Njohuri pr instalimet

elektrike

Nxnsi: Arlind Krasniqi

Arsimtari: Muhamer Ujkani
IX/9

Produced by: AKRA-Krasniqi

Tema: Njohuri t prgjithshme

pr instalimet elektrike
Informacion teorik

Me sigurim
teknik do t kuptojm t gjitha masat paraprake q
duhet t merren dhe t zbatohen nga punonjsit
pr t kryer pun me cilsi, pa rreziqe dhe pa
aksidente.Pr sigurimin teknik t punonjsve n
fardo lloj pune dhe profili ka rregullore t
posame, t cilat duhet t zbatohen me prpikri
dhe pa lshime. Pr t kryer instalime elektrike,
riparimin dhe shfrytzimin e tyre, duhet t njihen
dhe t zbatohen disa rregulla, n mnyr q t
shmangen goditjet elektrike dhe traumat elektrike.

Goditja elektrike ndodh n rastin kur trupi i njeriut

prshkohet nga rryma elektrike sepse ai prek
prcjellsin e instalimit elektrik. Goditja elektrike e
dmton organizmin n trsi.
Traumat elektrike jan dmtimet q shkaktohen n
trupin e njeriut pr shkak t veprimit t rryms
elektrike. N mnyr q t shmangim traumat apo
goditjet elektrike, duhen njohur vlerat e tensionit
t parrezikshm dhe ato t rrezikshme, gjithashtu
dhe masat q duhen marr pr nj mbrojtje sa m
t sigurt.

Vlerat e tensionit 12V, 36V dhe 65V jan

quajtur si t parrezikshme.

Masat mbrojtse n instalimet

elektrike
Pr t garantuar nj sigurim teknik t
plot t njerzve q punojn me
instalime t ndryshme elektrike,
merren masa mbrojtse me karakter
teknik dhe organizativ.

Masat mbrojtse me karakter

teknik
Pr t mnjanuar prekjen aksidentale t
pjesve t zhveshura t instalimeve elektrike
bhet vendosja e tyre n lartsi t
paarritshme, mbyllja dhe rrethimi i tyre. Pr
tu mbrojtur nga rreziku i humbjes s
orientimit dhe vmendjes gjat shrbimit,
remontit apo provave t instalimeve
elektrike, prdoren mbishkrimet dhe
sinjalizimet.
Mbishkrimet ndihmojn pr t dalluar
qarkun e veant t nj instalimi. N vend
t tyre prdoren shkronja, numra, ngjyra.

Sinjalizimet bhen me llamba, t cilat tregojn

pranin apo mungesn e tensionit n pjes t
veanta t instalimeve elektrike. P.sh., llamba e
ndezur tregon pranin e tensionit, llamba e shuar
tregon mungesn e tij. Tjetr lloj sinjalizimi sht ai
q realizohet me vendosjen e tabelave me
mbishkrime me shkronja t mdha me ngjyr t
kuqe, si:
1.KUJDES! RREZIK VDEKJEJE! 2. MOS E
KYNI ELSIN! 3. PUNOJN NJERZ!
Aparatet portative t dors prgatiten me tensione
t ulta pune (12V ose 36V), kurse pjest
rrymsjellse jan t mbyllura.

Pr tu mbrojtur nga djegiet, prdoren

syze, dorza, si dhe mng e rroba q
prodhohen prej materiali
jorrymprcjells, kurse pr tu
mbrojtur nga rrzimi prdoren breza e
shkall sigurimi.

Masat mbrojtse me karakter

organizativ
Me kalimin e kohs ndodh procesi i vjetrimit t
izolimit dhe i dmtimeve t pavrejtura, t cilat
shkaktojn keqsimin e instalimeve dhe t pajisjeve
t ndryshme elektrike. M pas ato mund t bhen
shkak i rrezikut pr jetn e njerzve q punojn.
Pr kt arsye, n mnyr periodike ndryshohet
kontrolli dhe rimonti sistematik i pajisjeve
elektrike nga punonjs t kualifikuar. Pr t pasur
nj sigurim m t lart ndaj aksidenteve, prdoren
edhe mjete mbrojtse. Si mjet mbrojts prdore
mbshtetja izoluese, tapeti prej gome, galloshet
dielektrike dhe dorzat e goms.
Pr mbrojtjen e syve nga harku elektrik prdoren
syzet mbrojtse.

Dhnia e ndihms s par n

rast aksidenti
far duhet t bjm kur njeriu ka rn nn
tension?
N radh t par duhet t shkputet tensioni, duke
hequr siguresat ose duke hapur elsin q sht
afr, ose duke e larguar me ann e nj rrobe t
that ose t nj shkopi druri. Pasi t jet liruar i
godituri nga tensioni, hapen shpejt dritaret, lirohen
shpejt pjest e veshjeve q i pengojn frymmarrjen
ose i vshtirsojn qarkullimin e gjakut. i dmtuari
lihet shtrir dhe menjher krkohet ndihm
mjeksore.

N rast se dikush sht goditur rnd nga tensioni

dhe goja sht e shtrnguar fort, pr tia hapur
veprohet tek nofullat e poshtme si n fig. 1.1. Goja e
t goditurit duhet tmbahet hapur dhe gjuha
jasht, duke i futur midis dy dhmballve t pasme
nj lug ose nj laps. Ai q i jep ndihmn e par t
dmtuarit, ia kalon dorn nn kok, pr tia
prkulur prapa dhe bn frymmarrjen artificiale
me t dmtuarin. Gjat t cils duhet prdorur
garzat. Mbas 10 frymmarrjesh i bhen 4-6
masazhe pr nxitjen e zemrs, duke rnduar me t
dy duart n pjesn

e zbrazt nga ana e

prparm (fig. 1.3).
Koha e lvizjes
duhet t jet e
barabart me
rrahjet e zemrs n
gjendje qetsie.

Matja e intensitetit t rryms

elektrike
Rryma elektrike karakterizohet nga disa
madhsi, t cilat jan:
1. Intensiteti i rryms elektrike(I), njsia
matse e t cilit sht amperi (A).
2. Tensioni i rryms elektrike(U), njsia
matse e t cilit sht volti (V).
Intensiteti i rryms elektrike matet me
ampermetr. Pr t kryer matjen e rryms,
ampermetri lidhet n seri n qarkun
elektrik (fig 1.4).

N brendsi ampermetrat kan nj bobin

me rezistenc t brenshme shum t vogl,
si dhe mekanizmin mats, q prfundon me
shigjetn treguese. Sa m e madhe t jet
rryma q kalon n qark, pra dhe n
ampermetr, aq m tepr zhvendoset
shigjeta treguese dhe anasjelltas. Shigjeta
treguese lviz sipr shkallzimit t aparatit
q sht vizatuar mbi kutin e tij.

Ampermetri, si prmendm m lart, ndrtohen

me rezistenc t brendshme shum t vogl dhe pr
rrym nominale p.sh. Deri n 5A, q, n kt rast,
sht pra dhe rryma m e madhe q mund t
matim. Pr t matur rrym m t madhe 5A,
ampermetri pajisjet me nj rezistenc shum t
vogl, q quhet shunt, i cili lidhet n paralel me
ampermetrin dhe vendoset brenda kutis s
aparatit. N praktik ndrtohen shunte me vlera t
ndryshme, q, me t njjtin aparat, krijojn
mundsin pr t kryer matje me vlera t
ndryshme rryme, p.sh.: 10A, 25A, 100A etj.

Matja e tensionit elektrik

Tensioni elektrik matet me voltmetr. Pr
matjen e tensionit voltmetri lidhet n
paralel me pajisjen q do ti matet tensioni
elektrik (fig. 1.5).

Edhe volmetrat kan n brendsi nj

bobin, por me rezistenc shum t
vogl, si dhe mekanizmin mats, q
prfundon me shigjet treguese, e cila
lviz mbi shkallzimin e aparatit. Sa
m i madh t jet tensioni n qark, aq
m tepr do t zhvendoset shigjeta dhe
anasjelltas.

Edhe voltmetrat mund ta ken shkallzimin

me ndarje t baraslarguara nga njra-tjetra
ose q ndryshojn. Tensioni nominal q
mund t matet drejtprdrejt me voltmetr
sht p.sh. 100V. Pr t matur tensione m
t mdha, aparati pajisjet me rezistenc
shtes me vlera shum t mdha (vendoset
brenda kutis), e cila lidhet n seri me
bobinn e vet aparatit. N t bie pjesa m e
madhe e tensionit, kurse bobina e
voltmetrit mban nj pjes shum t vogl t
tij.

N kt rast, tensioni nominal i aparatit

nuk sht m 100V, por nj vler
shum e ndryshme nga kjo (p.sh.:
250V, 500V, 1000V etj.). Pr t matur
n t njjtin aparat vlera t ndryshme
t tensionit, pra pr t zgjeruar kufirin
e matjes, prdoren rezistenca shtes
me disa kufij, ku secils prej tyre i
prgjigjet nj tension nominal i
caktuar.

Avometri
Avometri sht nj aparat universal,
me t cilin mund t matim rrymn e
vazhduar dhe at alternative, tensionin
e vazhduar dhe at alternativ, si dhe
vlera t ndryshme t rezistencs. Ka
avometra q, prve matjes s
madhsive q prmendm, mund t
masin edhe madhsi t tjera elektrike,
si: frekuencn, kapacitetin,
induktivitetin etj.

Tek avometrat, leximi i madhsive t matura mund

t bhet mbi shkallzimin e aparatit, kjo n varsi
t pozicionit t zhvendosjes s shigjets treguese.
Ka dhe avometra shifror a dixhital (pa shigjet
treguese), me t ciln vlera e matur jepet
drejtprdrejt n shifra.
N fig. 1.6 jepet pamja e prgjitshme e nj avometri
me t cilin mund t kryejm matje t ndryshme. N
mnyr q avometri t mas vlera t rezistencs,
brenda aparatit duhet t kett vendosur nj
burim rryme t vazhduar (pila).

N prbrje t fushave
t nj aparati gjendet
edhe shkallzimi i
veant pr matjen e
vlerave t tensionit (t
vazhduar dhe
alternativ), shkallzimi
pr matjen e vlerave t
rrym (t vazhduar dhe
alternative) dhe
shkallzimet pr
matjen e vlerave t
rezistencs.

Shkalla pr leximin e rezistencs sht jo e njtrajtshme, ku vlera

zero (0) ndodhet n t djatht t saj, kurse shkalla e tensioneve dhe
e rrymaave sht e njtrajtshme, ku vlera zero (0) ndodhet n t
majt t saj.
Avometri prbhet nga kto pjes kryesore:
1. fushat e aparatit dhe shkallzimet prkatse;
2. shigjeta treguese;
3. elsi me shum pozicione, q zgjedh llojin e madhsis q do t
matet (rrym, tensioni, rezistenc) dhe bn ndryshimin e kufijve t
matjes;
4. folet pr vendosjen e fushave t aparatit;
5. folet pr vendosjen e fushs (+) pr matjen e tensioneve deri n
2500V;
6. korrektuesin elektrik pr zerimin (uarjen zero) t shkalla s ;
7. korrektuesin mekanik pr zerimin e shkalls pr matjen e vlerave t
rryms dhe tensionit elektrik;
8. kutia e aparatit, zakonisht prej bakeliti.

Megaommetri
Ai sht nj aparat q prdoret pr matjen e rezistencave t
mdha. Rezistenca t mdha jan rezistencat e materialeve
izoluese q prdoren pr izolimin e makinave elektrike e t
kabllove t instalimeve elektrike. N praktik bhet shpesh
matja e rezistencs s izolimit ndrmjet dy prcjelsve t nj
instalimi, rezistenca ndrmjet prcjellsve dhe toks, t cilat
duhet t ken vlera shum t mdha.
Rezistenca e izolimi duhet t matet para se instalimi t vihet
n shfrytzim, pas do zgjerimi t tij dhe koh pas kohe gjat
shfrytzimit.
Sipas rregullave t tekniks s shfrytzimit, matja e
rezistencs s izolimit duhet t bhet me megaommetr me
tension sa ai i puns dhe jo i vogl se 100V.

Vlera e rezistencs s izolimit n nj

instalim ndriimi elektrik nuk duhet t jet
m e vogl se 1000 pr do volt ttensionit
t puns. Kshtu p.sh., n instalimet me
tension pune 220V, ajo duhet t jet m e
madhe se: 220V1000/V=220 000
Megaometri ka edhe nj dinamo (burim
tensioni), q rrotullohet me dor me ann e
nj dorze (rreth 120 rrot/min), si dhe
mekanizimin e aparatit.

Informacion teorik
Prcjellsit jan elemente q shrbejn:
1.Pr kyjen e instalimeve elektrike t
brendshme dhe t jashtme.
2.Pr lidhjen e aparateve dhe t
pajisjeve t ndryshme elektrike.
Prcjellsit mund t jen t zhveshur
ose t veshur me materiale joprcjells.

T part prdoren pr ndrtimin e linjave ajrore,

kurse t dytt, kryesisht pr instalimet e
brendshme.
Seksionet trthore t prcjellsve jan standarde
dhe jepen n mm: 0.5; 0.75; 1; 1.5; 2.5; 4; 6; 10; 25;
35; 70; 95.
Materiali i prcjellsit: bakri, alumini dhe elikalumini (pr linjat ajrore me tension shum t
lart).
Prcjellsit e zhveshur t linjave ajrore thuren n
formn e litarit prej metali t vetm (bakr ose
alumin) ose prej elik-alumin.

Prcjellsit e veshur me izolim prbhen nga:

Brthama, q sht prej materiali prcjells, t till si bakri
dhe m rrall alumini.
Veshja izoluese sht prej gome t vullkanizuar, por m
shpesh prej polivinilkloruri (PVC). Kta lloj prcjellsish
prdoren gjersisht n rrjetet e brendshme elektrike, n ato t
ndriimit e t fuqis motorike, duke u futur n tubacione t
ndryshme (plastmase, metalike), se dhe pr lidhjen e
aparateve t ndryshme.
Izolimi prej PVC-je prdoret gjersisht pr veshjen e
prcjellsve, n saje t vetive t larta t tyre, si t: rezistencs
mekanike e elektrike, t qndrueshmris ndaj t ftohtit, ndaj
agjentve kimik e ndaj djegies. N temperatur t lart
izolimi prej PVC-je fillon t zbutet. Pr t marr parasysh kt
dukuri, zvoglohet ngarkesa e lejuar q kalon n prcjells.

N fig. 1.7 tregohet prcjellsi paralel i rrafsht me dy dhe tri deje

bakri, ku secili prej tyre sht i izoluar me PVC. Ky tip prdoret pr
kryerjen e instalimeve elektrike dhe futet n suva, pa pasur nevojn
e tubave. Pra mund t themi se ky tip prcjellsi sht m i
prshtatshm p instalimet e brendshme elektrike.
N fig. 1.8 dhe 1.9 tregohen kordon t prkulshm me dy deje bakri
me izolim PVC-je: i pari me deje paralele, i dyti me deje t
prdredhura.

T dy tipat e kan
brthamn prej
fijesh t holla bakri
t thurura n form
litari dhe prdoren
n mjedise t thata
pr lidhjen e
aparateve t
ndryshme t
zhvendosshme.

Tokzimi, nulzimi dhe

mnyrat e realizimit t tyre
Rnia nn tension n instalimet elektrike n
shumicn e rasteve nuk ndodh nga prekja e
drejtprdrejt e pjesve rrymprcjellse, por nga
prekja e trupave (mbulesave) t aparateve,
motorve elektrik etj., q n kushte normale nuk
ndodhen nn tension, pasi pjest rrymprcjellse
jan t izoluara prej tyre, por marrin tension gjat
prishjes s izolimit. Pr t zvogluar tensionin e
prekjes, prdoret tokzimi dhe nulzimi mbrojts.
Tokzimi mbrojts prdoret n rrjetet trefazore me
neutr t izoluar. Tokzimi mbrojts quhet lidhja e
posame me tokn e pjesve metalike q mund t
hyjn nn tension, pr shkak t zolimit.

N fig. 1.17 tregohet mnyra e

realizimit t tokzimit
mbrojts. Tokzuesi (1) quhet
sendi metalik q vendoset
drejtprdrejt n kontakt me
tokn. N radh t par si
tokzues shfrytzohen
konstruksionet metalike t
godinave e t pajisjeve q jan
n kontakt t mir me tokn,
tubacionet e ujit t vendosur
n tok etj. Nse ska
konstruksione t tilla,
prdoren tokzuesit artificial,
q prbhen prej tubash eliku
me diametr 35 mm-40 mm,
me trashsi jo m pak s 3.5
mm.

Neutrizimi mbrojts prdoret n rrjetet trefazore n

neutr t tokzuar.Neutrizimi mbrojts quhet lidhja
me neutrin e rrjetit e t gjitha pjesve metalike t nj
instalimi, q normalisht nuk jan nn tension, por q
aksidentalisht mund t bien nn tension.
Kur njrs faz t pajisjeve i prishet izolimi dhe
takon me trupin, ather ndrmjet fazs dhe
prcjellsit t nulzimit krijohet lidhje e shkurtr.
Rryma e madhe e lidhjes s shkurtr e djeg
siguresn e fazs s dmtuar dhe shmang rrezikun
e rnies nn tension t njeriut. Por pa prcjellsin e
neutrizimit dhe nulin e rrjetit, qarku nuk do t
mbyllej n t shkurtr, siguresa nuk do t digjej
dhe trupi i pajisjes do t mbetej nn tension.

Ka raste q megjithse trupi I pajisjes

bie nn tension, siguresa nuk digjet
dhe tensioni I prekjes n kt rast
sht pothuaj sa ai I fazs. Pr t
zvogluar tensionin e prekjes, pr
shkak t mosdjegies s siguress,
krahas nulzimit prdoret edhe
tokzimi mbrojts.

Llampat lumineshente
Tubat luminishent, q zvendsojn nj pjes
t mir t llambave inkandeshente, kan dy
elektroda t montuara n fundet e tyre. Ata
jan t gjat (deri m 1.2 m) dhe prej qelqi, si
dhe t mbushura me nj gaz t rrall nn nj
presion shum t vogl, n t cilin sht
shtuar pak zhiv.

Faqja e brendshme e tubit prej qelqi sht

veshur me nj lnd fluoreshente, q ka
vetin t transformoj n drit t dukshme
rrezet e padukshme ultravjollc q dalin
gjat shkarkimit elektrik n llamb, duke
rritur pra rendimentin dritsor t llambs.
N krahasim me llambat inkandeshente me
t njjtin harxhim, tubat luminishent japin
drit rreth tri her m shum.

Zgjedhja e tonit t drits varet nga qllimi i

prdorimit.
Shprndarja e drits. Nse matet intensiteti i
drits rreth nj tubi luminishent, vrehet se
ajo sht e njjt rreth e rrotull tubave (shih
fig. 1.23).

Prkundrazi, nse matet intesiteti I drits

n drejtimin gjatsor t tubit t qelqit,
prfitohet lakorkja vijndrprer( shif.fig.
1.24). Shihet se intesiteti m I fot gjendet
pikrisht posht mesit t tubit luminishent,
ndrsa n t djatht dhe n t majt vrehet
njdobsimi madh I intesitetit t drit.
Kujdesi pr mirmbajtjen e tubave
luminishent sht mjaft I rndsishm.
N radh t par krkohet sigurimi I nj
tensioni konstant prej 220V gjat ndezjes
dhe gjat shfrytzimit t tyre.