزﯾﺎﺑﯽ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﭘﺮوژه‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫‪ .1-6‬ﻣﻔﻬﻮم ﻃﺮح و ﻣﻨﻈﻮر ازﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻃﺮح اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫‪ .2-6‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺘﻐﯿﺮ‬
‫‪ .3-6‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري و ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ‬
‫‪ .1-3-6‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‬
‫‪ .2-3-6‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ‬

‫‪5‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫‪ .4-6‬ﻧﺮخﻫﺎي ﺑﻬﺮه‬
‫‪ .5-6‬اﺳﺘﻬﻼك‬
‫‪ .6-6‬ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫‪ .1-6-6‬زﻣﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‬
‫‪ .2-6-6‬ارزش ﺣﺎل ﺧﺎﻟﺺ‬
‫‪ .3-6-6‬ﺷﺎﺧﺺ ﺳﻮدآوري‬
‫‪ .4-6-6‬ﻧﺮخ ﺑﺎزﮔﺸﺖ داﺧﻠﯽ‬
‫‪ .5-6-6‬ﻧﺮخ ﺑﺎزﮔﺸﺖ داﺧﻠﯽ اﺻﻼح ﺷﺪه‬
‫‪ .6-6-6‬روش ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﻪ ﻣﺨﺎرج‬

‫‪ .7-6‬آﻧﺎﻟﯿﺰ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ‬
‫‪ .8-6‬ﻧﻘﻄﻪ ﺳﺮﺑﻪﺳﺮ ﻃﺮحﻫﺎ‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺖ‪ :‬اﺟﺰاء ﻣﻘﺎﻟﮥ ﻋﻠﻤﯽ‪-‬ﭘﮋوﻫﺸﯽ‬

‫‪6‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫ﻓﺼﻞ اول‬

‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫‪7‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫ﻓﺼﻞ اول ‪ -‬اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫از اﻧﺮژي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎم ﺑﺮده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در ﮐﻨﺎر ﺳﺎﯾﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺜﻞ ﮐﺎر و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ و ﻣﻮاد‬
‫اوﻟﯿﻬﻤﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮارﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﯾﺪ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﮐﻪ اﻧﺮژي ﯾﮏ ﻋﺎﻣﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻤﺪه ﺻﺎدرﮐﻨﻨﺪه آن‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ از ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺳﯿﺎﺳﯽ آن ﺑﺮ وﺿﻌﯿﺖ اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫ﺧﻮد ﺑﺪور ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا اﻫﻤﯿﺖ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺮاي ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺻﺎﺣﺐ اﻧﺮژي ﮐﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬دوﭼﻨﺪان ﺑﻮده‬
‫و ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ اﻧﺮژي و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﺎﺛﯿﺮات اﻧﺮژي در ﺗﻮﻟﯿﺪ و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ‪،‬‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ راﻫﮕﺸﺎي ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺸﮑﻼت آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت روﻧﺪ ﺗﺤﻮﻻت ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﯿﺴﺘﻢ اﻧﺮژي‪ ،‬ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﻣﺼﺮف و ﻗﯿﻤﺖ اﻧﺮژي و ﺗﺎﺛﯿﺮ آن ﺑﺮ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي اﻣﺮي ﺿﺮوري ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻗﺘﺼﺎدي ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬در ﮐﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﻫﻤﭽﻨﺎن‬
‫ﺑﺎﻻﺳﺖ و ﺳﻬﻢ ﻋﻤﺪه ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي‪ ،‬ﺻﺮف ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻏﯿﺮﺗﻮﻟﯿﺪي ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬ﮐﺸﻮر اﯾﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﮐﺸﻮر در‬
‫ﺣﺎلﺗﻮﺳﻌﻪ و رو ﺑﻪ رﺷﺪ و ﺑﺮﺧﻮردار از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﻈﯿﻢ اﻧﺮژي و ﻣﺨﺎزن ﺑﺰرگ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز و ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ آﺳﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪ اﻧﺮژي در اﯾﺮان در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ ﻧﺎﭼﯿﺰ ﺑﻮده و از اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ‬
‫و اﻧﮕﯿﺰه زﯾﺎدي ﺑﺮاي ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮﯾﯽ و اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻌﻘﻮل از اﯾﻦ ﻣﻮﻫﺒﺖ اﻟﻬﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻫﻤﻮاره ﻗﯿﻤﺖ ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺎﻻﻫﺎ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﻮده و ﻗﯿﻤﺖ ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻼﻣﺖ‬
‫دﻫﻨﺪه ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﻋﻤﻞ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ اﻗﺘﺼﺎد اﯾﺮان را واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ درآﻣﺪﻫﺎي اﻧﺮژي ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ و داﺧﻠﯽ اﻧﺮژي ﻫﻤﻮاره اﻗﺘﺼﺎد اﯾﺮان را ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻼت زﯾﺎدي ﻣﻮاﺟﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ‬
‫و ﻟﺬا ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت و ﺑﻮدﺟﻪﻫﺎي ﺳﺎﻻﻧﻪ ﮐﺸﻮر ﻣﺴﺘﻠﺰم اﻧﺠﺎم ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽﻫﺎي دﻗﯿﻖﺗﺮ از ﻣﺼﺮف‬
‫اﻧﺮژي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻋﻤﯿﻖﺗﺮي از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻧﺮژي‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺳﯿﺎﺳﯽ و‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي ﺑﻬﺘﺮي اﻧﺠﺎم داد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﻫﻤﯿﺖ اﻧﺮژي ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻓﺰاﯾﻨﺪهاي‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ‪.‬‬

‫‪8‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ اﺳﺎﺳﯽ و اﺑﻌﺎد ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬ ‫‪.1-1‬‬

‫اﻟﻒ‪ :‬ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ اﺳﺎﺳﯽ اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺗﻌﺪادي از واژهﻫﺎ و ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ ﮐﻪ در ﻣﺘﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ داده‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻧﺮژي اوﻟﯿﻪ‬
‫اﻧﺮژي ﮐﻪ ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺑﺮ روي آن اﻧﺠﺎم ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‪ ،‬ذﻏﺎلﺳﻨﮓ‬
‫و ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺪﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ اﻧﺮژي اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺟﺰء اﻧﺮژي اوﻟﯿﻪ ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ اﻧﺮژي ﻫﯿﺪرواﻟﮑﺘﺮﯾﮏ‬
‫در ﮔﺮوه اﻧﺮژي اوﻟﯿﻪ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و اﻧﺮژي ﻫﺴﺘﻪاي ﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻓﻮق ﻣﻐﺎﯾﺮت دارد وﻟﯽ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﺟﺰء‬
‫اﻧﺮژي اوﻟﯿﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد و از ﻃﺮف ﻋﻤﻮم ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ‪ ،‬ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﻧﻬﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺗﻘﻄﯿﺮ ﻧﻔﺖﺧﺎم در ﭘﺎﻻﯾﺸﮕﺎهﻫﺎ و اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﯿﺎت‬
‫ﭘﺎﻻﯾﺶ از ﻗﺒﯿﻞ ﺷﺴﺘﺸﻮ ﺑﺎ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺧﺎﻟﺺﺳﺎزي و اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻮدن ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﺟﻨﺒﯽ‪ ،‬ﺑﻪﺻﻮرت آﻣﺎده‬
‫ﻣﺼﺮف‪ ،‬ﺗﺤﻮﯾﻞ ﻣﺨﺎزن ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ از ﺗﻨﻮع ﺑﺴﯿﺎري ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده و ﺣﺘﯽ ﺑﺮاي ﯾﮏ ﻧﻮع ﻓﺮآورده‬
‫ﺗﺤﺖ ﯾﮏ ﻧﺎم ﮐﻠﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﻧﻮاع ﻣﺘﻌﺪدي از آن ﻓﺮآورده ﺗﻬﯿﻪ ﮔﺮدد‪ .‬ﻓﺮآودهﻫﺎي ﻋﻤﺪه ﻧﻔﺘﯽ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫ﻧﻔﺖ ﺳﻔﯿﺪ‪ ،‬اﻧﻮاع ﺑﻨﺰﯾﻦ‪ ،‬ﮔﺎز ﻣﺎﯾﻊ‪ ،‬ﻧﻔﺘﺎ‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﮔﺎز)ﮔﺎزوﺋﯿﻞ(‪ ،‬ﺳﻮﺧﺖ ﮐﺸﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺎزوت‪ ،‬اﻧﻮاع روﻏﻦﻫﺎي روان‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫ﮔﺎز ﻣﺎﯾﻊ‬
‫ﺳﺒﮏﺗﺮﯾﻦ ﻣﺤﺼﻮل ﻫﺮ ﭘﺎﻻﯾﺸﮕﺎه ﺑﻮده و ﻣﺨﻠﻮﻃﯽ از ﮔﺎزﻫﺎي ﭘﺮوﭘﺎن و ﺑﻮﺗﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺤﺼﻮل ﻣﻌﻤﻮﻻً در‬
‫ﮐﭙﺴﻮلﻫﺎي ﺧﺎﻧﮕﯽ ﺟﻬﺖ ﻣﺼﺮف ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫ﻧﻔﺘﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺎﯾﻌﺎت ﺣﺎﺻﻞ از اﺳﺘﺨﺮاج ﭼﺎهﻫﺎي ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺑﺮشﻫﺎي ﺑﺎﻻﯾﯽ ﺗﻘﻄﯿﺮ در ﻓﺸﺎر اﻃﻼق ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬از‬
‫ﻧﻮع ﺳﻨﮕﯿﻦ آن ﺑﺮاي ﺗﺼﻔﯿﻪ ﻣﺠﺪد ﺑﺮاي ﺑﻨﺰﯾﻦ و از ﻧﻮع ﺳﺒﮏ آن ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده در ﻣﺨﻠﻮطﺳﺎزي ﺑﻨﺰﯾﻦﻫﺎ و‬
‫ﺗﺎﻣﯿﻦ ﺧﻮراك واﺣﺪﻫﺎي ﭘﺘﺮوﺷﯿﻤﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫)‪Liquefied Petroleum Gas (LPG‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Naphta‬‬

‫‪9‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﻔﺖ ﮔﺎز)ﮔﺎزوﺋﯿﻞ(‬
‫از ﺑﺮش ﺗﺤﺘﺎﻧﯽ ﺑﺮج ﺗﻘﻄﯿﺮ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﺼﺮف در ﻣﻮﺗﻮرﻫﺎي ﺑﺎ اﺣﺘﺮاق دﯾﺰل‪ ،‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺳﻮﺧﺖ در‬
‫دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺣﺮارت ﻣﺮﮐﺰي ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫ﺳﻮﺧﺖ ﮐﺸﺘﯽ‬
‫ﺳﻮﺧﺖ ﮐﺸﺘﯽ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺸﺘﯽﻫﺎي ﻧﻔﺘﮑﺶ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﯿﺮوي ﻣﺤﺮﮐﻪ‬
‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫ﻫﺮ ﻧﻮع ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻦ و ﯾﺎ ﻣﺨﻠﻮط ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻨﯽ ﮐﻪ در ﺷﺮاﯾﻂ ﻋﺎدي ﯾﻌﻨﯽ در ﻓﺸﺎر اﺗﻤﺴﻔﺮ و درﺟﻪ ﺣﺮارت‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﺑﻪﺻﻮرت ﮔﺎز ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﺷﻮد و از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﮔﺎز ﻣﺘﺎن اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪4‬‬
‫ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﺎﯾﻊ‬
‫ﮔﺎز ﻣﺘﺎن را ﺗﺎ دﻣﺎي ﻣﻨﻔﯽ ‪ 161/4‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﯽﮔﺮاد ﺑﺮاي آﺳﺎﻧﯽ ﻧﻘﻞ و اﻧﺘﻘﺎل ﺳﺮد ﻧﻤﻮده ﮐﻪ ﺑﺪان ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫ﻣﺎﯾﻊ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‬
‫اﻧﺮژيﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻗﺎدر ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺑﺮﻃﺮف ﻧﻤﻮدن ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻧﺮژي‪ ،‬در ﺣﻔﻆ اﻗﻠﯿﻢ و وﺿﻌﯿﺖ آب و‬
‫ﻫﻮاﯾﯽ ﺟﻬﺎن ﻧﯿﺰ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻧﺮژيﻫﺎ ﻃﯽ ﯾﮏ دوره زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮﺗﺎه و ﻣﺸﺨﺺ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﮐﺰﯾﻤﻢ‬
‫‪ 80‬ﺳﺎل ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽﮐﻪ در ﻣﻮرد اﻧﺮژيﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ ﮐﻪ ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﺎﭘﺬﯾﺮ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ اﯾﻦ‬
‫زﻣﺎن در ﺣﺪود ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺳﺎل ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺧﻮرﺷﯿﺪ در ﻣﯿﺎن اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﺟﺬاب و‬
‫ﺳﺮﺷﺎر اﺳﺖ ﭼﺮا ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ و ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﺳﺎﯾﺮ اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎد‪ ،‬آب و ﺑﯿﻮﻣﺎس‪ 5‬ﻣﺤﺪود ﻫﺴﺘﻨﺪ در‬
‫ﺻﻮرﺗﯽﮐﻪ در ﻗﯿﺎس ﺑﺎ آنﻫﺎ ﺧﻮرﺷﯿﺪ داراي اﻧﺮژي ﻧﺎﻣﺤﺪود اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺮژي ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﺪت‬
‫‪ 3‬ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﮐﺮه زﻣﯿﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﮐﻞ اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﯽ در ﯾﮑﺴﺎل در ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﻣﻨﺎﺑﻌﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻣﺼﺮف ﻣﺠﺪداً ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه و ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻨﺎﺑﻊ از ﺑﯿﻦ‬
‫ﻧﻤﯽروﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Gas Oil‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Bunker‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Natural Gas‬‬
‫‪4‬‬
‫)‪Liquefied Natural Gas (LNG‬‬
‫‪5‬‬
‫‪Biomass‬‬

‫‪10‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﺎﯾﺎنﭘﺬﯾﺮ)ﺗﻤﺎم ﺷﺪﻧﯽ(‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻌﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺠﺪد ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻨﺒﻊ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺜﻞ ﺧﻮدش ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻔﺖ‪.‬‬

‫اﻧﺮژي ﻫﯿﺪرواﻟﮑﺘﺮﯾﮏ‬
‫در ﺑﺴﯿﺎري از ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در ﮐﺸﻮر ژاﭘﻦ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق ﻣﺼﺮﻓﯽ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ و ﯾﺎ واﺣﺪﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ از‬
‫ژﻧﺮاﺗﻮرﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻧﺮژي آب ﺟﺎري در ﻧﻬﺮﻫﺎ و ﺟﻮﯾﺒﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ در ﻣﯽآﯾﻨﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ اﻧﺮژي ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه اﻧﺮژي ﻫﯿﺪرواﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮏ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫اﻧﺮژي ﻫﺴﺘﻪاي‬
‫اوراﻧﯿﻮم ﮐﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻨﺒﻊ اﺻﻠﯽ ﺗﺄﻣﯿﻦ اﻧﺮژي ﺑﺮق ﺣﺎﺻﻞ از ﻧﯿﺮوي اﺗﻤﯽ ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﯽرود ﺧﻮد ﻣﺨﻠﻮﻃﯽ از‬
‫اﯾﺰوﺗﻮپﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ‪ 238 ،235 ،234‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮريﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻣﻬﻢ اﯾﻦ اﯾﺰوﺗﻮپﻫﺎ ﺷﮑﺎﻓﺖ‬
‫ﻫﺴﺘﻪ اي آﻧﻬﺎ در اﺛﺮ ﺑﻤﺒﺎران ﻧﻮﺗﺮوﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﺛﺮ آن ﺟﺮم ﺑﻪ اﻧﺮژي ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺻﺤﯿﺢ‬
‫ﻣﯽﺗﻮان اﯾﻦ اﻧﺮژي را ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي ﺑﺮق ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮد ‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫اﻧﺮژي ژﺋﻮﺗﺮﻣﺎل ﯾﺎ زﻣﯿﻦ ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از اﯾﻦ اﻧﺮژي‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﺮارت ﻣﻮﺟﻮد در زﻣﯿﻦ و زﯾﺮ ﭘﻮﺳﺘﻪ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﻧﺮژي ﻣﺮاﮐﺰ ﭘﺮ‬
‫ﺣﺮارت ﻣﻮﺟﻮد در اﻋﻤﺎق ﮐﻢ زﻣﯿﻦ در ﺻﻮرت ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﻮدن اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ دو ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و‬
‫ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪﺻﻮرت آبﻫﺎي ﺟﻮﺷﺎﻧﯽ ﮐﻪ در اﻋﻤﺎق زﻣﯿﻦ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ آﻣﺪه و ﯾﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺣﺮارت اﻋﻤﺎق‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺨﺎر ﮐﺮدن آبﻫﺎي ﺳﻄﺤﯽ ﮐﻪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﻟﻮﻟﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﺨﺎر ﺑﺮاي ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫در آوردن ﺗﻮرﺑﯿﻦ ژﻧﺮاﺗﻮرﻫﺎي ﺑﺮق ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ درﺟﻪ ﺣﺮارت ﻣﻮﺟﻮد در ﻧﻮع ﺑﻬﺮهﺑﺮداري‬
‫ﻣﯽ ﺗﻮان از اﯾﻦ اﻧﺮژي ﺑﺮاي ﮔﺮم ﮐﺮدن ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ و ﺗﻬﯿﻪ آب ﺷﯿﺮﯾﻦ از آب درﯾﺎ و ﺧﺸﮏ ﮐﺮدن ﭼﻮب‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫وﻟﯽ اﺻﻮﻻ ﻣﻨﺎﺑﻊ ژﺋﻮﺗﺮﻣﺎل ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺑﺎ ﺣﺮارت ﮐﻤﺘﺮ از ‪ 120‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﯿﮕﺮاد و ﺑﺎﻻﺗﺮ از ‪150‬درﺟﻪ‬
‫ﺳﺎﻧﺘﯿﮕﺮاد ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪي ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ از دﺳﺘﻪ اوﻟﯽ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً ﺑﺮاي ﺣﺮارت ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ و از دﺳﺘﻪ دوم ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫اﻟﮑﺘﺮﯾﺴﯿﺘﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻮع دﯾﮕﺮي از اﯾﻦ ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺮژي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺒﻊ ژﺋﻮﺗﺮﻣﺎل ﻣﺎﮔﻤﺎﯾﯽ وﺟﻮد دارد‬
‫ﮐﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﺬاب در ون زﻣﯿﻦ اﺳﺖ وﻟﯽ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﺪم وﺟﻮد ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي ﻻزم ﻫﻨﻮز اﺳﺘﻔﺎده از آن‬
‫ﻣﻘﺪور ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ ژﺋﻮﺗﺮﻣﺎل و ﺗﻮﺟﯿﻪ اﻗﺘﺼﺎدي آﻧﻬﺎ ﻣﻮاردي ﻧﻈﯿﺮ ﻋﻤﻖ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي‬
‫اﮐﺘﺸﺎف و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري و ﻓﺎﺻﻠﻪ از ﻣﺤﻞﻫﺎي ﻣﺼﺮف در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Nuclear Energy‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Geothermal Energy‬‬

‫‪11‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫‪1‬‬
‫اﻧﺮژي ﺧﻮرﺷﯿﺪي‬
‫از اﻧﺮژي ﺣﺎﺻﻞ از ﺧﻮرﺷﯿﺪ اﺳﺘﻔﺎدهﻫﺎي زﯾﺎدي ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورد از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﯿﺮوي ﺑﺮق ﮐﻪ ﺑﻪﻃﻮر‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻠﻮل ﻫﺎي ﻓﺘﻮوﻟﺘﺎﺋﯿﮏ و ﯾﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آب ﺑﺮاي ﭼﺮﺧﺶ ﺗﻮرﺑﯿﻦ ژﻧﺮاﺗﻮرﻫﺎي ﻣﻮﻟﺪ ﺑﺮق‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫راهاﻧﺪازي ﭘﻤﭗﻫﺎي آب در ﻣﺰارع‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ آب ﮔﺮم ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده در ﻣﻨﺎزل‪ ،‬ﺗﻬﻮﯾﻪ ﻣﻄﺒﻮع ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده در‬
‫ﻣﺤﻞﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻧﻤﮏزداﯾﯽ آب ﺗﻮﺳﻂ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﺨﺼﻮص‪ ،‬ﺧﺸﮏ ﮐﺮدن ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزي و ﺑﺴﯿﺎري‬
‫ﻣﻮارد دﯾﮕﺮ ﮐﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﺑﺮ روي ﮐﺎرﺑﺮد آﻧﻬﺎ در ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﯿﻪ ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫اﻧﺮژي ﺑﯿﻮﮔﺎز‬
‫ﺑﯿﻮﮔﺎز ﺑﺮ اﺛﺮ واﮐﻨﺶﻫﺎي ﺗﺠﺰﯾﻪاي ﻣﯿﮑﺮوارﮔﺎﻧﯿﺴﻢﻫﺎي زﻧﺪه‪ ،‬در ﻣﺤﯿﻄﯽ ﮐﻪ ﻣﻮاد آﻟﯽ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺑﯿﻮﮔﺎز‪:‬‬
‫ﺑﯿﻮﮔﺎز ﻣﺨﻠﻮﻃﯽ از ﺳﻪ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي ﻣﺘﺎن‪ ،‬دي اﮐﺴﯿﺪﮐﺮﺑﻦ و ﺳﻮﻟﻔﯿﺪ ﻫﯿﺪروژن اﺳﺖ ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻋﻤﺪه و ﻗﺎﺑﻞ‬
‫اﺷﺘﻌﺎل ﺑﯿﻮﮔﺎز‪ ،‬ﻣﺘﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻬﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﯾﻦ ﮔﺎز ﯾﻌﻨﯽ ‪ 60‬ﺗﺎ‪ 70‬درﺻﺪ آن را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺎز ﺑﯽرﻧﮓ و‬
‫ﺑﯽﺑﻮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق ‪ ،‬ﺑﺮق – ﺣﺮارت و روﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﮑﺎر رود‪ .‬دو ﺗﺮﮐﯿﺐ دﯾﮕﺮ ﺑﻪوﯾﮋه‬
‫ﺳﻮﻟﻔﯿﺪ ﻫﯿﺪروژن ﮐﻪ ﺳﻬﻢ آن ﻧﺎﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺰء ﺗﺮﮐﯿﺐﻫﺎي ﺳﻤﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ اﯾﻦ ﮔﺎز ﺗﻨﻬﺎ اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﺨﺰن ﺳﺮﭘﻮﺷﯿﺪه دارد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺤﯿﻂ و ﻣﻮاد ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻧﺮژي ﺑﯿﻮﮔﺎز ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺄﻣﯿﻦ اﻧﺮژي‪ ،‬از ﺳﻮزاﻧﯿﺪن ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﭼﻮب و ﻫﯿﺰم و ﻓﻀﻮﻻت ﺣﯿﻮاﻧﯽ‬
‫ﻧﯿﺰ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺰاﯾﺎي اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﯿﻮﮔﺎز ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻮزاﻧﯿﺪن ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻓﻀﻮﻻت ﺣﯿﻮاﻧﯽ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﯽﺗﻮان‬
‫ﺑﻪ ﻣﻮارد زﯾﺮ اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫‪ .1‬ارزش ﺣﺮارﺗﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎﺳﻮزاﻧﯿﺪن ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻓﻀﻮﻻت ﺣﯿﻮاﻧﯽ‬

‫‪ .2‬ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﮐﻮد ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﮔﺎز ﺣﺎﺻﻞ‪ ،‬ﺟﻬﺖ اﺳﺘﻔﺎده در ﮐﺸﺎورزي ﺑﺎ داﺷﺘﻦ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎﻻي ﻓﺴﻔﺮ و ازت ﺑﻪ ﮐﺮﺑﻦ‬
‫‪ .3‬ﺳﺎﻟﻢﺳﺎزي ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺖ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺟﻤﻊآوري ﻓﻀﻮﻻت ﺣﯿﻮاﻧﯽ در ﯾﮏ ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫‪ .4‬اﺳﺘﻔﺎده از ﮔﺎز ﺣﺎﺻﻞ ﺑﺮاي ﻣﻮﺗﻮرﻫﺎي درونﺳﻮز ﺧﺎص ﺟﻬﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق‬
‫‪ .5‬اﺳﺘﻔﺎده از ﮔﺎز ﺣﺎﺻﻞ ﺑﺮاي ﭘﺨﺖ و ﭘﺰ ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ ﺑﺪون آﻟﻮده ﮐﺮدن ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺖ‬

‫‪1‬‬
‫‪Solar Energy‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Biogas‬‬

‫‪12‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺿﺮورت اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﯿﻮﮔﺎز در اﯾﺮان‬

‫ﺑﻪ دﻻﯾﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ زﯾﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺻﻨﻌﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﯿﻮﮔﺎز در ﮐﺸﻮر ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﮔﺮدد ﺗﺎ ﺑﺘﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻤﻮﻣﯽ و‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ در ﺟﻮاﻣﻊ روﺳﺘﺎﯾﯽ از اﯾﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﮔﺮدد‪:‬‬
‫‪ ‬دورﻧﻤﺎي آﯾﻨﺪه اﻧﺮژي در ﮐﺸﻮر‬
‫در ﻃﯽ ﺳﺎل ﻫﺎي اﺧﯿﺮ روﻧﺪ رو ﺑﻪ رﺷﺪ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﻣﻮﺟﺐ ﭘﺪﯾﺪه ﺑﺤﺮان اﻧﺮژي در ﺟﻬﺎن ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾـﻦ‬
‫اﻣﺮ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ و از ﺟﻤﻠﻪ در اﯾﺮان ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺸﺪﯾﺪي دارد‪ .‬روﯾﺎروي ﺑﺎ اﯾـﻦ ﺑﺤـﺮان‪ ،‬اﺳـﺘﻔﺎده از‬
‫ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژيﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺮژي و ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ دﯾﮕﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﻨﺒﻊ درآﻣﺪ ﻣﻠﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ روﻧـﺪ رو ﺑـﻪ رﺷـﺪ‬
‫ﻣﺼﺮف اﯾﻦ ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي در داﺧﻞ ﺟﺪاي از آﺛﺎر زﯾﺎنﺑﺎر زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ و آﻟﻮدﮔﯽ ﻫﻮا‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در‬
‫آﯾﻨﺪه اﻧﺪوﺧﺘﻪاي ﺑﺮاي ﺻﺎدرات ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺿﺮورت دارد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﻨـﺂوريﻫـﺎي ﺟﺪﯾـﺪ ﺗﻮﻟﯿـﺪ اﻧـﺮژي و از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﺑﯿﻮﮔﺎز ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎﺻﯽ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮐﺸﻮر ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ ‬اﺛﺮات زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ در ﮐﺸﻮر‬
‫اﻣﺮوزه اﺣﺘﺮاق ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ‪ ،‬ازﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﯿﺪ آﻻﯾﻨﺪهﻫﺎ ﻣﺤﺴﻮب ﺷﺪه و ﻣﯿﺰان اﻧﺘﺸﺎر اﯾﻦ ﻣﻮاد در‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﺰرگ ﮐﺸﻮر از ﺣﺪ ﻣﺠﺎز ﺧﺎرج ﺷﺪه و اﯾﻦ داراي اﺛﺮات ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺖ اﻧﺴﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯿﻮﮔﺎز ﺑﺎ ارزش ﺣﺮارﺗﯽ ﺑﺎﻻ ﯾﮏ ﻣﺒﻊ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻮده زﯾﺮا ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﻓﺎﻗﺪ‬
‫ﺳﻮﻟﻔﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯿﻮﮔﺎز ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ و ﭘﺎكﺗﺮﯾﻦ ﺳﻮﺧﺖ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﻮﺟﺐ آﻟﻮدﮔﯽ ﻫﻮا ﻧﮕﺮدﯾﺪه و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫ﻧﻘﺶ ﻣﺆﺛﺮي در ﺣﻔﻆ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ و ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﺳﺎزد‪.‬‬
‫‪ ‬ﺣﺠﻢ ﻋﻈﯿﻢ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت آﻟﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺠﺰﯾﻪ در ﮐﺸﻮر‬
‫ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻋﻈﯿﻤﯽ زﺑﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻓﻀﻮﻻت اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﺣﯿﻮاﻧﯽ و ﻧﯿﺰ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺿﺎﯾﻌﺎت آﻟﯽ در ﺑﺨﺶ‬
‫ﮐﺸﺎورزي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت آﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ ﺳﺎدهﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ از ﻧﻈﺮ دﻓﻊ و ﯾﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎص اﻗﺘﺼﺎدي _ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐﺸﻮر‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﮐﺸﻮر اﯾﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﻗﻄﺐﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺟﻬﺎن از ﻧﻈﺮ ذﺧﺎﯾﺮ ﻓﺴﯿﻠﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ‬
‫ﻣﺸﮑﻞ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﻧﻔﺖ و ﺑﺨﺼﻮص ﮔﺎز‪ ،‬ﻗﻄﻊ ﮐﺮدن وﺳﻮزاﻧﺪن درﺧﺘﺎن ﺟﻨﮕﻠﯽ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺳﻮﺧﺖ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﻌﻀﻞ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎر ﺟﺪاي از آﻟﻮدﮔﯽ ﻫﻮا‪ ،‬ﻣﺸﮑﻼت ﻣﻬﻤﯽ ﻣﺜﻞ ﺑﺮوز ﺳﯿﻞ‪ ،‬ﺗﺨﺮﯾﺐ اﻣﺎﮐﻦ و ﺧﻄﺮ ﺟﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﺮدم را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺟﻮاﻣﻊ روﺳﺘﺎﯾﯽ ﮐﺸﻮر ﮐﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﻪ ﮐﺎر ﮐﺸﺎورزي و داﻣﭙﺮوري ﻣﺸﻐﻮل‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬دﺳﺘﺮﺳﯽ اﯾﻦ ﮔﺮوه ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ارزان و ﺳﻬﻞ اﻟﻮﺻﻮل اﻧﺮژي ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﯿﺖ زﯾﺎدي ﺑﻮده و از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ‬
‫واﺣﺪﻫﺎي ﺑﯿﻮﮔﺎز ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻮان ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي و ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺑﺮاي ﮐﺸﺎورزان ﮐﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا در ﺧﺼﻮص ﺗﺮوﯾﺞ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﯿﻮﮔﺎز در ﮐﺸﻮر و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در ﺟﻮاﻣﻊ روﺳﺘﺎﯾﯽ ﺑﺎﯾﺪ‬

‫‪13‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﮔﺎﻣﻬﺎي ﻣﺆﺛﺮي از ﻃﺮف ﻣﺮاﮐﺰ ذيﺻﻼح ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻬﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ در اﯾﻨﺠﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻠﺖ وﺟﻮد ﯾﺎراﻧﻪﻫﺎي ﺑﺎﻻ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ‪ ،‬اﺣﺪاث واﺣﺪﻫﺎي ﺑﯿﻮﮔﺎز ﻏﯿﺮ اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ و اﯾﻦ اﻣﺮ اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻃﺮف دوﻟﺖ دارد و در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻬﺒﻮد ﺑﻬﺪاﺷﺖ ﻣﺤﯿﻂ روﺳﺘﺎ و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻮد ﻏﻨﯽ ﺷﺪه را در‬
‫ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫اﻧﺮژي ﺑﺎد‬
‫ﻗﺪﯾﻤﯽﺗﺮﯾﻦ روش اﺳﺘﻔﺎده از اﻧﺮژي ﺑﺎد‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﺎد در آﺳﯿﺎبﻫﺎي ﺑﺎدي و ﯾﺎ ﮐﺸﺘﯽﻫﺎي ﺑﺎدﺑﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻫﻤﮕﯽ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ آﺷﻨﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻟﯽ ﻣﺪرن ﺗﺮﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ اﺳﺘﻔﺎده از آن ﺗﺒﺪﯾﻞ اﯾﻦ ﻧﯿﺮو ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﭼﺮﺧﺶ ﭘﺮهﻫﺎ و اﻧﺘﻘﺎل‬
‫ﺣﺮﮐﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ژﻧﺮاﺗﻮرﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﯿﺮوي ﺑﺮق اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺑﺮق ﺣﺎﺻﻠﻪ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮان در ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪدي اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورد‪ .‬ﺑﺎد ﺑﻪ وﺳﯿﻠﮥ ﮔﺮﻣﺎي ﻏﯿﺮ ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ ﺳﻄﺢ ﮐﺮة زﻣﯿﻦ ﮐﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺧﻮرﺷﯿﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻮﺟﻮد‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﻣﻨﺸﺎ ﺑﺎد ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﯿﭽﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯽﮐﻪ زﻣﯿﻦ ﺑﻄﻮر ﻧﺎﻣﺴﺎوي ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﮔﺮم‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در ﻗﻄﺐ ﻫﺎ اﻧﺮژي ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ ﮐﻤﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ اﺳﺘﻮاﯾﯽ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻫﻮاي روي‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎي ﺧﺸﮑﯽ ﺳﺮﯾﻌﺘﺮ از ﻫﻮاي روي ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎي آﺑﯽ ﮔﺮم ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭼﺮا ﮐﻪ درﺧﺸﮑﯽﻫﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮات دﻣﺎ ﺑﺎ‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي اﻧﺠﺎم ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺧﺸﮑﯽﻫﺎي زﻣﯿﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ درﯾﺎﻫﺎ زودﺗﺮ ﮔﺮم و زودﺗﺮ ﺳﺮد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻮاي ﮔﺮم روي ﺧﺸﮑﯽ ﺑﺎﻻ ﻣﯽرود و ﻫﻮاي ﺧﻨﮏﺗﺮ و ﺳﻨﮕﯿﻦﺗﺮ روي آب ﺟﺎي آن را ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻓﺮآﯾﻨﺪ‬
‫ﺑﺎدﻫﺎي ﻣﺤﻠﯽ را ﻣﯽﺳﺎزد‪.‬‬

‫ﺑﻨﺰﯾﻦ اﻟﮑﻠﯽ‬
‫ﻣﺒﺘﮑﺮ اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﻧﻮع ﺳﻮﺧﺖ در دﻧﯿﺎ‪ ،‬ﮐﺸﻮر ﺑﺮزﯾﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻫﻤﺎن ﻣﺘﺎﻧﻮل اﺳﺖ ﻣﯽﺗﻮان از‬
‫ﻧﯿﺸﮑﺮ ﯾﺎ ﮔﯿﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺎﺗﯿﻮك و ﯾﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﮔﺎز ذﻏﺎلﺳﻨﮓ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ .‬ﻋﻤﺪه اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﺳﻮﺧﺖ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻮﺗﻮرﻫﺎي دورنﺳﻮز‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در وﺳﺎﺋﻂ ﻧﻘﻠﯿﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎ داﺷﺘﻦ اﻧﻮاع ﻣﻮﺗﻮرﻫﺎ آن را ﯾﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﺧﺎﻟﺺ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺨﻠﻮط ﺑﺎ ﺑﻨﺰﯾﻦ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮد‪.‬‬

‫اﻧﺮژي ﺟﺰر و ﻣﺪ‬

‫در اﯾﻦ روش ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﯿﺮوي ﺣﺎﺻﻞ از اﺧﺘﻼف ﺳﻄﺢ آب از ﺗﻮرﺑﯿﻦﻫﺎي ژﻧﺮاﺗﻮر‪ ،‬ﺑﺮق ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺳﺮاﻧﻪ اﻧﺮژي‬

‫ﻧﺴﺒﺖ ﮐﻞ اﻧﺮژي ﺗﻮﻟﯿﺪي‪ ،‬ﻃﯽ ﯾﮏ دوره ﻣﺸﺨﺺ)ﻋﻤﻮﻣﺎً دورهﻫﺎي ﯾﮏ ﺳﺎﻟﻪ( ﺑﻪ ﮐﻞ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺳﺮاﻧﻪ‬
‫اﻧﺮژي اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪14‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﺎزار ﺗﮏ ﻣﺤﻤﻮﻟﻪ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺮاي ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺗﮏ ﻓﺮوش ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي درازﻣﺪت ﻧﻔﺖ را ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﻗﯿﻤﺖ‬
‫ﻓﺮوشﻫﺎي ﺗﮏ ﻣﺤﻤﻮﻟﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً روزاﻧﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮد و ﻋﺎﻣﻼن ﺗﻌﯿﯿﻦﮐﻨﻨﺪه آن ﻧﯿﺰ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﻣﻬﻢ‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻗﯿﻤﺖ ﻫﺎي ﺗﮏ ﻣﺤﻤﻮﻟﻪ ﺑﻪ ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎي روزاﻧﻪ ﺑﺎزار ﻧﻔﺖ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ .‬در‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت درازﻣﺪت ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﯽﺷﺪ و ﺗﻌﺪاد ﺧﺮﯾﺪاران و ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن ﻧﻔﺖ ﻧﯿﺰ ﻣﺤﺪود‬
‫ﺑﻮد و ﻟﺬا ﺑﺎزار ﻧﻔﺖ از ﺛﺒﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺗﮏ ﻣﺤﻤﻮﻟﻪ از دﻫﻪ ‪ 1980‬ﺗﻐﯿﯿﺮي در‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﺎزار ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ﺑﺎﻻ دﺳﺘﯽ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ﺑﺎﻻدﺳﺘﯽ ﺷﺎﻣﻞ اﮐﺘﺸﺎف‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺨﺎزن‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ )ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي وﺳﯿﻊ ﮐﻠﻤﻪ ﺷﺎﻣﻞ اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ ( و‬
‫ﺣﻤﻞ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﯾﺎ ﮔﺎز ﺑﻪ ﭘﺎﻻﯾﺸﮕﺎه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦ دﺳﺘﯽ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦ دﺳﺘﯽ از آﻏﺎز ﭘﺎﻻﯾﺶ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺷﺮوع ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﺎﻻﯾﺶ‪ ،‬ﺣﻤﻞ ﻓﺮاوردهﻫﺎ‪،‬‬
‫ﺗﻮزﯾﻊ‪ ،‬ﺑﺎزارﯾﺎﺑﯽ و ﻓﺮوش آن را در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫ﻣﻔﻬﻮم دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ‬
‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻗﯿﻤﺖﮔﺬاري ﻧﻔﺖ ﺧﺎمﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎن اوﭘﮏ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﭘﺎﯾﻪ) ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺷﺎﺧﺺ ‪-‬‬
‫ﻧﻔﺖ ﺳﺒﮏ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن( و ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻧﻔﺖ ﺧﺎمﻫﺎ ﺑﺎ آن اﻧﺠﺎم ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺷﺎﺧﺺ)ﻧﻔﺖ ﺳﺒﮏ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن( ﺑﺎ ﭼﮕﺎﻟﯽ ‪ 34‬درﺟﻪ ‪ API‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮐﻠﯿﻪ ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ‪/‬اﻗﺘﺼﺎدي ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺑﺎزارﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﻗﯿﻤﺖ ﺳﺎﯾﺮ اﻧﺮژيﻫﺎ در ﺟﻠﺴﺎت ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ وزراي ﻧﻔﺖ اوﭘﮏ ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫ﻣﯽ ﺷﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻬﺎي ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻔﺖ ﺧﺎمﻫﺎي ﻋﻤﺪه ﺻﺎدراﺗﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي آن ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫روش و ﻃﺮﯾﻘﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ارزش ﻧﺴﺒﯽ ﻧﻔﺖ ﺧﺎمﻫﺎ را دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﺻﻄﻼح دﯾﻔﺮاﻧﺴﯿﻞﻫﺎ ﻫﻤﺎن‬
‫اﺧﺘﻼف ﻧﺴﺒﯽ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖ اوﭘﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1986‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻋﺪم رﺿﺎﯾﺖ ﺧﻮد را از ﺷﺎﺧﺺ ﺑﻮدن‬
‫ﻧﻔﺖ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر اﺑﺮاز ﻧﻤﻮد و در ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺎل ﺳﺒﺪ اوﭘﮏ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ اﺟﻼس ‪ 136‬اوﭘﮏ در ژوﺋﻦ ‪ 2005‬اﯾﻦ‬
‫ﺳﺒﺪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ‪ 6‬ﻧﻔﺖ اوﭘﮏ و ﯾﮏ ﻧﻔﺖ ﻏﯿﺮ اوﭘﮏ ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ ﺑﻮد‪:‬‬
‫اﻟﺠﺰاﯾﺮ‪ ،‬اﻧﺪوﻧﺰي‪ ،‬ﻧﯿﺠﺮﯾﻪ‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬اﻣﺎرات ﻣﺘﺤﺪه ﻋﺮﺑﯽ ) ﻧﻔﺖ دوﺑﯽ(‪ ،‬وﻧﺰوﺋﻼ و ﻣﮑﺰﯾﮏ )ﻏﯿﺮ اوﭘﮏ(‬
‫اﺟﻼس ‪ 135‬ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ اوﭘﮏ ﺑﻌﺪ از ‪ 34‬ﺳﺎل در ﺷﻬﺮ اﺻﻔﻬﺎن و در ‪ 16‬ﻣﺎرس ‪) 2005‬اﺳﻔﻨﺪ‪ (1383‬ﺑﺮﮔﺰار‬

‫‪1‬‬
‫‪Spot Market‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Upstream Operations‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Downstream Operations‬‬

‫‪15‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺷﺪ‪ .‬ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺳﺒﺪ اوﭘﮏ ﺗﻮﺳﻂ اﯾﺮان را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪ .‬ﺳﺒﺪ ﺟﺪﯾﺪ در ﺑﺮﮔﯿﺮﻧﺪه ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻋﻤﺪه‬
‫ﺻﺎدراﺗﯽ ﺗﻤﺎم ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ اﺳﺖ و وزن ﻫﺮ ﯾﮏ ﻧﯿﺰ ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﺻﺎدرات ﺑﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي ﻋﻤﺪه ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و از ژوﺋﻦ ‪ 2005‬ﯾﻌﻨﯽ اﺟﻼس ‪ ،136‬ﺳﺒﺪ ﺟﺪﯾﺪ اوﭘﮏ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺻﺎدراﺗﯽ ﻋﻤﺪه ﺗﻤﺎم‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ ﮔﺮدﯾﺪ و ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻌﺪاد ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ اوﭘﮏ ﺑﻪ ‪ 12‬ﮐﺸﻮر در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺳﺒﺪ ﻗﯿﻤﺘﯽ اوﭘﮏ‪،‬‬
‫ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻋﻤﺪه ﺻﺎدراﺗﯽ ﮐﻠﯿﻪ اﻋﻀﺎء را در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻧﻔﺖ‬
‫ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﻪ ﺟﻬﺖ وﺟﻮد ﺗﺮﮐﯿﺒﺎت ﮔﻮﮔﺮد ﺑﻮي ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﯽ دارد‪ .‬ﺑﺨﺶ اﻋﻈﻢ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم از ﻫﯿﺪراﺗﻬﺎي ﮐﺮﺑﻦ‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه و ﻣﻘﺪار ﮐﻤﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ آن ﻣﺨﻠﻮط ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ در زﯾﺮ ﺑﺎ درﺻﺪ ﺷﺎن ﻧﺸﺎن‬
‫داده ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻋﻨﺼﺮ ﺣﺪاﻗﻞ درﺻﺪ وزﻧﯽ ﺣﺪاﮐﺜﺮ درﺻﺪ وزﻧﯽ‬

‫‪87/1‬‬ ‫‪82/2‬‬ ‫ﮐﺮﺑﻦ‬
‫‪14/7‬‬ ‫‪11/8‬‬ ‫ﻫﯿﺪروژن‬
‫‪5/5‬‬ ‫‪0/1‬‬ ‫ﮔﻮﮔﺮد‬
‫‪4/5‬‬ ‫‪0/1‬‬ ‫اﮐﺴﯿﮋن‬
‫‪1/5‬‬ ‫‪0/1‬‬ ‫ﻧﯿﺘﺮوژن‬

‫از ﺧﻮاص ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﮐﻪ ارزش اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي آن ﺳﻨﺠﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬وزن ﻣﺨﺼﻮص آن‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺳﻨﺠﺶ و ﻧﺤﻮه ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻓﺮﻣﻮل آن ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﮐﺜﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن‪ ،‬وزن ﻣﺨﺼﻮص ﻧﻔﺖ ﺧﺎم را‬
‫ﺑﺮﺣﺴﺐ درﺟﻪ ‪ API‬ﮐﻪ ﯾﮏ درﺟﻪ ﺑﻨﺪي آﻣﺮﯾﮑﺎﺋﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ درﺟﻪﺑﻨﺪي و‬
‫ﺳﻨﺠﺶ‪ ،‬وزن ﻣﺨﺼﻮص ﻧﻔﺖ ﺧﺎم را در ﮐﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﺋﯽ ﺑﺎ درﺟﻪ ﺑﻨﺪي ‪ Baume‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ از‬
‫ﻟﺤﺎظ ﻣﻘﺪار اﻧﺪﮐﯽ از درﺟﻪ ‪ API‬ﮐﻤﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻨﺠﺶ وزن ﻣﺨﺼﻮص ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻮاد و ﻣﺎﯾﻌﺎت ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي ﻗﺎﻧﻮن ﮐﻠﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﺎن وزن واﺣﺪ ﺣﺠﻢ ﻣﺎﯾﻊ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬در ﺷﺮاﯾﻂ دﻣﺎﯾﯽ ‪ 60‬درﺟﻪ ﻓﺎرﻧﻬﺎﯾﺖ و ﻓﺸﺎر ‪ 1‬اﺗﻤﺴﻔﺮ ﺳﻨﺠﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﻘﺪار آن در ﻓﺮﻣﻮل ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ‬
‫ﺷﺪه و وزن ﻣﺨﺼﻮص ﻧﻔﺖ ﺧﺎم را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ درﺟﻪ ‪ API‬ﯾﺎ درﺟﻪ ‪ Baume‬ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪141.5‬‬
‫=‬ ‫‪− 131.5‬‬
‫‪.‬‬ ‫℉ ‪60‬‬
‫‪140‬‬
‫=‬ ‫‪− 130‬‬
‫‪.‬‬ ‫℉ ‪60‬‬

‫‪16‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺑﺪﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ وزن ﻣﺨﺼﻮص آب ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا وزن ﻣﺨﺼﻮص آب در ﺷﺮاﯾﻂ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺑﺎ ‪10‬درﺟﻪ ‪ API‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪﻟﯿﻞ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ ﺑﻮدن وزن ﻣﺨﺼﻮص ﻧﻔﺖ از آب ﮐﻪ ﻫﻤﻮاره ﻋﺪدي ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ از ‪1‬‬
‫در ‪ 60‬درﺟﻪ ﻓﺎرﻧﻬﺎﯾﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا ﻫﯿﭻ وﻗﺖ در ﺟﺪولﻫﺎ و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت‪ ،‬وزن ﻣﺨﺼﻮص ﻧﻔﺖ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ درﺟﻪ ‪API‬‬
‫ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ و ﻣﺴﺎوي ‪ 10‬ﻧﺨﻮاﻫﯿﻢ داﺷﺖ‪ .‬از ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻐﯿﯿﺮ در وزن ﻣﺨﺼﻮص ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮات‬
‫دﻣﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ ﺑﺎﻻرﻓﺘﻦ دﻣﺎ ‪ ،‬وزن ﻣﺨﺼﻮص ﮐﻤﺘﺮ ﺷﺪه و ﺑﻪ درﺟﻪ ‪ API‬اﻓﺰوده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻔﺖ‬
‫ﺑﺮﺣﺴﺐ درﺟﻪ ‪: API‬‬

‫‪ ‬ﻧﻔﺖ ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺑﺎ ‪ 10‬اﻟﯽ ‪ 20‬درﺟﻪ ‪API‬‬

‫‪ ‬ﻧﻔﺖ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺎ ‪ 20‬اﻟﯽ ‪ 30‬درﺟﻪ ‪API‬‬
‫‪ ‬ﻧﻔﺖ ﺳﺒﮏ ﺑﺎ ﺑﯿﺶ از ‪ 30‬درﺟﻪ ‪API‬‬

‫‪1‬‬
‫‪GOR‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻧﻔﺖ ﯾﺎ ‪ GOR‬ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﮔﺎزﻫﺎي ﻫﻤﺮاه ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﻪ ﮐﻞ ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻮر‬
‫ﺧﺮوﺟﯽ ﭼﻨﺪ درﺻﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﯿﻪ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻧﺴﺒﺖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻧﻔﺖ ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ ﻫﺮ ﭼﻘﺪر‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﺪت ﺑﻬﺮهﺑﺮداري و ﺑﺎﻟﻄﺒﻊ ﻣﯿﺰان ﺑﻬﺮهﺑﺮداري اﻓﺰوده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺻﻮرت اﯾﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫و ﻫﺮ ﭼﻘﺪر ﻧﺴﺒﺖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻧﻔﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﺳﯿﺎلﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮ ﭼﻘﺪر ﮔﺎز ﺑﻪ ﻧﻔﺖ از ﻧﺴﺒﺖ ﭘﺎﺋﯿﻦﺗﺮي‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﯿﺎﻟﯿﺖ ﻧﻔﺖ ﮐﻤﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﺑﺮاي ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻣﻄﻠﻮب از ﻣﺨﺰن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﮔﺎز و ﻧﻔﺖ‬
‫ﻫﻤﻮاره ﺑﺎﯾﺪ ﺣﻔﻆ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻋﻤﻞ ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻔﻆ ﻧﺴﺒﺖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻧﻔﺖ )‪ (GOR‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺟﻬﺖ ﺣﻔﻆ ﻓﺸﺎر ﻣﺨﺰن‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﺨﻠﯿﻪ آن ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﯿﺰان ﮔﺎز ﻫﻤﺮاه ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ و ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري‬
‫ﮐﺎﻫﺶ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ و در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺗﺰرﯾﻖ اﻧﺠﺎم ﻧﺸﻮد ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﺤﺼﺎل ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در‬
‫ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ اﻣﮑﺎن ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﺰرﯾﻖ آب ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد ‪ .‬ﻣﺜﻼً در ﺑﺴﯿﺎري از‬
‫ﺣﻮزهﻫﺎي درﯾﺎﯾﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺟﻤﻊآوري ﮔﺎز ﻣﻘﺮون ﺑ ﻪ ﺻﺮﻓﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﻟﺬا آب درﯾﺎ در زﯾﺮ ﺳﺘﻮن ﻧﻔﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺨﺰن‬
‫ﺗﺰرﯾﻖ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﻓﺸﺎر ﻣﺨﺰن ﮐﻤﮏ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد و ﺣﺎﻟﺖ اﻣﺘﺰاﺟﯽ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺨﺎزن ﻣﺸﺘﺮك‬
‫ﺑﻪ ﻣﺨﺎزﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ دو ﮐﺸﻮر ﻣﺸﺘﺮك ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد و ﻫﺮ ﻗﺴﻤﺖ از آن در ﻣﺤﺪوده آب ﯾﺎ ﺧﺎك ﯾﮑﯽ از‬
‫دو ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﮐﺸﻮر ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬در ﻣﻮرد ﻣﺨﺎزن ﻣﺸﺘﺮك ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺪوﻧﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ‬
‫ﺗﻮاﻓﻖ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﺨﺎزن ﻣﺸﺘﺮك اﻧﺠﺎم ﭘﺬﯾﺮد‪ .‬ﮐﺸﻮر ﻣﺎ اﯾﺮان داراي ﻣﺨﺎزن ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎ ﻋﺮاق‪،‬‬
‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻗﻄﺮ‪ ،‬اﻣﺎرات و ﻋﻤﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﮐﺸﻮر ﺗﺎزه اﺳﺘﻘﻼل ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺗﺮﮐﻤﻨﺴﺘﺎن ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Gas Oil Ratio‬‬

‫‪17‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫‪1‬‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار‬
‫در ﻣﺒﺤﺚ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﻣﺪﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﯾﮏ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻣﺼﺮف ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ )ﻣﺜﻼً ﺗﻨﻔﺲ ﻫﻮاي ﭘﺎﮐﯿﺰه( و ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺟﺮﯾﺎن ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺿﺮورت دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫ﺻﺪﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﺪاوم ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﻫﺎي ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﺑﻮده و ﻣﻮﺟﺐ ﮐﺎﻫﺶ ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺧﺪﻣﺎت‬
‫ﺣﺎﺻﻞ از آن ﺷﺪه و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﻪ رﻓﺎه ﺑﺸﺮ ﺻﺪﻣﻪ ﻣﯽزﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ از ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار اراﺋﻪ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ .1‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﻓﻌﻠﯽ اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﺑﺮآورده ﺳﺎزد و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل‬
‫ﺗﻮان ﻧﺴﻞﻫﺎي آﯾﻨﺪه را در ﺑﺮآوردن ﻧﯿﺎزﻫﺎﯾﺸﺎن ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﺎز‬
‫ﻧﺴﻞﻫﺎي آﯾﻨﺪه ﻧﯿﺰ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .3‬رﻓﺎه دوره ﻓﻌﻠﯽ ﻣﺎ ﻧﺎﺷﯽ از ﺛﺮوﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ارث ﺑﺮدهاﯾﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ‪ .‬ﺣﺎل‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺛﺮوت ﻣﻮﺟﻮد را ﺑﻪ ﻧﺴﻞﻫﺎي آﯾﻨﺪه ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در ﺗﻌﺎرﯾﻔﯽ ﮐﻪ از ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار ﻣﯽ ﺷﻮد اوﻻً ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺪاري و ﺗﺪاوم ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﺛﺎﻧﯿﺎً ﺑﻪ ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ ﻧﺴﻞﻫﺎ‬
‫ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ب‪ .‬اﺑﻌﺎد ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫ﺗﺄﺛﯿﺮ اﻧﺮژي ﺑﺮ رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻣﻮﺟﺐ آن ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺮژي در ﻣﺮﮐﺰ و ﻫﺴﺘﻪ اﺻﻠﯽ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺠﺎﻣﻊ ﻋﻠﻤﯽ و داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬ﻣﻬﻨﺪﺳﯿﻦ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻓﻨﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺮژي ﺗﻮﺟﻪ دارﻧﺪ‪،‬‬
‫اﮐﻮﻟﻮژﯾﺴﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ آن ﺗﺄﮐﯿﺪ ورزﯾﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺳﺆاﻻت اﺧﻼﻗﯽ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن را ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ‬
‫ﺑﻮده و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻣﺘﺨﺼﺼﯿﻦ ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻧﺘﺎﯾﺞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﺘﻔﺎده از اﺷﮑﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺮژي را‬
‫ﻣﻮرد ارزﯾﺎﺑﯽ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺎن ﻧﻘﺶ ﺑﺎرز و ﭼﺸﻤﮕﯿﺮي در ﺣﻮزه اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﺎﯾﺎنﭘﺬﯾﺮ اﻧﺮژي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ )ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز و ‪ (...‬در ﺗﺤﻮﻻت زﻣﯿﻦﺷﻨﺎﺳﯽ و ﻃﯽ ﺳﺎﻟﯿﺎن دراز‬
‫ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه و ذﺧﺎﺋﺮ آن ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﺸﺪن اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎي اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در آﯾﻨﺪه اﮔﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ دﯾﮕﺮي از اﻧﺮژي اﻋﻢ از ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﯾﺎ ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﮐﺸﻒ و ﺑﻪ‬
‫ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﺮﺳﺪ‪ ،‬ﮐﺮه زﻣﯿﻦ ﻋﺎري از ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺑﺎ ﮐﻤﯽ ﺗﺄﻣﻞ‪ ،‬دﻧﯿﺎي اﻃﺮاف ﺧﻮد‬
‫را ﺑﺪون اﻧﺮژي ﺗﺼﻮر ﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﺑﺮق‪ ،‬ﮔﺎز‪ ،‬ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺰﯾﻦ‪ ،‬ﮔﺎزوﺋﯿﻞ و ‪ ...‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻫﻤﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ از‬
‫ﮐﺎر ﺧﻮاﻫﻨﺪ اﻓﺘﺎد‪ .‬ﺣﺘﯽ ﺑﺮاي داﺷﺘﻦ آب ﻟﻮﻟﻪﮐﺸﯽ در ﻣﻨﺎزل ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺻﺮف اﻧﺮژي در ﺗﺼﻔﯿﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ و ﺗﻮزﯾﻊ آن‬
‫وﺟﻮد دارد‪ .‬در واﻗﻊ ﺣﺘﯽ ﺗﺼﻮر زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺪون ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي ﻏﯿﺮﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺘﻌﺪدي از‬

‫‪1‬‬
‫‪. Sustainable Development‬‬

‫‪18‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫اﻧﺮژي ﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﯾﺎ ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺪﻧﯽ در ﮐﺮه زﻣﯿﻦ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ اﻣﺎ اﯾﻦ اﻧﺮژيﻫﺎ ﻫﻨﻮز آﻧﻘﺪر اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﺮاﮔﯿﺮ‬
‫ﻧﺸﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺎﻣﻼً ﺑﻪ ﺟﺎي ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ و اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﻤﺎمﺷﺪﻧﯽ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده ﻫﺮ‬
‫ﯾﮏ از اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺮژي ﺧﻮرﺷﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺎد‪ ،‬آب‪ ،‬زﻣﯿﻦ ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺑﯿﻮﻣﺎس‪ ،‬درﯾﺎ و ‪ ....‬داراي ﻣﺸﮑﻞ ﺧﺎص ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ رﺷﺪ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در ﺟﻬﺎن ﺣﺪود ﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ رﺷﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖ اﺳﺖ‪،‬‬
‫و ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﻬﺘﺮ و دﺳﺖ ﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ رﻓﺎه ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﺑﯿﺸﺘﺮي وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬در‬
‫ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺸﺮ ﺑﺮاي دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ اﻧﺮژي ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺧﻮد ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ در دﺳﺘﺮسﺗﺮ و ارزانﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ روي ﻣﯽآورد‪.‬‬
‫ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ ﺣﺪود ‪ 95‬درﺻﺪ ﮐﻞ ﺳﻮﺧﺖ ﻣﺼﺮﻓﯽ ﺟﻬﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﺼﺮف اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺗﺎ ﯾﮏ ﻗﺮن آﯾﻨﺪه ﺑﻪ اﺗﻤﺎم ﺧﻮاﻫﻨﺪ رﺳﯿﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﻣﺼﺮف ﺳﻮﺧﺖ‪-‬‬
‫ﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ ﻣﯿﺰان ﮔﺎز ﮐﺮﺑﻨﯿﮏ و ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻦﻫﺎي ﺳﻮﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪه در ﻓﻀﺎ زﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد و اﺣﺘﺮاق ﻧﺎﻗﺺ اﯾﻦ‬
‫‪1‬‬
‫ﺳﻮﺧﺘﻬﺎ در ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻣﺎﺷﯿﻦﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ آﻟﻮده ﺷﺪن ﻫﻮا و ﺗﻐﯿﯿﺮات ﮐﻠﯽ در آب و ﻫﻮاي ﮐﺮه زﻣﯿﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﺑﺤﺮان ﭘﯿﺶرو آن را ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﮐﺮده و ﻗﺒﻞ از اﯾﺠﺎد آن‬
‫ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ آن ﺑﭙﺮدازﯾﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن اﺑﺪاع ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژيﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﮐﺎراﯾﯽ و ﺑﻬﺮهوري ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ و ﻣﺮﺗﻔﻊ ﮐﺮدن ﻣﺸﮑﻼت ﻓﻨﯽ ﻣﻮﺟﻮد در ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺒﻮه و اﺳﺘﻔﺎده داﺋﻢ از اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﻧﺸﻤﻨﺪان‬
‫ﻋﻠﻮم دﯾﮕﺮ ﻗﺮار داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ اﻣﮑﺎن ﻋﺮﺿﻪ اﻧﺒﻮه در ﺣﺪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻧﺮژي ﺟﻬﺎن ﺑﺮ ﻋﻬﺪه‬
‫اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن اﻧﺮژي ﺟﻬﺎن ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﮐﻪ روش اﺳﺘﺨﺮاج ﺑﻬﯿﻨﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﺎﯾﺎنﭘﺬﯾﺮ اﻧﺮژي در‬
‫ﻃﯽ زﻣﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮرﺳﯽ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﮐﻪ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار اﺳﺘﻔﺎده و‬
‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﯽ و ﺟﻬﺎ ﻧﯽ را ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺳﺎزد و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ارزﯾﺎﺑﯽ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻮدن ﯾﺎ ﻧﺒﻮدن‬
‫از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮ ﻋﻬﺪه اﯾﻦ ﻋﻠﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﻣﺒﺎﺣﺚ اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‪ ،‬ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫و ﺳﯿﺎﺳﺖﮔﺬاري ﻫﺎ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻧﺮژي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻠﻤﯽ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ در‬
‫ﺧﺼﻮص ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻧﺮژي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺪلﻫﺎ و ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ اﻗﺘﺼﺎد و ﮐﺎرﺑﺮد ﺳﯿﺎﺳﺘﯽ‪ ،‬راﻫﮑﺎرﻫﺎي ﻋﻤﻠﯽ اراﺋﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در اﯾﺮان ﻣﺼﺮف ﺳﺮاﻧﻪ اﻧﺮژي ﮐﺸﻮر ﺣﺪود ﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در واﻗﻊ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺟﻬﺎن ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي و ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻫﺪر در ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي را در‬
‫‪2‬‬
‫ﮐﺸﻮر ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﻣﻮﺟﻮد در اﯾﺮان ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺼﺮف داﺧﻠﯽ اﻧﺮژي ﮐﺸﻮر ﻣﻨﺒﻊ‬
‫‪3‬‬
‫ارزﺷﻤﻨﺪ و ﺑﺎ اﻫﻤﯿﺘﯽ در ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺑﯿﺶ از ‪ 90‬درﺻﺪ درآﻣﺪ ارزي ﮐﺸﻮر اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 1‬اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي دﮐﺘﺮ ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﯽ ص ‪21‬‬

‫‪ . 2‬ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﭘﺎﯾﺎنﻧﺎﻣﻪ اﻟﻪ دادي‬
‫‪ . 3‬ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ اﻧﺮژي ﺳﺎل ‪1384‬‬

‫‪19‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫در واﻗﻊ در ﺻﻮرﺗﯽﮐﻪ ﻓﺮض ﺷﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي اﯾ ﺮان ﺑﻪ اﺗﻤﺎم ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬و در ﺟﺎﻫﺎي دﯾﮕﺮ زﻣﯿﻦ اﻧﺮژي وﺟﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﺸﻮر اﯾﺮان دﯾﮕﺮ ﭘﻮﻟﯽ ﺑﺮاي ﺧﺮﯾﺪ اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬و در ﺗﺨﻤﯿﻦﻫﺎي ﮐﻪ زده ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ در ﺻﻮرﺗﯽﮐﻪ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در اﯾﺮان در ﺣﺪ ﺳﺎل ‪ 83‬ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﺣﺪود ‪ 84‬ﺳﺎل آﯾﻨﺪه اﯾﻦ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﺎﯾﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻪ ﺣﺪود ‪ 6‬درﺻﺪ رﺷﺪ در ﻣﯿﺰان ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در اﯾﺮان ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﮔﺮ ﻣﯿﺰان ﺻﺎدرات ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺛﺎﺑﺖ ﻓﺮض ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ‪ 84‬ﺳﺎل آﯾﻨﺪه ﻫﻤﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺄﻣﯿﻦ اﻧﺮژي داﺧﻠﯽ و‬
‫‪1‬‬
‫درآﻣﺪ ارزي ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺸﻮر اﯾﺮان ﺑﻪ ﻋﻠﺖ داﺷﺘﻦ اﻗﻠﯿﻢﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮع آب و ﻫﻮاﯾﯽ داراي اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮﻋﯽ‬
‫از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ اﻧﺮژي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و در اﯾﺮان ﻧﻮاﺣﯽ ﻣﺘﻌﺪدي داراي آب و ﻫﻮاي آﻓﺘﺎﺑﯽ و داراي ﺑﺎدﻫﺎي ﺷﺪﯾﺪ‬
‫و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﻧﺮژي درﯾﺎ و رودﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در ﺻﻮرت ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﯽﺗﻮان ﻓﺮﺻﺖ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي را ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﮐﺮد و در ﺻﻮرت اﻣﮑﺎن ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺮژي اﻧﺒﻮه از اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻗﺪام ﮐﺮد‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺗﺎ ﺣﺪود ‪ 80‬ﺳﺎل آﯾﻨﺪه ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم اﻧﺮژي ﻓﺴﯿﻠﯽ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ اﺗﻤﺎم ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﯿﺪ ﻣﯽﺗﻮان اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ‬
‫ﮐﻪ اﯾﺮان در آﯾﻨﺪه ﻧﯿﺰ ﺻﺎدرﮐﻨﻨﺪه ﯾﮏ ﮐﺎﻻي ﮐﺎﻣﻼً اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ ﯾﻌﻨﯽ اﻧﺮژي ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫دﻻﯾﻞ ﻋﻤﺪه اﻫﻤﯿﺖ ﻣﺒﺎﺣﺚ اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬ ‫‪.2-1‬‬

‫اﻟﻒ ‪ -‬از ﻟﺤﺎظ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﺼﺮف و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي راﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ .‬در اﺑﺘﺪا و ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از اﻧﻘﻼب ﺻﻨﻌﺘﯽ‪،‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﮐﺸﺎورزي وﺟﻮد داﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﯿﺰان ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺗﺎﺑﻊ دو ﻓﺎﮐﺘﻮر زﻣﯿﻦ و ﮐﺎر ﺑﻮد ﮐﻪ ‪ K‬زﻣﯿﻦ ﮐﺸﺎورزي و ‪ L‬ﮐﺎر‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ و )‪ Y= F(K,L‬ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻼب ﺻﻨﻌﺘﯽ ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ اﻓﺰوده ﺷﺪ ‪Y= F(K,L,M) .‬و‬
‫در ﻗﺮن ‪ 20‬ﻧﻔﺖ ﺧﺎم در ﺗﻤﺎم ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ وارد ﺷﺪ و در ﺳﺎل ‪ 1973‬در اﺛﺮ اوﻟﯿﻦ ﺷﻮك ﻧﻔﺘﯽ اﻫﻤﯿﺖ‬
‫اﻧﺮژي ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت )‪Y= F(K,L,M,E‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﯿﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻀﻮر ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي ﻓﺎﮐﺘﻮر ‪T‬را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﺿﺎﻓﻪ ﻧﻤﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ دارﯾﻢ‪:‬‬
‫)‪Y=F(K,L,M,E‬‬
‫ﭘﺲ اﻧﺮژي ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪهاي در ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻮﻟﯿﺪ دارد‪ .‬از اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﯿﺰ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮﯾﻢ ﮐﻪ ‪ Y‬ﺑﺎ ‪ E‬راﺑﻄﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ داﺷﺘﻪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻣﺎرو ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﺷﻮدﮐﻪ اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط‬
‫ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻓﺰآﯾﻨﺪه ﻧﺒﻮده ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﯿﺰان رﺷﺪ ﻧﮑﺮده‪ ،‬اﻣﺎ اﻓﺮادي ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ‬
‫اﻧﺮژي آﺷﻨﺎﯾﯽ دارﻧﺪ ﻣﯽ داﻧﻨﺪﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺻﺤﯿﺢ و اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻬﯿﻨﻪ از اﻧﺮژي ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎ ﻣﺼﺮف ﻗﺒﻠﯽ اﻧﺮژي‬
‫ﻫﻤﺎن ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ را داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اﻧﺮژي اﻫﻤﯿﺖ ﺑﺴﯿﺎري دارد‪.‬‬

‫‪ . 1‬ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﭘﺎﯾﺎنﻧﺎﻣﻪ اﻟﻪ دادي‬

‫‪20‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫ب ‪ -‬از ﻟﺤﺎظ ﻣﻠﯽ و ﺳﻄﺢ ﺑﻨﮕﺎهﻫﺎ‬

‫در ﺑﺤﺚ اﻫﻤﯿﺖ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﻠﯽ و ﺳﻄﺢ ﺑﻨﮕﺎهﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﻮارد زﯾﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺮد‪:‬‬

‫‪ .1‬ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‬

‫اﮔﺮ ﺑﺮاي ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اﻧﺮژي ﭘﻮﻟﯽ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﮐﻨﯿﻢ و ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﯾﯽ در ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي اﯾﻦ ﭘﻮل ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮدد و اﻧﺮژي ﺗﻠﻒ‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﭘﯿﮏ ﺳﺎﺋﯽ ﺑﺮق اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺮخﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺮق در ﺳﺎﻋﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺼﺮف ﺑﺮق در‬
‫ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و در ﺳﺎﻋﺎت ﭘﺮﻣﺼﺮف‪ ،‬ﻧﺮخ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻫﻢ اﮐﻨﻮن اﯾﺪه ﻓﻮق ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻧﺮژي ﺑﺮاي‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﻫﻢ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻗﯿﻤﺖ اﺗﻮﺑﻮس و ﻣﺘﺮو ﮐﻪ در ﺳﺎﻋﺎت ﭘﺮ ﻣﺼﺮف اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽ ﺷﻮد اﻓﺮاد ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺿﺮورت در ﺳﺎﻋﺎت ﭘﺮﻣﺼﺮف از اﺗﻮﺑﻮس اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮرﯾﮑﻪ ﺳﺎﻋﺎت‬
‫ﭘﺮ ﻣﺼﺮف ﺑﯿﻦ ‪ 7‬ﺗﺎ ‪ 8‬ﺑﻮده و اﻓﺮاد دز اﯾﻦ ﺳﺎﻋﺎت از ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺿﺮورت اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﺳﺎﻋﺎت ﭘﯿﮏ ﻣﺼﺮف را ﺑﯿﻦ ﺑﻘﯿﻪ ﺳﺎﻋﺎت ﭘﺨﺶ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و اﺣﺘﯿﺎج ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري اﺿﺎﻓﯽ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫‪ .2‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺻﻨﺎﯾﻊ و ﮐﺎرﺧﺎﻧﺠﺎت ﺑﻪ دﻧﺒﺎل راهﻫﺎي رﻗﺎﺑﺘﯽ ﮐﺮدن ﮐﺎﻻﻫﺎي ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﮐﻨﻮن زﻣﺎن ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺷﺪن اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺑﺎزار در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎن و ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺷﺪن ﮐﺎﻻﻫﺎي ﺧﻮد‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺷﺮﮐﺘﯽ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﯾﯽ ﮐﻨﺪ ﭘﺲ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪي ﮐﺎﻻﯾﺶ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و‬
‫ﻗﯿﻤﺖ ﺗﻤﺎم ﺷﺪه ﮐﺎﻻي ﺧﻮد را ﮐﺎﻫﺶ دﻫﺪ ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﺑﺎزار ﺟﻬﺎﻧﯽ رﻗﺎﺑﺖ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺑﺎ‬
‫ﺣﺪاﮐﺜﺮ اﺳﺘﻔﺎده از اﻧﺮژي ﮐﺎﻻﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻫﺰﯾﻨﻪاي ﮐﻤﺘﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬در اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺳﻪ واژه ﻣﻬﻢ ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮح زﯾﺮ دارﯾﻢ ‪:‬‬
‫‪3‬‬
‫اﻧﺮژيﺑﺮ‪ ،1‬ﮐﺎرﺑﺮ ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﺑﺮ‬
‫‪2‬‬

‫ﻣﺜﻼً ﺻﻨﻌﺖ ﭘﺘﺮوﺷﯿﻤﯽ‪ ،‬ﺻﻨﻌﺖ اﻧﺮژيﺑﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ ﮐﺎرﺑﺮ و ﺑﻌﻀﯽ ازدﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﺑﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺸﮑﻞ ﺑﯿﮑﺎري دارﻧﺪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺳﺮاغ ﺻﻨﺎﯾﻌﯽ ﺑﺮوﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺎرﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﺳﺮﻋﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي اﻧﺮژي‬
‫ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در ﺷﺮﮐﺘﻬﺎ اﻓﺮادي ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮات را دﻧﺒﺎل ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ از ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي روز دﻧﯿﺎ دور ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ و‬
‫آن را ﺑﻪ روز ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺷﺮﮐﺘﻬﺎ ﺑﺨﺸﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ‪4 R & D‬دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژيﻫﺎي روز دﻧﯿﺎ ﻣﯽﭘﺮدازد‬
‫ﺗﺎ ﻓﻨﺎوريﻫﺎي ﻻزم را در اﺧﺘﯿﺎر ﮔﺮوه ﺗﻮ ﻟﯿﺪ ﻗﺮار دﻫﺪ ﺗﺎ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﮐﺎﻓﯽ و ﻣﻨﺎﺳﺐ رادر ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺎ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و آﻣﻮزش ﻧﯿﺮوي اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻫﻢ در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪. Energy Intensive‬‬
‫‪2‬‬
‫‪. Labor Intensive‬‬
‫‪3‬‬
‫‪. Capital Intensive‬‬
‫‪4‬‬
‫‪. Research & Development‬‬

‫‪21‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫‪ .3-1‬اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در اﯾﺮان‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﯾﮏ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﻠﻤﯽ اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪" :‬ﻣﻘﺪار و ﺗﻨﻮع ﻣﺼﺮف"‪ .‬ﺑﺮاي ﺳﻨﺠﺶ اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﺗﻮاﺑﻊ را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﺗﻮاﺑﻊ ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ‪ ،‬رﻓﺘﺎري‪ ،‬ﻓﻨﯽ‬
‫و ﺣﻘﻮﻗﯽ ﮐﻪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻣﯿﺰان و ﺗﻨﻮع ﻣﺼﺮف ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻋﻠﻤﯽ و آﻣﺎري از اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف اراﺋﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺮ‬
‫اﯾﻦ اﺳﺎس اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﻧﯿﺰ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ " :‬ﻣﻘﺪار و ﺗﻨﻮع ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي" ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻮاﺑﻊ‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ‪ ،‬رﻓﺘﺎري‪ ،‬ﻓﻨﯽ و ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﯽﺗﻮان وﺿﻌﯿﺖ ﻣﻮﺟﻮد و راﻫﮑﺎرﻫﺎي ﺑﻬﺒﻮد آن را ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﮐﺎراﯾﯽ‪ 1‬ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﮐﻤﯿﺖ ﺧﺪﻣﺎت اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻣﺎﻟﯽ ﯾﺎ ﻧﯿﺮوي ﮐﺎري ﮐﻪ ﺑﺮاي آن ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺷﺎره دارد‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﯿﺰان رﺿﺎﯾﺖ ﻣﺸﺘﺮي ﯾﺎ ﻣﯿﺰان دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻫﺪف ﻣﻄﻠﻮب‪ ،‬ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺛﻤﺮﺑﺨﺸﯽ‪ 2‬روﺷﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﺤﻘﻖ اﻫﺪاف را ﻣﻮرد ﺳﻨﺠﺶ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻘﯿﺎس اﺛﺮات ﺗﻮﻟﯿﺪ ﯾﺎ ﺧﺪﻣﺎت را ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮐﻤﯽ ﮐﺮده‬
‫و ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ آﯾﺎ از ﻧﻬﺎدهﻫﺎ ﯾﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺮاي ﻧﺎﯾﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاف ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻃﻮر ﺑﻬﯿﻨﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه‬

‫اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢ ﮐﻪ "ﻣﯿﺰان ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي‪ "3‬ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ و ﮔﻮﯾﺎﺗﺮﯾﻦ ﺳﻨﺠﺸﮕﺮ اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آن ﻣﯽ ﺗﻮان اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻧﻤﻮد و ارﺗﻘﺎء آن را ﻣﺒﻨﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﺑﻬﯿﻨﻪ‬
‫ﮐﺮدن اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف ﺳﻮﺧﺖ در ﮐﺸﻮر ﺷﻤﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در ﻫﺮ ﺑﺨﺶ از اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺮاي ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﯿﺰان ﺑﻬﺮهوري‬
‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﺑﻬﺮهوري ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﻢ و ﭘﺲ از آن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﮐﻤﯽ ﮐﺮدن ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎ‪،‬‬
‫ﻣﯿﺰان ﺑﻬﺮهوري را ﺑﺴﻨﺠﯿﻢ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﮐﺎراﯾﯽ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻔﯿﺪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ارﺗﺒﺎط دارد‪ .‬اﮔﺮ اﻧﺮژي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ آﻧﮕﺎه ﮐﺎراﯾﯽ اﻧﺮژي ﻋﺒﺎرت‬
‫اﺳﺖ از ارزش اﻗﺘﺼﺎدي ﮐﻪ ﺑﻪ ازاي اﺳﺘﻔﺎده از ﯾﮏ واﺣﺪ اﻧﺮژي ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬ﺷﺎﺧﺺ ﮐﺎراﯾﯽ اﻧﺮژي از ﺗﻘﺴﯿﻢ ارزش ﻣﺤﺼﻮل ﺑﻪ‬
‫ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ )ﻋﮑﺲ ﺷﺪت اﻧﺮژي(‬
‫‪ 2‬روﺷﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﺤﻘﻖ اﻫﺪاف را ﻣﻮرد ﺳﻨﺠﺶ ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻘﯿﺎس اﺛﺮات ﺗﻮﻟﯿﺪ ﯾﺎ ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﮐﻤﯽ ﮐﺮده و‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ آﯾﺎ از ﻧﻬﺎدهﻫﺎ ﯾﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺮاي ﻧﺎﯾﻞ ﺷﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاف ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺧﻮد ﺑﻪﻃﻮر ﺑﻬﯿﻨﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‬
‫ﺛﻤﺮﺑﺨﺸﯽ ﺑﺎ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ‬
‫‪ 3‬ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از ﮐﺎراﯾﯽ و ﺛﻤﺮ ﺑﺨﺸﯽ اﻧﺮژي اﺳﺖ‬

‫‪22‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺟﺪول‪ .2‬ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﺑﻬﺮهوري ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪه اﻧﺮژي و ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﮐﻤﯽ آنﻫﺎ‬
‫ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﮐﻤﯽ‬ ‫ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎ‬ ‫ﺑﺨﺶﻫﺎ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ‬ ‫ﺑﺎزدﻫﯽ‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ‬
‫ﻣﯿﺰان ﻣﺼﺮف ﺳﻮﺧﺖ ﺑﻪ ازاي واﺣﺪ‬ ‫ﺑﺎزدﻫﯽ ﻣﻨﻔﻌﺖ‬ ‫ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ‬
‫ﭘﯿﻤﺎﯾﺶ‪ ،‬ﺷﺪت اﻧﺮژي و ﺳﺮاﻧﻪ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ‬ ‫ﺑﺎزدﻫﯽ‬ ‫ﮐﺸﺎورزي‬
‫ﺷﺪت اﻧﺮژي و ﺳﺮاﻧﻪ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي‬ ‫ﻣﻨﻔﻌﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬ ‫ﺗﺠﺎري‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﯽ‬
‫ﺳﺮاﻧﻪ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي‬ ‫ﻣﻄﻠﻮﺑﯿﺖ ﮐﻞ ﻓﺮدي‬ ‫ﺧﺎﻧﮕﯽ‬

‫در ﺗﻌﺮﯾﻒ اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي دو ﻣﺤﻮر ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﯾﮑﯽ ﻣﻘﺪار ﻣﺼﺮف و دﯾﮕﺮي ﺗﻨﻮع ﻣﺼﺮف‬
‫اﻧﺮژي‪ .‬ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪه و ﻧﻮع ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺗﻨﻮع ﻣﺼﺮف‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮاي ﺗﺮﺳﯿﻢ اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﻣﻘﺪار ﻣﺼﺮف ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي در ﻫﺮ ﺑﺨﺶ ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ روﻧﺪ ﻣﺼﺮف اﻧﻮاع ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي ﻃﯽ ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1368‬ﺗﺎ ‪ )1388‬ﻧﻤﻮدار ‪ ،(1‬ﻧﮑﺎﺗﯽ ﭼﻨﺪ در‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮات اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف اﯾﻦ ﺳﺎلﻫﺎ در ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫‪23‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻧﻤﻮدار‪ .1‬روﻧﺪ ﻣﺼﺮف ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ) ‪ (1368-88‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺑﺸﮑﻪ ﻣﻌﺎدل ﻧﻔﺖﺧﺎم‬
‫‪600.0‬‬

‫‪500.0‬‬

‫‪400.0‬‬

‫‪300.0‬‬

‫‪200.0‬‬

‫‪100.0‬‬

‫‪0.0‬‬
‫‪1368‬‬
‫‪1369‬‬
‫‪1370‬‬
‫‪1371‬‬
‫‪1372‬‬
‫‪1373‬‬
‫‪1374‬‬
‫‪1375‬‬
‫‪1376‬‬
‫‪1377‬‬
‫‪1378‬‬
‫‪1379‬‬
‫‪1380‬‬
‫‪1381‬‬
‫‪1382‬‬
‫‪1383‬‬
‫‪1384‬‬
‫‪1385‬‬
‫‪1386‬‬
‫‪1387‬‬
‫‪1388‬‬
‫ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ‬ ‫ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ‬ ‫زﻏﺎل ﺳﻨﮓ‬ ‫ﺑﺮق‬ ‫ﮐﻞ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ اﻧﺮژي ﺳﺎل ‪88‬‬

‫‪‬‬
‫ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً از ﻣﺤﻞ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ و ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﺗﺎﻣﯿﻦ ﺷﺪه‪ ،‬از رﺷﺪ‬
‫ﻓﺰاﯾﻨﺪهاي ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﻪ اﻧﺮژي‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ و‬
‫ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪات ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ )از ﺳﺎل ‪ (1368‬ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ از ﻣﯿﺰان‬
‫ﻣﺼﺮف ﻓﺮآورده ﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺒﻊ ﺗﺎﻣﯿﻦ اﻧﺮژي ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﮐﺎﺳﺘﻪ و ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ اﻓﺰوده ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ اﺻﻞ اوﻟﯿﻪ‪ ،‬اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در ﮐﺸﻮر ﺑﺎﯾﺪ در ﺟﻬﺖ ﺣﺬف‬
‫ﻣﺼﺎرف زاﺋﺪ و ﺑﻬﯿﻨﻪ ﮐﺮدن ﻣﺼﺎرف ﻻزم اﺻﻼح ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﺮان از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮔﺎزي ﻏﻨﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و‬
‫ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺮژي ﭘﺎكﺗﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺠﺎي ﻓﺮآوردهﻫﺎي‬
‫ﻧﻔﺘﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﯾﮑﯽ از اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﻮﺛﺮ در ﺑﻬﯿﻨﻪﺳﺎزي اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ اﺻﻼح اﻟﮕﻮ در‬
‫ﮐﺸﻮر از ﺳﺎل ‪ 1365‬آﻏﺎز ﮔﺮدﯾﺪه و روﻧﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻟﯽ ﻧﯿﺰ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬‬
‫روﻧﺪ رﺷﺪ ﻣﺼﺮف ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ از ﺳﺎل ‪ 1378‬ﺑﺎ اﻓﺖ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1382‬ﻧﯿﺰ ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎ‬
‫ﺗﺜﺒﯿﺖ ﻣﯿﺰان ﻣﺼﺮف ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﮐﺎﻫﺶ ﻣﺼﺮف ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎزه زﻣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫ﻣﺼﺮف ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﻧﮕﺮدﯾﺪه و ﻣ ﻘﺎرن ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﺪرﯾﺠﯽ ﻣﺼﺮف ﺑﺮق در ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻐﯿﯿﺮات‬
‫اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف در اﯾﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻓﺰاﯾﺶ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺑﺮق ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎﮐﺘﺮﯾﻦ ﺣﺎﻣﻞ‬
‫اﻧﺮژي در ﻃﻮل ﺳﺎلﻫﺎي ‪1368‬ﺗﺎ‪ 1372‬از رﺷﺪ ﻧﺎﭼﯿﺰي ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده اﺳﺖ و از ﺳﺎل ‪ 1372‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﺎ رﺷﺪ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ رو ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪ .‬‬
‫از دﯾﺪﮔﺎه زﯾﺴﺖﻣﺤﯿﻄﯽ‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً از ﻧﯿﻤﻪ دوم دوره زﻣﺎﻧﯽ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯿﺰان ﻣﺼﺮف ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ و ﺑﺮق ﮐﻪ‬
‫ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ آﻻﯾﻨﺪﮔﯽ ﻣﺤﯿﻄﯽ را دارﻧﺪ ﺳﻬﻢ ﻓﺰاﯾﻨﺪهﺗﺮي از ﻣﺼﺎرف اﻧﺮژي ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص‬

‫‪24‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫دادهاﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از ﻧﻘﺎط ﻗﻮت ﺗﻐﯿﯿﺮات اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در ﺳﺎلﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺤﺴﻮب‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬‬
‫ﺳﻬﻢ ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي زﻏﺎل ﺳﻨﮓ‪ ،‬ﺑﯿﻮﻣﺎس ﺟﺎﻣﺪ و ﮔﺎزﮐﮏ وﮐﻮره ﺑﻠﻨﺪ در ﻣﺼﺎرف اﻧﺮژي ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﺎﭼﯿﺰ ﺑﻮده و‬
‫اﯾﻦ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺿﻌﻒ ﺑﻌﺪ ﺗﻨﻮﻋﯽ اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي درﮐﺸﻮر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻣﮑﺎن اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻬﻢ دﯾﮕﺮ‬
‫ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي در ﮐﺸﻮر ﻓﺮاﻫﻢ آﯾﺪ ﺑﯽﺷﮏ ارزشاﻓﺰوده ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ و ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ در ﻣﺼﺎرف ﻏﯿﺮ اﻧﺮژي‬
‫آن ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻓﺰونﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در اداﻣﻪ‪ ،‬اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي را در ﺑﺨﺶ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﺑﺮﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ در‬
‫ﻧﻤﻮدار ‪ ،2‬روﻧﺪ ﻣﺼﺮف ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي در ﺑﺨﺶ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻃﯽ ﺳﺎلﻫﺎي‪ 1368- 88‬ﻧﻤﺎﯾﺶ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ :‬‬

‫ﻧﻤﻮدار‪ .2‬روﻧﺪ ﻣﺼﺮف ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي ﺑﺨﺶ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ) ‪ (1368-88‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺑﺸﮑﻪ ﻣﻌﺎدل ﻧﻔﺖﺧﺎم‬
‫‪700.0‬‬
‫‪600.0‬‬
‫‪500.0‬‬
‫‪400.0‬‬
‫ﮐﻞ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي‬

‫‪300.0‬‬
‫ﺑﺮق‬

‫‪200.0‬‬ ‫ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ‬

‫‪100.0‬‬ ‫ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ‬

‫‪0.0‬‬
‫‪1368‬‬
‫‪1369‬‬
‫‪1370‬‬
‫‪1371‬‬
‫‪1372‬‬
‫‪1373‬‬
‫‪1374‬‬
‫‪1375‬‬
‫‪1376‬‬
‫‪1377‬‬
‫‪1378‬‬
‫‪1379‬‬
‫‪1380‬‬
‫‪1381‬‬
‫‪1382‬‬
‫‪1383‬‬
‫‪1384‬‬
‫‪1385‬‬
‫‪1386‬‬
‫‪1387‬‬
‫‪1388‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ اﻧﺮژي ﺳﺎل ‪88‬‬

‫ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در ﺑﺨﺶ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﮐﺎﻣﻼً ﯾﮏ ﺑﻌﺪي و ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي ﻓﺮآوردهﻫﺎي‬
‫ﻧﻔﺘﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬رﺷﺪ ﻣﺼﺮف در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪﺻﻮرت ﭼﺸﻤﮕﯿﺮي ﻓﺰاﯾﻨﺪه و ﺑﺎ ﺷﯿﺐ ﺑﺴﯿﺎر ﺗﻨﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ‬
‫زﻣﺎن ﺿﺮﯾﺐ رﺷﺪ آن ﻧﯿﺰ اﻓﺰاﯾﺶ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن از ﺑﺮوز ﺑﺤﺮان ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در ﺑﺨﺶ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ‬
‫دارد‪ .‬‬
‫ﻋﺪم ﺗﻨﻮع و اﺳﺘﻔﺎده ﺗﮏ ﺑﻌﺪي از ارزﺷﻤﻨﺪﺗﺮﯾﻦ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل آﻻﯾﻨﺪهﺗﺮﯾﻦ ﺣﺎﻣﻞ اﻧﺮژي در ﺑﺨﺶ ﺣﻤﻞ و‬
‫ﻧﻘﻞ‪ ،‬ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺒﯽ از اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف را در ﮐﺸﻮر ﻣﯽدﻫﺪ و روﻧﺪ آن ﻧﯿﺰ دورﻧﻤﺎي ﺑﺴﯽ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮ را‬
‫ﭘﯿﺶ روي ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﻗﺪاﻣﺎت اﺧﯿﺮ دوﻟﺖ در ﺧﺼﻮص ﻣﻬﺎر اﯾﻦ روﻧﺪ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﺸﺎن از ﺑﺮوز ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎك و ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪن ارادهاي ﺑﺮاي اﺻﻼح اﯾﻦ وﺿﻊ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫از ﺳﺎل ‪ 1378‬و ‪ 1379‬ﺷﺎﻫﺪ ورود ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﺑﺮق ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺼﺮف ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﯽرﺳﺪ و در ﺻﻮرﺗﯽ‬

‫‪25‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ اﺻﻼح اﻟﮕﻮي ﻣﻮﺟﻮد اﻣﯿﺪوار ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﺰﻣﯽ ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﯾﮏ اﻧﻘﻼب در ﺑﺨﺶ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ )ﭼﻪ در‬
‫زﻣﯿﻨﻪ ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﯾﯽ‪ ،‬ﭼﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﺎزده و ﭼﻪ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي ﭘﺎكﺗﺮ ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﺑﺮق( ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ رﺷﺪ‬
‫ﻓﺰاﯾﻨﺪه ﻣﺼﺮف ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ در ﺑﺨﺶ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﮐﻪ ﺳﻬﻢ ﻣﺼﺎرف ﺧﺎﻧﻮار ﻧﯿﺰ در آن ﻋﻤﺪهﺗﺮﯾﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﺮاﻧﻪ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در ﮐﺸﻮر ﻣﯽﮔﺮدد و اﻓﺰاﯾﺶ ﺷﺎﺧﺺ ﺳﺮاﻧﻪ ﻧﯿﺰ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ رﻓﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ رﺷﺪ ﺷﺎﺧﺺ رﻓﺎه ﺑﻪ اﯾﻦ ﺻﻮرت را ﻧﻤﯽﺗﻮان واﻗﻌﯽ داﻧﺴﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﮐﻪ از ﯾﮏ ﺳﻮ ﺑﻪ‬
‫ﻟﺤﺎظ از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ ﻓﺮﺻﺖﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻣﺼﺮف ﺻﺤﯿﺢ ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ در ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎ‪ ،‬و از ﺳﻮي‬
‫دﯾﮕﺮ اﯾﺠﺎد ﺑﺤﺮان ﻫﺎي زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﺰرگ‪ ،‬از ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﻄﻠﻮب ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در اﯾﻦ‬
‫ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﺷﺪت ﮐﺎﺳﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و آﻣﺎر ﺳﺮاﻧﻪ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي را ﮐﺎذب ﺟﻠﻮه ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬در ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﺰرگ و‬
‫ﺟﺎدهﻫﺎي ﭘﺮ رﻓﺖ و آﻣﺪ‪ ،‬ﻋﻤﺪه اﻧﺮژي در ﺗﺮاﻓﯿﮏﻫﺎي ﺳﻨﮕﯿﻦ و ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﻪ ﻫﺪر رﻓﺘﻪ و ﻧﻤﯽﺗﻮان آن را ﺑﻪ ﺣﺴﺎب‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ رﻓﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ آورد ﺑﻠﮑﻪ در ﻋﻤﻞ ﺣﺘﯽ ﺗﺎﺛﯿﺮي ﮐﺎﻣﻼً ﺿﺪرﻓﺎﻫﯽ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﺳﻬﻤﯿﻪﺑﻨﺪي ﻣﺼﺮف ﺑﻨﺰﯾﻦ در ﺑﺨﺶ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ از ﺳﺎل ‪ 1386‬و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﺎزﺳﻮز‬
‫ﮐﺮدن ﺧﻮدروﻫﺎ ازﻣﯿﺰان ﻣﺼﺮف ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﮐﺎﺳﺘﻪ و ﺑﺮ ﻣﯿﺰان ﻣﺼﺮف ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ اﻓﺰوده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮآورد ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﺋﯽﻫﺎي ارزي ﻧﺎﺷﯽ از اﯾﻦ ﺳﻬﻤﯿﻪﺑﻨﺪي‪ ،‬ﺑﺮ ﺿﺮورت ﺗﺪاوم اﯾﻦ اﻣﺮ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺗﺎﮐﯿﺪ دارد‪ .‬‬

‫در ﻧﻬﺎﯾﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ روﻧﺪ ﻣﺼﺮف اﻧﻮاع ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي ﻃﯽ ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1368‬ﺗﺎ ‪) 1388‬ﻧﻤﻮدار ‪ ،(3‬ﻧﮑﺎﺗﯽ ﭼﻨﺪ در‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮات اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف اﯾﻦ ﺳﺎلﻫﺎ در ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬‬
‫‪‬‬
‫ﻧﻤﻮدار‪ .3‬روﻧﺪ ﻣﺼﺮف ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺸﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎد )‪ (1368-88‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺑﺸﮑﻪ ﻣﻌﺎدل ﻧﻔﺖﺧﺎم‬
‫‪900.00‬‬ ‫‪200.0‬‬
‫‪800.00‬‬
‫‪700.00‬‬ ‫‪150.0‬‬
‫‪600.00‬‬
‫‪500.00‬‬
‫‪100.0‬‬
‫‪400.00‬‬
‫‪300.00‬‬
‫‪200.00‬‬ ‫‪50.0‬‬
‫‪100.00‬‬
‫‪0.00‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫ﻛﻞ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي‬
‫ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﻲ‬
‫ﺑﺮق‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ اﻧﺮژي ﺳﺎل ‪88‬‬
‫‪‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي درﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﻋﻤﺪﺗﺎً از ﻣﺤﻞ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ و ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﺗﺎﻣﯿﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫اﻣﺎ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺻﻨﻌﺖ و ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ از ﺗﻨﻮع ﺑﯿﺸﺘﺮ )ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در ﺣﺪ ﻣﺤﺪود( ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪26‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1368‬ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎ ﺑﻪ اﻧﺮژي‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد اﻣﺎ از‬
‫آن ﭘﺲ ﺑﺎ رﺷﺪ ﻣﯿﺰان ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﺎز‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺎﻣﻞ اﻧﺮژي ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺑﺨﺸﯽ از ﻣﺼﺎرف ﻓﺰاﯾﻨﺪه ﻓﺮآوردهﻫﺎي‬
‫ﻧﻔﺘﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ و در ﺳﺎﻟﻬﺎي‪ 1372‬و ‪1377‬روﻧﺪ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﺑﻪ ﺣﺪي رﺳﯿﺪه ﮐﻪ ﺷﯿﺐ ﻣﺼﺮف ﻓﺮآوردهﻫﺎي‬
‫ﻧﻔﺘﯽ در ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎ ﻣﻨﻔﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ از ﺳﺎل ‪ 1380‬ﻣﺼﺮف ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ در ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎ ﺑﺎ روﻧﺪ‬
‫ﺛﺎﺑﺘﯽ اداﻣﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﯾﺎن ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎ ﻣﺼﺮف ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻧﺮخ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎدي رو ﺑﻪ‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﻮده و اﻓﺰاﯾﺶ ﺷﺪﯾﺪ ﮐﻞ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺼﺮف ﺑﺮق در ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﺮخ رﺷﺪ ﻣﻼﯾﻤﯽ رو ﺑﻪ ﻓﺰوﻧﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺳﻬﻢ‬
‫ﺑﺮق در ﺣﺪ ﻧﺎﭼﯿﺰ ﺑﻮده اﺳﺖ اﻣﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﯿﺰان ﻣﺤﺪود ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ رﺷﺪ ﻣﻼﯾﻢ‪ ،‬ﮐﻤﮏ ﺑﻪ اﺻﻼح اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف در‬
‫زﻣﯿﻨﻪ ﺳﺎزﮔﺎري ﺑﺎ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ ﻧﺮخ رﺷﺪ ﻣﺼﺮف ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ در‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎ از ﺳﺎل ‪ 1368‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪود زﯾﺎدي ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯿﺰان ﻣﺼﺮف ﺧﺎﻧﮕﯽ در ﭘﯽ ﮔﺴﺘﺮش‬
‫ﺷﺒﮑﻪ ﮔﺎزرﺳﺎﻧﯽ در ﺳﻄﺢ ﮐﺸﻮر ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬‬
‫ﻣﯿﺰان ﻣﺼﺮف ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ در ﻃﻮل ﺳﺎلﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ دﭼﺎر ﻧﻮﺳﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﻧﻮﺳﺎﻧﺎﺗﯽ در آﻣﺎر ﻣﺼﺮف ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬در ﺑﯿﺎن ﻋﻠﻞ ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﻣﺤﺼﻮل‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﺼﻠﯽ در ﻣﯿﺰان ﻣﺼﺮف ﻃﯽ ﺳﺎلﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ و ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻗﯿﻤﺖ ﻓﺮآوردهﻫﺎ اﺷﺎره‬
‫ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .4-1‬روﻧﺪ ﻣﺼﺮف ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي در اﯾﺮان‬
‫‪ .1-4-1‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪاي ﻣﺼﺮف ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺘﺼﺎد‬
‫ﻧﻤﻮدار ‪ 4‬اﻣﮑﺎن ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﺼﺮف ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ را در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺘﺼﺎد ﻃﯽ ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1368‬ﺗﺎ‬
‫‪ 1388‬ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬‬
‫ﻧﻤﻮدار‪ .4‬روﻧﺪ ﻣﺼﺮف ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ در ﺑﺨﺶﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎد )‪ (1368-88‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺑﺸﮑﻪ ﻣﻌﺎدل ﻧﻔﺖﺧﺎم‬
‫‪350.0‬‬ ‫‪200.0‬‬
‫‪300.0‬‬
‫‪250.0‬‬ ‫‪150.0‬‬
‫‪200.0‬‬
‫‪100.0‬‬
‫‪150.0‬‬
‫‪100.0‬‬ ‫‪50.0‬‬
‫‪50.0‬‬ ‫ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ‬
‫‪0.0‬‬ ‫‪0.0‬‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ‬
‫‪1368 1370 1372 1374 1376 1378 1380 1382 1384 1386 1388‬‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺶ ﻫﺎ‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ اﻧﺮژي ﺳﺎل ‪88‬‬

‫‪27‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﻮدار ‪ 4‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ روﻧﺪ ﻣﺼﺮف ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﻃﯽ ﺳﺎلﻫﺎي‪ 1368‬ﺗﺎ ‪ ،1388‬ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻧﮑﺎت زﯾﺮ‬
‫اﺷﺎره ﮐﺮد‪ :‬ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1371‬اوﻟﻮﯾﺖﺑﻨﺪي ﻣﺼﺮف ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ از ﻗﺮار ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ و‬
‫ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺎ ﺣﻔﻆ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ از ﺳﺎل ‪1371‬روﻧﺪ ﻣﺼﺮف ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺣﻤﻞ وﻧﻘﻞ‬
‫و ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﺷﮑﺎف ﻗﺎﺑﻞﺗﻮﺟﻬﯽ ﭘﯿﺪاﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ دﻻﯾﻞ اﯾﻦ اﻣﺮ رﺷﺪ‬
‫ﺻﻨﻌﺖ ﺧﻮدروﺳﺎزي‪ ،‬ﮐﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪن ﻧﺴﺒﯽ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﺑﻬﺒﻮد وﺿﻌﯿﺖ ﻣﻌﯿﺸﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬‬
‫از ﺳﺎل ‪ 1378‬ﻧﯿﺰ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ در اوﻟﻮﯾﺖ ﻣﺼﺮف ﺑﺨﺶ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ و ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎ ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺎﻫﺶ‬
‫ﺗﻌﺮﻓﻪ ﻫﺎي ﮔﻤﺮﮐﯽ ورود ﺧﻮدرو‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺧﻮدروي داﺧﻠﯽ و اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮان ﺧﺮﯾﺪ اﺗﻮﻣﺒﯿﻞ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻂ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ از ﺟﻤﻠﻪ دﻻﯾﻞ اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬از ﺳﺎل ‪ 1377‬ﺷﯿﺐ ﻧﺰوﻟﯽ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻣﺼﺮف‬
‫ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ در ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﺎﺷﯽ از ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ و ﮔﺴﺘﺮش ﺷﺒﮑﻪ‬
‫ﮔﺎزرﺳﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در ﺑﺨﺶ ﺧﺎﻧﮕﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﺪرﯾﺠﯽ ﻣﺼﺮف ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ از‬
‫ﻣﯿﺰان واﺑﺴﺘﮕﯽ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﻓﺮآورده ﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﮐﺎﺳﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﺤﻮل ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪن و ﮔﺎﻫﯽ ﻣﻨﻔﯽ‬
‫ﺷﺪن ﺷﯿﺐ ﻣﻨﺤﻨﯽ در ﻧﻤﻮدار ﻧﻤﺎﯾﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ آﺛﺎر ﻣﻨﻔﯽ زﯾﺴﺖﻣﺤﯿﻄﯽ ﻧﺎﺷﯽ از اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺼﺮف‬
‫ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ در ﺑﺨﺶ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ‪ ،‬آﺛﺎر ﻣﺜﺒﺖ زﯾﺴﺖﻣﺤﯿﻄﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﮐﺎﻫﺶ ﻣﺼﺮف ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ در‬
‫ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ را ﺧﻨﺜﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .2-4-1‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪاي ﻣﺼﺮف ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺘﺼﺎد ‪‬‬
‫‪‬‬
‫ﻧﻤﻮدار ‪ 5‬اﻣﮑﺎن ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﺼﺮف ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺘﺼﺎد ﻃﯽ ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 68‬ﺗﺎ ‪ 88‬را ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬‬
‫ﻧﻤﻮدار‪ .5‬روﻧﺪ ﻣﺼﺮف ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺑﺨﺶﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎد)‪ (1368-88‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺑﺸﮑﻪ ﻣﻌﺎدل ﻧﻔﺖﺧﺎم‬
‫‪350‬‬
‫‪300‬‬
‫‪250‬‬
‫‪200‬‬
‫‪150‬‬
‫‪100‬‬
‫‪50‬‬
‫ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ‬
‫‪0‬‬
‫ﺻﻨﻌﺖ‬
‫‪1368‬‬
‫‪1369‬‬
‫‪1370‬‬
‫‪1371‬‬
‫‪1372‬‬
‫‪1373‬‬
‫‪1374‬‬
‫‪1375‬‬
‫‪1376‬‬
‫‪1377‬‬
‫‪1378‬‬
‫‪1379‬‬
‫‪1380‬‬
‫‪1381‬‬
‫‪1382‬‬
‫‪1383‬‬
‫‪1384‬‬
‫‪1385‬‬
‫‪1386‬‬
‫‪1387‬‬
‫‪1388‬‬

‫ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺶ ھﺎ‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ اﻧﺮژي ﺳﺎل ‪88‬‬

‫‪‬‬

‫‪28‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﻧﻤﻮدار ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ واﺑﺴﺘﮕﯽ را ﺑﻪ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ دارد درﺣﺎﻟﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﯿﺰان واﺑﺴﺘﮕﯽ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﻪ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ و در ﻋﻮض واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﮐﻤﺘﺮ‬
‫ﺷﻮد آﺛﺎر زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﻣﻨﻔﯽ ﻧﺎﺷﯽ از اﻟﮕﻮي ﻓﻌﻠﯽ ﻣﺼﺮف در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﮐﻤﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ اﻟﮕﻮﯾﯽ ﺷﻮد‪ .‬‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ واﺑﺴﺘﮕﯽ از ﺳﺎل ‪ 1368‬ﺑﻪ ﺷﺪت‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻤﺪه اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺼﺮف ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﺧﺎﻧﮕﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﻄﻠﻮﺑﯿﺖ ﻓﺮدي‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ آن ﺑﺨﺶ از ﻣﺼﺮف ﮐﻪ در اﺛﺮ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﻮدن ﺑﺎزده ﻣﺼﺎرف ﺑﺨﺶ ﺧﺎﻧﻮار ﻫﺪر رﻓﺘﻪ را ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺣﺴﺎب اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﻄﻠﻮﺑﯿﺖ ﻓﺮدي آورد‪ .‬ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي اﺻﻼﺣﯽ در زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﺑﺎزده ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ و ﻓﻨﯽ‬
‫ﺗﺠﻬﯿﺰات ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪه اﻧﺮژي‪ ،‬اﺻﻼح اﻟﮕﻮي ﻃﺮاﺣﯽ و ﺳﺎﺧﺖ اﻣﺎﮐﻦ‪ ،‬ارﺗﻘﺎء ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺼﺮف اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و‬
‫آﻣﻮزشﻫﺎي ﻣﻮﺛﺮ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ راﻫﮑﺎر ﻣﻨﺎﺳﺐ در ﺟﻬﺖ ﺑﻬﺒﻮد اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻬﻢ ﻣﺼﺮف ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺑﺨﺶ ﺧﺎﻧﮕﯽ ﻧﻮﻋﯽ ارﺗﻘﺎء اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﯿﮑﻦ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺗﺪاﺑﯿﺮ ﻻزم ﺑﺮاي زﻣﺎنﻫﺎي اوج ﻣﺼﺮف )ﻧﺎﺷﯽ ازﺗﻐﯿﯿﺮات ﻓﺼﻠﯽ آب و ﻫﻮا( اﻧﺪﯾﺸﯿﺪه ﺷﻮد ﺗﺎ ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ در‬
‫ﺗﻌﺎدل ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و اﺗﻔﺎﻗﯽ ﻧﻈﯿﺮ زﻣﺴﺘﺎن ‪ 86‬ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺤﺮان اﻧﺮژي در ﺑﺮﺧﯽ اﺳﺘﺎنﻫﺎ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺗﮑﺮار ﻧﺸﻮد‪ .‬‬
‫ﻣﺼﺮف ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1367‬اﻧﺪك ﺑﻮده و روﻧﺪ ﺛﺎﺑﺘﯽ را ﻃﯽ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ و از آن ﭘﺲ اﯾﻦ‬
‫روﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻧﻮﺳﺎﻧﺎﺗﯽ رﺷﺪ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻬﻢ ﻣﺼﺎرف ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﮑﺘﻪ ﻣﺜﺒﺘﯽ‬
‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ ﺷﺮط آﻧﮑﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﻣﻮﺛﺮي در ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﺑﺎزده اﯾﻦ ﺑﺨﺶ اﻋﻤﺎل ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .3-4-1‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪاي ﻣﺼﺮف ﺑﺮق در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺘﺼﺎد ‪‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪ 6‬اﻣﮑﺎن ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﺼﺮف ﺑﺮق در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺘﺼﺎد ﻃﯽ ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 68‬ﺗﺎ ‪ 88‬را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﺗﻮان اﯾﻦ روﻧﺪ را ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﺮد‪ :‬‬
‫ﻧﻤﻮدار‪ .6‬روﻧﺪ ﻣﺼﺮف ﺑﺮق ﺑﺨﺶﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎد )‪ (1368-88‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺑﺸﮑﻪ ﻣﻌﺎدل ﻧﻔﺖﺧﺎم‬
‫‪80‬‬
‫‪70‬‬
‫‪60‬‬
‫‪50‬‬
‫‪40‬‬
‫‪30‬‬
‫‪20‬‬
‫‪10‬‬ ‫ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ‬
‫‪0‬‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺶ ﻫﺎ‬
‫‪1368 1370 1372 1374 1376 1378 1380 1382 1384 1386 1388‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ اﻧﺮژي ﺳﺎل ‪88‬‬

‫‪29‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺗﺸﺎﺑﻪ زﯾﺎدي ﺑﯿﻦ اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف ﺑﺮق ﺑﺎ اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ وﺟﻮد دارد ‪ .‬‬
‫واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﺨﺶ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﺑﻪ ﺑﺮق ﺑﻪ ﺟﺰ ﺳﺎلﻫﺎي آﺧﺮ آن ﻫﻢ در ﺣﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺰﺋﯽ‪ ،‬در ﺳﺎﯾﺮ ﺳﺎلﻫﺎي ﻣﻮرد‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺻﻔﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮﻓﯽ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﺳﺎزﮔﺎري ﺑﺎ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ دارد‪ .‬‬
‫ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از اﻧﻘﻼب ﻣﺼﺮف ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺎ اﻧﺪﮐﯽ اﺧﺘﻼف ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻣﺼﺮف ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب‬
‫ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق و ﮔﺴﺘﺮش ﺷﺒﮑﻪ ﺗﻮزﯾﻊ ﺑﺮق‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺤﺮوم و روﺳﺘﺎﻫﺎ ﺷﺎﻫﺪ‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺼﺮف و واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﺮق ﻣﯽﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ ﻣﺼﺮف ﺑﺮق در ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎ از ﻣﺼﺮف‬
‫در ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﭘﯿﺸﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ و روﻧﺪ ﻓﺰاﯾﻨﺪهاي را ﻃﯽ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬‬
‫از ﺳﺎل ‪ 1368‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ رﺷﺪ ﻣﺼﺮف ﺑﺮق در ﺻﻨﻌﺖ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺎرن ﺑﺎ دوره ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽ و رﺷﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫ﺑﺮق ﻫﻢزﻣﺎن ﺑﺎ رﺷﺪ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﮐﺸﻮر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺳﺎلﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻮازات رﺷﺪ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬رﺷﺪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﯿﺰ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ و اﯾﻦ اﺗﻔﺎق ﻧﺸﺎن از ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺸﻮر در ﻣﺴﯿﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .4-4-1‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪاي ﻣﺼﺮف ﻧﻬﺎﯾﯽ اﻧﺮژي در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺘﺼﺎد ‪‬‬

‫ﻧﻤﻮدار ‪ 7‬اﻣﮑﺎن ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﺼﺮف ﻧﻬﺎﯾﯽ اﻧﺮژي در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺘﺼﺎد ﻃﯽ ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 68‬ﺗﺎ ‪ 88‬را ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان اﯾﻦ روﻧﺪ را ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﮐﺮد‪ :‬‬

‫ﻧﻤﻮدار‪ .7‬روﻧﺪ ﻣﺼﺮف ﻧﻬﺎﯾﯽ اﻧﺮژي در ﺑﺨﺶﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎد)‪ (1368-88‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺑﺸﮑﻪ ﻣﻌﺎدل ﻧﻔﺖﺧﺎم‬
‫‪500‬‬
‫‪450‬‬
‫‪400‬‬
‫‪350‬‬
‫‪300‬‬
‫‪250‬‬
‫‪200‬‬
‫‪150‬‬
‫‪100‬‬
‫ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ‬
‫‪50‬‬
‫ﺻﻨﻌﺖ‬
‫‪0‬‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺶ ھﺎ‬
‫‪1368‬‬
‫‪1369‬‬
‫‪1370‬‬
‫‪1371‬‬
‫‪1372‬‬
‫‪1373‬‬
‫‪1374‬‬
‫‪1375‬‬
‫‪1376‬‬
‫‪1377‬‬
‫‪1378‬‬
‫‪1379‬‬
‫‪1380‬‬
‫‪1381‬‬
‫‪1382‬‬
‫‪1383‬‬
‫‪1384‬‬
‫‪1385‬‬
‫‪1386‬‬
‫‪1387‬‬
‫‪1388‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ اﻧﺮژي ﺳﺎل ‪88‬‬

‫‪‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ در ﻧﻤﻮدار ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﻫﻤﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎ رﺷﺪ ﻓﺰاﯾﻨﺪه ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﻣﺸﻬﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ اﯾﻦ رﺷﺪ رو ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﻓﺰاﯾﺶ رﻓﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮐﺸﻮر ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﺎزده‬

‫‪30‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻣﺼﺮف در ﻫﻤﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎ و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯿﺰان اﺗﻼف اﻧﺮژي از ﺿﺮورﯾﺎت ﻻزم ﺑﺮاي ﺑﻬﺒﻮد اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در ﮐﺸﻮر‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺳﯿﺎﺳﺘﮕﺬاريﻫﺎي ﻻزم در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﮔﺮدد‪ .‬‬
‫ﻣﺼﺮف ﻧﻬﺎﯾﯽ اﻧﺮژي در ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﺴﺒﺘﺎً زﯾﺎدي از ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ و ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬رﺷﺪ ﻓﺰاﯾﻨﺪهاي‬
‫را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﺨﺼﻮص در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ رﺷﺪ ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ رواج ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺼﺮفﮔﺮاﯾﯽ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﺑﺎ اﯾﻦ اﺗﻔﺎق ﺗﻨﺎﺳﺐ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﯿﻦ رﺷﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ و رﻓﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ روﻧﺪ‬
‫ﻣﻨﻔﯽ در اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﮐﺸﻮر اﺳﺖ و ﻧﯿﺎز ﻣﺒﺮﻣﯽ ﺑﻪ اﺻﻼح اﯾﻦ روﻧﺪ اﺣﺴﺎس ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬‬
‫از ﺣﺪود ﺳﺎل ‪1378‬رﺷﺪ ﻣﺼﺮف ﺑﺨﺶ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ از رﺷﺪ ﻣﺼﺮف ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫اﺗﻔﺎق ﻧﺸﺎﻧﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺼﺮفﮔﺮاﯾﯽ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻨﻈﯿﻢ و اﻋﻤﺎل ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي اﺻﻼﺣﯽ ﺑﺮاي ﺑﻬﺒﻮد اﯾﻦ‬
‫وﺿﯿﺖ ﺿﺮوري ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬‬
‫در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1368‬ﺗﺎ ‪ 1378‬ﮐﻪ ﻣﻘﺎرن ﺑﺎ دوره ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف روﻧﺪ اﺷﺎره ﺷﺪه در ﺑﻨﺪ ‪ 3‬و ‪4‬‬
‫ﻧﺮخ رﺷﺪ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﭘﺎﯾﺎن دوره ﺳﺎزﻧﺪﮔﯽ اﯾﻦ روﻧﺪ ﻣﺜﺒﺖ‬
‫ﻣﺠﺪداً ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺮده و اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺳﻮق ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .5-4-1‬ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي اداﻣﻪ اﻟﮕﻮي ﮐﻨﻮﻧﯽ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي‬

‫ﻣﺴﻠﻤﺎً اﻟﮕﻮي ﮐﻨﻮﻧﯽ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي و روﻧﺪ ﮐﻠﯽ ﺗﻐﯿﺮات آن )ﺻﺮفﻧﻈﺮ از اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﻘﻄﻌﯽ و ﮐﻢ اﺛﺮ( دورﻧﻤﺎي‬
‫ﺗﺎرﯾﮏ و ﻧﮕﺮانﮐﻨﻨﺪهاي را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬ارزان ﺑﻮدن ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي و اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻨﺎوريﻫﺎي‬
‫ﻗﺪﯾﻤﯽ در ﺻﻨﻌﺖ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن را از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻠﻞ اﺻﻠﯽ ﺷﮑﻞﮔﯿﺮي اﻟﮕﻮي ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در‬
‫ﮐﺸﻮرﻣﺎن ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫آﻣﺎرﻫﺎي رﺳﻤﯽ ارزش اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﯽ اﯾﺮان را ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﯿﺶ از ‪ 20‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر ﺑﺮآورد ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﯾﮏﭼﻬﺎرم اﯾﻦ اﻧﺮژي ﻗﺎﺑﻞ ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﺮان ﺑﯿﺶ از ‪ 98‬درﺻﺪ اﻧﺮژي ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز از ﻧﻔﺖ و‬
‫ﻣﺸﺘﻘﺎت آن ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ و درﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ روﻧﺪ ﻣﺼﺮف اداﻣﻪ ﯾﺎﺑﺪ در آﯾﻨﺪهاي ﻧﻪ ﭼﻨﺪان دور اﯾﻦ ﮐﺸﻮر‬
‫ﻧﻔﺖﺧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻤﺎم ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ ﺧﻮد را ﮐﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻣﻨﺒﻊ درآﻣﺪي ارزي آن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪ ،‬در داﺧﻞ‬
‫ﻣﺼﺮف ﮐﻨﺪ‪ .‬‬
‫‪‬‬
‫آﯾﻨﺪه ﻧﻔﺖ ‪ :‬وزارت ﻧﻔﺖ ذﺧﺎﯾﺮ ﻧﻔﺖ ﮐﺸﻮر را‪130‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﺑﺸﮑﻪ ﺑﺮآورد ﮐﺮده اﺳﺖ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ رﻗﻤﯽ ﮐﻤﺘﺮ از ‪100‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﺑﺸﮑﻪ را واﻗﻌﯽﺗﺮ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻧﻔﺘﯽ ﻋﻘﯿﺪه دارﻧﺪ اﮔﺮ اﯾﺮان‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دوﻣﯿﻦ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه ﻋﻀﻮ اوﭘﮏ ﺳﻬﻢ ﺣﺪود ‪15‬درﺻﺪي ﺧﻮد را در اوﭘﮏ ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ در ‪20‬‬
‫ﺳﺎل آﯾﻨﺪه ﻻاﻗﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﯿﺶ از ‪ 8‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺑﺸﮑﻪ در روز ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ .‬اﯾﺮان در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﭼﻬﺎر ﻣﯿﻠﯿﻮن و‬

‫‪31‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫‪ 200‬ﻫﺰار ﺑﺸﮑﻪ ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﺪود ﯾﮏ ﻣﯿﻠﯿﻮن و ‪ 600‬ﻫﺰار ﺑﺸﮑﻪ از آن در داﺧﻞ ﭘﺎﻻﯾﺶ و ﺑﻪ‬
‫ﻣﺼﺮف داﺧﻠﯽ ﻣﯽرﺳﺪ و ﺑﻘﯿﻪ ﺻﺎدر ﻣﯽﺷﻮد‪.1‬‬

‫آﯾﻨﺪه ﮔﺎز ‪ :‬در ﮐﻨﺎر ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﻈﯿﻢ ﻧﻔﺖ‪ ،‬اﯾﺮان ﺑﻌﺪ از روﺳﯿﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮔﺎز ﺟﻬﺎن را در اﺧﺘﯿﺎر دارد اﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫‪ 4‬درﺻﺪ ﮔﺎز ﺟﻬﺎن را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً در داﺧﻞ ﻣﺼﺮف ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﺨﺸﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﭼﺎهﻫﺎي ﻧﻔﺖ ﺗﺰرﯾﻖ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬در واﻗﻊ در ﺑﺨﺶ ﮔﺎز آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﺤﺪودﯾﺖ اﺻﻠﯽ در راه اﺻﻼح اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف اﺳﺖ ﺿﻌﻒ ﮐﺸﻮر در‬
‫اﯾﺠﺎد ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎي ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻼش ﻫﺎي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ در ﭼﻨﺪ ﺳﺎل اﺧﯿﺮ ﺑﺮاي اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﺎز در اﯾﺮان ﻫﻨﻮز ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﺎز‬
‫ﮐﺸﻮر از ‪ 400‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ در روز ﺗﺠﺎوز ﻧﮑﺮده و ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ‪ 100‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ‬
‫ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ ﻋﻘﺐﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﻧﯿﻤﯽ از ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي اﯾﺮان را ﮔﺎز ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ و دوﻟﺖ ﻗﺼﺪ‬
‫دارد ﺑﺮاي ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن اﯾﻦ ﺳﻬﻢ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ را اﻓﺰاﯾﺶ دﻫﺪ‪ .‬آﻣﺎرﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ در‬
‫دﻫﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﺷﺒﮑﻪ ﮔﺎز در اﯾﺮان ﺑﯿﺶ از دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺪه و از ‪ 19‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻧﻔﺮ در ﺳﺎل ‪1375‬‬
‫ﺑﻪ ﺑﯿﺶ از ‪ 42‬ﻣﯿﻠﻮن ﻧﻔﺮ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﯾﮏ ﺳﻮ ﻣﺤﺪودﯾﺖ در ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﺎز ﻣﺎﻧﻊ از ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﯾﻦ ﺣﺎﻣﻞ اﻧﺮژي اﺳﺖ و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‬
‫ﻧﺤﻮه ﻣﺼﺮف ﮐﻨﻮﻧﯽ ﮔﺎز در ﮐﺸﻮر )ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺼﺮف ﺳﺎﯾﺮ ﺣﺎﻣﻞﻫﺎ( ﺧﺎرج از اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻣﺪﯾﺮﻋﺎﻣﻞ ﺷﺮﮐﺖ ﻣﻠﯽ ﮔﺎز‪" ،‬روﻧﺪ ﺷﺪت اﻧﺮژي و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن روﻧﺪ ﻣﺼﺮف ﮔﺎز در ﮐﺸﻮر ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ اي ﻟﺠﺎم ﮔﺴﯿﺨﺘﻪ رو ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻮال اداﻣﻪ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﮐﻨﻮﻧﯽ‪ ،‬ﺧﺴﺎرﺗﯽ‬
‫ﻣﻌﺎدل ‪ 200‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر را در ﺳﺎل ‪ 1404‬ﺑﺮ ﮐﺸﻮر ﺗﺤﻤﯿﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻮال و روﯾﻪ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در ﮐﺸﻮر اداﻣﻪ دﻫﯿﻢ‪ ،‬در اﻓﻖ ﺳﻨﺪ ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬روزاﻧﻪ ‪ 2700‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ ﮔﺎز‬
‫ﻣﺼﺮف ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ اﯾﻦ درﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺗﻘﺎﺿﺎ )ﻣﺼﺮف( ﻣﯽﺗﻮان اﯾﻦ ﻣﯿﺰان را ﺑﻪ ‪ 900‬ﻣﯿﻠﯿﻮن‬
‫ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ در روز ﮐﺎﻫﺶ دا د ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ اﺻﻼح اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف ﮐﻨﻮﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ"‪ .‬ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﻇﺮﻓﯿﺖ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﻣﺼﺮف ﻧﺎدرﺳﺖ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻨﻔﯽ ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬار ﺑﺮ دورﻧﻤﺎي اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف ﮔﺎز در ﮐﺸﻮر‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.2‬‬
‫آﯾﻨﺪه ﺑﺮق ‪:‬اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻬﻢ ﺑﺮق در ﻣﺼﺮف ﺑﺨﺶ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﺿﺮورﯾﺎت آﯾﻨﺪه ﮐﺸﻮر ﺑﺮاي اﺻﻼح اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف‬
‫اﻧﺮژي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻮان ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق اﯾﺮان ﺣﺪود ‪38‬ﻫﺰار ﻣﮕﺎوات اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رﺷﺪ‪10‬درﺻﺪي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي‪،‬‬
‫ﮐﺸﻮر ﺑﺎﯾﺪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﯿﺶ از ‪ 3‬ﻫﺰار ﻣﮕﺎوات ﻧﯿﺮوﮔﺎه ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺮ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺧﻮد اﺿﺎﻓﻪ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ روﻧﺪ رﺷﺪ ﻣﺼﺮف را‬
‫ﮐﻨﺘﺮل ﮐﻨﺪ اﻣﺎ روﻧﺪ رﺷﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺗﺎﻣﯿﻦﮐﻨﻨﺪه ﻧﯿﺎز آﯾﻨﺪه ﮐﺸﻮر ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪.3‬‬

‫‪ 1‬اﻣﯿﺪوار‪ ،‬ﮐﺎوه‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ده درﺻﺪي ﻣﺼﺮف ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻪ اﻧﺮژي در اﯾﺮان‪ ،‬ﺳﺎﯾﺖ ﺧﺒﺮي ﺑﯽ ﺑﯽ ﺳﯽ‪ ،‬ﻓﻮرﯾﻪ ‪2006‬‬
‫‪ 2‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‬
‫‪ 3‬ﻫﻤﺎن ﻣﻨﺒﻊ‬

‫‪32‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ و ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ آن ﺑﺎ اﻟﮕﻮي اﯾﺮان‬ ‫‪.5-1‬‬

‫‪1‬‬
‫ﺑﺎ اﺗﮑﺎ ﺑﻪ دادهﻫﺎي آﻣﺎري رﺳﻤﯽ )ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از آﺧﺮﯾﻦ ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه در ﮐﺸﻮر( ﻧﻤﺎﯾﯽ از اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف‬
‫اﻧﺮژي ﮐﺸﻮر ﻃﯽ ﺳﺎلﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ و روﻧﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮات آن ﺗﺮﺳﯿﻢ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎه اﯾﺮان ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﻟﮕﻮي‬
‫ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در ﺟﻬﺎن ﻻزم اﺳﺖ اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در ﭼﻨﺪ ﮐﺸﻮر ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬دادهﻫﺎي آﻣﺎري‬
‫اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﺳﺎﯾﺖ رﺳﻤﯽ آژاﻧﺲ اﻧﺮژي اﺗﻤﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 2010‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻨﺎﻃﻖ و‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺳﻌﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ از داده ﻫﺎي آﻣﺎري ﻣﻨﺎﻃﻖ ﯾﺎ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻮﻓﻖ در زﻣﯿﻨﻪ اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي‪،‬‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي درﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ اﯾﺮان اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ‪ OECD‬اروﭘﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﮐﻨﺎر ﺗﻮﺳﻌﻪﯾﺎﻓﺘﮕﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي از ﺷﺮاﯾﻂ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ‪ OECD‬آﻣﺮﯾﮑﺎي ﺷﻤﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪﯾﺎﻓﺘﻪاي ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻟﺤﺎظ اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در ﺳﻄﺢ ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ‪ OECD‬اروﭘﺎﯾﯽ ﻗﺮار دارﻧﺪ؛ ﮐﺸﻮرﻫﺎي‬
‫ﭼﯿﻦ و ﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺸﻮرﻫﺎي درﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﺷﻨﺎﺧﺖ‬
‫ﭼﺸﻢاﻧﺪاز آﯾﻨﺪه اﯾﺮان و ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﻓﺮﺻﺖﻫﺎ و ﺗﻬﺪﯾﺪﻫﺎي ﭘﯿﺶ رو ﻣﻔﯿﺪ واﻗﻊ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻟﮕﻮي‬
‫ﻣﺼﺮف ﮐﺸﻮر ﺗﺮﮐﯿﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﺸﻮر ﻫﻤﺴﺎﯾﻪاي ﮐﻪ ﻣﯿﺰان رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي و اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي آن‪ ،‬ﻣﻌﯿﺎر‬
‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪاي ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و وﻧﺰوﺋﻼ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه ﻧﻔﺖ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﯽ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺸﺎﺑﻪ‬
‫اﯾﺮان ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﮔﺰﯾﻨﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﯽ در ﻗﺎﻟﺐ دو ﮔﺰﯾﻨﻪ )ﺗﻨﻮع‬
‫ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي و ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در ﺑﺨﺶﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي( ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺤﺚ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﮑﺎت ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪاي در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﮐﻪ داﻧﺴﺘﻦ آنﻫﺎ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ﺷﺎﯾﺪ در اﺻﻼح‬
‫اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬار ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺬﮐﻮر اﺷﺎره ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در ﻫﻤﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻪ ﺟﺰ ﭼﯿﻦ و‬
‫‪ OECD‬آﻣﺮﯾﮑﺎي ﺷﻤﺎﻟﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در‬
‫ﭼﯿﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﮐﺸﻮر درﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﻣﯽﺗﻮان ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﮐﺮد ﮐﻪ ﺣﺪاﻗﻞ در ﻣﺮاﺣﻞ‪‬آﻏﺎزﯾﻦ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺳﻬﻢ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص دﻫﺪ‪ .‬‬
‫در ﮐﺸﻮر وﻧﺰوﺋﻼ اوﻟﻮﯾﺖ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪه اﻧﺮژي ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺑﺮﻋﮑﺲ اوﻟﻮﯾﺖ ﺑﺨﺶﻫﺎ در اﯾﺮان اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﺮان‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺶ ﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ و ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ داراي ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺳﻬﻢ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در وﻧﺰوﺋﻼ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺮﻋﮑﺲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﺮ دوﮐﺸﻮر ﺟﺰو ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه و‬
‫ﺻﺎدرﮐﻨﻨﺪه ﻧﻔﺖ ﺟﻬﺎن ﺳﻮم ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ اﯾﻦ اﺧﺘﻼف ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي‬

‫‪ 1‬ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ اﻧﺮژي ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺣﺴﺎﺑﺪاري اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺮﯾﺎن اﻧﺮژي را در ﯾﮏ اﻗﺘﺼﺎد )در ﺳﻄﺢ ﻣﻨﻄﻘﻪاي‪ ،‬اﺳﺘﺎﻧﯽ ﯾﺎ ﻣﻠﯽ( در‬
‫ﻃﯽ ﯾﮏ دوره ﻣﻌﯿﻦ زﻣﺎﻧﯽ )ﻣﻌﻤﻮﻻً ﯾﮏ ﺳﺎل ﺗﻘﻮﯾﻤﯽ( ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎرت ﺗﺮاز ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ اﻧﺮژيﻫﺎي اوﻟﯿﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ‬
‫ﻣﺴﺎوي ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﺼﺮف ﺷﺪه ) ﭘﺲ از ﻣﻨﻈﻮرﮐﺮدن ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﻣﻮﺟﻮدي‪ ،‬واردات و ﺻﺎدرات‪ ،‬و ﺳﻬﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﺒﺪﯾﻞ اﻧﺮژي اوﻟﯿﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ اﻧﺮژي ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻠﻔﺎت ﻣﺼﺮف ﻣﯽﺷﻮد( ﺑﺎﺷﺪ‬

‫‪33‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫‪ OECD‬آﻣﺮﯾﮑﺎي ﺷﻤﺎﻟﯽ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ وﺳﻌﺖ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺷﺒﮑﻪ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ و اﻟﮕﻮي ﺗﻮﻟﯿﺪ وﺳﺎﯾﻞ‬
‫ﺣﻤﻞ وﻧﻘﻞ ﭘﺮ ﻣﺼﺮف‪ ،‬ﺑﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در ﺑﺨﺶ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬‬
‫در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻨﺪ و ﺗﺮﮐﯿﻪ ﺑﺨﺶ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ و ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎ ﺳﻬﻢ ﻣﺼﺮف ﮐﻤﺘﺮي را‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﻨﺪ و اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﮔﺮان ﺑﻮدن اﻧﺮژي و اﻋﻤﺎل ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﮐﻨﺘﺮﻟﯽ ﻣﺼﺮف آن در اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و در زﻣﯿﻨﻪ ﻣﺼﺮف ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي ﻧﯿﺰ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ‪ OECD‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺑﻮدن و ﺑﺎﻻ ﺑﻮدن ‪ GDP‬آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﯿﺰان ﻣﺼﺮف ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ‪،‬ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ و ﺑﺮق را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص دادهاﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﭼﯿﻦ‬
‫ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺑﺎﻻ ﺑﻮدن ﻣﯿﺰان ذﺧﺎﯾﺮ زﻏﺎلﺳﻨﮓ و ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺒﻮه آن ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاريﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮده در زﻣﯿﻨﻪ‬
‫ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﭘﺎك ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﺼﺮف ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي زﻏﺎلﺳﻨﮓ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ و اﻧﺮژي ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ ذﺧﺎﯾﺮ ﻏﻨﯽ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ در اﯾﺮان ﺳﻬﻢ ﻣﺼﺮف اﯾﻦ ﺣﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺎﭼﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﻠﺖ آن‬
‫ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﭘﺎﯾﯿﻦ و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاريﻫﺎي اﻧﺪك در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ و ﻧﯿﺰ ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺸﮑﻼت ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﺖ‪ .‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻨﺪ را ﻣﯽﺗﻮان ﺟﺰو ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﻮﻓﻖ در زﻣﯿﻨﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﻣﺼﺮف اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﺗﻠﻘﯽ‬
‫ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﮐﻤﮏ ﻣﻮﺛﺮي در ﺑﻬﯿﻨﻪﺳﺎزي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در آن ﮐﺸﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬و ﮐﺸﻮر اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮز ﺗﻮﺳﻌﻪﯾﺎﻓﺘﮕﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎي ﺧﻮد را در زﻣﯿﻨﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﺷﻮﻧﺪه و ﭘﺎك اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪‬‬
‫راﻫﮑﺎرﻫﺎي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف ﺑﻬﯿﻨﻪ اﻧﺮژي‬ ‫‪.6-1‬‬

‫درﮐﺸﻮر ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻋﺘﻘﺎدات دﯾﻨﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮﯾﯽ و دوري از اﺳﺮاف‬
‫ﯾﮏ اﻣﺮ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه و واﺟﺐ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬﺎ ارزان ﺑﻮدن ﻗﯿﻤﺖ ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي و در دﺳﺘﺮس ﺑﻮدن‬
‫اﻧﻮاع ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﺎﺧﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑﻪ ﺿﺮورت ﺑﻬﯿﻨﻪﺳﺎزي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﺑﯿﺎﻧﺪﯾﺸﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد آﻧﭽﻪ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ اﺗﺨﺎذ راﻫﮑﺎرﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از اﺗﻼف و ﻣﺼﺮف ﺑﯽروﯾﻪ اﻧﺮژي و‬
‫اﺻﻼح اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف در ﮐﺸﻮر ﻧﯿﺰ روز ﺑﻪ روز ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺣﺴﺎس ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﺑﻪ ﻫﺪر رﻓﺘﻦ‬
‫ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺳﺮﯾﻌﺘﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌ ﻪ ﭘﺎﯾﺪار و ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺮاي ﻧﺴﻞ ﻫﺎي آﯾﻨﺪه‪،‬ﮐﺎﻫﺶ‬
‫آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻌﻀﻼت اﺻﻠﯽ ﺟﻮاﻣﻊ اﻣﺮوز اﺳﺖ را ﻧﯿﺰ در ﭘﯽ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫اﻗﺪاﻣﺎت ﺟﻬﺎﻧﯽ در زﻣﯿﻨﻪ ﮐﺎﻫﺶ آﻻﯾﻨﺪه ﻫﺎ اﯾﻦ ﺧﻮد ﻋﺎﻣﻞ دﯾﮕﺮي ﺑﺮاي ﺗﻼش ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ‬
‫ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈﻮر در اداﻣﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد راﻫﮑﺎرﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف ﺑﻬﯿﻨﻪ اﻧﺮژي ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﺗﻌﺮﯾﻒ اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻬﯿﻨﻪ ﺳﺎزي ﻣﺼﺮف از دو ﺑﻌﺪ ﺗﻨﻮع و ﻣﻘﺪار ﻣﺼﺮف ﺣﺎﺋﺰ‬

‫‪34‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫اﻫﻤﯿﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي ﮐﺸﻮرﻣﺎن‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺘﮕﺬاريﻫﺎ در زﻣﯿﻨﻪ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﺻﻼح اﯾﻦ اﺑﻌﺎد ﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻟﻒ‪ .‬ﺗﻘﻮﯾﺖ ﭘﺎﯾﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ و اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﮐﺸﻮر در زﻣﯿﻨﻪ اﻧﺮژي ‪‬‬

‫اﺻﻼح اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي و ﺑﻬﯿﻨﻪ ﺳﺎزي آن از ﻃﺮﯾﻖ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻟﮕﻮي واﻗﻌﯽ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺣﺎل و‬
‫ﺑﺎ اﺗﮑﺎ ﺑﻪ روﺷﻬﺎي اﺻﻼﺣﯽ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺗﺪوﯾﻦ ﻧﻘﺸﻪ دﻗﯿﻖ اﻧﺮژي ﮐﺸﻮر اﻋﻢ از ﻧﻘﺸﻪ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي؛ﮔﺴﺘﺮش و ارﺗﻘﺎء ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ در زﻣﯿﻨﻪ اﻧﺮژي و ﺗﺮﺑﯿﺖ و ﺑﮑﺎرﮔﯿﺮي‬
‫ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻣﺘﺨﺼﺺ ﮐﺎرآﻣﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺷﺮاف ﺑﺮ اﺑﻌﺎد ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻮﺟﻮد و اﺑﺪاع راﻫﮑﺎرﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ‬
‫ﺑﺮاي اﺻﻼح روشﻫﺎ و رﻓﻊ ﻣﻮاﻧﻊ و ﻣﻌﺎﯾﺐ را دارا ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﺠﺎد ﻣﮑﺎﻧﯿﺰم ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎ و ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﮐﻤﯽ و ﮐﯿﻔﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ‪،‬‬
‫اﻃﻼﻋﺎت و آﻣﺎر واﻗﻌﯽ و ﺑﻪ روز را در اﺧﺘﯿﺎر ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮان و ﺳﯿﺎﺳﺖﮔﺬاران ﺑﺨﺶ اﻧﺮژي ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬‬
‫‪‬‬
‫ب‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓﺳﺎزي در زﻣﯿﻨﻪ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ‪‬‬

‫در اﯾﺮان ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ زﯾﺎدي ﺑﺮاي ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮﯾﯽ در ﻣﺼﺮف ﺳﻮﺧﺖ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﯽ از آن از ﻃﺮﯾﻖ اﺻﻼح‬
‫اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻘﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ واﻗﻌﯽ ﮐﺮدن ﻗﯿﻤﺖ‪ ،‬ﺣﺬف ﯾﺎراﻧﻪ ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي و‬
‫اﻋﻤﺎل ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﺗﺸﻮﯾﻘﯽ و ﺗﻨﺒﯿﻬﯽ ﺑﺮاي ﮐﺎﻫﺶ و ﺣﺬف ﻣﺼﺎرف ﺑﯽروﯾﻪ و ﻏﯿﺮﺿﺮوري اﻧﺮژي اﻣﺮي ﺿﺮوري‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎﯾﺪ آﻣﻮزش در زﻣﯿﻨﻪ ارﺗﻘﺎء ﺷﻨﺎﺧﺖ و آﮔﺎﻫﯽ ﻋﻤﻮم اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ از ﻧﺤﻮه ﺻﺤﯿﺢ‬
‫ﻣﺼﺎرف اﻧﺮژي ﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬‬
‫‪‬‬
‫ج‪ .‬ارﺗﻘﺎء ﺑﻬﺮهوري ﻓﻨﯽ و ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ ‪‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ از ﺗﻠﻔﺎت اﻧﺮژي در ﮐﺸﻮرﻣﺎن ﻧﺎﺷﯽ از ﺿﻌﻒ ﻓﻨﯽ و ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ در زﻣﯿﻨﻪ ﺳﺎﺧﺖ ﺗﺠﻬﯿﺰات‪،‬‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎ و اﻣﺎﮐﻦ اﻧﺮژيﺑﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺻﻼح آن از ﻃﺮق زﯾﺮ ﻣﻤﮑﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ ‬ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ و ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻓﻨﯽ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در ﺗﺠﻬﯿﺰات‪ ،‬ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎ و‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪه اﻧﺮژي ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪ و اﻟﺰامآور ﮐﻪ ﮐﻠﯿﻪ ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن و‬
‫واردﮐﻨﻨﺪﮔﺎن اﯾﻦ ﺗﺠﻬﯿﺰات‪ ،‬ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎ و ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎ ﻣﮑﻠﻒ ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ ﻣﺸﺨﺼﺎت و ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬‬
‫‪ ‬ارﺗﻘﺎء ﺳﻄﺢ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‪ ،‬ﻃﺮاﺣﯽ و ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺳﺎﺧﺖ ﺗﺠﻬﯿﺰات اﻧﺮژيﺑﺮ ‪‬‬

‫‪35‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫‪ ‬ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﻘﺮرات و ﺿﻮاﺑﻂ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺮ ﺑﻮط ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در ﻃﺮاﺣﯽ و ﺳﺎﺧﺖ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﻫﺎ ﺑﺎ ﻫﺪف ﮐﻤﯿﻨﻪ ﮐﺮدن اﺗﻼف اﻧﺮژي ‪‬‬
‫‪ ‬اﻋﻤﺎل ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﺣﻤﺎﯾﺘﯽ و ﺗﺸﻮﯾﻘﯽ ﺑﺮاي ﺗﺮﻏﯿﺐ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺗﺠﻬﯿﺰات و ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي اﻧﺮژيﺑﺮ ﺑﻪ‬
‫ارﺗﻘﺎء ﺑﻬﺮهوري‪ .‬‬
‫‪ ‬اﻟﺰام ﺑﻪ ﺗﺎﺳﯿﺲ واﺣﺪﻫﺎي ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اﻧﺮژي در ﮐﺎرﺧﺎﻧﺠﺎت ﺑﺰرگ ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪه ﻋﻤﺪه اﻧﺮژي ‪‬‬
‫‪‬‬
‫د‪ .‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻮع و ﺳﻬﻢ ﻣﺼﺮف ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي ‪‬‬

‫اﯾﺮان ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺑﺮﺧﻮرداري از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻏﻨﯽ ﮔﺎز در ﮐﻨﺎر ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺘﯽ ﻓﺮﺻﺖ ﻣﺴﺎﻋﺪي ﺑﺮاي اراﺋﻪ ﯾﮏ اﻟﮕﻮي اﯾﺪهآل‬
‫ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در دﻧﯿﺎ دارد‪ .‬ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﮐﻤﮏ ﺷﺎﯾﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﺻﻼح اﻟﮕﻮي‬
‫ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي درﮐﺸﻮرﻣﺎن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪﯾﺎﻓﺘﮕﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ و‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ و ﭘﺎك ﺗﻮﺟﻪ وﯾﮋه ﻣﺒﺬول داﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري در ﺑﺨﺶ ﮔﺎز در ﺟﻬﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻏﻨﯽ ﮔﺎزي ﮐﺸﻮر و اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫اﯾﻦ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺮاي اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺼﺎرف ﻏﯿﺮ اﻧﺮژي‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﮔﺎز ﺑﺠﺎي ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ در ﻣﺼﺎرف اﻧﺮژي ﻫﻢزﻣﺎن‬
‫ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﺎز ﮐﺸﻮر و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺟﺪي در زﻣﯿﻨﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﮐﺸﻮر ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫اﻧﺮژيﻫﺎي ﻧﻮ و ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﺿﺮوري ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬‬
‫‪‬‬
‫‪ .7-1‬ﻗﯿﻤﺖ اﺳﻤﯽ و واﻗﻌﯽ ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي در اﯾﺮان‬

‫ﻗﯿﻤﺖ اﺳﻤﯽ ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي ﻃﯽ ﺳﺎلﻫﺎي ﻣﺘﻤﺎدي ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮده و ﯾﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮات اﻧﺪﮐﯽ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫اﺳﺘﺜﻨﺎء ﺑﻨﺰﯾﻦ ﮐﻪ از ﺳﺎل ‪ 1359‬روﻧﺪ ﺻﻌﻮدي ﭘﯿﺪا ﮐﺮد‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻋﻤﺪه ﺳﺎﯾﺮ ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي از آﻏﺎز ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫دوم در ﺳﺎل ‪ 1374‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺒﺼﺮه ‪ 19‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ دوم ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺪﯾﻼﺗﯽ ﮐﻪ در ﻗﯿﻤﺖ‬
‫ﻓﺮآورده ﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻗﯿﻤﺖ اﺳﻤﯽ ﺑﻨﺰﯾﻦ‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﺳﻔﯿﺪ‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﮔﺎز‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﮐﻮره‪ ،‬ﮔﺎز ﻣﺎﯾﻊ و ﺳﻮﺧﺖ‬
‫ﻫﻮاﭘﯿﻤﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ‪ 30.9 ،94.6 ،165 ،165 ،1000‬و ‪1440‬رﯾﺎل ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻟﯿﺘﺮ در ﺳﺎل ‪ 1387‬اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎ در ﺳﺎل ‪ 1370‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ در ﺳﻄﺢ ‪ 16، 2 ،10 ،4 ،50‬و ‪ 5.4‬رﯾﺎل ﻗﺮار داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪1 .‬در ﺳﺎل‪-‬‬
‫ﻫﺎي اﺧﯿﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ رﺷﺪ ﻗﯿﻤﺖ اﺳﻤﯽ ﻓﺮوش ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﻨﺰﯾﻦ و ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻗﯿﻤﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮔﺎز ﻣﺎﯾﻊ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ ،1387‬ﻗﯿﻤﺖ اﺳﻤﯽ ﻓﺮوش ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺜﺒﯿﺖ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه و ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ رﺷﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ‪ ،‬ﻗﺮار‬
‫ﺑﻮد اﯾﻦ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻓﻮب ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس ﺑﺮﺳﻨﺪ و ﻣﻨﺎﺑﻌﯽ را اﯾﺠﺎد ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺻﺮف ﺑﻬﯿﻨﻪﺳﺎزي ﻣﺼﺮف و‬

‫‪ 1‬ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ اﻧﺮژي ﺳﺎل ‪ 1387‬ﮐﺸﻮر‬

‫‪36‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻮارد ﮔﺮدد‪ ،‬اﻣﺎ در ﺳﺎل ‪ ،1384‬ﻣﺎده ‪ 3‬اﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﺻﻼح ﺷﺪ و ﻣﺼﻮﺑﻪاي ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺗﺜﺒﯿﺖ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎ‬
‫ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﯾﺪ و ﻃﯽ اﯾﻦ ﻣﺼﻮﺑﻪ ﻗﺮار ﺷﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﻪ ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﺑﻪ ﻗﯿﻤﺖ ﺗﺜﺒﯿﺘﯽ ﺳﺎل ‪ 1383‬ﻋﺮﺿﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻂ وزﻧﯽ ﻗﯿﻤﺖ ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ ،1370‬ﺣﺪود ‪ 14.3‬رﯾﺎل ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻟﯿﺘﺮ ﺑﻮده ﺑﻪ ‪ 482.5‬رﯾﺎل‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1387‬رﺳﯿﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ از رﺷﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ‪) %32‬ﻃﯽ ﺳﺎلﻫﺎي‪ (1370-87‬ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻗﯿﻤﺖ ﻓﺮوش ﻫﺮ ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ از ‪ 4.6‬رﯾﺎل در ﺳﺎل ‪ 1370‬ﺑﻪ ‪ 102.9‬رﯾﺎل ﺑﺮاي ﻫﺮ‬
‫ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ در ﺳﺎل ‪ 1387‬اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﻮﺳﻂ رﺷﺪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻗﯿﻤﺖ اﺳﻤﯽ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﻃﯽ ﺳﺎلﻫﺎي) ‪-87‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ (1370‬ﺣﺪود ‪ 21.3‬درﺻﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻧﮑﻪ ﺑﺮق ﯾﮏ اﻧﺮژي ﮔﺮان ﻗﯿﻤﺖ و ﺑﺎ ارزش اﺳﺖ و ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺗﻤﺎم ﺷﺪه آن ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﻫﻤﭽﻮن‬
‫ﺳﻬﻢ ﮐﻢ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺮژي ﻧﯿﺮوﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺮق آﺑﯽ‪ ،‬وﺳﻌﺖ ﺷﺒﮑﻪ‪ ،‬دور ﺑﻮدن ﻣﺮاﮐﺰ ﺑﺎر ﺷﺒﮑﻪ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺗﺮﮐﯿﺐ‬
‫ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف و ﺿﺮﯾﺐ ﺑﺎر ﺷﺒﮑﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻗﯿﻤﺖ ﻫﺮ ﮐﯿﻠﻮوات ﺳﺎﻋﺖ ﺑﺮق از ‪ 8.5‬رﯾﺎل ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﮐﯿﻠﻮوات ﺳﺎﻋﺖ در ﺳﺎل ‪ 1370‬ﺑﻪ ‪ 173.22‬رﯾﺎل‬
‫‪2‬‬
‫ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﮐﯿﻠﻮوات ﺳﺎﻋﺖ در ﺳﺎل ‪ 1387‬رﺳﯿﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ از رﺷﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ‪ 19‬درﺻﺪ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﯾﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻗﯿﻤﺖ واﻗﻌﯽ ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺎﺧﺺ ﻗﯿﻤﺖ ﮐﻞ ﺧﺮدهﻓﺮوﺷﯽ ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪه )‪ ،(CPI‬ﺑﺮ‬
‫ﻣﺒﻨﺎي ﺳﺎل ‪ 1383‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﯿﻤﺖ واﻗﻌﯽ ﺑﻨﺰﯾﻦ‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﺳﻔﯿﺪ‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﮔﺎز‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﮐﻮره و ﮔﺎز ﻣﺎﯾﻊ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ‪ 51.6 ،90 ،90 ،545.6‬و ‪ 255.2‬رﯾﺎل ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻟﯿﺘﺮ در ﺳﺎل ‪ 1387‬اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎ‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1370‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ در ﺳﻄﺢ ‪ 24.4 ،122 ،48.8 ،609.8‬و ‪ 195.1‬رﯾﺎل ﻗﺮار داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫وزﻧﯽ ﻗﯿﻤﺖ ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ ،1370‬ﺣﺪود ‪ 200.02‬رﯾﺎل ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻟﯿﺘﺮ ﺑﻮده ﺑﻪ ‪ 206.48‬رﯾﺎل در‬
‫ﺳﺎل ‪ 1387‬رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ ﺟﺎﻟﺐ در ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻗﯿﻤﺖ ﻓﺮوش ﻫﺮ ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ از ‪ 56.1‬رﯾﺎل در ﺳﺎل ‪ 1370‬ﭘﺲ از‬
‫ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت دوﺑﺎره ﺑﻪ ‪ 56.1‬رﯾﺎل ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ در ﺳﺎل ‪ 1387‬رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻗﯿﻤﺖ ﻫﺮ ﮐﯿﻠﻮوات‬
‫ﺳﺎﻋﺖ ﺑﺮق از ‪103.7‬رﯾﺎل ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﮐﯿﻠﻮوات ﺳﺎﻋﺖ در ﺳﺎل ‪ 1370‬ﺑﻪ ‪ 94.5‬رﯾﺎل ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﮐﯿﻠﻮوات ﺳﺎﻋﺖ‬
‫‪3‬‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1387‬رﺳﯿﺪه اﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد روﻧﺪ ﮐﺎﻫﺸﯽ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ اﻧﺮژي ﺳﺎل ‪ 1387‬ﮐﺸﻮر‬

‫‪ 2‬ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ اﻧﺮژي ﺳﺎل ‪ 1387‬ﮐﺸﻮر‬
‫‪ 3‬ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ اﻧﺮژي ﺳﺎل ‪ 1387‬ﮐﺸﻮر‬

‫‪37‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺟﺪول ‪ .3‬ﻗﯿﻤﺖ اﺳﻤﯽ و واﻗﻌﯽ ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ‪ ،‬ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ و ﺑﺮق در اﯾﺮان‬
‫ﻗﯿﻤﺖ واﻗﻌﯽ‬ ‫ﻗﯿﻤﺖ اﺳﻤﯽ‬
‫رﯾﺎل در ﻫﺮ ﻟﯿﺘﺮ ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ‬ ‫ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ‬ ‫رﯾﺎل در ﻫﺮ ﻟﯿﺘﺮ‬ ‫ﻧﺎم ﺣﺎﻣﻞ اﻧﺮژي‬
‫‪1387‬‬ ‫‪1370‬‬ ‫‪1387‬‬ ‫‪1370‬‬
‫‪545.6‬‬ ‫‪609.8‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪50‬‬ ‫ﺑﻨﺰﯾﻦ‬
‫‪51.6‬‬ ‫‪24.4‬‬ ‫‪94.6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ﻧﻔﺖ ﮐﻮره‬
‫‪90‬‬ ‫‪48.8‬‬ ‫‪165‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺳﻔﯿﺪ‬
‫‪90‬‬ ‫‪122‬‬ ‫‪165‬‬ ‫‪10‬‬ ‫ﻧﻔﺖ ﮔﺎز‬
‫‪255.2‬‬ ‫‪195.1‬‬ ‫‪467.8‬‬ ‫‪16‬‬ ‫ﮔﺎز ﻣﺎﯾﻊ‬
‫‪94.5‬‬ ‫‪103.7‬‬ ‫‪173.2‬‬ ‫‪8.5‬‬ ‫ﺑﺮق‬
‫‪56.1‬‬ ‫‪56.1‬‬ ‫‪102.9‬‬ ‫‪4.6‬‬ ‫ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫ﺷﺎﺧﺺ ﻗﯿﻤﺖ ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪه)‪ (CPI‬در ﺳﺎل ‪ 8.2 ،1370‬و در ﺳﺎل ‪ 183.3 ،1387‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .8-1‬ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻗﯿﻤﺖ اﻧﺮژي روي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي‬

‫ﻗﯿﻤﺖ اﻧﺮژي از ﯾﮏ ﺳﻮ‪ ،‬ﻣﺼﺮف و ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻧﺮژي از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﯽ و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي را ﺗﺤﺖ‬
‫ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻗﺮار دادهاﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﺑﺮرﺳﯽ راﺑﻄﮥ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي‪ ،‬ﻗﯿﻤﺖ اﻧﺮژي و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﯽ از اﻫﻤﯿﺖ وﯾﮋه‪-‬‬
‫اي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺗﺒﯿﻦ اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﻪ روﺷﻦ ﺷﺪن ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﺑﺨﺶ اﻧﺮژي ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﮐﻤﮏ ﺷﺎﯾﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺼﺮف ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي در اﺛﺮ ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﺳﻄﻮح ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﺴﺒﯽ ﻧﻬﺎدهﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﯾﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺗﺤﻮﻻت ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي ﻧﯿﺰ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺳﺎﯾﻪ‪ ،‬از ﻃﺮﯾﻖ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﺴﺒﯽ و‬
‫راﺑﻄﻪ ﻣﺒﺎدﻟﻪ‪ ،‬ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي را در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺘﺎﺛﺮ ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬ﺑﻪﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻔﻪﻫﺎي درآﻣﺪي) ﺗﻮﻟﯿﺪ(‪،‬‬
‫ﻗﯿﻤﺘﯽ )ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﺴﺒﯽ در ﺳﺒﺪ ﺧﺎﻧﻮار و ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ( و ﻧﯿﺰ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﺳﺎﯾﻪ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺠﺰا‬
‫ﺑﺮ ﺗﻮاﺑﻊ رﻓﺘﺎري ﻣﺼﺮف ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي اﺛﺮﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ در اﯾﺮان ﻧﯿﺰ‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﺪرﯾﺠﯽ ﻣﺼﺮف ﺣﺎﻣﻞ‪-‬‬
‫ﻫﺎي اﻧﺮژي ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻗﯿﻤﺖ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ اﯾﻦ ﻓﺮآوردهﻫﺎ و رﺷﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﮐﺸﻮر ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ دوﻟﺖ‬
‫ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻣﺒﺎﻟﻎ زﯾﺎدي ﺑﺎﺑﺖ ﯾﺎراﻧﻪ ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي ﻫﺰﯾﻨﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﮐﻪ اداﻣﻪ اﯾﻦ روﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ درآﻣﺪ و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﯽ‬
‫دوﻟﺖ در آﯾﻨﺪه اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻋﻤﺪه وﻇﺎﯾﻒ ﺣﺎﮐﻤﯿﺘﯽ دوﻟﺖ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﺨﺎرج دوﻟﺖ از اﯾﻦ‬
‫ﻣﺴﯿﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻢرﻧﮓﺗﺮ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎنﻃﻮري ﮐﻪ ﻣﯽداﻧﯿﻢ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻧﻬﺎدهﻫﺎي ﮐﺎر و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‪ ،‬اﻧﺮژي ﻧﯿﺰ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ ﺗﻮﻟﯿﺪ در‬
‫ﺑﺤﺚﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎد ﮐﻼن ﻣﻄﺮح ﺑﻮده و ﺟﺎﯾﮕﺎه وﯾﮋهاي در رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺑﺮآﯾﻨﺪ ﺗﻤﺎم ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‪-‬‬

‫‪38‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪ دارا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺗﺎﺑﻌﯽ از ﮐﺎر‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‪ ،‬اﻧﺮژي و ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﯽ دارﯾﻢ‪:‬‬

‫‪= ( , , ,‬‬ ‫)‬ ‫)‪(1‬‬

‫در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ‪ = K‬ﻧﻤﺎد ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‪ = L ،‬ﻧﻤﺎد ﻧﯿﺮويﮐﺎر‪ = E ،‬ﻧﻤﺎد اﻧﺮژي و ‪ = M‬ﻧﻤﺎد ﻣﻮاد اوﻟﯿﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﺎﺧﺺ ﮐﻞ ﻗﯿﻤﺖ اﻧﺮژي اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ )ﺑﺎ ﻓﺮض ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدن ﻗﯿﻤﺖ ﺳﺎﯾﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ( ﻣﺼﺮف آن ﮐﺎﻫﺶ‬
‫ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻗﯿﻤﺖ ﯾﮑﯽ از ﺣﺎﻣﻞﻫﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﯾﺎ اﻓﺰاﯾﺶ آن ﺑﯿﺶ‬
‫از ﺳﺎﯾﺮ ﺣﺎﻣﻞﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﻘﺪاري از اﺛﺮ اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﯿﻤﺖ اﯾﻦ ﺣﺎﻣﻞ؛ ﺗﻮﺳﻂ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﺳﺎﯾﺮ ﺣﺎﻣﻞﻫﺎ ﺟﺒﺮان‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﯿﺰان اﯾﻦ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ دارد ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﺗﮑﻨﯿﮑﯽ ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ ﺳﺎﯾﺮ ﺣﺎﻣﻞﻫﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ آن ﮔﺮدﻧﺪ و ﻣﺪت زﻣﺎن اﯾﻦ ﺗﻌﺪﯾﻞ ﭼﻘﺪر ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﯿﻤﺖ از ﯾﮏ ﺳﻮ ﺑﺎﻋﺚ ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﺳﺎﯾﺮ ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژيزا ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و از ﺳﻮي‬
‫دﯾﮕﺮ درﮐﻮﺗﺎهﻣﺪت ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﺸﺘﻪ و ﻣﯿﺰان ﺗﻮﻟﯿﺪ را ﮐﺎﻫﺶ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬در ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﻧﯿﺰ‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺗﻮان ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻬﺎدهﻫﺎ و ﺣﺎﻣﻞﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ‬
‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪﮔﺎن و ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن اﻗﺪام ﺑﻪ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻧﻤﻮدن ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي رﻗﯿﺐ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﺎزار اﻧﺮژي ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ راﺑﻄﻪ ﻗﯿﻤﺖ و ﻣﻘﺪار ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن ﺑﺎ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬ﯾﮑﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ)ﻣﺴﯿﺢ‪ .(1998 1‬ﺣﺠﻢ اﻗﺘﺼﺎد و درﺟﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪﯾﺎﻓﺘﮕﯽ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﯾﮑﯽ‬
‫از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ در ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺳﻄﺢ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎوﺟﻮداﯾﻦ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﻧﺮژي را اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﺪ‪،‬‬
‫ﻗﯿﻤﺖ اﻧﺮژي ﻧﯿﺰ در رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪوﯾﮋه ﺑﺮاي ﮐﺸﻮرﻫﺎي واردﮐﻨﻨﺪه اﻧﺮژي ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮑﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞﺗﻮﺟﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺷﺎﺧﺺ ﻗﯿﻤﺖ ﮐﻞ اﻧﺮژي از اﺑﺘﺪاي دﻫﻪ ‪ 90‬ﻧﺰوﻟﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺷﺎﺧﺺ ﻗﯿﻤﺖ ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي‬
‫اﻧﺮژي در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ ‪ OECD‬ﻧﯿﺰ از اﺑﺘﺪاي ﻧﯿﻤﻪ دوم دﻫﻪ‪ (1359) 1980‬ﻧﺰوﻟﯽ ﮔﺮدﯾﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ در‬
‫ﻣﻮرد زﻏﺎل و ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ روﻧﺪ ﻧﺰوﻟﯽ ﻗﺒﻞ از ﺳﺎل )‪ 1982 (1361‬آﻏﺎز ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪﻋﺒﺎرتدﯾﮕﺮ ﺑﺮﺧﻼف‬
‫ﺗﺼﻮر ﺑﺎ ﮐﺎﻫﺶ ﻗﯿﻤﺖ واﻗﻌﯽ اﻧﺮژي در اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي اﻓﺰاﯾﺶ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ ﺑﻠﮑﻪ روز ﺑﻪ روز‬
‫ﻣﻨﻄﻘﯽﺗﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.2‬‬

‫‪1‬‬
‫‪RUMI MASIH‬‬
‫‪2‬‬
‫)‪Energy Balances of OECD Countries: Beyond 2020 documentation (2011 edition‬‬

‫‪39‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫ﺷﺪت اﻧﺮژي‬ ‫‪.9-1‬‬

‫ﺑﻬﯿﻨﻪ ﺳﺎزي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﮐﺎﻫﺶ ﺷﺪت اﻧﺮژي در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺑﺨﺶﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي از ﺿﺮورﯾﺎت ﻧﯿﻞ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺪت اﻧﺮژي‪ 1‬ﺷﺎﺧﺼﯽ ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺎراﯾﯽ اﻧﺮژي در ﺳﻄﺢ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻠﯽ ﻫﺮ ﮐﺸﻮر اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ از ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﺼﺮف ﻧﻬﺎﯾﯽ اﻧﺮژي )ﯾﺎ ﻋﺮﺿﻪ اﻧﺮژي اوﻟﯿﻪ( ﺑﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﻧﺸﺎن ﻣﯽ‪-‬‬
‫دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﻘﺪار ﻣﻌﯿﻨﯽ از ﮐﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت )ﺑﺮﺣﺴﺐ واﺣﺪ ﭘﻮل( ﭼﻪ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋ ﻮاﻣﻞ ﺑﺴﯿﺎري در ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪت اﻧﺮژي ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺪت اﻧﺮژي ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺘﺎﺛﺮ از ﺳﻄﺢ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي‬
‫زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ آب و ﻫﻮاﯾﯽ ﯾﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻗﺘﺼﺎدي ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ داراي ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻﺗﺮي از‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد زﻧﺪﮔﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺼﺮف ﺑﯿﺸﺘﺮي داﺷﺘﻪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺮ ﺷﺪت اﻧﺮژي آﻧﻬﺎ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﯽﮔﺬارد‪ .‬ﺑﻬﯿﻨﻪ‪-‬‬
‫ﺳﺎزي ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺠﻬﯿﺰات‪ ،‬ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در ﺑﺨﺶ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ و ﺣﺘﯽ ﻣﺴﺎﻓﺖ ﺑﯿﻦ‬
‫ﻣﮑﺎنﻫﺎي ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺷﯿﻮه ﻫﺎي ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ‪ ،‬ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻋﻤﻮﻣﯽ و اﻗﺪاﻣﺎت ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ در ﺑﻬﯿﻨﻪ‪-‬‬
‫ﺳﺎزي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي و آزادﺳﺎزي اﻧﺮژي‪ ،‬ﻣﻮﻟﺪﻫﺎي اﻧﺮژي ﺧﺎرج از ﺷﺒﮑﻪ‪ ،‬ﺣﻮادث ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﺟﻨﮓ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي‬
‫ﻫﺮ ﮐﺸﻮري را ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻬﯿﻨﻪ اﻧﺮژي و ﯾﺎراﻧﻪﻫﺎي اﻧﺮژي از ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬار در ﺷﺪت‬
‫اﻧﺮژي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ اﯾﻦ ﺷﺎﺧﺺ در ﺳﺎلﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﯿﺎن ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﯽﺗﻮان روﻧﺪ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي در ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﻠﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ را ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﺮد‪ .‬در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪت ﻣﺼﺮف ﻧﻬﺎﯾﯽ اﻧﺮژي ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي‬
‫ﺑﺮاﺑﺮي ﻗﺪرت ﺧﺮﯾﺪ ) ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از اﺷﮑﺎﻻت ﻧﺎﺷﯽ از ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﺮخ ارز را ﻧﯿﺰ ﻧﺪارد( اﯾﺮان از ﻟﺤﺎظ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت وﺿﻌﯿﺖ ﻣﻄﻠﻮﺑﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺟﺰء ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺑﺎ ﺷﺪت اﻧﺮژي ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﻻﻣﺤﺴﻮب‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﺷﺪت ﻣﺼﺮف ﻧﻬﺎﯾﯽ اﻧﺮژي در ﮐﺸﻮر ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻧﻔﺖ ﺧﯿﺰ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻧﻈﯿﺮ اﻣﺮﯾﮑﺎي ﺷﻤﺎﻟﯽ‪ ،‬آﻓﺮﯾﻘﺎ‪ ،‬ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺷﻮروي ﺳﺎﺑﻖ ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﺳﺎل‪ ،2008‬در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎن ﺑﻪﻃﻮ ر ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﯾﮏ ﻣﯿﻠﯿﻮن دﻻر ارزش اﻓﺰوده ﺣﺪود ‪ 102/38‬ﺗﻦ ﻣﻌﺎدل‬
‫ﻧﻔﺖ ﺧﺎم اﻧﺮژي ﻣﺼﺮف ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ رﻗﻢ در اﯾﺮان ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ‪ 4‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺟﻬﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺪت اﻧﺮژي ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻋﺮﺿﻪ اﻧﺮژي اوﻟﯿﻪ و ﻣﺼﺮف ﻧﻬﺎﯾﯽ اﻧﺮژي در ﺳﺎل ‪ 1388‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ‪ 3.01‬و ‪ 2‬ﺑﺸﮑﻪ‬
‫‪2‬‬
‫ﻣﻌﺎدل ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﻪ ﻣﯿﻠﯿﻮن رﯾﺎل ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫آﻣﺎر رﺳﻤﯽ ﮐﺸﻮر ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﺷﺪت ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﻧﻬﺎﯾﯽ از ﺳﺎل ‪ 1377‬ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪهاي از ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻏﯿﺮﻣﻮﻟﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺨﺶ ﺧﺎﻧﮕﯽ ﺑﻪ ﻣﺼﺮف‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ؛ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ارزش اﻓﺰودهاي ﺑﻪ ازاي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﺑﺮاي ﮐﺸﻮر اﯾﺠﺎد ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪه اﻧﺮژي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ ﭘﺮ اﻫﻤﯿﺖ دﯾﮕﺮ در ﺧﺼﻮص ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي در اﯾﺮان ﺑﺎﻻ ﺑﻮدن ﺷﺪت اﻧﺮژي اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ‬
‫دﻟﯿﻞ ﻓﻨﺎوريﻫﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦ‪ ،‬ﻧﺎوﮔﺎن ﺣﻤﻞ ﻧﻘﻞ ﻓﺮﺳﻮده و ‪ ...‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﺼﺮف ﺑﯿﺸﺘﺮ اﯾﻦ ﻓﺮآوردهﻫﺎ و در‬

‫‪1‬‬
‫‪Energy Intensity‬‬
‫‪ 2‬ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ اﻧﺮژي ﺳﺎل ‪ 1388‬ﮐﺸﻮر‬

‫‪40‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎراﻧﻪﻫﺎي ﭘﺮداﺧﺘﯽ آن را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬در ﺟﺪول‪ ،4‬ارﻗﺎم ﺷﺪت اﻧﺮژي در ﻃﻮل ‪30‬‬
‫ﺳﺎل اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺪول‪ .4‬روﻧﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺷﺪت اﻧﺮژي ﻃﯽ ‪ 30‬ﺳﺎل در اﯾﺮان‬

‫‪1381‬‬ ‫‪1380‬‬ ‫‪1375‬‬ ‫‪1370‬‬ ‫‪1365‬‬ ‫‪1360‬‬ ‫‪1358‬‬ ‫ﺳﺎل‬
‫‪1.92‬‬ ‫‪1.93‬‬ ‫‪1.85‬‬ ‫‪1.53‬‬ ‫‪1.49‬‬ ‫‪1.15‬‬ ‫‪0.90‬‬ ‫ﺷﺪت اﻧﺮژي‬
‫‪1388‬‬ ‫‪1387‬‬ ‫‪1386‬‬ ‫‪1385‬‬ ‫‪1384‬‬ ‫‪1383‬‬ ‫‪1382‬‬ ‫ﺳﺎل‬
‫‪2.03‬‬ ‫‪1.98‬‬ ‫‪1.96‬‬ ‫‪1.95‬‬ ‫‪1.91‬‬ ‫‪1.89‬‬ ‫‪1.88‬‬ ‫ﺷﺪت اﻧﺮژي‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻮري ﺳﺎل ‪88‬‬

‫‪ .10-1‬ﺑﺮرﺳﯽ راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ ﺑﻪ ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در ﺑﺨﺶ ‪ 2-1‬اﺷﺎره ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ‬
‫اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺑﯿﺎن ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺠﺮﺑﯽ راﺑﻄﻪ ﻣﺬﮐﻮر در اﻗﺘﺼﺎد اﯾﺮان ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﭘﺮدازﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ و ﻧﯿﺮوي ﮐﺎر اﻋﻢ از ﻣﺘﺨﺼﺺ و ﻏﯿﺮﻣﺘﺨﺼﺺ‪ ،‬از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدياﻧﺪ ﮐﻪ در ﺗﻮاﺑﻊ‬
‫رﺷﺪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺗﺌﻮريﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ رﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ اﻧﺮژي ﻧﯿﺰ وارد ﻣﺪل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ اﻫﻤﯿﺖ آن‬
‫در ﻣﺪلﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﯾﮑﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﺳﺘﺮن‪ (1993) 1‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از آﯾﺮس و ﻧﺎﯾﺮ‪ (1984)2‬ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ در ﻣﺪل‬
‫ﺑﯿﻮﻓﯿﺰﯾﮑﯽ رﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺮژي ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ رﺷﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﯿﺮوي ﮐﺎر و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ واﺳﻄﻪاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎرﮔﯿﺮي ﺑﻪ اﻧﺮژي واﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺘﺮن)‪(1993‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﻧﺌﻮﮐﻼﺳﯿﮏ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮﻧﺖ‪ (1978)3‬و دﻧﯿﺴﻮن )‪ (1979 ،1985‬ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﺮژي از‬
‫‪4‬‬

‫ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺄﺛﯿﺮي ﮐﻪ ﺑﺮ ﻧﯿﺮوي ﮐﺎر و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺮ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﯿﺰ ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ وﻟﯽ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً اﺛﺮي ﺑﺮ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﻣﺮوزه‪ ،‬در ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ رﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻧﻬﺎدهﻫﺎي ﮐﺎر و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‪ ،‬اﻧﺮژي ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﻧﻬﺎدهﻫﺎي ﻣﻬﻢ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ در ﺑﺤﺚﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎد ﮐﻼن ﻣﻄﺮح اﺳﺖ و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺗﺎﺑﻌﯽ از ﻧﻬﺎدهﻫﺎي ﮐﺎر‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ و اﻧﺮژي ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﻢ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮض ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﯿﺰان اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﻧﻬﺎدهﻫﺎ و ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﯿﺪ راﺑﻄﻪاي ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ وﺟﻮد دارد‪ .‬از‬
‫ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻣﻌﮑﻮس از ﻗﯿﻤﺖ آن اﺳﺖ و ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻗﯿﻤﺖ اﻧﺮژي‪ ،‬اﺛﺮي ﻣﻬﻢ در ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي و‬
‫در ﻧﺘﯿﺠﻪ در ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﯽ دارد )ﻣﻠﮑﯽ‪(1378،‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Stern‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Ayres and Nair‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Berndt‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Denison‬‬

‫‪41‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮض ﺷﻮد ﮐﻪ در ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻋﺮﺿﻪي ﮐﻞ در اﻗﺘﺼﺎد ﮐﻼن‪ ،‬ﻧﯿﺮوي ﮐﺎر‪ ،‬ﻣﺘﻐﯿﺮ و ﺑﻘﯿﻪي ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ در ﻗﯿﻤﺖ اﻧﺮژي و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐﺎﻫﺶ در ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي آن ﺳﺒﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻬﺮه‪-‬‬
‫وري ﻧﯿﺮوي ﮐﺎر ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﺑﺪ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻧﯿﺮوي ﮐﺎر ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﺷﻮد و در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯿﺰان اﺷﺘﻐﺎل ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﮐﺎﻫﺶ ﺳﻄﺢ اﺷﺘﻐﺎل‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮل ﻣﻠﯽ ﮐﺎﻫﺶ و ﻗﯿﻤﺖﻫﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪،‬‬
‫در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻋﺮﺿﻪي ﮐﻞ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﯿﻦ ﺷﻮك ﻗﯿﻤﺖ اﻧﺮژي ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺳﻄﺢ‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎ را از ﻃﺮﯾﻖ اﻓﺰاﯾﺶ در ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻓﺰاﯾﺶ دﻫﺪ‪ ،‬ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﻮﺟﺐ ﮐﺎﻫﺶ در اﺟﺰاي‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪهي ﺗﻘﺎﺿﺎي ﮐﻞ ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﮐﻞ در اﻗﺘﺼﺎد ﮐﻼن را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻣﻨﺘﻘﻞ و‬
‫ﻣﺤﺼﻮل ﻣﻠﯽ واﻗﻌﯽ را ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽدﻫﺪ )اﺣﻤﺪﯾﺎن‪.(1378،‬‬
‫ﭘﯿﻨﺪﯾﮏ )‪ ،(1979‬از ﻧﻈﺮﯾﻪﭘﺮدازان در اﻗﺘﺼﺎد ﮐﻼن ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺛﺮ ﻗﯿﻤﺖ اﻧﺮژي ﺑﺮ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻘﺶ‬
‫اﻧﺮژي در ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ وي در ﺻﻨﺎﯾﻌﯽ ﮐﻪ اﻧﺮژي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻬﺎدهي واﺳﻄﻪاي در ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎر ﻣﯽرود‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﯿﻤﺖ آن )ﮐﺎﻫﺶ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي( ﺑﺮ اﻣﮑﺎﻧﺎت و ﻣﯿﺰان ﺗﻮﻟﯿﺪ اﺛﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﻠﯽ‬
‫را ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬وي ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪي و ﺑﺮاﺳﺎس ﮐﺸﺶ ﻫﺰﯾﻨﻪي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﯿﻤﺖ‬
‫اﻧﺮژي ﻣﯽﭘﺮدازد‪ .‬ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ و ﻧﯿﺮوي ﮐﺎر را ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ اﻧﺮژي در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ در ﻗﯿﻤﺖ‬
‫اﻧﺮژي ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﯾﺶ در اﺳﺘﻔﺎده از دو ﻋﺎﻣﻞ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ و ﮐﺎر ﻣﯽﺷﻮد و اﻓﺰاﯾﺶ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮ اﺛﺮ اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫ﻗﯿﻤﺖ اﻧﺮژي‪ ،‬ﺗﺨﺼﯿﺺ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ را ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽدﻫﺪ و ﺳﻬﻢ ﻧﺴﺒﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎﺷﯽ از دو ﻋﺎﻣﻞ ﻧﯿﺮوي ﮐﺎر و‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ وﺟﻮد راﺑﻄﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﯿﻦ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ‬
‫ﻧﻈﺮي ﻧﯿﺰ ﺗﺎ ﺣﺪودي زﯾﺎد ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﯿﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﺑﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺠﺮﺑﯽ راﺑﻄﻪ ﻣﺬﮐﻮر در اﻗﺘﺼﺎد اﯾﺮان ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﻧﻤﻮدار ‪ 1‬ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬در ﻃﯽ ‪ 30‬ﺳﺎل اﺧﯿﺮ )‪ (1358 -88‬روﻧﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﻫﻤﺴﻮ ﺑﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺟﻬﺖ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﮑﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﮑﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻃﯽ ﺳﺎل‪-‬‬
‫ﻫﺎي اﺧﯿﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ روﻧﺪﻫﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﺑﺎ ﺷﺪت‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮي رﺷﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﯿﺮ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﻮدن ﻗﯿﻤﺖ و ﻓﺮاواﻧﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﻈﯿﻢ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز و‬
‫‪ ...‬ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺮژي ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺳﺎﯾﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻤﻮدار ‪ 8‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ روﻧﺪ ﻣﺼﺮف ﻧﻬﺎﯾﯽ اﻧﺮژي ﻃﯽ ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1358‬ﺗﺎ ‪ ،1388‬ﻧﮑﺎﺗﯽ ﭼﻨﺪ در ﺗﻐﯿﯿﺮات‬
‫اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف اﯾﻦ ﺳﺎلﻫﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪:‬‬
‫روﻧﺪ ﺻﻌﻮدي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﺑﺎ ﺷﯿﺐ ﺗﻨﺪ در ﺳﺎلﻫﺎي ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺨﺼﻮص از ﺳﺎل ‪ 1368‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ در ﻧﻤﻮدار‬
‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺎ ﻣﯿﺰان رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﯿﺰان‬
‫ﺗﺎﺛﯿﺮات ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ اﯾﻦ رﺷﺪ ﺑﺮرﺳﯽ ﮔﺮدد ‪ .‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در اﯾﺮان در ﺳﺎل‪ 1380‬دﭼﺎر ﺷﮑﺴﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻧﺤﺮاﻓﺎت‬
‫ﻗﺒﻠﯽ در اﻟﮕﻮي ﻣﺼﺮف ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ درﺣﺎﻟ ﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از اﯾﻦ ﺳﺎل ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ و ﺑﻪ ﻃﻮر‬

‫‪42‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﮐﻠﯽ ﺣﺎﻣﻞ ﻫﺎي اﻧﺮژي در دﻧﯿﺎ رو ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻋﺪم ﮐﻔﺎﯾﺖ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎ در ﺗﻨﻈﯿﻢ اﻟﮕﻮي‬
‫ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮدار ‪ .8‬روﻧﺪ ﺗﻐﯿﺮات ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در اﯾﺮان ﻃﯽ ﺳﺎلﻫﺎي ‪1358-88‬‬
‫‪1200.0‬‬
‫‪1000.0‬‬
‫‪800.0‬‬
‫‪600.0‬‬
‫‪400.0‬‬
‫‪200.0‬‬ ‫ﻣﺼﺮف اﻧﺮژِي‬
‫‪0.0‬‬ ‫رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ اﻧﺮژي ﺳﺎل ‪88‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﺟﺪول ‪ 5‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺨﺶ ﺧﺎﻧﮕﯽ و ﺗﺠﺎري ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪهي اﻧﺮژي در‬
‫ﮐﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻫﻤﻮاره ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺳﻬﻢ از ﻣﺼﺮف ﻧﻬﺎﯾﯽ اﻧﺮژي را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺼﺎرف‬
‫اﻧﺮژي در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه ﺧﺎﻧﮕﯽ‪ ،‬ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺟﻨﺒﻪي رﻓﺎﻫﯽ دارد و ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد ارزش اﻓﺰوده ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار‬
‫ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ي ﺷﺪت اﻧﺮژي)ﻣﯿﺰان اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯿﺰان ﻣﻌﯿﻨﯽ از ﮐﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت(‬
‫ﺑﺮاي اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﭼﻨﺪان ﻣﻨﻈﻘﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺟﺎﻧﺸﯿﻨﯽ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺮژي ﺑﻪ ﺟﺎي ﺳﺎﯾﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻏﯿﺮﻣﻮﻟﺪ اﻗﺘﺼﺎد ﺑﮑﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺷﺪت رﺷﺪ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در اﯾﺮان ﺑﯿﺸﺘﺮ از‬
‫ﺷﺪت رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺪول ‪ .5‬روﻧﺪ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺘﺼﺎدي )ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺑﺸﮑﻪ ﻣﻌﺎدل ﻧﻔﺖ ﺧﺎم(‬
‫ﺧﺎﻧﮕﯽ‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﯽ و‬ ‫ﺑﺨﺸﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‪/‬‬
‫ﮐﻞ‬ ‫ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ‬ ‫ﮐﺸﺎورزي‬ ‫ﺻﻨﻌﺖ‬ ‫ﺗﺠﺎري‬ ‫ﺳﺎل‬
‫‪174.8‬‬ ‫‪57‬‬ ‫‪16.6‬‬ ‫‪35.8‬‬ ‫‪65.3‬‬ ‫‪1357‬‬
‫‪298.4‬‬ ‫‪86.5‬‬ ‫‪29.3‬‬ ‫‪58.9‬‬ ‫‪123.7‬‬ ‫‪1367‬‬
‫‪553.9‬‬ ‫‪161.2‬‬ ‫‪33.1‬‬ ‫‪118.5‬‬ ‫‪241.1‬‬ ‫‪1377‬‬
‫‪776.3‬‬ ‫‪234‬‬ ‫‪32.1‬‬ ‫‪165.2‬‬ ‫‪345‬‬ ‫‪1383‬‬
‫‪840‬‬ ‫‪253.3‬‬ ‫‪33.7‬‬ ‫‪181.3‬‬ ‫‪371.7‬‬ ‫‪1384‬‬
‫‪914.6‬‬ ‫‪270.4‬‬ ‫‪36.8‬‬ ‫‪194.3‬‬ ‫‪413.1‬‬ ‫‪1385‬‬
‫‪979.3‬‬ ‫‪269.2‬‬ ‫‪37.6‬‬ ‫‪236‬‬ ‫‪436.5‬‬ ‫‪1386‬‬
‫‪993.4‬‬ ‫‪281.5‬‬ ‫‪41.8‬‬ ‫‪252.7‬‬ ‫‪417.4‬‬ ‫‪1387‬‬
‫‪1042‬‬ ‫‪309.2‬‬ ‫‪43.3‬‬ ‫‪257.3‬‬ ‫‪431.9‬‬ ‫‪1388‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ اﻧﺮژي ﺳﺎل ‪88‬‬

‫‪43‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‬

‫ﻣﺒﺎﻧﯽﻧﻈﺮي‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﺎﯾﺎنﭘﺬﯾﺮ‬

‫‪44‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫ﻓﺼﻞ دوم ‪ -‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﺎﯾﺎنﭘﺬﯾﺮ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﺑﺎ‬ ‫‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .‬ﺳﻴﺎﺳﺖ‬
‫‪ .‬ﺳﻴﺎﺳﺖ‬ ‫ﺷ‬
‫ﺑﻴﻨﻲ‬ ‫‪.‬‬
‫‪.‬‬

‫ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻣﻄﻠﻮب از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﺑﺎ‬ ‫‪.‬‬

‫‪-‬‬ ‫ﻫﺎ‬ ‫ﭘﺬﻳﺮ‬
‫‪.‬‬
‫‪١‬‬
‫ﺑﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺘﻠﻴﻨﮓ ﻗﻴﻤﺖ ﺳﺎﻳﻪ‬
‫‪٢‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪ .‬ﻗﻴﻤﺖ ﺳﺎﻳﻪ‬
‫ﻣﻲ‬
‫‪٣‬‬
‫)ﻫﺘﻠﻴﻨﮓ ‪.(۱۹۳۱ ،‬‬ ‫ﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲ‬

‫ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﻴﻤﺖ‬
‫‪.‬‬
‫‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Shadow Price‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Scarcity Rent‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Hotelling‬‬
‫‪2. Scarcity Rent‬‬
‫‪3. Hotellin g‬‬

‫‪45‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫‪ .8-2‬ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻣﻄﻠﻮب از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﺎﭘﺬﯾﺮ‬

‫ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﺳﺎﺳﺎً از ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزي‪ ،‬ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪاي‬
‫و ﺧﺪﻣﺎﺗﯽ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﮔﺎز و ذﻏﺎلﺳﻨﮓ ﻏﯿﺮ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﺪ در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزي و ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪاي ﺑﻄﻮر ﻣﺪاوم ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﻋﺮﺿﻪ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل ﻣﻌﺎدن و ﺻﻨﺎﯾﻌﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﻣﻌﯿﻨﯽ از ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﺎﭘﺬﯾﺮ را ﻓﻘﻂ ﯾﮑﺒﺎر‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﯾﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ ﻓﺮض ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ در ﭘﯽ ﮐﺴﺐ ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺳﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﻪدﻟﯿﻞ وﯾﮋﮔﯽ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪﻓﺮد اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺮﺧﯽ ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﯿﺰ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در اﻏﻠﺐ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺳﻮد زﻣﺎﻧﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ و درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﻄﻠﻮب ﺧﻮد را در ﺟﺎﯾﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪ و در آﻣﺪ ﺣﺎﺻﻞ از آﺧﺮﯾﻦ واﺣﺪ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﻟﺘﯽ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺎ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻓﻘﯽ ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪)،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﮑﻞ ‪ (1‬اﯾﻦ‬
‫اﻣﺮ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪات او در ﻗﯿﻤﺖ راﯾﺞ ﺑﺎزار‪ ،‬ﺧﯿﻠﯽ زﯾﺎد اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﻣﻨﺤﻨﯽ‬
‫ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺑﻨﮕﺎه ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺑﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدن ﻗﯿﻤﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻨﮕﺎه ﯾﮏ واﺣﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨﺪ‪ ،‬درآﻣﺪ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ از آن واﺣﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻗﯿﻤﺖ ﺑﺎزار ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ .1‬ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻓﻘﯽ‬

‫اﮔﺮ ﻣﻨﺤﻨﯽﻫﺎي ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ و ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ را ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‪ 1‬اﺿﺎﻓﻪ ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﯿﺪي ﮐﻪ ﺳﻮد ﺑﻨﮕﺎه را‬
‫ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ از ﺗﻘﺎﻃﻊ ﻣﻨﺤﻨﯽﻫﺎي ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ Q1‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﺤﺚ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﺎﯾﺎن ﭘﺬﯾﺮ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﮐﻪ آﯾﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ در زﻣﺎن ﻓﻌﻠﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺘﺨﺮاج ﮐﻨﺪ‬
‫ﻻزم اﺳﺖ دو ﻣﺴﺌﻠﻪ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮد‪ :‬اوﻻً ﻣﯿﺰان اﻓﺰاﯾﺶ در ﺳﻮد دوره ﻓﻌﻠﯽ ﮐﻪ ﻧﺎﺷﯽ از اﻓﺰاﯾﺶ اﺳﺘﺨﺮاج اﯾﻦ‬
‫دوره اﺳﺖ‪ .‬ﺛﺎﻧﯿﺎً اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻮد اﻣﺴﺎل‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ از اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻮد ﺣﺎﺻﻞ از ﺑﻪ ﺗﻌﻮﯾﻖ اﻧﺪاﺧﺘﻦ اﺳﺘﺨﺮاج ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ‬
‫ﺑﺎ دو ﻧﻮع ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻣﻮاﺟﻪ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬ﯾﮑﯽ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ اﺳﺘﺨﺮاج ﮐﻪ ﻧﺎﺷﯽ از اﻓﺰاﯾﺶ اﺳﺘﺨﺮاج ﮐﻪ ﻧﺎﺷﯽ از ﺻﺮفﻧﻈﺮ‬
‫ﮐﺮدن ﺳﻮدي اﺳﺖ ﮐﻪ در آﯾﻨﺪه ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ )ﻣﻘﺪار اﺳﺘﺨﺮاج( و دوﻣﯽ ﺑﺎ ﺳﻮدﻫﺎي آﯾﻨﺪه ارﺗﺒﺎط دارد ﮐﻪ‬
‫در ﺻﻮرت ﺑﻪ ﺗﻌﻮﯾﻖ اﻓﺘﺎدن اﺳﺘﺨﺮاج‪ ،‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ»زﻣﺎن« داراي»ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻓﺮﺻﺖ«‬

‫‪46‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا اﮔﺮ اﻣﺮوز ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺘﺨﺮاج ﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﮥ ﻓﺮﺻﺖ آن ﺑﻪﺻﻮرت از دﺳﺖ دادن ﺳﻮدﻫﺎي آﯾﻨﺪه ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫رﻓﺘﺎر اﻗﺘﺼﺎدي ﺣﮑﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در آﻣﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺣﺎﺻﻞ از اﺳﺘﺨﺮاج در دورة ﻓﻌﻠﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ‬
‫اﺳﺘﺨﺮاج ﺑﻪﻋﻼوه ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺤﺚ در اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﺎﯾﺎنﭘﺬﯾﺮ ﯾﮑﯽ از اﺻﻮل اﺳﺎﺳﯽ در اﺳﺘﺨﺮاج‬
‫ﻣﻌﺎدن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ»ﻗﺎﻧﻮن ﻫﺘﻠﯿﻨﮓ«‪ 1‬ﻣﻌﺮوف ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﯿﻪﭘﺬﯾﺮ ﺑﻮدن‬
‫اﺳﺘﺨﺮاج ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻗﯿﻤﺖ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺎزاري )ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ ﻗﯿﻤﺖ ﺑﺎزار و ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ اﺳﺘﺨﺮاج( ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮة ﺑﺎزار‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺻﻞ در ﺻﻮرﺗﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬ﺑﻪدﻧﺒﺎل ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺳﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ را‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪﺻﻮرت زﯾﺮ ﺗﻮﺿﯿﺢ داد‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻗﯿﻤﺖ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺎزاري ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬داراي ﻧﺮخ رﺷﺪي ﮐﻤﺘﺮ از ﻧﺮخ ﺑﻬﺮة ﺑﺎزار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺎﻟﮏ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ؟ ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﺎﻟﮏ ﺑﻪدﻧﺒﺎل ﮐﺴﺐ ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺳﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮض ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدن‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺳﺮﯾﻌﺎً ﻣﻨﺎﺑﻊ را اﺳﺘﺨﺮاج و ﺑﻪ ﻓﺮوش رﺳﺎﻧﺪه و درآﻣﺪﻫﺎي ﺣﺎﺻﻠﻪ را در ﺟﺎي دﯾﮕﺮي‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري و ﯾﺎ ﺑﻪﺻﻮرت ﺳﭙﺮده ﻣﺪتدار در ﺑﺎﻧﮏ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻗﯿﻤﺖ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺎزاري ﻣﻨﺎﺑﻊ داراي ﻧﺮخ رﺷﺪي ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻧﺮخ ﺑﻬﺮة ﺑﺎزار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ‬
‫ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﺮاي ﯾﮏ ﻣﺎﻟﮏ ﻣ ﻨﺎﺑﻊ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻣﺎﻟﮏ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ را اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﮑﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﻌﻮﯾﺾ ﺑﯿﺎﻧﺪازد‪ .‬زﯾﺮا‬
‫ﻗﯿﻤﺖ ﻫﺎ ﺳﺮﯾﻌﺎً در ﺣﺎل اﻓﺰاﯾﺶ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﻮﯾﻖ اﻧﺪاﺧﺘﻦ اﺳﺘﺨﺮاج‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در آﯾﻨﺪه ﺳﻮد ﺑﯿﺸﺘﺮي ﮐﺴﺐ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻌﺎدل در ﺟﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺮخ رﺷﺪ ﻗﯿﻤﺖ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺎزار ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻣﺎﻟﮏ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﺳﺘﺨﺮاج ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﻨﻈﯿﻢ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺮاﺑﺮي ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد ﯾﻌﻨﯽ»ﺳﻮد ﺣﺎﺻﻞ از اﺳﺘﺨﺮاج آﺧﺮﯾﻦ‬
‫واﺣﺪ« ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ»ﺳﻮد ﺣﺎﺻﻞ از ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري در آﻣﺪ ﺣﺎﺻﻞ از اﺳﺘﺨﺮاج آن واﺣﺪ« در ﺟﺎﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎزدﻫﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﮔﺎﻫﯽ اوﻗﺎت »راﻧﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ« ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ اﯾﻦ راﻧﺖ در ﻃﯽ زﻣﺎن ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازه ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه)ﺗﻨﺰﯾﻞ( اﻓﺰاﯾﺶ ﻧﯿﺎﺑﺪ‪ ،‬اﻓﺮاد ﺗﻤﺎﯾﻠﯽ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ذﺧﺎﯾﺮ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺑﺎزدﻫﯽ ﺣﺎﺻﻞ از ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‬
‫در ﭘﺮوژهﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪﻋﻼوه ﻣﺎﻟﮏ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ذﺧﺎﯾﺮ ﺧﻮد را ﺳﺮﯾﻌﺎً اﺳﺘﺨﺮاج و درآﻣﺪﻫﺎي ﺣﺎﺻﻠﻪ‬
‫را در ﺟﺎﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ ﯾﮏ ﻣﻌﺪن ذﻏﺎل ﺳﻨﮓ ﻃﺒﻖ ﯾﮏ ﻗﺮار داد ﻣﻠﺰم ﺑﻪ‬
‫اﺳﺘﺨﺮاج ‪ 100000‬ﺗﻦ در ﺳﺎل ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ از ﻧﻈﺮ ﻓﻨﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﻧﯿﺰ اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ‪ 10‬درﺻﺪ و ﻗﯿﻤﺖ ﻓﻌﻠﯽ ذﻏﺎل ﺳﻨﮓ ﺑﺎﺑﺖ ﻫﺮ ﺗﻦ ذﻏﺎل ﺳﻨﮓ اﺿﺎﻓﯽ)ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﺑﯿﺶ از ‪ 100000‬ﺗﻦ( ده ﻫﺰار رﯾﺎل ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺎ اﺳﺘﺨﺮاج ﯾﮏ ﺗﻦ دﯾﮕﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ‪ 10‬ﻫﺰار رﯾﺎل‬
‫ﺑﺪﺳﺖ آورد ﮐﻪ اﮔﺮ آن را در ﺑﺎﻧﮏ ﺑﮕﺬارد‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ‪ 10‬درﺻﺪ‪ ،‬ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ‪11‬ﻫﺰار رﯾﺎل ﺑﻪ او ﭘﺮداﺧﺖ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ وي ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﯿﻤﺖ ذﻏﺎل ﺳﻨﮓ در ﺣﺎل اﻓﺰاﯾﺶ اﺳﺖ و ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ‬
‫در ﺳﺎل ﺑﻌﺪ درآﻣﺪ ﺧﺎﻟﺺ ﺣﺎﺻﻞ از ﻫﺮ ﺗﻦ ذﻏﺎل ﺳﻨﮓ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ‪ 12‬ﻫﺰار رﯾﺎل ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ‬

‫‪1‬‬
‫‪Hotelling Rule‬‬

‫‪47‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﮐﻪ اﮔﺮ اﺳﺘﺨﺮاج را ﺑﻪ ﺗﻌﻮﯾﻖ ﺑﯿﺎﻧﺪازد‪ ،‬در ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﭘﻮل ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻋﯿﻨﯽ اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ‬
‫در ﻃﯽ دوره ‪ 1979-81‬رخ داد ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺷﺪﯾﺪاً در ﺣﺎل اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﻮد ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺸﻮرﻫﺎي‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ اﻋﻼم ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ اﺳﺘﺨﺮاج را ﺑﻪ ﺗﻌﻮﯾﻖ ﺑﯿﺎﻧﺪازﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎل اﺻﻮل اﺳﺎﺳﯽ اﺳﺘﺨﺮاج را ﺑﺎ‬
‫ﺑﮑﺎرﮔﯿﺮي ﭼﻨﺪ ﻓﺮض ﺳﺎده‪ ،‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫‪.1‬ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﺎﭘﺬﯾﺮ را ﺑﺎ ذﺧﯿﺮه ﻣﻌﯿﻦ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻔﺖ( در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ آﻧﺮا ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺘﺨﺮاج ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﻮدش ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻌﺒﺎرت دﻗﯿﻖﺗﺮ وي ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺠﻤﻮع ارزش ﻓﻌﻠﯽ ﺳﻮدﻫﺎي‬
‫ﺣﺎﺻﻞ از اﺳﺘﺨﺮاج در ﻃﯽ زﻣﺎن را ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪.2‬ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻧﻔﺖ اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه ﺗﻐﯿﯿﺮي ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﺑﯿﻦ اوﻟﯿﻦ و آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺸﮑﻪ آن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪.3‬ﻫﺰﯾﻨﻪ اﺳﺘﺨﺮاج ﻫﺮ واﺣﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺑﯿﺎن ﺟﺒﺮي رﻓﺘﺎر ﻣﺎﻟﮏ ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ‪ P1‬ﻗﯿﻤﺖ ﺑﺎزاي ﻧﻔﺖ در ﺳﺎل ‪ c,t‬ﻫﺰﯾﻨﻪ اﺳﺘﺨﺮاج ﻫﺮ‬
‫واﺣﺪ‪ Qt ،‬ﻣﯿﺰان اﺳﺘﺨﺮاج در ﺳﺎل ‪ t‬و ‪ r‬ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه )ﺗﻨﺰﯾﻞ( ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺳﺎل ﻓﻌﻠﯽ را ﺑﺎ ﺻﻔﺮ ﻧﺸﺎن دﻫﯿﻢ‪ ،‬ارزش‬
‫ﻓﻌﻠﯽ ﺳﻮد ﺣﺎﺻﻞ از اﺳﺘﺨﺮاج در ﺳﺎل ‪ t‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ P 1 Q 1  cQ 1‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺎﻟﮏ اﯾﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﺑﺎ ﯾﮏ‬
‫‪(1  r ) t‬‬
‫ﻣﺴﺌﻠﮥ ﺑﻬﯿﻨﻪﯾﺎﺑﯽ ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﺪل)‪ (1‬ﺧﻼﺻﻪ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬

‫‪P 1Q‬‬ ‫‪1  cQ‬‬ ‫‪P T Q T  cQ‬‬

‫‪Max‬‬ ‫‪  ( P 0Q‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪ cQ‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪) ‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ .... ‬‬ ‫‪T‬‬
‫)‪(1‬‬
‫‪1 r‬‬ ‫‪(1  r ) T‬‬
‫‪s .t .‬‬ ‫‪Q‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪ Q‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ ....  Q‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪ Q‬‬

‫ﻣﺪل)‪ (1‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ارزش ﻓﻌﻠﯽ ﺳﻮدﻫﺎي دوره آﯾﻨﺪه )‪ (π‬را ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻣﺤﺪودﯾﺖ‬
‫وي ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻞ اﺳﺘﺨﺮاج از ﺳﺎل ﺻﻔﺮ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ T‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﮐﻞ ذﺧﯿﺮه ﻣﻨﺒﻊ) ‪ ( Q‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺣﻞ‬
‫ﻣﺪل)‪ (1‬و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺮط ﺑﻬﯿﻨﮥ اﺳﺘﺨﺮاج‪ ،‬از ﺗﺎﺑﻊ ﻻﮔﺮاﻧﮋ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬
‫‪L ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪( P 1 Q 1  cQ 1 )( 1  r )  t   ( Q‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪Q 1‬‬
‫‪t  0‬‬ ‫‪t  0‬‬‫)‪( 2‬‬
‫ﮐﻪ ‪ λ‬ﺑﻪ ﺿﺮﯾﺐ ﻻﮔﺮاﻧﮋ ﻣﻌﺮوف ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ λ .‬داراي ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﺎﻟﺒﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل اﮔﺮ ‪ λ = 0‬ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫در ﺗﺎﺑﻊ)‪ (2‬ﻣﺤﺪودﯾﺖ ذﺧﺎﯾﺮ ﺣﺬف ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﻘﺪار ذﺧﺎﯾﺮ اﯾﻦ ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﻣﺤﺪودﯾﺘﯽ اﯾﺠﺎد ﻧﮑﺮده و‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺎﺷﯽ از زﯾﺎد ﺑﻮدن ﻣﻘﺪار ذﺧﺎﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ذﺧﺎﯾﺮ ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي در‬
‫اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻨﺒﻊ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻟﺬا ﻣﻘﺪار ‪ λ‬ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ λ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﮐﻤﯿﺎﺑﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫را ﻣﻨﻌﮑﺲ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ذﺧﺎﯾﺮ ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ λ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﻫﺮ ﭼﻪ ذﺧﺎﯾﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ‪ λ‬ﮐﻤﺘﺮ و‬
‫ﺣﺘﯽ ﺻﻔﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻣﺎﻟﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﺑﺮاي ذﺧﺎﯾﺮ ﺧﻮد‪ ،‬ارزﺷﯽ را ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻬﻢ‬

‫‪48‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫در ﺗﻌﯿﯿﻦ اﯾﻦ ارزش‪ ،‬ﻣﯿﺰان ﮐﻤﯿﺎﺑﯽ ذﺧﺎﯾﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ λ‬اﯾﻦ ارزش را ﻣﻨﻌﮑﺲ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺎﻟﮏ ﻣﻨﺒﻊ داراي ﺛﺮوﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺼﻮرت ذﺧﺎﯾﺮ زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و داراي ﻗﯿﻤﺘﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﯿﻤﺘﯽ را ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ‬
‫ﺑﺮاي ﻫﺮ واﺣﺪ از ذﺧﺎﯾﺮ ﺧﻮد ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﯿﻤﺖ ذﻫﻨﯽ ﯾﺎ ﻗﯿﻤﺖ ﺳﺎﯾﻪاي ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ واﺣﺪ از ذﺧﺎﯾﺮ ﮐﻪ‬
‫اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﯽ ﺷﻮد از ﻧﻈﺮ ﻣﺎﻟﮏ داراي ﯾﮏ ﻗﯿﻤﺖ ذﻫﻨﯽ اﺳﺖ وﻟﯽ در ﺑﺎزار ﻧﯿﺰ داراي ﯾﮏ ﻗﯿﻤﺖ ﻣﻌﯿﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ »ﺣﺪاﻗﻞ ﻗﯿﻤﺘﯽ« ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ ﺑﺮاي ﻣﻨﺒﻊ ﺧﻮد ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻗﯿﻤﺖ ذﻫﻨﯽ اوﺳﺖ ﮐﻪ در واﻗﻊ‬
‫»ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻓﺮﺻﺖ« او را ﻣﻨﻌﮑﺲ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در دﻧﯿﺎي واﻗﻌﯽ ﻣﯽﺗﻮان اﯾﻦ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ را در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ذﺧﺎﯾﺮ ﻧﻔﺖ ﻣﻄﺮح‬
‫ﻧﻤﻮد‪ .‬ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ داراي ذﺧﺎﯾﺮ ﺧﯿﻠﯽ زﯾﺎد ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ ﻗﯿﻤﺖ ﺳﺎﯾﻪاي ﻧﻔﺖ ﭘﺎﺋﯿﻦ اﺳﺖ و ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ‬
‫اﺳﺘﺨﺮاج ﺑﯿﺸﺘﺮ دارﻧﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎﺋﯽ ﮐﻪ ذﺧﺎﯾﺮ ﻧﻔﺖ آﻧﻬﺎ زﯾﺎد اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻓﺮﺻﺖ و ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﮐﻤﺘﺮاﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر‬
‫ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺳﻮد ﺣﺎﺻﻞ از ﻧﮕﻪداري و ﺣﻔﻆ ﻫﺮ واﺣﺪ از ذﺧﺎﯾﺮ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ λ‬وﻟﯽ ﺳﻮد ﺣﺎﺻﻞ از‬
‫اﺳﺘﺨﺮاج و ﯾﺎ ﻓﺮوش ﻫﺮ واﺣﺪ آن ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻗﯿﻤﺖ ﺑﺎزار ﻣﻨﻬﺎي ﻫﺰﯾﻨﻪ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮﻧﺪه ﻫﻤﻮاره در ﺣﺎل ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ اﯾﻦ دو ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺮط ﺑﻬﯿﻨﮥ اﺳﺘﺨﺮاج از ﺗﺎﺑﻊ)‪ (2‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ )‪ Q(t‬ﻣﺸﺘﻖ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺻﻔﺮ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﯿﻢ ‪:‬‬

‫‪L‬‬ ‫‪P1  c‬‬

‫‪‬‬ ‫‪   0‬‬ ‫‪t  0, 1, 2 ,..., T‬‬
‫‪Q t‬‬ ‫‪(1  r ) t‬‬
‫از راﺑﻄﻪ ﻓﻮق‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ‪:‬‬
‫‪P1  c‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪t  0 , 1 , 2 ,...,‬‬ ‫‪T‬‬
‫‪(1  r ) t‬‬ ‫)‪(3‬‬
‫و ﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮان آنرا ﺑﻪﺻﻮرت دﯾﮕﺮي ﻧﻮﺷﺖ ‪:‬‬
‫ﺣﺎﺻﻞ‬ ‫واﺣﺪ(‪(1‬ﯾﺎ‪ ‬‬
‫ﺳﻮد‪P1  c‬‬ ‫اﺳﺘﺨﺮاج ﻫﺮ) ‪ r‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪ‪t ‬‬‫‪,...,‬و‪0 ,1, 2‬‬
‫ﺑﺎزاري‬
‫ﺳﻤﺖ ﭼﭗ)‪ (3‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻗﯿﻤﺖ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺎزاري) ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ ﻗﯿﻤﺖ ‪T‬‬

‫ﺳﺎل‪t P‬‬ ‫ﻗﯿﻤﺖ ﺳﺎﯾﻪ‪‬اي‪‬در‬

‫‪1  c‬‬ ‫‪,‬‬ ‫اﺳﺖ‪ (.‬ز‪‬ﯾﺮا‪ λ1t ‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ‬
‫راﻧﺖ‪1  r‬‬
‫از اﺳﺘﺨﺮاج آﺧﺮﯾﻦ واﺣﺪ و ﺳﻤﺖ راﺳﺖ اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪) 1‬‬

‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺎﻟﮏ ﮐﺎري ﺑﺮ روي اﯾﻦ ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﭼﻨﯿﻦ ذﺧﯿﺮه ﺑﺎ ارزﺷﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار اﺳﺘﺨﺮاج ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن‪ λt ،‬ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬زﯾﺮا ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻘﺪار ﮐﻤﺘﺮي از ذﺧﺎﯾﺮ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ و ﻟﺬا ﻗﯿﻤﺖ ﺳﺎﯾﻪاي آن ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ‪  t   ( 1  r ) t‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ راﻧﺖ ﻫﺮ واﺣﺪ از ذﺧﺎﯾﺮ‪ ،‬در زﻣﺎن ‪ t‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺮط)‪ (3‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺗﻌﺎدل در ﺟﺎﯾﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻗﯿﻤﺖ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ راﻧﺖ ﯾﺎ ﻗﯿﻤﺖ ﺳﺎﯾﻪاي ﮔﺮدد‪ .‬ﮐﻪ ﻗﯿﻤﺖ ﺧﺎﻟﺺ‬
‫ﺑﺎزاري داراي ﻧﺮخ رﺷﺪي ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮة ﺑﺎزار ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮط)‪ (3‬را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻮرت ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ ‪ Pt  c  t‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ »ﻗﯿﻤﺖ‬
‫ﺧﺎﻟﺺ ﺣﺎﺻﻞ از اﺳﺘﺨﺮاج آﺧﺮﯾﻦ واﺣﺪ« ﺑﯿﺸﺘﺮ از»ارزش ذﻫﻨﯽ آن واﺣﺪ« اﺳﺖ و ﻟﺬا ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار‬
‫اﺳﺘﺨﺮاج ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ارزﺷﯽ ﮐﻪ ﺑﺎزار ﺑﺮاي اﯾﻦ واﺣﺪ ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ Pt-c‬ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از‬
‫ارزﺷﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﺎﻟﮏ ﺑﺮاي آن واﺣﺪ ﻗﺎﺋﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﻪ ﻧﻔﻊ او اﺳﺖ ﮐﻪ در دوره ‪ t‬اﺳﺘﺨﺮاج را ﺑﯿﺸﺘﺮ‬

‫‪49‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ‪ Pt  c  t‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﯿﻤﺖ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺎزاري ﮐﻤﺘﺮ از ﻗﯿﻤﺖ ﺳﺎﯾﻪاي ﯾﺎ ﻫﺰﯾﻨﻪ‬
‫ﻓﺮﺻﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻮد ﺣﺎﺻﻞ از اﺳﺘﺨﺮاج و ﻓﺮوش ﮐﻤﺘﺮ از ﺳﻮد ﺣﺎﺻﻞ از ﺣﻔﻆ ذﺧﺎﯾﺮ ﻣﻨﺒﻊ )اﺳﺘﺨﺮاج‬
‫ﻧﮑﺮدن( اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار اﺳﺘﺨﺮاج را در دوره ‪ t‬ﮐﻤﺘﺮ ﮐﻨﺪ و آﻧﺮا ﺑﻪ ﺗﻌﻮﯾﻖ ﺑﯿﺎﻧﺪازﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﺷﺮط)‪ (3‬را ﺑﻪﺻﻮرت دﯾﮕﺮي ﻣﯽﺗﻮان ﻣﻄﺮح ﮐﺮد‪ .‬ﺳﻤﺖ راﺳﺖ راﺑﻄﻪ)‪ (3‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻗﯿﻤﺖ ﺳﺎﯾﻪاي‬
‫در زﻣﺎن ‪ t‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪  t   ( 1  r ) t‬ﺑﻮده ﮐﻪ داراي ﻧﺮخ رﺷﺪي ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ‪ r‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻧﺮخ رﺷﺪ ﻗﯿﻤﺖ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺎزاري ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ P0‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ راﺑﻄﻪ)‪ ،(3‬ﺗﻌﺎدل در ﺟﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺮخ رﺷﺪ ﻗﯿﻤﺖ‬
‫ﺧﺎﻟﺺ و ﻧﺮخ رﺷﺪ ﻗﯿﻤﺖ ﺳﺎﯾﻪاي ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺎﻟﮏ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻨﺒﻊ را ﺑﮕﻮﻧﻪاي ﺗﻨﻈﯿﻢ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺷﺮط ﻓﻮق ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدد‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ رخ ﻧﺪﻫﺪ و ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل ‪ P 0  r‬ﺷﻮد‪ ،‬اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ ﺑﺪﯾﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﯿﻤﺖ ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺎزاري ﺳﺮﯾﻌﺎً در ﺣﺎل رﺷﺪ اﺳﺖ و ﺑﻨﻔﻊ ﻣﺎﻟﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﺘﺨﺮاج را ﺑﻪ ﺗﻌﻮﯾﻖ‬
‫اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺗﺎ در آﯾﻨﺪه ﺳﻮد ﺑﯿﺸﺘﺮي ﮐﺴﺐ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ‪ P0<r‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻨﻔﻊ اوﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺒﻊ را ﺳﺮﯾﻌﺎً اﺳﺘﺨﺮاج ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫زﯾﺮا ﻗﯿﻤﺖ ﺑﺎزاري ﺑﻪ ﮐﻨﺪي در ﺣﺎل اﻓﺰاﯾﺶ اﺳﺖ و ﻟﺬا در آﯾﻨﺪه‪ ،‬ﺳﻮد ﮐﻤﺘﺮي ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻌﺒﺎرت دﻗﯿﻖﺗﺮ‪،‬‬
‫ﻣﺎ ﻫﻤﻮاره ﺑﺎزدﻫﯽ دو ﻧﻮع ﭘﺮوژه را ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﯾﮏ ﭘﺮوژه ﺑﻪﺻﻮرت »اﺳﺘﺨﺮاج ﮐﺮدن« ﻣﻨﺒﻊ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫اﮔﺮ اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﻮد‪ ،‬در آﻣﺪ ﺣﺎﺻﻠﻪ را ﻣﯽﺗﻮان در ﺟﺎﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻧﻤﻮد ﮐﻪ از ﻧﺮخ ﺑﺎزدﻫﯽ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪r‬‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮوژه دﯾﮕﺮ ﺑﻪﺻﻮرت »اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﮑﺮدن« ﯾﺎ »ﺑﻪ ﺗﻌﻮﯾﻖ اﻧﺪاﺧﺘﻦ اﺳﺘﺨﺮاج« اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎزدﻫﯽ آن‬
‫ﺑﻪﺻﻮرت اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﯿﻤﺖ ﺑﺎزار اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺮخ ﺑﺎزدﻫﯽ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻧﺮخ رﺷﺪ ﻗﯿﻤﺖ ﺑﺎزار)‪ (P0‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻬﯽ‬
‫اﺳﺖ ﻫﺮ ﭘﺮوژه اي ﮐﻪ ﺑﺎزدﻫﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺑﺘﺪا آن ﭘﺮوژه اﺟﺮا ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﺎزار و اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ‬

‫ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ در ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪاي ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ اي ﺑﻪ ﻧﺎم اﻧﺤﺼﺎر ﻣﻮاﺟﻪ ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در اﺳﺘﺨﺮاج‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﺎﯾﺎنﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﯿﺰان اﺳﺘﺨﺮاج و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎ را‬
‫ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺳﺎزد‪.‬‬

‫اﻧﺤﺼﺎر در ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪاي‬

‫در اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻓﺮض ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﺪف ﻫﺮ ﺑﻨﮕﺎه اﻋﻢ از رﻗﺎﺑﺖ ﮐﺎﻣﻞ‪ ،‬اﻧﺤﺼﺎر ﮐﺎﻣﻞ‪ ،‬اﻧﺤﺼﺎر ﭼﻨﺪ ﻓﺮوﺷﻨﺪهاي‬
‫ﯾﺎ رﻗﺎﺑﺖ اﻧﺤﺼﺎري‪ ،‬ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺳﻮد اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺑﺮاﺑﺮي درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ)‪ (MR‬ﺑﺎ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ)‪ (MC‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ اﯾﻦ ﻫﺪف ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﺑﻨﮕﺎه ﻫﺎ ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻓﻘﯽ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ آن در ﻗﯿﻤﺖ ﺑﺎزار‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ اﻧﺤﺼﺎرﮔﺮ ﺑﺎ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺎزار روﺑﺮو‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪50‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ ﺻﻨﻌﺖ اﻧﺤﺼﺎري و رﻗﺎﺑﺘﯽ از ﻧﻈﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻣﻮاد ﺧﺎم و اﻧﺮژي در ﺷﮑﻞ‪ 2‬ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﮑﻞ ‪) -2‬اﻟﻒ( ﺑﺎزار اﻧﺤﺼﺎري را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺤﺼﺎرﮔﺮ ‪ Qm‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﮑﻞ ‪) -2‬ب( ﺑﺎزار‬
‫رﻗﺎﺑﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﺒﻖ آن‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﻨﮕﺎهﻫﺎي رﻗﺎﺑﺘﯽ ‪ Qe‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ از ﺗﻘﺎﻃﻊ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺻﻨﻌﺖ رﻗﺎﺑﺘﯽ‬
‫ﯾﺎ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻋﺮﺿﻪ ﮐﻞ ﺑﺎ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﮐﻞ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺷﮑﻞ ‪) -2‬اﻟﻒ( و ﺷﮑﻞ ‪) -2‬ب( ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ اﻧﺤﺼﺎرﮔﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﻨﻌﺖ رﻗﺎﺑﺘﯽ‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫ﮐﻤﺘﺮي ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻮاد ﺧﺎم و اﻧﺮژي ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ و ﭼﻮن‬
‫ﺻﻨﻌﺖ رﻗﺎﺑﺘﯽ ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﯿ ﺸﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﻨﻌﺖ اﻧﺤﺼﺎري دارد ﻟﺬا ﻣﺼﺮف ﻣﻮاد ﺧﺎم و اﻧﺮژي در ﺣﺎﻟﺖ‬
‫‪.‬‬ ‫رﻗﺎﺑﺘﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ از اﻧﺤﺼﺎري‬

‫ﺷﮑﻞ‪) .2‬اﻟﻒ( ﺑﺎزار اﻧﺤﺼﺎري از ﻧﻈﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻣﻮاد ﺧﺎم و اﻧﺮژي‬

‫ﺷﮑﻞ ‪) .2‬ب( ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺘﯽ از ﻧﻈﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻣﻮاد ﺧﺎم و اﻧﺮژي‬

‫اﻧﺤﺼﺎر در اﺳﺘﺨﺮاج‬

‫آﯾﺎ در اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‪ ،‬رﻓﺘﺎر اﻧﺤﺼﺎرﮔﺮ از رﻓﺘﺎر ﺑﻨﮕﺎه رﻗﺎﺑﺘﯽ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ ؟ ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻫﺪف ﺗﻤﺎم ﺑﻨﮕﺎه ﻫﺎ ﭼﻪ رﻗﺎﺑﺘﯽ و ﭼﻪ ﻏﯿﺮ رﻗﺎﺑﺘﯽ‪ ،‬ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﮐﺮدن ارزش ﺣﺎل ﺳﻮد در ﻃﯽ زﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬در ﺷﺮاﯾﻂ‬
‫ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺳﻮد ﺑﺮاي ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎري و رﻗﺎﺑﺘﯽ‪ ،‬ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻌﯿﯿﻦﮐﻨﻨﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي روﺷﻦ ﺷﺪن‬

‫‪51‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ اﻧﺤﺼﺎرﮔﺮ ﻣﺎﻟﮏ ﺣﺠﻢ ﺛﺎﺑﺘﯽ از ذﺧﺎﯾﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺻﻔﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ آن را اﺳﺘﺨﺮاج‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻘﺎﺿﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻧﺤﺼﺎرﮔﺮ ﺑﺎ آن ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ در ﻃﯽ زﻣﺎن ﺑﺪون ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﻮده و ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻌﮑﻮﺳﯽ از ﻣﻘﺪار‬
‫اﺳﺘﺨﺮاج اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺤﺼﺎرﮔﺮ ذﺧﺎﯾﺮ ﺧﻮد ) ‪ (Q‬را ﻃﯽ زﻣﺎن ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺘﺨﺮاج ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ ارزش ﺣﺎﺻﻞ ﺳﻮد‬
‫در ﻃﯽ زﻣﺎن ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ اﻧﺤﺼﺎﮔﺮ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻬﯿﻨﻪﯾﺎﺑﯽ ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﻫﺪف و‬
‫ﻣﺤﺪودﯾﺖ آن ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺪل )‪ (4‬ﺧﻼﺻﻪ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ‪:‬‬

‫‪P (Q 1)Q 1‬‬ ‫‪P (Q T )Q T‬‬

‫‪Max‬‬ ‫‪  P (Q 0)Q‬‬ ‫‪0 ‬‬ ‫‪ ... ‬‬
‫‪1 r‬‬ ‫‪(1  r ) T‬‬ ‫) ‪(4‬‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺪل )‪ (4‬و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺮط اﺳﺘﺨﺮاج از ﺗﺎﺑﻊ ﻻﮔﺮاﻧﮋ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪T‬‬ ‫‪T‬‬
‫‪L ‬‬ ‫‪‬‬ ‫) ‪P ( Qt ) Q t ( 1  r‬‬ ‫‪t‬‬
‫‪  (Q ‬‬ ‫‪‬‬ ‫) ‪Qt‬‬
‫‪t 0‬‬ ‫‪t 0‬‬ ‫)‪( 5‬‬

‫ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺮط ﺑﻬﯿﻨﻪ اﺳﺘﺨﺮاج در زﻣﺎن ‪ ،t‬از ﺗﺎﺑﻊ )‪ (5‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ Qt‬ﻣﺸﺘﻖ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺻﻔﺮ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪:‬‬
‫‪dP‬‬
‫‪Q‬‬ ‫‪t‬‬ ‫) ‪ P ( Qt‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪dQt‬‬
‫‪‬‬ ‫‪   0‬‬ ‫‪t  0 ,1 , 2 ,..., T‬‬
‫‪Q t‬‬ ‫) ‪(1  r‬‬ ‫‪t‬‬

‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻣﺸﺘﻖ درآﻣﺪ ﮐﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ‪ Qt‬اﺳﺖ و ﻟﺬا درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ‬ ‫‪dP‬‬
‫)‪Q 1  P (Q 1‬‬ ‫ﮐﻪ‬
‫‪dQ 1‬‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ از راﺑﻄﻪ ﻓﻮق‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪MR t‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪t  0 , 1 , 2 ,..., T‬‬
‫) ‪(1  r‬‬ ‫‪t‬‬

‫و ﯾﺎ ﻣﯽﺗﻮان آﻧﺮا ﺑﺼﻮرت دﯾﮕﺮي ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪MR‬‬ ‫‪t‬‬ ‫) ‪  (1  r‬‬ ‫‪t‬‬
‫‪t  0 ,1, 2 ,..., T‬‬
‫‪MR‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪ t‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪ t   ( 1  r ) t (6‬‬

‫راﺑﻄﻪ)‪ (6‬ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﻧﺤﺼﺎرﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﮐﺮدن ارزش ﺣﺎل ﺳﻮد‪ ،‬در ﻫﺮ ﺳﺎل ﺑﺨﺸﯽ از ذﺧﺎﯾﺮ را ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺘﺨﺮاج ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ»درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ آﺧﺮﯾﻦ واﺣﺪ ﻓﺮوش« ﺑﺎ »ارزش ﮐﻤﯿﺎﺑﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ« در آن دوره ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎﺋﯿﮑﻪ ﺷﺮط)‪ (35‬ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم دورهﻫﺎي ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺻﺎدق اﺳﺖ ﻟﺬا ﻧﺮخ رﺷﺪ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦ دو‬
‫زﻣﺎن ﻣﺘﻮاﻟﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪:‬‬
‫‪MR‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪ 1  MR‬‬ ‫‪t‬‬
‫‪ r‬‬
‫‪MR t‬‬ ‫)‪( 9‬‬

‫‪52‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺷﺮط)‪ (9‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ درﺻﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ در ﻃﻮل زﻣﺎن ﺑﺎ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪:‬‬
‫‪MR t (1  r )  MR t 1‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ در ﻫﺮ ﺳﺎل درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ اﻧﺤﺼﺎرﮔﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﺳﺎل ﻗﺒﻞ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺑﺎﯾﺪ ارزش ﻓﻌﻠﯽ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ در ﺗﻤﺎم‬
‫‪MR t  1‬‬
‫ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪ .‬ﺷﮑﻞ ‪ 3‬اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪MR t ‬‬ ‫دوره ﻫﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ‬
‫‪1 r‬‬
‫ﭼﻮن ‪ MR t  1  MR t‬اﺳﺖ ﻟﺬا ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ) ‪ Q ( t  1 )  Q ( t‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ‬
‫ﺗﻨﺰﯾﻞ ﺷﺪه در ﺗﻤﺎم دورهﻫﺎ ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن‪ ،‬درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﮕﻮﻧﻪاي‬
‫ﮐﻪ آﺧﺮﯾﻦ واﺣﺪ اﺳﺘﺨﺮاج‪ ،‬ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ را دارد ﮐﻪ ﺑﺎ ﻗﯿﻤﺖ ﺳﻘﻒ ‪ P‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ .3‬در ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎ‬

‫ﭼﻮن در ﻫﺮ دوره زﻣﺎﻧﯽ اﻧﺤﺼﺎرﮔﺮ روي ﻣﻨﺤﻨﯽ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ و ﺻﻨﻌﺖ رﻗﺎﺑﺘﯽ روي ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎ روي ﻣﻨﺤﻨﯽ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪ اﺳﺘﺨﺮاج وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺷﺪن ﺳﻮد‪ ،‬در‬
‫ﺻﻨﻌﺖ رﻗﺎﺑﺘﯽ ﻧﺮخ رﺷﺪ ﻗﯿﻤﺖ و در ﺻﻨﻌﺖ اﻧﺤﺼﺎري ﻧﺮخ رﺷﺪ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺎ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﭼﻮن ﻣﻨﺤﻨﯽ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ از ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺷﯿﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮي دارد ﻟﺬا ﻣﺴﯿﺮ ﻗﯿﻤﺖ اﻧﺤﺼﺎري ﺷﯿﺐ ﮐﻤﺘﺮي از‬
‫رﻗﺎﺑﺘﯽ دارد‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﭼﻮن ﻗﯿﻤﺖ در زﻣﺎن ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري در ﺣﺎﻟﺖ اﻧﺤﺼﺎري ﺑﯿﺸﺘﺮ از رﻗﺎﺑﺘﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا در‬
‫‪ t0‬ﻗﯿﻤﺖ اﻧﺤﺼﺎري ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ a‬و ﻗﯿﻤﺖ رﻗﺎﺑﺘﯽ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ c‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺳﺒﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻨﮕﺎه اﻧﺤﺼﺎري در‬
‫دوره ﻫﺎي اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﻣﻘﺪار ﮐﻤﺘﺮي را اﺳﺘﺨﺮاج ﮐﺮده و ﺑﻔﺮوش ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و ﻟﺬا دوره ﻃﻮﻻﻧﯽﺗﺮي ﺑﺮاي اﺳﺘﺨﺮاج ﺗﻤﺎﻣﯽ‬
‫ذﺧﺎﯾﺮ ﺧﻮد ﻧﯿﺎز دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻧﺤﺼﺎرﮔﺮ‪ ،‬ذﺧﺎﯾﺮ را آﻫﺴﺘﻪﺗﺮ از ﺻﻨﻌﺖ رﻗﺎﺑﺘﯽ اﺳﺘﺨﺮاج ﮐﺮده و زﻣﺎن ﭘﺎﯾﺎنﭘﺬﯾﺮي‬
‫ذﺧﺎﯾﺮ در ﺷﺮاﯾﻂ اﻧﺤﺼﺎري ﺑﯿﺸﺘﺮ از رﻗﺎﺑﺘﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﯿﺮ زﻣﺎﻧﯽ ﻗﯿﻤﺖ در ﺷﺮاﯾﻂ رﻗﺎﺑﺘﯽ و اﻧﺤﺼﺎري در ﺷﮑﻞ ‪4‬‬
‫ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در دوره اوﻟﯿﻪ ﭼﻮن ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺤﺼﺎرﮔﺮ از ﺻﻨﻌﺖ رﻗﺎﺑﺘﯽ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﯿﻤﺖ ﺷﺮوع دوره در‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ اﻧﺤﺼﺎري)‪ (a‬ﺑﯿﺸﺘﺮ از رﻗﺎﺑﺘﯽ)‪ (c‬اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﭼﻮن درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ از ﻗﯿﻤﺖ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ ﻟﺬا ﻣﺴﯿﺮ زﻣﺎﻧﯽ‬
‫ﻗﯿﻤﺖ در ﺷﺮاﯾﻂ اﻧﺤﺼﺎري ﺷﯿﺐ ﮐﻤﺘﺮي دارد‪ .‬ﺑﺎ ﻓﺮض اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮي در ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻮﺟﻮد ﻧﯿﺎﯾﺪ‪ ،‬زﻣﺎن ﭘﺎﯾﺎنﭘﺬﯾﺮي‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ در ﺷﺮاﯾﻂ اﻧﺤﺼﺎري)‪ (Tm‬از ﺷﺮاﯾﻂ رﻗﺎﺑﺘﯽ)‪ (Te‬ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪53‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫ﺷﮑﻞ‪ .4‬ﻣﺴﯿﺮ زﻣﺎﻧﯽ ﻗﯿﻤﺖ در ﺷﺮاﯾﻂ رﻗﺎﺑﺘﯽ و اﻧﺤﺼﺎري‬

‫ﭼﻮن در ﺷﺮاﯾﻂ رﻗﺎﺑﺘﯽ‪ ،‬ﻗﯿﻤﺖﻫﺎ ﺳﺮﯾﻌﺘﺮ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺟﺎﻧﺸﯿﻦﻫﺎﯾﯽ‬
‫ﺑﺮاي ﮐﺎﻻي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ذﺧﺎﯾﺮ در ﺷﺮاﯾﻂ رﻗﺎﺑﺘﯽ اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﮕﺮدد‪ .‬اﻣﺎ در‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ اﻧﺤﺼﺎري ﭼﻮن ﻗﯿﻤﺖﻫﺎ ﺑﻪ آﻫﺴﺘﮕﯽ رﺷﺪ ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎ‬
‫ﻋﺎدت ﮐﺮده و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﭘﺎﯾﺪار در اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﺗﻤﺎم ذﺧﺎﯾﺮ اﺳﺘﺨﺮاج ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ راﻧﺖ در ﺷﺮاﯾﻂ اﻧﺤﺼﺎري ﺑﯿﺸﺘﺮ از رﻗﺎﺑﺘﯽ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا راﻧﺖ اﻧﺤﺼﺎري ﺷﺎﻣﻞ راﻧﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﺳﻮدﻫﺎي‬
‫اﺿﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺎﺷﯽ از ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺎزار اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ در ﺷﺮاﯾﻂ رﻗﺎﺑﺘﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻨﮕﺎهﻫﺎ ﻓﻘﻂ راﻧﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﻌﻠﻖ ﭘﯿﺪا‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي ﻧﺤﻮه ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺑﻬﯿﻨﻪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﺎﯾﺎنﭘﺬﯾﺮ‬ ‫‪.9-2‬‬

‫ﻧﻈﺮﯾﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﺤﻮه ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺑﻬﯿﻨﻪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﭘﺎﯾﺎنﭘﺬﯾﺮ ؛‪ 81‬ﺳﺎل ﭘﯿﺶ ﺗﻮﺳﻂ ﻫﺎروﻟﺪ‬
‫ﻫﺘﻠﯿﻨﮓ‪ (Horold Hotelling, 1970)1‬اراﺋﻪ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﮑﺎﻣﻞ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﻫﺘﻠﯿﻨﮓ ﺑﺎ ﻓﺮض‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدن ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ اﺳﺘﺨﺮاج ‪ MC‬و ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﺮخ ﺗﻨﺰﯾﻞ )‪(i‬؛ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ در زﻣﺎن‪(MRt) t‬؛‬
‫ﻗﯿﻤﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ در زﻣﺎن )‪ (Pt‬و ﺿﺮﯾﺐ ﻻﮔﺮاﻧﮋ )‪ (λ‬اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( در ﺷﺮاﯾﻂ رﻗﺎﺑﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﻻزم اﺳﺖ ﺗﻔﺎﺿﻞ ﻗﯿﻤﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃ ﺒﯿﻌﯽ و ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻧﺮخ‬
‫‪Pt – MC = e‬‬ ‫ﺗﻨﺰﯾﻞ ‪ i‬اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ ﺑﻪﻃﻮريﮐﻪ‪:‬‬

‫ب( در ﺷﺮاﯾﻂ اﻧﺤﺼﺎري ﻻزم اﺳﺖ ﺗﻔﺎﺿﻞ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻧﺮخ‬
‫ﺗﻨﺰﯾﻞ )‪ (i‬اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ ﺑﻪﻃﻮريﮐﻪ ‪:‬‬
‫= ‪MR t -MC‬‬ ‫‪e‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Hotelling, H., "The Economics of Exhaustible Resources", Journal of Political Economy, April 1931‬‬

‫‪54‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯿﺰان ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﭘﺎﯾﺎنﭘﺬﯾﺮ در زﻣﺎن ﺣﺎل ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﮐﺎﻫﺶ ذﺧﺎﯾﺮ در آﯾﻨﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﺳﺘﺪﻻل ﻫﺘﻠﯿﻨﮓ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﭘﺎﯾﺎنﭘﺬﯾﺮ در ﭘﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ارزش ﺣﺎل ﻣﻨﺎﻓﻊ آﯾﻨﺪهاش را‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻪ ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫زﻣﺎن و ارزش ﺣﺎل‬

‫در ﻧﻈﺮﯾﻪﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﭘﺎﯾﺎن ﭘﺬﯾﺮ‪ ،‬زﻣﺎن ﯾﮏ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻢ و اﺳﺎﺳﯽ در ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﮑﻞ و‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪ .‬اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﺳﭙﺲ ﻋﺮﺿﻪ آن ﺑﻪ ﺑﺎزار‪ ،‬در‬
‫زﻣﺎنﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﺸﻮري داراي ذﺧﯿﺮهاي ﻣﻌﺎدل ‪ 1000‬ﺑﺸﮑﻪ‬
‫ﻧﻔﺖﺧﺎم اﺳﺖ و ﻗﺼﺪ دارد ‪ 200‬ﺑﺸﮑﻪ از آن را در دوره اول و ‪ 800‬ﺑﺸﮑﻪ دﯾﮕﺮ را در دوره دوم اﺳﺘﺨﺮاج ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل اﮔﺮ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﺨﻮاﻫﺪ ‪ 800‬ﺑﺸﮑﻪ دوره دوم را ﺑﻪ ‪ 600‬ﺑﺸﮑﻪ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ‪ 400‬ﺑﺸﮑﻪ ﺑﺮاي دوره‬
‫اول ﺑﺎﻗﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﻧﺘﻘﺎل ﺗﻌﺪاد ﺑﺸﮑﻪﻫﺎي ﻧﻔﺖ از ﯾﮏ دوره ﺑﻪ دوره دﯾﮕﺮ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫"ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦدورهاي" در ﻣﯿﺰان ﺑﻬﺮهﺑﺮداري وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻟﮕﻮي ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﭘﺎﯾﺎنﭘﺬﯾﺮ‪،‬‬
‫ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﯾﮏ ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺑﯿﻦ دورهاي اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺳﯿﺎﺳﺘﮕﺬاران اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﺮ اﯾﻦ‬
‫اﺳﺎس ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ‪ 1000‬ﺑﺸﮑﻪ ﻧﻔﺖ را در ﯾﮑﯽ از دو دوره ﺑﻪ ﻓﺮوش ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺳﺆال ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ در ﭼﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﻋﺮﺿﻪ ‪ 1000‬ﺑﺸﮑﻪ ﻧﻔﺖ در دوره اول و ﯾﺎ در دوره دوم ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻧﺪارد؟‬
‫ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ارزش ‪ 1000‬ﺑﺸﮑﻪ ﻧﻔﺖ در دوره اول ‪ 25000‬دﻻر اﺳﺖ و اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﻣﺒﻠﻎ ﻣﺬﮐﻮر را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﺳﭙﺮده ﺑﺎ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ‪ 10‬درﺻﺪ ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن دوره دوم در ﺑﺎﻧﮏ ﻣﯽﮔﺬارد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ درآﻣﺪش ﺑﻪ ‪ 27500‬دﻻر ﺑﺎﻟﻎ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺒﻠﻎ ﺑﺮاي آﺧﺮ دوره دوم ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪25000(1+0.1) = 25000 +2500 = 27500‬‬
‫اﮔﺮ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر اﺣﺘﻤﺎل آن را ﺑﺪﻫﺪ ﮐﻪ ارزش ﺗﻌﺪاد ‪ 1000‬ﺑﺸﮑﻪ ﻧﻔﺖ در اﻧﺘﻬﺎي دوره دوم از ﻣﺒﻠﻎ ‪ 27500‬دﻻر‬
‫ﺗﺠﺎوز ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﯽ دﻫﺪ ذﺧﺎﯾﺮ ﻧﻔﺖ ﺧﻮد را در زﻣﯿﻦ ﻧﮕﺎه دارد ﺗﺎ در دوره دوم ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮوش ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و ﻣﺒﻠﻎ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻋﺎﯾﺪش ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺪﻫﺪ ﮐﻪ ارزش ﻓﺮوش ﺗﻌﺪاد ‪1000‬‬
‫ﺑﺸﮑﻪ ﻧﻔﺖ در دوره دوم ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 27500‬دﻻر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺸﮑﻪ ﻫﺎي ﻧﻔﺖ ﺧﻮد را در دوره اول ﺑﻔﺮوﺷﺪ و ﭘﻮل ﺣﺎﺻﻞ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﭙﺮده ﺑﺎ ﻧﺮخ ‪ 10‬درﺻﺪ در ﺑﺎﻧﮏ ﻧﮕﻪ‬
‫دارد و ﯾﺎ آن را در زﯾﺮ زﻣﯿﻦ ﺣﻔﻆ ﮐﺮده و در دوره دوم ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻎ ‪ 27500‬دﻻر ﺑﻔﺮوﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺜﺎل ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺒﻠﻎ ‪ 25000‬دﻻر ارزش ﺣﺎل ﻣﺒﻠﻎ ‪ 27500‬دﻻر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﯾﮑﺴﺎل ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ؛ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت‬
‫دﯾﮕﺮ اﺳﺘﺨﺮاج از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﺻﻮرت ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ اﺳﺘﺨﺮاجﮐﻨﻨﺪه ﺑﯿﻦ اﺳﺘﺨﺮاج ﯾﺎ در زﯾﺮزﻣﯿﻦ‬
‫ﻧﮕﺎهداﺷﺘﻦ آﺧﺮﯾﻦ ﺑﺸﮑﻪ؛ ﺑﯽﺗﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ‪ 10‬درﺻﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺮخ ﺗﻨﺰﯾﻞ ‪ 10‬درﺻﺪ‪ ،‬ارزش ﺣﺎﺻﻞ در‬

‫‪ 1‬اﺛﺒﺎت رواﺑﻂ ﻓﻮق در ﭘﯿﻮﺳﺖ اﻟﻒ در آﺧﺮ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪55‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫دوره دوم را ﺑﻪ زﻣﺎن ﺣﺎل ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه و ﺑﻪ آن ﻓﻌﻠﯿﺖ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ دو دوره را ﺑﺮﻗﺮار‬
‫ﻣﯽﺳﺎزد )اﺣﻤﺪﯾﺎن‪.(1370 ،‬‬

‫‪ .1-2-2‬ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي ﻧﻮﺳﺎن ﻫﺎي ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖﺧﺎم‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻫﺘﻠﯿﻨﮓ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﺨﺼﯿﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﭘﺎﯾﺎنﭘﺬﯾﺮ ﻃﯽ زﻣﺎن‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﺮﻣﻮل زﯾﺮ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪:‬‬
‫‪( pq ) t‬‬
‫‪MAX‬‬ ‫‪: NPV‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪(1  i ) t‬‬
‫‪St‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪q  Q‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ‪:‬‬
‫‪ = Q‬ﮐﻞ ذﺧﺎﯾﺮ ﻧﻔﺖ‪ = q ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻧﻔﺖ‪ = p ،‬ﺧﺎﻟﺺ ﻗﯿﻤﺖ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر‪ = NPV ،‬ارزش ﺣﺎل‬
‫ﺧﺎﻟﺺ و ‪ = i‬ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه )ﺗﻨﺰﯾﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه(‬

‫ﻓﺮض ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺪف ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺣﺪاﮐﺜﺮﮐﺮدن ارزش ﺣﺎل ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﺗﻤﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬارﯾﺶ در آﯾﻨﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ارزش ﺣﺎل ﺧﺎﻟﺺ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﻮرد ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮل ﻓﻮق ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺳﻪ ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻣﻬﻢ ‪ p،i‬و‪ q‬ﻗﺮار دارد ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺘﻐﯿﺮ‪ q‬ﺗﺤﺖ ﮐﻨﺘﺮل ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه در اﻣﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ‪ q‬ﺑﻪ ﺗﺎﺑﻌﯽ از اﻧﺘﻈﺎراﺗﺶ درﺑﺎره ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه‪ i‬و‬
‫ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ )ﯾﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ ‪ (p*=dp/dt‬ﻣﺤﺪود ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﻣﯿﺰان ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖﺧﺎم در ﻫﺮ دوره‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر‪ i‬و ﻧﺮخ اﻓﺰاﯾﺶ ﺧﺎﻟﺺ ﻗﯿﻤﺖ ﻣﻮرد‬
‫اﻧﺘﻈﺎر *‪ p‬در ﯾﮏ ﻣﺪت ﻗﺎﺑﻞ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺗﺎم ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ زﯾﺮ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺘﺼﻮر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪p*> i .‬؛ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر در ﺧﺎﻟﺺ ﻗﯿﻤﺖ )‪ (p =dp/dt‬ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﻣﻮرد‬
‫*‬

‫اﻧﺘﻈﺎر در آﯾﻨﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه اي ﮐﻪ در ﺻﺪد ﺣﺪاﮐﺜﺮﮐﺮدن ارزش ﺣﺎل ذﺧﺎﯾﺮ ﻧﻔﺘﯽ ﺧﻮد‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺸﮑﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻧﻔﺖ ﺧﻮد را در زﻣﯿﻦ ﺑﺎﻗﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ ﺗﺎ از اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﻗﯿﻤﺖ ﻫﺎي ﻧﻔﺖ در‬
‫آﯾﻨﺪه ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ب‪ p*< i .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺸﮑﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻧﻔﺖ در زﻣﺎن ﺣﺎل ﺑﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﯾﻦ ﺑﺸﮑﻪ ﻧﻔﺖ در آﯾﻨﺪه‬
‫ارﺟﺢ ﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ اﻓﺰاﯾﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ج‪ p*= i .‬؛ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه ﻧﻔﺖ در ﺷﺮاﯾﻂ ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه ﻧﻔﺖ‬

‫‪56‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻓﺮق ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺸﮑﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻧﻔﺖ را اﻣﺮوز ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ آن را ﺑﻪ آﯾﻨﺪه ﻣﻮﮐﻮل ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم در ﻫﺮ دوره ﺧﺎص ﺑﻪ دو ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻋﻤﺪه ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎرات ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه ‪ p‬و ‪i‬‬
‫*‬

‫ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﯾﻦ اﯾﺮاد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ در دﻧﯿﺎي واﻗﻌﯽ‪ ،‬ﺑﻌﯿﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﺪف ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﻧﻔﺖﺧﺎم ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﮐﺮدن ﺧﺎﻟﺺ ارزش ﺣﺎل ذﺧﺎﯾﺮﺷﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا آﻧﻬﺎ اﻫﺪاف ﭘﯿﭽﯿﺪهﺗﺮ و ﻏﯿﺮ ﻣﺪوﻧﯽ ﻧﯿﺰ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل ﻓﻮق در ﻋﺎﻟﻢ واﻗﻌﯿﺖ ﮐﺎﻣﻼً ﺻﺪق ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﻟﺬا اﯾﻦ ﺗﻮﺿﯿﺢ را اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﻋﻤﻠﯽ ﺑﻮدن ﻣﺪل ﻓﻮق‪ ،‬اﺻﻮﻻً اﯾﻦ ﻓﺮض ﮐﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﻔﺖ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺣﺪاﮐﺜﺮﮐﺮدن ﺧﺎﻟﺺ ارزش ﺣﺎل‬
‫ذﺧﺎﯾﺮﺷﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺿﺮوري ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﺎﻟﺺ ارزش‬
‫ﺣﺎل ذﺧﺎﯾﺮﺷﺎن را ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﮐﻤﺘﺮ ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫‪.3-2‬آزﻣﻮن ﭘﺎﯾﺪاري رﺷﺪ در ﻣﻮرد ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﺎﭘﺬﯾﺮ)ﺑﺎزﺑﯿﻨﯽ ﻣﺪل ﻫﺘﻠﯿﻨﮓ(‬

‫ﻣﺪل اﺳﺎﺳﯽ ﻫﺘﻠﯿﻨﮓ‬

‫در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﻣﺪل ﻧﻈﺮي اﺳﺘﺨﺮاج ﺑﻬﯿﻨﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﺎﭘﺬﯾﺮ در ﺣﺎﻟﺖ رﻗﺎﺑﺖ ﮐﺎﻣﻞ را اراﺋﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در‬
‫اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻣﻮﺟﻮدي ﮐﺎﻻ‪ 1‬را در ﻧﻈﺮ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ و ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﺑﺎزار ﻣﻨﺎﺑﻊ رﻗﺎﺑﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﺮض‬
‫ﻣﻌﺎدل اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺳﯿﺎﺳﺖﮔﺬار و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ اﻧﺤﺼﺎرﮔﺮ دوﻟﺘﯽ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﻗﯿﻤﺖ رﻗﺎﺑﺘﯽ‬
‫را در ﺑﺎزار ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻓﺮض رﻗﺎﺑﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﺎﯾﺎنﭘﺬﯾﺮ از ﻗﺒﯿﻞ ﻧﻔﺖ ﺗﺎ ﺣﺪي واﻗﻊﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﺎزار اﻧﺤﺼﺎري و اﻧﺤﺼﺎر ﭼﻨﺪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻣﺎﻧﻌﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﭘﺎﯾﺎنﭘﺬﯾﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬از وﺟﻮد ﻣﺴﺄﻟﻪ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻣﺸﺘﺮك‪ 2‬ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﺖ رﻗﺎﺑﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﭘﺪﯾﺪ‬
‫آﯾﺪ‪ ،‬ﭼﺸﻢﭘﻮﺷﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﺪل ‪ t    ,  ‬را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺎﺧﺺ زﻣﺎن در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬در ﯾﮏ‬
‫ﻧﻘﻄﻪ از زﻣﺎن )‪ (t‬ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ ﺻﻮرت )‪ E(t‬در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﮐﻞ ﻧﻔﺖ اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه از ذﺧﺎﯾﺮ اوﭘﮏ از‬
‫اﺑﺘﺪا ﺗﺎﮐﻨﻮن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺳﺘﺨﺮاج ﺗﺠﻤﻌﯽ ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺎﺧﺺ اﺛﺮ ذﺧﯿﺮه ﺑﺎ )‪ X(t‬ﻧﻤﺎﯾﺶ دادهاﯾﻢ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ رﯾﺎﺿﯽ اﺳﺘﺨﺮاج ﺗﺠﻤﻌﯽ ﻧﻔﺖ از ذﺧﺎﯾﺮ در واﺣﺪ زﻣﺎن را ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪:‬‬
‫‪t‬‬ ‫)‪(1‬‬
‫‪X (t)  X () ‬‬
‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪E ( ) d ‬‬
‫در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ‪ ،‬ﻣﯿﺰان ذﺧﯿﺮه اوﻟﯿﻪ اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﻌﯿﻦ‬
‫ﺑﺎ )‪ X(0‬ﻧﻤﺎﯾﺶ داده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﺪل ﻫﺘﻠﯿﻨﮓ در اﯾﻦ ﻣﺪل ﺑﺮاي ﮐﻞ ذﺧﺎﯾﺮ در دﺳﺘﺮس ﯾﮏ ﻣﻘﺪار‬
‫ﺛﺎﺑﺖ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪه‪ ،‬اﯾﻦ ﻓﺮض ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ذﺧﺎﯾﺮ ﻣﺤﺪودي ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدي ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ‬

‫‪1‬‬
‫‪Inventories‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Common Access‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Pindyck‬‬
‫‪2. Common Acc‬‬

‫‪57‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﮐﻪ در ﻃﻮل زﻣﺎن ﮐﺸﻒ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؛ در واﻗﻊ‪ ،‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﯾﻦ ﻓﺮض در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﻓﺮض‬
‫ﻣﺪل ﻫﺘﻠﯿﻨﮓ ﺑﻪ واﻗﻌﯿﺖ ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻗﯿﻤﺖ ﺑﺎزاري ﻧﻔﺖ در واﺣﺪ زﻣﺎن ﺑﺎ )‪ P(t‬ﻧﻤﺎﯾﺶ داده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﻣﯿﺰان ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻧﻔﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻗﯿﻤﺖ ﺑﺎزاري اﯾﻦ ﮐﺎﻻ در واﺣﺪ زﻣﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت )‪ D(P(t),t‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﻃﻮل زﻣﺎن ﺑﺎ‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺷﺮاﯾﻂ و ﻓﺮوض در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﺎﻫﺶ و ﯾﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬در اﺛﺮ رﺷﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖ ﯾﺎ‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ درآﻣﺪ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﯽﺷﻮد و ﯾﺎ در اﺛﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﻬﯿﻨﻪﺗﺮي از ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻤﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻌﺎدل ﻣﯿﺎن ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ )‪ P(t‬را در ﺑﺎزار ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ‪:‬‬
‫) ‪E (t )  D ( P (t ), t‬‬ ‫‪t‬‬ ‫)‪(2‬‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﮐﻞ ﮐﻪ از ﻣﺼﺮف ﻧﻔﺖ در زﻣﺎن ‪ t‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﻣﮑﺎن ﻫﻨﺪﺳﯽ ﻧﻘﺎط زﯾﺮ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎ اﺳﺖ و ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻧﻤﺎﯾﺶ داده ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫) ‪E (t‬‬
‫‪‬‬
‫‪1‬‬
‫‪U ( E ( t ), t ) ‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪( x ; t ) dx‬‬
‫‪‬‬ ‫)‪( 3‬‬
‫ﮐﻪ در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ‪ D  1 ( X , t ) ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﻣﻌﮑﻮس ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﯿﻤﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﺣﯿﻪ زﯾﺮ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎ‬
‫ﻣﯿﺰان ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﺎزاد ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﻣﯿﺰان ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ‪ 1‬ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪه ﺑﺮاي ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﺧﺎص را‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ‪ ،‬در ﯾﮏ ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﻄﻠﻮﺑﯿﺖ ﮐﻞ و ﯾﺎ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻫﺘﻠﯿﻨﮓ آن را‬
‫ارزش اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﺎﻣﯿﺪه‪ ،‬ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد و در ﺑﺎزارﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﻘﺪاري رﻓﺎه ﯾﺎ ﻣﻄﻠﻮﺑﯿﺖ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ وﺟﻮد‬
‫ﺧﻮاﻫﺪداﺷﺖ‪ .‬در اداﻣﻪ ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎﺑﻊ ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻔﺖ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻔﺖ ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪.‬‬
‫)‪ C(X, E, t‬ﺗﺎﺑﻊ ﻫﺰﯾﻨﻪ اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ از ﻣﺨﺎزن ﻧﻔﺘﯽ در واﺣﺪ زﻣﺎن و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان اﺳﺘﺨﺮاج )‪ E‬ﺑﺸﮑﻪ(‬
‫را ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﺳﻮﻟﻮ و وان‪ (1976) 2‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﻮرزﺑﻨﺴﮑﯽ و ﻣﻨﺪرﺳﻮن‪ (1989) 3‬ﺷﯿﻮهﻫﺎﯾﯽ را‬
‫ﺑﺮاي ﺟﻤﻊ زدن ﭼﻨﺪ ذﺧﯿﺮه از ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﭘﺎﯾﺎنﭘﺬﯾﺮ ﺑﺎ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار داده و‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ در ﻃﻮل زﻣﺎن اﮐﺘﺸﺎﻓﺎت ﺟﺪﯾﺪي رخ ﻧﺪﻫﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن اﺑﺘﺪا از ذﺧﺎﯾﺮ ﺑﺎ‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪ اﺳﺘﺨﺮاج ﮐﻤﺘﺮ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺎزدﻫﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﯿﺎس ﻧﯿﺰ وﺟﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﺗﺎﺑﻊ ﻫﺰﯾﻨﻪ را ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﯿﺰان اﺳﺘﺨﺮاج ﺗﺠﻤﻌﯽ ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Willingness to Pay‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Solow & Wan‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Swierzbinski & Mendelsohn‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Heal‬‬
‫‪5‬‬
‫‪Marginal User Cost‬‬
‫‪6‬‬
‫‪Oil In Place‬‬

‫‪58‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫در اﯾﻦ ﺟﺎ از اﺛﺮ ذﺧﯿﺮه ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻫﺰﯾﻨﻪ اﺳﺘﺨﺮاج ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ذﺧﺎﯾﺮ اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه ) ‪( X i‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ راﺑﻄﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﯿﺎن اﯾﻦ دو ﻣﺘﻐﯿﺮ وﺟﻮد دارد‬
‫)ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻧﮕﺎه ﮐﻨﯿﺪ ﺑﻪ ﻫﯿﻞ‪ ،(1976) 1‬ﻫﺎﻧﺴﻦ )‪ (1980‬و ﺳﻮﻟﻮ و وان )‪.((1976‬‬
‫)‪ P(t‬ﻗﯿﻤﺖ ﺳﺎﯾﻪاي ﻣﻨﺒﻊ در زﻣﺎن ‪ t‬را ﮐﻪ ﻫﻨﻮز اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﺸﺪهاﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻗﯿﻤﺖ ﺳﺎﯾﻪاي ﺑﻪ‬
‫وﺳﯿﻠﮥ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ از ﻗﺒﯿﻞ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪه‪ 2،‬ﻣﯿﺰان ارزش ﻧﻔﺖ درﺟﺎ‪ ،3‬راﻧﺖ ﮐﻤﯿﺎﺑﯽ‪ ،‬راﻧﺖ ﭘﻮﯾﺎ‪ 4‬و‬
‫راﻧﺖ ﻣﻨﺒﻊ‪ 5‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﺎﻟﺼﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ اﺳﺘﺨﺮاج ‪ E‬ﺑﺸﮑﻪ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ در واﺣﺪ زﻣﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﺴﺮ‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪ ﮐﻞ از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﮐﻞ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪:‬‬

‫) ‪G (X , E ,t )  U (E ,t )  C (X , E ,t‬‬ ‫)‪(4‬‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺶ داده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ اﺳﺘﺨﺮاﺟﺶ را ﺑﻪ ﻧﺤﻮي اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ارزش‬
‫ﺣﺎل ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﺎﻟﺺ ﺧﻮد را ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ذﺧﯿﺮه اوﻟﯿﻪ )‪ X(0‬و راﺑﻄﮥ ﺑﯿﻦ )‪ X(t‬و )‪ E(t‬ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮاﯾﻨﺪ‬
‫ﺣﺪاﮐﺜﺮﺳﺎزي ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه را ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻤﺎﯾﺶ داد‪:6‬‬

‫‪‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪( U ( Et ), t )  C ( X ( t ), E ( t ), t )) e  n dt‬‬
‫)‪(5‬‬
‫‪s .t .‬‬ ‫‪X  E ( t ) : q ( t ),‬‬ ‫‪E (t )  ,‬‬ ‫‪X ()  X‬‬ ‫‪‬‬

‫ﮐﻪ در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ‪ q(t )   ،‬ﻣﺘﻐﯿﺮ وﺿﻌﯿﺖ‪ 7‬ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﮐﻞ ذﺧﯿﺮه اﺳﺘﺨﺮاجﺷﺪهاﺳﺖ‪ q(t ) .‬ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪة‬
‫ﻗﯿﻤﺖ ﺳﺎﯾﻪاي ﻣﻨﺒﻌﯽ ﮐﻪ ﻫﻨﻮز اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﺸﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫| ) ‪P (t )  | q (t‬‬ ‫)‪(6‬‬
‫‪ ، ‬ﭘﺎﺳﺦ ﺣﻞ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﮐﻨﺘﺮل ﺑﻬﯿﻨﻪ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﻫﺘﻠﯿﻨﮓ‬ ‫‪ C‬‬ ‫‪‬‬
‫‪(  , , )   ‬‬
‫ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺛﺮ ذﺧﯿﺮه ﯾﻌﻨﯽ‬
‫‪  X‬‬ ‫‪‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺴﺎوي ﻧﺮخ رﺷﺪ ﻗﯿﻤﺖ ﺑﺎ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪d‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬
‫‪ P (t ) ‬‬ ‫‪( X (t ), E (t ), t ) ‬‬
‫) ‪p (t‬‬
‫‪‬‬
‫‪dt‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪  r‬‬ ‫)‪(7‬‬
‫) ‪p (t‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪P (t ) ‬‬ ‫) ‪( X (t ), E (t ), t‬‬
‫‪E‬‬

‫‪7‬‬
‫‪Dynamic Rent‬‬
‫‪8‬‬
‫‪2.‬‬
‫‪Resource Rent‬‬
‫‪Marginal User Co st‬‬
‫‪3. Oil In Place‬‬
‫‪4. Dy namic Rent‬‬
‫‪5. Resource Rent‬‬

‫‪.٦‬اﺣﻤﺪﯾﺎن‪ ،‬ﻣﺠﯿﺪ‪.(1370).‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻗﯿﻤﺖ در اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﺎﯾﺎنﭘﺬﯾﺮ‪.‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬

‫‪7‬‬
‫‪. Co-state‬‬

‫‪59‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ اﮔﺮ اﺛﺮ ذﺧﯿﺮه را در ﻧﻈﺮ ﻧﮕﯿﺮﯾﻢ و ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ اﺳﺘﺨﺮاج را ﺛﺎﺑﺖ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪،‬‬
‫ﻗﯿﻤﺖ ﺑﺎزار در ﻃﻮل زﻣﺎن اﻓﺰاﯾﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﯾﺎﻓﺖ؛ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ اﺳﺘﺨﺮاج را ﺻﻔﺮ در ﻧﻈﺮ‬
‫ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ رﺷﺪ ﻗﯿﻤﺖ ﻫﺮ ﻣﻨﺒﻊ در ﻃﻮل زﻣﺎن ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺴﺎوي ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ رﺷﺪ ﭘﺎﯾﺪار‬
‫ﺣﺎل‪ ،‬دو ﺷﮑﻞ ﺗﺒﻌﯽ ﻓﺮﺿﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮاﺑﻊ ﺗﻘﺎﺿﺎ )‪ D(P, t‬و ﻋﺮﺿﻪ ) ‪ C(X, E, t‬در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﺣﻞ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻫﺘﻠﯿﻨﮓ‪ ،‬ﻧﺮخ رﺷﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺮاي ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺷﮑﻞ ﺗﺒﻌﯽ ﻫﺰﯾﻨﻪ را ﺑﻪ ﺻﻮرت‪:‬‬
‫‪C ( X , E , t )   ( X ) Ee  t‬‬ ‫)‪(8‬‬

‫ﻧﺮخ رﺷﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ و )‪  (‬ﺷﺎﺧﺺ اﺛﺮ ذﺧﯿﺮه ﺑﺎ ﮐﺸﺶ‬ ‫در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪ .‬در راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ‪،‬‬
‫ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪:‬‬
‫‪( X )   X b‬‬ ‫‪b‬‬ ‫) ‪(9‬‬
‫ﻧﺸﺎن داده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ درﺻﺪ اﻓﺰاﯾﺶ در اﺳﺘﺨﺮاج از ذﺧﺎﯾﺮ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ‪b‬‬
‫درﺻﺪ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي اﺳﺘﺨﺮاج را اﻓﺰاﯾﺶ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ ﻣﯿﺰان اﺳﺘﺨﺮاج ﺗﺠﻤﻌﯽ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺘﯽ‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﯿﺰ اﻓﺰاﯾﺶ ﺧﻮاﻫﺪﯾﺎﻓﺖ‪ .‬از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ اﺳﺘﺨﺮاج ﮐﻪ‬
‫ﻣﺴﺎوي ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‪:‬‬

‫) ‪C (X , E , t ) C (X , E , t‬‬
‫‪‬‬ ‫‪  (X )e  t   0 X b e  t‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪E‬‬ ‫)‪(10‬‬
‫ﻧﺸﺎن داده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﺮخ اﺳﺘﺨﺮاج ﺛﺎﺑﺖ در ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺛﺎﺑﺘﯽ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ اﺳﺘﺨﺮاج ﺗﺠﻤﻌﯽ در ﻃﻮل زﻣﺎن اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ ﻃﯽ زﻣﺎن‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﮐﺎﻫﺶ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﮐﻞ و ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﯽ‬
‫ﺗﻮان ﮔﻔﺖ اﺛﺮ ذﺧﯿﺮه و ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ داراي اﺛﺮي ﺧﻼف ﺟﻬﺖ ﺑﺮ روي ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در اداﻣﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻧﻔﺖ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ آن ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪‬‬ ‫‪t‬‬
‫‪D ( P , t )  AP‬‬ ‫‪e‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫)‪(11‬‬
‫ﻧﺸﺎن داده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ ﻣﺘﻐﯿﺮ ‪ ‬ﻣﻌﮑﻮس ﻗﺪرﻣﻄﻠﻖ ﮐﺸﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎﺳﺖ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ‪a  ‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻃﯽ زﻣﺎن اﻓﺰاﯾﺶ و در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﮐﻞ‬

‫‪60‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺣﺎﺻﻞ از اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻨﺒﻊ در ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﺴﺎوي ﻣﺴﺎﺣﺖ زﯾﺮ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎﺳﺖ‪ ،‬و راﺑﻄﻪ آن ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت‪:‬‬
‫‪U ( E , t )   ( E )e at‬‬ ‫)‪(12‬‬
‫ﻧﺸﺎن داده ﻣﯽﺷﻮد‪  ( E ) .‬در راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮد‪:‬‬
‫‪E 1 ‬‬
‫‪ (E )  A‬‬
‫‪1 ‬‬ ‫)‪(13‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ در واﺣﺪ زﻣﺎن )‪ P(t‬ﺑﺮ اﺳﺎس راﺑﻄﻪ ‪ 3‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪:‬‬

‫‪P (t )    ( E (t ))e at‬‬ ‫)‪(14‬‬

‫ﺣﻞ ﻣﺴﺄﻟﻪ ﮐﻨﺘﺮل ﺑﻬﯿﻨﻪ ﺑﺎ ﻓﺮض اﯾﻦ ﺷﮑﻞﻫﺎي ﺗﺒﻌﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮاﺑﻊ ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻪ ﯾﮏ راﺑﻄﻪ ﺧﻄﯽ ﻣﯿﺎن‬
‫ﻣﯿﺰان اﺳﺘﺨﺮاج )‪ E(t‬و ذﺧﯿﺮه )‪ X(t‬ﻣﻨﺠﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .1‬در اﯾﻦ ﻣﺪل‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖﺑﻮدن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯿﺰان اﺳﺘﺨﺮاج ﺑﻪ‬
‫ﻣﯿﺰان ذﺧﯿﺮه اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدن ﻧﺮخ رﺷﺪ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺎرﺗﻮﯾﮏ‪ (1977) 2‬ﯾﮏ ﻣﺪل رﺷﺪ ﭘﺎﯾﺪار در زﻣﯿﻨﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ اراﺋﻪ دادهاﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﺪل وي ﺑﯿﺎن ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ اﻗﺘﺼﺎد ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻨﺎﻓﻌﯽ را ﮐﻪ از اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﺎﯾﺎنﭘﺬﯾﺮ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآورد ﺑﺮ روي‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ از ﻗﺒﯿﻞ ﻣﺎﺷﯿﻦآﻻت ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﺳﺮاﻧﻪ ﭘﺎﯾﺪار و ﺛﺎﺑﺘﯽ را‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺪل ﻫﺎرﺗﻮﯾﮏ ﺷﺮاﯾﻂ رﺷﺪ ﭘﺎﯾﺪاري را اراﺋﻪ ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ در آن ﻣﺼﺮف ﺛﺎﺑﺖ و ﻗﯿﻤﺖ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﺰاﯾﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫دو ﺗﻔﺎوت اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺪل اراﺋﻪﺷﺪه در زﯾﺮ ﺑﺎ ﻣﺪل ﻫﺎرﺗﻮﯾﮏ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اوﻻً ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ را ﺛﺎﺑﺖ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫و ﺛﺎﻧﯿﺎً در ﺷﺮاﯾﻂ رﺷﺪ ﭘﺎﯾﺪار ﻣﺼﺮف داراي ﻧﺮخ رﺷﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﻟﻘﻮهاي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در اداﻣﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﺮاﯾﻂ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدن ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ در ﻃﻮل زﻣﺎن ﺑﺎ در ﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻣﻮﺟﻮد در‬
‫ﻣﺪل ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺪل در ﺷﺮاﯾﻂ رﺷﺪ ﭘﺎﯾﺪار ﻣﯽﺗﻮان ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮد‪ :‬در ﺻﻮرﺗﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻧﺮخ رﺷﺪ اﺳﺘﺨﺮاج ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ g  a‬ﺑﺎﺷﺪ آﻧﮕﺎه ﻗﯿﻤﺖ ﺑﺎزاري ﻧﻔﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ راﺑﻄﻪ را ﺑﻪ‬
‫‪‬‬
‫ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮد ‪:‬‬
‫‪‬‬ ‫‪a‬‬
‫‪‬‬
‫‪b‬‬ ‫‪‬‬ ‫)‪(15‬‬
‫ﺳﻤﺖ ﭼﭗ راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ و اﺛﺮ ذﺧﯿﺮه در زﻣﯿﻨﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻔﺖ و ﺳﻤﺖ راﺳﺖ‬
‫راﺑﻄﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪة ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺗﻘﺎﺿﺎ در ﻃﻮل زﻣﺎن و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﮐﺸﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺎدل در ﻣﺴﯿﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ‬

‫‪ .١‬ﺑﺮاي روﺷﻦ ﺷﺪن اﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﺑﻪ ﻗﻀﯿﻪ ﺷﻤﺎره ‪ 1‬در ﭘﯿﻮﺳﺖ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪. Hartwick‬‬

‫‪61‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺗﺴﺎوي ﺑﯿﻦ دو اﺛﺮ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﺑﻮدن ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﻃﯽ زﻣﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮات‬
‫‪1‬‬
‫ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ ﺑﻪ اﺛﺮ ذﺧﯿﺮه دﻗﯿﻘﺎً رﺷﺪ ﺑﺮوﻧﺰا در ﺗﻘﺎﺿﺎ را ﺟﺒﺮان ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮐﺎرﺗﻞﻫﺎ‬ ‫‪.4-2‬‬
‫در ﺑﺮﺧﯽ از ﺑﺎزارﻫﺎي اﻧﺤﺼﺎر ﭼﻨﺪﺟﺎﻧﺒﻪ ﯾﮏ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺳﻬﻢ اﺻﻠﯽ ﮐﻞ ﻓﺮوش را دارا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﮔﺮوﻫﯽ از‬
‫ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ‪ ،‬ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪهي ﻋﺮﺿﻪي ﺑﺎزار را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺰرگ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺑﻨﮕﺎه ﻣﺴﻠﻂ‪ ،‬ﻗﯿﻤﺖ ﺣﺪاﮐﺜﺮﮐﻨﻨﺪهي ﺳﻮد ﺧﻮد را اﻋﻤﺎل ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻘﯿﻪي ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎ ﮐﻪ‬
‫ﻋﻤﻠﮑﺮد آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻗﯿﻤﺖ را ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻗﺮار دﻫﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ رﻗﺎﺑﺖ ﮐﺎﻣﻞ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﯿﻤﺖ ﺑﻨﮕﺎه‬
‫ﻣﺴﻠﻂ را داده ﺷﺪه ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮدار زﯾﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﯾﮏ ﺑﻨﮕﺎه ﻣﺴﻠﻂ ﻗﯿﻤﺖ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ‪ D‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺎزار و ‪ SF‬ﻣﻨﺤﻨﯽ‬
‫ﻋﺮﺿﻪ )ﺟﻤﻊ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﺋﯽ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﮐﻮﭼﮏ( اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻨﮕﺎه ﻣﺴﻠﻂ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺧﻮدش را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﺪ )‪ (DD‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ در ﻧﻤﻮدار ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪،‬‬
‫دﻗﯿﻘﺎً ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺎزار و ﻋﺮﺿﻪي ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﭘﯿﺮو اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در ﻗﯿﻤﺖ ‪ P1‬ﻋﺮﺿﻪ ي ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﭘﯿﺮو دﻗﯿﻘﺎً ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﮐﻞ ﺑﺎزار اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻨﮕﺎه ﻣﺴﻠﻂ ﻫﯿﭻ‬
‫ﻋﺮﺿﻪاي در اﯾﻦ ﻗﯿﻤﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬در ﻗﯿﻤﺖ ‪ P2‬ﯾﺎ ﮐﻤﺘﺮ ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﭘﯿﺮو ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻫﯿﭻ ﻋﺮﺿﻪاي داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻨﮕﺎه ﻣﺴﻠﻂ ﺑﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﮐﻞ ﺑﺎزار ﻣﻮاﺟﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﺑﯿﻦ ﻗﯿﻤﺘﻬﺎي ‪ P1‬و ‪ P2‬ﺑﻨﮕﺎه ﻣﺴﻠﻂ ﺑﺎ‬
‫ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎي ‪ DD‬ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽ اﻣﺎﻣﯽ ﻣﯿﺒﺪي‪ ،‬اﺣﺴﺎن ا‪ ...‬ﺣﻖدوﺳﺖ و ﺟﻮاد ﭘﺎﮐﺪﯾﻦ‬

‫‪1‬‬

‫‪62‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ‪ DD‬ﻣﻨﺤﻨﯽ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﺋﯽ ﺑﻨﮕﺎه ﻣﺴﻠﻂ ‪ MRD‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ‪ MCD‬ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﺋﯽ ﺑﻨﮕﺎه ﻣﺴﻠﻂ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﮐﺮدن ﺳﻮد‪ ،‬ﺑﻨﮕﺎه ﻣﺴﻠﻂ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻘﺎﻃﻊ ‪ MRD‬و‪ MCD‬ﻣﻘﺪار ‪ QD‬را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ ﻣﻘﺪار و ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﻨﮕﺎه ﻣﺴﻠﻂ ‪ ، DD‬ﻗﯿﻤﺖ *‪ P‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻗﯿﻤﺖ‬
‫ﺑﻨﮕﺎهﻫﺎي ﭘﯿﺮو ‪QF‬را ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﻞ ﻓﺮوش ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ‪QT=QF+QD :‬‬
‫در ﯾﮏ ﮐﺎرﺗﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن روي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎ و ﺳﻄﻮح ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺗﻮﺟﻪ‬
‫داﺷﺖ ﮐﻪ ﻧﯿﺎزي ﻧﯿﺴﺖ ﺗﻤﺎم ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﯾﮏ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻮاﻓﻖ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﺎرﺗﻞ زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‪-‬‬
‫اي از ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن را در ﺑﺮ ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺣﺎل اﮔﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻘﺎت ﮐﺎرﺗﻞ ﭘﺎﯾﺒﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﮔﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺎزار ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﮐﺎﻓﯽ و‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﯽﮐﺸﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﺎرﺗﻞ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎ را ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺳﻄﻮح رﻗﺎﺑﺘﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺎرﺗﻞﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺿﺪ اﻧﺤﺼﺎري اﻣﺮﯾﮑﺎ ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﺗﺒﺎﻧﯽ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي داﺧﻠﯽ را‬
‫دارﻧﺪ وﻟﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ اﻏﻠﺐ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺿﻌﯿﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﺧﺘﯿﺎرات اﺟﺮاﺋﯽ ﮐﻤﯽ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮا ي ﻣﺜﺎل ﮐﺎرﺗﻞ اوﭘﮏ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﯿﺎن ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪهي ﻧﻔﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﺎرﺗﻞ ﻣﻮﻓﻘﯽ ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺳﺎل در رﻫﺒﺮي ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮده اﺳﺖ از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ ﮐﺎرﺗﻞﻫﺎي ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ دﯾﮕﺮي‬
‫ﻫﻢ در اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﯿﻤﺖ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل در اواﺳﻂ ‪ 1970‬اﻧﺠﻤﻦ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻮﮐﺴﯿﺖ‬
‫)ﻫﯿﺪروﮐﺴﯿﺪآﻟﻤﯿﻨﯿﻮم( ﻗﯿﻤﺖ اﯾﻦ ﮐﺎﻻ را ﺗﺎ ﭼﻬﺎر ﺑﺮاﺑﺮ اﻓﺰاﯾﺶ داد‪.‬‬
‫از ﺳﻮﺋﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺎرﺗﻞﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ :‬از ‪ 1928‬ﺗﺎ اواﯾﻞ ‪ 1970‬ﮐﺎرﺗﻠﯽ ﺑﻨﺎم‬
‫‪ Europe Mercurio‬ﻗﯿﻤﺖ ﺟﯿﻮه را ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ اﻧﺤﺼﺎري ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻪ ﺑﻮد؛ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺮﺧﯽ ﮐﺎرﺗﻞﻫﺎ ﻧﯿﺰ‬
‫ﻧﺎﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﮐﺎرﺗﻞ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﺲ ﮐﻪ ﻗﺼﺪ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻦ داﺷﺖ ﻫﯿﭻ وﻗﺖ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﻪاي روي ﻗﯿﻤﺖ ﻣﺲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﮐﺎرﺗﻞﻫﺎي دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻗﻠﻊ‪ ،‬ﻗﻬﻮه‪،‬‬
‫ﭼﺎي‪ ،‬و ﮐﺎﮐﺎﺋﻮ داﺷﺘﻨﺪ ﻧﯿﺰ ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ‪.‬‬

‫دﻟﯿﻞ ﻣﻮﻓﻘﯽ و ﻧﺎﻣﻮﻓﻘﯽ ﮐﺎرﺗﻞﻫﺎ ﺑﻪ ‪ 2‬ﺷﺮط زﯾﺮ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪:‬‬

‫ﺷﺮط اول اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﮐﺎرﺗﻞ ﻣﻮﻓﻖ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺮاﺳﺎس اﻋﻀﺎﺋﯽ ﺷﮑﻞ ﺑﮕﯿﺮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮاﻓﻖ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻗﯿﻤﺖ و‬
‫ﻣﻘﺪار را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮده اﻧﺪ و از ﻃﺮﻓﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﻮاﻓﻖ ﭘﺎﯾﺒﻨﺪي ﮐﺎﻣﻞ دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻮاﻓﻖ‬
‫ﮐﺮدن ﻫﻤﯿﺸﻪ اﻣﺮي ﺳﺎده ﻧﯿﺴﺖ‪ :‬اﻋﻀﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬ﺑﺮآوردﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت از ﺗﻘﺎﺿﺎي‬
‫ﺑﺎزار و ﺣﺘﯽ اﻫﺪاف ﻣﺘﻔﺎوت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻋﻀﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺧﻮاﻫﺎن ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫در ﺑﺎزار ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از ﺳﻮﺋﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻋﻀﻮي از ﮐﺎرﺗﻞ ﺑﺮاي ﺑﺪﺳﺖ آوردن ﺳﻬﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮي از ﺑﺎزار ﺑﻮﺳﯿﻠﻪي‬
‫ﭘﺎﺋﯿﻦ آوردن ﻗﯿﻤﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪاﺗﺶ ﭘﺎﯾﺒﻨﺪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮط دوم ﻗﺪرت ﺑﺎﻟﻘﻮهي اﻧﺤﺼﺎري ﮐﺎرﺗﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﯾﮏ ﮐﺎرﺗﻞ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻼت ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ ﺧﻮد‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻗﺘﯽ اﯾﻦ ﮐﺎرﺗﻞ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺎﮐﺸﺶ در ﺑﺎزار ﻣﻮاﺟﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺠﺎل ﮐﻤﯽ ﺑﺮاي ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﻗﯿﻤﺖﻫﺎ‬
‫دارد‪.‬‬

‫‪63‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻗﺪرت ﺑﺎﻟﻘﻮه ي اﻧﺤﺼﺎري ﮐﺎرﺗﻞ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﺷﺮط ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﮐﺎرﺗﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ اﮔﺮ ﺳﻮد ﺑﺎﻟﻘﻮه‪-‬‬
‫ي ﻧﺎﺷﯽ از ﻫﻤﮑﺎري در ﮐﺎرﺗﻞ ﺑﺎﻻ ﺑﺎﺷﺪ اﻋﻀﺎي ﮐﺎرﺗﻞ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺑﻪ ﺣﻞ ﻣﺸﮑﻼت ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ ﺧﻮد ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻗﯿﻤﺖ ﮔﺬاري ﮐﺎرﺗﻞ‬

‫ﺑﻪ ﻧﺪرت ﺗﻤﺎم ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺧﻮﺑﯽ را ﺑﺮاي ﺷﮑﻞ دادن ﯾﮏ ﮐﺎرﺗﻞ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآورﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﮐﺎرﺗﻞ ﻣﻌﻤﻮﻻً‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﮐﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ و ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺘﯽ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﯿﻤﺖ را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‬
‫ﻋﮑﺲ اﻟﻌﻤﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن رﻗﺎﺑﺘﯽ دﯾﮕﺮ)ﻏﯿﺮ ﮐﺎرﺗﻞ( را در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺧﻮد ﻟﺤﺎظ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻗﯿﻤﺖ‬
‫ﮔﺬاري ﮐﺎرﺗﻞ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﻣﺪل ﻗﯿﻤﺖﮔﺬاري ﺑﻨﮕﺎه ﻣﺴﻠﻂ ﮐﻪ ﻗﺒﻼًﺑﺤﺚ ﺷﺪ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﺪل را ﺑﺮاي دو ﮐﺎرﺗﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد‪،‬ﮐﺎرﺗﻞ ‪ OPEC‬و ﮐﺎرﺗﻞ ‪ CIPEC‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﻣﺎ‬
‫در ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ اوﭘﮏ و ﻋﺪم ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺳﯿﭙﮏ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮدار زﯾﺮ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪهي ﺣﺎﻟﺖ ‪ OPEC‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎي ‪TD‬ﻣﺠﻤﻮع ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم اﺳﺖ و ‪ SC‬ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻋﺮﺿﻪي ﻋﺮﺿﻪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن رﻗﺎﺑﺘﯽ‬
‫)‪ (NON OPEC‬اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻧﻔﺖ اوﭘﮏ ﺣﺎﺻﻞ اﺧﺘﻼف ﺑﯿﻦ ﮐﻞ ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﻋﺮﺿﻪي ﻏﯿﺮ اوﭘﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و‬
‫‪ MRopec‬ﻧﯿﺰ ﻣﺸﺎﺑﻬﺎً ﻣﻨﺤﻨﯽ درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ اوﭘﮏ اﺳﺖ و ‪ MCopec‬ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ اوﭘﮏ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ در ﺷﮑﻞ ﻧﯿﺰ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤﺘﺮ اوﭘﮏ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻏﯿﺮ اوﭘﮏ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ و ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ اوﭘﮏ در ﻣﻘﺪار ‪ Qopec‬ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻣﻘﺪاري اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ اوﭘﮏ اﺳﺖ‪ .‬از ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻘﺎﺿﺎي ‪ OPEC‬ﻗﯿﻤﺖ *‪ P‬را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ ﮐﻪ ‪ QC‬را ﺑﺮاي ﻋﺮﺿﻪ ي ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻏﯿﺮ اوﭘﮏ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺻﺎدرﮐﻨﻨﺪهي ﻧﻔﺖ ﮐﺎرﺗﻞ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻧﺪادهاﻧﺪ و در ﺣﺎل ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ رﻗﺎﺑﺘﯽ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭘﺲ ﻗﯿﻤﺖ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ اﺳﺖ و از ﺗﻘﺎﻃﻊ ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻘﺎﺿﺎي ‪ OPEC‬و ﻫﺰﯾﻨﻪي ﻧﻬﺎﯾﯽ ‪ OPEC‬ﺑﻪ‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ PC‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤﺘﺮ از *‪ P‬ﯾﻌﻨﯽ ﻗﯿﻤﺖ ﮐﺎرﺗﻞ اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮﻓﯽ و از آﻧﺠﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﮐﻞ ﺟﻬﺎن‬

‫‪64‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺑﺮاي ﻧﻔﺖ و ﻋﺮﺿﻪي ﻏﯿﺮ اوﭘﮏ ﺑﯽﮐﺸﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻧﻔﺖ اوﭘﮏ ﻧﯿﺰ ﺑﯽﮐﺸﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺪرت اﻧﺤﺼﺎري ذاﺗﯽ اﯾﻦ ﮐﺎرﺗﻞ ﻣﯽﮔﺮدد و اﯾﻦ ﻗﺪرت ﺑﺮاي ﮐﻨﺘﺮل ﻗﯿﻤﺖ در ﺳﻄﻮح ﺑﺎﻻﺗﺮي‬
‫از ﺳﻄﻮح رﻗﺎﺑﺘﯽ ﺑﮑﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺤﻨﯽﻫﺎي ﺗﻘﺎﺿﺎي ﮐﻞ و ﻋﺮﺿﻪي ﻏﯿﺮ اوﭘﮏ در ﻧﻤﻮدار ﻗﺒﻠﯽ ﺑﺮاي ﺗﺤﻠﯿﻞﻫﺎي ﻣﯿﺎنﻣﺪت و‬
‫ﯾﺎ ﮐﻮﺗﺎه ﻣﺪت اﻋﻤﺎل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﻫﻢ ﻋﺮﺿﻪ و ﻫﻢ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﮐﺸﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮي‬
‫ﺧﻮﻫﻨﺪ داﺷﺖ و ﻧﺘﯿﺠﺘﺎً ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎي اوﭘﮏ ﻧﯿﺰ ﮐﺸﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺮ‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اوﭘﮏ ﻗﺎدر ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻗﯿﻤﺖ را ﺑﺪﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺳﻄﺢ رﻗﺎﺑﺘﯽ اﻋﻤﺎل ﮐﻨﺪﮐﻪ در واﻗﻊ‬
‫در ﻃﯽ ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1982-1989‬ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﻪدﻟﯿﻞ ﺗﻌﺪﯾﻼت ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﻋﺮﺿﻪي ﻏﯿﺮ اوﭘﮏ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻄﻮح ﭘﺎﺋﯿﻦ ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻤﻮدار ﺑﻌﺪي ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ را ﺑﺮاي ‪ CIPEC‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ CIPEC.‬ﭼﻬﺎر ﮐﺸﻮر اﺻﻠﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪهي ﻣﺲ را‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﺷﯿﻠﯽ ‪،‬ﭘﺮو‪ ،‬زاﻣﺒﯿﺎ و زﺋﯿﺮ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﺎً ﯾﮏ ﺳﻮم ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺲ دﻧﯿﺎ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ و از ﻃﺮﻓﯽ‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪي ﺗﻮﻟﯿﺪ اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﺟﺰ ﺷﯿﻠﯽ اﺧﺘﻼف زﯾﺎدي ﺑﺎ ﻣﺎﺑﻘﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻏﯿﺮ ﺳﯿﭙﮏ ﻧﺪارد و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ‬
‫دﻟﯿﻞ در ﻧﻤﻮدار ﻧﯿﺰ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ ‪ CIPEC‬ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﮐﻤﯽ ﭘﺎﺋﯿﻨﺘﺮ از ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻋﺮﺿﻪي ﻏﯿﺮ ﺳﯿﭙﮏ رﺳﻢ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺳﯿﭙﮏ ‪ DCIPEC‬از ﺗﻘﺎوت ﻣﯿﺎن ﺗﻘﺎﺿﺎي ﮐﻞ ‪TD‬و ﻋﺮﺿﻪي ﻏﯿﺮ ﺳﯿﭙﮏ ‪SC‬‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪ ﺗﻘﺎﻃﻊ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﺋﯽ و درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﺋﯽ ﺳﯿﭙﮏ ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﯿﺪي ﺳﯿﭙﮏ‬
‫‪ QCIPEC‬را ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ آن *‪ P‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺸﺨﺺ ﻗﯿﻤﺖ رﻗﺎﺑﺘﯽ ‪ PC‬ﺟﺎﺋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺤﻨﯽ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺳﯿﭙﮏ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽاش را ﻗﻄﻊ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻗﯿﻤﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻗﯿﻤﺖ‬
‫ﮐﺎرﺗﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭼﺮا ﺳﯿﭙﮏ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻗﯿﻤﺖ ﻣﺲ را ﺑﯿﺶ از اﯾﻦ اﻓﺰاﯾﺶ دﻫﺪ؟‬

‫در ﻧﻤﻮدار ﻣﯽ ﺗﻮان دﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﮐﻞ ﻣﺲ داراي ﮐﺸﺸﯽ ﺑﯿﺶ از ﮐﺸﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻧﻔﺖ اﺳﺖ‬
‫)ﻣﻮاد دﯾﮕﺮ ﻣﺜﻞ آﻟﻤﯿﻨﯿﻮم ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻣﺲ ﮔﺮدد( ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﺮﺿﻪي رﻗﺎﺑﺘﯽ ﻧﯿﺰ ﮐﺸﺶ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮي دارد ﭼﻮن ﺣﺘﯽ در ﮐﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﻧﯿﺰ اﮔﺮ ﻗﯿﻤﺖ ﻣﺲ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻏﯿﺮ ﺳﯿﭙﮏ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ‬

‫‪65‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺳﺎدﮔﯽ ﻋﺮﺿﻪ را اﻓﺰاﯾﺶ دﻫﻨﺪ)ﺗﺎ ﺣﺪودي ﺑﻪدﻟﯿﻞ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪي ﺑﺮادهي آﻫﻦ(‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﻗﺪرت‬
‫اﻧﺤﺼﺎري ﺳﯿﭙﮏ ﮐﻢ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮرﮐﻪ ﻣﺜﺎلﻫﺎﯾﯽ از اوﭘﮏ و ﺳﯿﭙﮏ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ در ﺷﮑﻞ دادن ﮐﺎرﺗﻞ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ‪ 2‬ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪-1‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﮐﻞ ﺑﺮاي ﮐﺎﻻ ﻧﺒﺎﯾﺪ داراي ﮐﺸﺶ ﻗﯿﻤﺘﯽ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻫﺮ ﮐﺎرﺗﻞ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺗﻤﺎم ﻋﺮﺿﻪ را ﮐﻨﺘﺮل ﮐﻨﺪ ﯾﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻋﺮﺿﻪي ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻏﯿﺮﮐﺎرﺗﻞ‬
‫ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﯿﻤﺖ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﺑﺎﻻﯾﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻏﻠﺐ ﮐﺎرﺗﻞﻫﺎي ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺷﮑﺴﺖ ﻣﯽ ﺧﻮرﻧﺪ زﯾﺮا ﺗﻌﺪاد ﻣﻌﺪودي از ﺑﺎزارﻫﺎي دﻧﯿﺎ ﻫﺮ دو ﺷﺮط ﻓﻮق را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ‬
‫ﻣﻄﻠﻮب دارا ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻫﻤﯿﺖ و ﺿﺮورت ارﺗﻘﺎء ﺑﻬﺮهوري‬ ‫‪.5-2‬‬

‫ﮐﻮﺷﺶ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي اﻧﺴﺎن ﻫﻤﻮاره ﻣﻌﻄﻮف ﺑﺮ آن ﺑﻮده ﮐﻪ ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﻧﺘﯿﺠﻪ را ﺑﻪ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ اﻣﮑﺎﻧﺎت و ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺪﺳﺖ آورد‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﻤﺎﯾﻞ را ﻣﯽﺗﻮان دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﮐﺎراﯾﯽ و ﺑﻬﺮهوري ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻧﺎﻣﯿﺪ‪ .‬ﺑﻬﺮهوري ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﺟﺎﻣﻊ و‬
‫در ﺑﺮﮔﯿﺮﻧﺪه ﮐﺎراﺋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻓﺰاﯾﺶ آن ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ارﺗﻘﺎي ﺳﻄﺢ زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬رﻓﺎه‪ ،‬آراﻣﺶ و آﺳﺎﯾﺶ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره‬
‫ﻣﺪﻧﻈﺮ دﺳﺖاﻧﺪرﮐﺎران ﺳﯿﺎﺳﺖ و اﻗﺘﺼﺎد ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ ﺑﻘﺎ و ﺗﺪاوم ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي را ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﻮﮐﻮل ﺑﻪ ﺑﻬﺮهوري داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻟﻨﯿﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻧﻈﺮات ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺧﻮد را در زﻣﯿﻨﻪ ﻗﺪرت ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪،‬‬
‫ﺑﺤﺚ ﺧﻮد را ﺑﺎ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ "در ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﻬﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺑﻬﺮهوري ﮐﺎر‪ ،‬ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع و اﺳﺎﺳﯽﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺑﺮاي ﭘﯿﺮوزي ﺳﯿﺴﺘﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺎ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد"‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ اﻫﻤﯿﺖ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻬﺮهوري ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻣﮑﺎﺗﺐ و ﺟﻮاﻣﻊ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪداري و ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﻢ ﺑﻮده و در ﻣﮑﺘﺐ و‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ آن ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ‪ ،‬ﺑﻬﺮهوري رﯾﺸﻪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﯿﺶ از ﻫﺰار و ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﺳﺎل‬
‫دارد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﻋﻠﻤﯽ و ﺳﻨﺠﺶ ﻋﻤﻠﯽ آن در ﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﯿﺮ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﻨﯽ اﺳﻼم ﭼﻪ در ﻋﺒﺎدات‪ ،‬ﭼﻪ در ﻣﻌﺎﻣﻼت و ﺳﯿﺎﺳﺖ و اﺧﻼق دﻗﯿﻘﺎً اﺻﻮل ﺑﻬﺮهوري و در ﻻﺑﻼي‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ و اﺣﮑﺎم‪ ،‬ﺣﺘﯽ در ﺗﻨﻈﯿﻢ وﻗﺖ ﻋﺒﺎدات و اﻋﻤﺎل ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺜﺎل اﺳﻼم ﺑﺮاي ﺑﻌﻀﯽ از اوﻗﺎت و ﯾﺎ ﺑﺮﺧﯽ ﻣﮑﺎﻧﻬﺎ ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﺪه و از ﻧﻈﺮ ﺛﻮاب ﻋﺒﺎدات در‬
‫آن اوﻗﺎت و ﻣﮑﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﭘﺎداﺷﯽ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺮاﺑﺮ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً در ﻣﻮرد اﻋﻤﺎل ﺷﺐ ﻗﺪر ﮐﻪ ارزش آن ﻣﻌﺎدل‬
‫ﻫﺰار ﻣﺎه اﺳﺖ و ﺑﺎ اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎل و ﻣﻨﺎﺳﮏ در زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن ﺧﺎص )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪ و ﺣﺞ(‪ .‬اﯾﻦﻫﺎ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﮕﺮ ﻫﻤﺎن ﺑﻬﺮهوري و ﺻﺤﯿﺢ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي دﻗﯿﻘﯽ ﺑﺮاي ﻟﺤﻈﻪ ﻟﺤﻈﻪ ﻋﻤﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ آن ﻋﻤﻞ در‬
‫آن زﻣﺎن و ﻣﮑﺎن ﺧﺎص اﺛﺮ ﻣﻔﯿﺪﺗﺮ و ﺳﺎزﻧﺪهﺗﺮي دارد‪.‬‬
‫در ﭘﯽ ﺗﻌﺎﻣﻞ و ﺗﮑﺎﻣﻞ داﻧﺶ ﺑﺸﺮ در ﻋﻠﻢ اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﮐﺎراﺋﯽ و ﺑﻬﺮهوري ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﮑﺎﻣﻞﯾﺎﻓﺘﻪ و در دو دﻫﻪ‬
‫اﺧﯿﺮ‪ ،‬اﻧﺪازهﮔﯿﺮي آن ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﺌﻮريﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ و ﻋﻤﻠﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻔﻬﻮم ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﮐﺎراﺋﯽ‬

‫‪66‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻠﻒ ﻧﮑﺮدن ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻧﺴﺒﺖ ﮐﻞ ﺳﺘﺎﻧﺪه ﺑﻪ ﮐﻞ ﻧﻬﺎده ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ و ﺑﻬﺮهوري ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم‬
‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﺎراﺋﯽ ﯾﮏ ﺑﻨﮕﺎه )ﺳﺎزﻣﺎن( ﻃﯽ دو زﻣﺎن ﻣﺘﻔﺎوت و ﯾﺎﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﺎراﺋﯽ دو ﺑﻨﮕﺎه )ﺳﺎزﻣﺎن( ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ در ﯾﮏ زﻣﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻌﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻬﺮهوري ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﺎراﺋﯽ اﺳﺖ‪ .‬روش ﻗﺪﯾﻤﯽ اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﺑﻬﺮهوري‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﺴﺒﺖﻫﺎ و ﺳﻬﻢ ﺑﻬﺮهوري ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ در ﻣﺤﺼﻮل ﮐﻞ ﺑﻄﻮر ﻣﺠﺰا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ آﻧﮑﻪ ﮐﺎرﺑﺮد ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮاﻗﻊ ﮔﻤﺮاهﮐﻨﻨﺪه ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ روش ﺳﻨﺘﯽ‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﻬﺮهوري ﮐﺎر را ﺻﺮﻓﺎً ﻣﻨﺒﻌﺚ از ﺑﻬﺮهوري ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﯿﺮوي ﮐﺎر ﺑﺪاﻧﯿﻢ از ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﯾﻢ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻋﻠﺖ ﺑﻨﯿﺎﻧﯽ ازدﯾﺎد ﺑﻬﺮهوري‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﺑﮑﺎرﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‪ ،‬ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي و ﯾﺎ اﻧﺮژي ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﯿﺮوي ﮐﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوري اﺳﺖ ﮐﻪ اﻗﺪام ﺑﻪ اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﺑﻬﺮهوري‬
‫اﺳﺎﺳﯽﺗﺮﯾﻦ ﮔﺎم ﺟﻬﺖ ارﺗﻘﺎء ﮐﺎراﯾﯽ و ﺑﻬﺮهوري اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ دﻗﯿﻘﺎً ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﺷﻮد ﭼﻪ ﻣﻨﺎﺑﻌﯽ ﺻﺮف‬
‫ﺷﺪه و در ﻗﺒﺎل آن ﭼﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ روش اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﻋﻠﻤﯽ و ﺷﺎﺧﺺ ﺻﺤﯿﺤﯽ ﺑﮑﺎر ﺑﺮده ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫ﻣﻐﻠﻄﻪ و ﮐﻠﯽﮔﻮﺋﯽ در ﺑﻬﺮه وري ﻣﻮاﺟﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺷﺪ و ﻋﺪم ﺗﻄﺒﯿﻖ آن ﺑﺎ اﺻﻮل ﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬اﺗﻼف ﻣﻨﺎﺑﻊ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫ﻋﺪم دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺑﻬﺮه وري ﭼﻪ در ﺳﻄﺢ ﺑﻨﮕﺎه و ﭼﻪ در ﮐﻠﯿﺖ ﻧﻈﺎم اﻗﺘﺼﺎدي را در ﭘﯽ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬در روش‬
‫ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺎ اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﮐﺎراﺋﯽ و ﺑﻬﺮهوري ﺑﻪ ﺳﺆاﻻت ﻋﻤﺪه زﯾﺮ ﭘﺎﺳﺦ ﻻزم داده ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ ‬ﮐﺎراﺋﯽ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺑﻨﮕﺎهﻫﺎ‪ ،‬ادارات‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﺎت و ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ واﺣﺪﻫﺎي ﺗﺼﻤﯿﻢﺳﺎز ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﯿﺰان ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫‪ ‬واﺣﺪﻫﺎي ﮐﺎرا و ﻏﯿﺮﮐﺎرا ﮐﺪاﻣﻨﺪ؟‬
‫‪ ‬ﺗﺤﻮﻻت ﺑﻬﺮهوري در واﺣﺪﻫﺎ ﻃﯽ زﻣﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؟‬
‫‪ ‬ﻋﻠﻞ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎ ﮐﺎﻫﺶ ﺑﻬﺮهوري در واﺣﺪﻫﺎ ﮐﺪاﻣﻨﺪ؟‬
‫‪ ‬ﺗﻤﻬﯿﺪات ﻻزم ﺑﺮاي اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﻬﺮهوري و ﮐﺎراﺋﯽ در ﺑﻨﮕﺎهﻫﺎ ﭼﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ؟‬
‫در اﻗﺘﺼﺎدﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬روشﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﮐﺎراﯾﯽ ﺑﺎ اﺗﮑﺎ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻋﻠﻤﯽ و روشﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ و‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﻧﺮماﻓﺰارﻫﺎي راﯾﺎﻧﻪاي ﻣﺘﻌﺪد ﻫﻤﭽﻮن ‪ DEPP2‬و ‪ FRONTIER‬و در ﺳﻄﺢ وﺳﯿﻌﯽ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﮐﺎراﯾﯽ و ﺑﻬﺮهوري واﺣﺪﻫﺎ و رﺗﺒﻪﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﮐﻪ راهﺣﻞﻫﺎي اﺻﻮﻟﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ارﺗﻘﺎء و‬
‫ﺑﻬﺒﻮد ﻣﯿﺰان ﮐﺎراﯾﯽ و ﺑﻬﺒﻮد ﻣﯿﺰان ﮐﺎراﯾﯽ و ﺑﻬﺮهوري را ﻧﯿﺰ دﻧﺒﺎل ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻬﺮهوري و اﻧﺮژي‬

‫از دﯾﺮﺑﺎز اﻧﺮژي ﺑﺮاي ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي اﻫﻤﯿﺖ وﯾﮋهاي داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺟﻬﺎن ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﮐﻪ در واﻗﻊ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي و‬
‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻧﺨﺴﺖ را در زﻧﺪﮔﯽ ﻣﺎدي اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ اﺣﺮاز ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻫﻤﯿﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎرزﺗﺮي‬
‫ﺗﺠﻠﯽ ﮐﺮده و اﻧﺮژي ﺑﻪ وﯾﮋه ﻧﻔﺖ ﻫﻤﭽﻮن ﺧﻮن در ﺷﺎﻫﺮگ ﺣﯿﺎت اﻗﺘﺼﺎدي ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﺗﻠﻘﯽ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫در ﺳﻪ رﺑﻊ اول ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﮐ ﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن در ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي و ﺑﻮﯾﮋه ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﮔﻮي ﺳﺒﻘﺖ را از ﻫﻢ ﻣﯽرﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬

‫‪67‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺑﺮوز دو ﺗﻌﺪﯾﻞ در ﻗﯿﻤﺘﻬﺎي ﻧﻔﺖ ﺗﻮﺳﻂ اوﭘﮏ‪ ،‬در اواﯾﻞ و اواﺧﺮ دﻫﻪ ‪ 70‬ﻣﯿﻼدي و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺷﺮوع ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﻫﺎي‬
‫ﻣﺮوﺑﻂ ﺑﻪ آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺖ و ﺷﺪت ﮔﺮﻓﺘﻦ آن در دﻫﻪ ‪ 80‬و ﺑﻪ وﯾﮋه در دﻫﻪ ‪ ،90‬ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺑﻮﯾﮋه‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ را ﺑﺮ آن داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﺐ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻧﺮژي ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ داﺷﺘﻪ و ﺧﻂﻣﺸﯽﻫﺎي ﺧﻮد را‬
‫در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻪ اوﻟﯿﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اﻧﺮژي ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ و‬
‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﻋﻤﺪهاي ﻧﻈﯿﺮ آژاﻧﺶ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﻧﺮژي )‪(IEA‬در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺆﺳﺴﺎت ﮐﻮﭼﮏ‬
‫و ﺑﺰرﮔﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺆﺳﺴﺎت ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮﯾﯽ اﻧﺮژي و ﻏﯿﺮه در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن اﯾﺠﺎد ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺪف اﺻﻠﯽ آﻧﻬﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﻬﺮهوري در ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي‪ ،‬ﮐﻨﺘﺮل ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻧﺮژي و ﮐﺎﻫﺶ اﻧﺘﺸﺎر ﮔﺎزﻫﺎي‬
‫آﻻﯾﻨﺪه و ﺳﻤﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫در اﻗﺘﺼﺎد اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﺑﺨﺶ اﻧﺮژي از دﯾﺮﺑﺎز ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻢ و ﺗﻌﯿﯿﻦﮐﻨﻨﺪهاي را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در‬
‫ﻃﻮل ﺳﺎل ﻫﺎي ‪ 1330‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺟﺎري و ﻋﻤﺮاﻧﯽ ﮐﺸﻮر ﻣﺘﺄﺛﺮ از درآﻣﺪ ﻧﻔﺖ ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در‬
‫ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻧﯿﺰ ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ ﻫﻤﻪ ﻣﺴﺎﻋﯽ ﺑﮑﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﺻﺎدرات ﮐﺎﻻﻫﺎي ﻏﯿﺮﻧﻔﺘﯽ‪ ،‬ﺑﯿﺶ از ‪65‬‬
‫درﺻﺪ ﺑﻮدﺟﻪ ﮐﻞ ﮐﺸﻮر و ﮐﻞ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﻋﻤﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﺎدرات ﻧﻔﺖ ﺧﺎم واﺑﺴﺘﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ و‬
‫ﺻﺎدرات ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‪ ،‬ﺳﺎﯾﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺨﺶ اﻧﺮژي )ﭘﺎﻻﯾﺸﮕﺎﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎي ﺑﺮق‪ ،‬ﻣﻌﺎدن‬
‫ذﻏﺎلﺳﻨﮓ‪ ،‬ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎهﻫﺎي ﺗﻮزﯾﻊ ﺑﻨﺰﯾﻦ و ﺳﺎﯾﺮ ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ و‪ ،(....‬ﺳﻬﻢ و ﻧﻘﺶ‬
‫ﻣﻬﻤﯽ را از ﻧﻈﺮ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ ،‬اﺷﺘﻐﺎل‪ ،‬ﺻﺎدرات و ﻣﺒﺎدﻻت ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ در اﻗﺘﺼﺎد اﯾﺮان دارا ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮات ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺨﺶ اﻧﺮژي ﺑﺮ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺟﻤﻬﻮري‬
‫اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان را ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ ﻗﻀﺎوت وارد ﻧﻤﺎﺋﯿﻢ‪ ،‬در آﻧﺼﻮرت ﺟﺎﯾﮕﺎه و اﻫﻤﯿﺖ ارﺗﻘﺎء ﺑﻬﺮهوري ﺑﺨﺶ اﻧﺮژي در‬
‫اﻗﺘﺼﺎد ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اﻣﺮوزه ﺑﺨﺶ اﻧﺮژي ﮐﺸﻮر ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺣﺴﺎس و اﺳﺎﺳﯽ روﺑﺮو اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ و ذﺧﺎﯾﺮ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﮔﺎز و ذﻏﺎلﺳﻨﮓ ﭘﺎﯾﺎنﭘﺬﯾﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و دﯾﺮ ﯾﺎ زود اﺳﺘﺨﺮاج آﻧﻬﺎ از ﺷﺮاﯾﻂ اﻗﺘﺼﺎدي‬ ‫‪.1‬‬
‫ﺑﻮدن ﺧﺎرج ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯿﺰان ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﻗﯿﻤﺖ ﮔﺬاري ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﺮاي ﺻﺎدرات و ﺗﺎﻣﯿﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ارزي ﺟﻬﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﮐﺸﻮر‬ ‫‪.2‬‬
‫ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﮐﺎﻣﻞ ﺗﻮﺳﻂ ﺧﻮدﻣﺎن ﺻﻮرت ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻧﻘﺶ ﻣﺆﺛﺮي در‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺖﮔﺬاري ﻣﯿﺰان ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ ،‬ﺻﺎدرات و ﻗﯿﻤﺖ آن دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﺷﻮكﻫﺎي ﺑﺮوﻧﺰاي ﮐﺎﻫﺶ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي‬
‫ﻧﻔﺖ ﺧﺎم اﺛﺮات ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺮ ﺑﻮدﺟﻪ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻋﻤﺮاﻧﯽ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺑﺮﺟﺎي ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ و اﻧﺘﻘﺎل آ ن در ﺳﻄﺢ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺻﺎدرات آن ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ‬ ‫‪.3‬‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺼﺮف ﻓﺮآودهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ و ﺳﺎﯾﺮ اﻗﻼم اﻧﺮژي در ﮐﺸﻮر ﭼﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺧﺎﻧﻮارﻫﺎ و ﭼﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي‬ ‫‪.4‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻏﯿﺮﻣﻨﻄﻘﯽ و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺿﺎﯾﻌﺎت زﯾﺎد ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‬
‫ﻣﺼﺮف ﻏﯿﺮﻣﻨﻄﻘﯽ و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺿﺎﯾﻌﺎت اﻗﻼم اﻧﺮژي ﺑﻪ آﻟﻮدﮔﯽﻫﺎي ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺖ ﮐﺸﻮرﻣﺎن ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ‪.‬‬ ‫‪.5‬‬

‫‪68‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﮑﻼت ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺨﺶ اﻧﺮژي ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ راه ﺣﻞ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد و اﺻﻮﻟﯽ‪ ،‬ارﺗﻘﺎء ﺑﻬﺮهوري‬
‫در زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺨﺶ اﻧﺮژي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎه اﺟﻤﺎﻟﯽ ﺑﻪ وﺿﻌﯿﺖ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در اﯾﺮان‪ ،‬در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن اﻫﻤﯿﺖ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺑﻬﺮهوري را ﺑﯿﺶ از ﺑﯿﺶ روﺷﻦ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺷﺪت اﻧﺮژي اﯾﺮان ﺑﺎ ﮐﺸﻮرﻫﺎي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻣﺎرﻫﺎي اﺧﯿﺮ‬
‫ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﺷﺪت اﻧﺮژي در اﯾﺮان در ﺣﺪود دو ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺗﺮﮐﯿﻪ‪ ،‬ﻫﻨﺪوﺳﺘﺎن و ﺑﺮزﯾﻞ‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﻫﺸﺖ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫آﻟﻤﺎن و ﺣﺪود ﺑﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ژاﭘﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻣﺎرﻫﺎي اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﺷﺪت اﻧﺮژي در ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ‬
‫ﺣﺪود ‪ 50‬ﺗﺎ ‪ 70‬درﺻﺪ ﺷﺪت اﻧﺮژي اﯾﻦ ﺑﺨﺶ در اﯾﺮان اﺳﺖ‪.1‬‬
‫اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﺑﻬﺮهوري و ﺗﻌﯿﯿﻦ راﻫﺒﺮدﻫﺎ و ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي اﺟﺮاﯾﯽ در ﺟﻬﺖ اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﻬﺮهوري و ﺣﺴﺎسﺳﺎزي اﻓﮑﺎر‬
‫ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺮاي ﻣﺼﺮف ﺑﻬﯿﻨﻪ اﻧﺮژي ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز ﺗﺴﻬﯿﻞ ﭘﺬﯾﺮش ﭘﯿﺎم در ﮔﺮوهﻫﺎي ﻫﺪف )ﻣﺨﺎﻃﺒﯿﻦ( و‬
‫ﺣﺴﺎسﺳﺎزي ﻣﺤﯿﻂ ﮐﺎر و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﮔﺮدﯾﺪه و ﻣﺪﯾﺮان ﺑﻨﮕﺎهﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪي را در ﻧﯿﻞ ﺑﻪ ﻫﺪف ﺑﻬﯿﻨﻪﺳﺎزي ﻣﺼﺮف‬
‫اﻧﺮژي‪ ،‬ﻣﮑﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺎﯾﺎن ﯾﺎدآوري اﺳﺖ ﮐﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﻄﻠﻖ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در ﮐﺸﻮر ﺑﻮﯾﮋه در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺻﻨﻌﺘﯽ در ﺻﻮرﺗﯽﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫روﻧﺪ ﻣﻌﻘﻮل و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﯿﺰان اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺎﻣﻠﯽ ﻣﻨﻔﯽ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ اﻗﺘﺼﺎدي و ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﮐﺸﻮر اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ آﻣﺎرﻫﺎ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎﻫﺶ ﺑﻬﺮهوري‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺷﺪت اﻧﺮژي ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻏﯿﺮﻣﻌﻘﻮﻟﯽ در ﮐﺸﻮر اﻓﺰاﯾﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪون ﺷﮏ ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ‬
‫ﺻﺤﯿﺢ و اﻓﺰاﯾﺶ ﮐﺎراﺋﯽ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ در ﺑﻨﮕﺎﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ ﻣﯽﺗﻮان در ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﯿﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﺪون ﺻﺮف ﻫﺰﯾﻨﻪ‬
‫ﭼﺸﻤﮕﯿﺮي ﺗﺎ ﺣﺪود زﯾﺎدي از ﻣﯿﺰان ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﮐﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ارﺗﻘﺎء ﺳﻄﺢ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي از ﺿﺮورت ﻫﺎي ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ اﻧﮑﺎر اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻣﻠﯽ و اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﻗﻠﻤﺪاد‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ اﮔﺮ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي در ﮐﺸﻮر در ﻫﻤﻪ ﺳﻄﻮح ﺑﻪ دﻗﺖ ﻣﻠﺤﻮظ ﺷﻮد‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد ﮐﺸﻮر ﺿﻤﻦ‬
‫ﺑﺮﺧﻮرداري از رﺷﺪ ﺑﺎﻻﺗﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺣﻔﻆ ﺗﻮان ﺻﺎدرات ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﯽ از ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﻻزم را ﺑﺮاي ﺻﻨﻌﺘﯽ‬
‫ﺷﺪن و رﻓﺎه ﮔﺴﺘﺮده ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﺻﺤﯿﺢ از اﻧﺮژي‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖﻫﺎي ﮔﺮان ﺑﻬﺎﯾﯽ‬
‫را ﺑﺮاي ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﮐﺸﻮر ﻓﺮاﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﮐﻪ در ﻏﯿﺎب آن ﻋﻤﻠﯽ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﻼوه اداﻣﻪ روﻧﺪ ﮐﻨﻮﻧﯽ‬
‫ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎ و ذﺧﺎﯾﺮ ﻧﻔﺘﯽ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ ﻣﻤﮑﻦ و ﻣﻘﺪور ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﺪوﯾﻦ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ در اﺟﺮاي ﻣﻮارد زﯾﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺻﯿﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫‪ ‬اﻓﺰاﯾﺶ ذﺧﺎﯾﺮ ﻧﻔﺖ‪ ،‬از ﻃﺮﯾﻖ اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﻬﺮهوري در ﺗﻮﻟﯿﺪ و اﮐﺘﺸﺎف ﺟﺪﯾﺪ‬
‫‪ ‬ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﺋﯽ درﻣﺼﺮف ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ از ﻃﺮﯾﻖ اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﻬﺮهوري و ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ آن ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي‬

‫‪ 1‬ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ اﻧﺮژي ﺳﺎل ‪ 88‬ﮐﺸﻮر‬

‫‪69‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺗﺪاوم و اﺳﺘﻤﺮار اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯿﺰان ﺑﺨﺶ اﻧﺮژي در ﻗﺎﻟﺐ اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻄﺢ و ﻣﯿﺰان ﺑﻬﺮهوري ﮐﻞ اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫اﺷﺘﻐﺎل‪ ،‬ﮐﺎﻫﺶ ﺗﻮرم‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻮد و ارزش اﻓﺰوده و ﮐﺎﻫﺶ ﺿﺎﯾﻌﺎت‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ﮐﯿﻔﯿﺖ و دوام ﮐﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪي و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ و ارﺗﻘﺎء ﺳﻄﺢ زﻧﺪﮔﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ژاﭘﻦ و آﻟﻤﺎن ﮐﻪ‬
‫ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﯿﺰان ﺑﻬﺮهوري در دورهﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﻂ‬
‫ﺷﺎﺧﺺ‬
‫‪.‬‬
‫آﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ در ﮐﺸﻮر ﻣﺎ اﺧﯿﺮاً در اوﻟﯿﻦ روز ﺧﺮداد ﻣﺎه )روز ﺑﻬﺮهوري(‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺗﺒﻠﯿﻐﯽ و آﻣﻮزﺷﯽ در زﻣﯿﻨﻪ‬
‫ارﺗﻘﺎء ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻬﺮه وري اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ و در اﯾﻦ روز‪ ،‬ﺳﻤﯿﻨﺎر و ﯾﺎ ﮐﻨﮕﺮهاي ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺷﺎﻋﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻬﺮهوري‬
‫ﺑﺮﮔﺰار ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .6-2‬ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي و ﻣﺸﮑﻼت ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي آن‬

‫‪١‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲ‬
‫‪.‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺎزل ﺑﻮدن ﺳﻄﺢ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي در اﻗﺘﺼﺎد اﯾﺮان در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ‬
‫اﻗﺪاﻣﺎت اﺳﺎﺳﯽ ﺟﻬﺖ اﺻﻼح روﻧﺪ ﺑﻬﺮهوري ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻧﺠﺎم ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺷﻨﺎﺧﺖ‬
‫وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﻨﻬﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﺟﻤﻊآوري آﻣﺎ و اﻃﻼﻋﺎت اﻧﺮژي ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﻧﻈﺎم ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫آﻣﺎر اﻧﺮژي ﮐﺸﻮر ﻧﺎرﺳﺎﯾﯽﻫﺎﯾﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻋﺪم اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻌﺎرﯾﻒ و ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد‪ ،‬ﮐﻤﺒﻮد آﻣﺎر ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در ﺑﺨﺶﻫﺎ و زﯾﺮﺑﺨﺶﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻓﻘﺪان اراﺋﻪ روشﻫﺎي ﺑﺮآورد ﺑﺮاي‬
‫آﻣﺎرﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﻧﺒﻮد ﻧﻈﺎم ﺟﺎﻣﻊ اﻃﻼﻋﺎت آﻣﺎر در ﺑﺨﺶ اﻧﺮژي و ﻧﺎﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ در ﺷﯿﻮه ﺟﻤﻊآوري اﻃﻼﻋﺎت‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮐﻪ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي اﺳﺖ‪ .‬اوﻟﯿﻦ اﻗﺪام ﺟﻬﺖ ارﺗﻘﺎي ﺳﻄﺢ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي اﯾﺠﺎد ﻧﻈﺎم ﺟﺎﻣﻊ آﻣﺎر اﻧﺮژي‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻈﺎم ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻃﺮاﺣﯽ و اﺟﺮا ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﺳﻄﺢ ﺑﺨﺶﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎد و زﯾﺮﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺘﺸﮑﻠﻪ‬
‫آن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻌﺎرﯾﻒ و ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ اﺳﺘﺎﻧﺪارد آﻣﺎر و اﻃﻼﻋﺎت اﻧﺮژي را ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪. Productivity‬‬

‫‪70‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫‪ .7-2‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﺼﻞ‬
‫‪.1‬ﯾﮏ ﺑﻨﮕﺎه اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻣﻨﺒﻊ ﭘﺎﯾﺎنﭘﺬﯾﺮي ﺑﺎ ذﺧﯿﺮه اوﻟﯿﻪ ‪ 100‬واﺣﺪ را در اﺧﺘﯿﺎر دارد و ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ آﻧﺮا ﻃﯽ دو‬
‫دوره اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻫﺰﯾﻨﮥ اﺳﺘﺨﺮاج وي ‪ Ct  0 / 5q12 T‬و ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ‪ 10‬درﺻﺪ و ﻗﯿﻤﺖ ﻓﺮوش ﻣﺤﺼﻮل‬
‫‪ 100‬دﻻر ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻫﺮ ﺳﺎل ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﺎﯾﺪ اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬؟‬

‫ﺟﻮاب ‪:‬‬
‫ﻫﺪف ﺑﻨﮕﺎه از اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻨﺒﻊ‪ ،‬ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﮐﺮدن ارزش ﺣﺎل ﺳﻮد ﻃﯽ دو دوره ‪ 0‬و ‪ 1‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺗﺎﺑﻊ ﻫﺪف و‬
‫ﻗﯿﺪ ﺑﻨﮕﺎه را ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪.‬‬
‫‪100 q 1  0 / 5 q 12‬‬
‫‪Max‬‬ ‫‪PV‬‬ ‫‪ 100 q  0 / 5 q 02 ‬‬
‫‪1/ 1‬‬
‫‪s .t .‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪ q0  q 1‬‬
‫ﮐﻪ در آن ‪ PV‬ﻣﺠﻤﻮع ارزش ﺣﺎل ﺳﻮد در ﻃﯽ دوره ﺑﻬﺮهﺑﺮداري‪ q0 ،‬و ‪ q1‬ﻣﯿﺰان اﺳﺘﺨﺮاج در دوره ‪ 0‬و ‪1‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯿﺰان ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺘﺨﺮاج از روش ﻻﮔﺮاﻧﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫‪100 q 1  0 / 5 q 12‬‬
‫‪L  100 q  0 / 5 q 02 ‬‬ ‫) ‪  ( 100  q 0  q 1‬‬
‫‪1/1‬‬
‫‪ L‬‬
‫‪ 0‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪100  q 0  ‬‬ ‫‪ 0‬‬ ‫‪(1‬‬
‫‪ q0‬‬
‫‪ L‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ 0‬‬ ‫‪‬‬ ‫) ‪( 100  q 0‬‬ ‫‪   0‬‬ ‫‪(2‬‬
‫‪ q 1‬‬ ‫‪1/1‬‬
‫‪ L‬‬
‫‪ 0‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪100  q 0  q 1  0‬‬ ‫‪(3‬‬
‫‪ ‬‬
‫ﺑﺎ ﺣﺬف ‪ λ‬از راﺑﻄﻪ )‪ (1‬و )‪ ،(2‬راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﻘﺪار اﺳﺘﺨﺮاج در دوره ‪ 0‬و ‪ 1‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪q 1   10  1 / 1q0‬‬ ‫‪(4‬‬

‫راﺑﻄﻪ )‪ (4‬را در )‪ (3‬ﻗﺮار داده و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﻘﺪار اﺳﺘﺨﺮاج در دوره ‪ 0‬و ‪ 1‬و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻘﺪار ‪ λ‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ ‪:‬‬
‫‪q 0  52 / 38‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪q 1  47 / 62‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪  47 / 62‬‬

‫‪. .2‬ﺑﻨﮕﺎه داراي ﭼﺎه ﻧﻔﺘﯽ ﺑﺎ ذﺧﯿﺮه اﺛﺒﺎت ﺷﺪة ‪ 1000‬واﺣﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ آن را ﻃﯽ ﺳﻪ دوره ‪0 ،1 ،2‬‬
‫اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻧﻔﺖ در ﻫﺮ دوره ﺑﻪ ﺻﻮرت ذﯾﻞ ﺑﺎﺷﺪ ‪:‬‬

‫‪71‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻓﺮض‬ ‫‪ Q 0  900  P 0‬ﺑﺎ‬ ‫‪, Q 1  1000  P1‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪Q 2  1100  P 2‬‬
‫اﯾﻨﮑﻪ اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ ﺑﺪون ﻫﺰﯾﻨﻪ و ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ‪ 8‬درﺻﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺑﻬﯿﻨﮥ اﺳﺘﺨﺮاج را در ﻫﺮ دوره ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺟﻮاب ‪:‬‬
‫ﺗﺎﺑﻊ ﻫﺪف ﺑﻨﮕﺎه و ﻣﺤﺪودﯾﺖ آن را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪.‬‬
‫‪1000 Q 1  Q‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1100 Q 2  Q‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪Max‬‬ ‫‪PV‬‬ ‫‪ 900 Q‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪ Q‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪1 / 08‬‬ ‫‪( 1 / 08 ) 2‬‬

‫‪s .t .‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪ Q‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪ Q‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ Q‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻘﺪار اﺳﺘﺨﺮاج از روش ﻻﮔﺮاﻧﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ‪:‬‬

‫‪1000 Q 1  Q‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪1100 Q 2  Q‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪L  900 Q‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪ Q‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪  ( 1000  Q‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪ Q‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ Q‬‬ ‫‪2‬‬ ‫)‬
‫‪1 / 08‬‬ ‫‪( 1 / 08 ) 2‬‬
‫‪L‬‬
‫‪ 0  9,0  2Q‬‬ ‫‪   0‬‬ ‫)‪( 1‬‬
‫‪Q 0‬‬
‫‪0‬‬

‫‪L‬‬ ‫‪1‬‬
‫) ‪ 0  ( 1000  2 Q 1‬‬ ‫‪   0‬‬ ‫)‪( 2‬‬
‫‪Q1‬‬ ‫‪1 / 08‬‬
‫‪L‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ 0  ( 1100  2 Q‬‬ ‫)‬ ‫‪   0‬‬ ‫)‪( 3‬‬
‫‪Q 2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪( 1 / 08 ) 2‬‬
‫‪L‬‬
‫‪ 0  1000  Q‬‬ ‫‪ Q‬‬ ‫‪ Q‬‬ ‫‪ 0‬‬ ‫)‪( 4‬‬
‫‪‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫از راﺑﻄﻪ )‪ (1‬و )‪ (2‬راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ ‪:‬‬

‫‪Q 1  14  1 / 08 Q 0‬‬ ‫)‪( 5‬‬

‫از راﺑﻄﻪ )‪ (1‬و )‪ (3‬ﻧﯿﺰ راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ ‪:‬‬

‫‪Q 2  26 / 62  1 / 664 Q 0‬‬ ‫)‪(6‬‬

‫راﺑﻄﻪ )‪ (5‬و )‪ (6‬را در )‪ (4‬ﻗﺮارداده و ﻣﻘﺪار ‪ Q0‬را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآورﯾﻢ‪ .‬ﻣﻘﺪار ‪ Q0‬را در راﺑﻄﻪ )‪ (5‬و )‪ (6‬ﻗﺮار داده‬
‫ﺗﺎ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ Q1‬و ‪ Q2‬ﺑﺪﺳﺖ آﯾﺪ‪.‬‬

‫‪Q0  256 / 24466‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪Q1  291‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪Q2  453‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪  488‬‬
‫‪ λ =488‬ارزش ﮐﻤﯿﺎﺑﯽ ﻧﻔﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻨﮕﺎه ﺑﺮاي ﻫﺮ واﺣﺪ ﻧﻔﺖ‪ ‬اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﺸﺪه ‪ 488‬رﯾﺎل ارزش ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .3‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﭼﺎه ﻧﻔﺖ داراي ‪ 100‬واﺣﺪ ذﺧﯿﺮه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﻢ آﻧﺮا در دوره ‪ 0‬و ‪ 1‬اﺳﺘﺨﺮاج‬
‫ﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻧﻔﺖ در ﻫﺮ دوره ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ‪:‬‬
‫‪Q t  115  P t‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪t  0, 1‬‬

‫‪72‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺑﺎ ﻓﺮض اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ‪ 10‬درﺻﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ ‪:‬‬
‫اﻟﻒ ( اﮔﺮ ﺷﺮاﯾﻂ رﻗﺎﺑﺘﯽ در ﺑﺎزار ﻧﻔﺖ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﯿﻤﺖ ﻓﺮوش را در دو دوره ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ب( اﮔﺮ ﺷﺮاﯾﻂ اﻧﺤﺼﺎري در ﺑﺎزار ﻧﻔﺖ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﯿﻤﺖ ﻓﺮوش را در دوره ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ‪.‬‬
‫ج( ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﻟﺖ اﻟﻒ و ب را ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺟﻮاب‪:‬‬
‫اﻟﻒ( زﻣﺎﻧﯿﮑﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ اﺳﺘﺨﺮاج ﺻﻔﺮ اﺳﺖ در ﻫﺮ دوره ﻣﻘﺪاري اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ارزش ﺣﺎل ﻗﯿﻤﺖ در‬
‫دو دوره ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﺷﺮط زﯾﺮ را ﺑﺪﺳﺖ آوردﯾﻢ‪:‬‬
‫‪P1‬‬
‫‪P0 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪P 1  1 / 1 P0‬‬
‫‪1 r‬‬
‫و ﻣﻘﺎدﯾﺮ اﺳﺘﺨﺮاج در ﻫﺮ دوره ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ذﺧﯿﺮه اوﻟﯿﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪Q 0  Q 1  100‬‬
‫از ﺗﺎﺑﻊ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺠﺎي ‪ Q1‬و ‪ Q0‬ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪:‬‬

‫) ‪Q 0  Q 1  ( 115  P0 )  ( 115  1 / 1 P0‬‬

‫‪100  230  2 / 1 P0‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪P0  61 / 9 ,‬‬ ‫‪Q 0  53 / 1‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪P 1  68 / 1‬‬ ‫‪, Q 1  46 / 9‬‬
‫ب( در ﺷﺮاﯾﻂ اﻧﺤﺼﺎري‪ ،‬اﻧﺤﺼﺎرﮔﺮ ارزش ﺣﺎل درآﻣﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ در ﻫﺮ دوره را ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫ﻣﺠﻤﻮع اﺳﺘﺨﺮاج در دو دوره ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 100‬ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪Q 0  Q‬‬ ‫‪ 100‬‬

‫در آﻣﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ را ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬

‫‪MR 0  115  2 Q 0‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪MR 1  115  2 Q 1‬‬

‫ﮐﻪ ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﻘﺎدﯾﺮ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪:‬‬

‫‪P0  46 / 77 ,‬‬ ‫‪Q 0  50 / 23 ,‬‬ ‫‪P1  65 / 23‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪Q 1  49 / 77‬‬

‫ج( ﻗﯿﻤﺖ در دوره اوﻟﯿﻪ در ﺷﺮاﯾﻂ اﻧﺤﺼﺎري ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﺣﺎﻟﺖ رﻗﺎﺑﺘﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار اﺳﺘﺨﺮاج در‬
‫دوره ﺻﻔﺮ در ﺷﺮاﯾﻂ اﻧﺤﺼﺎري ﮐﻤﺘﺮ رﻗﺎﺑﺘﯽ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ رﺷﺪ ﻗﯿﻤﺖ ) رﺷﺪ ﻗﯿﻤﺖ در دوره ‪ 1‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دوره ‪(0‬‬
‫در ﺷﺮاﯾﻂ اﻧﺤﺼﺎري ﮐﻤﺘﺮ از رﻗﺎﺑﺘﯽ اﺳﺖ‪ .‬در ﺷﺮاﯾﻂ اﻧﺤﺼﺎري ﻗﯿﻤﺘﻬﺎ ‪ 0/17‬درﺻﺪ رﺷﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ وﻟﯽ در‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ رﻗﺎﺑﺘﯽ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎ ‪ 10‬درﺻﺪ رﺷﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .4‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ )‪ (3‬اﮔﺮ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ در ﻫﺮ دوره ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 10‬ﺑﺎﺷﺪ ‪:‬‬

‫‪73‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫اﻟﻒ ( ﻗﯿﻤﺖ در دوره ‪ 0‬در ﺷﺮاﯾﻂ رﻗﺎﺑﺘﯽ و اﻧﺤﺼﺎري اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ب ( آﯾﺎ ﻗﺎﻧﻮن رﺷﺪ ‪ 2‬درﺻﺪ ﻫﺘﻠﯿﻨﮓ در ﺷﺮاﯾﻂ رﻗﺎﺑﺘﯽ و اﻧﺤﺼﺎري ﺻﺎدق اﺳﺖ ؟‬

‫ﺟﻮاب ‪:‬‬
‫اﻟﻒ ( ﺷﺮاﯾﻂ رﻗﺎﺑﺘﯽ ‪:‬‬
‫‪P 1  MC‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪P 0  MC‬‬ ‫‪0 ‬‬
‫‪1 r‬‬
‫‪100  Q 0  Q 1‬‬
‫ﺑﺎ ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻻت ﻓﻮق‪ ،‬ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ P1‬و ‪ P0‬را ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآورﯾﻢ ‪:‬‬

‫‪P0  62 / 4‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪P 1  67 / 6‬‬

‫ﭘﺲ ﻗﯿﻤﺖ در دوره ‪ 0‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ اﻧﺤﺼﺎري‬
‫‪MP 1  MC 1‬‬
‫‪MP 0  MC 0 ‬‬
‫‪1 r‬‬
‫‪100  Q 0  Q 1‬‬
‫ﺑﺎ ﺣﻞ ﻣﻌﺎدﻻت ﻓﻮق‪ P1 ،‬و ‪ P0‬در ﺷﺮاﯾﻂ اﻧﺤﺼﺎري ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪:‬‬

‫‪P0  64 / 88‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪P 1  65 / 12‬‬

‫در ﺷﺮاﯾﻂ اﻧﺤﺼﺎري ﻧﯿﺰ ﻗﯿﻤﺖ در دوره ‪ 0‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ب ( ﻗﺎﻧﻮن رﺷﺪ ‪ r‬درﺻﺪ ﻫﺘﻠﯿﻨﮓ در ﺷﺮاﯾﻂ رﻗﺎﺑﺘﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ‪ »:‬ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ ﻗﯿﻤﺖ و ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ در ﻃﻮل زﻣﺎن‬
‫ﻧﺮخ رﺷﺪي ﻣﻌﺎدل ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﺑﺎزار دارد « و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ‪:‬‬

‫‪P 1 ‬‬
‫‪P 0 ‬‬
‫‪MC‬‬
‫‪MC‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1 ‬‬ ‫‪r‬‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن رﺷﺪ ‪ r‬درﺻﺪ ﻫﺎﺗﻠﯿﻨﮓ‬
‫‪0‬‬
‫‪67‬‬ ‫‪/ 6 ‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪‬‬ ‫‪1 ‬‬ ‫‪0 / 1‬‬
‫‪62‬‬ ‫‪/ 4 ‬‬ ‫‪10‬‬

‫ﭘﺲ ﻗﺎﻧﻮن ﻫﺘﻠﯿﻨﮓ در اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن رﺷﺪ ‪ r‬درﺻﺪ ﻫﺘﻠﯿﻨﮓ در ﺷﺮاﯾﻂ اﻧﺤﺼﺎري ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ ‪»:‬‬
‫ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ در آﻣﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ و ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ در ﻃﻮل زﻣﺎن ﻧﺮخ رﺷﺪي ﻣﻌﺎدل ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﺑﺎزار دارد‪«.‬‬

‫‪MR‬‬ ‫‪1‬‬‫‪ MC 1‬‬

‫‪ 1  r‬‬
‫‪MR‬‬ ‫‪0  MC‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪15 / 24  10‬‬
‫‪ 1  0 / 10‬‬
‫‪14 / 76  10‬‬

‫‪74‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻫﺘﻠﯿﻨﮓ در ﺷﺮاﯾﻂ اﻧﺤﺼﺎري ﻫﻢ ﺻﺎدق اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .5‬ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ در ﺑﺎزار ﻧﻔﺖ دو ﮐﺸﻮر وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺗﻮاﺑﻊ ﻫﺰﯾﻨﻪ اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ اﯾﻦ دو ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﻌﺎدل‬
‫و ‪Q  q A  qB‬‬ ‫‪P  105  0 / 5 Q‬‬ ‫‪ TC‬و ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺎزار ﺑﺼﻮرت‬ ‫‪B‬‬ ‫‪ 0 / 5 q 2B‬‬ ‫و‬ ‫‪TC‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪A  5q A‬‬

‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ( اﮔﺮ اﯾﻦ دو ﮐﺸﻮر ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮐﺎرﺗﻞ ﺑﺪ ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﻗﯿﻤﺖ ﺣﺪاﮐﺜﺮﮐﻨﻨﺪه ﺳﻮد ﮐﺎرﺗﻞ را ﺗﻌﯿﯿﻦ و ﺳﻬﻤﯿﻪ‬
‫ﻫﺮ ﮐﺸﻮر را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ب( ﻧﺸﺎن دﻫﯿﺪ ﮐﻪ در ﺷﺮاﯾﻂ ﮐﺎرﺗﻞ‪ ،‬اﻧﮕﯿﺰة ﺗﺨﻠﻒ از ﺳﻬﻤﯿﻪﻫﺎ )اﻧﮕﯿﺰه ﮐﻠﮏ زﻧﯽ( وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫ﺟﻮاب ‪:‬‬
‫اﻟﻒ ( ﻫﺪف ﻫﺮ ﮐﺸﻮر ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﮐﺮدن ﺳﻮد ﮐﺎرﺗﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ‪   TR  TC‬و ﯾﺎ ﺑﺮاي ﺣﺪاﮐﺜﺮﮐﺮدن ﺳﻮد‬
‫ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در آﻣﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﺎرﺗﻞ ﺑﺎ ﻫﺰﯾﻨﮥ ﻧﻬﺎﯾﯽ آن ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪( MR  MC ).‬‬

‫‪dTR‬‬
‫‪TR  P .Q‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪TR  105 Q  0 / 5 Q 2‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪MR ‬‬ ‫‪ 105  Q‬‬
‫‪dQ‬‬
‫ﻫﺰﯾﻨﮥ ﻧﻬﺎﯾﯽِ ﮐﺎرﺗﻞ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺟﻤﻊ اﻓﻘﯽ ﻫﺰﯾﻨﮥ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﺸﻮر ‪ A‬و‪ B‬اﺳﺖ ‪:‬‬

‫‪MC‬‬ ‫‪ MC‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪ MC‬‬ ‫‪B‬‬

‫‪MC‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪ 10 q‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪MC‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪ q‬‬ ‫‪B‬‬

‫ﺣﺎل ﺑﻪ ﺟﺎي ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻫﺮ ﮐﺸﻮر ﻣﯽﺗﻮان ‪ MC‬را ﻗﺮار داد ‪:‬‬

‫‪MC‬‬ ‫‪ 10 q A‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪q A  0 / 1 MC‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪q B  MC‬‬

‫‪q A  q B  0 / 1 MC  MC‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪Q  1 / 1 MC‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪MC‬‬ ‫‪ 0 / 9090 Q‬‬
‫ﺣﺎل ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﻗﯿﻤﺖ ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﮐﻨﻨﺪة ﺳﻮد‪ ‬ﮐﺎرﺗﻞ را از ﺷﺮاﯾﻂ ‪ MR=MC‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآورﯾﻢ ‪:‬‬

‫‪105 .Q  0 / 9090 Q‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪Q  55‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪P  77 / 5‬‬

‫‪75‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﭘﺲ ﮐﺎرﺗﻞِ ‪ 55‬واﺣﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﺮده و ﻫﺮ واﺣﺪ را ﺑﺎ ﻗﯿﻤﺖ ‪ 77/5‬ﺑﻪ ﻓﺮوش ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬و ﺳﻬﻤﯿﻪ ﻫﺮ ﻋﻀﻮ در داﺧﻞ‬
‫ﮐﺎرﺗﻞ از ﺷﺮاﯾﻂ ‪ MCA=MR ،MCB=MR‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ‪ ،Q=55‬در آﻣﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ در ﺷﺮاﯾﻂ‬
‫ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 50‬اﺳﺖ و ﻟﺬا ‪:‬‬

‫‪MR A  MC A‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪50  10 q A‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪qA  5‬‬

‫‪MR B  MC B‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪q B  50‬‬
‫ﭘﺲ ﮐﺸﻮر ‪ A‬ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ‪ 5‬واﺣﺪ و ﮐﺸﻮر ‪ 50 ،B‬واﺣﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺳﻮد ﻫﺮ ﮐﺸﻮر ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ‪:‬‬

‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫) ‪A  77 / 5  5  5 ( 5‬‬ ‫‪ 262 / 5‬‬
‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫) ‪A  77 / 5  5  0 / 5 ( 50‬‬ ‫‪ 2625‬‬

‫ب ( از آن ﺟﺎﺋﯿﮑﻪ ﻫﺮ ﻋﻀﻮ در داﺧﻞ ﮐﺎرﺗﻞ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﯿﻤﺖ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه از ﻃﺮف ﮐﺎرﺗﻞ ﻣﺤﺼﻮل ﺧﻮد‬
‫را ﺑﻪ ﻓﺮوش ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ﻟﺬا رﻓﺘﺎر ﻫﺮ ﻋﻀﻮ در داﺧﻞ ﮐﺎرﺗﻞ ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ ﺑﻨﮕﺎهﻫﺎي رﻗﺎﺑﺘﯽ اﺳﺖ و ﺷﺮط ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺷﺪن‬
‫ﺳﻮد ﻫﺮ ﻋﻀﻮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﯾﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ آن ﺑﺎ ﻗﯿﻤﺖ داده ﺷﺪه ﮐﺎرﺗﻞ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪:‬‬
‫‪P  MC‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪77 / 5  10 q A‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪q A  7 / 75‬‬
‫‪P  MC‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪77 / 5  q B‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪q B  77 / 5‬‬
‫‪2‬‬
‫‪‬‬ ‫) ‪A  77 / 5  7 / 75  5 ( 7 / 75‬‬ ‫‪ 300 / 3125‬‬
‫‪‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪ 77 / 5  77 / 5  0 / 5 ( 77 / 5 ) 2  3003‬‬ ‫‪/ 125‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽ ﮔﺮدد اﮔﺮ ﻫﺮ ﻋﻀﻮ ﺑﯿﺶ از ﺳﻬﻤﯿﻪ ﺧﻮد ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻮد ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآورد و ﻟﺬا‬
‫ﻫﺮ ﮐﺸﻮر اﻧﮕﯿﺰهاي ﺑﺮاي ﻋﺪم رﻋﺎﯾﺖ ﺳﻬﻤﯿﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه‪ ،‬دارد‪.‬‬

‫‪76‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم‬

‫اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﺎﭘﺬﯾﺮ‬
‫)ﺗﺎﮐﯿﺪي ﻧﻔﺖ(‬

‫‪77‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮم – اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﺎﭘﺬﯾﺮ )ﺗﺎﮐﯿﺪي ﻧﻔﺖ(‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫اﻧﺮژي ﺑﻪ وﯾﮋه ﺑﻌﺪ از ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﯽ دوم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﻧﻬﺎدهﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬اﻧﺮژي ﻫﻢ در ﺳﻄﺢ ﺧﺮد و ﻫﻢ در ﺳﻄﺢ ﮐﻼن ﺑﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺮﺿﻪ‬
‫ﻣﻄﻤﺌﻦ و ﭘﺎﯾﺪار اﻧﺮژي ﻃﯽ ﭼﻨﺪ دﻫﻪ اﺧﯿﺮ ﯾﮑﯽ از ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در‬
‫اﺑﺘﺪا زﻏﺎلﺳﻨﮓ ﻧﻘﺶ ﻣﺤﻮري را در ﺣﻮزه اﻧﺮژي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻮﺗﻮر ﻣﺤﺮﮐﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ اﯾﻔﺎ ﻣﯽﮐﺮد‬
‫اﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻧﯿﺎز اﻗﺘﺼﺎد ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ ﻏﺮﺑﯽ و ﺳﭙﺲ اﻗﺘﺼﺎدﻫﺎي ﻧﻮﻇﻬﻮر آﺳﯿﺎﯾﯽ و آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺮژي‪ ،‬ارزش ﺣﺮارﺗﯽ ﺑﺎﻻي ﻧﻔﺖ ﺧﺎم در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺣﻤﻞ وﻧﻘﻞ اﻧﺪك ﻧﻔﺖﺧﺎم‬
‫ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﺗﺎ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻧﻘﺶ ﻣﺤﻮري در ﺑﺎزار اﻧﺮژي ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﻢ اﮐﻨﻮن ﺳﻬﻢ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم از ﮐﻞ ﺑﺎزار اﻧﺮژي دﻧﯿﺎ‬
‫ﺣﺪود ‪ 04‬درﺻﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻧﻔﺖ و اﻧﺮژي ﺑﺮ رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻣﻮﺟﺐ آن ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺮژي در‬
‫ﻣﺮﮐﺰ و ﻫﺴﺘﻪ اﺻﻠﯽ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺠﺎﻣﻊ ﻋﻠﻤﯽ و داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬ﻣﻬﻨﺪﺳﯿﻦ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻓﻨﯽ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺮژي ﺗﻮﺟﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬اﮐﻮﻟﻮژﯾﺴﺘﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻮارد زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ آن ﺗﺄﮐﯿﺪ ورزﯾﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺳﺆاﻻت اﺧﻼﻗﯽ‬
‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آن را ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﺑﻮده و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻣﺘﺨﺼﺼﯿﻦ ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻧﺘﺎﯾﺞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫اﺷﮑﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺮژي را ﻣﻮرد ارزﯾﺎﺑﯽ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﻋﻠﻮم اﻗﺘﺼﺎد و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻧﻘﺶ ﺑﺎرز و ﭼﺸﻤﮕﯿﺮي در ﺣﻮزه‬
‫اﻗﺘﺼﺎد و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻧﻔﺖ و اﻧﺮژي ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﻋﻤﺪهي ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﺎﯾﺎنﭘﺬﯾﺮ اﻧﺮژي و‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪي ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﺎﯾﺎنﭘﺬﯾﺮ اﻧﺮژي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ)ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﮔﺎز و ‪(...‬‬

‫‪78‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫در ﺗﺤﻮﻻت زﻣﯿﻦ ﺷﻨﺎﺳﯽ و ﻃﯽ ﺳﺎﻟﯿﺎن دراز ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه و ذﺧﺎﺋﺮ آن ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺗﺠﺪﯾﺪ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻓﺼﻞ ﺿﻤﻦ ﺑﯿﺎن ﺳﯿﺮ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻧﻔﺖ و اﻧﺮژي و ﺑﯿﺎن وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﻔﺖ ﺧﺎم را ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد‪ .‬و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻣﻌﺮﻓﯽ اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﯽ و ﮐﺎرﺑﺮد آﻧﻬﺎ‬
‫در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ وﺑﺤﺚ ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺳﺎﺳﯽ در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‬

‫‪ .1-3‬ﺳﯿﺮ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻧﻔﺖ و اﻧﺮژي‬

‫در دﻧﯿﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ رو ﺑﻪ زوال اﺳﺖ و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي اﻧﺮژي روﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ اﺳﺖ ﻣﺼﺮف ﺻﺤﯿﺢ و ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ‬
‫اﻧﺮژي ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اﻧﺮژي ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺟﺪﯾﺪي در زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1973‬ﺳﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻗﯿﻤﺖ‬
‫ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺒﺎره اﻓﺰاﯾﺶ ﭼﺸﻤﮕﯿﺮي ﯾﺎﻓﺖ )اوﻟﯿﻦ ﺷﻮك ﻧﻔﺘﯽ( ﺑﺤﺜﯽ در ﻣﻮرد ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اﻧﺮژي ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪي ﻣﻄﺮح‬
‫ﻧﺒﻮد و ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺑﺮﺟﺴﺘﻪاي در آﻣﻮزشﻫﺎي داﻧﺸﮕﺎﻫﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬و از آن ﺳﺎل ﺑﻪ ﺑﻌﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﯿﺮ‬
‫ﻣﺴﺎﺋﻞ زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ از اﻫﻤﯿﺖ وﯾﮋهاي ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻫﻤﯿﺖ ﻣﻮﺿﻮع را دو ﭼﻨﺪان ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺎ زﻣﺎن اﻧﻘﻼب ﺻﻨﻌﺘﯽ‪ ،‬ﭼﻮب و ذﻏﺎل ﭼﻮب اﻧﺮژي ﻣﺼﺮﻓﯽ ﻣﺮدم ﺑﻮد‪ .‬اﺳﺘﺨﺮاج ذﻏﺎل ﺳﻨﮓ در اروﭘﺎ از ﻗﺮن‬
‫ﻫﻔﺪﻫﻢ آﻏﺎز ﺷﺪ وﻟﯽ ﺗﻮﺳﻌﻪي ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺑﺎ اﺧﺘﺮاع ﻣﺎﺷﯿﻦ ﺑﺨﺎر ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺎﯾﺎن ﻗﺮن ‪ 18‬آﻏﺎز ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺧﺘﺮاع ﻣﺎﺷﯿﻦ‬
‫ﺑﺨﺎر ﭘﺎﯾﻪ ﮔﺬار دﯾﮕﺮ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬راه آﻫﻦ و ﮐﺸﺘﯽراﻧﯽ اﯾﺠﺎد ﺷﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ دﻧﯿﺎ در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ‬
‫ﮐﺮهزﻣﯿﻦ و اﻗﯿﺎﻧﻮس ﻫﺎ ﺑﻬﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﺪﻧﺪ و اﻧﻘﻼب ﺻﻨﻌﺘﯽ رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد‪ .‬ذﻏﺎل‬
‫ﺳﻨﮓ ﻣﺤﺮﮐﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻧﻮﯾﻦ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﻗﺮن ‪ 19‬را ﻗﺮن ذﻏﺎل ﺳﻨﮓ ﻧﺎﻣﯿﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﮐﺎﻫﺶ ﺗﺎرﯾﮑﯽ ﺷﺐ و ﻧﯿﺎز ﺑﻪ روﺷﻨﺎﯾﯽ اﺣﺴﺎس ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﻓﺮاد ﻣﺒﺘﮑﺮ و‬
‫ﺧﻼق ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي روزاﻓﺰون ﺑﻪ روﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻓﮑﺮ ﮐﺸﻒ ﻣﺎدهاي ﺑﺮاي روﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ‪ .‬در دﻫﻪ ‪1850‬‬
‫ﺑﯿﺴﻞ‪ 1‬ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺻﺨﺮه را در اﺧﺘﯿﺎر ﺷﯿﻤﯿﺪان ﻣﺸﻬﻮر داﻧﺸﮕﺎه ﯾﻞ آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﺳﯿﻠﯽﻣﻦ ﻗﺮارداد و وي ﺑﺎ ﺗﻘﻄﯿﺮ ﻧﻔﺖ‬
‫ﺧﺎم‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﺳﻔﯿﺪ را ﺑﺪﺳﺖ آورد ﮐﻪ ﺑﺮاي روﺷﻨﺎﯾﯽ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده روز اﻓﺰون از ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‬
‫ﺻﺨﺮه ﺑﺮي ﺗﻬﯿﻪ ﻧﻔﺖ ﺳﻔﯿﺪ ﻣﯿﺰان ﻣﻮﺟﻮدي ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺻﺨﺮه رو ﺑﻪ ﮐﺎﻫﺶ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺑﯿﺴﻞ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻓﮑﺮ اﻓﺘﺎد ﮐﻪ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ذﺧﺎﯾﺮ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم در درون زﻣﯿﻦ ﻧﯿﺰ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻪوﺳﯿﻠﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم درﯾﮏ‪ 2‬ﺣﻔﺎري را آﻏﺎز‬
‫ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺣﻔﺎري درﯾﮏ در ‪ 27‬اوت ‪ 1859‬در ﭘﻨﺴﯿﻠﻮاﻧﯿﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺎ ﮐﺸﻒ ﻧﻔﺖ در درون زﻣﯿﻦ ﻫﻤﺮاه ﮔﺮدﯾﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻘﻄﻪ ﻋﻄﻒ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اواﺳﻂ ﻗﺮن ‪ 19‬ذﻏﺎل ﺳﻨﮓ ﺑﺘﺪرﯾﺞ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻔﺖ‬
‫اﻫﻤﯿﺖ ﺧﻮد را از دﺳﺖ داد‪ .‬ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻋﻤﺪهي ﻧﻔﺘﯽ ﺗﺎﺳﯿﺲ ﮔﺮدﯾﺪ‬
‫ﯾﮑﯽ از اوﻟﯿﻦ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﺷﺮﮐﺖ اﺳﺘﺎﻧﺪارد اوﯾﻞ‪ 3‬ﺑﻪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ راﮐﻔﻠﺮ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Bissel‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Drake‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Standard Oil‬‬

‫‪79‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫اﯾﻦ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ رﻗﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ وﻟﯽ در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﺒﺎﻧﯽ ﻧﻤﻮده و ﯾﮏ ﺗﺮاﺳﺖ ﻧﻔﺘﯽ‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ دادﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪﻃﻮريﮐﻪ ﻫﻔﺖ ﺷﺮﮐﺖ ﻋﻤﺪهي ﻧﻔﺘﯽ ﺑﻪﻧﺎم ﻫﻔﺖ ﺧﻮاﻫﺮان ﻧﻔﺘﯽ در ﺑﺎزار ﻧﻔﺖ ﺣﺎﮐﻢ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ ﺑﺎزارﻫﺎي ﻧﻔﺖ را ﺑﯿﻦ ﺧﻮد ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖ را در ﺳﻄﺢ ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻪ‪-‬‬
‫ﻃﻮريﮐﻪ ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﻃﯽ ‪ 20‬ﺳﺎل از ﺳﺎل ‪ 1950‬اﻟﯽ ‪ 1970‬ﺣﺪود ‪ 2‬دﻻر ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻔﺖ ﺧﻮاﻫﺮان ﻧﻔﺘﯽ ﻋﺒﺎرت‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬اﺳﺘﺎﻧﺪارد اوﯾﻞ‪ ،‬اﮔﺰان‪ ،‬ﻣﻮﺑﯿﻞ‪ ،‬ﮔﻠﻒ‪ ،‬ﺗﮑﺰاﮐﻮ‪ ،‬ﺷﻞ و ﺑﯽ ﭘﯽ‪.‬‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻧﻔﺖ ﺧﯿﺰ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﺗﻼش ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﮐﺸﻮر وﻧﺰوﻻ در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﭘﯿﺶ ﮔﺎم‬
‫ﺑﻮد‪ .‬رﺋﯿﺲ ﺟﻤﻬﻮر وﻧﺰوﺋ ﻼ ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﮐﺮد ﺗﺎ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻧﻔﺖ ﺧﯿﺰ ﻣﻨﻄﻘﻪ را ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺑﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﻫﻤﮑﺎري و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و در ‪ 16‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ 1960‬در اﺟﻼﺳﯽ ﮐﻪ در ﺑﻐﺪاد ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪ ﺳﺎزﻣﺎن اوﭘﮏ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺻﺎدرﮐﻨﻨﺪه ﻧﻔﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺸﻮرﻫﺎي وﻧﺰوﻻ‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻋﺮاق‪ ،‬ﮐﻮﯾﺖ و اﯾﺮان )اﻋﻀﺎي ﻣﻮﺳﺲ(‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬و ﻣﻘﺮ اوﭘﮏ اﺑﺘﺪا در ژﻧﻮ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ وﯾﻦ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ از ‪ 14‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ‪1960‬‬
‫ﺗﺎ ﺳﺎل ‪1971‬ﺳﺎزﻣﺎن اوﭘﮏ را ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻨﺪ و ﻣﺬاﮐﺮهاي ﺑﺎ آن اﻧﺠﺎم ﻧﺪادﻧﺪ وﻟﯽ از ﺳﺎل ‪ 1971‬اﻟﯽ ‪12‬‬
‫اﮐﺘﺒﺮ ‪ 1973‬ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﺎ اوﭘﮏ ﻣﺬاﮐﺮه ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬و از آن ﭘﺲ اوﭘﮏ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ اﯾﻦ ﻫﺪف را دﻧﺒﺎل‬
‫ﻧﻤﻮد و در ﺳﺎل ‪ 1973‬ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﺷﺪﯾﺪ ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم و ‪ 4‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺪن ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم اﻗﺘﺼﺎد ﺟﻬﺎﻧﯽ دﭼﺎر‬
‫ﺗﻮرم ﺷﺪﯾﺪ و اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﯿﮑﺎري ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ اوﭘﮏ و ﻋﺪم ﺗﮑﺮار ﭼﻨﯿﻦ وﺿﻌﯽ در‬
‫ﻧﻮاﻣﺒﺮ ﺳﺎل ‪ 1974‬آژاﻧﺲ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ اﻧﺮژي‪ 2‬را ﺗﺎﺳﯿﺲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﻘﺮ آن در ﭘﺎرﯾﺲ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﻫﺪاف آن را‬
‫ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮان در ﻗﺎﻟﺐ اﻋﻤﺎل ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اﻧﺮژي ﺧﻼﺻﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﺳﺎﯾﺮ اﻧﺮژيﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﻧﺮژي ﻫﺴﺘﻪ‪-‬‬
‫اي‪ ،‬اﻧﺮژي ﺧﻮرﺷﯿﺪي‪ ،‬اﻧﺮژي ﺑﺎد و ‪ ...‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﻔﺖ ﻧﯿﺰ از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي آژاﻧﺲ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﻧﺮژي ذﮐﺮ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺤﻠﯿﻞﻫﺎ و ﮔﺰارشﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﺎزﻣﺎن اراﺋﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ از دﯾﺪﮔﺎه ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ‪ .‬و ﯾﮑﯽ از اﻫﺪاف‬
‫ﻣﻬﻢ اﯾﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و اﻣﻨﯿﺖ اﻧﺮژي اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﻣﻨﯿﺖ اﻧﺮژي را از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﻮﺧﺖ و اﻧﺮژيﻫﺎي ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ‬
‫ﺗﺂﻣﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻧﺸﺮﯾﺎﺗﯽ ﻧﻈﯿﺮ ‪ PIW‬و ‪ MEES‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺸﺮﯾﺎت ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﻔﺘﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮﭼﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺪرن ﻧﻔﺖ در ﻧﯿﻤﻪ دوم ﻗﺮن ‪ 19‬آﻏﺎز ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻇﻬﻮر ﻧﻔﺖ ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ را ﮐﺎﻣﻼً دﮔﺮﮔﻮن‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاري ﻋﻤﺪه ﻧﻔﺖ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮارد زﯾﺮ ﺑﻪ ﻗﺮن ﻧﻔﺖ ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ ‬ﻇﻬﻮر و ﮔﺴﺘﺮش ﮐﺎﭘﯿﺘﺎﻟﯿﺴﻢ و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﻣﺪرن‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 1917‬ﺑﺎ اﻧﻘﻼب ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﺘﯽ در روﺳﯿﻪ ﺑﻪ‬
‫رﻫﺒﺮي ﻟﻨﯿﻦ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﯿﺮ ﺷﻮروي ﺗﺎﺳﯿﺲ ﮔﺮدﯾﺪ و ﻣﮑﺘﺐ ﺳﻮﺳﯿﺎﻟﯿﺴﻢ ﻧﯿﺰ ﺣﺎﮐﻢ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﮐﺎﻻي اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ و ﺑﺎ ﺳﯿﺎﺳﺖ و ﻗﺪرت ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻋﺠﯿﻦ ﮔﺮدﯾﺪ و ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮي در ﺟﻨﮓ‬
‫ﺟﻬﺎﻧﯽ اول و دوم ﻗﻠﻤﺪاد ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬اﻧﺴﺎن ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻮري‪ :‬زﻧﺪﮔﯽ اﻧﺴﺎن ﺑﻪﻃﻮر ﻓﺰاﯾﻨﺪهاي ﺑﻪ ﻧﻔﺖ واﺑﺴﺘﻪ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺴﻠﻂ اﻧﺴﺎن‬
‫ﺑﺮ ﺧﺸﮑﯽ‪ ،‬درﯾﺎ و ﻓﻀﺎ آﻏﺎز ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺳﺎلﻫﺎي ﻗﺮن ‪ 20‬اﺗﮑﺎي ﻓﺰاﯾﻨﺪه ﺑﻪ ﻧﻔﺖ در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن اﻣﺮي ﻣﻄﻠﻮب و ﻧﻤﺎد ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺑﺸﺮ ﺗﻠﻘﯽ‬

‫‪1‬‬
‫‪OPEC‬‬
‫‪2‬‬
‫‪IEA‬‬

‫‪80‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪن ﺟﻨﺒﺶ زﯾ ﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ اﺻﻮل ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺻﻨﻌﺘﯽ ﻣﻮرد ﭼﺎﻟﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﻣﺘﻬﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﯾﮏ ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي ﻣﯽﺗﻮان ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ ﻧﻔﺖ از دﻫﻪ ‪ (1960 – 1950) ،50‬ﺷﺮوع ﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ اﺑﺘﺪا‬
‫ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺑﺎﻻدﺳﺘﯽ و ﭘﺎﺋﯿﻦدﺳﺘﯽ ﻧﻔﺖ در دﺳﺖ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﻣﻠﯿﺘﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﮐﺘﺎب ارزﻧﺪه در ﺧﺼﻮص ﺗﺤﻮﻻت‬
‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﮐﺘﺎب ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ ﻧﻔﺖ ﻧﻮﺷﺘﻪ داﻧﯿﺎل ﯾﺮﮔﯿﻦ ﮐﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺎرﺳﯽ آن‪ :‬ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﭘﻮل‪ ،‬ﻗﺪرت ﺗﺮﺟﻤﻪ دﮐﺘﺮ‬
‫ﻏﯿﺒﯽ از اﻧﺘﺸﺎرات رواﺑﻂ ﻋﻤﻮﻣﯽ وزارت ﻧﻔﺖ در دو ﺟﻠﺪ ﻗﺎﺑﻞ ذﮐﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺤﻮل ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ‬
‫اﺟﺰاي ﺳﺎزﻧﺪه آن ﺑﻮد ﻣﺜﻞ ﻧﻔﺖ ﺳﻔﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺗﻘﺎﺿﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺖ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﮐﺸﻒ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﻔﺎريﻫﺎي ﺑﯿﺸﺘﺮي اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻔﺖ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫‪ .1-1-3‬ﺷﺮاﯾﻂ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺑﺎزار ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﻔﺖ ﻗﺒﻞ از دﻫﻪ ‪1970‬‬

‫در اﯾﻦ دوره ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖﺧﺎم در ﺳﻄﺢ ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﻃﯽ ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎل ﯾﻌﻨﯽ از ﺳﺎل ‪ 1950‬ﺗﺎ ‪1970‬‬
‫ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖﺧﺎم در ﺧﻠﯿﺞﻓﺎرس در ﺳﻄﺤﯽ ﺑﯿﻦ ‪ 1/75‬و ‪ 1/95‬دﻻر ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺑﺸﮑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬از‬
‫ﻣﺸﺨﺼﺎت اﯾﻦ دوره اﻓﺰاﯾﺶ ﺷﺪﯾﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ ﺑﺎ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي واﻗﻌﯽ ﻧﻔﺖ‬
‫ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮرم و ﻧﻮﺳﺎنﻫﺎي دﻻر را ﻧﯿﺰ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ‪ .‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي واﻗﻌﯽ ﻧﻔﺖﺧﺎم در‬
‫دﻫﻪ ‪ 1950‬ﺳﺎﻻﻧﻪ ‪ 2/5‬درﺻﺪ و در دﻫﻪ ‪1960‬ﺳﺎﻻﻧﻪ ‪ 5/4‬درﺻﺪ ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ اوﭘﮏ از ﺳﺎل‬
‫‪ 1960‬ﺗﺎ ‪ 1970‬از ‪ 7/8‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺑﺸﮑﻪ در روز ﺑﻪ ‪ 23/4‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺑﺸﮑﻪ در روز اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬در اﯾﻦ دورة زﻣﺎﻧﯽ‪،‬‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺻﻨﻌﺖ و ﺑﺎزار ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻧﻔﺘﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫اﮐﺘﺸﺎف‪ ،‬اﺳﺘﺨﺮاج‪ ،‬ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ‪ ،‬ﭘﺎﻻﯾﺶ و ﺑﺎزارﯾﺎﺑﯽ ﻧﻔﺖﺧﺎم و ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ را در ﮐﻨﺘﺮل ﺧﻮد داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﻔﺖ در ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺑﺎﻻدﺳﺘﯽ و ﭘﺎﯾﯿﻦدﺳﺘﯽ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫اﻧﮑﺎري را داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ دوره ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ درﺑﺎرة اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻠﯽ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻔﺖ‪،‬‬
‫ﻧﮕﺮان ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﻋﺪم اﻃﻤﯿﻨﺎن ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﭼﺸﻢاﻧﺪاز اﻧﺘﻘﺎل ﺣﻘﻮق‬
‫ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن اﺻﻠﯽ آن دور از اﻧﺘﻈﺎر ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﯿﺎن اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻧﺮخ ﺗﻨﺰﯾﻞ‪ i‬ﺑﺮاي اﯾﻦ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ ﺑﺎﻻ ﺑﻮد‪ .‬از‬
‫ﻃﺮﻓﯽ‪ ،‬ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺮاي ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻧﺮخﻫﺎي ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ ﺑﻮد‪ .‬دﻻﯾﻠﯽ ﮐﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﮐﺎﻫﺶ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖ در‬
‫آﯾﻨﺪه را در آن ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺪاﻋﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮح ذﯾﻞ ﻗﺎﺑﻞ ذﮐﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ ‬اﮐﺘﺸﺎف ﻋﻤﺪة ذﺧﺎﯾﺮ ﻧﻔﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻧﻔﺘﯽ در اواﺧﺮ دﻫﻪ ‪ 1950‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ و‬
‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از اﯾﻦ ذﺧﺎﯾﺮ و وارد ﺷﺪن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﺎزار‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﺎزاد ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻔﺖ در دﻫﻪ ‪ 1960‬ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫‪81‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫‪ ‬ﮐﺸﻮر ﻋﻤﺪه ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪه ﻧﻔﺖ )آﻣﺮﯾﮑﺎ( در اﯾﻦ دوره در زﻣﯿﻨﻪ ﻧﻔﺖ ﺧﻮدﮐﻔﺎ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ ‬ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻋﻤﺪهي ﻧﻔﺘﯽ در ﺑﺎزاري ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر آن ﺗﺎ ﺣﺪي رﻗﺎﺑﺘﯽ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ ‬اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺮاي ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖ روﻧﺪي ﮐﺎﻫﻨﺪه ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و‬
‫ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ اﻧﺘﻈﺎرات ﻋﻤﻮﻣﯽ را ﺑﺎور داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬در اﯾﻦ دوره ﺑﻪ وﯾﮋه ﻃﯽ دﻫﻪ ‪ ،1960‬ﺑﺎ اﻧﺘﻈﺎرات ﻧﺮخ ﺑﺎﻻي ﺗﻨﺰﯾﻞ و ﻗﯿﻤﺖ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻧﻔﺖ‪،‬‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻫﺮ ﭼﻪ زودﺗﺮ و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﻔﺖ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺷﺪﯾﺪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدادﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﮐﻪ راﺑﻄﻪ ‪<i‬‬
‫*‪p‬ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺷﺮﮐﺖ ﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ ﺑﻮده ﮐﻪ در واﻗﻌﯿﺖ ﻧﯿﺰ ﭼﻨﯿﻦ اﻗﺪام ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖ در ﻋﻤﻞ در ﺳﻄﺢ ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫‪ .2-1-3‬ﺷﺮاﯾﻂ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺑﺎزار ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﻔﺖ در دﻫﻪ ‪1970‬‬

‫ﺗﻌﺪﯾﻞ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖﺧﺎم در ﺳﺎل ‪1973‬‬

‫ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي اﻋﻼنﺷﺪه ﻧﻔﺖﺧﺎم ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ از ‪ 2/95‬دﻻر در آﻏﺎز ﺳﺎل ‪ 1973‬ﺑﻪ ﺑﺸﮑﻪاي ‪11/65‬دﻻر در ﭘﺎﯾﺎن آن‬
‫ﺳﺎل اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺖ و ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺤﻮﻟﯽ ﺑﯽﺳﺎﺑﻘﻪ در اﻣﺮ ﺗﺠﺎرت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﻔﺖﺧﺎم و ﻗﯿﻤﺖ اﻧﺮژي ﺷﺪ‪ .‬در ﺳﺎلﻫﺎي‬
‫اوﻟﯿﻪ دﻫﻪ ‪ 1970‬ﻋﻮاﻣﻞ زﯾﺮ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺗﻐﯿﯿﺮ در راﺑﻄﻪ ﻗﺒﻠﯽ *‪ p‬و ‪ i‬و ﺑﺮﻗﺮاري راﺑﻄﻪ ﺟﺪﯾﺪ ‪ p*>i‬را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ ‬در دﻫﻪ ‪ 1970‬واردات ﻧﻔﺖﺧﺎم آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ روﻧﻖ اﻗﺘﺼﺎدي اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬روﻧﻖ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻮﺟﺐ‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺼﺮف ﻧﻔﺖ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ داﺧﻠﯽ ﻧﻔﺖ در ﺣﺪ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﻧﺒﻮد‪.‬‬
‫‪ ‬ﺑﺮﺧﯽ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽﻫﺎ از ﮐﻤﯿﺎﺑﯽ ﻧﻔﺖﺧﺎم ﺣﮑﺎﯾﺖ داﺷﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮارد زﯾﺮ اﺷﺎره ﮐﺮد‪:‬‬

‫ﺗﺎ اواﯾﻞ ﺳﺎل ‪ 1973‬ﻣﻘﺎﻟﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻧﺸﺮﯾﺎت ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬در ﺑﺮدارﻧﺪه ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽﻫﺎي‬ ‫‪‬‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺟﯿﻤﺰ آﮐﯿﻨﺲ از ﻣﻘﺎﻣﺎت آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﮐﻪ در آورﯾﻞ‬
‫‪ 1973‬اﻧﺘﺸﺎر ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫رﺷﺪ ﻣﮑﺘﺐ ﻣﺎﻟﺘﻮﺳﯿﻦ ﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ و ﻇﻬﻮر اﻧﺘﺸﺎراﺗﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﮐﺘﺎب ﻣﯿﺪوز و اﻧﺘﻈﺎر ﮐﻤﯿﺎﺑﯽ ﻧﻔﺖﺧﺎم در‬ ‫‪‬‬
‫آﯾﻨﺪه‪.‬‬
‫در اواﯾﻞ دﻫﻪ ‪ 1970‬اﻗﺘﺼﺎدداﻧﺎن ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ را ﮔﻮﺷﺰد ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ اداﻣﮥ روﻧﺪ ﮐﻨﻮﻧﯽ‬ ‫‪‬‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ از ذﺧﺎﯾﺮ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ ﺷﺪﯾﺪ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖﺧﺎم در آﯾﻨﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺘﻈﺎر ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ در آﯾﻨﺪه‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪82‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫‪ ‬ﻋﻤﻮﻣﯿﺖ اﻧﺘﻈﺎر اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﯿﻤﺖ ﻫﺎي ﻧﻔﺖﺧﺎم در اواﯾﻞ دﻫﻪ ‪1970‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ‬
‫ﻧﻔﺘﯽ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﻮد ﻣﯽدﯾﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺟﻠﺐ ﺣﻤﺎﯾﺖﻫﺎي ﻣﺎﻟﯽ دوﻟﺖﻫﺎي ﻣﺘﺒﻮع ﺧﻮد ﺑﺮاي ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫در ﻧﻮاﺣﯽ ﭘﺮﻫﺰﯾﻨﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎرات ﮐﻤﺒﻮد ﻧﻔﺖ و ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﺑﺎﻻي ﻧﻔﺖ داﻣﻦ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در اواﺧﺮ دﻫﻪ ‪ 1960‬و اواﯾﻞ دﻫﻪ ‪ 1970‬و ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺣﻮادث ﺳﯿﺎﺳﯽ زﯾﺮ‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎرات اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫ﻗﯿﻤﺖ ﻫﺎي ﻧﻔﺖﺧﺎم ﻧﯿﺰ ﺗﺸﺪﯾﺪ ﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ ‬ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﮐﺎﻧﺎل ﺳﻮﺋﺰ در ﺳﺎل ‪ 1967‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺟﻨﮓ اﻋﺮاب و اﺳﺮاﺋﯿﻞ‬
‫‪ ‬ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺷﺪن ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻔﺖ ﻧﯿﺠﺮﯾﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺟﻨﮓ داﺧﻠﯽ آن ﮐﺸﻮر‬
‫‪ ‬ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﯿﻮﺳﺘﻦ اﻧﻘﻼب ﻟﯿﺒﯽ در ﺳﺎل ‪1969‬‬
‫‪ ‬ﻣﺴﺪود ﺷﺪن ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ ﻧﻔﺘﯽ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﺑﻨﺪر ﺻﯿﺪا‬
‫‪ ‬ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻧﻔﺘﯽ اﮐﺘﺒﺮ ‪ 1973‬در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺟﻨﮓ اﻋﺮاب و اﺳﺮاﺋﯿﻞ‪.‬‬

‫‪ ‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺣﻖ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ‪ ،‬ﻣﺎ ﻟﮑﯿﺖ ذﺧﺎﺋﺮ ﻧﻔﺖ در اﯾﻦ دوره ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺴﺒﯽ از ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي‬
‫ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻣﻠﯽ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ‬
‫دوﻟﺘﯽ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﺣﻖ ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي درﺑﺎره ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ دﺳﺖ آوردﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺤﻮل‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﮐﺎﻫﺶ ﺷﺪﯾﺪ ﻧﺮخ ﺗﻨﺰﯾﻞ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪﮐ ﻨﻨﺪه ﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ دوﻟﺘﯽ ﻧﻔﺖ ﻃﺒﻌﺎً ﺑﺎ اﻓﻖ و دﯾﺪ‬
‫وﺳﯿﻌﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ذﺧﺎﯾﺮ ﻫﻤﺮاه ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات اﺳﺎﺳﯽ در *‪ p‬و‪ i‬ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺮدﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﺮخ ﺗﻨﺰﯾﻞ ‪ i‬ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﯿﻤﺖ ﻫﺎي ﻣﻮرد‬
‫اﻧﺘﻈﺎر ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺴﺒﯽ ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮار ﮔﺮدﯾﺪ‪p*>i :‬‬

‫اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ در اواﯾﻞ دﻫﻪ ‪ 1970‬ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﻔﺖ اﻧﮕﯿﺰهاي ﻗﻮي ﺑﻪ وﺟﻮد آورد ﮐﻪ ﺑﺸﮑﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻧﻔﺖ را‬
‫در زﻣﯿﻦ ﺑﺎﻗﯽ ﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﯿﺎن اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻧﻔﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﯿﻤﺖ ﺑﯽﮐﺸﺶ و ﯾﺎ‬
‫ﮐﻢﮐﺸﺶ ﺑﻮد‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﻋﺮﺿﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺮد و ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖﺧﺎم‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﺷﺪﯾﺪي اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻌﺪﯾﻞ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖﺧﺎم در ﺳﺎل ‪1979‬‬

‫ﻃﯽ ﺳﺎلﻫﺎي ‪1977‬و ‪1978‬اﻧﺘﻈﺎرات در ﻣﻮرد ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖﺧﺎم در ﺣﺎل ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﻮادث ﺳﯿﺎﺳﯽ‪،‬‬
‫دوﺑﺎره اﻧﺘﻈﺎرات اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ را ﺗﺸﺪﯾﺪ ﮐﺮد‪ .‬در واﻗﻌﯿﺖ ﻧﯿﺰ ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖﺧﺎم ﺑﯿﻦ اﮐﺘﺒﺮ ‪1978‬و اﮐﺘﺒﺮ‬
‫‪ 1981‬ﺗﺎ ‪ 168‬درﺻﺪ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪهي ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﮐﻤﺒﻮد ﻧﻔﺖ و‬
‫ﻧﺎاﻃﻤﯿﻨﺎﻧﯽ درﺑﺎره ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻔﺖ ﺑﻮد‪ .‬وﻗﻮع اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ در اﯾﺮان اﯾﻦ اﻧﺘﻈﺎرات را ﺑﻪ وﺟﻮد آورد و در ﺳﺎلﻫﺎي‬
‫‪ 1980-1979‬ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖ از ‪ 11‬دﻻر ﺑﻪ ‪ 36‬دﻻر و ﺣﺘﯽ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﺗﮏ ﻣﺤﻤﻮﻟﻪ ﺑﻪ ‪ 45‬دﻻر در ﻫﺮ ﺑﺸﮑﻪ‬

‫‪83‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ در دﻫﻪ ‪ 1970‬ﻧﻮﺳﺎنﻫﺎي ﺷﺪﯾﺪ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖﺧﺎم ﮐﺎﻣﻼً ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ و در راﺳﺘﺎي ﻣﺪل ﻗﯿﻤﺖ‬
‫ﻣﻮرداﻧﺘﻈﺎر ‪ -‬ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه )ﺗﻨﺰﯾﻞ( ﺑﻮد‪ .‬در اﯾﻦ دوره ﻧﺮخ ﺗﻨﺰﯾﻞ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﻔﺖ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎ‬
‫ﺣﻖ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ ﺑﺎ ﺧﻠﻊ ﯾﺪ از ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ آوردﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺖ و در ﻣﻮرد‬
‫ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎر اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎ ﺷﺪت ﮔﺮﻓﺖ ﺑﻪﻃﻮري ﮐﻪ راﺑﻄﻪ‬
‫‪ p*>i‬ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .3-1-3‬ﺷﺮاﯾﻂ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺑﺎزار ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﻔﺖ در دﻫﻪ ‪1980‬‬

‫از اواﺧﺮ ﺳﺎل ‪ 1985‬ﺗﺎ ﻧﯿﻤﻪ اول ﺳﺎل ‪ 1986‬ﺑﻬﺎي ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻧﻔﺖ در ﺑﺎزار ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺳﻘﻮط ﮐﺮد و از ‪28‬‬
‫دﻻر ﺑﻪ ﮐﻤﺘﺮ از ‪ 10‬دﻻر رﺳﯿﺪ‪ .‬ﻋﻠﻞ اﺻﻠﯽ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ ﺑﻮد‪:‬‬
‫ﻃﯽ دوره ‪ 1985-1981‬ﺗﻮرم در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺑﺎﻻ ﺑﻮد و ﮐﻨﺘﺮل ﺗﻮرم در اوﻟﻮﯾﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﮐﻨﺘﺮل ﺗﻮرم ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه از ﻃﺮﯾﻖ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﭘﻮﻟﯽ اﻧﻘﺒﺎﺿﯽ و ﮐﺎﻫﺶ‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﭘﻮل ﻋﻤﻠﯽ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮري ﮐﻪ اﯾﻦ اﻗﺪام ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻧﺮخﻫﺎي ﺑﻬﺮه ﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در دوره‬
‫‪ 1981-1985‬ﻧﺮخ واﻗﻌﯽ ﺑﻬﺮه ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 5/5‬درﺻﺪ ﺑﻮد‪ ،‬در دوره ‪ 1980-1978‬ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻧﺮخﻫﺎي ﺑﻬﺮه ﺗﻨﻬﺎ‬
‫‪ 1/5‬درﺻﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ اﻗﺪاﻣﺎت و ﺗﺤﻮﻻت زﯾﺮ اﻧﺘﻈﺎر ﮐﺎﻫﺶ ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺖ‪:‬‬

‫اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري در اﻧﺮژيﻫﺎي ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻧﻔﺖ‬ ‫‪‬‬

‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز در ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺣﻮزهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ‬ ‫‪‬‬
‫ﮐﺎﻫﺶ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻏﯿﺮ اوﭘﮏ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي ﺣﻔﺎريﻫﺎي‬ ‫‪‬‬
‫اﻓﻘﯽ‪ ،‬ﻟﺮزهﻧﮕﺎري ﺳﻪﺑﻌﺪي‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ﮐﺎراﯾﯽ و ارﺗﻘﺎي ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي‪.‬‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ )ﻏﯿﺮاوﭘﮏ(‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ذﺧﺎﯾﺮ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻣﯿﺰاﻧﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽﻫﺎي ﻗﺒﻠﯽ‬ ‫‪‬‬
‫)ﮔﺬر از دﯾﺪﮔﺎه ﮐﻤﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﺎزاد ﻋﺮﺿﻪ(‪.‬‬
‫وﺟﻮد ﺑﺎزار ﺗﮏ ﻣﺤﻤﻮﻟﻪ و ﺑﺎزار آﺗﯽﻫﺎ در ﺗﺠﺎرت ﻧﻔﺖ‬ ‫‪‬‬

‫‪84‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫‪ ‬ﺣﺎﮐﻤﯿﺖ ﺑﺎزار ﺧﺮﯾﺪاران ﺑﻪ ﺟﺎي ﺑﺎزار ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن در ﺑﺎزار ﻧﻔﺖ‬
‫‪ ‬روﻧﺪ ﺷﺪﯾﺪ ﮐﺎﻫﺸﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻧﻔﺖ و ﮐﺎﻫﺶ آﺷﮑﺎر ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺼﺮف ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻠﯽ‬
‫)ﺷﺪت ﻧﻔﺖ(‪.‬‬
‫‪ ‬اﻓﺰاﯾﺶ ﮐﺸﺶ ﻗﯿﻤﺘﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻧﻔﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻫﻪ ‪ 1970‬و اﻓﻘﯽﺗﺮ ﺷﺪن ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎي آن‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ در ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ ﮐﺎﻫﺶ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖﺧﺎم دور از اﻧﺘﻈﺎر ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﻧﺮخ ﺗﻨﺰﯾﻞ ﺑﺎﻻ و اﻧﺘﻈﺎر‬
‫ﻗﯿﻤﺖ ﻫﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﻔﺖ ﺑﺮاي اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺷﺪﯾﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ )ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي‬
‫راﺑﻄﻪ ‪ .(p*< i‬در اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﺎز ﺷﺪﯾﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ارز ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر رﻗﺎﺑﺖآﻣﯿﺰي اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ﺳﻘﻮط ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖ در ﺳﺎل ‪1986‬ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .4-1-3‬ﺷﺮاﯾﻂ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺑﺎزار ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﻔﺖ در دﻫﻪ ‪1990‬‬

‫ﺿﻌﻒ ﺑﺎزارﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻧﻔﺖ در ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎص دﻫﻪ ‪ 1980‬و ﺗﺪاوم اﻗﺪاﻣﺎت و ﺗﺤﻮﻻت ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮح ذﯾﻞ در‬
‫دﻫﻪ ‪ 1990‬ﻧﯿﺰ اداﻣﻪ ﯾﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ﺳﻘﻮط ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖﺧﺎم در ﺳﺎل ‪ 1998‬ﻣﻨﺠﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﯾﯽ در ﻣﺼﺮف ﻧﻔﺖ‬
‫‪ ‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺆﺛﺮ از ﻧﻔﺖ‬
‫‪ ‬اﻓﺰاﯾﺶ اﻣﮑﺎﻧﺎت اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺮژي‬
‫‪ ‬ﮐﺎﻫﺶ ﺷﺪت ﻣﺼﺮف ﻧﻔﺖ‬
‫‪ ‬ﮐﺎﻫﺶ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻏﯿﺮ اوﭘﮏ‬
‫‪ ‬ﻇﻬﻮر ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي از ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻏﯿﺮاوﭘﮏ ﺑﺎ ﻗﺪرت ﭼﺸﻤﮕﯿﺮ در ﺑﺎزار ﻧﻔﺖ‬
‫‪ ‬رﺷﺪ آﻫﺴﺘﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻧﻔﺖ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ زﯾﺴﺖﻣﺤﯿﻄﯽ‬
‫‪ ‬اﻓﺰاﯾﺶ ﺧﺮﯾﺪﻫﺎي ﺗﮏﻣﺤﻤﻮﻟﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺧﺮﯾﺪﻫﺎي ﻗﺮاردادي‬
‫‪ ‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺎزار آﺗﯽﻫﺎ‬
‫‪ ‬وﺟﻮد ﺑﺎزار ﺧﺮﯾﺪاران‪ :‬ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻋﻤﺪهي ﻧﻔﺘﯽ ﺑﺎ ﺗﺠﺎرت از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺎزار ﺗﮏﻣﺤﻤﻮﻟﻪاي‪ ،‬ﻧﻔﻮذ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮي را ﺑﺮ روي ﻗﯿﻤﺖﻫﺎ اﻋﻤﺎل ﻧﻤﻮده و در ﻣﺒﺎرزهاي ﮐﻪ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ ﺷﺮﮐﺘﻬﺎ و ﮐﺸﻮرﻫﺎي‬
‫ﺻﺎدرﮐﻨﻨﺪه ﻧﻔﺖ در ﻣﻮرد ﻗﯿﻤﺖﻫﺎ در ﺟﺮﯾﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ از ﻣﻮﺿﻊ ﺑﺮﺗﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬اﻗﺪاﻣﺎت ﻋﻤﻠﯽ و ﺗﺒﻠﯿﻐﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻀﻌﯿﻒ اوﭘﮏ‬
‫‪ ‬ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﻣﺆﺛﺮ و آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ و آژاﻧﺲ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﻧﺮژي‪:‬‬
‫‪ ‬دوﻟﺖﻫﺎي ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي اﻧﺮژي ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮﯾﺶ را اﺗﺨﺎذ ﮐﺮده و ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎ وﺿﻊ ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺮ ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ و ﻧﻔﺖﺧﺎم اﺟﺎزه ﻧﻤﯽدادﻧﺪ ﮐﻪ ﮐﺎﻫﺶ ﺑﻬﺎي ﻧﻔﺖﺧﺎم ﺑﻪ‬

‫‪85‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻧﻔﺖ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ ‬ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ در زﻣﯿﻨﻪ ﺗﺒﻠﯿﻐﺎﺗﯽ ﻧﯿﺰ از ﻃﺮﯾﻖ اﻧﺘﺸﺎر اﺧﺒﺎر ﻧﺎدرﺳﺖ در ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻣﺎﻧﯽ‪،‬‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻀﻌﯿﻒ ﺑﺎزار ﻧﻔﺖ اﻗﺪام ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪1988‬ﻏﺎﻟﺐ ﺧﺒﺮﻫﺎ و ﺗﺤﻠﯿﻞﻫﺎي درﺳﺖ و ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮﻧﻪاي ﺟﻬﺖﮔﯿﺮي ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ از ﻣﺎزاد ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻔﺖ و ﮐﺎﻫﺶ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖ ﺧﺒﺮ ﻣﯽداد و ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺘﻐﯿﺮ *‪ p‬ﺷﺪﯾﺪاً ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺑﺮاي اﺧﺬ وام از ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﭘﻮﻟﯽ و ﻣﺎﻟﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﺑﯿﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺑﻪ ارز ﺧﺎرﺟﯽ از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﯿﺎز ﻣﺎﻟﯽ ﺷﺪﯾﺪ‪ ،‬رﻗﺎﺑﺘﯽ ﺟﺪي در ﮔﺮﻓﺖ و ﻧﺮخﻫﺎي ﺑﻬﺮه را ﺗﺤﺖ‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار داد ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ ﻧﺮخﻫﺎي ﺑﻬﺮه واﻗﻌﯽ ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت روﻧﺪ ﺻﻌﻮدي را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺷﺮاﯾﻂ‬
‫و ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﺣﺎﮐﻢ در ﺑﺎزار ﻧﻔﺖ در ﺳﺎل ‪ ،1998‬در ﺗﺪاوم و ﺷﺪت ﺗﻐﯿﯿﺮات راﺑﻄﮥ ‪ p*< i‬ﻣﺆﺛﺮ واﻗﻊ ﺷﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﺳﻘﻮط ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖ در اﯾﻦ ﺳﺎل ﻣﻨﺠﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ .5-1-3‬ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﺎري ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺑﺎزار ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﻔﺖ‬

‫ﺗﺤﻮﻻت ﻋﺮاق و اﻋﻤﺎل ﻧﻔﻮذ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر و ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ از ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﮔﺬار ﺑﺮ ﺑﺎزار ﻧﻔﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﮐﺜﺮ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻫﺎي ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ﮐﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺑﺤﺮان ﻋﺮاق ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬اﻫﺪاف آﻣﺮﯾﮑﺎ را در ﻋﺮاق و‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ در ﻃﯿﻒ ﺑﺴﯿﺎر ﮔﺴﺘﺮدهاي ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺷﺮح ذﯾﻞ ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺮد‪:‬‬
‫)اﻣﺎﻣﯽﻣﯿﺒﺪي؛ ‪:(1382‬‬

‫‪ .1‬دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ذﺧﺎﯾﺮ ﻋﻈﯿﻢ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ در راﺳﺘﺎي ﺳﯿﺎﺳﺖ اﻣﻨﯿﺖ ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻔﺖ و اﻧﺮژي در‬
‫آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ :‬اﮐﺜﺮ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻧﻔﺖ و اﻧﺮژي ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻃﯽ دو دﻫﻪ آﯾﻨﺪه ﻧﯿﺰ ﺟﻬﺎن ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺮژي‬
‫ﻓﺴﯿﻠﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﮔﺎز و زﻏﺎلﺳﻨﮓ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻋﻤﺪه دارد‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ذﺧﺎﯾﺮ اﺛﺒﺎتﺷﺪه ﻧﻔﺖ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻣﯿﺰان‬
‫‪ 1075‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﺑﺸﮑﻪ ﺑﺮآورد ﺷﺪه ﮐﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ‪ 700‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﺑﺸﮑﻪ ﯾﻌﻨﯽ ‪ 65‬درﺻﺪ آن در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﻠﯿﺞﻓﺎرس‬
‫ﻗﺮار دارد )‪.(OPEC, 2002‬‬
‫ذﺧﺎﯾﺮ اﺛﺒﺎتﺷﺪه ﻧﻔﺖ آﻣﺮﯾﮑﺎ ‪ 30/4‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﺑﺸﮑﻪ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻌﺎدل ‪ 2/9‬درﺻﺪ ﮐﻞ ذﺧﺎﯾﺮ ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮﻓﯽ‬
‫ﻣﺼﺮف ﻧﻔﺖ آﻣﺮﯾﮑﺎ روزاﻧﻪ ﺣﺪود ‪ 19/6‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺑﺸﮑﻪ ﯾﻌﻨﯽ ‪ 25/5‬درﺻﺪ ﻣﺼﺮف ﻧﻔﺖ ﺟﻬﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺪود ‪60‬‬
‫درﺻﺪ آن را وارد ﻣﯽﮐﻨﺪ )‪.(BP,2003‬‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻋﺮﺿﻪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﻔﺖ ﺑﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﺳﺎل ‪ 2001‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﮐﺎﻧﺎدا‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي‪،‬‬
‫وﻧﺰوﺋﻼ‪ ،‬ﻣﮑﺰﯾﮏ و ﻧﯿﺠﺮﯾﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺪود ‪ 62‬درﺻﺪ واردات ﻧﻔﺖ آﻣﺮﯾﮑﺎ را ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ آﻧﮑﻪ‬
‫ﮐﺸﻮر ﻋﺮاق در ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 2001‬و ‪ 2002‬ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺷﺸﻤﯿﻦ و ﻫﻔﺘﻤﯿﻦ ﮐﺸﻮر ﻋﻤﺪه ﺻﺎدرﮐﻨﻨﺪه ﻧﻔﺖ ﺑﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ‬
‫ﺑﻮده اﺳﺖ )‪ .(IAEE,2004‬در ﺿﻤﻦ در ﺳﺎل ﻫﺎي اﺧﯿﺮ ﺣﺪود ‪ 45‬درﺻﺪ ﻣﺼﺮف ﻧﻔﺖ آﻣﺮﯾﮑﺎ را ﺑﻨﺰﯾﻦ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬

‫‪86‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫داده ﮐﻪ ﻫﻨﻮز ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻗﺎﺑﻞ رﻗﺎﺑﺘﯽ ﺑﺮاي آن در دﺳﺘﺮس ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل در ﺳﺎل ‪ 2001‬ﺗﻮﻟﯿﺪ اﺗﺎﻧﻮل ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺑﻨﺰﯾﻦ در آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻌﺎدل ‪ 204‬ﻫﺰار ﺑﺸﮑﻪ ﻧﻔﺖ در روز ﺑﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﮐﻤﺘﺮ از دو درﺻﺪ‬
‫ﻧﻔﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺳﺎل در آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻣﺼﺮف ﺷﺪ)‪.(MEES,2003‬‬
‫‪.2‬ﭘﯿﺸﺒﺮد ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺻﻠﺢ اﺳﺮاﺋﯿﻞ‪ -‬ﻓﻠﺴﻄﯿﻦ و اﻓﺰاﯾﺶ ﺿﺮﯾﺐ اﻣﻨﯿﺖ اﺳﺮاﺋﯿﻞ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﻧﺘﻘﺎل ﻧﻔﺖ ﻋﺮاق ﺑﻪ‬
‫اﺳﺮاﺋﯿﻞ‪ :‬ﻫﻢاﮐﻨﻮن اﺳﺮاﺋﯿﻞ روزاﻧﻪ ‪ 280‬ﻫﺰار ﺑﺸﮑﻪ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه از روﺳﯿﻪ‪ ،‬ﻣﺼﺮ و ﻏﺮب آﻓﺮﯾﻘﺎ وارد‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﻧﺘﻘﺎل ﻧﻔﺖ ﮐﺮﮐﻮك ﻋﺮاق از ﻃﺮﯾﻖ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﻻﯾﺸﮕﺎه ﺣﯿﻔﺎ در اﺳﺮاﺋﯿﻞ ﯾﮑﯽ از اﻫﺪاف ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ در ‪ 1984‬ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ .3‬ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و آﺳﯿﺎي ﻣﯿﺎﻧﻪ‪.‬‬
‫‪.4‬ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮاردادن ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي‪ :‬ﺑﺎ ﮐﺎﻫﺶ واﺑﺴﺘﮕﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ واردات ﻧﻔﺖ از ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن و ﺗﺄﻣﯿﻦ آن از‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ﻋﺮاق‪ ،‬ﻗﺪرت آﻣﺮﯾﮑﺎ در اﻋﻤﺎل ﻧﻔﻮذ ﺑﻪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬واردات ﻧﻔﺖ آﻣﺮﯾﮑﺎ از ﻋﺮاق در ژاﻧﻮﯾﻪ‬
‫‪ 2003‬در ﺣﺪود ‪ 1/2‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺑﺸﮑﻪ در روز ﺑﻮد ﮐﻪ اﻓﺰاﯾﺶ آن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺎ ﺻﺎدرات ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن )ﯾﻌﻨﯽ ‪2/8‬‬
‫ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺑﺸﮑﻪ در روز( ﺑﯿﻨﺠﺎﻣﺪ‪.‬‬
‫‪.5‬ﮐﻨﺘﺮل روﺳﯿﻪ و ﭼﯿﻦ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ‪.‬‬
‫‪.6‬ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻗﺮاردادن اروﭘﺎ و ژاﭘﻦ )واردﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻋﻤﺪه ﻧﻔﺖ ﺟﻬﺎن( از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺖ و اﻧﺮژي‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و رﻗﺎﺑﺖ در ﮐﺴﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي‪.‬‬
‫‪.7‬اﯾﺠ ﺎد ﯾﮏ ﻧﻈﻢ ﻧﻮﯾﻦ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺣﺬف و ﯾﺎ ﮐﻨﺘﺮل دوﻟﺘﻬﺎي ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺳﯿﺎﺳﺘﻬﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ‪.‬‬
‫‪ .8‬آزﻣﺎﯾﺶ و ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﮔﺬاردن ﺑﺮﺗﺮي ﺳﻼﺣﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻧﻈﺎﻣﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﺴﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻧﻈﺎﻣﯽ و‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي در ﮐﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ‪.‬‬
‫‪ .9‬ﮐﻨﺘﺮل ﻧﻔﻮذ روﺳﯿﻪ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ و آﻟﻤﺎن در ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻧﻔﺖ ﻋﺮاق‪ :‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻧﻔﺖ ﻋﺮاق ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه در‬
‫اﺧﺘﯿﺎر روﺳﯿﻪ‪ ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻪ و آﻟﻤﺎن ﺑﻮده ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪.11‬ﺣﻤﺎﯾﺖ از دﻻر در ﺗﺠﺎرت و ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﻔﺖﺧﺎم‪ :‬ﺑﺎ ﺗﺴﻠﻂ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺮ ذﺧﺎﯾﺮ ﻧﻔﺖ ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و اوﭘﮏ‪،‬‬
‫دﻻر ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻧﻔﺘﯽ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ داﺷﺘﻪ و ﺑﺨﻮﺑﯽ ﻗﺎدر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد در ﻗﯿﻤﺖﮔﺬاري ﻧﻔﺖ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬
‫ﯾﻮرو ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﯾﺎدآوري اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻧﻮاﻣﺒﺮ ﺳﺎل ‪ 2000‬ﮐ ﺸﻮر ﻋﺮاق از ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﮐﺮد ﮐﻪ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻧﻔﺖ‬
‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻏﺬا ﺑﺠﺎي دﻻر ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﯾﻮرو ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﺳﺎل ﻫﺎي اﺧﯿﺮ از ﻃﺮف ﮐﺸﻮرﻫﺎي اﯾﺮان‪،‬‬
‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي‪ ،‬روﺳﯿﻪ و وﻧﺰوﺋﻼ ﻧﯿﺰ ﺑﺮاي ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﯾﻮرو ﺑﻪ ﺟﺎي دﻻر در ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ اﺑﺮاز ﺗﻤﺎﯾﻞ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ در راﺳﺘﺎي ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻗﺘﺼﺎدي آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ .12‬ﺑﺮﻗﺮاري ﺣﮑﻮﻣﺖ دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﮏ )ﻃﺮﻓﺪار ﻏﺮب( در ﻋﺮاق‪.‬‬

‫‪87‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫در ﻣﺠﻤﻮع‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺟﻨﮓ ﺧﻠﯿﺞ ﻓﺎرس ﻓﻘﻂ ﺟﻨﮓ ﻧﻔﺖ ﻧﺒﻮد و اﺳﺘﺮاﺗﮋي آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﺣﻤﻠﻪ ﻧﻈﺎﻣﯽ و‬
‫ﺗﺪاوم اﺷﻐﺎل ﻋﺮاق ﺑﺴﯿﺎر ﻓﺮاﺗﺮ از ﺑﺤﺚ ﻧﻔﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺸﻮر درﺻﺪد ﮐﺴﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻣﻨﯿﺘﯽ‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي و‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت از اﯾﻦ ﺟﻨﮓ اﺳﺖ‪ .‬روي ﮐﺎر آﻣﺪن ﯾﮏ دوﻟﺖ ﻣﺘﮑﯽ ﺑﻪ آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﻋﺮاق ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﺮاي ﺑﺎزار ﻧﻔﺖ در ﺑﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﻋﺮاق ﺿﻤﻦ ﺑﺮﺧﻮرداري از ذﺧﺎﯾﺮ ﻋﻈﯿﻢ ﻧﻔﺘﯽ و ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫اﻧﺪك ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬار ي ﻫﺎي ﺷﺮﮐﺖ ﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه ﺷﺮﮐﺖ ﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﺪرﻧﯿﺰه ﮐﺮدن ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻧﻔﺖ ﺧﻮد‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﮔﺮدﯾﺪه و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﻠّﻢ ﺳﻬﻤﯿﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮي را در‬
‫اوﭘﮏ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ دﯾﮕﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي اوﭘﮏ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﮐﺎﻫﺶ ﺳﻬﻤﯿﻪ ﺧﻮد ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ‬
‫روﻧﺪي ﻧﺰوﻟﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ اوﭘﮏ و آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻃﺮﻓﺪار ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻧﻔﺖ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺳﻬﻤﯿﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ دﯾﮕﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺷﺪﯾﺪي ﮐﺎﻫﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫ﮐﺸﻮر آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ دﻻﯾﻞ زﯾﺮ ﻃﺮﻓﺪار ﻗﯿﻤﺖ ﻫﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻧﻔﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬
‫ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺻﺪﻣﻪ ﻣﯽزﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺟﻤﻬﻮريﺧﻮاﻫﺎن آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﮔﺮه ﺧﻮرده اﺳﺖ و اﯾﻦ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻃﺮﻓﺪار ﻗﯿﻤﺖ‬ ‫‪‬‬
‫ﻫﺎي ﺑﺎﻻي ﻧﻔﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﺎلﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري در آﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺮﮔﺰار ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﮐﺎﻫﺶ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖﺧﺎم‬ ‫‪‬‬
‫دور از اﻧﺘﻈﺎر اﺳﺖ‪) .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت رﯾﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري آﻣﺮﯾﮑﺎ در ﺳﺎل ‪ 2004‬ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﻮد‪(.‬‬
‫ﮐﺎﻫﺶ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖﺧﺎم ﻣﺎﻧﻊ رﺷﺪ اﻧﺮژيﻫﺎي ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺎ‬ ‫‪‬‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﺘﻨﻮعﺳﺎزي اﻧﺮژيﻫﺎ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي اﻧﺮژيﻫﺎي ﻧﻮ در ﺗﻀﺎد ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﮐﺎﻫﺶ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖﺧﺎم‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ ﺷﺪه و ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي‬ ‫‪‬‬
‫زﯾﺴﺖﻣﺤﯿﻄﯽ را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺎﻫﺶ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ رﻗﺒﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎ ﯾﻌﻨﯽ ژاﭘﻦ‪ ،‬اروﭘﺎ و ﺣﺘﯽ ﭼﯿﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺧﺎﻟﺺ واردات اﻧﺮژي آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ درﺻﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ داﺧﻠﯽ )‪ (GDP‬اﯾﻦ ﮐﺸﻮر اﺳﺖ؛ از ﻃﺮﻓﯽ‬ ‫‪‬‬
‫ﺻﻨﺎﯾﻊ اﻧﺮژيﺑﺮ آﻣﺮﯾﮑﺎ ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﮐﺎﻫﺶ ﺷﺪﯾﺪ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖﺧﺎم ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﺜﺒﺖ زﯾﺎدي در‬
‫اﻗﺘﺼﺎد اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﻧﻤﯽﮔﺬارد‪ .‬از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖﺧﺎم در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﻨﻔﯽ ﭼﻨﺪاﻧﯽ‬
‫ﺑﺮ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﻬﺎن ﻧﺪارد‪ .‬زﯾﺮا اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖﺧﺎم ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ‪ 10‬دﻻر در ﻃﯽ ﯾﮏ ﺳﺎل‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺳﺒﺐ‬
‫ﮐﺎﻫﺶ رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺟﻬﺎن ﺑﻪ اﻧﺪازة ‪ 0/5‬درﺻﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ )وزارت ﻧﻔﺖ؛ ‪.(1382‬‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﻋﺮاق ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺎﻟﯽ و اﻓﺰاﯾﺶ درآﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻗﻄﻌﺎً ﻣﻨﺎﻓﻊ آﯾﻨﺪه‬ ‫‪‬‬
‫ﻋﺮاق در ﺟﻨﮓ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪88‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫‪ ‬ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ‪ :‬در ﺳﺎل ﻫﺎي اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﻫﯿﭽﮕﺎه اوﭘﮏ رﺳﻤﺎً آزادي ﮐﺎﻣﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮاي اﻋﻀﺎء و ﻋﺪم‬
‫ﭘﺎﯾﺒﻨﺪي ﺑﻪ ﺳﻬﻤﯿﻪ ﻫﺎ را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﮑﺮده ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬ﻇﺮﻓﯿﺖ و ﺗﻮان ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻀﻮ‬
‫اوﭘﮏ در ﺷﺮاﯾﻂ ﻋﺎدي آﺷﮑﺎر ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫اوﭘﮏ ﺣﺪاﻗﻞ ﺣﺪود ‪ 35‬درﺻﺪ ﻧﻔﺖ ﺟﻬﺎﻧﯽ را ﻋﺮﺿﻪ و ﻧﻘﺶ ﻋﻤﺪهاي را در ﺑﺎزار ﻧﻔﺖ اﯾﻔﺎ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﭘﯿﻮﺳﺘﻦ‬
‫ﮐﺸﻮر ﻋﺮاق ﺑﻪ ﮔﺮوه ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﮐﺎر ﻃﺮﻓﺪار ﻏﺮب‪ ،‬ﻗﺪرت اﯾﻦ ﮔﺮوه ﮐﺸﻮرﻫﺎ در اوﭘﮏ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻮرداري از‬
‫ﺣﺪود ‪ 70‬درﺻﺪ ذﺧﺎﯾﺮ اوﭘﮏ اﻓﺰوده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷ ﺪ و ﺳﻬﻢ ﺑﯿﺸﺘﺮي از ﺗﻮﻟﯿﺪ اوﭘﮏ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬
‫داد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻗﯿﻤﺖ ﮔﺬاري ﻧﻔﺖ اوﭘﮏ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮ ﺣﺴﺐ دﻻر ﺗﺪاوم ﺧﻮاﻫﺪ ﯾﺎﻓﺖ و ﯾﻮرو ﺗﻬﺪﯾﺪي ﺟﺪي ﺑﺮاي‬
‫آن ﺗﻠﻘﯽ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در ﺿﻤﻦ در دو دﻫﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻮاﻧﻊ ﻋﻤﺪه ﺑﺮ ﺳﺮ راه اﻧﺘﺨﺎبﺷﺪن دﺑﯿﺮ ﮐﻞ اوﭘﮏ از‬
‫ﺑﯿﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ اي‪ ،‬ﮐﺸﻮر ﻋﺮاق ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﺤﻮﻻت ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب دﺑﯿﺮ ﮐﻞ از ﺑﯿﻦ ﭘﻨﺞ‬
‫ﮐﺸﻮر ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﮐﺎر اوﭘﮏ در آﯾﻨﺪه و ﺑﺎ ﺟﻠﺐ ﻧﻈﺮ اﯾﺮان دور از اﻧﺘﻈﺎر ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﯾﮏ ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي ﻣﯽ ﺗﻮان اذﻋﺎن ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺪل ﻧﻈﺮي و ﺗﺤﻠﯿﻞ اراﺋﻪﺷﺪه‪ ،‬ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖﺧﺎم در ﺳﺎل‪-‬‬
‫ﻫﺎي اﺧﯿﺮ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ )ﻣﺪل ﻗﯿﻤﺖ ﻣﻮرداﻧﺘﻈﺎر‪ -‬ﻧﺮخ ﺗﻨﺰﯾﻞ(‪.‬‬
‫در ﺿﻤﻦ ﺑﺎ آﻏﺎز دورة ﺑﺎزﺳﺎزي ﻋﺮاق و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻮاﻫﺪ ﭘﺎﯾﺎنﯾﺎﻓﺘﻦ دوره ﮐﺴﺎدي ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و آﻏﺎز‬
‫دوره روﻧﻖ اﻗﺘﺼﺎدي ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﻤﺪه ﺻﻨﻌﺘﯽ‪ ،‬ﺻﻌﻮديﺷﺪن روﻧﺪ ﻧﺮخﻫﺎي ﺑﻬﺮه )ﻧﺮخ ﺗﻨﺰﯾﻞ( دور از اﻧﺘﻈﺎر‬
‫ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻻزم اﺳﺖ اوﭘﮏ ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺳﻬﻤﯿﻪﺑﻨﺪيﻫﺎ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻧﺸﺎن داده و رﻋﺎﯾﺖ‬
‫دﻗﯿﻖ ﺳﻬﻤﯿﻪ ﻫﺎ را ﻣﺪﻧﻈﺮ ﻗﺮار دﻫﺪ ﺗﺎ ﻣﻮﺟﺒﺎت اﻧﺘﻈﺎر اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﻧﻔﺖﺧﺎم در آﯾﻨﺪه را ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮري ﮐﻪ راﺑﻄﻪ ‪ p*> i‬ﻫﻤﻮاره در ﺑﺎزار ﻧﻔﺖ ﺣﺎﮐﻢ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ .6-1-3‬دﻻﯾﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻧﻔﺖ و اﻧﺮژي از ﻟﺤﺎظ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‬

‫از ﻧﻈﺮ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻧﻔﺖ و اﻧﺮژي ﺑﯿﺸﺘﺮ از دﯾﺪﮔﺎه زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺑﻪ‬
‫‪ 4‬ﺑﺨﺶ ﮐﻪ در زﯾﺮ ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ ‬ﻧﺎزك ﺷﺪن ﻻﯾﻪ ازن‬

‫‪ ‬ﺑﺎرانﻫﺎي اﺳﯿﺪي‬
‫‪ ‬ﺗﻐﯿﯿﺮات آب و وﻫﻮاﯾﯽ‬
‫‪ ‬ﮔﺮم ﺷﺪن ﮐﺮه زﻣﯿﻨﯽ‬
‫در ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﺋﻞ زﯾﺴﺖﻣﺤﯿﻄﯽ اوﻟﯿﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪاي ﮐﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﺪان ﭘﯽ ﺑﺮدﻧﺪ ﻧﺎزك ﺷﺪن ﻻﯾﻪ ازن ﺑﻮد‪ ،‬دﻟﯿﻞ‬
‫اﺻﻠﯽ وﺟﻮد آﻣﺪن اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﺎزﻫﺎي ‪ CFC‬اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺎز‪ ،‬ﮔﺎزي اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻓﺮﯾﺰر و دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي‬
‫ﺳﺮدﮐﻨﻨﺪه و اﺳﭙﺮيﻫﺎ ﻣﺘﺼﺎﻋﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﻫﯿﭻ رﺑﻄﯽ ﺑﻪ ﻧﻔﺖ و ﻣﺴﺌﻠﻪ اﻧﺮژي ﻧﺪارد‪ .‬ازن از رﺳﯿﺪن اﺷﻌﻪﻫﺎي‬

‫‪89‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺤﺚ ﺑﻌﺪي ﺑﺎرانﻫﺎي اﺳﯿﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر در‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ دﯾﮕﺮ ﮔﺮم ﺷﺪن ﮐﺮه زﻣﯿﻦ ﯾﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮات آب و ﻫﻮاﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﺖ اﺻﻠﯽ اﯾﻦ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﮔﺎزﻫﺎي ﮔﻠﺨﺎﻧﻪ اي ‪ SF6 ،PFC2 ،HFC2 ،N2o ،CH4 ،Co2‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺎزﻫﺎ از ﻧﻔﺖ و اﻧﺮژي‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎرانﻫﺎي اﺳﯿﺪي در ﺳﻄﺢ درﯾﺎ ﺑﺎﻋﺚ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ آﺑﺰﯾﺎن ﻣﯽﺷﻮد و در ﺳﻄﺢ ﺧﺸﮑﯽ‪،‬‬
‫زﻣﯿﻦﻫﺎي ﮐﺸﺎورزي را اﺳﯿﺪي ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻟﻄﻤﻪ ﻣﯽزﻧﺪ‪ .‬از ﻃﺮﻓﯽ ﮔﺮم ﺷﺪن ﮐﺮه زﻣﯿﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺎﻻ‬
‫رﻓﺘﻦ ﺳﻄﺢ آب ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻧﺮژي ﭘﺎك و ﺗﻤﯿﺰ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‬
‫ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﻧﯿﺰ ﺗﺎﺛﯿﺮ زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ زﯾﺮ را دارد‪:‬‬

‫‪CH4 + 2O2‬‬ ‫‪CO2 + 2H2O‬‬

‫)‪(12+4) + 2(16×2‬‬ ‫)‪(12+32) + 2(2+16‬‬
‫‪16 + 4‬‬ ‫‪44 +36‬‬

‫ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ واﺣﺪ ﻣﺘﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺳﻮﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ‪ 2/75‬واﺣﺪ ﮔﺎز ‪ Co2‬ﻣﺘﺼﺎﻋﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ و ﺗﻤﯿﺰ‬
‫ﺗﺮﯾﻦ اﻧﺮژي ﻓﺴﯿﻠﯽ ﺑﻪﺻﻮرت زﯾﺮ ﮔﺎز دي اﮐﺴﯿﺪﮐﺮﺑﻦ ﻣﺘﺼﺎﻋﺪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺪول‪ -1‬وزن ﻣﻮﻟﮑﻮﻟﯽ دي اﮐﺴﯿﺪﮐﺮﺑﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ‬

‫دي اﮐﺴﯿﺪﮐﺮﺑﻦ‬ ‫ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫‪44‬‬ ‫‪16‬‬
‫‪x=2/75‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اﻧﺮژي در اﯾﺠﺎد راﺑﻄﻪ اي ﺻﺤﯿﺢ ﺑﯿﻦ ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﻧﻘﺶ ﮐﺎﺗﺎﻟﯿﺰور را داراﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ‬
‫اﻧﺮژي در ﺑﺮﮔﯿﺮﻧﺪه ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي آﮔﺎهﺳﺎزي‪ ،‬ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﺋﯽ‪ ،‬ﺑﻬﯿﻨﻪﺳﺎزي ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي و ﺑﻬﺮهوري از اﻧﻮاع اﻧﺮژيﻫﺎ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .2-3‬ﺗﻮﺻﯿﻒ ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﮐﺸﻮر‬

‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺨﺶﻫﺎي زﯾﺮ اﺳﺖ ‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪ .‬اﮐﺘﺸﺎف‬
‫ب‪ .‬ﺣﻔﺎري‬
‫ج‪ .‬ﺗﻮﻟﯿﺪ )ﻣﺨﺎزن(‬
‫د‪ .‬ﭘﺎﻻﯾﺶ ) ﺗﻘﻄﯿﺮ ﯾﻌﻨﯽ ﺟﻮﺷﺎﻧﺪن و ﺗﺒﺨﯿﺮ ﯾﮏ ﻣﺎﯾﻊ و دوﺑﺎره ﺳﺮد ﮐﺮدن و ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن ﺑﺨﺎر ﺑﻪ ﺻﻮرت‬

‫‪90‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻣﺎﯾﻊ(‬
‫ﺑﺎزارﯾﺎﺑﯽ‬ ‫ه‪.‬‬

‫اﻟﻒ‪ .‬اﮐﺘﺸﺎف ﻧﻔﺖ در اﯾﺮان‬

‫اﻟﻒ‪ .1-‬ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪ اﮐﺘﺸﺎف ﻧﻔﺖ در اﯾﺮان‬
‫اﻗﺪاﻣﺎت ﻋﻠﻤﯽ و اﮐﺘﺸﺎف ﻧﻔﺖ از ﺳﺎل ‪1280‬ﺑﺎ ﻋﻘﺪ ﻗﺮارداد دارﺳﯽ آﻏﺎز و در ﺧﺮداد ﻣﺎه ‪ 1287‬ﺑﺎ ﮐﺸﻒ ﻣﯿﺪان‬
‫ﻧﻔﺘﯽ ﻣﺴﺠﺪ ﺳﻠﯿﻤﺎن وارد ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻋﻤﻠﯽ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫اﻟﻒ‪ .2-‬ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﮐﺘﺸﺎف ﻧﻔﺖ‬

‫‪ ‬ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻣﺤﻞ ﺗﻠﻪ ﻧﻔﺘﯽ‬

‫اﯾﻦ ﺷﻨﺎﺳﺎﺋﯽ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﻄﺢ اﻻرﺿﯽ و ﻋﻠﻮم ژﺋﻮﺷﯿﻤﯽ و ژﺋﻮﻓﯿﺰﯾﮏ ﺻﻮرت ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬ﭘﺲ از‬
‫ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﻄﺢ اﻻرﺿﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﮑﺲﻫﺎي ﻫﻮاﺋﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪات ﻣﺤﻠﯽ و ﻏﯿﺮه اﻧﺠﺎم ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد در‬
‫ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺷﻮاﻫﺪ اوﻟﯿﻪ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ وﺟﻮد ﺗﻠﻪ ﻧﻔﺘﯽ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺤﺖ اﻻرﺿﯽ اﻗﺪام ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ ‬ژﺋﻮﺷﯿﻤﯽ‪ :‬ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻘﺪار ﮔﺎزﻫﺎي ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻣﻮﺟﻮد در ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ و ﺗﺤﻘﯿﻖ در ﻣﻮرد ﺗﺪاوم و ﺗﺤﺮك‬
‫اﯾﻦ ﮔﺎزﻫﺎ در ﻃﺒﯿﻌﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﺳﺎس ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت اﺗﻤﯽ و ﯾﻮﻧﯽ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻮﺟﻮد ﻣﺮاﮐﺰ ﺗﺠﻤﻊ ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻮرﻫﺎ‬
‫ﭘﯽ ﺑﺮد‪ .‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﺴﺘﻤﺮ ﮔﺎزﻫﺎي ﻫ ﯿﺪروﮐﺮﺑﻮري در ﯾﮏ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮ وﺟﻮد ﻧﻔﺖ ﯾﺎ ﮔﺎز‬
‫در ﻻﯾﻪﻫﺎي زﯾﺮﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ژﺋﻮﺷﯿﻤﯿﺴﺖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﻄﺢ اﻻرﺿﯽ ﮐﻤﮏ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬ژﺋﻮﻓﯿﺰﯾﮏ‪ :‬ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺷﺎﻣﻞ دو روش ﺛﻘﻞ ﺳﻨﺠﯽ و ﻟﺮزه ﻧﮕﺎري ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫ﮐﺎوﺷﮕﺮان ﻧﻔﺖ‪ ،‬زﻟﺰﻟﻪاي ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ در زﻣﯿﻦ اﯾﺠﺎد ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ و ﺑﺎ ﮐﻤﮏ ﻧﻮﺳﺎن ﺳﻨﺞ و ﻟﺮزه ﻧﮕﺎر‪ ،‬ارﺗﻌﺎﺷﺎت‬
‫ﺣﺎﺻﻞ را اﻧﺪازه ﮔﺮﻓﺘﻪ و از روي اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه‪ ،‬وﺿﻊ ﻻﯾﻪﻫﺎي زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﮔﺮوه‬
‫ﻟﺮزه ﻧﮕﺎري ﺑﻪ ﮐﻤﮏ اﻧﻔﺠﺎر در ﻋﻤﻖ زﻣﯿﻦ‪ ،‬زﻣﯿﻦ ﻟﺮزهاي اﯾﺠﺎد ﻧﻤﻮده و اﻣﻮاج ﻣﻨﻌﮑﺲ ﺷﺪه از ﻻﯾﻪﻫﺎي‬
‫زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻟﺮزه ﻧﮕﺎرﻫﺎ اﺧﺬ ﺷﺪه و ﺑﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﻟﺮزه ﻧﮕﺎري ﻣﻨﺘﻘﻞ و ﺑﺮ روي ﻧﻮارﻫﺎي ﻣﺨﺼﻮص و ﺣﺴﺎﺳﯽ‬
‫ﺛﺒﺖ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻧﻮارﻫﺎ ﮐﻪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬ﭘﯽ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﻻﯾﻪ ﻫﺎ در ﮐﺠﺎ ﺑﺎﻻ آﻣﺪه و در ﮐﺠﺎ ﭘﺎﯾﯿﻦ رﻓﺘﻪ و از ﭼﻪ ﻣﻮادي ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻻﯾﻪ‬
‫ﻧﻔﺘﮕﯿﺮ را ﮐﺸﻒ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻧﻪ ﺧﻮد ﻧﻔﺖ را و وﺟﻮد ﯾﺎ ﻋﺪم وﺟﻮد ﻧﻔﺖ در ﻧﻔﺘﮕﯿﺮ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﺎ زدن ﭼﺎه ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺎي اﯾﺠﺎد اﻧﻔﺠﺎر ﯾﺎ در ﮐﻨﺎر آن از ﺛﻘﻞ ﺳﻨﺠﯽ )از ﻃﺮﯾﻖ وارد ﮐﺮدن ﺿﺮﺑﻪ ﺑﻪ زﻣﯿﻦ(‬
‫و ﯾﺎ ارﺳﺎل اﻣﻮاج ﺻﻮﺗﯽ ﺑﻪ ﻻﯾﻪﻫﺎ و ﺿﺒﻂ اﻣﻮاج ﺑﺮﮔﺸﺘﯽ ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ ‬ﺣﻔﺮ ﭼﺎه اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ‬

‫‪91‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﭘﺲ از ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻃﺎﻗﺪﯾﺲ‪ ،‬ﭼﺎﻫﯽ ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ ﭼﺎه اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ ﺣﻔﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺳﻌﯽ ﻣﯽﺷﻮد اﯾﻦ ﭼﺎه در ﻧﻮك ﻣﺨﺰن‬
‫زده ﺷﻮد ﭼﺮا ﮐﻪ در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت اﮔﺮ ﭼﺎه ﺑﻪ ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻮر ﻧﺮﺳﯿﺪ ﻧﻤﯽﺗﻮان اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﮐﺮد ﮐﻪ در ﺳﻄﻮح‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻣﺨﺰن ﻧﻔﺖ و ﮔﺎزي وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎ ﺣﻔﺮ اﯾﻦ ﭼﺎه در ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ )و در ﺻﻮرت ﻟﺰوم ﺑﺎ ﺣﻔﺮ ﭼﺎه‪-‬‬
‫ﻫﺎي ﺑﯿﺸﺘﺮ اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ( ﻣﯽﺗﻮان درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ آﯾﺎ در ﻃﺎﻗﺪﯾﺲ ﻧﻔﺖ وﺟﻮد دارد ﯾﺎ ﺧﯿﺮ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﺳﻨﮓ ﻣﺨﺰن و ﻣﯿﺰان ﺗﺨﻠﺨﻞ و ﻣﻮﺋﯿﻨﮕﯽ آن‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮآورد ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺳﻨﮓ ﻣﺨﺰن‬
‫ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﻓﻀﺎي ﺧﺎﻟﯽ داﺷﺘﻪ و ﻣﯿﺰان ﻧﻔﺖ در ﺟﺎي آن ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﯿﺰان اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬ﺣﻔﺮ ﭼﺎهﻫﺎي ﺗﺤﺪﯾﺪي و ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ‬

‫ﭼﺎهﻫﺎي ﺗﺤﺪﯾﺪي در ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﻃﺎﻗﺪﯾﺲ و ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻻزم ﺣﻔﺮ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﭼﺎهﻫﺎي ﺗﺤﺪﯾﺪي‪،‬‬
‫ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻪ ﺣﺪود اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺰن ﭘﯽ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ و اﻃﻼﻋﺎت ﺧﻮد را در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ وﺿﻌﯿﺖ ﻻﯾﻪﻫﺎ ﮐﺎﻣﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﺣﻔﺮ ﭼﺎهﻫﺎي ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺻﯿﻒ دﻗﯿﻖﺗﺮي از اﺑﻌﺎد و وﺳﻌﺖ ﻣﺨﺰن ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬

‫ب‪ .‬ﺣﻔﺎري‬
‫ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺣﻔﺎري در زﻣﺮه ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺨﺖ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪ .‬ﺷﺮﮐﺖ ﻣﻠﯽ ﻧﻔﺖ اﯾﺮان ﺑﺎ‬
‫داﺷﺘﻦ ‪ 49‬دﺳﺘﮕﺎه ﺣﻔﺎري )‪ 46‬دﺳﺘﮕﺎه در ﺧﺸﮑﯽ و ‪ 3‬دﺳﺘﮕﺎه ﺣﻔﺎري درﯾﺎﯾﯽ( ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺣﻔﺎري‪ ،‬ﺗﻌﻤﯿﺮ و‬
‫ﺗﮑﻤﯿﻞ ﭼﺎهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ و ﮔﺎزي ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻔﺎري اﻓﻘﯽ ﯾﮑﯽ از روشﻫﺎي ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ در ﺻﻨﻌﺖ ﺣﻔﺎري اﺳﺖ و ﯾﮑﯽ از ﻣﻮاد اﯾﻦ روش زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﻄﻪ‬
‫ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺗﺎﺳﯿﺴﺎت ﺷﻬﺮي ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻔﺎري اﻓﻘﯽ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ و ﺟﺪﯾﺪي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﯾﯽ در ﺣﻔﺮ ﭼﺎه‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ و‬
‫ﺗﺠﻤﯿﻊ ﺗﺄﺳﯿﺴﺎت ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﭼﺎه‪ ،‬ﺣﻀﻮر ﻣﻮﺛﺮ در ﻣﺨﺰن ﺷﺮﮐﺖ‬
‫ﻣﻠﯽ ﺣﻔﺎري اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ‪ 4810‬ﺣﻠﻘﻪ ﭼﺎه اﻓﻘﯽ اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ را ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺎﺋﯿﻦ‬
‫آورده اﺳﺖ و از ﻧﻈﺮ ﻓﻨﯽ اﻣﮑﺎن ﺗﻌﺮض ﺑﻪ ﻣﺨﺎزن ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﺎن را ﻧﯿﺰ ﻓﺮاﻫﻢ آورده اﺳﺖ‪ .‬اﺛﺒﺎت اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﮐﻪ آﯾﺎ‬
‫ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﺑﺎ ﺣﻔﺎري اﻓﻘﯽ‪ ،‬در ﺣﺎل ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﺨﺎزن ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ ﮐﺎري‬
‫اﺳﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺸﮑﻞ زﯾﺮا اﯾﻦ ﻧﻮع ﺣﻔﺎريﻫﺎ در اﻋﻤﺎق زﻣﯿﻦ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد و ﭘﯽ ﺑﺮدن ﺑﻪ آن از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ج‪ .‬ﻣﺨﺎزن‬
‫ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم از اﻫﺪاف ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﺨﺰن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و روشﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ از ﻣﺨﺎزن ﺑﻪﺻﻮرت زﯾﺮ‬
‫اﺳﺖ ‪:‬‬

‫‪92‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫‪ ‬ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ اوﻟﯿﻪ )ﺗﺨﻠﯿﻪ ﻃﺒﯿﻌﯽ‪(1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ ‬ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ‬
‫‪3‬‬
‫‪ ‬ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ ﺛﺎﻟﺜﯿﻪ‬

‫ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ اوﻟﯿﻪ‬
‫اوﻟﯿﻦ ﺑﺎري ﮐﻪ ﻧﻔﺖ در ﻣﺤﻠﯽ ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪ و در آن ﭼﺎﻫﯽ ﺣﻔﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻓﺸﺎرﻃﺒﯿﻌﯽ روي ﻧﻔﺖ واﻗﻊ در ﻣﺨﺰن‬
‫زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﻔﺖ از ﺣﻔﺮات ﺳﻨﮓﻫﺎ ﺧﺎرج و ﺑﻪ داﺧﻞ ﭼﺎه ﺟﺮﯾﺎن ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﺗﺨﻠﯿﻪ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﺨﺰن ﮐﻪ ﺑﻄﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ ‪ 30‬درﺻﺪ ﻧﻔﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺨﻠﯿﻪ ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻓﺸﺎرﻃﺒﯿﻌﯽ ﭼﻨﺎن اﻓﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ دﯾﮕﺮ ﻧﻔﺘﯽ ﺑﻪ ﺧﺎرج از ﺳﻨﮕﻬﺎ ﺟﺮﯾﺎن ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﻘﺪار ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﻮﺟﻬﯽ از ﻧﻔﺖ درون ﻣﺨﺰن ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ)‪ .(%70‬ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ‪ 70‬درﺻﺪ ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه ﻧﻔﺖ ﻧﻤﯽﺗﻮان از روشﻫﺎي‬
‫ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد و ﺑﺎﯾﺪ از روشﻫﺎي ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ ﺑﺮاي اﺣﯿﺎي دوﺑﺎره ﻣﺨﺎزن و ﺧﺎرج ﮐﺮدن ﻧﻔﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ روشﻫﺎي اﻓﺰاﯾﺶ دﻫﻨﺪه ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ ﻣﺮﺳﻮم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ روشﻫﺎي ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ‬
‫و ﺛﺎﻟﺜﯿﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪي ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ‬
‫ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز‬
‫ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري اﺻﻮﻟﯽ و ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻋﻠﻢ ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﻣﺨﺎزن از ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ از اﺗﻼف ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﻫﺎي ﻣﻠﯽ ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﮐﻨﺪ ﯾﮑﯽ از راهﻫﺎي ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﮐﺎﻫﺶ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ ﻓﺸﺎر ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ )ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از آﻧﻬﺎ روي ﻣﯽ‪-‬‬
‫دﻫﺪ( ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﻪﺻﻮرت ﻏﯿﺮ اﻣﺘﺰاج ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ‪ ،‬ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻇﺮﯾﻒ و ﭘﯿﭽﯿﺪه اي اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اوﻟﯿﻪ ﺗﺎ ﺷﺮوع ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﻧﯿﺎز ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از ﺧﺪﻣﺎت ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ در ﺳﻄﺢ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﻻ دارد‪ .‬ﻓﻨﺎوري ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﻧﯿﺰ ﻫﻤﭽﻮن )ﺣﻔﺎري( در ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻮارد در‬
‫اﻧﺤﺼﺎر ﻣﻌﺪود ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﻣﻠﯿﺘﯽ اﺳﺖ از ﺳﺎل ‪ 1376‬ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﺳﺎل ‪1383‬ﺑﻄﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ روزاﻧﻪ ﺣﺪود‬
‫‪ 72‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻔﺘﯽ ﺗﺰرﯾﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺎﮐﯽ از ﺗﻮﺟﻪ وﯾﮋه ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺷﺮﮐﺖ‬
‫ﻣﻠﯽ ﻧﻔﺖ اﯾﺮان ﺑﻪ ﺻﯿﺎﻧﺖ از ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﻮازات ﺑﻬﺮهﺑﺮداري و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم از ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺎز ﺗﺰرﯾﻘﯽ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﯾﮏ ﮔﺎز ﺧﻨﺜﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﮔﺎز ﺧﻨﺜﯽ ﮔﺎزي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وﺳﺎﯾﻞ داﺧﻞ ﭼﺎه آﺳﯿﺒﯽ ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ و‬
‫ﺧﻮرﻧﺪﮔﯽ اﯾﺠﺎد ﻧﮑﻨﺪ‪.‬ﮔﺎز ﺧﻨﺜﯽ ﺑﺎ ﮔﺎز داﺧﻞ ﻣﺨﺰن واﮐﻨﺸﯽ ﻧﺪارد و ﻣﺨﻠﻮط ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻔﺠﺎر اﯾﺠﺎد ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺜﺎل ﮔﺎز دياﮐﺴﯿﺪﮐﺮﺑﻦ ﺑﺮاي ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺎز ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﻟﻮﻟﻪ ﮐﺸﯽ از ﭼﺎهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﮔﺎز‬
‫دياﮐﺴﯿﺪﮐﺮﺑﻦ ﻃﺒﯿﻌﯽ دارﻧﺪ ﺑﻪ ﭼﺎه ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺗﺰرﯾﻖ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬از ﻧﯿﺘﺮوژن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﺎز ﺗﺰرﯾﻘﯽ در ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ‬

‫‪1‬‬
‫‪. Natural Depletion‬‬
‫‪2‬‬
‫‪. Secondary Recovery‬‬
‫‪3‬‬
‫‪. Tertiary Recovery‬‬

‫‪93‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ دوم و ﺳﻮم ﻧﻔﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺎزدﻫﯽ راﺑﻄﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﺎ ﻣﮑﺎﻧﯿﺴﻢ ﺗﻮﻟﯿﺪ اوﻟﯿﻪ‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﺖ‬
‫ﺳﻨﮓ ﻣﺨﺰن‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮدﮔﯽ ﺷﮑﺎف ﻫﺎ‪ ،‬زﻣﺎن ﺗﺰرﯾﻖ و ﻧﻮع ﺳﯿﺎﻻت ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺰرﯾﻖ دارد‪.‬‬

‫ﺗﺰرﯾﻖ آب‬
‫در ﻓﻼت ﻗﺎره اﯾﺮان ﺑﺮ ﺧﻼف ﺧﺸﮑﯽ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺗﺰرﯾﻖ ﺳﯿﺎل ﺑﺎ آب ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪) .‬ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از ﻣﯿﺪان دورود ﮐﻪ‬
‫ﺗﺰرﯾﻖ آب و ﮔﺎز‪ 1‬در ﺗﻮأﻣﺎن اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ(‬

‫ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ ﺛﺎﻟﺜﯿﻪ‬
‫ﺗﺰرﯾﻖ ﻣﻮاد ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‬
‫ﻣﻮاد ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم ﺑﻪ داﺧﻞ ﭼﺎه ﺗﺰرﯾﻖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳﯿﺎﻻت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻪ داﺧﻞ ﻣﺨﺎزﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻓﺸﺎر آﻧﻬﺎ ﮐﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ در ﻣﺮاﺣﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺗﺰرﯾﻖ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫اﺣﺘﺮاق ﭼﺎه درﺟﺎ‬

‫اﮔﺮ ﭼﺎه ﮐﻢ ﻋﻤﻖ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي آﺗﺶ زدن ﭼﺎه ﻣﯽ ﺗﻮان از ﻣﻮاد ﻓﺴﻔﺮي و ﯾﺎ ﺗﺰرﯾﻖ ﻧﻮﻋﯽ ﮔﺎز ﺑﻪ داﺧﻞ ﭼﺎه اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﮐﺮد‪ .‬در ﭼﺎهﻫﺎي ﻋﻤﯿﻘﺘﺮ ‪ ،‬ﻫﻮا را ﺑﻪ داﺧﻞ ﻣﺨﺰن ﭘﻤﭗ ﮐﺮده ﺗﺎ ﻧﻔﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد اﮐﺴﯿﺪ ﺷﻮد‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﻧﻔﺖ در‬
‫ﺣﺎل ﺳﻮﺧﺘﻦ اﺳﺖ ﺣﺠﻢ زﯾﺎدي از ﻫﻮا ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ داﺧﻞ ﻣﺨﺰن ﺗﺰرﯾﻖ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺳﻮﺧﺘﻦ ﺗﺪاوم داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺑﺨﺶ از ﮐﺎر ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺮﻫﺰﯾﻨﻪ اﺳﺖ‪.‬آﺗﺶ ﮔﺮﻣﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺳﺒﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﻧﻔﺖ درون ﺧﻠﻞ ﺟﺎري ﺷﻮد‪ .‬و‬
‫ﺣﺠﻢ زﯾﺎدي از ﮔﺎزﻫﺎي داغ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﻓﺮآﯾﻨﺪ آﺗﺶ زدن‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﻓﺸﺎر روي ﻧﻔﺖ ﮔﺮم ﺷﺪه زﯾﺎدﺗﺮ‬
‫ﺷﻮد و ﺳﺒﺐ ﺟﺎري ﺷﺪن ﻧﻔﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ داﺧﻞ ﭼﺎه اﺻﻠﯽ ﺷﻮد‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﻔﺖ ﮐﺎﻓﯽ در ﻣﺨﺰن ﻧﺒﺎﺷﺪ روش آﺗﺶ زدن‬
‫روش ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮاي درك ﺑﻬﺘﺮ ﻣﮑﺎﻧﯿﺴﻢﻫﺎي ازدﯾﺎد ﺑﺮداﺷﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻻت ‪Hastings Heintz ,‬‬
‫‪ Herbeck‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﭘﮋوﻫﺸﮑﺪه ازدﯾﺎد ﺑﺮداﺷﺖ از ﻣﺨﺎزن ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‬

‫‪ ‬اﺟﺮاي ﭘﺮوژه ﻫﺎي ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﮐﺎرﺑﺮدي ازدﯾﺎد ﺑﺮداﺷﺖ در ﻣﺨﺎزن ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻮري‪ ،‬ﭘﺮوژهﻫﺎي ﺑﻬﯿﻨﻪﺳﺎزي ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫و ﭘﺮوژهﻫﺎي اﻓﺰاﯾﺶ اﺳﺘﻔﺎده از روشﻫﺎي ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز در ﻣﯿﺪان ﻫﺎي ﻧﻔﺖ‪.‬‬
‫‪ ‬ﮔﺴﺘﺮش آﻣﻮزشﻫﺎ و ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﺒﺎﺣﺚ ازدﯾﺎد ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﻔﺖ )‪(IOR‬در ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻮﻟﯿﺪ‪،‬‬
‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﻧﺘﻘﺎل و ﺑﻮﻣﯽﺳﺎزي ﻓﻨﺎوريﻫﺎي ﻧﻮ در اﯾﻦ رﺷﺘﻪ و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺗﺎﺳﯿﺲ ﺑﺎﻧﮏ اﻃﻼﻋﺎت و‬
‫دادهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﮐﺸﻮر‬
‫ﺗﺎﮐﻨﻮن اﻧﺠﺎم ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻃﺮح ازدﯾﺎد ﺑﺮداﺷﺖ از ﻣﺨﺎزن ﻧﻔﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺑﻪ روش ﺗﺰرﯾﻖ ﺑﺨﺎر ﺑﺮاي‬

‫‪1‬‬
‫)‪. Water & Gas (WAG‬‬

‫‪94‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫اﻧﻄﺒﺎق در ﻣﯿﺎدﯾﻦ اﯾﺮان و ﭘﺮوژه ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﺗﺰرﯾﻖ ﺗﻨﺎوﺑﯽ آب و ﮔﺎز در ﻣﺨﺰن ﻧﻔﺘﯽ ﻣﯿﺪان ﺳﯿﺮي و ﭘﺮوژهﻫﺎي‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﯽ در ازدﯾﺎد ﺑﺮداﺷﺖ از ﻣﺨﺎزن ﺑﺎ ﮐﻤﮏ داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎي ﮐﺸﻮر‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﮐﺘﺸﺎف و اﺳﺘﺨﺮاج‬

‫ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي اﻗﺘﺼﺎدي در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري در زﻣﯿﻨﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﮐﺘﺸﺎف و اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ از‬
‫ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ زﯾﺎدي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﯽ ﻧﮑﺎت اﺷﺎره ﻣﯽﺷﻮد ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﻄﺢ اﻻرﺿﯽ ﻣﯿﺰان اﺣﺘﻤﺎل وﺟﻮد ﺗﻠﻪ ﻧﻔﺘﯽ ﺗﺎ ﺣﺪودي ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي ﺷﻮد ﮐﻪ آﯾﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺎر ﺗﺤﺖاﻻرﺿﯽ را ﺷﺮوع ﮐﺮد ﯾﺎ ﻧﻪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺑﺮآورد ﻫﺰﯾﻨﻪ‬
‫اﯾﻦ ﮐﺎر دارد‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺜﻼ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﭼﻨﺪان زﯾﺎد و اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﭼﻨﺪان ﮐﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﺨﺼﯿﺺ اﯾﻦ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺨﺎزن ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻘﺮون ﺑﻪ ﺻﺮﻓﻪ و اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﭘﺎﯾﺎن ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺗﺤﺖاﻻرﺿﯽ و ﺟﻬﺖ ﺗﺼﻤﯿﻢ‪-‬‬
‫ﮔﯿﺮي ﺑﺮاي زدن ﭼﺎه اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ وﺟﻮد دارد‪) .‬اﮐﺘﺸﺎف(‬
‫‪ .2‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺲ از ﺗﮑﻤﯿﻞ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺗﺤﺖ اﻻرﺿﯽ و ﺣﻔﺮ ﭼﺎهﻫﺎي اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ‪ ،‬ﺗﺠﺪﯾﺪي و‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮآورد دﻗﯿﻘﯽ از ﺣﺠﻢ ﻧﻔﺖ و ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺑﺎزدﻫﯽ ﻣﺨﺰن ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ از ﻣﺨﺰن‪ ،‬ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي ﮐﺮد اﯾﻦ ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آﻟﺘﺮﻧﺎﺗﯿﻮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‪-‬‬
‫ﮔﺬاري ﺑﯿﻦ ﻣﺨﺎزن ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺨﺎزن ﻣﻮﺟﻮد ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮد‪) .‬ﺣﻔﺎري(‬
‫‪ .3‬اﮔﺮ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﺑﻪ اﺳﺘﺨﺮاج و ﺗﻮﻟﯿﺪ از ﻣﺨﺰن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ وﺿﻌﯿﺖ ﻓﻨﯽ ﻣﺨﺰن در ﻣﻮرد ﻣﯿﺰان ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي ﺷﻮد و اﯾﻦ ﻣﯿﺰان ﺗﻮﻟﯿﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺠﻢ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪) .‬ﻣﺨﺰن(‬
‫‪.4‬ﻣﺨﺎزن ﻣﺸﺘﺮك از ﻧﻈﺮ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري از اوﻟﻮﯾﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ ﭼﺮا ﮐﻪ اﮔﺮ اﻗﺪام ﺑﻪ اﺳﺘﺨﺮاج از آﻧﻬﺎ ﻧﺸﻮد‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﺪاﮐﺜﺮ اﺳﺘﻔﺎده را ﺑﮑﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در اﯾﻦ ﻣﻮرد اﺻﻮل اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﺤﺖ اﻟﺸﻌﺎع ﻗﺮار ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫‪ .5‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ در ﮐﺸﻮر ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺟﺎﻣﻊ ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺑﺮ اﮐﺘﺸﺎف و ﺗﻮﻟﯿﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ در اﺧﺘﯿﺎر ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬اوﻟﻮﯾﺖﻫﺎ ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‪-‬‬
‫رﯾﺰي ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻤﻪ ﻧﮑﺎت ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد و ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎزار ﻓﺮوش و ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي آﺗﯽ ﺑﺮآورد و ﭘﯿﺶ‪-‬‬
‫ﺑﯿﻨﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ .6‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﻣﺨﺎزن ﻧﻔﺘﯽ از ﺟﻬﺎت زﯾﺮ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوتﻫﺎ در ﻣﯿﺰان ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺑﻬﺮه‪-‬‬
‫ﺑﺮداري‪ ،‬ﻗﯿﻤﺖ ﻣﺤﺼﻮل و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺎزدﻫﯽ اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﯽﮔﺬارد‪:‬‬

‫‪ ‬ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺣ ﻮزه ﻧﻔﺘﯽ ﻣﺜﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ در درﯾﺎ ﯾﺎ ﺧﺸﮑﯽ‪ ،‬ﻗﺮار داﺷﺘﻦ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺻﻌﺐ اﻟﻌﺒﻮر ﯾﺎ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﯽ‪ ،‬ﻧﺰدﯾﮑﯽ و دوري ﺑﻪ ﻣﺮاﮐﺰ ﻣﺼﺮف ﯾﺎ ﺑﻨﺪر ﺻﺎدراﺗﯽ‬

‫‪95‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫‪ ‬وﺿﻌﯿﺖ ﻻﯾﻪ ﻧﻔﺘﯽ از ﻧﻈﺮ ﻋﻤﻖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻻﯾﻪ‪.‬‬
‫‪ ‬وﺿﻌﯿﺖ ﻣﺨﺰن ﻧﻔﺘﯽ از ﻧﻈﺮ وﺿﻌﯿﺖ ﻓﺸﺎر و ﺣﺮارت و ﺿﺮﯾﺐ ‪G.O.R‬‬
‫‪ ‬ﺣﺠﻢ ﻧﻔﺖ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺨﺰن ﮐﻪ ﺧﻮد ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ زﯾﺮ دارد ‪:‬‬
‫‪ ‬ﺣﺠﻢ ﻣﺨﺰن‬
‫‪ ‬ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻣﺨﺰن از ﻧﻈﺮ ﺗﺨﻠﺨﻞ و ﻣﯿﺰان ﻧﻔﺖ ﭘﺬﯾﺮي‬
‫‪ ‬ﮐﯿﻔﯿﺖ ﺳﻨﮓ ﻣﺨﺰن از ﻧﻈﺮ ﻣﻮﺋﯿﻨﮕﯽ و ﺑﺎزدﻫﯽ ﻧﻔﺖ‬
‫‪ ‬ﻧﻮع ﻧﻔﺖ ﺧﺎم از ﻧﻈﺮ ﺳﻨﮕﯿﻨﯽ و ﺳﺒﮑﯽ )درﺟﻪ ‪(API‬‬
‫‪ ‬ﻧﻮع ﻧﻔﺖ از ﻧﻈﺮ ﻣﯿﺰان ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻦ ﻣﻮاد اﺿﺎﻓﯽ ﻣﺜﻞ آب ﻧﻤﮏ‪ ،‬ﻣﻮاد ﻣﻌﺪﻧﯽ و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﮔﻮﮔﺮد‪،‬‬
‫در ﻣﻮرد ﻣﺨﺎزن ﮔﺎزي ﻧﯿﺰ ﮐﻢ و ﺑﯿﺶ ﻫﻤﯿﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻄﺮح ﻫﺴﺘﻨﺪ‪) .‬ﻣﺨﺎزن(‬
‫‪ .7‬ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﺸﻮر و ﺣﻔﻆ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ ذﺧﺎﯾﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ داﺋﻤﺎً ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﮐﺸﻒ ذﺧﺎﯾﺮ ﺟﺪﯾﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري در ﺟﻬﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ ذﺧﺎﯾﺮ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﯾﺪ ﮐﻪ ﻃﺒﻌﺎً‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﻦ اﻗﺪاﻣﺎت ﻧﯿﺰ ﺟﺰو ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺗﻤﺎم ﺷﺪه ﻣﺤﺼﻮل ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ .3-3‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‬

‫ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﯽ وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﺎﯾﺪ ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎي اﯾﻦ ﮐﺎﻻ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار‬
‫دﻫﯿﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﻋﺮﺿﻪ و ﯾﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺳﺒﺐ ﺑﺮ ﻫﻢ ﺧﻮردن ﺗﻌﺎدل ﺑﺎزار ﻧﻔﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ )ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎ راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ‬
‫ﻗﯿﻤﺖ وﻣﻘﺪار ﺗﻘﺎﺿﺎ اﺳﺖ(‪.‬‬

‫اﻟﻒ ‪-‬ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻧﻔﺖ‬

‫ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ راه درك ﻣﮑﺎﻧﯿﺴﻢ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻗﯿﻤﺖ ﻫﺮ ﮐﺎﻻ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺒﯿﻨﯿﻢ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﭼﻪ واﮐﻨﺸﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎ‬
‫ﮐﺎﻫﺶ ﻗﯿﻤﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ واﮐﻨﺶ ﮐﺎﻫﺸﯽ ﯾﺎ اﻓﺰاﯾﺸﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﻗﯿﻤﺖ ﮐﺸﺶ ﻧﺎﻣﯿﺪه‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و ﻫﺮ ﻗﺪر ﮐﺸﺶ ﺑﺎزار ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻮﺳﺎن ﻗﯿﻤﺖ ﮐﻤﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻓﺮﻋﯽ ﯾﺎ ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ زﯾﺮا ﺗﻘﺎﺿﺎﮐﻨﻨﺪﮔﺎن در ﺣﻘﯿﻘﺖ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎﯾﺸﺎن ﺑﺮاي ﻣﺼﺮف ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ اﺳﺖ و ﺟﻤﻊ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﭘﺎﻻﯾﺸﮕﺮان‬
‫ﺑﺮاي ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اﮐﺜﺮ ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﺟﺰء ﮐﺎﻻﻫﺎي ﺿﺮوري ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﮐﺸﺶ ﻗﯿﻤﺘﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎ‬
‫ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮ ﭼﻘﺪر ﻫﻢ ﮐﻪ ﻗﯿﻤﺖ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﻮﺟﻬﯽ ﻣﺼﺮف ﺧﻮد را ﮐﺎﻫﺶ دﻫﻨﺪ‪ .‬در ﻣﺠﻤﻮع اﮐﺜﺮ ﻓﺮآودهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ از ﻧﻈﺮ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻢ ﮐﺸﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﻟﺬا ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻧﯿﺰ از ﻫﻤﯿﻦ وﺿﻌﯿﺖ ﺗﺒﻌﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﺠﺮﺑﯽ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در اﻏﻠﺐ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﯽ ﻧﯿﺰ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺧﺼﻮﺻﺎً در ﮐﻮﺗﺎهﻣﺪت ارﻗﺎم‬

‫‪96‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮐﺸﺶ ﻗﯿﻤﺘﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻮﭼﮏ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﮐﻢ ﺑﻮدن ﮐﺸﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺮ‬
‫اﯾﻦ ﻣﺤﺼﻮﻻت را در ﺑﺴﯿﺎري از ﮐﺸﻮرﻫﺎ )ﺧﺼﻮﺻﺎً اروﭘﺎي ﻏﺮﺑﯽ( ﻣﻨﺒﻊ درآﻣﺪ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮاي دوﻟﺖﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ‬
‫ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫درﺻﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻣﻘﺪار‬

‫= ﮐﺸﺶ ﻗﯿﻤﺘﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎ‬ ‫)‪( 1‬‬
‫درﺻﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻗﯿﻤﺖ‬

‫‪ Q‬‬
‫‪%‬‬ ‫‪ Q‬‬ ‫‪Q‬‬
‫‪e‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪%‬‬ ‫‪ P‬‬ ‫‪ P‬‬
‫‪P‬‬ ‫)‪( 2‬‬
‫‪ Q‬‬ ‫‪P‬‬
‫‪e ‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪ P‬‬ ‫‪Q‬‬ ‫)‪( 3‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ .1‬ﮐﺸﺶ ﻗﯿﻤﺘﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎ در ﻣﺪل ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﺪ ﺑﻮدن ﺷﯿﺐ ﻣﻨﺤﻨﯽ ‪ DD‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺤﻨﯽ '‪ D'D‬ﺑﺎ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ اﯾﻦ دو ﻣﯽﺗﻮان ﮐﻢ ﮐﺸﺶ ﺑﻮدن‬

‫‪97‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ در ﻣﻨﺤﻨﯽ ‪ DD‬را ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮐﺮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻨﺤﻨﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦ)ﭼﭗ( ﯾﺎ ﺑﺎﻻ )راﺳﺖ( ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺸﻒ ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﺟﺪﯾﺪ ﯾﺎ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي‬
‫ﺟﺪﯾﺪ اﻧﺮژي ﮐﻪ ﺟﺎﻧﺸﯿﻦ ﮐﺎﻣﻠﯽ ﺑﺮاي ﻧﻔﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ اﻧﺘﻘﺎل دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﮐﺸﺶﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻗﺪري ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﻨﺪ در ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫اﺑﺘﮑﺎرات ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮاي ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﯾﯽ در اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن راﻧﺪﻣﺎن ﺑﺎزدﻫﯽ ﻧﻔﺖ و‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﮐﺮدن ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮔﺮدد ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﺸﺶ ﻗﯿﻤﺘﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻧﻔﺖ در ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﺑﺰرﮔﺘﺮ از‬
‫ﮐﻮﺗﺎهﻣﺪت ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬ﮐﺸﺶ درآﻣﺪي ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻧﻔﺖ ﻧﯿﺰ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﯿﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻧﻔﺘﯽ‬
‫از ﺿﺮورﯾﺎت زﻧﺪﮔﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﺸﺶ درآﻣﺪي ﺑﺮاي ﻧﻔﺖ ﺗﺎ ﺳﻄﺢ ﻣﻌﯿﻨﯽ از درآﻣﺪ زﯾﺎد اﺳﺖ ﭼﺮا ﮐﻪ ﻓﺮد ﺑﺎ داﺷﺘﻦ‬
‫درآﻣﺪﻫﺎي ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺼﺮف ﺧﻮد را ﺗﺎ ﺣﺪ اﺷﺒﺎع ﻫﻤﻪ ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﺧﻮد اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﺪ و اﺣﯿﺎﻧﺎً ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻧﻔﺘﯽ را‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺳﺎﯾﺮ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﮐﻪ ﻗﺒﻼً اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﺣﺪي از درآﻣﺪ ﮐﺸﺶ‬
‫درآﻣﺪي ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻮﭼﮏ و ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﺻﻔﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ب ‪-‬ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻔﺖ‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻋﺮﺿﻪ در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ )‪ (MC‬ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺬا اﺑﺘﺪا‬
‫ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﻌﻀﯽ از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ از ﻧﻈﺮ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﭘﺮدازﯾﻢ‪:‬‬
‫‪ =M C‬ﻫﺰﯾﻨــــﻪ ﻧﻬــــﺎﺋﯽ‬

‫‪ =A C‬ﻫﺰﯾﻨـــــﻪ ﻣﺘﻮﺳـــــﻂ‬

‫ﺷﮑﻞ‪ .2‬ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻋﺮﺿﻪ‬

‫‪ .1‬در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬاري اوﻟﯿﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﮐﺘﺸﺎف‪ ،‬ﺣﻔﺮ ﭼﺎه‪ ،‬ﻧﺼﺐ واﺣﺪﻫﺎي‬
‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري‪ ،‬ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟﻪ و ‪ ...‬ﺑﺴﯿﺎر ﺳﻨﮕﯿﻦ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺟﺎري آن ﻧﺴﺒﺘﺎً ﮐﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ‬
‫دﻟﯿﻞ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬاري ﺛﺎﺑﺖ را اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ داﺋﻤﺎً ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ‬

‫‪98‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬاري اوﻟﯿﻪ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﻣﺤﺪود و ﻣﺸﺨﺼﯽ را اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺟﺪي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺴﺘﻠﺰم‬ ‫‪.2‬‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻮده و زﻣﺎن ﺑﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻇﺮﻓﯿﺖ ﻧﺼﺐ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺮﯾﻊ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ از ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻫﺮ ﭼﺎه ﺗﺎ ﺗﺤﻮﯾﻞ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﻪ ﻣﺸﺘﺮي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي ﺑﻪ ﻫﻢ‬ ‫‪.3‬‬
‫ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ و ﻫﺮ اﺧﻼﻟﯽ در ﻫﺮ ﻣﺮﺣﻠﻪ از اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ اﻓﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﺪاوم ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻫﺪف‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ اﺣﺪاث ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪي ﻓﺎﺻﻠﻪ‬
‫ﻣﯿﺰان ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻫﺪف ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ دو واژه ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﻇﺮﻓﯿﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺪاوم از ﻫﻢ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ودر ﮐﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه ﺑﺮاي واﮐﻨﺶ ﻧﺸﺎن دادن ﺳﺮﯾﻌﺘﺮ ﺑﻪ ﺑﺎزار ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ اﯾﻦ دو ﻇﺮﻓﯿﺖ‪ ،‬اﻣﮑﺎن ﻣﺎﻧﻮر در ﺟﻬﺖ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﻮﻗﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ و ﺑﯽروﯾﻪ از ﻣﺨﺎزن ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻓﺮﺻﺖ را ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺑﺮد )ﭼﻮن ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ‬ ‫‪.4‬‬
‫ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﺤﺼﺎل ﺷﺪن ﻣﻘﺪاري از ذﺧﯿﺮه ﻣﺨﺰن ﮔﺮدد(‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ‪ 1‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪاي از ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮﯾﯽ ﻧﺎﺷﯽ از ﻣﻘﯿﺎس داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ و ﯾﺎ ﺷﯿﺐ ﻣﻨﺤﻨﯽ ‪ MC‬در ﻧﺎﺣﯿﻪ ﻧﺰوﻟﯽ آن‬
‫ﺗﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ از اﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ )ﺑﺎ اﺣﺘﺴﺎب ﻫﺰﯾﻨﻪ‬
‫ﻓﺮﺻﺖ( ﯾﺎ ﺷﯿﺐ ﻣﻨﺤﻨﯽ ‪ MC‬در ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺻﻌﻮدي آن ﻧﯿﺰ ﺗﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﻨﺎﭘﺬﯾﺮ ﺑﻮدن ﻧﻔﺖ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ در ﻣﺮاﺣﻞ اوﻟﯿﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻃﺒﻌﺎً ﻣﺨﺎزن ﭘﺮ ﺑﺎزده و ﮐﻢ ﻫﺰﯾﻨﻪﺗﺮ‬ ‫‪.5‬‬
‫ﻣﻮرد ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ ﻟﺬا ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاريﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪﺗﺮ‪ ،‬ﺑﺮ روي ﻧﻔﺖ ﺧﺎمﻫﺎي ﭘﺮ ﻫﺰﯾﻨﻪﺗﺮ ﺻﻮرت‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ و ﻟﺬا ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﻫﺰﯾﻨﻪ در ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻﺗﺮي ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﻨﺤﻨﯽ‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ در ﻧﺎﺣﯿﻪ ﺻﻌﻮدي از ﺷﯿﺐ ﺗﻨﺪﺗﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﮔﺮدد‪ .‬اﻣﺎ ﻋﺎﻣﻞ دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ ﺟﺎ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ و آن ﻣﺴﺌﻠﻪ ﮐﺎﻫﺶ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي اﺳﺖ ﺑﺎ اﺑﺪاع ﺷﯿﻮهﻫﺎي ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮ‬
‫اﮐﺘﺸﺎف و ﺣﻔﺎري و ﺑﮑﺎرﮔﯿﺮي ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪﺗﺮ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣﯽﺗﻮان ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ و‬
‫ﻃﻮل ﻣﺪت ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ را ﮐﺎﻫﺶ داد‪.‬‬
‫وﺟﻮد زﯾﺮ ﺑﻨﺎﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ در ﻫﺰﯾﻨﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻓﻨﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ در‬ ‫‪.6‬‬
‫ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﮐﻤﺘﺮ از ﻧﻘﺎط دﯾﮕﺮ دﻧﯿﺎﺳﺖ اﻣﺎ ﻋﺪم وﺟﻮد ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺧﺎﺻﯽ را ﺗﺤﻤﯿﻞ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎت و دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ از ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻘﺎط دﻧﯿﺎ ﺑﻪ ﮐﺸﻮر ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﻮد و ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ راهﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻇﺮﻓﯿﺖ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ ﮐﻤﺘﺮ از ﺳﺎﯾﺮ ﻧﻘﺎط ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻓﻘﺪان دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ در ﺑﺴﯿﺎري از ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه ﻧﻔﺖ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ‬ ‫‪.7‬‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ واﮐﻨﺶ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ و ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎ و اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮐﺸﺶ ﻋﺮﺿﻪ‬

‫‪99‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺎ ﻧﮑﺎﺗﯽ ﮐﻪ در ﻓﻮق ذﮐﺮ ﺷﺪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﺸﺶ ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻔﺖ ﮐﺎري دﺷﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺼﻮﺻﺎً اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل‬
‫وﻗﻮع ﺷﻮكﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ در دﻫﻪ ﻫﻔﺘﺎد وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ در ﺑﺎزار ﻧﻔﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺸﺨﯿﺺ واﮐﻨﺶ‬
‫ﻋﺮﺿﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﻗﯿﻤﺖﻫﺎ را ﺧﺼﻮﺻﺎً در ﮐﻮﺗﺎهﻣﺪت ﭘﯿﭽﯿﺪهﺗﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮح زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ ‬ﺑﻌﻀﯽ از ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﻔﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدي ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﻪ دﻻﯾﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ رواﺑﻂ اﻗﺘﺼﺎدي اواﺧﺮ دﻫﻪ‬
‫ﻫﻔﺘﺎد و اواﯾﻞ دﻫﻪ ﻫﺸﺘﺎد ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاريﻫﺎي ﻋﻈﯿﻤﯽ را ﺑﺮ روي اﻓﺰاﯾﺶ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺧﻮد اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‬
‫و ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ را ﺑﻪ ﺣﺪودي ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﻧﯿﺎز اﻗﺘﺼﺎدي داﺧﻠﯽ ﺑﻮد رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺗﺎ‬
‫اواﺧﺮ دﻫﻪ ﻫﺸﺘﺎد ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﺷﺒﺎع ﺑﺎزار ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ از ﮐﻞ اﺿﺎﻓﻪ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺧﻮد ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري و اﯾﺠﺎد ﻇﺮﻓﯿﺖ اﺿﺎﻓﯽ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎ و ﻏﺮب ﺑﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪن ﯾﮏ ﺣﺎﺷﯿﻪ اﻣﻨﯿﺘﯽ ﺑﺮاي ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻔﺖ در ﺷﺮاﯾﻂ اﺿﻄﺮاري و ﮐﻨﺘﺮل ﺑﺎزار ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ ‬ﺑﺪﻧﺒﺎل وﻗﻮع ﺷﻮكﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ دﻫﻪ ﻫﻔﺘﺎد دول ﻏﺮﺑﯽ اﻗﺪاﻣﺎت ﮔﺴﺘﺮدهاي ﺟﻬﺖ اﯾﺠﺎد ذﺧﺎﯾﺮ اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ‬
‫اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﯾﯽ را ﺑﺮاي ﮐﻨﺘﺮل ذﺧﯿﺮهﺳﺎزي در ﺑﺎزارﻫﺎي ﺑﻮرس و ﭘﺎﻻﯾﺸﮕﺎه ﻫﺎ ﺑﻪ‬
‫اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ اﯾﻦ ذﺧﺎﯾﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺎﻟﺸﺘﮑﯽ ﺑﺮاي ﮐﻨﺘﺮل ﺑﺎزار ﻋﻤﻞ ﮐﺮده و ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎ واﮐﻨﺶ ﺳﺮﯾﻊ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺸﺨﯿﺺ وﺿﻌﯿﺖ ﻋﺮﺿﻪ را ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻞ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬اﻣﺎ آﻧﭽﻪ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﺑﺎ ﮐﺸﻒ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﺪﯾﺪ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ در‬
‫ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ در ﮐﻮﺗﺎهﻣﺪت ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺣﺮﮐﺖ ﺑﺮ روي ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﻧﮑﺘﻪ دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان‬
‫ﺑﺮ آن ﺗﺄﮐﯿﺪ ﮐﺮد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﮐﻮﺗﺎهﻣﺪت اﮔﺮ ﻓﺮﺿﺎً ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﻪ ﺳﻄﺤﯽ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﻇﺮﻓﯿﺖ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اي ﺑﺮﺳﯿﻢ ﮐﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺷﮑﻞ‪ 3‬اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻋﺮﺿﻪ‬
‫در ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﺸﻒ ذﺧﺎﯾﺮ ﺟﺪﯾﺪ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ‪ .3‬ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻋﺮﺿﻪ در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت‬

‫ﺷﮑﻞ‪ 4‬ﯾﮏ ﺣﺎﻟﺖ از ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻋﺮﺿﻪ در ﮐﻮﺗﺎهﻣﺪت را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻًٌ ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪ واﻗﻊ اﺳﺖ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺎ ﻣﯿﺰان ﻣﺸﺨﺼﯽ از ﻋﺮﺿﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﯿﻤﺖ ﮐﺸﺶ ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ دارد ﮐﺸﺶ ﺑﯿﻦ ﺻﻔﺮ و ﺑﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ اﺳﺖ و از‬

‫‪100‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻋﺮﺿﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻗﯿﻤﺖ ﺑﺪون ﮐﺸﺶ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺷﮑﻞ ‪ .4‬ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻋﺮﺿﻪ در ﮐﻮﺗﺎه ﻣﺪت‬

‫در ﺣﻮزه اﻗﺘﺼﺎد ﻧﻔﺘﯽ‪ ،‬داﻣﻨﻪ اﻗﺘﺪار ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ زﯾﺮ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪:‬‬
‫ﻗﯿﻤﺖ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻧﻔﺖ‬ ‫‪‬‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎي آﺗﯽ ﺑﺮاي ﻧﻔﺖ اﯾﺮان در ﺑﺎزار ﺟﻬﺎﻧﯽ‬ ‫‪‬‬
‫ﻣﯿﺰان و ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ اﯾﺮان در ﻃﯽ ﺳﺎلﻫﺎي آﯾﻨﺪه‬ ‫‪‬‬
‫ﻣﯿﺰان ﻣﺼﺮف داﺧﻠﯽ ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ و آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي ﺻﺎدرات ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‬ ‫‪‬‬
‫ﻣﯿﺰان اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﺻﺎدرات ﮔﺎز‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫از ﺳﺎل ‪ 2000‬ﻣﯿﻼدي ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﻮ‪ ،‬ﺳﻄﺢ درآﻣﺪ ﻣﻠﯽ و ﻗﺪرت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﮐﺸﻮر از ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻي ﻗﯿﻤﺖ ﺟﻬﺎﻧﯽ‬
‫ﻧﻔﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﮐﺸﻮر ﻃﯽ ﯾﮏ دﻫﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه و ﻣﺼﺮف‬
‫داﺧﻠﯽ رﺷﺪ ﭘﺮﺷﺘﺎﺑﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد ﻧﻘﺶ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺑﺎزﯾﮕﺮ ﻣﻬﻢ و‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار در ﺑﺎزار ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﮐﻢرﻧﮓ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬از ﻫﻤﯿﻦ روي ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﯾﺮان ﺑﺎ دﻏﺪﻏﻪﻫﺎ و‬
‫ﻧﮕﺮاﻧﯽﻫﺎﯾﯽ روﺑﻪروﺳﺖ ﮐﻪ ﺿﺮورت ﻃﺮاﺣﯽ و ﯾﺎ ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي اﺻﻠﯽ در ﺧﺼﻮص اﯾﻦ ﺻﻨﻌﺖ را‬
‫اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﻣﯽﺳﺎزد‪ .‬در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي ﻧﻮﯾﻨﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﯾﮏ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﻓﺮاﮔﯿﺮي در‬
‫ﻣﻮرد ﻣﺴﺎﺋﻞ ذﯾﻞ ﺗﺪوﯾﻦ ﮔﺮدد‪:‬‬
‫‪ ‬ﺑﻬﯿﻨﻪﺳﺎزي ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ ،‬ﺗﻮزﯾﻊ‪ ،‬و ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در ﮐﺸﻮر‬
‫‪ ‬ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي راﻫﺒﺮدي در ﻣﻮرد روشﻫﺎي ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮي از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮﺟﻮد اﻧﺮژيﻫﺎي ﻧﻮ و‬
‫ﻫﺴﺘﻪاي‬
‫‪ ‬ﺗﺒﻌﺎت و ﺗﺄﺛﯿﺮات ﺑﺎزار ﺟﻬﺎﻧﯽ اﻧﺮژي ﺑﺮ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺣﻔﻆ و‬
‫ارﺗﻘﺎء ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﭘﺎﯾﻪﻫﺎي اﻣﻨﯿﺖ ﮐﺸﻮر‪.‬‬

‫‪101‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫‪ .4-3‬اﻧﻮاع ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻣﺸﺘﺮك ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‬

‫اﻣﺮوزه ﺑﺴﯿﺎري از ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﮐﺎرﺗﻮنﻫﺎي ﺟﺪي ﺗﻬﺪﯾﺪ‬
‫ﺻﻠﺢ و اﻣﻨﯿﺖ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ در ﻣﻮاردي ﻣﺎﯾﻪ ﺣﯿﺎت و ﻗﻮام ﻧﻮع ﺑﺸﺮ و در‬
‫ﻣﻮاﻗﻌﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻬﺒﻮد و ارﺗﻘﺎي ﮐﯿﻔﯿﺖ زﻧﺪﮔﯽ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮياﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﺟﻤﻌﯿﺖ و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎ‪ ،‬ﻫﺮ روز ﺣﻮزهﻫﺎي ﺗﺎﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪيﻫﺎ ﺗﻨﮓﺗﺮ ﻣﯽﺷﻮد و ﺗﻼش‬
‫ﺑﺮاي ﺑﻘﺎ و ﯾﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﮐﯿﻔﯿﺖ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻃﺒﯿﻌﺖ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و دﯾﺮ ﯾﺎ زود ﺑﺎﯾﺪ ﻗﻮاﻋﺪي را ﺑﺮاي ﺑﻪ‬
‫ﺣﺪاﮐﺜﺮ رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪي از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎ رﻋﺎﯾﺖ اﻧﺼﺎف و اﻋﺘﺪال و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﻟﺰاﻣﺎت زﯾﺴﺖ‪-‬‬
‫ﻣﺤﯿﻄﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﻏﯿﺮ اﯾﻦﺻﻮرت ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺷﺎﻫﺪ ﻧﺰاعﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺻﻠﺢ و اﻣﻨﯿﺖ ﺑﯿﻦ‪-‬‬
‫اﻟﻤﻠﻠﯽ را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﺑﯿﺎﻧﺪازد ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬
‫در ﻫﺮﺣﺎل اﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮ ﻧﺎﻫﻤﻮار ﮐﻪ ﭼﺎره اي ﺟﺰ ﭘﯿﻤﻮدن آن ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻓﮑﺮ ﮐﺮدن و ﻣﺤﻠﯽ‬
‫ﻋﻤﻞ ﮐﺮدن و ﺑﺎ ﮐﻤﮏ ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺑﺨﺼﻮص ﻣﺮاﺟﻊ ﻗﻀﺎﯾﯽ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫رﮐﻦ ﻗﻀﺎﯾﯽ ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ﯾﻌﻨﯽ دﯾﻮان ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ دادﮔﺴﺘﺮي ﻫﻤﻮار ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺿﺮورت اﺳﺘﻘﺮار اﺻﻞ ﮐﻠﯽ ﻟﺰوم ﻫﻤﮑﺎري ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﺸﺘﺮك اﯾﻦ‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻣﯽﺗﻮان اﯾﻦ اﺻﻞ را ﺑﻪﻋﻨﻮان دو ﻗﺎﻋﺪه ﺗﺮﺗﯿﺒﯽ ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻋﺮﻓﯽ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ اﻋﻤﺎل در ﯾﮏ ﻣﺨﺰن ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ذﯾﯽ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻣﺠﺪد ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪه اول‪ :‬ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﮑﺎري ﺑﺮاي دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ اي درﻣﻮرد اﮐﺘﺸﺎف و اﺳﺘﺨﺮاج از ﻣﺨﺎزن ﻣﺸﺘﺮك‬
‫ﻧﻔﺖ ﯾﺎ ﮔﺎز‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﺿﺮورﺗﺎً ﭼﻨﯿﻦ ﻫﻤﮑﺎري ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻣﺸﺘﺮك از آن ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﺸﻮد‪.‬‬
‫ﻗﺎﻋﺪه دوم‪ :‬در ﺻﻮرت ﻋﺪم دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪاي‪ ،‬ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪ ﺧﻮدداري ﯾﺎ اﻣﺘﻨﺎع ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ در ﺧﺼﻮص‬
‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﯾﮏﺟﺎﻧﺒﻪ از ﻣﺨﺰن‪.‬‬

‫اﯾﻦ دو ﺗﻌﻬﺪ اﮔﺮ ﭼﻪ وﺿﻌﯿﺘﯽ را اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺧﻠﻖ ﻣﺒﻨﺎﯾﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﺑﺮاي ﯾﮏ روﯾﮑﺮد ﺗﺪرﯾﺠﯽ ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ ﻣﺨﺎزن ﻣﺸﺘﺮك ﻣﯽﮔﺮدد وﻟﯽ ﻫﻨﻮز ﻧﻤﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻣﺸﺘﺮك ﻓﯽﻧﻔﺴﻪ و ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺸﺨﺺ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﺣﻘﻮق ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻻزم اﻻﺟﺮا ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻟﺬا ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻄﻠﻮﺑﯽ‪ ،‬اﻗﺪاﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺒﯿﻦ اراده‬
‫ﺳﯿﺎﺳﯽ دوﻟﺖﻫﺎي درﮔﯿﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ در ﻣﺴﺎﻟﻪ اﺑﺮاز ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻄﯿﻢ دﻗﯿﻖ اﺻﻞ ﮐﻠﯽ ﻫﻤﮑﺎري در ﺧﺼﻮص‬
‫ﯾﮏ ﻣﺨﺰن ﻣﺸﺘﺮك ﮐﻤﺎﮐﺎن اداﻣﻪ دارد وﻟﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺆﺛﺮ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ را از ﭼﺎرﭼﻮب ﮐﻠﯽ آن اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻤﻮد‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺗﮑﺎﻟﯿﻒ ﺗﺠﻮﯾﺰي و ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺘﯽ ﮐﻪ ذﯾﻼً ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ .1‬ﻓﻘﺪان ﻗﺎﻋﺪهاي ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان "ﺣﯿﺎزت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ" ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻦﮐﻪ دوﻟﺖﻫﺎي ذﯾﻨﻔﻊ از اﮐﺘﺸﺎف ﯾﮏﺟﺎﻧﺒﻪ‬
‫ﻣﺨﺰن ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺮ ﺑﺨﺶ از آن در ﻃﺮف ﺧﻮدﺷﺎن اﻋﻢ از ﻣﺮز ﺧﺸﮑﯽ ﯾﺎ درﯾﺎﯾﯽ ﻣﻤﻨﻮﻋﻨﺪ‪.‬‬

‫‪102‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫‪ .2‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ ﺣﯿﺎزت و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﯾﮏ ﺟﺎﻧﺒﻪ‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺮاي ﻃﺮح ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺠﻮﯾﺰي ﺗﻌﻬﺪ ﻋﺎم و ﮐﻠﯽ‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﺷﻮد ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮ دوﻟﺖ ذﯾﻨﻔﻊ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺣﺴﻦ ﻧﯿﺖ در ﺧﺼﻮص ﯾﮏ ﻣﺨﺰن‬
‫ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ دوﻟﺖﻫﺎ آﮔﺎﻫﯽ‪ ،‬اﻃﻼع و ﻣﺸﻮرت ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻌﻬﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ ﻣﺮزي‬
‫ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ وﯾﮋه در ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻗﯿﺪ "ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪن ﻣﺨﺰن ﻣﻌﺪﻧﯽ ﻓﺮاﻣﺮزي" ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس آن ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺑﻪ اﺗﺨﺎذ ﯾﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺶﺗﺮ اﺳﺘﻘﺮار ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻊ‪-‬‬
‫اﻟﻮﺻﻒ ﺗﻌﻬﺪ در ﻣﻮرد ﻣﺨﺰن ﯾﺎﻓﺖ ﺷﺪه در ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﮐﻪ در آن ادﻋﺎﻫﺎي اﺧﺘﻼﻓﯽ ﻣﺮزي وﺟﻮد دارد‪،‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺎﻫﯿﺖ ذاﺗﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ اﻋﻤﺎل ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺷﺮح و ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻗﯿﻘﺘﺮ اﯾﻦ ﺗﻌﻬﺪ‬
‫ﺣﺘﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﻗﺘﻀﺎ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺸﺎورهﻫﺎ ﺑﺮ اﺻﻞ ﺳﻬﻢ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﺘﺨﺮاﺟﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺘﺮﻗﯽﺗﺮﯾﻦ ﺷﮑﻞ اﻋﻤﺎل اﯾﻦ اﺻﻞ ﺑﯽﺗﺮدﯾﺪ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري اﺷﺘﺮاﮐﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ .3‬دوﻟﺖ ﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺣﺴﻦ ﻧﯿﺖ و ﺑﺎ ﻫﺪف دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺒﺎت ﻫﻤﮑﺎري ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﻨﺒﻊ ﮐﻪ‬
‫ﻫﻤﻪ دوﻟﺖﻫﺎي ذﯾﻨﻔﻊ را درﺑﺮﮔﯿﺮد‪ ،‬وارد ﻣﺬاﮐﺮه ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﻣﺬاﮐﺮات ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻟﺰوﻣﺎً ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﻬﺮهﺑﺮداري‬
‫اﺷﺘﺮاﮐﯽ ﻫﺪاﯾﺖ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻋﻠﯽاﻻﺻﻮل دوﻟﺖﻫﺎي زﯾﺮﺑﻂ ﻫﯿﭻ ﺗﻌﻬﺪي ﺑﻪ اﻧﻌﻘﺎد ﭼﻨﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺒﺎﺗﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﺬاﮐﺮه در ﻣﻮرد‬
‫آنﻫﺎ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﺘﺎً دوﻟﺖﻫﺎ ﺑﺎﻟﻀﺮوره ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﯾﮏ ﺗﻮاﻓﻖ‪ ،‬ﻣﺬاﮐﺮه ﮐﻨﻨﺪ ﻋﯿﻨﺎً ﺷﺒﯿﻪ آن ﭼﯿﺰي ﮐﻪ در‬
‫ﻣﻮرد ﺗﺤﺪﯾﺪ ﺣﺪود ﻓﻼت ﻗﺎره وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫اﯾﻦ آﺧﺮﯾﻦ ﻣﻼك ﺗﺠﻮﯾﺰي‪ ،‬ﺑﺤﺚ را ﺑﻪ ﻣﺆﺛﺮﺗﺮﯾﻦ وﺳﺎﯾﻞ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﻨﺒﻊ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎري از‬
‫ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺨﺎزﻧﯽ‪ ،‬آﺣﺎدﺳﺎزي ﻓﺮاﻣﺮزي آنﻫﺎ ﯾﺎ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري اﺷﺘﺮاﮐﯽ را ﻣﻘﺮر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻗﻄﻌﺎً ﻣﺸﺮوحﺗﺮﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺮﺟﻊﺗﺮﯾﻦ ﺗﺎًﯾﯿﺪ ﺷﺪهﺗﺮﯾﻦ اﻗﺪام اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎﮐﻨﻮن ﻋﻠﯽرﻏﻢ اﻋﺘﺒﺎر ﺣﻘﻮﻗﯽ وﺳﯿﻊ و ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي‬
‫ﻣﺘﻌﺪد از روﯾﻪ دو ﺟﺎﻧﺒﻪ دوﻟﺖﻫﺎ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺑﻬﺮهﺑﺮداري اﺷﺘﺮاﮐﯽ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺷﻮد و ﻓﺮض ﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫ﺿﺎﺑﻄﻪاي ﺑﻪ دوﻟﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد را در ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﯽﯾﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻤﯿﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدي ﮐﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺨﺎزن ﻣﺸﺘﺮك ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﮐﺸﻮرﻣﺎن ﮐﻪ ﺑﺎ اﮐﺜﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺣﺎﺷﯿﻪ ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺧﻠﯿﺞ‬
‫ﻓﺎرس ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﺗﺤﺪﯾﺪ ﺣﺪود ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ و در اﯾﻦ ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻣﺸﺘﺮك اﺷﺎره ﺷﺪه‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ دو ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺸﺨﺺ را در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﺎن ﺟﻨﻮﺑﯽ دﻧﺒﺎل ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اول اﯾﻦﮐﻪ ﭼﻮن ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪﻫﺎي اﺷﺎره ﺷﺪه‪ ،‬ﺟﺎﻣﻊ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﻣﻮاﻗﻌﯽ ﮐﻪ ﻣﺨﺰن ﻣﺸﺘﺮك وﺳﯿﻌﯽ‬
‫)ﻣﺜﻞ ﻗﻄﺮ( در ﺗﻘﺎﻃﻊ ﻣﺮز دو ﮐﺸﻮر ﯾﺎﻓﺖ ﺷﻮد‪ ،‬راهﮔﺸﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻪ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﻬﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ دوﻟﺖ اﯾﺮ ان ﺑﺎ ﯾﮏ دﯾﭙﻠﻤﺎﺳﯽ ﺳﻨﺠﯿﺪه و ﺻﺒﻮراﻧﻪ ﺑﺎب ﮔﻔﺘﮕﻮ را ﺑﺮاي ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺨﺎزن‬
‫ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﺎن ﺑﮕﺸﺎﯾﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﮐﺸﻮر ﮐﻮﯾﺖ ﻫﻢ در ﭘﯿﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد؛ ﭼﻮن اﯾﺮان و‬
‫ﮐﻮﯾﺖ ﻫﻨﻮز ﻣﻮاﻓﻘﺘﻨﺎﻣﻪ ﺗﺤﺪﯾﺪ ﺣﺪود ﻓﻼت ﻗﺎرا را اﻣﻀﺎ ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪103‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻮاﻓﻘﺎﺗﯽ ﺑﺒﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦﮐﻪ دوﻟﺖﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ اﯾﺮان ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺛﺮوت زﯾﺎد ﺑﺎ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺑﯿﺶ‪-‬‬
‫ﺗﺮي ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺸﺘﺮك را از داﺧﻞ و ﺧﺎرج ﺟﺬب ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺮاي اﯾﺮان ﯾﮏ اوﻟﻮﯾﺖ و ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﺿﺮورت اﺳﺖ‪.‬‬
‫دوم ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽﮐﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖﻧﺎﻣﻪﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺨﺎزن ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﺎن اﻣﻀﺎ ﻧﺸﺪهاﺳﺖ دوﻟﺖ‬
‫اﯾﺮان ﺑﺎﯾﺪ ﺛﻘﻞ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ و اﮐﺘﺸﺎف ﺧﻮد را ﺑﺮ روي ﻣﺨﺎزن ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻮﺟﻮد و اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ آﺗﯽ ﺑﮕﺬارد‪ .‬ﺑﯽ‪-‬‬
‫ﺗﺮدﯾﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖﮔﺬاريﻫﺎ و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاريﻫﺎﯾﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﺎن ﺑﻪ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻣﻮاﻓﻘﺖﻧﺎﻣﻪﻫﺎي‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﺗﺮﻏﯿﺐ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪ اﺷﺎره ﺷﺪه ﻃﯽ ‪ 10‬ﺳﻞ اﺧﯿﺮ در اﻇﻬﺎرات ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻣﺴﺌﻮل اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﻮرد‬
‫ﺗﺎًﮐﯿﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ وﻟﯽ اﻗﺪام ﺟﺪي در اﯾﻦ ﺧﺼﻮص ﺑﻪﻋﻤﻞ ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ در ﻣﺎده ‪ 3‬ﻻﯾﺤﻪ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﻨﺠﺴﺎﻟﻪ ﭼﻬﺎرم ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﺸﻮقﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز درﯾﺎﯾﯽ و ﻣﺨﺎزن ﻣﺸﺘﺮك ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﮔﺮدﯾﺪ وﻟﯽ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد دوﻟﺖ در ﻻﯾﺤﻪ ﻓﻮق اﻟﺬﮐﺮ در‬
‫ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻧﺸﺪ و ﺑﻪﺟﺎي آن ﻣﺎده ‪ 14‬در ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭼﻬﺎرم ﻣﺼﻮب ‪ 1384‬ﺗﺼﻮﯾﺐ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺎده اﺧﯿﺮ ﺑﯽآنﮐﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻣﺸﻮﻗﯽ ﺑﺮاي ﺗﺸﺪﯾﺪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪاي در ﻣﺨﺎزن ﻣﺸﺘﺮك ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺨﺎزن ﺑﻮد و ﻋﻤﻼً ﻫﻢ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺤﺮك ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي در‬
‫زﻣﯿﻨﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﮔﺮدد‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺳﺎل از ﺗﺤﻮﻻت ﭘﯿﺶ ﮔﻔﺘﻪ و از دﺳﺖ‬
‫دادن ﻓﺮﺻﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﯽ در ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺑﻮدﺟﻪ ﺳﺎل ‪ 1387‬ﮐﻞ ﮐﺸﻮر ﻫﻤﺎن ﺗﺮﺗﯿﺒﺎت ﻣﻘﺮر در ﻣﺎده ‪3‬‬
‫ﻻﯾﺤﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭼﻬﺎرم را از ﺳﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﺎ‪ ،‬اﻗﺪام دوﻟﺖ و ﻣﺠﻠﺲ در وﺿﻊ ﻣﺸﻮقﻫﺎي ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه در ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻮدﺟﻪ ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ اﺻﻮل ﺣﻘﻮﻗﯽ‬
‫ﻋﻤﺮ ﯾﮏﺳﺎﻟﻪ دارد‪ ،‬ﺣﺎﮐﯽ از آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻨﻮز ﺳﯿﺎﺳﺖﮔﺬاران ﮐﺸﻮر ﺑﻪ درك درﺳﺘﯽ از ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﺎﺋﻞ‬
‫ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ زﻣﯿﻨﻪ ﺳﺎزي ﺑﺮاي ﺗﻮﻓﯿﻖ در ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺸﺘﺮك ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز اﯾﺮان ﺑﺎ‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ‪ ،‬ﻣﺤﺘﺎج ﻗﻮاﻧﯿﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي دهﺳﺎﻟﻪ و ﺑﯿﺶﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﯾﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ‬
‫ﻣﻮازﯾﻦ ﮐﻠﯽ و راﻫﻨﻤﺎ‪ ،‬دﺳﺖ ﮐﺎرﮔﺰاران ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺎز ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد در ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎز‬
‫ﻫﻢ ﺷﺎﻫﺪ ﻓﺮﺻﺖﺳﻮزيﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ اوﻟﯿﻦ ﻗﺪم در ﻧﺸﺎن دادن ﻋﺰم ﺟﺪي ﺑﺮاي ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺨﺎزن ﻣﺸﺘﺮك ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز اﯾﺠﺎد ﺷﺮﮐﺘﯽ ﺑﺎ ﺷﺨﺼﯿﺖ ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺗﺤﺖ ﻫﻤﯿﻦ ﻧﺎم و واﺑﺴﺘﻪ‬
‫ﺑﻪ وزارت ﻧﻔﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻗﺪام ﺳﺨﺖاﻓﺰاري ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ و ﻣﻮﺿﻮﻋﯿﺖ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺨﺎزن ﻣﺸﺘﺮك‬
‫در وزارت ﻧﻔﺖ و ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي ذﯾﺮﺑﻂ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺪول‪ .2‬ﻣﯿﺪانﻫﺎي ﮔﺎزي و ﻧﻔﺘﯽ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ واﻗﻊ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﮑﯽ‬
‫ﻣﯿﺎدﯾﻦ‬ ‫ﻣﯿﺎدﯾﻦ‬
‫ﻧﻔﺘﯽ‬ ‫ﮔﺎزي‬
‫ﮐﺸﻮر‬ ‫ﻣﯿﺪان‬ ‫ﮐﺸﻮر‬ ‫ﻣﯿﺪان‬

‫‪104‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ‬ ‫ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ‬
‫ﻋﺮاق‬ ‫دﻫﻠﺮان‬ ‫ﺗﺮﮐﻤﻨﺴﺘﺎن‬ ‫ﮔﻨﺒﺪﻟﯽ‬
‫ﻋﺮاق‬ ‫ﭘﺎﯾﺪار ﻏﺮب‬
‫ﻋﺮاق‬ ‫ﻧﻔﺖ ﺷﻬﺮ‬

‫ﺟﺪول‪ .3‬ﻣﯿﺪانﻫﺎي ﮔﺎزي و ﻧﻔﺘﯽ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﺎ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ واﻗﻊ در ﻣﻨﺎﻃﻖ درﯾﺎﯾﯽ‬
‫ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ‬ ‫ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﮔﺎزي‬
‫ﮐﺸﻮر ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ‬ ‫ﻣﯿﺪان‬ ‫ﮐﺸﻮر ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ‬ ‫ﻣﯿﺪان‬
‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‬ ‫ﻓﺮوزان‬ ‫ﻗﻄﺮ‬ ‫ﭘﺎرس ﺟﻨﻮﺑﯽ‬
‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‬ ‫اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر‬ ‫ﻋﻤﺎن‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم‬
‫اﻣﺎراتﻣﺘﺤﺪه ﻋﺮﺑﯽ‬ ‫ﺳﻠﻤﺎن‬ ‫اﻣﺎرات ﻣﺘﺤﺪه ﻋﺮﺑﯽ‬ ‫ﺳﻠﻤﺎن‬
‫اﻣﺎراتﻣﺘﺤﺪه ﻋﺮﺑﯽ‬ ‫ﻣﺒﺎرك‬ ‫اﻣﺎرات ﻣﺘﺤﺪه ﻋﺮﺑﯽ‬ ‫ﻣﺒﺎرك‬
‫اﻣﺎراتﻣﺘﺤﺪه ﻋﺮﺑﯽ‬ ‫ﻧﺼﺮت‬ ‫ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن‬ ‫ﺑﯽ‪-‬ﻓﺎرﺳﯽ‬
‫ﻗﻄﺮ‬ ‫ﻻﯾﻪﻧﻔﺘﯽﭘﺎرس ﺟﻨﻮﺑﯽ‬
‫اﻣﺎراتﻣﺘﺤﺪه ﻋﺮﺑﯽ‬ ‫ﻓﺮزام‬
‫ﮐﻮﯾﺖ‬ ‫آرش‬
‫‪ .5-3‬ﮐﺎرﺑﺮد اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﯽ در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‬

‫ﻃﺮاﺣﯽ و ﺗﺪوﯾﻦ ﯾﮏ رژﯾﻢ ﻣﺎﻟﯽ در ﻫﻤﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺎ اﻫﺪاف ﺧﺎص و ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﻘﺮرات ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ آن ﮐﺸﻮر‬
‫ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﻘﺮرات ﮐﺸﻮر در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻮري را در‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻮري )ﻧﻔﺖ( ﮔﺮدآوري ﮐﺮد و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻮارد ﺧﺎﺻﯽ ﮐﻪ ﻻزم اﺳﺖ در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﻪ آن‬
‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد را ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻓﺰود‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﭼﺎرﭼﻮب ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺸﺨﺼﯽ ﺑﺮاي ﻣﺎﻟﮏ ذﺧﺎﯾﺮ )دوﻟﺖ( و‬
‫ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﭘﯿﻤﺎﻧﮑﺎر اﻋﻢ از ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻣﻠﯽ و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ وﺟﻮدﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺷﻔﺎﻓﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي را ﺑﻪوﯾﮋه‬
‫ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد‪ .‬ﻋﺪم ﺷﻔﺎﻓﯿﺖ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ در ﻃﻮل ﺳﺎلﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه‬
‫ﮐﻪ ﻧﻘﺪﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﯽ در ﻣﻮرد آنﻫﺎ ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻌﯿﺎر ﻣﺸﺨﺼﯽ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ارزﯾﺎﺑﯽ ﻫﺮ ﯾﮏ از‬
‫آﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ اﺑﻬﺎﻣﺎت و اﻧﺘﻘﺎدات در ﻣﻮرد ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﻨﻌﻘﺪه ﺑﺮﻗﺮار اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻮري ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﭼﺎرﭼﻮب و ﻣﻌﯿﺎر ﻣﺸﺨﺼﯽ را ﺑﺮاي ارزﯾﺎﺑﯽ اﯾﻦ ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﻤﻮده و از ﭼﺎﻟﺶﻫﺎ در‬
‫اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺑﮑﺎﻫﺪ‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺘﺪوﻟﻮژي ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ را ﺑﺮاي ارزﯾﺎﺑﯽ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺴﺌﻮﻻن و‬
‫ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽآورد‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪن ﭼﺎرﭼﻮب و ﻣﺘﺪوﻟﻮژي از اﺧﺘﻼف ﺑﺮداﺷﺖ و اﺳﺘﻨﺘﺎﺟﺎت‬
‫ﺳﻠﯿﻘﻪاي ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽآﯾﺪ و ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮات ﻣﻨﺘﻘﺪان و ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫﺎﯾﯽ را‬

‫‪105‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﯿﺸﺘﺮي را در ﭘﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﺎز اﯾﺮان ﺑﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‬
‫ﻻزم اﺳﺖ اﺑﺘﺪا ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﻣﻨﺘﺞ از ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻗﻀﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻣﺪﻧﯽ و ﺻﺎدرات‪ ،‬واردات و‬
‫ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻗﺮاردادي ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ در ﻧﻘﻄﻪ ﺻﺎدرات ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ در اﺧﺘﯿﺎر‬
‫دوﻟﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ ﻣﯽﺗﻮان از اﺑﺰارﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﺑﻬﺮهﻣﺎﻟﮑﺎﻧﻪ‪ ،‬اﺟﺎرهﺑﻬﺎ‪ ،‬ﭘﺎداش‪ ،‬ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ و ﻣﺎﻟﯿﺎت وﯾﮋه در‬
‫ﺑﺨﺶ ﻧﻔﺖ در ﭼﺎرﭼﻮب ﯾﮏ رژﯾﻢ ﻣﺎﻟﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺿﻤﻦ اﯾﻨﮑﻪ ﺷﻔﺎﻓﯿﺖ ﻻزم ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬار‬
‫ﺧﺎرﺟﯽ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﺷﺮﮐﺖ ﻣﻠﯽ ﻧﻔﺖ اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻫﺪف اﻓﺰاﯾﺶ ﮐﺎراﯾﯽ‪ ،‬ﮐﺎﻫﺶ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ و ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً‬
‫رﻋﺎﯾﺖ اﺻﻮل ﺑﻨﮕﺎهداري در اﯾﻦ ﭼﺎرﭼﻮب ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺧﻮد اداﻣﻪ دﻫﺪ‪ .‬ﭘﺲ از ﺗﺪوﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻧﻔﺖ ﻻزم اﺳﺖ‬
‫اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﯽ ﻧﯿﺰ در آن ﺗﻌﺒﯿﻪ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽﻫﺎي اﻧﺠﺎم‬
‫ﺷﺪه ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﯽ ﺑﺮاي ﺟﺬب راﻧﺖ اﻗﺘﺼﺎدي در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﻬﺮهﻣﺎﻟﮑﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ ﺷﺮﮐﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺎﻟﯿﺎت وﯾﮋه‪ ،‬اﺟﺎرهﺑﻬﺎ و ﭘﺎداش اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان در ﯾﮏ رژﯾﻢ ﻣﺎﻟﯽ از آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد و راﻧﺖ اﻗﺘﺼﺎدي را‬
‫ﺟﺬب ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻮري اﯾﺮان ﻧﯿﺰ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ در ﺑﺨﺶ ﺑﺎﻻدﺳ ﺘﯽ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﺴﯿﺎر ﺳﻮدآور ﺑﻮده ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻧﮕﯿﺰه ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﻻﺳﺖ‪ .‬دوﻟﺖﻫﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ راﻧﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﮐﻪ از ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽﺷﻮد را ﺑﺪون زﯾﺎن رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ از ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬار اﺧﺬ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ اﺑﺰاري ﺑﯿﺎﺑﻨﺪ ﮐﻪ در ﭼﺎرﭼﻮب ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺎزاد درآﻣﺪ ﺣﺎﺻﻞ‬
‫از اﯾﻦ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺮاي ﺟﺬب ﺣﺪاﮐﺜﺮ اﯾﻦ راﻧﺖ‪ ،‬رژﯾﻢﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺎﻟﯽ ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻮري ﺗﺪوﯾﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺿﻤﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﻪ رژﯾﻢ ﻣﺎﻟﯽ در ﭼﺎرﭼﻮب ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻮري )ﻧﻔﺖ( ﻣﻔﻬﻮم ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ اﻋﻤﺎل ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ‪ ،‬ﻗﺮاردادﻫﺎ‪،‬‬
‫ﻣﺎﻟﯿﺎتﻫﺎ و ﺣﺘﯽ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬ﮐﯿﻔﺮي‪ ،‬ﺷﺒﻪ ﺟﺮم و‪ ...‬در ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻮري )ﻧﻔﺖ( ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .6-3‬ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺳﺎﺳﯽ در ﯾﮏ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺘﯽ‬

‫ﺗﻤﺎم ﻗﺮاردادﻫﺎ ي ﻧﻔﺘﯽ ﺣﺎوي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺎﺳﯽ زﯾﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ .1‬ﻣﺪت‬

‫ﻗﺮارداد ﺑﻪ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺻﻠﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﻓﺎز ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﯾﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻓﺎز اﮐﺘﺸﺎف‪ ،‬ﻓﺎز اﺳﺘﺨﺮاج ﻓﺎز ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﯾﺎ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ‪ ،‬در ﺑﺮﺧﯽ از اﻣﺘﯿﺎزات ﻣﺮﺣﻠﻪ اوﻟﯿﻪ ﯾﺎ " ﻓﺎز ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ" وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻣﺪت اﺟﺎزه آن‪ ،‬ﯾﮏ ﯾﺎ دو ﺳﺎل‬
‫اﺳﺖ اﺟﺎزه ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻏﯿﺮ اﺟﺮاﯾﯽ ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﻮاردي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻤﻠﯿﺎت زﻣﯿﻦ ﺷﻨﺎﺳﯽ و ژﺋﻮﻓﯿﺰﯾﮏ داده ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﭼﺎه ﻫﺎي اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ ﺑﺠﺰ ﺣﻔﺮ ﭼﺎه ﮐﻢ ﻋﻤﻖ ﺟﻬﺖ اﻃﻼﻋﺎت زﻣﯿﻦ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻏﯿﺮ‬

‫‪106‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫اﺟﺮاﯾﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ اﻧﺠﺎم ﮔﺮدد‪ .‬ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻏﯿﺮ اﺟﺮاﯾﯽ‪ ،‬اﻣﮑﺎن دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺎﻟﻘﻮه‬
‫ﺑﺪون ﺻﺮف ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ را ﺑﺮاي دوﻟﺖ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫اﮐﺘﺸﺎف‬
‫ﻣﺪت دوره ﻋﻤﻠﯿﺎت ﮐﺸﻒ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺣﻔﺎري‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮐﺎﻓﯽ ﺟﻬﺖ ﯾﮏ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ‬
‫ﻣﻔﯿﺪ و ﻣﻮﺛﺮ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﺗﯽ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم و ﻣﺠﻬﻮل‪ .‬دوره اﮐﺘﺸﺎف ﻣﻌﻤﻮﻻٌﺳﻪ ﯾﺎ ﺷﺶ ﺳﺎل و در‬
‫ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮارد ﺣﺘﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﮑﺎن ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ در ﻣﺪت دوره اﮐﺘﺸﺎف ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎﺻﯽ ﯾﺎ ﻋﺪم ﮐﺸﻒ‬
‫ﻧﻔﺖ ﭘﺲ از اﺗﻤﺎم دوره وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺎ اﻧﻘﻀﺎء ﻣﺪت دوره اﮐﺘﺸﺎف وﻋﺪم ﺣﺼﻮل ذﺧﺎﯾﺮ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﺗﺠﺎري‪ ،‬ﻗﺮارداد‬
‫ﺑﻪﻃﻮر اﺗﻮﻣﺎﺗﯿﮏ در اﮐﺜﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬

‫اﺳﺘﺨﺮاج‬

‫دوره اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﯿﻦ ‪ 20‬ﺗﺎ ‪ 30‬ﺳﺎل در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﯾﻄﯽ اداﻣﻪ ﯾﺎﺑﺪ‬

‫‪ .2‬اﻧﺼﺮاف‬

‫ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺗﻤﺎم ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ اﯾﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﻤﭙﺎﻧﯽﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ از ﯾﮏ ﺟﺰء ﻣﺸﺨﺼﯽ از ﻣﻨﻄﻘﻪ اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ ﻃﯽ‬
‫ﻣﺪت زﻣﺎن ﻣﻌﯿﻦ‪ ،‬ﭼﺸﻢﭘﻮﺷﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﻧﺼﺮاف در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﻌﻤﻮﻻً در‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺖ اﺛﺒﺎت ﺷﺪه دارﻧﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺤﮑﻢﺗﺮ از ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺗﻮان ﺑﺎﻟﻘﻮه ﭘﺎﺋﯿﻦ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻪ آزاد ﺷﺪه ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺷﺎﻣﻞ ‪ 50‬ﺗﺎ ‪ 75‬درﺻﺪ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺻﻠﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺼﺮاف ﻣﻌﻤﻮﻻٌ ﻃﯽ ‪ 2‬ﯾﺎ ‪ 3‬ﻣﺮﺣﻠﻪ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﮐﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺎﻻﯾﯽ دارﻧﺪ واﮔﺬار ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .3‬ﺣﻔﺎﻇﺖ‬

‫ﺣﺼﻮل اﻃﻤﯿﻨﺎن ﮐﺸﻮر ﻣﯿﺰﺑﺎن از ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮي ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﮐﺎراﯾﯽ ﺗﮑﻨﯿﮑﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﮐﺖ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﻔﺖ ﺗﺤﺖ‬
‫ﻣﻮاﻓﻘﺖﻧﺎﻣﻪ ﯾﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻼوه دوﻟﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﻗﺪرت و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎﻧﯽ در اﺧﺘﯿﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ را ﺑﺮاﺳﺎس اﺻﻮل ﻧﮕﻬﺪاري ﺻﺤﯿﺢ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﮐﻨﺪ و ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ ﻗﻮاﻋﺪ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪.‬‬

‫‪ . 4‬ﺑﺎزارﯾﺎﺑﯽ‬

‫‪107‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫اﻏﻠﺐ ﮐﻤﭙﺎﻧﯽﻫﺎي ﻧﻔﺖ ﺑﻬﺘﺮ از ﺑﺴﯿﺎري از دوﻟﺖﻫﺎ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم را ﺑﻪ ﺑﺎزار ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻌﻤﻮﻻً دوﻟﺖ ﻣﯿﺰﺑﺎن‬
‫ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﺧﺮﯾﺪ ﺳﻬﻢ ﻧﻔﺖ ﺧﻮد ﺗﻮﺳﻂ ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻧﻔﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ ﻣﺎﯾﻞ اﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ آژاﻧﺲ ﺑﺎزارﯾﺎﺑﯽ ﻧﻔﺖ‬
‫ﺑﺮاي دوﻟﺖ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﯾﮏ ﺷﺮط ﻣﻔﯿﺪ ﺧﺼﻮﺻﺎً در ﻣﻮاﻗﻊ ﻋﺮﺿﻪ زﯾﺎد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﮐﻤﭙﺎﻧﯽﻫﺎي ﺑﯿﻦ‬
‫اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﻔﺖ ﻧﮕﺮان ﺗﻬﯿﻪ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺑﺮاي ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﺎزارﯾﺎﺑﯽ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻟﺬا اﯾﻦ ﺷﺮط ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎﺳﺖ واﯾﻦ‬
‫اﻣﮑﺎن را ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﻘﺪار ﻣﺸﺨﺼﯽ از ﺳﻬﻢ دوﻟﺖ در ﺗﻮﻟﯿﺪ را ﺧﺮﯾﺪاري ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ‪-‬‬
‫ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻄﻮر ﺷﻔﺎف ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻧﺤﻮه ﭘﺮداﺧﺖ و ﻣﺪت زﻣﺎن ﺧﺮﯾﺪ ﺳﻬﻢ دوﻟﺖ را ﺗﻮﺳﻂ ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﺑﯿﻦ‬
‫اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﻔﺖ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ .5‬ﺗﻌﻠﻖ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ) اﺑﺰار و ﻟﻮازم ﺗﻮﻟﯿﺪ(‬

‫درﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ اﺑﺰار و ﻟﻮازم ﺗﻮﻟﯿﺪ از اﺑﺘﺪاي ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺑﻪ ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻧﻔﺖ ﺗﻌﻠﻖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻗﺎﻧﻮن ﯾﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻧﻔﺖ ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ) اﺑﺰار و ﻟﻮازم ﺗﻮﻟﯿﺪ( ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﯽ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﺗﻌﻠﻖ دارد و ﯾﺎ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﻪوﺳﯿﻠﻪ ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻧﻔﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻌﻤﻮل داﺷﺘﻦ ﺑﻨﺪي ﺑﺮاي ﺗﻌﻠﻖ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻣﯿﺰﺑﺎن ﭘﺲ از‬
‫ﻣﺪت اﻧﻘﻀﺎء ﯾﺎ ﭘﺎﯾﺎن اﻣﺘﯿﺎز ﯾﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﺎرﯾﺦ اﻧﻘﻀﺎء ﻗﺒﻞ از ﭘﺎﯾﺎن ﻋﻤﺮ ﻣﻔﯿﺪ ﺗﺠﺎري ﻣﯿﺪان‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده دوﻟﺖ ﻗﺮارﮔﯿﺮد‪ .‬از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ دوره اﻣﺘﯿﺎز ﻃﻮﻻﻧﯽﺗﺮ از ﻋﻤﺮ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﺑﺎﺷﺪ اﻣﮑﺎﻧﺎت ﺗﻮﻟﯿﺪ درﺻﻮرت ﺗﻬﯽ ﺷﺪن ﺑﺮا ي دوﻟﺖ‪ ،‬ﮐﻤﯿﺎﺑﯽ ارزش ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در واﻗﻊ‬
‫ﺑﻮاﺳﻄﻪ ﻣﻼﺣﻈﺎت زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﯾﺎ دﯾﮕﺮ دﻻﯾﻞ‪ ،‬ﺿﺮورت دارد ﮐﻪ اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻣﺬﮐﻮر ﺑﺎ ﺻﺮف ﻫﺰﯾﻨﻪ زﯾﺎدي ﺑﺮﭼﯿﺪه‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮاي دوﻟﺖ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدن ﯾﮏ ﺑﻨﺪ ﺑﻪ ﻗﺮارداد ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺗﺼﺮف داراﯾﯽﻫﺎ و ﯾﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻦ از ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻧﻔﺖ‬
‫ﺟﻬﺖ ﺑﺮﭼﯿﺪن آﻧﻬﺎ ﻣﻔﯿﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل در اﻧﺪوﻧﺰي ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ وارد ﺷﺪه ﺟﻬﺖ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻧﻔﺘﯽ در زﻣﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ واردات ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ دوﻟﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﺷﺎﻣــﻞ وﺳﺎﯾﻞ اﺟﺎرهاي ﻣﺎﻧﻨﺪ دﮐﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .6‬ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻋﻤﻠﮑﺮد‬

‫ﻗﺮارداد ﺑﺎﯾﺪ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﻨﺪﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺟﻬﺖ ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻧﻔﺘﯽ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﯾﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻀﻤﯿﻨﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻫــﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺘﯽ را ﺑـﺮاي ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻧﻔﺘﯽ در ارﺗﺒﺎط ﺑـﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎﯾﺶ ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻮد‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺴﺎرات آﻟﻮدﮔﯽ ﻫﻮا‪.‬‬

‫‪ .7‬ﺗﻘﺎﺿﺎي داﺧﻠﯽ‬

‫‪108‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫در اﻏﻠﺐ ﻗـﺮاردادﻫﺎ ﯾﺎ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻧﻔﺘﯽ‪ ،‬ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﻔﺖ ﻣﻠﺰم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻣﻠﯽ ﺑﺮاي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز را‬
‫ﺟـﺪاي از ﺗـــﻮﻟﯿﺪ داﺧﻠـــﯽ ﺗﺎﻣﯿﻦ ﮐﻨﺪ‪ .‬درﺻﻮرﺗﯽ ﮐـﻪ ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻧﻔﺖ ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻔﺖ و‬
‫ﮔـــــﺎز ﺟﻬﺖ ﻣﺼـــﺎرف داﺧﻞ ﮐﺸﻮر وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺼﺮف ﺑﻄﻮر ﻣﻌﻤﻮل ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﻬﻢ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻤﭙﺎﻧﯿﻬﺎ‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺧﻮاﻫــﺪ ﺷـــﺪ‪ .‬ﻗﯿﻤﯿﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﮐﻤﭙﺎﻧﯽﻫﺎي ﻧﻔﺖ ﺑﺮاي ﻣﺼﺎرف داﺧﻠـﯽ ﺑـﺮ‬
‫اﺳـﺎس ﻣﺬاﮐﺮه ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﯿﻦ ﻗﯿﻤﺖ ﺑﺎزار ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﻗﯿﻤﺖ ﭘﺎﺋﯿﻦﺗﺮ از ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ .8‬ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﭘﺎﻻﯾﺸﯽ‬

‫دوﻟﺖ ﻣﯿﺰﺑﺎن ﻣﻤﮑــﻦ اﺳﺖ از ﮐﻤﭙﺎﻧــﯽ ﻧﻔــﺖ ﺗﻘـﺎﺿـﺎي اﺣـﺪاث ﭘـﺎﻻﯾﺸﮕﺎه ﯾـﺎ دﯾﮕﺮواﺣﺪﻫﺎي ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ‬
‫ﻧﻔﺘــﯽ را ﻣﻄـﺮح ﻧﻤـﺎﯾـﺪ ﮐـﻪ ﻣﯿـﺰان ﺳـﻮد آن ﺑـﺮاي ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان اﮐﺘﺸﺎف ) ﻧﻔﺖ ﯾﺎ ﮔﺎز( وﺧﺼﻮﺻﺎً‬
‫وﺳﻌﺖ ﺑﺎزار داﺧﻠﯽ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ ،‬زﯾﺮا ﭘﺎﻻﯾﺸﮕﺎه ﺑﺎ ﻣﻘﯿﺎس ﺑﺰرگ از ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ ﺻﺮﻓﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺮﺧــﯽ‬
‫ﺣﺎﻻت‪ ،‬دوﻟﺘﻬـﺎ از ﮐﻤﭙﺎﻧﯽﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﮐـﻪ ﮐـﺎرﺧﺎﻧﺠﺎﺗﯽ در ﺻﻨﺎﯾﻊ دﯾﮕـﺮ اﯾﺠـﺎد ﮐﻨﻨـﺪ‪ .‬وﺟـﻮد‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺑﯿـﻦ ﮐﻤﭙﺎﻧﯽﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﻣﺬﮐﻮر ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﮐﻤﭙﺎﻧﯽﻫﺎي ﻏﯿـﺮﻧﻔﺘـﯽ اﯾـﻦ اﺣﺘﯿﺎﺟﺎت را ﺑﻪ ﺧــﻮﺑــﯽ ﺑﺮآورده‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ از ﮐﻤﭙـــﺎﻧﯽ ﻧﻔﺘــﯽ درﺧـــﻮاﺳﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ در ﭘﺮوژهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺤﻘﯿﻖ و‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺎ ﮐﺸﻮر ﻣﯿﺰﺑﺎن ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮرﻣﺜﺎل در ﻧﺮوژ‪ ،‬ﮐﻤﭙﺎﻧﯽﻫﺎي ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻣﻠﺰم ﺑﻪ ﺑــﺮﻋﻬﺪهﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﻬﻤﯽ از‬
‫ﭘﺮوژهﻫﺎي )‪ (R&D‬در ﺟﻬﺖ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ رﺳﺎﻧﺪن ﺣﻮزهﻫﺎي درﯾﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ اﯾﺠﺎد‬
‫ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي و اﻣﮑﺎﻧﺎت در ﺻﻨﺎﯾﻊ ﻣﻠﯽ و ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ .9‬اﺳﺘﻔﺎده از ﺧﺪﻣﺎت و ﺗﻮﻟﯿﺪات داﺧﻠﯽ‬

‫اﻏﻠﺐ ﮐﻤﭙﺎﻧﯽﻫﺎي ﻧﻔﺖ ‪ ،‬ﻣﻠــﺰم ﺑـﻪ ﺧــــﺮﯾﺪ ﮐــﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺗﻮﻟﯿﺪ داﺧﻠـﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺎﻻﻫﺎ‬
‫و ﺧﺪﻣﺎت در ﺷﺮاﯾﻂ رﻗﺎﺑﺘﯽ ﺗﻬﯿﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧــﺮﯾــــﺪ و ﺗــﺪارك ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﻔﺖ اﻟﺰاﻣﺎً‬
‫ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﯽ دوﻟﺖ ﻣﯿﺰﺑﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺮ اﺳﺎس ارﺗﺒﺎط ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺻﻨﻌﺘﯽ‬
‫ﮐﺸــﻮر ﻣﯿــﺰﺑـﺎن و ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻧﻔﺘﯽ در درازﻣﺪت ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎده ﻣﯽﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﺮاي ﮐﺸﻮر ﻣﯿﺰﺑﺎن‪ ،‬آﮔـﺎﻫﯽ ﮐﺎﻣــــﻞ از‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺮﯾﺪ و ﺗﺪارك ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻧﻔﺖ ﺟﻬﺖ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓـﺮﺻﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن داﺧﻞ‬
‫ﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .10‬آﻣﻮزش ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﮐﺸﻮر ﻣﯿﺰﺑﺎن‬

‫‪109‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫در اﻏﻠﺐ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﯾﺎ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ‪ ،‬ﮐﻤﭙﺎﻧﯽﻫﺎي ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻣﻠﺰم ﺑﻪ دادن آﻣﻮزش ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي اﻧﺴﺎﻧﯽ ﮐﺸﻮر ﻣﯿﺰﺑﺎن‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دوﻟﺖ ﮐﺸﻮر ﻣﯿﺰﺑﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ دﻗﺖ وﻇﺎﯾﻒ ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻧﻔﺘﯽ را در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ‬
‫وﻇﺎﯾﻒ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺮﺑﯿﺖ )آﻣﻮزش( ﭘﺮﺳﻨﻞ ﺷﺮﮐﺖ ﻣﻠﯽ ﻧﻔﺖ ﯾﺎ آژاﻧﺲﻫﺎي دوﻟﺘﯽ ﯾﺎ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‬
‫ﺗﺮﺗﯿﺒﯽ ﮐﻪ ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻧﻔﺘﯽ‪ ،‬اﻓﺮاد ﺧﻮد را آﻣﻮزش ﻣﯽدﻫﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻣﻮزش ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺗﺌﻮري و ﻋﻤﻠﯽ از اﻫﻤﯿﺖ‬
‫وﯾﮋهاي ﺑﺮﺧﻮرداراﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻤﺎم زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ را در ﺑﺮﮔﯿﺮد‪ .‬در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻮاﻗﻊ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻧﻔﺘﯽ اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻣﺤﻠﯽ آﻣﻮزش را ﺗﺎﺳﯿﺲ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ اﻟﺰاﻣﺎت ﺗﻌﻠﯿﻤﯽ از ﺟﻬﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺳﻄﺢ‬
‫ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻠﯽ ﺑﺮاي ﮐﺸﻮر ﻣﯿﺰﺑﺎن ﺑﺴﯿﺎر ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻟﺰاﻣﺎت ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ ﺗﻀﻤﯿﻦ درﺻﺪ ﻣﺸﺨﺼﯽ‬
‫در اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﯿﺮوﻫﺎي داﺧﻠﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻧﻔﺘﯽ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻟﺰاﻣﺎت‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﺟﺰﺋﯿﺎت ﺗﻌﺪاد ﭘﺮﺳﻨﻞ‪،‬‬
‫ﺑﺨﺶ و ﻣﺪت آﻣﻮزش ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﮐﺸﻮر ﻣﯿﺰﺑﺎن در اﺑﺘﺪا ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺮوژ‬
‫ﮐﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي ﺟﻬﺖ اﻃﻤﯿﻨﺎن از ﺣﻔﺎﻇﺖ اﻧﺤﺼﺎري در ارﺗﺒﺎط‬
‫ﺑﺎ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺗﮑﻨﯿﮑﯽ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل در آرژاﻧﺘﯿﻦ ﺑﺎﯾﺪ ‪ 75‬درﺻـــﺪ ﻧﯿﺮوي ﮐﺎر داﺧﻠﯽ ﺑﻌﻼوه ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ آﻣﻮزﺷﯽ‪ ،‬دراﮐﻮادور ‪ 95‬درﺻﺪ‬
‫ﮐﺎرﮔﺮان و ‪ 90‬درﺻﺪ ﭘﺮﺳﻨﻞ اداري و ‪ 65‬درﺻﺪ ﭘﺮﺳﻨﻞ ﺗﮑﻨﯿﮑﯽ ﺑﺎﯾﺪ داﺧﻠﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻏﻨﺎ ﺑﺎﯾﺪ ‪ 50‬ﻫﺰار دﻻر در‬
‫ﻫﺮ ﺳﺎل ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ آﻣﻮزﺷﯽ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺷﻮد در ﺑﻮﻟﯿﻮي ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ 15‬ﺳﺎل در ﮐﻠﯿﻪ ﺳﻄﻮح ﺑﺎﯾﺪ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﺸﺎﻏﻠﯿﻦ‪ ،‬داﺧﻠﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬

‫‪ .11‬ﺣﺪاﻗﻞ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬاري‬

‫ﺗﺨﻤﯿﻦ دﻗﯿﻖ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ ﻧﯿﺴﺖ و ﻟﯿﮑﻦ ﺣﺪاﻗﻞ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً در دوره‬
‫اﮐﺘﺸﺎف ﺻـــﺮف ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺑﻮاﺳﻄﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﮐﻨﺪي ﭘﯿﺶ ﻣﯽرود‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫ﮐﺸــﻮر ﻣﯿﺰﺑﺎن ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻨﺘﺮل ﮐﺎﻣﻞ را در دوره ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﯿﺪان ﻧﻔﺘﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .12‬اﻟﺰاﻣﺎت ﮐﺎري ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬

‫ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻧﻔﺖ ﻣﻠﺰم اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺑﺮ روي ﺣﺪاﻗﻞ ﭼﺎﻫﻬﺎ و دﯾﮕﺮﻋﻤﻠﯿﺎت اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ را در ﯾﮏ ﻣﺪت ﻣﺸﺨﺺ‬
‫اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺳﻘﻒ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺸﺨﺺ ﻣﺤﺪود ﺷﻮد‪ .‬اﻟﺰاﻣﺎت ﮐﺎري ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ‬

‫‪110‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺗﻌﻬﺪات ﭘﺮداﺧﺖ ﭘﻮل ﺷﺮح داده ﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻧﻔﺖ در ﻣﻮرد ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻫﺪف ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ ﺧﻮدا‬
‫اﻧﻌﻄﺎف ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﺗﻮرم ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﯽ اﻋﺘﺒﺎر ﺷﺪن ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ ﮐﻪ دوﻟﺖ در اﺑﺘﺪاي اراﺋﻪ ﻗﺮارداد ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﮐﺮده ﺑﻮد ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮات دوﻟﺖ ﺑﻮ ﺳﯿﻠﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺧﺎﺻﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻧﻔﺖ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺗﻌﺪاد ﭼﺎهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﻔﺮ ﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﭼﺎهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﻔﺮ ﺷﻮد‬
‫ﺑﻄﻮر دﻗﯿﻖ ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدد و ﻋﻤﻖ و ﺟﻬﺖ ﭼﺎه ﻧﺸﺎن داده ﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ اﻟﺰاﻣﺎت ﺑﻄﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان وﺟﻮد‬
‫ﻧﻔﺖ و ﻋﻮاﻣﻞ رﯾﺴﮑﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ .‬در اﺛﻨﺎي ﻣﺮﺣﻠﻪ اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ دوﻟﺖ ﻣﯿﺰﺑﺎن و ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻧﻔﺖ‬
‫ﯾﮑﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺪف ﻫﺮ دوي آﻧﻬﺎ داﺷﺘﻦ ﯾﮏ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﮐﺎﻣﻞ و ﮐﺎرا در ﺟﻬﺖ ﺟﺴﺘﺠﻮ و ﮐﺸﻒ ﻫﻤﻪ ﻣﯿﺪانﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ارزش ﺗﺠﺎري داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل در ﻣﻮاردي ﺑﯿﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻧﻈﺮات دوﻟﺖ و ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ‬
‫ﻧﻔﺖ اﺧﺘﻼف وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﯾﮏ ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻧﻔﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﮐﺸﻒ ﻧﻔﺘﯽ و ﯾﮏ ﮐﺸﻒ ﮔﺎزي اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﺮﺟﯿﺢ دﻫﺪ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ روي ﮐﺸﻒ ﻧﻔﺖ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﮐﻨﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫ﮐﺸﻒ ﮔﺎز ﺑﺮاي آﯾﻨﺪه ﮐﺸﻮر ﻣﯿﺰﺑﺎن ﺧﯿﻠﯽ ﻣﻬﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﻃﺮﻓﯽ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ دوﻟﺖ ﺑﺮ روي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و اﺟﺮاي ﻋﻤﻠﯿﺎت‬
‫اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ ﻧﻔﻮذ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻧﻔﺖ ﮐﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد ﻧﯿﺰ وﺿﻌﯿﺖ ﺧﻮﺑﯽ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ .13‬ﮐﻤﯿﺘﻪ ﻣﺸﺘﺮك‬

‫ﺷﺮﮐﺖ ﻣﻠﯽ ﻧﻔﺖ ﯾﺎ دوﻟﺖ ﻣﯿﺰﺑﺎن ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد در ﮐﻤﯿﺘﻪ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ ﺑﺮ روي‬
‫ﻋﻤﻠﯿﺎت اﻧﺠﺎم ﮐﺎر ﺗﻮﺳﻂ ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻧﻔﺖ اﻋﻤﺎل ﻧﻈﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬روش اﻧﺠﺎم ﮐﺎر ﺑﺎﯾﺪ در ﻗﺮارداد ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫دﻻﯾﻞ ﻣﺘﻌﺪدي وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﭼﺮا دوﻟﺖ ﯾﺎ ﺷﺮﮐﺖ ﻣﻠﯽ ﻧﻔﺖ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ زﯾﺎدي در روش ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﯿﺪان ﻧﻔﺖ ﯾﺎ‬
‫ﮔﺎز دارﻧﺪ‪.‬‬

‫اوﻻً در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺟﺰو ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﯽ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﺳﻮد ﻣﯿﺪان ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دوﻟﺖ ﺑﺎﯾﺪ از ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ رﺳﯿﺪن ﻣﯿﺪان اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻗﺮارداد ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻮادي در ﺟﻬﺖ اﺟﺒﺎر ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ‬
‫اداﻣﻪ ﮐﺎر ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎ واﮔﺬاري ﺣﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﯿﺪان‪ ،‬وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻔﯿﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻮادي ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫دوﻟﺖ اﺟﺎزه ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﯿﺪان در ﺻﻮرت اﻧﺼﺮاف ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻧﻔﺖ داده ﺷﻮد ﺑﺴﯿﺎر ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳﺖ ‪ .‬اﯾﻨﻬﺎ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ رﯾﺴﮏ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد )‪ ( sole Risk‬ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺛﺎﻧﯿﺎً دوﻟﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﺪان ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺎﻟﯽ ﮐﺸﻮر ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫دوﻟﺖ ﻣﺎﯾﻞ ﺑﻪ داﺷﺘﻦ ﺳﻬﻤﯽ در ﮐﻨﺘﺮل ﻧﺮخ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﯿﺪان ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺷﺮﮐﺖ ﻣﻠﯽ ﻧﻔﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺳﻬﻢ‬

‫‪111‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﺧﻮد را ﺑﺮ اﺳﺎس ﯾﮏ ﻗﺮارداد ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ دوﻟﺖ داراي ﺣﻖ‬
‫راي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺳﻬﻢ او در ﮐﻤﯿﺘﻪ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .14‬اﻧﺘﺸﺎر اﻃﻼﻋﺎت‬

‫ﻗﺮارداد ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺷﺎﻣﻞ ﻣـﻮادي اﺳﺖ ﮐــﻪ ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻧﻔﺖ را ﻣﻠـﺰم ﺑﻪ اراﺋﻪ ﮐﻠﯿﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﮐﺴﺐ ﺷﺪه ﻃﯽ ﻋﻤﻠﯿﺎت‬
‫اﮐﺘﺸﺎف ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي دوﻟﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﺿﺮوري اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮد اﯾﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﺣﺎوي ﮐﻠﯿﻪ دادهﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﻣــﺎﻧﻨﺪ زﻣﯿﻦ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻧﻘﺸﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‪ ،‬ﻧﻤﻮدار‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ و ﺗﻌﻬﺪات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﻼوه ﺑﺮاي دوﻟﺖ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷــــﻮد ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻧﻔﺘﯽ ﻣﻠﺰم ﺑﻪ اراﺋﻪ ﻣﻔﺎد اﻃﻼﻋﺎت‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺧﺒﺮﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻃﯽ ﻋﻤـــﻠﯿﺎت ﻧﻔﺘﯽ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ دوﻟﺖ ﻗــــﺎدر اﺳﺖ ﮐــﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻧﻔﺘﯽ راﮐﻨﺘـــﺮل ﮐﻨﺪ و ﺑﺮاي اﻗﺪاﻣﺎت آﺗﯽ‬
‫اﮐﺘﺸﺎف ﺗﻮﺳﻌـــﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ اﻃﻼﻋﺎت ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪه ﺑـــﻪ دوﻟﺖ در اﺧﺘﯿــﺎر ﮐﻤﭙﺎﻧــﯽ ﻧﻔﺘﯽ ﻗـــﺮاردارد و ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﯽ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ‬
‫ﺑﺎﻗﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل دوﻟﺖ ﺑﺎﯾﺪ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻨﭽﻨﯿﻦ اﻟﺰاﻣﺎت ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﺎﻧﻊ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت و آﻣﻮزﺷﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﻣﮑﺎن درج ﻣﻮادي در ﻗﺮارداد در ﺟﻬﺖ دادن ﺣﻖ‬
‫ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ ﻣﺸﺘﺮك اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻪ ﮐﺸﻮر ﻣﯿﺰﺑﺎن ﺑﺎ ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ ﻧﻔﺖ وﺟﻮد دارد‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻮاد ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫ﻓﺮوش ﯾﺎ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎ اﯾﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻫﺮ دو ﻃﺮف ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .7-3‬ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ درﯾﺎﻓﺖﻫﺎي ارزي ﺣﺎﺻﻞ از ﺻﺎدرات ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‬

‫درآﻣﺪﻫﺎي ارزي دوﻟﺖ ﭼﻪ در ﺳﺎل ﻫﺎي ﭘﯿﺶ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ و ﭼﻪ ﭘﺲ از آن ﺷﺪﯾﺪاً از ﺣﺠﻢ درﯾﺎﻓﺖﻫﺎي‬
‫ارزي ﺣﺎﺻﻞ از ﺻﺎدرات ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻣﺘﺎﺛﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻮاردي ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ درﯾﺎﻓﺖﻫﺎي ارزي در‬
‫ﻟﻮاﯾﺢ ﺑﻮدﺟﻪ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي دوﻟﺖ ﺗﺤﻘﻖ ﻧﯿﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺎًﺛﯿﺮات ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﯽ ﺑﺮ ﮐﻠﯿﻪ ﺷﺌﻮﻧﺎت اﻗﺘﺼﺎدي ﮐﺸﻮر ﺑﺮﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎﯾﯽﮐﻪ ﺗﻮازن ﺑﯿﻦ درآﻣﺪﻫﺎ و ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ارزي دوﻟﺖ ﺑﺮاي ﺳﻼﻣﺖ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﺆﺛﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺗﻼش در‬

‫‪112‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺟﻬﺖ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﻣﺴﺘﺪل و ﺳﻨﺠﯿﺪه درﯾﺎﻓﺖﻫﺎي ارزي دوﻟﺖ ﺿﺮوري ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﺟﻬﺖ‬
‫ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ درﯾﺎﻓﺖﻫﺎي ارزي دوﻟﺖ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮارد زﯾﺮ ﺣﺎﯾﺰ اﻫﻤﯿﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯿﺰان ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻧﻔﺖﺧﺎم‪...‬ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻧﻔﺖﺧﺎم و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي ﻧﻔﺖﺧﺎم اوﭘﮏ‬ ‫‪‬‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯿﺰان ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻔﺖﺧﺎم‪...‬ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻧﻔﺖﺧﺎم‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﺳﻬﻤﯿﻪﺑﻨﺪي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ اوﭘﮏ و ﺗﻮﻟﯿﺪ‬ ‫‪‬‬
‫ﻧﻔﺖﺧﺎم ﮐﺸﻮر‬
‫ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﺻﺎدرات ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﮐﺸﻮر در ﺳﺎل ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ‬ ‫‪‬‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ وﺿﻌﯿﺖ ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖﺧﺎم‪ ...‬ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻮاﻧﻊ ﻋﻤﺪه اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‪ ،‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻨﺎﺳﺐ‬ ‫‪‬‬
‫در ﺟﻬﺖ اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم و ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽﻫﺎي ﻻزم در ﻣﻮرد ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺻﺎدراﺗﯽ ﮐﺸﻮر در ﺳﺎل‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ‬
‫ﺑﺮآورد و ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ درآﻣﺪ ارزي دوﻟﺖ ﺣﺎﺻﻞ از ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‬ ‫‪‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‬

‫‪113‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﺎﭘﺬﯾﺮ‬
‫)ﺗﺎﮐﯿﺪي ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ(‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم – اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﺎﭘﺬﯾﺮ )ﺗﺎﮐﯿﺪي ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ(‬

‫‪114‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺳﻮﺧﺘﯽ ﭘﺎك‪ ،‬از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ اﻧﻮاع ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﯿﺮ ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪ .‬از ﯾﮏ‬
‫ﺳﻮ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرداري اﯾﻦ ﺣﺎﻣﻞ از ﻣﺰاﯾﺎي ﻧﺴﺒﯽ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از ﺟﻤﻠﻪ ارزان ﺑﻮدن‪ ،‬آﻻﯾﻨﺪﮔﯽ ﮐﻢ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺎﯾﯿﻦ‬
‫ﺑﻮدن ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎي ﻓﺮآورش‪ ،‬ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﺑﺎﻗﯽ ﺑﻮدن ذﺧﺎﯾﺮ ﻣﺘﻨﺎﻫﯽ از اﯾﻦ ﺣﺎﻣﻞ در دﻧﯿﺎ و از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪،‬‬
‫روﻧﺪ ﮐﺎﻫﺸﯽ ذﺧﺎﯾﺮ ﻧﻔﺘﯽ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﺴﯿﺎري از ﮐﺸﻮرﻫﺎ و ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻋﻤﺪهي اﻧﺮژي را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺧﻮد‬
‫ﻣﻌﻄﻮف داﺷﺘﻪ و ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﯾﺶ روزاﻓﺰون ﺳﻬﻢ آن در ﺳﺒﺪ اﻧﺮژي اوﻟﯿﻪ دﻧﯿﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد‬
‫ﺑﺴﯿﺎري از ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان در ﺳﺎلﻫﺎي آﺗﯽ‪ ،‬ﮔﺎز ارزش واﻗﻌﯽ ﺧﻮد را در زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺎﻣﯿﻦ اﻧﺮژي ﻧﺸﺎن‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﺑﺮآوردي در ﺳﺎزﻣﺎن اﻃﻼﻋﺎت اﻧﺮژي‪ ،‬ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﺣﺎﻣﻞ اﻧﺮژي از ﺳﺎل ‪ 2010‬ﺗﺎ ﺳﺎل‬
‫‪ 2025‬رﺷﺪي ﻣﻌﺎدل ‪ 70‬درﺻﺪ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و از ‪ 104‬ﺗﺮﯾﻠﯿﻮن ﻓﻮت ﻣﮑﻌﺐ ﺑﻪ ‪156‬ﺗﺮﯾﻠﯿﻮن ﻓﻮت ﻣﮑﻌﺐ در‬
‫اﯾﻦ ﺳﺎل ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﯿﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﮔﺎز‪ ،‬اﻧﺮژي ﺑﺮﺗﺮ ﻗﺮن ‪ 21‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .1‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺘﻌﺪدي ﮐﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮاﮐﺰ و ﻣﻮﺳﺴﺎت ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ اﻧﺮژي ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ آﻏﺎز ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ ﺻﻨﻌﺖ ﮔﺎز ﺑﯿﻦ ﺳﺎلﻫﺎي‬
‫‪ 2010‬ﺗﺎ ‪ 2015‬ﻣﯿﻼدي ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮐﺎﻫﺶ ذﺧﺎﯾﺮ ﻧﻔﺖﺧﺎم ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه در ﺟﻬﺎن و اﺗﻤﺎم ذﺧﺎﯾﺮ‬
‫ﮔﺎزي ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺸﻮرﻫﺎ ) از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺎﻧﺎدا و آﻣﺮﯾﮑﺎ( و واﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﺎزار ﺳﻪ ﮐﺸﻮر ﻋﻤﺪهي داراي ذﺧﺎﯾﺮ‬
‫ﮔﺎزي ) روﺳﯿﻪ‪ ،‬اﯾﺮان و ﻗﻄﺮ( ﺗﻐﯿﯿﺮ و ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ ﺟﺪﯾﺪ در ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎي اﯾﻦ ﻣﺎده ﺣﯿﺎﺗﯽ ﭘﺪﯾﺪ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺑﺮاي ﮐﺸﻮر اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اوﻟﯿﻦ ﮐﺸﻮر ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و دوﻣﯿﻦ ﮐﺸﻮر دارﻧﺪه ذﺧﺎﯾﺮ ﮔﺎزي در ﺟﻬﺎن‬
‫ﭘﺲ از روﺳﯿﻪ‪ 2‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ ﺧﺎص ﺧﻮد در ﺧﻠﯿﺞﻓﺎرس‪ ،‬اﯾﻔﺎﮐﻨﻨﺪه ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ در ﺻﻨﺎﯾﻊ‬
‫ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺟﻬﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻃﺮح رﯾﺰي راﻫﺒﺮدﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ و ﻫﺪﻓﺪار ﺑﺮاي آﯾﻨﺪه‪ ،‬اﻣﺮي ﺣﯿﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫ازﺟﻤﻠﻪ ﻧﮕﺮاﻧﯽﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در اﯾﻦ ﺣﻮزه ﻋﺪم ﺗﻮازن ﺑﯿﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎ و ﻋﺮﺿﻪ ﮔﺎز اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﮔﺎز ﺧﻮد ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﺼﺮف‪ ،‬ﺻﺎدرات و ﺗﺰرﯾﻖ ﺑﻪ ﭼﺎه ﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ‪ 3‬اﺳﺖ‪ .‬و ﻋﺮﺿﻪ ﮔﺎز ﻧﯿﺰ ﺧﻮد ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ و واردات ﮔﺎز اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﺸﮑﻼت ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي و اﻣﻨﯿﺘﯽ و ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي‪،‬‬
‫از دﯾﮕﺮ ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﮐﺸﻮر اﯾﺮان‪ ،‬در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﯾﻦ ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺮژي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .1-4‬ﭼﺸﻢاﻧﺪاز آﺗﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ‬

‫‪1‬‬
‫‪Energy Information Administration‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﻣﺎﺧﺬ‬
‫‪2‬‬

‫‪3‬ﻫﺪف از ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﭼﺎه ﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از اﻓﺖ ﻓﺸﺎر‪ ،‬ﺗﺜﺒﯿﺖ و ﯾﺎ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻓﺸﺎر ﻣﺨﺰن ﺑﺮاي درﯾﺎﻓﺖ درﺻﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮي از ﻧﻔﺖ‬
‫ﺧﺎم ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪115‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ در ﮐﺸﻮر ﻃﯽ ﺳﺎل ﻫﺎي ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ رﺷﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫ﺑﯿﺶ از ‪ %10‬در ﺳﺎل ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻤﺪه اﯾﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎ در ﮐﺸﻮر در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺻﻨﺎﯾﻊ‪ ،‬ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎ‪ ،‬واﺣﺪﻫﺎي ﺧﺎﻧﮕﯽ و‬
‫ﺗﺠﺎري‪ ،‬ﺧﻮراك واﺣﺪﻫﺎي ﭘﺘﺮوﺷﯿﻤﯽ‪ ،‬ﺗﺰرﯾﻖ ﺑﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ و ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﺿﻌﯿﺖ آب و ﻫﻮاﯾﯽ‬
‫ﮐﺸﻮر و ﻧﯿﺎز ﺑﺨﺶ ﺧﺎﻧﮕﯽ و ﺗﺠﺎري ﺟﻬﺖ ﻣﺼﺎرف ﮔﺮﻣﺎﯾﺸﯽ در ﻣﺎهﻫﺎي ﺳﺮد ﺳﺎل ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه روﻧﺪ ﻣﺼﺮف ﮔﺎز‬
‫در ﻃﻮل ﻣﺎهﻫﺎي ﺳﺎل ﯾﮑﺴﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﻋﻤﺪﺗﺎً ﭘﯿﮏ ﻣﺼﺮف در ﻣﺎهﻫﺎي ﺳﺮد ﺳﺎل اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺼﺎرف‬
‫ﺑﺨﺶ ﺻﻨﺎﯾﻊ و ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﭼﺎهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﯿﻦ ﺣﺪاﻗﻞ و ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﻣﺼﺮف روزاﻧﻪ در‬
‫ﻃﻮل ﺳﺎل ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ و اﻣﮑﺎن اﺳﺘﻔﺎده اﻗﺘﺼﺎدي از ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ ،‬و ﭘﺎﻻﯾﺶ و اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺎز ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫در ﺑﺨﺶ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﺑﺮآوردﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه‪ ،‬ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﯿﺶ‬
‫از ﺳﺎﯾﺮ اﻧﺮژيﻫﺎي اوﻟﯿﻪ‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺮآورد آژاﻧﺲ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯽرود ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ‬
‫ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 2030‬ﺑﻪ ﺣﺪود دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺠﻢ آن در ﺳﺎل ‪ 2004‬اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ؛ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ ﺗﻘﺎﺿﺎ از ‪2.8‬‬
‫ﺗﺮﯾﻠﯿﻮن ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ ﺑﻪ ‪ 4.7‬ﺗﺮﯾﻠﯿﻮن ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽﻫﺎي ﺳﻪ ﻣﺮﺟﻊ ﻋﻤﺪهي‬
‫)‪ (OWEM1,WEO2,IEO3‬رﺷﺪ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﯿﻦ ‪ 82‬اﻟﯽ ‪ 88‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ در دﻫﻪ‬
‫)‪ (2020-2030‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻠﺖ ﻋﻤﺪة اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ در دﻫﻪﻫﺎي آﺗﯽ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﻣﺼﺮف ﮐﺸﻮرﻫﺎي‬
‫درﺣﺎلﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻪوﯾﮋه ﮐﺸﻮرﻫﺎي آﺳﯿﺎﯾﯽ ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﺑﺮآورد اداره اﻃﻼﻋﺎت آﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬رﺷﺪ ﻣﺼﺮف‬
‫ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ در آﻓﺮﯾﻘﺎ‪ ،‬آﻣﺮﯾﮑﺎي ﻻﺗﯿﻦ و ﮐﺸﻮرﻫﺎي درﺣﺎلﺗﻮﺳﻌﻪ آﺳﯿﺎ‪ ،‬ﺑﯿﺶ از ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﺟﻬﺎﻧﯽ آن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫رﺷﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ در ﻫﻨﺪ و ﭼﯿﻦ‪ ،‬ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 2030‬ﺑﯿﺶ از ‪ 5‬درﺻﺪ در ﺳﺎل ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ زﻏﺎلﺳﻨﮓ ﺑﻪﺧﺼﻮص در ﺻﻨﻌﺖ و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﯿﺮو ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺳﻬﻢ ﮐﺸﻮرﻫﺎي درﺣﺎلﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫آﺳﯿﺎﯾﯽ از ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ از ‪8‬درﺻﺪ در ﺳﺎل ‪ 2002‬ﺑﻪ ‪14‬درﺻﺪ در ﺳﺎل ‪ 2030‬اﻓﺰاﯾﺶ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬
‫ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻫﻨﻮز ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ ،2030‬ﻣﺼﺮف ﺳﺮاﻧﻪ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎي ﺷﻤﺎﻟﯽ ﻋﻀﻮ‪ OECD‬و‬
‫اﻗﺘﺼﺎدﻫﺎي درﺣﺎل ﮔﺬار ﺑﯿﺶ از دﯾﮕﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎي ﺷﻤﺎﻟﯽ ﻋﻀﻮ‬
‫‪ ،OECD‬ﮐﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ ‪ OECD‬و ﻧﯿﺰ روﺳﯿﻪ‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ 2030‬ﺑﻪﺗﺮﺗﯿﺐ‪23 ،‬درﺻﺪ‪16 ،‬درﺻﺪ و ‪12‬درﺻﺪ‬
‫ﻣﺼﺮف ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد‪.‬‬
‫ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺨﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﯿﺮو در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻪوﯾﮋه درﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪﯾﺎﻓﺘﻪ ﻧﻘﺶ ﮐﻠﯿﺪي در‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ اﯾﻦ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﯿﺮو‪59 ،‬درﺻﺪ از رﺷﺪ‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎي ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 2030‬را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺳﻬﻢ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ از ‪36‬درﺻﺪ ﻣﺼﺮف‬
‫ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺳﺎل ‪ 2004‬ﺑﻪ ‪47‬درﺻﺪ در ﺳﺎل ‪ 2030‬اﻓﺰاﯾﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬در ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫در ﺟﻬﺎن در آﯾﻨﺪه ﻓﺮض ﻗﯿﻤﺖ‪ ،‬اﺳﺎﺳﯽﺗﺮﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ در ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﺤﺪوده ﺗﻘﺎﺿﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﻣﯿﺰان‬
‫رﺷﺪ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﮐﻪ ﻣﺘﺄﺛﺮ از رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬در ﻫﺮ دوي اﯾﻦ‬

‫‪1‬‬
‫‪OPEC World Energy Model‬‬
‫‪2‬‬
‫‪World Energy Outlook 2011‬‬
‫‪3‬‬
‫‪International Energy Organization‬‬

‫‪116‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﺮض ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻤﯽ در ﺑﺮآورد ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻗﯿﻤﺖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪ .‬ﻣﯿﺰان ﻣﺼﺮف ﮔﺎز در ﺟﻬﺎن در‬
‫ﺳﺎلﻫﺎي‪ 1995-2000‬ﺑﺎ رﺷﺪ ‪2/2‬درﺻﺪ در ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 3/2 ،2000-2005‬درﺻﺪ در ﺳﺎلﻫﺎي ‪2005-2010‬‬
‫و ‪2/2‬درﺻﺪ و در ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 2010-2020‬ﺑﯿﺶ از ‪ 25‬درﺻﺪ از ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻧﺮژي ﺟﻬﺎن ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺎز ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﺷﺪ‪ .‬و اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻬﻢ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ‪ 35‬درﺻﺪ و زﻏﺎلﺳﻨﮓ ﺑﻪ ‪ 27‬درﺻﺪ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار‪ .1‬ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﺗﻘﺎﺿﺎي ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﺟﻬﺎن ﺗﺎ ﺳﺎل ‪)2030‬ﺗﺮﯾﻠﯿﻮن ﻓﻮت ﻣﮑﻌﺐ(‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪www.eia.doe.gov:‬‬

‫‪ .2-4‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ‬

‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﺎز اﯾﺮان در ﺳﺎل ‪ 2008‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 6372‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ در روز و در ﺳﺎل‪ 2010‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ‪ 6579‬ﻣﯿﻠﯿﻮن‬
‫ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ ﮔﺎز در روز ﮔﺰارش ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .1‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻋﻤﺪه ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ ﮐﺸﻮر از ﺣﻮزه‬
‫ﻫﺎي ﺧﺸﮑﯽ و ﮔﺎز ﻫﺎي ﻫﻤﺮاه ﻧﻔﺖ اﺳﺖ و ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ‪ 35‬درﺻﺪ از ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﺎز ﮐﺸﻮر از ﻣﺨﺎزن درﯾﺎﯾﯽ ﺗﺎﻣﯿﻦ ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬از ﻃﺮﻓﯽ ﻫﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎي اﮐﺘﺸﺎف‪ ،‬اﺳﺘﺨﺮاج‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ در ﺑﺨﺶ درﯾﺎ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺎﻻﺗﺮ از‬
‫ﺑﺨﺶ ﺧﺸﮑﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺳﻬﻢ و اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ در ﺑﺨﺶ درﯾﺎ ﻣﻮﺟﺐ اﻓﺰاﯾﺶ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎي ﺗﻤﺎم ﺷﺪه ﮔﺎز‬
‫ﻃﺒﯿﻌﯽ در اﯾﻦ ﺑﺨﺸﻬﺎ در ﺳﺎل ﻫﺎي آﺗﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وﺿﻌﯿﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﯿﺰان ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺳﺎل ‪ 2009‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 2008‬در ﺣﺪود ‪ 2‬درﺻﺪ ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫اروﭘﺎ و اوراﺳﯿﺎ ﺑﺎ‪ 1058/6‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﻣﺼﺮف ﮔﺎز و ﺑﺎ ‪ 973‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ در ﺳﺎل ‪2009‬‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﻣﯿﺰان ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﺎز را در ﻣﯿﺎن ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ دارد‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫)‪Energy Information Administration( EIA‬‬

‫‪117‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺷﮑﻞ ‪ .1‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻋﻤﺪهي ﺟﻬﺎن )ﻣﯿﻠﯿﺎردﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ (‬

‫ﻣﺎﺧﺬ‪:‬‬

‫‪BP2010‬‬

‫‪ .3-4‬ﻓﺮﺻﺖﻫﺎ و ﭼﺎﻟﺶﻫﺎ در ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ‬

‫ﺗﺠﺎرت ﮔﺎز ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺠﺎرت ﻧﻔﺖ از دو وﯾﮋﮔﯽ ﺧﺎص ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .1 :‬واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺷﺪﯾﺪ ﺻﺎدرﮐﻨﻨﺪﮔﺎن و‬
‫واردﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻧﺒﻮد ﻓﺮﺻﺖ ذﺧﯿﺮهﺳﺎزي ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮاي دوره ﻗﺮارداد و ‪ .2‬رﯾﺴﮏ ﺑﺎﻻي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‪-‬‬
‫ﮔﺬاري‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ دو وﯾﮋﮔﯽ ﻻزم اﺳﺖ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺿﻤﻦ ﺣﻔﻆ اﻣﻨﯿﺖ ﻋﺮﺿﮥ ﮔﺎز‪،‬‬
‫ﻗﯿﻤﺖ اﯾﻦ ﻓﺮآورده ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮات اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ در ﻗﯿﻤﺖ ﺳﺎﯾﺮ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎ ﺑﻪوﯾﮋه ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي رﻗﯿﺐ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻋﺮﺿﻪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺣﻔﻆ ﮔﺮدد‪ .‬ﻟﺬا ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺿﺮﯾﺐ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﻣﯿﺎن ﻗﯿﻤﺖ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻧﻔﺖﺧﺎم‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺛﺎﺑﺖ‬
‫ﻓﺮﻣﻮل‪ ،‬ﻣﺤﺪوده ﮐﻒ و ﺳﻘﻒ ﻗﯿﻤﺘﯽ و ﻧﯿﺰ ﺗﻌﯿﯿﻦ دوره ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﻗﯿﻤﺖ در ﻓﺮﻣﻮل ﻗﯿﻤﺖﮔﺬاري ﮔﺎز ﺑﺎﯾﺪ ﯾﮑﯽ از‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ اﺻﻮ ل در ﻣﺬاﮐﺮات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺻﺎدرات ﮔﺎز در ﺳﻄﻮح رﻗﺎﺑﺘﯽ و ﻫﻤﺘﺮاز ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺎزارﻫﺎي رﻗﯿﺐ ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫ﮔﺮدد‪ 1.‬درﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺘﻔﺎده از ﮔﺎز در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﺪه و ﺗﻘﺎﺿﺎ ﺑﺮاي آن را اﻓﺰاﯾﺶ داده‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﺼﺮف ﮔﺎز ﺑﻪ ﺷﺪت رﺷﺪ ﮐﺮده وﻟﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ داﺧﻠﯽ ﮔﺎز در اﮐﺜﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ از ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺪﺗﯽ ﺑﺮﺧﻮردار‬
‫ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ اﮐﺜﺮ ذﺧﺎﯾﺮ زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﮔﺎزي دﻧﯿﺎ دور از ﻣﺮاﮐﺰ رو ﺑﻪ رﺷﺪ ﻣﺼﺮف واﻗﻊ ﺷﺪه‪-‬‬
‫اﻧﺪ و ﺣﺠﻢ ذﺧﺎﯾﺮ ﻋﺮﺿﻪﮐﻨﻨﺪه ﮔﺎز ) ﮐﻪ ﻣﺠﺎور ﻣﺮاﮐﺰ ﻣﺼﺮف ﺑﻮدهاﻧﺪ( رو ﺑﻪ ﮐﺎﻫﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻟﺬا ﺑﺤﺚ ﺗﺠﺎرت‬
‫ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ در آﯾﻨﺪه ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ از اﻫ ﻤﯿﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﺣﺘﻤﺎً ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ در ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاريﻫﺎ‬

‫‪1‬ﻏﻼﻣﻌﻠﯽ رﺣﯿﻤﯽ‪1387،‬‬

‫‪118‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺻﻮرت ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬دﻻﯾﻞ ﻋﻤﺪه ﺗﻮﺳﻌﮥ ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﻋﺒﺎرت از‪ :‬روﻧﺪ ﭘﺮ ﺷﺘﺎب رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎد‬
‫ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪﺧﺼﻮص در ﮐﺸﻮرﻫﺎي درﺣﺎلﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬روﻧﺪ ﭘﺮ ﺷﺘﺎب ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻧﺮژي ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻮﺗﻮر ﻣﺤﺮﮐﻪ رﺷﺪ و‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎ دي‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺤﺚ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار و ﺿﺮورت ﻣﺒﺎﺣﺚ زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ‪ ،‬ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ‪-‬‬
‫ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺮژي ﭘﺎك و ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ و ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺮژي ارزان ﻗﯿﻤﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‪ ،‬ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﻬﻢ ﺗﻮﺳﻌﮥ ﺗﺠﺎرت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ ﺑﯿﺎن ﮐﺮد‪:‬‬

‫وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ) ﺣﺠﻢ زﯾﺎدي از ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﺣﺎوي ﻣﻘﺪار ﮐﻤﺘﺮي اﻧﺮژي در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﻧﻔﺖ‪-‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺧﺎم اﺳﺖ(‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪاي ﺑﺴﯿﺎر ﺳﻨﮕﯿﻦ اﻧﺘﻘﺎل‬ ‫‪‬‬
‫ﺑﺮﺧﻼف ﺗﺠﺎر ﻧﻔﺖﺧﺎم ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪهي ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺗﻤﺎم ﺷﺪه ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎت اﻧﺘﻘﺎل اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫در ﻣﺴﺎﻓﺖﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﯽ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده از روش ﺳﻨﺘﯽ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ﻋﺪم دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺳﺮﯾﻊ ﺑﻪ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژيﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮع اﻗﺘﺼﺎدي‬ ‫‪‬‬
‫‪1‬‬
‫ﺗﻨﻮع و ﻓﺎﺻﻠﻪ زﯾﺎد ﻧﻘﺎط ﻋﻤﺪهي ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﻣﺼﺮف ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ‬ ‫‪‬‬

‫در اﯾﻦ راﺳﺘـﺎ ﺑﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﻣﻮاﻧﻌﯽ در ﺟﻬﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺻـﺎدرات ﮔﺎز ﮐﺸﻮر ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻣﻮاﻧﻊ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاريﻫﺎي ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ در ﻣﯿﺪان ﭘﺎرس ﺟﻨﻮﺑﯽ‪،‬‬
‫ﺑﺎزارﯾﺎﺑﯽ ﺿﻌﯿﻒ‪ ،‬ﻋﺪم اﺟﻤﺎع ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ در ﺧﺼﻮص ﻧﺤﻮهي اﺳﺘﻔﺎده از ﮔﺎز و ﻋﺪم اﻧﺴﺠﺎم‪،‬‬
‫ﯾﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ و اﻋﻤﺎل ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﮐﺎرآﻣﺪ ﺑﯿﻦ ﺳﻪ ﺷﺮﮐﺖ دوﻟﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﻋﺮﺿﻪ ﮔﺎز در ﮐﺸﻮر ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﺳﻪ ﺷﺮﮐﺖ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺷﺮﮐﺖ ﻣﻠﯽ ﻧﻔﺖ اﯾﺮان ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﻋﺮﺿﻪي ﮔﺎز ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺮﮐﺖ ﻣﻠﯽ ﮔﺎز‬
‫اﯾﺮان ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮل ﺗﻮزﯾﻊ‪ ،‬ﭘﺨﺶ و ﺑﺎزارﯾﺎﺑﯽ ﮔﺎز در ﮐﺸﻮر اﺳﺖ و ﺷﺮﮐﺖ ﻣﻠﯽ ﺻﺎدرات ﮔﺎز اﯾﺮان ﮐﻪ در ﺳﺎل‬
‫‪1381‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﮐﻠﯿﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺻﺎدرات ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﮐﺸﻮر ﺗﺸﮑﯿﻞ و ﻣﺴﺌﻮل ﺻﺎدرات ﮔﺎز‬
‫از ﻃﺮﯾﻖ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ و ‪ LNG‬ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ .2‬ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري در ﺻﻨﻌﺖ ﮔﺎز اﯾﺮان‬
‫ﺗﻤﺎﯾﻞ دارﻧﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﺎ ﺳﻪ ﺷﺮﮐﺖ ﻣﺨﺘﻠﻒ دوﻟﺘﯽ ﻣﺬاﮐﺮه ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻼت اداري ﻋﺪﯾﺪهاي ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻞ اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ اﯾﺮان ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺎزﭘﺮوم روﺳﯿﻪ و ﯾﺎ‬
‫‪3‬‬
‫ﺳﻮﻧﺎﺗﺮاك اﻟﺠﺰاﯾﺮ ﻧﯿﺎز دارد ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اﺳﺘﺨﺮاج‪ ،‬ﺑﺎزارﯾﺎﺑﯽ و ﺻﺎدرات ﮔﺎز را ﺑﺮﻋﻬﺪه ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺳﻨﺪ ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز ﺑﯿﺴﺖ ﺳﺎﻟﻪ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ اﯾﺮان ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﺮان ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﺳﻮﻣﯿﻦ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه ﮔﺎز در ﺟﻬﺎن ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه و ﺳﻬﻢ ‪ 8‬ﺗﺎ ‪ 10‬درﺻﺪي از ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮔﺎز را در اﺧﺘﯿﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﺗﻮﻟﯿﺪ روزاﻧﻪ ﺣﺪود ‪ 1/3‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ در روز ﯾﻌﻨﯽ ‪ 3/5‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨﻮﻧﯽ را ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪ‬

‫‪1‬اﻣﻮر ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺷﺮﮐﺖ ﻣﻠﯽ ﮔﺎز اﯾﺮان‪ 1389 ،‬و ﻣﻨﺼﻮره رام ‪1385‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺳﯿﺎﻣﮏ ادﯾﺒﯽ‪1381 ،‬‬
‫‪3‬ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ ﺣﺴﻦ ﺗﺎش‪1387،‬‬

‫‪119‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز ﮐﺸﻮر ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬاري ﺑﺮ وﺿﻌﯿﺖ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﮔﺎز در ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫اﺗﺤﺎدﯾﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺻﺎدرﮐﻨﻨﺪه ﮔﺎز ﻧﯿﺰ ﺣﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﻣﻄﺮح ﺑﻮدن ﻣﻮﺿﻮع اﯾﺠﺎد ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺻﺎدرﮐﻨﻨﺪه ﮔﺎز ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﮐﺸﻮرﻣﺎن در ﺣﺎل ﭘﯿﮕﯿﺮي اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﺮان ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺧﻮد را در‬
‫ﻋﺮﺻﮥ ﺗﺠﺎرت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﮔﺎز ارﺗﻘﺎ ﺑﺨﺸﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از اﻋﻀﺎي ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬار اﯾﻦ اﺗﺤﺎدﯾﻪ در ﺣﺎل‬
‫ﺗﺎﺳﯿﺲ‪ ،‬اﯾﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آن ﺳﯿﺎﺳﺖﮔﺬاريﻫﺎي اﻧﺮژي ﮐﺸﻮر را اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از ﮐﺎﻫﺶ ارزش ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺟﻬﺎن و ﮐﺎﻫﺶ ﺳﻬﻢ اﯾﻦ ﺣﺎﻣﻞ اﻧﺮژي در ﺳﺒﺪ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﺟﻬﺎن‬
‫ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺮاي ﺻﺎدرات اﯾﻦ ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺮژي ﺗﻤﻬﯿﺪاﺗﯽ اﻧﺪﯾﺸﯿﺪه ﺷﻮد‪ .‬از ﻧﮑﺎﺗﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در ﻧﻈﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺮوژهﻫﺎي ﮔﺎز ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﺑﺮ ﺑﻮده و ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ دارد و ﺿﺮورت‬
‫ﻣﺸﺎرﮐﺖ و ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺎﻟﯽ ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﻪ روشﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ اﺣﺴﺎس ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺗﻀﻤﯿﻦﻫﺎي‬
‫ﻣﺎﻟﯽ و ﭘﯿﺶﺷﺮطﻫﺎي اﻧﺘﻘﺎل ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي ﻻزم ﺑﺮاي راهاﻧﺪازي ﭘﺮوژهﻫﺎي ﮔﺎزي ﺗﺪارك دﯾﺪه ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺎﺛﯿﺮ‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﮔﺎز ﺑﺮ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي ﮐﺸﻮر در ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮاردي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
‫‪1‬‬
‫زﯾﺎدي را ﺑﺮاي ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﻣﯽآورد‪.‬‬

‫‪ .4-4‬ﮔﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮔﺎزي‬

‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺻﻨﻌﺖ ﮔﺎز ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺣﻮل ﭼﻬﺎر ﻣﺤﻮر ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﻣﺼﺮف داﺧﻠﯽ‪ ،‬ﺗﺰرﯾﻖ ﺑﻪ ﻣﺨﺎزن ﻧﻘﺖ ﺟﻬﺖ‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺻﺎدرات ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ و ﮐﺴﺐ درآﻣﺪ ارزي‪ ،‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ .‬در ﺧﺼﻮص‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺗﺠﺎري و ﻣﺴﮑﻮﻧﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ‪ 40‬درﺻﺪ ﻣﺼﺮف اﯾﺮان را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺑﺎ‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺖﮔﺬاريﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﻌﯽ در ﮐﺎﻫﺶ اﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬در ﺧﺼﻮص ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻓﺮآورده‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﭼﻨﺪاﻧﯽ‬
‫را ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺰرﯾﻖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮔﺎزي ﺑﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ و ﺻﺎدرات ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺤﺚ‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﺑﻬﯿﻨﻪ ﺻﺎدرات اﯾﺮان را ﭘﯿﮕﯿﺮي ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫‪ .1-4-4‬ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ‬

‫ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻣﺨﺎزن ﻧﻔﺘﯽ رﮐﻦ اﺳﺎﺳﯽ در ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺻﯿﺎﻧﺘﯽ از ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ را دارد‪ .‬ﻫﺪف از ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ‬
‫ﻧﻔﺘﯽ‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از اﻓﺖ ﻓﺸﺎر‪ ،‬ﺗﺜﺒﯿﺖ و ﯾﺎ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻓﺸﺎر ﻣﺨﺰن ﺑﺮاي ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ درﺻﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮي از ﻧﻔﺖﺧﺎم ﻣﻮﺟﻮد‬
‫در ﺟﺎي اوﻟﯿﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎز ﺗﺰرﯾﻘﯽ ﺑﻪ ﺟﺪاﺳﺎزي ﺳﻮﻟﻔﯿﺪ ﻫﯿﺪروژن اﺣﺘﯿﺎج ﻧﺪارد زﯾﺮا وﺟﻮد اﯾﻦ ﺗﺮﮐﯿﺐ در ﮔﺎز ﺑﻪ‬
‫ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ ﻧﻔﺖ ﻧﯿﺰ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﯿﺰان ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎزي ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺮﮐﺖ ﻣﻠﯽ ﻧﻔﺖ اﯾﺮان در ﺳﺎل ‪ 1386‬ﺻﻮرت‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺣﺪود ‪ 87.7‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ در روز ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ‪ ،‬ﺗﺄﻣﯿﻦ‪-‬‬

‫‪1‬ﺷﻬﺮوز اﺑﻮاﻟﺤﺴﯿﻨﯽ‪1377‬‬

‫‪120‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﮐﻨﻨﺪه ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﯽ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽﺷﻮد ﺗﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ ﻣﯿﻠﯿﺎردﻫﺎ ﺑﺸﮑﻪ از ﻧﻔﺖ در ﺟﺎ‪ ،‬ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺗﺮﯾﻠﯿﻮن‬
‫ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ ﮔﺎز ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده ﻧﺴﻞﻫﺎي آﯾﻨﺪه ذﺧﯿﺮهﺳﺎزي ﺷﻮد‪ .‬ﺟﺪول ‪ 1‬ﻣﯿﺰان ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ‬
‫ﮐﺸﻮر را ﻃﯽ دوره زﻣﺎﻧﯽ ‪ 1380‬ﺗﺎ ‪ 1386‬را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﻧﻔﺘﯽ ﮐﻪ از اﯾﻦ راه ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ ،‬راﺑﻄﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﺎ ﻣﮑﺎﻧﯿﺴﻢ ﺗﻮﻟﯿﺪ اوﻟﯿﻪ‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﺖ ﺳﻨﮓ‬
‫ﻣﺨﺰن‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮدﮔﯽ ﺷﮑﺎﻓﻬﺎ‪ ،‬زﻣﺎن ﺗﺰرﯾﻖ و ﻧﻮع ﺳﯿﺎﻻت ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺰرﯾﻖ دارد ‪.‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ازدﯾﺎد‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ از روش ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﮑﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪوﯾﮋه آن ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ اﯾﺮان‬
‫در ﻧﯿﻤﻪ دوم ﻋﻤﺮ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 77/74 ،1387‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ ﺗﺰرﯾﻖ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از آن ‪ 11/4‬درﺻﺪ ﮐﺎﻫﺶ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﻨﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺨﺸﯽ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭼﻬﺎرم ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‪-‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﮔﺮدﯾﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ 1387‬روزاﻧﻪ ‪ 149‬ﻣﯿﻠﯿﻮن‬
‫ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ ﮔﺎز ﺟﻬﺖ ﺗﺰرﯾﻖ در دﺳﺘﺮس ﺑﺎﺷﺪ در ﺣﺎﻟﯿﮑﻪ در ﻋﻤﻞ ﺣﺪود ‪ 50‬درﺻﺪ از اﯾﻦ ﮔﺎز ﺑﺮاي ﺗﺰرﯾﻖ ﺑﻪ ﮐﺎر‬
‫‪1‬‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫)ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ در روز(‬ ‫ﺟﺪول ‪ .1‬ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ ﻃﯽ ﺳﺎلﻫﺎي ‪1380-87‬‬
‫‪1387‬‬ ‫‪1386‬‬ ‫‪1385‬‬ ‫‪1384‬‬ ‫‪1383‬‬ ‫‪1382‬‬ ‫‪1381‬‬ ‫‪1380‬‬ ‫ﺳﺎل‬
‫‪77/74 87/70 73/05‬‬ ‫‪77/25‬‬ ‫‪80/05‬‬ ‫ﻣﻘﺪار ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ‪77/89 72/35 75/40‬‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ اﻧﺮژي ﺳﺎل ‪1387‬‬

‫ﻃﺮحﻫﺎي در دﺳﺖ اﺟﺮا در زﻣﯿﻨﻪ ازدﯾﺎد ﺑﺮداﺷﺖ ﻧﻔﺖ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫ﻃﺮح ﺟﻤﻊآوري و ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ ﺟﻨﻮب‪ ،‬ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز آﻏﺎﺟﺎري‪ ،‬ﭘﺮوژه ﺟﻤﻊآوري و ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎزﻫﺎي‬
‫ﻫﻤﺮاه ﻧﺮﮔﺴﯽ‪ ،‬ﭘﺮوژه ﺟﻤﻊآوري و ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﻗﻠﻌﻪ ﻧﺎر‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮان ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز در ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ ﮐﺮﻧﺞ و ﭘﺎرﺳﯽ‪،‬‬
‫اﯾﺴﺘﮕﺎه ﺟﺪﯾﺪ ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﮔﭽﺴﺎران‪ ،‬اﯾﺴﺘﮕﺎه ﺟﺪﯾﺪ ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﯽﺑﯽ ﺣﮑﯿﻤﻪ‪ ،‬اﺣﺪاث اﯾﺴﺘﮕﺎه ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎزﻫﺎي‬
‫ﻫﻤﺮاه ﺑﻨﮕﺴﺘﺎن و ﻟﺐ ﺳﻔﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺴﺎزي ﻓﺮآورش ﻣﯿﺪان ﻧﻔﺘﯽ ﻫﻔﺘﮑﻞ‪ ،‬ﺑﻬﯿﻨﻪﺳﺎزي و ﻧﻮﺳﺎزي ﻓﺮآورش ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‬
‫ﻣﯿﺪان ﻧﻔﺘﯽ ﻧﻔﺖ ﺳﻔﯿﺪ‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﻣﯿﺰان ذﺧﺎﯾﺮ و " ﻧﻔﺖ ﺧﺎم در ﺟﺎي اوﻟﯿﻪ" ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺣﺪود ‪ 137‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد و ‪ 600‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺑﺸﮑﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﯾﻦ‬
‫ﻣﯿﺰان‪ ،‬ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﺟﻤﻌﺎً ﺣﺪود ‪ 55‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﺑﺸﮑﻪ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﮑﯽ و درﯾﺎﯾﯽ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﯿﺰان ذﺧﺎﯾﺮ‬
‫ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﮐﺸﻮر ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ذﺧﺎﯾﺮﮐﺸﻒ ﺷﺪه ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺣﺪود ‪ 37‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﺑﺸﮑﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯿﺰان‬
‫ذﺧﺎﯾﺮ ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻧﻔﺖ ﺧﺎم )ﺑﺮداﺷﺖ ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ( ﮐﺸﻮر ﺣﺪود ‪ 50‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﺑﺸﮑﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ رﻗﻢ ﺣﺪود ‪ 5‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﺑﺸﮑﻪ‬
‫ﻧﻔﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﮐﻪ در ‪ 50‬ﺗﺎﻗﺪﯾﺲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻮﭼﮏ‪ ،‬واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﻨﻮز‬

‫‪1‬ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ اﻧﺮژي ﺳﺎل ‪1387‬‬

‫‪2‬‬
‫)‪Initial Oil in Place (IOIP‬‬
‫‪3‬‬
‫‪IEA,2010‬‬

‫‪121‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺣﻔﺎري اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ در آﻧﻬﺎ ﺷﺮوع ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ‪ 45‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﺑﺸﮑﻪ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ در ﻣﺨﺎزن ﻧﻔﺘﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه واﻗﻊ ﺷﺪه‬
‫‪1‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻨﻬﺎ راه ﺑﺎﻓﻌﻞ ﻧﻤﻮدن ﺣﺪود ‪ 45‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﺑﺸﮑﻪ ﻧﻔﺖ ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺨﺎزن اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﻻزم و ﮐﺎﻓﯽ‬
‫در آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﯿﺰان ﮔﺎز ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺟﻬﺖ ﺗﺰرﯾﻖ در اﯾﻦ ﻣﺨﺎزن ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﻧﻤﻮدن اﯾﻦ ذﺧﺎﯾﺮ‪ 150 ،‬ﺗﺎ ‪200‬‬
‫ﺗﺮﯾﻠﯿﻮن ﭘﺎي ﻣﮑﻌﺐ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺠﻢ ﮔﺎز ﺑﺎﯾﺪ ﻃﯽ دورهاي ‪ 20‬ﺳﺎﻟﻪ ﺗﺰرﯾﻖ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس‪،‬‬
‫ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﺗﺰرﯾﻖ در ﺣﺪود ‪ 20‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﭘﺎي ﻣﮑﻌﺐ در روز ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ ﭘﺲ از ﺣﺪود ‪ 10‬ﺗﺎ‬
‫‪15‬ﺳﺎل ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﺎ ﺣﺠﻢ ﻓﻮق‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﯿﺰان وﺳﯿﻌﯽ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﻣﺼﺮف داﺧﻠﯽ و‬
‫ﺻﺎدرات ‪ 50‬ﺳﺎل آﯾﻨﺪه ﮐﺸﻮر را ﺗﺎﻣﯿﻦ ﻧﻤﻮد‪ 2.‬ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺠﻤﯽ از ﮔﺎز ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز را ﻣﯽﺗﻮان از ذﺧﺎﯾﺮ ﭘﺎرس‬
‫ﺟﻨﻮﺑﯽ‪ ،‬ﭘﺎرس ﺷﻤﺎﻟﯽ‪ ،‬ﮔﺎزﻫﺎي ﻫﻤﺮاه ﮐﻪ ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ آن ﺳﻮﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺨﺎزن ﮔﺎز اﯾﺮان ﺗﺎﻣﯿﻦ‬
‫ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﭘﺮوژهﻫﺎي ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز در ﺳﺎلﻫﺎي ﻗﺒﻞ از اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺣﺪود ‪ 250‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ در روز ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ﮐﻪ از ﺳﺎل ‪ 1360‬ﺿﻤﻦ ﺗﺰرﯾﻖ ﺣﺠﻢ ﻣﺬﮐﻮر‪،‬ﮔﺎزي در ﻧﻮاﺣﯽ ﺧﺸﮑﯽ ﺳﻮزاﻧﺪه ﻧﺸﻮد‪ .‬ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻠﺖ ﺷﺮوع ﺟﻨﮓ ﺗﺤﻤﯿﻠﯽ اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﭘﺮوژه ﻋﻈﯿﻢ ﻣﯿﺴﺮ ﻧﮕﺮدﯾﺪ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ‪ 23‬ﺳﺎل و ﮐﺎﻫﺶ ﺣﺪود‬
‫‪23‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﺑﺸﮑﻪ از ذﺧﺎﯾﺮ ﻧﻔﺘﯽ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ ﮐﺎﻫﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻓﺸﺎر ﻣﺨﺰن اﺻﻠﯽ ﮐﺸﻮر و اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪن‬
‫ﻣﺨﺎزن ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﻟﯿﺴﺖ ﻗﺒﻠﯽ‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﮔﺎز ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺟﻬﺖ ﺗﺰرﯾﻖ در اﯾﻦ ﻣﺨﺎزن‪ ،‬ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﯾﮏ ﺣﺴﺎب‬
‫ﺳﺎده ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﺗﺎﺧﯿﺮ ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻣﺨﺎزن اﺻﻠﯽ و ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﺣﺪود‪ 600‬ﻣﯿﻠﯿﻮن‬
‫ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ ﮔﺎز در روز ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز اﺳﺖ‪ .‬اﮐﻨﻮن روزاﻧﻪ ﻫﻨﻮز ﺣﺪود ‪ 50‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺘﺮﮐﻌﺐ از ﮔﺎزﻫﺎي ﻫﻤﺮاه ﻣﯿﺎدﯾﻦ‬
‫‪3‬‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮐﺸﻮر ﻣﯽﺳﻮزد و ﭘﺮوژه ﺧﺎﺻﯽ ﺟﻬﺖ ﺟﻤﻊآوري و ﺗﺰرﯾﻖ آﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫در ﺳﺎﻟﻬﺎي ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﮔﺎزي ﮐﻪ ﻋﻤﻼً ﺑﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ ﺗﺰرﯾﻖ ﺷﺪه ﻫﻤﻮاره ﮐﻤﺘﺮ از ﻣﯿﺰاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن رﺳﻤﺎً ﺗﻮﺻﯿﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬روﻧﺪ ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ ﻃﯽ ﺳﺎلﻫﺎي ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اول )‪-1368‬‬
‫‪ (1372‬و دوم )‪ (1374-1378‬و ﺳﻮم )‪ (1379-1383‬و ﭼﻬﺎرم ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮐﺸﻮر )‪ ،(1384-1388‬ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﻧﻤﻮدار زﯾﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻤﺎﯾﺶ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺳﻌﯿﺪي) ‪ ،( 1381‬ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﮐﺸﻮر در ﺑﺎزارﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺟﻬﺎن‪ ،‬ص‪7‬‬
‫‪ 2‬ﻫﻤﺎن‪ ،‬ص‪72‬‬
‫‪3‬ﺳﻌﯿﺪي) ‪ ، ( 1382‬ﺿﺮورت ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻣﯿﺪانﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ‪ ،‬ص‪100‬‬

‫‪122‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻧﻤﻮدار‪ .2‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ )ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ در روز(‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻮري‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﻧﺮژي‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،1387‬ص ‪53‬‬
‫آﻣﺎرﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي ﺷﺪه ﮔﺎز ﺗﺰرﯾﻘﯽ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺳﻮم از ﻣﻨﺎﺑﻊ زﯾﺮ اﺳﺖ‪ :‬ﺳﻨﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪ ،‬ﺑﺨﺶ اﻧﺮژي‬

‫ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز در ﺳﺎل ‪ 1377‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ‪ 67.5‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ در روز ﺑﻮده اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ اﻇﻬﺎرات وزﯾﺮ‬
‫ﻧﻔﺖ ﺑﺎﯾﺪ دﺳﺖ ﮐﻢ ‪ 270‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪" :‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺣﺪود ‪ 70‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺖ ﻣﮑﻌﺐ )ﺷﺎﯾﺪ ﮐﻤﺘﺮ(‬
‫ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽﻣﺎن دارﯾﻢ ﮐﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺎﯾﺪ )ﺑﺮاﺳﺎس ﺑﺮآوردﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد( ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ‪ 200‬ﻣﯿﻠﯿﻮن‬
‫ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ در روز ﺑﻪ آن اﺿﺎﻓﻪ ﺷﻮد "‪.1‬‬
‫ﮐﺎﻫﺶ ﺷﺪﯾﺪي ﮐﻪ در ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ ﺑﺮاي ﻫﻢ ﺧﻮاﻧﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ در ﺳﺎل آﺧﺮ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ دوم روي داده اﺳﺖ )ﮐﺎﻫﺶ ﺗﺰرﯾﻖ از ‪ 130.7‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ در روز در ﺳﺎل ‪ 1377‬ﺑﻪ ‪ 70‬ﻣﯿﻠﯿﻮن‬
‫ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ در روز در ﺳﺎل ‪ ،(1378‬در ﺧﻼل ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺳﻮم ﻫﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ دارد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻃﯽ ﺳﺎلﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﺳﻮم ﻧﯿﺰ‪ ،‬اﻫﺪاف در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه از رﺷﺪ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و از‪ 80‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ در روز ﺑﻪ ‪ 137‬ﻣﯿﻠﯿﻮن‬
‫ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ در روز اﻓﺰاﯾﺶ داده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﻫﺪاف ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺳﻮم ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺮاي ﺣﺠﻢ ﮔﺎز ﺗﺰرﯾﻘﯽ ﺑﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ‬
‫ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﯽﺳﺎﺑﻘﻪاي ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪،‬ﮔﺎزي ﮐﻪ ﻋﻤﻼً ﺑﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ ﺗﺰرﯾﻖ ﺷﺪه ﻫﻨﻮز ﮐﻤﺘﺮ از اﻫﺪاف ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ 2 .‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ در ‪ 12‬ﺳﺎل اﺧﯿﺮ ﺑﯿﻦ ‪ 50‬اﻟﯽ ‪ 80‬ﻣﯿﻠﯿﻮن‬
‫ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ در روز ﺑﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﯿﺰان ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﺷﺪه ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از راهﻫﺎي اﻓﺰاﯾﺶ ﺿﺮﯾﺐ ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ از ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ‪ ،‬ﺗﺰرﯾﻖ آب ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎص ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ ﻣﻮﺟﻮد در اﯾﺮان و ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﺳﺎمآور ﺗﺰرﯾﻖ آب ﺑﻪ‬

‫‪ 1‬ﮔﺰارش وزﯾﺮ ﻧﻔﺖ درﺑﺎره ﻻﯾﺤﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺳﺎل ‪ 1378‬ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﯽ ‪-‬ﻧﺸﺴﺖ دوم ﻣﻮرخ‪1377/10/22‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻣﺠﻠﻪ‬
‫ﻣﺠﻠﺲ و ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ، 27‬اردﯾﺒﻬﺸﺖ و ﺧﺮداد ‪ ، 1378‬ﺻﻔﺤﻪ‪225‬‬
‫درﺧﺸﺎن) ‪ ،( 1381‬ص‪56‬‬
‫‪2‬‬

‫‪123‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ﻣﻬﻨﺪﺳﺎن اﯾﻦ رﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ ﺑﺮ ﺗﺰرﯾﻖ آب اوﻟﻮﯾﺖ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮي دارد‪ 1 .‬اﻣﺎ ﻃﯽ ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﯿﺮ ﻫﻤﻮاره ﻣﯿﺰان ﺗﺰرﯾﻖ آب از ﮔﺎز ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻮده و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺻﻌﻮدي ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و از ‪ 106.2‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺑﺸﮑﻪ در روز ﺑﻪ ‪ 420.61‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺑﺸﮑﻪ در روز رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮدار روﻧﺪي‬
‫ﺗﺰرﯾﻖ آب و ﮔﺎز ﻃﯽ ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 1376‬اﻟﯽ ‪ 1387‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار‪ .3‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯿﺰان ﺗﺰرﯾﻖ آب و ﮔﺎز ﺑﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺖ )ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ و ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺑﺸﮑﻪ در روز(‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻮري‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﻧﺮژي‪ ،‬ﺳﺎل ‪ ،1387‬ص ‪53‬‬

‫ﻫﻤﻮاره ﺗﺰرﯾﻖ آب ﺑﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﺳﺎمآور آن ﺑﺮ ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﺰﯾﺖﻫﺎي آن‪ ،‬در‬
‫اوﻟﻮﯾﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﮐﻪ در ﭼﻨﺪ ﺳﺎل اﺧﯿﺮ ﻣﯿﺰان ﺗﺰرﯾﻖ آب از رﺷﺪي ﺑﯿﺶ از ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺿﺮورت و ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬار در ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ اﯾﺮان‬

‫اوﻟﻮﯾﺖ و ﺿﺮروت ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮداﺷﺖ ﺻﯿﺎﻧﺘﯽ از ﻣﺨﺎزن ﺷﮑﺎفدار ﺑﻪﺻﻮرت ﯾـﮏ روش ارﺣـﺞ ‪ IOR‬از‬
‫ﻗﺒﻞ اﻧﻘﻼب ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻮده و ﻧﯿﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺟﺎﻣﻊ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻫﯽ و ﺗﻮﺳـﻌﻪ داﻧـﺶ ﻣﻬﻨﺪﺳـﯽ ﻣﺨـﺎزن و‬
‫اراﺋﻪ روش ﻫﺎي ﻧﻮﯾﻦ ازﯾﺎد ﺑﺮداﺷﺖ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺿﺮروت ﺻﺤﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﮑﺘﻪ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﯿﺖ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺰرﯾـﻖ‬
‫ﮔﺎز ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﺨﺰن ﻧﻔﺘﯽ ﺻﺮﻓﺎً ﭘﺲ از اﻣﮑﺎنﺳﻨﺠﯽ و ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي ﺳﻨﮓ و ﺳﯿﺎل و ﻧﯿﺰ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﮑﺎﻧﯿﺴـﻢ‬
‫ﯾﺎ ﻣﮑﺎﻧﯿﺴﻢﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪي آن اﻣﮑﺎنﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ زﯾﺮا ﮔﺎﻫﺎً ﺑﻪواﺳﻄﻪ ﻋﺪم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﺷـﻨﺎﺧﺖ از‬
‫ﻣﺨﺰن و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻣﯿﺰان ﺗﺰرﯾﻖ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪ ﻫﺪف ﺗﺜﺒﯿﺖ ﻓﺸﺎر و ﯾﺎ ﻓﺸﺎر اﻓﺰاﯾـﯽ دﺳـﺘﻪ ﯾﺎﻓﺘـﻪاﯾـﻢ اﻣـﺎ ﺑـﻪ ﻫـﺪف‬

‫‪ 1‬ﺑﺮاي اﻃﻼﻋﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺑﻪ ﺳﻌﯿﺪي) ‪ ، ( 1381‬ﺿﺮورت ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻣﯿﺪانﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪124‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺮﺳﯿﺪهاﯾﻢ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺨﺎزن ﺳﻨﮓ ﮐﺮﺑﻨﺎﺗﻪ ﺑﺎ ﺗﺨﻠﺨـﻞ ﭘـﺎﯾﯿﻦ و داراي ﺷﮑﺴـﺘﮕﯽ ﻓـﺮاوان ﺳـﻨﮓ ﺑـﺎ‬
‫ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز‪ ،‬ﻣﮑﺎﻧﯿﺴﻢ ‪) Gravity drange‬راﻧﺶ ﺛﻘﻠـﯽ( ﻓﻌـﺎل ﻣـﯽﺷـﻮد‪ ،‬داراي ﺷـﺮاﯾﻂ ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺮاي ﺗﺰرﯾـﻖ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺨﺎزن ﮐﻢﺷﯿﺐ و ﯾﺎ اﻓﻘﯽ‪ ،‬ﻣﺨﺎزن دارا ي ﮐﻼﻫﮏ ﮔﺎزي ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻣﺨﺎزن ﺳﻨﮓ ﮔﭽﯽ ﺑـﺎ ﺷﮑﺴـﺘﮕﯽ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻢ‪ ،‬ﻣﺨﺎزن ﻣﺎﺳﻪ اي داراي آﺑـﺮان ﻗـﻮي و ﻣﺨـﺎزن ﺑﺴـﯿﺎر ﮐﻮﭼـﮏ‪ ،‬داراي ﺷـﺮاﯾﻂ ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﺑـﺮاي ﺗﺰرﯾـﻖ‬
‫ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺨﺎزن ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ وﺟﻮد ﺗﻔـﺎوتﻫـﺎي ﻧﻈﯿـﺮ ﺳـﺎﺧﺘﺎر‬
‫ﻣﺨﺎزن‪ ،‬وﺿﻌﯿﺖ ﻫﻨﺪﺳﯽ ﺳﺎﺧﺘ ﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺳﻨﮓ و ﺳـﯿﺎل‪ ،‬ﻣﮑـﺎﻧﯿﺰم ﺣـﺎﮐﻢ ﺑـﺮ ﺗﻮﻟﯿـﺪ و ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﻫﺰﯾﻨـﻪ‬
‫ﺟﻤﻊآوري‪ ،‬ﻋﻤﻞ آوري‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل‪ ،‬ﺗﺮاﮐﻢ و ﺗﺰرﯾﻖ ﺳﯿﺎل) اﻋﻢ از آب‪ ،‬ﮔﺎز و ﯾﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻮاد اﻓﺰوﻧﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﯿﺎﻻت( ﻓﻘـﻂ‬
‫ﺑﺎ اﻣﮑﺎن ﺗﺸﺨﯿﺺ ارﺟﺤﯿﺖ ﺗﺰرﯾﻖ آب‪ ،‬ﮔﺎز و ‪ ...‬ﻣﯿﺴﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﯿﺖ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮔﺎز ﺗﺰرﯾﻘﯽ ﺷـﺮاﯾﻂ ﺗﻌـﺎدل ﻧﻔـﺖ و ﮔـﺎز ﻣﺨـﺰن را‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ داده و ﺑﺎﻋﺚ رﺳﻮب ﻣﻮاد آﺳﻔﺎﻟﺘﯽ درون ﺧﻠﻞ و ﻓﺮج و ﯾﺎ درزﻫﺎي ﺳﻨﮓ ﻣﺨﺰن ﻧﻔﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﭼﺎهﻫـﺎ‬
‫و ﻣﺨﺎزن ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه دﭼﺎر ﻧﻘﺼﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﺿﺮورﯾﺎت ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺳﺘﻮن ﻧﻔﺘﯽ و ﻧﯿﺰ ﺣﺠﻢ ﮔﺎز ﺗﺰرﯾﻖ ﺑﻪ آن ﻣﺨﺰن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎً ﺣﺠﻢ ﮔﺎز ﺗﺰرﯾﻘﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺟـﺎﻣﻊ و ﺑﺮرﺳـﯽﻫـﺎي ﻣﻬﻨﺪﺳـﯽ ﺟﻬـﺖ ﺗﺰرﯾـﻖ ﺑـﻪ ﻣﺨـﺰن‪،‬‬
‫ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﮔﺮدد و ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺣﺠﻢ ﮐﻤﺘﺮ ﮔﺎز ﺗﺰرﯾﻘﯽ اﻓـﺖ ﻓﺸـﺎر ﻣﺨـﺰن و در ﻧﺘﯿﺠـﻪ ﮐـﺎﻫﺶ ذﺧـﺎﯾﺮ ﺛﺎﻧﻮﯾـﻪ را‬
‫ﺑﺪﻧﺒﺎل دارد‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﺑﺎﻻي ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﻧﯿﺰ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯿﺎنﺷﮑﻨﯽ)‪ (Break hrough‬ﮔﺎز ﺗﺰرﯾﻘﯽ در ﭼﺎهﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪي و‬
‫از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﺎز اﺿﺎﻓﯽ در ﭼﺎهﻫﺎ و در ﻣﺠﻤﻮع اﺗﻼف اﻧﺮژي و ﮐﺎﻫﺶ درآﻣـﺪ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻫﺎي ﻫﻨﮕﻔﺖ ﺑﺮاي ﺗﺰرﯾﻖ ﺣﺠﻢ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد ﮔـﺎز ﺗﻮﺟﯿـﻪ اﻗﺘﺼـﺎدي ﻧﺨﻮاﻫـﺪ‬
‫داﺷﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ‪ Break hrough‬ﯾﺎ ﻣﯿﺎنﺷﮑﻨﯽ اﻟﺰاﻣﺎً ﺑﻮاﺳﻄﻪ ﺣﺠﻢ ﮔﺎز ﺗﺰرﯾﻘﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻌﻀـﺎً‬
‫ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺤﻞ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﺗﺰرﯾﻖ و ﯾﺎ ﭼﺎهﻫﺎي ﺗﺰرﯾﻘﯽ اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ اﺗﻔﺎق ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪....‬‬
‫ﮔﺎﻫﺎً ﺗﺼﻮر ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻘﻒ ﺗﻮﻟﯿﺪ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺧﻄﯽ ﺑﺎ ﺗﺜﺒﯿﺖ ﻓﺸﺎر دارد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﯾـﮏ‬
‫ﻗﺎﻋﺪه ﻗﻠﻤﺪاد ﮔﺮدد‪ .‬در ﻣﯿﺪان ﮔﭽﺴﺎران ﻋﻠﯽرﻏﻢ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﻓﺸﺎر اوﻟﯿﻪ اﻣﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل‪ ،‬ﺳـﺘﻮن ﻧﻔـﺖ در‬
‫ﺷﮑﺎفﻫﺎ ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ از دﺳﺖ دادن ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدي از ﭼﺎهﻫﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻟﺬا ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺳـﻘﻒ ﺗﻮﻟﯿـﺪ‬
‫اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﺣﻔﺎرﯾﻬﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﺟﻬﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﮐﺎﻫﺶ ﺣﺠﻢ ﺗﺰرﯾﻘﯽ ﮔﺎز ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻣﺘﺰاﺟﯽ در اﯾﺮان ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ "راﻫﻨﻤﺎ" ﺑﻮدن اﯾﻦ ﭘﺮوژه اﻗﺪاﻣﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﺑـﻪ ﻟﺨـﺎظ ﻓﻨـﯽ‬
‫در ﺧﻮر ﺗﻘﺪﯾﺮ راﺳﺖ ﺧﺼﻮﺻﺎً ﮐﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻫﯽ اﯾﻦ ﭘﺮوژه ﺑﺎ ﺑﮑـﺎرﮔﯿﺮي آزﻣﺎﯾﺸـﺎت ﻟﻮﻟـﻪ ﻗﻠﻤـﯽ ‪(slim‬‬
‫)‪ tube‬و ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻂ اﻣﺘﺰاج)ﺣﺪاﻗﻞ ﻓﺸﺎر اﻣﺘﺰاج ‪ (MMP‬و ﺣـﺪاﻗﻞ ﻣﯿـﺰان ﻏﻨـﯽﺳـﺎزي)‪ (MME‬ﭘـﯿﺶ از‬
‫ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﺻﻮرت آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻫﯽ در اﯾﺮان اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﻧﮑﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺰرﯾﻖ اﻣﺘﺰاﺟﯽ ﻋﻤﺪﺗﺎً در ﻣﺨﺎزن ﻣﺎﺳﻪ اي ﺟﻮاﺑﺪﻫﯽ ﺑﻬﺘـﺮي دارد ﺗـﺎ ﻣﺨـﺎزن‬
‫ﻋﻤﯿﻖ و ﺳﻨﮓ ﻧﺎﻫﻤﮕﻮن ﮐﺮﺑﻨﺎﺗﻪ و ﺷﻨﯽ اﯾﺮان‪ ،‬از ﻃﺮﻓﯽ ﺑﻮاﺳﻄﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﮔـﺎز ﻏﻨـﯽ ﺟﻬـﺖ ﺗﺰرﯾـﻖ و اﺣﺘﻤـﺎﻻً‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺎﯾﻌﺎت ﮔﺎزي ﺟﻬﺖ ﻏﻨﯽﺳﺎزي ﮔﺎز‪ ،‬ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻮدن ﭘﺮوژه ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ زﯾﺮا ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع ﭘﺮوژهﻫﺎ ﺗﻮﺟﯿﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪125‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫اﯾﺠﺎد ﺗﻤﻬﯿﺪات ﻻزم ﺟﻬﺖ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﮔﺎز ﺗﺰرﯾﻘﯽ‬

‫ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﯿﻞ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺗﺰرﯾﻖ ﮐﻪ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻓﻮق ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻋﺪم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي ﺟﻬـﺖ‬
‫ﺗﺎﻣﯿﻦ ﮔﺎز ﻣﻮردﻧﯿﺎز ﺟﻬﺖ ﺗﺰرﯾﻖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ دور ﺷﺪن از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﺑﺮداﺷﺖ ﻏﯿﺮﺻﯿﺎﻧﺘﯽ از ﻣﺨﺎزن اﺳـﺖ زﯾـﺮا‬
‫ﺣﺴﺐ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻠﯿﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﻓﻨﯽ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺠﺎم ﺟﻬﺖ ﺑﺮداﺷﺖ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﯿﺸـﺘﺮ از ﻣﺨـﺎزن ﻧﻔﺘـﯽ و زود ﺑـﺎزده ﮐـﺮدن‬
‫ﻣﺨﺎزن‪ ،‬ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺗﻮان ﺗﻮﻟﯿﺪ آﻧﻬﺎ‪ ،‬آن اﺟﺰأ ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﺻﯿﺎﻧﺖ از ذﺧﺎﯾﺮ ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻮري ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﻮراد ذﯾﻞ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻬﺖ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺗﺎﻣﯿﻦ روزاﻓﺰون ﮔﺎز ﺗﺰرﯾﻘﯽ ﺗﻌﯿﯿﻦﮐﻨﻨﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي ﺟﻬﺖ اﮐﺘﺸﺎف ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﮔﺎزي‬
‫‪ -2‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ ﭘﺲ از اﺧﺬ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮردﻧﯿﺎز و اﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺟﺎﻣﻊ‬
‫‪ -3‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﮔﺎزي ﮔﺮوه ﺧﺎﻣﯽ‬
‫‪ -4‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮔﺎزي ﮔﺮوه ﺧﺎص ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﺎز ﻏﻨﯽ ﺟﻬﺖ ﺗﺎﻣﯿﻦ اﻧﺠﺎم ﭘﺮوژهﻫﺎي ﺗﺰرﯾﻘﯽ اﻣﺘﺰاﺟﯽ‬
‫‪ -5‬ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﮔﺎزﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻮري ﺟﻬﺖ ﺗﺰرﯾﻖ‬
‫اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺟﻬﺖ اﮐﺘﺸﺎف ﺟﺪﯾﺪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﮑﯽ و درﯾﺎﯾﯽ ﮐﺸﻮر در دﺳﺖ ﺗﻬﯿﻪ اﺳـﺖ و اﺣﯿﺎﻧـﺎً ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﯿﺎدﯾﻦ اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ در ﺣﺎل اﺟﺮاﯾﯽ ﺷﺪن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ ﺑﺎﯾـﺪ ﺗﻮﺟـﻪ داﺷـﺖ ﮐـﻪ ﻋـﺰم ﺟـﺪي ﺑـﺮاي‬
‫ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﮐﺮدن اﯾﻦ ﭘﺮوژهﻫﺎ اﻫﻤﯿﺖ اﺳﺎﺳﯽ دارد‪.‬‬
‫در ﺧﺼﻮص ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي ﺟﻬﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﮔﺎزي و اﯾﺠﺎد ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﺎز ﻣﯽﺗـﻮان ﺑـﻪ ﻣـﻮارد‬
‫زﯾﺮ اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻣﯿﺪان ﮔﺎزي ﮐﯿﺶ داراي ﺣﺪود ‪ 48‬ﺗﺮﯾﻠﯿﻮن ﻓﻮت ﻣﮑﻌﺐ ﮔﺎز در ﺟـﺎي اوﻟﯿـﻪ و ﺣـﺪود ‪ 36‬ﺗﺮﯾﻠﯿـﻮن ﻓـﻮت‬
‫ﻣﮑﻌﺐ ﮔﺎز ﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮداﺷﺖ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﭘﺲ از اﺧـﺬ اﻃﻼﻋـﺎت ﺟﺪﯾـﺪ از ﺟﻤﻠـﻪ ﺣﻔـﺎري ﭼﻨـﺪ ﺣﻠﻘـﻪ ﭼـﺎه‬
‫ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ‪ -‬ﺗﻮﻟﯿﺪي و اﻧﺠﺎم ﻟﺮزهﻧﮕﺎري ﺳﻪ ﺑﻌﺪي ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ آن ﺟﻬﺖ ﺗﻮﺳﻌﻪ در اوﻟﻮﯾﺖ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﮔﺎزي درﯾﺎﯾﯽ ﮔﻠﺸﻦ‪ ،‬ﻓﺮدوس‪ ،‬دي و ﻻﯾﻪ ﮔﺎزي ﻣﯿﺪان ﮐﻮه ﻣﻮﻧﺪ ﺟﻬـﺖ ﺗﻮﺳـﻌﻪ و ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪرﯾـﺰي ﺑـﻪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ در اوﻟﻮﯾﺖ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﯾﮑﯽ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﻈﯿﻢ ﮔﺎزي در اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮔﺮوه ﺧﺎﻣﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﺧﺎﻣﯽ ﭘﺎزﻧﺎن‪ ،‬ﻣﺎرون‪ ،‬ﮐﺮﻧﺞ و ‪ ...‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎزﻧﺪ ﺧﺎﻣﯽ ﮐﺮﻧﺞ و ﺳﺎزﻧﺪ ﺧﻠﯿﺞ اﻏﺎﺟﺎري واﻗﻊ در ﺣﻮزه ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺷﺮﮐﺖ ﻣﻠﯽ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻧﻔﺘﺨﯿﺰ ﺟﻨﻮب از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮔﺎز ﻏﻨﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ و اﺳﺘﺨﺮاج ﮔﺎز از آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﺑﻠﺤﺎظ ﺗﺎﻣﯿﻦ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺟﺪﯾﺪ ﮔﺎز و ﻫـﻢ ﺑـﻪ ﻟﺤـﺎظ‬
‫ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﭘﺮوژهﻫﺎي ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻧﻔﺘﺨﯿﺰ ﺟﻨﻮب اﻗﺘﺼﺎدي ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ ﺻﺮا ﺣﺘﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻋﺪم اﻧﺠﺎم اﻗﺪاﻣﺎت ﻓﻨﯽ ﻋﺎﺟﻞ در ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﮔﺎزي ﺑﺮاﺳﺎس ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪرﯾـﺰي و‬
‫اﻣﮑﺎنﺳﻨﺠﯽﻫﺎي ﻓﻨﯽ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺒﺎت ﻋﻤﻠﮑﺮدﻫﺎي ﻏﯿﺮﺑﻬﯿﻨﻪ در ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﻋﺪم ﺻﯿﺎﻧﺖ از ذﺧﺎﯾﺮ را ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬در اﻧﺠﺎم ﭘﺮوژهﻫﺎي ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز اﻣﺘﺰاﺟﯽ در ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ ﻏﻨـﯽﺳـﺎزي ﮔـﺎز ﺟﻬـﺖ ﺗﺰرﯾـﻖ‪ ،‬اﺳـﺘﻔﺎده از‬
‫ﻣﺎﯾﻌﺎت ﮔﺎزي)از ﺟﻤﻠﻪ ‪ (NCL‬ﺟﻬﺖ ﻏﻨﯽ ﺳﺎزي ﮔﺎز ﺧﺸﮏ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ در ﺣـﺎل ﺣـﺎﻇﺮ در‬

‫‪126‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﭘﺮوژه ﺗﺰرﯾﻖ اﻣﺘﺰاﺟﯽ ﻣﯿﺪان راﻣﺸﯿﺮ)آﺳﻤﺎري( ﺟﻬﺖ ﻏﻨﯽ ﺳـﺎزي ﮔـﺎز ﺧﺸـﮏ آﻏـﺎر‪ /‬داﻻن از ﮔـﺎز ﻣـﺎﯾﻊ‬
‫‪NCL‬ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ‪ 6‬ﺗﺎ ‪ 10‬ﻫﺰار ﺑﺸﮑﻪ در روز ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﻗﯿﻤـﺖ ﺑـﺎﻻي‬
‫‪ ،NCL‬اﯾﻦ ﭘﺮوژه ﻏﯿﺮاﻗﺘﺼﺎدي ﻧﻤﺎﯾﺎﻧﺪه ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﻣﻮﺿﻮع اﻣﮑﺎنﺳﻨﺠﯽ اﺳﺘﻔﺎده از ﮔﺎز ﻏﻨـﯽ‬
‫ﻣﺨﺎزن ﮔﺮوه ﺧﺎﻣﯽ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد و در اﯾﻦ ﺻﻮرت اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻮدن ﻃﺮح ﻣﺤﺘﻤﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﺎز روزاﻓﺰون ﺑﻪ ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﮐﻤﺒﻮد ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎي ﻣﻮردﻧﯿﺎز در ﮐﺸﻮر اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﮔﺎزﻫـﺎي‬
‫ﻏﯿﺮ ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻨﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﯿﺘﺮوژن و ‪ co2‬ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي و اﻣﮑﺎنﺳﻨﺠﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -6‬اﺳﺘﻔﺎده از ﮔﺎز ﮐﻼﻫﮏ ﻣﯿﺪان ﭘﺎزﻧﺎن ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎﻣﯿﻦ ﮔﺎز ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ از ﮐﻼﻫﮏ ﮔﺎزي ﻣﯿﺪان ﭘﺎزﻧﺎن ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﯿﺰاﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻓﺸﺎر ﻣﺨﺰن از ﺳﻄﺢ ﻣﻌﯿﻨـﯽ ﭘـﺎﯾﯿﻦﺗـﺮ ﻧـﺮود‬
‫زﯾﺮا آﺑﺮان ﻗﻮي اﯾﻦ ﻣﯿﺪان ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﻔﺖ ﺳﺒﮏ اﯾﻦ ﻣﯿﺪان ﺑﻪ داﺧﻞ ﮐﻼﻫﮏ ﮔﺎزي راﻧﺪه ﺷﺪه ﮐﻪ اﯾـﻦ‬
‫اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﻫﺮزروي ﺷﺪﯾﺪ اﯾﻦ ﻣﯿﺪان ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬از اﯾﻦ رو ﻻزم اﺳﺖ ﺗﻮﻟﯿـﺪ از اﯾـﻦ ﻣﯿـﺪان را ﺟﻬـﺖ ﺻـﯿﺎﻧﺖ از‬
‫ﻣﺨﺰن ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪاي ﮐﺎﻫﺶ داد و ﻣﺎﺑﻪاﻟﺘﻔﺎوت را ﻣﯽﺗﻮان از ﻣﺤﻞ دﯾﮕﺮي ﺗﺎﻣﯿﻦ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﺗﺎﮐﯿﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﮐﻼﻫﮏ ﮔﺎزي ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺻﻮل ﻋﻠﻤﯽ و ﻓﻨﯽ ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﻣﺨﺎزن‬
‫ﻣﺠﺎز ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻼﻫﮏ ﮔﺎزي ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ ﺗﺎﻣﯿﻦﮐﻨﻨﺪه اﻧﺮژي و ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﻣﺨﺎزن ﺗﻮﻟﯿﺪي ﻧﻔﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .2-4-4‬ﻣﺼﺮف ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ‬

‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﻣﺼﺮف ﮔﺎز داﺧﻠﯽ ﯾﮑﯽ از ارﮐﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي ﺑﺮاي ﺻﺎدرات ﯾﺎ ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺤﻮر اﺳﺎﺳﯽ‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺻﻨﻌﺖ ﮔﺎز ﺑﻪ وﯾﮋه ﭘﺲ از اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺼﺮف ﮔﺎز در ﺟﻬﺖ ﺗﺎﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎز اﻧﺮژي داﺧﻞ ﮐﺸﻮر و ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ آن‬
‫ﺑﻪ ﺟﺎي ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ اﺳﺘﻮار ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺳﯿﺎﺳﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﯿﺸﺘﺮ ﮔﺎز در ﻣﺼﺎرف اﻧﺮژي داﺧﻠﯽ ﺑﻪوﯾﮋه ﺑﺨﺶ‪-‬‬
‫ﻫﺎي ﺻﻨﻌﺖ و ﻧﯿﺮوﮔﺎه ﮔﺮﭼﻪ ﻓﻮاﯾﺪ زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد و ﻣﯿﺰان ﯾﺎراﻧﻪ ﭘﺮداﺧﺘﯽ دوﻟﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ آن ﺑﻪ ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ اﺧﺘﺼﺎص ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ را ﺗﺎ ﺣﺪي ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ راه ﮐﺎرﺑﺮد ﮔﺎز‬
‫ﻧﯿﺴﺖ و اﻟﺒﺘﻪ ﺑﯿﻢ آن ﻣﯽرود ﮐﻪ در ﺻﻮرت ﻋﺪم ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از رﺷﺪ ﺑﯽروﯾﻪ ﻣﺼﺮف داﺧﻠﯽ ﮔﺎز‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﮔﺎزي ﺑﺮاي‬
‫ﺻﺎدرات در دﻫﻪﻫﺎي آﯾﻨﺪه ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﺼﺮف ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ اﻋﻢ از ﺑﺨﺶ ﺗﺒﺪﯾﻼت‪ ،‬ﻣﺼﺎرف‬
‫داﺧﻠﯽ ﺑﺨﺶ اﻧﺮژي )واﺣﺪﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه اﻧﺮژي(‪ ،‬ﺗﻠﻔﺎت اﻧﺘﻘﺎل و ﺗﻮزﯾﻊ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪه‬
‫ﻧﻬﺎﯾﯽ )ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ‪ ،‬ﺧﺎﻧﮕﯽ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت‪ ،‬ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺨﺸﻬﺎ و ﻣﺼﺎرف ﻏﯿﺮاﻧﺮژي( ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ذﮐﺮ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ‬
‫ﺿﺮوري اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺼﺮف ﺳﻮﺧﺖ ﭘﺘﺮوﺷﯿﻤﯽﻫﺎ در ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ و ﺧﻮراك ﻣﺼﺮﻓﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺼﺎرف‬
‫ﻏﯿﺮاﻧﺮژي در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻃﺮح ﮔﺎز ﺳﻮز ﮐﺮدن ﺧﻮدروﻫﺎ و اﺳﺘﻔﺎده از ‪ CNG‬در ﻧﺎوﮔﺎن ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ ﮐﺸﻮر ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ‬
‫ﺑﺮاي ﺑﻨﺰﯾﻦ و ﮔﺎزوﺋﯿﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﮐﺎﻫﺶ آﻟﻮدﮔﯽﻫﺎي زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ و ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﮐـﺎﻫﺶ ﻫﺰﯾﻨـﻪﻫـﺎي‬

‫‪127‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺨﺶ ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد‪ .‬ﺑﻪﻃﻮريﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ اﻗﻠﯿﻤﯽ اﯾﺮان و ﺑﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ وﺟـﻮد‬
‫‪1‬‬
‫ﺷﺒﮑﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﺗﻮزﯾﻊ ﮔﺎز‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮاي دﯾﮕﺮ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫در زﻣﯿﻨﻪ ﻣﺼﺮف داﺧﻠﯽ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﭼﺎﻟﺶﻫﺎ و ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﻗﯿﻤﺖ ارزان ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﻧﯿﺮوﮔﺎﻫﻬﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان‬
‫ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪﮔﺎن اﺻﻠﯽ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﻋﺪم اﻣﮑﺎن ذﺧﯿﺮهﺳﺎزي ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ و ﺗﺮاز ﻣﻨﻔﯽ ﮔﺎز ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﺮان در ﺳﺎل ﻫﺎي اﺧﯿﺮ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﺑﺎزارﻫﺎي ﻋﻤﺪه ﻣﺼﺮف ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺟﻬﺎن ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺮخ رﺷﺪ ﻣﺼﺮف ﮔﺎز در اﯾﺮان از ﺳﺎل ‪ 1383‬اﻟﯽ ‪ 1388‬ﺣﺪود ‪ 10.5‬درﺻﺪ در ﺳﺎل ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺼﺮف‬
‫ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺑﺨﺶ ﺧﺎﻧﮕﯽ از ‪ 214.1‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ در ﺳﺎل ‪ 1383‬ﺑﻪ ‪ 296.6‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ در ﺳﺎل‬
‫‪ 1388‬رﺳﯿﺪه ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ رﺷﺪ ‪ 38.5‬درﺻﺪي ﻃﯽ اﯾﻦ دوره ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺨﺶ در ﺳﺎل ‪ 1388‬ﺑﺎ ﻣﺼﺮف ‪65‬‬
‫درﺻﺪ ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ ﮐﺸﻮر ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪه اﯾﻦ ﺣﺎﻣﻞ اﻧﺮژي در اﯾﺮان ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ از ﺑﺨﺶ‬
‫ﺧﺎﻧﮕﯽ ﺑﺨﺶ ﺻﻨﻌﺖ ﺑﺎ ﺳﻬﻢ ‪ 30.5‬درﺻﺪ ﻗﺮار دارد‪.‬‬

‫‪ .3-4-4‬ﺻﺎدرات ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ‬

‫در ﺧﺼﻮص ﺻﺎدرات ﻧﯿﺰ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ از ﻃﺮف ﺷﺮﮐﺖ ﻣﻠﯽ ﮔﺎز اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﻇﺮﻓﯿﺖ اﻧﺘﻘﺎل ﮔـﺎز‬
‫اﯾﺮان ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ و اروﭘﺎﯾﯽﻫﺎ از ﻃﺮﻓﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﺷـﺮح‬
‫زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫ﻃﺮح ﮔﺎزرﺳﺎﻧﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻨﺪ و ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن از ﻃﺮﯾﻖ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ ﺑﻪ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ ﺻﻠﺢ ﻣﻌﺮوف ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻔﺎﻫﻢﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه‪ ،‬اﯾﺮان ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﺎ ﻣﺪت ‪ 25‬ﺳﺎل‪ ،‬ﮔﺎز ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻗﯿﻤﺖ ارزان ﺑﻪ ﻫﻨﺪ و‬
‫ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﺑﻔﺮوﺷﺪ‪ .‬ﻃﺮح اﺑﺘﺪاﯾﯽ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ ﺻﻠﺢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺎل ‪ 1979‬ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﺮوع ﺑﺤﺚ ﺻﺎدرات ﮔﺎز اﯾﺮان‬
‫ﺑﻪ ﻫﻨﺪ در ﺳﺎل ‪ 1990‬ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﮕﻮﻫﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ اﯾﻦ ﻃﺮح ﮐﻪ ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ از ده ﺳﺎل ﭘﯿﺶ ﺑﺮاي ﮐﺎﻫﺶ دادن‬
‫ﻣﻨﺎﻗﺸﺎت ﻣﯿﺎن ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن و ﻫﻨﺪ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻃﺮح ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪ‪ .‬ﺗﻮاﻓﻖ" ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ ﺻﻠﺢ " اﺻﻠﯽ ﺑﺮاي اﺣﺪاث ﺧﻂ‬
‫ﻟﻮﻟﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺎز اﯾﺮان ﺑﻪ ﻫﻨﺪ از ﻃﺮﯾﻖ ﺧﺎك ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن در ﺳﺎل ‪ 1994‬ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﺒﺐ ﺗﻨﺶ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﯿﻦ‬
‫ﻫﻨﺪ و ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﺑﺮاي ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺑﻪ ﻃﻮر ﺟﺪي دﻧﺒﺎل ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ در ﺳﺎل ‪ ، 2004‬ﺑﺎ آﻏﺎز روﻧﺪ ﺑﻬﺒﻮد رواﺑﻂ دو‬
‫ﮐﺸﻮر اﯾﻦ ﻃﺮح دوﺑﺎره ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع و ﻧﻘﻄﻪ اﺷﺘﺮاك ﺗﻤﺎم ﺑﺤﺚﻫﺎ در‬
‫اﯾﻦ ﺳﺎلﻫﺎ‪ ،‬اﺑﺮاز ﺗﻤﺎﯾﻞ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن و ﻫﻨﺪ ﺑﺮاي ﺧﺮﯾﺪ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ اﯾﺮان و ﺧﻮاﺳﺖ ﺟﺪي اﯾﺮان ﺑﺮاي ﻓﺮوش ﮔﺎز ﺧﻮد‬
‫اﺳﺖ و ﻫﻤﻮاره ﺑﺮﮔﺰاري ﺟﻠﺴﺎت ﺳﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ و ﺗﻔﺎﻫﻢ ﺑﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺟﺰﺋﯽ اﯾﻦ ﻃﺮح ﻧﻘﻄﻪ اﻧﻔﺼﺎل اﯾﻦ ﻃﺮح ﻧﺎم‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻃﻮل ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ اﯾﺮان ﺑﻪ ﻫﻨﺪ ‪ 2700‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ اﺳﺖ و ﻗﺮار اﺳﺖ ﮔﺎز ﺻﺎدراﺗﯽ اﯾﺮان را از ﻣﺴﯿﺮ‬
‫ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﺑﻪ ﻫﻨﺪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺻﻮرت ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﻬﺎﯾﯽ‪ 1100 ،‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ از اﯾﻦ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ‬
‫در اﯾﺮان‪ 1000 ،‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ در ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن و ‪ 600‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ در ﻫﻨﺪ اﺣﺪاث ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺗﮑﻤﯿﻞ اﯾﻦ ﻃﺮح‪ ،‬روزاﻧﻪ ‪150‬‬

‫‪ . 1‬ﺳﯿﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻬﺪي ﺗﺴﻠﻄﯽ )‪(1384‬‬

‫‪128‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ ﮔﺎز اﯾﺮان ﺑﻪ ﻫﻨﺪ و ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﺻﺎدر ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ‪ 90‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ آن ﺑﺮاي ﻫﻨﺪ و ‪60‬‬
‫ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ آن ﺑﺮاي ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻬﺎﺗﺮ ﮔﺎز ﺑﺎ ﺑﺮق ‪:‬ﮐﺸﻮر ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﯾﮏ ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ ﮔﺎزي ﮐﻪ درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ‪ 3‬ﮐﯿﻠﻮوات ﺳﺎﻋﺖ‬
‫ﺑﺮق ﺑﻪ ﺷﺮﮐﺖ ﺗﻮاﻧﯿﺮ ﺗﺤﻮﯾﻞ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬ﻫﻢ اﮐﻨﻮن ‪ 250‬ﻣﮕﺎ وات ﮐﻪ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻫﺰار ﻣﮕﺎوات در ﻣﻘﺎﺑﻞ ‪1.5‬‬
‫ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ ﮔﺎز ﮐﻪ ﺑﻪ ‪ 3‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ اﻓﺰاﯾﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﺻﺎدرات ﮔﺎز ﺑﻪ اروﭘﺎ ﮔﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﮔﺰﯾﻨﻪﻫﺎ ﻣﺴﯿﺮ ﺗﺮﮐﯿﻪ و اﺗﺼﺎل ﺑﻪ ﺧﻂ‬
‫ﻟﻮﻟﻪ و ﻣﺴﯿﺮ دﯾﮕﺮ از ﺧﺎك ﺗﺮﮐﯿﻪ ﺑﺮاي اﺟﺮاي ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ ﭘﺮﺷﯿﻦ )ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ ﻧﻬﻢ ﺳﺮاﺳﺮي ( اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻏﯿﺮ از اﯾﻦ‬
‫دو ﻣﺴﯿﺮ ﮔﺰﯾﻨﻪﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﺎﺧﺖ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪاي از ﺧﺎك ﻋﺮاق و ﺳﻮرﯾﻪ و اﻧﺘﻘﺎل آن ﺑﻪ‬
‫ﺟﻨﻮب اﯾﺘﺎﻟﯿﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﯿﺮ ﻋﺮاق و ﺳﻮرﯾﻪ ﻫﻢ ﮔﺰﯾﻨﻪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻬﻤﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﺑﺨﺶ اﻋﻈﻢ آن از درﯾﺎ ﻋﺒﻮر‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از اﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮﻫﺎ‪ ،‬ﺻﺪور ﮔﺎز از ﻃﺮﯾﻖ ﮐﺸﻮرﻫﺎي آذرﺑﺎﯾﺠﺎن و ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دو ﮔﺰﯾﻨﻪ‬
‫دﯾﮕﺮ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ‪.‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﮐﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ ﺑﺮاي "ﺻﻠﺢ " ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ وارد ﻣﺬاﮐﺮه ﺑﺎ اﯾﺮان ﻧﺸﻮﻧﺪ وﻟﯽ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮔﺎز اﯾﺮان ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ‪ .‬ﻃﺮاﺣﯽ اداﻣﻪ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ ﺻﺎدرات‬
‫ﮔﺎز ﺑﻪ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن اداﻣﻪ روﻧﺪ ﻣﺬاﮐﺮات ﺻﺎدرات ﮔﺎز ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮاق‪ ،‬اﻣﺎرات‪ ،‬ﮐﻮﯾﺖ‪ ،‬ﻋﻤﺎن و ﺑﺤﺮﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺬاﮐﺮه ﺑﺎ‬
‫اروﭘﺎ‪ ،‬ﭼﯿﻦ‪ ،‬ﻫﻨﺪ و ﺳﻮرﯾﻪ ﺑﺮاي ﻓﺮوش ﮔﺎز و اﻓﺰاﯾﺶ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺷﺮﮐﺖ در زﻣﯿﻨﻪ اﺟﺮاي ﭘﺮوژهﻫﺎي ال‪.‬ان‪.‬ﺟﯽ‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺷﺮﮐﺖ ﻣﻠﯽ ﮔﺎز در ﺳﺎل ‪ 89‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﮑﺎت ﻓﻮق ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ رﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﻋﺰم ﺷﺮﮐﺖ ﻣﻠﯽ ﮔﺎز اﯾﺮان ﺑﺮاي ﺻﺎدرات ﺟﺰم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‬
‫و ﻫﺮﭼﻪ زودﺗﺮ در راﺳﺘﺎي ﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﺮدن ﻣﺬاﮐﺮات اﻗﺪاﻣﺎت ﻻزم را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ .4-4-4‬ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ و ﺻﺎدرات آن‬

‫در اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ‪ 2‬ﭘﺮوژه ﮐﻪ اوﻟﯽ ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﮐﺸﻮر )ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﮐﻪ ﭘﺎرس ﺟﻨﻮﺑﯽ‬
‫اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﯽ ﺷﻮد و ﭘﺲ از ﺟﺪاﺳﺎزي ﻣﺎﯾﻌﺎت ﮔﺎزي از ﻃﺮﯾﻖ ﻟﻮﻟﻪ و ﺑﻪ ﮐﻤﮏ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻓﺸﺎر ﺑﻪ ﺣﻮزه‬
‫ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﺑﺮاي ﺗﺰرﯾﻖ ارﺳﺎل ﻣﯽﮔﺮدد(‪ .‬و دوﻣﯽ ﭘﺮوژهي ﺻﺎدراﺗﯽ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ )از ﻃﺮﯾﻖ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﺎﯾﻊ ﺷﺪه(‪ ،‬ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ از ﻣﯿﺪان ﭘﺎرس ﺟﻨﻮﺑﯽ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﭘﺮوژه ﻫﺎي ﺗﺰرﯾﻖ ﺑﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ‬

‫اﯾﻦ ﭘﺮوژه ﯾﮏ ﺟﺮﯾﺎن درآﻣﺪي ) ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﻗﯿﻤﺖ در ﻣﻘﺪار ﻧﻔﺖ ﺧﺎم اﺿﺎﻓﻪ ﺷﺪه ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز در ﻃﯽ‬
‫دوره ﺑﻬﺮهﺑﺮداري‪ ،‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآﯾ ﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺑﻪ ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﻗﯿﻤﺖ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮﯾﻦ ﻟﺰوم ﺑﺮآورد دﻗﯿﻖﺗﺮ‬
‫ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ را ﺗﺎﮐﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ (.‬و ﯾﮏ ﺟﺮﯾﺎن ﻫﺰﯾﻨﻪاي ) ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪاي در ﺑﺨﺶ ﺑﺎﻻدﺳﺘﯽ و ﺳﺎﺧﺖ‬
‫و اﺟﺮا و ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﻫﺮﮐﺪام ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ (.‬دارد‪.‬‬
‫اﮔﺮ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ارزش اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﺮوژهﻫﺎ از ﺷﺎﺧﺺ ﻧﺮخ ﺑﺎزدهي داﺧﻠﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪129‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫‪R jtI  C jtI‬‬
‫‪o ‬‬
‫‪(1  irr jI )t‬‬
‫‪ = R jtI‬درآﻣﺪ ﻧﻘﺪي ﺣﺎﺻﻞ از ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ازدﯾﺎد ﺑﺮداﺷﺖ در ﭘﺮوژه ‪ j‬ام در ﺳﺎل‪ Q jtI )t‬ﻣﻘﺪار ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ ﺷﺪه ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﺰرﯾﻖ(‬
‫‪ = C jtI‬ﺟﺮﯾﺎن ﻧﻘﺪي ﻣﺠﻤﻮع ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪاي و ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﭘﺮوژه ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ‪ j‬ام در ﺳﺎل ‪ t‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻌﺎدل ﮔﺎزي ﯾﮏ ﺑﺸﮑﻪ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﻣﻌﻤﻮﻻ" از روش ﻣﻮازﻧﻪ ﻣﻮاد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪(1/a) = Equivalent Gas = Q/Q' = (BO +(GOR-RS)Bgp) / Bgi‬‬

‫‪Q‬ﺣﺠﻢ ﮔﺎز ﺗﺰرﯾﻘﯽ در ﺷﺮاﯾﻂ اﺗﻤﺴﻔﺮ‪ Q  ،‬ﺣﺠﻢ ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪي در ﺷﺮاﯾﻂ اﺗﻤﺴﻔﺮ‪ BO ،‬ﺿﺮﯾﺐ ﺣﺠﻤﯽ ﻧﻔﺖ‬
‫ﺧﺎم‪ GOL ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪي‪ RS ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻧﻔﺖ ﻣﺤﻠﻮل‪ Bgp ،‬ﺿﺮﯾﺐ ﺣﺠﻤﯽ ﮔﺎز ﺗﻮﻟﯿﺪي و ‪Bgi‬‬
‫ﺿﺮﯾﺐ ﺣﺠﻤﯽ ﮔﺎز ﺗﺰرﯾﻘﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺮاي ﭘﺎرس ﺟﻨﻮﺑﯽ در دﻣﺎي ‪ 230‬درﺟﻪ ﻓﺎرﻧﻬﺎﯾﺖ و ﻓﺸﺎر ‪5000‬‬
‫‪ Psi‬ﻣﻌﺎدل ‪ 0/00393‬اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻓﺮﻣﻮل ﮐﻠﯽ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺎﺧﺺ ﻧﺮخ ﺑﺎزده داﺧﻠﯽ در ﻣﻮرد ﭘﺮژهﻫﺎي ﺗﺰرﯾﻖ‬
‫ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺼﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪p Ijt a j Q jtI  C jtI‬‬
‫‪o ‬‬
‫‪(1  irr jIk )t‬‬

‫ﭘﺮوژه ﻫﺎي ﺻﺎدرات ﮔﺎز ﻃﺒﯿﻌﯽ‬

‫ﭘﺮوژه ﺻﺎدرات ‪ I‬ام ‪،‬ﻓﺮوش ﻣﻘﺪار ﻣﯿﻠﯿﻮن ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ ﮔﺎز در ﺳﺎل ﺑﻪ ﮐﺸﻮر ﺧﺮﯾﺪار ‪ I‬ام ﺑﺮاي ﻣﺪت ‪ 30‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ‬
‫دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪R itE  C itE‬‬
‫‪0‬‬
‫‪(1  irri E )t‬‬

‫‪ = R itE‬درآﻣﺪ ﻧﻘﺪي ﺣﺎﺻﻞ از ﻓﺮوش ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﮐﺸﻮر ‪ i‬ام در ﺳﺎل ‪ t‬ام‬

‫‪ = C itE‬ﺟﺮﯾﺎن ﻧﻘﺪي ﻣﺠﻤﻮع ﻫﺰﯾﻨﻪ اي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ و ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﺑﺮاي ﭘﺮوژه ‪ i‬ام در ﺳﺎل ‪ t‬ام‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﭘﺮوژهﻫﺎي ﻣﻄﺮح ﺑﺮاي ﺻﺎدرات ﮔﺎز اﯾﺮان از ﻃﺮﯾﻖ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ و ‪ LNG‬ﺑﻪ ‪ 5‬ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‬
‫و ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻣﺪل ارزﯾﺎﺑﯽ اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﺪه ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ و ﺑﺮآوردهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﻗﯿﻤﺖ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت‬
‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺎزده اﻧﺘﻈﺎري و اﻧﺤﺮاف ﻣﻌﯿﺎر آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪130‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫‪ .1-3-4-4‬ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﭘﺮوژهﻫﺎي ﺻﺎدرات ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ‬

‫ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي و اﺟﺮاﯾﯽ ﭘﺮوژهﻫﺎي ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺗﺎﺑﻊ ﻣﯿﺰان و‬
‫ﺷﺪت ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ آن ﭘﺮوژه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺮوژهﻫﺎي ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ دﻻﯾﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ ﺑﺴﯿﺎري‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺗﻌﺪاد ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺻﺎدرﮐﻨﻨﺪه و ﯾﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎﮐﻨﻨﺪه‬
‫ﭼﻨﺪ ﻓﺮوﺷﻨﺪه‪ ،‬ﯾﮏ ﺧﺮﯾﺪار‬ ‫‪1-1‬‬
‫ﭼﻨﺪ ﺧﺮﯾﺪار‪ ،‬ﯾﮏ ﻓﺮوﺷﻨﺪه ) ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ ﺻﺎدرات روﺳﯿﻪ ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ‪ -‬اﯾﺮان ﺑﻪ ﻫﻨﺪ و‬ ‫‪2-1‬‬
‫ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن(‬
‫ﯾﮏ ﺧﺮﯾﺪار‪ ،‬ﯾﮏ ﻓﺮوﺷﻨﺪه ) اﯾﺮان ﺑﻪ ﺗﺮﮐﯿﻪ – ﺗﺮﮐﻤﻨﺴﺘﺎن ﺑﻪ اﯾﺮان (‬ ‫‪3-1‬‬
‫ﭼﻨﺪ ﻓﺮوﺷﻨﺪه‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺧﺮﯾﺪار ) ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ ﻧﺎﺑﺎﮐﻮ – ‪(NABUCCO‬‬ ‫‪4-1‬‬
‫‪ – 2‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻫﺮﭼﻪ ﺗﻌﺪاد ﺧﺮﯾﺪاران از ﯾﮏ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺮوژه اﻗﺘﺼﺎديﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ 3‬ﺳﺨﺖﺗﺮ ﺑﻮدن اﻣﮑﺎن دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻘﺎت ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻌﺪد ﻃﺮفﻫﺎي درﮔﯿﺮ در ﭘﺮوژه‪.‬‬
‫ﺑﻪ دﻟﯿﻞ‪:‬‬
‫‪ 3-1‬ﺗﻔﺎوت در ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺣﻘﻮﻗﯽ و ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫‪ 3-2‬اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﯿﻦ دول ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫‪ 3-3‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و رﯾﺴﮑﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫‪ 3-4‬ﺗﻔﺎوت در وﯾﮋﮔﯽﻫﺎي زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ و ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ‬
‫‪ 3-5‬ﺗﻔﺎوت در اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ‬

‫ﻣﺤﻮﻇﺎت ﮐﻠﯽ ﻗﺮارداد ﺧﺮﯾﺪ ﻓﺮوش ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ‪ GSPA‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫ﺗﻌﺎرﯾﻒ و ﺗﻔﺎﺳﯿﺮ‬ ‫‪-1‬‬

‫دوره ﻗﺮارداد ‪Duration‬‬ ‫‪-2‬‬
‫ﻧﻘﻄﻪ ﺗﺤﻮﯾﻞ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ و رﯾﺴﮏ ‪Delivery Point‬‬ ‫‪-3‬‬
‫زﻣﺎن ﺷﺮوع ﺑﻬﺮهﺑﺮداري‪Commencement Date‬‬ ‫‪-4‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﮔﺎز‬ ‫‪-5‬‬
‫ﻗﯿﻤﺖ و ﻓﺮﻣﻮل ﻗﯿﻤﺖﮔﺬاري‬ ‫‪-6‬‬
‫ﺻﻮرت ﺣﺴﺎب و ﭘﺮداﺧﺖﻫﺎ‬ ‫‪-7‬‬

‫‪131‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫‪ -8‬ﺗﺴﻬﯿﻼت و ﺗﺠﻬﯿﺰات ﺧﺮﯾﺪار و ﻓﺮوﺷﻨﺪه‬
‫‪ -9‬ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ و ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﮔﺎز‬
‫‪ -10‬اﻧﺪازهﮔﯿﺮي و ﺗﺴﺖ‬
‫‪ -11‬ﺿﻤﺎﻧﺘﻨﺎﻣﻪﻫﺎ‬
‫‪ -12‬ﻓﻮرس ﻣﺎژور‬
‫‪ -13‬ﺗﻌﻬﺪات و ﻏﺮاﻣﺎت‪Liability & Indemnity‬‬
‫‪ -14‬داوري و ﻣﺤﺎﮐﻢ‬
‫‪ -15‬ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻗﺮارداد‬
‫‪ -16‬ﻣﻮارد ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ‬

‫دوره ﻗﺮاداد ﻣﻌﻤﻮﻻ ‪ 25‬ﺗﺎ ‪ 30‬ﺳﺎﻟﻪ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﺷﺪه و از ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫‪ -1‬دوره اوﻟﯿﻪ_ اﻓﺰاﯾﺶ ﻇﺮﻓﯿﺖ ‪Build Up Period‬‬

‫‪ -2‬دوره ﻋﺮﺿﻪ ﺛﺎﺑﺖ ‪Plateau Period‬‬
‫‪ -3‬دوره ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻗﺮارداد ‪Extension Period‬‬

‫ﻧﻘﻄﻪ ﺗﺤﻮﯾﻞ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎل ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ و رﯾﺴﮏ‬

‫در ﻧﻘﻄﻪ ﺗﺤﻮﯾﻞ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﻃﺮﻓﯿﻦ ﻣﯽ رﺳﺪ‪ ،‬ﻓﺮوﺷﻨﺪه ﻣﺘﻌﻬﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺗﻮاﻓﻖ‬
‫ﺷﺪه‪ ،‬از ﻧﻈﺮ‪:‬‬

‫ﻣﻘﺪار ﮔﺎز ‪Gas Quantity‬‬ ‫‪-1‬‬

‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ﮔﺎز ‪Gas Composition‬‬ ‫‪-2‬‬
‫ارزش ﺣﺮارﺗﯽ ﮔﺎز)‪Gross Heating Value(GHV‬‬ ‫‪-3‬‬
‫ﻓﺸﺎر ﮔﺎز ‪Gas Pressure‬‬ ‫‪-4‬‬

‫ﺑﻪ ﺧﺮﯾﺪار ﺗﺤﻮﯾﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ و رﯾﺴﮏﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺗﻤﺎﻣﺎً در اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ ﺧﺮﯾﺪار ﻣﻨﻘﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از‬
‫آن ﺗﻤﺎم رﯾﺴﮏﻫﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻓﺮوﺷﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺪار ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ‪:‬‬

‫ﻣﻘﺪار ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻖ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ﻣﻘﺪار ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ در ﯾﮏ ﻗﺮارداد ﺑﺎ واژهﻫﺎي‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﻣﻮرد ﺗﻮاﻓﻖ واﻗﻊ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫‪132‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫‪ -1‬ﻣﻘﺪار ﻗﺮادادي ﺳﺎﻻﻧﻪ )‪Annual Contract Quantity (ACQ‬‬

‫ﻣﻌﺎدل ﻣﻘﺪار ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮوﺷﻨﺪه ﻣﺘﻌﻬﺪ ﻣﯽﺷﻮد در ﯾﮏ ﺳﺎل ﻗﺮاردادي ﺑﻪ ﺧﺮﯾﺪار ﺗﺤﻮﯾﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﻘﺪار ﻗﺮاردادي ﻣﺘﻮﺳﻂ روزاﻧﻪ )‪Average Daily Contract (ADCQ‬‬

‫ﻣﻌﺎدل ﻣﻘﺪار ﮔﺎز ﻣﺘﻮﺳﻂ روزاﻧﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺮﯾﺪار ﺗﺤﻮﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ACQ = ADCQ* 365 Days‬‬

‫‪ -3‬ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﻣﻘﺪار ﻗﺮاردادي روزاﻧﻪ‬

‫)‪Maximum Daily Contract Quantity (Max DCQ‬‬

‫‪ -4‬ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻘﺪار ﻗﺮاردادي روزاﻧﻪ‬

‫)‪Minimum Daily Contract Quantity (Min DCQ‬‬

‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﻘﺪار ﮔﺎز ﻣﻮرد ﺗﻘﺎﺿﺎ از ﻃﺮف ﺧﺮﯾﺪار ﺗﺎﺑﻊ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﻓﺼﻠﯽ دﻣﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا اﯾﻦ‬
‫ﻣﻘﺪار در ﻃﻮل ﺳﺎل دﭼﺎر ﻧﻮﺳﺎن ﺑﺪه و ﻃﺮﻓﯿﻦ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎدﻟﻪ ﮔﺎز در ﻣﺎهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺎل در ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺿﺮورت ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ و ﻓﻨﯽ ﺗﺎﺳﯿﺴﺎت اﻧﺘﻘﺎل اﯾﻦ ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ از ﯾﮏ‬
‫داﻣﻨﻪاي ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -5‬ﻣﻘﺪار ﮔﺎز اﺿﺎﻓﯽ ‪Excess Gas‬‬

‫در ﺻﻮرت درﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺮﯾﺪار ﺑﺮاي درﯾﺎﻓﺖ ﮔﺎز ﺿﺎﻓﯽ ﺑﺮ ‪ Max DCQ‬آن را ﺑﻪ ﻓﺮوﺷﻨﺪه اﻃﻼع داده و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬
‫ﻓﺮوﺷﻨﺪه ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﺎﻣﯿﻦ آن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﮔﺎز ﺗﺤﻮﯾﻠﯽ را ﺑﻪ ﺧﺮﯾﺪار ﺗﺤﻮﯾﻞ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﺗﻮاﻓﻘﯽ ﻗﯿﻤﺖ ﻣﻘﺪار ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻗﯿﻤﺖ ﮔﺎز ﻗﺮاردادي اﺳﺖ‪ .‬و در ﺻﻮرت درﺧﻮاﺳﺖ ﻓﺮوﺷﻨﺪه‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺤﻮﯾﻞ ﮔﺎز اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺮ ﻣﻘﺪار ﮔﺎز ﺗﻮاﻓﻘﯽ در آن دوره‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﺧﺮﯾﺪار اﻃﻼع داده و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﺮﯾﺪار ﻣﻮاﻓﻘﺖ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﮔﺎز اﺿﺎﻓﯽ ﺑﻪ ﻗﯿﻤﺘﯽ ﮐﻤﺘﺮ از ﻗﯿﻤﺖ ﻗﺮاردادي ﮔﺎز ﺗﺤﻮﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻘﺪار ﻗﺮاردادي ﺳﺎﻻﻧﻪ ‪Min. ACQ :‬‬

‫ﺗﻌﻬﺪ درﯾﺎﻓﺖ ﮔﺎز ﯾﺎ ﭘﺮداﺧﺖ وﺟﻪ ‪:Take Or Pay Obligation‬‬

‫‪133‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺧﺮﯾﺪار ﻣﺘﻌﻬﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻃﻮل ﯾﮏ ﺳﺎل ﻗﺮاردادي ﯾﺎ ﮔﺎز ﻣﻌﺎدل ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻘﺪار ﻗﺮاردادي ﺳﺎﻻﻧﻪ را درﯾﺎﻓﺖ‬
‫ﻧﻤﻮده و وﺟﻪ ﻣﻌﺎدل آن را ﻣﻄﺎﺑ ﻖ ﻗﯿﻤﺖ ﻗﺮاردادي ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ درﯾﺎﻓﺖ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﻘﺪار‬
‫ﻗﺮاردادي ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻧﺸﺪ‪ ،‬وﺟﻪ ﻣﻌﺎدل آن را ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪Min. ACQ = 0.9 *Adjusted ACQ‬‬

‫ﻣﻘﺪار ﻗﺮاردادي ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺗﻌﺪﯾﻞ ﺷﺪه ‪:Adjusted ACQ‬‬

‫ﻣﻌﺎدل ﻣﻘﺪار ﻗﺮاردادي ﺳﺎﻻﻧﻪ ﮔﺎز ﻣﻨﻬﺎي ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺠﻤﻮع ﮐﻞ ﮔﺎزي ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻮرس ﻣﺎژور ﺧﺮﯾﺪار ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺮارداد‪ ،‬ﺧﺮﯾﺪار ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ درﯾﺎﻓﺖ آن‬
‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﮐﻞ ﮔﺎزي ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺑﺪﻫﯽﻫﺎي ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﺗﺤﻮﯾﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺠﻤﻮع ﮐﻞ ﮔﺎزي ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻏﯿﺮﮐﯿﻔﯽ ﺑﻮدن‪ ،‬ﺧﺮﯾﺪار آن را ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻣﺠﻤﻮع ﮐﻞ ﮔﺎزي ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻋﻠﺖ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻮرس ﻣﺎژور ﻓﺮوﺷﻨﺪه‪ ،‬ﻓﺮوﺷﻨﺪه ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﺗﺤﻮﯾﻞ آن‬
‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﮐﺴﺮي ﺳﺎﻻﻧﻪ ﮔﺎز ‪:Annual Deficiency‬‬

‫ﻣﻘﺪار ﮔﺎزي ﮐﻪ در ﻃﻮل ﯾﮏ ﺳﺎل ﻗﺮاردادي ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﯿﻞ ﺑﻪ ﺧﺮﯾﺪار ﺗﺤﻮﯾﻞ داده ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﮐﺴﺮي ﺑﺎﯾﺪ‬
‫در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﮐﻞ ﮔﺎز ﻟﺤﺎظ ﺷﺪه و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺮارداد ﺑﺮاي آن ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﭘﯿﺶ ﻓﺮوش ﺷﺪه ‪:Carry Forward Quantity‬‬

‫ﻣﻘﺪار ﮔﺎزي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﺧﺮﯾﺪار و ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻓﺮوﺷﻨﺪه در ﻫﺮ ﺳﺎل ﺗﺤﻮﯾﻞ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻋﺘﺒﺎر‬
‫ﺑﺮاي ﻓﺮوﺷﻨﺪه ﻟﺤﺎظ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﮔﺎز ﺟﺒﺮاﻧﯽ ‪Make Up Gas‬‬

‫اﮔﺮ در ﻃﻮل ﯾﮏ ﻗﺮاردادي ﺧﺮﯾﺪار وﺟﻪ ﮔﺎزي را ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﺤﻮﯾﻞ آن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬آن ﻣﻘﺪار‬
‫ﮔﺎز اﻋﺘﺒﺎري ﺑﺮاي ﺧﺮﯾﺪار و در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻟﺤﺎظ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﮔﺎز ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﯾﮏ ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ‬
‫‪1‬‬
‫ﻗﺮارداد در ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ دوره ﺑﺮاي ﺧﺮﯾﺪار ﺟﺒﺮان ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ 1‬از آﻗﺎي دﮐﺘﺮ ﺗﻮرج دﻫﻘﺎﻧﯽ ﺟﻬﺖ در اﺧﺘﯿﺎر ﻗﺮار دادن ﻣﻄﺎﻟﺐ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺗﺸﮑﺮ و ﻗﺪرداﻧﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪134‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫‪ .2-3-4-4‬ﺑﺎزارﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه ﮔﺎز اﯾﺮان‬

‫ﺑﺎ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﻪ رﺷﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ‪ 3‬درﺻﺪي ﺗﻘﺎﺿﺎي ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺑﺎزارﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﺷﺮاﯾﻂ‬
‫ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺑﺎزارﻫﺎي ﺻﺎدراﺗﯽ ﮔﺎز اﯾﺮان را اﻣﯿﺪوارﮐﻨﻨﺪه ﺗﻠﻘﯽ ﻧﻤﻮد‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ را ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ‬
‫اﯾﺮان در ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻗﺮار دارد ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ‪ 40‬درﺻﺪ از ذﺧﺎﯾﺮ اﺛﺒﺎت ﺷﺪه ﮔﺎز ﺟﻬﺎن در اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ واﻗﻊ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ 1.‬درﺿﻤﻦ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻧﻮع ﺧﺎص ﺗﺠﺎرت‪ ،‬ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﻋﻤﻮﻣﺎً در ﺑﺎزارﻫﺎي اﻧﺤﺼﺎري ﻣﻨﻄﻘﻪاي دادوﺳﺘﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪﻃﻮري ﮐﻪ ﻋﺮﺿﻪ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺪودي اﻣﮑﺎن دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺑﺎزار را دارﻧﺪ و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ در ﺧﻮد ﺑﺎزارﻫﺎ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﻮزﯾﻊﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺪودي‪ ،‬ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ را ﺑﻪ ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﻬﺎﯾﯽ آن اﻋﻢ از ﺑﺨﺶﻫﺎي ﺧﺎﻧﮕﯽ‪ ،‬ﺗﺠﺎري ﯾﺎ‬
‫ﻧﯿﺮوﮔﺎﻫﯽ ﻣﯽ رﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺸﻮرﻫﺎي رﻗﯿﺐ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻫﺪف‪-‬‬
‫ﮔﯿﺮي ﺷﻮﻧﺪ و اﯾﺮان از دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮهاي ﮐﻪ در ﻣﺠﺎورت آن ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺮوم ﮔﺮدد‪ .‬اﻫﻤﯿﺖ اﯾﻦ‬
‫ﻣﺴﺎﻟﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﭘﺮرﻧﮓﺗﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻗﺮاردادﻫﺎي ﮔﺎزي ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ ﮐﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎٌ ﻗﺮاردادﻫﺎﯾﯽ ﻃﻮﯾﻞاﻟﻤﺪت‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮاﯾﻦ اﺳﺎس از دﺳﺖ دادن ﯾﮏ ﺑﺎزار ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻣﻌﺎدل ﻣﺤﺮوﻣﯿﺖ از دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﺎزار‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ 2.‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎزارﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه ﮔﺎز اﯾﺮان ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻨﻮب ﺷﺮق آﺳﯿﺎ )ﮐﺮه ﺟﻨﻮﺑﯽ‪ ،‬ژاﭘﻦ(‬ ‫‪‬‬

‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻫﻨﺪ و ﭼﯿﻦ‬ ‫‪‬‬
‫ﺑﺎزارﮔﺎز اروﭘﺎ‬ ‫‪‬‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺣﻮزه ﺧﻠﯿﺢ ﻓﺎرس‬ ‫‪‬‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺷﻮروي ﺳﺎﺑﻖ‬ ‫‪‬‬

‫ﺑﺎزارﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه ﻓﻮقاﻟﺬﮐﺮ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ دو ﮔﺮوه اﺻﻠﯽ ﺑﺎزار ﮔﺎز آﺳﯿﺎ و ﺑﺎزار ﮔﺎز اروﭘﺎ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻧﻘﺎط ﻗﻮت و‬
‫ﺿﻌﻒ ﻫﺮﯾﮏ از اﯾﻦ دو ﺑﺎزار ذﯾﻼً ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.3‬‬

‫ﺑﺎزار آﺳﯿﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻘﺎﺿﺎي ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺑﺎﻻ ﺑﺮاي ﮔﺎز و رﺷﺪ ﺧﻮب آن‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪرﻏﻢ اﺑﻌﺎد و ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﺳﯿﺎﺳﯽ و‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﺎن ﺷﺒﻪ ﻗﺎره ﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎزاري ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و اﻣﺘﺤﺎن ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟﻪ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻧﺎاﻣﻨﯽ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻠﻮﭼﺴﺘﺎن ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﺧﺘﻼفﻫﺎي دﯾﺮﯾﻨﻪ ﻫﻨﺪ و ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن ﻫﻢ ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ دﺷﻮاريﻫﺎﯾﯽ را‬
‫اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﻫﺮ دو ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ و ﻗﯿﻤﺖ ﮔﺎز ﻫﻢ اﻋﺘﺒﺎر ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﺮ دو ﮐﺸﻮر‬
‫ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﺑﺮاي ﻣﺼﺮف دارﻧﺪ و ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦﻫﺎي ﺑﻬﺘﺮي ﻫﻢ در اﺧﺘﯿﺎر ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬در ﻫﺮ ﺻﻮرت ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻇﺮﻓﯿﺖ‬

‫‪1‬‬
‫‪BP Statistical Review of World Energy June 2011‬‬
‫‪2‬‬
‫‪BP Statistical Review of World Energy June 2011‬‬
‫‪3‬ﺑﻬﺮوزيﻓﺮ‪ ،‬ﻣﺮﺗﻀﯽ )‪(1385‬‬

‫‪135‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺑﺎﻻي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﺎز اﯾﺮان‪ ،‬ﭘﺲ از اروﭘﺎ‪ ،‬اﻣﮑﺎن ﺻﺪور ﺑﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي آﺳﯿﺎ ﻫﻢ وﺟﻮد دارد‪ .‬آﯾﻨﺪه دورﺗﺮ ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﯽ‬
‫ﮔﺎز ﺗﺎ ﺣﺪ زﯾﺎدي در ﮔﺮو ﺗﻮﺳﻌﻪ ‪ LNG‬و ‪ GTL‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و اﯾﺮان ﻫﻢ ﻃﺮحﻫﺎﯾﯽ در دﺳﺖ ﺑﺮرﺳﯽ و اﻗﺪام‬
‫دارد‪ .‬ﻫﺮ دو روش ﭘﺮﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻓﻨﺎوريﻫﺎي ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪاي ﻻزم دارﻧﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻓﻨﺎوري آﻧﻬﺎ اﻧﺤﺼﺎري و‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﺷﺮاﯾﻂ ﮐﻨﻮﻧﯽ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي اﯾﺮان وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮔﺎز ﺗﺎ ﭼﻨﺪ دﻫﻪ‬
‫آﯾﻨﺪه ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻫﻤﯿﻦ ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﮐﺸﻮرﻫﺎ و ﻫﻤﺴﺎﯾﮕﺎن‪ ،‬واﺑﺴﺘﮕﯽﻫﺎ‬
‫و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك درازﻣﺪت اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن‪ ،‬روﺳﯿﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﺧﻮد را در‬
‫ﻣﻮرد ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﺻﺪور ﮔﺎز ﺑﻪ اﯾﺮان ﺗﺤﻤﯿﻞ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ از ﻃﺮﯾﻖ دادن ﻣﺸﻮقﻫﺎي ﻣﺎﻟﯽ و ﻓﻨﯽ در ﻣﺴﯿﺮ ﺧﻂ‬
‫ﻟﻮﻟﻪ آﺳﯿﺎﯾﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﮔﺴﺘﺮش ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺗﺠﺎ رت ﮔﺎز اﯾﺮان ﺑﺎ ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن و ﻫﻨﺪ را آﺳﺎن ﮐﻨﺪ و آن را ﺷﺘﺎب ﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫اروﭘﺎﯾﯽﻫﺎ ﻫﻢ اﯾﻦ را ﻣﯽداﻧﻨﺪ و ﻣﯽ ﮐﻮﺷﻨﺪ ﺗﺎ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﺻﺪور ﮔﺎز اﯾﺮان را ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﮑﺎن ﻣﺘﻮﺟﻪ اﺗﺤﺎدﯾﻪ اروﭘﺎ‬
‫‪1‬‬
‫ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎزار اروﭘﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ دﻻﯾﻞ ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻣﻨﯿﺘﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻨﺪ دﻟﯿﻞ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎزار ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮاي ﺻﺎدارات ﮔﺎز اﯾﺮان ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و دﻻﯾﻞ آن ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬

‫ﺑﺎزار ﮔﺎز اروﭘﺎ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻧﺎاﻣﻨﯽ ﺗﺄﻣﯿﻦ اﻧﺮژي از روﺳﯿﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺗﺮاز ﮔﺎز اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻨﻔﯽ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﮔﺎزي اروﭘﺎﯾﯿﺎن ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 2010‬ﺑﻮد و ﺑﻌﺪ از آن ﺑﺮاي ﮐﺴﺮي ﺗﺮاز ﮔﺎز ﺧﻮد ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ اﻧﻌﻘﺎد‬ ‫‪‬‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪي ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎزار اﻧﺮژي ﮐﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺷﻔﺎف اﺳﺖ و ﻣﯿﺰان ﺗﻘﺎﺿﺎ در آﻧﻬﺎ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺤﻞ ﺧﻮﺑﯽ‬ ‫‪‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺑﺮاي ﺻﺎدرات ﮔﺎز اﯾﺮان ﮔﺮدد‪.‬‬

‫ذﮐﺮ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ از ﻧﻈﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻣﻨﯿﺖ ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻣﺘﻨﻮع ﮐﺮدن‬
‫ﻣﺒﺎدي واردات اﻧﺮژي و ﺑﻪوﯾﮋه ﮔﺎز )ﮐﻪ داراي ﮐﺸﺶ ﻗﯿﻤﺘﯽ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺎﯾﯿﻨﯽ در دﻫﻪﻫﺎي اﺧﯿﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ(‬
‫ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯽﺗﻮان ادﻋﺎ ﮐﺮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪدﻧﺒﺎل دﺳﺖﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﺪﯾﺪ ﮔﺎز در‬
‫ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه ﯾﺎد ﺷﺪه در اﯾﺮان؛ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﮔﺰﯾﻨﻪي ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮاي ﺻﺎدرات ﮔﺎز ﺑﻪ اروﭘﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺧﻮد ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﮐﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪي ﺻﺎدرات ﮔﺎز اﯾﺮان و ﺣﻞ ﭼﺎﻟﺶﻫﺎي ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ و ﻣﺎﻟﯽ ﮐﺸﻮر در زﻣﯿﻨﻪي ﺻﺎدرات ﮔﺎز ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ اروﭘﺎ‪ ،‬ﻋﻤﻼً اﻗﺘﺼﺎديﺗﺮﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎﻣﯿﻦ ﮔﺎز اﺗﺤﺎدﯾﻪي اروﭘﺎ‪ ،‬ﮐﺸﻮرﻫﺎي‬
‫آﻓﺮﯾﻘﺎﯾﯽ و ﺧﺎورﻣﯿﺎﻧﻪ و ﺑﻪوﯾﮋه اﯾﺮان ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻃﺒﻖ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽﻫﺎي آژاﻧﺲ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﻧﺮژي‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﺻﺎدرات‬

‫‪1 EIA.‬‬
‫‪, 2010‬‬
‫‪ .2‬رﺿﺎ رﺳﺘﻤﯽ ﺛﺎﻧﯽ‪1375،‬‬

‫‪136‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﮔﺎز اﯾﻦ دو ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻃﯽ ﺳﺎلﻫﺎي ‪ 2006‬ﺗﺎ ‪ 2030‬ﺑﻪﺗﺮﺗﯿﺐ ‪ 185‬و ‪ 268‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ در ﺳﺎل اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺎﻣﯿﻦﮐﻨﻨﺪه ﺑﺎﻟﻘﻮه ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ اروﭘﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﯿﺮ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﺷﺪﯾﺪ ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖﺧﺎم و ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ در ﺟﻬﺎن ﺑﺴﯿﺎري از ﭘﺮوژهﻫﺎي ﮔﺎزي ﻣﻮرد‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺮوژهﻫﺎي ﺻﺎدرات ﮔﺎز اﯾﺮان ﻋﻠﯽاﻟﺨﺼﻮص ﭘﺮوژه ﺻﺎدرات ﮔﺎز ﺑﻪ اروﭘﺎ را‬
‫ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮان در زﻣﺮه اﯾﻦ ﭘﺮوژهﻫﺎ ﺑﺮﺷﻤﺮد‪ .‬روﻧﺪ اﻓﺰاﯾﺸﯽ ﻗﯿﻤﺖ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ اﯾﻦ ﻓﺮﺻﺖ را ﺑﺮاي ﮐﺸﻮرﻣﺎن ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮد آورده اﺳﺖ ﺗﺎ ﻃﺮحﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن ﺻﺎدرات ﮔﺎز اﯾﺮان ﺑﻪ اروﭘﺎ ﺑﯿﺶ از ﭘﯿﺶ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺪه ي ﺻﺎدرات ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ روش ﺳﻨﺘﯽ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ و ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﺎﯾﻊ ﺷﺪه )‪ (LNG‬ﺻﻮرت ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﭘﺬﯾﺮد‪ .‬ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ در ﺧﺼﻮص ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ دو روش ﻋﻨﻮان ﺷﺪه ﺟﻬﺖ اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺎز ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ اﺷﺎره ﮐﺮد‬
‫ﮐﻪ ﺟﻬﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ روش اﻗﺘﺼﺎدي ﻋﺮﺿﻪ ﮔﺎز‪ ،‬ﺑﺮرﺳﯽ دو ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ و ﺣﺠﻢ ﻣﺒﺎدﻻت‪ ،‬اﺻﻠﯽﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﻓﺎﮐﺘﻮرﻫﺎي ﺗﺎﺛﯿﺮﮔﺬار در اﻧﺘﺨﺎب ﺳﻨﺎرﯾﻮي اﻧﺘﻘﺎل اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺴﺎﻓﺖﻫﺎي ﮐﻮﺗﺎه ﻗﻄﻌﺎً ﺻﺎدرات ﺑﻪ ﺷﯿﻮهي ﺧﻂ‬
‫ﻟﻮﻟﻪ داراي ﺗﻮﺟﯿﻪ اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ و ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻫﻢ از ﻫﻤﯿﻦ روش اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪ 1.‬ﺑﺮاي ﻣﺴﺎﻓﺖﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﯽﺗﺮ ﻧﯿﺰ‬
‫از روش ‪ LNG‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺎزارﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ؛ ﻧﻘﺎط ﻗﻮت و ﺿﻌﻒ‬

‫در ﺑﺮرﺳﯽ ﺑﺎزارﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ دو ﻫﺪف ﮐﻠﯽ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺮد‪.1 :‬ﺑﻌﺪ اﻗﺘﺼﺎدي و ﺗﻀﻤﯿﻦ ﺳﻮد ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ‪ .2‬ﺑﻌﺪ اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ دﺳﺘﺮﺳﯽ دارد‪.‬‬
‫در ﺷﻤﺎل؛ ﺑﺎزارﻫﺎي آذرﺑﺎﯾﺠﺎن و ارﻣﻨﺴﺘﺎن ﻗﺮار دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪدﻟﯿﻞ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﭘﺎﯾﯿﻦ‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﺻﺎدرات ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ‬
‫ﻗﻠﯿﻞ اﺳﺖ وﻟﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺑﺎزارﻫﺎي اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ ﻣﻄﺮح ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﺷﺮق؛ ﺑﺎزارﻫﺎي ﻫﻨﺪ و ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن وﺟﻮد‬
‫دارﻧﺪ ﮐﻪ داراي ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﺑﺎﻻ ﺑﺮاي ﺟﺬب ﮔﺎز ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻟﯽ از ﻟﺤﺎظ اﻋﺘﺒﺎر و ﺗﻀﻤﯿﻦ ﭘﺮداﺧﺖ در ﺳﻄﻮح ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮي‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﺑﺎزارﻫﺎ را در رده ﺑﺎزارﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‪-‬اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ‬
‫‪2‬‬
‫ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺎزار ﻧﯿﺰ داراي ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪﺻﻮرت زﯾﺮ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻧﻤﻮد‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻣﺸﮑﻼت ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺧﺮﯾﺪار‬
‫‪ .2‬ﻋﺪم ﺗﻀﻤﯿﻦ اﻣﻨﯿﺖ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ در داﺧﻞ ﺧﺎك ﭘﺎﮐﺴﺘﺎن و اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺮوز ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪد ﻓﻮرس ﻣﺎژور در ﻃﺮف‬
‫ﺗﻘﺎﺿﺎ‬
‫‪ .3‬ﺳﻄﺢ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎ ﮐﻪ در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻗﯿﻤﺖ ﮔﺎز ﺑﺎ ﻗﯿﻤﺖ ﻣﻌﺎدل ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﺑﺎ ﺳﻮﻟﻔﻮر ﺑﺎﻻ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪1‬راﻓﺎﺋﻞ ﮐﺎﻧﺪﯾﻮﺗﯽ‪1388 ،‬‬

‫‪2‬‬
‫)‪Kumar Verma,SH (2006‬‬

‫‪137‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫در ﺟﻨﻮب اﯾﺮان؛ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻋﺮﺑﯽ ﺣﻮزه ﺧﻠﯿﺞﻓﺎرس ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻗﻄﺮ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻗﻮا ﺑﻪﻋﻨﻮان ﯾﮏ‬
‫ﻋﺮﺿﻪﮐﻨﻨﺪه ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮔﺎز در ﺣﺎل ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﺨﺰن ﻣﺸﺘﺮك ﭘﺎرس ﺟﻨﻮﺑﯽ اﺳﺖ‪ .‬در ﻏﺮب ﮐﺸﻮرﻣﺎن؛ ﮐﺸﻮر‬
‫ﺗﺮﮐﯿﻪ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻫﻤﯿﺖ ﺗﺮﮐﯿﻪ ﻧﻪﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪه ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان دروازه ﺗﺮاﻧﺰﯾﺖ ﮔﺎز اﯾﺮان ﺑﻪ‬
‫اروﭘﺎ‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﻻﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﻣﻌﻘﻮﻻﻧﻪﺗﺮﯾﻦ راه ﺑﺮاي ورود ﺑﻪ اروﭘﺎ‪ ،‬ﻣﺴﯿﺮ ﺗﺮﮐﯿﻪ اﺳﺖ‪ 1‬و از ﻫﻤﯿﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﻧﯿﺰ‬
‫اﯾﺮان ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از ﻟﺤﺎظ اﻗﺘﺼﺎدي داراي اﻫﻤﯿﺖ زﯾﺎدي ﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ ورود ﮔﺎز ﮐﺸﻮرﻣﺎن ﺑﻪ اروﭘﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ از ﻟﺤﺎظ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي داراي اﻫﻤﯿﺖ زﯾﺎدي ﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ ورود ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﺎزار ﻫﻢ داراي ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ ﻧﻈﯿﺮ‪ :‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺗﺮاﻧﺰﯾﺖ‪ ،‬وﺟﻮد‬
‫رژﯾﻢﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﯿﺶ روي اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺎز ﺗﺎ ﻣﺮز اروﭘﺎ‪ ،‬ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﮔﺎز‪ ،‬وﺟﻮد ﺑﺎزار رﻗﺎﺑﺘﯽ و‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻗﯿﻤﺖ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﮑﺎﻧﯿﺰم ﺑﺎزار و اﻧﺤﺼﺎر روﺳﯿﻪ در ﺻﺎدرات ﮔﺎز ﺑﻪ اروﭘﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎزارﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه ‪LNG‬؛ ﻧﻘﺎط ﻗﻮت و ﺿﻌﻒ‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎي ﺑﺎرز ﺻﺎدرات ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﻣﺎﯾﻊ ﺷﺪه اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﯾﺮي آن از ﻟﺤﺎظ ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪﻋﺒﺎرﺗﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺪون درﮔﯿﺮي ﺑﺎ رژﯾﻢﻫﺎي ﺣﻘﻮﻗﯽ ﻣﺘﻔﺎوت ﮔﺎز را ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺸﺘﯽﻫﺎي ﻣﺨﺼﻮص‪LNG‬‬
‫ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻧﻘﺎط دﻧﯿﺎ ﺻﺎدر ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﮐﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺻﺎدرات ﮔﺎز ﺑﻪ روش ‪ LNG‬وﺟﻮد دارد ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ ‬ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺑﺎﻻ و ﺑﺎﻟﻄﺒﻊ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﺎﻣﯿﻦ ﻣﺎﻟﯽ ﭘﺮوژه‬
‫‪ ‬وﺟﻮد زﻧﺠﯿﺮه از ﺑﺎﻻدﺳﺘﯽ ﺗﺎ ﭘﺎﯾﯿﻦدﺳﺘﯽ‪ -‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺗﻤﺎم ﻃﺮحﻫﺎي ﺑﺎﻻدﺳﺘﯽ ﭘﺮوژهﻫﺎي ‪ LNG‬ﺑﻪﺻﻮرت‬
‫ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺸﺎرﮐﺖ در ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﭘﯿﻮﺳﺖ ﺑﯿﻦ ﺑﺎﻻدﺳﺘﯽ و ﭘﺎﯾﯿﻦدﺳﺘﯽ ﻣﯽﺷﻮد وﻟﯽ در‬
‫اﯾﺮان ﻗﺮاردادﻫﺎي ‪ BUY BACK‬ﺗﺎ ﺣﺪودي ﺑﺎﻋﺚ ﻗﻄﻊ اﯾﻦ زﻧﺠﯿﺮه ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ ‬وﺟﻮد ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ و ﻣﺤﺪودﯾﺖ در ﻓﻨﺎوري ﻣﺎﯾﻊﺳﺎزي‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮريﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ‪ %90‬از ﻻﯾﺴﻨﺲ آن در اﺧﺘﯿﺎر‬
‫ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ اﺳﺖ و ﺑﻘﯿﻪ ﺑﻪ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ ﺗﻌﻠﻖ دارد و ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺸﮑﻞ ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ در‬
‫‪2‬‬
‫دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ و ﺑﮑﺎرﮔﯿﺮي آنﻫﺎ وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫‪ .3-3-4-4‬ﻣﻮاﻧﻊ و ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي ﺻﺎدراﺗﯽ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ اﯾﺮان‬

‫ﮐﺸﻮر ﻣﺎ ﺑﺮاي ﺻﺎدرات ﮔﺎز ﺧﻮد ﺑﺎ ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي ﻓﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ و ﻣﻼﺣﻈﺎت ﻣﺼﺮف داﺧﻠﯽ‬
‫روﺑﻪرو اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﮐﻢ در ﺗﺎﺳﯿﺴﺎت ﮐﺸﻮر ﻣﺜﻞ ﭘﺎرس ﺟﻨﻮﺑﯽ ) ﻣﯿﺪان ﻋﻈﯿﻢ ﻣﺸﺘﺮك ﮔﺎز اﯾﺮان ﺑﺎ ﻗﻄﺮ(‬
‫و از دﺳﺖ دادن ﺣﺠﻢ ﮔﺎزي ﮐﻪ ﺑﯽﻣﻬﺎﺑﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻄﺮ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﯽﺷﻮد و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺤﺮﯾﻢ اﯾﺮان‪ ،‬رﯾﺴﮏ ﺑﺎﻻي‬

‫‪1‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي ﺗﻠﻔﯿﻘﯽ وزارت ﻧﻔﺖ‪1387،‬‬

‫‪2‬ﻣﻨﺼﻮر ﺧﻠﯿﻠﯽ ﻋﺮاﻗﯽ‪1387 ،‬‬

‫‪138‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺳﯿ ﺎﺳﯽ اﯾﺮان و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺿﻌﻒ ﺑﺎزارﻫﺎي در دﺳﺘﺮس اﯾﺮان از ﻟﺤﺎظ ﻣﻼﺣﻈﺎت ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬از ﻣﻮاﻧﻊ‬
‫‪1‬‬
‫ﺻﺎدراﺗﯽ اﯾﺮان ﻟﺤﺎظ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﭼﺎﻟﺶﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻣﺴﯿﺮ ﺻﺎدراﺗﯽ ﮔﺎز ﮐﺸﻮر وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺪﯾﻦﺻﻮرت ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار داد‪ .‬اﮐﺜﺮ‬
‫ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ اﯾﺮان در ﻧﯿﻤﻪ دوم ﻋﻤﺮ ﺧﻮد ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و ﺑﺮاي اﻓﺰاﯾﺶ و ﺣﻔﻆ ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﺰرﯾﻖ ﺑﯿﺶ از‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ را دارد‪ .‬ﻣﺴﺎﻟﻪ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺎز داﺧﻠﯽ ﮐﺸﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺼﺮف ﮐﺸﻮر در ﺣﺎل رﺷﺪ اﺳﺖ و ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي دوﻟﺖ در‬
‫ﺷﺒﮑﻪ ﮔﺎزرﺳﺎﻧﯽ و ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﺑﺎ ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ‪ ،‬ﻗﯿﻤﺖﮔﺬاري داﺧﻠﯽ‪ ،‬اﺗﻼف اﻧﺮژي‪ ،‬رﺷﺪ ﺟﻤﻌﯿﺖ و ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي‬
‫اﻧﺮژيﺑﺮ در ﮐﺸﻮر ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﺘﺎب ﻣﺼﺮف داﻣﻦ ﻣﯽزﻧﺪ‪.2‬‬

‫)ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﻣﺘﺮﻣﮑﻌﺐ(‬ ‫ﺟﺪول‪.2‬روﻧﺪ ﺻﺎدرات و واردات ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ اﯾﺮان )‪(1387-1377‬‬

‫ﺷﺮح ‪/‬‬
‫‪1387‬‬ ‫‪1386‬‬ ‫‪1385‬‬ ‫‪1384‬‬ ‫‪1383‬‬ ‫‪1379‬‬ ‫‪1378‬‬ ‫‪1377‬‬
‫ﺳﺎل‬
‫‪7067.5 6168.5 6263.4 5175.7 5856.0 3286.7 2109.7 1863.0‬‬ ‫واردات‬
‫‪4714.1 5621.0 5726.9 4735.4 3509.9‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ﺻﺎدرات‬
‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ اﻧﺮژي ﮐﺸﻮر‪1387‬‬

‫ﺗﺤﺮﯾﻢ آﻣﺮﯾﮑﺎ و اﻗﺪاﻣﺎت اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﻋﻠﯿﻪ اﯾﺮان ﻣﺎﻧﻊ ﺑﺰرﮔﯽ در ﺻﺎدرات و ﭼﺎﻧﻪزﻧﯽﻫﺎي اﯾﺮان در ﻗﺮاردادﻫﺎي آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻋﻠﯿﻪ اﯾﺮان‪ ،‬ﻟﯿﺒﯽ و ﻋﺮاق ﺗﺎﺛﯿﺮ ﭼﺸﻢﮔﯿﺮي ﺑﺮ ﺑﺨﺶ اﻧﺮژي اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﺨﺖ ﺗﺮﯾﻦ اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺳﺮي‪ ،‬ﺗﻬﺪﯾﺪ و از ﺳﻮي‬
‫دﯾﮕﺮ ﺗﺪاﺑﯿﺮ دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﯿﮏ‪ ،‬اﺧﺮاج دﯾﭙﻠﻤﺎت ﻫﺎ‪ ،‬اﺣﻀﺎر ﺳﻔﯿﺮ‪ ،‬اﻋﺘﺮاض رﺳﻤﯽ و ﺑﻪ ﺗﻌﻠﯿﻖ آوردن ﻣﺒﺎدﻻت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ را‬
‫در ﺑﺮدارد‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻪ ﺗﻌﻮﯾﻖ اﻓﺘﺎدن ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاريﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﻃﺮف ﺗﻘﺎﺿﺎ و‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻫﻤﻮاره از ﻣﺴﯿﺮﻫﺎي ﻏﯿﺮ اﯾﺮاﻧﯽ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﺮده و از ﻣﺴﯿﺮﻫﺎي اﯾﺮاﻧﯽ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫ورزﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ ‪) BTC‬ﺑﺎﮐﻮ‪ -‬ﺗﻔﻠﯿﺲ‪ -‬ﺳﯿﺤﺎل( ﺑﺎ اراده و ﺣﻤﺎﯾﺖ اﻣﺮﯾﮑﺎ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ و ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‬
‫آذرﺑﺎﯾﺠﺎن را ﺑﻪ ﻣﺪﯾﺘﺮاﻧﻪ رﺳﺎﻧﯿﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻘﺶ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي و ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎي ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ‬

‫ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ در اﻧﺘﻘﺎل و ﺣﺘﯽ در ﻣﺼﺮف روﺑﺮو ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ؛ دﺷـﻮاري‬
‫اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺎز ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ دوردﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺎز را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﮐﺎﻻي ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻗﺮارداده اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻇﻬـﻮر ﺗﮑﻨﻮﻟـﻮ ﮋيﻫـﺎي‬
‫ﻧﻮﯾﻦ ﺗﺤﻮل زﯾﺎدي در زﻧﺠﯿﺮه ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ از ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺗﺎ ﻣﺼﺮف اﯾﺠﺎد ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ از ﻃﺮق ﻣﺨﺘﻠﻒ‬

‫‪1‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺰرﻋﺘﯽ‪1386 ،‬‬

‫‪ . 2‬ﻣﺴﻌﻮد درﺧﺸﺎن‪1381 ،‬‬

‫‪139‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺎﯾﻊﺳﺎزي ﺗﺤﺖ ﺳﺮﻣﺎ )‪ ،(LNG‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻣﻮاد ﭘﺘﺮوﺷﯿﻤﯽ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژيﻫﺎ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﻧﺘﻘﺎل و‬
‫ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش ﺑﺎﻻﯾﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻨﺎوري ‪ LNG‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻬﺎي ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ اﺧﯿﺮ ﺧـﻮد و ﮐـﺎﻫﺶ‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﯿﻤﺖ ﮔﺎز در ﺑﺎزارﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﻧﻈﯿﺮ اروﭘﺎ‪ ،‬اﻗﺘﺼـﺎديﺗـﺮﯾﻦ راه اﻧﺘﻘـﺎل ﮔـﺎز ﺑـﻪ‬
‫ﺑﺎزارﻫﺎي دوردﺳﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ 1.‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪدﻟﯿﻞ ﻣﺤﺪودﯾﺘﻬﺎي ﻃـﺮف ﺗﻘﺎﺿـﺎ در درﯾﺎﻓـﺖ ‪ LNG‬و ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﮐﻤﺒـﻮد‬
‫ﺗﺮﻣﯿﻨﺎلﻫﺎي درﯾﺎﻓﺖ ‪ ،LNG‬اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي ﺑﺎ دﺷﻮارﯾﻬﺎﯾﯽ روﺑﺮو اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﻨﺎوري ﻧﯿﺎز ﺑﻪ داﻧﺶ ﻓﻨﯽ‬
‫ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪاي دارد و اﮐﺜﺮ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﻓﻌﺎل در آن آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده از ‪ GTL‬ﻧﯿﺰ ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ ﻃﯿـﻒ وﺳـﯿﻌﯽ‬
‫از ﺗﺠﻬﯿﺰات‪ ،‬داﻧﺶ ﻓﻨﯽ و ﻧﯿﺮوي اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﺎﻫﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﺤﺮﮐﯽ ﺑـﺮاي ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﺻـﻨﻌﺖ و اﻗﺘﺼـﺎد ﮐﺸـﻮر‬
‫‪2‬‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ‪ LNG‬و ‪ GTL‬ﺑﺴﯿﺎر ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﺑﺮ ﺑﻮده و داراي رﯾﺴﮏ ﺑﺎﻻﯾﯽ از ﻧـﻮع رﯾﺴـﮏ ﺳـﺎﺧﺘﺎر ﻫﺰﯾﻨـﻪ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي در ﺗﻮﺳﻌﻪي ﭘﺮوژهﻫﺎي ‪ LNG‬ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺤﺚ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺰﺗﺮ از ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ ﻣـﯽﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺷـﺎﯾﺪ ﻣﻬﻤﺘـﺮﯾﻦ‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﮐﺎﻫﺶ در ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺻﻨﻌﺖ ‪ LNG‬ﻧﺎﺷﯽ از اﻓﺰاﯾﺶ اﻧﺪازهي واﺣﺪﻫﺎي ﻣـﺎﯾﻊﺳـﺎزي ‪ Train‬ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪.‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎل از ﺗﻮرﺑﯿﻦﻫﺎي ﺑﺨﺎر ﺑﻪ ﺗﻮرﺑﯿﻦﻫﺎي ﮔﺎزي و اﻓﺰاﯾﺶ اﻧﺪازهي ﺗﻮرﯾﻨﻬﺎي ﮔﺎزي‪ ،‬ﮐﺎرﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎي ﻣـﺎﯾﻊﺳـﺎزي را‬
‫ﻗﺎدر ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﻮده اﺳـﺖ‪ .‬ﺗﮑﻨﻮﻟـﻮژي ﺗـﺎﺛﯿﺮ ﺑـﻪﺳـﺰاﯾﯽ در ﺗﻮزﯾـﻊ ﻣﻨـﺎﻓﻊ ﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻟﻬـﺎ دارد‪ .‬اﻣـﺮوزه‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻬﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻓﺰاﯾﻨﺪه اي ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺖ ﺗﺮﻣﯿﻨﺎﻟﻬﺎ و ﻣﺤﻞ اﺳﺘﻘﺮار آﻧﻬﺎ در ﺑﺮﺧﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫آﻧﭽﻪ در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي ﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ اﻫﻤﯿﺖ دارد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﺑﺴﯿﺎري از اﯾﻦ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژيﻫﺎ از ﻧﻈﺮ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻘﺮون ﺑﻪ ﺻﺮﻓﻪ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و دﯾﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي در آن ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﺻﻮرت ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد؛ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً‬
‫ﺑﺮاي ﮐﺸﻮري ﻣﺜﻞ اﯾﺮان ﮐﻪ دﭼﺎر ﻣﺸﮑﻼت ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .4-3-4-4‬وﺿﻌﯿﺖ آﯾﻨﺪه اﻧﺮژي اﯾﺮان در ﺻﻮرت اداﻣﻪ ﺻﺎدرات ﮔﺎز‬

‫ﺑﺮاي اﻃﻼع اﻫﺪاف ﺑﺨﺶ اﻧﺮژي ﮐﺸﻮر اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﺳﻨﺎد ﺑﺎﻻدﺳﺘﯽ در ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﻨﺪرج در ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﮐﻠﯽ‬
‫ﻧﻈﺎم در ﺑﺨﺶ اﻧﺮژي‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭼﻬﺎرم ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﮐﻠﯽ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﻨﺠﻢ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﻣﺜﺎل‪:‬‬
‫‪ ‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺻﯿﺎﻧﺖ ﺷﺪة ﻧﻔﺖ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ذﺧﺎﯾﺮ ﻣﻮﺟﻮد ‪‬‬
‫‪ ‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﺎز‪ ،‬ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺣﺠﻢ ذﺧﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺼﺮف داﺧﻠﯽ و ﺣﺪاﮐﺜﺮ‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﺑﺎ ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ‪ .‬‬

‫‪1‬‬
‫‪OPEC Review Paper 2010‬‬
‫‪2‬ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ داراي رﯾﺴﮏ ﺑﺎﻻي در ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري در ﺑﺨﺶ ﮔﺎز ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل در ﭘﺮوژه ﻫﺎي ‪ LNG‬ﻫﺰﯾﻨﻪ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪه ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺮﻣﯿﻨﺎل درﯾﺎﻓﺖﮐﻨﻨﺪه و ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﺠﺪد ﮔﺎز )‪ (%13-9‬در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪاي ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻮﺳﻌﻪي ﻣﯿﺪان و ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﻣﺎﯾﻊﺳﺎزي )‪ (%70-51‬ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻮﭼﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺮژي آﮐﺴﻔﻮرد در ﯾﮏ ﺗﺤﻘﯿﻖ‪ ،‬ﭘﺮوژهي ﻓﺮﺿﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺎ ﻇﺮﻓﯿﺖ ‪ 3/3‬ﻣﯿﻠﯿﻮن ﺗﻦ در ﺳﺎل و ﺑﺎ ﻓﺮض ‪ 6600‬ﻣﺎﯾﻞ‬
‫درﯾﺎﯾﯽ ﻓﺎﺻﻠﻪ از ﺑﺎزار ﺧﺮﯾﺪار‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺠﯿﺮهي ‪ LNG‬را ﺑﺮآورد ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪140‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫‪ ‬ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﮐﺸﻮر ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎل ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﺑﺎزارﻫﺎي داﺧﻠﯽ و‬
‫ﺟﻬﺎﻧﯽ ‪‬‬
‫‪ ‬ﻋﺪم ﺧﺎمﻓﺮوﺷﯽ و ﺻﺎدرات ﻓﺮآوردهﻫﺎ‪ ،‬ﻗﻄﻊ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺎﻟﯽ دوﻟﺖ از درآﻣﺪﻫﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﺻﺎدرات اﯾﻦ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪‬‬
‫اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﺑﻪ اﺳﻨﺎد ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز اﯾﺮان در اﻓﻖ ‪ 1404‬و اﻫﺪاف اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ‬
‫ﺷﺮﮐﺖ ﻣﻠﯽ ﮔﺎز اﯾﺮان ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻮه ﻣﺠﺮﯾﻪ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﮔﺸﺘﻪ‪ ،‬ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻗﺴﻤﺘﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﻔﻆ ﺟﺎﯾﮕﺎه‬
‫ﺻﺎدراﺗﯽ اﯾﺮان ﺑﻪ اﯾﻦ اﻫﺪاف اﻓﺰوده ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪ ‬ﺣﻔﻆ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻇﺮﻓﯿﺖ دوﻣﯿﻦ ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه ﻧﻔﺖ ﺧﺎم در اوﭘﮏ ‪‬‬
‫‪ ‬ﻫﺪف ﻋﻤﺪه ﺷﺮﮐﺖ ﻣﻠﯽ ﮔﺎز اﯾﺮان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ در رﺗﺒﻪ ﺳﻮم ﺟﻬﺎﻧﯽ و دراﺧﺘﯿﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ ‪ 10‬در ﺻﺪ از‬
‫ﺗﺠﺎرت ﺟﻬﺎﻧﯽ ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ‪‬‬
‫‪ ‬ﺻﺪور ﮔﺎزﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ؛ از ﻃﺮﯾﻖ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ و ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن؛ از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﺎز‬
‫ﻣﺎﯾﻊ ﺷﺪه ‪‬‬
‫ﻟﺬا دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺮ ﺧﻼف اﺳﻨﺎد ﺑﺎﻻدﺳﺘﯽ‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﺳﻬﻢ ﺻﺎدراﺗﯽ اﯾﺮان در اوﭘﮏ و در ﺑﺨﺶ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ‬
‫از اﻫﺪاف ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﺑﺨﺶ ﻧﻔﺖ وﮔﺎز در ﻻﯾﻪﻫﺎي اﺟﺮاﯾﯽ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪،‬ﮐﻪ ﻧﺸﺎن از ﻧﺒﻮد ﯾﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ در ﻣﯿﺎن‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺖﮔﺬاران در ﺧﺼﻮص ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻧﺮژي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ از آن ﺣﯿﺚ داراي اﻫﻤﯿﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺪف" ﺣﻔﻆ‬
‫و ارﺗﻘﺎي ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺻﺎدراﺗﯽ اﯾﺮان "ﺑﺎ ﻫﺪف ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺻﯿﺎﻧﺘﯽ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز "در ﺗﻀﺎد ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺻﯿﺎﻧﺘﯽ ﻧﻔﺖ‬
‫در ﮔﺮو ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﺣﻔﻆ و ارﺗﻘﺎي ﺻﺎدرات ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز اﯾﺮان‬
‫در ﻣﯿﺎن ﮐﺸﻮرﻫﺎي اوﭘﮏ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻓﺮوش ﺣﺪاﮐﺜﺮي ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺘﯽ و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮔﺎزي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﺳﻮال اﺳﺎﺳﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﻣﻄﺮح ﮐﺮد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﺮا ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﻨﯽ و‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﮐﻪ ﻧﺸﺎن از ﺑﺮﺗﺮي روش ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﺎدرات ﮔﺎز دارد‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺘﮕﺬاري در‬
‫اﯾﺮان در ﺟﻬﺖ ﺻﺎدرات ﮔﺎز ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻮﺳﻌﻪ در ﺳﺎﻟﯿﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻤﯿﺸﻪ‬
‫ﮐﻤﺘﺮ از ﺣﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي ﺷﺪه ﺑﻮده اﺳﺖ؟‬
‫در ﺳﺎلﻫﺎي اﺧﯿﺮ در ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻘﺎﻃﻊ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ اﯾﺮان‪ ،‬ﮐﻤﺘﺮ از ﺣﺪ در ﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اوﭘﮏ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﯾﺮان‬
‫در دو دوره ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ از ﺳﻬﻢ در ﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه در اوﭘﮏ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬دوره اول ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺎلﻫﺎي ‪1363‬‬
‫اﻟﯽ ‪ 1370‬ﮐﻪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺟﻨﮓ ﺗﺤﻤﯿﻠﯽ ﻋﺮاق ﻋﻠﯿﻪ اﯾﺮان و اﺛﺮات آن ﺑﻮد و دوره دوم از ﺳﺎل ‪ 1383‬ﺷﺮوع ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﻧﻔﺘﯽ اﯾﺮان ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﺎﻣﯿﻦ ﺳﻬﻤﯿﻪ اوﭘﮏ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ 1.‬ﮐﺎﻫﺶ ﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫ﻓﺸﺎر ﻣﺨﺎزن ﻧﻔﺘﯽ درﮐﻨﺎر ﻋﺪم ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻪ راهﻫﺎي اﻓﺰاﯾﺶ ﺣﻔﻆ و ﻓﺸﺎر ﻣﺨﺰن ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪه ﺑﺮداﺷﺖ‬
‫ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ در ﺣﺪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺻﻮرت ﻧﮕﯿﺮد‪ ،‬ﻣﯿﻠﯿﻮنﻫﺎ ﺑﺸﮑﻪ ﻧﻔﺖ ﺑﻪﺻﻮرت ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻪ از ﺑﯿﻦ ﻣﯽرود‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫)‪Azadi and Yarmohammad (2011‬‬

‫‪141‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫دو دﻟﯿﻞ اﺻﻠﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﺎدرات ﮔﺎز ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اوﻟﻮﯾﺖ ﺗﺨﺼﯿﺺ ﮔﺎز‬
‫ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﻣﻄﺮح ﺷﻮد‪ :‬ﮐﺎﻫﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺸﮑﻼت ﻓﻨﯽ و ﻣﺼﺮف داﺧﻠﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﻻ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ دﻻﯾﻠﯽ ﻫﻤﭽﻮن‬
‫ﺗﺤﺮﯾﻢﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﻪ ﭼﻨﺪان ﻣﺴﺘﺤﮑﻢ‪ ،‬ﻋﺪم ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮐﺎﻓﯽ‪ ،‬ﻧﺎﮐﺎرآﯾﯽ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري داﺧﻠﯽ و ﺿﻌﻒ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﯿﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﺮاي ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻧﺮخ ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﯿﺶ‬
‫از ‪ 7‬درﺻﺪ اﻓﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ و ﺑﺎ وﺟﻮد روﻧﺪ ﻣﻮﺟﻮد اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯽرود ﮐﻪ در آﯾﻨﺪه‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ ﮐﺸﻮر ﮐﻤﺘﺮ ﻫﻢ‬
‫ﺷﻮد‪ 1.‬از ﻃﺮﻓﯽ دﯾﮕﺮ‪ ،‬رﺷﺪ ﺳﺮﯾﻊ ﻣﺼﺮف ﺗﻮﻟﯿﺪات ﻧﻔﺘﯽ در داﺧﻞ ﮐﺸﻮر‪ ،‬اﻓﻖ درﺧﺸﺎﻧﯽ ﺑﺮاي آﯾﻨﺪه ﺻﺎدرات‬
‫ﻧﻔﺖ اﯾﺮان را ﻧﺸﺎن ﻧﻤﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺪول‪ .3‬روﻧﺪ ﻣﺼﺮف ﻧﻔﺖ در اﯾﺮان )ﻫﺰارﺑﺸﮑﻪ در روز(‬

‫‪2001‬‬ ‫‪2002‬‬ ‫‪2003‬‬ ‫‪2004‬‬ ‫‪2005‬‬ ‫‪2006‬‬ ‫‪2007‬‬ ‫‪2008‬‬ ‫‪2009‬‬ ‫‪2010‬‬
‫‪1322‬‬ ‫‪1423‬‬ ‫‪1509‬‬ ‫‪1578‬‬ ‫‪1641‬‬ ‫‪1728‬‬ ‫‪1718‬‬ ‫‪1822‬‬ ‫‪1787‬‬ ‫‪1799‬‬
‫‪BP2011‬‬

‫ﻣﺼﺮف ﻧﻔﺖ اﯾﺮان در ﺳﺎل ‪ 1799 ،2010‬ﻫﺰار ﺑﺸﮑﻪ در روز و ﺗﻮﻟﯿﺪ ‪ 4245‬ﻫﺰار ﺑﺸﮑﻪ در روز اﺳﺖ‪ 2.‬از آن‬
‫ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺻﺎدرات ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗﻔﺎوت ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﻣﺼﺮف داﺧﻠﯽ ﺻﻮرت ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮآورد ﮐﺮد ﮐﻪ‬
‫ﺗﺎ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل دﯾﮕﺮ‪ ،‬اﯾﺮان ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺻﺎدرات ﻧﻔﺖ ﺧﺎم ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐﺎر ﻣﯽﺗﻮان ﺳﻨﺎرﯾﻮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ را‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﺮخ ﺗﺨﻠﯿﻪ )اﺳﺘﺨﺮاج( و ﻧﺮخ رﺷﺪ ﻣﺼﺮف داﺧﻠﯽ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺟﺮاي ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي واﻗﻌﯽ ﮐﺮدن ﻗﯿﻤﺖ ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي در اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﺗﺄﺧﯿﺮي ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪ در‬
‫اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ را در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﺳﯿﺎﺳﺖ اﻓﺰاﯾﺶ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺷﻮك درﻣﺎﻧﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﺛﺮات ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻣﺼﺮف‪ ،‬در ﺳﺎلﻫﺎي اوﻟﯿﻪ ﻣﯽﮔﺬارد و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺎ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﺗﮑﻤﯿﻠﯽ ﻏﯿﺮﻗﯿﻤﺘﯽ ﻧﻈﯿﺮ‬
‫دﺳﺘﺮﺳﯽ وﺳﺎﯾﻞ ﺑﺎ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ و ﺑﻬﺒﻮد ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ در دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪه اﻧﺮژي‪ ،‬ﻫﻤﺮاه ﻧﺸﻮد‪،‬‬
‫ﺑﻌﺪ از وﻗﻒﻫﺎي ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬ﻣﺼﺮف ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻗﺒﻠﯽ ﺧﻮد ﺑﺎز ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬در ﺗﺤﻘﯿﻘﺎﺗﯽ ﻧﯿﺰ ﮐﻪ در زﻣﯿﻨﻪ ﮐﺎﻫﺶ‬
‫ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻤﺪه دﻟﯿﻞ ﮐﺎﻫﺶ ﺷﺪت اﻧﺮژي و درﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي‪ ،‬اﺟﺮاي ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﻏﯿﺮﻗﯿﻤﺘﯽ ﻋﻨﻮان ﺷﺪه اﺳﺖ‪ 3.‬ﻟﺬا اﮔﺮ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﺗﮑﻤﯿﻠﯽ ﺑﺮاي ﮐﺎﻫﺶ‬
‫ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي در اﯾﺮان ﺻﻮرت ﻧﮕﯿﺮد‪ ،‬ﻣﺼﺮف ﺑﻌﺪ از وﻗﻔﻪاي ‪ 2‬ﺗﺎ ‪ 3‬ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻗﺒﻠﯽ ﺧﻮد ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ اﻋﺪاد ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه را ‪ 3‬ﺳﺎل اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺑﻌﺪ از دورهاي ‪ 10‬ﺗﺎ ‪ 15‬ﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺳﻄﺢ‬
‫ﻣﺼﺮف داﺧﻠﯽ از ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻌﺪ از آن ﺣﺘﯽ ﺑﻪ واردات ﻧﻔﺖ و ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﻧﻔﺘﯽ ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﯿﻦ‬
‫ﻣﺼﺮف داﺧﻠﯽ ﻧﯿﺎز ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫)‪Azadi and Yarmohammad (2011‬‬
‫‪2‬‬
‫‪BP2011‬‬
‫‪ 3‬ﺑﺮاي اﻃﻼﻋﺎت ﺑﯿﺸﺘﺮ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺑﻪ ﺷﻮراي ﺟﻬﺎﻧﯽ اﻧﺮژي) ‪ ، ( 1387‬ﺑﺮرﺳﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﮐﺎرآﯾﯽ اﻧﺮژي در ﺟﻬﺎن‪،‬‬
‫ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪142‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‬

‫‪143‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ – اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد و ﺷﺮاﯾﻂ ﮐﻨﻮﻧﯽ دﻧﯿﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺧﻮرده اﺳﺖ‪ .‬دﻟﯿﻞ اﯾﻦ ادﻋﺎ ﻫﻢ‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ ﯾﺎ ﺣﺘﯽ آﺳﯿﺎﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﻫﻨﺪ و ﭼﯿﻦ ﺑﺮاي ﺟﺎﻣﻌﻪ آﯾﻨﺪهﺷﺎن ﺗﺎ ﺳﺎل‬
‫‪2020‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻔﺼﻠﯽ در راﺳﺘﺎي ﺑﺮداﺷﺖ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ اﻧﺪﮐﯽ ﮐﻪ در اﺧﺘﯿﺎر دارﻧﺪ‪ ،‬در ﻧﻈﺮ‬
‫ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 2020‬ﺣﺪود ‪20‬درﺻﺪ ﻗﺪرت ﮐﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ در ﺑﺨﺶ ﺑﺮق ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ از ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﺗﺎﻣﯿﻦ ﺷﻮد‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﮐﺸﻮر آﻟﻤﺎن ﺑﺎﻻي‪ 15-14‬درﺻﺪ ﮐﻞ ا ﻧﺮژياش را از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‬
‫ﺗﺎﻣﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺸﻮر آﻟﻤﺎن داراي ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﺑﺎدي ﺧﻮﺑﯽ اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﻤﯿﻦ ﺣﺎل از ﻣﻨﺎﺑﻊ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﯽﺑﻬﺮه‬
‫ﻧﯿﺴﺖ و در ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻄﯽ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ‪ 14‬درﺻﺪ از اﻧﺮژي ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﮐﺸﻮرش از‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎزار ﺑﺰرگ ﺻﻨﻌﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ را در دﻧﯿﺎ اﯾﺠﺎد ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮑﯽ از‬
‫اﻋﻀﺎي اﺻﻠﯽ آژاﻧﺲ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﻧﺮژي ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ ﻫﯿﭻ ﮐﺪام از اﻗﺪاﻣﺎت ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﯽﻫﺪف و ﺑﯽدﻟﯿﻞ‬
‫ﻧﺒﻮده و در ﭘﯿﺸﺒﺮد آﻧﻬﺎ ﺣﺘﻤﺎً ﺑﺴﯿﺎري ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ را در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و درا ﯾﻦ‬
‫راﺳﺘﺎ وﺿﻌﯿﺖ آﯾﻨﺪه ﺧﻮد را ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻢ اﮐﻨﻮن ﮐﺸﻮر ﭼﯿﻦ ﺑﺸﺪت‪ ،‬در ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﺴﻞ ﺟﺪﯾﺪ ﺗﻮرﺑﯿﻦﻫﺎي‬
‫ﺑﺎدي و ﺧﻮرﺷﯿﺪي ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ در دﯾﮕﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎي آﺳﯿﺎي ﺟﻨﻮب ﺷﺮﻗﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﺗﺎﯾﻮان‪،‬‬
‫ﭼﯿﻦ‪ ،‬ژاﭘﻦ و ﻫﻨﺪ ﻧﯿﺰ در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺘﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺎ ﻫﻢ اﺑﻮﻇﺒﯽ و دﺑﯽ دﺑﯿﺮﺧﺎﻧﻪ‪ NGO‬ﻫﺎي‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ را ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﻮدﺟﻪﻫﺎ و ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺑﺎﻻﯾﯽ ﻣﻌﺎدل‪ 15 - 16‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد دﻻر را در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎر ﺑﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺗﺮﮐﯿﻪ ﻧﯿﺰ در اﺳﺘﻔﺎده و ﻧﺼﺐ ﺗﻮرﺑﯿﻦﻫﺎي ﺑﺎدي و اﻧﺮژي ﺧﻮرﺷﯿﺪي ﺑﺮاي ﺗﺎﻣﯿﻦ ﺑﺨﺸﯽ از اﻧﺮژي‬
‫ﻣﺼﺮﻓﯽاش در ﺣﺎل ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻄﯽ در ﮐﺸﻮر ﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻗﯿﻤﺖ ﭘﺎﯾﻪاي اﻧﺮژي ﻓﺴﯿﻠﯽ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﻮده و ﻫﻢ‬
‫اﮐﻨﻮن ﻧﯿﺰ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬راه اﻧﺪاﺧﺘﻦ اﺳﺘﻔﺎه از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎد و ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺸﮑﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫اﯾﻦ دﻟﯿﻞ ﮐﻪ ﺳﻮﺑﺴﯿﺪ ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎدي ﺑﻪ اﻧﺮژي ﻓﺴﯿﻠﯽ داده ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﺮدم ﺗﻤﺎﯾﻠﯽ ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻮﻟﺪﻫﺎي‬
‫ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﻣﺜﻞ ﺗﻮرﺑﯿﻦ ﺑﺎدي ﯾﺎ اﻧﺮژيﻫﺎي ﺧﻮرﺷﯿﺪي ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻮن اﯾﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﯿﻤﺖ روز و ﺑﺪون ﺳﻮﺑﺴﯿﺪ ﺗﻨﻈﯿﻢ‬
‫ﺷﺪه و ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻮن اﻧﺮژيﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ درﺳﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻫﻤﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎ‬
‫در ﺣﺎل دور ﺷﺪن از آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﮐﺸﻮر ﻣﺎ روي اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺸﺪت ﺳﻮﺑﺴﯿﺪ داده ﻣﯽﺷﻮد و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﻋﻈﯿﻤﯽ ﮐﻪ در ﮐﺸﻮر ﻫﺴﺖ را ﻧﺎدﯾﺪه ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﻢ و ﻫﯿﭻ اﺳﺘﻔﺎدهاي از آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺗﺎﻣﯿﻦ اﻧﺮژي‬
‫ﺧﻮد ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﺑﺮاي اﺻﻼح اﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮ ﻏﯿﺮﻣﻨﻄﻘﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺟﺮﯾﺎن ﺑﺮﻋﮑﺲ ﺷﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻮﺑﺴﯿﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ‬

‫‪144‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺮژي ﻓﺴﯿﻠﯽ ﺗﻌﻠﻖ ﺑﮕﯿﺮد ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ داده ﺷﻮد‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﻧﺘﺎﯾﺞ اﯾﻦ روﻧﺪ ﻏﯿﺮﻣﻨﻄﻘﯽ ﺳﻮﺑﺴﯿﺪﻫﺎ‪،‬‬
‫آﻟﻮدﮔﯽﻫﺎي ﻧﺎﺷﯽ از ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ ﯾﺎ ﻣﻀﺮات دﯾﮕﺮي ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺎر ﻣﯽآورﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﻧﻮﯾﻦ ﺷﺎﻣﻞ اﻧﺮژي زﯾﺴﺖ ﺗﻮده ﻣﺪرن‪ ،‬ﺣﺮارت و ﺑﺮق زﻣﯿﻦ ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎي ﺑﺮق آﺑﯽ‬
‫ﮐﻮﭼﮏ‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎي ﺧﻮرﺷﯿﺪي دﻣﺎﭘﺎﯾﯿﻦ‪ ،‬ﺑﺮق ﺑﺎدي‪ ،‬ﺑﺮق ﺧﻮرﺷﯿﺪي‪ ،‬و اﻧﺮژي اﻗﯿﺎﻧﻮﺳﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .1-5‬ﺿﺮورت و اﻫﻤﯿﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‬

‫ﻧﯿﺎزﺑﻪ اﻧﺮژي‪ ،‬ﯾﮏ ﺿﺮورت ﺑﺮاي اﺳﺘﻤﺮار ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺗﺪارك و ﺗﺎﻣﯿﻦ رﻓﺎه و آرﻣﺶ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺸﺮي اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ اﯾﻦ ﺳﻮال ﻣﻬﻢ ﻣﻄﺮح ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ آﯾﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژيﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ ﺟﻮاﺑﮕﻮي ﻧﯿﺎزﻫﺎي آﺗﯽ ﺟﻬﺎن ﺑﻪ اﻧﺮژي‬
‫ﺑﺮاي ﺑﻘﺎ‪ ،‬ﺗﮑﺎﻣﻞ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟‬

‫دﻻﯾﻞ ﻣﺘﻌﺪد ي ﺑﺮاي ﻣﻨﻔﯽ ﺑﻮدن ﺳﻮال ﻓﻮق ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮﺷﻤﺮد‪ :‬ازﺟﻤﻠﻪ ﻣﺤﺪودﯾﺖ و درﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻣﺮﻏﻮﺑﯿﺖ‬
‫اﻧﺮژيﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ ﮐﻪ ازﻧﻈﺮ ﻣﻨﻄﻘﯽ ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎﯾﯽ ﺑﻬﺘﺮ ازاﺣﺘﺮاق دارﻧﺪ و ﻧﯿﺰ ﺗﺤﻮﻻت ﺗﻬﺪﯾﺪآﻣﯿﺰ در آب و ﻫﻮاي‬
‫ﮐﺮه زﻣﯿﻦ ﻫﻤﭽﻮن اﻓﺰاﯾﺶ دﻣﺎي ﮐﺮه زﻣﯿﻦ واﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯿﺰان اﻧﺘﺸﺎر ﮔﺎزﻫﺎي آﻻﯾﻨﺪه ﻃﯽ دوﯾﺴﺖ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ .‬از‬
‫دﯾﮕﺮ ﻣﺸﮑﻼت زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﻧﺎﺷﯽ ازﻣﺼﺮف ﺑﯽروﯾﻪ اﻧﺮژي ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮاردي ﻫﻤﭽﻮن آﻟﻮدﮔﯽ آب‪ ،‬آﻟﻮدﮔﯽ‬
‫درﯾﺎ‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﺎرﺑﺮي اراﺿﯽ‪ ،‬آﺛﺎر ﻣﻨﻔﯽ دﻓﻊ ﺿﺎﯾﻌﺎت ﺟﺎﻣﺪ‪ ،‬آﻟﻮدﮔﯽ ﻫﻮا‪ ،‬ﺑﺎرانﻫﺎي اﺳﯿﺪي و ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺟﻬﺎﻧﯽ آب‬
‫و ﻫﻮا اﺷﺎره ﮐﺮد‪.‬‬

‫دو راه ﺣﻞ اﺻﻠﯽ ﺑﺮاي ﺗﻌﺪﯾﻞ اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻼت وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻣﺼﺮف ﺑﻬﯿﻨﻪي اﻧﺮژي‪ ،‬و اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﻬﻢ‬
‫ﻣﺼﺮف اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ در ﺳﺒﺪ اﻧﺮژيﻫﺎي ﻣﺼﺮﻓﯽ ﺟﻬﺎن‪ .‬درﮐﺸﻮرﻣﺎ ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮي اﻧﺮژيﻫﺎي ﻧﻮ ﺑﺎ ﻣﻮاﻧﻌﯽ‬
‫ﻫﻤﭽﻮن وﺟﻮد ﻧﻔﺖ ارزان و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻏﻨﯽ ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻨﯽ‪ ،‬ﻋﺪم ﺷﻨﺎﺧﺖ ﮐﺎﻓﯽ اﯾﻦ اﻧﺮژيﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺮدم و ﻣﺴﻮﻻن و‬
‫ﻋﺪم ﺗﻮﺟﯿﻪ اﻗﺘﺼﺎدي در ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬاريﻫﺎي اوﻟﯿﻪ روﺑﻪ روﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﮐﻪ اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮدر ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ ازﻫﺰﯾﻨﻪ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ و ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬاري ﺑﺎﻻﺗﺮي ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪.‬‬

‫در اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‪ ،‬وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﺳﺎزﮔﺎري ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ‪ ،‬ﻋﺪم آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ‪،‬‬
‫ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮي‪ ،‬ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽ و ﮔﺴﺘﺮدﮔﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ آﻧﻬﺎ در ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ اﯾﻦ اﻧﺮژيﻫﺎ ﺑﻮﯾﮋه در‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎي درﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ازﺟﺎذﺑﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬از آنرو‪ ،‬در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ‪ ،‬از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ ودر ر اﺳﺘﺎي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﯾﺪار ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬اﻫﻤﯿﺖ وﯾﮋهاي ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ اﻧﺮژي داده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪145‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫ﻣﺰاﯾﺎي ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﻋﻤﺮ ﻃﻮﻻﻧﯽ و ﭼﺮﺧﻪﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ داﺷﺘﻪ و ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ‬ ‫‪‬‬
‫ﻧﻈﯿﺮ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ ﺣﺘﯽ اﺣﺘﻤﺎل ﭘﺎﯾﺎن اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﯿﺰ وﺟﻮد ﻧﺪارد و اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﺪاوم ﻣﺼﺮف‬
‫اﻧﺮژي را ﺑﺮاي ﻧﺴﻞﻫﺎي ﺑﻌﺪ ﺗﻀﻤﯿﻦ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﺑﻪﺧﺼﻮص اﻧﺮژيﻫﺎي ﺑﺎدي و ﺧﻮرﺷﯿﺪي ﺑﻪدﻟﯿﻞ ﻓﺮاواﻧﯽ و اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻣﻨﺎﺳﺐ‬ ‫‪‬‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ داراي ﻗﺎﺑﻠﯿﺖﻫﺎي ﺑﺎﻻﯾﯽ در ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺮژي ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﺳﺘﻔﺎده از آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺻﺮﻓﻪ‪-‬‬
‫ﺟﻮﯾﯽ در ﻣﺼﺮف ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻔﺮد از ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ ﻣﻮﺟﺐ اﯾﺠﺎد ﺗﻤﺮﮐﺰ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺮژي‬ ‫‪‬‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ وﻟﯽ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﻣﯽﺗﻮان در ﻫﺮ ﻣﺤﻞ ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺮژي ﻧﻤﻮد و اﯾﻦ اﻣﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻏﯿﺮﻣﺘﻤﺮﮐﺰ اﻧﺮژي را در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺎ‬
‫ﺟﻤﻌﯿﺖ ﮐﻢ و ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻧﻈﯿﺮ روﺳﺘﺎﻫﺎ و ﺟﺰاﯾﺮ ﻣﯿﺴﺮ ﻣﯽﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﺑﺮﺧﻼف ﺳﻮﺧﺘﻬﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ داراي وﯾﮋﮔﯽ ﻋﺪم ﺗﻮﻟﯿﺪ آﻻﯾﻨﺪهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻮده و‬ ‫‪‬‬
‫در ﺻﻮرت اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮐﺎﻫﺶ آﻟﻮدﮔﯽ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﻣﯿﺴﺮ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ ‬اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ در ﮐﻨﺎر اﯾﺠﺎد ﻣﺸﺎﻏﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ و اﺷﺘﻐﺎلزاﯾﯽ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻬﺒﻮد‬
‫ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﺼﺮف ﺑﺎر در ﺷﺒﮑﻪ ﺑﺮق ﺷﺪه و در ﺳﺎﻋﺎت ﭘﺮﻣﺼﺮف ﺷﺒﮑﻪ ﺑﺮاي ﯾﺎري رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﺗﻮان‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪي ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎ و ﮐﺎﺳﺘﻦ از اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺎردار ﺷﺪن آﻧﻬﺎ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻮارد‬
‫ﻓﻮق ﮔﻮاﻫﯽ ﺑﺮ اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﻬﺮهوري اﻧﺮژي ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﮐﺎﻫﺶ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ و ﻧﯿﺰ ﺑﻬﺒﻮد ﮐﯿﻔﯿﺖ آن در ﺻﻮرت‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‬

‫‪ ‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺗﻌﻤﯿﺮ و ﻧﮕﻬﺪاري ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﺑﻪدﻟﯿﻞ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺑﺎﻻي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‪-‬‬
‫ﮔﺬاري اوﻟﯿﻪ اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﮔﺮاﻧﺘﺮ از ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺎ ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي زﻣﺎﻧﯽ و ﻣﮑﺎﻧﯽ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮده و ﻣﺜﻼً ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده از اﻧﺮژي ﺑﺎد‪،‬‬
‫ﺗﻮرﺑﯿﻦﻫﺎ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در ﻣﺤﻞﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد ﮐﺎﻓﯽ و داﺋﻤﯽ در ﺗﻤﺎم ﻃﻮل ﺳﺎل ﻧﺼﺐ ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪﻃﻮريﮐﻪ‬

‫‪146‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻣﯿﻨﯿﻤﻢ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎد در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺮاي ﺑﻪﺣﺮﮐﺖ درآوردن ﭘﺮهﻫﺎ و ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺮژي ﮐﻔﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ و ﯾﺎ ﺳﻠﻮلﻫﺎي‬
‫ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﺑﺎ ﺣﺮارت و ﻧﻮر زﯾﺎد و داﺋﻤﯽ ﺧﻮرﺷﯿﺪ ﻧﺼﺐ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎ و ﻣﺰاﯾﺎي ذﮐﺮ ﺷﺪه‪ ،‬دﻻﯾﻞ ﻋﻤﺪه اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ را ﻣﯽﺗﻮان در‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ زﯾﺮ ﺑﺮﺷﻤﺮد‪:‬‬

‫‪ ‬ﮐﺎﻫﺶ ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﻓﺴﯿﻠﯽ در ﮐﻨﺎر ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﻫﻤﭽﻮن اﻓﺰاﯾﺶ ﺟﻤﻌﯿﺖ و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻧﯿﺎز‬
‫ﺑﻪ ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﺑﺮاي آن را از ﻫﻢ اﮐﻨﻮن ﺿﺮوري ﻣﯽﺳﺎزد و اﮔﺮ ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ رخ‬
‫دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻼت زﯾﺎدي در آﯾﻨﺪه ﻧﻪ ﭼﻨﺪان دور ﻣﻮاﺟﻪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ از ﻫﻢ‬
‫اﮐﻨﻮن ﺑﻪ ﻓﮑﺮ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﮐﺮدن ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﯿﻢ‪.‬‬
‫‪ ‬اﻓﺰاﯾﺶ آﻟﻮدﮔﯽ ﻫﻮا و ﻣﺤﯿﻂزﯾﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﯿﺶ از ﭘﯿﺶ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ و اﻧﺘﺸﺎر‬
‫اﻧﻮاع ﮔﺎزﻫﺎي آﻻﯾﻨﺪه ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ و ﻧﯿﺎز ﺑﺮاي ﯾﮏ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﺎﻫﺶ‬
‫آﻟﻮدﮔﯽ ﻫﻮا ﺿﺮوري ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﺗﻮﺟﯿﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﺑﻪ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي اﯾﺠﺎد و اﺣﺪاث ﻧﯿﺮوﮔﺎﻫﻬﺎ ﺑﺎ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ و‬
‫ﻓﺴﯿﻠﯽ و ﻗﯿﻤﺖ ﺑﺮق ﺗﻮﻟﯿﺪي آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﻟﺰوم اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺮاي ﮐﺎﻫﺶ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻃﺮح‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎدهﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ از ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ را در ﻃﻮل ﺳﺎلﻫﺎي آﯾﻨﺪه ﺷﺎﻫﺪ ﺧﻮاﻫﯿﻢ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎﯾﯽ در اﯾﻦ ﻣﯿﺎن وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﯽﺷﻤﺎر و ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺑﻮده و ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‬
‫و ﻣﺸﮑﻼت ﻓﻨﯽ ﻫﺮﯾﮏ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎ ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع در ﮐﺸﻮر ﻣﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﺷﺪﯾﺪ ﺑﻪ‬
‫ﭼﺸﻢ ﻣﯽﺧﻮرد وﻟﯽ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﯾﯽ و آﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺑﯿﺸﺘﺮ رواج ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫اﯾﺮان ﻋﻠﯽ رﻏﻢ د اﺷﺘﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﻈﯿﻢ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ اﻧﺮژي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎد‪ ،‬ﺧﻮرﺷﯿﺪ‪ ،‬ﺑﯿﻮﻣﺎس و‬
‫دﯾﮕﺮ اﻧﺮژيﻫﺎي ﭘﯿﺶ ﮔﻔﺘﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯽرود ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮي از اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﻃﺒﻖ‬
‫ﯾﮏ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪي ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺴﯿﺎري از ﭼﺎﻟﺶﻫﺎ را ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﮐﺮد‪ .‬در ﺗﺪوﯾﻦ ﯾﮏ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ راﻫﺒﺮدي ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺑﯿﺸﺘﺮ از اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﻻزم اﺳﺖ ﻣﺴﺎﺋﻞ زﯾﺮ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪:‬‬

‫ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﻫﺮ ﯾﮏ از اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ در اﯾﺮان‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ و اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﺗﺮﺳﯿﻢ ﯾﮏ ﭼﺸﻢاﻧﺪاز‬
‫ﻣﺪون ﺑﺮاي اﻧﺮژيﻫﺎي ﻧﻮ در اﯾﺮان‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺑﺎ اوﻟﻮﯾﺖﺑﻨﺪي ﻫﺮ ﯾﮏ ازاﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﯾﺬﯾﺮ‪ ،‬اﯾﺠﺎد‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي ﻣﺪون ﺟﻬﺖ اﻧﺘﻘﺎل و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﻨﺎوريﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ و ﺗﺪوﯾﻦ ﺷﯿﻮﻫﺎ و زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻣﺮدﻣﯽ در‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻏﯿﺮﻣﺘﻤﺮﮐﺰ اﻧﺮژيﻫﺎي ﻧﻮ‬

‫‪ .2-5‬اﻧﻮاع اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‬

‫‪147‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫اﻣﺮوزه ﺣﻔﻆ ﺳﻼﻣﺖ اﺗﻤﺴﻔﺮ از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﭘﯿﺶﺷﺮطﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﺎﯾﺪار ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬از اﯾﻦ‬
‫رو اﺳﺖ ﮐﻪ دﻫﻪﻫﺎي آﯾﻨﺪه ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺳﺎل ﻫﺎي ﺗﻼش ﻣﺸﺘﺮك ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺮاي ﮐﻨﺘﺮل اﻧﺘﺸﺎر ﮐﺮﺑﻦ‪ ،‬ﮐﻨﺘﺮل‬
‫ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ و در واﻗﻊ ﺗﻼش ﺑﺮاي ﺗﺪاوم اﻧﺴﺎن ﺑﺮ روي ﮐﺮه زﻣﯿﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﺪﯾﺪ اﻧﺮژي ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﺴﯿﻠﯽ اﻣﺮي اﻟﺰاﻣﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ اﻧﺮژي در‬
‫آﯾﻨﺪه ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺘﮑﯽ ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺳﺎﺧﺘﺎري و ﺑﻨﯿﺎدي ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در آن ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﺑﺪون ﮐﺮﺑﻦ ﻧﻈﯿﺮ اﻧﺮژي‬
‫ﺧﻮرﺷﯿﺪي و ﺑﺎدي و زﻣﯿﻦ ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ و ﮐﺮﺑﻦ ﺧﻨﺜﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺮژي ﺑﯿﻮﻣﺎس ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪون ﺗﺮدﯾﺪ‬
‫اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﻓﻦآوريﺷﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻓﻦآوري اﻧﺮژي ﻫﺴﺘﻪاي از ﯾﮏ ﻃﺮف و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ‪-‬‬
‫دﻟﯿﻞ ﻋﺪم اﯾﺠﺎد ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ ﻧﻈﯿﺮ زﺑﺎﻟﻪﻫﺎي اﺗﻤﯽ از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﯽ در ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ اﻧﺮژي در‬
‫ﺟﻬﺎن اﯾﻔﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻫﺮ ﺣﺎل ﺑﺎﯾﺪ اذﻋﺎن داﺷﺖ ﮐﻪ در ﻋﻤﻞ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﻪوﯾﮋه ﻫﺰﯾﻨﻪ اوﻟﯿﻪ و ﻗﯿﻤﺖ ﺗﻤﺎم‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻋﺪم ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮاي ﺑﻮﻣﯽ ﻧﻤﻮدن و ﺑﻬﺒﻮد ﮐﺎرآﯾﯽ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژيﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﯿﺎﻣﺪن‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ در ﻣﻌﺎدﻻت اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻧﺒﻮد ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﺣﻤﺎﯾﺘﯽ در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻪاي و ﻣﺤﻠﯽ‪ ،‬ﻧﻔﻮذ‬
‫و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻧﺮژيﻫﺎي ﻧﻮ را ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻨﺪ و ﻣﺤﺪود ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان و ﺻﻨﻌﺘﮕﺮان ﻫﻤﻮاره ﺗﻼش ﺧﻮد را‬
‫ﺟﻬﺖ رﻓﻊ اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻼت ﻣﺒﺬول ﻣﯽدارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﻋﻤﺪه ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﻧﻮﯾﻦ اﻧﺮژي ﺷﺎﻣﻞ اﻧﺮژي زﯾﺴﺖ ﺗﻮده ﻣﺪرن‪ ،‬زﻣﯿﻦ ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎي‬
‫ﺑﺮق آﺑﯽ ﮐﻮﭼﮏ‪ ،‬اﻧﺮژي ﺧﻮرﺷﯿﺪي‪ ،‬ﺑﺮق آﺑﯽ‪ ،‬اﻧﺮژي ﺑﺎدي و اﻧﺮژي درﯾﺎﯾﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .1-2-5‬اﻧﺮژي ﺧﻮرﺷﯿﺪي‬

‫اﻧﺮژي ﺧﻮرﺷﯿﺪي ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻫﻤﺠﻮﺷﯽ ﻫﺴﺘﻪاي در ﺧﻮرﺷﯿﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺪت ﺗﻮان ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﯿﺪي در‬
‫ﻣﺪار ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﮐﺮه زﻣﯿﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1/367 kW/m2‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ آن ﺛﺎﺑﺖ ﺧﻮرﺷﯿﺪي ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ اﻧﺮژي‬
‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﺗﻤﺎم اﻧﻮاع دﯾﮕﺮ اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﺑﻪ ﺟﺰ اﻧﺮژي زﻣﯿﻦ ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ ﮐﻞ ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺮژي‬
‫ﺧﻮرﺷﯿﺪي ‪ 10000‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي ﻓﻌﻠﯽ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ اﻣﺎ اﻧﺪك ﺑﻮدن ﺷﺪت اﯾﻦ ﺗﻮان و ﺗﻨﻮع زﻣﺎﻧﯽ و‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ آن ﻣﺸﮑﻼت ﻋﻤﺪهاي را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺳﻬﻢ اﯾﻦ اﻧﺮژي را در ﻣﺨﻠﻮط ﮐﻞ اﻧﺮژي ﻣﺤﺪود‬
‫ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﭘﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﺳﻬﻢ ﻣﺤﺘﻤﻞ آﺗﯽ اﯾﻦ اﻧﺮژي را ﺑﺮآورد ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻋﻤﺪه‬
‫ﮔﺮدآوردﻧﺪه ﻫﺎي ﺧﻮرﺷﯿﺪي را در ﺳﻄﺢ ﻣﻮرد ﻋﻼﻗﻪ درك ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫از اﻧﺮژي ﺧﻮرﺷﯿﺪي ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮاي ﻣﺼﺎرف ﺧﺎﻧﮕﯽ‪ ،‬ﺻﻨﻌﺘﯽ‪ ،‬ﻧﯿﺮوﮔﺎﻫﯽ و ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻔﺎده ازﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي‬
‫ﻓﺘﻮوﻟﺘﺎﯾﯿﮏ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً اﻧﺮژي ﺧﻮرﺷﯿﺪ را ﺑﻪ اﻟﮑﺘﺮﯾﺴﯿﺘﻪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ازﺟﻤﻠﻪ ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي دﯾﮕﺮ‬
‫اﻧﺮژي ﺧﻮرﺷﯿﺪي ﺧﺎرج ازﺷﯿﻮه ﻧﯿﺮوﮔﺎﻫﯽ‪ ،‬ﺗﺎﻣﯿﻦ آﺑﮕﺮم ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ ﺗﻮﺳﻂ آﺑﮕﺮم ﮐﻦ ﺧﻮرﺷﯿﺪي و ﺣﻤﺎم‬
‫ﺧﻮرﺷﯿﺪي و ﺗﻬﻮﯾﻪ ﻣﻄﺒﻮع ﺧﻮرﺷﯿﺪي‪ ،‬ﮐﻮره ﺧﻮرﺷﯿﺪي‪ ،‬اﺟﺎقﻫﺎي ﺧﻮرﺷﯿﺪي و آ ب ﺷﯿﺮﯾﻦ ﮐﻦ ﺧﻮرﺷﯿﺪي‬

‫‪148‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬاريﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در ﭘﺮوژهﻫﺎي ﺧﻮرﺷﯿﺪي ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﺳﺎل ‪83‬ﺣﺪود ‪ 44‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد )ﻋﻤﺪﺗﺎَ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت رﯾﺎﻟﯽ( ﺑﻮده وﮐﻞ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬاري ﻻزم ﺑﺮاي ﻃﺮح ﺟﻤﻌﺎَ ﺣﺪود‪ 7‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد رﯾﺎل ﺑﺮآورد ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ازﻃﺮﯾﻖ وزارت ﻧﯿﺮو و ﺳﺎزﻣﺎن اﻧﺮژي اﺗﻤﯽ دﻧﺒﺎل ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﺮان ﯾﮑﯽ از ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ازﺗﺎﺑﺶ ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﯿﺪ‬
‫ﺑﺎ ﻗﺪرت و ﺗﻮان ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و ازﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺴﺘﻌﺪ ﺑﺮاي ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮي ازاﻧﺮژي ﺧﻮرﺷﯿﺪي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮري ﮐﻪ ﻣﯿﺰان ﺗﺎﺑﺶ ﻣﺘﻮﺳﻂ روزاﻧﻪ آﻓﺘﺎب ﺑﻪ ‪ 4‬ﮐﯿﻠﻮوات ﺳﺎﻋﺖ ﺑﺮ ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﻣﯽرﺳﺪ و ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺗﻌﺪاد ﺳﺎﻋﺎت‬
‫آ ﻓﺘﺎﺑﯽ‪ ،‬از ‪ 2800‬ﺳﺎﻋﺖ در ﺳﺎل ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻘﺎدﯾﺮ ذﮐﺮ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﯿﺎن ﺷﺪهاﻧﺪ و در ﺷﻬﺮﻫﺎي‬
‫ﮐﻮﯾﺮي ﮐﺸﻮر ﻫﻤﭽﻮن ﯾﺰد‪ ،‬ﺳﺎﻋﺎت آﻓﺘﺎﺑﯽ ﺑﻪ ‪ 3200‬ﺳﺎﻋﺖ ﻧﯿﺰ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬اﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻓﺎرس‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬ﯾﺰد‬
‫و ﺳﻤﻨﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﺑﺮاي اﻧﺮژي ﺧﻮرﺷﯿﺪي دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﻦآوريﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد و وﺳﻌﺖ اﺳﺘﻔﺎده ازاﻧﺮژي ﺧﻮرﺷﯿﺪي در دﻧﯿﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽآﯾﺪ در ﺑﺨﺶﻫﺎﯾﯽ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮﻣﺎﯾﺶ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ آب ﮔﺮم‪ ،‬ﻃﺒﺦ ﻏﺬا‪ ،‬ﺧﺸﮏﮐﻦﻫﺎ و آب ﺷﯿﺮﯾﻦ ﮐﻦﻫﺎ‪ ،‬اﯾﻦ اﻧﺮژي ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ‬
‫اﻧﺮژيﻫﺎي راﯾﺞ‪ ،‬رﻗﺎﺑﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬درﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺖ ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﻮرﺷﯿﺪي ﺑﻪ ﺻﺮﻓﻪ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ وﻟﯽ‬
‫ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎي ﭼﺮﺧﻪ ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﺧﻮرﺷﯿﺪي ﮔﺎزي ﯾﺎ ﺧﻮرﺷﯿﺪي ‪ .‬ﺑﺨﺎري ﺑﺴﯿﺎر اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻓﺮﻫﻨﮓﺳﺎزي در اﺳﺘﻔﺎده ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ازاﻧﺮژي ﺧﻮرﺷﯿﺪي و ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪن ﻧﻘﺶ آن درﺣﻔﺎﻇﺖ ازﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ‬
‫وﻣﺼﺮف ﺑﻬﯿﻨﻪي ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ و اراﺋﻪ ﺗﺴﻬﯿﻼت ﻣﻮرد ﻧﯿﺎزﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻤﮕﺎﻧﯽ ﺷﺪن اﺳﺘﻔﺎده ازاﯾﻦ ﻧﻮع‬
‫اﻧﺮژي را ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ .1‬ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﺷﺪت ﺗﺎﺑﺶ ﺑﺎ اﺣﺘﺴﺎب ﮐﺎﻫﺶ آن ﺑﺮ اﺛﺮ ﻧﻔﻮذ در اﺗﻤﺴﻔﺮ و وﺟﻮد اﺑﺮﻫﺎ‪ ،‬در ﺳﻄﺢ‬
‫اﺗﻤﺴﻔﺮ در ‪ 40 °N‬و ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 0/95kW/m2‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ در زﻣﺎن ﻣﺸﺨﺺ روز رخ ﻣﯽ دﻫﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﻘﺪار‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اي ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﻫﻤﯿﻦ ﺷﺪت ﺗﺎﺑﺶ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي از ﮔﺮدآورﻧﺪه ﻫﺎ ﺑﺮاي‬
‫ﺟﻤﻊ آوري ‪ 1 × 106 Btu/h‬اﻧﺮژي ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪون در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﻮي‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮات زﻣﺎن روز و ﯾﺎ راﻧﺪﻣﺎن‬
‫ﮔﺮدآورﻧﺪه اﻧﺪازه اي ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 3333 ft2‬داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﮔﺮدآورﻧﺪه ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺳﺮاﺳﺮ روز ﺧﻮرﺷﯿﺪ را ردﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﺪ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺟﻤﻊ آوري ‪ 8 × 106 Btu/day‬اﻧﺮژي ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎﻓﺮض آﻧﮑﻪ در ﺳﺎل ‪ 365‬روز ﮐﺎر ﮐﻨﺪ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژي ﺟﻤﻊ آوري ﺷﺪه ﻋﺒﺎرت ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد از‪:‬‬

‫‪(8 × 106 Btu/day)(365 days/year) = 2920 × 106 Btu/year‬‬

‫اﮔﺮ ارزش اﻧﺮژي ‪ 4.00/106 Btu‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ارزش ﻣﻘﺪار ﺑﺎﻻ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 11,680/year‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻻزم‬
‫ﺑﺮاي ﮔﺮدآورﻧﺪه ‪ 3333 ft2‬اﺳﺖ و ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﺼﺐ ﺷﺎﻣﻞ ﮐﻨﺘﺮل ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺣﺪود ‪ 20/ft2‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪ‬
‫ﮔﺮدآورﻧﺪه ﻫﺎي ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه ﺣﺪود ‪ 66,660‬ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺷﺮاﯾﻂ اﯾﺪه آل ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ آن ﺣﺪود‬
‫‪ 5/7‬ﺳﺎل ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪149‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫‪ .2-2-5‬اﻧﺮژي ﺑﺎدي‬

‫اﻧﺮژي ﺑﺎدي از ﺷﮑﻞ ﻫﺎي ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﻧﺮژي ﺧﻮرﺷﯿﺪي اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﯿﺪي ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد اﺧﺘﻼف دﻣﺎ در‬
‫ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮد و اﯾﻦ اﺧﺘﻼف دﻣﺎ ﺳﺮﭼﺸﻪ ﺑﺎدﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﻮد ﺑﺎد ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﻓﻨﯽ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﭘﺮوژﻫﺎي اﻧﺮژي ﺑﺎد ﺑﺮاي اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر در اﯾﺮان در ﺳﺎﯾﺖﻫﺎي رودﺑﺎر ﻣﻨﺠﯿﻞ و ﻫﺮزوﯾﻞ اﺟﺮا ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﭘﺮوژهﻫﺎي‬
‫ﺳﻬﻨﺪ ﺗﺒﺮﯾﺰ‪ ،‬ﺑﺎﺑﺎﺋﯽ از ﻣﻨﺠﻞ‪ ،‬دﯾﺰﺑﺎد ﺑﯿﻨﺎﻟﻮد و ﺑﺠﻨﻮرد در ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬اﻣﮑﺎنﺳﺠﯽ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮐﻬﮏ‪ ،‬ده ﺳﯿﺎهﭘﻮش‪،‬‬
‫ﻓﯿﺮوزﮐﻮه دﯾﮕﺮ ﭘﺮوژهﻫﺎي اﺟﺮاﯾﯽ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬاريﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در ﭘﺮوژهﻫﺎي ﺑﺎدي ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن‬
‫ﺳﺎل ‪ 83‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ارزي و رﯾﺎﻟﯽ در ﻣﺠﻤﻮع ‪17‬ﻣﯿﻠﯿﻮن دﻻر و ﺑﯿﺶ از ‪400‬ﻣﯿﻠﯿﺎردرﯾﺎل ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻞ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاريﻫﺎي ﻻزم ﺑﺮاي ﮐﻞ ﻃﺮحﻫﺎي ﺑﺎدي ﺟﺪﯾﺪ ‪7 2‬ﻣﯿﻠﯿﻮن دﻻر و ﺑﯿﺶ از ‪ 300‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد رﯾﺎل ﺑﺮآورد‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ وزارت ﻧﯿﺮو و ﺳﺎزﻣﺎن اﻧﺮژي اﺗﻤﯽ دﻧﺒﺎل ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاريﻫﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ ﺗﺎ‬
‫ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺳﺪﯾﺪ ﺻﺒﺎ ﻧﯿﺮو‪ ،‬ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي ﻣﻮردﻧﯿﺎز ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد اوﻟﯿﻦ ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪ ﺳﺎﺧﺖ ﺗﻮرﺑﯿﻦﻫﺎي‬
‫ﺑﺎدي در ﮐﺸﻮر را ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزد و ﺧﻂ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻮرﺑﯿﻦﻫﺎﯾﯽ ﺑﻪ راه اﻓﺘﺪ ‪ .‬اﮐﻨﻮن ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺗﻮرﺑﯿﻦﻫﺎي‬
‫ﺑﺎدي ﺑﺮاي ﻧﺼﺐ درداﺧﻞ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺗﻌﺪادي ﻧﯿﺰ در ارﻣﻨﺴﺘﺎن درﺣﺎل ﻧﺼﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬاريﻫﺎ د ر ﺑﺨﺶ اﻧﺮژي ﺑﺎدي ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺟﻬﺸﯽ در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد‪ .‬اﻧﺮژي ﺑﺎد از ﺟﻤﻠﻪ‬
‫اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ درﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ دﯾﮕﺮ اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻗﺪرت ﺑﺎزدﻫﯽ ﺑﺎﻻ‪ ،‬و اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﺑﻮدن در اﺑﻌﺎد وﺳﯿﻊﺗﺮي ﻣﻮرد ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ودر ﺟﺎﯾﮕﺎه وﯾﮋهاي ﻗﺮاردارد‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﺘﺎﯾﺞ ﭘﺮوژه ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﺑﺎد در اﯾﺮان اﯾﺮان ﮐﺸﻮري ﺑﺎ ﺑﺎد ﻣﺘﻮﺳﻂ اﺳﺖ وﻟﯽ ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻨﺎﻃﻖ ازداراي ﺑﺎد ﻣﻨﺎﺳﺐ و ﻣﺴﺘﻤﺮ ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮان ﺑﺎﻟﻘﻮه اﻧﺮژي ﺑﺎد در ﺳﺎﯾﺖﻫﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺣﺪود ‪ 6500‬ﻣﮕﺎ وات ﺑﻮده و اﮐﺜﺮ ﻧﻘﺎط داراي ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ‪،‬‬
‫در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﺮﻗﯽ ﮐﺸﻮر واﻗﻊ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ارﺗﻘﺎ ﻓﻦآوري و اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮرﺑﯿﻦﻫﺎ و رﻓﻊ ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ و اﺟﺮاﯾﯽ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺒﺨﺸﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺪت ﺗﻮان ﺑﺎدي از ﺧﺮوﺷﯿﺪي ﺑﺴﯿﺎر ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در ﻃﻮل ﯾﮏ ﻃﻮﻓﺎن ﺷﺪﯾﺪ ‪ 10 kW/m2‬و‬
‫ﻫﻨﮕﺎم ﮐﻮﻻك ‪ 25 kW/m2‬اﺳﺖ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ آن ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺷﺪت ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﯿﺪي ﺣﺪود ‪ 1 kW/m2‬ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﯾﮏ ﻧﺴﯿﻢ ﻣﻼﯾﻢ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ‪ 5 m/s‬ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺪت ‪ 0.075 kW/m2‬دارد‪ .‬اﻧﺮژي ﺑﺎد ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮔﺴﺘﺮده وﻟﯽ ﭘﺮاﮐﻨﺪه در دﺳﺘﺮس ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﺒﻞ از اﻧﻘﻼب ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺑﻌﻨﻮان‬
‫ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺮژي‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﯿﺰان زﯾﺎد ﻣﻮرد ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻗﺮار ﻣﯽﮔﺮﻓﺖ وﻟﯽ در ﻃﯽ اﻧﻘﻼب ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ‬
‫ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ارزاﻧﯽ و ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ اﻧﺮژي ﺑﺎد ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد ﺑﺤﺮان ﻧﻔﺘﯽ ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد ﺗﻤﺎﯾﻼت‬

‫‪150‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺟﺪﯾﺪي در زﻣﯿﻨﻪ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي اﻧﺮژي ﺑﺎد ﺟﻬﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﺷﺒﮑﻪ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬در ﺳﺎﻟﻬﺎي اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﻣﺸﮑﻼت‬
‫زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ و ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ آب و ﻫﻮاي ﮐﺮه زﻣﯿﻦ ﺑﻌﻠﺖ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﻣﺮﺳﻮم‪ 1‬اﯾﻦ ﻋﻼق را ﺗﺸﺪﯾﺪ‬
‫ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮ ف دﯾﮕﺮ ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﺑﺎﻻي اﯾﻦ اﻧﺮژي ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد زﯾﺮا ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ از‬
‫ﻗﺒﯿﻞ زﯾﺒﺎ ﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺳﺎﺧﺖ و ﺗﺪاﺧﻞ ﻓﺮﮐﺎﻧﺲ ﻫﺎي ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮﻧﯽ و رادﯾﻮﯾﯽ ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي‬
‫زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از اﻧﺮژي ﺑﺎد و ﺗﻮرﺑﯿﻦﻫﺎي ﺑﺎدي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ اﯾﻤﻨﯽ‪،‬‬
‫ﺳﺮوﺻﺪا‪ ،‬آﺳﯿﺐ ﺑﻪ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﻣﺰاﯾﺎي ﮐﺎرﺑﺮد اﻧﺮژي ﺑﺎدي‬

‫زوال ﻧﺎﭘﺬﯾﺮي از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﺰاﯾﺎي اﻧﺮژي ﺑﺎدي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ﭘﺎك ﺑﻮدن اﯾﻦ اﻧﺮژي و ﻋﺪم آﻟﻮده ﮐﺮدن ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ ﺗﻮﺳﻂ اﯾﻦ اﻧﺮژي‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫اﻧﺮژي ﺑﺎد‪ ،‬ﺑﺎﺻﺮﻓﻪﺗﺮﯾﻦ ﮔﺰﯾﻨﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق در ﻣﯿﺎن ﻣﺸﺘﻘﺎت اﻧﺮژي ﺧﻮرﺷﯿﺪي اﺳﺖ‪ .‬ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫‪‬‬
‫از اﻧﺮژي ﺑﺎد ﭼﻨﺪان ﭘﯿﭽﯿﺪه ﻧﯿﺴﺖ و در دﺳﺘﺮس ﺑﺴﯿﺎري از ﮐﺸﻮرﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺑﺰرگ ﺷﺪن اﻧﺪازه ﻣﺎﺷﯿﻦ‪-‬‬
‫ﻫﺎي ﺑﺎدي ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺑﺮق ﺗﻮﻟﯿﺪي ﭘﺎﯾﯿﻦ ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫وزش ﺑﺎد در زﻣﺴﺘﺎنﻫﺎ ﺳﺮﯾﻌﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻧﯿﺎز ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﻪ ﺑﺮق دارﯾﻢ‪ ،‬اﻟﮑﺘﺮﯾﺴﯿﺘﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮي‬ ‫‪‬‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻋﺪم ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻧﯿﺮوي اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺮاي اﺳﺘﺨﺮاج اﯾﻦ ﻧﻮع اﻧﺮژي و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪن ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺪون‬ ‫‪‬‬
‫اﻧﺘﻈﺎر ﻃﻮﻻﻧﯽ ﻣﺪت‪ ،‬از ﻣﺰاﯾﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﺮاي اﻧﺮژي ﺑﺎدي ﺑﺮ ﺷﻤﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﮐﻤﺘﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﯾﻦ اﻧﺮژي در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ اﻧﺮژي ﺧﻮرﺷﯿﺪي ﻧﯿﺰ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻢ دﯾﮕﺮي ﺑﻮده اﺳﺖ ﺗﺎ‬ ‫‪‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎري از ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻓﮑﺮ ﺳﺎﺧﺖ ﺗﻮرﺑﯿﻦﻫﺎي ﺑﺎدي ﺑﺰرگ و ﮐﻮﭼﮏ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺄﺳﯿﺲ ﻣﺰارع‬
‫ﺑﺎدي ﺑﯿﻔﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺪم ﻧﯿﺎز ﺗﻮرﺑﯿﻦ ﺑﺎدي ﺑﻪ ﺳﻮﺧﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫ﻣﻌﺎﯾﺐ ﮐﺎرﺑﺮد اﻧﺮژي ﺑﺎدي‬

‫‪ ‬ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ آن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻇﺎﻫﺮ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ و ﭘﺮ ﺳﺮ و ﺻﺪا ﺑﻮدن ﻣﻮﻟﺪﻫﺎي ﺑﺎدي‪،‬‬
‫ﺑﺨﺼﻮص ﭼﻮن در ﻧﻮاﺣﯽ زﯾﺒﺎي ﺧﺎرج از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﻣﻮﻟﺪي ﮐﻪ ﺳﻮﺧﺖ آن‬
‫زﻏﺎل ﺳﻨﮓ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎً ﭘﺮ ﺳﺮ و ﺻﺪاﺗﺮ و زﺷﺖﺗﺮ از دﮐﻠﻬﺎي آﺳﯿﺎب ﺑﺎدي ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺻﺪاي ﻣﺘﻮاﻟﯽ‬
‫ﺗﻮرﺑﯿﻦﻫﺎي دﮐﻞﻫﺎي آﺳﯿﺎب ﺑﺎدي ﺑﺮاي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻧﺰدﯾﮑﯽ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻬﻢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬

‫‪1‬‬
‫‪Conventional energy sources‬‬

‫‪151‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻣﯽرود‪ .‬اﮐﻨﻮن ﺻﺪاي اﯾﻦ ﻣﻮﻟﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻓﻨﺎوري ﭼﺮخ دﻧﺪهﻫﺎ و ﺗﻮرﺑﯿﻦﻫﺎي ﺳﻪ ﺗﯿﻐﻪاي ﻗﺎﺑﻞ ﮐﻨﺘﺮل‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﺗﻮرﺑﯿﻦﻫﺎي ﭼﺮﺧﺎن ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺪاﺧﻞ در درﯾﺎﻓﺖ ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮﻧﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ وﻗﺘﯽ ﺑﺎد ﻧﻤﯽوزد‪،‬‬
‫ﻣﻨﻈﺮه ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪي از ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﺑﯽﻣﺼﺮف را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﺶ ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺑﺎدي ﺑﻪ زﻣﯿﻦﻫﺎي زﯾﺎدي ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﻣﺎﺷﯿﻦ ﺑﺎدي ﺣﺪوداً ﺑﻪ دو ﺟﺮﯾﺐ زﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎز دارد‪.‬‬
‫ﯾﮏ دﺳﺘﮕﺎه ﻧﯿﺮوي ﺑﺎدي ﺻﺪﻫﺎ ﺟﺮﯾﺐ زﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎز دارد‪.‬‬
‫‪ ‬ﻣﺎﺷﯿﻦﻫﺎي ﺑﺎدي ﺑﺮاي ﺳﺮﻋﺖ ﻣﻌﯿﻦ ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و در اﯾﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﺑﺎزدﻫﯽ را ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻬﯿﻪ ﻣﺎﺷﯿﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﺳﺮﻋﺖﻫﺎي ﺑﺎد ﮐﺎر ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮاﻧﺘﺮ ﺗﻤﺎم ﻣﯽﺷﻮد ‪ .‬ﺑﺎ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدن دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎي‬
‫ذﺧﯿﺮه ﺑﺮق‪ ،‬ﺑﻬﺎي ﺑﺮق ﺗﻮﻟﯿﺪي ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪ ‬ﺟﺪيﺗﺮﯾﻦ آﺳﯿﺐ زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﻣﺎﺷﯿﻦﻫﺎي ﺑﺎدي ﺷﺎﯾﺪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﻨﻔﯽ آﻧﻬﺎ روي ﺟﻤﻌﯿﺖ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن وﺣﺸﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﯽ اﻓﺮاد‪ ،‬ﺑﺮق زدن ﺗﯿﻐﻪﻫﺎي آﺳﯿﺎبﻫﺎي ﺑﺎدي در اﻓﻖ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ آزار دﻫﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮاي‬
‫ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ آﻧﻬﺎ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺑﺮاي دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻧﯿﺮوي ﺳﻨﺘﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﮐﺎر اﻧﺪازي ﯾﮏ دﺳﺘﮕﺎه ﻧﯿﺮوي ﺑﺎدي ﮐﺎر آﺳﺎﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﺎﻟﮑﺎن آن ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻧﺼﺐ آن ﺑﻪ‬
‫دﻗﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺎﯾ ﺪ ﻣﯿﺰان وزش ﺑﺎد‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂ ﻫﻮاﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﺤﻠﯽ‪ ،‬ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺧﻄﻮط اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺮق و‬
‫ﮐﺪﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﺤﻠﯽ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .3-2-5‬اﻧﺮژي زﻣﯿﻦ ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ‬

‫ﻣﺮﮐﺰ زﻣﯿﻦ) ﺑﻪ ﻋﻤﻖ ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ ‪ 6400‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮ(ﮐﻪ در ﺣﺪود ‪ 4000‬درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﯿﮕﺮاد ﺣﺮارت دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ‬
‫ﻣﻨﺒﻊ ﺣﺮارﺗﯽ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮده و ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺸﮑﯿﻞ و ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﻣﻮاد ﻣﺬاب ﺑﺎ درﺟﻪ ﺣﺮارت ‪ 650‬ﺗﺎ ‪ 1200‬درﺟﻪ‬
‫ﺳﺎﻧﺘﯿﮕﺮاد در اﻋﻤﺎق ‪ 80‬ﺗﺎ ‪ 100‬ﮐﯿﻠﻮﻣﺘﺮي از ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﯿﺎﻧﮕﯿﻦ ﻣﯿﺰان اﻧﺘﺸﺎر اﯾﻦ ﺣﺮارت از‬
‫ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ ﮐﻪ ﻓﺮاﯾﻨﺪي ﻣﺴﺘﻤﺮ اﺳﺖ ﻣﻌﺎدل ‪ 82‬ﻣﯿﻠﯽوات در واﺣﺪ ﺳﻄﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺴﺎﺣﺖ‬
‫ﮐﻞ ﺳﻄﺢ زﻣﯿﻦ)‪ 5/1*10‬ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ( ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮع ﮐﻞ اﺗﻼف ﺣﺮارت از ﺳﻄﺢ آن‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 42‬ﻣﻠﯿﻮن ﻣﮕﺎوات اﺳﺖ‪.‬‬
‫در واﻗﻊ اﯾﻦ ﻣﯿﺰان ﺣﺮارت ﻏﯿﺮﻋﺎدي‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﯽ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎي زﻣﯿﻦ ﺷﻨﺎﺳﯽ از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي آﺗﺸﻔﺸﺎﻧﯽ‪،‬‬
‫اﯾﺠﺎد زﻣﯿﻦ ﻟﺮزهﻫﺎ‪ ،‬ﭘﯿﺪاﯾﺶ رﺷﺘﻪ ﮐﻮهﻫﺎ) ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﮐﻮهزاﯾﯽ( و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ﺻﻔﺤﺎت ﺗﮑﺘﻮﻧﯿﮑﯽ ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﮐﺮه زﻣﯿﻦ را ﺑﻪ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ دﯾﻨﺎﻣﯿﮏ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﻤﻮده و ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ آن را ﺗﺤﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻗﺮار ﻣﯽ‪-‬‬
‫دﻫﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮي از ﻓﻦآوري ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺨﺶ ﮐﻮﭼﮑﯽ از اﯾﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﺳﺮﺷﺎر ﻣﻬﺎر ﺷﺪه و ﺑﻄﻮر‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي ﻗﺎﺑﻞ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪152‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫اﻧﺮژي زﻣﯿﻦ ﮔ ﺮﻣﺎﯾﯽ‪ ،‬اﻧﺮژي ﺣﺮارﺗﯽ ذﺧﯿﺮه ﺷﺪه در ﭘﻮﺳﺘﻪ ﺟﺎﻣﺪ زﻣﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ در اﻣﺘﺪاد ﺻﻔﺤﺎت‬
‫ﺗﮑﺘﻮﻧﯿﮑﯽ و در ﻧﻮاﺣﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه آﺗﺸﻔﺸﺎﻧﯽ و زﻟﺰﻟﻪ ﺧﯿﺰ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻇﺮﻓﯿﺖ ﮐﻨﻮﻧﯽ آن ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺟﻮاﺑﮕﻮي ﻧﯿﺎز ﻓﻌﻠﯽ و ﺣﺘﯽ ﺑﯿﺶ از آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻧﺮژي زﻣﯿﻦ ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ ﺑﺮ ﺧﻼف ﺳﺎﯾﺮ اﻧﺮژﯾﻬﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‬
‫)ﺧﻮرﺷﯿﺪي‪ ،‬ﺑﺎدي‪ ،‬اﻣﻮاج و ﻏﯿﺮه( ﻣﻨﺸﺄ ﯾﮏ اﻧﺮژي ﭘﺎﯾﺪار ﺑﺎ ﺿﺮﯾﺐ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺻﺪ در ﺻﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر‬
‫ﺷﺒﺎﻧﻪروزي در ﻃﻮل ﺳﺎل ﻗﺎﺑﻞ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ از آن ﺑﯿﺶ از ﻣﻘﺪار ﺑﺎزﯾﺎﺑﯽ‪ ،‬ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻧﺸﻮد ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﻧﺎم ﺑﺮده ﺷﻮد‪ .‬ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي اﻧﺮژي زﻣﯿﻦ ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪه‬
‫ﻧﯿﺮوﮔﺎﻫﯽ )ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ( و ﻏﯿﺮ ﻧﯿﺮوﮔﺎﻫﯽ )ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ( ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬

‫ﺧﺮوج ﺑﺨﺎر از ﯾﮏ ﭼﺎه زﻣﯿﻦ ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ‬

‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق از ﻣﻨﺎﺑﻊ زﻣﯿﻦ ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ ﻫﻢ اﮐﻨﻮن در‪ 22‬ﮐﺸﻮر ﺟﻬﺎن ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻗﺪرت اﺳﻤﯽ ﮐﻞ‬
‫ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق از اﯾﻦ اﻧﺮژي ﺑﯿﺶ از ‪ 8000‬ﻣﮕﺎوات ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از ‪ 64‬ﮐﺸﻮر‬
‫ﺟﻬﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮع ﻇﺮﻓﯿﺖ ﻧﺼﺐ ﺷﺪه ﺑﯿﺶ از ‪ 15000‬ﻣﮕﺎوات ﺣﺮارﺗﯽ از اﯾﻦ ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺮژي در ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻏﯿﺮ‬
‫ﻧﯿﺮوﮔﺎﻫﯽ ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﯿﺮوﮔﺎه زﻣﯿﻦ ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ ﺗﺒﺨﯿﺮ آﻧﯽ‬

‫در اﯾﻦ ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎ ﺳﯿﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ دوﻓﺎز ﻣﺎﯾﻊ و ﺑﺨﺎر از اﻋﻤﺎق زﻣﯿﻦ و از ﻃﺮﯾﻖ ﭼﺎهﻫﺎي زﻣﯿﻦ ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ‬
‫اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ ﻣﺨﺰن ﺟﺪاﮐﻨﻨﺪه ﻫﺪاﯾﺖ ﺷﺪه و ﺑﺪﯾﻦ وﺳﯿﻠﻪ ﻓﺎز ﺑﺨﺎر از ﻓﺎز ﻣﺎﯾﻊ ﺟﺪا ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺨﺎر ﺟﺪا‬
‫ﺷﺪه وارد ﺗﻮرﺑﯿﻦ ﺷﺪه و ﺑﺎﻋﺚ ﭼﺮﺧﺶ ﭘﺮهﻫﺎي ﺗﻮرﺑﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﭘﺮهﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺤﻮر ﺗﻮرﺑﯿﻦ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫ﻣﺤﻮر ژﻧﺮاﺗﻮر را ﺑﻪ ﺣﺮﮐﺖ وا ﻣﯽدارﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪن ﻗﻄﺐﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ و ﻣﻨﻔﯽ در ژﻧﺮاﺗﻮر ﺷﺪه و در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﺮق ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪153‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻧﯿﺮوﮔﺎه زﻣﯿﻦ ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﭼﺮﺧﻪ دو ﻣﺪاره)ﺑﺎﯾﻨﺮي(‬
‫در اﯾﻦ ﻧﻮع ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻣﺨﺰن ﺟﺪاﮐﻨﻨﺪه در ﺗﺠﻬﯿﺰات ﻧﯿﺮوﮔﺎه وﺟﻮد ﻧﺪارد زﯾﺮا آب ﮔﺮم اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه وارد‬
‫ﻣﺒﺪل ﺣﺮارﺗﯽ ﺷﺪه و ﺣﺮارت ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﯿﺎل ﻋﺎﻣﻞ دﯾﮕﺮي ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً اﯾﺰوﭘﻨﺘﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻘﻄﻪ ﺟﻮش ﭘﺎﯾﯿﻦ‪-‬‬
‫ﺗﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آب دارد‪ ،‬ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻓﺮآﯾﻨﺪ اﯾﺰوﭘﻨﺘﺎن ﺑﻪ ﺑﺨﺎر ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺗﻮرﺑﯿﻦ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﺷﻮد ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﺗﻮرﺑﯿﻦ و ژﻧﺮاﺗﻮر ﻃﺒﻖ ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﻓﻮق ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮق ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫از ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ اﻧﺮژي زﻣﯿﻦ ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮاردي ﻫﻤﭽﻮن اﺣﺪاث ﻣﺮاﮐﺰ آب درﻣﺎﻧﯽ و ﺗﻔﺮﯾﺤﯽ‪-‬‬
‫ﺗﻮرﯾﺴﺘﯽ‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎﯾﺶ اﻧﻮاع ﮔﻠﺨﺎﻧﻪ‪ ،‬اﺣﺪاث ﻣﺮاﮐﺰ ﭘﺮورش آﺑﺰﯾﺎن و ﻃﯿﻮر‪ ،‬ﭘﯿﺸﮕﯿﺮي از ﯾﺦزدﮔﯽ ﻣﻌﺎﺑﺮ در ﻓﺼﻞ‬
‫ﺳﺮﻣﺎ‪ ،‬ﺗﺎﻣﯿﻦ ﮔﺮﻣﺎﯾﺶ و ﺳﺮﻣﺎﯾﺶ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻤﭗﻫﺎي ﺣﺮارﺗﯽ زﻣﯿﻦ ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺎر‬
‫ﺑﺮدﻫﺎي ﻏﯿﺮﻧﯿﺮوﮔﺎﻫﯽ اﻧﺮژي زﻣﯿﻦ ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﮔﺮ ﻣﺎﯾﺶ ﺧﺎﻧﮕﯽ‪ ،‬ﭘﺮورش ﻣﺎﻫﯽ‪ ،‬ﻣﺮاﮐﺰ ﮔﻠﺨﺎﻧﻪاي‪ ،‬ذوب‬
‫ﺑﺮف و ‪ ...‬اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﺣﺪود ﺑﯿﺴﺖ ﮐﺸﻮر از اﯾﻦ اﻧﺮژي ﺑﺮاي ﮔﺮم ﮐﺮدن ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﮔﺮم ﮐﺮدن آب و ﯾﺎ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻟﮑﺘﺮﯾﺴﯿﺘﻪ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻗﺪرت اﺳﻤﯽ ﮐﻞ ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق ازاﯾﻦ روش در ﺟﻬﺎن ﺑﯿﺶ از ‪ 8‬ﻫﺰار ﻣﮕﺎوات ﻣﯽ‪-‬‬
‫رﺳﺪ‪ .‬اﯾﻦ درﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺶ از‪ 50‬ﮐﺸﺮر ﺟﻬﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮع ﻇﺮﻓﯿﺖ ﻧﺼﺐ ﺷﺪه ﯾﺶ از‪15‬ﻫﺰار ﻣﮕﺎوات‬
‫ﺣﺮارت ازاﯾﻦ ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺮژي در ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻏﯿﺮ ﻧﯿﺮوﮔﺎﻫﯽ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬درﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﻠﯽ اﯾﻦ‬
‫روش‪ ،‬ﮐﻤﺘﺮ ازﯾﮏ درﺻﺪ از اﻧﺮژي ﻣﻮرد ﻧﯿﺎزﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺮژي زﻣﯿﻦ ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ ﺑﺮﺧﻼف ﺳﺎﯾﺮ اﻧﺮژيﻫﺎي‬
‫ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﻣﻨﺸﺄ ﯾﮏ اﻧﺮژي ﭘﺎﯾﺪار ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺪاوم و ﺑﻪ ﺻﻮرت‪24‬ﺳﺎﻋﺖ در روز و ‪365‬‬
‫روز در ﺳﺎل ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ ﺑﺎر ﮐﺎﻣﻞ ازان ﺑﺮق ﯾﺎ اﻧﺮژي ﺣﺮارﺗﯽ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮐﺮد و اﯾﻦ در ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺎﯾﺮ اﻧﺮژيﻫﺎي‬
‫ﻧﻮ‪ ،‬ﻓﺼﻠﯽ و واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ زﻣﺎن و ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎﺻﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺤﻞ اﺣﺪاث واﺣﺪﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق زﻣﯿﻦ‬
‫ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ دوردﺳﺖ وﺻﻌﺐ اﻟﻌﺒﻮر ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺳﺎﺧﺖ و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق در اﯾﻦ واﺣﺪﻫﺎ‪ ،‬اﺻﻠﯽﺗﺮﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار در زﻣﯿﻨﻪي ﺳﺎﺧﺖ ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎي زﻣﯿﻦ ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬ارﻗﺎم اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﻣﻮرد ﻗﯿﻤﺖ ﺑﺮق ﺗﻮﻟﯿﺪي در‬
‫اﯾﻦ واﺣﺪﻫﺎ ﺑﺎ درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ‪ 30‬ﺳﺎل ﻋﻤﺮ ﻣﻔﯿﺪ و ﻋﺪم اﺳﺘﻔﺎده ازﺳﻮﺧﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﺰﯾﻨﻪ واﻗﻌﯽ‬
‫ﺳﺎﺧﺖ ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎي زﻣﯿﻦ ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ ﺑﯿﺶ از ‪1600‬دﻻر ﺑﻪ ازاي ﻫﺮ ﮐﯿﻠﻮوات ﺳﺎﻋﺖ ﺗﻮان ﻧﯿﺮوﮔﺎه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .4-2-5‬اﻧﺮژي زﯾﺴﺖﺗﻮده‬

‫اﺻﻄﻼح زﯾﺴﺖ ﺗﻮده ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ ﻣﻮاد ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪه اﻧﺮژي اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﻮب ﯾﺎ‬
‫ﺿﺎﯾﻌﺎت آن‪ ،‬ﺿﺎﯾﻌﺎت ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه از ﺻﻨﺎﯾﻊ ﺳﻠﻮﻟﺰي‪ ،‬ﭘﺴﻤﺎﻧﺪﻫﺎي ﺻﻨﻌﺖ ﻏﺬاﯾﯽ‪ ،‬ﻓﻀﻼب ﯾﺎ ﺿﺎﯾﻌﺎت ﺟﺎﻣﺪ ﺷﻬﺮي‪،‬‬
‫ﺿﺎﯾﻌﺎت ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزي اﻧﺮژيزا ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻧﺮژي ﮐﺸﺖ داده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻮاد ﺑﯿﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ‬

‫‪154‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﯾﮏ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي‪ ،‬زﯾﺴﺖ ﺗﻮده ﮐﻪ از آن ﺑﻪ ﺑﯿﻮاﻧﺮژي ﻧﯿﺰ ﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﻣﺪرن و‬
‫ﺳﻨﺘﯽ‪ 1‬ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬دﺳﺘﻪ اول ﺷﺎﻣ ﻞ ﺗﻤﺎم ﻣﺼﺎرف ﻣﻘﯿﺎس ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﻣﺮﺳﻮم‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ ﺟﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺎﯾﻊ و ﮔﺎزي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺑﯿﻮاﻧﺮژي در ﺑﺮزﯾﻞ‪ ،‬ﺳﻮﺋﺪ و اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه‬
‫اﻣﺮﯾﮑﺎ ﻣﺜﺎلﻫﺎﯾﯽ از اﯾﻦ دﺳﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ زﯾﺴﺖﺗﻮده ﻣﺪرن ﻣﻮارد زﯾﺮ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫ﺿﺎﯾﻌﺎت ﭼﻮب )ﺻﻨﻌﺘﯽ(‪ ،‬ﺗﻔﺎﻟﻪ ﻧﯿﺸﮑﺮ )ﺻﻨﻌﺘﯽ(‪ ،‬ﺿﺎﯾﻌﺎت ﺷﻬﺮي و ﺑﯿﻮﺳﻮﺧﺖﻫﺎ ) ﺷﺎﻣﻞ ﺑﯿﻮﮔﺎز و‬
‫ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزي اﻧﺮژيزا(‬

‫دﺳﺘﻪ ﺳﻨﺘﯽ اﺳﺎﺳﺎً ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺼﺎرف ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﮐﻤﺘﺮ در ﺑﺎزار ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺼﺮف و ﺑﮑﺎرﮔﯿﺮي ﻫﯿﺰم ﺑﺮاي ﭘﺨﺖ و ﭘﺰ در ﻣﻨﺎﻃﻖ روﺳﺘﺎﯾﯽ ﺟﻬﺎن ﺳﻮم‬
‫ﯾﮏ ﻣﺜﺎل ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺴﺖ ﺗﻮده ﺳﻨﺘﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮارد زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ .1‬ﻫﯿﺰم و زﻏﺎل ﭼﻮب ﺑﺮاي ﻣﺼﺎرف ﺧﺎﻧﮕﯽ‬

‫‪ -2‬ﮐﺎه ﺷﺎﻣﻞ ﭘﻮﺳﺘﻪﻫﺎي ﺑﺮﻧﺞ‬
‫‪ -3‬ﺳﺎﯾﺮ ﺿﺎﯾﻌﺎت ﮐﺸﺎورزي‬
‫‪ -4‬ﻓﻀﻮﻻت ﺣﯿﻮاﻧﯽ‬

‫ﺑﺮﺳﺮ راه ﻣﺼﺮف ﮔﺴﺘﺮده زﯾﺴﺖﺗﻮده ﻣﻮاﻧﻌﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ در اداﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ اﺷﺎره ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اوﻟﯿﻪ زﯾﺴﺖﺗﻮده ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻮارد ﻣﺼﺮف ﭘﺮارزشﺗﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭘﺮوژهﻫﺎي زﯾﺴﺖ ﺗﻮده در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺘﻌﺎرف اﻧﺮژي از ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﻋﻤﻞ ﻫﻤﻮار رﻧﺞ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﺿﺎﯾﻌﺎت زﯾﺴﺖ ﺗﻮده ﺣﺎﺻﻞ از‬
‫ﻓﺮآوردهﻫﺎي ﺑﺎ ارزش ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻤﯿﺎبﺗﺮ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺎزار دﯾﮕﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي‬
‫ﺗﺸﻮﯾﻘﯽ وﺳﯿﻊ‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺟﻨﮕﻞﮐﺎري ﻻزم ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ آن درﺟﻪ از‬
‫رﺷﺪ و ﺑﻠﻮغ ﺑﺮاي ﭘﺬﯾﺮش رﯾﺴﮏ از ﺳﻮي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬاران ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻧﺮﺳﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﺎﻧﺪن ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ‬
‫در ﺑﻌﻀﯽ دورهﻫﺎي زﻣﺎﻧﯽ اﺧﯿﺮ ﻣﻮﺟﺐ ﮐﻨﺪ ﺷﺪن رﺷﺪ ﺑﯿﻮاﻧﺮژي ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﻣﻨﻈﻮر از زﯾﺴﺖ ﺗﻮده ﺳﻨﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺼﺮف ﭼﻮب‪ ،‬ﻓﻀﻮﻻت ﺣﯿﻮاﻧﯽ و ﺑﻘﺎﯾﺎي ﮐﺸﺎورزي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﻮﺧﺖ در ﮐﻮرهﻫﺎ و ﯾﺎ در اﺟﺎقﻫﺎي ﺑﺎز‬
‫ﺑﺮاي ﭘﺨﺖ و ﭘﺰ ﯾﺎ ﺗﺎﻣﯿﻦ ﮔﺮﻣﺎ ﺑﻪ روﺷﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺎﮐﺎرآﻣﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪155‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫‪ .2‬ﺗﺎﺛﯿﺮات زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ‬

‫ﺗﻮﺳﻌﻪ زﯾﺴﺖ ﺗﻮده ﻣﺪرن ﺑﺎﯾﺪ ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ ﻧﯿﺎز و ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﺗﻨﻮع ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﯾﻬﯽﺗﺮﯾﻦ ﺗﻬﺪﯾﺪ در‬
‫اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﮐﺮدن ﺟﻨﮕﻞﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺑﺎ ﻃﺮحﻫﺎي ﺟﻨﮕﻞﮐﺎري ﺗﮏ ﻣﺤﺼﻮﻟﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮدابﻫﺎ و‬
‫ﺑﺎﺗﻼق ﻫﺎ و ﻣﻨﺎﻃﻖ زﻧﺪﮔﯽ ﺣﯿﺎت وﺣﺶ ﻧﯿﺰ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻮرد ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﮐﺸﺎورزي ﻣﺪرن‬
‫ﻣﻮﺟﺐ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ ﮔﺴﺘﺮده ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﮐﺎﻫﺶ در ﺟﻤﻌﯿﺖ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺨﺮﯾﺐ ﺳﺮزﻣﯿﻦﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ و‬
‫اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎ و ﻓﻘﯿﺮ ﺷﺪن ﺧﺎكﻫﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﺳﻌﻪ زﯾﺴﺖ ﺗﻮده ﻣﺪرن در ﺻﻮرﺗﯽﮐﻪ ﺑﺪون ﻗﯿﻮد ﻣﻨﺎﺳﺐ و‬
‫ﺑﺪون ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ اﺻﻮل ﻣﺤﮑﻢ ﺗﺪاوم ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺸﺪﯾﺪ اﯾﻦ روﻧﺪ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﮔﺮدد و در ﺻﻮرﺗﯽﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮده و ﻣﺤﮑﻢ و ﺑﺎ ﻣﺮاﻗﺒﺖﻫﺎي ﮐﺎﻣﻞ ﺗﺪاوم ﯾﺎﺑﺪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻌﮑﻮس ﺷﺪن اﯾﻦ روﻧﺪ ﺗﺨﺮﯾﺐ‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻌﻼوه ﻧﯿﺎزﻫﺎﯾﯽ در ﻣﻮرد ﻧﮕﻬﺪاري و ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﺑﺎ زﯾﺒﺎﯾﯽﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺧﯿﺮهﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻣﻨﺎﻇﺮ ﻃﺒﯿﻌﯽ‬
‫ﭼﺸﻤﮕﯿﺮ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﻬﻢ و ﺣﺴﺎس از ﻧﻈﺮ اﮐﻮﻟﻮژي و ﻧﯿﺰ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﯿﺎﻫﯽ و ﺟﺎﻧﻮري وﺟﻮد دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻮاد ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪه و ﭘﺴﺎﺑﻬﺎي ﺣﺎﺻﻞ از ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﻣﺼﺮف ﺑﯿﻮ اﻧﺮژي ﮐﻨﺘﺮل ﺷﻮﻧﺪ و از‬
‫ﺗﻮازن ﺑﯿﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﯾﺠﺎد و ﺣﺬف ﮔﺎزﻫﺎي ﮔﻠﺨﺎﻧﻪ اي از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻨﺎﺑﻊ زﯾﺴﺖ ﺗﻮده اﻃﻤﯿﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .3‬ﻣﻮاﻧﻊ ﺣﻘﻮﻗﯽ‬

‫ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﺟﺎري اﻧﺮژي اﻏﻠﺐ ﺗﻤﺎﯾﻠﯽ ﺑﺮﻋﻠﯿﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻟﯿﺎتﻫﺎ و ﯾﺎراﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﻣﻮﺟﺐ‬
‫ﺗﺸﻮﯾﻖ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﮐﺎﻫﺶ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﮐﺎري در ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاريﻫﺎي‬
‫درازﻣﺪت ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي اﻧﺮژي ﻣﻨﻌﮑﺲﮐﻨﻨﺪه ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺛﺮات آﻟﻮدﮔﯽ ﻫﻮا و‬
‫ﺧﻄﺮات اﺗﻤﯽ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﮑﺎري ﺑﯿﻦ ﻣﺤﻘﻘﺎن‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن و ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻟﻘﻮه ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﻧﺸﺪه‬
‫اﺳﺖ و ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻬﺒﻮد ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺷﺮﮐﺖ ﻫﺎي ﺑﺮق اﻏﻠﺐ ﺗﻤﺎﯾﻠﯽ ﺑﻪ ﺧﺮﯾﺪ ﺗﻮان اﺿﺎﻓﯽ و ﯾﺎ اراﺋﻪ ﺗﻮان ﮐﻤﮑﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻫﺪف‬
‫ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﻋﻠﯿﻪ ﺑﻬﺮهوري و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﯿﻮاﻧﺮژي اﺳﺖ و اﮐﺜﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ زﯾﺴﺖﺗﻮده ﺧﺎرج از‬
‫ﺷﺒﮑﻪﻫﺎي ﺑﺮق ﻣﻮﺟﻮد در ﮐﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪهاي درآﻣﺪ ﮐﺸﺎورزان در ﺑﺮﺧﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ‬
‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻏﺬاﯾﯽ ﯾﺎراﻧﻪ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن زﯾﺴﺖﺗﻮده ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ از وﺟﻮد‬
‫ﺑﺎزار ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪات ﺧﻮد اﻃﻤﯿﻨﺎن ﮐﺎﻓﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﯿﺎورﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﯾﻠﯽ ﺑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت زﯾﺴﺖﺗﻮده ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺮﻋﮑﺲ‪ ،‬ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺑﺮق ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ از وﺟﻮد و در دﺳﺘﺮس ﺑﻮدن ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮐﺎﻓﯽ زﯾﺴﺖﺗﻮده‬
‫ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻧﺸﻮﻧﺪ ﺗﻤﺎﯾﻠﯽ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺖ ﺗﺎﺳﯿﺴﺎت ﺑﯿﻮاﻧﺮژي ﻧﺸﺎن ﻧﺪﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎزار ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻬﻤﯽ ﺑﺮاي ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي‬
‫زﯾﺴﺖ ﺗﻮده وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺴﺖﺗﻮده ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺳﻮﺧﺖ ﻋﺎدي ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژي‬
‫ﺳﺒﺰ ﺗﻌﻠﻖ دارد و ﺻﻨﻌﺘﯽ ﺑﺎ ﻣﻘﯿﺎس ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪156‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫‪ .5-2-5‬اﻧﺮژي ﺑﺮق آﺑﯽ‬

‫ﺑﺸﺮ ﻗﺮنﻫﺎي ﻣﺘﻤﺎدي اﺳﺖ ﮐﻪ از اﻧﺮژي آب ﻫﺎي در ﺣﺎل ﻓﺮو رﯾﺰش‪ ،‬اﺑﺘﺪا در ﺷﮑﻞ ﻣﮑﺎﻧﯿﮑﯽ و ﺳﭙﺲ از اواﺧﺮ‬
‫ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ﺑﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ آن ﺑﻪ اﻧﺮژي اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎي آﺑﯽ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ در‬
‫ﻣﻘﯿﺎس ﮐﻮﭼﮏ و ﺑﺮاي ﺗﺎﻣﯿﻦ ﻧﯿﺎزﻫﺎي ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺠﺎور ﻧﯿﺮوﮔﺎه ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﺷﺒﮑﻪﻫﺎي اﻧﺘﻘﺎل و‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﺎر‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق در واﺣﺪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ روزﺑﻪ روز ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﮔﺮدﯾﺪ و از ﻧﻈﺮ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي از ﻣﺰاﯾﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ در ﻣﻘﯿﺎس ﺑﺰرگ ﺑﺮﺧﻮردار ﮔﺸﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﮑﺎنﻫﺎﯾﯽ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫ﺟﺬاب ﺗﺮﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ اﻗﺘﺼﺎدي را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻫﻢ وﺟﻮد ارﺗﻔﺎع ﯾﺎ ﻫﻢ ﺑﻠﻨﺪ و ﻫﻢ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﻣﺮاﮐﺰ ﺑﺎر‬
‫ﻓﺎﮐﺘﻮرﻫﺎي ﻣﻬﻤﯽ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺖﻫﺎي ﻋﻈﯿﻢ ﻣﺤﺪود ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و‬
‫اﻣﺮوزه ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎي آﺑﯽ ﻃﯿﻒ وﺳﯿﻌﯽ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻇﺮﻓﯿﺖ آﻧﻬﺎ از زﯾﺮ ﯾﮏ ﻣﮕﺎوات ﺗﺎ ﺑﯿﺶ از ‪10000‬‬
‫ﻣﮕﺎوات ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬راﻧﺪﻣﺎن ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق آﺑﯽ از دو ﺑﺮاﺑﺮ راﻧﺪﻣﺎن ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎي ﺣﺮارﺗﯽ رﻗﯿﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﯾﺎن‬
‫ذﮐﺮ اﺳﺖ اﻧﺮژي اوﻟﯿﻪ ﺑﺮق آﺑﯽ‪ ،‬ﺑﺎدي و ﺧﻮرﺷﯿﺪي ﺑﻪ دو روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در روش اول ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫راﻧﺪﻣﺎن ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎي ﺣﺮارﺗﯽ ﮐﻪ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي آﺳﯿﺎﯾﯽ ‪ %38‬اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪) = 0/00155 boe‬اﻧﺮژي اوﻟﯿﻪ ﺑﺮق آﺑﯽ(‪) =0/000588 boe1kwh‬اﻧﺮژي ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ ﺑﺮق آﺑﯽ( ‪1kwh‬‬

‫روش دوم ﯾﺎ روش اﻧﺮژي ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ روش اﻧﺮژي اوﻟﯿﻪ آب‪ ،‬ﺑﺎد و ﺧﻮرﺷﯿﺪ را ﻣﻌﺎدل اﻧﺮژي‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪي ﺑﺮق‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ راﻧﺪﻣﺎن ‪ %100‬ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪) = 0/000588 boe‬اﻧﺮژي اوﻟﯿﻪ ﺑﺮق آﺑﯽ(‪) = kwh‬اﻧﺮژي ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ ﺑﺮق آﺑﯽ( ‪1kwh 1‬‬
‫روش اول در ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻧﯿﺮوﮔﺎه ﻫﺎي آﺑﯽ ﺳﻬﻢ ﺑﺴﺰاﯾﯽ را در ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق دارﻧﺪ‪ ،‬اﯾﺠﺎد ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ را در ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫ﺿﺮﯾﺐ راﻧﺪﻣﺎن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻌﺎرﯾﻒ در ﻣﻮرد ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎي ﺑﺮق آﺑﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎي ﺑﺮق آﺑﯽ ﮐﻮﭼﮏ در‬
‫اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﻫﻤﻪ ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎﯾﯽ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻇﺮﻓﯿﺖ آﻧﻬﺎ ﺗﺎ ‪ 10‬ﻣﮕﺎوات ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎي ﺑﺮق آﺑﯽ‬
‫ﮐﻮﭼﮏ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ دﺳﺘﻪﻫﺎي ﻣﯿﻨﯽ ﻫﯿﺪرو و ﻣﯿﮑﺮو ﻫﯿﺪرو ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﮐﺎﺑﺮدﻫﺎي ﻣﺤﻠﯽ ﻣﺤﺪود‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ از ﻧﻈﺮ آﻣﺎري ﻧﻤﯽﺗﻮان آﻧﻬﺎ را از ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎي ﺑﺮق آﺑﯽ ﮐﻮﭼﮏ ﺟﺪا ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ ﻃﻮﻻﻧﯽ‪ ،‬وراﻧﺪﻣﺎن ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻋﺪم ﻣﺼﺮف ﺳﻮﺧﺖ و ﻋﺪم آﻻﯾﻨﺪﮔﯽ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ‪ ،‬ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺑﻮدن ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺗﻌﻤﯿﺮ و‬
‫ﻧﮕﻬﺪاري و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﭼﻨﺪ ﻣﻈﻮره از ﻣﻨﺎﺑﻊ آﺑﯽ و ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎي ﺑﺮق آﺑﯽ و ﮐﻨﺘﺮل ﺳﯿﻼبﻫﺎي ﻣﺨﺮب را‬
‫ﻣﯽﺗﻮان ازﺟﻤﻠﻪ ﻣﺰاﯾﺎي ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎي ﺑﺮق آﺑﯽ ﺑﺮﺷﻤﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎﯾﯽ ﻧﯿﺰ وﺟﻮد‬
‫دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻓﻨﯽ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﻗﺘﺼﺎدي و ﻋﻮاﻣﻞ زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ و ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪157‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪ اوﻟﯿﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺑﺎﻻي ﻃﺮحﻫﺎي ﺑﺮق آﺑﯽ‪ ،‬ﺑﻪ وﯾﮋه در ﮐﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮐﻪ ﻣﺸﮑﻼت ﻣﺎﻟﯽ در‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺎﻧﻌﯽ در راه ﮔﺴﺘﺮش آﻧﻬﺎ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ آﺑﯽ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﺮاي اﯾﻦ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﯾﮏ ﻣﻨﺒﻊ ﻣﻮﺟﻮد ﺗﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ اي ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﯿﺴﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﮐﻮﭼﮑﯽ‬
‫در ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻧﺮژي ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ آﻣﻮزش و اﻧﺘﻘﺎل ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي ﮐﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ را ﻗﺎدر ﺑﻪ اﯾﻔﺎي ﻧﻘﺶ ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﻣﻬﻤﺘﺮي در ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ آﺑﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ زﯾﺎدي ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﺷﻮد اﻣﺎ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه ﻫﻤﯿﺸﻪ ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺜﺒﺖ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﻤﺎﯾﻞ دارﻧﺪ اﺗﮑﺎء‬
‫وﺳﯿﻌﯽ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ ﺧﺎرﺟﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺷﮑﺎف ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژﯾﮏ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻪ ﻧﺤﻮر ﻣﺆﺛﺮي‬
‫ﮐﻪ اﻧﺘﻈﺎر آن ﻣﯽرﻓﺖ ﭘﺮ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪ وارد ﮐﺮدن ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﻣﺘﺨﺼﺺ‪ ،‬ﻣﻮاد و‬
‫ﺗﺠﻬﯿﺰات ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﮐﻤﮏﻫﺎي ﺧﺎرﺟﯽ ﻧﯿﺰ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ‬
‫آﺑﯽ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﻌﻀﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻮﯾﮋه در ﺷﻤﺎل اﻣﺮﯾﮑﺎ و ﻏﺮب اروﭘﺎ ﻣﻘﺮرات زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ و‬
‫ﮐﻨﺘﺮﻟﯽ ﭼﻨﺎن دﺳﺖ و ﭘﺎﮔﯿﺮ‪ ،‬ﺷﺪﯾﺪ و ﭘﺮﻫﺰﯾﻨﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ ﮐﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻢ و ﺑﺎزدارﻧﺪهاي در‬
‫ﺗﻮﺳﻌﻪ اﯾﻦ ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .6-2-5‬اﻧﺮژي درﯾﺎﯾﯽ‬

‫درﯾﺎﻫﺎ و اﻗﯿﺎﻧﻮسﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﺣﺎوي ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻋﻈﯿﻤﯽ از اﻧﺮژي ﺑﻪﺻﻮرت ﺟﺰر وﻣﺪ‪ ،‬اﻣﻮاج‪ ،‬و اﺧﺘﻼف درﺟﻪ ﺣﺮارت‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻣﮑﺎن ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از اﯾﻦ اﻧﺮژيﻫﺎ از ﻧﻈﺮ ﻓﻨﯽ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﯿﺪه و ﻋﻤﻼً ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻏﻠﻈﺖ‬
‫ﻧﻤﮏ ﻣﻮﺟﻮد در آب درﯾﺎﻫﺎ و آب ﺷﯿﺮﯾﻦ رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ درﯾﺎ ﺳﺮازﯾﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫اﺧﺘﻼف ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻨﺒﻊ دﯾﮕﺮي را ﺑﺮاي اﺳﺘﺨﺮاج اﻧﺮژي ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآورد‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ از ﻧﻈﺮ ﺗﺌﻮري اﺳﺘﺨﺮاج اﯾﻦ اﻧﺮژي‬
‫اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ وﻟﯽ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در ﻋﻤﻞ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻧﺮﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﺳﺘﻔﺎده از اﻧﺮژي ﮔﺮادﯾﺎن ﻧﻤﮏ در‬
‫آﯾﻨﺪه ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﻄﺮح ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫روش ﻫﺎي اﺳﺘﺨﺮاج اﻧﺮژي اﻣﻮاج‪ ،‬ﺟﺰروﻣﺪ و ﺣﺮارﺗﯽ درﯾﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﺪت ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﺑﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ ﻧﺎﺷﯽ از ﭘﺎﯾﯿﻦ‬
‫ﺑﻮدن داﻧﺴﯿﺘﻪ اﻧﺮژي ﻫﺎي درﯾﺎﯾﯽ اﺳﺖ و اﮔﺮﭼﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﻬﺒﻮدﻫﺎي ﻓﻨﯽ اﻣﮑﺎن ﮐﺎﻫﺶ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪاي‬
‫وﺟﻮد دارد‪ ،‬وﻟﯽ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﺑﺮ ﺑﻮدن روشﻫﺎي ﻓﻨﯽ اﺳﺘﺨﺮاج اﻧﺮژي‪ ،‬ﻣﺎﻫﯿﺘﯽ ذاﺗﯽ دارد‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞ ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺤﺪود اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي اﻣﻮاج‪ ،‬ﺟﺰروﻣﺪ و ﺣﺮارﺗﯽ درﯾﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ در ﺗﻤﺎم ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻧﺸﺪﻧﯽ و ﻏﯿﺮآﻻﯾﻨﺪه‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﮔﺮﭼﻪ از اﺛﺮات ﺳﻮء ﻋﺎري ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﻨﺪ وﻟﯽ از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻦ ﻧﻤﯽﺳﻮزاﻧﻨﺪ ﺑﯽﺧﻄﺮ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﻣﻮرد ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق ﺟﺰروﻣﺪي ﻃﺮحﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺳﺪﺳﺎزي در ﻣﺼﺐ رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﺻﺪﻣﺎت‬
‫زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﮔﺴﺘﺮدهاي ﺑﺮ زﯾﺴﺘﮕﺎهﻫﺎي ﻃﺒﯿﻌﯽ وارد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ اﺻﻮﻻً ﺟﺬاﺑﯿﺖ ﺧﻮد را از دﺳﺖ دادهاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫در آﯾﻨﺪه ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﮐﻤﮏ ﻃﺮحﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﺪ و اﯾﺠﺎد ﻣﺨﺰن ارﺗﻔﺎﻋﯽ ﻧﯿﺎزي ﻧﺪارﻧﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد ﮐﻪ‬

‫‪158‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺑﺮق ﺗﻮﻟﯿﺪي از ﺟﺰروﻣﺪ در ﻣﺼﺐ رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ داراي ﭘﺘﺎﻧﺴﯿﻞﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﺎﻟﻘﻮه‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪ ،‬ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﺴﺘﻤﺮ از ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي درﯾﺎﯾﯽ را ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬

‫‪ .3-5‬ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژيﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‬

‫اﮔﺮ از ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﺷﺎﻣﻞ زﯾﺴﺖ ﺗﻮده‪ ،‬ﺑﺮق آﺑﯽ‪ ،‬ﺧﻮرﺷﯿﺪي‪ ،‬ﺑﺎدي‪ ،‬زﻣﯿﻦ ﮔﺮﻣﺎﯾﯽ و اﻗﯿﺎﻧﻮﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫روﺷﯽ ﻣﺪرن اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي اﻫﺪاف زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺴﯿﺎر ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺰاﯾﺎي ﺑﺴﯿﺎري ﺑﺮاي اﯾﻦ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژيﻫﺎ وﺟﻮد دارد از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﮑﻪ‪:‬‬

‫‪ (1‬ﺑﻪ ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي اﻧﺮژي‪ ،‬ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژيﻫﺎ و زﯾﺮﺳﺎزي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺣﺮارت‪ ،‬ﺳﻮﺧﺖﻫﺎ و اﻟﮑﺘﺮﯾﺴﯿﺘﻪ ﺗﻨﻮع ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ (2‬دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﭘﺎك را ﺑﻬﺒﻮد ﻣﯽﺑﺨﺸﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ (3‬در اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ ﺗﻮازن اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي دﯾﮕﺮ و ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺼﺮف در آﯾﻨﺪه ذﺧﯿﺮه ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ (4‬اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﯾﺮي ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق را ﺑﺮاي ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮات در ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻟﮑﺘﺮﯾﺴﯿﺘﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ (5‬آﻟﻮدﮔﯽ و اﻧﺘﺸﺎرات ﻧﺎﺷﯽ از ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﻣﺮﺳﻮم اﻧﺮژي را ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ (6‬واﺑﺴﺘﮕﯽ را ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽدﻫﻨﺪ و ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺻﺮف ﺷﺪه ﺑﺮاي واردات ﺳﻮﺧﺖ را ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ‪.‬‬

‫‪ (7‬ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد ﺷﻐﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﻣﺰﯾﺖ دﯾﮕﺮ ﺑﺮاي ﺑﺴﯿﺎري از ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژيﻫﺎي اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺎ ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﺧﺎرج از ﺷﺒﮑﻪ‪ ،‬وﻓﻖ داده ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮاي ﻧﻮاﺣﯽ دوردﺳﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .1-3-5‬ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﺸﺘﺮك ﻇﻬﻮر ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژيﻫﺎي اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‬

‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﺑﻬﺒﻮد ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺮاي ﻇﻬﻮر ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ و ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژيﻫﺎي آن‪ ،‬ﺑﺮاي ﮔﺴﺘﺮش آﻧﻬﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻮاﻧﻊ‬
‫ﺑﺴﯿﺎري ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ رﺷﺪ ﻃﻮﻻﻧﯽﻣﺪت اﯾﻦ ﺑﺨﺶ را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ دوﻟﺖﻫﺎ‪،‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ و ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪﮔﺎن اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ اﻧﺮژي ﺑﺮاي ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﭼﺎره اﻧﺪﯾﺸﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮاﻧﻊ ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﻮارد زﯾﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫‪159‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﻇﺮﻓﯿﺖ ﻫﺮ ﻣﻨﺒﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮي ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺤﻠﯽ دارد‪ .‬ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻬﯿﻨﻪ از اﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ‪،‬‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻬﺘﺮي ﺑﻪ وﯾﮋه در ﻣﻮرد ﺗﻐﯿﯿﺮات آﻧﻬﺎ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز اﺳﺖ‪ .‬درك ﻣﺒﺴﻮط ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺤﻠﯽ در ﺳﺮاﺳﺮ دﻧﯿﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ وﺳﯿﻌﯽ ﻧﯿﺎز دارد اﻣﺎ ﻫﺮ ﮐﺸﻮري داراي ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژي ﺑﻮﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺰﺋﯽ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‪-‬‬
‫رﯾﺰي ﻣﺒﺴﻮط اﻧﺮژي ﻣﻠﯽ ﯾﺎ ﻧﺎﺣﯿﻪاي درك ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي‪ :‬ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺗﺎ زﻣﺎن اﻧﺪﮐﯽ ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﻣﺤﺪود ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎري از‬
‫ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد وﻟﯽ ﻧﻪ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺎرآﻣﺪ از ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮﻫﺎ ﮐﺎﻣﻼً ﻧﺎرﺳﺎ ﺑﻮده و ﯾﺎ در ﻏﯿﺎب ﮐﻤﮏ‪-‬‬
‫ﻫﺎي ﻣﺎﻟﯽ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺘﺎً ﮔﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري در اﯾﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺎﻻ اﺳﺖ و ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ اﻋﺘﻤﺎد‬
‫ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪﮔﺎن در زﻣﯿﻨﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺳﻮﺧﺖ آﺗﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮي اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ .‬زﻣﯿﻨﻪﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻃﺮاﺣﯽ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻧﺼﺐ‪ ،‬راﻫﺒﺮي و ﻧﮕﻬﺪاري اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎ و ﺣﺘﯽ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻧﯿﺮوي ﮐﺎر ﻣﺎﻫﺮ ﻧﯿﺰ ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ و ﻧﻔﻮذ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮﻫﺎ در ﺑﺎزار ﺗﺎ ﺣﺪود ﻣﻌﯿﻨﯽ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﺣﻤﻞ و‬
‫ﻧﻘﻞ و ذﺧﯿﺮهﺳﺎزي اﻧﺮژي ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬اﻟﺰام ﮐﺎﻫﺶ ﺣﺪاﻗﻞ اﺛﺮات زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﻣﺤﻠﯽ ﺑﻪ آن ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ از اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ و ﺑﺎ ﺗﻮان ﺑﺎﻻي ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ در ﻧﻮاﺣﯽاي ﮐﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺘﯽ ﺣﺴﺎس‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﺟﺘﻨﺎب ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و ﺗﺸﮑﯿﻼﺗﯽ‪ :‬ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ذاﺗﯽ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮي از ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎي ﺳﻮﺧﺖ ﻓﺴﯿﻠﯽ دارﻧﺪ زﯾﺮا در آﻏﺎز ﮐﺎر ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﻌﺎدل ﺳﻮﺧﺖ ﻣﺼﺮﻓﯽ در ﺗﻤﺎم ﻃﻮل ﻋﻤﺮ‬
‫ﻣﻔﯿﺪ ﺧﺮﯾﺪاري ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮاي ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮﻫﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻣﺘﺤﻤﻠﻪ در ﻋﻤﺮ ﻣﻔﯿﺪ‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢ و ﮐﺎﻫﺶ اﺣﺘﻤﺎل زﯾﺎن و ﺿﺮرﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي در ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري اﻫﻤﯿﺖ داده ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻧﺒﻮد‬
‫اﻧﮕﯿﺰه‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ در ﺑﺮﺧﯽ از ﻧﻘﺎط و وﺿﻌﯿﺖﻫﺎي ﺧﺎص‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﮐﺎﻟﯿﻔﺮﻧﯿﺎ و ﺑﺮزﯾﻞ ﻣﻮرد‬
‫ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﺳﺘﻔﺎده وﺳﯿﻊ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي اﻧﺮژي‪ ،‬اﺛﺮات ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﻓﺮاﺗﺮ از ﻣﺤﺪوده ﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﺧﻮد‬
‫دارﻧﺪ و ﺗﺸﺨﯿﺺ اﯾﻦ اﺛﺮات ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي اﻧﺮژي درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻌﻼوه ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‪-‬‬
‫ﮔﺬاري ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﮐﻪ در ﻃﻮل دﻫﻪ ﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺴﺘﺮده و ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي‬
‫ﻓﺴﯿﻠﯽ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ را ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﯾﮑﯽ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻣﻮاﻧﻊ ﻋﻤﻠﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻌﺮﻓﯽ اﻧﺮژيﻫﺎي ﻧﻮﯾﻦ‬
‫ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﻋﻈﯿﻢ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣﻮﺟﻮد در ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻏﯿﺮ واﻗﻌﯽ اﺳﺖ اﮔﺮ اﻧﺘﻈﺎر‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران‪ ،‬ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﯾﺎ ﻣﺸﺘﺮﯾﺎن‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاريﻫﺎ را ﻧﺎدﯾﺪه ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ و زﯾﺮﺑﻨﺎي‬
‫ﻣﻮﺟﻮد را رﻫﺎ ﮐﻨﻨﺪ و از ﺳﺎﯾﺮ اﻧﻮاع اﻧﺮژي اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ اﯾﻦ اﻧﺮژيﻫﺎي ﻧﻮﯾﻦ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ از ﻧﻈﺮ ﻗﯿﻤﺖ ﺑﺎ‬
‫ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ رﻗﺎﺑﺖ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺴﯿﺎري از ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﮐﻮﭼﮑﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﻣﺤﺪود دارﻧﺪ و ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ‬
‫ﻣﺤﺪودﺗﺮي در ﺗﺤﻤﻞ ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ ﻫﺎي دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ اﺳﺘﻔﺎده از اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺨﻔﯿﻒﻫﺎي‬

‫‪160‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﺑﺮ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﯾﺎ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﯾﯽ از ﺳﺎزو ﮐﺎرﻫﺎي ﻣﻮﻓﻘﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﺮك اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺮراﺗﯽ ﮐﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﻣﺘﻐﯿﺮ و ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﯿﺮو را دﻟﺴﺮد ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﻘﺮرات دﺳﺖ و ﭘﺎﮔﯿﺮ‪ ،‬ﺷﺒﮑﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻧﺎﮐﺎﻓﯽ‪ ،‬ﻣﺤﺪودﯾﺖ در دﺳﺘﺮس ﺑﻮدن ﻣﺤﺼﻮﻻت‪ ،‬ﻧﺪاﺷﺘﻦ‬
‫زﯾﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎي ﻻزم‪ ،‬ﺗﺮدﯾﺪ ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺘﺼﺪﯾﺎن اﺻﻠﯽ در ﻗﺴﻤﺖ اﻧﺮژي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻘﺶ و ارزش ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‬
‫ﻧﯿﺰ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮاﻧﻊ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي و ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ‪ :‬اﺷﺘﯿﺎق ﺟﺪﯾﺪي ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﺑﻮﺟﻮدآﻣﺪه ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﺮس درﺑﺎره‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮات آب و ﻫﻮاﯾﯽ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي اﻧﺴﺎن و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه ﺳﻮزاﻧﺪن ﺳﻮﺧﺖ ﻓﺴﯿﻠﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﻧﺘﯿﺠﻪ‬
‫ﺗﺎﺳﻒ ﺑﺎر از اﯾﻦ ﻫﺮاس آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎﮐﯿﺪي ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺑﺎﻟﻘﻮه آب و ﻫﻮا ﻣﻨﻈﻮر ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﺎﮐﯿﺪي را ﮐﻪ ﺑﺮ اﺛﺮات‬
‫ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﻣﺤﻠﯽ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ اﺑﻌﺎد و اﻧﻮاع اﻧﺮژيﻫﺎي ﻧﻮﯾﻦ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﺑﻪ وﺟﻮد آﯾﺪ‬
‫ﺗﺤﺖ اﻟﺸﻌﺎع ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻧﮕﺮاﻧﯽﻫﺎ درﺑﺎره ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﺼﺮف ﻣﺤﺼﻮﻻت ﮐﺸﺎورزي‬
‫اﻧﺮژي زا ﺑﺮ روي در دﺳﺘﺮس ﺑﻮدن ﻏﺬا‪ ،‬ﻧﺎﻣﻄﻠﻮﺑﯽ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻧﺮژي ﺟﺰروﻣﺪي در ﺟﺎﯾﯽﮐﻪ اﯾﺠﺎد ﺳﺪﻫﺎ و ﺣﻮﺿﭽﻪﻫﺎ‬
‫را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ وﯾﮋه در ﺗﻮﺳﻌﻪ زﯾﺴﺖ ﺗﻮده ﻣﺪرن و اﻧﺮژي ﺑﺎدي اﺷﺎره ﮐﺮد‪.‬‬

‫آﻣﻮزش ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ :‬ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪه اﻧﺮژي ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ اﻧﺮژيﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮل را ﻫﻤﯿﺸﮕﯽ ﻣﯽﭘﻨﺪارد و ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ اﻧﺮژيﻫﺎ ﻣﺨﺘﻞ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺗﻮﺟﻬﺶ ﺟﻠﺐ ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬ﭘﺲ ﻣﺼﺮفﮐﻨﻨﺪه ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ آن واﺑﺴﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ ﻧﻤﯽ ﺷﻨﺎﺳﺪ و اﯾﻦ ﯾﮑﯽ از دﻻﯾﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﺐ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در ﺻﺮﻓﻪﺟﻮﺋﯽ ﯾﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﮐﺎراﯾﯽ‬
‫اﻧﺮژي ﺧﯿﻠﯽ ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺴﺘﺮده از ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮﻫﺎ و اﯾﺠﺎد ﻣﻘﺒﻮﻟﯿﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻪ درك ﺣﺘﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮي از‬
‫ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي اﻧﺮژي و ﮐﺎرﺑﺮد ﭼﻨﯿﻦ داﻧﺸﯽ در ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎري از زﻧﺪﮔﯽ روزاﻧﻪ دارد‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺤﻠﯽ‬
‫ﯾﺎ ﻧﯿﺎزﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ اﺛﺮات زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﻧﺎﺣﯿﻪاي ﯾﺎ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﺘﻌﺎدل ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻤﮑﺎري و ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ‪ :‬ﺑﺨﺶ ﺑﯿﺸﺘﺮي از ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي و ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﯽ ﺑﺮاي ﺑﮑﺎرﮔﯿﺮي ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‬
‫در اﺧﺘﯿﺎر ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻓﻮاﺋﺪ و ﺿﺮرﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدﻫﺎي ﭘﺮﻣﺼﺮف اﻧﺮژي را‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﺳﻮﺧﺖﻫﺎي ﻓﺴﯿﻠﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻓﺮﺻﺖ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮﻫﺎ وﺟﻮد دارد اﻣﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﻓﺮﺻﺖﻫﺎ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد وﺳﯿﻊﺗﺮ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﻮﻣﯽ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﻨﯽ و ﻣﺎﻟﯽ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺮاي ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ را ﻧﺪارﻧﺪ ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻓﺸﺎر ﻓﺰاﯾﻨﺪه‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﺟﻤﻌﯿﺖ در دﻧﯿﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﻣﺸﮑﻼت روزاﻓﺰون اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺘﯽ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ از ﺑﯿﻦ‬
‫ﺑﺮدن ﺷﮑﺎفﻫﺎي اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ و ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي را در ﺣﺎﻟﯽﮐﻪ ﻫﻨﻮز زﻣﺎن ﺑﺎﻗﯽ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﺠﺎب ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ‬
‫ﻫﻤﮑﺎري ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﺘﻔﺎوت از اوﻟﻮﯾﺖﻫﺎ و ﺗﮑﻨﯿﮏﻫﺎ ﻣﯿﺴﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮐﺜﺮ ﻣﻮاﻧﻊ را ﻣﯽﺗﻮان از ﻃﺮﯾﻖ ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮيﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮﻃﺮف ﻧﻤﻮد‪ .‬اﻏﻠﺐ‪ ،‬اﻧﺪازه ﮐﺎرﺧﺎﻧﻪﻫﺎي‬
‫اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻫﺮ واﺣﺪ ﮐﻤﯽ دارﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﯾﮏ روﯾﺪاد ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪ .‬از ﻃﺮف‬

‫‪161‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺎزي ﺑﺮاي ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻣﺒﺎﻟﻎ زﯾﺎد ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻣﻌﺎﻣﻼﺗﯽ وزن ﺑﯿﺸﺘﺮي دارﻧﺪ ﻣﮕﺮ‬
‫آﻧﮑﻪ ﺑﺴﯿﺎري از ﭘﺮوژهﻫﺎي ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﺳﺘﻪﻫﺎي ﺗﺸﮑﯿﻼﺗﯽ ﺑﺰرگ در آﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ .4-5‬ﭼﺸﻢاﻧﺪاز اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‬

‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ زﯾﺎدي ﮔﺴﺘﺮش ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي زﯾﺴﺖ ﺗﻮده ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﺳﻨﺘﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻨﺎرﯾﻮي ﻣﺮﺟﻊ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﺳﻬﻢ اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‬
‫در ﺗﻘﺎﺿﺎي اوﻟﯿﻪ اﻧﺮژي از ‪ ٪7‬در ﺳﺎل ‪ 2006‬ﺑﻪ ‪ ٪10‬در ‪ 2030‬اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ زﯾﺮا ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‬
‫ﺑﺎ ﻓﺮض ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﻮدن ﻗﯿﻤﺖ ﺳﻮﺧﺖ ﻓﺴﯿﻠﯽ و ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‪ ،‬ﮐﻤﺘﺮ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽﺷﻮد‬
‫ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ رﻗﺎﺑﺘﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و از ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﺤﮑﻤﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺻﻨﻌﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮﻫﺎ ﺷﺎﻧﺲ اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﺗﻮﺳﻌﻪ را دارد ﺗﺎ ﻧﻘﺶ ﺟﺎﻧﺒﯽ ﺧﻮد را ﺣﺬف ﮐﻨﺪ و‬
‫ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژيﻫﺎي ﻧﻮﻇﻬﻮر را وارد ﺟﺮﯾﺎن اﺻﻠﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻧ ﻘﺶ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮﻫﺎ ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻟﮑﺘﺮﯾﺴﯿﺘﻪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻫﻤﻪ ﺑﺮق آﺑﯽ و ﺑﺎدي اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺶ از دو ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻣﻘﺪار دوره ﭼﺸﻢاﻧﺪاز اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻬﻢ آن در ﺗﻮان ﮐﻠﯽ اﻟﮑﺘﺮﯾﺴﯿﺘﻪ از ‪ ٪18‬در ‪ 2006‬ﺑﻪ ‪ ٪23‬در ‪ 2030‬اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﻗﺒﻞ از ‪ ،2015‬ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮﻫﺎ از ﮔﺎز ﭘﯿﺸﯽ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از زﻏﺎلﺳﻨﮓ‪ ،‬دوﻣﯿﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﺑﺰرگ‬
‫اﻟﮑﺘﺮﯾﺴﯿﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫از ﻧﻈﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﻤﮑﺎري اﻗﺘﺼﺎدي و ﺗﻮﺳﻌﻪ ‪ ،OECD‬اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻟﮑﺘﺮﯾﺴﯿﺘﻪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﺑﺰرﮔﺘﺮ‬
‫از اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ آن ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻮﺧﺖ ﻓﺴﯿﻠﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻧﯿﺮوي ﻫﺴﺘﻪاي ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در دوره ﭼﺸﻢاﻧﺪاز ﺳﻬﻢ‬
‫ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮﻫﺎ در ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻟﮑﺘﺮﯾﺴﯿﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ‪ ٪26‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﻮان ﺧﺮوﺟﯽ ﺑﺮق ﺑﺎدي در ﺟﻬﺎن ﯾﺎزده ﺑﺮاﺑﺮ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ و ﺗﺎ ‪ 2010‬ﺑﻌﺪ از ﻫﯿﺪرو‪،‬‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻣﻨﺒﻊ اﻟﮑﺘﺮﯾﺴﯿﺘﻪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ اﻓﺰاﯾﺶ در اﺗﺤﺎدﯾﻪ اروﭘﺎ ﺑﺎ اﺣﺘﺴﺎب ‪٪60‬‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ در ﮐﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻟﮑﺘﺮﯾﺴﯿﺘﻪ اﺗﺤﺎدﯾﻪ اروﭘﺎ ﺑﯿﻦ ‪ 2006‬و ‪ 2030‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎﺋﯽﮐﻪ ﺳﻬﻢ ﻧﯿﺮوي ﺑﺎد در ‪ 2030‬ﺑﻪ‬
‫‪ ٪14‬ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫زﯾﺴﺖ ﺗﻮده‪ ،‬ژﺋﻮﺗﺮﻣﺎل و اﻧﺮژي ﺧﺮوﺷﯿﺪي ﺣﺪود ‪ ٪6‬ﮐﻞ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﺮاي ﮔﺮﻣﺎﯾﺶ را در ‪ 2006‬ﻓﺮاﻫﻢ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد اﯾﻦ ﺳﻬﻢ در ‪ 2030‬ﺑﻪ ‪ ٪7‬اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬در ﺟﺎﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﺮاواﻧﻨﺪ و ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﻣﺮﺳﻮم اﻧﺮژي ﮔﺮان ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎﯾﺶ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎي ﻣﺮﺳﻮم‬
‫ﺳﻮﺧﺖ ﻓﺴﯿﻠﯽ رﻗﺎﺑﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪162‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻣﻘﺪار ﮐﻞ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﻣﺘﺮاﮐﻢ در ﻣﻨﺒﻊ اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ در ‪ 5/5 ،2030-2007‬ﺗﺮﯾﻠﯿﻮن دﻻر‪ ،‬ﺑﺮﺣﺴﺐ دﻻر در‬
‫ﺳﺎل ‪ ،2007‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺨﺶ ﺑﺰﮔﺘﺮ اﯾﻦ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻟﮑﺘﺮﯾﺴﯿﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﮐﻤﺘﺮ از ﻧﺼﻒ‬
‫ﮐﻞ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﺷﺪه در ﺗﻮﻟﯿﺪ اﻟﮑﺘﺮﯾﺴﯿﺘﻪ را در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.1‬‬

‫‪ .5-5‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري در اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‬

‫در ﺳﻨﺎرﯾﻮي ﻣﺮﺟﻊ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﮐﻞ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﺗﺠﻤﻌﯽ در ﺷﮑﻞﻫﺎي ﻣﺪرن اﻧﺮژي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ در دوره ‪ 2007‬ﺗﺎ ‪2030‬‬
‫‪ 5/5‬ﻣﯿﻠﯿﺎرد ﺗﺮﯾﻠﯿﻮن‪ ،‬ﺑﺎ دﻻر ﺳﺎل ‪ ،2007‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﻫﺎي ﺑﺨﺶ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‪ %60 ,‬ﮐﻞ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫ﺑﺮق اﺳﺖ ﺑﻌﺪ از آن ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬاري ﺑﺮاي ﮔﺮﻣﺎﯾﺶ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ‪،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ‪ %36‬و ‪ %4‬ﮐﻞ ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﮐﻞ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري در ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق در ﺳﻨﺎرﯾﻮي ﻣﺮﺟﻊ از ‪ 2007‬ﺗﺎ ‪ 2030‬ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ‪3/3‬‬
‫ﺗﺮﯾﻠﯿﻮن دﻻر ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﻘﺪار ‪ 1617‬ﮔﯿﮕﺎوات ﻇﺮﻓﯿﺖ اﺿﺎﻓﯽ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻤﺪه آن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺑﺎد و ﻫﯿﺪرو ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ در دوره ‪ 2007‬ﺗﺎ‬
‫‪ 59 ،2030‬ﮔﯿﮕﺎوات ﺑﺸﻮد‪ .‬ﺣﺪود ‪ 27‬ﮔﯿﮕﺎوات ﺑﺮاي ﻫﯿﺪرو و ‪ 32‬ﮔﯿﮕﺎوات ﺑﺮاي ﺳﺎﯾﺮ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮﻫﺎ‪ .‬ﮐﻞ‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﻇﺮﻓﯿﺖ در ﻃﻮل ﻫﻤﺎن دوره ‪ 188‬ﮔﯿﮕﺎوات ﻣﯽﺷﻮد در ‪ 2016‬ﺗﺎ ‪ 2030‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺑﺮق آﺑﯽ‬
‫‪ 24‬ﮔﯿﮕﺎوات در ﺳﺎل و ﺳﺎﯾﺮ ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮﻫﺎ ‪ 49‬ﮔﯿﮕﺎوات در ﺳﺎل از ﮐﻞ ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺟﺪﯾﺪ ‪ 189‬ﮔﯿﮕﺎوات در ﺳﺎل‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺳﺎﻻﻧﻪ در ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮﻫﺎ از ﻫﻤﺎن ﻗﺮار اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬در ﮐﻞ دوره ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‪-‬‬
‫ﮔﺬاري ﺳﺎﻻﻧﻪ در ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺑﺮق ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ ﺟﺪﯾﺪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻧﯿﺮوﮔﺎهﻫﺎي ﺑﺎ ﺳﻮﺧﺖ ﻓﺴﯿﻠﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺑﺮق‬
‫ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ‪%48 ،‬ﮐﻞ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﺷﺪه ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﺮق ﺑﯿﻦ ‪ 2007‬و ‪ 2030‬ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻧﻤﻮدار‪ .1‬ﺳﻬﻢ اﻧﺮژيﻫﺎي ﺗﺠﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ از ﮐﻞ اﻧﺮژي ﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪي ﮐﺸﻮر )درﺻﺪ(‬

‫‪1.4‬‬
‫‪1.2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪0.8‬‬
‫‪0.6‬‬
‫‪0.4‬‬
‫‪0.2‬‬
‫‪0‬‬
‫‪1346‬‬
‫‪1348‬‬
‫‪1350‬‬
‫‪1352‬‬
‫‪1354‬‬
‫‪1356‬‬
‫‪1358‬‬
‫‪1360‬‬
‫‪1362‬‬
‫‪1364‬‬
‫‪1366‬‬
‫‪1368‬‬
‫‪1370‬‬
‫‪1372‬‬
‫‪1374‬‬
‫‪1376‬‬
‫‪1378‬‬
‫‪1380‬‬
‫‪1382‬‬
‫‪1384‬‬
‫‪1386‬‬
‫‪1388‬‬

‫ﻣﻨﺒﻊ‪ :‬ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ اﻧﺮژي ﺳﺎل ‪1388‬‬

‫‪1‬‬
‫‪World energy outlook 2oo8, international energy agency, © OECD/IEA, 2008‬‬

‫‪163‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‬

‫ارزﯾﺎﺑﯽﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﭘﺮوژه‬

‫‪164‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ –ارزﯾﺎﺑﯽ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﭘﺮوژه‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﺮاي دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ راه ﺣﻞ ﯾﺎ راه ﺣﻞﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در آﯾﻨﺪه ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﮔﯿﺮﻧﺪ ﺑﮑﺎر ﻣﯽروﻧﺪ‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﺘﺎً ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ارزﯾﺎﺑﯽﻫﺎي وﻗﺎﯾﻌﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در آﯾﻨﺪه رخ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺸﮑﻞﺗﺮﯾﻦ ﺑﺨﺶ‬
‫از ﯾﮏ ﺗﺤﻠﯿﻞ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻤﯿﺖﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ آﯾﻨﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ارزﯾﺎﺑﯽﻫﺎ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻼت اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮرﺳﯽ ﺳﻮاﺑﻖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺣﺼﻮل ارزﯾﺎﺑﯽﻫﺎي ﻣﺜﻤﺮﺛﻤﺮ و ﭘﺮارزش‪ ،‬ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺖ ﻣﮑﺮراً در‬
‫ﻣﻮرد ﺳﻮاﺑﻖ آﻣﺎري اﻗﺘﺼﺎدي و ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﻀﺎوت ﺻﺤﯿﺢ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﻌﻘﻮل اﺟﺮا ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﮐﻨﺘﺮل‪ ،‬در ﻣﺪل ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺪﻟﺴﺎزي ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮيﻫﺎ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺪلﻫﺎي رﯾﺎﺿﯽ و ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﺗﮑﻨﯿﮏﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮﻋﯽ‬
‫ﮐﻪ در اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮيﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮان از آﻧﻬﺎ ﯾﺎري ﮔﺮﻓﺖ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫ﺗﮑﻨﯿﮏ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺮخ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‪ ،‬ارزش ﻓﻌﻠﯽ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﻪ ﻣﺨﺎرج و ﻣﺪت‬
‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ و ‪. ...‬‬

‫‪ .1-6‬ﻣﻔﻬﻮم ﻃﺮح و ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻃﺮح اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫در ﻫﺮ ﻃﺮح ﻋﻤﺪﺗﺎً ﯾﮏ ﻧﻮع ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣﺪﻧﻈﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ آن ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪاي را ﺑﺮاي اﯾﺠﺎد‬
‫داراﯾﯽﻫﺎي ﻣﻮﻟﺪ ﺻﺮف ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ از آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﻢ ﺗﺤﻘﻖ ﻓﻮاﯾﺪي را ﻃﯽ ﻣﺪﺗﯽ از زﻣﺎن اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻃﺮح ﭼﯿﺰﯾﺴﺖ ﮐﻪ ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ و ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ درآﻣﺪﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺳﻨﺠﺶ و اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﯾﮏ ﻃﺮح‪ ،‬ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺑﺨﺶ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ و ﺑﺨﺶ درآﻣﺪﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﺑﺨﺶ‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﮐﻞ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮد‪ .‬و اﻣﺮوزه ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ را ﻧﯿﺰ در ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ در ﯾﮏ ﻃﺮح ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ دﻗﯿﻘﺎً ﮐﻤﯽ ﺷﻮﻧﺪ در ﺑﺨﺶ درآﻣﺪﻫﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻠﯿﻪ درآﻣﺪﻫﺎ‬
‫و ﻣﻨﺎﻓﻌﯽ ﮐﻪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﺟﺮاي ﻃﺮح در آﯾﻨﺪه ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و آن را ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ در واﻗﻊ‬
‫ﻣﺠﻤﻮع درآﻣﺪﻫﺎي زﻣﺎن ﺣﺎل را ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻤﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ .‬ﺣﺎل دو ﺑﺨﺶ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ و درآﻣﺪﻫﺎ را ﺑﺎ ﻫﻢ‬
‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪ .‬اﮔﺮ درآﻣﺪﻫﺎ ﺑﯿﺶ از ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ اﯾﻦ ﻃﺮح اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪165‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫‪R 1‬‬ ‫‪R 2‬‬ ‫‪R n‬‬
‫‪PV‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ...‬‬ ‫‪‬‬
‫) ‪(1  r‬‬ ‫) ‪(1  r‬‬ ‫‪2‬‬
‫) ‪(1  r‬‬ ‫‪n‬‬

‫‪C 1‬‬ ‫‪C 2‬‬ ‫‪C M‬‬

‫‪PV‬‬ ‫‪c‬‬ ‫‪ C‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ...‬‬ ‫‪‬‬
‫‪1  r‬‬ ‫) ‪(1  r‬‬ ‫) ‪(1  r‬‬ ‫‪M‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪PV‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪PV‬‬ ‫‪C‬‬

‫‪ .2-6‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺘﻐﯿﺮ‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺑﺎﻟﻘﻮه درﮔﯿﺮ در ﯾﮏ ﭘﺮوژه ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬درك ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺘﻐﯿﺮ‬
‫ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎي ﻣﺘﻐﯿﺮ آﻧﻬﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎٌ ﺑﺎ ﺧﺮوﺟﯽ ﯾﮏ ﺗﺎﺳﯿﺴﺎت ﺧﺎص ﯾﺎ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺳﻮﺧﺖ‪ .‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ آن ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ واﺑﺴﺘﻪ و ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻪ ﺧﺮوﺟﯽ‬
‫ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﯾﺎ ﺗﺎﺳﯿﺴﺎت ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺟﺎره ﻣﺤﻞ و ﺑﯿﻤﻪ‪.‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮع ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻫﺮ ﭘﺮوژهاي ﺟﻤﻊ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي‬
‫ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺘﻐﯿﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .3-6‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري و ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ‬

‫‪ .1-3-6‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‬

‫ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‪ 1‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺳﺎلﻫﺎ ﻗﺒﻞ از آﻧﮑﻪ در آﻣﺪي ﻋﺎﯾﺪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬار ﺷﻮد ﺣﺎدث ﻣﯽﮔﺮدد‪ .‬اﺟﺰاي‬
‫ﻋﻤﺪه ﺗﺸﮑﯿﻞدﻫﻨﺪه ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي زﻣﯿﻦﺷﻨﺎﺳﯽ و ژﺋﻮﻓﯿﺰﯾﮑﯽ‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي‬
‫ﺣﻔﺎري‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺗﺠﻬﯿﺰات )اﻣﺜﺎل‪ :‬ﺧﺮﯾﺪ ﺗﺎﻧﮑﺮﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺼﺐ و ﺑﺮﭘﺎﺳﺎزي ﺳﮑﻮﻫﺎي درﯾﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺗﺠﻬﯿﺰات ﻓﺮآﯾﻨﺪي‪،‬‬
‫ﺗﺠﻬﯿﺰات ﺳﺮﭼﺎﻫﯽ‪ ،‬ﺧﻄﻮط ﻧﻘﻞ و اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻮاد وﻏﯿﺮه‪ .(...‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻮاردي ﮐﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‪-‬‬
‫ﮔﺬاري در ﻃﻮل ﻋﻤﺮ اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﺮوژه ﻧﯿﺰ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪:‬‬

‫ﺗﻐﯿﯿﺮﻫﺎ ﺑﺮاي اﺳﺘﺨﺮاج از ﺳﺎﯾﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻫﺎي زﻣﯿﻦﺷﻨﺎﺳﯽ‪.‬‬

‫اﺗﺼﺎل ﭼﺎهﻫﺎي ﻓﻌﻠﯽ ﺑﻪ ﯾﮏ ﭼﺎه اﻓﻘﯽ‪.‬‬
‫ﻧﺼﺐ و راهاﻧﺪازي ﺗﺠﻬﯿﺰات اﯾﺠﺎد ﻧﯿﺮوي ﺑﺎﻻ ﺑﺮﻧﺪﮔﯽ ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ در ﭼﺎهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﻪﻃﻮر ﻃﺒﯿﻌﯽ داراي ﻧﯿﺮوي‬
‫ﺑﺎﻻ ﺑﺮﻧﺪﮔﯽ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ روز رﺳﺎﻧﯽ و ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﺗﺠﻬﯿﺰات ﻗﺪﯾﻤﯽ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫)‪Capital Expenditures(CAPEX‬‬

‫‪166‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺧﺼﻮﺻﯿﺖ ﻋﻤﺪه ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬاري اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﭘﺮوژه ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﺑﺎر اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻗﺴﻤﺖ‬
‫ﻋﻤﺪه ﻣﺨﺎرج را ﻧﯿﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي زﻣﯿﻦﺷﻨﺎﺳﯽ و ژﺋﻮﻓﯿﺰﯾﮑﯽ‬

‫اﯾﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻗﺒﻞ از ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺣﻔﺎري اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت زﻣﯿﻦﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻻﯾﻪ زﻣﯿﻦ و‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ژﺋﻮﻓﯿﺰﯾﮑﯽ در ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮي درﺑﺎره ﻣﺤﻞ ﺣﻔﺎري ﺗﺎﺛﯿﺮ زﯾﺎدي دارد‪ .‬ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ژﺋﻮﻓﯿﺰﯾﮑﯽ ﻣﻌﻤﻮﻻً‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺰﯾﻨﻪ درﯾﺎﻓﺖ ﺣﻖ ﻟﺮزهﻧﮕﺎري در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻟﺮزهﻧﮕﺎري‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪ ﭘﺮدازش اﻃﻼﻋﺎت ﻟﺮزهﻧﮕﺎري‬
‫و ﺳﺎﯾﺮ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ و ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻗﺮار ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﮔﯿﺮد و در ﻫﻤﺎن ﺳﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد ﺑﻪ آن ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺗﻌﻠﻖ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺗﺨﻤﯿﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻟﺮزهﻧﮕﺎري ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻟﺮزهﻧﮕﺎري دو ﺑﻌﺪي ﺑﺎ ﻟﺮزه‪-‬‬
‫ﻧﮕﺎري ﺳﻪ ﺑﻌﺪي ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ ،‬ﻟﺮزهﻧﮕﺎري در درﯾﺎ ﯾﺎ در ﺧﺸﮑﯽ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ ﻧﺪارد و ﺑﻪﻫﻤﯿﻦﺗﺮﺗﯿﺐ وﺟﻮد ﯾﺎ‬
‫ﻓﻘﺪان ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎﯾﯽ در ﻟﺮزهﻧﮕﺎري ﺑﺮ روي ﻫﺰﯾﻨﻪ آن ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ راه ﺗﺨﻤﯿﻦ اﯾﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ آن‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ‪ (1) :‬ﻗﯿﻤﺖ ﺧﺪﻣﺎت ﻟﺮزهﻧﮕﺎري از ﭘﯿﻤﺎﻧﮑﺎران ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﺮﺳﯿﺪه ﺷﻮد‪ (2) .‬از ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻟﺮزهﻧﮕﺎري‬
‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪ .‬در ﺗﺨﻤﯿﻦ اﯾﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﺑﻪ ﯾﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﺧﺪﻣﺎت ﻟﺮزهﻧﮕﺎري‬
‫و ﭘﺮداز ش اﻃﻼﻋﺎت و ﻧﯿﺰ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﺮاﺳﺎس ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ در ﺑﺎزار ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ درﯾﺎﻓﺖ‬
‫آﺧﺮﯾﻦ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎ از ﭘﯿﻤﺎﻧﮑﺎران ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﺑﻬﺘﺮ اﯾﻦ ﮐﺎر ﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺣﻔﺎري‬

‫ﺗﺨﻤﯿﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎي ﺣﻔﺎري ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻃﺮاﺣﯽ ﺧﻮد ﭼﺎه ﺑﻪ ﮐﺎرﻫﺎي ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ اﺣﺘﯿﺎج داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎي ﺣﻔﺎري ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻨﯽ درﺑﺎره ﻧﺤﻮه ﺣﻔﺮ ﭼﺎه ﺑﺴﯿﺎر واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در اﺑﺘﺪا ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ‬
‫ﻓﻨﯽ را ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮد‪:‬‬

‫اﻟﻒ( ﻧﻮع ﭼﺎﻫﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﻔﺮ ﺷﻮد )ﭼﺎهﻫﺎي اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ‪ ،‬ارزﯾﺎﺑﯽ‪ ،‬ﮐﻤﮑﯽ و ﺗﻮﺳﻌﻪاي(‪ :‬ﭼﺎهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي اﮐﺘﺸﺎف‬
‫ﻣﺨﺎزن ﺟﺪﯾﺪ ﯾﺎ ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﻔﺮ ﻣﯽﺷﻮد ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺣﻔﺎري ﺑﯿﺸﺘﺮي در ﺑﺮﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ زﯾﺮا ﻋﻤﻠﯿﺎت‬
‫اﻧﺪازهﮔﯿﺮي و آزﻣﺎﯾﺶ در آﻧﻬﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﭼﺎهﻫﺎي اﮐﺘﺸﺎﻓﯽ و آزﻣﺎﯾﺸﯽ در‬
‫ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺣﻔﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺑﻬﯿﻨﻪﺳﺎزي ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي ﺣﻔﺎري در آﻧﻬﺎ ﺳﺨﺖﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ب( ﭘﯿﮑﺮﺑﻨﺪي و ﻧﻮع ﭼﺎﻫﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﻔﺮ ﺷﻮد‪ :‬اﻧﻮاع ﭼﺎهﻫﺎ از اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪﻧﻈﺮ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﭼﺎهﻫﺎي ﻋﻤﻮدي‪ ،‬ﭼﺎهﻫﺎي‬
‫ﻣﺎﯾﻞ‪ ،‬ﭼﺎهﻫﺎي اﻓﻘﯽ‪ ،‬ﭼﺎهﻫﺎي اﻧﺤﺮاﻓﯽ و ﭼﺎهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺗﺨﻠﯿﻪ آب ﯾﺎ ﮔﺎز ﺣﻔﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪167‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ج( ﻧﻮع ﻗﺮارداد ﺣﻔﺎري ﮐﻪ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻣﯽﺷﻮد ودﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺣﻔﺎري ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‪ :‬ﻫﺰﯾﻨﻪ اﺳﺘﻔﺎده از دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي‬
‫ﺣﻔﺎري ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻗﺴﻤﺖ ﻋﻤﺪه ﻫﺰﯾﻨﻪي ﺣﻔﺎري را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﺰﯾﻨﻪ دﺳﺘﮕﺎهﻫﺎي ﺣﻔﺎري در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺑﻪ ﻣﯿﺰان ﻓﻌﺎﻟﯿﺖﻫﺎي ﺣﻔﺎري و ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎ در آن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪.‬‬
‫د( ﻋﻤﻖ ﭼﺎﻫﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺣﻔﺮ ﺷﻮد و ﻣﻘﺪار ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ ﻻﯾﻪﻫﺎي زﻣﯿﻦ ﮐﻪ ﻣﺘﻪ ﺣﻔﺎري از آﻧﻬﺎ ﻋﺒﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺜﺎل ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺣﻔﺎري ﺑﺎ ﻋﺒﻮر ﻣﺘﻪ از ﻻﯾﻪﻫﺎي ﭘﺮ ﻓﺸﺎر ﯾﺎ ﻻﯾﻪﻫﺎي ﻧﺮم ﯾﺎ ﻻﯾﻪﻫﺎي ﺣﻔﺮه دار اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫ه( ﻧﻮع ﻣﯿﻠﻪﻫﺎي ﺟﺪاري ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده و ﻧﺤﻮه ﮐﺎرﺑﺮد آن در ﭼﺎه‪.‬‬
‫ي( ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻨﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪﮔﯿﺮي‪ ،‬آزﻣﺎﯾﺶ و ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺣﻔﺎري‪.‬‬
‫ارزﯾﺎﺑﯽ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺣﻔﺎري ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ از ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺤﻮه‬
‫ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺮاي ﻣﺼﺎرف ﺣﺴﺎﺑﺪاري و درك ﺑﻬﺘﺮ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ )ﺑﺮاي‬
‫ﻣﺜﺎل در اﮐﺜﺮ روشﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﺪاري ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻣﺸﻬﻮد از ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻧﺎﻣﺸﻬﻮد ﺣﻔﺎري ﺟﺪا ﺷﻮد(‪.‬‬

‫ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺗﺠﻬﯿﺰات‬

‫ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﺎز از ﻣﯿﺎدﯾﻦ ﮔﺎزي ﺗﺠﻬﯿﺰات ﺑﺴﯿﺎري ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از اﯾﻦ ﺗﺠﻬﯿﺰات از ﻫﻤﺎن روز اﺑﺘﺪاي‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ ﺗﺎ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺗﻌﻮﯾﻖ ﻣﯽاﻓﺘﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‬
‫ﺗﺎﻧﮑﺮﻫﺎي ﺣﻤﻞ آب و ﺗﺠ ﻬﯿﺰات ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده در اﯾﺠﺎد ﻧﯿﺮوي ﺑﺎﻻ ﺑﺮﻧﺪﮔﯽ اﺣﺘﻤﺎﻻً در ﺳﺎلﻫﺎي اوﻟﯿﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﻮرد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
‫در ﭘﺮوژهﻫﺎي درﯾﺎﯾﯽ ﺗﺠﻬﯿﺮات ﺗﻮﻟﯿﺪي ﭘﯿﭽﯿﺪهﺗﺮ و ﮔﺮاﻧﺘﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در اﯾﻦ ﭘﺮوژهﻫﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ‬
‫ﺗﺠﻬﯿﺰات ﺧﺸﮑﯽ ﺑﻪ ﺳﮑﻮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﻔﺘﯽ‪ ،‬ﻏﻼفﻫﺎي ﺳﺮﭼﺎﻫﯽ ﺑﺎ ﺗﺠﻬﯿﺰات ﻣﺨﺼﻮص و ﺧﻄﻮط اﻧﺘﻘﺎل‬
‫ﻧﻔﺖ‪/‬ﮔﺎز از ﺳﮑﻮ ﺑﻪ اﻧﺒﺎرهﻫﺎي ﻧﮕﻬﺪاري در ﺧﺸﮑﯽ ﻧﯿﺰ اﺣﺘﯿﺎج اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﻗﺎﻋﺪهاي‪ 1‬ﺑﺮاي ﺗﺨﻤﯿﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺗﺠﻬﯿﺰات ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ در آن ﻻزم‬
‫اﺳﺖ دو ﻧﻮع از ﺗﺠﻬﯿﺰات از ﻫﻤﻪ ﻟﺤﺎظ ﺑﻪ ﺟﺰ اﻧﺪازه ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺻﺮﻓﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﻘﯿﺎس ﻧﯿﺰ‬
‫در اﯾﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺑﻪﻃﻮر ﮐﻠﯽ اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬
‫‪.‬‬
‫=‬ ‫(‬ ‫)‬

‫ﮐﻪ در آن دارﯾﻢ‪،‬‬
‫= ﻫﺰﯾﻨﻪي ﻃﺮاﺣﯽ ﺑﺎ اﻧﺪازه‬
‫)ﮐﻪ از ﻗﺒﻞ داﻧﺴﺘﻪ ﻓﺮض ﻣﯽﺷﻮد(‬ ‫= ﻫﺰﯾﻨﻪي دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻪ اﻧﺪازه‬

‫‪ 1‬ﻗﺎﻋﺪه ﺷﺶ دﻫﻢ ﺑﺮاي ﺑﺮآورد ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ) ‪(Economy of scale‬؛ ﺗﻮرج دﻫﻘﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ اﻧﺮژي ﺧﺮداد ‪1389‬‬

‫‪168‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫= اﻧﺪازهي دﺳﺘﮕﺎه ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﺪه‬
‫= اﻧﺪازهي دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺮﺟﻊ‬
‫‪ =0.6‬ﻧﻤﺎي ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ اﺳﺖ‬

‫اﮔﺮ ﻧﻤﺎي ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﯾﮏ ﺑﺎﺷﺪ راﺑﻄﻪ ﺧﻄﯽ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﮐﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﺻﺮﻓﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﯿﺎس در‬
‫ﺗﺨﻤﯿﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻧﻤﺎي ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﺑﺮاي ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﺠﻬﯿﺰات در ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ‪0/5‬و ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺠﻬﯿﺰات ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ ﻣﻌﻤﻮﻻ ‪0/6‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ 1.‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ رﯾﺎﺿﯽ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽ در ﺻﺤﺖ ارزﯾﺎﺑﯽﻫﺎ ﺗﺎﺛﯿﺮ زﯾﺎدي ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ .2-3-6‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ‬

‫ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺠﻤﻮع ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻻزم ﺟﻬﺖ ﺗﺪاوم ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪ‪-‬‬
‫ﻫﺎي ﺗﻮزﯾﻊ و ﻓﺮوش‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي اداري‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻣﺎﻟﯽ و اﺳﺘﻬﻼك اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ اﯾﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪﺻﻮرت دورهاي ﺗﮑﺮار ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ارزﯾﺎﺑﯽ ﺟﺮﯾﺎن ﻧﻘﺪي‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪ‪-‬‬
‫ﻫﺎي ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻪ ﯾﺎ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻫﺮ ﺑﺸﮑﻪ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ داراي ﭘﻨﺞ ﺟﺰ‬
‫زﯾﺮ اﺳﺖ ‪:‬‬

‫اﻟﻒ( ﻫﺰﯾﻨﻪي ﻧﮕﻬﺪاري و ﺗﻌﻤﯿﺮات ﺗﺠﻬﯿﺰات‬

‫ب( ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺑﺎﻻﺳﺮي‪.‬‬

‫ت( ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ‬

‫ث( ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻧﻘﻞ و اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻮاد‬

‫ج( ﻫﺰﯾﻨﻪي ﺑﯿﻤﻪ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ زﯾﺮ اﯾﻦ دﺳﺘﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ را ﺑﻪﺻﻮرت ﺗﻔﺼﯿﻠﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﻫﺰﯾﻨﻪي ﻧﮕﻬﺪاري و ﺗﻌﻤﯿﺮات ﺗﺠﻬﯿﺰات‪ :‬اﯾﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻣﻮاد و ﻧﯿﺮوي اﻧﺴﺎﻧﯽ )ﻣﺎﻫﺮ و ﻏﯿﺮ ﻣﺎﻫﺮ( و‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻣﻮاد ﻣﺼﺮﻓﯽ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ .‬ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺗﻌﻤﯿﺮات و ﻧﮕﻬﺪاري ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎﯾﯽ اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاي‬

‫ﮔﺰارش وزارت ﻧﻔﺖ )‪(www.shana.ir‬‬

‫‪1‬‬

‫‪169‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ روان و ﺑﺪون ﻣﺸﮑﻞ ﮐﻠﯿﻪ ﺗﺠﻬﯿﺰات در ﯾﮏ ﻣﯿﺪان ﻧﻔﺘﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺼﺮف ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﮕﻬﺪاري و ﺗﻌﻤﯿﺮات‬
‫ﺗﺠﻬﯿﺰات را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي زﯾﺮ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﮐﺮد ‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺑﺎزرﺳﯽﻫﺎ‬
‫ب‪.‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺗﻌﻤﯿﺮات و ﻧﮕﻬﺪاري ﭘﯿﺸﮕﯿﺮاﻧﻪ )ﺗﻌﻤﯿﺮات ﺟﺰﺋﯽ‪ ،‬ﺗﻌﻮﯾﺾ ﻗﻄﻌﺎت ﮐﻮﭼﮏ‪ ،‬رﻧﮓآﻣﯿﺰي ﻗﻄﻌﺎت‪،‬‬
‫رواﻧﮑﺎري ﻗﻄﻌﺎت(‬
‫ج‪ .‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﯾﺮ)ﺗﻌﻮﯾﺾ و ﺗﻌﻤﯿﺮات ﮐﻠﯽ ﻗﻄﻌﺎت(‬

‫ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺑﺎﻻﺳﺮي‪ :‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺑﺎﻻﺳﺮي ﺷﺎﻣﻞ اﯾﻦ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫اﻟﻒ( ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﯿﺮوي اﻧﺴﺎﻧﯽ )ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﯿﺮوي اﻧﺴﺎﻧﯽ اداري‪ ،‬آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎﻫﯽ‪ ،‬ﭘﺰﺷﮑﯽ‪ ،‬ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﯽ و اﻧﺒﺎرداري(‬
‫ب( ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻣﻮاد و اﺑﺰارﻫﺎي اداري )ﺑﺮق‪ ،‬ﻏﺬا‪ ،‬ﺧﻮاﺑﮕﺎه‪ ،‬ﻣﻮاد ﻣﺼﺮﻓﯽ(‬
‫ت( ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺧﺪﻣﺎت )ارﺗﺒﺎﻃﺎت‪ ،‬ﺑﯿﻤﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺎﻓﺮت ﮐﺎرﮐﻨﺎن‪ ،‬آﻣﻮزش(‬

‫ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺑﺎﻻﺳﺮي در ﺷﺮﮐﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ در ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻔﺖ‬
‫و ﮔﺎز ﺗﺎﺛﯿﺮي ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺗﺤﻘﯿﻖ و ﺗﻮﺳﻌﻪ در ﺷﺮﮐﺖ ﻣﺎدر‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎي اداري و ﻣﺎﻟﯽ‪ ،‬و‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺳﺘﺮاﺗﮋيرﯾﺰي ﻫﻤﮕﯽ در ﺑﺨﺶ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺑﺎﻻﺳﺮي اداري ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ زﯾﺮﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي زﯾﺮ ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪي ﮐﺮد‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪ .‬ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻓﺮازآوري‪ 1‬ﻧﻔﺖ از اﻋﻤﺎق زﻣﯿﻦ‪.‬‬

‫ب‪ .‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي آبﮔﯿﺮي‪ 2‬و ﺟﺪاﺳﺎزي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪.‬‬
‫ج‪ .‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺰرﯾﻖ ﮔﺎز‪ ،‬آب‪ ،‬ﺑﺨﺎرآب‪ ،‬ﻣﻮاد ﺷﯿﻤﯿﺎﯾﯽ‪.‬‬
‫د‪ .‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺗﺨﻠﯿﻪ آب‪.‬‬

‫ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻧﻘﻞ و اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻮاد‪ :‬اﯾﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎﯾﯽ اﻃﻼق ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎل ﻧﻔﺖ ﯾﺎ ﮔﺎز از‬
‫ﻣﺤﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﻪ ﭘﺎﻻﯾﺸﮕﺎه‪ ،‬ﺗﺴﻬﯿﻼت ﻓﺮآوري ﮔﺎز‪ ،‬ﯾﺎ ﭘﺎﯾﺎﻧﻪﻫﺎي ﺻﺎدراﺗﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﻣﯿﺰان ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺣﻤﻞ‬
‫وﻧﻘﻞ ﺑﻪ ﺣﺠﻢ ﻣﻮادي ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺎﻓﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﻮاد ﺑﺎﯾﺪ اﻧﺘﻘﺎل ﯾﺎﺑﺪ و وﺳﺎﯾﻞ ﺣﻤﻞ وﻧﻘﻞ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪.‬‬
‫اﻗﻼم ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻧﻘﻞ واﻧﺘﻘﺎل ﻣﻮاد ﺑﻪﺗﺮﺗﯿﺐ زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Artifical Lift‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Dehydration‬‬

‫‪170‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫اﻟﻒ‪ .‬ﻫﺰﯾﻨﻪ ﭘﻤﭗﻫﺎ و ﺳﻮﺧﺖ ﮐﻤﭙﺮﺳﻮر و ﺧﺮاﺑﯽﻫﺎ‪.‬‬
‫ب‪ .‬ﻫﺰﯾﻨﻪ اﺟﺎره ﺗﺎﻧﮑﺮﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﮐﻪ ﻗﯿﻤﺖﻫﺎي ﺟﻬﺎﻧﯽ دارد و ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﺎﻫﯿﺎﻧﻪ ﺑﻪ روز ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ج‪ .‬ﺗﻌﺮﻓﮥ اﺳﺘﻔﺎده از ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟﻪ ‪.‬‬
‫د‪ .‬ﻫﺰﯾﻨﻪي ﻋﻤﻠﯿﺎت ﭘﺎﯾﺎﻧﻪﻫﺎ و اﺳﮑﻠﻪﻫﺎ‪.‬‬

‫ﻫﺰﯾﻨﻪي ﺑﯿﻤﻪ‪ :‬ﺑﯿﻤﻪي ﺗﺠﻬﯿﺰات ﻧﻔﺘﯽ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در اواﯾﻞ ﻋﻤﺮ ﯾﮏ ﭘﺮوژه ﻣﻮﮐﺪاً ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻫﺰﯾﻨﻪي ﺑﯿﻤﻪ‬
‫ﺗﺠﻬﯿﺰات ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آﺳﯿﺐﭘﺬﯾﺮي آن از ‪ %0/5‬ﺗﺎ ‪ %4‬ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﻣﺘﻐﯿﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﺗﻨﺰﯾﻞ ﺟﺮﯾﺎنﻫﺎي ﻧﻘﺪي‪ ،‬اﻧﺪازه ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ در ﺳﺎلﻫﺎي آﺧﺮ ﭘﺮوژه در ارزﯾﺎﺑﯽ ﭘﺮوژهﻫﺎ ﺗﺎﺛﯿﺮ‬
‫ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻤﯽ دارد‪ ،‬وﻟﯽ اﮔﺮ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ در ﺳﺎلﻫﺎي ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻣﻘﺪار واﻗﻌﯽ ﺗﺨﻤﯿﻦ زده ﺷﻮد در‬
‫ﻧﻬﺎﯾﺖ‪ ،‬ﻋﻤﺮ اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﺮوژه ﮐﻤﺘﺮ از ﻣﻘﺪار ﺣﻘﯿﻘﯽ آن ﺑﺮآورد ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ .‬از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻼت‪ ،‬ﻧﺎرﺳﺎﯾﯽﻫﺎﯾﯽ در ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺸﮑﯿﻞدﻫﻨﺪه ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﻣﻌﻤﻮﻻً‬
‫از ﺷﺮﮐﺘﯽ ﺑﻪ ﺷﺮﮐﺖ دﯾﮕﺮ و از ﻣﻨﻄﻘﻪ اي ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ دﯾﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﺎ وﺟﻮداﯾﻦ درﺻﺪﻫﺎي زﯾﺮ ﻣﻘﺎدﯾﺮ‬
‫ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ را ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﮐﻠﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺗﻮﻟﯿﺪ در ﺣﺪود ‪ %35‬ﮐﻞ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻧﻘﻞ و اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻮاد در ﺣﺪود ‪ %23‬ﮐﻞ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ ‪.‬‬

‫‪ ‬ﻫﺰﯾﻨﻪي ﺑﯿﻤﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ‪ %21‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪ ‬ﻫﺰﯾﻨﻪي ﻧﮕﻬﺪاري و ﺗﻌﻤﯿﺮات ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ‪ %17‬ﮐﻞ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪ ‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺑﺎﻻﺳﺮي ﺗﻨﻬﺎ ﺣﺪود ‪ %4‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﺻﺤﯿﺢ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ در ﯾﮏ ﭘﺮوژه‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت ﻧﺴﺒﺘﺎً دﻗﯿﻖ از ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ذﮐﺮ ﺷﺪه ﺿﺮوري‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ از ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﻌﺪاد ﺑﺸﮑﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه ﯾﺎ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺗﻌﺪاد ﭼﺎهﻫﺎي در ﺣﺎل ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻋﻨﻮان ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﺷﻮد‪ .‬در اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ آﻣﺎر و ارﻗﺎم ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﻣﻘﺪار ﻣﺘﻮﺳﻂ آﻣﺎري ﺑﻪ ازاي‬
‫ﻫﺮ ﭼﺎه اﺳﺖ و اﻟﺰاﻣﺎً ﭼﻨﯿﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﭼﺎه ﺑﻪوﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﺨﻤﯿﻦ‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎ ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻣﺮﻣﺖ و ﺑﻬﺴﺎزي ﻫﺮ ﭼﺎه ﻫﺮ ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﯾﮏ ﺑﺎر اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻌﻨﺎي اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت‬
‫آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻮﺳﻂ در ﻫﺮ ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻣﺮﻣﺖ و ﺑﻬﺴﺎزي ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﭼﺎهﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﯾﺪ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‬
‫و ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط در ﻫﺮ دوره زﻣﺎﻧﯽ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪.‬‬

‫‪.1‬ﻧﺎﻫﯿﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻬﯽ اﺻﻞ‪ ،‬ﭘﺎﯾﺎنﻧﺎﻣﻪ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ‪1389‬‬

‫‪171‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫‪ .4-6‬ﻧﺮخﻫﺎي ﺑﻬﺮه‬

‫ﺑﻬﺮه ﻫﻤﺎن ﻗﯿﻤﺖ ﯾﺎ اﺟﺎره ﭘﺮداﺧﺖ ﺷﺪه ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﻮل ﯾﺎ وﺟﻮه ﭘﺮداﺧﺘﯽ ﺑﻪ ﺻﻮرت وام اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت درﺻﺪي از وﺟﻮه ﻗﺮض داده ﺷﺪه ﯾﺎ ﻗﺮض ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﯿﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻣﺒﻠﻎ وام را اﺻﻞ ﭘﻮل ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻧﺮخ‬
‫ﺑﻬﺮه ﯾﺎ ﻧﺮخ رﺷﺪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻪ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ‪ %10‬در ﺳﺎل روي‬
‫‪ 100‬دﻻر ﻗﺮض ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﯾﺎ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺷﺪه ﺑﺮاي ﯾﮏ ﺳﺎل‪110،‬دﻻر ﻋﺎﯾﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه در ﺑﺎزار‪ ،‬ﻣﺘﺎﺛﺮ از ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﭘﺎﯾﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺮخ‪ ،‬ﻧﺮخ ﺑﻬﺮهاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻧﮏﻫﺎ ﺑﺮاي ﻣﻌﺘﺒﺮﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﻣﺸﺘﺮﯾﺎنﺷﺎن ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﺮخ ﺗﻨﺰﯾﻞ ﻣﯿﺰان ﻧﺮخ ﺑﻬﺮهاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺮﮐﺰي ﺑﺮاي ﺑﺎﻧﮏﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ذﺧﺎﯾﺮ‬
‫آن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺑﺎزار ﮐﻪ در ﺑﺎزارﻫﺎي ﻣﺎﻟﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺘﻐﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬و در ﻫﺮ زﻣﺎن‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت از ﻧﺮخﻫﺎي ﺑﻬﺮه وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﯿﺰان ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﺑﻪ رﯾﺴﮏ‪ ،‬زﻣﺎن ﺳﺮرﺳﯿﺪ وام‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي اداري ﮐﻪ ﻣﻮﺳﺴﻪ‬
‫ﻣﺎﻟﯽ ﻋﺮﺿﻪ ﮐﻨﻨﺪه وام ﺗﺤﻤﯿﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ و رﻗﺎﺑﺖ ﺑﺮاي درﯾﺎﻓﺖ وام ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ .‬در ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻠﯽ‪ ،‬ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه وامﻫﺎ در‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ زﯾﺮ ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫‪ ‬وﺟﻮد رﯾﺴﮏ ﺑﺮاي ﻗﺮضدﻫﻨﺪه؛ ﮐﻪ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه اﯾﻦ اﺣﺘﻤﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﺻﻞ ﭘﻮل و ﺑﻬﺮه آن‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻗﺮضﮔﯿﺮﻧﺪه ﺑﺎز ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﺸﻮد‪.‬‬

‫‪ ‬دوره ﻃﻮﻻﻧﯽﺗﺮ وام؛ رﯾﺴﮏ دورهﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪﻣﺪتﺗﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ‬ﻣﻘﺪار ﮐﻤﺘﺮ وام؛ ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي اداري ﺑﺎﻻﺗﺮ‪.‬‬

‫‪ ‬ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺎﻟﯽ ﻏﯿﺮ رﻗﺎﺑﺘﯽ‪.‬‬

‫‪ ‬ﺣﯿﻄﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري؛ ﻧﺮخﻫﺎ ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاريﻫﺎي ﭘﺮﻣﺨﺎﻃﺮهﺗﺮ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه‪ ،‬ﻣﺘﺎﺛﺮ از ﻋﺮﺿﻪ و ﺗﻘﺎﺿﺎي وﺟﻮه ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار واﻗﻌﯽ ﭘﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻗﺮض دادن ﺑﻪ‬
‫ﻗﺮض ﮔﯿﺮﻧﺪﮔﺎن ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر در دﺳﺘﺮس اﺳﺖ را وﺟﻮه ﻗﺎﺑﻞ وام دﻫﯽ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫از ﺳﻮي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻋﺮﺿﻪ وﺟﻮه ﻗﺎﺑﻞ ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان وام‪ ،‬ﺗﺎﺑﻌﯽ از ﻣﯿﺰان ﭘﺲاﻧﺪاز ﻗﺒﻠﯽ و ﻓﻌﻠﯽ اﻓﺮاد و ﺑﻨﮕﺎهﻫﺎ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺮﮐﺰي‪ ،‬ﺑﺎﻧﮏﻫﺎي ﺗﺠﺎري و ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم ﻣﻨﺎﺑﻊ اﺻﻠﯽ ﻋﺮﺿﻪ ﭘﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪172‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫ﺑﻬﺮه ﺳﺎده و ﻣﺮﮐﺐ‬

‫ﺑﻬﺮه ﺳﺎده ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﺻﻞ ﭘﻮل ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮد و در ﻃﻮل ﯾﮏ دوره زﻣﺎﻧﯽ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬در‬
‫اﻧﺘﻬﺎي دوره‪ ،‬ﻫﻢ اﺻﻞ ﭘﻮل و ﻫﻢ ﺑﻬﺮه ﺣﺎﺻﻞ از آن ﺑﺎز ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬وامﻫﺎي ﺑﺎ ﺑﻬﺮه ﺳﺎده ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ دوره‬
‫زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﮐﻞ ﻣﺒﻠﻎ ﺑﻬﺮه را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﺮﻣﻮل زﯾﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮد‪:‬‬

‫ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه× ﺗﻌﺪاد دورﻫﻬﺎ × اﺻﻞ ﭘﻮل=ﺑﻬﺮه‬

‫ﺑﻬﺮه ﻣﺮﮐﺐ ﻣﻘﺪار ﺑﻬﺮهاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺻﻞ ﭘﻮل و ﺑﻬﺮهﻫﺎي ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه در دورهﻫﺎي ﻗﺒﻞ ﺗﻌﻠﻖ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬در‬
‫اﻧﺘﻬﺎي ﻫﺮ دوره‪ ،‬ﻣﺒﻠﻎ اﺻﻞ ﭘﻮل و ﺑﻬﺮه ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻌﺎً ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺒﺪا ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺑﻬﺮه ﺑﺮاي دوره ﺑﻌﺪ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺑﻬﺮه در دوره ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮع اﺻﻞ ﭘﻮل و ﺑﻬﺮه ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه در دوره ﻗﺒﻞ ﺑﻪ اﺻﻞ ﭘﻮل ﺑﺮاي دوره‬
‫ﺟﺪﯾﺪ ﻣﺒﺪل ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار ﺑﻬﺮه ﺗﺠﻤﻌﯽ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد دورهﻫﺎي ﻣﺮﮐﺐﺳﺎزي در ﺳﺎل و ﺗﻌﺪاد ﺳﺎلﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻬﺮه‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﻬﺮه ﺑﻪ ﻃﻮر ﮔﺴﺘﺮدهاي در وامﻫﺎي ﺧﺮﯾﺪ ﻣﺴﮑﻦ‪ ،‬وامﻫﺎي ﺧﺮﯾﺪ ﺧﻮدرو‪،‬‬
‫اﻗﺴﺎط ﮐﺎرتﻫﺎي اﻋﺘﺒﺎري و ﺳﺎﯾﺮ وامﻫﺎي اﻗﺴﺎﻃﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻬﺮه ﻣﺮﮐﺐ‪ ،‬ﺗﻌﯿﯿﻦﮐﻨﻨﺪه ﻣﺒﻠﻎ آﺗﯽ‬
‫ﺑﺮاي ﭘﻮﻟﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻬﺮه ﻣﺮﮐﺐ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد‪:‬‬
‫= ﺑﻬﺮه‬ ‫‪1+‬‬ ‫اﺻﻞ ﭘﻮل × ‪− 1‬‬
‫ﯾﺎ‬

‫اﺻﻞ ﭘﻮل× ) ‪= (1 +‬اﺻﻞ ﭘﻮل ‪ +‬ﺑﻬﺮه‬

‫ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل‪:‬‬

‫= ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه اﺳﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻪ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ =m‬ﺗﻌﺪاددورهﻫﺎي ﻣﺮﮐﺐﺳﺎزي در ﻫﺮ ﺳﺎل‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺮﮐﺐﺳﺎزي ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻪ ﻣﻘﺪار ‪ m‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪1‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺮﮐﺐﺳﺎزي‬
‫ﺷﺶ ﻣﺎﻫﻪ ﻣﻘﺪار‪ m‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 2‬اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺮﮐﺐﺳﺎزي ﻓﺼﻠﯽ ﻣﻘﺪار‪ m‬ﺑﺮاﺑﺮ‪ 4‬اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﻣﺮﮐﺐﺳﺎزي ﻣﺎﻫﯿﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﻘﺪار ‪ m‬ﺑﺮاﺑﺮ ‪12‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ t‬دوره وام ﯾﺎ ﺗﻌﺪاد ﺳﺎلﻫﺎ‬
‫اﮔﺮ ﺑﻬﺮه ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﺑﺎر در ﺳﺎل ﻣﺮﮐﺐ ﺷﻮد‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪3‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺳﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫‪173‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫‪= [(1 +‬ﺑﻬﺮه‬ ‫اﺻﻞ ﭘﻮل × ] )‬
‫ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه اﺳﻤﯽ و ﻣﻮﺛﺮ‬
‫ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﻣﺮﮐﺐ ﺑﻪ دو ﻧﻮع ﺑﯿﺎن ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه اﺳﻤﯽ و ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﻣﻮﺛﺮ ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻪ‪ .‬ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﻣﺮﮐﺐ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه اﺳﻤﯽ ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻪ ﻧﺸﺎن داده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر دورهاي ﯾﻌﻨﯽ روزاﻧﻪ ﯾﺎ ﻣﺎﻫﯿﺎﻧﻪ ﯾﺎ ﻓﺼﻠﯽ‬
‫ﯾﺎ ﺷﺶ ﻣﺎﻫﻪ و ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ )ﺗﻌﺪاد ﺑﯽﺷﻤﺎري از دورهﻫﺎي زﻣﺎﻧﯽ در ﯾﮏ ﺳﺎل ﮐﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻣﺮﮐﺐﺳﺎزي روزاﻧﻪ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ( ﻣﺮﮐﺐ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﻣﻮﺛﺮ ﻧﺮﺧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ روي ﻣﺒﻠﻐﯽ از ﭘﻮل ﺑﺮاي ﯾﮏ ﺳﺎل اﻋﻤﺎل ﺷﻮد‪ .‬ﺣﺎﺻﻞ آن ﺑﺎ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه‬
‫اﺳﻤﯽ ﻣﺮﮐﺐ ﺷﺪه ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ‪ m‬دوره زﻣﺎﻧﯽ در ﯾﮏ ﺳﺎل ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﻧﺮخﻫﺎي ﺑﻬﺮه اﺳﻤﯽ و ﻣﻮﺛﺮ در ﺻﻮرﺗﯽ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺮﮐﺐﺳﺎزي ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻪ رخ دﻫﺪ‪ .‬راﺑﻄﻪ اﯾﻦ دو ﻧﻮع ﺑﻬﺮه ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪i‬‬
‫‪= (1 + ) − 1‬‬
‫‪m‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺮاي ﻧﺮخ ﻫﺎي ﺑﻬﺮه اﺳﻤﯽ ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ دﻓﻌﺎت در ﯾﮏ ﺳﺎل وﯾﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ‬
‫ﻣﺮﮐﺐﺳﺎزي ﺻﻮرت ﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ‪ ،‬ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻌﺪاد دﻓﻌﺎت ﻣﺮﮐﺐﺳﺎزي ‪ m،‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ‬
‫ﻣﯿﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺐﺳﺎزي ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻣﯽرﺳﯿﻢ‪ .‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪= −1‬‬

‫‪ .5-6‬اﺳﺘﻬﻼك‬

‫اﺳﺘﻬﻼك داراي ﻣﻌﺎﻧﯽ ﺑﺴﯿﺎري اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﺪ ﺗﻌﺮﯾﻒ آن در زﯾﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﮐﺎﻫﺶ ارزش ﯾﮏ داراﯾﯽ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺎﻫﺶ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﺧﺘﻼف ارزش ﯾﮏ داراﯾﯽ در دو زﻣﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﻫﺮ‬
‫دﻟﯿﻠﯽ ﮐﻪ ﮐﺎﻫﺶ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻮزﯾﻊ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﯾﺎ ارزش اوﻟﯿﻪ ﯾﮏ داراﯾﯽ ﻣﻨﻬﺎي ارزش اﺳﻘﺎﻃﯽ )اﮔﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ و ﺗﺨﻤﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ ( در‬
‫ﻃﻮل ﻋﻤﺮ ﻣﻔﯿﺪ داراﯾﯽ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﻔﺎ وت ارزش ﯾﮏ داراﯾﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﺧﺮﯾﺪاري ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺎ ﯾﮏ داراﯾﯽ ﻓﺮﺿﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬
‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﮑﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎي ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻮﺟﻮد آﯾﻨﺪ ارزش داراﯾﯽ )وﺳﺎﺋﻞ و‬
‫ﻣﺎﺷﯿﻦ آﻻت ( ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﻨﺠﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد و ﺗﻔﺎوت‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از ﻣﻘﺪار اﺳﺘﻬﻼك داراﯾﯽ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬اﺳﺘﻬﻼك داراﯾﯽﻫﺎ ﺑﻪ دﻻﯾﻞ زﯾﺮ ﺻﻮرت ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد‪ :‬ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژي‪ ،‬ﻓﺮﺳﻮدﮔﯽ ﻣﺎﺷﯿﻦآﻻت‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮات‬
‫ﻣﻘﺮرات ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺎﺷﯿﻦ آﻻت‪ ،‬ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﻣﻘﺪار و ﻧﻮع ﺳﺮوﯾﺲ ﻣﻮرد ﻟﺰوم‪ ،‬اﯾﺠﺎد ﺧﺴﺎرات ﺟﺎﻧﯽ و‬
‫ﻣﺎﻟﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ داراﯾﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻌﻮﯾﺾ آن ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫‪174‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫روشﻫﺎي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﺳﺘﻬﻼك‬

‫روشﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻘﺪار اﺳﺘﻬﻼك ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺘﺨﺎب ﻫﺮ روش اﺳﺘﻬﻼك ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ و‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﻣﺎﻟﯽ ﻫﺮ ﮐﺸﻮر دارد و اﮔﺮ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﯾﮏ ﮐﺸﻮر اﺟﺎزه اﻧﺘﺨﺎب روش ﻣﻌﯿﻨﯽ را ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﺳﺘﻬﻼك‬
‫داد‪ ،‬آن روش ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺸﺮﯾﺢ روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﺳﺘﻬﻼك ﺑﻪ روش ﺧﻂ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‪:‬‬

‫روش ﺧﻂ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‪ 1‬ﺳﺎدهﺗﺮﯾﻦ و ﺷﺎﯾﺪ ﻣﺘﺪاولﺗﺮﯾﻦ روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﺳﺘﻬﻼك اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ روش ﻣﻘﺪار اﺳﺘﻬﻼك‬
‫ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻪ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و ﻃﺒﻖ راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫‪D = (P – SV)/ n‬‬

‫‪ P‬ﻫﺰﯾﻨﻪ اوﻟﯿﻪ داراﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ داراﯾﯽ ﻫﺮ ﺳﺎل ﺗﺤﺖ ﻣﻘﺪار ﻣﻌﯿﻨﯽ ﻣﺴﺘﻬﻠﮏ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻘﺪار ارزش‬
‫دﻓﺘﺮي ﭘﺲ از ‪ m‬ﺳﺎل ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﺷﻮد‪:‬‬

‫‪BVm = P –m*D‬‬ ‫‪m=1,2,……….n‬‬

‫ﻗﺒﻞ از ﺳﺎل ‪ ،1981‬اﻣﮑﺎن داﺷﺖ ﮐﻪ از ﯾﮏ روش ﻣﻌﻘﻮل ﺑﺮاي اﻧﻮاع داراﯾﯽﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻬﻼك اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ روشﻫﺎ‪ ،‬روش ﺧﻂ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻮد‪ .‬در اﯾﻦ روش‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻬﻼك ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺎوي در دوره ﻋﻤﺮ‬
‫ﻣﻔﯿﺪ آن ﭘﺨﺶ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬از ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﺳﺘﻬﻼك اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫=‬

‫ارزش اﺳﻘﺎط و ‪ n‬دوره ﻋﻤﺮ ﻣﻔﯿﺪ‬ ‫ﻣﻘﺪار اﺳﺘﻬﻼك در ﺳﺎل ‪n‬ام‪ C ،‬ﮐﻞ ﻫﺰﯾﻨﻪ داراﯾﯽ‪،‬‬ ‫دراﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫داراﯾﯽ اﺳﺖ‪ .‬ارزش اﺳﻘﺎط ﮐﻪ آن را ارزش ﺑﺎﻗﯿﻤﺎﻧﺪه‪ ،‬ارزش ﻧﻬﺎﯾﯽ ﯾﺎ ارزش ﺿﺎﯾﻌﺎت ﻧﯿﺰ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ارزش‬
‫ﺗﺨﻤﯿﻨﯽ داراﯾﯽ در اﻧﺘﻬﺎي دوره ﻋﻤﺮ ﻣﻔﯿﺪ آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ داراﯾﯽ ﭘﺲ از آﻧﮑﻪ دﯾﮕﺮ ﺑﺎ ﺑﻬﺮهوري ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻧﯿﺴﺖ ﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻎ درﯾﺎﻓﺘﯽ ارزش اﺳﻘﺎط ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﺷﻮد ﯾﮏ داراﯾﯽ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻬﻼك در اﻧﺘﻬﺎي دوره ﻋﻤﺮ اﻗﺘﺼﺎدي‬
‫ﭘﺮوژه داراي ارزش اﺳﻘﺎط ﺑﺎﺷﺪ و اﯾﻦ ارزش ﺑﯿﺶ از ارزش دﻓﺘﺮي )ﻣﺒﻠﻎ اوﻟﯿﻪ ﻣﻨﻬﺎي ﺟﻤﻊ اﺳﺘﻬﻼك ﺗﺎ آن‬

‫‪1‬‬
‫)‪Straight Line Method (SL‬‬

‫‪175‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫زﻣﺎن( داراﯾﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﻘﺪار اﺧﺘﻼف ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎﻟﯿﺎت و ﻋﺎﯾﺪات ﻓﺮوش در‬
‫آﺧﺮﯾﻦ ﺳﺎل ﻧﻘﺪي ﭘﺮوژه ﻇﺎﻫﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬در ﺣﺎﻟﺘﯽ ﻣﺸﺎﺑﻪ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺗﺠﻬﯿﺰات در اﺑﺘﺪا ﯾﺎ در ﻣﯿﺎﻧﻪ ﯾﮏ ﭘﺮوژه‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي ﺷﺪه ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﺷﻮد‪ ،‬اﯾﻦ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﺑﺎﯾﺪ در دوره ﺑﻌﺪي ﺟﺮﯾﺎن ﻧﻘﺪي اﻧﻌﮑﺎس داده ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .6-6‬ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ارزﯾﺎﺑﯽ‬

‫ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ارزﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﻏﯿﺮﺗﻨﺰﯾﻠﯽ و ﺗﻨﺰﯾﻠﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﻏﯿﺮﺗﻨﺰﯾﻠﯽ ﺑﺮاي ﭘﻮل ارزش زﻣﺎﻧﯽ ﻗﺎﺋﻞ‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪي ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎي ﺗﻨﺰﯾﻠﯽ ﻣﯽﺗﻮان ﻃﺮحﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ داراي ﻋﻤﺮ و ﻃﻮل ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ را ارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪﻋﺒﺎرتدﯾﮕﺮ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎ ﺳﻮدآوري ﻃﺮح ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻃﯽ ﻋﻤﺮ ﻃﺮح اﺳﺖ و‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯽ درﯾﺎﻓﺖﻫﺎ و ﭘﺮداﺧﺖﻫﺎي اﻧﺠﺎم ﺷﺪه در ﻃﯽ ﻋﻤﺮ ﻃﺮح ﺑﻪ زﻣﺎن ﺣﺎل ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد ) وﯾﻠﯿﺎﻣﺰ‪ ،‬آﻟﻦ‪،‬‬
‫روﺑﺮت ﺳﺎﮔﺪن‪.(1372 ،‬‬

‫اﻟﻒ( دوره ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‪ ، 1‬ب( ارزشﺣﺎل ﺧﺎﻟﺺ‪ ، 2‬ح( ﺷﺎﺧﺺ ﺳﻮدآوري‪ ، 3‬د( ﻧﺮخ ﺑﺎزدهي داﺧﻠﯽ‪، 4‬‬
‫ه( ﻧﺮخ ﺑﺎزدهي داﺧﻠﯽ ﺗﻌﺪﯾﻞ ﺷﺪه ‪ ،5‬ج( روش ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﻪ ﻣﺨﺎرج‬

‫‪ .1-6-6‬زﻣﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‬

‫»دوره ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ«‪ 6‬ﯾﮏ روش ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﭘﺮوژهﻫﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺤﻠﯿﻞﮔﺮ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ‬
‫روش‪ ،‬در ﺟﺴﺘﺠﻮي دوره ﯾﺎ ﻣﺪت زﻣﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اوﻟﯿﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺗﻮﺳﻂ درآﻣﺪﻫﺎي ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻪ ﺟﺒﺮان ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت ﺳﺎدهﺗﺮ ﻣﺠﻤﻮع درآﻣﺪﻫﺎي ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻪ در آن دوره ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاران ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ اﻗﺘﺼﺎدي ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري در ﭘﺮوژهﻫﺎي ﮐﻮﺗﺎهﻣﺪت دارد‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ در روش دوره ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﭘﺮوژهاي اﻗﺘﺼﺎديﺗﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ داراي دوره ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫دوره ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﯾﮏ ﻃﺮح ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﺳﺎلﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﻫﺰﯾﻨﻪ اوﻟﯿﻪي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ) از‬
‫ﻣﺤﻞ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﺎﻟﺺ ﺳﺎﻻﻧﻪ( ﻻزم اﺳﺖ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ ﺿﺎﺑﻄﻪ‪ ،‬ﻃﺮح ﯾﺎ ﮔﺰﯾﻨﻪاي ﮐﻪ در ﮐﻮﺗﺎه‪-‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Pay Back Period‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Net Present Value‬‬
‫‪3‬‬
‫‪Profit Index‬‬
‫‪4‬‬
‫‪Internal Rate Of Return‬‬
‫‪5‬‬
‫‪Modified Internal Rate Of Return‬‬
‫‪6‬‬
‫‪Payback Period‬‬

‫‪176‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﻣﺪت اﺻﻞ ﻣﺒﻠﻎ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري اﻧﺠﺎم ﺷﺪه را ﺑﺮﮔﺸﺖ دﻫﺪ ﺑﺮﺗﺮي ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬دوره ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺘﯽ اﺳﺖ از‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪي اوﻟﯿﻪي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺑﻪ ﺟﺮﯾﺎن ﻧﻘﺪي ﺳﺎﻻﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫=‬

‫‪ = PBP‬دوره ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‪ = I ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري اوﻟﯿﻪ‪ = NCF،‬ﺟﺮﯾﺎن ﻧﻘﺪي ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻪ‬

‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ .2-6-6‬ارزش ﺣﺎل ﺧﺎﻟﺺ‬

‫ارزش ﺣﺎل ﺧﺎﻟﺺ ﮐﻪ آن را ﺑﻬﺎي ﻓﻌﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﺴﺮ ارزشﺣﺎل درآﻣﺪﻫﺎ از ارزشﺣﺎل ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ ﺑﻪدﺳﺖ‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬و ﻧﺮم اﻓﺰاري ﮐﻪ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ‪ Excel1‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ‪ NPV‬ﯾﮏ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬاري ﺑﺎ ﯾﮏ ﻧﺮخ ﺗﻨﺰﯾﻞ ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬ﻣﺜﺒﺖ اﺳﺖ‪ ،‬دراﯾﻦ ﺻﻮرت ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺗﺎﻣﯿﻦ ﻣﺎﻟﯽ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﯾﺎ ﻫﺰﯾﻨﻪ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ از وﺟﻮه ﺟﺒﺮان ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري درآﻣﺪي را اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ارزشﺣﺎل ﻣﺜﺒﺖ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ NPV‬ﻣﺜﺒﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﻧﺮخ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺮخ ﺗﻨﺰﯾﻞ اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ‪ NPV،‬ﻣﻨﻔﯽ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‪ ،‬ﻋﻮاﯾﺪي ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ﻣﻮرد اﻧﺘﻈﺎر از اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ از وﺟﻮه اﯾﺠﺎد ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮل ﻣﻌﯿﺎر ارزشﺣﺎل ﺧﺎﻟﺺ )‪ (NPV‬ﺑﻪﺻﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬ ‫‪R‬‬
‫‪Revenue pv = R +‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+ ⋯+‬‬
‫)‪(1 + r) (1 + r‬‬ ‫)‪(1 + r‬‬ ‫)‪(1 + r‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬
‫‪Cos pv = C +‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+ ⋯+‬‬
‫)‪(1 + r) (1 + r‬‬ ‫)‪(1 + r‬‬ ‫)‪(1 + r‬‬
‫‪R‬‬ ‫‪C‬‬
‫= ‪NPV‬‬ ‫‪−‬‬
‫)‪(1 + r‬‬ ‫)‪(1 + r‬‬

‫ﺑﺎ ﻓﺮض اﯾﻨﮑﻪ‪:‬‬

‫‪ :‬در آﻣﺪ دوره ‪ =t‬ﻗﯿﻤﺖ در ﺳﺎل ‪ t‬ﺿﺮﺑﺪر ﻣﻘﺪار در ﺳﺎل ‪ t‬ﺑﻪ ﮐﺸﻮر ﺧﺮﯾﺪار ﻃﯽ دورهﻫﺎي ﺑﻬﺮهﺑﺮداي‪،‬‬
‫ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬ﺟﺮﯾﺎن درآﻣﺪي ﺣﺎﺻﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮﺳﺎﻧﺎت ﻗﯿﻤﺖ ﻃﯽ دوره ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬
‫‪ :Qt‬ﻣﻘﺪار ﻓﺮوش‬ ‫‪ :Pt‬ﻗﯿﻤﺖ‬

‫‪ 1‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺤﺪودﯾﺖ در دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺟﺰﺋﯽ ﻻزم ﺑﺮاي ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮي ﻧﺮم اﻓﺰار ﮐﺎﻣﻔﺎر در اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ از ﻧﺮم اﻓﺰار اﮐﺴﻞ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪177‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫‪ :‬ﻫﺰﯾﻨﻪ دوره‪ = t‬ﻣﺠﻤﻮع ﻫﺮﯾﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪاي و ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﭘﺮوژه‬
‫‪ :r‬ﻧﺮخ ﺗﻨﺰﯾﻞ ﯾﻌﻨﯽ ﺣﺪاﻗﻞ ﻧﺮخ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻪ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺟﺪﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ :‬ﻋﻤﺮ ﭘﺮوژه ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺳﺎل‬

‫ﻣﻌﯿﺎر ارزشﺣﺎل ﺧﺎﻟﺺ ﻣﺰاﯾﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ زﯾﺮ را دارا ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫اﻟﻒ( ارزش زﻣﺎﻧﯽ ﭘﻮل را در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ب( ﺟﺮﯾﺎن ﻧﻘﺪي را در ﮐﻞ دوره در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬ج( ﮐﺎﻣﻼً ﺑﺎ ﻫﺪف‬
‫ﻣﺎﻟﯽ ﺣﺪاﮐﺜﺮﺳﺎزي ﺛﺮوت ﺳﻬﺎﻣﺪاران ﺗﻄﺎﺑﻖ دارد‪ .‬د( ارزشﺣﺎلﺧﺎﻟﺺ ﻃﺮحﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬ﺑﻪ ارزش ﭘﻮل اﻣﺮوز‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺟﻤﻊ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ .3-6-6‬ﺷﺎﺧﺺ ﺳﻮدآوري‬

‫ﺑﺮرﺳﯽ ‪ NPV‬و ‪ IRR‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ دو روش ﭼﮕﻮﻧﻪ ﮐﺎراﯾﯽ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري را اﻧﺪازهﮔﯿﺮي ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاي ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ ﻣﺸﮑﻞ ﮐﺎراﯾﯽ‪ ،‬از ﺷﺎﺧﺺ ﺳﻮدآوري )‪ (PI‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﺷﻮد ‪ PI‬ﻧﺮﺧﯽ ﺑﺪون اﺑﻌﺎد اﺳﺖ از ﻧﻈﺮ‬
‫رﯾﺎﺿﯽ ‪ PI‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﺮ ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ ‪:‬‬
‫‪NPV‬‬
‫= ‪PI‬‬
‫‪I‬‬

‫در اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل ‪ = I‬ﻫﺰﯾﻨﻪي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري اوﻟﯿﻪ و ‪ = NPV‬ارزشﺣﺎل ﺧﺎﻟﺺ ﭘﺮوژه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ PI‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ دﻻر ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﻪﺻﻮرت ارزشﺣﺎل ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﯽآﯾﺪ‪ .‬از اﯾﻦ‬
‫ﺷﺎﺧﺺ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﻌﯿﺎر رﺗﺒﻪﺑﻨﺪي ﺑﺮاي ﺗﺨﺼﯿﺺ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪ .4-6-6‬ﻧﺮخ ﺑﺎزﮔﺸﺖ داﺧﻠﯽ‬

‫ﻧﺮخ ﺑﺎزده داﺧﻠﯽ )‪ (IRR‬ﻣﻌﯿﺎر ﺳﻮدآوري ﻣﻬﻢ دﯾﮕﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮔﺴﺘﺮدهاي ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻫﺪف اﯾﻦ روش‪ ،‬ﯾﺎﻓﺘﻦ ﻧﺮخ ﺑﻬﺮهاي اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺗﻤﺎم درآﻣﺪﻫﺎي آﯾﻨﺪه ﺑﺎ آن ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه ﺑﻪ زﻣﺎن اول ﭘﺮوژه )زﻣﺎن‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬاري( ﺗﻨﺰﯾﻞ ﺷﻮد‪ ،‬آن ﮔﺎه درآﻣﺪ ﺗﻨﺰﯾﻞ ﺷﺪه ﺑﺎ ﻣﯿﺰان ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ و ﮐﺎراﯾﯽ ﻧﻬﺎﯾﯽ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ را ﺑﻪدﺳﺖ دﻫﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﯿﺰان ﺑﻬﺮه را ﻧﺮخ ﺑﺎزدهي داﺧﻠﯽ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ‪ IRR‬ﻧﺮخ ﺗﻨﺰﯾﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در‬
‫آن ارزشﺣﺎل ﺧﺎﻟﺺ دﻗﯿﻘﺎً ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﻫﻤﯿﺖ وﯾﮋه ي اﯾﻦ روش در آن اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺷﺮاﯾﻂ ﻧﺒﻮدن ﺑﺎزار‬
‫ﻣﺘﺸﮑﻞ ﻣﺎﻟﯽ و ﻧﺮخ ﺗﻨﺰﯾﻞ واﺣﺪ در اﻗﺘﺼﺎد‪ ،‬ﻧﺮخ ﺑﺎزدهي داﺧﻠﯽ را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪﮐﺎر ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ ﺷﯿﻮهي‬
‫ارزﯾﺎﺑﯽ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﺮخ ﺑﺎزدهي ﯾﮏ ﻃﺮح از ﻧﺮخ ﺑﻬﺮهي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﻃﺮح ﺳﻮدآور ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد و‬

‫‪178‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫اﮔﺮ ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آن ﮔﺎه ﻃﺮح زﯾﺎنآور ارزﯾﺎﺑﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ IRR .‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ درﺻﺪ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﺷﻮد ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻣﻮرد‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮاي ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ IRR‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪:‬‬

‫‪R‬‬ ‫‪C‬‬
‫=‬
‫)‪(1 + r‬‬ ‫)‪(1 + r‬‬

‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬وﻟﯽ در روش‬ ‫‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ و‬ ‫ﺗﻔﺎوت اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در روش‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ )ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ( و ﻣﻘﺪار ‪ IRR‬ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺻﻔﺮ ﺷﺪن‬ ‫‪،IRR‬‬
‫اﮔﺮ ارزش ﺧﺎﻟﺺ ﻃﺮﺣﯽ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﺮخ ﺑﺎزدهي داﺧﻠﯽ آن ﻃﺮح از ﻧﺮخ ﺑﺎزدهي‬
‫ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ و ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ‪ ،‬اﮔﺮ ارزش ﺧﺎﻟﺺ ﻃﺮﺣﯽ ﻣﻨﻔﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺮخ ﺑﺎزدهي داﺧﻠﯽ آن ﻃﺮح از ﻧﺮخ ﺑﺎزدهي ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده ﺷﺪه‪ ،‬ﮐﻤﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ و ﻧﯿﺰ اﮔﺮ ارزشﺧﺎﻟﺺ ﻃﺮﺣﯽ ﺻﻔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﺳﺮﻣﺎﯾﻪي ﺑﮑﺎر رﻓﺘﻪ در ﻃﺮح‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫اﻧﻀﻤﺎم ﺑﻬﺮهﻫﺎي ﻣﺘﻌﻠﻘﻪ در ﻫﺮ ﺳﺎل‪ ،‬ﺑﺮﮔﺸﺖ داده ﺷﺪه و ﻧﺮخ ﺑﺎزدهي ﻃﺮح‪ ،‬ﻣﻌﺎدل ﻧﺮخ ﺑﺎزدهي ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل اﺳﺖ‬
‫) ام اي ﻣﯿﺎن‪.(1388 ،‬‬

‫‪ .5-6-6‬ﻧﺮخ ﺑﺎزﮔﺸﺖ داﺧﻠﯽ اﺻﻼح ﺷﺪه‬

‫ﻧﺮخ ﺑﺎزدهي داﺧﻠﯽ ﺗﻌﺪﯾﻞ ﺷﺪه ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﺮخ ﺗﻨﺰﯾﻠﯽ ﮐﻪ ارزشﺣﺎل ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت ﻧﻘﺪي ﺧﺮوﺟﯽ را ﺑﺎ ارزشﺣﺎل‬
‫ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت ﻧﻘﺪي ورودي ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻧﺮخ ﺑﺎزدهي داﺧﻠﯽ ﺗﻌﺪﯾﻞ ﺷﺪه ﻣﺰﯾﺖ ﻋﻤﺪهاي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺮخ ﺑﺎزدهي داﺧﻠﯽ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ دارد‪ .‬ﻧﺮخ ﺑﺎزدهي داﺧﻠﯽ ﺗﻌﺪﯾﻞ ﺷﺪه ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت ﻧﻘﺪي ﺑﺎ ﻧﺮخ‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪي ﻃﺮح‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري دوﺑﺎره ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻧﺮخ ﺑﺎزدهي داﺧﻠﯽ ﻓﺮض ﻣﯽﮐﻨﺪﮐﻪ‬
‫ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت ﻧﻘﺪي ﺑﺎ ﻧﺮخ ﺑﺎزدهي داﺧﻠﯽ ﺧﻮد آن ﻃﺮح‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣﺠﺪد ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ دﻟﯿﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري‬
‫ﺑﺎ ﻧﺮخ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪاي ﺷﺮﮐﺖ‪ ،‬در ﻣﺠﻤﻮع ﻓﺮض ﺑﻬﺘﺮ و ﻣﻌﻘﻮلﺗﺮي اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺮخ ﺑﺎزدهي داﺧﻠﯽ ﺗﻌﺪﯾﻞ ﺷﺪه‬
‫ﺷﺎﺧﺺ ﻣﻮﺛﺮﺗﺮ و ﺻﺤﯿﺢﺗﺮي از ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﺳﻮدآوري ﻃﺮح ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﺤﻮه ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ MIRR‬ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ ) اﺳﺘﺮﻣﻮﻻ و دﯾﮕﺮان‪( 2001،‬‬

‫=‬ ‫‪−1‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Stermole et al‬‬

‫‪179‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﮐﻪ در آن ‪ n‬ﺗﻌﺪاد ﺳﺎلﻫﺎي ﻋﻤﺮ ﻃﺮح و ‪ q‬ﺧﺎرج ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﯿﻢ ارزش ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت ورودي ) ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﻧﺮخ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﻣﺠﺪد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه( ﺑﺮ ارزشﺣﺎل ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت ﺧﺮوﺟﯽ ) ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﺮخ ﺗﻨﺰﯾﻞ اوﻟﯿﻪ ﺗﻨﺰﯾﻞ ﺷﺪه(‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ وﺟﻮد دﻗﺖ ﻧﻈﺮي ﮐﻪ در ﺑﮑﺎرﮔﯿﺮي اﯾﻦ روشﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻦ روشﻫﺎ از ﺑﺮﺧﯽ ﺟﻬﺎت ﻓﺎﻗﺪ ﮐﺎراﯾﯽ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ آنﮐﻪ‪ ،‬روشﻫﺎي ﯾﺎد ﺷﺪه ﺟﻨﺒﻪي ﺣﺴﺎﺑﺪاري دارﻧﺪ و ﺑﺮاي ارزﯾﺎﺑﯽ و ﻣﻘﺎﯾﺴﻪي ﻃﺮحﻫﺎﯾﯽ‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ داراي ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻣﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪ .‬دوم آنﮐﻪ‪ ،‬ﻧﺮخ ﺗﻨﺰﯾﻞ در ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺑﺨﺶ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ ﮔﺬاري ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و ﺣﺴﺎب ﺳﻮد و ﻫﺰﯾﻨﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در ﺑﺎزدهﻫﺎي‬
‫ﻣﺎﻟﯽ اﺻﻼً ﻣﻨﻈﻮر ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻪ وﯾﮋه در ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاريﻫﺎي ﺑﺰرگ زﯾﺮﺑﻨﺎﯾﯽ ﺻﺎدق اﺳﺖ و ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫در ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬاري ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺎﺳﯿﺴﺎت‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻪ دﻗﺖ ﻣﻮرد ارزﯾﺎﺑﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ .6-6-6‬روش ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﻪ ﻣﺨﺎرج‬

‫ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﺗﮑﻨﯿﮏﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ اﻗﺘﺼﺎدي ﻃﺮحﻫﺎ‪ ،‬روش ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﻪ ﻣﺨﺎرج ﯾﺎ ﺳﻮد‬
‫ﺑﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪ )‪ 1(B/C‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ روش ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺑﺮرﺳﯽ اﻗﺘﺼﺎدي ﻃﺮﻫﺎي ﺳﺮﻣﺎﯾﻪﮔﺬارري ﺧﺼﻮﺻﯽ‪ ،‬ﯾﮏ روش‬
‫ﮐﺎرﺑﺮدي و ﻣﻌﺮوف در ارزﯾﺎﺑﯽ ﻃﺮحﻫﺎي دوﻟﺘﯽ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﻓﺮﻣﻮل ﮐﻠﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﻪ ﻣﺨﺎرج ﺑﻪﺻﻮرت‬
‫زﯾﺮ اﺳﺖ ‪:‬‬

‫ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎ )ﻣﺨﺎرج(‪) /‬ﺿﺮرﻫﺎ – ﻣﻨﺎﻓﻊ ( = ‪B/C‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ‪ B/C>1‬و ‪ B/C=1‬ﺑﺎﺷﺪ ﻃﺮح اﻗﺘﺼﺎدي و اﮔﺮ ‪ B/C<1‬ﺑﻮد ﻃﺮح ﻏﯿﺮ اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .7-6‬آﻧﺎﻟﯿﺰ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ‬

‫آﻧﺎﻟﯿﺰ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ‪ 2‬در واﻗﻊ ﯾﮏ ﻧﻮع ﺑﺎزﻧﮕﺮي ﺑﻪ ﯾﮏ ارزﯾﺎﺑﯽ اﻗﺘﺼﺎدي اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺎﻟﯿﺰ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﮑﺮار‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﯾﮏ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﻣﺎﻟﯽ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿ ﺮ دادن ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎي اﺻﻠﯽ و ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ﺑﺎ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻞ از‬
‫اﻃﻼﻋﺎت اوﻟﯿﻪ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﮐﻮﭼﮑﯽ در ﯾﮏ ﭘﺎراﻣﺘﺮ‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﭼﺸﻤﮕﯿﺮي در ﻧﺘﺎﯾﺞ ﮔﺮدد‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫ﻃﺮح ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ دارد و آن ﯾﮏ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﺣﺴﺎس اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Benefit – Cost Ratio‬‬
‫‪2‬‬
‫‪Sensitivity Analysis‬‬

‫‪180‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫‪ .8-6‬ﻧﻘﻄﻪ ﺳﺮﺑﻪﺳﺮ ﻃﺮحﻫﺎ‬

‫در ﭘﺎرهاي از ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﯾﮏ ﯾﺎ ﺗﻌﺪاد ﺑﯿﺸﺘﺮي از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻫﺰﯾﻨﻪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺸﮑﻮكاﻧﺪ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﺗﺎﺑﻌﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ دﯾﮕﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﺤﺖ ﺑﻌﻀﯽ از ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺤﯿﻄﯽ‪ ،‬ﻣﺘﻘﺎﻋﺪﮐﻨﻨﺪهﺗﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﻏﯿﺮﻗﻄﻌﯽ‬
‫‪1‬‬
‫را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺎﺑﻌﯽ ﻣﺘﯿﺮ ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮده و ﻣﻘﺪار ﻣﻌﯿﻦ را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ازاي آن دو ﻃﺮح‪ ،‬ﺳﺮﺑﻪ ﺳﺮ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎﻟﯿﺰ ﺳﺮﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﺑﺮﮔﯿﺮﻧﺪه ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ دو ﻃﺮح ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻮرد‬
‫ﺑﯿﺶ از دو ﻃﺮح ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺗﻮان ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺸﺎﺑﻬﯽ اﻧﺠﺎم داد‪ .‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻠﻪ در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺣﺪودي را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬
‫ﮐﺮد ﮐﻪ در ﻫﺮ ﯾﮏ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﻃﺮحﻫﺎ اﻗﺘﺼﺎديﺗﺮﯾﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫‪Breakeven‬‬

‫‪181‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬

‫آﻣﺎرﻫﺎ و ﻧﻤﻮدارﻫﺎي اﻧﺮژي در اﯾﺮان و ﺟﻬﺎن‪ ،‬وزارت ﻧﯿﺮو‪ ،‬دﻓﺘﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي اﻧﺮژي‪1388 ،‬‬
‫اﺣﻤﺪﯾﺎن‪ ،‬م‪ ، (1378) .‬اﻗﺘﺼﺎد ﻧﻈﺮي و ﮐﺎرﺑﺮدي ﻧﻔﺖ‪ .‬ﭼﺎپ اول‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﺪرس‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮑﺪهي‬
‫اﻗﺘﺼﺎد‪.‬‬
‫اﺣﻤﺪﯾﺎن‪ ،‬ﻣﺠﯿﺪ‪ .(1378) .‬ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻗﯿﻤﺖ در اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﺎﯾﺎنﭘﺬﯾﺮ‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪.2107‬‬
‫اﺣﻤﺪﯾﺎن‪ ،‬ﻣﺠﯿﺪ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﺷﻮﻧﺪه‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺘﺐ ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ‬
‫داﻧﺸﮕﺎهﻫﺎ)ﺳﻤﺖ(‪1381 ،‬‬
‫اﻟﻪ دادي‪ ،‬ﺳﻤﯿﻪ‪ ،‬راﻫﺒﺮدي در ﺟﻬﺖ ﺗﺪوﯾﻦ اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﺟﺎﻣﻊ ﺑﺮاي ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻓﻌﺎل در ﺑﺨﺶ اﻧﺮژي ﮐﺸﻮر‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﮋي ﮐﻼن اﻧﺮژي( ‪ ،‬ﭘﺎﯾﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﯽ واﺣﺪ ﺗﻬﺮان ﻣﺮﮐﺰي‪،‬‬
‫‪.1386‬‬
‫اﻋﻠﻤﯽ‪ ،‬رﺑﺎب )‪ ، (1390‬ارزﯾﺎﺑﯽ اﻗﺘﺼﺎدي ﺻﺎدرات ﮔﺎز اﯾﺮان ﺑﻪ اروﭘﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﺧﻂ ﻟﻮﻟﻪ و ‪ ،LNG‬ﭘﺎﯾﺎنﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ‪ ،‬داﻧﺸﮑﺪه اﻗﺘﺼﺎد‪.‬‬
‫اﻣﯿﺮﻣﻌﯿﻨﯽ‪ ،‬ﻣﻬﺮان )‪ ، (1385‬ﮐﺎرﺑﺮد اﺑﺰارﻫﺎي ﻣﺎﻟﯽ در ﻗﺮاردادﻫﺎي ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز؛ اﻟﮕﻮﯾﯽ ﺑﺮاي اﯾﺮان‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،8‬ص‬
‫‪91-129‬‬
‫اﻣﺎﻣﯽ ﻣﯿﺒﺪي‪ ،‬ﻋﻠﯽ‪ .(1385) .‬ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﻗﯿﻤﺖ ﻧﻔﺖ ﺧﺎم‪ .‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدي اﯾﺮان‪،‬ﺳﺎل‬
‫ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،28‬ﺻﺺ ‪.122-107‬‬
‫ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ اﻧﺮژي ﮐﺸﻮر در ﺳﺎل ‪1388‬و ‪ ،1387‬دﻓﺘﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي ﮐﻼن اﻧﺮژي‪ ،‬وزارت ﻧﯿﺮو‬
‫ﺗﺮازﻧﺎﻣﻪ ﻫﯿﺪروﮐﺮﺑﻮري ﮐﺸﻮر در ﺳﺎل ‪ ،1388‬ﮔﺮوه ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺮژي ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﻧﺮژي )‪(IIES‬‬
‫درﺧﺸﺎن )‪ ،(1382‬ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﯽ و ﺳﯿﺎﺳﺖﻫﺎي ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﻣﺠﻠﺲ و ﭘﮋوﻫﺸﻒ ﺳﺎل‬
‫ﻧﻬﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،34‬ﺻﺺ ‪13-64‬‬
‫رﻧﺠﺒﺮ ﻓﻼح‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ‪" ،‬اﻟﮕﻮي ﺟﺎﻣﻊ ﺗﻘﺎﺿﺎي اﻧﺮژي در اﯾﺮان"‪ ،‬رﺳﺎﻟﻪ دوره دﮐﺘﺮي‪ ،‬داﻧﺸﮑﺪه اﻗﺘﺼﺎد داﻧﺸﮕﺎه‬
‫ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻣﺪرس‪1379 ،‬‬
‫ﺳﻌﯿﺪي )‪ ،(1381‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ ﺑﺮاي ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﺨﺎزن ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﻣﺠﻠﺲ وﭘﮋوﻫﺸﻒ ﺳﺎل‬
‫ﻧﻬﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،34‬ﺻﺺ ‪136-1886‬‬

‫‪182‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ ﻣﺘﺮﺟﻤﺎن اﻣﯿﺮﻋﺒﺎس‬،‫ ﺑﺮرﺳﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻫﺎي ﮐﺎرآﯾﯽ اﻧﺮژي در ﺟﻬﺎن‬، ( 1387 )‫ﺷﻮراي ﺟﻬﺎﻧﯽ اﻧﺮژي‬
‫ ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ اﻧﺮژي‬،‫ﺻﺪﯾﻘﯽ و ﻣﻬﺴﺎ ﺑﯿﮏ ﻟﺮي‬
‫ ﻧﺸﺮﯾﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﭘﮋوﻫﺸﻬﺎي‬،‫ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰي اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ ﺑﺮاي ﻣﺨﺎزن ﻧﻔﺖ و ﮔﺎز ﮐﺸﻮر‬، (1381)‫ ﻋﻠﯽ ﻣﺤﻤﺪ‬،‫ﻋﯿﺪي‬
.34‫ ﺷﻤﺎره‬،‫ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ‬،‫ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي اﺳﻼﻣﯽ‬
‫ ﭘﺎﯾﺎنﻧﺎﻣﻪي ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ‬.‫( ﺑﺮرﺳﯽ راﺑﻄﻪي ﻋﻠّﯿﺖ ﺑﯿﻦ ﻣﺼﺮف اﻧﺮژي و رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدي در اﯾﺮان‬1378) .‫ ر‬،‫ﻣﻠﮑﯽ‬
.‫ارﺷﺪ داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻬﯿﺪ ﺑﻬﺸﺘﯽ‬
،‫ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬،‫ اﯾﺠﺎد اوﭘﮏ ﮔﺎزي؛ آﯾﺎ اﻧﺤﺼﺎر اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ؟‬، (1386)‫ ﻋﻠﯽ‬،‫ﯾﻮﺳﻔﯽ‬
‫ ﺑﻬﺎر‬،8 ‫ ﺷﻤﺎره‬،‫ﺳﺎل ﺳﻮم‬
‫ ﺑﻬﺎر‬،8‫ ﺷﻤﺎره‬،‫ ﺳﺎل ﺳﻮم‬،‫ وﺿﻌﯿﺖ و ﭼﺸﻢ اﻧﺪاز ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻔﺖ در ﮐﺸﻮرﻫﺎي ﻏﯿﺮ اوﭘﮏ‬، (1386)‫ ﻣﺤﻤﺪ‬،‫ﯾﻮﺳﻔﯽ‬

Alberini,A. Gans,W. Velez-Lopez,D (2011). "Residential consumption of gas and electricity in the
U.S.: The role of prices and income". Energy Economics, Pages 12
Asafu-Adjaye, J (2000). "The relationship between energy consumption, energy prices and
economic growth; time series evidence from Asian developing countries". Energy Economics 22,
615–625.
Azadi, A.K., Yarmohammad, M.H.(2011), Analysis of Iran's Crude Oil Export Future Capacity,
Energy Journal, 39, 3316-3326
Belke,A. Dobnik,F. Dreger,CH (2011). "Energy consumption and economic growth: New insights
into the cointegration relationship". Energy Economics.
Bernstein, M.A., Griffin, J (2006). Regional Differences in the Price-Elasticity of Demand for
Energy. National Renewable Energy Laboratory. Technical Report. Rand Corporation, Santa
Monica, CA.
BP Statistical Review of World Energy, June 2011, 2010
Berck, P., M. Roberts. (1996). Natural resource prices: will they ever turn up?. Journal of
Environmental Economic Management, No. 31 (1) pp 65–78.
Berndt, E. R., and Wood, D. O. (1975). Technology, Prices and the derived demand for energy,
Review of Economics and Statistics 57, 259-268.
Dasgupta, P. S., and G. M. Heal, (1974). The optimal depletion of exhaustible resources. Review
of economic Studies, Symposium on the Economics of Exhaustible Resources, No.2, pp 3-28.
Energy Information Administration, Annual Energy Review, 2010
Farzin, H., (1992). The time path of scarcity rent in the theory of exhaustible resources. Economic
Journal. 102 pp 841–851.
Hotelling, H., "The Economics of Exhaustible Resources", Journal of Political Economy, April
1931
Hanson, D.A., (1980). Increasing extraction costs and resource prices: some further results. Bell
Journal of Economics. No. II (Spring), pp 335–342.
Hartwick, J.M., (1977). Intergenerational equity and the investing of rents from exhaustible
resources. American Economic Review. No. 67 (5) pp 972–974.
Heal, G.M., (1976). The relationship between price and extraction cost for a resource with a
backstop technology. Bell Journal of Economics. No. 7 (Autumn) pp 371–378.

183
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
Krautkraemer, J.A., (1998). Nonrenewable resource scarcity. Journal of Economic Literature. No.
36 (4) pp 2065–2107.
Lee, J., J.A. List, M.C. Strazicich, (2006). Non-renewable resource prices: deterministic or
stochastic trends?. Journal of Environmental Economic Management. No. 51 pp 354–370.
Lin, Y.C., (2006). Estimating supply and demand in the world oil market. Working Paper.
University of California at Davis.
Lin, Y.C., (2006). Optimal world oil extraction and the limits to the Hotelling model. Working
Paper, University of California at Davis.
International Energy Agency ,World Energy Outlook 2010
Michot foss, michelle(2005), Global Natural Gas Issues and Challenges: A Commentary, The
Eergy Journal, Vol 26, No 2
Oil out look to 2025, OPEC Review Paper 2010
Pindyck, R. S.(1979). The structure of world energy demand, MIT Press.
Pindyck, Robert & Rubinfeld, Daniel; Microeconomics, 4th edition, Pages: 462-468
Sharbafian, N. Mazraati, M. (2010), Outlook Model of Renewable Energies in Iran up to 2030,
Pars Pidura Publishing Company
Stern, D.I. (1993). Energy and economic growth in the U.S.A., A multivariate approach, Energy
Economics 15, 37- 150.
The Challenges of further cost reductions for new supply option ( pipeline, LNG, GTL) :Sylvie
Cornot- Gandolphe, Olivier Appert, Ralf Dickel, Marie- Francoise Chabrelie, Alexander Rojey

184
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫ﭘﯿﻮﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺪول ‪ .1‬ﺑﯿﺴﺖ ﺟﺰء ﺳﺎﺧﺘﺎري و ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﻣﻌﻤﻮل در ﻣﻘﺎﻟﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﯽ‪ -‬ﭘﮋوﻫﺸﯽ‬
‫ﻣﻼﺣﻈﺎت‬ ‫ﻣﺆﻟﻔﻪ‬ ‫ردﯾﻒ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﻨﻌﮑﺲ ﮐﻨﻨﺪه ﻣﻨﺪرﺟﺎت ﻣﻘﺎﻟﻪ و ﺣﺎوي ﮐﻠﯿﺪواژهﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﮐﻪ اﻫﻤﯿﺖ ﻣﻮﺿﻮع ﭘﮋوﻫﺶ و ﻧﻮﺑﻮدن آن را ﮐﻪ در‬
‫ﻋﻨﻮان‬ ‫‪1‬‬
‫ﻣﺘﻦ ﻣﻨﻌﮑﺲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ‬
‫ﺳﻄﺢ ﺗﺤﺼﯿﻼت و رﺷﺘﻪ ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ و ﮔﺮاﯾﺶ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ و ﻣﺤﻞ ﺗﺪرﯾﺲ ﯾﺎ اﺷﺘﻐﺎل او ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ آدرس ﭘﺴﺖ اﻟﮑﺘﺮوﻧﯿﮑﯽ‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﯽ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ‬ ‫‪2‬‬
‫ﺣﺎوي ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ اﺟﺰاي ﻣﺘﻦ اﺻﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﺑﯿﺎن ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﮑﯿﺪه‬ ‫‪3‬‬
‫‪ www.aeaweb.org/Journal/jel_class_system.html‬ﺑﺮاي ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ از اﯾﻦ آدرس اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﺋﯿﺪ‬ ‫ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ‪JEL‬‬ ‫‪4‬‬
‫واژﮔﺎن ﻣﻬﻢ و اﺳﺎﺳﯽ ﭘﮋوﻫﺶ ﮐﻪ دﻓﻌﺎت ﺗﮑﺮار و ﯾﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮ آن ﺑﺮ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﻓﺮاوان و در زﻣﺮه ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﺗﻌﯿﯿﻦﮐﻨﻨﺪه ﭘﮋوﻫﺶ‬
‫ﮐﻠﯿﺪواژهﻫﺎ‬ ‫‪5‬‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺮاي اﻓﺰاﯾﺶ دﺳﺘﺮسﭘﺬﯾﺮي ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺆﻟﻒ ﯾﺎ ﻧﺸﺮﯾﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز ﺑﺤﺚ اﺻﻠﯽ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﯽ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﯽﭘﺮدازد‪.‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫‪6‬‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﺸﮑﻠﯽ ﮐﻪ زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز اﺟﺮاي ﭘﮋوﻫﺶ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﺷﺎره ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﯿﺎن ﻣﺴﺌﻠﻪ‬ ‫‪7‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺪﻓﯽ ﮐﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﯽﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﭘﮋوﻫﺶ دﻧﺒﺎل ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﯽﭘﺮدازد‪.‬‬ ‫ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻫﺪف‬ ‫‪8‬‬
‫‪3‬‬
‫ﭘﺮﺳﺶ‪/‬ﭘﺮﺳﺶ ﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ اﺳﺖ و ﮔﺎﻫﯽ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻓﺮﺿﯿﻪ‪ /‬ﻓﺮﺿﯿﻪﻫﺎ اراﺋﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ‬ ‫‪9‬‬
‫‪4‬‬
‫ﻣﺮور ﻧﻮﺷﺘﺎرﻫﺎ و ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع را در ﺑﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد‪.‬‬ ‫ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ ﭘﮋوﻫﺶ‬ ‫‪10‬‬
‫روﺷﯽ ﮐﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﭘﮋوﻫﺶ ‪ ،‬آزﻣﻮن ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻫﺎ و ﺗﺤﻘﻖ ﻫﺪف ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺼﻮرت ﮐﻤﯽ و ﮐﯿﻔﯽ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮده و ﺿﻤﻦ‬
‫روش ﭘﮋوﻫﺶ و ﺗﺤﻠﯿﻞ‬ ‫‪11‬‬
‫ﺑﯿﺎن دﻻﯾﻞ اﻧﺘﺨﺎب روش‪ ،‬وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي اﺻﻠﯽ ﭘﮋوﻫﺶ و آﻧﭽﻪ آن را از ﻣﻮارد ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻣﺠﺰا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﺳﺎزد‪.‬‬
‫‪5‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﯽ اﺑﺰار ﮔﺮدآوري و روش ﺗﺤﻠﯿﻞ دادهﻫﺎ ﻣﯽﭘﺮدازد‪.‬‬ ‫اﺑﺰار ﭘﮋوﻫﺶ‬ ‫‪12‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻣﺎري ﯾﺎ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﮐﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺮاي ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻫﺪف ﭘﮋوﻫﺶ ﺧﻮد اﻧﺘﺨﺎب و دادهﻫﺎي ﺧﻮد را در آن ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﯿﻂ ﭘﮋوﻫﺶ‬ ‫‪13‬‬
‫ﻣﺤﯿﻂ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎ ذﮐﺮ روش ﻧﻤﻮﻧﻪﮔﯿﺮي و اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎ‪،‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﭘﮋوﻫﺶ‬ ‫‪14‬‬
‫وﺿﻌﯿﺖ و ﺷﺮاﯾﻂ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ رواﯾﯽ ﭘﮋوﻫﺶ را ﺗﻀﻤﯿﻦ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻓﺮﺿﯿﺎت ﯾﺎ ﻫﺪف ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﺎﺷﯽ از ﭘﮋوﻫﺶ‪،‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ آزﻣﻮن ﻓﺮﺿﯿﺎت‬ ‫‪15‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ در ﺑﺨﺶ ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮي اراﺋﻪ و رد و ﯾﺎ اﺛﺒﺎت آن ﺗﺮﺳﯿﻢ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﺗﺌﻮريﻫﺎ و دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﺧﺪﻣﺖ ﺗﺤﻘﯿﻖ‪ ،‬ﺗﺒﯿﯿﻦ ادﺑﯿﺎت ﻧﻈﺮي و‬
‫روﻧﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎﺷﺪ اﯾﻦ اﻣﺮ درﻣﻘﺎﻟﻪ ﻫﺎي‬ ‫ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮي ﭘﮋوﻫﺶ‬ ‫‪16‬‬
‫ﻋﻠﻤﯽ‪ -‬ﭘﮋوﻫﺸﯽ از اﻫﻤﯿﺖ ﺑﺴﯿﺎر ﺑﺎﻻﺋﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺑﯿﺎن ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ و روﻧﺪ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﺳﺎزي ﻣﻮﺿﻮع ﭘﮋوﻫﺶ و ﻗﺎﺑﻞ ﺳﻨﺠﺶ ﻧﻤﻮدن ﮐﻤﯽ‬
‫و ﮐﯿﻔﯽ دادهﻫﺎي ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه و آﻣﺎدهﺳﺎزي آن ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﭘﺮدازش و‬ ‫دادهﭘﺮدازي‬ ‫‪17‬‬
‫ﺗﺤﻠﯿﻞ دادهﻫﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﺻﻮرت اﺳﺘﻔﺎده از روﺷﻬﺎي اﻗﺘﺼﺎدﺳﻨﺠﯽ و آﻣﺎري در دادهﭘﺮدازي و آزﻣﻮن ﻓﺮﺿﯿﺎﺗﯽ‬
‫آﻣﺎرﻫﺎي ﮐﻤﯽ‬ ‫‪18‬‬
‫ﮐﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ از آن ﺑﻬﺮه ﺑﺮده ‪ ،‬آﻣﺎرﻫﺎي ﮐﻤﯽ در ﻣﺪﻟﻬﺎ ‪ ،‬اﺷﮑﺎل و ﺟﺪاول ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ اراﺋﻪ ﺷﺪه‬

‫‪1‬‬
‫‪. Problem Statement‬‬
‫‪Aims and Objective 2.‬‬
‫‪3‬‬
‫‪. Research Questions‬‬
‫‪Literature Review 4.‬‬
‫‪.Research Tools 5‬‬

‫‪185‬‬
 ‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬
‫ﺗﺎ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﻣﻘﺎﻟﻪ را ﻓﺮاﻫﻢ آورد‪.‬‬
‫ﭘﯿﺸﻨﻬﺎداﺗﯽ را ﮐﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﺘﺎﯾﺞ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺪﺳﺖ آورده و اﺟﺮاي آن را ﺗﻮﺻﯿﻪ و ﺗﺠﻮﯾﺰ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺠﻮﯾﺰ و ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد‬ ‫‪19‬‬
‫ﺛ ﺒﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺎﺧﺬ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻋﻠﻤﯽ ﮐﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ از آﻧﻬﺎ در ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻬﺮه ﺑﺮده و ﺑﻪ‬
‫روش ‪ ) APA‬ﻧﺎم ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ اﻧﺘﺸﺎر ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﺟﻠﺪ و ﺷﻤﺎره ﺻﻔﺤﻪ (‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ 1‬و ﻣﺎﺧﺬ‬ ‫‪20‬‬
‫ارﺟﺎع داده ﺷﺪه و ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس روش ﻣﻌﺘﺒﺮ در ﺑﺨﺶ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ ﻣﻘﺎﻟﻪ اراﺋﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ذﮐﺮ آن ﺑﺮاي ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻃﻼﻋﺎت ﺗﮑﻤﯿﻠﯽ ﻣﻔﯿﺪ اﺳﺖ‪ ،‬اراﺋﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﯿﻮﺳﺖ‬ ‫‪21‬‬

‫‪1‬‬
‫‪. References/Bibliography‬‬
‫‪Appendixes 2.‬‬

‫‪186‬‬
‫اﻗﺘﺼﺎد اﻧﺮژي‬

‫‪187‬‬