32.

INDUKTIVITETI
32.1Autoinduksioni dhe induktiviteti
N kt kapitull, ne kemi nevoj pr t dalluar me kujdes F.E.M dhe rrymat q jan shkaktuar
nga burimet fizike t tilla si baterite dhe ata q jan induktuar ne saj te ndryshimit te fushave
magnetike. Kur ne prdorim nj term t tille ( siF.E.M ose rryme elektrike) pa nj percaktues, ne
jemi duke I prshkruar parametrat t lidhur me nj burim fizik. Ne prdorim termin i induktuar
pr t prshkruar ato F.E.Mdhe rryma t shkaktuara nga nj fush ndryshim I fushes magnetike.
Marrim ne considerate nje qark me nje burim rryme te vazhduar dhe dy dege ne paralel. Ne
njeren dege lidhim ne seri nje bobine me berthame hekuri dhe nje llambe L 1 , ne tjetren nje
rheostat R dhe nje llambe L2 te njejte me te paren.

Me ane te reostatit R1 e rregullojme tensionin ne menyre qe llamba L 1 te ndricoje qarte ; pastaj e

rregullojme reostatin R , ne menyre qe llamba L 2 te ndricoje sa llamba L1.
Kur mbyllim
qarkun veme re se llamba L2ndricon menjehere, kurse teli I llambes L1 skuqet ngadale; llamba L1
e arrin ndricimin e plote me vone se llamba L2.
Kjo dukuri ka lidhje me induksionin elektromagnetik. Kur ne bobine fillon te kaloje rryma,
njekohesisht me te lind dhe nje fluks magnetic, I cili rritet mme zmadhimin e rrymes. Me
ndryshimin e fluksit magnetik, ne bobine lind nje f.e.m e induktuar. F.e.m qe lind ne nje
percjelles, nga ndryshimi I rrymes ne vete kete percjelles, quhet f.e.m e autoinduksionit. Ne kete
menyre, gjate kohes se zmadhimit te rrymes, ne qark nuk vepron vetem nje burim rryme, sic
ndodh kur rryma eshte kostante por dy burime rryme: burimi I rrymes B dhe elektromagneti.
Dukuria e autoinduksionit u zbulua nga Faradei.
Kur hapim qarkun verejme se llambat shuhen gradualisht.Ne kete rast, bashke me rrymen behet
zero edhe fluksi magnetik I saj. Gjate ketij ndryshimi fluksi ne bobine lind nje f.e.m e

autoinduksionit. Per kete arsye rryma vazhdon te rrjedhe edhe per njefare kohe pas hapjes se
qarkut, duke u zvogeluar nga I ne zero.
Per te gjetur se nga varet f.e.m shqyrtojme rastin e nje solenoid me gjatesi l, siperfaqe te prerjes
terthore A,me N spira dhe I mbushur me nje lende me pershkueshmeri magnetike te
pandryshueshme .
Ndryshimi I fluksit ne solenoid eshte:

Duke zevendesuar induksionin kemi:

Per shkak te ketij ndryshimi te fluksit, ne secilen spire te solenoidit do te induktohet nje f.e.m
Eqe sic e dime , eshte e barabarte me shpejtesine e ndryshimit te fluksit qe e pershkon ate, pra:

Keshtu qe , f.e.m e autoinduksionit qe lind ne gjithe solenoidin do te jete N here me e madhe:

Duke pergjithesuar kemi:

ku koeficienti L quhet induktivitet I pjeses se qarkut.

Induktiviteti I solenoidit eshte I barabarte me :

Del se induktivitei I nje pjese te qarkut eshte numerikisht I barabarte me f.e.m te autoinduksionit
qe lind ne te, kur rryma ndryshon me 1 amper ne sekonde. Njesia e induktivitetit quhet henri,
shkurt H.
2

32.2 Qarqet RL
Nj qark rezistenc-induktor (RL) prbhet nga nj rezistenc dhe nj induktor, n seri apo n
paralel, nxitur nga nj burim tensioni.

Nse nj qark prmban nj spirale t till si nj solenoid, induktiviteti i spirales pengon rrymen
n qark nga nje rritje apo rnie e menjhershme.
Elementi I qarkut qe ka nje induktivitet te madh quhet induktor dhe ne qark ka simbolin

.Ne gjithmon e supozojm induktivitetin e mbetur t nj qarku

paprfillshm krahasuar me at t induktorit.

te

Pr shkak se induktiviteti i nj induktori rezulton n nj F.E.M te prapme, nj induktor n nj qark

kundrshton ndryshimet e rrymes n kt qark.Induktori prpiqet qe t mbaje rrymen e njjt si ajo
qeishte para ndryshimit te ndodhur. Nse tensioni ne bateri n qark sht rritur n mnyr q t rritet
rryma, induktori kundrshton kt ndryshim dhe rritja nuk sht e menjhershme. Nse tensionit i baterise
sht ulur, induktori shkakton nj rnie t ngadalt n rryme dhe jo nj rnie t
fig. 32.2

menjhershme. Prandaj, induktori ben qe qarku t jet "i ngadalt", si dhe reagon ndaj ndryshimeve n
tension.
Konsideroni qarkun qe tregohet n Figurn 32.2, i cili prmban nj bateri te rezistencs s brendshme t
vogl. Ky qark sht nj qark RL sepse elementet e lidhur n bateri jan nj rezistenc dhe nj induktor.
Linjat e lakuar n celesin S2 sugjerojn se ky celes kurr nuk mund t jet i hapur; sht vendosur
3

gjithmon pr t dyja a ose b. (Nse celesi sht i lidhur me nj a ose b, do rryme n qark papritmas
ndalet.) Supozoni se celesi S2 sht vendosur t a dhe celesi S1 sht e hapur pr t, 0 dhe pastaj mbyllet
n t 5 0, rryma n qark fillon t rritet, dhe nj f.e.m e prapme (eq. 32,1) q kundrshton rritjen e tanishme
sht e nxitur n induktor.
Me kt pik n mendje, le t aplikojm rregullin Kirchhoff n
kt qark, duke kthyer qarkun n drejtim t akrepave t sahatit:

(32.6)

ku iR sht rnia e tensionit n t gjith rezistencn. (Rregullat

Kirchhoff-s jan zhvilluar pr qarqe me rryma te qndrueshme,
por ato
gjithashtu mund t aplikohen n nj qark, n t cilin rryma po ndryshon n qoft se ne imagjinojm q
t prfaqsojm qark n nj ast t kohs.) Tani le t gjejn nj zgjidhje pr kt
ekuacion diferencial , i ngjashem me qark RC (shih Seksionin 28,4).
Nj zgjidhje matematikore e Ekuacion 32,6 prfaqson rrymn n qark si nj
funksion t kohs. Pr t gjetur kt zgjidhje, ne ndryshojm variablat pr lehtsi,
per x 5 (e / R) 2 i, kshtu dx 5 2di. Me kto zvendsime, Ekuacioni 32,6 del:
ku X0 sht vlera e x n kohn t 5 0. Duke marr antilogaritmin e ktij
rezultati del:
Sepse i = 0 n t = 0, vini re nga prcaktimi i asaj x X0 = e / R. Pr kt
arsye, kjo shprehje e fundit sht e barabart me:
Kjo shprehje tregon se si induktori ndikon n rryme. Rryma nuk rritet
menjher me vlern e saj prfundimtare te ekuilibrit kur celesi sht i mbyllur, por rritet sipas nj
funksioni eksponencial.

Nse induktiviteti sht hequr nga

qarku, q i korrespondon qasjes L
zero, termi eksponencial bhet zero
dhe nuk ka varsi rryme n kt
4

rast; rryma rritet menjher me vlern e saj prfundimtare te ekuilibrit n munges t

induktancs.
Fig 32.3
Fig. 32.4

(32.7)
Ne gjithashtu mund t shkruajme kt shprehje ku konstante t sht koha konstante
e qarkut RL:
(32.8)
Fizikisht, t sht intervali kohor i nevojshem prezent n qark pr t arritur (1 e -1) = 0,632 =
63,2% te vlers prfundimtare te saj E/ R. Koha konstante sht nj parametr i dobishm pr
krahasimin n koh te qarqeve t ndryshme.
Figura 32.3 tregon nj grafik t tanishem kundrejt kohs n qarkun RL. Vini re se vlera e
ekuilibrit t rryms, e cila si t afrohet ne infinit, sht E/ R. Kjo mund t shihet duke vendosur
di / dt t barabart me zero n ekuacionin 32,6 dhe zgjidhjen i pr rrymen . (N ekuilibr,
ndryshimi n rryme sht zero.) Prandaj, rryma fillimisht rritet shum shpejt dhe pastaj
gradualisht i afrohet vlers ne ekuilibr E / R si t afrohet ne infinit.
Le t studiojme shkalln kohore t ndryshimit t rryms. Duke marr pr her t par
Derivati i ekuacionit 32,7 qe jep:
(32.9)
Ky rezultat tregon se norma ne koh te ndryshimeve te rrymessht nj maksimum (e barabart
me e / L) n t 5 0 dhe bie jasht n mnyr eksponenciale n zero ku t i afrohet infinitit (Fig.
32.4).Tani le te marim ne considerate qarkun RL n figurn 32,2 prsri. Supozojme se celesi S2
sht vendosur n nje pozicion mjaft t gjat (dhe celesi S1 mbetet i mbyllur) pr t lejuar
rrymen pr t arritur vleren e ekuilibrit E / R. N kt situat, qarku sht prshkruar nga laku i
jashtem si n figurn 32,2. Nse S2 sht hedhur pr t b, qark sht
prshkruar tani vetm nga laku i djatht si n Figurn 32,2. Prandaj, bateria
sht eliminuar nga qarku. Vendosja E 5 0 n Ekuacion 32,6 jep:

Ne se ajo sht ln si nj problem (Problem 22) pr t treguar se zgjidhja e ktij ekuacioni

diferencial sht ku e sht f.e.m e bateris dhe Ii = EE/ R sht

rryma fillestare n ast ku celesi ka kaluar n b. Nse qarku
nuk do te
(32.10)
prmbante nj induktor, rryma do t ulej menjher n zero, kur
bateria sht hequr. Kur induktori sht i pranishm, ai e
kundrshton rnien e rrymes dhe shkakton qe rryma t ulet n
mnyr eksponenciale.
Nj grafik i tanishm n qark kundrejt kohs (Fig. 32.5) tregon se
rryma sht vazhdimisht n rnie me kalimin e kohs.
Quiz Quick 32,2. Konsideroni qarkun n figurn 32,2 me S1 te hapur dhe S2 n pozicionin a.
Celesi S1 sht tani i mbyllur. (i) n momentin q sht i mbyllur, n cilin qark tension eshte i
barabart me F.E.M e baterise? (a) rezistencn (b) induktorin (c) t dy induktorin dhe rezistencn
Fig. 32.5
(ii) Pas nj kohe shum t gjat, npr cilin qark tensioni sht i barabart me F.E.M e baterise?
Zgjidhni prgjigjen.

Shembull 32.2 Koha kostante e nj qarku RL

Konsideroni qarkun n figurn 32,2 prsri. Supozoni elementet e qarkut se kan vlerat e e
mposhtme: E=12.0 V, R = 6,00 OM, dhe L = 30,0 mH.
(A) Gjeni kohn konstante te qarkut.
Ju duhet t kuptoni veprimin dhe sjelljen ne qark n figurn 32,2
nga diskutimi n kt seksion.
Ne vlersimin e rezultateve prdoren ekuacione t zhvilluara n
kt pjes, kshtu q ky shembull sht nj problem zvendsimi.
Zgjidhja
Vlersoni kohn konstante nga ekuacioni 32,8:
(B) Celesi S2 sht n pozicionin a, dhe celesi S1 sht i mbyllur n t = 0. Llogaritni rrymen n
qark n t = 2,00 ms.
Zgjidhja
Vlersoni rrymen n t=2,00ms nga
ekuacioni 32,7:
(C) Krahasoni ndryshimin e mundshm n t gjith rezistencn me t gjith induktorin.
6

N ast celesi sht i mbyllur, nuk ka rryme dhe pr kt arsye nuk ndryshim n t gjith
rezistencn. N kt cast te menjhershm, tensioni i baterise shfaqet trsisht npr induktor n
formn e nj F.E.M te pasme 12.0 V si induktor qe prpiqet t ruaje kushtin zero-rryme. (Fundi i
lart i induktorit i siperm n Fig. 32.2 sht n nj potencial me te lart elektrik se sa n fundin e
poshtem.) Sa koh kalon, F.E.M npr induktor ulet dhe rryma n rezistenc (dhe kshtu
tension ) si tregohet n figurn 32,6 (faqe 976).Shuma e dy tensioneve n do koh sht 12,0
V.
N figurn 32,6, tensioni i gjith rezistencs dhe induktorit jan t barabart n 3,4 ms. far
ndodh nse do t donim t ngadalesonim gjendjen n t ciln tensionet jan t barabart n nj
far asti t mvonshm, t tilla si t = 10,0 ms? Cili parametr, L ose R, do t krkonte rregullim
m t vogl, n aspektin e ndryshimit t prqindjes, pr t arritur kt?

Prgjigjja.Figura 32.6 tregon se tensionet jan t barabart kur tensioni n t gjith induktorin
ka rn n gjysmn e vlers s tij origjinale.Prandaj, intervali kohor i nevojshm q tensioni t
bhet i barabart sht gjysemjeta 1/2 e renies. Ne prezantojme gjysm-jetn e far nse?
seksion i Shembull 28,10 pr t prshkruar renien eksponenciale n qarqet nga gjysm-jeta e
10,0 ms, prdorni rezultatin nga
Shembull 28,10 pr t gjetur kohn
konstanten e qark:
Gjeni vlern q jep kt koh konstante:
Tani gjeni vlern e duhur t:

Fig. 32.6

Ndryshimit n korrespondence me nj
rnie 65% n krahasim me rezistencn
fillestare. Ndryshimi q paraqet nj rritje
188% n induktanc! Prandaj, nj
rregullim shum m i vogl i prqindjes
mund t arrij efektin e dshiruar.

32,3 Energjia n nj fush magnetike

Nj bateri n nj qark q prmban nj induktor duhet t ofroj m shum energji se n nj qark pa
induktor. Konsideroni figuren 32,2 me celes n pozicion S, kur celesi S sht i mbyllur, pjesa e energjis
s furnizuar nga bateria duket si energji e brendshme n rezistencn n qark, dhe energjia e mbetur sht e
ruajtur n fushn magnetike t induktorit. Duke shumzuar do term n ekuacionin 32,6 nga dhe del
shprehja jep qe shkalla n t ciln energjia furnizohet nga bateria si dheshkalla n t ciln energjia sht
dorzuar n rezistenc, ne shohim se: di) duhet t prfaqsoj shkallen n t ciln energjia sht dukeu
ruajtur n induktor. Nse sht ruajtur energjia n induktor n do koh, ne mund t
shkruajme shkallen n t ciln energjia sht ruajtur si:
(32.11)
Pr t gjetur energjin totale t depozituar n induktor n do ast, le t rishkruajme shprehjen si Li di dhe
t integruar:

e cila eshte konstante dhe sht hequr nga integrali. Ekuacioni 32,12 prfaqson energjin e ruajtur n
fushn magnetike t induktorit kur rryma sht:
Ajo sht e ngjashme n form t ekuacionit 26,11 pr energjin e ruajtur n
fushn elektrike t nj kondensatori. N t dy rastet, energjia sht e nevojshme
pr t krijuar nj fush.
(32.12
Ne gjithashtu mund t prcaktuajme densitetin e energjis n nj fush magnetike. Pr thjeshtsi,
Konsiderojme nj solenoid, induksioni i t cilit sht dhn nga ekuacioni 32,5:

Fusha magnetike e nj solenoidi sht dhn nga ekuacion 30,17:

Duke zvendsuar shprehjen pr L dhe un 5 B / m0n n ekuacion 32,12 del:

(32.13)
Densiteti magnetik i energjis, ose energjia e ruajtur per njesi vellimi ne fushe magnetike n induktor,
sht:
Ub=B2/2m0
Edhe pse kjo shprehje ishte nxjerr pr rastin e veant t nj solenoid, ajo sht e vlefshme pr do rajon
t hapsirs n t ciln nj fush magnetike ekziston. Ekuacioni 32,14 sht i ngjashm n form t
ekuacionit 26,13 pr energji per njesi volume qe ruhet ne nje fushe elektrike, P0 E2. N t dy rastet,
dendsia e energjis sht proporcionale me katrorin emadhsise se fushs.

32,3 Cfare ndodh me energjine ne induktor?

Ju jeni duke kryer nj eksperiment q krkon dendsine me te madhe magnetike te energjis n brendsi
t nj solenoidi shum t gjat te rrymes. Cila nga rregullimet e mposhtme rrit densitetin e energjis?
(M shum se nj zgjedhje mund t jet e sakt.) (A) rritja e numrit t kthimeve n gjatsi njsi n
solenoid (b) rritja ne zonn ndr-sektorial t solenoidit (c) rritja vetm e gjatsis se solenoidit duke i
mbajtur numrin i kthimeve per gjatsi njsi fikse (d) rritja e rrymes n solenoid.
Shembull 32,3 far ndodh me Energjin n induktor?
Konsideroni nj her qarkun RL te treguar n figurn 32,2, me celes S2 n pozicionin a dhe rrymen q
ka arritur vlern e saj t qndrueshme. Kur S2 sht n pozicionin b, rryma n lakun e djatht ka renie n
mnyr eksponenciale me koh sipas shprehjes i = Iie2t / t, ku Ii = e / R sht rryma fillestare n qark dhe
t = L / R sht koha konstante. Tregojm se e gjith energjia qe fillimisht ruhet n fushn magnetike t
induktorit , shfaqet si energji e brendshme n rezistenc, ndersa rryma bie n zero.

Para se S2 ka kaluar tek b, energjia sht duke u dorzuar n nj norm konstante n rezistenc nga
bateria dhe energjia ruhet n fushn magnetike n induktor. Pas t = 0, kur S2 sht vendosur pr t b,
bateria nuk mund t siguroj energji dhe energjia sht dorzuar ne rezistenc vetm nga induktori.
Kategorizimi: Ne modelojme lakun e djatht te qarkut si nj sistem i izoluar
n mnyr q energjia sht transferuar n mes t komponentve t sistemit,
por nuk largohen nga sistemi.
Analizimi: Ne fillojm duke vlersuar energjin e dorzuar n rezistenc, e
cila paraqitet si energji e brendshme n rezistenc.
Zvendsoj aktual i dhn nga ekuacioni 32,10 n kt ekuacion
Zgjidhje pr dEini dhe integrojm kt shprehje mbi limitet.
Vlera e integralit t caktuar mund t jet treguar t jet L / 2R (shih Problem
36). Prdoreni kt rezultat pr t vlersuar E int:

Finalizimi. Ky rezultat sht i barabart me energjin fillestare te ruajtur n fushn magnetike n induktor,
dhn nga ekuacioni 32,12, sic e kemi prcaktuar pr t provuar. Fig. 32.8
Shembull 32.4
Kablli me bosht t prbashkt
Kabllot me bosht t prbashkt jan prdorur shpesh pr t lidhur pajisjet
elektrike, t tilla si sistemi juaj i videove, dhe n marrjen e sinjaleve n
sistemet kabllore televizive.Modelojm nj kabllo t gjat me bosht t
prbashkt si pjese e nj skeleti te holl, cilindrik, koncentrik me rreze b
me nj cilindr solid me rreze a si n figurn 32.7.Konduktoret kane t
njjten rryme n drejtime t kundrta. Llogaritni induktancn L me nj
gjatsi , t ksaj kablloje.
Konceptualizim . Konsideroni figuren 32,7. Edhe pse ne nuk kemi nj
spirale t dukshme n kt gjeometri, imagjinoni nj pjese te holl, radiale
t kabllit me bosht t prbashkt t tille si :drejtkndsha me ngjyre t art
n figurn 32.7. Nse induktoret e brendshem dhe te jashtem jan t lidhur n skajet e kabllit (mbi dhe
nn figurn), kjo pjese prfaqson nj lak t madh konduktimi. Rryma n lak krijon nj fush magnetike
ndrmjet induktoreve te brendshem dhe t jashtem q kalojne npr kt lak. Nse rryma ndryshon ,fusha
magnetike ndryshon dhe f.e.m e induktuar kundrshton ndryshimin origjinal n rrymen e induktoreve.
Kategorizimi. Ne kategorizojm kt situat si nj n t ciln ne duhet t kthehemi n prcaktimin
themelor t induktancs, ekuacioni 32,2.
Analizimi: Ne duhet t gjejm fluksin magnetik prmes drejtkndshave n figurn 32.7. Ligji i Amperit
(shih Seksionin 30,3) na tregon se fusha magnetike n rajonin ndrmjet pruesve sht pr shkak t
pranise se vetme te induktorit te brendshem dhe se prmasat e tij B = m 0i / 2PR, ku r sht matur nga
qendra e prbashkt e cilindrit. Nj linje e fushes se qarkut sht treguar n figurn 32,7, s bashku me
nj vector tangent n linjn e fushes. Fusha magnetike sht zero jasht skeletit te jashtem sepse kalimi
rryma qe kalon npr zonn e mbyllur nga nj rrug rrethore prreth kabllos sht zero; pra, nga ligji
Amperit.
Fusha magnetike sht pingul me drejtkndshat me gjatsi dhe gjersi b -a, ne seksionin kryq t
interesit. Pr shkak se fusha magnetike ndryshon me pozicionin rrezor te drejtkndshit, ne duhet t
prdorim njehsimin pr t gjetur fluksin total magnetik.
Ndani drejtkndshin n shirita dr ne gjersi t tilla si strip
i errt n figurn 32.7. Vlersoni fluksin magnetik prmes
nj rripi t till:
Zvendsoni pr fushn magnetike dhe beni integrimin mbi
t gjith drejtkndshin :
Prdorni ekuacionin 32,2 pr t gjetur induktancn e
kabllit:
Finalizimi.Induktiviteti varet vetm nga faktor gjeometrike q lidhen ne kabllo. Ajo rritet nse, rritet,
nse rritet b, ose n qoft se a ulet. Ky rezultat sht n prputhje me konceptimin ton: asnj nga kto
ndryshime nuk rrit prmasat e lakut prfaqsuar nga pjeset tona rrezore dhe prmes t cilave fusha
magnetike kalon, duke rritur induktancn.

10

32,4 Induktiviteti reciprok

Shum shpesh, fluksi magnetik npr zonn e mbyllur nga nj qark ndryshon me kalimin e kohs pr
shkak t ndryshimit te rrymave ne varesi te kohs n qarqet e afrta.

Kjo gjendje shkakton nj F.E.M prmes nj procesi t njohur si induksioni reciprok, t quajtur kshtu pr
shkak se ajo varet nga ndrveprimi i dy qarqeve.
Konsideroni dy spirale prej teli te treguar n pikpamje ne seksion kryq
n figurn 32,8. Rryma i 1 n spirale 1, e cila ka kthehet N 1, krijon nj
fush magnetike.

(32.15)

Fig.32.8

Disa prej linjave magnetike te fushs kalojn npr spirale 2, e cila

kthehet n2.Fluksi magnetik i shkaktuar nga rryma n spirale 1 dhe duke kaluar npr spirale 2
prfaqsohet nga F12. N analogji me ekuacionin 32,2, ne mund t identifikojm induktancn reciproke
M12 te spirales 2 n lidhje me spiralen 1:
Induktiviteti reciproke varet nga gjeometria e t dy qarqeve
dhe n orientimin e tyre n lidhje me njri-tjetrin. Duke qene
se ndarja ne qark n distanc rritet, induktiviteti reciproke zvoglohet sepse fluksi qe lidh qarqet
zvoglohet. Nse rryma 1 ndryshon me kohn, ne shohim nga ligji Faradeit dhe
ekuacioni 32,15 se f.e.m induktohet nga spirali 1 n spiralen 2 sht.
N diskutimin paraprak, ishte supozuar se rryma sht n spiralen 1. Le t imagjinojm rrymen 2 n
spiralen 2. Diskutimi paraprak mund t prsritet pr t treguar se ka nj induktanc reciproke M21. Nse
rryma 2 ndryshon me kalimin e kohs, f.e.m induktohet nga spirale 2 n spiralen 1 dhe sht pjese e
induksionit reciprok, f.e.m e induktuar n nj spirale sht gjithmon n proporcion me shkalln n t
ciln rryma n spiralen tjetr po ndryshon. Edhe pse konstantete proporcionalitetit M12 dhe M21 jan
trajtuar vemas, mund t tregohet se ata jan t barabart. Prandaj, me M12 M21 5 5 M,ne ekuacionet
32,16 dhe 32,17 del:
Kto dy ekuacionet jan t ngjashme me formn e
ekuacionit 32,1 pr f.e.m e veteinduktuar e 5 2L (t di /
dt).Njsia e induktanc reciproke sht henry.
Quick Quiz 32.4 N Figurn 32,8, spirale 1 sht lvizur m afr pr te spirale 2, me orientimin e t dy
mbshtjelljeve te mbetur fikse. Pr shkak t ksaj lvizje, induksioni reciprok i dy spiraleve (a) rritet, (b)
zvoglohet, ose (c) sht i pandikuar.
Shembull 32,5 "Wireless" Bateria e ngarkuar
Nj fur dhmbsh elektrike ka nj baz t projektuar pr t mbajtur dorezen e furs dhe kur nuk sht
n prdorim. Si tregohet n figurn 32.9a, doreza ka nj vrim cilindrike q i prshtatet lirshm nje
11

cilindri qe prputhet n baz. Kur doreza eshte vendosur mbi bazn, rryma ndryshon n nj solenoid dhe
brenda bazs se cilindrit shkakton nj rryme n nj spirale brenda dorezes.
Kjo rryme nxit qe bacteria n dorez te ngarkohet. Ne mund t modelojme nj solenoid te gjatsis, me
kthesa NB (Fig. 32.9b), qe mban nj rryme i, dhe nj zon A. Doreza e spirales prmban kthimet NH dhe
rrethon plotsisht spiralen baz. Gjeni induktancn reciproke t sistemit.
Gjeni induktancn reciproke, duke vn n dukje se fluksi i
fushes magnetike prmes spirales se dorezs shkaktuar nga
fusha magnetike e spirales baz sht BA:
Prdorni ekuacionin 30,17 pr t shprehur n fushn magnetike
n brendsi t solenoidit baz:
Ngarkesa Wireless sht prdorur n nj numer te madh pajisjesh te tjera "LAN" . Nj shembull i
rndsishm sht ngarkesa e induktuar e prdorur nga disa prodhues t makinave elektrike q shmangin
kontaktin e drejtprdrejt metal-metal n mes t makinave dhe aparatit t ngarkuar.
Konceptualizim .Duhet siguria per t identifikuar dy spirale n situatn dhe pr t kuptuar se nj rryme
ndryshuese n nj spirale indukton rryme n spiralen e dyt.
Kategorizimi. Ne do t prcaktojm rezultatin duke prdorur konceptet e diskutuara n kt seksion,
kshtu q ne e kategorizojm kt shembull si problem zvendsimi.

32,5 Luhatjet n nj qark LC

Kur nj kondensator sht i lidhur me nj induktor si ilustrohet n figurn
32,10, kombinimi sht nj qark LC. Nse kondensatori sht ngarkuar
fillimisht dhe celesi sht i mbyllur ather, si rryma n qark dhe ngarkesa
n kondensator luhaten midis vlerave maksimale pozitive dhe negative.
Nse rezistenca e qarkut sht zero, nuk ka energji qe te transformohet n energji t brendshme. N
analizn e mposhtme, rezistenca n qark sht e ln pas dore. Ne gjithashtu do t supozojm nj situat
t idealizuar n t ciln energjia nuk sht rrezatuar nga qarku. Ky mekanizm rrezatimi do te diskutohet
n Kapitullin 34. Supozojm se kondensatori ka njngarkese fillestare maksimale Q (ngarkuar
maksimalisht) dhe celesi sht e hapur pr t, 0 dhe pastaj mbyllur n t = 0. Le t hetojme se far ndodh
nga nj kndvshtrim I energjis. Kur kondensatori sht plotsisht i ngarkuar, energji U n qark sht e
ruajtur n fushn elektrike ne kondensator dhe sht e barabart me max Q2 / 2C (EQ. 26,11).
N kt koh,rryma n qark sht zero; prandaj, energjia n inductor eshte zero pasi celesi sht mbyllur,
shkalla n t ciln ngarkesat hyjne ose largohen ne kondensator (i cili sht gjithashtu shkalla n t ciln
ngarkesa ndryshon ne kondensator) sht e barabart me rrymen n qark. Pasi celesi sht e mbyllur dhe
kondensator fillon t shkarkoje, energjia qe ruhet n fushn e tij elektrike zvoglohet. Shkarkimit i
kondensatorit prfaqson nj rrym n qark, dhe energjia sht e ruajtur tani n fushn magnetike n
induktor. Prandaj, energjia sht transferuar nga fusha elektrike e kondensatorit n fushn magnetike t
induktorit. Kur kondensatori sht shkarkuar plotsisht, nuk ruan asnj energji.N kt koh, rryma arrin
vlern e saj maksimale dhe gjith energjia n qark sht ruajtur n induktor.Rryma vazhdon n t njjtin
drejtim, n rnie n madhsi, me kondensator prfundimisht plotsisht te ngarkuar srish por me
polaritetin tjeter ne kundershti me polaritetin fillestar. Ky proces sht ndjekur nga nj tjetr shkarkim
derisa qarku kthehet n gjendjen e tij origjinale me ngarkese maksimale Q dhe pjat \ polarizim te
treguar n figurn 32,10.Energjia vazhdon t luhatet midis induktorit dhe kondensatorit.
12

Luhatjet ne qarkun LC jan nj analogji elektromagnetike pr luhatjet mekanike t grimcs n lvizje t

thjesht harmonike te studiuar n Kapitullin 15.
Pjesa m e madhe e asaj q sht diskutuar ka zbatim pr oshilacionet LC. Pr shembull, ne hetuam
efektin e drejtimit te nj oshilatori mekanik me nj forc t jashtme.

Figura 32,11. Transferimi i energjis n nj qark pa resistance, dhe jo radiar LC. Kondensator ka nj
ngarkese maksimale Q n t = 0, ast n t cilin celesi n figurn 32,10 sht mbyllur. Qarku analog
mekanik i ktij sht grimc n lvizje t thjesht kostante, prfaqsuar nga sistemi bllok-burim n t
djatht t figures eshte analog me energjine potenciale Q2 max 2C ne kondestator. (a) - (d) N kto raste
te veanta, e gjithe energjia n qark qndron n nj nga elementt e qarkut. (e) N nj ast arbitrar,
energjia sht e ndar n mes t kondensatorit dhe induktorit, gje q on n fenomenin e rezonancs. I
njjti fenomen sht vrejtur n qarkun LC. (Shih Seksionin 33,7.)
Nj prfaqsim i transferimit t energjis n nj qark LC sht treguar n figurn 32,11. Si u prmend,
sjellja ne qark sht analoge me at t grimcs n lvizje t thjesht harmonike e studiuar n Kapitullin
15. Pr shembull, merrni parasysh sistemi i bllok-burim paraqitur n figurn 15,10. Luhatjet e ktij
13

sistemi jan treguar n t djatht t figures 32,11. Potenciali energjetik 12 kx2 i ruajtur te burimi sht
analog me potencialin e energjise max K2 / 2C te ruajtur n kondensator n figurn 32,11 Energjia
Kinetike energji 12 mv2 e bllokut ne lvizje sht analoge me: 12 energji magnetike Li 2 te ruajtur n
induktor, q krkon pranin e ngarkeses. N Figurn 32.11a, e gjith energjia sht e ruajtur si energji
potenciale elektrike n kondensator n t = 0 (sepse i = 0), ashtu si t gjith energjis n nj sistem t
bllok-burim sht ruajtur fillimisht si energji potenciale te burimi, nse ajo shtrihet dhe lirohet n t = 0.
N figurn 32.11b, gjith energjia sht e ruajtur si energji magnetike max 12 n induktor, ku Imax sht
rryma maksimale. Shifrat 32.11c dhe 32.11d tregojn pasuese situatat n t cilat energjia sht e gjitha
elektrike ose t gjith magnetike.
N pika t ndrmjetme, pjesa e energjis elektrike sht edhe pjes magnetike.
Konsideroni disa koh arbitrare ku pasi celesi sht mbyllur n mnyr q kondensatori ka nj ngarkese,
q<Q max dhe tashme sht i< Imax. N kt koh, t dy qarket rruajne energji, si sht treguar n figurn
32.11e, por shuma e dy energjive duhet t jet e barabart me energjine total U fillestare te ruajtur n
kondensator plotsisht te ngarkuar n t = 0:
Sepse ne kemi supozuar qe rezistenca ne qark t jet zero dhe ne
injorojm rrezatimin elektromagnetik dhe nuk ka energji te
transformuar ne energji t brendshme dhe asgje nuk eshte
transferuar nga sistemi ne qark. Prandaj, me kto supozime, sistemi i qarkut sht i izoluar: energjia
totale e sistemit duhet t mbetet konstante n koh.
Ne prshkruajn energjin e vazhdueshm t sistemit matematikisht duke vendosur Du / dt = 0. Prandaj,
duke diferencuar Ekuacioni 32,18 n lidhje me kohn, ndrsa vem n dukje se q dhe i ndryshojn me
koh.Ne mund t zvoglojm kt rezultat n nj ekuacion
diferencial n nj ndryshore duke kujtuar se rryma n qark sht
e barabart me normn n t ciln ngarkesa mbi ndryshimet
kondensator: i = Dq / dt. Ajo pastaj vijon se di / dt = d 2q / dt2.
Zvendsimi i ktyre marrdhnieve n Equation 32,19 jep
Le t zgjidhim pr q duke vn n dukje se kjo shprehje sht e t njjts form si
analoge

Ekuacione 15,3 dhe 15,5 pr nj grimc n t thjesht lvizje kostante: ku k sht konstante, m sht masa
e bllokut, dhe v = k / m!. Zgjidhja e ktij ekuacioni mekanik ka form te prgjithshme (EQ 15,6.): ku A
sht amplitud e mocionit t thjesht kostant (vlers maksimale e x), v sht frekuenca kndore e ksaj
lvizje, dhe f sht faza konstante; vlerat e A dhe f varen nga kushtet fillestare. Sepse Ekuacioni 32,20
sht i t njjts form matematikore si ekuacioni diferencial e oshilator kostant t thjesht, ajo ka
zgjidhje ku Q max sht ngarkuar maksimalisht ne kondensator dhe v frekuenca kndore sht:

Vini re se frekuencat kndore e luhatjes varet vetm n inductance dhe ne vllimin e qarkut.

14

Ekuacioni 32,22 jep frekuencn e natyrshme te lkundjeve te qarkut LC.

Sepse q ndryshon aleat sinusoidalisht me koh, dhe tashme n qark gjithashtu
ndryshon

Pr t prcaktuar vlern e fazs se kndit f, le t shqyrtojm kushtet fillestare, t cilat n situatn ton
krkojn q n t = 0, i = 0, dhe q = Q max. Vendosja i = 0 n t = 0 n Equation 32,23 jep

q tregon se f = 0. Kjo vler pr f gjithashtu sht n prputhje me Equation 32,21 dhe me kusht q q = Q
max n t = 0.
Prandaj, n rastin ton, shprehjet pr q dhe i jan Grafikt e q
kundrejt t dhe i kundrejt t jan paraqitur n figurn 32,12.
Le t kthehemi n diskutimin e energjis ne qarkun LC. Duke zvendsuar Ekuacionet 32,24 dhe 32,25
n ekuacionin 32,18, ne gjejm se energjia totale sht kjo
shprehje qe prmban t gjitha tiparet e prshkruara cilsisht
n fillim t ktij seksioni. Ajo tregon se energjia ne qark
LC vazhdimisht luhatet midis energjis s ruajtur n fushn elektrike ne kondensator dhe energjis s
ruajtur n fushn magnetike t induktorit. Kur energjia ruhet n kondensator ka vlern e saj maksimale
Qmax / 2C, dhe energjia ruhet n induktor sht zero. Kur energjia ruhet n induktor ka vlern e saj
maksimale 1/2 Li2 max, energjia qe ruhet n kondensator sht zero.
Pjesezat e variacioneve te kohs UE dhe UB jan paraqitur n figurn 32,13.Shuma U E dhe UB sht nj
konstante dhe sht e barabart me gjithsej verifikimin energji Q2 qe sht e drejtprdrejt. T amplitudes
e dy grafikt n figurn 32,13 duhet t jen te barabart sepse energjia maksimale e ruajtur n
kondensator (kur I = 0) duhet t jet e barabart me energjine maksimale te ruajtur n induktor (kur q =
0). Kjo barazi sht shprehur matematikisht si:

15

Duke prdorur kt shprehje

pr energjin totale kemi:

n Equation 32,26

sepse cos2 vt 1 VT sin2 5 1.

N situatn ton t idealizuar, luhatjet n qark vazhdojn ne nj koh t pacaktuar;U totale e energjis ne
qark, megjithat, mbetet konstante vetm nse transferohet energjia dhe transformimet jan ln pas
dore. N qarqet aktuale, ka gjithmon disa rezistenca dhe pr kt arsye disa energji transformohen n
energji t brendshme.Ne kemi prmendur n fillim t ktij seksioni q ne jemi edhe duke injoruar
rrezatimin nga qarku.N realitet, rrezatimi sht i pashmangshm n kt lloj t qarku, dhe energjia totale
n qark vazhdimisht zvoglohet si rezultat i ktij procesi.
Quick Quiz 32,5 (i) N nj ast t kohs gjat luhatjet e nj qarku LC, rryma sht n vlern e saj
maksimale. N kt moment, far ndodh me tension n gjith kondensator? (a) sht i ndryshm nga se
npr induktor. (b) sht zero. (c) Ajo ka vlern e saj maksimale. (d) sht e pamundur t prcaktohet.
(ii) Tani e konsiderojm nj ast kur i tanishm sht momentalisht zero. Nga t njjtat zgjedhje, t
prshkruar madhsin e tensionit n t gjith kondensator n kt ast.
Lkundje n nj qark LC
N figurn 32,14, bateria ka nj F.E.M prej 12,0 V, induktiviteti sht 2,81
MSH, dhe vllimi sht 9,00 PF.Celesi sht vendosur t pozicionohet pr
nj koh t gjat n mnyr q kondensatori sht ngarkuar. Celesi ka
kaluar pastaj n pozicionin b, hiqni baterin nga qarku dhe lidhni
kondensatorin drejtprdrejt npr induktor.
(A) Gjeni frekuencn e lkundjes ne qark.
Konceptualizi. Kur kaloni ne pozicionin b, nje pjes aktive e qarkut sht laku i djatht, e cila sht nj
qark LC.
Kategorizimi.Ne prdorim ekuacionet e
zhvilluara n kt pjes, kshtu q ne e
kategorizojn kt shembull si problem
zvendsimi.
Zgjidhje
Figura 32,14 (Shembull 32,6) S pari kondensatori sht plotsisht i ngarkuar. Pastaj celesi sht hedhur
t pozicioni b, dhe bateria nuk sht m n qark.
(B) Cilat jan vlerat maksimale t ngarkuar n kondensatorin e rryms n qark?
Gjej ngarkesen fillestare n kondensator, e cila sht e barabart me ngarkesen maksimale:
16

Prdorni Ekuacioni 32,25 pr t gjetur rrymen max

32,6 Qarku RLC

Le t kthehemi tani vmendjes ton n nj qark m
realiste t prbr nga nj rezistenc, nj induktor, dhe
nj kondensator t lidhur n seri, si sht paraqitur n figurn 32,15.

Le te supozojm se rezistenca prfaqson rezistencn n qark. Supozoni se celesi sht n pozicion a n

mnyr q kondensator ka nj ngarkese max fillestare Q. Celesi sht vendosur tani n pozicion b. N
kt ast, energjia totale e ruajtur n kondensator e induktor sht max Q 2 / 2C.Kjo energji totale,
megjithat, nuk sht m e vazhdueshme si ajo qe ishte n qark LC sepse rezistenca shkakton shndrrim
n energji t brendshme.
(Ne vazhdojm t injorojm rrezatimin elektromagnetik nga qarku n kt diskutim.)

Pr shkak se shkalla e transformimit t energjis n energji t brendshme brenda nj rezistenc ku shenja

negative tregon se energjia U ne qark sht n rnie n koh.

Pr t kthyer kt ekuacion n nj form q na lejon t krahasojme luhatjet elektrike me analoget e tyre

mekanike, ne s pari prdorim i = Dq / dt dhe t lvizin t gjitha kushtet n ann e majt pr t marr
qarkun RLC qe sht analog me oshilatorin harmonik te diskutuar n
seksionin 15,6 dhe i ilustruar n Figurn 15,20.Ekuacioni i levizjes pr
nj sistem bllok-burim sht, nga Equation 15,31,
Krahasimi i ekuacioneve 32,29 dhe 32.30, shih se q korrespondon me pozicionin e bllokimit ne do
moment, L pr masivin m t bllokut R tek koeficienti i lagshtues b, dhe C deri 1 / k, ku k sht force
konstante e burimit. Kto dhe lidhje t tjera jan t shnuara n Tabeln 32,1 n faqen 986.

17

Sepse zgjidhje analitike e ekuacionit 32,29 sht e pavlitshme, prandaj i japim vetm nj prshkrim
cilsor t sjelljes ne qark. N rastin m t thjesht, kur R = 0,
Ekuacioni 32,29 ul me at t nj qarku t thjesht LC sic pritet, dhe ngarkesat
luhaten tashme n koh. Kjo situat sht e barabart pr t gjith fikjet n
oshilatorin mekanik.

Kur R sht e vogl, nj situat q sht analoge n drit fikje n oshilatorin mekanik, zgjidhja e
ekuacionit ku wd, frekuenca kndore ne qark luhatet, sht dhn nga:

Kjo sht, vlera e pagess n kondensator qe i nnshtrohet nj luhatje t lene kostante n analogji me nj
sistem t bllok-burimit.
Ekuacioni 32,32 tregon se kur R<< 4L / C (kshtu q termi i dyt n

Ngarkesa
Tabela 32.1 Analogjia midis
Rryma

qarkur RLC dhe pjeseza ne levizjen kostante te thjeshte

Pozicioni

Diferenca potenciale
Rezistenca
Kapaciteti
Induktiviteti

Shpejtesia
Forca
Koeficienti

Rruma=kohen
derivuese

ilageshtires

te ngarkeses

Masa

Perqindja e rrymes se
ndryshuar= kohen
dytesore derivative te

Shpejtesia=kohen
18
derivuese e pozicionit
Nxitimi=koha derivuese
e pozicionit

kllapa sht shum m e vogl se i pari), vd frekuenca e oshilatorit sht e afrt me at t oshilatorit i
pashuar, 1 / LC. Sepse i = Dq / dt, rrjedh se i tashme gjithashtu i nnshtrohet luhatjeve kostante. Nj pjese
nga ngarkesa kundrejt kohs pr oshilator sht treguar n Figurn 32.16a, dhe nj gjurm oshiloskop pr
nj qark t vrtet RLC sht treguar n Figurn 32.16b.Vlera maksimale e q zvoglohet pas do
lkundje, ashtu si amplituda e sistemit t bllok- burim ulet n koh.
Pr vlerat m t mdha t R, luhatjet e jashtme jane m shpejt; n fakt, nuk ekziston nj vler kritike te
rezistencs RC = 4L / C m lart q ka oshilacione t ndodh.

19

USHTRIME
32.1Autoinduksioni dhe induktiviteti
1) Nje spire ka nje induktivitet prej 3.00 mH dhe rryma ne te ndryshon nga
0.200A ne 1.50 A ne nje interval kohe prej 0.2s. Gjeni f.e.m te shkaktuar
gjate ketij intervali kohe.

Zgjidhje
Duke u nisur nga formula e gjetjes e forces elektromotore kemi:

2) Nj induktor 2,00-H mbart nj rrym t qndrueshme prej 0,500 A. Kur kalimi n qark sht i
hapur, rryma sht n mnyr efektive zero pas 10,0 ms. Cila sht f.e.m mesatare e induktuar
gjat ktij intervali kohe?
20

Zgjidhje
F.e.m e autoinduksionit eshte:

Duke bere zevendesimet vlera e saj eshte :

3)Nj solenoid prej rreze 2,50 cm ka 400 spira dhe nj gjatsi prej 20.0 cm. a)Gjej induktivitetin
dhe (b) nivelin me te cilin rryma duhet t ndryshoj pr t prodhuar nj e.m.f prej 75,0 TM.

Zgjidhja
Induktiviteti ne solenoid eshte :

21

4)Rryma n nj induktor 90,0-MH ndryshon me kohn si i 5 1.00t 2 2 6.00t, ku i sht n Amper

dhe t sht n sekonda. Gjej madhsin e f.m.e te induktuar n (a) t 5 1.00 s dhe (b) t 5 4.00 s.
(c) N far kohe sht f.m.e zero?
Zgjidhje
Nisemi nga formula e gjetjes se forces elektromotore, dhe bejme derivimin e saj ne funksoin te
kohes. Pas kesaj gjejme f.e.m ne intervalet e kohes te dhena ne kerkese, per te gjetur se kur f.e.m
eshte zero barazojme me zero dhe gjejme kohen.

Qarqet RL
1 ) Nj solenoid me 510-spira ka nj rreze prej 8,00 mm dhe nj gjatsia e prgjithshme prej 14,0
cm. (a) sa sht induktiviteti i saj? (b) Nse solenoid sht i lidhur n seri me nj 2,50-V
rezistenc dhe nj bateri, cila sht koha konstante e qarkut?

Zgjidhje
Induktiviteti I nje solenoid eshte :

Kohen kostante te qarkut e gjejme duke u nisur nga formula e saj dhe bejme zevendesimet e te
dhenave qe kemi ne kerkese:
22

2) Nje bateri 12v eshte e lidhur ne seri ne nje qark qe permban nje rezistence 10 dhe nje
induktor 2.00H. Ne cfare intervali kohor do t arrij rryma (a) 50,0% dhe (b) 90,0% te vleres te
saj prfundimtare?
Zgjidhje
a ) Ne kohen t kemi:

Ku

Pas nje kohe te gjate kemi:

Per te gjetur intervalin kohor ne te cilin rryma arrin 50% te vleres se saj perfundimtare kryejme
veprimet:

23

Ne te njejten menyre veprojme eshte per te gjetur kohen ne te cilen rryma arrin 90% te vleres se
saj perfundimtare.

3) N qarkun e treguar n Figurn P32.18, le t jene L 5 7,00 H,

R 5 9.00 V, dhe e 5 120 V. Sa eshte f.e.m e autoinduksionit 0,200 s pasi qarku sht mbyllur?
Zgjidhje

Rryma ne kete kohe eshte

Me pas kemi

Dhe

24