Canal de la Reina, isang nobela ni Liwayway A. Arceo.

Ateneo de Manila University Press

Buod
Binalikan ni caridad de los angeles ang lugar kung saan unang namulat ang
kanyang mga mata. Ang canal de la reina, makalipas ang ilang taon mula nang lisanin
niya ito dulot ng sunog bago sumiklab ang ikalawang digmaang pandaigdig. Ngunit
sumikip ang kanyang dibdib nang maratnang ang lupang noo’y tila paraiso sa kanya ay
isa nang larawan ng kahirapan dahil sa mga iskwater at sa di kanais-nais na tanawin at
amoy. Nagtungo siya sa canal de la reina kasama ang asawang si Salvador at ang mga
anak na sina leni at junior upang bisitahin ang kanilang lupa na ipinagkatiwala pa ng
mga ninuno niya kay oshong. Ngunit hindi niya inaasahan na ang lupang ipinamana sa
kanya ay ipinagbili ni osyong sa ususerang si nyora tentay nang mabaon ito sa utang. Sa
suliraning ito nag umpisa ang pagkakaugnay-ugnay ng mga tauhan sa bawat isa.
Ipinapakita lamang na mahalaga ang lugar sa buhay ng tao. Nagdemanda sina caridad
patungkol sa pagmamay-ari ng lupa. Hindi naman siya inurungan ni nyora tentay. Hindi
nanging hadlang ang kanilang Kasarian bilang babae na maging matigas at malakas ang
loob. Si caridad ay suportado ng kanyang mapagmahal na pamilya. Nanindigan sila sa
katotohanang maibabalik sa kanila ang lupa sa tulong ni atty. Agulto, kahit may
kahirapang kalaban si nyora tentay dahil pinapakilos nito ang kanyang pera upang
impluwensyahan ang mga opisyal. Nakatulong sa paglutas ng kaso si gracia, ang
manugang ni nyora tentay na minamata pobre ng matanda noong naninirahan pa sa
kanya. Masama ang loob ni gracia kay nyora tentay at kay victor na kaniyang
hiniwalayang asawa. Nalaman ni gracia ang tungkol sa kaso nang masabi sa kanya ni
dado, asawa ng yumaong si paz na kaibigan niya. Si paz bago namatay ay nagging
pasyente pa ni leni. Nakapagpalagayan ng loob si gracia at ang pamilya ni caridad.
Maging ang mga anak na kapwa doctor, si gery at leni. Simula nang dumating si caridad
sa buhay ni nyora tentay ay tila natauhan na si ingga sa pagmamalupit sa kanya ng
matanda. Nang dumating ang isang napakalakas na bagyo na tumangay at luminis sa
canal de la reina at iba pang bahagi ng kamaynilaan, nagkaroon ng malaking pagbabago
sa buhay ng mga tauhan. Ang tubig na dulot ng baha ang nagging dahilanng pagsibol ng
kabutihan. Nang tanagayin ang mga tao sa canal de la reina kasama na si nyora tentay,
inagaw ni ingga ang mga alahas sa katawan ata ang bayong ng kayamanan ni nyora
tentay upang makapaghiganti. Kapwa sila nakaligtas sa baha.
Si ingga ay napunta sa sampaguita health center kung saan siya sinundo ni junior,
nagboluntaryong sumama sa rescue operation, upang iuwi sa bahay ng mga de los
angeles. Si nyora tentay naman ay napunta sa paaralang-bayan ng lakandula, at nabaliw
nang hindi niya Makita ang kanyang bayong. Sa kabila ng kasamaan ni nyora tentay ay
isinauli parin ng pamilya de los angeles ang bayong ni nyora tentay na kinuha ni ingga.
Naroon ang mga papeles ni nyora tentay ngunit nanaig parin ang pagiging patas sa puso
ng pamilya de los angeles. Naibalik na ni junior ang bayong ngunit hindi parin
nakakikilala si nyora tentay; kahit ni victor na kanyang anak ay hindi parin niya makilala.
Ito ang nagging magandang dahilan ni victor upang makalapit sa kanyang minamahal
na anak, si gery na isang manggagamot. Hindi man espesylista si gery sa pag-iisip ay
inirekomenda niya ang kanyang lola tentay sa isang kakilalang doctor sa mental
hospital. Sa panahong iyon din sa loob ng klinika ni gery muling nagtagpo si victor at si
gracia. Nanliit si victor sapagkat sa kabila ng pagiging babae ni gracia ay nagawa nitong
itaguyod si gery sa marangal at marangyang pamumuhay samantalang siya ay nagging
sunod-sunuran lamang kay nyora. Naramdaman ni victor na gusto na niyang maging
responsible at independenteng lalaki. Hindi maitatanggi na mahal parin niya si gracia
kung kayat nag lakas loob na siyang bumuklod ng sariling bahay kay nyora tentay nang
bumalik sa katinuan ang matanda. Ayaw na niyang maging alipin ng salapi ang kanyang
ina. Napatunayan na sa korte na si caridad ang tunay na may-ari ng lupang inaangkin ni
nyora tentay, sa tulong ng pagtestigo ni tisya, asawa ng yumaong si osyong na nagging
katuwang sa pagbabantay noon sa lupa. Wala nang magagawa pa ang matanda kundi
tanggapin ang kanyang pagkatalo. Nagbabadya ito ng mabuting simulain, total ay hindi
na pinayagan ang mga iskwter sa canal de la reina. Malinis na talaga ang lugar.
Karagdagan sa kagalakan ng pamilya de los angeles ay ang pagkamit ni leni sa unang
pwesto ng medical board exam bilang babae at pinakabatang doctor. Kasama sa pagbati
at pagbisita ni gery kay eni ang ama nitong si victor.
 Ang nobelang Canal de la Reina ay isang nobela. Ito ay nagpapakita ng realidad
na may mga bagay na nabibigyang hustisya sa lipunan. Na hindi lahat ng kayamanan o
pera ay nagagamit sa lahat ng kaasalan. Dahil darating din ang araw na kapag dumating
ang karma sa isang tao ay hindi niya ito mapipigilan. Na ang mga taong malinis ang
hangarin ay siyang nagwawagi at hindi kailanman palagi nalang natatalo. Ang istilong
ginamit ni Liwayway ay deretsahan at mabulaklak na pagsasalaysay sa mga tauhan at
mga lugar na kanyang ginamit.

Mga tayutay na ginamit ay ang mga sumusunod:

 Pagmamalabis- nag init ang buong mukha ni Caridad.

Pagmamalabis sapagkat hindi naman tunay na nag-iinit ang mukha ng tao
 Pagmamalabis- nagsikip ang dibdib ni Caridad
Pagmamalabis dahil kailanman ay hindi sumisikip ang dibdib
 Pagpapalit Tawag- kumikislap na ga-mais na brilyante sa magkabilang tainga
Ang tinutukoy lang naman dito ay ang hikaw
 Pagtanggi- “hindi sa putik na yan, Ma.”
Sa salitang gianamit na “hindi”
 Pagwawangis- “ Ang ganda ng kawayan dya’n”
Ihinalintulad niya ang kawayan sa ganda.
 Pagpapalit Tawag- “isip mo, tigre”

Mga Teorya;

Teoryang Realismo- sapagkat hango ang akda sa totoong karanasan ng manunulat. O

totoong karanasan ng isang tao.

Teoryang Formalismo- dahil ang layunin ng akda na ipaabot sa mga mambabasa na

ipaglaban ang iyong karapatan. Ipaglaban ang iyong pagmamay-ari at wag maging
ganid.

Teoryang Romantisimo- sapagkat malalaman sa akda na ipinaglaban niya ang lugar na

kanyang kinamulatan. Na kung saan nalaman na ganon na lamang kalakas ang kanyang
pagmamahal sa kanyang lugar. Kung kaya’t binawi niya ito sa mga ganid na tao gaya ni
Nyora Tentay.
Teoryang Markismo- pinakita sa akda na ang tao ay may kakayahang magpasya,
ipaglaban ang kanyang hangarin sa buhay. Dahil kailangan niyang ipaglaban ang
nararapat na sa kanya.

Teoryang Sosyolohikal- sapagkat tumatalakay ang akda sa suliraning panlipunan. Dahil

ipinakita ng may akda ang pag-puksa sa suliraning kinakaharap ng isang bansa.

Teoryang Moralistiko-sapagkat inilahad ang iba’t ibang pamantayang sumusukat sa

moralidad ng isang tao – ang pamantayan ng tama at mali. Sa pagkat ibinaglaban niya
ang nararapat. At ipaglaban ang kanyang malinis na hangarin.

Mga Tauhan:

Pamilyang de los Angeles Sila ay isang pamilyang may pagkakaisa at unawaan

para sa isa’t isa. Masasabing isa silang halimbawa ng maayos at halos perpektong
pamilya.
Salvador- ang padre de pamilya at mabuting asawa ni Caridad. Tahimik lang ito at
minsanan lamang kung magsalita. Kahit minsan lamang ito magsalita, talagang may
kabuluhan at may lalim naman ito. Madalas din siyang sumasang-ayon sa mga desisyon
ni Caridad lalo na’t kung sa tingin niya’y ito’y tama at para sa ikabubuti ng asawa.
Caridad- isang napakamaunawaing ina sa kanyang pamilya. Malaki ang pagmamahal at
pagaalala niya sa kanyang asawa lalo na sa kanyang mga anak na si Leni at Junior. Isa
siyang babaeng may malakas at matibay na loob. Hindi siya agad-agad
nagpapatinag sa mga problemang kanyang kinakaharap.
Leni -panganay na anak na babae nina Salvador at Caridad. Nagtapos ito ng medisina
at kasalukuyang nag-iinternong doktor. Espesiyalidad nito ang Pediatrics at talaga
namang makikita ang husay ni Leni sa panggagamot. Matalino rin si Leni at sa
katunayan ay siya pa ang nakakuha ng unang pwesto sa Medical Board Exam.
Junior.- huling miyembro ngpamilya. Kasalukuyan itong kumukuha ng kursong
Architecture sa isang unibersidad. Ang tunay talagang nais ni Junior ay ang kumuha ng
abogasya ngunit tinutulan ito ng kanyang mga magulang. Mahilig si Junior
makipag-usap lalo na kung tungkol sa politka at gobyerno. Mabuting anak si Junior at
laging sinusunod ang kanyang mga magulang.
Pamilyang Marcial- Ang pamilyang ito ay puno ng kaguluhan. Wala kasi silang
maayos na komunikasyon. Hindi pinakikinggan ni Nyora Tentay ang kanyang anak
na si Victor at pilit na pinasusunod ito sa kanyang mga nais kahit na ayaw naman nito.
Victor - ama ni Gerry at asawa ni Gracia. Sunud-sunuran ito sa kanyang ina. Hindi man
kita ay mahal na mahal niya ang kanyang pamilya.
Gracia-asawang hinwalayan ni Victor dahil sa kagustuhan ng inang si Nyora Tentay
Gerry- anak ni Victor at Gracia

Galaw ng pangyayari;
Simula- pinakilala agad ng may akda ang mga tauhan sa kwento. At ang tagpuan na
kaiikutan ng kwento. Dto niya inilarawan ang tagpuan ng maayos at talaga namang
tatatak sa isipan ng mambabasa
Papataas na Aksyon- maayos na inilahad ng manunulat ang suliraning kahaharapin ng
mga tauhan sa kwento.
Kasukdulan- magaling ang pagkakalahad ng manunulat sa parteng ito sapagkat, nagging
matindi ang sagupaan ng mga tauhan sa pagbawi at pag angkin sa lugar.
Pababang aksyon- maayos na isinauli ng matanda ang lupain sa kadahilanang malakas
ang ebidensyang hawak ng pamilyang de los angeles.
Wakas- dito ay maayos na inilarawan ng manunulat ang kasabik-sabik na wakas ng
akda. Sapagkat nagtagumpay ang pangunahing tauhan sa pagbawi sa lupang kanyang
pinaglalaban.
Bisang Pampanitikan

Bisa sa isip- ang akda ay sumasalamin sa tunay na kalagayan ng lipunan malayo sa

inaakala nating mala fairytale na mundo.

Bisa sa damdamin- masakit mang aminin ngunit ang ating mundong ating
ginagalawan ay kahindik-hindik ang sitwasyon. Marami sa ngayon ang kalagayan sa
buhay, ay lubhay nakaaawa. Ang gustong ipabatid sa atin ng manunulat na hindi
tamang mang-akin ng mga bagay na hindi natin pagmamay-ari.
Bisa sa kaasalan- Pinapakita ang pagiging matapang sa pagharap sa ano mang
kakaharaping dagok sa ating buhay. Na sa kabila ng ating pag-hihirap ay may kaakibat
itong katiwaasayan.

Bisa sa lipunan- Sinasalamin ng akdang ito ang katotohanang may mga tao parin na
nagiging ganid sa kayaman hanggang sa kasalukuyan..