Professional Documents
Culture Documents
Njohuri Per Instalimet Elektrike PDF
Njohuri Per Instalimet Elektrike PDF
PËR
INSTALIMET ELEKTRIKE
Kontakt: k-education Austria, Project Office Tirana, Rruga “Naim Frashëri”, Nr. 37, Tiranë
ISBN 978-99927-0-615-2
Shtypur në SHBLU
PASQYRA E LËNDËS
3
ZOICA NAÇO
Informacion teorik
Me sigurim teknik do të kuptojmë të gjitha masat paraprake që duhet të merren dhe të
zbatohen nga punonjësit për të kryer punë me cilësi, pa rreziqe dhe pa aksidente. Për
sigurimin teknik të punonjësve në çfarëdo lloj pune dhe profili ka rregullore të posaçme, të
cilat duhet të zbatohen me përpikëri dhe pa lëshime. Për të kryer instalime elektrike,
riparimin dhe shfrytëzimin e tyre, duhet të njihen dhe të zbatohen disa rregulla, në mënyrë
që të shmangen goditjet elektrike dhe traumat elektrike.
Goditja elektrike ndodh në rastin kur trupi i njeriut përshkohet nga rryma elektrike sepse
ai prek përcjellësin e instalimit elektrik. Goditja elektrike e dëmton organizmin në tërësi.
Traumat elektrike janë dëmtimet që shkaktohen në trupin e njeriut për shkak të veprimit
të rrymës elektrike. Në mënyrë që të shmangim traumat apo goditjet elektrike, duhen
njohur vlerat e tensionit të parrezikshëm dhe ato të rrezikshëm, gjithashtu dhe masat që
duhen marrë për një mbrojtje sa më të sigurt. Vlerat e tensionit 12V, 36V dhe 65V janë
quajtur si të parrezikshme.
Masat mbrojtëse në instalimet elektrike
Për të garantuar një sigurim teknik të plotë të njerëzve që punojnë me instalime të
ndryshme elektrike, merren masa mbrojtëse me karakter teknik dhe organizativ.
Për t’u mbrojtur nga djegiet, përdoren syze, doreza, si dhe mëngë e rroba që prodhohen
prej materiali jorrymëpërcjellës, kurse për t’u mbrojtur nga rrëzimi përdoren breza e shkallë
sigurimi.
5
ZOICA NAÇO
Detyra praktike
Informacioni teorik
me të njëjtin aparat, krijojnë mundësinë për të kryer matje me vlera të ndryshme rryme,
p.sh.: 10A, 25A, 100A etj.
Tensioni elektrik matet me voltmetër. Për matjen e tensionit voltmetri lidhen në paralel
me pajisjen që do t’i matet tensioni elektrik (fig. 1.5).
Avometri
Avometri është një aparat universal, me të cilin mund të matim rrymën e vazhduar dhe
atë alternative, tensionin e vazhduar dhe at ë alternativ, si dhe vlera të ndryshme të
rezistencës. Ka avometra që, përveç matjes së madhësive që përmendëm, mund të masin
edhe madhësi të tjera elektrike, si: frekuencën, kapacitetin, induktivitetin etj.
Tek avometrat, leximi i madhësive të matura mund të bëhet mbi shkallëzimin e aparatit,
kjo në varësi të pozicionit të zhvendosjes së shigjetës treguese. Ka dhe avometra shifrorë a
dixhitalë (pa shigjetë treguese), me të cilën vlera e matur jepet drejtpërdrejt në shifra.
Në fig. 1.6 jepet pamja e përgjithshme e një avometri me të cilin mund të kryejmë
matje të ndryshme. Në mënyrë që avometri të masë vlera të rezistencës, brenda aparatit
duhet të ketë të vendosur një burim rryme të vazhduar (pila). Në përbërje të fushave të një
aparati gjendet dhe shkallëzimi i veçantë për matjen e vlerave të tensionit (të vazhduar dhe
alternativ), shkallëzimi për matjen e vlerave të rrymës (të vazhduar dhe alternative) dhe
shkallëzimet për matjen e vlerave të rezistencës.
7
ZOICA NAÇO
Megaommetri
Ai është një aparat që përdoret për matjen e rezistencave të mëdha. Rezistenca të mëdha
janë rezistencat e materialeve izoluese që përdoren për izolimin e makinave elektrike e të
kabllove të instalimeve elektrike. Në praktikë bëhet shpesh matja e rezistencës së izolimit
ndërmjet dy përcjellësve të një instalimi, rezistenca ndërmjet përcjellësve dhe tokës, të cilat
duhet të kenë vlera shumë të mëdha.
Rezistenca e izolimit duhet të matet para se instalimi të vihet në shfrytëzim, pas çdo
zgjerimi të tij dhe kohë pas kohe gjatë shfrytëzimit.
Sipas rregullave të teknikës së shfrytëzimit, matja e rezistencës së izolimit duhet të bëhet
me megaommetër me tension sa ai i punës dhe jo më i vogël se 100V.
Vlera e rezistencës së izolimit në një instalim ndriçimi elektrik nuk duhet të jetë më e
8
NJOHURI PËR INSTALIMET ELEKTRIKE
vogël së 1000 Ω për çdo volt të tensionit të punës. Kështu p.sh., në instalimet me tension
pune 220V, ajo duhet të jetë më e madhe se: 220V x 1000Ω/V=220 000 Ω
Megaommetri ka dhe një dinamo (burim tensioni), që rrotullohet me dorë me anën e
një doreze (rreth 120 rrot/min), si dhe mekanizmin matës, që përfundon në shigjetën treguese
që mund të zhvendoset mbi shkallëzimin e aparatit.
Detyra praktike
Duke pasur përpara aparatet përkatës për matjen e tensionit, rrymës apo matjet me avometër,
nxënësit do të ndihmohen nga mësuesi. Lidhet aparati në qarkun e rrymës së vazhduar,
ndryshohet disa herë ngarkesa e qarkut dhe bëhet leximi i vlerës së rrymës që tregon aparati.
Për të kryer matje nga vetë nxënësit, aparatet do të lidhen në qarkun e rrymës së vazhduar.
Pyetje
1. Çfarë kuptojmë me vlerë nominale të një aparati matës?
2. Vlera nominale e rrymës së një ampermetri është 100A, kurse e një voltmetri 500V.
Çfarë ndryshimi kanë këto aparate, përkatësisht me një ampermetër me vlerë nominale
3A dhe me një voltmetër me vlerë nominale 100V?
3. Si bëhet matja e rrymës, tensionit (të vazhduar dhe alternativ), si dhe rezistencës së
izolimit me megaommetër?
4. Sa duhet të jetë vlera e rezistencës së izolimit të ndriçimit elektrik për çdo volt të
tensionit të punës?
Objektivat që do të arrihen:
Në përfundim të trajtimit të çështjes nxënësit duhet të:
1. njihen me shumëllojshmërinë e përcjellësve;
2. përcaktojnë ndërtimin dhe vetitë e tyre;
3. përdorin praktikisht përcjellësit më kryesorë në kryerjen e disa lidhjeve.
Informacion teorik
Përcjellësit janë elemente që shërbejnë:
1. Për kryerjen e instalimeve elektrike të brendshme dhe të jashtme.
2. Për lidhjen e aparateve dhe të pajisjeve të ndryshme në qarkun elektrik. Përcjellësit
mund të jenë të zhveshur ose të veshur me material jopërcjellës.
9
ZOICA NAÇO
Të parët përdoren për ndërtimin e linjave ajrore, kurse të dytët, kryesisht për instalimet e
brendshme.
Seksionet tërthore të përcjellësve janë standarde dhe jepen në mm2: 0.5; 0.75; 1; 1.5; 2.5;
4; 6; 10; 25; 35; 70; 95.
Materiali i përcjellësit: bakri, alumini dhe çelik–alumini (për linjat ajrore me tension shumë
të lartë).
Përcjellësit e zhveshur të linjave ajrore thuren në formën e litarit prej një metali të vetëm
(bakër ose alumin) ose prej çelik–alumini.
Përcjellësit e veshur me izolim përbëhen nga:
Bërthama, që është prej materiali përcjellës, të tillë si bakri dhe më rrallë alumini.
Veshja izoluese është prej gome të vullkanizuar, por më shpesh prej polivinilkloruri (PVC).
Këta lloj përcjellësish përdoren gjerësisht në rrjetet e brendshme elektrike, në ato të
ndriçimit e të fuqisë motorike, duke u futur në tubacione të ndryshme (plastmase, metalike),
si dhe për lidhjen e aparateve të ndryshme.
Izolimi prej PVC-je përdoret gjerësisht për veshjen e përcjellësve, në saje të vetive të larta
të tyre, si të: rezistencës mekanike e elektrike, të qëndrueshmërisë ndaj të ftohtit, ndaj
agjentëve kimikë e ndaj djegies. Në temperaturë të lartë izolimi prej PVC-je fillon të zbutet.
Për të marrë parasysh këtë dukuri, zvogëlohet ngarkesa e lejuar që kalon në përcjellës.
Në fig. 1.7 tregohet përcjellësi paralel i rrafshët me dy dhe tri deje bakri, ku secili prej
tyre është i izoluar me PVC. Ky tip përdoret për kryerjen e instalimeve elektrike dhe futet në
suva, pa pasur nevojën e tubave. Pra mund të themi se ky tip përcjellësi është më i
përshtatshëm për instalimet e brendshme elektrike.
Në fig. 1.8 dhe 1.9 tregohen kordonë të përkulshëm me dy deje bakri me izolim PVC-je: i
pari me deje paralele, i dyti me deje të përdredhura. Të dy tipat e kanë bërthamën prej fijesh
të holla bakri të thurura në formë litari dhe përdoren në mjedise të thata për lidhjen e
aparateve të ndryshme të zhvendosshme.
Kemi dhe disa lloje kabllosh. Një lloj prej tyre është i ndërtuar me dy deje me izolim
PVC-je (fig. 1.10). Gjithashtu prodhohen kabllo m e një dell me një tel, m e shumë deje
me një fill ose me shumë fije. Këta lloj kabllosh kanë përdorim të gjerë. Ata përdoren në
mjedise të thata, në lagështirë, në prani të ujit, së të nxehtit, në pluhur, në aktivitet kimik dhe
në ato me rrezik zjarri.
10
NJOHURI PËR INSTALIMET ELEKTRIKE
Detyra praktike
Pyetje
1. Tregoni llojet e përcjellësve, seksionet standarde dhe materialin prej të cilit prodhohen.
2. Përse përdoret çeliku në brendësi të përcjellësit të zhveshur me seksion l mm2?
3. Cilat janë vetitë pozitive të izolimit prej PVC-je? A ka të meta kjo veshje?
4. Sa lloje lidhjesh të përcjellësve përdorim dhe si realizohen ato?
11
ZOICA NAÇO
Informacion teorik
Në të dhënat teknike të llambave të ndriçimit shkruhet fuqia e tyre në vat (W) dhe
tensioni i punës në volt (V). Zakonisht, llambat më të përdorshme të ndriçimit janë me
tension pune 220V deri në 230V, pra të njëllojtë me tensionin e rrjetit të shpërndarjes së
energjisë nga rrjeti kryesor. Në këtë rast, llambat e ndriçimit nuk mund të lidhen në seri. Nëse
do t’i lidhnim këto llamba në seri, ndriçimi i tyre do të ishte shumë i dobët, pra nuk do të
ndriçonin.
Lidhja në seri e llambave realizohet kur kemi llamba me tension të vogël pune, p.sh. 12V,
me të cilat duam të realizojmë zakonisht reklamë ose zbukurime të ndryshme. Për ta
realizuar këtë ushqim, duhen 19 llamba të lidhura në seri (fig 1.11).
ose me llamba të njëjta me tension 220V, ose janë përdorur me transformatorë t ë uljes së
tensionit nga 220V në 12V.
Përfundime: Nga sa thamë del se kjo lloj skeme po përdoret gjithmonë e më pak në
praktikë, për shkak të vështirësive në mirëmbajtje.
Gjatë kryerjes së instalimeve të thjeshta për lidhjen në seri të llambave, nxënësit duhet
të përdorin doreza gome dhe vegla të izoluara elektrikisht.
Në punën që do të kryejnë nxënësit duhet të ndihmohen nga mësuesi.
Detyrë praktike
Pyetje
Informacion teorik
Fig. 1.12
Nga skema duket se kur mbyllet çelësi Ç1, ai i ndez të gjitha llambat menjëherë. Vëmë re
se tensioni në të dyja skajet e çdo llambe është i barabartë me tensionin e rrjetit, pra
220V. Kështu që praktikisht numri i llambave që mund të lidhen në paralel është i
pakufizuar. Kujdesi në lidhjen e llambave në paralel ka të bëjë në zgjedhjen e përcjellësve,
të cilët llogariten që ta durojnë rrymën, por pa u nxehur, sepse kjo rrymë rritet në
përpjesëtim të drejtë me numrin e llambave.
Sipas ligjit të Omit I=P/U (Rryma=fuqi/tension), kështu që për një llambë me fuqi
100W, rryma që kalon në qark është I=100W/220V=0.45A.
Nëse do të lidhim 10 llamba 100W në paralel, rryma do të jetë 4.5A, por nëse do të ishin
më shumë llamba, rryma do të rritej akoma më shumë. Kështu që zakonisht kur fuqia e
llambave e kalon 1000W, skema elektrike projektohet me disa çelësa, më qëllim që të mos
rriten përmasat tërthore të përcjellësve.
Në shumë raste kërkohet që ndriçimi i një salle të komandohet nga dy pika, pra duhet
të vendosen dy çelësa që punojnë njëkohësisht dhe i ndezin ose i shuajnë llambat nga
secila pikë. Kjo skemë paraqitet në fig. 1.13 a, b, c.
a b c
Fig. 1.13
14
NJOHURI PËR INSTALIMET ELEKTRIKE
Detyrë praktike
Nxënësit, me ndihmën e mësuesit, të realizojnë praktikisht një lidhje në paralel.
Pyetje
1. Përse llambat luminishente përdoren më shumë për ndriçim?
2. Si realizohet lidhja në paralel e llambave?
3. Si realizohet ndriçimi i një salle që komandohet në dy pika.
4. Realizo lidhjen në paralel me llamba të ndezura.
Informacion teorik
Lidhja e automateve në rrjet
Për mbrojtjen nga mbingarkesa të qarqeve të ndryshme elektrike, si llamba, priza pajisje
industriale etj., përdoren siguresat kufizuese të rrymës. Fillimisht janë përdorur siguresat e
shkrishme. Ato kanë trup porcelani dhe në siguresë vendoset një tel, i cili digjet për një
rrymë të caktuar, duke e ndërprerë qarkun.
Shenja konvencionale e siguresës së shkrishme është
Këto siguresa kanë vlerat nga 6A deri në 63A. Për instalime industriale përdoren siguresa me
vlera deri 500A për tensionin 220V.
Nga sa thamë del se siguresat e shkrishme mund të përdoren vetëm një herë dhe, në rast
djegieje, duhet të ndërrohen nga siguresa të tjera të reja. Kjo ishte arsyeja e prodhimit të
pajisjeve mbrojtëse që veprojnë në mbingarkesë dhe rikthehen në punë me ndërhyrjen tonë.
Pajisjet prodhohen për 5000 cikle pune deri në 10 000 cikle pune, pa u dëmtuar. Në gjuhën
e përditshme këto pajisje kanë marrë emrin automate, që, në fakt, nuk i përshtatet funksionit që
kryejnë. Emri shkencor i këtyre pajisjeve është ndërprerës qarku.
Në varësi nga rëndësia e qarkut që mbrojnë, ndërprerësit e qarkut janë të shumëllojshëm
e me karakteristika pune dhe ndërtime të ndryshme. Në familje dhe në mjedise të thjeshta
pune zakonisht përdoret ndërprerës qarku njëpolar. Në të futet dhe del vetëm faza, ndërsa
përcjellësi neutral (neutri) lidhen direkt.
Mbrojtja më e mirë është nëse përdorim ndërprerës qarku me 1+N pole. Ky ndërprerës
qarku ndërpret njëkohësisht si fazën, dhe neutrin. Janë në përdorim ndërprerës qarku me dy,
tre, katër pjesë dhe me 3 pole+neutrin. Skemat konvencionale të ndërprerësit të qarkut janë
dhënë në fig. 1.14. Duhet të kemi kujdes që të dallojmë ndërprerësin e qarkut nga çelësi i
zakonshëm izolues. Ky i fundit ka funksion ndërprerjen e qarkut, duke vepruar me dorë, pra
ka funksionin kyçje-shkyçje. Në pamje të parë çelësi izolues dhe ndërprerësi i qarkut nuk
dallojnë nga njeri-tjetri, por në trup kanë skemat e tyre konvencionale. Skema
15
ZOICA NAÇO
Pyetje
Informacion teorik
Rënia nën tension në instalimet elektrike në shumicën e rasteve nuk ndodh nga prekja e
drejtpërdrejtë e pjesëve rrymëpërcjellëse, por nga prekja e trupave (mbulesave) të aparateve,
motorëve elektrikë etj., që në kushte normale nuk ndodhen nën tension, pasi pjesët
rrymëpërcjellëse janë të izoluara prej tyre, por marrin tension gjatë prishjes së izolimit. Për
të zvogëluar tensionin e prekjes, përdoret tokëzimi dhe nulëzimi mbrojtës. Tokëzimi
mbrojtës përdoret në rrjetet trefazore me neutër të izoluar. Tokëzim mbrojtës quhet lidhja e
posaçme me tokën e pjesëve metalike që mund të hyjnë nën tension, për shkak të izolimit.
Në fig. 1.17 tregohet mënyra e realizimit të tokëzimit mbrojtës. Tokëzuesi (1) quhet
sendi metalik që vendoset drejtpërdrejt në kontakt me tokën. Në radhë të parë si tokëzues
shfrytëzohen konstruksionet metalike të godinave e të pajisjeve që janë në kontakt të
mirë me tokën, tubacionet e ujit të vendosur në tokë etj. Nëse s’ka konstruksione të tilla,
përdoren tokëzuesit artificialë, që përbëhen prej tubash çeliku me diametër 35 mm-40 mm,
me trashësi jo më pak së 3.5 mm. Numri i tubave përcaktohet me llogaritje dhe nuk duhet të
jetë më i vogël se dy. Gjatësia e tubave është 2 m -3 m. Ata vendosen në tokë në
mënyrë të tillë që skaji i tyre i sipërm të jetë 0.4 m-1.5 m thellë kundrejt sipërfaqes së tokës
dhe të j enë salduar ndërmjet tyre me shufra çeliku me trashësi jo më të vogël se 5 mm e
në thellësi jo më të vogël se 0.3 m.
Të gjitha pjesët e tokëzimit të instalimeve lidhen me tokëzuesin nëpërmjet përcjellësit të
tokëzimi 2 (fig. 1.18). Në radhë të parë si përcjellës të tillë shfrytëzohen tubat metalikë, si
dhe mbulesat prej plumbi të kabllove me shufra çeliku me seksion jo më të vogël se 24
mm2 dhe me pjerrësi jo më të vogël se 3 mm, ose shufra të rrumbullakëta çeliku me diametër
jo më të vogël se 5 mm. Lidhja e këtij përcjellësi me pajisjen bëhet me bulona ose me
saldim. Të gjitha shtrëngimet duhet të bëhen me kujdes, që cilësia e tokëzimit të jetë e mirë.
Për tokëzimet mund të përdoren dhe tubat e ujësjellësit. Lidhja me tubacionet duhet të
bëhet në vendet e lëmuara mirë me anën e qaforeve të gjera. Tubacioni i ujësjellësit mund të
shfrytëzohet si tokëzim mbrojtës në brendësi të ndërtesave, por me kushtin e vetëm që tubat
të jenë lidhur midis tyre në mënyrë që të formojnë përçues të mirë. Kontakti duhet të
bëhet përpara matësit të ujit. Nëse bëhet mbrapa tij, ai duhet të jetë përçues i mirë.
17
ZOICA NAÇO
Tokëzimi mund të bëhet edhe me pllaka çeliku, por ato do të duhet të kenë të paktën një
sipërfaqe prej 0.5 m2 dhe të paktën 3 mm trashësi. Ato duhet të vishen me zink ose me
plumb. Pllakat e tokëzimi duhet të vendosen vertikalisht brenda në tokë.
Neutrizimi mbrojtës përdoret në rrjetet trefazore në neutër të tokëzuar. Neutrizim mbrojtës
quhet lidhja me neutrin e rrjetit e të gjitha pjesëve metalike të një instalimi, që normalisht
nuk janë nën tension, por që aksidentalisht mund të bien nën tension.
Kur njërës fazë të pajisjeve i prishet izolimi dhe takon me trupin, atëherë ndërmjet
fazës dhe përcjellësit të nulëzimit krijohet lidhje e shkurtër. Rryma e madhe e lidhjes së
shkurtër e djeg siguresën e fazës së dëmtuar dhe shmang rrezikun e rënies nën tension të
njeriut. Por pa përcjellësin e neutrizimit dhe nulin e rrjetit, qarku nuk do të mbyllej në të
shkurtër, siguresa nuk do të digjej dhe trupi i pajisjes do të mbetej nën tension.
Në neutrin e rrjetit nuk vihet siguresë, sepse, në rast se kjo digjet më parë se siguresa e
fazës, trupi i pajisjes do të mbetej nën tension.
Ka raste që megjithëse trupi i pajisjes bie nën tension, siguresa nuk digjet dhe tensioni i
prekjes në këtë rast është pothuaj sa ai i fazës. Për të zvogëluar tensionin e prekjes, për
shkak të mosdjegies së siguresës, krahas nulëzimit përdoret edhe tokëzimi mbrojtës.
Në fig. 1.19 tregohet spina dhe priza njëfazore me neutrizim mbrojtës, që përdoret në
aparatet elektroshtëpiake.
Detyra praktike
Pyetje
Informacion teorik
Fig. 1.20
Për skemën që po shqyrtojmë, vlera e SIG-ut është 35A, ndërsa automatet A2 deri A6
janë me vlerë 16A dhe 20A dhe A1 me vlerë 10A. Në këtë skemë veprojnë tri mbrojtje.
Mbrojtja e parë është në automatet individuale, të cilat nuk lejojnë në destinacionin e
tyre rryma më të mëdha së vlera e tyre nominale. Veç kësaj mbrojtjeje, në qoftë se rryma
në qark e kalon 35A, digjet siguresa e shkrishme dhe, në rast se nuk vepron kjo siguresë për
ndonjë arsye, atëherë vepron releja diferenciale për rryma mbi 40A. Të gjithë përcjellësit e
tokëzimit të prizave lidhen në bornën e tokës. E njëjta skemë këshillohet të përdoret edhe
në instalimet familjare. Këtu duhet të kemi kujdes që automatet e prizave të dhomave të mos
e kalojnë vlerën 16A, ndërsa ato të ngrohësit të ujit (bojlerit) dhe të sobës së gatimit të
llogariten sipas fuqisë së tyre.
Pyetje dhe detyra
1. Si vendosen përcjellësit elektrikë në tubat e vendosur në mure?
2. Si realizohet vendosja e çelësave duke u bazuar mbi ndriçuesit.
3. Si mund të lidhen llambat në korridor dhe si komandohen ato?
4. Trego lidhjen e relesë diferenciale për mbrojtjen e qarkut.
Nxënësit duhet të realizojnë vetë një skemë të kryerjes së instalimeve elektrike në një
ndërtesë ku ka përfunduar ndërtimi.
20
NJOHURI PËR INSTALIMET ELEKTRIKE
Informacion teorik
Me llogaritje të preventivit do të kuptojmë nxjerrjen e kostos reale të instalimeve të
ndriçimit, duke llogaritur në kosto të gjitha elementet që janë përdorur gjatë instalimeve.
Është e qartë se pas përfundimit të një ndërtese, është e domosdoshme të kryhen instalimet
elektrike, për kryerjen e të cilave është e domosdoshme të kemi përpara një planimetri të
ndërtesës e, konkretisht, prerjen tërthore sipas kateve, në mënyrë që të gjykojmë se si do të
realizohen instalimet. Projekti i instalimeve do të kryhet nga inxhinierë elektrikë dhe do të
aprovohet nga konstruktori i ndërtesës. Kuptohet se instalimet do të kryhen duke u konsultuar
edhe me pronarin e ndërtimit, pasi materialet që do të përdoren për kryerjen e tyre mund të
jenë të cilësive të ndryshme dhe kështu edhe kostoja përfundimtare (që përbën preventivin)
do të jetë e ndryshme. Pra, është e domosdoshme që, pasi vendoset se si do të kryhen
instalimet, të bëhet projekti. Ky projekt duhet të përmbajë të gjitha materialet që do të duhen
për realizimin e instalimeve. Për këtë është e domosdoshme që në çdo fletë projekti të ketë
tabela, në përbërje të së cilave do të jenë të gjitha materialet që përmban instalimi.
Në një instalim të realizuar në projekt do të merren të gjitha materialet me radhë, duke
filluar që nga përcjellësit e duke përfunduar te të gjitha materialet e tjera (shih tabelën e
mëposhtme).
Pasi vendosen të gjitha elementet në tabelë dhe çmimi i tyre për njësi, bëhet llogaritja
për çdo element. Në fund bëhet llogaritja për të gjithë instalimin në tërësi, duke dalë edhe
kostoja e saj. Kjo kosto e llogaritur konsultohet me projektuesin, me pronarin dhe me
ndërtuesit. Në përfundim aprovohet dhe jepet për zbatim.
Detyra praktike
Nxënësit të ndërtojnë vetë një projekt të një instalimi elektrik të ndërtesës së shkollës, të
vendosin në projekt të gjitha materialet e nevojshme të instalimit dhe ta llogarisin vetë
koston reale të këtij instalimi. Me një fjalë të bëjnë preventivin e tij.
22
NJOHURI PËR INSTALIMET ELEKTRIKE
Informacion teorik
Tubat luminishentë, që zëvendësojnë një pjesë të mirë të llambave inkandeshente, kanë
dy elektroda të montuara në fundet e tyre. Ata janë të gjatë (deri në 1.2 m) dhe prej qelqi,
si dhe të mbushura me një gaz të rrallë nën një presion shumë të vogël, në të cilin është
shtuar pak zhivë.
Fig. 1.22
Faqja e brendshme e tubit prej qelqi është veshur me një lënde fluoreshente, që ka vetinë
të transformojë në dritë të dukshme rrezet e padukshme ultravjollcë që dalin gjatë shkarkimit
elektrik në llambë, duke rritur pra rendimentin dritësor të llambës. Në krahasim me llambat
inkandeshente me të njëjtin harxhim, tubat luminishentë japin dritë rreth tri herë më shumë.
Epërsia e dukshme e llambave lumineshente qëndron në faktin se dendësia e ndriçimit
(ndriçimi për njësinë e sipërfaqes) është shumë e vogël. Në tubat lumineshencë rryma
duhet të kufizohet me anën e një rezistence. Meqë këta lloj tubash punojnë vetëm me rrymë
alternative, për të krijuar rënien e tensionit, shfrytëzohen jo rezistenca, por bobina, sepse
tensioni në to bie për shkak të induksionit, pra pa humbje të dukshme të fuqisë.
Ndezja. Bobinat e vendosura luajnë gjithashtu edhe një rol tjetër. Meqë tubi luminishent
nuk “ndizet” nën një tension 220V, duhet të prodhohet artificialisht një “tension ndezës” më
i lartë. Lind kështu nevoja për atë që quhet starter ose ndezës me shkëndijë. Ky ndezës
është një llambë vezulluese, elektroda e së cilës është dymetalike. Kur takohet çelësi i tubit
lumineshent, i gjithë tensioni ushtrohet në ndezësin, kështu që të dyja elektrodat vezullojnë
dhe ngrohen. Atëherë elektroda dymetalike përkulet dhe prek elektrodën e dytë. Duke
filluar nga ky çast, kalon rrymë e mjaftueshme për të ngrohur elektrodat e llambës. Por
elektroda vezulluese ftohet shpejt dhe drejtohet. Në këtë çast, fuqizimi i fushës magnetike
të krijuar në bobinë indukton një tension prej disa qindra voltësh. Por ky tension i lartë
ushtrohet në të njëjtën kohë me daljen e tubit luminishent, elektrodat e të cilit janë
parangrohura. Tubi luminishent ndizet, në të kalon rrymë dhe ndezësi merr pozicionin
fillestar, pa vazhduar ndezjen, sepse tensioni në të është shumë i ulët. Kështu kemi arritur në
gjendjen e punës së tubit luminishent.
Ngjyrat e dritës. Përdorimi i lëndëve të ndryshme luminishente jep mundësinë e realizimit
të ngjyrave të mëposhtme të dritës:
23
ZOICA NAÇO
-e bardhë;
-e bardhë kaltëroshe;
-e bardhë në të kuqe.
Zgjedhja e tonit të dritës varet nga qëllimi i përdorimit.
Shpërndarja e dritës. Nëse matet intensiteti i dritës rreth një tubi luminishent, vërehet se
ajo është e njëjtë rreth e rrotull tubave (shih fig. 1.23).
Informacion teorik
Llambat me gaz janë tuba me shkarkim në gaze dhe përdoren për ndriçim, sinjalizim dhe
reklamë.
24
NJOHURI PËR INSTALIMET ELEKTRIKE
Detyra praktike
Mblidhni disa lloje llambash me gaz të ngjyrave të ndryshme dhe sillini ato në klasë.
Së bashku me mësuesin realizoni instalimin e disa llambave me gaz.
25