NJOHURI

PR
INSTALIMET ELEKTRIKE

SHTPIA BOTUESE E LIBRIT UNIVERSITAR

TIRAN, 2012

Teksti sht miratuar dhe financuar nga Ministria e Arsimit dhe e Shkencs.
Titulli:

Njohuri pr instalimet elektrike

E prshtati:

Zoica Nao

Botues: SHTPIA BOTUESE E LIBRIT UNIVERSITAR

Adresa:
Rruga e Durrsit, Nr. 219, Tiran, Shqipri
: + 355 4 2225659; shblu.mash@yahoo.com

Kshilli botues i SHBLU-s

Kryetare: Lirika ooli
Antar: Klara Shoshi, Nirvana Lazi, Valbona Gjergo
Spartak Kumbaro (Drini), Marjeta Pengo

Botimi i par, maj 2008

Ky material sht hartuar n kuadrin e projektit Agri-AL ose TOUR-reg
financuar nga Bashkpunimi Austriak pr Zhvillim (ADC).
Kontakt: k-education Austria, Project Office Tirana, Rruga Naim Frashri, Nr. 37, Tiran

ISBN 978-99927-0-615-2
Shtpia Botuese e Librit Universitar, 2012.
T gjitha t drejtat jan t rezervuara. Nuk lejohet shumfishimi
me do mjet apo form pa lejen me shkrim t botuesit.

Redaktor prgjegjs:

Spartak Kumbaro (Drini)

Redaktor letrar:

Spartak Kumbaro (Drini)

Arti grafik:

Spartak Kumbaro (Drini)

Kopertina:

Klara Shoshi

Shtypur n SHBLU
Tirazhi: 800 kopje

NJOHURI PR INSTALIMET ELEKTRIKE

PASQYRA E LNDS
Tema: Njohuri t prgjithshme pr instalimet elektrike
1.1 Masat e sigurimit teknik dhe mnyrat e dhnies s ndihms s par
1.2 Aparatet matse elektrike dhe lidhja e tyre n rrjet
1.3 Llojet e prcjellsve q prdoren n aparatet e thjeshta
1.4 Lidhja n seri e llambave me nj els t thjesht
1.5 Lidhja n paralel e llambave me nj els t thjesht dhe dypolar
1.6 Lidhja e automateve n rrjet
1.7 Tokzimi , nulzimi dhe mnyrat e realizimit t tyre
1.8 Leximi i skems s instalimeve t ndriimit
1.9 Llogaritja e preventivit t nj instalimi t thjesht elektrik
1.10 Instalimi dhe mirmbajtja e llambave luminishente
1.11 Llambat me gaz

4
4
6
9
12
13
15
17
19
21
23
24

ZOICA NAO

Tema: Njohuri t prgjithshme

pr instalimet elektrike
1.1 Masat e sigurimit teknik dhe mnyrat
e dhnies s ndihms s par
Objektivat q do t arrihen:
N prfundim t trajtimit t shtjes nxnsit duhet t:
1. shpjegojn se kuptojn me sigurim teknik;
2. prcaktojn disa nga madhsit elektrike m t rrezikshme;
3. shpjegojn veprimet pr dhnien e ndihms s par.
Informacion teorik
Me sigurim teknik do t kuptojm t gjitha masat paraprake q duhet t merren dhe t
zbatohen nga punonjsit pr t kryer pun me cilsi, pa rreziqe dhe pa aksidente. Pr
sigurimin teknik t punonjsve n fardo lloj pune dhe profili ka rregullore t posame, t
cilat duhet t zbatohen me prpikri dhe pa lshime. Pr t kryer instalime elektrike,
riparimin dhe shfrytzimin e tyre, duhet t njihen dhe t zbatohen disa rregulla, n mnyr
q t shmangen goditjet elektrike dhe traumat elektrike.
Goditja elektrike ndodh n rastin kur trupi i njeriut prshkohet nga rryma elektrike sepse
ai prek prcjellsin e instalimit elektrik. Goditja elektrike e dmton organizmin n trsi.
Traumat elektrike jan dmtimet q shkaktohen n trupin e njeriut pr shkak t veprimit
t rryms elektrike. N mnyr q t shmangim traumat apo goditjet elektrike, duhen
njohur vlerat e tensionit t parrezikshm dhe ato t rrezikshm, gjithashtu dhe masat q
duhen marr pr nj mbrojtje sa m t sigurt. Vlerat e tensionit 12V, 36V dhe 65V jan
quajtur si t parrezikshme.
Masat mbrojtse n instalimet elektrike
Pr t garantuar nj sigurim teknik t plot t njerzve q punojn me instalime t
ndryshme elektrike, merren masa mbrojtse me karakter teknik dhe organizativ.
Masat mbrojtse me karakter teknik
Pr t mnjanuar prekjen aksidentale t pjesve t zhveshura t instalimeve elektrike
bhet vendosja e tyre n lartsi t paarritshme, mbyllja d h e rrethimi i tyre. Pr tu
mbrojtur nga rreziku i humbjes s orientimit dhe vmendjes gjat shrbimit, remontit apo
provave t instalimeve elektrike, prdoren mbishkrimet dhe sinjalizimet.
Mbishkrimet ndihmojn pr t dalluar qarkun e veant t nj instalimi. N vend t tyre
prdoren shkronja, numra, ngjyra.
Sinjalizimet bhen me llamba, t cilat tregojn pranin apo mungesn e tensionit n pjes
t veanta t instalimeve elektrike. P.sh., llamba e ndezur tregon pranin e tensionit,
llamba e shuar mungesn e tij. Tjetr lloj sinjalizimi sht ai q realizohet me vendosjen e
tabelave me mbishkrime me shkronja t mdha me ngjyr t kuqe, si:
1. KUJDES! RREZIK VDEKJEJE! 2. MOS E KYNI ELSIN! 3. PUNOJN NJERZ!

Aparatet portative t dors prgatiten me tensione t ulta pune (12V ose 36V), kurse
pjest rrymsjellse jan t mbyllura.
4

NJOHURI PR INSTALIMET ELEKTRIKE

Pr tu mbrojtur nga djegiet, prdoren syze, doreza, si dhe mng e rroba q prodhohen
prej materiali jorrymprcjells, kurse pr tu mbrojtur nga rrzimi prdoren breza e shkall
sigurimi.
Masat mbrojtse me karakter organizativ
Me kalimin e kohs ndodh procesi i vjetrimit t izolimit dhe i dmtimeve t pavrejtura,
t cilat shkaktojn keqsimin e instalimeve dhe t pajisjeve t ndryshme elektrike. M pas
ato mund t bhen shkak i rrezikut pr jetn e njerzve q punojn. Pr kt arsye, n mnyr
periodike ndryshohet kontrolli dhe rimonti sistematik i pajisjeve elektrike nga punonjs t
kualifikuar. Pr t pasur nj sigurim m t lart ndaj aksidenteve, prdoren edhe mjetet
mbrojtse. Si mjet mbrojts prdoren mbshtetja izoluese, tapeti prej gome, galloshet
dielektrike dhe dorezat e goms.
Pr mbrojtjen syve nga harku elektrik prdoren syzet mbrojtse.
Dhnia e ndihms s par n rast aksidenti
far duhet t bjm kur njeriu ka rn nn tension?
N radh t par duhet t shkputet tensioni, duke hequr siguresat ose duke hapur elsin
q sht afr, ose duke e larguar me ann e nj rrobe t that ose t nj shkopi druri. Pasi t
jet liruar i godituri nga tensioni, hapen shpejt dritaret, lirohen shpejt pjest e veshjeve q i
pengojn frymmarrjen ose i vshtirsojn qarkullimin e gjakut. I dmtuari lihet shtrir
dhe menjher krkohet ndihm mjeksore.
N rast se dikush sht goditur rnd nga tensioni dhe goja sht e shtrnguar fort, pr
tia hapur veprohet tek nofullat e poshtme si n fig. 1.1. Goja e t goditurit duhet t mbahet
hapur dhe gjuha jasht, duke i futur midis dy dhmballve t pasme nj lug ose nj laps.
Ai q i jep ndihmn e par t dmtuarit, ia kalon dorn nn kok, pr tia prkulur
prapa dhe bn frymmarrjen artificiale me t dmtuarin. gjat s cils duhet t prdoren
garzat. Mbas 10 frymmarrjesh i bhen 4-6 masazhe pr nxitjen e zemrs, duke rnduar me
t dy duart n pjesn e zbrazt nga ana e prparme (fig. 1.3). Koha e lvizjes duhet t
jet e barabart me rrahjet e zemrs n gjendje qetsie.

Pyetje dhe detyra

1. kuptojm me sigurim teknik t punonjsve?
2. kuptojm me trauma elektrike dhe jan goditjet elektrike?
3. masa mbrojtse merren n instalimet elektrike pr t garantuar sigurimin teknik t
njerzve?
4. mjete mbrojtse prdoren pr t siguruar personelin nga aksidentet elektrike?
5. Si duhet t veprojm pr t liruar viktimn q ka rn nn tension?
6. N mnyr kryhet frymmarrja artificiale?
5

ZOICA NAO

Detyra praktike
1. T ohen nxnsit n nj objekt elektrik n afrsi t shkolls (nnstacion, ndrmarrje
industriale apo ferm bujqsore e blegtorale), n mnyr q t njihen me masat dhe me mjetet
mbrojtse.
2. T demonstrohet praktikisht mnyra e shkputjes s viktims, e dhnies s ndihms s
par dhe, m pas, t caktohen nxnsit me grupe pr tu ushtruar vet.

1.2 Aparatet matse elektrike dhe lidhja e tyre n rrjetin elektrik

Objektivat q do t arrihen
N prfundim t trajtimit t shtjes nxnsit
duhet t:
1. prcaktojn disa nga aparatet matse elektrike m t prdorshme;
2. prshkruajn avometrin si nj aparat universal dhe madhsit q mat ai;
3. kryejn matje konkrete me tipat e aparateve.
Informacioni teorik
Matja e intensitetit t rryms elektrike
Rryma elektrike karakterizohet nga disa madhsi, t cilat jan:
1. Intensiteti i rryms elektrike(I), njsia matse e t cilit sht amperi (A).
2. Tensioni i rryms elektrike(U), njsia matse e ti cilit sht volti (V).
Intensiteti i rryms elektrike matet me ampermetr. Pr t kryer matjen e rryms,
ampermetri lidhet n seri n qarkun elektrik (fig 1.4).

Fig. 1.4 Lidhja e ampermetrit n rrjet

N brendsi ampermetrat kan nj bobin me rezistenc t brendshme shum t vogl, si
dhe mekanizmin mats, q prfundon me shigjetn treguese. Sa m e madhe t jet rryma q
kalon n qark, pra dhe n ampermetr, aq m tepr zhvendoset shigjeta treguese dhe
anasjelltas. Shigjeta treguese lviz sipr shkallzimit t aparatit q sht vizatuar mbi
kutin e tij.
Ampermetri, si prmendm m lart, ndrtohen me rezistenc t brendshme shum t
vogl dhe pr rrym nominale p.sh. deri n 5A, q, n kt rast, sht pra dhe rryma m e
madhe q mund t matim. Pr t matur rrym m t madhe se 5A, ampermetri pajiset me
nj rezistenc shum t vogl, q quhet shunt, i cili lidhet n paralel me ampermetrin dhe
vendoset brenda kutis s aparatit. N praktik ndrtohen shunte me vlera t ndryshme, q,
6

NJOHURI PR INSTALIMET ELEKTRIKE

me t njjtin aparat, krijojn mundsin pr t kryer matje me vlera t ndryshme rryme,

p.sh.: 10A, 25A, 100A etj.
Matja e tensionit elektrik
Tensioni elektrik matet me voltmetr. Pr matjen e tensionit voltmetri lidhen n paralel
me pajisjen q do ti matet tensioni elektrik (fig. 1.5).

Fig. 1.5 Lidhja e voltmetrit n rrjet

Edhe voltmetrat kan n brendsi nj bobin, por me rezistenc shum t vogl, si dhe
mekanizmin mats, q prfundon me shigjet treguese, e cila lviz mbi shkallzimin e
aparatit. Sa m i madh t jet tensioni n qark, aq m tepr do t zhvendoset shigjeta dhe
anasjelltas.
Edhe voltmetrat mund ta ken shkallzimin me ndarje t baraslarguara nga njra-tjetra
ose q ndryshojn. Tensioni nominal q mund t matet drejtprdrejt me voltmetr sht
p.sh. 100V. Pr t matur tensione m t mdha, aparati pajiset me rezistenc shtes me
vlera shum t mdha (vendoset brenda kutis), e cila lidhet n seri me bobinn e vet
a paratit. N t bie pjesa m e madhe e tensionit, kurse bobina e voltmetrit mban nj pjes
shum t vogl t tij. N kt rast, tensioni nominal i aparatit nuk sht m 100V, por nj
vler shum e ndryshme nga kjo (p.sh.: 250V, 500V, 1000V etj.). Pr t matur n t njjtin
aparat vlera t ndryshme t tensionit, pra pr t zgjeruar kufirin e matjes, prdoren
rezistenca shtes me disa kufij, ku secils prej tyre i prgjigjet nj tension nominal i caktuar.
Avometri
Avometri sht nj aparat universal, me t cilin mund t matim rrymn e vazhduar dhe
at alternative, tensionin e vazhduar dhe at alternativ, si dhe vlera t ndryshme t
rezistencs. Ka avometra q, prve matjes s madhsive q prmendm, mund t masin
edhe madhsi t tjera elektrike, si: frekuencn, kapacitetin, induktivitetin etj.
Tek avometrat, leximi i madhsive t matura mund t bhet mbi shkallzimin e aparatit,
kjo n varsi t pozicionit t zhvendosjes s shigjets treguese. Ka dhe avometra shifror a
dixhital (pa shigjet treguese), me t ciln vlera e matur jepet drejtprdrejt n shifra.
N fig. 1.6 jepet pamja e prgjithshme e nj avometri me t cilin mund t kryejm
matje t ndryshme. N mnyr q avometri t mas vlera t rezistencs, brenda aparatit
duhet t ket t vendosur nj burim rryme t vazhduar (pila). N prbrje t fushave t nj
aparati gjendet dhe shkallzimi i veant pr matjen e vlerave t tensionit (t vazhduar dhe
alternativ), shkallzimi pr matjen e vlerave t rryms (t vazhduar dhe alternative) dhe
shkallzimet pr matjen e vlerave t rezistencs.
7

ZOICA NAO

Fig. 1.6 Avometri

Shkalla pr leximin e rezistencs sht jo e njtrajtshme, ku vlera zero (0) ndodhet n t
djatht t saj, kurse shkalla e tensioneve dhe e rrymave sht e njtrajtshme, ku vlera zero (0)
ndodhet n t majt t saj.
Avometri prbhet nga kto pjes kryesore:
1. fushat e aparatit dhe shkallzimet prkatse;
2. shigjeta treguese;
3. elsi me shum pozicione, q zgjedh llojin e madhsis q do t matet (rrym, tension,
rezistenc) dhe bn ndryshimin e kufijve t matjes;
4. folet pr vendosjen e fushave t aparatit;
5. folet pr vendosjen e fushs (+) pr matjen e tensioneve deri n 2500V;
6. korrektuesin elektrik pr zerimin (uarjen n zero) t shkalls s ;
7. korrektuesin mekanik pr zerimin e shkalls pr matjen e vlerave t rryms dhe t
tensionit elektrik;
8. kutia e aparatit, zakonisht prej bakeliti.
Megaommetri
Ai sht nj aparat q prdoret pr matjen e rezistencave t mdha. Rezistenca t mdha
jan rezistencat e materialeve izoluese q prdoren pr izolimin e makinave elektrike e t
kabllove t instalimeve elektrike. N praktik bhet shpesh matja e rezistencs s izolimit
ndrmjet dy prcjellsve t nj instalimi, rezistenca ndrmjet prcjellsve dhe toks, t cilat
duhet t ken vlera shum t mdha.
Rezistenca e izolimit duhet t matet para se instalimi t vihet n shfrytzim, pas do
zgjerimi t tij dhe koh pas kohe gjat shfrytzimit.
Sipas rregullave t tekniks s shfrytzimit, matja e rezistencs s izolimit duhet t bhet
me megaommetr me tension sa ai i puns dhe jo m i vogl se 100V.
Vlera e rezistencs s izolimit n nj instalim ndriimi elektrik nuk duhet t jet m e
8

NJOHURI PR INSTALIMET ELEKTRIKE

vogl s 1000 pr do volt t tensionit t puns. Kshtu p.sh., n instalimet me tension

pune 220V, ajo duhet t jet m e madhe se: 220V x 1000/V=220 000
Megaommetri ka dhe nj dinamo (burim tensioni), q rrotullohet me dor me ann e
nj doreze (rreth 120 rrot/min), si dhe mekanizmin mats, q prfundon n shigjetn treguese
q mund t zhvendoset mbi shkallzimin e aparatit.
Masat e sigurimit gjat puns
Para lidhjes s aparateve matse, duhet q qarku t shkyet nga rrjeti.
Kyja e qarkut, pasi t jet lidhur aparati, duhet t bhet nn drejtimin e msuesve.
Kur t kryhen matje me avometr t rryms apo t tensionit, duhet t tregojm kujdes n
vendosjen e elsit me shum pozicione, n mnyr q t mos dmtohet aparati. Qarku t
kyet vetm n pranin e msuesit.
Kur rrotullojm dorezn e megaommetrit, nuk duhet ti takojm me dor njhersh t
dy kapset, pasi npr trup ushtrohet tension i prodhuar prej tij.
Detyra praktike
Duke pasur prpara aparatet prkats pr matjen e tensionit, rryms apo matjet me avometr,
nxnsit do t ndihmohen nga msuesi. Lidhet aparati n qarkun e rryms s vazhduar,
ndryshohet disa her ngarkesa e qarkut dhe bhet leximi i vlers s rryms q tregon aparati.
Pr t kryer matje nga vet nxnsit, aparatet do t lidhen n qarkun e rryms s vazhduar.
Pyetje
1. far kuptojm me vler nominale t nj aparati mats?
2. Vlera nominale e rryms s nj ampermetri sht 100A, kurse e nj voltmetri 500V.
far ndryshimi kan kto aparate, prkatsisht me nj ampermetr me vler nominale
3A dhe me nj voltmetr me vler nominale 100V?
3. Si bhet matja e rryms, tensionit (t vazhduar dhe alternativ), si dhe rezistencs s
izolimit me megaommetr?
4. Sa duhet t jet vlera e rezistencs s izolimit t ndriimit elektrik pr do volt t
tensionit t puns?

1.3 Llojet e prcjellsve q prdoren n aparatet e thjeshta

Objektivat q do t arrihen:
N prfundim t trajtimit t shtjes nxnsit duhet t:
1. njihen me shumllojshmrin e prcjellsve;
2. prcaktojn ndrtimin dhe vetit e tyre;
3. prdorin praktikisht prcjellsit m kryesor n kryerjen e disa lidhjeve.
Informacion teorik
Prcjellsit jan elemente q shrbejn:
1. Pr kryerjen e instalimeve elektrike t brendshme dhe t jashtme.
2. Pr lidhjen e aparateve dhe t pajisjeve t ndryshme n qarkun elektrik. Prcjellsit
mund t jen t zhveshur ose t veshur me material joprcjells.
9

ZOICA NAO

T part prdoren pr ndrtimin e linjave ajrore, kurse t dytt, kryesisht pr instalimet e

brendshme.
Seksionet trthore t prcjellsve jan standarde dhe jepen n mm2: 0.5; 0.75; 1; 1.5; 2.5;
4; 6; 10; 25; 35; 70; 95.
Materiali i prcjellsit: bakri, alumini dhe elikalumini (pr linjat ajrore me tension shum
t lart).
Prcjellsit e zhveshur t linjave ajrore thuren n formn e litarit prej nj metali t vetm
(bakr ose alumin) ose prej elikalumini.
Prcjellsit e veshur me izolim prbhen nga:
Brthama, q sht prej materiali prcjells, t till si bakri dhe m rrall alumini.
Veshja izoluese sht prej gome t vullkanizuar, por m shpesh prej polivinilkloruri (PVC).
Kta lloj prcjellsish prdoren gjersisht n rrjetet e brendshme elektrike, n ato t
ndriimit e t fuqis motorike, duke u futur n tubacione t ndryshme (plastmase, metalike),
si dhe pr lidhjen e aparateve t ndryshme.
Izolimi prej PVC-je prdoret gjersisht pr veshjen e prcjellsve, n saje t vetive t larta
t tyre, si t: rezistencs mekanike e elektrike, t qndrueshmris ndaj t ftohtit, ndaj
agjentve kimik e ndaj djegies. N temperatur t lart izolimi prej PVC-je fillon t zbutet.
Pr t marr parasysh kt dukuri, zvoglohet ngarkesa e lejuar q kalon n prcjells.

Fig. 1.7 Prcjellsit paralel

Fig. 1.8

N fig. 1.7 tregohet prcjellsi paralel i rrafsht me dy dhe tri deje bakri, ku secili prej
tyre sht i izoluar me PVC. Ky tip prdoret pr kryerjen e instalimeve elektrike dhe futet n
suva, pa pasur nevojn e tubave. Pra mund t themi se ky tip prcjellsi sht m i
prshtatshm pr instalimet e brendshme elektrike.
N fig. 1.8 dhe 1.9 tregohen kordon t prkulshm me dy deje bakri me izolim PVC-je: i
pari me deje paralele, i dyti me deje t prdredhura. T dy tipat e kan brthamn prej fijesh
t holla bakri t thurura n form litari dhe prdoren n mjedise t thata pr lidhjen e
aparateve t ndryshme t zhvendosshme.
Kemi dhe disa lloje kabllosh. Nj lloj prej tyre sht i ndrtuar me dy deje me izolim
PVC-je (fig. 1.10). Gjithashtu prodhohen kabllo m e nj dell me nj tel, m e shum deje
me nj fill ose me shum fije. Kta lloj kabllosh kan prdorim t gjer. Ata prdoren n
mjedise t thata, n lagshtir, n prani t ujit, s t nxehtit, n pluhur, n aktivitet kimik dhe
n ato me rrezik zjarri.
10

NJOHURI PR INSTALIMET ELEKTRIKE

Fig. 1.9

Fig. 1.10

Lidhjet e prcjellsve
Lidhjet e prcjellsve mund t jen t montueshme ose fikse.
Lidhjet e montueshme prdoren pr lidhjen e prcjellsve n aparatura. Presioni i
shtrngimit n kto lidhje sigurohet me an t vidave dhe t rondelave, t cilat e zmadhojn
siprfaqen e kontaktit. Prcjellsi mund t shtrngohet edhe me majn e vids ose me
rondele e dado, kur sht prcjells me shum fije.
Lidhjet fikse. Pr bashkimin e dy prcjellsve bhet lidhja me thurje (e cila mund t
saldohet me kallaj) ose me saldim t drejtprdrejt t prcjellsve. Pr lidhje me thurje
duhet t bhen mbi 10 spira pr prcjellsit e bakrit, ose gjatsia e thurjes t jet mbi 10 her
m e madhe se diametri i prcjellsit m t vogl. Pasi bhet lidhja, pjesa e zhveshur
mbshtillet me shirit izolues me trashsi t paktn sa ajo e izolimit t prcjellsve. N
rastet kur nuk mund t respektohen kushtet e shtrngimit ose t prmasave t siprfaqeve t
kontaktit, prdoren lidhjet me kapikorda.
Masat e sigurimit gjat puns
Gjat heqjes s izolimit t prcjellsve duhet t tregojm kujdes n prdorimin e thiks,
n mnyr q t mos pritemi. Tehu i thiks duhet t drejtohet drejt majs s prcjellsit q do
t zhvishet.
Detyra praktike
1. T bhet zhveshja e prcjellsve, e kordonve dhe e kabllove pr t kryer lidhje n
aparate t ndryshme.
2. Me ndihmn e pincave t rrumbullakta, n copa telash t praktikohen lidhje
prcjellsish me diametra t ndryshm.
Pyetje
1. Tregoni llojet e prcjellsve, seksionet standarde dhe materialin prej t cilit prodhohen.
2. Prse prdoret eliku n brendsi t prcjellsit t zhveshur me seksion l mm2?
3. Cilat jan vetit pozitive t izolimit prej PVC-je? A ka t meta kjo veshje?
4. Sa lloje lidhjesh t prcjellsve prdorim dhe si realizohen ato?
11

ZOICA NAO

1.4 Lidhja n seri e llambave me nj els t thjesht

Objektivat q do t arrihen:
N prfundim t trajtimit t shtjes nxnsit duhet t:
1. shpjegojn se kuptojn me lidhje n seri t llambave;
2. tregojn mnyrn e lidhjes s tyre;
3. ndrtojn skema t lidhjes n seri t llambave.
Informacion teorik
N t dhnat teknike t llambave t ndriimit shkruhet fuqia e tyre n vat (W) dhe
tensioni i puns n volt (V). Zakonisht, llambat m t prdorshme t ndriimit jan me
tension pune 220V deri n 230V, pra t njllojt me tensionin e rrjetit t shprndarjes s
energjis nga rrjeti kryesor. N kt rast, llambat e ndriimit nuk mund t lidhen n seri. Nse
do ti lidhnim kto llamba n seri, ndriimi i tyre do t ishte shum i dobt, pra nuk do t
ndrionin.
Lidhja n seri e llambave realizohet kur kemi llamba me tension t vogl pune, p.sh. 12V,
me t cilat duam t realizojm zakonisht reklam ose zbukurime t ndryshme. Pr ta
realizuar kt ushqim, duhen 19 llamba t lidhura n seri (fig 1.11).

Fig. 1.11 Lidhja n seri e llambave

N skemn e paraqitur n fig. 1.11 duhet pasur kujdes gjat mirmbajtjes, sepse
tensioni sht 220V, pra i rrezikshm pr jetn n t gjitha pjest e tij. N kt rast, djegia
e nj llambe e ndrpret rrymn elektrike n qarkun elektrik dhe asnj llamb nuk ndizet,
prandaj mirmbajtja e ktyre lidhjeve ka shum pun. Rritja e teknologjis s llambave
ndriuese n ditt e sotme ka sjell heqjen nga prdorimi t llambave inkandeshente dhe
zvendsimin e tyre me dioda ndriuese t quajtura LED (nga anglishtja Light Emitting
Diode-diod dritlshuese).Kto lloj diodash kan nj sasi t madhe drite pr rryma shum
t vogla, pra, praktikisht nuk nxehen. Ky lloj ndriimi quhet ndriim i ftoht.
Kursimi i energjis n kto lloj ndriuesish i ka br kto shum konkurruese n treg pr
ndriuesit e zbukurimit.
Nj tjetr lloj ndriuesi q prdoret n praktik jan llambat halogjene me tension pune
12V, q fillimisht jan prdorur n llamba makinash, pr shkak t drits s tyre t bardh
dhe shum t fort, arsye kto q uan n prdorimin e tyre edhe pr ndriimin shtpiak, si
p.sh.: pr abazhur zbukurimi etj.
Pr shkak t t metave q prmendm m lart, si djegia e nj llambe, e cila bn q t mos
ndrioj asnjra prej tyre, kto e patn jetn t shkurtr n prdorim dhe u zvendsuan
12

NJOHURI PR INSTALIMET ELEKTRIKE

ose me llamba t njjta me tension 220V, ose jan prdorur me transformator t uljes s
tensionit nga 220V n 12V.
Prfundime: Nga sa tham del se kjo lloj skeme po prdoret gjithmon e m pak n
praktik, pr shkak t vshtirsive n mirmbajtje.
Masat e sigurimit teknik gjat puns
Gjat kryerjes s instalimeve t thjeshta pr lidhjen n seri t llambave, nxnsit duhet
t prdorin doreza gome dhe vegla t izoluara elektrikisht.
N punn q do t kryejn nxnsit duhet t ndihmohen nga msuesi.
Detyr praktike
Nxnsit t realizojn nj instalim t thjesht t lidhjes n seri t llambave.
Pyetje
1. Kur mund t realizohet lidhja n seri e llambave?
2. Prse nuk mund t lidhim n seri llamba me tension 220V?
3. Prse skema e lidhjes n seri t llambave prdoret me rrall?

1.5 Lidhja n paralel e llambave me nj els t thjesht dhe dypolar

Objektivat q do t arrihen:
N prfundim t trajtimit t shtjes nxnsit duhet
t:
1. shpjegojn far kuptojn me lidhje n paralel t llambave;
2. prcaktojn mnyrn e vendosjes s tyre n rrjet;
3. ndrtojn skema t lidhjes n paralel t llambave.
Informacion teorik
Kjo lidhje sht mnyra m e prdorshme n t gjitha instalimet e ndriimit.
Standardizimi i tensionit t rrjetit n Evrop dhe n pjesn m t madhe t bots n
vlern 220V230V, ka br q edhe ndriuesit, llambat inkandeshente, llambat lumineshente
etj., t prodhohen me kt tension pune.
Llambat inkandeshente kan nj po qelqi brenda t cilit skuqet nj filament teli. Poi i
qelqit zbrazet nga ajri pr t br t mundur zgjatjen e jets s telit. Llambat luminishente
jan llamba me shkarkim me gaz. Prodhimet e para t tyre kan qen n form tubash t
mbushur me gaze inerte, si: neon, argon, kripton etj., si dhe przierje t tyre. N varsi
nga lloji i gazit, ndriuesi mund t jet me ngjyra t ndryshme. Meq kto llamba nuk jan
estetike, prdoren m shum n objektet industriale dhe publike. Koht e fundit jan
prodhuar llamba luminishente n formn e llambave t zakonshme inkandeshente, t cilat
kan sasi m t madhe ndriimi pr t njjtin konsum energjie me llambat inkandeshente.
Prparsit e llambave halogjene solli prodhimin e tyre me tension ushqimi 220V. Po
kshtu, koht e fundit jan prodhuar edhe llamba LED me tension 220V.
Skema e lidhjes n paralel e llambave me nj els t thjesht jepet n fig. 1.12.
13

ZOICA NAO

Fig. 1.12
Nga skema duket se kur mbyllet elsi 1, ai i ndez t gjitha llambat menjher. Vm re
se tensioni n t dyja skajet e do llambe sht i barabart me tensionin e rrjetit, pra
220V. Kshtu q praktikisht numri i llambave q mund t lidhen n paralel sht i
pakufizuar. Kujdesi n lidhjen e llambave n paralel ka t bj n zgjedhjen e prcjellsve,
t cilt llogariten q ta durojn rrymn, por pa u nxehur, sepse kjo rrym rritet n
prpjestim t drejt me numrin e llambave.
Sipas ligjit t Omit I=P/U (Rryma=fuqi/tension), kshtu q pr nj llamb me fuqi
100W, rryma q kalon n qark sht I=100W/220V=0.45A.
Nse do t lidhim 10 llamba 100W n paralel, rryma do t jet 4.5A, por nse do t ishin
m shum llamba, rryma do t rritej akoma m shum. Kshtu q zakonisht kur fuqia e
llambave e kalon 1000W, skema elektrike projektohet me disa elsa, m qllim q t mos
rriten prmasat trthore t prcjellsve.
N shum raste krkohet q ndriimi i nj salle t komandohet nga dy pika, pra duhet
t vendosen dy elsa q punojn njkohsisht dhe i ndezin ose i shuajn llambat nga
secila pik. Kjo skem paraqitet n fig. 1.13 a, b, c.

b
Fig. 1.13

N fig. 1.13a paraqitet skema me llambn e ndezur. Shihet se elsi 1 sht n

pozicionin 1, ndrsa elsi 2 sht n pozicionin 2. Qarku sht i mbyllur dhe llamba ndizet.
N fig. 1.13 b elsi 2 ka kaluar nga pozicioni 1 n pozicionin 2. Qarku hapet dhe
llamba fiket.
N fig. 1.13 c sht ndrruar pozicioni i elsit 2 nga 2 n 1, ndrkoh q 1 sht n
pozicionin 2. Qarku mbyllet dhe llamba ndizet.
Si e shpjeguam m lart, veprimi mund t prsritet duke e ndezur ose duke e fikur
llambn me secilin nga elsat q dshirojm. Nga skemat shihet s llamba ndizet kur
pozicionet e elsave jan t kundrta, pra: kur 1 sht n 1, 2 do t jet n 2, dhe
anasjelltas. Llamba do t jet e fikur, kur elsat jan n pozicione t njjta 1 ose 2.
Masat e sigurimit teknik gjat puns
Gjat kryerjes s puns praktike n lidhjen n paralel nxnsit duh et t prdorin vegla
t izoluara elektrikisht dhe veshje t posame.
14

NJOHURI PR INSTALIMET ELEKTRIKE

Pr kryerjen e instalimeve nxnsit t ndihmohen nga msuesi.

Detyr praktike
Nxnsit, me ndihmn e msuesit, t realizojn praktikisht nj lidhje n paralel.
Pyetje
1. Prse llambat luminishente prdoren m shum pr ndriim?
2. Si realizohet lidhja n paralel e llambave?
3. Si realizohet ndriimi i nj salle q komandohet n dy pika.
4. Realizo lidhjen n paralel me llamba t ndezura.

1.6 Lidhja e automateve n rrjet

Objektivat q do t arrihen:
N prfundim t trajtimit t shtjes nxnsit duhet t:
1. shpjegojn far kuptojn me konceptin automat;
2. tregojn mnyrn e ndrtimit t tyre;
3. kryejn lidhjen e automateve.
Informacion teorik
Lidhja e automateve n rrjet
Pr mbrojtjen nga mbingarkesa t qarqeve t ndryshme elektrike, si llamba, priza pajisje
industriale etj., prdoren siguresat kufizuese t rryms. Fillimisht jan prdorur siguresat e
shkrishme. Ato kan trup porcelani dhe n sigures vendoset nj tel, i cili digjet pr nj
rrym t caktuar, duke e ndrprer qarkun.
Shenja konvencionale e siguress s shkrishme sht
Kto siguresa kan vlerat nga 6A deri n 63A. Pr instalime industriale prdoren siguresa me
vlera deri 500A pr tensionin 220V.
Nga sa tham del se siguresat e shkrishme mund t prdoren vetm nj her dhe, n rast
djegieje, duhet t ndrrohen nga siguresa t tjera t reja. Kjo ishte arsyeja e prodhimit t
pajisjeve mbrojtse q veprojn n mbingarkes dhe rikthehen n pun me ndrhyrjen ton.
Pajisjet prodhohen pr 5000 cikle pune deri n 10 000 cikle pune, pa u dmtuar. N gjuhn
e prditshme kto pajisje kan marr emrin automate, q, n fakt, nuk i prshtatet funksionit q
kryejn. Emri shkencor i ktyre pajisjeve sht ndrprers qarku.
N varsi nga rndsia e qarkut q mbrojn, ndrprersit e qarkut jan t shumllojshm
e me karakteristika pune dhe ndrtime t ndryshme. N familje dhe n mjedise t thjeshta
pune zakonisht prdoret ndrprers qarku njpolar. N t futet dhe del vetm faza, ndrsa
prcjellsi neutral (neutri) lidhen direkt.
Mbrojtja m e mir sht nse prdorim ndrprers qarku me 1+N pole. Ky ndrprers
qarku ndrpret njkohsisht si fazn, dhe neutrin. Jan n prdorim ndrprers qarku me dy,
tre, katr pjes dhe me 3 pole+neutrin. Skemat konvencionale t ndrprersit t qarkut jan
dhn n fig. 1.14. Duhet t kemi kujdes q t dallojm ndrprersin e qarkut nga elsi i
zakonshm izolues. Ky i fundit ka funksion ndrprerjen e qarkut, duke vepruar me dor, pra
ka funksionin kyje-shkyje. N pamje t par elsi izolues dhe ndrprersi i qarkut nuk
dallojn nga njeri-tjetri, por n trup kan skemat e tyre konvencionale. Skema
15

ZOICA NAO

konvencionale e elsit izolues me dy pole jepet n fig. 1.15.

Fig. 1.14 Skemat konvencionale t automateve

Fig. 1.15

Ndrprersi i qarkut vepron si n rastin e qarkut t shkurtr, ashtu dhe pr koh t gjata
pune afr rryms nominale t puns. Rryma e tyre e puns sht nga 6A deri n 63A.
Nj pajisje tjetr mbrojtse q sht e domosdoshme t lidhet n banes, sht e
ashtuquajtura rele diferenciale. Kjo rele ka funksionin e ndrprerjes s qarkut, kur midis
fazs dhe toks kalon nj rrym prej 10mA deri 30mA. Relet diferenciale jan me 1
pol+neutrin. N rast se do t vendosim n skemn e baness relen diferenciale, sht e
domosdoshme q prizat t jen t tokzuara dhe neutri t jet i shkputur nga toka.

Fig. 1.16 Skema konvencionale e reces diferenciale

Releja diferenciale e mbron njeriun nga prekja aksidentale e fazs. N kt rast, n trupin
e njeriut kalon nj rrym prej m shum se 30mA dhe releja diferenciale shky qarkun. Koha
e veprimit t ksaj releje sht 10 ms (milisekonda, ku 1 ms=0.001 s), e mjaftueshme pr
t mos ndodhur vdekja si rezultat i kalimit t rryms n trup. Pr kt arsye, n gjuhn e
folur kjo rele quhet releja e shptimit t jets (salvavita n italisht). N faqen e saj t
prparme ka dhe nj buton me ngjyr t verdh, me ann e t cilit provohet veprimi i
saj. Rekomandohet q prova e reces diferenciale t bhet nj her n muaj.
Pyetje
1. Si mbrohen qarqet elektrike nga mbingarkesat?
2. Prcakto vlerat e siguresave q prdoren pr mbrojtjen e qarqeve.
3. Realizo skicn konvencionale t automateve.
4. Si kryhet mbrojtja e qarkut me rele diferenciale?
16

NJOHURI PR INSTALIMET ELEKTRIKE

1.7 Tokzimi, nulzimi dhe mnyrat e realizimit t tyre

Objektivat q do t arrihen:
N prfundim t trajtimit t shtjes nxnsit duhet t:
1. shpjegojn far kuptojn me tokzim dhe si realizohet ai;
2. shpjegojn far kuptojn me nulzim dhe si realizohet ai;
3. ndrtojn nj skem t nulzimit dhe t tokzimit n nj mnyr.
Informacion teorik
Rnia nn tension n instalimet elektrike n shumicn e rasteve nuk ndodh nga prekja e
drejtprdrejt e pjesve rrymprcjellse, por nga prekja e trupave (mbulesave) t aparateve,
motorve elektrik etj., q n kushte normale nuk ndodhen nn tension, pasi pjest
rrymprcjellse jan t izoluara prej tyre, por marrin tension gjat prishjes s izolimit. Pr
t zvogluar tensionin e prekjes, prdoret tokzimi dhe nulzimi mbrojts. Tokzimi
mbrojts prdoret n rrjetet trefazore me neutr t izoluar. Tokzim mbrojts quhet lidhja e
posame me tokn e pjesve metalike q mund t hyjn nn tension, pr shkak t izolimit.

Fig. 1.17 Tokzimi mbrojts n rrjetin 3-fazor me neuter t izoluar

N fig. 1.17 tregohet mnyra e realizimit t tokzimit mbrojts. Tokzuesi (1) quhet
sendi metalik q vendoset drejtprdrejt n kontakt me tokn. N radh t par si tokzues
shfrytzohen konstruksionet metalike t godinave e t pajisjeve q jan n kontakt t
mir me tokn, tubacionet e ujit t vendosur n tok etj. Nse ska konstruksione t tilla,
prdoren tokzuesit artificial, q prbhen prej tubash eliku me diametr 35 mm-40 mm,
me trashsi jo m pak s 3.5 mm. Numri i tubave prcaktohet me llogaritje dhe nuk duhet t
jet m i vogl se dy. Gjatsia e tubave sht 2 m -3 m. Ata vendosen n tok n
mnyr t till q skaji i tyre i siprm t jet 0.4 m-1.5 m thell kundrejt siprfaqes s toks
dhe t j en salduar ndrmjet tyre me shufra eliku me trashsi jo m t vogl se 5 mm e
n thellsi jo m t vogl se 0.3 m.
T gjitha pjest e tokzimit t instalimeve lidhen me tokzuesin nprmjet prcjellsit t
tokzimi 2 (fig. 1.18). N radh t par si prcjells t till shfrytzohen tubat metalik, si
dhe mbulesat prej plumbi t kabllove me shufra eliku me seksion jo m t vogl se 24
mm2 dhe me pjerrsi jo m t vogl se 3 mm, ose shufra t rrumbullakta eliku me diametr
jo m t vogl se 5 mm. Lidhja e ktij prcjellsi me pajisjen bhet me bulona ose me
saldim. T gjitha shtrngimet duhet t bhen me kujdes, q cilsia e tokzimit t jet e mir.
Pr tokzimet mund t prdoren dhe tubat e ujsjellsit. Lidhja me tubacionet duhet t
bhet n vendet e lmuara mir me ann e qaforeve t gjera. Tubacioni i ujsjellsit mund t
shfrytzohet si tokzim mbrojts n brendsi t ndrtesave, por me kushtin e vetm q tubat
t jen lidhur midis tyre n mnyr q t formojn prues t mir. Kontakti duhet t
bhet prpara matsit t ujit. Nse bhet mbrapa tij, ai duhet t jet prues i mir.
17

ZOICA NAO

Tokzimi mund t bhet edhe me pllaka eliku, por ato do t duhet t ken t paktn nj
siprfaqe prej 0.5 m2 dhe t paktn 3 mm trashsi. Ato duhet t vishen me zink ose me
plumb. Pllakat e tokzimi duhet t vendosen vertikalisht brenda n tok.
Neutrizimi mbrojts prdoret n rrjetet trefazore n neutr t tokzuar. Neutrizim mbrojts
quhet lidhja me neutrin e rrjetit e t gjitha pjesve metalike t nj instalimi, q normalisht
nuk jan nn tension, por q aksidentalisht mund t bien nn tension.
Kur njrs faz t pajisjeve i prishet izolimi dhe takon me trupin, ather ndrmjet
fazs dhe prcjellsit t nulzimit krijohet lidhje e shkurtr. Rryma e madhe e lidhjes s
shkurtr e djeg siguresn e fazs s dmtuar dhe shmang rrezikun e rnies nn tension t
njeriut. Por pa prcjellsin e neutrizimit dhe nulin e rrjetit, qarku nuk do t mbyllej n t
shkurtr, siguresa nuk do t digjej dhe trupi i pajisjes do t mbetej nn tension.
N neutrin e rrjetit nuk vihet sigures, sepse, n rast se kjo digjet m par se siguresa e
fazs, trupi i pajisjes do t mbetej nn tension.
Ka raste q megjithse trupi i pajisjes bie nn tension, siguresa nuk digjet dhe tensioni i
prekjes n kt rast sht pothuaj sa ai i fazs. Pr t zvogluar tensionin e prekjes, pr
shkak t mosdjegies s siguress, krahas nulzimit prdoret edhe tokzimi mbrojts.

Fig. 1.18 Neutrizimi mbrojts me tokzim mbrojts

Fig. 1.19 Spin (majtas) dhe priz (djathtas) me nuetrizim

N fig. 1.19 tregohet spina dhe priza njfazore me neutrizim mbrojts, q prdoret n
aparatet elektroshtpiake.
Detyra praktike
Me ndihmn dhe n kujdesin e msuesit t realizohen dy skema t thjeshta t nulzimit
dhe t tokzimit.
T kryhet lidhja e tokzimit t prgatitur me nj skeme t instalimeve elektrike.
18

NJOHURI PR INSTALIMET ELEKTRIKE

Pyetje
1. Cilat jan pasojat e rryms elektrike n trupin e njeriut?
2. Kur prdoret tokzimi mbrojts?
3. Prse shrben nulzimi mbrojts?
4. rol luan tokzimi n neutrizimin mbrojts?
5. Cilat jan disa nga mnyrat praktike t kryerjes s tokzimit?

1.8 Leximi i skems s instalimeve t ndriimit

Objektivat q do t arrihen:
N prfundim t trajtimit t shtjes nxnsit duhet t:
1. ndrtojn nj skeme t plot t instalimeve;
2. vendosin t gjitha elementet prkats n t;
3. lexojn dhe t interpretojn skemn e ndrtuar.
Informacion teorik
Leximi i skems s instalimeve t ndriimit
N fig. 1.21 jepet skema e instalimeve elektrike t zyrave t nj objekti ekonomik.
Vijat e plota q lidhin ndriuesit, prizat dhe elsat paraqesin skematikisht tubat plastik n
t cilat kalojn prcjellsit.
Shenja
tregon se n kt tub jan vendosur katr prcjells, prve prcjellsit t
toks. N tubat pa kt shenj kalojn nga dy prcjells.
Dhomat 1, 6 dhe 7 kan vetm nga nj ndriues, prandaj prdorim els tek, n dallim
nga dhomat 2, 3, 4 dhe 5, ku jan vendosur dy ndriues, prandaj dhe elsi vendoset me
dy pulla. N kto dhoma vm re se kemi shenjn
, pra kemi tre tela n tub, njri
prej t cilve sht faza, q shkon paralel n t dyja llambat, dhe dy t tjert shkojn nga
secila llamb n els. N figur shihet se dy llambat e korridorit jan t lidhura n
paralel dhe komandohen me nj els. Po kshtu jan t lidhura edhe dy llambat e shkallve.
Nga skema shihet s n kuadrin e ndriimit KN duhet t vendosen 6 automate t lidhura si
m posht:
A1 -pr ndriimin e t gjith katit.
A2 -pr prizat e dhoms 2 dhe 3.
A3 -pr prizat e dhoms 3 dhe 4.
A4 -pr prizat e dhoms 4 dhe 5.
A5 -pr prizat e dhoms 6 dhe 7.
A6 -pr prizat e dhoms 1.
N fig. 1.20 jepet skema e lidhjes s kuadrit t ndriimit.
Hyrja e tensionit 220V bhet n elsin . Funksioni i tij sht q ta izoloj
trsisht kuadrin n rast se kryhen punim ose n t gjith ndrtesn. Prej ktej faza dhe
neutri hyjn n relen diferenciale. Normalisht releja diferenciale merret me rrym
I=40A. Nga releja diferenciale neutri kalon drejtprdrejt n bobinn e bashkimit t
neutrave, ku mblidhen t gjith neutrat q shkojn te ndriuesit dhe te prizat. Nga releja
diferenciale faza kalon n siguresn e shkrishme SIG, nga dalja e t cils shkon n paralel
me t gjasht automatet (ndrprersit e qarkut) A1 dhe A6 . Dalja e do automati shkon n
drejtimin e prshkruar m lart.
19

ZOICA NAO

Fig. 1.20
Pr skemn q po shqyrtojm, vlera e SIG-ut sht 35A, ndrsa automatet A2 deri A6
jan me vler 16A dhe 20A dhe A1 me vler 10A. N kt skem veprojn tri mbrojtje.
Mbrojtja e par sht n automatet individuale, t cilat nuk lejojn n destinacionin e
tyre rryma m t mdha s vlera e tyre nominale. Ve ksaj mbrojtjeje, n qoft se rryma
n qark e kalon 35A, digjet siguresa e shkrishme dhe, n rast se nuk vepron kjo sigures pr
ndonj arsye, ather vepron releja diferenciale pr rryma mbi 40A. T gjith prcjellsit e
tokzimit t prizave lidhen n bornn e toks. E njjta skem kshillohet t prdoret edhe
n instalimet familjare. Ktu duhet t kemi kujdes q automatet e prizave t dhomave t mos
e kalojn vlern 16A, ndrsa ato t ngrohsit t ujit (bojlerit) dhe t sobs s gatimit t
llogariten sipas fuqis s tyre.
Pyetje dhe detyra
1. Si vendosen prcjellsit elektrik n tubat e vendosur n mure?
2. Si realizohet vendosja e elsave duke u bazuar mbi ndriuesit.
3. Si mund t lidhen llambat n korridor dhe si komandohen ato?
4. Trego lidhjen e reles diferenciale pr mbrojtjen e qarkut.
Nxnsit duhet t realizojn vet nj skem t kryerjes s instalimeve elektrike n nj
ndrtes ku ka prfunduar ndrtimi.

20

NJOHURI PR INSTALIMET ELEKTRIKE

1.9 Llogaritja e preventivit t nj instalimi t thjesht elektrik

Objektivat q do t arrihen:
N prfundim t trajtimit t shtjes nxnsit duhet t:
1. shpjegojn se kuptojn me preventiv t nj instalimi elektrik;
2. ndrtojn skemn e instalimeve elektrike;
3. llogarisin preventivin pr instalimet e realizuara.
21

ZOICA NAO

Informacion teorik
Me llogaritje t preventivit do t kuptojm nxjerrjen e kostos reale t instalimeve t
ndriimit, duke llogaritur n kosto t gjitha elementet q jan prdorur gjat instalimeve.
sht e qart se pas prfundimit t nj ndrtese, sht e domosdoshme t kryhen instalimet
elektrike, pr kryerjen e t cilave sht e domosdoshme t kemi prpara nj planimetri t
ndrtess e, konkretisht, prerjen trthore sipas kateve, n mnyr q t gjykojm se si do t
realizohen instalimet. Projekti i instalimeve do t kryhet nga inxhinier elektrik dhe do t
aprovohet nga konstruktori i ndrtess. Kuptohet se instalimet do t kryhen duke u konsultuar
edhe me pronarin e ndrtimit, pasi materialet q do t prdoren pr kryerjen e tyre mund t
jen t cilsive t ndryshme dhe kshtu edhe kostoja prfundimtare (q prbn preventivin)
do t jet e ndryshme. Pra, sht e domosdoshme q, pasi vendoset se si do t kryhen
instalimet, t bhet projekti. Ky projekt duhet t prmbaj t gjitha materialet q do t duhen
pr realizimin e instalimeve. Pr kt sht e domosdoshme q n do flet projekti t ket
tabela, n prbrje t s cilave do t jen t gjitha materialet q prmban instalimi.
N nj instalim t realizuar n projekt do t merren t gjitha materialet me radh, duke
filluar q nga prcjellsit e duke prfunduar te t gjitha materialet e tjera (shih tabeln e
mposhtme).
Emrtimi i materialit

Sasia

mimi (lek pr njsi)

Vlera (lek)

Tel prcjells sipas ngarkess

Kuti shprndarse
Tub PVC-je pr vendosje
prcjellsish
Portollamba
Llamba
Priza me tokzim
elsa
Kapikorda

50 m
15 cop
50 m

150 lek/m
15 lek/copa
50 lek/m

7500
225
2500

15 cop
15 cop
5 cop
6 cop
Sipas skems

10 lek/copa
15 lek/copa
100 lek/copa
150 lek/copa

150
225
500
900

Pasi vendosen t gjitha elementet n tabel dhe mimi i tyre pr njsi, bhet llogaritja
pr do element. N fund bhet llogaritja pr t gjith instalimin n trsi, duke dal edhe
kostoja e saj. Kjo kosto e llogaritur konsultohet me projektuesin, me pronarin dhe me
ndrtuesit. N prfundim aprovohet dhe jepet pr zbatim.
Pyetje dhe detyra
1. kuptojm me preventiv t nj instalimi elektrik/
2. Cilat jan elementet q do t llogariten n preventiv?
3. Si do t realizohet nj preventiv?
4. Nga kush duhet t aprovohet kostoja e preventivit?
Detyra praktike
Nxnsit t ndrtojn vet nj projekt t nj instalimi elektrik t ndrtess s shkolls, t
vendosin n projekt t gjitha materialet e nevojshme t instalimit dhe ta llogarisin vet
koston reale t ktij instalimi. Me nj fjal t bjn preventivin e tij.
22

NJOHURI PR INSTALIMET ELEKTRIKE

1.10 Instalimi dhe mirmbajtja e llambave lumineshente

Objektivat q do t arrihen:
N prfundim t trajtimit t shtjes nxnsit duhet t:
1. shpjegojn se prfaqson ndriimi luminishent;
2. prcaktojn ndriuesit;
3. tregojn mirmbajtjen e tyre.
Informacion teorik
Tubat luminishent, q zvendsojn nj pjes t mir t llambave inkandeshente, kan
dy elektroda t montuara n fundet e tyre. Ata jan t gjat (deri n 1.2 m) dhe prej qelqi,
si dhe t mbushura me nj gaz t rrall nn nj presion shum t vogl, n t cilin sht
shtuar pak zhiv.

Fig. 1.22
Faqja e brendshme e tubit prej qelqi sht veshur me nj lnde fluoreshente, q ka vetin
t transformoj n drit t dukshme rrezet e padukshme ultravjollc q dalin gjat shkarkimit
elektrik n llamb, duke rritur pra rendimentin dritsor t llambs. N krahasim me llambat
inkandeshente me t njjtin harxhim, tubat luminishent japin drit rreth tri her m shum.
Eprsia e dukshme e llambave lumineshente qndron n faktin se dendsia e ndriimit
(ndriimi pr njsin e siprfaqes) sht shum e vogl. N tubat lumineshenc rryma
duhet t kufizohet me ann e nj rezistence. Meq kta lloj tubash punojn vetm me rrym
alternative, pr t krijuar rnien e tensionit, shfrytzohen jo rezistenca, por bobina, sepse
tensioni n to bie pr shkak t induksionit, pra pa humbje t dukshme t fuqis.
Ndezja. Bobinat e vendosura luajn gjithashtu edhe nj rol tjetr. Meq tubi luminishent
nuk ndizet nn nj tension 220V, duhet t prodhohet artificialisht nj tension ndezs m
i lart. Lind kshtu nevoja pr at q quhet starter ose ndezs me shkndij. Ky ndezs
sht nj llamb vezulluese, elektroda e s cils sht dymetalike. Kur takohet elsi i tubit
lumineshent, i gjith tensioni ushtrohet n ndezsin, kshtu q t dyja elektrodat vezullojn
dhe ngrohen. Ather elektroda dymetalike prkulet dhe prek elektrodn e dyt. Duke
filluar nga ky ast, kalon rrym e mjaftueshme pr t ngrohur elektrodat e llambs. Por
elektroda vezulluese ftohet shpejt dhe drejtohet. N kt ast, fuqizimi i fushs magnetike
t krijuar n bobin indukton nj tension prej disa qindra voltsh. Por ky tension i lart
ushtrohet n t njjtn koh me daljen e tubit luminishent, elektrodat e t cilit jan
parangrohura. Tubi luminishent ndizet, n t kalon rrym dhe ndezsi merr pozicionin
fillestar, pa vazhduar ndezjen, sepse tensioni n t sht shum i ult. Kshtu kemi arritur n
gjendjen e puns s tubit luminishent.
Ngjyrat e drits. Prdorimi i lndve t ndryshme luminishente jep mundsin e realizimit
t ngjyrave t mposhtme t drits:
23

ZOICA NAO

-e bardh;
-e bardh kaltroshe;
-e bardh n t kuqe.
Zgjedhja e tonit t drits varet nga qllimi i prdorimit.
Shprndarja e drits. Nse matet intensiteti i drits rreth nj tubi luminishent, vrehet se
ajo sht e njjt rreth e rrotull tubave (shih fig. 1.23).

Fig 1.23

Fig. 1.24

Prkundrazi, nse matet intensiteti i drits n drejtimin gjatsor t tubit t qelqit, prftohet
lakorja vijndrprer (shih fig. 1.24). Shihet se intensiteti m i fort gjendet pikrisht posht
mesit t tubit luminishent, ndrsa n t djath dhe n t majt vrehet nj dobsim i madh i
intensitetit t drits. Kujdesi pr mirmbajtjen e tubave luminishent sht mjaft i
rndsishm. N radh t par krkohet sigurimi i nj tensioni konstant prej 220V gjat
ndezjes dhe gjat shfrytzimit t tyre.
Pyetje dhe detyra
1. Si bhet i mundur realizimi i ndriimit n tubat lumineshent?
2. Prse sht i domosdoshm sigurimi i tensionit 220V n tubat lumineshent?
3. N figurn e tubit lumineshent prcaktoni elementet e tij prbrse.
4. Krahasoni intensitetin e drits s tubin lumineshent n drejtimin gjatsor dhe at
trthor.
Detyra praktike
Realizoni konkretisht me ndihmn e msuesit instalimin e nj tubi luminishent.
Sillni n klas disa tuba lumineshent q japin ndriime n ngjyra t ndryshme dhe
provojini ato n instalimin e br vet.

1.11 Llambat me gaz

Objektivat q do t arrihen:
N prfundim t trajtimit t shtjes nxnsit duhet t:
1. prcaktojn karakteristikat kryesore t llambave me gaz;
2. dallojn llambat me gaz n morin e llambave t tjera;
3. shpjegojn ndrtimin dhe mnyrn e ndriimit t tyre.
Informacion teorik
Llambat me gaz jan tuba me shkarkim n gaze dhe prdoren pr ndriim, sinjalizim dhe
reklam.
24

NJOHURI PR INSTALIMET ELEKTRIKE

Sipas llojit t gazit me t cilin ato jan mbushur, dallojm:

tubat me shkarkim n gaze t mbushur kryesisht me gaze t rralla (neon, argon,
helium);
tuba t mbushur kryesisht me gaze t tjera (azot, gaz karbonik, hidrogjen).
Kta t fundit duhet t ken nj pajisje mbushjeje, pasi, nga kalimi i rryms n to, gazet
jo t rralla fillojn e shprbhen. Pr kt arsye tubat mbushen pothuajse vetm me gaze t
rralla.
Ngjyra e drits n llambat me gaz do t varet nga gazi i prdorur.
Neoni jep nj ngjyr t kuqe n portokalli.
Nse neonit i shtojm pak zhiv, ngjyra do t bhet e kaltr.
Heliumi jep ngjyr t kuqe t elt.
Gjithashtu, ngjyrat e drits s ktyre llambave mund t ndryshojn edhe nga ngjyra e
xhamave t prdorur. Duke i ngjyrosur xhamat, japim mundsin e shkallzimit t ngjyrave
sipas dshirs.
Ngjyra e blert mund t prftohet me ann e nj gazi q jep ngjyr blu dhe nj tubi t
qelqt me ngjyr t verdh.
Llojet e ngjyrave mund ti prftojm edhe duke veshur siprfaqen e brendshme t tubave
me lnd fluoreshente, t cilat, t ngacmuara nga rrezatimi i tubave, japin nj drit me
ngjyr t caktuar. Kta tuba do t quhen tuba fluoreshent.
Meq trupat fluoreshent i transformojn gjithashtu rrezet e padukshme ultravjollc n
drit t dukshme, rendimenti dritsor sht m i madh se n t gjitha tubat e zakonshm.
Pr ndezjen e tubave me gaz duhet t prdoret nj tension alternativ shum i lart n
elektrodat. Tensioni i puns s tyre sht m i ult se ai i ndezjes.
Tensioni i tubave me gaze t rralla nuk duhet t kaloj 6000V. Ky tension jepet nga
transformatort.
Ashtu si dhe llambave vezulluese, edhe pr tubat fluoreshent duhet gjithashtu t kufizohet
intensiteti i rryms me an t pararezistencave: rezistencave omike ose atyre induktive
(bobinave).
Sipas diametrit t tubit (10 mm-20 mm) dhe gazit q do t prdoret, intensiteti i
nevojshm ndryshon nga 10 mA-400 mA.
Masat mbrojtse. U duhet br nj tokzim mbrojts vetjak trupit t transformatorve,
tubave t linjave, mbulesave metalike, kur ndriimi sht reliev dhe brthamave t
transformatorve.
Mbulesa metalike e transformatorit duhet t lidhet me prcjellsin neutr t rrjetit.
Pyetje dhe detyra
1. Cilat jan disa nga karakteristikat kryesore t nj llambe me gaz?
2. Si i ndajm llambat me gaz dhe cili grup sht m i prdorshm?
3. Prcakto grupet e mundshme pr dhnien e ngjyrave t llambave me gaz.
4. Bj krahasimin midis llambave me gaz dhe tubave luminishent.
5. Prse jan t domosdoshme masat mbrojtse gjat shfrytzimit t llambave me gaz?
Detyra praktike
Mblidhni disa lloje llambash me gaz t ngjyrave t ndryshme dhe sillini ato n klas.
S bashku me msuesin realizoni instalimin e disa llambave me gaz.
25