BAZAT E

ELEKTROTEKNIK
ES
1

Bazat e Elektroteknikes
1.1

Ryma elektrike

Ne qofte se ngarkesat elektrike jane te palevizshme ,nuk kemi kalim te rymes

elekrike. Kur nje ngarkese elektrike leviz nga nje pike ne piken tjeter themi se kemi
kalim te rrymes elektrike. Rryme elektrike quhet levizja e orjentuar e ngarkesave
elektrike. Per te shenuar rrymen perdoret simboli (I).

1.2

Burimi I tensionit

Per venien ne levizje te ngarkesave elektrike duhet nje force.Pajisja qe eshte ne

gjendje te vere ne levizje ngarkesat elektrike te trupave si e thame me siper quhet
burimi I rrymes elektrike ose gjenerator tensioni. Bateria eshte nje burim
tensioni. Tensioni eshte nje madhesi fizike qe matet me volt dhe shenohet me
V. Simbolet per te shenuar tensionin eshte U ose V, kjo sipas vendve te ndryshme.
Aparati qe mat vleren e tensionit quhet Voltmeter. Burimi I tensionit eshte ne
gjendje te ndaje ngarkesat elektrike sipas shenjave ,ato positive ne njeren ane te
burimit dhe ato negative ne anen tjeter.

1.3

Qarku elektrik

Rryma elektrike prodhohet nga burimet e rrymes(gjenerator elektrik,

akulumator,elemente galvanike) Me anen e rrymes elektrike vihen ne pune motoret
elektrike,llampa elektrike,aparate ngrohese etj.Pajisja qe vihet ne pune nga rryma
elektrike quhet konsumatore ose perdorues. Burimet e rrymes elektrike lidhen me
konsumatoret me anen e percjellsave. Burimi I rrymes ,konsumatoret,aparatet
komanduese ,aparatet matese dhe percjelsat qe I lidh ata ndermjet tyre formojne
qarkun elektrik. Sasia e ngarkesave elektrike qe kalon ne nje sekonde neper
qarkun elektrik quhet Intesitet I rrymes elektrike. Njesia matese e Intesitetit eshte
Amperi (A). Aparati qe mat intesitetin quhet Ampermeter dhe ne qark lidhet ne seri
me konsumatorin.

1.4

Rrezistenca e percjellesave

Kur ne nje qark elektrik kemi qarkullim te rrymes elektrike aty ajo has ne nje
pengese , ne kete rast themi se rryma elektrike ka hasur ne nje rezitence te cilen do
e emertojme Rrezistence elekrike. Rrezistenca shenohet me R dhe matet me ohm
(). Nga vrojtimet e ndryshme ne qarqet elektrike vihet re se percjellesit e
ndryshem i paraqesin kalimit te rrymes rezisenca (pengesa) te ndryshme. Kjo
Rrezistence varet nga permasat gjeografike te tyre dhe ligji I materialit. Duke
vendosur qe nje qark percjelles me gjatesi te ndryshme , me siperfaqe te prerjes
terthore (seksion) te ndryshme . Nga eksperimentet arihet ne perfundim:
1-Ndikim I gjatesise ; Rrezistenca e nje percjellesi homogjen eshte ne perpjestim
te drejte me gjatesine e tij.
2-Ndikimi i seksionit ; Rrezistenca e nje percjellesi ndryshon ne perpjestim te
zhdrejte me seksionin e tij.
3-Ndikimi i lendes se percjellesit ; Rrezistenca e percjellesit varet nga lloji i
materialit. Per te njejten gjatesi dhe seksion per material te ndryshme ,rrezistenca
eshte e ndryshme.
Duke u bazuar ne kete perfundim mund te themi:
Rrezitenca e percjellesit eshte ne perpjestim te drejte me gjatesine e
percjellesit dhe perpjestim te zhdrejte me seksionin e percjellesit dhe
varet nga lloji I materialit. Ky ligj shprehet me formulen:

R=p

l
S

Ku R eshte rezistenca e percjellesit ne .

eshte gjatesia e percjellesit ne metra

lineare(ml). P eshte rezistenca specifike e percjellesit.

Rrezistenca specifike e nje percjellesi logariet ne me gjatesine 1ml ,seksion 1mm

dhe temperature e percjellesit 20c. Madhesia e anasjellte e rezistences

specifike quhet Percjellshmeri elektrike.Shenohet me simbolin gama (). Pra

percjellshmeria llogaritet me formulen

1
p

Percjellesat qe perdoren per te lidhur burimin e tensionit me konsumatoret

pergatiten prej bakri dhe alumini sepse keta kane rezistence specifike te vogel.
Percjellesat me rrezistence te madhe specifike perdoren per aparatet elektrike
ngrohese etj. Pergatiten nga lidhje te posacme si: Nikeli,Nikelkromi,Ferkali etj.
Ne tabele jepen karakteristikat specifike e percjellesave qe perdoren me shume ne
praktik.

Emri I materialit
Bakri
Alumini
Celiku
Ferkali
Nikelkromi
Nikeli

Rrezistenca
specifike
0.0175
/m
0.06
/m
0.12-1.2 /m
1.2
/m
1.11
/m
0.42
/m

Percjellshmeria

Pesha specifike

0.1
3.3
8.5
0.91
0.91
2.4

8.9
2.7
7.85
7.6
8.2
8.98

1.5 Shumefi shat dhe nenfi shat: Percaktimi I shumefi shave dhe
nenfi shave.
Per te percaktuar shumefishat dhe nenfishat e njesive matese elektrike (A;V; )
perdorim boshtin kordinativ elektrik. Vlerat e boshtit kordinativ te rrymes
shumefishat jane : Amper, Kiloamper, Mega amper. Nenfishat jane: Miliamper,
Mikroamper. Te gjitha ato njesi qe ndodhen nen vijen e zeros te bushtit kordinativ
elektrik i quajme nenfisha dhe i pjestojme per njeqind. Ne qofte se do te marim ne
konsiderate boshtin kordinativ te rrymes si me poshte (fig 1) vlera e amperit e
ndodhur ne kryqezim eshte zero.

Per te kaluar nga vlera e A te KA shumezohet me 1000. Qe do te thote se 1KA ka

1000 A. Per te kaluar nga 1KA te 1MGA shumezojme me 1000. 1MGA ka
1.000.000 A. Nenfishat e njesise matese A jane ato qe ndodhen nen vijen e zeros.
Kto i pjestojme per 1000. Po ti analizojme themi: Miliamperi eshte 1000 here me I
vogel sesa A. Mikroamperi eshte 1000 here me I vogel sesa Miliamperi dhe
Mikroamperi eshte 1.000.000 here me I vogel nga A.

1.6

Shumefi shat dhe nenfi shat te njesise matese te tensionit(U;V)

Shumefishat e njesise matese te tensionit jane (V; KV; MGV) volt, kilovolt,
megavolt. Kurse nenfishat jane Milivolt dhe Mikrovolt. Sic e thame me siper per
te analizuar njesite matese te tensionit perdorim boshtin kordinativ elektrik te
tensionit. Tek boshti kordinativ elektrik i tensionit ne qender eshte volti (V) I cili ne
kete pike eshte zero. Pas V vjen KV dhe MGV. Te trija kto vlera te njesise matese te
voltit qe ndodhen mbi zero I shumezojme me 1000. Pra 1KV ka 1000V kurse 1MGV
ka 1000KV dhe 1MGV ka 1.000.000V. Nenfishat e njesise matese te tensionit jane:
Milivolt dhe Mikrovolt.

1.7

Shumefi shat e njesise matese te rrezistences.

Shumefishat e rezistences jane: , K. MG. Kurse per sa I perket nenfishve nuk

ka. Per ti percaktuar kto njesi perdorim boshtin kordinativ elektrik te ohmit duke
vepruar indetikisht si me siper.

1.8 Si te bejme matjen e nje qarku elektrik per ( A;U;).

Per te bere matjen e njesive matese elektrke na sherben qarku elektrik I ndertuar
sipas figures numer 4. Ky qark eshte i formuar nga burimi I ushqimit, konsuaori I cili
eshte llampa e shenuar me simbolin E1, percjellesat, aparatet komanduese ne
rastin tone celsi I shenuar me simbolin C1. Si dhe aparatet matese A/meter dhe
V/meter.
Shenim:Kusht I domozdoshem per te lidhur celesta e ndryshem elektrik dhe
aparatin mates A/meter ne seri me qarkun sepse rezistenca e tyre omike eshte e
vogel dhe nese do ti lidhnim ne parallel me burimin e ushqimit ateher ato do te
digjeshin sepse ne pa dashje do te krijonim nje qark te shkurter.
Duke mare ne anlize kete qrk elektrik si ne figure, per te bere matjen e Ip eshte
vendosur ne qark aparati mates I rrymes A/meter I cili duhet te lidhet me cdo
kusht ne seri me qarkun sepse rrezistenca e tij omike eshte zero.

Aparati jone mates A/meter do te beje matjen e rrymes te pergjithshme te qarkut.

Kjo rryme sapo kalon A/metrin ndahet ne dy dege . Pra Ip ndahet ne I1 dhe I2. I1
kalon tek llampa E1 dhe ben mbylljen ne piken zero dhe ryma I2 qe kalon tek
aparati mates V/meter dhe ben mbylljen tek pika zero. V/metri I cili eshte I lidhur ne
paralel me qarkun ka rezistence te madhe si e tille ryma I2 nuk kalon fare prandaj
themi se A/metri do te beje matjen vetem te rymes I1 e cila kalon tek llampa E1 dhe
ben mbylljen tek pika zero.
Per te bere matjen e tensionit te pergjithshem te qarkut te paraqitur si ne figure e
mesiperme,na sherben aparati mates V/meter, I cili lidhet gjithmone ne paralel me
qarkun (burimin e ushqimit)sepse ka rezistence te madhe. Pra per te bere matjen e
Up veprojme si ne rastin e meparshem. Kycim celesin dhe Up te kaloje nepermjet
A/metrit tek lampa E1 tek aparati mates V/meter dhe ben mbylljen tek pika zero.
Duke u bazuar tek vlera e rezistences omike te A/metrit themi se aparati jone
V/meter do te beje matjet e aplikuar te dy skajeve sepse tensioni qe kalon
nepermjet A/metrit esht I pa perfillshem sepse ai nuk ka resisten dhe si I till nuk ka
as konsum te tensionit.
Shenim: Ne qofte se do te bejme matjen omike te ketij qarku elektrik duhet me
cdo kusht te zbatojme regullat e sigurimit teknik qe te mbrojme aparatin jone
mates. Sepse aparati jone mates /meter nuk ka rezistence te brendeshme dhe
digjet (te shkeputet rryma dhe tensioni ). Te shkeputet dhe njera ane e qarkut qe te
bejme matje sa me te sakte.

LIGJET E ELEKTROTEKNIKES

1.9

Ligji i Ohmit.

Ligji I ohmit jep varesine ndermjet tensionit elektrik qe ushtrohett ne skajet e

percjellesit me rymen qe kalon ne te. Rryma elektrike ne nje qark elektrik perbehet
nga nje burim nga nje konsumator dhe nga percjellesat qe i lidh ata ndermjet tyre
shfaqet atehere kur qarku eshte I mbyllur. Sa me i larte te jete tensioni i ushtruar ne
qark aq me i madh do te jete intesiteti i rymes qe kalon ne te. Ne qofte se do te
ndryshojme vetem rezistencen e nje qarku do te veme re se dhe intesiteti I rymes
do te ndryshoje. Me zmadhimin e rezistences intesiteti i rymes do te zvogelohet dhe
anasjelltas.
Me ane te matjeve te perpikta eshte gjetur se: Intesiteti I rymes se nje pjese te
qarkut qe permban rezistenca eshte ne perpjestim te drejte me tensionin
qe ushtrohet ne ate pjese te qarkut dhe ne perpjestim te zhdrejte me
rezistencen e saj. Kjo varesi quhet Ligji i ohmit. Ky ligj eshte nje ligj baze I
elektroteknikes.
Duke shprehur tensionin (U) ne volt dhe rezistencen (R) ne ohm atehere intesiteti i
rymes (I) shprehet ne amper (A). Ligji paraqitet ne formulen:

I=

U
R

ose

U=I*R

Pra tensioni ne skajet e nje percjellesi eshte ne peerpjestim te drejte me

intesitetin e rymes dhe rezistencen e percjellesit.

R=

U
I

Rezistenca e qarkut

Shembull: Ne nje qark me tension 220v kalon ryme me intesitet 5.5A.Sa eshte
rezistenca e qarkut?
U=220v
I=5.5A
R=?

Zgjidhje

R=

U
I

220
=40
5.5

Lidhja e rezistencave ne qark

2.1 Lidhja ne seri e rezistencave.
Themi se ne nje qark elektrik I perbere nga disa rezistenca, eshte I lidhur ne seri ne
qofte se lidhja e rezistencave eshte bere ne menyre te njepasnjeshme ose fundi I
rezistences se pare lidhet me fillimin e rezistences se dyte e keshtu me radhe. Ne te
gjithe percjellesit dhe konsumatoret e nje qarku te lidhur ne seri ryma qe kalon
eshte e njejte .

Ne figura nr.5 jepet lidhja ne seri e rezistencave. Me lidhjen ne seri te rezistencave,

rezistenca njepasnjeshme ne qark eshte barabart me Shumen e rezistencave te
vacant.

R=R1+R2+R3

I=I1+I2+I3
U=U1+U2+U3

2.2 Lidhja ne paralel e rezistencave.

Kur rezistencat e nje qaku jane vendosur ne menyre te tille qe te gjitha

fillimet e tyre jane te lidhura ne nje pike dhe te gjitha mbarimet jane te
lighura gjithashtu ne nje pike tjeter te vetme ateher kemi lidhjen paralele.
Percjellesit e lidhur ne paralel quhen dege te qarkut. Ne figure shikojme lidhjen ne
paralel te rezistencave. Kjo lidhje eshte me e perdorura ne instlime dhe pajisje
elektrike.

Ryma qe vjen ne piken A nga burimi largohet prej saj neper disa ruge te ndryshme
(ne te gjitha degezimet). Ne lidhjen ne pralel percjellesi I rymes kryesore eshte I
barabarte me Shumen e intesiteteve te rymave ne percjellesat e vecanta.

I=I1+I2+I3
Ne lidhjen ne paralel per te gjetur rezistencen e njevleshme zbatojme ligjin e Ohmit
ne pjesen AB te qarkut dhe kemi :

UAB=I1R1=I2R2 =I3R3
Nga ku:

I1=

U
R1

ose

I2=

U=U1+U2+U3
U AB
R2

I3=

U AB
R3

Kurse intesiteti i rymes kryesore:

I=

U AB
R

Ku R eshte rezistenca e pergjithshme e qarkut , duke zevendesuar ne barazimin e

mesiperm kemi:

U AB U AB U AB U AB
=
+
+
R
R1
R2
R3

Prej nga:

1
1
1
1
=
+
+
R R1 R2 R3
Pra ne lidhjen ne paralel:

I=I1+I2+I3
U=U1=U2=U

Ne lidhjen ne paralel rezistencat e njevleshme eshte me e vogel nga secila prej

rezistencave te vecanta.

2.3 Lidhja e kombinuar

Konsumatoret ose rezistencat e ndryshme mund te lidhen ne nje qark ne menyre te
kombinuar. Quajme lidhje te kombinuar rastin kur ne nje qark nje pjese e
rezistencave lidhen ne seri dhe pjesa tjeter ne paralel. Ne kete rast per te gjetur
rezistencen e pergjithshme te qarkut fillimisht gjejme rezistencen e pergjithshme te
tyre te lidhur ne seri (RS) dhe rezistencat e pergjithshme te atyre te lidhura ne
paralel (RP). Pra per gjetjen e rezistences se pergjithshme te qarkut veprojme njesoj
sikur kemi dy rezistenca te lidhura ne seri.

R=Rs+Rp

Rpergj=(R1+R2)+(

1
1
1
+
+
R3 R 4 R5

Na ligji I Ohmit kemi:

I=

U
R

dhe

U=I*R

Madhesia quhet renie tensioni (U) ne pjesen e dhene te qarkut, domethene sa me e

madhe te rezistenca ne nje pjese te qarkut aq me e madhe eshte renia e tensionit
ne ate pjese te qarkut.
Shuma e renies se tensionit ne pjese te ndryshme te qarkut (ne seri) eshte e
barabarte me tensionin qe ushtrohet ne hyrje te qarkut.

2.4 Ligji I Ohmit per gjith qarkun

Deri ketu pame rugen qe beri rryma ne qarkun e jashtem nga poli pozitiv ne polin
negative. Per te mbyllur plotesisht qarkun e rrymen edhe Brenda burimit nga poli
pozitiv duke kaluar ne pjesen e brendeshme te qarkut rryma has rezistence te
brendshme te madhe te kalimit. Prandaj do te kemi nje renie tensioni. N.Q.S e
shkruajme rezistencen e brndshme R0 dhe tensionin e brendshem U0, renia e
ttensionit ne kete pike do te jete:

U0=I*R0
Shuma e renies se tensionit ne pjesen e jashtme dhe te brendshme te qarkut eshte
e barabarte me forcen elektromotore (f.e.m).

N.Q.S shenojme me f.t.e.m kemi:

E=U+U0=I(R+R0)

Aparatet matese
2.4 Aparatet matese te njesive elektrike
Aparatet matese te njesive elektrike I ndajme ne dy grupe:
1-Aparatet matese industriale
2- Aparatet matese multimeter.
Aparatet matese industrial ndahen ne dy grupe:
a-Stacionere
b- Shetitese

Aparatet matese multimetre: Kto lloj aparatesh bejne shume matje prandaj quhen
multi. Kto I ndajme ne dy grupe:
a-Manuale
b- Digital
Pjeset kryesore te aparatit mates multimeter manual jane : Trupi,pjesa e
perparme, pjesa e brendshme dhe pjesa e mbrapshme.
Pjesa e perparme ndahet ne dy pjese: Pjesa e siperme dhe pjesa e poshtme.
Pjesa e siperme eshte e perbere nga tabela me fushe te bardhe dhe xhami I
tejdukshem. Tek tabela e bardhe jane vendosur njesit matese per tensionin
alternative AC dhe tensionin e vazhduar DCV, rryma alternative ,rryma e vazhduar
dhe rezistenca. Harku me ngjyre te kuqe qe eshte ne mesin e tabeles dhe shkalla
ritjes nga e majta ne te djathte sipas sensit orar.
Per te bere matjen e rezistences omike na sherben harku qe ndodhet ne pjesen e
siperme te te tabeles duke filluar nga e djathta ne te majte qe do te thote zero fillon
na anae djathte ne drejtim te kundert me akrepat e ores.
Aparati mates digital eshte I perbere nga keto pjese kryesore:
Pjesa e perparme qe eshte I ndare ne dy pjese: Monitori (ekrani ) dhe pjesa e
poshte ku eshte tabela ku jane vendosur njesite matese,doreza komutuese me
difakun (shenjen) tregus dhe folete e terminaleve.
Pjesa e brendeshme ku jane te vendosur dy paketa elektronike. Njera per tension
dhe rryme alternative dhe tjetra per tension dhe rryme te vazhduar. Te dyja kto
paketa ushqehen nga bacteria 9V.
Pjesa e mbrapshme eshte kapaku mbrojtes.