Έκθεση Α΄ Λυκείου: Γλώσσα (αξία – προβλήματα – γλώσσα των νέων)

Γλώσσα, με την ευρύτερη έννοια, συνιστά οποιοδήποτε σύνολο ή σύστημα

τυποποιημένων συμβόλων, σημείων, ήχων ή κινήσεων, που συνθέτει έναν κώδικα
επικοινωνίας, που αποτελεί μέσο ανταλλαγής μηνυμάτων.
Ειδικότερα, ο κατά ομάδες, κυρίως έθνη, καθιερωμένος κώδικας επικοινωνίας, που
συνίσταται στην απόδοση συγκεκριμένων σημασιών με λέξεις και εκφράσεις (τόσο ως
εσωτερικό οργανωμένο γραμματικό, συντακτικό και λεξιλογικό σύστημα, ως «λόγος»,
όσο και ως πράξη, εφαρμογή, δηλαδή ως «ομιλία»).

«Εγώ δεν ξέρω να υπάρχει παρά μία γλώσσα, η ενιαία Ελληνική, όπως εξελίχθηκε από
την Αρχαία, που έφτασε να είναι το μεγάλο καμάρι μας και το μεγάλο μας στήριγμα».
Οδυσσέας Ελύτης

Η αξία της γλώσσας

- Η γλώσσα αποτελεί ένα πολυδύναμο εκφραστικό μέσο, αφού επιτρέπει στον άνθρωπο
να εκφράσει από τις απλούστερες ιδέες ή και πληροφορίες που του είναι αναγκαίες
στον καθημερινό βίο, μέχρι τα υψηλότερα διανοήματα που μπορούν να επηρεάσουν
βαθύτατα ποικίλες εκφάνσεις της κοινωνίας.

- Χάρη στη γλώσσα, επομένως, καθίσταται εφικτή η επικοινωνία μεταξύ των

ανθρώπων, καθώς μέσω αυτής είναι δυνατή η πλήρης έκφραση συναισθημάτων, ιδεών,
αλλά και απλών πληροφοριών.

- Ειδικότερα, η έκφραση των συναισθημάτων επιτρέπει στους ανθρώπους τη βάθυνση

των μεταξύ τους σχέσεων, καθώς τους παρέχει τη δυνατότητα μιας πιο ουσιαστικής
γνωριμίας, αλλά και την ευκαιρία τροποποίησης της συμπεριφοράς τους, όταν
διαπιστώνεται πως αυτή επενεργεί αρνητικά στο άλλο άτομο.

- Η έκφραση ιδεών και συλλογισμών επιτρέπει την πραγματοποίηση, όχι μόνο απλών
καθημερινών πράξεων ή βελτιώσεων, αλλά και την υλοποίηση σημαντικών
πνευματικών, επιστημονικών και τεχνολογικών επιτευγμάτων.

- Η γλώσσα, άλλωστε, επιτρέπει την εξωτερίκευση ενός ακόμη βασικού στοιχείου της
ανθρώπινης προσωπικότητας· της φαντασίας. Έτσι, με τη βοήθεια του γλωσσικού
κώδικα το άτομο μπορεί να αποκαλύψει και να διατυπώσει εκείνες τις σκέψεις του που
υπερβαίνουν τα όρια του πραγματικού, και τα οποία συχνά βρίσκουν την ιδανική τους
έκφραση στα έργα της λογοτεχνίας.

Ειδικότερα:

Πνευματικός τομέας:
- Με τη συνδρομή της γλώσσας -κυρίως μέσω του γραπτού λόγου- το άτομο κατορθώνει
να έρθει σε επαφή με τα πνευματικά δημιουργήματα παλαιότερων εποχών, αλλά και με
το τρέχον γνωστικό υλικό των διαφόρων επιστημών, επιτυγχάνοντας τον εμπλουτισμό
των γνώσεών του και φυσικά τη γενικότερη πνευματική του καλλιέργεια.
1
- Η γλώσσα, άλλωστε, αποτελεί το βασικό εργαλείο μετάδοσης γνώσεων, καθώς
καθιστά εφικτή, όχι μόνο τη μελέτη γραπτών κειμένων, αλλά και τη διεξοδική
προφορική παρουσίαση των γνωστικών αντικειμένων από τους διδάσκοντες, με την
παράλληλη αποσαφήνιση εννοιών που δυσχεραίνουν το μαθητή.

- Η σύνδεση της γλώσσας με τη συνολική ενίσχυση των πνευματικών και διανοητικών

λειτουργιών του ατόμου είναι προφανής, υπό την έννοια πως ο γλωσσικός κώδικας
αποτελεί βασικό φορέα σκέψης και συλλογισμών. Η διεύρυνση, επομένως, της
γλωσσικής δεξιότητας του ατόμου, όπως και του λεξιλογίου του, προσφέρει το αναγκαίο
υλικό για την επίτευξη νέων και πιο σύνθετων συλλογισμών, που ενισχύουν την
αντιληπτική του ικανότητα.

- Η γλώσσα ως μέσο πειθούς ωθεί το άτομο στην ενίσχυση της ικανότητάς του να
διαρθρώνει κατά τρόπο λογικό τις σκέψεις του, να σχηματίζει επιχειρήματα και να
επιτυγχάνει έτσι την αποτελεσματικότερη δυνατή επικοινωνία.

- Ο γραπτός λόγος συνιστά βασικό μέσο διατήρησης του πνευματικού πολιτισμού ενός
έθνους, παρέχοντας τη δυνατότητα στις νεότερες γενιές να γνωρίσουν τόσο τη
λογοτεχνική όσο και την ιστορική παράδοση του τόπου τους.

Κοινωνικός & πολιτικός τομέας:

- Η γλώσσα και ειδικότερα η μέσω αυτής δυνατότητα του διαλόγου καθιστά εφικτή την
επικοινωνία, και άρα τη γνωριμία μεταξύ ατόμων, επιτρέποντας έτσι την
κοινωνικοποίησή τους. Οι άνθρωποι κατορθώνουν χάρη στη γλώσσα να εδραιώσουν τις
φιλικές και επαγγελματικές τους σχέσεις, όπως και τις σχέσεις έρωτα και αγάπης.

- Σε ό,τι αφορά, μάλιστα, τα πολιτικά θέματα, η γλώσσα και ο διάλογος επιτρέπουν την
διατύπωση απόψεων, αλλά και την άσκηση κριτικού ελέγχου στις αποφάσεις και τις
δράσεις των πολιτικών. Προκύπτει, έτσι, η ενδυνάμωση των δημοκρατικών θεσμών,
εφόσον κάθε πολίτης μπορεί να έχει ενεργό ρόλο στα πολιτικά πράγματα της χώρας.

Ψυχολογικός τομέας
- Η γλώσσα καθιστά δυνατή την εξωτερίκευση των συναισθημάτων του ατόμου,
επιτρέποντας τόσο την εμβάθυνση των ανθρώπινων σχέσεων όσο και την εκτόνωση των
εσωτερικών εντάσεων. Το άτομο μπορεί να εκφράσει με σαφήνεια τη συναισθηματική
του κατάσταση επιδιώκοντας μια ορισμένη αντίδραση ή ανταπόκριση από τους γύρω
του.

- Η έκφραση των συναισθημάτων λειτουργεί κατά τρόπο θετικό στις ανθρώπινες

σχέσεις, αλλά και στη γενικότερη συνύπαρξη των ατόμων, αφού καθιστά σαφές πως
όλοι οι άνθρωποι -ανεξάρτητα από το φύλο, τη θρησκεία ή τον τόπο διαμονής τους-
έχουν παρόμοια συναισθήματα, και άρα παρόμοιες συναισθηματικές ανάγκες.

Προβλήματα της σύγχρονης ελληνικής γλώσσας

Γλωσσική ένδεια – Λεξιπενία

2
Λεξιπενία: Το φαινόμενο κατά το οποίο ένα πρόσωπο ή μια κοινωνική ομάδα
χρησιμοποιεί στον καθημερινό λόγο, και γενικότερα στην επικοινωνία, πολύ
περιορισμένο αριθμό λέξεων και εκφραστικών μέσων (κυρίως λόγω άγνοιας).

- Η γλωσσική ένδεια, ο περιορισμένος δηλαδή γλωσσικός και εκφραστικός πλούτος

αφορά, όχι μόνο τα νέα άτομα, αλλά και μεγάλο μέρος του ενήλικου πληθυσμού, και
υποδηλώνει μια εκτεταμένη ένδειξη αδιαφορίας για την ουσιαστική εκμάθηση της
ελληνικής γλώσσας. Πολλοί ενήλικες περιορίζονται σε όσα έμαθαν κατά τη διάρκεια της
σχολικής τους ζωής και δεν ασχολούνται ακολούθως με τη διεύρυνση και τον
εμπλουτισμό των γλωσσικών και γενικότερων εκφραστικών τους δυνατοτήτων. Συνάμα,
πολλοί νέοι αδιαφορούν για τα γλωσσικά μαθήματα, καθώς θεωρούν πως οι βασικές
τους γνώσεις επαρκούν για να καλύψουν τις καθημερινές επικοινωνιακές τους ανάγκες.
Αποτέλεσμα αυτής της αδιαφορίας είναι η αδυναμία πολλών νέων -αλλά και ενηλίκων-
να εκφραστούν κατά τρόπο πλήρη και γλωσσικά άρτιο.

Εκτεταμένη χρήση ξένων λέξεων και εκφράσεων

Πολλοί νέοι, αλλά και ενήλικες, υιοθετούν λέξεις, όρους και εκφράσεις από άλλες
γλώσσες -ιδίως από την αγγλική- σε τομείς που αφορούν κυρίως την τεχνολογία και τη
διασκέδαση. Συχνά, ακόμη κι αν υπάρχει ή μπορεί να δημιουργηθεί αντίστοιχη ελληνική
λέξη, παρατηρείται η άκριτη υιοθέτηση του αγγλικού όρου, και η ευρεία χρήση του στην
καθημερινή επικοινωνία, με αποτέλεσμα ο λόγος των νέων ανθρώπων να αποτελείται
από ένα κράμα ελληνικών και ξένων λέξεων.
Η υιοθέτηση αυτή των ξένων λέξεων, πέρα από το γεγονός ότι υποτιμά τις
γλωσσοπλαστικές δυνατότητες της ελληνικής γλώσσας, επιφέρει μια αισθητή
υπονόμευση της εκφραστικής ικανότητας των νέων ανθρώπων που δυσκολεύονται
πλέον να συντάξουν ένα κείμενο με καθαρό και ολοκληρωμένο ελληνικό λόγο, χωρίς να
καταφύγουν στη χρήση ξενικών όρων.

Αίτια των προβλημάτων

- Στο πλαίσιο της εκπαίδευσης η μελέτη της νέας ελληνικής γλώσσας δεν έχει την
κεντρική θέση που θα έπρεπε, καθώς δίνεται εμφανώς μεγαλύτερη βαρύτητα στην
αρχαία ελληνική με αποτέλεσμα οι μαθητές να μην εξοικειώνονται στον αναγκαίο
βαθμό με τη μορφολογία και το συντακτικό της νέας ελληνικής. Ενώ, ακόμη και η
προσδοκία βαθύτερης γνωριμίας με την νεοελληνική μέσω της αρχαίας ελληνικής δεν
βρίσκει την πλήρωσή της, αφού ελάχιστοι νέοι κατορθώνουν να κατανοήσουν επαρκώς
την επαφή των δύο γλωσσικών μορφών.

- Η κυριαρχία της αγγλικής γλώσσας σε ποικίλους τομείς της σύγχρονης

πραγματικότητας (υπολογιστές, διαδίκτυο, μουσική, κινηματογράφος) που σχετίζονται
με την καθημερινότητα των νέων, επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τη γλωσσική τους
έκφραση.

- Οι νέοι επηρεάζονται, συνάμα, από την τηλεοπτική γλώσσα, όπως αυτή

χρησιμοποιείται στα διαφημιστικά μηνύματα, αλλά και σε εκπομπές νεανικού
περιεχομένου. Πρόκειται για μια γλώσσα ατελή, όπου κυριαρχούν τα λογοπαίγνια, η

3
ανάμειξη ξένων γλωσσικών όρων, οι ελλιπείς διατυπώσεις, τα συντακτικά λάθη, η
συνθηματολογία, αλλά και η χρήση περιορισμένου λεξιλογίου.

- Προφανής είναι, φυσικά, κι η επίπτωση που έχει η μείωση της επαφής των νέων με τη
λογοτεχνία και το βιβλίο γενικότερα. Υπό την τυραννία της τηλεοπτικής οθόνης οι νέοι
απομακρύνονται ολοένα και περισσότερο από την ανάγνωση, γεγονός, μάλιστα, που
βαρύνει τόσο τους γονείς όσο και το σχολείο, αφού δεν επιτυγχάνεται η μετάδοση στα
παιδιά της απαραίτητης αγάπης για τη μελέτη και την ανάγνωση.

- Οι νέοι, άλλωστε, παρασύρονται από το γενικότερο χρησιμοθηρικό πνεύμα της εποχής

που έχει προ πολλού απορρίψει την ενασχόληση με το βιβλίο ως οικονομικά ανώφελη,
αφού δεν οδηγεί στη διασφάλιση κάποιας επικερδούς επαγγελματικής ενασχόλησης.
Ενώ, η συνεχής επιδίωξη της άμεσης ανταμοιβής και της ευδαιμονίας, που κατατρέχει
την εποχή μας, δεν έχει κανένα ενδιαφέρον για την επαφή με τη μελέτη και την
ανάγνωση, αφού τα πνευματικά τους οφέλη είναι μακροπρόθεσμα και δεν πληρούν την
αξίωση της άμεσης ικανοποίησης και εξαργύρωσης.

- Τα νέα δεδομένα της εποχής μας έχουν συνάμα εκμηδενίσει τις δυνατότητες
ουσιαστικού διαλόγου τόσο στο πλαίσιο της οικογένειας που βάλλεται από συνεχείς
οικονομικές ανησυχίες, όσο και στο πλαίσιο της υποβαθμισμένης εκπαιδευτικής
διαδικασίας, όπου τα πολυμελή τμήματα συνιστούν απαγορευτικό παράγοντα για όποια
απόπειρα ποιοτικής διαλογικής διερεύνησης ενός ζητήματος ή μιας έννοιας.

- Ιδιαιτέρως επιζήμια κρίνεται κι η επικοινωνία των νέων μέσω των δικτύων κοινωνικής
δικτύωσης, όπου για λόγους συντομίας η γλώσσα αποκτά μια συντομογραφική
ελλειπτική απόδοση, με τη χρήση συχνά λατινοελληνικού αλφαβήτου, που ενέχει τις
δικές του ολέθριες συνέπειες στην ορθογραφία των λέξεων.

- Ατυχής είναι, επίσης, η συνήθεια των ενηλίκων να υιοθετούν τους εκφραστικούς

τρόπους των νέων σε μια υποτιθέμενη προσπάθεια προσέγγισής τους. Είναι, το δίχως
άλλο, σαφές πως οι νέοι θα πρέπει να βρίσκουν στο πρόσωπο των ενηλίκων άρτια
γλωσσικά πρότυπα και όχι δικά τους κακέκτυπα.

Τρόποι αντιμετώπισης

Παρά το γεγονός πως η γλώσσα μας, ως ζωντανός και ιδιαίτερα δυναμικός κώδικας, έχει
φανεί ανθεκτικότατη σε κάθε πιθανή δοκιμασία στην μακραίωνη πορεία της, δεν θα
πρέπει, εντούτοις, να μείνουμε άπραγοι απέναντι στους παράγοντες εκείνους που
υπονομεύουν και ζημιώνουν τη συνέχειά της. Είναι, άλλωστε, εύλογο πως η εικόνα που
παρουσιάζει σήμερα η γλωσσική έκφραση πολλών νέων, δεν μπορεί παρά να μας θέσει
σε εγρήγορση, εφόσον, ακόμη κι αν θεωρήσουμε πως η ίδια η ελληνική γλώσσα δεν
διατρέχει άμεσο κίνδυνο, είναι, ωστόσο, πολλοί εκείνοι οι νέοι που αδυνατούν να
εκφραστούν με την επιθυμητή αρτιότητα, αλλά και να κατανοήσουν επαρκώς ένα
κείμενο.

- Η διαφύλαξη και η σωστή εκμάθηση της γλώσσας θα πρέπει να συνιστά βασική

επιδίωξη του σχολείου, ήδη από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, ώστε οι νέοι που
4
ολοκληρώνουν, τουλάχιστον, την υποχρεωτική εκπαίδευση να έχουν διασφαλίσει μια
στερεή και ορθή γνώση του γλωσσικού κώδικα. Προκειμένου να επιτευχθεί αυτό θα
χρειαστεί να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στη διδασκαλία της νεοελληνικής γλώσσας,
έστω κι αν αυτό απαιτεί μια νέα προσέγγιση στην οργάνωση της σχολικής ύλης.

- Η γλωσσική καλλιέργεια απαιτεί, φυσικά, συνειδητή προσπάθεια από το ίδιο το άτομο.

Είναι σημαντικό, επομένως, τόσο οι γονείς όσο και οι εκπαιδευτικοί να κατορθώσουν
έγκαιρα να βοηθήσουν τα παιδιά να συνειδητοποιήσουν την εξέχουσα σημασία που έχει
η άρτια γνώση της μητρικής γλώσσας. Καίρια ως προς αυτό είναι η μετάδοση του
μηνύματος μέσω του προσωπικού παραδείγματος των προσώπων που συμμετέχουν
στην εκπαίδευση των νέων.

- Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης θα πρέπει να αξιοποιήσουν την ισχυρή επίδραση που

ασκούν στους νέους για να προωθήσουν ορθά γλωσσικά πρότυπα. Προκειμένου,
ωστόσο, να το επιτύχουν αυτό οφείλουν να αναβαθμίσουν σημαντικά το επίπεδο
γλωσσικής έκφρασης τόσο των δημοσιογράφων και παρουσιαστών όσο και αυτό του
εκφερόμενου λόγου στις ψυχαγωγικές εκπομπές.
Συνάμα, θα είναι ιδιαίτερα σημαντική η συμβολή τους, αν δώσουν μεγαλύτερη έμφαση
στη διάδοση πνευματικών έργων υψηλής γλωσσικής ποιότητας από τη λογοτεχνική και
θεατρική μας παράδοση.

- Η πανεπιστημιακή κοινότητα, με τη συνδρομή γλωσσολόγων και τη σύμπραξη της

πολιτείας, θα πρέπει να αντιμετωπίσει πιο οργανωμένα την απόδοση ξένων γλωσσικών
όρων στα νέα ελληνικά είτε με τη χρήση αντίστοιχων ελληνικών λέξεων είτε με τη
δημιουργία νέων.

- Το Υπουργείο Παιδείας οφείλει να αξιοποιήσει τόσο τις υπάρχουσες βιβλιοθήκες των

σχολείων όσο και τις δυνατότητες του διαδικτύου, για να προωθήσει την ανάγνωση
λογοτεχνικών βιβλίων. Η επαφή των νέων με την πεζογραφία και την ποίηση μπορεί να
ενισχυθεί σημαντικά, αν με την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών, το πολύτιμο
πνευματικό αυτό υλικό παρουσιαστεί στους νέους με πιο ελκυστικό τρόπο.

- Οι πνευματικοί δημιουργοί του τόπου μας θα πρέπει να επιχειρήσουν ανοίγματα προς

το νεανικό κοινό είτε με τη βοήθεια του διαδικτύου, είτε μέσω της τηλεόρασης, είτε με
πιο ενεργή συμμετοχή στις σχολικές εκδηλώσεις. Η δύναμη του λογοτεχνικού λόγου,
αλλά και η αξία των νοημάτων του, μπορούν να συγκινήσουν τη νέα γενιά, όπως το
έκαναν και σε παλαιότερες εποχές.

- Η πολιτεία οφείλει, σε κάθε περίπτωση, να στηρίξει έμπρακτα τις προσπάθειες

ανάδειξης και διάδοσης του ελληνικού λόγου, ώστε να συνεχιστεί η εμβριθής μελέτη
του, αλλά και να ενισχυθεί το κύρος της γλώσσας μας τόσο σε τοπικό όσο και σε διεθνές
επίπεδο.

Η γλώσσα των νέων

Οι νέοι της εποχής μας έχουν δημιουργήσει έναν δικό τους ιδιαίτερο τρόπο έκφρασης,
που εμπεριέχει πολλά στοιχεία ξένων γλωσσών -ιδίως της αγγλικής-, καθώς και πολλές
5
λέξεις συνθηματικού περιεχομένου (αργκό). Υπό την επίδραση των τεχνολογικών
εξελίξεων και με εμφανή τη διάθεση διαφοροποίησης, οι νέοι υιοθετούν με
χαρακτηριστική ευκολία νεολογισμούς, παραβιάζουν (ή αγνοούν) κανόνες συντακτικού
και γραμματικής, καταφεύγουν σε ελλειπτικές διατυπώσεις και παρεκκλίνουν εν γένει
από την κοινά αποδεκτή γλωσσική έκφραση.

[Συνθηματική γλώσσα (αργκό): Χαρακτηριστικά τέτοιας μορφής επικοινωνίας είναι η

ελευθεριάζουσα γλώσσα, που παρεκκλίνει από τον κώδικα της κοινής γλώσσας,
καταφεύγοντας σε ευρεία χρήση μεταφορών, εκφραστικών και πεποιημένων
(φτιαχτών) λέξεων, κατεξοχήν νεολογισμών, με περιορισμένη συμβατικότητα στη
χρήση τους και γι’ αυτό εφήμερων και παροδικών εν πολλοίς γλωσσικών κατασκευών.]

- Η επιθυμία των νέων να διαφοροποιηθούν από τους ενήλικες και να διεκδικήσουν τη

δική τους αυτόνομη πορεία και ύπαρξη, τους οδηγεί, όχι μόνο σε ενδυματολογικές ή
άλλες διαφοροποιήσεις, αλλά και στην υιοθέτηση μιας γλωσσικής έκφρασης με ποικίλες
διαφοροποιήσεις από τον κυρίαρχο γλωσσικό κώδικα. Οι νέοι δημιουργώντας στο
πλαίσιο των κοινωνικών τους συναναστροφών, στις παρέες των συνομηλίκων τους, έναν
δικό τους γλωσσικό τρόπο έκφρασης, εκδηλώνουν τη διάθεση αμφισβήτησης και
απόρριψης των ενηλίκων.

- Η γλώσσα των νέων επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τις τρέχουσες εξελίξεις στο
χώρο της τεχνολογίας και της -δυτικής προελεύσεως- διασκέδασης. Λέξεις και
εκφραστικά σχήματα της αγγλικής διαπλέκονται με νεολογισμούς, συνθέτοντας έναν
ιδιαίτερα πρωτότυπο κώδικα, που μπορεί να παραλλάσσεται από παρέα σε παρέα κι
από περιοχή σε περιοχή.

- Η επικοινωνία μέσω των δικτύων κοινωνικής δικτύωσης, αλλά και των γραπτών
μηνυμάτων, ωθεί τη γλωσσική διατύπωση των νέων σε διαρκείς συντομεύσεις, με
συχνές παραβιάσεις των κανόνων γραμματικής και συντακτικού. Οι απλουστευμένες
εκφράσεις, τα αρκτικόλεξα, τα γλωσσικά δάνεια και η χρήση του λατινοελληνικού
αλφαβήτου είναι τα κύρια γνωρίσματα της προφορικής, αλλά και γραπτής,
επικοινωνίας των νέων.

- Οι νέοι μεταφέρουν στη γλωσσική τους έκφραση την ανάλαφρη διάθεσή τους, το
ανεπίσημο -και κάποτε αγενές- ύφος τους, την ιδιαίτερη ευρηματικότητά τους, αλλά και
την εκπληκτική οικειότητα που διακρίνει τις συναναστροφές τους. Το αποτέλεσμα, αν
και απέχει πολύ από τα κοινωνικώς αποδεκτά πρότυπα, ενέχει αρκετές φορές ζωντάνια,
αποτελεσματικότητα, χιούμορ και ευφυΐα που σπάνια συναντάται στη γλώσσα των
ενηλίκων.

- Η γλώσσα των νέων, άλλωστε, αποτελεί άμεση απόρροια της δυναμικής

προσωπικότητάς τους και εκφράζει έτσι όλη την ανανεωτική τους διάθεση, την
αμφισβήτηση, τον δυναμισμό και τη δημιουργικότητά τους. Συνήθως, όπως είναι
εύλογο, επικρίνεται για τους ατυχείς πειραματισμούς και τα ποικίλα λάθη που τη
διακρίνουν, αλλά όχι σπάνια καθίσταται φορέας ανανέωσης για την καθιερωμένη
γλωσσική έκφραση των ενηλίκων, αφού λέξεις ή εκφράσεις της νεανικής γλώσσας

6
κατορθώνουν να εδραιωθούν ως δόκιμοι τρόποι απόδοσης νοημάτων, εννοιών ή
καταστάσεων της σύγχρονης πραγματικότητας.
Γλωσσομάθεια Σχεδιάγραμμα Α Λυκείου
Ορισμός

Γλωσσομάθεια ονομάζεται η επαρκής γνώση μιας ή περισσότερων ξένων

γλωσσών. Ο άνθρωπος κατέχει μια γλώσσα, όταν είναι σε θέση να τη μιλά και
να τη γράφει σωστά, γνωρίζοντας τη προφορά, το λεξιλόγιο, τη σύνταξη και
τους ιδιωματισμούς της.
Βαθμοί Γλωσσομάθειας

Η γλωσσομάθεια διαβαθμίζεται ανάλογα με το κίνητρο και το σκοπό για τον

οποίο μαθαίνει κανείς μια γλώσσα:

 Ως πρώτο στάδιο εξοικείωσης με μια γλώσσα θεωρείται η δυνατότητα συνεννόησης σε

πρακτικά θέματα, όπως είναι η επιφανειακή γνωριμία με κάποιον, η αγορά προϊόντων και
η κατανόηση οδηγιών προσανατολισμού· η γνώση δηλαδή του καθημερινού λεξιλογίου.

 Δεύτερο στάδιο θεωρείται η κατάκτηση του δοκιμιακού λόγου και της επιστημονικής
ορολογίας.

 Τρίτο καθίσταται το στάδιο της χρήσης της ξένης γλώσσας σαν μητρικής (άρτια γνώση
της δομής της, των διάφορων εννοιολογικών αποχρώσεων των λέξεων και των
γραμματικοσυντακτικών φαινομένων).
Λόγοι που καθιστούν τη γλωσσομάθεια απαραίτητη

Στο πολιτικό επίπεδο:

 Η επικράτηση του διεθνισμού και της παγκοσμιοποίησης.

 Η διεύρυνση της δημοκρατίας και η ίδρυση παγκόσμιων οργανισμών και κινημάτων

πολιτικής χροιάς.

 Η ανάγκη υπεράσπισης και προβολής των εθνικών θεμάτων σε διεθνείς οργανισμούς και
συνέδρια από τους πολιτικούς ηγέτες ή διπλωμάτες.

Στο κοινωνικό επίπεδο:

 Η ανάγκη επικοινωνίας σε μια πολυπολιτισμική και πολυεθνική κοινωνία.

 Η ανάγκη συνεννόησης με τους αλλοδαπούς τουρίστες, καθώς η χώρα μας καθίσταται

τουριστικός πόλος έλξης.

 Η ανάγκη επικοινωνίας και ανάπτυξης σχέσεων με άλλους λαούς, καθώς και η

κατανόηση του τρόπου ζωής και σκέψης τους.
7
  Η ουσιαστική κατάλυση των κρατικών συνόρων και η άμεση αλληλεπίδραση των
ποικίλων κοινωνιών.

Στο πνευματικό επίπεδο:

 Η ανάγκη παρακολούθησης της ανάπτυξης των επιστημών, των γραμμάτων και των
τεχνών, και η δυνατότητα επιμόρφωσης σε ξένα πανεπιστήμια.

 Η απαίτηση για πνευματική τελείωση. Με τη γλωσσομάθεια καλλιεργείται η κριτική

σκέψη και προσεγγίζεται πολύπλευρα η πραγματικότητα.

 Ο σύγχρονος τρόπος επικοινωνίας και ενημέρωσης μέσω του διαδικτύου και της
δορυφορικής τηλεόρασης.

 Η ανάγκη επαφής με την ιστορία και τον πολιτισμό των άλλων λαών.

 Η γνώση μιας επιπρόσθετης γλώσσας σημαίνει νέο τρόπο σύλληψης, οργάνωσης και
έκφρασης του κόσμου της πραγματικότητας.

 Η καλύτερη κατανόηση της μητρικής γλώσσας και η αίσθηση της εθνικής

ιδιαιτερότητας.

 Η ψυχαγωγία διευρύνεται και γίνεται ποιοτικότερη (δυνατότητα ανάγνωσης ξένων

λογοτεχνικών κειμένων, κατανόηση των ξενόγλωσσων ποιητικών και μουσικών στίχων).

Στο ηθικό επίπεδο:

 Η ηθικοποίηση του σύγχρονου ανθρώπου με τον εμπλουτισμό από διεθνείς αξίες και
ιδανικά.

 Η ποιότητα και η ειλικρίνεια της συνάντησης των ανθρώπων μέσα από τη μητρική ή την
ξένη γλώσσα («ηθική της γλώσσας» – Γ. Μπαμπινιώτης).

Στο οικονομικό επίπεδο:

 Η παγκοσμιοποίηση της αγοράς, η διεκπεραίωση των οικονομικών συναλλαγών, η
διαφήμιση, η παρακολούθηση των δεικτών της παγκόσμιας οικονομίας και η απαραίτητη
γνώση του διεθνούς δικαίου.

 Η δημιουργία περισσότερων προϋποθέσεων για επαγγελματική αποκατάσταση.

 Η άμεση ενημέρωση για τις εξελίξεις στους διάφορους επαγγελματικούς τομείς.

Στο εθνικό επίπεδο:

Η αποφυγή της εθνικής απομόνωσης και η προώθηση του ελληνικού
πνεύματος, αφού η ελληνική γλώσσα ομιλείται από περιορισμένο αριθμητικά
πλήθος.
Κίνδυνοι από τη γλωσσομάθεια

8
 1. Η νόθευση του γλωσσικού μας πλούτου με ξενόγλωσσους νεολογισμούς.
2. Η γλωσσική εκμάθηση μπορεί να οδηγήσει σε μιμητισμό στον ευρύτερο τρόπο ζωής με
αποτέλεσμα την εθνική αλλοτρίωση και την πολιτισμική υποδούλωση.
Σημασία της γλωσσομάθειας για τους Έλληνες

1. Οι Έλληνες υστερούν αριθμητικά από τους άλλους Ευρωπαίους.

2. Ελάχιστοι Ευρωπαίοι γνωρίζουν ελληνικά. Επομένως, η επικοινωνία μαζί τους καθιστά
απαραίτητη τη γλωσσομάθεια.
3. Η παρακολούθηση της εξέλιξης των επιστημών είναι αδύνατη στις μέρες μας χωρίς τη
γνώση ξένων γλωσσών.
4. Η ανάγκη για συγγραφή και δημόσια παρουσίαση επιστημονικών εργασιών.
5. Η χρήση του διαδικτύου, του οποίου η χρησιμότητα διευρύνεται καθημερινά, απαιτεί τη
γνώση τουλάχιστον της αγγλικής γλώσσας.
Το οικονομικό κόστος της γλωσσομάθειας

Η εκμάθηση της ξένης γλώσσας επιβαρύνει οικονομικά την ελληνική

οικογένεια, γιατί το σύνολο των παιδιών καταφεύγει στη φροντιστηριακή
υποστήριξη.

Γλώσσα και Πολιτισμός Σχεδιάγραμμα Α Λυκείου

Ορισμός

Πολιτισμός είναι το σύνολο των υλικών και πνευματικών επιτευγμάτων ενός

λαού, καθώς και η παράλληλη ηθική πρόοδος.
Αλληλεπίδραση γλώσσας και πολιτισμού

Στον πνευματικό τομέα:

1. Οι άνθρωποι σκέπτονται με τον ενδιάθετο λόγο και εκφράζουν τις σκέψεις
τους με τη γλώσσα.

2. Ο εκφραστικός πλούτος και η ορθή χρήση της γλώσσας συνεπάγονται

πολυσύνθετη σκέψη, βίωση των εννοιολογικών αποχρώσεων, φιλοσοφικό
στοχασμό και ευρύ πολιτισμικό πεδίο.

3. Με τη γλώσσα εκφράζονται οι καλλιτεχνικές ανησυχίες των λογοτεχνών.

Επίσης, η κριτική των καλλιτεχνικών έργων (π.χ. ενός πίνακα ζωγραφικής,
μιας μουσικής σύνθεσης) γίνεται μέσω της γλώσσας.
9
 4. Η νοοτροπία και η κουλτούρα ενός λαού αποτυπώνονται σαφέστερα στις
γλωσσικές εκφάνσεις του λαϊκού πολιτισμού (δημοτικό τραγούδι, δημοτική
ποίηση, παραμύθι, θρύλος, παροιμίες).

5. Οι ξένες επιδράσεις που δέχεται ένας πολιτισμός γίνονται εμφανείς στο

λεξιλόγιό του (π.χ. ίντερνετ, κομπιούτερ, ασανσέρ, σεκιούριτι).

6. Ο τεχνικός πολιτισμός ανατροφοδοτεί τη γλώσσα με νέους επιστημονικούς

και τεχνικούς όρους.

Στον ηθικό τομέα:

Η ποιότητα και το ηθικό επίπεδο του ανθρώπου καθορίζεται από τις αξίες και
τα ιδανικά του, στοιχεία που αποτυπώνονται στην καθημερινή γλωσσική
χρήση.

Στον κοινωνικό τομέα:

1. Το κοινωνικό περιβάλλον και η ποιότητα των κοινωνικών σχέσεων
διαφαίνονται στο καθημερινό λεξιλόγιο των ανθρώπων.

2. Οι πολυσύνθετες κοινωνικές δομές διατυπώνονται με ένα πλούσιο

κοινωνιολογικό λεκτικό κώδικα.

3. Η επικοινωνία ενός λαού με άλλους και το είδος της επαφής τους

καταγράφονται στις γλωσσικές επιδράσεις που δέχτηκε.

Στον πολιτικό τομέα:

1. Το είδος του πολιτεύματος διαμορφώνει το λεξιλόγιο.

2. Η πλούσια πολιτική δράση, ιδίως στο δημοκρατικό πολίτευμα, όπου νοούνται

θεμελιώδη η ελευθερία του λόγου και ο διάλογος (θέση – αντίθεση – σύνθεση
απόψεων), αναβαθμίζει τη γλωσσική έκφραση και το λεξιλόγιο.

3. Η διαλεκτική προσέγγιση των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών

θεμάτων και η πολυμορφία της σκέψης που απαιτείται ενεργοποιούν τη χρήση
λεξιλογικού πλούτου και παράγουν νέες εκφραστικές δομές.

4. Η ομιλία συνδέεται με την επιστήμη, την τέχνη και την αισθητική, προκειμένου
να ενημερώσει ή να επηρεάσει ανάλογα το νου ή το συναίσθημα του δέκτη.

Στον ψυχολογικό τομέα:

Ο εσωτερικός κόσμος του ανθρώπου εκφράζεται και επηρεάζεται μέσω της
γλώσσας.

10
Ισχυρές και ασθενείς γλώσσες στην Ευρωπαϊκή Ένωση

 Ισχυρές χαρακτηρίζονται οι γλώσσες εργασίας και λειτουργίας των θεσμικών

οργάνων της Ε.Ε. Αυτές είναι επισήμως τρεις: η αγγλική, η γερμανική και η
γαλλική. Η γαλλική χρησιμοποιείται για ιστορικούς λόγους ως γλώσσα της
διπλωματίας. Η αγγλική καθίσταται η κυρίαρχη γλώσσα της Ένωσης, καθώς
αποτελεί την κοινή διεθνώς γλώσσα επικοινωνίας. Τέλος, η Γερμανική
προωθείται μέσω των γερμανικών βιομηχανιών και πανεπιστημίων. Οι
γλώσσες αυτές εμφανίζουν αυξημένη ζήτηση εκμάθησης από τους
Ευρωπαίους.
 Ασθενείς ονομάζονται όλες οι υπόλοιπες γλώσσες, είτε επειδή
χρησιμοποιούνται από μικρό πλήθος ομιλητών είτε επειδή παρουσιάζουν
μειωμένη ζήτηση εκμάθησης και χρήσης από τους υπόλοιπους Ευρωπαίους.
 Μέσα σε ένα κράτος, ισχυρή θεωρείται η γλώσσα που ομιλείται από το
μεγαλύτερο μέρος των πολιτών, ενώ ασθενείς όσες ομιλούνται από
μειονότητες.
Οι κίνδυνοι που διατρέχουν οι ασθενείς γλώσσες

Οι ισχυρές γλώσσες αγωνίζονται άνισα έναντι των αδυνάτων, διότι:

1. εξάγουν τα προϊόντα τους και μαζί με αυτά, τον πολιτισμό τους.

2. έχουν στη διάθεση και τον έλεγχό τους την τεχνολογία, και ιδίως τα Μ.Μ.Ε.

3. με την παλαιότερη αποικιακή τους πολιτική επέβαλαν στους κατακτημένους

λαούς τη γλώσσα τους. Γι’ αυτόν το λόγο ομιλούνται από πολυάριθμα
ανθρώπινα σύνολα.

4. η πολιτική και οικονομική τους δύναμη επιτρέπει να επιβάλουν τη γλώσσα

τους ως κυρίαρχο όργανο στη διεθνή διπλωματία.

5. παρουσιάζονται ως εκφραστές του σύγχρονου και του μοντέρνου.

Οι ασθενείς γλώσσες

1. Ομιλούνται από περιορισμένο αριθμητικά πλήθος.

2. Έχουν μικρή παραγωγή σε όλους τους τομείς του πολιτισμού.

3. Εκφράζουν τον πολιτισμό μικρών χώρων, έστω και αν ο πολιτισμός τους

υπερέχει. Γι’ αυτόν το λόγο, οι ομιλητές τους παρασύρονται και μιμούνται

11
 ξενόφερτα πολιτισμικά στοιχεία με αποτέλεσμα την πολιτιστική τους
αλλοτρίωση.

4. Συρρικνώνονται όλο και περισσότερο, γιατί πολλές λέξεις τους

αντικαθίστανται από ξενόφερτα γλωσσικά μορφώματα στο πνεύμα ενός
άγονου γλωσσοφθόρου μοντερνισμού.
Τρόποι αντιμετώπισης

 Ενίσχυση του εθνικού πολιτισμού με σκοπό τη διατήρηση της εθνικής

συνείδησης και γλώσσας.

 Παροχή αρτιότερης γλωσσικής εκπαίδευσης.

 Γνώση σε βάθος της ιστορικής κληρονομιάς.

 Προστασία της γλώσσας από ξενικές επιδράσεις.

 Αποβολή συμπλεγμάτων ξενομανίας και γλωσσικού μιμητισμού.

 Προσαρμογή στα γλωσσικά δεδομένα κάθε χώρας των σύγχρονων

επιστημονικών και τεχνολογικών επιτευγμάτων (π.χ. internet > διαδίκτυο,
computer > υπολογιστής).

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Αναλφαβητισμός

Ως αναλφαβητισμός ορίζεται η άγνοια γραφής και ανάγνωσης. Η έννοια αυτή

διαχωρίζεται, ωστόσο, σε δύο επιμέρους κατηγορίες. Έχουμε, έτσι:
α) Τον οργανικό αναλφαβητισμό, την πλήρη δηλαδή άγνοια γραφής και ανάγνωσης
(ολικός αναλφαβητισμός) ή σε μερικότερο βαθμό την αδυναμία ανάγνωσης και
κατανόησης απλού κειμένου, αν και κάποιος έχει διδαχθεί για μερικά χρόνια γραφή και
ανάγνωση (μερικός αναλφαβητισμός ή ημιαναλφαβητισμός).
γ) Τον λειτουργικό αναλφαβητισμό, την αδυναμία, δηλαδή, κάποιου, ο οποίος έχει
διδαχθεί και τυπικά γνωρίζει γραφή και ανάγνωση, να χρησιμοποιήσει τις γνώσεις του
στην καθημερινή ζωή. Ειδικότερα, πρόκειται για την κατάσταση αυτού που δεν έχει
ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση.

Η αξία της ανάγνωσης

Ο γραπτός λόγος υπάρχει παντού και συνεπώς η ανάγνωση είναι μια θεμελιώδης και
διαρκώς αυξανόμενη αναγκαιότητα σε όλους σχεδόν τους τομείς της ζωής μας. Ένα
ευρύ φάσμα δεξιοτήτων ανάγνωσης, είναι κεφαλαιώδους σημασίας για την προσωπική
και κοινωνική ολοκλήρωση οποιουδήποτε ατόμου, για την ενεργό και μετά λόγου
γνώσης συμμετοχή του στο κοινωνικό γίγνεσθαι και για την πλήρη άσκηση των

12
δικαιωμάτων του ως πολίτη. Εκτός αυτού, οι δεξιότητες αυτές είναι σημαντικές και για
την πρόσβαση και ανέλιξη του καθενός στην αγορά εργασίας. Όσοι διαθέτουν σε
περιορισμένο βαθμό τις δεξιότητες ανάγνωσης έχουν περιορισμένες πιθανότητες
προόδου στη σύγχρονη κοινωνία. Ουσιαστικά, η απόκτηση της ικανότητας καλής
ανάγνωσης είναι βασική προϋπόθεση εκπλήρωσης των κοινωνικών και οικονομικών
απαιτήσεων της κοινωνίας του 21ου αιώνα.
Οι επαρκείς ικανότητες ανάγνωσης είναι σημαντικά στοιχεία για κάθε νεαρό
άτομο ώστε να είναι σε θέση να επιδιώξει τους προσωπικούς του στόχους όταν
ξεκινήσει τη ζωή του ως ενήλικας. Η επιτυχής απόκτηση των δεξιοτήτων ανάγνωσης
κατά την παιδική ηλικία και την εφηβεία είναι συνεπώς θεμελιώδους σημασίας.
Εξάλλου, οι καλές δεξιότητες γραμματισμού αποτελούν τη βάση ολόκληρης της
σχολικής σταδιοδρομίας ενός παιδιού: χωρίς αυτές η ακαδημαϊκή επιτυχία είναι
ανέφικτη. Η καλή γνώση ανάγνωσης δεν συνιστά μόνο ένα από τους βασικούς στόχους
της σχολικής εκπαίδευσης, αλλά είναι ένα από τα βασικά μέσα μάθησης. Η ικανότητα
ανάγνωσης είναι συνεπώς ένα βασικό εργαλείο άσκησης του δικαιώματος
στην εκπαίδευση το οποίο κατοχυρώνει και η Διακήρυξη του Δικαιωμάτων του
Ανθρώπου (άρθρο 26).
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα για τις Ευρωπαϊκές χώρες στα οποία κατέληξαν οι
διεθνείς έρευνες αξιολόγησης μαθητών κατά την τελευταία δεκαετία, το Συμβούλιο
έθεσε το στόχο της μείωσης του αριθμού των υστερούντων στην ανάγνωση σε ποσοστό
κάτω από 15% μέχρι το 2020.
- Ο αναγνωστικός γραμματισμός ορίζεται ως η συνολική κλίση κατανόησης,
χρήσης και κριτικής σκέψης πάνω σε γραπτές γλωσσικές μορφές με σκοπό την
επίτευξη προσωπικής και κοινωνικής ολοκλήρωσης. Αυτό υπερβαίνει τις γνωστικές
συνιστώσες της ανάγνωσης (δηλαδή την αποκωδικοποίηση λέξεων και την κατανόηση
γραπτών κειμένων) και φθάνει σε άλλες πτυχές οι οποίες σχετίζονται με την ύπαρξη
κινήτρων και την εμβάθυνση γραπτών θεματολογιών. Αυτό ευθυγραμμίζεται με τον
ορισμό του Pierre (1992) ο οποίος περιγράφει τον γραμματισμό ως τη «σχέση την οποία
αποκαθιστά ένα άτομο με τον γραπτό κόσμο». Ο όρος «αναγνωστικός γραμματισμός»
ενσωματώνει μια διάκριση μεταξύ του «είμαι σε θέση να διαβάζω» και του «είμαι
αναγνώστης».
- Σε ένα σχολικό πλαίσιο, οι μαθητές που έχουν εμβαθύνει στον αναγνωστικό
γραμματισμό έχουν μάθει να διαβάζουν και έχουν ευχέρεια στην «ανάγνωση για τη
μάθηση». Από πλευράς διδασκόντων, η παροχή στους μαθητές της δυνατότητας
ευχέρειας στον αναγνωστικό γραμματισμό συνεπάγεται την διαμόρφωση διαφόρων
διαδικασιών και δραστηριοτήτων οι οποίες λαμβάνουν χώρα σε διάφορα επίπεδα
εξέλιξης και εμπεριέχουν τη διδασκαλία του τρόπου με τον οποίο οι μαθητές μαθαίνουν
να διαβάζουν και να αναπτύσσουν τις αναγνωστικές τους δεξιότητες.
- Το PISA ορίζει την ικανότητα ανάγνωσης των δεκαπεντάχρονων ως: «η
κατανόηση, η χρήση και η κριτική σκέψη πάνω σε γραπτά κείμενα, για τους σκοπούς
επίτευξης των ατομικών στόχων, για την ανάπτυξη της γνώσης και του προσωπικού
δυναμικού και για τη συμμετοχή στο κοινωνικό γίγνεσθαι».
- Στο βαθμό που οι μαθητές επιτελούν προόδους στο σχολείο έρχονται αντιμέτωποι με
συνεχώς μεγαλύτερες απαιτήσεις αναγνωστικής κατανόησης σε σχέση με λογοτεχνικά
και ενημερωτικά κείμενα διαφόρων θεματολογιών. Η εστίαση στην ανάγνωση
μετακινείται από την ικανότητα αποκωδικοποίησης λέξεων προς την κατανόηση
μηνυμάτων ή ολόκληρων κειμένων. Στο στάδιο αυτό, η αναγνωστική κατανόηση μπορεί
13
να οριστεί ως «εκούσιοι συλλογισμοί κατά τη διάρκεια των οποίων οικοδομούνται
έννοιες μέσω της διάδρασης μεταξύ αναγνώστη και κειμένου». Έτσι λοιπόν, η
αναγνωστική κατανόηση προϋποθέτει αμφότερες τις γλωσσικές και
γνωστικές διεργασίες, με διάδραση μεταξύ τους κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης
όταν ο αναγνώστης προσπαθεί να αποσπάσει και να δημιουργήσει νοήματα από ένα
γραπτό κείμενο.

Αιτίες αναλφαβητισμού
Οι περισσότεροι προβληματικοί αναγνώστες έχουν γονείς χαμηλότερης μόρφωσης και
προέρχονται από κοινωνικά και οικονομικά μειονεκτικές οικογένειες από τις οποίες
εκλείπουν μάλλον οι πόροι για την εκπαίδευση, συμπεριλαμβανομένων των βιβλίων.
Στις περισσότερες χώρες, μάλιστα, το ιστορικό μετανάστη μπορεί να αποβαίνει επιζήμιο
στα επιτεύγματα ικανότητας ανάγνωσης, και ιδίως για μαθητές οι οποίοι στο
οικογενειακό περιβάλλον μιλούν μια γλώσσα που δεν είναι εκείνη της εκπαίδευσης.
Για πολλά παιδιά, άλλωστε, σε όλη την Ευρώπη η γλώσσα εκπαίδευσης δεν είναι η
μητρική τους γλώσσα. Η καλή γνώση ωστόσο της γλώσσας εκπαίδευσης αποτελεί
βασική προϋπόθεση σχολικής επιτυχίας. Πολλές μελέτες υποδεικνύουν ότι οι
μετανάστες μαθητές τείνουν να έχουν μειωμένη απόδοση στην ανάγνωση από εκείνους
της φιλοξενούσας χώρας. Ο τρόπος διδασκαλίας δεξιοτήτων ανάγνωσης σε παιδιά των
οποίων η μητρική γλώσσα δεν είναι ίδια με τη γλώσσα εκπαίδευσης, αποτελεί συνεπώς
βασικό σημείο προβληματισμού.

- Το οικογενειακό περιβάλλον και η οικονομική κατάσταση. Σύνηθες αίτιο για

την πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου συνιστά η έλλειψη οικονομικών πόρων της
οικογένειας, που εξωθεί τον μαθητή να συνδράμει εργαζόμενος ή έστω μη
επιβαρύνοντας με έξοδα και «περιττές» υποχρεώσεις τους γονείς.
Αν, μάλιστα, οι γονείς δεν έχουν οι ίδιοι υψηλό ή ικανοποιητικό επίπεδο μόρφωσης,
αδυνατούν να εκτιμήσουν τα οφέλη της συστηματικής εκπαίδευσης του παιδιού τους,
και άρα παίρνουν ευκολότερα την απόφαση να το απομακρύνουν από το σχολείο.

- Αίτια που σχετίζονται με τους ίδιους τους μαθητές. Οι πλέον σημαντικοί και
σχετικοί με τον μαθητή παράγοντες που επηρεάζουν τα επιτεύγματα στην ικανότητα
ανάγνωσης είναι το φύλο και το οικογενειακό ιστορικό και περιβάλλον. Τα κορίτσια,
κατά μέσο όρο, υπερτερούν των αγοριών στην ανάγνωση και το χάσμα μεταξύ των
φύλων αυξάνεται με την πάροδο των ετών. Αποτελέσματα διεθνών μελετών
υποδεικνύουν ωστόσο ότι η ενασχόληση με την ανάγνωση έχει τη δυνατότητα να
εξισορροπήσει τις διαφορές στην ικανότητα ανάγνωσης μεταξύ αγοριών και κοριτσιών
ή μεταξύ μαθητών από διαφορετικές κοινωνικές τάξεις.

- Η ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης από το σχολείο. Οι έρευνες

καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι, στις περισσότερες χώρες, το κοινωνικό υπόβαθρο
ενός σχολείου (υπολογιζόμενο ως ποσοστό κοινωνικά μειονεκτούντων μαθητών ή ως
μέση κοινωνική και οικονομική κατάσταση) είναι στενά συσχετισμένο με την επίδοση
στην ανάγνωση. Η συνολική επιρροή του σχολικού κοινωνικού υποβάθρου είναι
υψηλότερη από το άθροισμα του αντίστοιχου κοινωνικού υποβάθρου ενός εκάστου των
μαθητών. Επιπλέον, η επιρροή της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής
κατάστασης του σχολείου στις μαθητικές επιδόσεις υπερβαίνει κατά πολύ τις επιρροές
14
της κοινωνικής και οικονομικής κατάστασης ενός εκάστου των μαθητών. Το
πλεονέκτημα της φοίτησης σε ένα σχολείο όπου πολλοί μαθητές προέρχονται
από ευνοϊκό οικογενειακό περιβάλλον σχετίζεται με μια σειρά παραγόντων,
συμπεριλαμβανομένης της ομαδικής επιρροής μεταξύ ίσων, του θετικού κλίματος για
μάθηση, των προσμονών των δασκάλων και των διαφορών στους πόρους ή στην
ποιότητα του σχολείου.

- Εγγενείς αδυναμίες του εκπαιδευτικού συστήματος. Το γεγονός ότι για πολλά

χρόνια το κράτος περιορίζει όλο και περισσότερο τα χρήματα που προορίζει για την
εκπαίδευση, έχει ως αποτέλεσμα την απουσία ενός ουσιαστικού και μακροπρόθεσμου
προγράμματος για την αντιμετώπιση του αναλφαβητισμού.
Ενώ, το γεγονός ότι το πρόγραμμα σπουδών είναι ενιαίο για όλα τα σχολεία της χώρας,
δημιουργεί σε ορισμένες περιοχές ιδιαίτερα προβλήματα, καθώς οι εκεί μαθητές δεν
διαθέτουν την οικονομική άνεση εξωτερικής βοήθειας, προκειμένου να αντεπεξέλθουν
στις σχολικές απαιτήσεις. Προτιμούν, έτσι, να εγκαταλείψουν το σχολείο, παρά να
βιώνουν συνεχώς την αίσθηση πως αδυνατούν να ανταποκριθούν σε σχολικές
απαιτήσεις, που δεν μοιάζουν να έχουν ανταπόκριση στην καθημερινή τους ζωή και στο
δικό τους κοινωνικό, οικονομικό και πνευματικό περιβάλλον.

- Οι κοινωνικές ανισότητες και οι οικονομικές δυσχέρειες του κράτους. Είναι

παρατηρημένο πως οι σημαντικότερες απώλειες σε ό,τι αφορά τη φοίτηση των μαθητών
παρατηρούνται σε υποβαθμισμένες περιοχές, κυρίως της επαρχίας, και σχετίζονται με
την οικονομική κατάσταση της οικογένειας, αλλά και την εθνικότητα. Κοινωνικά
ευάλωτες ομάδες, επομένως, όπως είναι οι αθίγγανοι και οι μετανάστες, βιώνουν πιο
έντονα το σημαντικό αυτό πρόβλημα.
Ενώ, επαρχιακές περιοχές, που θα μπορούσαν να επωφεληθούν από ενισχυτικά
εκπαιδευτικά προγράμματα, αφήνονται χωρίς έμπρακτη στήριξη, λόγω έλλειψης
διαθέσιμων κρατικών πόρων.

Συνέπειες του αναλφαβητισμού

Οι δεξιότητες αναγνωστικού γραμματισμού κατά τη σχολική φοίτηση προσφέρουν
στους μαθητές τα θεμέλια πρώιμης και συνεχούς επιτυχίας στο σχολείο και τις βάσεις
της μετέπειτα ένταξης και συμμετοχής τους στην κοινωνική, πολιτιστική και
επαγγελματική ζωή. Πράγματι, η ανάπτυξη καλών δεξιοτήτων ανάγνωσης οδηγεί
συνήθως σε υψηλότερα εκπαιδευτικά επιτεύγματα. Αντίθετα, η μη εκμάθηση
ανάγνωσης, η μη απόκτηση της σχετικής ευχέρειας και καλής κατανόησης μπορεί να
οδηγήσει σε προβλήματα όχι μόνο μάθησης αλλά και ανάπτυξης νέων δεξιοτήτων.

- Το άτομο δυσκολεύεται να πραγματοποιήσει καθημερινές «απλές»

δραστηριότητες, όπως είναι οι συναλλαγές με δημόσιες υπηρεσίες, οι μετακινήσεις
και οι αγορές, και εξαναγκάζεται να εξαρτάται από άλλους ανθρώπους, με αποτέλεσμα
συχνά να πέφτει θύμα εκμετάλλευσης και εξαπάτησης.

- Η έλλειψη επαγγελματικών προσόντων που προκύπτει από την αδυναμία

ανάγνωσης, δυσχεραίνει σε πολύ μεγάλο βαθμό την επαγγελματική
αποκατάσταση του ατόμου, ωθώντας το κυρίως σε χειρωνακτικές εργασίες χαμηλών
απαιτήσεων, και άρα χαμηλών οικονομικών απολαβών. Περιέρχεται, έτσι, σε μια
15
στάσιμη κατάσταση συνεχούς και εξουθενωτικής εργασίας, συχνά σε ανθυγιεινό
περιβάλλον, χωρίς πραγματικές προοπτικές ανέλιξης, με την επίγνωση πως στερείται
κοινωνικού κύρους.

- Το άτομο μη έχοντας τη δυνατότητα πραγματικής πνευματικής εξέλιξης και

εμβάθυνσης, έρχεται συχνά αντιμέτωπο με τον κοινωνικό αποκλεισμό -εκούσιο
ή ακούσιο-, καθώς δυσκολεύεται να παρακολουθήσει και να συμμετάσχει στις
συζητήσεις των άλλων ανθρώπων. Ενώ, παράλληλα, αδυνατεί να λάβει μέρος στα
κοινωνικά και πολιτιστικά δρώμενα, και πολύ περισσότερο στα πολιτικά, αφού δεν είναι
σε θέση αφενός να κατανοήσει πλήρως τις τελούμενες εξελίξεις και αφετέρου να λάβει
πραγματικά ενεργό ρόλο στην πολιτική ζωή. Μια τέτοια πράξη θα προϋπέθετε τη
συστηματική ενημέρωση και την ικανότητα κριτικής αντίληψης των γεγονότων, που
δύσκολα μπορεί να επιτευχθεί, αν το άτομο δεν γνωρίζει ανάγνωση και δεν έχει ένα
αρκετά υψηλό επίπεδο μόρφωσης.

- Συνάμα, το αναλφάβητο άτομο δεν κατορθώνει να εξελίξει τα φυσικά

χαρίσματα της προσωπικότητάς του, καθώς δεν έχει τη δυνατότητα να
μεγιστοποιήσει τις φυσικές του προδιαθέσεις μέσω μιας συστηματικής και ουσιαστικής
εκπαίδευσης. Ενώ, επιπλέον, χάνει την ευκαιρία να παρακολουθήσει τις
τεχνολογικές και πνευματικές εξελίξεις της εποχής του, μένοντας εκ των
πραγμάτων πίσω σε σχέση με τους συνομηλίκους του, που είχαν την ευκαιρία να
ολοκληρώσουν την εκπαίδευσή τους.

Ο αναλφαβητισμός έχει αρνητική επίδραση και στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, καθώς,
ανάλογα με τον αριθμό των αναλφάβητων ατόμων, οι συνέπειες ενδέχεται να είναι
ιδιαίτερα έντονες.

- Υπονομεύεται η οικονομική ανάπτυξη, μιας και καθίσταται δύσκολος ο

τεχνολογικός εκσυγχρονισμός στους πρωτογενείς τομείς παραγωγής. Ιδίως, μάλιστα, σε
χώρες με γενικότερα χαμηλή ανάπτυξη, όπου τα αναλφάβητα άτομα είναι περισσότερα,
κάθε προσπάθεια αξιοποίησης των νέων τεχνολογιών προς όφελος της οικονομικής
δραστηριότητας, συναντά πολλαπλές δυσκολίες, αφού η όποια χρήση απαιτεί άτομα
ικανά να ανταποκριθούν στις σχετικές οδηγίες.

- Ενισχύονται φαινόμενα φανατισμού και βίας, μιας και τα αναλφάβητα άτομα

παραμένουν δέσμια προκαταλήψεων, και μπορούν να χειραγωγηθούν εύκολα από
επιτήδειους που επιχειρούν να προκαλέσουν αναταραχές ή γεγονότα περισπασμού της
κοινής γνώμης.

- Η δημοκρατία δεν λειτουργεί ορθά, καθώς βασική προϋπόθεση για την

πραγμάτωση των δημοκρατικών θεσμών είναι η ύπαρξη πολιτών με κριτική ικανότητα
και δυνατότητα διαμόρφωσης ανεπηρέαστης προσωπικής άποψης. Ενώ, τα
αναλφάβητα άτομα, αδυνατούν τις περισσότερες φορές να δράσουν ως ενεργοί πολίτες,
αφού σε μεγάλο βαθμό καθίστανται φερέφωνα δοτών απόψεων και θέσεων.

Τρόποι αντιμετώπισης του αναλφαβητισμού

16
- Η αντιμετώπιση του αναλφαβητισμού απαιτεί σημαντική χρηματοδότηση
της εκπαίδευσης, προκειμένου να υπάρξουν προγράμματα για την έγκαιρη
αντιμετώπιση των μαθησιακών δυσκολιών, αλλά και προγράμματα επιμόρφωσης
ενηλίκων. Όπως, επίσης, και ιδιαίτερη μέριμνα για τις οικονομικά υποβαθμισμένες
περιοχές της επαρχίας και των αστικών κέντρων.

- Απαιτείται, συνάμα, φροντίδα για την αποτροπή της παιδικής εργασίας,

καθώς και για την τήρηση του σχετικού με την υποχρεωτική εκπαίδευση νόμου.

- Ουσιαστική αναμόρφωση του σχολείου, ώστε να μην είναι ένας χώρος διακρίσεων,
όπου μόνο οι μαθητές που έχουν οικονομική άνεση μπορούν να διαπρέψουν. Το
σχολείο θα πρέπει να παρέχει ισότιμες ευκαιρίες σε όλους τους μαθητές,
καθώς και πρόσθετη στήριξη σ’ εκείνους που την έχουν ανάγκη (ψυχολόγοι, ειδικά
καταρτισμένοι εκπαιδευτικοί για τις μαθησιακές δυσκολίες).

- Η εντατική διδασκαλία σε ατομικό επίπεδο ή σε μικρές ομάδες, από

ειδικούς σε θέματα ανάγνωσης, είναι απαραίτητες για την αντιμετώπιση των
αναγνωστικών δυσχερειών. Επί του παρόντος, τέτοιου είδους ειδικευμένοι σε θέματα
ανάγνωσης εκπαιδευτικοί που μπορούν να υποστηρίξουν τους συναδέλφους τους στις
σχολικές αίθουσες υπάρχουν μόνο στην Ιρλανδία, στη Μάλτα, στο Ηνωμένο Βασίλειο
και στις πέντε Σκανδιναβικές χώρες.

- Η μείωση, ωστόσο, του αριθμού των μαθητών με χαμηλές αναγνωστικές

επιδόσεις και η βελτίωση της αποδοτικότητας του εκπαιδευτικού συστήματος
μιας χώρας δεν είναι εύκολες διαδικασίες. Παρά την εστίαση της πολιτικής στη
μείωση του ποσοστού των μαθητών χαμηλών επιδόσεων, ο Ευρωπαϊκός μέσος όρος και
η αναλογία των μαθητών οι οποίοι στερούνται των βασικών δεξιοτήτων ανάγνωσης δεν
άλλαξε το 2009 σε σύγκριση με το 2000.
Σε επίπεδο, πάντως, ατόμων ο παράγων που περισσότερο υπόκειται σε αλλαγές είναι η
προθυμία των μαθητών για ενασχόληση με την ανάγνωση. Οι συσχετισμοί
μεταξύ ενασχόλησης με την ανάγνωση και επίτευξης υψηλών επιδόσεων στην
ικανότητα ανάγνωσης είναι κυκλικοί: διαβάζοντας περισσότερο, οι μαθητές γίνονται
καλύτεροι αναγνώστες, και όντας καλύτεροι αναγνώστες τείνουν να διαβάζουν ακόμα
περισσότερο και να απολαμβάνουν την ανάγνωση.

- Η ανάγνωση για την απόλαυση όμως δεν επαρκεί, χρειάζονται και

αποτελεσματικές στρατηγικές ουσιαστικής αναγνωστικής κατανόησης για να
γίνει κάποιος καλύτερος αναγνώστης. Οι διαφορές στο επίπεδο ενασχόλησης με την
ανάγνωση και η χρήση στρατηγικών αναγνωστικής κατανόησης εξηγούν σε μεγάλο
βαθμό τις διαφορές κατά το φύλο και την κοινωνικο-οικονομική κατάσταση σχετικά με
τις αναγνωστικές επιδόσεις. Όταν συνεπώς αρέσει στα αγόρια η ανάγνωση, διαβάζουν
ποικιλία θεματολογιών και υιοθετούν στρατηγικές αναγνωστικής κατανόησης,
φθάνοντας έτσι σε επίπεδα αναγνωστικής επίδοσης υψηλότερα από εκείνα των
κοριτσιών. Με τον ίδιο τρόπο, οι μειονεκτούντες μαθητές που διαβάζουν διάφορα
κείμενα ποικίλης θεματολογίας και χρησιμοποιούν κατάλληλες αναγνωστικές
στρατηγικές τείνουν να έχουν καλές αναγνωστικές επιδόσεις. Εντούτοις, οι
δεκαπεντάχρονοι διαβάζουν λιγότερο για την ευχαρίστηση τους το 2009 σε σχέση με το
17
2000, και αυτή η μείωση ήταν περισσότερο εμφανής μεταξύ των αγοριών, κάτι που
απειλεί να διευρύνει ακόμα
περισσότερο το χάσμα μεταξύ φύλων.

- Η ενασχόληση με τις Τεχνολογίες Επικοινωνίας της Πληροφορίας μπορεί να

επηρεάσει θετικά τα παιδιά και τους εφήβους ως προς την καλή γνώση
ανάγνωσης. Έχοντας υπόψη την συνεχώς αυξανόμενη δημοτικότητα της online
ανάγνωσης μεταξύ των εφήβων, η ένταξη των ηλεκτρονικών μέσων στα προγράμματα
σπουδών ανάγνωσης θα μπορούσε να αποβεί σημαντική στην προώθηση του
ενδιαφέροντος τους για την ανάγνωση.

- Η θετική επιρροή από τις αναγνωστικές συνήθειες των γονιών. Η γνώση της
ανάγνωσης μαθαίνεται και κατακτάται όχι μόνο στα σχολεία, αλλά και σε πολλά
εξωσχολικά πλαίσια και περιβάλλοντα: η επιρροή του σχολείου δεν είναι η μοναδική για
την εξέλιξη της αναγνωστικής ικανότητας. Οι γονείς στους οποίους αρέσει η ανάγνωση
και επιθυμούν να μοιραστούν την εμπειρία αυτή με τα παιδιά τους δημιουργούν θετική
στάση έναντι της ανάγνωσης. Ο πρώιμος γραμματισμός στο σπίτι δημιουργεί μια βάση
ώστε να είναι ευχερέστερη η εκμάθηση της ανάγνωσης στο σχολείο. Αργότερα, η
ανάγνωση κατά τον ελεύθερο χρόνο και η ανάγνωση για προσωπική ευχαρίστηση
ενδυναμώνουν τις ικανότητες ανάγνωσης, οι οποίες με τη σειρά τους αυξάνουν τον όγκο
ανάγνωσης των παιδιών. Αυτά που διαβάζουν περισσότερο γίνονται και καλύτεροι
αναγνώστες. Το να περιτριγυρίζεται ένα παιδί από βιβλία διαβάζοντας στο σπίτι και στο
οικογενειακό περιβάλλον, το να έχει στη διάθεση του περιοδικά και εφημερίδες, είναι
πολύ σημαντικά στοιχεία για την περαιτέρω ανάπτυξη του αναγνωστικού
γραμματισμού. Υπό μια ευρύτερη έννοια, η διαβίωση σε ένα περιβάλλον όπου
παρέχεται αξία στην ανάγνωση, έχουν μεγάλη σημασία για να γίνει ένα παιδί ικανός
αναγνώστης.
Οι δραστηριότητες γραμματισμού, λοιπόν, εκ μέρους των γονέων στο σπίτι
είναι κεφαλαιώδους σημασίας για την ανάπτυξη των αναγνωστικών ικανοτήτων
των παιδιών, και ιδιαιτέρως πριν αυτά ξεκινήσουν στο σχολείο. Η γενική εμπλοκή των
γονέων στην εκπαίδευση των παιδιών τους και ειδικότερα στην ανάπτυξη του
γραμματισμού τους επηρεάζουν δημιουργώντας κίνητρα και επιτυχία στην ανάγνωση.

- Η ανάπτυξη γνώσης του λεξιλογίου αποτελεί σημαντικό στοιχείο στην

εκμάθηση ανάγνωσης. Οι μαθητές που διαθέτουν καλή γνώση λεξιλογίου έχουν
πολλές πιθανότητες βελτίωσης στην ανάγνωση και την κατανόηση, ενώ εκείνοι που δεν
διαθέτουν κάποιες λέξεις στην προφορική τους έκφραση μπορεί και να μην τις
κατανοούν όταν τις βλέπουν σε γραπτό κείμενο. Τα στοιχεία των ερευνών
επιβεβαιώνουν τη σημασία του λεξιλογίου και την σχέση του με την αναγνωστική
κατανόηση.

- Ο ρόλος των πολυμέσων. Η αναγνωστική συμπεριφορά των παιδιών και των

εφήβων διέρχεται από αλλαγές. Παρατηρείται μια μετακίνηση από την παραδοσιακή
ανάγνωση βιβλίων για προσωπική ευχαρίστηση προς τις νέες ευκαιρίες ανάγνωσης που
παρέχονται από το διαδίκτυο και άλλα συστήματα πολυμέσων. Οι ηλεκτρονικοί
υπολογιστές και άλλες συσκευές όπου κείμενα, εικόνες, κινηματογραφικές ταινίες και
ήχοι μπορούν να παρουσιάζονται συνδυασμένα, αποτελούν εργαλεία κοινής χρήσεως
18
πλέον που μπορούν να αναπτύξουν την ανάπτυξη των αναγνωστικών δεξιοτήτων των
παιδιών.
Μια πρόσφατη έρευνα στο Ηνωμένο Βασίλειο μας δείχνει ότι τα υλικά με βάση την
τεχνολογία είναι εκείνα τα οποία διαβάζονται πιο συχνά, με περίπου τα δυο τρίτα των
παιδιών και των εφήβων να διαβάζουν από δικτυακούς τόπους κάθε εβδομάδα. Το 50%
του δείγματος διαβάζει επίσης από blog και δικτυακούς τόπους κοινωνικής δικτύωσης,
όπως επίσης και ηλεκτρονικά μηνύματα κάθε εβδομάδα. Οι μαθητές της
δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης διαβάζουν περισσότερο από υλικά των νέων τεχνολογιών
από ότι εκείνοι της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης και ειδικότερα δικτυακούς τόπους, blog
και δικτυακούς τόπους κοινωνικής δικτύωσης.

- Τα παιδιά και οι έφηβοι που διαβάζουν κατά τον ελεύθερο χρόνο τους θεωρούν τους
εαυτούς τους ως μέλη μιας αναγνωστικής κοινότητας και βρίσκονται μεταξύ τους σε
αναγνωστική διάδραση γύρω από βιβλία και με κοινή την αγάπη για την
ανάγνωση. Επομένως, άλλοι αναγνώστες, όπως γονείς, φίλοι και δάσκαλοι
μπορούν να μεταδώσουν την ανάγκη ανάγνωσης με τον καλύτερο τρόπο,
ενεργώντας ως πρότυπα ρόλου και επιδεικνύοντας την ικανοποίηση που μπορεί να
προέλθει από την ανάγνωση.

Ψηφιακός αναλφαβητισμός
Με τον όρο ψηφιακό ή τεχνολογικό αναλφαβητισµό εννοείται η έλλειψη γνώσης και
ικανότητας χρήσης γύρω από τις Νέες Τεχνολογίες της Πληροφορικής (Η/Υ,
∆ιαδίκτυο) και των Τηλεπικοινωνιών (Κινητά τηλέφωνα, ηλεκτρονικό επιχειρείν, κλπ).

Με άλλα λόγια κάποιος θεωρείται ψηφιακά αναλφάβητος όταν δεν έχει τις απαραίτητες
γνώσεις που θα του επιτρέψουν να αντιµετωπίσει όλες εκείνες τις προκλήσεις που θα
του παρουσιαστούν τόσο στην εργασία του, όσο και γενικότερα στην καθηµερινή του
ζωή, ύστερα από την ένταξη των νέων τεχνολογιών και της ραγδαίας εξέλιξης τους, στον
επαγγελµατικό και κοινωνικό του βίο (π.χ. να χρησιµοποιεί ικανοποιητικά τις µηχανές
αναζήτησης, το ηλεκτρονικό ταχυδροµείο, τις τηλεφωνικές επικοινωνίες µέσω ίντερνετ,
να µπορεί να κάνει οικονοµικές συναλλαγές µέσω διαδικτύου, κλπ).

Όλοι θα έχετε παρατηρήσει ότι δεν υπάρχει τοµέας στην καθηµερινότητα µας που να
µην απαιτεί την χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή. Αυτό φαίνεται, αν σκεφτεί κανείς, από
ένα απλό παράδειγµα, όπως το ότι δεν υπάρχει επιχείρηση -µικρή ή µεγάλη- που να
µην διαθέτει έστω και ένα υπολογιστή.

Πιο χαρακτηριστικό παράδειγµα όµως είναι οι τράπεζες, η αστυνοµία, η εφορία κλπ,

όπου ο καθένας έχει ένα “φάκελο”, είτε αυτός αφορά κάποιες οικονοµικές
δραστηριότητες του καθενός, είτε προσωπικά στοιχεία, κλπ.

19
 Όποιος λοιπόν δεν έχει πρόσβαση σε όλες αυτές τις τεχνολογικές εξελίξεις είτε λόγω
άγνοιας είτε για οποιοδήποτε άλλο λόγο µοιάζει µε αυτόν που δεν γνωρίζει στοιχειώδη
γραφή και ανάγνωση, τον αναλφάβητο.

Αποτέλεσµα της απόκλισης που παρουσιάζεται ανάµεσα σε άτοµα ή οµάδες οι οποίες

χρησιµοποιούν της Νέες Τεχνολογίες και σε εκείνα που έχουν άγνοια στη χρήση τους
είναι να δηµιουργείται ένα Ψηφιακό Χάσµα.
Αίτια ψηφιακού αναλφαβητισμού

1. ραγδαία ανάπτυξη τεχνολογίας

2. ανισότητα πρόσβασης στα τεχνολογικά μέσα
3. ηλικία
4. φύλο
5. εκπαίδευση
6. τόπος κατοικίας

Συνέπειες ψηφιακού αναλφαβητισμού

1. δυσκολία στην αντιμετώπιση της καθημερινότητας

2. αδυναμία συμμετοχής σε ποικίλες διαδικασίες (π.χ. πληρωμή λογαριασμών,
μισθοδοσία – συντάξεις, ψυχαγωγία κλπ)
3. δημιουργία ανισοτήτων στο χώρο εύρεσης εργασίας
4. ανεργία, μείωση παραγωγικότητας μιας χώρας
5. συναισθήματα κατωτερότητας
6. κοινωνικός ρατσισμός – περιθωριοποίηση

Τρόποι αντιμετώπισης ψηφιακού αναλφαβητισμού

1. ισότητα ευκαιριών στην πρόσβαση ψηφιακών μέσων και εξοπλισμού

2. εφαρμογή ταχύρρυθμων εκπαιδευτικών προγραμμάτων για την εξοικείωση με τις νέες
τεχνολογίες
3. σχολεία δεύτερης ευκαιρίας
4. ατομική προσπάθεια

20